CINXE.COM

<!DOCTYPE html> <html class="client-nojs vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available" lang="nl" dir="ltr"> <head> <meta charset="UTF-8"> <title>Illegale pers in Nederland - Wikipedia</title> <script>(function(){var className="client-js vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available";var cookie=document.cookie.match(/(?:^|; )nlwikimwclientpreferences=([^;]+)/);if(cookie){cookie[1].split('%2C').forEach(function(pref){className=className.replace(new RegExp('(^| )'+pref.replace(/-clientpref-\w+$|[^\w-]+/g,'')+'-clientpref-\\w+( |$)'),'$1'+pref+'$2');});}document.documentElement.className=className;}());RLCONF={"wgBreakFrames":false,"wgSeparatorTransformTable":[",\t.",".\t,"],"wgDigitTransformTable":["",""], "wgDefaultDateFormat":"dmy","wgMonthNames":["","januari","februari","maart","april","mei","juni","juli","augustus","september","oktober","november","december"],"wgRequestId":"74fde589-5a1b-4045-92ca-81b0867da488","wgCanonicalNamespace":"","wgCanonicalSpecialPageName":false,"wgNamespaceNumber":0,"wgPageName":"Illegale_pers_in_Nederland","wgTitle":"Illegale pers in Nederland","wgCurRevisionId":65104499,"wgRevisionId":65104499,"wgArticleId":333536,"wgIsArticle":true,"wgIsRedirect":false,"wgAction":"view","wgUserName":null,"wgUserGroups":["*"],"wgCategories":["Nederlandse illegale pers in de Tweede Wereldoorlog"],"wgPageViewLanguage":"nl","wgPageContentLanguage":"nl","wgPageContentModel":"wikitext","wgRelevantPageName":"Illegale_pers_in_Nederland","wgRelevantArticleId":333536,"wgIsProbablyEditable":true,"wgRelevantPageIsProbablyEditable":true,"wgRestrictionEdit":[],"wgRestrictionMove":[],"wgNoticeProject":"wikipedia","wgCiteReferencePreviewsActive":true,"wgMediaViewerOnClick":true, "wgMediaViewerEnabledByDefault":true,"wgPopupsFlags":0,"wgVisualEditor":{"pageLanguageCode":"nl","pageLanguageDir":"ltr","pageVariantFallbacks":"nl"},"wgMFDisplayWikibaseDescriptions":{"search":true,"watchlist":true,"tagline":true,"nearby":true},"wgWMESchemaEditAttemptStepOversample":false,"wgWMEPageLength":10000,"wgRelatedArticlesCompat":[],"wgCentralAuthMobileDomain":false,"wgEditSubmitButtonLabelPublish":true,"wgULSPosition":"interlanguage","wgULSisCompactLinksEnabled":false,"wgVector2022LanguageInHeader":true,"wgULSisLanguageSelectorEmpty":false,"wgWikibaseItemId":"Q2291158","wgCheckUserClientHintsHeadersJsApi":["brands","architecture","bitness","fullVersionList","mobile","model","platform","platformVersion"],"GEHomepageSuggestedEditsEnableTopics":true,"wgGETopicsMatchModeEnabled":false,"wgGEStructuredTaskRejectionReasonTextInputEnabled":false,"wgGELevelingUpEnabledForUser":false};RLSTATE={"ext.globalCssJs.user.styles":"ready","site.styles":"ready","user.styles":"ready", "ext.globalCssJs.user":"ready","user":"ready","user.options":"loading","ext.cite.styles":"ready","mediawiki.page.gallery.styles":"ready","skins.vector.search.codex.styles":"ready","skins.vector.styles":"ready","skins.vector.icons":"ready","ext.wikimediamessages.styles":"ready","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript":"ready","ext.uls.interlanguage":"ready","wikibase.client.init":"ready","ext.wikimediaBadges":"ready"};RLPAGEMODULES=["ext.cite.ux-enhancements","mediawiki.page.media","site","mediawiki.page.ready","mediawiki.toc","skins.vector.js","ext.centralNotice.geoIP","ext.centralNotice.startUp","ext.gadget.Direct-link-to-Commons","ext.gadget.ProtectionTemplates","ext.gadget.InterProjectLinks","ext.gadget.hoofdbetekenis-titelwijziging","ext.gadget.switcher","ext.gadget.OpenStreetMapFrame","ext.gadget.subpages","ext.urlShortener.toolbar","ext.centralauth.centralautologin","mmv.bootstrap","ext.popups","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.init","ext.visualEditor.targetLoader", "ext.echo.centralauth","ext.eventLogging","ext.wikimediaEvents","ext.navigationTiming","ext.uls.interface","ext.cx.eventlogging.campaigns","ext.cx.uls.quick.actions","wikibase.client.vector-2022","ext.checkUser.clientHints","ext.growthExperiments.SuggestedEditSession","wikibase.sidebar.tracking"];</script> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.loader.impl(function(){return["user.options@12s5i",function($,jQuery,require,module){mw.user.tokens.set({"patrolToken":"+\\","watchToken":"+\\","csrfToken":"+\\"}); }];});});</script> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=nl&modules=ext.cite.styles%7Cext.uls.interlanguage%7Cext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript%7Cext.wikimediaBadges%7Cext.wikimediamessages.styles%7Cmediawiki.page.gallery.styles%7Cskins.vector.icons%2Cstyles%7Cskins.vector.search.codex.styles%7Cwikibase.client.init&only=styles&skin=vector-2022"> <script async="" src="/w/load.php?lang=nl&modules=startup&only=scripts&raw=1&skin=vector-2022"></script> <meta name="ResourceLoaderDynamicStyles" content=""> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=nl&modules=site.styles&only=styles&skin=vector-2022"> <meta name="generator" content="MediaWiki 1.44.0-wmf.4"> <meta name="referrer" content="origin"> <meta name="referrer" content="origin-when-cross-origin"> <meta name="robots" content="max-image-preview:standard"> <meta name="format-detection" content="telephone=no"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/97/Hoe_de_ondergrondse_pers_werkte_op_een_demonstratiewagen_te_Den_Haag_wordt_het_%2C_Bestanddeelnr_900-2866.jpg/1200px-Hoe_de_ondergrondse_pers_werkte_op_een_demonstratiewagen_te_Den_Haag_wordt_het_%2C_Bestanddeelnr_900-2866.jpg"> <meta property="og:image:width" content="1200"> <meta property="og:image:height" content="1191"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/97/Hoe_de_ondergrondse_pers_werkte_op_een_demonstratiewagen_te_Den_Haag_wordt_het_%2C_Bestanddeelnr_900-2866.jpg/800px-Hoe_de_ondergrondse_pers_werkte_op_een_demonstratiewagen_te_Den_Haag_wordt_het_%2C_Bestanddeelnr_900-2866.jpg"> <meta property="og:image:width" content="800"> <meta property="og:image:height" content="794"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/97/Hoe_de_ondergrondse_pers_werkte_op_een_demonstratiewagen_te_Den_Haag_wordt_het_%2C_Bestanddeelnr_900-2866.jpg/640px-Hoe_de_ondergrondse_pers_werkte_op_een_demonstratiewagen_te_Den_Haag_wordt_het_%2C_Bestanddeelnr_900-2866.jpg"> <meta property="og:image:width" content="640"> <meta property="og:image:height" content="635"> <meta name="viewport" content="width=1120"> <meta property="og:title" content="Illegale pers in Nederland - Wikipedia"> <meta property="og:type" content="website"> <link rel="preconnect" href="//upload.wikimedia.org"> <link rel="alternate" media="only screen and (max-width: 640px)" href="//nl.m.wikipedia.org/wiki/Illegale_pers_in_Nederland"> <link rel="alternate" type="application/x-wiki" title="Bewerken" href="/w/index.php?title=Illegale_pers_in_Nederland&action=edit"> <link rel="apple-touch-icon" href="/static/apple-touch/wikipedia.png"> <link rel="icon" href="/static/favicon/wikipedia.ico"> <link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/w/rest.php/v1/search" title="Wikipedia (nl)"> <link rel="EditURI" type="application/rsd+xml" href="//nl.wikipedia.org/w/api.php?action=rsd"> <link rel="canonical" href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Illegale_pers_in_Nederland"> <link rel="license" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.nl"> <link rel="alternate" type="application/atom+xml" title="Wikipedia Atom-feed" href="/w/index.php?title=Speciaal:RecenteWijzigingen&feed=atom"> <link rel="dns-prefetch" href="//meta.wikimedia.org" /> <link rel="dns-prefetch" href="//login.wikimedia.org"> </head> <body class="skin--responsive skin-vector skin-vector-search-vue mediawiki ltr sitedir-ltr mw-hide-empty-elt ns-0 ns-subject mw-editable page-Illegale_pers_in_Nederland rootpage-Illegale_pers_in_Nederland skin-vector-2022 action-view"><a class="mw-jump-link" href="#bodyContent">Naar inhoud springen</a> <div class="vector-header-container"> <header class="vector-header mw-header"> <div class="vector-header-start"> <nav class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Site"> <div id="vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown vector-main-menu-dropdown vector-button-flush-left vector-button-flush-right" > <input type="checkbox" id="vector-main-menu-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Hoofdmenu" > <label id="vector-main-menu-dropdown-label" for="vector-main-menu-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-menu mw-ui-icon-wikimedia-menu"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Hoofdmenu</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-main-menu-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-main-menu" class="vector-main-menu vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-main-menu-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="main-menu-pinned" data-pinnable-element-id="vector-main-menu" data-pinned-container-id="vector-main-menu-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-main-menu-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Hoofdmenu</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.pin">naar zijbalk verplaatsen</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.unpin">verbergen</button> </div> <div id="p-navigation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation" > <div class="vector-menu-heading"> Navigatie </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-mainpage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Hoofdpagina" title="Naar de hoofdpagina gaan [z]" accesskey="z"><span>Hoofdpagina</span></a></li><li id="n-zoekartikel" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Portaal:Navigatie"><span>Vind een artikel</span></a></li><li id="n-today" class="mw-list-item"><a href="/wiki/24_november"><span>Vandaag</span></a></li><li id="n-Etalage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Etalage"><span>Etalage</span></a></li><li id="n-categories" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Categorie:Alles"><span>Categorieën</span></a></li><li id="n-recentchanges" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:RecenteWijzigingen" title="Een lijst met recente wijzigingen in deze wiki. [r]" accesskey="r"><span>Recente wijzigingen</span></a></li><li id="n-newpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:NieuwePaginas"><span>Nieuwe artikelen</span></a></li><li id="n-randompage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:Willekeurig" title="Een willekeurige pagina bekijken [x]" accesskey="x"><span>Willekeurige pagina</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-navigation2" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation2" > <div class="vector-menu-heading"> Informatie </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-portal" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Portaal:Gebruikersportaal" title="Informatie over het project: wat u kunt doen, waar u dingen kunt vinden"><span>Gebruikersportaal</span></a></li><li id="n-Snelcursus" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Snelcursus"><span>Snelcursus</span></a></li><li id="n-help" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Portaal:Hulp_en_beheer" title="Hulpinformatie over deze wiki"><span>Hulp en contact</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> <a href="/wiki/Hoofdpagina" class="mw-logo"> <img class="mw-logo-icon" src="/static/images/icons/wikipedia.png" alt="" aria-hidden="true" height="50" width="50"> <span class="mw-logo-container skin-invert"> <img class="mw-logo-wordmark" alt="Wikipedia" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-wordmark-en.svg" style="width: 7.5em; height: 1.125em;"> <img class="mw-logo-tagline" alt="de vrije encyclopedie" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-tagline-nl.svg" width="120" height="13" style="width: 7.5em; height: 0.8125em;"> </span> </a> </div> <div class="vector-header-end"> <div id="p-search" role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-collapses vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box-auto-expand-width vector-search-box"> <a href="/wiki/Speciaal:Zoeken" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only search-toggle" title="Doorzoek Wikipedia [f]" accesskey="f"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>Zoeken</span> </a> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail cdx-typeahead-search--auto-expand-width"> <form action="/w/index.php" id="searchform" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div id="simpleSearch" class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Doorzoek Wikipedia" aria-label="Doorzoek Wikipedia" autocapitalize="sentences" title="Doorzoek Wikipedia [f]" accesskey="f" id="searchInput" > <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="Speciaal:Zoeken"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Zoeken</button> </form> </div> </div> </div> <nav class="vector-user-links vector-user-links-wide" aria-label="Persoonlijke hulpmiddelen"> <div class="vector-user-links-main"> <div id="p-vector-user-menu-preferences" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-userpage" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Uiterlijk"> <div id="vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown " title="De lettergrootte, breedte en kleur van de pagina wijzigen" > <input type="checkbox" id="vector-appearance-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Uiterlijk" > <label id="vector-appearance-dropdown-label" for="vector-appearance-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-appearance mw-ui-icon-wikimedia-appearance"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Uiterlijk</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-appearance-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div id="p-vector-user-menu-notifications" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-overflow" class="vector-menu mw-portlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_nl.wikipedia.org&uselang=nl" class=""><span>Doneren</span></a> </li> <li id="pt-createaccount-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Speciaal:GebruikerAanmaken&returnto=Illegale+pers+in+Nederland" title="Registreer u vooral en meld u aan. Dit is echter niet verplicht." class=""><span>Account aanmaken</span></a> </li> <li id="pt-login-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Speciaal:Aanmelden&returnto=Illegale+pers+in+Nederland" title="U wordt van harte uitgenodigd om aan te melden, maar dit is niet verplicht [o]" accesskey="o" class=""><span>Aanmelden</span></a> </li> </ul> </div> </div> </div> <div id="vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown vector-user-menu vector-button-flush-right vector-user-menu-logged-out" title="Meer opties" > <input type="checkbox" id="vector-user-links-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Persoonlijke hulpmiddelen" > <label id="vector-user-links-dropdown-label" for="vector-user-links-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-ellipsis mw-ui-icon-wikimedia-ellipsis"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Persoonlijke hulpmiddelen</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-personal" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-personal user-links-collapsible-item" title="Gebruikersmenu" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_nl.wikipedia.org&uselang=nl"><span>Doneren</span></a></li><li id="pt-createaccount" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:GebruikerAanmaken&returnto=Illegale+pers+in+Nederland" title="Registreer u vooral en meld u aan. Dit is echter niet verplicht."><span class="vector-icon mw-ui-icon-userAdd mw-ui-icon-wikimedia-userAdd"></span> <span>Account aanmaken</span></a></li><li id="pt-login" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:Aanmelden&returnto=Illegale+pers+in+Nederland" title="U wordt van harte uitgenodigd om aan te melden, maar dit is niet verplicht [o]" accesskey="o"><span class="vector-icon mw-ui-icon-logIn mw-ui-icon-wikimedia-logIn"></span> <span>Aanmelden</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-user-menu-anon-editor" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-user-menu-anon-editor" > <div class="vector-menu-heading"> Pagina's voor uitgelogde redacteuren <a href="/wiki/Help:Inleiding" aria-label="Meer leren over bewerken"><span>meer lezen</span></a> </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-anoncontribs" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:MijnBijdragen" title="Bijdragen IP-adres [y]" accesskey="y"><span>Bijdragen</span></a></li><li id="pt-anontalk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:MijnOverleg" title="Overlegpagina van de anonieme gebruiker van dit IP-adres [n]" accesskey="n"><span>Overleg</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </header> </div> <div class="mw-page-container"> <div class="mw-page-container-inner"> <div class="vector-sitenotice-container"> <div id="siteNotice"></div> </div> <div class="vector-column-start"> <div class="vector-main-menu-container"> <div id="mw-navigation"> <nav id="mw-panel" class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Site"> <div id="vector-main-menu-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> </div> </div> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav id="mw-panel-toc" aria-label="Inhoud" data-event-name="ui.sidebar-toc" class="mw-table-of-contents-container vector-toc-landmark"> <div id="vector-toc-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-toc" class="vector-toc vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-toc-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="toc-pinned" data-pinnable-element-id="vector-toc" > <h2 class="vector-pinnable-header-label">Inhoud</h2> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.pin">naar zijbalk verplaatsen</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.unpin">verbergen</button> </div> <ul class="vector-toc-contents" id="mw-panel-toc-list"> <li id="toc-mw-content-text" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a href="#" class="vector-toc-link"> <div class="vector-toc-text">Top</div> </a> </li> <li id="toc-Situatie_bij_het_begin_van_de_bezetting" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Situatie_bij_het_begin_van_de_bezetting"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1</span> <span>Situatie bij het begin van de bezetting</span> </div> </a> <ul id="toc-Situatie_bij_het_begin_van_de_bezetting-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Ondergrondse_bloei" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Ondergrondse_bloei"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2</span> <span>Ondergrondse bloei</span> </div> </a> <ul id="toc-Ondergrondse_bloei-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Radio" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Radio"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3</span> <span>Radio</span> </div> </a> <ul id="toc-Radio-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Na_de_bevrijding" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Na_de_bevrijding"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4</span> <span>Na de bevrijding</span> </div> </a> <ul id="toc-Na_de_bevrijding-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Bibliografie_(selectie)" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Bibliografie_(selectie)"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5</span> <span>Bibliografie (selectie)</span> </div> </a> <ul id="toc-Bibliografie_(selectie)-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Zie_ook" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Zie_ook"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6</span> <span>Zie ook</span> </div> </a> <ul id="toc-Zie_ook-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </div> </div> </nav> </div> </div> <div class="mw-content-container"> <main id="content" class="mw-body"> <header class="mw-body-header vector-page-titlebar"> <nav aria-label="Inhoud" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown vector-page-titlebar-toc vector-button-flush-left" > <input type="checkbox" id="vector-page-titlebar-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Inhoudsopgave omschakelen" > <label id="vector-page-titlebar-toc-label" for="vector-page-titlebar-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-listBullet mw-ui-icon-wikimedia-listBullet"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Inhoudsopgave omschakelen</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-titlebar-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <h1 id="firstHeading" class="firstHeading mw-first-heading"><span class="mw-page-title-main">Illegale pers in Nederland</span></h1> <div id="p-lang-btn" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-lang" > <input type="checkbox" id="p-lang-btn-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn" class="vector-dropdown-checkbox mw-interlanguage-selector" aria-label="Dit artikel bestaat alleen in deze taal. Het artikel in andere talen toevoegen." > <label id="p-lang-btn-label" for="p-lang-btn-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive mw-portlet-lang-heading-0" aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-language-progressive mw-ui-icon-wikimedia-language-progressive"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Talen toevoegen</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> <div class="after-portlet after-portlet-lang"><span class="uls-after-portlet-link"></span><span class="wb-langlinks-add wb-langlinks-link"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q2291158#sitelinks-wikipedia" title="Taalkoppelingen toevoegen" class="wbc-editpage">Koppelingen toevoegen</a></span></div> </div> </div> </div> </header> <div class="vector-page-toolbar"> <div class="vector-page-toolbar-container"> <div id="left-navigation"> <nav aria-label="Naamruimten"> <div id="p-associated-pages" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-associated-pages" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-nstab-main" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Illegale_pers_in_Nederland" title="Inhoudspagina bekijken [c]" accesskey="c"><span>Artikel</span></a></li><li id="ca-talk" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Overleg:Illegale_pers_in_Nederland" rel="discussion" title="Overleg over deze pagina [t]" accesskey="t"><span>Overleg</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown emptyPortlet" > <input type="checkbox" id="vector-variants-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Taalvariant wijzigen" > <label id="vector-variants-dropdown-label" for="vector-variants-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">Nederlands</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-variants" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-variants emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> <div id="right-navigation" class="vector-collapsible"> <nav aria-label="Weergaven"> <div id="p-views" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-views" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-view" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Illegale_pers_in_Nederland"><span>Lezen</span></a></li><li id="ca-ve-edit" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Illegale_pers_in_Nederland&veaction=edit" title="Deze pagina bewerken [v]" accesskey="v"><span>Bewerken</span></a></li><li id="ca-edit" class="collapsible vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Illegale_pers_in_Nederland&action=edit" title="Broncode van deze pagina bewerken [e]" accesskey="e"><span>Brontekst bewerken</span></a></li><li id="ca-history" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Illegale_pers_in_Nederland&action=history" title="Eerdere versies van deze pagina [h]" accesskey="h"><span>Geschiedenis weergeven</span></a></li> </ul> </div> </div> </nav> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Paginahulpmiddelen"> <div id="vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown vector-page-tools-dropdown" > <input type="checkbox" id="vector-page-tools-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Hulpmiddelen" > <label id="vector-page-tools-dropdown-label" for="vector-page-tools-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">Hulpmiddelen</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-tools-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-page-tools" class="vector-page-tools vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-page-tools-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="page-tools-pinned" data-pinnable-element-id="vector-page-tools" data-pinned-container-id="vector-page-tools-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-page-tools-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Hulpmiddelen</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.pin">naar zijbalk verplaatsen</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.unpin">verbergen</button> </div> <div id="p-cactions" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-cactions emptyPortlet vector-has-collapsible-items" title="Meer opties" > <div class="vector-menu-heading"> Handelingen </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-more-view" class="selected vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/wiki/Illegale_pers_in_Nederland"><span>Lezen</span></a></li><li id="ca-more-ve-edit" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Illegale_pers_in_Nederland&veaction=edit" title="Deze pagina bewerken [v]" accesskey="v"><span>Bewerken</span></a></li><li id="ca-more-edit" class="collapsible vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Illegale_pers_in_Nederland&action=edit" title="Broncode van deze pagina bewerken [e]" accesskey="e"><span>Brontekst bewerken</span></a></li><li id="ca-more-history" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Illegale_pers_in_Nederland&action=history"><span>Geschiedenis weergeven</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-tb" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-tb" > <div class="vector-menu-heading"> Algemeen </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-whatlinkshere" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:VerwijzingenNaarHier/Illegale_pers_in_Nederland" title="Lijst met alle pagina's die naar deze pagina verwijzen [j]" accesskey="j"><span>Links naar deze pagina</span></a></li><li id="t-recentchangeslinked" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:RecenteWijzigingenGelinkt/Illegale_pers_in_Nederland" rel="nofollow" title="Recente wijzigingen in pagina's waar deze pagina naar verwijst [k]" accesskey="k"><span>Gerelateerde wijzigingen</span></a></li><li id="t-upload" class="mw-list-item"><a href="//commons.wikimedia.org/wiki/Special:UploadWizard?uselang=nl" title="Bestanden uploaden [u]" accesskey="u"><span>Bestand uploaden</span></a></li><li id="t-specialpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:SpecialePaginas" title="Lijst met alle speciale pagina's [q]" accesskey="q"><span>Speciale pagina's</span></a></li><li id="t-permalink" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Illegale_pers_in_Nederland&oldid=65104499" title="Permanente koppeling naar deze versie van deze pagina"><span>Permanente koppeling</span></a></li><li id="t-info" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Illegale_pers_in_Nederland&action=info" title="Meer informatie over deze pagina"><span>Paginagegevens</span></a></li><li id="t-cite" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:Citeren&page=Illegale_pers_in_Nederland&id=65104499&wpFormIdentifier=titleform" title="Informatie over hoe u deze pagina kunt citeren"><span>Deze pagina citeren</span></a></li><li id="t-urlshortener" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:UrlShortener&url=https%3A%2F%2Fnl.wikipedia.org%2Fwiki%2FIllegale_pers_in_Nederland"><span>Verkorte URL verkrijgen</span></a></li><li id="t-urlshortener-qrcode" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:QrCode&url=https%3A%2F%2Fnl.wikipedia.org%2Fwiki%2FIllegale_pers_in_Nederland"><span>QR-code downloaden</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-coll-print_export" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-coll-print_export" > <div class="vector-menu-heading"> Afdrukken/exporteren </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="coll-create_a_book" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:Boek&bookcmd=book_creator&referer=Illegale+pers+in+Nederland"><span>Boek aanmaken</span></a></li><li id="coll-download-as-rl" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:DownloadAsPdf&page=Illegale_pers_in_Nederland&action=show-download-screen"><span>Downloaden als PDF</span></a></li><li id="t-print" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Illegale_pers_in_Nederland&printable=yes" title="Printvriendelijke versie van deze pagina [p]" accesskey="p"><span>Afdrukversie</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-wikibase-otherprojects" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-wikibase-otherprojects" > <div class="vector-menu-heading"> In andere projecten </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-commons mw-list-item"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Dutch_resistance_newspapers_from_World_War_II" hreflang="en"><span>Wikimedia Commons</span></a></li><li id="t-wikibase" class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikibase-dataitem mw-list-item"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q2291158" title="Koppeling naar item in verbonden gegevensrepository [g]" accesskey="g"><span>Wikidata-item</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> </div> <div class="vector-column-end"> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Paginahulpmiddelen"> <div id="vector-page-tools-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Uiterlijk"> <div id="vector-appearance-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-appearance" class="vector-appearance vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-appearance-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="appearance-pinned" data-pinnable-element-id="vector-appearance" data-pinned-container-id="vector-appearance-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-appearance-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Uiterlijk</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.pin">naar zijbalk verplaatsen</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.unpin">verbergen</button> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> <div id="bodyContent" class="vector-body" aria-labelledby="firstHeading" data-mw-ve-target-container> <div class="vector-body-before-content"> <div class="mw-indicators"> </div> <div id="siteSub" class="noprint">Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie</div> </div> <div id="contentSub"><div id="mw-content-subtitle"></div></div> <div id="mw-content-text" class="mw-body-content"><div class="mw-content-ltr mw-parser-output" lang="nl" dir="ltr"><figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Hoe_de_ondergrondse_pers_werkte_op_een_demonstratiewagen_te_Den_Haag_wordt_het_,_Bestanddeelnr_900-2866.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/97/Hoe_de_ondergrondse_pers_werkte_op_een_demonstratiewagen_te_Den_Haag_wordt_het_%2C_Bestanddeelnr_900-2866.jpg/260px-Hoe_de_ondergrondse_pers_werkte_op_een_demonstratiewagen_te_Den_Haag_wordt_het_%2C_Bestanddeelnr_900-2866.jpg" decoding="async" width="260" height="258" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/97/Hoe_de_ondergrondse_pers_werkte_op_een_demonstratiewagen_te_Den_Haag_wordt_het_%2C_Bestanddeelnr_900-2866.jpg/390px-Hoe_de_ondergrondse_pers_werkte_op_een_demonstratiewagen_te_Den_Haag_wordt_het_%2C_Bestanddeelnr_900-2866.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/97/Hoe_de_ondergrondse_pers_werkte_op_een_demonstratiewagen_te_Den_Haag_wordt_het_%2C_Bestanddeelnr_900-2866.jpg/520px-Hoe_de_ondergrondse_pers_werkte_op_een_demonstratiewagen_te_Den_Haag_wordt_het_%2C_Bestanddeelnr_900-2866.jpg 2x" data-file-width="2891" data-file-height="2869" /></a><figcaption>Op een demonstratiewagen in mei 1945 in Den Haag wordt tijdens een optocht getoond hoe de ondergrondse pers werkte.</figcaption></figure> <p>De <b>illegale pers in <a href="/wiki/Nederland" title="Nederland">Nederland</a></b> betreft Nederlandse <a href="/wiki/Krant" title="Krant">kranten</a>, <a href="/wiki/Pamflet" title="Pamflet">pamfletten</a> en <a href="/wiki/Tijdschrift" title="Tijdschrift">tijdschriften</a> die tijdens de <a href="/wiki/Tweede_Wereldoorlog" title="Tweede Wereldoorlog">Tweede Wereldoorlog</a> door <a href="/wiki/Nederlands_verzet_in_de_Tweede_Wereldoorlog" title="Nederlands verzet in de Tweede Wereldoorlog">verzetsgroepen</a> <a href="/wiki/Illegaliteit_(Tweede_Wereldoorlog)" title="Illegaliteit (Tweede Wereldoorlog)">illegaal</a> werden gedrukt, uitgegeven en verspreid. Het doel hiervan was de bevolking te informeren over en aan te zetten tot verzet of althans een meer kritische houding tegenover de <a href="/wiki/Nazi-Duitsland" title="Nazi-Duitsland">Duitse bezetter</a>. </p> <meta property="mw:PageProp/toc" /> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Situatie_bij_het_begin_van_de_bezetting">Situatie bij het begin van de bezetting</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Illegale_pers_in_Nederland&veaction=edit&section=1" title="Bewerk dit kopje: Situatie bij het begin van de bezetting" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Illegale_pers_in_Nederland&action=edit&section=1" title="De broncode bewerken van de sectie: Situatie bij het begin van de bezetting"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>De illegale pers ontstond vrijwel onmiddellijk na de <a href="/wiki/Capitulatie_(overgave)" title="Capitulatie (overgave)">capitulatie</a>, namelijk toen de bestaande <a href="/wiki/Journalistiek" title="Journalistiek">journalistieke</a> organen, het <a href="/wiki/Algemeen_Nederlands_Persbureau" title="Algemeen Nederlands Persbureau">ANP</a> voorop, werden <a href="/wiki/Gelijkschakeling" class="mw-redirect" title="Gelijkschakeling">gelijkgeschakeld</a>. </p><p>Bestaande bladen, bijvoorbeeld uit liberale, katholieke en <a href="/wiki/Sociaaldemocratie" title="Sociaaldemocratie">sociaaldemocratische</a> kring, hadden grote moeite de bezetting en de <i>Gelijkschakeling</i> te overleven. Zo kwam het dagblad <a href="/wiki/Het_Volk_(Nederland)" title="Het Volk (Nederland)">Het Volk</a> pas weer uit na de bevrijding, als <a href="/wiki/Het_Vrije_Volk" title="Het Vrije Volk">Het Vrije Volk</a>. </p><p>Tijdens de oorlogsdagen had de Nederlandse regering het communistische <a href="/wiki/De_Tribune_(krant)" title="De Tribune (krant)">Volksdagblad</a> samen met een aantal andere periodieken verboden. Op 24 juni 1940 hief de Duitse bezetter dit algemene verschijningsverbod op. Het Volksdagblad verscheen op maandag 26 juni weer. Alle kranten hadden in mei 1940 een verklaring moeten publiceren, het zogenaamde Wehrmacht-bericht, waarin ze beloofden loyaal aan de bezetter te zijn. Het Volksdagblad deed dit echter niet, maar plaatste een verklaring met de waarschuwing dat de krant onder <i>gewijzigde omstandigheden</i> verscheen en dat de lezers daar rekening mee moesten houden. De Duitsers reageerden furieus en verboden het Volksdagblad en alle andere communistisch periodieken onmiddellijk. Daarmee was het Volksdagblad het eerste dagblad dat door de Duitsers verboden werd. </p><p>De nog bestaande kranten werden zodanig gemuilkorfd dat hun berichtgeving niet meer was te vertrouwen. Hieronder vielen het <a href="/wiki/Algemeen_Handelsblad" title="Algemeen Handelsblad">Algemeen Handelsblad</a>, <a href="/wiki/De_Volkskrant" title="De Volkskrant">de Volkskrant</a>, <a href="/wiki/De_Tijd_(Nederland)" title="De Tijd (Nederland)">De Tijd</a>, de <a href="/wiki/Nieuwe_Rotterdamsche_Courant" title="Nieuwe Rotterdamsche Courant">Nieuwe Rotterdamsche Courant</a> en <a href="/wiki/De_Gelderlander" title="De Gelderlander">De Gelderlander</a>. Dagelijks werden zij 'gebriefd' hun berichtgeving aan te passen aan wat de bezetter wenste te horen én weg te laten. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Ondergrondse_bloei">Ondergrondse bloei</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Illegale_pers_in_Nederland&veaction=edit&section=2" title="Bewerk dit kopje: Ondergrondse bloei" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Illegale_pers_in_Nederland&action=edit&section=2" title="De broncode bewerken van de sectie: Ondergrondse bloei"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="hatnote" style="margin-bottom:0.5em; padding:0.5em 0 0.5em 1.6em; font-size:95%;" role="note"><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/15px-1rightarrow_blue.svg.png" decoding="async" width="15" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/23px-1rightarrow_blue.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/30px-1rightarrow_blue.svg.png 2x" data-file-width="480" data-file-height="480" /></span></span> <i>Zie ook de <a href="/wiki/Lijst_van_Nederlandse_verzetsbladen_uit_de_Tweede_Wereldoorlog" title="Lijst van Nederlandse verzetsbladen uit de Tweede Wereldoorlog">complete lijst van 1.300 verzetsbladen uit de Tweede Wereldoorlog</a></i></div> <p>De ondergrondse bladen hadden aanvankelijk slechts oplagen van 700 tot 1000 exemplaren. Alleen de communistische bladen hadden bij elkaar een veel grotere oplage van ruim 1000 in november 1940 tot meer dan tienduizend in het voorjaar van 1941. Later zou die oplage tot vele tienduizenden uitgroeien. Vaak werden de publicaties na het lezen doorgegeven, bijvoorbeeld op straat of aan kennissen, zodat de drukkers er niet veel hoefden te maken om toch door veel mensen gelezen te worden. Hun invloed was groot. </p><p>Pamfletten en eenmalige uitgaven worden niet tot de illegale pers gerekend; de minimale definitie is de bedoeling tot een geregelde uitgave te komen. </p><p>Het eerste blad dat regelmatig uitkwam, was <i><a href="/w/index.php?title=Bulletin&action=edit&redlink=1" class="new" title="Bulletin (de pagina bestaat niet)">Bulletin</a></i> van de broers <a href="/wiki/Lodie_Vo%C3%BBte" title="Lodie Voûte">Lodie Voûte</a> en <a href="/w/index.php?title=N.G._Vo%C3%BBte&action=edit&redlink=1" class="new" title="N.G. Voûte (de pagina bestaat niet)">N.G. Voûte</a>. Het (gestencilde) blad bleef tot september 1941 voortbestaan. </p><p>Uiteindelijk kwam <a href="/wiki/Het_Parool" title="Het Parool">Het Parool</a> voort uit de bundeling van de activiteit van de <a href="/wiki/Sociaal-Democratische_Arbeiderspartij" title="Sociaal-Democratische Arbeiderspartij">SDAP</a>-er <a href="/wiki/Koos_Vorrink" title="Koos Vorrink">Koos Vorrink</a> en <a href="/wiki/Frans_Goedhart" title="Frans Goedhart">Frans Goedhart</a>. Het was ook het eerste blad dat gedrukt uitkwam. </p><p><a href="/wiki/Vrij_Nederland" title="Vrij Nederland">Vrij Nederland</a> was oorspronkelijk een initiatief uit anti-revolutionaire kring. Eind 1941 werd bijna de gehele staf opgerold, met uitzondering van onder anderen <a href="/wiki/Wim_Speelman" title="Wim Speelman">Wim Speelman</a>. De uitgave werd zo snel mogelijk voortgezet om de bezetter niet de indruk te geven dat de arrestanten daadwerkelijk 'schuldig' waren. </p><p>In 1943 kwam het tot een scheuring, waaruit het nieuwe blad <a href="/wiki/Trouw_(verzetsblad)" title="Trouw (verzetsblad)">Trouw</a> ontstond. </p><p>Het meest invloedrijke zowel aan het begin als het eind van de oorlog was het communistische <a href="/wiki/De_Waarheid_(krant)" title="De Waarheid (krant)">De Waarheid</a>, die buiten Amsterdam (in de grote steden of Zuid-Limburg) vaak onder de naam <a href="/wiki/De_Vonk_(verzetsorganisatie)" title="De Vonk (verzetsorganisatie)">De Vonk</a> of het <a href="/wiki/Het_Noorderlicht_(krant)" title="Het Noorderlicht (krant)">Noorderlicht</a> (in het noorden) uitkwam met vrijwel dezelfde inhoud. Nadat veel medewerkers gearresteerd waren, gingen die lokale edities vanaf ongeveer begin 1943 ook de naam De Waarheid voeren. </p><p>Het blad <a href="/wiki/Je_Maintiendrai_(krant)" title="Je Maintiendrai (krant)">Je Maintiendrai</a> ontstond begin 1943 uit een fusie van twee bestaande uitgaves. Het verscheen twee keer per maand en zou uiteindelijk met een oplage van 40.000 exemplaren tot de grootste illegale bladen behoren. Het blad had banden met de in 1941 verboden politieke beweging de <a href="/wiki/Nederlandsche_Unie" title="Nederlandsche Unie">Nederlandsche Unie</a> maar was anders dan de andere grote bladen niet verbonden aan een bepaalde levensbeschouwelijke <a href="/wiki/Verzuiling" title="Verzuiling">zuil</a>. </p><p>Een liberaal illegaal blad dat enige tijd heeft bestaan, heette <i>Slaet op den Trommele</i>. </p><p>De <a href="/wiki/Revolutionair-Socialistische_Arbeiderspartij" title="Revolutionair-Socialistische Arbeiderspartij">Revolutionair-Socialistische Arbeiderspartij</a> (RSAP) beheerde een tijdlang een eigen illegale krant. Een ander links-socialistisch blad was <i>De Vonk</i>. De redacteuren <a href="/w/index.php?title=Eddy_Wijnkoop&action=edit&redlink=1" class="new" title="Eddy Wijnkoop (de pagina bestaat niet)">Eddy Wijnkoop</a> en <a href="/w/index.php?title=Dirk_Schilp&action=edit&redlink=1" class="new" title="Dirk Schilp (de pagina bestaat niet)">Dirk Schilp</a> werden vrij spoedig gearresteerd. </p><p>In studentenkringen werden de bladen <a href="/wiki/De_Geus_onder_studenten" title="De Geus onder studenten">De Geus</a> (van de gebroeders Drion) en <a href="/w/index.php?title=De_Vrije_Katheder&action=edit&redlink=1" class="new" title="De Vrije Katheder (de pagina bestaat niet)">De Vrije Katheder</a> verspreid, die een rol speelden in het <a href="/wiki/Studentenverzet_(Tweede_Wereldoorlog)" title="Studentenverzet (Tweede Wereldoorlog)">studentenverzet</a>. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Radio">Radio</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Illegale_pers_in_Nederland&veaction=edit&section=3" title="Bewerk dit kopje: Radio" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Illegale_pers_in_Nederland&action=edit&section=3" title="De broncode bewerken van de sectie: Radio"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Illegale radio was vanwege de doeltreffende opsporingstechnieken niet mogelijk. Nieuwsuitzendingen en andere programma's uit het buitenland werden veel beluisterd, vooral de programma's van <a href="/wiki/Radio_Oranje" title="Radio Oranje">Radio Oranje</a> en de <a href="/wiki/BBC_Dutch_Service" title="BBC Dutch Service">BBC Dutch Service</a> vanuit Engeland. In de eerste oorlogsjaren was er <a href="/wiki/De_Brandaris" title="De Brandaris">De Brandaris</a>, een speciale zender voor zeevarenden die ook in bezet gebied te ontvangen was. Schrijver <a href="/wiki/A._den_Doolaard" title="A. den Doolaard">A. den Doolaard</a> was een belangrijk medewerker. In 1942 fuseerde dit station met Radio Oranje. </p><p>Een uitzending die faam genoot omdat er getracht werd de illusie te wekken dat men vanuit bezet gebied uitzond was <i>De Flitspuit</i>. De bezielende man hierachter was <a href="/wiki/Meijer_Sluyser" class="mw-redirect" title="Meijer Sluyser">Meijer Sluyser</a>. De naam 'De Flitspuit' werd verklaard door de slogan: 'Duitse luizen in Hollandse huizen/Ze moeten eruit, neem de <a href="/wiki/Flitspuit" title="Flitspuit">flitspuit</a>'. Hoewel vrij snel werd achterhaald dat de zender in Engeland stond werd de illusie nog lang volgehouden. Na 1943 was radio-ontvangst voor velen onmogelijk omdat ze op last van de Duitse bezetter hun radiotoestel hadden ingeleverd. Nieuws afkomstig van de Engelse zenders werd daarom op grote schaal verspreid door de illegale pers. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Na_de_bevrijding">Na de bevrijding</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Illegale_pers_in_Nederland&veaction=edit&section=4" title="Bewerk dit kopje: Na de bevrijding" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Illegale_pers_in_Nederland&action=edit&section=4" title="De broncode bewerken van de sectie: Na de bevrijding"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="hatnote" style="margin-bottom:0.5em; padding:0.5em 0 0.5em 1.6em; font-size:95%;" role="note"><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/15px-1rightarrow_blue.svg.png" decoding="async" width="15" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/23px-1rightarrow_blue.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/30px-1rightarrow_blue.svg.png 2x" data-file-width="480" data-file-height="480" /></span></span> <i>Zie ook de <a href="/wiki/Lijst_van_legaal_voortgezette_verzetsbladen_na_de_Tweede_Wereldoorlog" title="Lijst van legaal voortgezette verzetsbladen na de Tweede Wereldoorlog">Lijst van legaal voortgezette verzetsbladen na de Tweede Wereldoorlog</a></i></div> <p>Na de bevrijding in <a href="/wiki/1945" title="1945">1945</a> gingen verscheidene van deze, onder de bezetting illegale, bladen "bovengronds", dat wil zeggen ze zetten hun activiteiten als (legale) bladen voort. De voornaamste in Nederland zijn: </p> <ul><li><a href="/wiki/De_Waarheid_(krant)" title="De Waarheid (krant)">De Waarheid</a></li> <li><a href="/wiki/Het_Parool" title="Het Parool">Het Parool</a></li> <li><a href="/wiki/Trouw_(krant)" title="Trouw (krant)">Trouw</a></li> <li><a href="/wiki/Vrij_Nederland" title="Vrij Nederland">Vrij Nederland</a></li></ul> <p>Veel van de ondergrondse bladen zijn bewaard bij het <a href="/wiki/NIOD_Instituut_voor_Oorlogs-,_Holocaust-_en_Genocidestudies" title="NIOD Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies">NIOD</a>. De meeste zijn inmiddels <a href="/wiki/Digitalisering" title="Digitalisering">gedigitaliseerd</a> en online te lezen.<sup id="cite_ref-1" class="reference"><a href="#cite_note-1"><span class="cite-bracket">[</span>1<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <ul class="gallery mw-gallery-traditional"> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Bestand:Verzetskrant_in_archiefdozen_bij_het_NIOD.jpg" class="mw-file-description" title="Verzetsbladen in het magazijn van het NIOD"><img alt="Verzetsbladen in het magazijn van het NIOD" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/62/Verzetskrant_in_archiefdozen_bij_het_NIOD.jpg/120px-Verzetskrant_in_archiefdozen_bij_het_NIOD.jpg" decoding="async" width="120" height="90" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/62/Verzetskrant_in_archiefdozen_bij_het_NIOD.jpg/180px-Verzetskrant_in_archiefdozen_bij_het_NIOD.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/62/Verzetskrant_in_archiefdozen_bij_het_NIOD.jpg/240px-Verzetskrant_in_archiefdozen_bij_het_NIOD.jpg 2x" data-file-width="3264" data-file-height="2448" /></a></span></div> <div class="gallerytext">Verzetsbladen in het magazijn van het NIOD</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Bestand:Verzetskranten_in_archiefdozen_bij_het_NIOD.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cd/Verzetskranten_in_archiefdozen_bij_het_NIOD.jpg/120px-Verzetskranten_in_archiefdozen_bij_het_NIOD.jpg" decoding="async" width="120" height="90" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cd/Verzetskranten_in_archiefdozen_bij_het_NIOD.jpg/180px-Verzetskranten_in_archiefdozen_bij_het_NIOD.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cd/Verzetskranten_in_archiefdozen_bij_het_NIOD.jpg/240px-Verzetskranten_in_archiefdozen_bij_het_NIOD.jpg 2x" data-file-width="3264" data-file-height="2448" /></a></span></div> <div class="gallerytext"></div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Bestand:Verzetskrant_Metro_in_het_archief_bij_het_NIOD_6.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/30/Verzetskrant_Metro_in_het_archief_bij_het_NIOD_6.jpg/90px-Verzetskrant_Metro_in_het_archief_bij_het_NIOD_6.jpg" decoding="async" width="90" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/30/Verzetskrant_Metro_in_het_archief_bij_het_NIOD_6.jpg/135px-Verzetskrant_Metro_in_het_archief_bij_het_NIOD_6.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/30/Verzetskrant_Metro_in_het_archief_bij_het_NIOD_6.jpg/180px-Verzetskrant_Metro_in_het_archief_bij_het_NIOD_6.jpg 2x" data-file-width="2448" data-file-height="3264" /></a></span></div> <div class="gallerytext"></div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Bestand:Verzetskrant_Metro_in_het_archief_bij_het_NIOD_4.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/90/Verzetskrant_Metro_in_het_archief_bij_het_NIOD_4.jpg/120px-Verzetskrant_Metro_in_het_archief_bij_het_NIOD_4.jpg" decoding="async" width="120" height="90" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/90/Verzetskrant_Metro_in_het_archief_bij_het_NIOD_4.jpg/180px-Verzetskrant_Metro_in_het_archief_bij_het_NIOD_4.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/90/Verzetskrant_Metro_in_het_archief_bij_het_NIOD_4.jpg/240px-Verzetskrant_Metro_in_het_archief_bij_het_NIOD_4.jpg 2x" data-file-width="3264" data-file-height="2448" /></a></span></div> <div class="gallerytext"></div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Bestand:Verzetskrant_Metro_in_het_archief_bij_het_NIOD_3.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cd/Verzetskrant_Metro_in_het_archief_bij_het_NIOD_3.jpg/120px-Verzetskrant_Metro_in_het_archief_bij_het_NIOD_3.jpg" decoding="async" width="120" height="90" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cd/Verzetskrant_Metro_in_het_archief_bij_het_NIOD_3.jpg/180px-Verzetskrant_Metro_in_het_archief_bij_het_NIOD_3.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cd/Verzetskrant_Metro_in_het_archief_bij_het_NIOD_3.jpg/240px-Verzetskrant_Metro_in_het_archief_bij_het_NIOD_3.jpg 2x" data-file-width="3264" data-file-height="2448" /></a></span></div> <div class="gallerytext"></div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Bestand:Sinterklaas_en_zwarte_piet_in_WO2_Verzetskrant_in_het_archief_bij_het_NIOD.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Sinterklaas_en_zwarte_piet_in_WO2_Verzetskrant_in_het_archief_bij_het_NIOD.jpg/120px-Sinterklaas_en_zwarte_piet_in_WO2_Verzetskrant_in_het_archief_bij_het_NIOD.jpg" decoding="async" width="120" height="90" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Sinterklaas_en_zwarte_piet_in_WO2_Verzetskrant_in_het_archief_bij_het_NIOD.jpg/180px-Sinterklaas_en_zwarte_piet_in_WO2_Verzetskrant_in_het_archief_bij_het_NIOD.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Sinterklaas_en_zwarte_piet_in_WO2_Verzetskrant_in_het_archief_bij_het_NIOD.jpg/240px-Sinterklaas_en_zwarte_piet_in_WO2_Verzetskrant_in_het_archief_bij_het_NIOD.jpg 2x" data-file-width="3264" data-file-height="2448" /></a></span></div> <div class="gallerytext"></div> </li> </ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Bibliografie_(selectie)"><span id="Bibliografie_.28selectie.29"></span>Bibliografie (selectie)</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Illegale_pers_in_Nederland&veaction=edit&section=5" title="Bewerk dit kopje: Bibliografie (selectie)" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Illegale_pers_in_Nederland&action=edit&section=5" title="De broncode bewerken van de sectie: Bibliografie (selectie)"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li>Winkel, Lydia E. en Vries, Hans de <i><a href="/wiki/De_ondergrondse_pers_1940-1945" title="De ondergrondse pers 1940-1945">De ondergrondse pers 1940-1945</a></i>, Veen, Amsterdam, 1989. Geheel beschikbaar onder Creative Commons BY-SA licentie bij het <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20210412024531/https://www.niod.nl/nl/de-ondergrondse-pers-1940-1945">NIOD</a>.</li> <li>Bert Bakker, D.H. Couvée en Jan Kassies (red). <i>Visioen en werkelijkheid, de illegale pers over de toekomst der samenleving</i>. Den Haag, Bert Bakker/Daamen, 1963.</li> <li>M.A. Boers e.a. (red). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.delpher.nl/nl/boeken/view?coll=boeken&identifier=MMKB18C:058825000"><i>De illegale pers over na-oorlogsche problemen</i></a>. Assen, Van Gorcum, 1945.</li> <li>Dirk de Jong, <i>Het vrije boek in onvrije tijd. Bibliografie van illegale en clandestiene bellettrie</i>, Ingeleid door: Prof. Mr. <a href="/wiki/Herman_de_la_Fontaine_Verwey" title="Herman de la Fontaine Verwey">Herman de la Fontaine Verwey</a> en <a href="/w/index.php?title=Gerrit_Kamphuis&action=edit&redlink=1" class="new" title="Gerrit Kamphuis (de pagina bestaat niet)">Gerrit Kamphuis</a>, uitgave: Sijthoff, Leiden, 1958, 2e druk: Interbook International B.V., Schiedam, 1978</li> <li>Anna E. C. Simoni, <i>Publish and be free, A catalogue of clanditine books printed in the Netherlands 1940-1945 in the British Library</i>, 1975, Martinus Nijhoff, The Hague, in association with British Museum Publications Ltd. for the British Library, London. <ul><li>Bevat een lijst van 20 uitgaven die ontbreken bij Dirk de Jong. Met een register waar exemplaren te vinden zijn in 5 bibliotheken: Leidse Universiteit, Universiteit van Amsterdam, Koninklijke Bibliotheek, Rijksinstituut voor Oorlogsdocumentatie en de British Library.</li></ul></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Zie_ook">Zie ook</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Illegale_pers_in_Nederland&veaction=edit&section=6" title="Bewerk dit kopje: Zie ook" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Illegale_pers_in_Nederland&action=edit&section=6" title="De broncode bewerken van de sectie: Zie ook"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><a href="/wiki/Lijst_van_Nederlandse_verzetsbladen_uit_de_Tweede_Wereldoorlog" title="Lijst van Nederlandse verzetsbladen uit de Tweede Wereldoorlog">Lijst van Nederlandse verzetsbladen uit de Tweede Wereldoorlog</a></li> <li><a href="/wiki/Lijst_van_uitgaveplaatsen_van_verzetsbladen_tijdens_de_Tweede_Wereldoorlog" title="Lijst van uitgaveplaatsen van verzetsbladen tijdens de Tweede Wereldoorlog">Lijst van uitgaveplaatsen van verzetsbladen tijdens de Tweede Wereldoorlog</a></li> <li><a href="/wiki/Lijst_van_drukkerijen_en_uitgeverijen_van_verzetsbladen_gedurende_de_Tweede_Wereldoorlog" title="Lijst van drukkerijen en uitgeverijen van verzetsbladen gedurende de Tweede Wereldoorlog">Lijst van drukkerijen en uitgeverijen van verzetsbladen gedurende de Tweede Wereldoorlog</a></li> <li><a href="/wiki/Lijst_van_legaal_voortgezette_verzetsbladen_na_de_Tweede_Wereldoorlog" title="Lijst van legaal voortgezette verzetsbladen na de Tweede Wereldoorlog">Lijst van legaal voortgezette verzetsbladen na de Tweede Wereldoorlog</a></li></ul> <div class="interProject commons mw-list-item" style="display:none;"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Dutch_resistance_newspapers_from_World_War_II#mw-subcategories" class="extiw" title="commons:Category:Dutch resistance newspapers from World War II">Mediabestanden</a></div> <div class="interProjectTemplate interProject-groot toccolours" style="display:flex; gap:1em; align-items:center; clear:both; margin:1em 0 -0.5em 0;"> <div style="min-width:max-content;"><span class="noviewer noresize" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Bestand:Commons-logo.svg" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/25px-Commons-logo.svg.png" decoding="async" width="25" height="34" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/38px-Commons-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/50px-Commons-logo.svg.png 2x" data-file-width="1024" data-file-height="1376" /></a></span></div> <div>Zie de categorie <i><b><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Dutch_resistance_newspapers_from_World_War_II#mw-subcategories" class="extiw" title="commons:Category:Dutch resistance newspapers from World War II">Nederlandse verzetsbladen uit de Tweede Wereldoorlog</a></b></i> van <a href="/wiki/Wikimedia_Commons" title="Wikimedia Commons">Wikimedia Commons</a> voor mediabestanden over dit onderwerp.</div> </div> <div class="toccolours appendix" role="presentation" style="font-size:90%; margin:1em 0 -0.5em; clear:both;"> <div><span style="font-weight:bold">Bronnen, noten en/of referenties</span></div> <div class="reflist" style="list-style-type: decimal;"><div class="mw-references-wrap"><ol class="references"> <li id="cite_note-1"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-1">↑</a></span> <span class="reference-text">Gedigitaliseerde verzetskranten zijn te vinden op <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.delpher.nl/nl/kranten">Delpher</a>. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20230730144543/https://www.delpher.nl/nl/kranten">Gearchiveerd</a> op 30 juli 2023.</span> </li> </ol></div></div> </div>    </div><noscript><img src="https://login.wikimedia.org/wiki/Special:CentralAutoLogin/start?type=1x1" alt="" width="1" height="1" style="border: none; position: absolute;"></noscript> <div class="printfooter" data-nosnippet="">Overgenomen van "<a dir="ltr" href="https://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Illegale_pers_in_Nederland&oldid=65104499">https://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Illegale_pers_in_Nederland&oldid=65104499</a>"</div></div> <div id="catlinks" class="catlinks" data-mw="interface"><div id="mw-normal-catlinks" class="mw-normal-catlinks"><a href="/wiki/Categorie:Alles" title="Categorie:Alles">Categorie</a>: <ul><li><a href="/wiki/Categorie:Nederlandse_illegale_pers_in_de_Tweede_Wereldoorlog" title="Categorie:Nederlandse illegale pers in de Tweede Wereldoorlog">Nederlandse illegale pers in de Tweede Wereldoorlog</a></li></ul></div></div> </div> </main> </div> <div class="mw-footer-container"> <footer id="footer" class="mw-footer" > <ul id="footer-info"> <li id="footer-info-lastmod"> Deze pagina is voor het laatst bewerkt op 12 aug 2023 om 12:21.</li> <li id="footer-info-copyright">De tekst is beschikbaar onder de licentie <a rel="nofollow" class="external text" href="//creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.nl">Creative Commons Naamsvermelding/Gelijk delen</a>, er kunnen aanvullende voorwaarden van toepassing zijn. Zie de <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Terms_of_Use/nl">gebruiksvoorwaarden</a> voor meer informatie.<br /> Wikipedia® is een geregistreerd handelsmerk van de <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.wikimediafoundation.org">Wikimedia Foundation, Inc.</a>, een organisatie zonder winstoogmerk.</li> </ul> <ul id="footer-places"> <li id="footer-places-privacy"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy">Privacybeleid</a></li> <li id="footer-places-about"><a href="/wiki/Wikipedia">Over Wikipedia</a></li> <li id="footer-places-disclaimers"><a href="/wiki/Wikipedia:Algemeen_voorbehoud">Disclaimers</a></li> <li id="footer-places-wm-codeofconduct"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct">Gedragscode</a></li> <li id="footer-places-developers"><a href="https://developer.wikimedia.org">Ontwikkelaars</a></li> <li id="footer-places-statslink"><a href="https://stats.wikimedia.org/#/nl.wikipedia.org">Statistieken</a></li> <li id="footer-places-cookiestatement"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Cookie_statement">Cookieverklaring</a></li> <li id="footer-places-mobileview"><a href="//nl.m.wikipedia.org/w/index.php?title=Illegale_pers_in_Nederland&mobileaction=toggle_view_mobile" class="noprint stopMobileRedirectToggle">Mobiele weergave</a></li> </ul> <ul id="footer-icons" class="noprint"> <li id="footer-copyrightico"><a href="https://wikimediafoundation.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/static/images/footer/wikimedia-button.svg" width="84" height="29" alt="Wikimedia Foundation" loading="lazy"></a></li> <li id="footer-poweredbyico"><a href="https://www.mediawiki.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/w/resources/assets/poweredby_mediawiki.svg" alt="Powered by MediaWiki" width="88" height="31" loading="lazy"></a></li> </ul> </footer> </div> </div> </div> <div class="vector-settings" id="p-dock-bottom"> <ul></ul> </div><script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.config.set({"wgHostname":"mw-web.codfw.main-f69cdc8f6-qg7t2","wgBackendResponseTime":188,"wgPageParseReport":{"limitreport":{"cputime":"0.062","walltime":"0.119","ppvisitednodes":{"value":283,"limit":1000000},"postexpandincludesize":{"value":4063,"limit":2097152},"templateargumentsize":{"value":1474,"limit":2097152},"expansiondepth":{"value":10,"limit":100},"expensivefunctioncount":{"value":0,"limit":500},"unstrip-depth":{"value":0,"limit":20},"unstrip-size":{"value":6711,"limit":5000000},"entityaccesscount":{"value":1,"limit":400},"timingprofile":["100.00% 80.949 1 -total"," 71.92% 58.216 1 Sjabloon:Commonscat"," 67.01% 54.245 1 Sjabloon:Zusterproject_box"," 20.85% 16.881 2 Sjabloon:First_non_empty"," 10.46% 8.470 1 Sjabloon:Appendix"," 7.50% 6.075 1 Sjabloon:References"," 5.05% 4.091 2 Sjabloon:Zie_ook"," 2.41% 1.949 2 Sjabloon:Zie_hoofdartikel"," 2.03% 1.647 1 Sjabloon:InterProject"]},"scribunto":{"limitreport-timeusage":{"value":"0.005","limit":"10.000"},"limitreport-memusage":{"value":626597,"limit":52428800}},"cachereport":{"origin":"mw-web.eqiad.main-6b6c9bdc8b-6vhv7","timestamp":"20241102184726","ttl":2592000,"transientcontent":false}}});});</script> <script type="application/ld+json">{"@context":"https:\/\/schema.org","@type":"Article","name":"Illegale pers in Nederland","url":"https:\/\/nl.wikipedia.org\/wiki\/Illegale_pers_in_Nederland","sameAs":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q2291158","mainEntity":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q2291158","author":{"@type":"Organization","name":"Bijdragers aan Wikimedia-projecten"},"publisher":{"@type":"Organization","name":"Wikimedia Foundation, Inc.","logo":{"@type":"ImageObject","url":"https:\/\/www.wikimedia.org\/static\/images\/wmf-hor-googpub.png"}},"datePublished":"2005-12-28T19:52:06Z","dateModified":"2023-08-12T11:21:06Z","image":"https:\/\/upload.wikimedia.org\/wikipedia\/commons\/9\/97\/Hoe_de_ondergrondse_pers_werkte_op_een_demonstratiewagen_te_Den_Haag_wordt_het_%2C_Bestanddeelnr_900-2866.jpg","headline":"illegale periodieke publicatie in Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog"}</script> </body> </html>