CINXE.COM

<!DOCTYPE html> <html class="client-nojs vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available" lang="nl" dir="ltr"> <head> <meta charset="UTF-8"> <title>Renaissance van de twaalfde eeuw - Wikipedia</title> <script>(function(){var className="client-js vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available";var cookie=document.cookie.match(/(?:^|; )nlwikimwclientpreferences=([^;]+)/);if(cookie){cookie[1].split('%2C').forEach(function(pref){className=className.replace(new RegExp('(^| )'+pref.replace(/-clientpref-\w+$|[^\w-]+/g,'')+'-clientpref-\\w+( |$)'),'$1'+pref+'$2');});}document.documentElement.className=className;}());RLCONF={"wgBreakFrames":false,"wgSeparatorTransformTable":[",\t.",".\t,"],"wgDigitTransformTable":["",""], "wgDefaultDateFormat":"dmy","wgMonthNames":["","januari","februari","maart","april","mei","juni","juli","augustus","september","oktober","november","december"],"wgRequestId":"6e97ed07-f539-42f2-9a27-86b9cfe39791","wgCanonicalNamespace":"","wgCanonicalSpecialPageName":false,"wgNamespaceNumber":0,"wgPageName":"Renaissance_van_de_twaalfde_eeuw","wgTitle":"Renaissance van de twaalfde eeuw","wgCurRevisionId":68412522,"wgRevisionId":68412522,"wgArticleId":720248,"wgIsArticle":true,"wgIsRedirect":false,"wgAction":"view","wgUserName":null,"wgUserGroups":["*"],"wgCategories":["Kunst van de 12e eeuw","Renaissance"],"wgPageViewLanguage":"nl","wgPageContentLanguage":"nl","wgPageContentModel":"wikitext","wgRelevantPageName":"Renaissance_van_de_twaalfde_eeuw","wgRelevantArticleId":720248,"wgIsProbablyEditable":true,"wgRelevantPageIsProbablyEditable":true,"wgRestrictionEdit":[],"wgRestrictionMove":[],"wgNoticeProject":"wikipedia","wgCiteReferencePreviewsActive":true,"wgMediaViewerOnClick":true, "wgMediaViewerEnabledByDefault":true,"wgPopupsFlags":0,"wgVisualEditor":{"pageLanguageCode":"nl","pageLanguageDir":"ltr","pageVariantFallbacks":"nl"},"wgMFDisplayWikibaseDescriptions":{"search":true,"watchlist":true,"tagline":true,"nearby":true},"wgWMESchemaEditAttemptStepOversample":false,"wgWMEPageLength":20000,"wgRelatedArticlesCompat":[],"wgCentralAuthMobileDomain":false,"wgEditSubmitButtonLabelPublish":true,"wgULSPosition":"interlanguage","wgULSisCompactLinksEnabled":false,"wgVector2022LanguageInHeader":true,"wgULSisLanguageSelectorEmpty":false,"wgWikibaseItemId":"Q755709","wgCheckUserClientHintsHeadersJsApi":["brands","architecture","bitness","fullVersionList","mobile","model","platform","platformVersion"],"GEHomepageSuggestedEditsEnableTopics":true,"wgGETopicsMatchModeEnabled":false,"wgGEStructuredTaskRejectionReasonTextInputEnabled":false,"wgGELevelingUpEnabledForUser":false};RLSTATE={"ext.globalCssJs.user.styles":"ready","site.styles":"ready","user.styles":"ready", "ext.globalCssJs.user":"ready","user":"ready","user.options":"loading","ext.cite.styles":"ready","mediawiki.page.gallery.styles":"ready","skins.vector.search.codex.styles":"ready","skins.vector.styles":"ready","skins.vector.icons":"ready","ext.wikimediamessages.styles":"ready","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript":"ready","ext.uls.interlanguage":"ready","wikibase.client.init":"ready","ext.wikimediaBadges":"ready"};RLPAGEMODULES=["ext.cite.ux-enhancements","mediawiki.page.media","site","mediawiki.page.ready","mediawiki.toc","skins.vector.js","ext.centralNotice.geoIP","ext.centralNotice.startUp","ext.gadget.Direct-link-to-Commons","ext.gadget.ProtectionTemplates","ext.gadget.InterProjectLinks","ext.gadget.hoofdbetekenis-titelwijziging","ext.gadget.switcher","ext.gadget.OpenStreetMapFrame","ext.gadget.subpages","ext.urlShortener.toolbar","ext.centralauth.centralautologin","mmv.bootstrap","ext.popups","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.init","ext.visualEditor.targetLoader", "ext.echo.centralauth","ext.eventLogging","ext.wikimediaEvents","ext.navigationTiming","ext.uls.interface","ext.cx.eventlogging.campaigns","ext.cx.uls.quick.actions","wikibase.client.vector-2022","ext.checkUser.clientHints","ext.growthExperiments.SuggestedEditSession","wikibase.sidebar.tracking"];</script> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.loader.impl(function(){return["user.options@12s5i",function($,jQuery,require,module){mw.user.tokens.set({"patrolToken":"+\\","watchToken":"+\\","csrfToken":"+\\"}); }];});});</script> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=nl&modules=ext.cite.styles%7Cext.uls.interlanguage%7Cext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript%7Cext.wikimediaBadges%7Cext.wikimediamessages.styles%7Cmediawiki.page.gallery.styles%7Cskins.vector.icons%2Cstyles%7Cskins.vector.search.codex.styles%7Cwikibase.client.init&only=styles&skin=vector-2022"> <script async="" src="/w/load.php?lang=nl&modules=startup&only=scripts&raw=1&skin=vector-2022"></script> <meta name="ResourceLoaderDynamicStyles" content=""> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=nl&modules=site.styles&only=styles&skin=vector-2022"> <meta name="generator" content="MediaWiki 1.44.0-wmf.4"> <meta name="referrer" content="origin"> <meta name="referrer" content="origin-when-cross-origin"> <meta name="robots" content="max-image-preview:standard"> <meta name="format-detection" content="telephone=no"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/58/Moissac_1.jpg/1200px-Moissac_1.jpg"> <meta property="og:image:width" content="1200"> <meta property="og:image:height" content="900"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/58/Moissac_1.jpg/800px-Moissac_1.jpg"> <meta property="og:image:width" content="800"> <meta property="og:image:height" content="600"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/58/Moissac_1.jpg/640px-Moissac_1.jpg"> <meta property="og:image:width" content="640"> <meta property="og:image:height" content="480"> <meta name="viewport" content="width=1120"> <meta property="og:title" content="Renaissance van de twaalfde eeuw - Wikipedia"> <meta property="og:type" content="website"> <link rel="preconnect" href="//upload.wikimedia.org"> <link rel="alternate" media="only screen and (max-width: 640px)" href="//nl.m.wikipedia.org/wiki/Renaissance_van_de_twaalfde_eeuw"> <link rel="alternate" type="application/x-wiki" title="Bewerken" href="/w/index.php?title=Renaissance_van_de_twaalfde_eeuw&action=edit"> <link rel="apple-touch-icon" href="/static/apple-touch/wikipedia.png"> <link rel="icon" href="/static/favicon/wikipedia.ico"> <link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/w/rest.php/v1/search" title="Wikipedia (nl)"> <link rel="EditURI" type="application/rsd+xml" href="//nl.wikipedia.org/w/api.php?action=rsd"> <link rel="canonical" href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Renaissance_van_de_twaalfde_eeuw"> <link rel="license" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.nl"> <link rel="alternate" type="application/atom+xml" title="Wikipedia Atom-feed" href="/w/index.php?title=Speciaal:RecenteWijzigingen&feed=atom"> <link rel="dns-prefetch" href="//meta.wikimedia.org" /> <link rel="dns-prefetch" href="//login.wikimedia.org"> </head> <body class="skin--responsive skin-vector skin-vector-search-vue mediawiki ltr sitedir-ltr mw-hide-empty-elt ns-0 ns-subject mw-editable page-Renaissance_van_de_twaalfde_eeuw rootpage-Renaissance_van_de_twaalfde_eeuw skin-vector-2022 action-view"><a class="mw-jump-link" href="#bodyContent">Naar inhoud springen</a> <div class="vector-header-container"> <header class="vector-header mw-header"> <div class="vector-header-start"> <nav class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Site"> <div id="vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown vector-main-menu-dropdown vector-button-flush-left vector-button-flush-right" > <input type="checkbox" id="vector-main-menu-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Hoofdmenu" > <label id="vector-main-menu-dropdown-label" for="vector-main-menu-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-menu mw-ui-icon-wikimedia-menu"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Hoofdmenu</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-main-menu-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-main-menu" class="vector-main-menu vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-main-menu-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="main-menu-pinned" data-pinnable-element-id="vector-main-menu" data-pinned-container-id="vector-main-menu-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-main-menu-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Hoofdmenu</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.pin">naar zijbalk verplaatsen</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.unpin">verbergen</button> </div> <div id="p-navigation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation" > <div class="vector-menu-heading"> Navigatie </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-mainpage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Hoofdpagina" title="Naar de hoofdpagina gaan [z]" accesskey="z"><span>Hoofdpagina</span></a></li><li id="n-zoekartikel" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Portaal:Navigatie"><span>Vind een artikel</span></a></li><li id="n-today" class="mw-list-item"><a href="/wiki/24_november"><span>Vandaag</span></a></li><li id="n-Etalage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Etalage"><span>Etalage</span></a></li><li id="n-categories" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Categorie:Alles"><span>Categorieën</span></a></li><li id="n-recentchanges" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:RecenteWijzigingen" title="Een lijst met recente wijzigingen in deze wiki. [r]" accesskey="r"><span>Recente wijzigingen</span></a></li><li id="n-newpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:NieuwePaginas"><span>Nieuwe artikelen</span></a></li><li id="n-randompage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:Willekeurig" title="Een willekeurige pagina bekijken [x]" accesskey="x"><span>Willekeurige pagina</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-navigation2" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation2" > <div class="vector-menu-heading"> Informatie </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-portal" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Portaal:Gebruikersportaal" title="Informatie over het project: wat u kunt doen, waar u dingen kunt vinden"><span>Gebruikersportaal</span></a></li><li id="n-Snelcursus" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Snelcursus"><span>Snelcursus</span></a></li><li id="n-help" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Portaal:Hulp_en_beheer" title="Hulpinformatie over deze wiki"><span>Hulp en contact</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> <a href="/wiki/Hoofdpagina" class="mw-logo"> <img class="mw-logo-icon" src="/static/images/icons/wikipedia.png" alt="" aria-hidden="true" height="50" width="50"> <span class="mw-logo-container skin-invert"> <img class="mw-logo-wordmark" alt="Wikipedia" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-wordmark-en.svg" style="width: 7.5em; height: 1.125em;"> <img class="mw-logo-tagline" alt="de vrije encyclopedie" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-tagline-nl.svg" width="120" height="13" style="width: 7.5em; height: 0.8125em;"> </span> </a> </div> <div class="vector-header-end"> <div id="p-search" role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-collapses vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box-auto-expand-width vector-search-box"> <a href="/wiki/Speciaal:Zoeken" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only search-toggle" title="Doorzoek Wikipedia [f]" accesskey="f"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>Zoeken</span> </a> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail cdx-typeahead-search--auto-expand-width"> <form action="/w/index.php" id="searchform" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div id="simpleSearch" class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Doorzoek Wikipedia" aria-label="Doorzoek Wikipedia" autocapitalize="sentences" title="Doorzoek Wikipedia [f]" accesskey="f" id="searchInput" > <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="Speciaal:Zoeken"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Zoeken</button> </form> </div> </div> </div> <nav class="vector-user-links vector-user-links-wide" aria-label="Persoonlijke hulpmiddelen"> <div class="vector-user-links-main"> <div id="p-vector-user-menu-preferences" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-userpage" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Uiterlijk"> <div id="vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown " title="De lettergrootte, breedte en kleur van de pagina wijzigen" > <input type="checkbox" id="vector-appearance-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Uiterlijk" > <label id="vector-appearance-dropdown-label" for="vector-appearance-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-appearance mw-ui-icon-wikimedia-appearance"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Uiterlijk</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-appearance-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div id="p-vector-user-menu-notifications" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-overflow" class="vector-menu mw-portlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_nl.wikipedia.org&uselang=nl" class=""><span>Doneren</span></a> </li> <li id="pt-createaccount-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Speciaal:GebruikerAanmaken&returnto=Renaissance+van+de+twaalfde+eeuw" title="Registreer u vooral en meld u aan. Dit is echter niet verplicht." class=""><span>Account aanmaken</span></a> </li> <li id="pt-login-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Speciaal:Aanmelden&returnto=Renaissance+van+de+twaalfde+eeuw" title="U wordt van harte uitgenodigd om aan te melden, maar dit is niet verplicht [o]" accesskey="o" class=""><span>Aanmelden</span></a> </li> </ul> </div> </div> </div> <div id="vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown vector-user-menu vector-button-flush-right vector-user-menu-logged-out" title="Meer opties" > <input type="checkbox" id="vector-user-links-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Persoonlijke hulpmiddelen" > <label id="vector-user-links-dropdown-label" for="vector-user-links-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-ellipsis mw-ui-icon-wikimedia-ellipsis"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Persoonlijke hulpmiddelen</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-personal" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-personal user-links-collapsible-item" title="Gebruikersmenu" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_nl.wikipedia.org&uselang=nl"><span>Doneren</span></a></li><li id="pt-createaccount" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:GebruikerAanmaken&returnto=Renaissance+van+de+twaalfde+eeuw" title="Registreer u vooral en meld u aan. Dit is echter niet verplicht."><span class="vector-icon mw-ui-icon-userAdd mw-ui-icon-wikimedia-userAdd"></span> <span>Account aanmaken</span></a></li><li id="pt-login" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:Aanmelden&returnto=Renaissance+van+de+twaalfde+eeuw" title="U wordt van harte uitgenodigd om aan te melden, maar dit is niet verplicht [o]" accesskey="o"><span class="vector-icon mw-ui-icon-logIn mw-ui-icon-wikimedia-logIn"></span> <span>Aanmelden</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-user-menu-anon-editor" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-user-menu-anon-editor" > <div class="vector-menu-heading"> Pagina's voor uitgelogde redacteuren <a href="/wiki/Help:Inleiding" aria-label="Meer leren over bewerken"><span>meer lezen</span></a> </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-anoncontribs" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:MijnBijdragen" title="Bijdragen IP-adres [y]" accesskey="y"><span>Bijdragen</span></a></li><li id="pt-anontalk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:MijnOverleg" title="Overlegpagina van de anonieme gebruiker van dit IP-adres [n]" accesskey="n"><span>Overleg</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </header> </div> <div class="mw-page-container"> <div class="mw-page-container-inner"> <div class="vector-sitenotice-container"> <div id="siteNotice"></div> </div> <div class="vector-column-start"> <div class="vector-main-menu-container"> <div id="mw-navigation"> <nav id="mw-panel" class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Site"> <div id="vector-main-menu-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> </div> </div> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav id="mw-panel-toc" aria-label="Inhoud" data-event-name="ui.sidebar-toc" class="mw-table-of-contents-container vector-toc-landmark"> <div id="vector-toc-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-toc" class="vector-toc vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-toc-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="toc-pinned" data-pinnable-element-id="vector-toc" > <h2 class="vector-pinnable-header-label">Inhoud</h2> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.pin">naar zijbalk verplaatsen</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.unpin">verbergen</button> </div> <ul class="vector-toc-contents" id="mw-panel-toc-list"> <li id="toc-mw-content-text" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a href="#" class="vector-toc-link"> <div class="vector-toc-text">Top</div> </a> </li> <li id="toc-Historiografie" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Historiografie"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1</span> <span>Historiografie</span> </div> </a> <ul id="toc-Historiografie-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Canoniek_recht" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Canoniek_recht"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2</span> <span>Canoniek recht</span> </div> </a> <ul id="toc-Canoniek_recht-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Romeins_recht" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Romeins_recht"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3</span> <span>Romeins recht</span> </div> </a> <ul id="toc-Romeins_recht-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Wetenschap" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Wetenschap"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4</span> <span>Wetenschap</span> </div> </a> <ul id="toc-Wetenschap-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Literatuur" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Literatuur"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5</span> <span>Literatuur</span> </div> </a> <ul id="toc-Literatuur-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Schilderkunst_en_beeldhouwkunst" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Schilderkunst_en_beeldhouwkunst"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6</span> <span>Schilderkunst en beeldhouwkunst</span> </div> </a> <ul id="toc-Schilderkunst_en_beeldhouwkunst-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Architectuur" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Architectuur"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">7</span> <span>Architectuur</span> </div> </a> <ul id="toc-Architectuur-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Zie_ook" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Zie_ook"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">8</span> <span>Zie ook</span> </div> </a> <ul id="toc-Zie_ook-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </div> </div> </nav> </div> </div> <div class="mw-content-container"> <main id="content" class="mw-body"> <header class="mw-body-header vector-page-titlebar"> <nav aria-label="Inhoud" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown vector-page-titlebar-toc vector-button-flush-left" > <input type="checkbox" id="vector-page-titlebar-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Inhoudsopgave omschakelen" > <label id="vector-page-titlebar-toc-label" for="vector-page-titlebar-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-listBullet mw-ui-icon-wikimedia-listBullet"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Inhoudsopgave omschakelen</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-titlebar-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <h1 id="firstHeading" class="firstHeading mw-first-heading"><span class="mw-page-title-main">Renaissance van de twaalfde eeuw</span></h1> <div id="p-lang-btn" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-lang" > <input type="checkbox" id="p-lang-btn-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn" class="vector-dropdown-checkbox mw-interlanguage-selector" aria-label="Ga naar een artikel in een andere taal. Beschikbaar in 29 talen" > <label id="p-lang-btn-label" for="p-lang-btn-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive mw-portlet-lang-heading-29" aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-language-progressive mw-ui-icon-wikimedia-language-progressive"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">29 talen</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="interlanguage-link interwiki-ar mw-list-item"><a href="https://ar.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%84%D9%86%D9%87%D8%B6%D8%A9_%D9%81%D9%8A_%D8%A7%D9%84%D9%82%D8%B1%D9%86_%D8%A7%D9%84%D8%AB%D8%A7%D9%86%D9%8A_%D8%B9%D8%B4%D8%B1" title="النهضة في القرن الثاني عشر – Arabisch" lang="ar" hreflang="ar" data-title="النهضة في القرن الثاني عشر" data-language-autonym="العربية" data-language-local-name="Arabisch" class="interlanguage-link-target"><span>العربية</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bn mw-list-item"><a href="https://bn.wikipedia.org/wiki/%E0%A6%A6%E0%A7%8D%E0%A6%AC%E0%A6%BE%E0%A6%A6%E0%A6%B6_%E0%A6%B6%E0%A6%A4%E0%A6%BE%E0%A6%AC%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A7%80%E0%A6%B0_%E0%A6%B0%E0%A7%87%E0%A6%A8%E0%A7%87%E0%A6%B8%E0%A6%BE%E0%A6%81" title="দ্বাদশ শতাব্দীর রেনেসাঁ – Bengaals" lang="bn" hreflang="bn" data-title="দ্বাদশ শতাব্দীর রেনেসাঁ" data-language-autonym="বাংলা" data-language-local-name="Bengaals" class="interlanguage-link-target"><span>বাংলা</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ca mw-list-item"><a href="https://ca.wikipedia.org/wiki/Renaixement_del_segle_XII" title="Renaixement del segle XII – Catalaans" lang="ca" hreflang="ca" data-title="Renaixement del segle XII" data-language-autonym="Català" data-language-local-name="Catalaans" class="interlanguage-link-target"><span>Català</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-da mw-list-item"><a href="https://da.wikipedia.org/wiki/Tolvte_%C3%A5rhundredes_ren%C3%A6ssance" title="Tolvte århundredes renæssance – Deens" lang="da" hreflang="da" data-title="Tolvte århundredes renæssance" data-language-autonym="Dansk" data-language-local-name="Deens" class="interlanguage-link-target"><span>Dansk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-de mw-list-item"><a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Hochmittelalterliche_%E2%80%9ERenaissance%E2%80%9C" title="Hochmittelalterliche „Renaissance“ – Duits" lang="de" hreflang="de" data-title="Hochmittelalterliche „Renaissance“" data-language-autonym="Deutsch" data-language-local-name="Duits" class="interlanguage-link-target"><span>Deutsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-en mw-list-item"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Renaissance_of_the_12th_century" title="Renaissance of the 12th century – Engels" lang="en" hreflang="en" data-title="Renaissance of the 12th century" data-language-autonym="English" data-language-local-name="Engels" class="interlanguage-link-target"><span>English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eo mw-list-item"><a href="https://eo.wikipedia.org/wiki/Renesanco_de_la_12-a_jarcento" title="Renesanco de la 12-a jarcento – Esperanto" lang="eo" hreflang="eo" data-title="Renesanco de la 12-a jarcento" data-language-autonym="Esperanto" data-language-local-name="Esperanto" class="interlanguage-link-target"><span>Esperanto</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-es mw-list-item"><a href="https://es.wikipedia.org/wiki/Renacimiento_del_siglo_XII" title="Renacimiento del siglo XII – Spaans" lang="es" hreflang="es" data-title="Renacimiento del siglo XII" data-language-autonym="Español" data-language-local-name="Spaans" class="interlanguage-link-target"><span>Español</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eu mw-list-item"><a href="https://eu.wikipedia.org/wiki/XII._mendeko_Pizkundea" title="XII. mendeko Pizkundea – Baskisch" lang="eu" hreflang="eu" data-title="XII. mendeko Pizkundea" data-language-autonym="Euskara" data-language-local-name="Baskisch" class="interlanguage-link-target"><span>Euskara</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fa mw-list-item"><a href="https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B1%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86%D8%B3_%D8%B3%D8%AF%D9%87_%D8%AF%D9%88%D8%A7%D8%B2%D8%AF%D9%87%D9%85" title="رنسانس سده دوازدهم – Perzisch" lang="fa" hreflang="fa" data-title="رنسانس سده دوازدهم" data-language-autonym="فارسی" data-language-local-name="Perzisch" class="interlanguage-link-target"><span>فارسی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fi mw-list-item"><a href="https://fi.wikipedia.org/wiki/1100-luvun_renessanssi" title="1100-luvun renessanssi – Fins" lang="fi" hreflang="fi" data-title="1100-luvun renessanssi" data-language-autonym="Suomi" data-language-local-name="Fins" class="interlanguage-link-target"><span>Suomi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fr mw-list-item"><a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Renaissance_du_XIIe_si%C3%A8cle" title="Renaissance du XIIe siècle – Frans" lang="fr" hreflang="fr" data-title="Renaissance du XIIe siècle" data-language-autonym="Français" data-language-local-name="Frans" class="interlanguage-link-target"><span>Français</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gl mw-list-item"><a href="https://gl.wikipedia.org/wiki/Renacemento_do_s%C3%A9culo_XII" title="Renacemento do século XII – Galicisch" lang="gl" hreflang="gl" data-title="Renacemento do século XII" data-language-autonym="Galego" data-language-local-name="Galicisch" class="interlanguage-link-target"><span>Galego</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-he mw-list-item"><a href="https://he.wikipedia.org/wiki/%D7%94%D7%A8%D7%A0%D7%A1%D7%90%D7%A0%D7%A1_%D7%A9%D7%9C_%D7%94%D7%9E%D7%90%D7%94_%D7%94-12" title="הרנסאנס של המאה ה-12 – Hebreeuws" lang="he" hreflang="he" data-title="הרנסאנס של המאה ה-12" data-language-autonym="עברית" data-language-local-name="Hebreeuws" class="interlanguage-link-target"><span>עברית</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hu mw-list-item"><a href="https://hu.wikipedia.org/wiki/12._sz%C3%A1zadi_renesz%C3%A1nsz" title="12. századi reneszánsz – Hongaars" lang="hu" hreflang="hu" data-title="12. századi reneszánsz" data-language-autonym="Magyar" data-language-local-name="Hongaars" class="interlanguage-link-target"><span>Magyar</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ia mw-list-item"><a href="https://ia.wikipedia.org/wiki/Renascentia_del_seculo_XII" title="Renascentia del seculo XII – Interlingua" lang="ia" hreflang="ia" data-title="Renascentia del seculo XII" data-language-autonym="Interlingua" data-language-local-name="Interlingua" class="interlanguage-link-target"><span>Interlingua</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-it mw-list-item"><a href="https://it.wikipedia.org/wiki/Rinascimento_del_XII_secolo" title="Rinascimento del XII secolo – Italiaans" lang="it" hreflang="it" data-title="Rinascimento del XII secolo" data-language-autonym="Italiano" data-language-local-name="Italiaans" class="interlanguage-link-target"><span>Italiano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ja mw-list-item"><a href="https://ja.wikipedia.org/wiki/12%E4%B8%96%E7%B4%80%E3%83%AB%E3%83%8D%E3%82%B5%E3%83%B3%E3%82%B9" title="12世紀ルネサンス – Japans" lang="ja" hreflang="ja" data-title="12世紀ルネサンス" data-language-autonym="日本語" data-language-local-name="Japans" class="interlanguage-link-target"><span>日本語</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-la mw-list-item"><a href="https://la.wikipedia.org/wiki/Renascentia_litterarum_saeculi_12" title="Renascentia litterarum saeculi 12 – Latijn" lang="la" hreflang="la" data-title="Renascentia litterarum saeculi 12" data-language-autonym="Latina" data-language-local-name="Latijn" class="interlanguage-link-target"><span>Latina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lfn mw-list-item"><a href="https://lfn.wikipedia.org/wiki/Renase_de_la_sentenio_12" title="Renase de la sentenio 12 – Lingua Franca Nova" lang="lfn" hreflang="lfn" data-title="Renase de la sentenio 12" data-language-autonym="Lingua Franca Nova" data-language-local-name="Lingua Franca Nova" class="interlanguage-link-target"><span>Lingua Franca Nova</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ps mw-list-item"><a href="https://ps.wikipedia.org/wiki/%D8%AF_%D8%AF%D9%88%D9%88%D9%84%D8%B3%D9%85%DB%90_%D8%B2%DB%90%DA%96%D8%AF%DB%8C%D8%B2%DB%90_%D9%BE%DB%90%DA%93%DB%8D_%D8%B1%D8%B3%D8%A7%D9%86%D8%B3" title="د دوولسمې زېږدیزې پېړۍ رسانس – Pasjtoe" lang="ps" hreflang="ps" data-title="د دوولسمې زېږدیزې پېړۍ رسانس" data-language-autonym="پښتو" data-language-local-name="Pasjtoe" class="interlanguage-link-target"><span>پښتو</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pt mw-list-item"><a href="https://pt.wikipedia.org/wiki/Renascimento_do_s%C3%A9culo_XII" title="Renascimento do século XII – Portugees" lang="pt" hreflang="pt" data-title="Renascimento do século XII" data-language-autonym="Português" data-language-local-name="Portugees" class="interlanguage-link-target"><span>Português</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ru mw-list-item"><a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D0%BE%D0%B7%D1%80%D0%BE%D0%B6%D0%B4%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5_XII_%D0%B2%D0%B5%D0%BA%D0%B0" title="Возрождение XII века – Russisch" lang="ru" hreflang="ru" data-title="Возрождение XII века" data-language-autonym="Русский" data-language-local-name="Russisch" class="interlanguage-link-target"><span>Русский</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-scn mw-list-item"><a href="https://scn.wikipedia.org/wiki/Rinascimentu_d%C3%BB_s%C3%A8culu_XII" title="Rinascimentu dû sèculu XII – Siciliaans" lang="scn" hreflang="scn" data-title="Rinascimentu dû sèculu XII" data-language-autonym="Sicilianu" data-language-local-name="Siciliaans" class="interlanguage-link-target"><span>Sicilianu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sh mw-list-item"><a href="https://sh.wikipedia.org/wiki/Renesansa_12._vijeka" title="Renesansa 12. vijeka – Servo-Kroatisch" lang="sh" hreflang="sh" data-title="Renesansa 12. vijeka" data-language-autonym="Srpskohrvatski / српскохрватски" data-language-local-name="Servo-Kroatisch" class="interlanguage-link-target"><span>Srpskohrvatski / српскохрватски</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sl mw-list-item"><a href="https://sl.wikipedia.org/wiki/Renesansa_12._stoletja" title="Renesansa 12. stoletja – Sloveens" lang="sl" hreflang="sl" data-title="Renesansa 12. stoletja" data-language-autonym="Slovenščina" data-language-local-name="Sloveens" class="interlanguage-link-target"><span>Slovenščina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uk mw-list-item"><a href="https://uk.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D1%96%D0%B4%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%B6%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D1%8F_XII_%D1%81%D1%82%D0%BE%D0%BB%D1%96%D1%82%D1%82%D1%8F" title="Відродження XII століття – Oekraïens" lang="uk" hreflang="uk" data-title="Відродження XII століття" data-language-autonym="Українська" data-language-local-name="Oekraïens" class="interlanguage-link-target"><span>Українська</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-wuu mw-list-item"><a href="https://wuu.wikipedia.org/wiki/12%E4%B8%96%E7%BA%AA%E4%B8%AA%E6%96%87%E8%89%BA%E5%A4%8D%E5%85%B4" title="12世纪个文艺复兴 – Wuyu" lang="wuu" hreflang="wuu" data-title="12世纪个文艺复兴" data-language-autonym="吴语" data-language-local-name="Wuyu" class="interlanguage-link-target"><span>吴语</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh mw-list-item"><a href="https://zh.wikipedia.org/wiki/12%E4%B8%96%E7%BA%AA%E7%9A%84%E6%96%87%E8%89%BA%E5%A4%8D%E5%85%B4" title="12世纪的文艺复兴 – Chinees" lang="zh" hreflang="zh" data-title="12世纪的文艺复兴" data-language-autonym="中文" data-language-local-name="Chinees" class="interlanguage-link-target"><span>中文</span></a></li> </ul> <div class="after-portlet after-portlet-lang"><span class="wb-langlinks-edit wb-langlinks-link"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q755709#sitelinks-wikipedia" title="Taalkoppelingen bewerken" class="wbc-editpage">Koppelingen bewerken</a></span></div> </div> </div> </div> </header> <div class="vector-page-toolbar"> <div class="vector-page-toolbar-container"> <div id="left-navigation"> <nav aria-label="Naamruimten"> <div id="p-associated-pages" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-associated-pages" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-nstab-main" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Renaissance_van_de_twaalfde_eeuw" title="Inhoudspagina bekijken [c]" accesskey="c"><span>Artikel</span></a></li><li id="ca-talk" class="new vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Overleg:Renaissance_van_de_twaalfde_eeuw&action=edit&redlink=1" rel="discussion" class="new" title="Overleg over deze pagina (de pagina bestaat niet) [t]" accesskey="t"><span>Overleg</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown emptyPortlet" > <input type="checkbox" id="vector-variants-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Taalvariant wijzigen" > <label id="vector-variants-dropdown-label" for="vector-variants-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">Nederlands</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-variants" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-variants emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> <div id="right-navigation" class="vector-collapsible"> <nav aria-label="Weergaven"> <div id="p-views" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-views" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-view" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Renaissance_van_de_twaalfde_eeuw"><span>Lezen</span></a></li><li id="ca-ve-edit" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Renaissance_van_de_twaalfde_eeuw&veaction=edit" title="Deze pagina bewerken [v]" accesskey="v"><span>Bewerken</span></a></li><li id="ca-edit" class="collapsible vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Renaissance_van_de_twaalfde_eeuw&action=edit" title="Broncode van deze pagina bewerken [e]" accesskey="e"><span>Brontekst bewerken</span></a></li><li id="ca-history" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Renaissance_van_de_twaalfde_eeuw&action=history" title="Eerdere versies van deze pagina [h]" accesskey="h"><span>Geschiedenis weergeven</span></a></li> </ul> </div> </div> </nav> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Paginahulpmiddelen"> <div id="vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown vector-page-tools-dropdown" > <input type="checkbox" id="vector-page-tools-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Hulpmiddelen" > <label id="vector-page-tools-dropdown-label" for="vector-page-tools-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">Hulpmiddelen</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-tools-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-page-tools" class="vector-page-tools vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-page-tools-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="page-tools-pinned" data-pinnable-element-id="vector-page-tools" data-pinned-container-id="vector-page-tools-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-page-tools-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Hulpmiddelen</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.pin">naar zijbalk verplaatsen</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.unpin">verbergen</button> </div> <div id="p-cactions" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-cactions emptyPortlet vector-has-collapsible-items" title="Meer opties" > <div class="vector-menu-heading"> Handelingen </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-more-view" class="selected vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/wiki/Renaissance_van_de_twaalfde_eeuw"><span>Lezen</span></a></li><li id="ca-more-ve-edit" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Renaissance_van_de_twaalfde_eeuw&veaction=edit" title="Deze pagina bewerken [v]" accesskey="v"><span>Bewerken</span></a></li><li id="ca-more-edit" class="collapsible vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Renaissance_van_de_twaalfde_eeuw&action=edit" title="Broncode van deze pagina bewerken [e]" accesskey="e"><span>Brontekst bewerken</span></a></li><li id="ca-more-history" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Renaissance_van_de_twaalfde_eeuw&action=history"><span>Geschiedenis weergeven</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-tb" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-tb" > <div class="vector-menu-heading"> Algemeen </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-whatlinkshere" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:VerwijzingenNaarHier/Renaissance_van_de_twaalfde_eeuw" title="Lijst met alle pagina's die naar deze pagina verwijzen [j]" accesskey="j"><span>Links naar deze pagina</span></a></li><li id="t-recentchangeslinked" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:RecenteWijzigingenGelinkt/Renaissance_van_de_twaalfde_eeuw" rel="nofollow" title="Recente wijzigingen in pagina's waar deze pagina naar verwijst [k]" accesskey="k"><span>Gerelateerde wijzigingen</span></a></li><li id="t-upload" class="mw-list-item"><a href="//commons.wikimedia.org/wiki/Special:UploadWizard?uselang=nl" title="Bestanden uploaden [u]" accesskey="u"><span>Bestand uploaden</span></a></li><li id="t-specialpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:SpecialePaginas" title="Lijst met alle speciale pagina's [q]" accesskey="q"><span>Speciale pagina's</span></a></li><li id="t-permalink" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Renaissance_van_de_twaalfde_eeuw&oldid=68412522" title="Permanente koppeling naar deze versie van deze pagina"><span>Permanente koppeling</span></a></li><li id="t-info" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Renaissance_van_de_twaalfde_eeuw&action=info" title="Meer informatie over deze pagina"><span>Paginagegevens</span></a></li><li id="t-cite" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:Citeren&page=Renaissance_van_de_twaalfde_eeuw&id=68412522&wpFormIdentifier=titleform" title="Informatie over hoe u deze pagina kunt citeren"><span>Deze pagina citeren</span></a></li><li id="t-urlshortener" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:UrlShortener&url=https%3A%2F%2Fnl.wikipedia.org%2Fwiki%2FRenaissance_van_de_twaalfde_eeuw"><span>Verkorte URL verkrijgen</span></a></li><li id="t-urlshortener-qrcode" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:QrCode&url=https%3A%2F%2Fnl.wikipedia.org%2Fwiki%2FRenaissance_van_de_twaalfde_eeuw"><span>QR-code downloaden</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-coll-print_export" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-coll-print_export" > <div class="vector-menu-heading"> Afdrukken/exporteren </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="coll-create_a_book" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:Boek&bookcmd=book_creator&referer=Renaissance+van+de+twaalfde+eeuw"><span>Boek aanmaken</span></a></li><li id="coll-download-as-rl" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:DownloadAsPdf&page=Renaissance_van_de_twaalfde_eeuw&action=show-download-screen"><span>Downloaden als PDF</span></a></li><li id="t-print" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Renaissance_van_de_twaalfde_eeuw&printable=yes" title="Printvriendelijke versie van deze pagina [p]" accesskey="p"><span>Afdrukversie</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-wikibase-otherprojects" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-wikibase-otherprojects" > <div class="vector-menu-heading"> In andere projecten </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-wikibase" class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikibase-dataitem mw-list-item"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q755709" title="Koppeling naar item in verbonden gegevensrepository [g]" accesskey="g"><span>Wikidata-item</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> </div> <div class="vector-column-end"> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Paginahulpmiddelen"> <div id="vector-page-tools-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Uiterlijk"> <div id="vector-appearance-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-appearance" class="vector-appearance vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-appearance-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="appearance-pinned" data-pinnable-element-id="vector-appearance" data-pinned-container-id="vector-appearance-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-appearance-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Uiterlijk</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.pin">naar zijbalk verplaatsen</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.unpin">verbergen</button> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> <div id="bodyContent" class="vector-body" aria-labelledby="firstHeading" data-mw-ve-target-container> <div class="vector-body-before-content"> <div class="mw-indicators"> </div> <div id="siteSub" class="noprint">Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie</div> </div> <div id="contentSub"><div id="mw-content-subtitle"></div></div> <div id="mw-content-text" class="mw-body-content"><div class="mw-content-ltr mw-parser-output" lang="nl" dir="ltr"><figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Moissac_1.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/58/Moissac_1.jpg/260px-Moissac_1.jpg" decoding="async" width="260" height="195" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/58/Moissac_1.jpg/390px-Moissac_1.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/58/Moissac_1.jpg/520px-Moissac_1.jpg 2x" data-file-width="2048" data-file-height="1536" /></a><figcaption>Kruisgang <a href="/wiki/Abdij_Saint-Pierre_van_Moissac" title="Abdij Saint-Pierre van Moissac">Abdij Saint-Pierre van Moissac</a> (1059-1131)</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Canterbury_Cathedral_Crypt.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bd/Canterbury_Cathedral_Crypt.jpg/260px-Canterbury_Cathedral_Crypt.jpg" decoding="async" width="260" height="195" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bd/Canterbury_Cathedral_Crypt.jpg/390px-Canterbury_Cathedral_Crypt.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bd/Canterbury_Cathedral_Crypt.jpg/520px-Canterbury_Cathedral_Crypt.jpg 2x" data-file-width="800" data-file-height="600" /></a><figcaption>Crypte <a href="/wiki/Kathedraal_van_Canterbury" title="Kathedraal van Canterbury">Kathedraal van Canterbury</a> (begin 12e eeuw)</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Christ_Pantocrator_in_the_cupola.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/31/Christ_Pantocrator_in_the_cupola.jpg/260px-Christ_Pantocrator_in_the_cupola.jpg" decoding="async" width="260" height="195" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/31/Christ_Pantocrator_in_the_cupola.jpg/390px-Christ_Pantocrator_in_the_cupola.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/31/Christ_Pantocrator_in_the_cupola.jpg/520px-Christ_Pantocrator_in_the_cupola.jpg 2x" data-file-width="1632" data-file-height="1224" /></a><figcaption>Mozaïek apsis, Capella Palatina, <a href="/wiki/Palazzo_dei_Normanni" title="Palazzo dei Normanni">Palazzo dei Normanni</a>, <a href="/wiki/Palermo_(stad)" title="Palermo (stad)">Palermo</a> (ca. 1160)</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Becket_casket_VandA_M.66-1997_n02.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ec/Becket_casket_VandA_M.66-1997_n02.jpg/260px-Becket_casket_VandA_M.66-1997_n02.jpg" decoding="async" width="260" height="130" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ec/Becket_casket_VandA_M.66-1997_n02.jpg/390px-Becket_casket_VandA_M.66-1997_n02.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ec/Becket_casket_VandA_M.66-1997_n02.jpg/520px-Becket_casket_VandA_M.66-1997_n02.jpg 2x" data-file-width="4247" data-file-height="2124" /></a><figcaption>Emaille uit <a href="/wiki/Limoges" title="Limoges">Limoges</a> (ca. 1180-90)</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:12th-century_painters_-_Gospels_of_Henry_the_Lion_-_WGA15928.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/12th-century_painters_-_Gospels_of_Henry_the_Lion_-_WGA15928.jpg/260px-12th-century_painters_-_Gospels_of_Henry_the_Lion_-_WGA15928.jpg" decoding="async" width="260" height="327" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/12th-century_painters_-_Gospels_of_Henry_the_Lion_-_WGA15928.jpg/390px-12th-century_painters_-_Gospels_of_Henry_the_Lion_-_WGA15928.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/12th-century_painters_-_Gospels_of_Henry_the_Lion_-_WGA15928.jpg/520px-12th-century_painters_-_Gospels_of_Henry_the_Lion_-_WGA15928.jpg 2x" data-file-width="800" data-file-height="1007" /></a><figcaption><a href="/wiki/Evangeliarium" title="Evangeliarium">Evangeliarium</a> van <a href="/wiki/Hendrik_de_Leeuw" title="Hendrik de Leeuw">Hendrik de Leeuw</a> (12e eeuw)</figcaption></figure> <p>De <b>renaissance van de twaalfde eeuw</b> was een culturele bloeiperiode tijdens de <a href="/wiki/Hoge_middeleeuwen" title="Hoge middeleeuwen">hoge middeleeuwen</a> die gekenmerkt werd door veranderingen op velerlei gebied. Sociale, politieke en economische transformaties gingen samen met een intellectuele en artistieke heropleving, die sommige historici beschouwen als een nieuwe bloeitijd van de klassieke cultuur. Zowel de <a href="/wiki/Karolingische_renaissance" title="Karolingische renaissance">Karolingische renaissance</a> als de renaissance van de twaalfde eeuw kunnen worden gezien als een voorafspiegeling van de <a href="/wiki/Italiaanse_renaissance" title="Italiaanse renaissance">Italiaanse renaissance</a>. </p> <meta property="mw:PageProp/toc" /> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Historiografie">Historiografie</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Renaissance_van_de_twaalfde_eeuw&veaction=edit&section=1" title="Bewerk dit kopje: Historiografie" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Renaissance_van_de_twaalfde_eeuw&action=edit&section=1" title="De broncode bewerken van de sectie: Historiografie"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>De Amerikaanse kunsthistoricus <a href="/wiki/Charles_Homer_Haskins" title="Charles Homer Haskins">Charles Homer Haskins</a> was de eerste die over deze periode als een 'renaissance' schreef, die volgens hem een aanvang nam omstreeks <a href="/wiki/1070" title="1070">1070</a>. In 1927 schreef hij: <i>"... de 12e eeuw in Europa was in veel opzichten een periode van hernieuwde levenskracht. Dit tijdperk van de <a href="/wiki/Kruistochten" class="mw-redirect" title="Kruistochten">kruistochten</a>, de ontwikkeling van de steden en de vroegste bureaucratische staten van het westen beleefde het hoogtepunt van de <a href="/wiki/Romaanse_kunst" title="Romaanse kunst">romaanse kunst</a> en het begin van de <a href="/wiki/Gotische_kunst" title="Gotische kunst">gotiek</a>, het verschijnen van <a href="/wiki/Literatuur" title="Literatuur">literatuur</a> in de volkstaal, de herleving van de Latijnse klassieken, de Latijnse poëzie en de Romeinse wet, de herontdekking van de Griekse wetenschap met zijn Arabische toevoegingen, de <a href="/wiki/Griekse_filosofie" class="mw-redirect" title="Griekse filosofie">Griekse filosofie</a>, en de eerste <a href="/wiki/Universiteit" title="Universiteit">universiteiten</a> van Europa. De 12e eeuw zette zijn stempel op het hoger onderwijs, op de <a href="/wiki/Scholastiek" title="Scholastiek">scholastieke</a> filosofie, op de Europese wetgeving, op <a href="/wiki/Architectuur" title="Architectuur">architectuur</a> en <a href="/wiki/Beeldhouwkunst" title="Beeldhouwkunst">beeldhouwkunst</a>, op <a href="/wiki/Latijn" title="Latijn">Latijn</a> en op poëzie in de volkstaal..."</i><sup id="cite_ref-1" class="reference"><a href="#cite_note-1"><span class="cite-bracket">[</span>1<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Canoniek_recht">Canoniek recht</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Renaissance_van_de_twaalfde_eeuw&veaction=edit&section=2" title="Bewerk dit kopje: Canoniek recht" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Renaissance_van_de_twaalfde_eeuw&action=edit&section=2" title="De broncode bewerken van de sectie: Canoniek recht"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>De kerkelijk rechtsgeleerde <a href="/wiki/Gratianus_(kerkjurist)" title="Gratianus (kerkjurist)">Gratianus</a> legde met zijn <i><a href="/wiki/Decretum_Gratiani" title="Decretum Gratiani">Decretum Gratiani</a></i> de grondslag voor het autonome <a href="/wiki/Canonieke_recht" class="mw-redirect" title="Canonieke recht">canoniek recht</a> en vormde de basis voor het latere <i>Corpus Juris Canonici</i>. Met de pauselijke revolutie kwam er in principe een eind aan de verwarrende wereldlijke (keizerlijke) machtsinvloed op de kerkelijke regelgeving en werd de scheiding tussen kerk en staat juridisch vorm gegeven in de vorm van legale juridische autonomie voor de kerk alsmede de legale mogelijkheid tot de vorming van separate en autonome <a href="/wiki/Jurisdictie" title="Jurisdictie">jurisdicties</a>. Het canonieke recht erkende nu collectieve <a href="/wiki/Rechtspersoon" title="Rechtspersoon">rechtspersonen</a> met eigen rechtsregels van religieus, educatief, economisch, communaal en professioneel karakter met het recht tot vergadering, eigendom en interne en externe representatie. Tot dan toe waren scholen en <a href="/wiki/Seminarie" title="Seminarie">seminaries</a> in Europa verbonden aan kloosters en kathedralen. Deze revolutie leidde nu tot de oprichting van <a href="/wiki/Universiteit" title="Universiteit">universiteiten</a> in Europa met de macht van eigen statuten en handhavingsrecht dat van toepassing is op zijn deelnemers<sup id="cite_ref-2" class="reference"><a href="#cite_note-2"><span class="cite-bracket">[</span>2<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. Zoals de <a href="/wiki/Universiteit_van_Bologna" title="Universiteit van Bologna">universiteit van Bologna</a> in 1088 en de <a href="/wiki/Universiteit_van_Parijs" title="Universiteit van Parijs">Universiteit van Parijs</a> in 1215. </p><p>Ook in economische zin was de nieuwe mogelijkheid van aparte rechtspersonen belangrijk. Het maakte onder meer de vorming van <a href="/wiki/Gilde_(beroepsgroep)" title="Gilde (beroepsgroep)">Gilden</a> mogelijk die een belangrijke rol gespeeld hebben in de middeleeuwen. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Romeins_recht">Romeins recht</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Renaissance_van_de_twaalfde_eeuw&veaction=edit&section=3" title="Bewerk dit kopje: Romeins recht" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Renaissance_van_de_twaalfde_eeuw&action=edit&section=3" title="De broncode bewerken van de sectie: Romeins recht"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>De hernieuwde bestudering van het <a href="/wiki/Romeins_recht" title="Romeins recht">Romeins recht</a> te <a href="/wiki/Bologna_(stad)" title="Bologna (stad)">Bologna</a> wordt door sommige historici beschouwd als een significant verschijnsel dat de start gaf tot andere vernieuwingen in de 12e-eeuwse renaissance. Aan de <a href="/wiki/Universiteit_van_Bologna" title="Universiteit van Bologna">Universiteit van Bologna</a> (gesticht in 1088) begon men de <i>Pandectae</i> of <a href="/wiki/Digesten" title="Digesten">Digesten</a>, een onderdeel van het <a href="/wiki/Corpus_Iuris_Civilis" title="Corpus Iuris Civilis">Corpus Iuris Civilis</a> (opgesteld door de Byzantijnse keizer <a href="/wiki/Justinianus_I_van_Byzantium" class="mw-redirect" title="Justinianus I van Byzantium">Justinianus</a> in de 6e eeuw), te bestuderen en toe te passen. Deze beweging leidde tot de traditie van het zogenaamde 'geleerde recht', waarvan ook heden ten dage de <a href="/wiki/Rechtsgeleerdheid" title="Rechtsgeleerdheid">rechtsgeleerdheid</a> nog doordrongen is. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Wetenschap">Wetenschap</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Renaissance_van_de_twaalfde_eeuw&veaction=edit&section=4" title="Bewerk dit kopje: Wetenschap" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Renaissance_van_de_twaalfde_eeuw&action=edit&section=4" title="De broncode bewerken van de sectie: Wetenschap"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p><a href="/wiki/Filosofie" title="Filosofie">Filosofisch</a> en wetenschappelijk onderwijs in de vroege middeleeuwen was gebaseerd op enkele na de instorting van het <a href="/wiki/West-Romeinse_Rijk" title="West-Romeinse Rijk">West-Romeinse Rijk</a> overgeleverde exemplaren en commentaren op oude Griekse teksten. Een groot deel van Europa had contact verloren met de kennis van het verleden. Dit scenario veranderde tijdens de renaissance van de 12e eeuw. De toegenomen contacten met de <a href="/wiki/Islam" title="Islam">islamitische</a> wereld in <a href="/wiki/Spanje" title="Spanje">Spanje</a> en <a href="/wiki/Sicili%C3%AB" title="Sicilië">Sicilië</a>, de kruistochten, de <a href="/wiki/Reconquista_(Spanje)" class="mw-redirect" title="Reconquista (Spanje)">Reconquista</a>, evenals het intensief contact met <a href="/wiki/Byzantijnse_Rijk" title="Byzantijnse Rijk">Byzantium</a>, stelden de Europeanen in de gelegenheid om werken van Griekse en islamitische filosofen te verzamelen en te vertalen. Vooral de werken van <a href="/wiki/Aristoteles" title="Aristoteles">Aristoteles</a> werden vertaald, evenals die van <a href="/wiki/Euclides_van_Alexandri%C3%AB" title="Euclides van Alexandrië">Euclides</a>, <a href="/wiki/Claudius_Ptolemaeus" title="Claudius Ptolemaeus">Ptolemaeus</a>, <a href="/wiki/Plotinus" title="Plotinus">Plotinus</a>, <a href="/wiki/Geber" class="mw-redirect" title="Geber">Geber</a>, <a href="/wiki/Al-Khwarizmi" class="mw-redirect" title="Al-Khwarizmi">al-Khwarizmi</a>, <a href="/wiki/Muhammad_ibn_Zakar%C4%ABya_R%C4%81zi" class="mw-redirect" title="Muhammad ibn Zakarīya Rāzi">Rhazes</a>, <a href="/wiki/Abulcasis" class="mw-redirect" title="Abulcasis">Abulcasis</a>, <a href="/wiki/Alhazen" title="Alhazen">Alhazen</a>, <a href="/wiki/Avicenna" title="Avicenna">Avicenna</a>, <a href="/wiki/Avempace" title="Avempace">Avempace</a>, <a href="/wiki/Averro%C3%ABs" class="mw-redirect" title="Averroës">Averroës</a> en anderen. <a href="/wiki/Plato" title="Plato">Plato</a>'s <a href="/wiki/Timaeus_(Plato)" title="Timaeus (Plato)">Timaeus</a> had een enorme invloed op denkers als <a href="/wiki/Petrus_Abelardus" class="mw-redirect" title="Petrus Abelardus">Petrus Abelardus</a>, <a href="/wiki/Adelard_van_Bath" title="Adelard van Bath">Adelard van Bath</a>, <a href="/wiki/Willem_van_Conches" title="Willem van Conches">Willem van Conches</a>, <a href="/wiki/Thierry_van_Chartres" title="Thierry van Chartres">Thierry van Chartres</a> en anderen. Zij herontdekten de ordenende en logische principes in de natuur, oorzaak en gevolg en de mens als verheven deelnemer in dit ordenende geheel dankzij zijn ratio. De ontwikkeling van de <a href="/wiki/Middeleeuwse_universiteit" title="Middeleeuwse universiteit">middeleeuwse universiteiten</a> was een grote stimulans en steun voor de studie, de vertaling en de verspreiding van deze klassieke teksten. Zij leverden een nieuwe infrastructuur die nodig was voor de wetenschappelijke gemeenschap. Middeleeuwse geleerden trachtten voornamelijk om de <a href="/wiki/Geometrie" class="mw-redirect" title="Geometrie">geometrische</a> en harmonische principes te doorgronden waarmee hun God het <a href="/wiki/Heelal" title="Heelal">universum</a> had gecreëerd. </p><p>Aan het begin van de <a href="/wiki/13e_eeuw" title="13e eeuw">13e eeuw</a> waren er al redelijk accurate Latijnse vertalingen beschikbaar van een aantal belangrijke antieke auteurs, waardoor een vruchtbare overdracht van wetenschappelijke ideeën mogelijk werd via universiteiten en <a href="/wiki/Klooster_(gebouw)" title="Klooster (gebouw)">kloosters</a>. De kennis van <a href="/wiki/Natuurwetenschappen" class="mw-redirect" title="Natuurwetenschappen">natuurwetenschappen</a> uit de klassieke teksten werd intussen uitgebreid door opmerkelijke scholastici zoals <a href="/wiki/Robert_Grosseteste" title="Robert Grosseteste">Robert Grosseteste</a>, <a href="/wiki/Roger_Bacon" title="Roger Bacon">Roger Bacon</a>, <a href="/wiki/Albertus_Magnus" title="Albertus Magnus">Albertus Magnus</a> en <a href="/wiki/Duns_Scotus" class="mw-redirect" title="Duns Scotus">Duns Scotus</a>. De nadruk die iemand als Grosseteste legt op <a href="/wiki/Wiskunde" title="Wiskunde">wiskunde</a> als een manier om de natuur te doorgronden kan gezien worden als een voorloper van de <a href="/wiki/Wetenschappelijke_methode" title="Wetenschappelijke methode">wetenschappelijke methode</a>. Hetzelfde kan gezegd worden van Roger Bacon die toen al (in zijn <i><a href="/wiki/Opus_Majus" title="Opus Majus">Opus Majus</a></i>) het belang inzag van <a href="/wiki/Empirisch_onderzoek" title="Empirisch onderzoek">empirisch onderzoek</a>. Bovendien wees Roger Bacon daarin op <a href="/wiki/Lijnperspectief" title="Lijnperspectief">perspectief</a> en realisme in de beeldende kunst om een boodschap of overlevering duidelijker en aantrekkelijker over te brengen. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Literatuur">Literatuur</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Renaissance_van_de_twaalfde_eeuw&veaction=edit&section=5" title="Bewerk dit kopje: Literatuur" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Renaissance_van_de_twaalfde_eeuw&action=edit&section=5" title="De broncode bewerken van de sectie: Literatuur"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Naast deze ontwikkeling ontstond in Frankrijk, in het bijzonder in <a href="/wiki/Parijs" title="Parijs">Parijs</a>, een meer literaire en intellectuele renaissance. Er was sprake van een toenemende belangstelling voor de klassieke <a href="/wiki/Latijnse_literatuur" title="Latijnse literatuur">Latijnse literatuur</a> en men begon die na te volgen. Sommige dichters slaagden er zelfs in zo goed klassiek Latijn na te bootsen dat vandaag de dag nog niet helemaal duidelijk is of hun verzen uit de twaalfde eeuw stammen of nog uit de Romeinse tijd. </p><p>Tot de oudste werken in de Nederlandse literatuur behoren de <a href="/wiki/Biografie" title="Biografie">Vita</a> van <a href="/wiki/Servaas_van_Maastricht" title="Servaas van Maastricht">Sint-Servaas</a> uit ca. 1170 en de <i><a href="/wiki/Eneasroman" title="Eneasroman">Eneasroman</a></i> (1186) van de Maaslandse dichter <a href="/wiki/Hendrik_van_Veldeke" title="Hendrik van Veldeke">Hendrik van Veldeke</a>. Veldeke schreef echter voornamelijk in het Hoogduits en verkeerde een groot deel van zijn leven aan het <a href="/wiki/Landgraafschap_Th%C3%BCringen" title="Landgraafschap Thüringen">Thüringse</a> hof, waar <a href="/wiki/Herman_I_van_Th%C3%BCringen" title="Herman I van Thüringen">Herman I van Thüringen</a> rond 1200 een literatuur<a href="/wiki/Mecenas" title="Mecenas">mecenas</a> was voor onder andere <a href="/wiki/Wolfram_von_Eschenbach" title="Wolfram von Eschenbach">Wolfram von Eschenbach</a>, <a href="/wiki/Walther_von_der_Vogelweide" title="Walther von der Vogelweide">Walther von der Vogelweide</a> en Herbort von Fritzlar. Andere <a href="/wiki/Minnezang" title="Minnezang">minnezangers</a> uit het Duitse taalgebied waren <a href="/wiki/Hartmann_von_Aue" title="Hartmann von Aue">Hartmann von Aue</a>, Albrecht von Johansdorf, Heinrich von Morungen, Reinmar von Hagenau, Friedrich von Hausen en <a href="/wiki/Gottfried_von_Stra%C3%9Fburg" title="Gottfried von Straßburg">Gottfried von Straßburg</a>. In het Franse taalgebied werden de dichters-muzikanten <a href="/wiki/Troubadours" class="mw-redirect" title="Troubadours">troubadours</a> genoemd. Bekende namen uit de 12e eeuw: <a href="/wiki/Willem_IX_van_Aquitani%C3%AB" title="Willem IX van Aquitanië">Willem van Aquitanië</a>, <a href="/wiki/Cono_van_B%C3%A9thune" title="Cono van Béthune">Cono van Béthune</a>, <a href="/wiki/Giraut_de_Borneil" title="Giraut de Borneil">Giraut de Borneil</a>, <a href="/wiki/Arnaut_Daniel" title="Arnaut Daniel">Arnaut Daniel</a>, <a href="/wiki/Blondel_de_Nesle" title="Blondel de Nesle">Blondel de Nesle</a>, <a href="/wiki/Jaufr%C3%A9_Rudel" title="Jaufré Rudel">Jaufré Rudel</a>, <a href="/wiki/Raimbaut_de_Vaqueiras" title="Raimbaut de Vaqueiras">Raimbaut de Vaqueiras</a> en <a href="/wiki/Bernard_de_Ventadour" title="Bernard de Ventadour">Bernard de Ventadour</a>, en de <a href="/wiki/Occitani%C3%AB_(streek)" title="Occitanië (streek)">Occitaanse</a> <i>trobairitzen</i> (vrouwelijke troubadours) Iseut de Capio, Gormonda de Monpeslier, Tibors de Sarenom, Azalais de Porcairagues, <a href="/wiki/Beatritz_de_Dia" title="Beatritz de Dia">Beatritz de Dia</a> en Alamanda de Castelnau. In Engeland waren <a href="/wiki/Laurentius_van_Durham" title="Laurentius van Durham">Laurentius van Durham</a>, Nigel van Longchamps en Gualterus Anglicus de voornaamste dichters. <a href="/wiki/Willem_van_Malmesbury" title="Willem van Malmesbury">Willem van Malmesbury</a> schreef een aantal historiografische werken. In Wales en Ierland bloeide de Keltische poëzie. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Schilderkunst_en_beeldhouwkunst">Schilderkunst en beeldhouwkunst</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Renaissance_van_de_twaalfde_eeuw&veaction=edit&section=6" title="Bewerk dit kopje: Schilderkunst en beeldhouwkunst" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Renaissance_van_de_twaalfde_eeuw&action=edit&section=6" title="De broncode bewerken van de sectie: Schilderkunst en beeldhouwkunst"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Renier_de_Huy_MCL1.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/24/Renier_de_Huy_MCL1.jpg/260px-Renier_de_Huy_MCL1.jpg" decoding="async" width="260" height="221" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/24/Renier_de_Huy_MCL1.jpg/390px-Renier_de_Huy_MCL1.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/24/Renier_de_Huy_MCL1.jpg/520px-Renier_de_Huy_MCL1.jpg 2x" data-file-width="2004" data-file-height="1704" /></a><figcaption>Doopvont <a href="/wiki/Reinier_van_Hoei" title="Reinier van Hoei">Reinier van Hoei</a> (Luik, begin twaalfde eeuw)</figcaption></figure> <p><a href="/wiki/Frankrijk" title="Frankrijk">Frankrijk</a>, <a href="/wiki/Noord-Itali%C3%AB" title="Noord-Italië">Noord-Italië</a> en <a href="/wiki/Sicili%C3%AB" title="Sicilië">Sicilië</a> waren belangrijke cultuurcentra in de twaalfde eeuw. De stad <a href="/wiki/Limoges" title="Limoges">Limoges</a> was eeuwenlang, maar met name in de twaalfde eeuw, hét centrum van metaalbewerking en <a href="/wiki/Email_(glazuur)" title="Email (glazuur)">emaillekunst</a> in Frankrijk. Zuid-Italië en Sicilië ondergingen sterk de invloed van de Arabisch-islamitische cultuur, wat resulteerde in de <a href="/wiki/Arabisch-Normandische_kunststijl" title="Arabisch-Normandische kunststijl">Arabisch-Normandische kunststijl</a>. Het verfijnde Siculo-Arabische <a href="/wiki/Ivoorsnijwerk" title="Ivoorsnijwerk">ivoorsnijwerk</a> uit Sicilië werd naar heel Europa geëxporteerd. </p><p>In Noordwest-Europa waren met name de stad <a href="/wiki/Keulen_(stad)" class="mw-redirect" title="Keulen (stad)">Keulen</a> en het <a href="/wiki/Prinsbisdom_Luik" title="Prinsbisdom Luik">prinsbisdom Luik</a> belangrijke centra. Maaslandse <a href="/wiki/Edelsmeedkunst" title="Edelsmeedkunst">edelsmeden</a> als <a href="/wiki/Reinier_van_Hoei" title="Reinier van Hoei">Reinier van Hoei</a>, <a href="/wiki/Godfried_van_Hoei" title="Godfried van Hoei">Godfried van Hoei</a>, <a href="/wiki/Hugo_van_Oignies" title="Hugo van Oignies">Hugo van Oignies</a> en <a href="/wiki/Nicolaas_van_Verdun" title="Nicolaas van Verdun">Nicolaas van Verdun</a> smeedden wereldberoemde kunstwerken als het <a href="/wiki/Doopvont_van_Reinier_van_Hoei" class="mw-redirect" title="Doopvont van Reinier van Hoei">doopvont van Reinier van Hoei</a> in de <a href="/wiki/Sint-Bartolome%C3%BCskerk_(Luik)" title="Sint-Bartolomeüskerk (Luik)">Bartholomeüskerk</a> in <a href="/wiki/Luik_(stad)" title="Luik (stad)">Luik</a>, de <a href="/wiki/Kerkschat_van_Oignies" title="Kerkschat van Oignies">kerkschat van Oignies</a>, de Barbarossa-kroonluchter, het Karelschrijn en het Mariaschrijn in de <a href="/wiki/Dom_van_Aken" title="Dom van Aken">Dom van Aken</a>, het <a href="/wiki/Relikwie%C3%ABn_van_de_Drie_Koningen" title="Relikwieën van de Drie Koningen">Driekoningenschrijn</a> in Keulen, de <a href="/wiki/Noodkist" title="Noodkist">Noodkist</a> in <a href="/wiki/Maastricht" title="Maastricht">Maastricht</a>, het Onze-Lieve-Vrouweschrijn in <a href="/wiki/Doornik" title="Doornik">Doornik</a> en talrijke andere <a href="/wiki/Reliekschrijn" title="Reliekschrijn">reliekschrijnen</a>, <a href="/wiki/Reliekhouder" title="Reliekhouder">reliekhouders</a> en <a href="/wiki/Liturgisch_vaatwerk_(katholieke_Kerk)" class="mw-redirect" title="Liturgisch vaatwerk (katholieke Kerk)">liturgische voorwerpen</a>. In Maastricht was bovendien een belangrijk schilders- en beeldhouwersatelier gevestigd; Maaslandse 'metsen' (steenhouwers) waren actief in onder andere <a href="/wiki/Utrecht_(stad)" title="Utrecht (stad)">Utrecht</a>, <a href="/wiki/Bonn" title="Bonn">Bonn</a>, <a href="/wiki/Sticht_Essen" title="Sticht Essen">Essen</a>, tot in <a href="/wiki/Eisenach" title="Eisenach">Eisenach</a> aan toe.<sup id="cite_ref-3" class="reference"><a href="#cite_note-3"><span class="cite-bracket">[</span>3<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Maastrichtse en Keulse schilders worden geroemd in <a href="/wiki/Wolfram_von_Eschenbach" title="Wolfram von Eschenbach">Wolfram von Eschenbach</a>'s <i><a href="/wiki/Parzival" title="Parzival">Parzival</a></i>.<sup id="cite_ref-4" class="reference"><a href="#cite_note-4"><span class="cite-bracket">[</span>4<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Veel kunstwerken uit de twaalfde eeuw zijn verloren gegaan, vooral tijdens de <a href="/wiki/Beeldenstorm" title="Beeldenstorm">beeldenstormen</a> van de zestiende eeuw en de <a href="/wiki/Franse_Revolutie" title="Franse Revolutie">Franse Revolutie</a> aan het eind van de achttiende eeuw. Gouden en zilveren siervoorwerpen werden omgesmolten om nieuwe producten aangepast aan de smaak van de tijd te kunnen maken. Rijkversierde manuscripten werden hergebruikt en muurschilderingen eenvoudigweg overgeschilderd. Het interieur van de <a href="/wiki/Sint-Clemenskerk_(Schwarzrheindorf)" title="Sint-Clemenskerk (Schwarzrheindorf)">Sint-Clemenskerk</a> in <a href="/wiki/Bonn" title="Bonn">Bonn</a>-Schwarzrheindorf is een zeldzaam voorbeeld van twaalfde-eeuwse schilderkunst. De eeuwenlang dichtgemetselde Sint-Gabriëlskapel in de <a href="/wiki/Kathedraal_van_Canterbury" title="Kathedraal van Canterbury">Kathedraal van Canterbury</a> geeft met haar veelkleurige schilderingen en rijkbewerkte kapitelen een indruk hoe de gehele kerk er ooit uitzag. </p> <ul class="gallery mw-gallery-traditional"> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Bestand:118_Autun_Cath%C3%A9drale_Saint-Lazare_Le_tympan_(d%C3%A9tail).jpg" class="mw-file-description" title="Timpaan Kathedraal van Autun"><img alt="Timpaan Kathedraal van Autun" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9b/118_Autun_Cath%C3%A9drale_Saint-Lazare_Le_tympan_%28d%C3%A9tail%29.jpg/120px-118_Autun_Cath%C3%A9drale_Saint-Lazare_Le_tympan_%28d%C3%A9tail%29.jpg" decoding="async" width="120" height="90" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9b/118_Autun_Cath%C3%A9drale_Saint-Lazare_Le_tympan_%28d%C3%A9tail%29.jpg/180px-118_Autun_Cath%C3%A9drale_Saint-Lazare_Le_tympan_%28d%C3%A9tail%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9b/118_Autun_Cath%C3%A9drale_Saint-Lazare_Le_tympan_%28d%C3%A9tail%29.jpg/240px-118_Autun_Cath%C3%A9drale_Saint-Lazare_Le_tympan_%28d%C3%A9tail%29.jpg 2x" data-file-width="3648" data-file-height="2736" /></a></span></div> <div class="gallerytext">Timpaan Kathedraal van Autun</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Bestand:Interieur,_kapiteel_in_het_koor,_eerste_van_het_midden_-_Maastricht_-_20146493_-_RCE.jpg" class="mw-file-description" title="Kapiteel O.L.-Vrouwekerk, Maastricht"><img alt="Kapiteel O.L.-Vrouwekerk, Maastricht" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b1/Interieur%2C_kapiteel_in_het_koor%2C_eerste_van_het_midden_-_Maastricht_-_20146493_-_RCE.jpg/119px-Interieur%2C_kapiteel_in_het_koor%2C_eerste_van_het_midden_-_Maastricht_-_20146493_-_RCE.jpg" decoding="async" width="119" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b1/Interieur%2C_kapiteel_in_het_koor%2C_eerste_van_het_midden_-_Maastricht_-_20146493_-_RCE.jpg/179px-Interieur%2C_kapiteel_in_het_koor%2C_eerste_van_het_midden_-_Maastricht_-_20146493_-_RCE.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b1/Interieur%2C_kapiteel_in_het_koor%2C_eerste_van_het_midden_-_Maastricht_-_20146493_-_RCE.jpg/238px-Interieur%2C_kapiteel_in_het_koor%2C_eerste_van_het_midden_-_Maastricht_-_20146493_-_RCE.jpg 2x" data-file-width="884" data-file-height="891" /></a></span></div> <div class="gallerytext">Kapiteel O.L.-Vrouwekerk, Maastricht</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Bestand:K%C3%B6ln_Dreik%C3%B6nigsschrein.JPG" class="mw-file-description" title="Driekoningenschrijn, Keulen"><img alt="Driekoningenschrijn, Keulen" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f0/K%C3%B6ln_Dreik%C3%B6nigsschrein.JPG/113px-K%C3%B6ln_Dreik%C3%B6nigsschrein.JPG" decoding="async" width="113" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f0/K%C3%B6ln_Dreik%C3%B6nigsschrein.JPG/170px-K%C3%B6ln_Dreik%C3%B6nigsschrein.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f0/K%C3%B6ln_Dreik%C3%B6nigsschrein.JPG/226px-K%C3%B6ln_Dreik%C3%B6nigsschrein.JPG 2x" data-file-width="914" data-file-height="970" /></a></span></div> <div class="gallerytext">Driekoningenschrijn, Keulen</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Bestand:12th_century_unknown_painters_-_Christ_in_Majesty_-_WGA19729.jpg" class="mw-file-description" title="St-Clemenskerk, Schwarzrheindorf"><img alt="St-Clemenskerk, Schwarzrheindorf" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/52/12th_century_unknown_painters_-_Christ_in_Majesty_-_WGA19729.jpg/101px-12th_century_unknown_painters_-_Christ_in_Majesty_-_WGA19729.jpg" decoding="async" width="101" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/52/12th_century_unknown_painters_-_Christ_in_Majesty_-_WGA19729.jpg/152px-12th_century_unknown_painters_-_Christ_in_Majesty_-_WGA19729.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/52/12th_century_unknown_painters_-_Christ_in_Majesty_-_WGA19729.jpg/203px-12th_century_unknown_painters_-_Christ_in_Majesty_-_WGA19729.jpg 2x" data-file-width="846" data-file-height="1000" /></a></span></div> <div class="gallerytext">St-Clemenskerk, Schwarzrheindorf</div> </li> </ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Architectuur">Architectuur</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Renaissance_van_de_twaalfde_eeuw&veaction=edit&section=7" title="Bewerk dit kopje: Architectuur" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Renaissance_van_de_twaalfde_eeuw&action=edit&section=7" title="De broncode bewerken van de sectie: Architectuur"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Wartburg_0.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6c/Wartburg_0.jpg/260px-Wartburg_0.jpg" decoding="async" width="260" height="149" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6c/Wartburg_0.jpg/390px-Wartburg_0.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6c/Wartburg_0.jpg/520px-Wartburg_0.jpg 2x" data-file-width="1279" data-file-height="733" /></a><figcaption>Het 12e-eeuwse <i>Landgrafenhaus</i> van de <a href="/wiki/Wartburg_(kasteel)" title="Wartburg (kasteel)">Wartburg</a> in <a href="/wiki/Eisenach" title="Eisenach">Eisenach</a></figcaption></figure> <p><a href="/wiki/Frankrijk" title="Frankrijk">Frankrijk</a> was het land waar in de 12e eeuw de zogenaamde <i><a href="/wiki/Cisterci%C3%ABnzers" title="Cisterciënzers">Cisterciënzerstijl</a></i> tot ontwikkeling kwam (o.a. abdijen van <a href="/wiki/Abdij_van_C%C3%AEteaux" title="Abdij van Cîteaux">Cîteaux</a>, <a href="/wiki/Abdij_van_Clairvaux" title="Abdij van Clairvaux">Clairvaux</a>, <a href="/wiki/Abdij_van_Pontigny" title="Abdij van Pontigny">Pontigny</a> en <a href="/wiki/Abdij_van_Fontenay" title="Abdij van Fontenay">Fontenay</a>), om zich van daaruit over heel Europa te verspreiden. De herbouw van de <a href="/wiki/Kathedraal_van_Saint-Denis" title="Kathedraal van Saint-Denis">Kathedraal van Saint-Denis</a> door <a href="/wiki/Suger_van_St._Denis" class="mw-redirect" title="Suger van St. Denis">Abt Suger</a> in de eerste helft van de 12e eeuw wordt gezien als het begin van de <a href="/wiki/Gotiek_(bouwkunst)" title="Gotiek (bouwkunst)">gotische stijl</a>. In Zuid- en Midden-Frankrijk zijn een groot aantal <a href="/wiki/Romaanse_architectuur" title="Romaanse architectuur">romaanse</a> kerken bewaard gebleven, waaronder de <a href="/wiki/Abdij_Saint-Pierre_van_Moissac" title="Abdij Saint-Pierre van Moissac">Abdij Saint-Pierre van Moissac</a>, de <a href="/wiki/Abdijkerk_van_Sainte-Foy" title="Abdijkerk van Sainte-Foy">Abdij van Conques</a>, de kathedralen van <a href="/wiki/Angoul%C3%AAme_(stad)" title="Angoulême (stad)">Angoulême</a> en <a href="/wiki/Le_Puy-en-Velay" title="Le Puy-en-Velay">Le Puy</a>, de <a href="/wiki/Kathedraal_van_Autun" title="Kathedraal van Autun">Kathedraal van Autun</a>, de <a href="/wiki/Basiliek_Sainte-Marie-Madeleine_van_V%C3%A9zelay" title="Basiliek Sainte-Marie-Madeleine van Vézelay">Basiliek van Vézelay</a> en de <a href="/wiki/Basilique_Saint-Sernin_de_Toulouse" title="Basilique Saint-Sernin de Toulouse">Basiliek van Toulouse</a>. </p><p>In Sicilië, waar de invloed van de Arabisch-islamitische cultuur zeer sterk was, zijn de bekendste kathedralen die van <a href="/wiki/Messina_(stad)" title="Messina (stad)">Messina</a>, <a href="/wiki/Salerno_(stad)" title="Salerno (stad)">Salerno</a> en <a href="/wiki/Monreale" title="Monreale">Monreale</a>, de <a href="/wiki/Kathedraal_van_Palermo" title="Kathedraal van Palermo">Kathedraal van Palermo</a>, de <a href="/wiki/San_Cataldo_(Palermo)" title="San Cataldo (Palermo)">San-Cataldokerk</a> en de paltskapel van het <a href="/wiki/Palazzo_dei_Normanni" title="Palazzo dei Normanni">Palazzo dei Normanni</a> in <a href="/wiki/Palermo_(stad)" title="Palermo (stad)">Palermo</a>. </p><p>In de Duitse kerkenbouw is een sterke invloed vanuit Noord-Italië (<a href="/wiki/Como_(stad)" title="Como (stad)">Como</a>, <a href="/wiki/Pavia_(stad)" title="Pavia (stad)">Pavia</a>) aanwijsbaar in onder andere de <a href="/wiki/Dom_van_Mainz" title="Dom van Mainz">Dom van Mainz</a>, de <a href="/wiki/Dom_van_Spiers" class="mw-redirect" title="Dom van Spiers">Dom van Spiers</a>, de <a href="/wiki/Dom_van_Worms" title="Dom van Worms">Dom van Worms</a> en het <a href="/wiki/Munster_van_Bonn" title="Munster van Bonn">Munster van Bonn</a>. Verder naar het noorden zijn de twaalf romaanse kerken van de stad <a href="/wiki/Keulen_(stad)" class="mw-redirect" title="Keulen (stad)">Keulen</a> beroemd: <a href="/wiki/Sint-Severinuskerk_(Keulen)" title="Sint-Severinuskerk (Keulen)">St. Severin</a>, <a href="/wiki/Sint-Maria_in_Lyskirchen" title="Sint-Maria in Lyskirchen">St. Maria Lyskirchen</a>, <a href="/wiki/Sint-Andreaskerk_(Keulen)" title="Sint-Andreaskerk (Keulen)">Basilika St. Andreas</a>, <a href="/wiki/Apostelenkerk_(Keulen)" title="Apostelenkerk (Keulen)">St. Aposteln</a>, <a href="/wiki/Sint-Gereonkerk_(Keulen)" title="Sint-Gereonkerk (Keulen)">St. Gereon</a>, <a href="/wiki/Sint-Ursulakerk_(Keulen)" title="Sint-Ursulakerk (Keulen)">St. Ursula</a>, <a href="/wiki/Sint-Pantaleonkerk_(Keulen)" title="Sint-Pantaleonkerk (Keulen)">St. Pantaleon</a>, <a href="/wiki/Heilige_Maria_in_het_Capitool" title="Heilige Maria in het Capitool">St. Maria im Kapitol</a>, <a href="/wiki/Grote_Sint-Martinuskerk" title="Grote Sint-Martinuskerk">Groß St. Martin</a>, <a href="/wiki/Sint-Joriskerk_(Keulen)" title="Sint-Joriskerk (Keulen)">St. Georg</a>, <a href="/wiki/Sint-Kunibertkerk_(Keulen)" class="mw-redirect" title="Sint-Kunibertkerk (Keulen)">St. Kunibert</a> en <a href="/wiki/Sint-Ceciliakerk_(Keulen)" title="Sint-Ceciliakerk (Keulen)">St. Cäecilia</a>. </p><p>Ook het vlak bij Keulen gelegen <a href="/wiki/Prinsbisdom_Luik" title="Prinsbisdom Luik">prinsbisdom Luik</a> was een belangrijk cultuurcentrum in de 12e eeuw. Van de vele romaanse kerken in het Maasland kunnen genoemd worden: de <a href="/wiki/Sint-Bartolome%C3%BCskerk_(Luik)" title="Sint-Bartolomeüskerk (Luik)">Sint-Bartholomeüskerk</a> in Luik, de <a href="/wiki/Sint-Gertrudiskerk_(Nijvel)" title="Sint-Gertrudiskerk (Nijvel)">Sint-Gertrudiskerk</a> in <a href="/wiki/Nijvel" title="Nijvel">Nijvel</a>, de <a href="/wiki/Abdij_Rolduc" title="Abdij Rolduc">abdijkerk</a> van <a href="/wiki/Abdij_Rolduc" title="Abdij Rolduc">Rolduc</a> (bij <a href="/wiki/Kerkrade_(plaats)" title="Kerkrade (plaats)">Kerkrade</a>) en de <a href="/wiki/Sint-Servaasbasiliek_(Maastricht)" title="Sint-Servaasbasiliek (Maastricht)">Sint-Servaas-</a> en <a href="/wiki/Basiliek_van_Onze_Lieve_Vrouwe_Tenhemelopneming_(Maastricht)" class="mw-redirect" title="Basiliek van Onze Lieve Vrouwe Tenhemelopneming (Maastricht)">Onze-Lieve-Vrouwebasiliek</a> in <a href="/wiki/Maastricht" title="Maastricht">Maastricht</a>. </p><p>Veel gebouwen uit de 12e eeuw zijn verloren gegaan, deels als gevolg van oorlogen en revoluties, meestal vanwege vernieuwingsdrang. Machtige romaanse kathedralen als de <a href="/wiki/Dom_van_Utrecht" title="Dom van Utrecht">Dom van Utrecht</a>, de <a href="/wiki/Dom_van_Keulen" title="Dom van Keulen">Dom van Keulen</a>, de <a href="/wiki/Sint-Lambertuskathedraal_(Luik)" class="mw-redirect" title="Sint-Lambertuskathedraal (Luik)">Sint-Lambertuskathedraal</a> in <a href="/wiki/Luik_(stad)" title="Luik (stad)">Luik</a>, de <a href="/wiki/Kathedraal_van_Straatsburg" title="Kathedraal van Straatsburg">Kathedraal van Straatsburg</a> en <a href="/wiki/Westminster_Abbey" title="Westminster Abbey">Westminster Abbey</a> werden in de 13e, 14e of 15e eeuw vervangen door nóg imposantere gotische bouwwerken. </p> <ul class="gallery mw-gallery-traditional"> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Bestand:803PaviaSMichele.JPG" class="mw-file-description" title="San Michele, Pavia"><img alt="San Michele, Pavia" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/24/803PaviaSMichele.JPG/90px-803PaviaSMichele.JPG" decoding="async" width="90" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/24/803PaviaSMichele.JPG/135px-803PaviaSMichele.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/24/803PaviaSMichele.JPG/180px-803PaviaSMichele.JPG 2x" data-file-width="525" data-file-height="700" /></a></span></div> <div class="gallerytext">San Michele, Pavia</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Bestand:Nef_de_la_basilique_de_V%C3%A9zelay_%C3%A0_14h27_le_23_juin_1976.jpg" class="mw-file-description" title="Basiliek van Vézelay"><img alt="Basiliek van Vézelay" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fc/Nef_de_la_basilique_de_V%C3%A9zelay_%C3%A0_14h27_le_23_juin_1976.jpg/89px-Nef_de_la_basilique_de_V%C3%A9zelay_%C3%A0_14h27_le_23_juin_1976.jpg" decoding="async" width="89" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fc/Nef_de_la_basilique_de_V%C3%A9zelay_%C3%A0_14h27_le_23_juin_1976.jpg/133px-Nef_de_la_basilique_de_V%C3%A9zelay_%C3%A0_14h27_le_23_juin_1976.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fc/Nef_de_la_basilique_de_V%C3%A9zelay_%C3%A0_14h27_le_23_juin_1976.jpg/177px-Nef_de_la_basilique_de_V%C3%A9zelay_%C3%A0_14h27_le_23_juin_1976.jpg 2x" data-file-width="1390" data-file-height="1881" /></a></span></div> <div class="gallerytext">Basiliek van Vézelay</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Bestand:St._Gereon_K%C3%B6ln_-_Ostseite_(2520).jpg" class="mw-file-description" title="Sint-Gereonkerk, Keulen"><img alt="Sint-Gereonkerk, Keulen" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/eb/St._Gereon_K%C3%B6ln_-_Ostseite_%282520%29.jpg/80px-St._Gereon_K%C3%B6ln_-_Ostseite_%282520%29.jpg" decoding="async" width="80" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/eb/St._Gereon_K%C3%B6ln_-_Ostseite_%282520%29.jpg/120px-St._Gereon_K%C3%B6ln_-_Ostseite_%282520%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/eb/St._Gereon_K%C3%B6ln_-_Ostseite_%282520%29.jpg/160px-St._Gereon_K%C3%B6ln_-_Ostseite_%282520%29.jpg 2x" data-file-width="1600" data-file-height="2400" /></a></span></div> <div class="gallerytext">Sint-Gereonkerk, Keulen</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Bestand:Abdij_Rolduc1.JPG" class="mw-file-description" title="Abdijkerk Rolduc"><img alt="Abdijkerk Rolduc" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e7/Abdij_Rolduc1.JPG/90px-Abdij_Rolduc1.JPG" decoding="async" width="90" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e7/Abdij_Rolduc1.JPG/135px-Abdij_Rolduc1.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e7/Abdij_Rolduc1.JPG/180px-Abdij_Rolduc1.JPG 2x" data-file-width="1536" data-file-height="2048" /></a></span></div> <div class="gallerytext">Abdijkerk Rolduc</div> </li> </ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Zie_ook">Zie ook</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Renaissance_van_de_twaalfde_eeuw&veaction=edit&section=8" title="Bewerk dit kopje: Zie ook" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Renaissance_van_de_twaalfde_eeuw&action=edit&section=8" title="De broncode bewerken van de sectie: Zie ook"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><a href="/wiki/Romaanse_architectuur" title="Romaanse architectuur">Romaanse architectuur</a></li> <li><a href="/wiki/Arabisch-Normandische_kunststijl" title="Arabisch-Normandische kunststijl">Arabisch-Normandische kunststijl</a></li> <li><a href="/wiki/Maaslandse_kunst" title="Maaslandse kunst">Maaslandse kunst</a></li></ul> <div class="toccolours appendix" role="presentation" style="font-size:90%; margin:1em 0 -0.5em; clear:both;"> <div><span style="font-weight:bold">Bronnen</span></div> <ul><li>Benson, R.L. en Constable, G., red., Renaissance and Renewal in the Twelfth Century, 1982</li> <li><a href="/wiki/Elizabeth_den_Hartog" title="Elizabeth den Hartog">Hartog, E. den</a>, <i>Romanesque Sculpture in Maastricht</i>. Maastricht, 2002</li> <li>Haskins, C.H., The Renaissance of the Twelfth Century, 1927</li></ul> <p><b>Referenties</b> </p> <div class="reflist" style="list-style-type: decimal;"><div class="mw-references-wrap"><ol class="references"> <li id="cite_note-1"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-1">↑</a></span> <span class="reference-text">vertaald uit: Charles Homer Haskins. The Renaissance of the Twelfth Century. Cambridge: Harvard University Press, 1927. (p. viii - introduction).</span> </li> <li id="cite_note-2"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-2">↑</a></span> <span class="reference-text">Toby E.Huff, <i>The Rise of Early Modern Science: Islam, China and the West</i>, Uitg: Cambridge University Press, 2003, pag. 120-138</span> </li> <li id="cite_note-3"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-3">↑</a></span> <span class="reference-text">Zie onder andere: <a href="/wiki/Elizabeth_den_Hartog" title="Elizabeth den Hartog">E. den Hartog</a>, <i>Romanesque Sculpture in Maastricht</i> (2002), p.327.</span> </li> <li id="cite_note-4"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-4">↑</a></span> <span class="reference-text">Parzival, III, 158, 14-16 (<a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20071204125019/http://www.fh-augsburg.de/~harsch/germanica/Chronologie/13Jh/Wolfram/wol_pa03.html">online tekst</a>).</span> </li> </ol></div></div> </div>    </div><noscript><img src="https://login.wikimedia.org/wiki/Special:CentralAutoLogin/start?type=1x1" alt="" width="1" height="1" style="border: none; position: absolute;"></noscript> <div class="printfooter" data-nosnippet="">Overgenomen van "<a dir="ltr" href="https://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Renaissance_van_de_twaalfde_eeuw&oldid=68412522">https://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Renaissance_van_de_twaalfde_eeuw&oldid=68412522</a>"</div></div> <div id="catlinks" class="catlinks" data-mw="interface"><div id="mw-normal-catlinks" class="mw-normal-catlinks"><a href="/wiki/Categorie:Alles" title="Categorie:Alles">Categorieën</a>: <ul><li><a href="/wiki/Categorie:Kunst_van_de_12e_eeuw" title="Categorie:Kunst van de 12e eeuw">Kunst van de 12e eeuw</a></li><li><a href="/wiki/Categorie:Renaissance" title="Categorie:Renaissance">Renaissance</a></li></ul></div></div> </div> </main> </div> <div class="mw-footer-container"> <footer id="footer" class="mw-footer" > <ul id="footer-info"> <li id="footer-info-lastmod"> Deze pagina is voor het laatst bewerkt op 21 nov 2024 om 14:58.</li> <li id="footer-info-copyright">De tekst is beschikbaar onder de licentie <a rel="nofollow" class="external text" href="//creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.nl">Creative Commons Naamsvermelding/Gelijk delen</a>, er kunnen aanvullende voorwaarden van toepassing zijn. Zie de <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Terms_of_Use/nl">gebruiksvoorwaarden</a> voor meer informatie.<br /> Wikipedia® is een geregistreerd handelsmerk van de <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.wikimediafoundation.org">Wikimedia Foundation, Inc.</a>, een organisatie zonder winstoogmerk.</li> </ul> <ul id="footer-places"> <li id="footer-places-privacy"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy">Privacybeleid</a></li> <li id="footer-places-about"><a href="/wiki/Wikipedia">Over Wikipedia</a></li> <li id="footer-places-disclaimers"><a href="/wiki/Wikipedia:Algemeen_voorbehoud">Disclaimers</a></li> <li id="footer-places-wm-codeofconduct"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct">Gedragscode</a></li> <li id="footer-places-developers"><a href="https://developer.wikimedia.org">Ontwikkelaars</a></li> <li id="footer-places-statslink"><a href="https://stats.wikimedia.org/#/nl.wikipedia.org">Statistieken</a></li> <li id="footer-places-cookiestatement"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Cookie_statement">Cookieverklaring</a></li> <li id="footer-places-mobileview"><a href="//nl.m.wikipedia.org/w/index.php?title=Renaissance_van_de_twaalfde_eeuw&mobileaction=toggle_view_mobile" class="noprint stopMobileRedirectToggle">Mobiele weergave</a></li> </ul> <ul id="footer-icons" class="noprint"> <li id="footer-copyrightico"><a href="https://wikimediafoundation.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/static/images/footer/wikimedia-button.svg" width="84" height="29" alt="Wikimedia Foundation" loading="lazy"></a></li> <li id="footer-poweredbyico"><a href="https://www.mediawiki.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/w/resources/assets/poweredby_mediawiki.svg" alt="Powered by MediaWiki" width="88" height="31" loading="lazy"></a></li> </ul> </footer> </div> </div> </div> <div class="vector-settings" id="p-dock-bottom"> <ul></ul> </div><script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.config.set({"wgHostname":"mw-web.codfw.main-f69cdc8f6-l24nk","wgBackendResponseTime":141,"wgPageParseReport":{"limitreport":{"cputime":"0.069","walltime":"0.123","ppvisitednodes":{"value":361,"limit":1000000},"postexpandincludesize":{"value":782,"limit":2097152},"templateargumentsize":{"value":386,"limit":2097152},"expansiondepth":{"value":7,"limit":100},"expensivefunctioncount":{"value":0,"limit":500},"unstrip-depth":{"value":0,"limit":20},"unstrip-size":{"value":10272,"limit":5000000},"entityaccesscount":{"value":0,"limit":400},"timingprofile":["100.00% 20.703 1 -total","100.00% 20.703 1 Sjabloon:Appendix"," 84.10% 17.412 1 Sjabloon:References"]},"scribunto":{"limitreport-timeusage":{"value":"0.002","limit":"10.000"},"limitreport-memusage":{"value":586394,"limit":52428800}},"cachereport":{"origin":"mw-web.eqiad.main-764b6bb99c-wggzd","timestamp":"20241121163542","ttl":2592000,"transientcontent":false}}});});</script> <script type="application/ld+json">{"@context":"https:\/\/schema.org","@type":"Article","name":"Renaissance van de twaalfde eeuw","url":"https:\/\/nl.wikipedia.org\/wiki\/Renaissance_van_de_twaalfde_eeuw","sameAs":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q755709","mainEntity":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q755709","author":{"@type":"Organization","name":"Bijdragers aan Wikimedia-projecten"},"publisher":{"@type":"Organization","name":"Wikimedia Foundation, Inc.","logo":{"@type":"ImageObject","url":"https:\/\/www.wikimedia.org\/static\/images\/wmf-hor-googpub.png"}},"datePublished":"2006-12-28T09:43:10Z","dateModified":"2024-11-21T13:58:10Z","image":"https:\/\/upload.wikimedia.org\/wikipedia\/commons\/5\/58\/Moissac_1.jpg","headline":"stijlperiode"}</script> </body> </html>