CINXE.COM

<!DOCTYPE html> <html class="client-nojs vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-disabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-disabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-not-available" lang="cy" dir="ltr"> <head> <meta charset="UTF-8"> <title>Gweld cod am Marwolaeth - Wicipedia</title> <script>(function(){var className="client-js vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-disabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-disabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-not-available";var cookie=document.cookie.match(/(?:^|; )cywikimwclientpreferences=([^;]+)/);if(cookie){cookie[1].split('%2C').forEach(function(pref){className=className.replace(new RegExp('(^| )'+pref.replace(/-clientpref-\w+$|[^\w-]+/g,'')+'-clientpref-\\w+( |$)'),'$1'+pref+'$2');});}document.documentElement.className=className;}());RLCONF={"wgBreakFrames":true,"wgSeparatorTransformTable":["",""],"wgDigitTransformTable":["",""],"wgDefaultDateFormat": "dmy","wgMonthNames":["","Ionawr","Chwefror","Mawrth","Ebrill","Mai","Mehefin","Gorffennaf","Awst","Medi","Hydref","Tachwedd","Rhagfyr"],"wgRequestId":"20aebc4a-20e2-45c1-bf82-32c756886113","wgCanonicalNamespace":"","wgCanonicalSpecialPageName":false,"wgNamespaceNumber":0,"wgPageName":"Marwolaeth","wgTitle":"Marwolaeth","wgCurRevisionId":12560798,"wgRevisionId":0,"wgArticleId":7439,"wgIsArticle":false,"wgIsRedirect":false,"wgAction":"edit","wgUserName":null,"wgUserGroups":["*"],"wgCategories":[],"wgPageViewLanguage":"cy","wgPageContentLanguage":"cy","wgPageContentModel":"wikitext","wgRelevantPageName":"Marwolaeth","wgRelevantArticleId":7439,"wgIsProbablyEditable":true,"wgRelevantPageIsProbablyEditable":true,"wgRestrictionEdit":[],"wgRestrictionMove":[],"wgNoticeProject":"wikipedia","wgCiteReferencePreviewsActive":true,"wgMediaViewerOnClick":true,"wgMediaViewerEnabledByDefault":true,"wgPopupsFlags":0,"wgVisualEditor":{"pageLanguageCode":"cy","pageLanguageDir":"ltr", "pageVariantFallbacks":"cy"},"wgMFDisplayWikibaseDescriptions":{"search":true,"watchlist":true,"tagline":true,"nearby":true},"wgWMESchemaEditAttemptStepOversample":false,"wgWMEPageLength":60000,"wgRelatedArticlesCompat":[],"wgCentralAuthMobileDomain":false,"wgEditSubmitButtonLabelPublish":true,"wgULSPosition":"interlanguage","wgULSisCompactLinksEnabled":false,"wgVector2022LanguageInHeader":true,"wgULSisLanguageSelectorEmpty":false,"wgCheckUserClientHintsHeadersJsApi":["brands","architecture","bitness","fullVersionList","mobile","model","platform","platformVersion"],"GEHomepageSuggestedEditsEnableTopics":true,"wgGETopicsMatchModeEnabled":false,"wgGEStructuredTaskRejectionReasonTextInputEnabled":false,"wgGELevelingUpEnabledForUser":false};RLSTATE={"ext.globalCssJs.user.styles":"ready","site.styles":"ready","user.styles":"ready","ext.globalCssJs.user":"ready","user":"ready","user.options":"loading","skins.vector.search.codex.styles":"ready","skins.vector.styles":"ready", "skins.vector.icons":"ready","ext.charinsert.styles":"ready","ext.wikimediamessages.styles":"ready","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript":"ready","ext.uls.interlanguage":"ready","ext.wikimediaBadges":"ready"};RLPAGEMODULES=["mediawiki.action.edit.collapsibleFooter","site","mediawiki.page.ready","skins.vector.js","ext.centralNotice.geoIP","ext.charinsert","ext.urlShortener.toolbar","ext.centralauth.centralautologin","ext.popups","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.init","ext.visualEditor.targetLoader","ext.echo.centralauth","ext.eventLogging","ext.wikimediaEvents","ext.navigationTiming","ext.uls.interface","ext.cx.eventlogging.campaigns","ext.checkUser.clientHints","ext.growthExperiments.SuggestedEditSession","wikibase.sidebar.tracking"];</script> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.loader.impl(function(){return["user.options@12s5i",function($,jQuery,require,module){mw.user.tokens.set({"patrolToken":"+\\","watchToken":"+\\","csrfToken":"+\\"}); }];});});</script> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=cy&modules=ext.charinsert.styles%7Cext.uls.interlanguage%7Cext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript%7Cext.wikimediaBadges%7Cext.wikimediamessages.styles%7Cskins.vector.icons%2Cstyles%7Cskins.vector.search.codex.styles&only=styles&skin=vector-2022"> <script async="" src="/w/load.php?lang=cy&modules=startup&only=scripts&raw=1&skin=vector-2022"></script> <meta name="ResourceLoaderDynamicStyles" content=""> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=cy&modules=site.styles&only=styles&skin=vector-2022"> <meta name="generator" content="MediaWiki 1.44.0-wmf.4"> <meta name="referrer" content="origin"> <meta name="referrer" content="origin-when-cross-origin"> <meta name="robots" content="noindex,nofollow,max-image-preview:standard"> <meta name="format-detection" content="telephone=no"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/a/ab/Death%2C_symbolism%3B_three_skeletons_with_roundel_of_corpses%2C_Wellcome_L0000680.jpg"> <meta property="og:image:width" content="1200"> <meta property="og:image:height" content="1685"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ab/Death%2C_symbolism%3B_three_skeletons_with_roundel_of_corpses%2C_Wellcome_L0000680.jpg/800px-Death%2C_symbolism%3B_three_skeletons_with_roundel_of_corpses%2C_Wellcome_L0000680.jpg"> <meta property="og:image:width" content="800"> <meta property="og:image:height" content="1124"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ab/Death%2C_symbolism%3B_three_skeletons_with_roundel_of_corpses%2C_Wellcome_L0000680.jpg/640px-Death%2C_symbolism%3B_three_skeletons_with_roundel_of_corpses%2C_Wellcome_L0000680.jpg"> <meta property="og:image:width" content="640"> <meta property="og:image:height" content="899"> <meta name="viewport" content="width=1120"> <meta property="og:title" content="Gweld cod am Marwolaeth - Wicipedia"> <meta property="og:type" content="website"> <link rel="alternate" media="only screen and (max-width: 640px)" href="//cy.m.wikipedia.org/wiki/Marwolaeth"> <link rel="alternate" type="application/x-wiki" title="Golygu" href="/w/index.php?title=Marwolaeth&action=edit"> <link rel="apple-touch-icon" href="/static/apple-touch/wikipedia.png"> <link rel="icon" href="/static/favicon/wikipedia.ico"> <link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/w/rest.php/v1/search" title="Wicipedia (cy)"> <link rel="EditURI" type="application/rsd+xml" href="//cy.wikipedia.org/w/api.php?action=rsd"> <link rel="canonical" href="https://cy.wikipedia.org/wiki/Marwolaeth"> <link rel="license" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.cy"> <link rel="alternate" type="application/atom+xml" title="Ffrwd Atom Wicipedia" href="/w/index.php?title=Arbennig:RecentChanges&feed=atom"> <link rel="dns-prefetch" href="//login.wikimedia.org"> </head> <body class="skin--responsive skin-vector skin-vector-search-vue mediawiki ltr sitedir-ltr mw-hide-empty-elt ns-0 ns-subject mw-editable page-Marwolaeth rootpage-Marwolaeth skin-vector-2022 action-edit"><a class="mw-jump-link" href="#bodyContent">Neidio i'r cynnwys</a> <div class="vector-header-container"> <header class="vector-header mw-header"> <div class="vector-header-start"> <nav class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Safle"> <div id="vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown vector-main-menu-dropdown vector-button-flush-left vector-button-flush-right" > <input type="checkbox" id="vector-main-menu-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Prif ddewislen" > <label id="vector-main-menu-dropdown-label" for="vector-main-menu-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-menu mw-ui-icon-wikimedia-menu"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Prif ddewislen</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-main-menu-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-main-menu" class="vector-main-menu vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-main-menu-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="main-menu-pinned" data-pinnable-element-id="vector-main-menu" data-pinned-container-id="vector-main-menu-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-main-menu-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Prif ddewislen</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.pin">symud i'r bar ochr</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.unpin">cuddio</button> </div> <div id="p-navigation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation" > <div class="vector-menu-heading"> Panel llywio </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-mainpage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Hafan" title="Ymweld â'r Hafan [z]" accesskey="z"><span>Hafan</span></a></li><li id="n-portal" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wicipedia:Porth_y_Gymuned" title="Pethau i'w gwneud, adnoddau a thudalennau'r gymuned"><span>Porth y Gymuned</span></a></li><li id="n-cafe" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wicipedia:Y_Caffi"><span>Y Caffi</span></a></li><li id="n-currentevents" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Categori:Materion_cyfoes" title="Gwybodaeth yn gysylltiedig â materion cyfoes"><span>Materion cyfoes</span></a></li><li id="n-recentchanges" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Arbennig:RecentChanges" title="Rhestr y newidiadau diweddar ar y wici. [r]" accesskey="r"><span>Newidiadau diweddar</span></a></li><li id="n-randompage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Arbennig:Random" title="Llwytho tudalen ar hap [x]" accesskey="x"><span>Erthygl ar hap</span></a></li><li id="n-help" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wicipedia:Cymorth" title="Tudalennau cymorth"><span>Cymorth</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> <a href="/wiki/Hafan" class="mw-logo"> <img class="mw-logo-icon" src="/static/images/icons/wikipedia.png" alt="" aria-hidden="true" height="50" width="50"> <span class="mw-logo-container skin-invert"> <img class="mw-logo-wordmark" alt="Wicipedia" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-wordmark-cy.svg" style="width: 7.5em; height: 1.125em;"> <img class="mw-logo-tagline" alt="" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-tagline-cy.svg" width="120" height="13" style="width: 7.5em; height: 0.8125em;"> </span> </a> </div> <div class="vector-header-end"> <div id="p-search" role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-collapses vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box-auto-expand-width vector-search-box"> <a href="/wiki/Arbennig:Search" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only search-toggle" title="Chwilio Wicipedia [f]" accesskey="f"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>Chwilio</span> </a> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail cdx-typeahead-search--auto-expand-width"> <form action="/w/index.php" id="searchform" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div id="simpleSearch" class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Chwilio Wicipedia" aria-label="Chwilio Wicipedia" autocapitalize="sentences" title="Chwilio Wicipedia [f]" accesskey="f" id="searchInput" > <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="Arbennig:Search"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Chwilio</button> </form> </div> </div> </div> <nav class="vector-user-links vector-user-links-wide" aria-label="Offer personol"> <div class="vector-user-links-main"> <div id="p-vector-user-menu-preferences" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-userpage" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Gwedd"> <div id="vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown " title="Newidiwch ymddangosiad maint ffont, lled a lliw y dudalen" > <input type="checkbox" id="vector-appearance-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Gwedd" > <label id="vector-appearance-dropdown-label" for="vector-appearance-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-appearance mw-ui-icon-wikimedia-appearance"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Gwedd</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-appearance-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div id="p-vector-user-menu-notifications" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-overflow" class="vector-menu mw-portlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_cy.wikipedia.org&uselang=cy" class=""><span>Rhoi</span></a> </li> <li id="pt-createaccount-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Arbennig:CreateAccount&returnto=Marwolaeth&returntoquery=action%3Dedit" title="Rydym yn argymell eich bod yn creu cyfri ac yn menwgofnodi. Fodd bynnag, dydy hyn ddim yn orfodol" class=""><span>Creu cyfrif</span></a> </li> <li id="pt-login-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Arbennig:UserLogin&returnto=Marwolaeth&returntoquery=action%3Dedit" title="Fe'ch anogir i fewngofnodi, er nad oes rhaid gwneud. [o]" accesskey="o" class=""><span>Mewngofnodi</span></a> </li> </ul> </div> </div> </div> <div id="vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown vector-user-menu vector-button-flush-right vector-user-menu-logged-out" title="Rhagor o opsiynau" > <input type="checkbox" id="vector-user-links-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Offer personol" > <label id="vector-user-links-dropdown-label" for="vector-user-links-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-ellipsis mw-ui-icon-wikimedia-ellipsis"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Offer personol</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-personal" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-personal user-links-collapsible-item" title="Dewislen defnyddiwr" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_cy.wikipedia.org&uselang=cy"><span>Rhoi</span></a></li><li id="pt-createaccount" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Arbennig:CreateAccount&returnto=Marwolaeth&returntoquery=action%3Dedit" title="Rydym yn argymell eich bod yn creu cyfri ac yn menwgofnodi. Fodd bynnag, dydy hyn ddim yn orfodol"><span class="vector-icon mw-ui-icon-userAdd mw-ui-icon-wikimedia-userAdd"></span> <span>Creu cyfrif</span></a></li><li id="pt-login" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Arbennig:UserLogin&returnto=Marwolaeth&returntoquery=action%3Dedit" title="Fe'ch anogir i fewngofnodi, er nad oes rhaid gwneud. [o]" accesskey="o"><span class="vector-icon mw-ui-icon-logIn mw-ui-icon-wikimedia-logIn"></span> <span>Mewngofnodi</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-user-menu-anon-editor" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-user-menu-anon-editor" > <div class="vector-menu-heading"> Tudalennau ar gyfer golygyddion allgofnodedig <a href="/wiki/Cymorth:Cyflwyniad" aria-label="Dysgu mwy am olygu"><span>dysgu mwy</span></a> </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-anoncontribs" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Arbennig:MyContributions" title="Rhestr golygiadau o'r cyfeiriad IP hwn [y]" accesskey="y"><span>Cyfraniadau</span></a></li><li id="pt-anontalk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Arbennig:MyTalk" title="Sgwrs ynglŷn â golygiadau o'r cyfeiriad IP hwn [n]" accesskey="n"><span>Sgwrs</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </header> </div> <div class="mw-page-container"> <div class="mw-page-container-inner"> <div class="vector-sitenotice-container"> <div id="siteNotice"></div> </div> <div class="vector-column-start"> <div class="vector-main-menu-container"> <div id="mw-navigation"> <nav id="mw-panel" class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Safle"> <div id="vector-main-menu-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> </div> </div> </div> <div class="mw-content-container"> <main id="content" class="mw-body"> <header class="mw-body-header vector-page-titlebar"> <h1 id="firstHeading" class="firstHeading mw-first-heading">Gweld cod am Marwolaeth</h1> <div id="p-lang-btn" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-lang" > <input type="checkbox" id="p-lang-btn-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn" class="vector-dropdown-checkbox mw-interlanguage-selector" aria-label="Mae'r erthygl hon ar gael yn yr iaith hon yn unig. Ychwanegwch yr erthygl mewn ieithoedd eraill" > <label id="p-lang-btn-label" for="p-lang-btn-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive mw-portlet-lang-heading-0" aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-language-progressive mw-ui-icon-wikimedia-language-progressive"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Ychwanegu ieithoedd</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> <div class="after-portlet after-portlet-lang"><span class="uls-after-portlet-link"></span></div> </div> </div> </div> </header> <div class="vector-page-toolbar"> <div class="vector-page-toolbar-container"> <div id="left-navigation"> <nav aria-label="Parthau"> <div id="p-associated-pages" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-associated-pages" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-nstab-main" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Marwolaeth" title="Gweld y dudalen bwnc [c]" accesskey="c"><span>Erthygl</span></a></li><li id="ca-talk" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Sgwrs:Marwolaeth" rel="discussion" title="Sgwrsio am y dudalen [t]" accesskey="t"><span>Sgwrs</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown emptyPortlet" > <input type="checkbox" id="vector-variants-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Newid amrywiad iaith" > <label id="vector-variants-dropdown-label" for="vector-variants-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">Cymraeg</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-variants" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-variants emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> <div id="right-navigation" class="vector-collapsible"> <nav aria-label="Golygon"> <div id="p-views" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-views" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-view" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Marwolaeth"><span>Darllen</span></a></li><li id="ca-ve-edit" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Marwolaeth&veaction=edit" title="Golygu'r dudalen hon [v]" accesskey="v"><span>Golygu</span></a></li><li id="ca-edit" class="selected collapsible vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Marwolaeth&action=edit" title="Golygu cod ffynhonnell y dudalen hon"><span>Golygu cod</span></a></li><li id="ca-history" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Marwolaeth&action=history" title="Fersiynau cynt o'r dudalen hon. [h]" accesskey="h"><span>Gweld hanes</span></a></li> </ul> </div> </div> </nav> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Offer tudalen"> <div id="vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown vector-page-tools-dropdown" > <input type="checkbox" id="vector-page-tools-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Blwch offer" > <label id="vector-page-tools-dropdown-label" for="vector-page-tools-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">Blwch offer</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-tools-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-page-tools" class="vector-page-tools vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-page-tools-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="page-tools-pinned" data-pinnable-element-id="vector-page-tools" data-pinned-container-id="vector-page-tools-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-page-tools-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Blwch offer</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.pin">symud i'r bar ochr</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.unpin">cuddio</button> </div> <div id="p-cactions" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-cactions emptyPortlet vector-has-collapsible-items" title="Rhagor o opsiynau" > <div class="vector-menu-heading"> Gweithredoedd </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-more-view" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/wiki/Marwolaeth"><span>Darllen</span></a></li><li id="ca-more-ve-edit" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Marwolaeth&veaction=edit" title="Golygu'r dudalen hon [v]" accesskey="v"><span>Golygu</span></a></li><li id="ca-more-edit" class="selected collapsible vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Marwolaeth&action=edit" title="Golygu cod ffynhonnell y dudalen hon [e]" accesskey="e"><span>Golygu cod</span></a></li><li id="ca-more-history" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Marwolaeth&action=history"><span>Gweld hanes</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-tb" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-tb" > <div class="vector-menu-heading"> Cyffredinol </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-whatlinkshere" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Arbennig:WhatLinksHere/Marwolaeth" title="Rhestr o bob tudalen sy'n cysylltu â hon [j]" accesskey="j"><span>Beth sy'n cysylltu yma</span></a></li><li id="t-recentchangeslinked" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Arbennig:RecentChangesLinked/Marwolaeth" rel="nofollow" title="Newidiadau diweddar i dudalennau sydd yn cysylltu â hon [k]" accesskey="k"><span>Newidiadau perthnasol</span></a></li><li id="t-specialpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Arbennig:SpecialPages" title="Rhestr o'r holl dudalennau arbennig [q]" accesskey="q"><span>Tudalennau arbennig</span></a></li><li id="t-info" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Marwolaeth&action=info" title="Mwy o wybodaeth am y dudalen hon"><span>Gwybodaeth am y dudalen</span></a></li><li id="t-urlshortener" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Arbennig:UrlShortener&url=https%3A%2F%2Fcy.wikipedia.org%2Fw%2Findex.php%3Ftitle%3DMarwolaeth%26action%3Dedit"><span>Cael URL byr</span></a></li><li id="t-urlshortener-qrcode" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Arbennig:QrCode&url=https%3A%2F%2Fcy.wikipedia.org%2Fw%2Findex.php%3Ftitle%3DMarwolaeth%26action%3Dedit"><span>Lawrlwytho cod QR</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-wikibase-otherprojects" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-wikibase-otherprojects" > <div class="vector-menu-heading"> Mewn prosiectau eraill </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-wikibase" class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikibase-dataitem mw-list-item"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q4" title="Cysylltu i eitem ystorfa gysylltiedig [g]" accesskey="g"><span>Eitem Wicidata</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> </div> <div class="vector-column-end"> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Offer tudalen"> <div id="vector-page-tools-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Gwedd"> <div id="vector-appearance-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-appearance" class="vector-appearance vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-appearance-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="appearance-pinned" data-pinnable-element-id="vector-appearance" data-pinned-container-id="vector-appearance-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-appearance-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Gwedd</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.pin">symud i'r bar ochr</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.unpin">cuddio</button> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> <div id="bodyContent" class="vector-body" aria-labelledby="firstHeading" data-mw-ve-target-container> <div class="vector-body-before-content"> <div class="mw-indicators"> </div> </div> <div id="contentSub"><div id="mw-content-subtitle">← <a href="/wiki/Marwolaeth" title="Marwolaeth">Marwolaeth</a></div></div> <div id="mw-content-text" class="mw-body-content"><p>Nid oes gennych ganiatâd i olygu'r dudalen hon, am y rheswm canlynol: </p> <div class="permissions-errors"><div class="mw-permissionerror-globalblocking-blockedtext-range"><b>Your IP address is in a range that has been <a href="https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Global_blocks" class="extiw" title="m:Special:MyLanguage/Global blocks">blocked on all Wikimedia Foundation wikis</a>.</b> <p>The block was made by <a href="/wiki/Defnyddiwr:Jon_Kolbert" title="Defnyddiwr:Jon Kolbert">‪Jon Kolbert‬</a>. The reason given is <i><a href="https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/NOP" class="extiw" title="m:Special:MyLanguage/NOP">Open proxy/Webhost</a>: See the <a href="https://meta.wikimedia.org/wiki/WM:OP/H" class="extiw" title="m:WM:OP/H">help page</a> if you are affected </i>. </p> <ul><li>Start of block: 15:12, 27 Awst 2023</li> <li>Expiry of block: 15:12, 27 Awst 2028</li></ul> <p>Your current IP address is 8.222.208.146. The blocked range is 8.222.128.0/17. </p><p>Cofiwch gynnwys yr holl fanylion uchod mewn unrhyw ymholiadau a wnewch. If you believe you were blocked by mistake, you can find additional information and instructions in the <a href="https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/No_open_proxies" class="extiw" title="m:Special:MyLanguage/No open proxies">No open proxies</a> global policy. </p> Otherwise, to discuss the block please <a href="https://meta.wikimedia.org/wiki/Steward_requests/Global" class="extiw" title="m:Steward requests/Global">post a request for review on Meta-Wiki</a>. You could also send an email to the <a href="https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Stewards" class="extiw" title="m:Special:MyLanguage/Stewards">stewards</a> <a href="https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/VRT" class="extiw" title="m:Special:MyLanguage/VRT">VRT</a> queue at <kbd>stewards@wikimedia.org</kbd> including all above details.</div></div><hr /> <p>Cewch weld a chopïo côd y dudalen: </p><textarea readonly="" accesskey="," id="wpTextbox1" cols="80" rows="25" style="" class="mw-editfont-monospace" lang="cy" dir="ltr" name="wpTextbox1">{{Marwolaeth}} {{Pethau}} [[Delwedd:Llangar sgerbwd.jpg|bawd|Marwolaeth wedi'i ymgorffori mewn ysgerbwd pladurwr yn [[Eglwys Llangar]].]] [[Delwedd:Le Mire et Oudry - La Fontaine, fable 'La mort et le mourant' (illustration).jpg|bawd|200px|Darlun gorllewinol o farwolaeth, sgerbwd yn cario pladur.]] [[Delwedd:Kuoleman Puutarha by Hugo Simberg.jpg|bawd|200px|Kuoleman puutarha, [[Hugo Simberg]] ([[1906]]).]] '''Marwolaeth''' yw [[Organeb byw|corff byw]] yn rhoi'r gorau i bob swyddogaeth fiolegol sy'n cynnal bywyd; diwedd [[bywyd]] organeb. Ar gyfer organebau gydag ymennydd, gellir diffinio marwolaeth hefyd fel yr ymennydd cyfan yn rhoi'r gorau iddi, a hynny'n ddiwrthdro, gan gynnwys coesyn yr ymennydd, ac weithiau defnyddir marwolaeth yr ymennydd fel diffiniad cyfreithiol o farwolaeth, yn hytrach na'r galon yn peidio curo. Mae'r corff, fel arfer, yn dechrau dadelfennu yn fuan ar ôl marwolaeth.<ref>{{Cite book|last=Hayman|first=Jarvis|url=https://www.worldcat.org/oclc/945734521|title=Human body decomposition|date=2016|others=Marc Oxenham, Australian National University. School of Archaeology and Anthropology|isbn=978-0128037133|location=Amsterdam|oclc=945734521}}</ref> Mae marwolaeth yn broses naturiol, anochel sy'n digwydd ar ddiwedd einioes pob organeb. Ond mae rhai organebau, megis ''Turritopsis dohrnii'' (rhywogaeth o [[slefren fôr]]) yn fiolegol anfarwol. Fodd bynnag, gallant ddal i farw o ddulliau eraill heblaw heneiddio.<ref>{{Cite journal|last=Masamoto|first=Yui|last2=Piraino|first2=Stefano|last3=Miglietta|first3=Maria Pia|date=1 December 2019|title=Transcriptome Characterization of Reverse Development in Turritopsis dohrnii (Hydrozoa, Cnidaria)|journal=G3: Genes, Genomes, Genetics|volume=9|issue=12|pages=4127–4138|doi=10.1534/g3.119.400487|pmid=31619459|pmc=6893190}}</ref> Gall marwolaeth gyfeirio at ddiwedd bywyd fel digwyddiad neu gyflwr. Gall nifer o ffactorau gyfrannu at farwolaeth [[organeb]] gan gynnwys [[clefyd]], dinistr [[cynefin]], diffyg maethiad, damweiniau, ayyb. Prif achos marwolaeth ddynol yn ngwledydd datblygedig yw clefydau o achos oed. Mae marwolaeth yn chwarae rhan bwysig yn [[diwylliant|niwylliant]] dynol yn ogystal â nifer o [[crefydd|grefyddau]]. Ym [[meddygaeth]] mae diffiniad biolegol marwolaeth wedi dod yn gymhleth iawn wrth i [[technoleg|dechnoleg]] ddatblygu.<ref>{{Citation|last=DeGrazia|first=David|title=The Definition of Death|date=2021|url=https://plato.stanford.edu/archives/sum2021/entries/death-definition/|editor-last=Zalta|editor-first=Edward N.|archive-url=https://web.archive.org/web/20220723222746/https://plato.stanford.edu/archives/sum2021/entries/death-definition/|periodical=The Stanford Encyclopedia of Philosophy|edition=Summer 2021|publisher=Metaphysics Research Lab, Stanford University|access-date=2022-07-23|archive-date=23 July 2022}}</ref><ref>{{Cite journal|last=Parent|first=Brendan|last2=Turi|first2=Angela|date=2020-12-01|title=Death's Troubled Relationship With the Law|url=https://journalofethics.ama-assn.org/article/deaths-troubled-relationship-law/2020-12|journal=AMA Journal of Ethics|volume=22|issue=12|pages=1055–1061|doi=10.1001/amajethics.2020.1055|pmid=33419507|issn=2376-6980|access-date=23 July 2022|archive-date=23 July 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220723222837/https://journalofethics.ama-assn.org/article/deaths-troubled-relationship-law/2020-12}}</ref> Defnyddir y gair 'trigo' hefyd am gorff marw ee trigodd y gath bore ddoe, ac yn eironig iawn, mae'r gair hefyd yn golygu 'byw' ee trigodd yr hen wraig mewn bwthyn gwyngalch. Hen air am fawr yw 'trengi', sy'n dod o'r gair 'tranc'. Arferid ynganu 'marw' cyn y canoloeddoedd fel 'marf', gair unsill, dyna pam nad ynganir yr 'w' yn y gair marwnad (cerdd i rywun sydd wedi marw). Mae 'marwnad', felly'n ddeusill. Mae darganfod pryd yn union mae rhywun wedi marw yn bendant wedi bod yn anodd. I ddechrau, diffiniwyd marwolaeth fel un oedd yn digwydd pan ddaeth anadlu a churiad y galon i ben, statws a elwir yn farwolaeth glinigol o hyd.<ref name="US President's Commission -1981">{{Cite book|last=United States. President's Commission for the Study of Ethical Problems in Medicine and Biomedical and Behavioral Research|url=https://books.google.com/books?id=fd3sFRTejuIC|title=Defining Death: A Report on the Medical, Legal and Ethical Issues in the Determination of Death · Part 34|publisher=The Commission|year=1981|pages=63}}</ref> Fodd bynnag, nid oedd datblygiad CPR bellach yn golygu ei fod yn anghildroadwy.<ref name="US Department of the Army-1999">{{Cite book|last=United States Department of the Army|url=https://books.google.com/books?id=YLdfpIvnkZQC&q=CPR|title=Leadership Education and Training (LET 1)|publisher=United States Department of the Army|year=1999|pages=188}}</ref> Marwolaeth yr ymennydd oedd yr opsiwn nesaf, ond mae sawl diffiniad ar gyfer hyn. Mae rhai pobl yn credu bod yn rhaid i holl swyddogaethau'r ymennydd ddod i ben. Mae rhai yn credu, hyd yn oed os yw'r asgwrn cefn yn dal yn fyw, mae'r bersonoliaeth a'r hunaniaeth yn cael eu colli'n anadferadwy, felly dylai'r person fod yn gwbl farw.<ref name="Zaner-2011">{{Cite book|last=Zaner|first=Richard M.|title=Death: Beyond Whole-Brain Criteria|date=2011|publisher=[[Springer Publishing Company|Springer]]|isbn=978-9401077200|edition=1st|pages=77, 125}}</ref> Ystyrir marwolaeth yn nhermau'r organebau cyfan; y broses debyg a welir mewn cydrannau unigol o organeb, megis celloedd neu feinweoedd, yw necrosis.<ref>{{Cite journal|last=Proskuryakov|first=Sergey Y.|last2=Konoplyannikov|first2=Anatoli G|last3=Gabai|first3=Vladimir L|date=1 February 2003|title=Necrosis: a specific form of programmed cell death?|url=https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0014482702000277|journal=Experimental Cell Research|volume=283|issue=1|pages=1–16|doi=10.1016/S0014-4827(02)00027-7|pmid=12565815}}</ref> Gall rhywbeth nad yw'n cael ei ystyried yn organeb, fel [[firws]], gael ei ddinistrio'n gorfforol ond ni ddywedir ei fod yn marw, gan nad yw firws yn cael ei ystyried yn fyw yn y lle cyntaf.<ref>{{Cite book|last=Louten|first=Jennifer|title=Essential Human Virology|publisher=[[Elsevier Science]]|date=2016|isbn=978-0128011713|pages=6}}</ref> O ddechrau'r [[21g]], mae tua 56 miliwn o bobl yn marw bob blwyddyn ledled y byd. Y rheswm mwyaf cyffredin yw [[clefyd cardiofasgwlar]], sef clefyd sy'n effeithio ar y galon.<ref>{{Cite journal|last=Richtie|first=Hannah|last2=Spooner|first2=Fiona|last3=Roser|first3=Max|date=February 2018|title=Causes of death|url=https://ourworldindata.org/causes-of-death#:~:text=Cardiovascular%20diseases%20are%20the%20leading,second%20biggest%20cause%20are%20cancers.|access-date=February 14, 2023|journal=Our World in Data}}</ref> Mae gan lawer o ddiwylliannau a chrefyddau gysyniad o fywyd [[Bywyd ar ôl marwolaeth|ar ôl marwolaeth]] a gallant hefyd fod â'r syniad o farnu gweithredoedd da a drwg y person byw. Ceir arferion gwahanol hefyd ar gyfer anrhydeddu’r corffmarw, megis [[angladd]], [[amlosgiad]], neu gladdedigaeth.<ref name="Newcomb-2019">{{Cite web|last=Newcomb|first=Tim|date=October 17, 2019|title=7 Unique Burial Rituals Across the World|url=https://www.britannica.com/list/7-unique-burial-rituals-across-the-world|access-date=February 16, 2023|website=Encyclopedia Brittanica}}</ref> Yn y cyfnod Modern, y cyntaf yng ngwledydd Prydain i gael yr hawl i amlosgi oerson (ei fab) oedd y Cymro, [[William Price (meddyg)|William Price]]. Mae astudiaeth a elwir yn biogerontoleg yn ceisio dileu marwolaeth trwy heneiddio naturiol mewn bodau dynol, yn aml trwy gymhwyso prosesau naturiol a geir mewn rhai organebau.<ref name="Stambler-2017">{{Cite journal|last=Stambler|first=Ilia|date=October 1, 2017|title=Recognizing Degenerative Aging as a Treatable Medical Condition: Methodology and Policy|journal=Aging and Disease|volume=8|issue=5|pages=583–589|doi=10.14336/AD.2017.0130|pmid=28966803|pmc=5614323}}</ref> Fodd bynnag, gan nad oes gan fodau dynol y modd i gymhwyso hyn i'w hunain (hyd yma), mae'n rhaid iddynt ddefnyddio ffyrdd eraill i gyrraedd yr hyd oes mwyaf posibl ar gyfer bod dynol, megis lleihau calorïau, mynd ar ddeiet ac [[ymarfer corff]].<ref name="Fontana-2010">{{Cite journal|last=Fontana|first=Luigi|last2=Partridge|first2=Linda|last3=Longo|first3=Valter L.|date=April 16, 2010|title=Extending Healthy Life Span—From Yeast to Humans|journal=Science|volume=328|issue=5976|pages=321–326|doi=10.1126/science.1172539|pmid=20395504|pmc=3607354|bibcode=2010Sci...328..321F}}</ref> Erbyn 2022, roedd cyfanswm o 109 biliwn o bobl wedi marw, neu tua 93.8% o'r holl fodau dynol i fyw erioed. == Diagnosis == [[Delwedd:All_causes_world_map-Deaths_per_million_persons-WHO2012.svg|chwith|bawd|Amcangyfrifodd [[Sefydliad Iechyd y Byd]] nifer y marwolaethau fesul miliwn o bobl yn 2012 ]] === Problemau diffiniad === Mae'r cysyniad o farwolaeth yn allweddol i ddealltwriaeth ddynol o'r ffenomen.<ref name="MohammadSamir">{{Cite journal|last=Samir Hossain Mohammad|last2=Gilbert Peter|year=2010|title=Concepts of Death: A key to our adjustment|journal=Illness, Crisis and Loss|volume=18|issue=1}}</ref> Mae yna lawer o ddulliau gwyddonol a dehongliadau amrywiol o'r cysyniad. Yn ogystal, mae dyfodiad therapi cynnal bywyd a'r meini prawf niferus ar gyfer diffinio marwolaeth o safbwynt meddygol a chyfreithiol wedi'i gwneud creu un diffiniad unedig yn anodd os nad yn amhosib.<ref>{{Cite book|last=Veatch|first=Robert M.|title=Defining Death: The Case for Choice|last2=Ross|first2=Lainie F.|date=2016|publisher=[[Georgetown University Press]]|isbn=978-1626163560}}</ref> ==== Diffinio bywyd i ddiffinio marwolaeth ==== Fel pwynt mewn amser, mae'n ymddangos bod marwolaeth yn cyfeirio at yr eiliad pan ddaw bywyd i ben. Mae'n anodd penderfynu pryd mae marwolaeth wedi digwydd, gan nad yw rhoi'r gorau i swyddogaethau bywyd yn aml yn digwyd ar un amrantiad, ar draws systemau'r organau. Mae penderfyniad o'r fath, felly, yn gofyn am dynnu ffiniau cysyniadol manwl gywir rhwng bywyd a marwolaeth. Mae hyn yn anodd oherwydd nad oes llawer o gonsensws ar sut i ddiffinio bywyd ei hun. Mae'n bosibl diffinio bywyd yn nhermau ymwybyddiaeth. Pan ddaw ymwybyddiaeth i ben, gellir dweud bod organeb wedi marw. Un o'r diffygion yn y dull hwn yw bod yna lawer o organebau sy'n fyw ond mae'n debyg nad ydynt yn ymwybodol.<ref>{{Cite web|last=Animal Ethics|date=2023|title=What beings are not conscious|url=https://www.animal-ethics.org/beings-conscious/#:~:text=Non%2Dsentient%20animals%20would%20then,and%20even%20engage%20in%20locomotion.|access-date=February 14, 2023|website=Animal Ethics}}</ref> Problem arall yw diffinio ymwybyddiaeth, sydd â llawer o wahanol ddiffiniadau a roddir gan wyddonwyr, seicolegwyr ac athronwyr modern.<ref>{{Cite journal|last=Antony|first=Micheal V.|date=2001|title=Is 'consciousness' ambiguous?|url=https://philpapers.org/rec/ANTICA#:~:text=It%20is%20widely%20assumed%20that,consciousness%2C%20to%20name%20a%20few.|journal=Journal of Consciousness Studies|volume=8|issue=2|pages=19–44}}</ref> Yn ogystal, mae llawer o draddodiadau crefyddol, gan gynnwys traddodiadau [[Crefyddau Abrahamig|Abrahamig]] a Dharmig, yn honni nad yw marwolaeth (neu efallai ddim) yn golygu diwedd ymwybyddiaeth. Mewn rhai diwylliannau, mae marwolaeth yn fwy o broses nag un digwyddiad. Mae'n awgrymu symudiad araf o un cyflwr ysbrydol i'r llall. Mae diffiniadau eraill ar gyfer marwolaeth yn canolbwyntio ar rhoi'r gorau i weithredu organebol a marwolaeth ddynol, sy'n cyfeirio at golli person yn derfynol. Yn fwy penodol, mae marwolaeth yn digwydd pan fydd endid byw yn profi rhoi'r gorau i bob gweithrediad a hynny'n ddiwrthdro.<ref name="DeGrazia-2017" /> Gan ei fod yn ymwneud â bywyd dynol, mae marwolaeth yn broses ddiwrthdro lle mae rhywun yn colli ei fodolaeth fel person.<ref name="DeGrazia-2017">{{Citation|last=DeGrazia|first=David|title=The Definition of Death|date=2017|url=https://plato.stanford.edu/archives/spr2017/entries/death-definition/|editor-last=Zalta|editor-first=Edward N.|archive-url=https://web.archive.org/web/20190318071254/https://plato.stanford.edu/archives/spr2017/entries/death-definition/|periodical=The Stanford Encyclopedia of Philosophy|edition=Spring 2017|publisher=Metaphysics Research Lab, Stanford University|access-date=2019-02-19|archive-date=18 March 2019}}</ref> ==== Diffiniad o farwolaeth gan guriad y galon ac anadl ==== Yn hanesyddol, mae ymdrechion i ddiffinio union foment marwolaeth dyn wedi bod yn oddrychol heb fanylu. Diffiniwyd marwolaeth fel rhoi'r gorau i [[Calon|guriad y galon]] (ataliad y galon) a pheidio [[anadlu]],<ref name="US President's Commission -1981">{{Cite book|last=United States. President's Commission for the Study of Ethical Problems in Medicine and Biomedical and Behavioral Research|url=https://books.google.com/books?id=fd3sFRTejuIC|title=Defining Death: A Report on the Medical, Legal and Ethical Issues in the Determination of Death · Part 34|publisher=The Commission|year=1981|pages=63}}</ref> ond mae datblygiad CPR a [[Diffibriliad|diffibrilio]] prydlon wedi golygu bod y diffiniad hwnnw'n annigonol oherwydd yn aml, gellir ailddechrau anadlu a churiad y galon.<ref name="US Department of the Army-1999">{{Cite book|last=United States Department of the Army|url=https://books.google.com/books?id=YLdfpIvnkZQC&q=CPR|title=Leadership Education and Training (LET 1)|publisher=United States Department of the Army|year=1999|pages=188}}</ref> Gelwir y math hwn o farwolaeth lle mae ataliad cylchrediad y gwaed ac ataliad anadlol yn digwydd yn "ddiffiniad cylchrediad marwolaeth" (''the circulatory definition of death''; CDD). Mae cynigwyr y CDD o'r farn bod y diffiniad hwn yn rhesymol oherwydd y dylid ystyried bod person sydd wedi colli swyddogaeth gylchredol ac anadlol yn farw yn barhaol.<ref name="Bernat-2018">{{Cite journal|last=Bernat|first=James L.|date=2018|title=Conceptual Issues in DCDD Donor Death Determination|journal=Hastings Center Report|volume=48|issue=S4|pages=S26–S28|doi=10.1002/hast.948|pmid=30584853|issn=1552-146X}}</ref> Mae beirniaid y diffiniad hwn yn nodi, er y gall rhoi’r gorau i’r swyddogaethau hyn fod yn barhaol, nid yw’n golygu bod y sefyllfa’n anwrthdroadwy oherwydd pe bai CPR yn cael ei gymhwyso’n ddigon cyflym, gallai’r person gael ei adfywio.<ref name="Bernat-2018" /> Felly, mae'r dadleuon o blaid ac yn erbyn y CDD yn dibynnu ar ddiffinio'r geiriau gwirioneddol "parhaol" ac "anghildroadwy," sy'n cymhlethu ymhellach yr her o ddiffinio marwolaeth. Ymhellach, nid yw digwyddiadau a gysylltir [[Achosiaeth|yn achosol]] â marwolaeth yn y gorffennol bellach yn lladd ym mhob amgylchiad; heb galon neu ysgyfaint gweithredol, weithiau gellir cynnal bywyd gyda chyfuniad o ddyfeisiau cynnal bywyd, [[Trawsblannu organau|trawsblaniadau organau]], a rheolyddion calon artiffisial. ==== Marwolaeth yr ymennydd ==== Heddiw, lle mae angen diffiniad o union foment marwolaeth, mae meddygon a chrwneriaid fel arfer yn troi at "farwolaeth yr ymennydd" neu "farwolaeth fiolegol" i ddiffinio person fel un marw;<ref>{{Cite book|last=Belkin|first=Gary Stuart|title=Death Before Dying: History, Medicine, and Brain Death.|url=https://archive.org/details/deathbeforedying0000belk|publisher=[[Oxford University Press]]|year=2014|isbn=978-0199898176|pages=[https://archive.org/details/deathbeforedying0000belk/page/220 220]}}</ref> mae pobl yn cael eu hystyried yn farw pan ddaw'r gweithgaredd trydanol yn eu hymennydd i ben.<ref>{{Cite web|last=New York State Department of Health|date=2011|title=Guidelines for Determining Brain Death|url=https://www.health.ny.gov/professionals/hospital_administrator/letters/2011/brain_death_guidelines.htm|access-date=February 15, 2023|website=New York State}}</ref> Rhagdybir bod diwedd gweithgaredd trydanol yn dynodi diwedd [[ymwybyddiaeth]].<ref>{{Cite web|last=National Health Service of the UK|date=September 8, 2022|title=Overview: Brain death|url=https://www.nhs.uk/conditions/brain-death/#:~:text=Brain%20death%20(also%20known%20as,is%20legally%20confirmed%20as%20dead.|access-date=February 15, 2023|website=National Health Service}}</ref> Rhaid i'r ataliad hwn o ymwybyddiaeth fod yn un barhaol ac nid dros dro, fel sy'n digwydd yn ystod cyfnodau cysgu penodol, ac yn enwedig coma.<ref>{{Cite web|last=Nitkin|first=Karen|date=September 11, 2017|title=The Challenges of Defining and Diagnosing Brain Death|url=https://www.hopkinsmedicine.org/news/articles/the-challenges-of-defining-and-diagnosing-brain-death#:~:text=Brain%20death%3A%20Irreversible%20cessation%20of,severe%20illness%20or%20brain%20injury.|access-date=February 15, 2023|website=Johns Hopkins Medicine}}</ref> Yn achos cwsg, defnyddir EEGs i ddweud y gwahaniaeth.<ref>{{Cite book|last=Chernecky|first=Cynthia C.|title=Laboratory Tests and Diagnostic Procedures|url=https://archive.org/details/laboratorytestsd0000unse_j0w2|last2=Berger|first2=Barbara J.|year=2013|publisher=Saunders|isbn=978-1455706945|edition=6th}}</ref> Fodd bynnag, mae rhai ysgolheigion yn ystyried bod y categori "marwolaeth yr ymennydd" yn broblemus. Er enghraifft, mae Dr. Franklin Miller, uwch aelod cyfadran yn yr Adran Biofoeseg, Sefydliadau Iechyd Cenedlaethol, yn nodi: “Erbyn diwedd y 1990au... roedd hafaliad marwolaeth yr ymennydd â marwolaeth y bod dynol yn cael ei herio fwyfwy gan ysgolheigion, yn seiliedig ar dystiolaeth ynghylch yr amrywiaeth o weithrediad biolegol a ddangoswyd gan gleifion a gafodd ddiagnosis cywir o'r cyflwr hwn a gafodd eu cynnal ar awyru mecanyddol am gyfnodau sylweddol o amser. Roedd y cleifion hyn yn cynnal y gallu i gynnal cylchrediad a resbiradaeth, rheoli tymheredd, ysgarthu gwastraff, gwella clwyfau, ymladd heintiau ac, yn fwyaf dramatig, i feichiogi (yn achos merched “ymennydd-marw”).”<ref name="Miller">{{Cite journal|last=Miller|first=F.G.|title=Death and organ donation: back to the future|journal=Journal of Medical Ethics|date=October 2009|volume=35|issue=10|pages=616–620|doi=10.1136/jme.2009.030627|pmid=19793942}}</ref> Er bod "marwolaeth yr ymennydd" yn cael ei ystyried yn broblemus gan rai ysgolheigion, yn sicr mae yna gefnogwyr cryf sy'n credu mai'r diffiniad hwn o farwolaeth yw'r mwyaf rhesymol ar gyfer gwahaniaethu rhwng bywyd a marwolaeth. Y rhesymeg y tu ôl i'r gefnogaeth i'r diffiniad hwn yw bod gan farwolaeth yr ymennydd set o feini prawf sy'n ddibynadwy ac yn atgynhyrchadwy. Hefyd, mae'r ymennydd yn hanfodol wrth bennu ein hunaniaeth neu pwy ydym ni fel bodau dynol. Dylid gwahaniaethu na all "marwolaeth yr ymennydd" fod yn gyfystyr ag un mewn cyflwr llystyfol neu goma, yn yr ystyr bod y sefyllfa flaenorol yn disgrifio cyflwr sydd y tu hwnt i adferiad.<ref name="Magnus-2014">{{Cite journal|last=Magnus|first=David C.|last2=Wilfond|first2=Benjamin S.|last3=Caplan|first3=Arthur L.|date=2014-03-06|title=Accepting Brain Death|journal=New England Journal of Medicine|volume=370|issue=10|pages=891–894|doi=10.1056/NEJMp1400930|issn=0028-4793|pmid=24499177}}</ref> Gall EEGs ganfod ysgogiadau trydanol ffug, tra gall rhai [[Cyffur|cyffuriau]], hypoglycemia, hypocsia, neu [[hypothermia]] atal neu hyd yn oed atal gweithgaredd yr ymennydd dros dro;<ref>{{Cite journal|last=Nicol|first=A. U.|last2=Morton|first2=A. J.|date=June 11, 2020|title=Characteristic patterns of EEG oscillations in sheep (Ovis aries) induced by ketamine may explain the psychotropic effects seen in humans.|journal=Scientific Reports|volume=10|issue=1|page=9440|doi=10.1038/s41598-020-66023-8|pmid=32528071|pmc=7289807|bibcode=2020NatSR..10.9440N}}</ref> oherwydd hyn, mae gan ysbytai brotocolau ar gyfer pennu marwolaethau ymennydd sy'n cynnwys EEGs ar gyfnodau sydd wedi'u gwahanu'n eang.<ref>{{Cite web|last=New York Department of Health|date=December 5, 2011|title=Guidelines for Determining Brain Death|url=https://www.health.ny.gov/professionals/hospital_administrator/letters/2011/brain_death_guidelines.htm#:~:text=Electroencephalography%20(EEG)%3A%20Brain%20death,criteria%20listed%20in%20Appendix%202.|access-date=February 15, 2023|website=New York State}}</ref> ==== Marwolaeth ymennydd neocortical ==== Mae pobl sy'n honni mai dim ond neo-cortecs yr ymennydd sy'n angenrheidiol ar gyfer ymwybyddiaeth weithiau'n dadlau mai dim ond gweithgaredd trydanol y dylid ei ystyried wrth ddiffinio marwolaeth. Yn y pen draw, efallai mai’r maen prawf ar gyfer marwolaeth yw colli gweithrediad [[Gwybyddiaeth|gwybyddol]] yn barhaol ac yn ddiwrthdro, fel y dangosir gan farwolaeth y cortecs cerebral. Mae pob gobaith o adfer meddwl a phersonoliaeth ddynol wedi diflannu wedyn, o ystyried y dechnoleg feddygol gyfredol a rhagweladwy.<ref name="Zaner-2011">{{Cite book|last=Zaner|first=Richard M.|title=Death: Beyond Whole-Brain Criteria|date=2011|publisher=[[Springer Publishing Company|Springer]]|isbn=978-9401077200|edition=1st|pages=77, 125}}</ref> Hyd yn oed yn ôl meini prawf ymennydd cyfan, gall pennu marwolaeth yr ymennydd fod yn gymhleth. ==== Marwolaeth yr ymennydd cyfan ==== Ar hyn o bryd, yn y rhan fwyaf o leoedd, y diffiniad mwy ceidwadol o farwolaeth a fabwysiadwyd yw&nbsp;- ''<nowiki/>'yr ymennydd cyfan yn ddiwrthdro rhoi'r gorau i weithgaredd trydanol, yn hytrach na dim ond yn y cortecs newydd'''. Un enghraifft yw'r Ddeddf Pennu Marwolaeth Unffurf yn yr Unol Daleithiau.<ref>{{Cite book|last=National Conference of Commissioners on Uniform State Laws|url=https://lchc.ucsd.edu/cogn_150/Readings/death_act.pdf|title=Uniform Determination of Death Act|last2=American Bar Association|last3=American Medical Association|year=1981}}</ref> Yn y gorffennol, roedd mabwysiadu'r diffiniad hwn o'r ymennydd cyfan yn gasgliad gan Gomisiwn y Llywydd ar gyfer Astudio Problemau Moesegol mewn Meddygaeth ac Ymchwil Biofeddygol ac Ymddygiadol ym 1980.<ref>{{Cite journal|last=Lewis|first=Ariane|last2=Cahn-Fuller|first2=Katherine|last3=Caplan|first3=Arthur|date=March 2017|title=Shouldn't Dead Be Dead?: The Search for a Uniform Definition of Death|journal=The Journal of Law, Medicine & Ethics|volume=45|issue=1|pages=112–128|doi=10.1177/1073110517703105|pmid=28661278|issn=1073-1105}}</ref> Daethant i'r casgliad bod y dull hwn o ddiffinio marwolaeth yn ddigon i gyrraedd diffiniad unffurf ledled y wlad. Cyflwynwyd llu o resymau i gefnogi'r diffiniad hwn, gan gynnwys unffurfiaeth safonau yn y gyfraith ar gyfer sefydlu marwolaeth, defnydd o adnoddau cyllidol teulu ar gyfer cynnal bywyd artiffisial, a sefydliad cyfreithiol ar gyfer cyfateb marwolaeth ymennydd â marwolaeth i fwrw ymlaen â rhoi organau.<ref>{{Cite journal|last=Sarbey|first=Ben|date=2016-12-01|title=Definitions of death: brain death and what matters in a person|journal=Journal of Law and the Biosciences|volume=3|issue=3|pages=743–752|doi=10.1093/jlb/lsw054|pmid=28852554|pmc=5570697}}</ref> === Arwyddion === Dyma dri arwydd fod marwolaethwedi digwydd, neu arwyddion cryf nad yw anifail gwaed cynnes bellach yn fyw: <ref>{{Cite web|last=Australian Department of Health and Aged Care|date=June 2021|title=The physical process of dying|url=https://www.healthdirect.gov.au/the-physical-process-of-dying|access-date=February 15, 2023|website=Health Direct}}</ref> * [[Arestio anadlol|Ataliad anadlol]] (dim [[anadlu]]) * [[ataliad y galon|Ataliad y galon]] (dim curiad y galon) * [[Marwolaeth yr ymennydd]] (dim gweithgaredd niwronau) Y prif gamau sy'n dilyn ar ôl marwolaeth yw:<ref name="Dolinak-2005">{{Cite book|last=Dolinak|first=David|title=Forensic Pathology: Principles and Practice|url=https://archive.org/details/forensicpatholog0000doli|last2=Matshes|first2=Evan|last3=Lew|first3=Emma O.|publisher=[[Elsevier Academic Press]]|isbn=978-0080470665|date=2005|pages=[https://archive.org/details/forensicpatholog0000doli/page/526 526]}}</ref> * Pallor mortis: lliw gwyn y croen (120 munud wedi marwolaeth) * Algor mortis: tymheredd y corff yn costwng. Gostyngiad araf, dros amser * Rigor Mortis: cymalau'r corff yn stiff; mae symud y breichiau a'r coesau felly'n anodd * Livor mortis: y gwaed yn setlo yn rhan isa'r corff * Madredd: arwyddion gweledol fod y corff yn dadelfennu * Dadelfennu: dadelfennu pellach, i ffurfiau syml o fater; arogl cryf, cas * Ysgerbydu: mae pob meinwe meddal y corff wedi diflannu. * Ffosileiddio: digwydd hyn dros gyfnod hir iawn o amser. === Cyfreithiol === Mae gan farwolaeth person ganlyniadau cyfreithiol a all amrywio rhwng awdurdodaethau. Mae'r rhan fwyaf o wledydd yn dilyn y meini prawf marwolaeth ymennydd cyfan, lle mae'n rhaid bod holl swyddogaethau'r ymennydd wedi dod i ben yn llwyr. Fodd bynnag, mewn awdurdodaethau eraill, mae rhai yn dilyn fersiwn asgwrn cefn yr ymennydd o farwolaeth yr ymennydd. <ref name="Bernat-2013">{{Cite journal|last=Bernat|first=James L.|date=March 2013|title=Controversies in defining and determining death in critical care|journal=Nature Reviews Neurology|volume=9|issue=3|pages=164–173|doi=10.1038/nrneurol.2013.12|pmid=23419370|issn=1759-4766}}</ref> Wedi hynny, cyhoeddir tystysgrif marwolaeth yn y rhan fwyaf o awdurdodaethau, naill ai gan feddyg neu gan swyddfa weinyddol, pan gyflwynir datganiad marwolaeth meddyg. <ref>{{Cite book|last=World Health Organization|title=Medical Certification of Cause of Death: Instructions for Physicians on Use of International Form of Medical Certificate of Cause of Death|url=https://archive.org/details/medicalcertifica0000worl|publisher=[[World Health Organization]]|year=1979|isbn=978-9241560627}}</ref> == Achosion == Prif achos marwolaeth ddynol mewn gwledydd sy'n datblygu yw [[Haint|afiechydon heintus]]. Y prif achosion mewn gwledydd datblygedig yw [[atherosglerosis]] ([[Clefyd cardiofasgwlar|clefyd y galon]] a [[strôc]]), [[canser]], a chlefydau eraill sy'n gysylltiedig â [[gordewdra]] a heneiddio. O gryn dipyn, yr achos unedig mwyaf o farwolaethau yn y byd datblygedig yw heneiddio naturiol, biolegol,<ref name="doi10.2202/1941-6008.1011">{{Cite journal|last=Aubrey D.N.J|first=de Grey|author-link=Aubrey de Grey|title=Life Span Extension Research and Public Debate: Societal Considerations|journal=Studies in Ethics, Law, and Technology|volume=1|issue=1, Article 5|year=2007|url=http://www.sens.org/files/pdf/ENHANCE-PP.pdf|doi=10.2202/1941-6008.1011|access-date=20 March 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20161013163622/http://www.sens.org/files/pdf/ENHANCE-PP.pdf|archive-date=13 October 2016|quote=roughly 150,000 deaths that occur each day across the globe}}</ref> gan arwain at gymhlethdodau amrywiol a elwir yn glefydau sy'n gysylltiedig â heneiddio. Mae'r amodau hyn yn achosi colli [[homeostasis]], gan arwain at [[ataliad y galon]], gan achosi colli cyflenwad [[ocsigen]] a maetholion, gan achosi dirywiad anadferadwy yn yr [[Ymennydd dynol|ymennydd]] a [[Meinwe|meinweoedd]] eraill. O'r tua 150,000 o bobl sy'n marw bob dydd ledled y byd, mae tua dwy ran o dair yn marw o achosion sy'n gysylltiedig ag oedran.<ref name="doi10.2202/1941-6008.1011" /> Mewn gwledydd diwydiannol, mae'r gyfran yn llawer uwch, ac yn nes at 90%.<ref name="doi10.2202/1941-6008.1011" /> Dros y degawdau diwethaf, gyda gwell system feddygol, mae marw wedi dod yn gyflwr y gellir ei reoli. Mewn [[Cenhedloedd sy'n datblygu|gwledydd sy'n datblygu]], mae amodau glanweithiol israddol a diffyg mynediad i dechnoleg feddygol, fodern yn gwneud marwolaeth o [[Haint|glefydau heintus]] yn fwy cyffredin nag mewn gwledydd datblygedig. Un clefyd o'r fath yw [[Diciâu|twbercwlosis]], clefyd bacteriol a laddodd 1.8 miliwn o bobl yn 2015.<ref name="WHO2004data">{{Cite web|publisher=[[World Health Organization|WHO]]|url=https://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs104/en/index.html|title=Tuberculosis Fact sheet N°104 – Global and regional incidence|date=March 2006|access-date=6 October 2006|archivedate=30 December 2013|archiveurl=https://web.archive.org/web/20131230232509/http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs104/en/index.html}}</ref> Mae [[malaria]] yn achosi tua 400-900 miliwn o achosion o dwymyn a 1-3 miliwn o farwolaethau bob blwyddyn.<ref>{{Cite web|last=Chris Thomas, Global Health/Health Infectious Diseases and Nutrition|url=http://www.usaid.gov/our_work/global_health/mch/ch/techareas/malaria_brief.html|title=USAID's Malaria Programs|publisher=Usaid.gov|date=2 June 2009|archiveurl=https://web.archive.org/web/20040126050719/http://www.usaid.gov/our_work/global_health/mch/ch/techareas/malaria_brief.html|archivedate=26 January 2004|access-date=19 September 2016}}</ref> Mae’n bosibl y bydd y nifer sy'n marw o [[AIDS]] yn Affrica yn cyrraedd 90–100 miliwn erbyn 2025.<ref>{{Cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2005/mar/04/aids|title=Aids could kill 90 million Africans, says UN|work=[[The Guardian]]|date=4 March 2005|location=London|access-date=23 May 2010|archive-date=29 August 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20130829025536/http://www.theguardian.com/world/2005/mar/04/aids}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2006/06/03/AR2006060300229.html|title=AIDS Toll May Reach 100 Million in Africa|work=[[The Washington Post]]|date=4 June 2006|last=Terry Leonard|access-date=26 December 2013|archive-date=17 December 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20131217223543/http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2006/06/03/AR2006060300229.html}}</ref> Yn ôl Jean Ziegler, Gohebydd Arbennig [[y Cenhedloedd Unedig]] ar yr Hawl i Fwyd, 2000 - Mawrth 2008, roedd marwolaethau oherwydd [[diffyg maeth]] yn cyfrif am 58% o gyfanswm y gyfradd marwolaethau yn 2006. Dywed Ziegler y bu farw tua 62 miliwn o bobl ledled y byd o bob achos ac o'r marwolaethau hynny, bu farw mwy na 36 miliwn o newyn neu afiechydon oherwydd diffyg mewn microfaetholion. [[Delwedd:Lewis_Hine,_Newsies_smoking_at_Skeeter's_Branch,_St._Louis,_1910.jpg|bawd| Plant Americanaidd yn ysmygu yn 1910. Amcangyfrifir bod ysmygu tybaco wedi achosi 100 miliwn o farwolaethau yn yr 20fed ganrif.<ref name="who">{{Cite web|url=https://www.who.int/tobacco/mpower/mpower_report_full_2008.pdf|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080308173338/http://www.who.int/tobacco/mpower/mpower_report_full_2008.pdf|archivedate=8 March 2008|title=WHO Report on the Global Tobacco Epidemic, 2008|year=2008|publisher=[[World Health Organization|WHO]]|access-date=26 December 2013}}</ref> Yng Nghymru o'r 2010au ymlaen roedd 'ysmygu' amgen (faps) wedi dod yn boblogaidd, ac yn berygl i iechyd.]] Lladdodd ysmygu [[tybaco]] 100 miliwn o bobl ledled y byd yn yr [[20g]] ac amcanir y gall ladd 1&nbsp;biliwn o bobl ledled y byd yn yr [[21g]], yn ôl adroddiad gan [[Sefydliad Iechyd y Byd]].<ref name="who">{{Cite web|url=https://www.who.int/tobacco/mpower/mpower_report_full_2008.pdf|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080308173338/http://www.who.int/tobacco/mpower/mpower_report_full_2008.pdf|archivedate=8 March 2008|title=WHO Report on the Global Tobacco Epidemic, 2008|year=2008|publisher=[[World Health Organization|WHO]]|access-date=26 December 2013}}</ref> Yn 2012, goddiweddodd [[hunanladdiad]] damweiniau ceir fel prif achos marwolaethau anafiadau dynol yn yr Unol Daleithiau, ac yna gwenwyno, cwympo a llofruddiaeth.<ref>{{Cite news|url=http://medicalxpress.com/news/2012-09-suicide-americans-car.html|title=Suicide now kills more Americans than car crashes: study|work=Medical Express|last=Steven Reinberg|date=September 20, 2012|access-date=15 October 2012|archive-date=6 October 2012|archive-url=https://web.archive.org/web/20121006051702/http://medicalxpress.com/news/2012-09-suicide-americans-car.html}}</ref> Mae [[Trychineb naturiol|trychinebau naturiol]] yn lladd tua 45,000 o bobl yn flynyddol, er y gall y nifer hwn amrywio o filiynau i filoedd fesul degawd. Rhai o'r trychinebau naturiol mwyaf marwol yw Llifogydd Tsieina 1931, a laddodd tua 4 miliwn o bobl,<ref>{{Cite web|last=CBC Arts|date=August 30, 2010|title=The World's Worst Natural Disasters: Calamities of the 20th and 21st centuries|url=https://www.cbc.ca/news/world/the-world-s-worst-natural-disasters-1.743208|access-date=February 17, 2023|website=Canadian Broadcasting Corporation}}</ref> Llifogydd Afon Melyn 1887, a laddodd amcangyfrif o 2 filiwn o bobl yn [[Gweriniaeth Pobl Tsieina|Tsieina]],<ref>{{Cite web|last=Means|first=Tiffany|last2=Pappas|first2=Stephanie|date=March 3, 2022|title=10 of the deadliest natural disasters in history|url=https://www.livescience.com/33316-top-10-deadliest-natural-disasters.html|access-date=February 17, 2023|website=LiveScience}}</ref> a'r Seiclon Bhola yn 1970 a laddodd 500,000 o bobl ym [[Pacistan|Mhacistan]].<ref>{{Cite web|date=September 13, 2017|title="The 16 deadliest storms of the last century"|url=https://www.businessinsider.in/science/the-16-deadliest-storms-of-the-last-century/slidelist/60486966.cms|archiveurl=https://web.archive.org/web/20220107131218/https://www.businessinsider.in/science/the-16-deadliest-storms-of-the-last-century/slidelist/60486966.cms|archivedate=January 7, 2022|access-date=February 17, 2023|website=Business Insider India}}</ref> === Awtopsi === [[Delwedd:Rembrandt_-_The_Anatomy_Lesson_of_Dr_Nicolaes_Tulp.jpg|alt=A painting of an autopsy, by Rembrandt, entitled "The Anatomy Lesson of Dr. Nicolaes Tulp"|bawd| Portreadir awtopsi yn ''The Anatomy Lesson of Dr . Nicolaes Tulp'', gan [[Rembrandt|Rembrandt .]]]] Mae [[awtopsi]], a elwir hefyd yn ''archwiliad post mortem'' yn weithdrefn feddygol sy'n cynnwys archwiliad trylwyr o gorff dynol i bennu achos a dull marwolaeth person ac i werthuso olion unrhyw [[Clefyd|afiechyd]] neu anaf a all fod yn bresennol yn y corff marw. Fe'i perfformir fel arfer gan [[Meddyg|feddyg meddygol]] arbenigol o'r enw [[Patholeg|patholegydd]].<ref name="Johns Hopkins Medical-2019">{{Cite web|last=Johns Hopkins Medical|title=Autopsy|url=https://www.hopkinsmedicine.org/health/treatment-tests-and-therapies/autopsy|access-date=February 15, 2023|website=Johns Hopkins Medical|date=19 November 2019}}</ref> Mae awtopsïau'n cael eu perfformio naill ai at ddibenion cyfreithiol neu feddygol.<ref name="Johns Hopkins Medical-2019">{{Cite web|last=Johns Hopkins Medical|title=Autopsy|url=https://www.hopkinsmedicine.org/health/treatment-tests-and-therapies/autopsy|access-date=February 15, 2023|website=Johns Hopkins Medical|date=19 November 2019}}</ref> Cynhelir awtopsi fforensig pan allai achos y farwolaeth fod yn fater troseddol, tra bod awtopsi clinigol neu academaidd yn cael ei berfformio i ddod o hyd i achos meddygol y farwolaeth. Caiff ei ddefnyddio mewn achosion o farwolaeth anhysbys neu ansicr, neu at ddibenion ymchwil.<ref>{{Cite web|last=Maryland Department of Health|title=Forensic Autopsy|url=https://health.maryland.gov/ocme/Pages/Forensic-Autopsy.aspx#:~:text=A%20forensic%20autopsy%20is%20a,or%20contributed%20to%20the%20death.|access-date=February 15, 2023|website=Maryland Department of Health}}</ref> Gellir dosbarthu awtopsïau ymhellach yn: achosion lle mae archwiliadau allanol yn ddigonol, a'r rhai lle mae'r corff yn cael ei agor ac achos mewnol yn cael ei gynnal.<ref>{{Cite journal|last=Madea|first=Buckhard|last2=Rothschild|first2=Markus|date=June 1, 2010|title=The Post Mortem External Examination|url=https://www.aerzteblatt.de/int/archive/article/77978|journal=Deutsches Ärzteblatt International|language=de|volume=103|issue=33|pages=575–586; quiz 587–588|doi=10.3238/arztebl.2010.0575|pmid=20830284|pmc=2936051}}</ref> Efallai y bydd angen caniatâd gan y perthynas agosaf ar gyfer awtopsi mewnol mewn rhai achosion.<ref>{{Cite web|last=Duke University School of Medicine|title=Autopsy Pathology|url=https://pathology.duke.edu/divisions/anatomic-pathology/autopsy-pathology#:~:text=The%20immediate%20family%20should%20be,brother%20or%20sister%20or%20guardian.|access-date=February 15, 2023|website=Duke Department of Pathology}}</ref> Unwaith y bydd awtopsi mewnol wedi'i gwblhau, caiff y corff ei ailosod trwy ei wnio yn ôl at ei gilydd.<ref name="Dolinak-2005">{{Cite book|last=Dolinak|first=David|title=Forensic Pathology: Principles and Practice|url=https://archive.org/details/forensicpatholog0000doli|last2=Matshes|first2=Evan|last3=Lew|first3=Emma O.|publisher=[[Elsevier Academic Press]]|isbn=978-0080470665|date=2005|pages=[https://archive.org/details/forensicpatholog0000doli/page/526 526]}}</ref> == Marwolaeth cyn geni == Gall marwolaeth cyn yr enedigaeth ddigwydd mewn sawl ffordd: marw geni (''stillbirth''), pan fydd y ffetws yn marw cyn neu yn ystod y broses esgor; [[camesgoriad]], pan fydd yr embryo'n marw cyn goroesi'n annibynnol; ac [[erthyliad]], terfynu artiffisial y beichiogrwydd. Gall marw geni a chamesgor ddigwydd am wahanol resymau, tra bod erthyliad yn cael ei wneud yn bwrpasol. === Cryoneg === [[Delwedd:Cryo_surgery.jpg|bawd| Technegwyr yn paratoi corff ar gyfer cadwraeth cryo yn 1985.]] Cryoneg (o'r Groeg κρύος 'kryos-' sy'n golygu 'oerfel rhewllyd') yw cadwraeth corff ar dymheredd isel - aoed nifeaildneu fod ynol na ellir eu cynnal gan feddyginiaeth gyfoes, gyda'r gobaith y bydd iachâd ac [[wiktionary:resuscitate|adfywio]] yn bosibl yn y dyfodol. <ref>{{Cite news|last=McKie|first=Robin|date=13 July 2002|title=Cold facts about cryonics|work=[[The Guardian]]|url=https://www.theguardian.com/education/2002/jul/14/medicalscience.science|access-date=1 December 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20170708232125/https://www.theguardian.com/education/2002/jul/14/medicalscience.science|archive-date=8 July 2017|quote=Cryonics, which began in the Fifties, is the freezing – usually in liquid nitrogen – of human beings who have been legally declared dead. The aim of this process is to keep such individuals in a state of refrigerated limbo so that it may become possible in the future to resuscitate them, cure them of the condition that killed them, and then restore them to functioning life in an era when medical science has triumphed over the activities of the Banana Reaper}}</ref><ref name="alcor What is Cryonics">{{Cite web|title=What is Cryonics?|url=http://alcor.org/AboutCryonics/index.html|archiveurl=https://web.archive.org/web/20131203002857/http://alcor.org/AboutCryonics/index.html|archivedate=3 December 2013|access-date=2 December 2013|website=[[Alcor Foundation]]|quote="Cryonics is an effort to save lives by using temperatures so cold that a person beyond help by today's medicine might be preserved for decades or centuries until a future medical technology can restore that person to full health."}}</ref> Nid yw'r dechnoleg gyfredol yn gallu gwrthdroi ataliad cryo pobl neu anifeiliaid mawr. Hynny yw, gellir rhewi'r corff marw, ond ni ellir ei atgyfodi. Y rhesymeg a nodir ar gyfer cryonics yw ei bod yn bosibl na fydd pobl sy'n cael eu hystyried yn farw yn ôl diffiniadau cyfreithiol neu feddygol cyfredol o reidrwydd yn farw yn ôl y diffiniad mwy llym o wybodaeth-ddamcaniaethol o farwolaeth.<ref name="InfoDeath">{{Cite web|last=Merkle|first=Ralph|title=Information-Theoretic Death|url=http://www.merkle.com/definitions/infodeath.html|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160809190714/http://www.merkle.com/definitions/infodeath.html|archivedate=9 August 2016|access-date=4 June 2016|website=merkle.com|quote="A person is dead according to the information-theoretic criterion if the structures that encode memory and personality have been so disrupted that it is no longer possible in principle to recover them. If inference of the state of memory and personality are feasible in principle, and therefore restoration to an appropriate functional state is likewise feasible in principle, then the person is not dead."}}</ref><ref name="Whetstine L et al. 2005 538–542">{{Cite journal|year=2005|title=Pro/con ethics debate: When is dead really dead?|journal=Critical Care|volume=9|issue=6|pages=538–42|doi=10.1186/cc3894|pmc=1414041|pmid=16356234}}</ref> Honnir bod rhywfaint o lenyddiaeth wyddonol yn cefnogi dichonoldeb cryoneg<ref name="pmid18321197">{{Cite journal|last=Ben Best|author-link=Ben Best|year=2008|title=Scientific justification of cryonics practice|journal=[[Rejuvenation Research]]|volume=11|issue=2|pages=493–503|doi=10.1089/rej.2008.0661|pmc=4733321|pmid=18321197}}</ref> ond yn gyffredinol, mae gwyddoniaeth feddygol a chryobiolegwyr yn ystyried cryonics yn amheus.<ref>{{Cite news|last=Lovgren|first=Stefan|date=18 March 2005|title=Corpses Frozen for Future Rebirth by Arizona Company|work=[[National Geographic (magazine)|National Geographic]]|url=http://news.nationalgeographic.com/news/2005/03/0318_050318_cryonics.html|access-date=15 March 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20140714141729/http://news.nationalgeographic.com/news/2005/03/0318_050318_cryonics.html|archive-date=14 July 2014|quote=Many cryobiologists, however, scoff at the idea...}}</ref> == Cymdeithas a diwylliant == Mewn cymdeithas, mae natur marwolaeth ac ymwybyddiaeth y ddynoliaeth o'i marwoldeb wedi bod, ers miloedd o flynyddoedd, yn destun pryder i [[Crefydd|draddodiadau crefyddol]] ac [[Athroniaeth|ymholi athronyddol]] bydeang. Gall hyn gynnwys credu yn yr atgyfodiad neu [[Bywyd ar ôl marwolaeth|fywyd ar ôl marwolaeth]] (sy'n gysylltiedig â [[Crefyddau Abrahamig|chrefyddau Abrahamaidd]]), ailymgnawdoliad neu ailenedigaeth (sy'n gysylltiedig â chrefyddau Dharmig), neu fod ymwybyddiaeth yn peidio â bodoli'n barhaol, a elwir yn ebargofiant tragwyddol (yn gysylltiedig â dyneiddiaeth Seciwlar).<ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=fuKB8MPMdG4C&pg=PA18|title=Handbook to the Afterlife|last=Heath|first=Pamela Rae|last2=Klimo|first2=Jon|publisher=North Atlantic Books|date=2010|page=18|isbn=978-1556438691|access-date=12 April 2012}}</ref> Gall seremonïau coffáu ar ôl marwolaeth gynnwys gwahanol arferion galaru, [[Angladd|angladdau]], a seremonïau anrhydeddu’r person marw.<ref>{{Cite book|last=Williams|first=Victoria|title=Celebrating Life Customs Around the World: From Baby Showers to Funerals [3 Volumes]|date=2016|publisher=ABC-CLIO|isbn=978-1440836596}}</ref> Mae gweddillion corfforol person, a elwir yn gyffredin yn ''gorff'' neu ''gelain'', fel arfer yn cael eu claddu'n gyfan neu'n [[Amlosgiad|cael eu hamlosgi]], er ymhlith diwylliannau'r byd, mae amrywiaeth o ddulliau eraill o waredu'r corff.<ref name="Newcomb-2019">{{Cite web|last=Newcomb|first=Tim|date=October 17, 2019|title=7 Unique Burial Rituals Across the World|url=https://www.britannica.com/list/7-unique-burial-rituals-across-the-world|access-date=February 16, 2023|website=Encyclopedia Brittanica}}</ref> == Crefydd == === Yr Eglwys Geltaidd === [[Delwedd:Pentref Gwaenysgor, Sir y Fflint - village within Bryniau Clwyd AONB, Cymru, Wales 28.png|bawd|Pentref Gwaenysgor, Sir y Fflint, gyda'r eglwys yn y canol. Mae'r fynwent ar siap cylch, sy'n arwydd ei bod yn hen lan neu eglwys Geltaidd hynafol.]] {{Prif|Defodau'r Celtiaid}}Pan oedd llawer iawn o Ewrop yn cael ei reoli gan y Celtiaid rhwng 700 CC a 400 ÔC, roedd ganddynt lawer iawn o ddefodau ar ddiwedd oes eu harweinwyr; defodau cyfoethog a blaenllaw a cheir llawer o dystiolaeth eu bod yn credu mewn byd arall (Afallon, efallai) ee tomenni claddu Hochdorf a Vix gyda bob math o gyfarpar megis cerbydau rhyfel wedi'u claddu gyda'r corff er mwyn ei gludo i'r byd arall.<ref>[https://www.worldhistory.org/article/1707/death-burial--the-afterlife-in-the-ancient-celtic/ worldhistory.org;] adalwyd 22 Awst 2023.</ref> Ceir oddeutu 400 carnedd gron ar lyfrau [[Cadw]] yng Nghymru, heb sôn am y llu o fathau eraill o siambrau claddu; ymhlith y mwyaf trawiadol y mae: [[Bryn Cader Faner]]. Ceir carneddi o bob lliw a llun drwy ganol a Gorllewin Ewrop. Mae [[Llyn Cerrig Bach]] yn adnabyddus oherwydd i nifer fawr o eitemau o [[Oes yr Haearn yng Nghymru|Oes yr Haearn]] gael eu darganfod yno yn 1942; i bob golwg wedi eu rhoi yn y llyn fel offrymau. Ystyrir y rhain ymysg y casgliadau pwysicaf o gelfi [[Diwylliant La Tène|La Tène]] yn Ynysoedd Prydain. Mae'n ddigon posib fod cysylltiad yma a marwolaeth arweinydd reit bwysig. Mae'r gwaith basged (patrymau Celtaidd ar ffurf rhaff yn nadreddu) ar gerrig ac yna ar femrynau'n aml yn ddiddiwedd (parhad bywyd) ac yn cynnwys symbolau o anifeiliaid. Cred llawer o haneswyr fod y Celtiaid yn credu mewn ailymgnawdoli. Ceir elfennau o hyn hefyd yn chwedl Taliesin ac yn [[Mabinogi|y Mabinogi]] ee [[Blodeuwedd]] yn troi'n dylluan. Mae awduron Rhufeinig yn cysylltu'r Celtiaid a'r [[Derwydd|Derwyddon]] ac yn cyfeirio at seremonïau crefyddol mewn llwyni coed sanctaidd. Ceir cyfeiriad at hyn yn hanes [[Tacitus]] am ymosodiad y Rhufeiniad dan [[Suetonius Paulinus]] ar [[Ynys Môn]] yn [[60]] OC.<ref>Cornelius Tacitus ''Annales'' XIV</ref> === Bwdhaeth === Mewn athrawiaeth ac ymarfer Bwdhaidd, fel gyda'r crefydd Geltiaidd, mae marwolaeth yn chwarae rhan bwysig. Roedd ymwybyddiaeth o farwolaeth wedi ysgogi'r [[Siddhartha Gautama|Tywysog Siddhartha]] i ymdrechu i ddod o hyd i'r "di-farwolaeth" ac ennill goleuedigaeth. Mewn athrawiaeth Fwdhaidd, mae marwolaeth yn atgof o werth y ffaith i'r person gael ei eni'n fod dynol. Ystyrir mai aileni fel bod dynol yw'r unig gyflwr y gall rhywun ennill goleuedigaeth. Felly, mae marwolaeth yn helpu i atgoffa'ch hun na ddylai rhywun gymryd bywyd yn ganiataol. Nid yw cred Bwdhyddion mewn ailenedigaeth o reidrwydd yn eu hatal rhag ofni [[Dirfodaeth|marwolaeth]] gan fod pob bodolaeth yn y cylch aileni'n cael ei ystyried yn llawn dioddefaint, ac nid yw cael eich aileni lawer gwaith o reidrwydd yn golygu bod rhywun yn symud ymlaen. === Cristionogaeth === Er bod yna wahanol sectau o Gristnogaeth gyda gwahanol ganghennau o gred, mae'r ideoleg gyffredinol ar farwolaeth yn tyfu o'r wybodaeth am fywyd ar ôl marwolaeth. Ar ôl marwolaeth, bydd yr unigolyn yn cael ei wahanu oddi wrth farwoldeb i anfarwoldeb; mae'r enaid yn gadael y corff ac yn mynd i mewn i deyrnas o ysbrydion. Yn dilyn y gwahaniad hwn rhwng corff ac ysbryd (marwolaeth), bydd atgyfodiad yn digwydd.<ref>{{Cite journal|date=September 1915|title=A Critical and Exegetical Commentary on the Second Epistle of St. Paul to the Corinthians. Alfred Plummer|url=http://dx.doi.org/10.1086/475371|journal=The Biblical World|volume=46|issue=3|pages=192|doi=10.1086/475371|issn=0190-3578}}</ref> Gan gynrychioli'r un trawsnewidiad a ymgorfforodd [[Iesu|Iesu Grist]] ar ôl i'w gorff gael ei roi yn y bedd am dri diwrnod, bydd corff pob person atgyfodi, gan aduno'r ysbryd a'r corff mewn ffurf berffaith. Mae'r broses hon yn caniatáu i enaid yr unigolyn wrthsefyll marwolaeth a thrawsnewid i fywyd ar ôl marwolaeth.<ref>{{Cite journal|title=Resurrection – Resurrection of Christ|url=http://dx.doi.org/10.1163/2468-483x_smuo_com_003831|doi=10.1163/2468-483x_smuo_com_003831|access-date=2021-11-14}}</ref> Pan fo'r person wedi byw yn dda, cred y Cristion yr aiff i'r Nefoedd, os nad, yna fe aiff i'w losgi i Uffern. === Hindwaeth === [[Delwedd:Reincarnation_AS.jpg|chwith|bawd| Darlun yn darlunio credoau Hindŵaidd am ailymgnawdoliad]] Mewn testunau Hindŵaidd, disgrifir marwolaeth fel yr ''jiva-atma'' ysbrydol tragwyddol unigol (enaid neu ymwybyddiaeth o'r hunan) yn gadael y corff materol dros dro, presennol. Mae'r enaid yn gadael y corff hwn pan na all y corff bellach gynnal ymwybyddiaeth o'r hunan (bywyd), a all fod oherwydd rhesymau meddyliol neu gorfforol neu, yn fwy cywir, yr anallu i weithredu ar ''kama'' (yr awch materol).<ref>{{Cite book|last=The Hindu Kama Shastra Society|url=https://archive.org/stream/kamasutraofvatsy00vatsuoft#page/8/mode/2up|title=The Kama Sutra of Vatsyayana|publisher=University of Toronto Archives|year=1925|pages=8–11, 172}}</ref> Yn ystod cenhedlu, mae'r enaid yn mynd i mewn i gorff newydd, cydnaws yn seiliedig ar rinweddau a diffygion sy'n weddill o ''[[karma]]'' (gweithgareddau materol da / drwg yn seiliedig ar ''dharma'') a chyflwr meddwl rhywun ar adeg marwolaeth.<ref>{{Cite journal|last=Yadav|first=Richa|date=March 24, 2018|title=Rebirth (Hinduism)|url=https://link.springer.com/referenceworkentry/10.1007/978-94-024-1036-5_316-1#:~:text=According%20to%20Hinduism%2C%20a%20soul,through%20many%20births%20and%20deaths.|journal=Hinduism and Tribal Religions|series=Encyclopedia of Indian Religions|pages=1–4|doi=10.1007/978-94-024-1036-5_316-1|isbn=978-9402410365}}</ref> Fel arfer, mae'r broses o ailymgnawdoliad yn gwneud i rywun anghofio pob atgof o fywyd blaenorol rhywun. Gan nad oes dim yn marw mewn gwirionedd a bod y corff materol dros dro bob amser yn newid, yn y bywyd hwn a'r bywyd nesaf, mae marwolaeth yn golygu anghofrwydd o'ch profiadau blaenorol.<ref>{{Cite journal|last=Sharma|first=Arvind|date=March 1996|title=THE ISSUE OF MEMORY AS A PRAMĀṆA AND ITS IMPLICATION FOR THE CONFIRMATION OF REINCARNATION IN HINDUISM|url=https://www.jstor.org/stable/23447913|journal=Journal of Indian Philosophy|publisher=Springer|volume=24|issue=1|pages=21–36|doi=10.1007/BF00219274|jstor=23447913}}</ref> === Islam === Y farn Islamaidd o farwolaeth yw: gwahanu'r enaid oddi wrth y corff a dechrau'r bywyd ar ôl marwolaeth.<ref>{{Citation|last=Smith|first=Jane Idleman|title=From Death to Resurrection: Classical Islam|date=2002-12-12|url=http://dx.doi.org/10.1093/0195156498.003.0002|pages=31–62|periodical=The Islamic Understanding of Death and Resurrection|publisher=Oxford University PressNew York|doi=10.1093/0195156498.003.0002|isbn=0195156498|access-date=2022-12-06|last2=Haddad|first2=Yvonne Yazbeck}}</ref> Mae bywyd ar ôl marwolaeth, neu ''akhirah,'' yn un o chwe phrif gred Islam. Yn hytrach na gweld marwolaeth fel diwedd oes, mae Mwslemiaid yn ystyried marwolaeth fel parhad o fywyd mewn ffurf arall.<ref>{{Cite journal|last=Puchalski|first=Christina M.|last2=O’Donnell|first2=Edward|date=July 2005|title=Religious and spiritual beliefs in end of life care: how major religions view death and dying|url=http://dx.doi.org/10.1053/j.trap.2005.06.003|journal=Techniques in Regional Anesthesia and Pain Management|volume=9|issue=3|pages=114–121|doi=10.1053/j.trap.2005.06.003|issn=1084-208X}}</ref> Yn Islam, mae bywyd ar y ddaear ar hyn o bryd yn fywyd byr, dros dro ac yn gyfnod anodd i bob enaid. Mae bywyd go iawn yn dechrau gyda Dydd y Farn pan fydd pawb yn cael eu rhannu'n ddau grŵp. Bydd y credinwyr cyfiawn yn cael eu croesawu i ''janna'' (nef), a bydd yr anghredinwyr a'r drwgweithredwyr yn cael eu cosbi yn ''jahannam'' (tân uffern).<ref>{{Cite book|url=https://www.worldcat.org/oclc/68963889|title=The Qurʼan : an encyclopedia|date=2006|publisher=Routledge|others=Oliver Leaman|isbn=0203176448|location=London|oclc=68963889}}</ref> Mae Mwslimiaid yn credu bod marwolaeth yn gwbl naturiol ac wedi'i phennu ymlaen llaw gan Dduw drwy ragluniaeth. Dim ond Duw sy'n gwybod union amser marwolaeth person.<ref>{{Cite journal|last=Tayeb|first=Mohamad A.|last2=Al-Zamel|first2=Ersan|last3=Fareed|first3=Muhammed M.|last4=Abouellail|first4=Hesham A.|date=May 2010|title=A "good death": perspectives of Muslim patients and health care providers|journal=Annals of Saudi Medicine|volume=30|issue=3|pages=215–221|doi=10.4103/0256-4947.62836|pmid=20427938|pmc=2886872|issn=0256-4947}}</ref> [[Y Corân|Mae'r Quran]] yn pwysleisio bod marwolaeth yn anochel ac yn cyrraedd pawb. (C50:16) Bywyd ar y ddaear yw’r unig gyfle i bobl baratoi eu hunain ar gyfer y bywyd sydd i ddod a dewis naill ai credu neu beidio â chredu yn Nuw, a marwolaeth yw diwedd y cyfle dysgu hwnnw.<ref>{{Cite book|last=Campo|first=Juan Eduardo|url=https://www.worldcat.org/oclc/191882169|title=Encyclopedia of Islam|date=2009|publisher=Facts On File|isbn=978-0816054541|location=New York|oclc=191882169}}</ref> === Iddewiaeth === Mae amrywiaeth o gredoau am fywyd ar ôl marwolaeth o fewn Iddewiaeth, ond nid oes yr un ohonynt yn gwrth-ddweud y ffafriaeth am fywyd yn hytrach na marwolaeth. Mae hyn yn rhannol oherwydd bod marwolaeth yn rhoi terfyn ar y posibilrwydd o gyflawni unrhyw orchmynion.<ref>{{Cite book|last=Raphael|first=Simcha Paull|url=https://www.neshamah.net/images/jewish-views-of-the-afterlife.pdf|title=Jewish Views of the Afterlife|date=May 2021}}</ref> == Llyfryddiaeth == {{refbegin}} * {{cite book |last=Bondeson |first=Jan |title=Buried Alive: the Terrifying History of our Most Primal Fear |publisher=W.W. Norton & Company |date=2001 |isbn=978-0393049060 |url=https://archive.org/details/buriedalive00janb}} * {{cite book |last=Mullin |first=Glenn H. |date=2008 |title=Living in the Face of Death: The Tibetan Tradition |orig-date=1998 |publisher=Snow Lion Publications |location=Ithaca, New York |isbn=978-1559393102 |ref={{harvid|Mullin|1998}}}} {{refend}} == Darllen pellach == * {{Cite book|chapter=[[s:The four last things/Part 1|On Death]]|title=The four last things: death, judgment, hell, heaven|year=1899|publisher=Benziger Brothers|first=Martin of|last=Cochem|author-link=Martin of Cochem}} * {{Cite book|chapter=[[s:St. Vincent's Manual/Considerations on Death|Considerations on Death]]|title=St. Vincent's Manual|year=1856|publisher=John Murphy & Co.|last=Daughters of Charity of St. Vincent de Paul.}} * {{Cite book|title=[[s:Preparation for Death|Preparation for Death]]|year=1868|publisher=Rivingtons|last=Liguori, Alphonsus}} * {{Cite book|last=Marques|first=Susana Moreira|title=Now and At the Hour of Our Death|publisher=And Other Stories|date=2015|language=en|isbn=978-1908276629}} * {{Cite book|chapter=[[s:Sermons (Massillon)/Sermon 9|On Death]]|title=Sermons by John-Baptist Massillon|year=1879|publisher=Thomas Tegg & Sons|first=Jean-Baptiste|last=Massillon|author-link=Jean-Baptiste Massillon}} * {{Cite news|work=Slate|title=How One Photographer Overcame His Fear of Death by Photographing It (Walter Schels' ''Life Before Death'')|last=Rosenberg|first=David|date=17 August 2014|url=http://www.slate.com/blogs/behold/2014/08/17/walter_schels_life_before_death_includes_portraits_of_people_before_and.html}} * {{Cite book|last=Sachs, Jessica Snyder|year=2001|title=Corpse: Nature, Forensics, and the Struggle to Pinpoint Time of Death|publisher=Perseus Publishing|type=270 pages|isbn=978-0738203362|url=https://archive.org/details/corpsenaturefore00sach}} * {{Cite book|title=Modern Death: How Medicine Changed the End of Life|url=https://archive.org/details/moderndeathhowme0000warr|first=Haider|last=Warraich|publisher=St. Martin's Press|year=2017|isbn=978-1250104588}} ==Cyfeiriadau== {{cyfeiriadau}} == Dolenni allanol == * Death at Curlie * {{Cite book|url=http://plato.stanford.edu/entries/death/#2|title="Death"|publisher=Metaphysics Research Lab, Stanford University|year=2016}} * {{Cite web|website=BenBest.com|url=http://www.benbest.com/lifeext/causes.html|last=Best, Ben|title=Causes of Death|access-date=10 June 2016}} * {{Cite web|url=https://www.lensculture.com/wschels|archivedate=11 October 2014|title=Before and After Death|website=LensCulture.com|last=Schels, Walter|last2=Lakotta, Beate|archiveurl=https://web.archive.org/web/20141011190734/https://www.lensculture.com/wschels|access-date=19 September 2016}} Interviews with people dying in hospices, and portraits of them before, and shortly after, death. * {{Cite web|url=http://rack1.ul.cs.cmu.edu/is/deathtypes/doc.scn?rp=_n|title=Causes of Death 1916|last=U.S. Census|archiveurl=https://web.archive.org/web/20040918133848/http://rack1.ul.cs.cmu.edu/is/deathtypes/doc.scn?rp=_n|archivedate=18 September 2004|access-date=19 September 2016}} How the medical profession categorized causes of death. * {{Cite web|website=ElijahWald.com|url=http://www.elijahwald.com/origin.html|last=Wald, George|title=The Origin of Death}} A biologist explains life and death in different kinds of organisms, in relation to evolution. * [https://www.youtube.com/watch?v=iiTUvqjTqDk "Death" (video; 10:18)] by Timothy Ferris, producer of the Voyager Golden Record for [[NASA]]. 2021 {{Rheoli awdurdod}} [[Categori:Tudalennau gyda chyfieithiadau heb eu gwirio]]</nowiki> [[Categori:Marwolaeth| ]] [[Categori:Bywyd]] </textarea><div class="templatesUsed"><div class="mw-templatesUsedExplanation"><p>Defnyddir y nodiadau hyn ar y dudalen hon: </p></div><ul> <li><a href="/wiki/Nodyn:Citation" title="Nodyn:Citation">Nodyn:Citation</a> (<a href="/w/index.php?title=Nodyn:Citation&action=edit" title="Nodyn:Citation">golygu</a>) </li><li><a href="/wiki/Nodyn:Citation/core" title="Nodyn:Citation/core">Nodyn:Citation/core</a> (<a href="/w/index.php?title=Nodyn:Citation/core&action=edit" title="Nodyn:Citation/core">golygu</a>) </li><li><a href="/wiki/Nodyn:Citation/identifier" title="Nodyn:Citation/identifier">Nodyn:Citation/identifier</a> (<a href="/w/index.php?title=Nodyn:Citation/identifier&action=edit" title="Nodyn:Citation/identifier">golygu</a>) </li><li><a href="/wiki/Nodyn:Citation/make_link" title="Nodyn:Citation/make link">Nodyn:Citation/make link</a> (<a href="/w/index.php?title=Nodyn:Citation/make_link&action=edit" title="Nodyn:Citation/make link">golygu</a>) </li><li><a href="/wiki/Nodyn:Cite_book" title="Nodyn:Cite book">Nodyn:Cite book</a> (<a href="/w/index.php?title=Nodyn:Cite_book&action=edit" title="Nodyn:Cite book">golygu</a>) </li><li><a href="/wiki/Nodyn:Cite_journal" title="Nodyn:Cite journal">Nodyn:Cite journal</a> (<a href="/w/index.php?title=Nodyn:Cite_journal&action=edit" title="Nodyn:Cite journal">golygu</a>) </li><li><a href="/wiki/Nodyn:Cite_news" title="Nodyn:Cite news">Nodyn:Cite news</a> (<a href="/w/index.php?title=Nodyn:Cite_news&action=edit" title="Nodyn:Cite news">golygu</a>) </li><li><a href="/wiki/Nodyn:Cite_web" title="Nodyn:Cite web">Nodyn:Cite web</a> (<a href="/w/index.php?title=Nodyn:Cite_web&action=edit" title="Nodyn:Cite web">gweld cod</a>) (lled-diogelwyd)</li><li><a href="/wiki/Nodyn:Cyfeiriadau" title="Nodyn:Cyfeiriadau">Nodyn:Cyfeiriadau</a> (<a href="/w/index.php?title=Nodyn:Cyfeiriadau&action=edit" title="Nodyn:Cyfeiriadau">golygu</a>) </li><li><a href="/wiki/Nodyn:Dechcyf" title="Nodyn:Dechcyf">Nodyn:Dechcyf</a> (<a href="/w/index.php?title=Nodyn:Dechcyf&action=edit" title="Nodyn:Dechcyf">golygu</a>) </li><li><a href="/wiki/Nodyn:Diweddcyf" title="Nodyn:Diweddcyf">Nodyn:Diweddcyf</a> (<a href="/w/index.php?title=Nodyn:Diweddcyf&action=edit" title="Nodyn:Diweddcyf">golygu</a>) </li><li><a href="/wiki/Nodyn:Harvid" title="Nodyn:Harvid">Nodyn:Harvid</a> (<a href="/w/index.php?title=Nodyn:Harvid&action=edit" title="Nodyn:Harvid">golygu</a>) </li><li><a href="/wiki/Nodyn:Hide_in_print" title="Nodyn:Hide in print">Nodyn:Hide in print</a> (<a href="/w/index.php?title=Nodyn:Hide_in_print&action=edit" title="Nodyn:Hide in print">golygu</a>) </li><li><a href="/wiki/Nodyn:Icon" title="Nodyn:Icon">Nodyn:Icon</a> (<a href="/w/index.php?title=Nodyn:Icon&action=edit" title="Nodyn:Icon">golygu</a>) </li><li><a href="/wiki/Nodyn:If_first_display_both" title="Nodyn:If first display both">Nodyn:If first display both</a> (<a href="/w/index.php?title=Nodyn:If_first_display_both&action=edit" title="Nodyn:If first display both">golygu</a>) </li><li><a href="/wiki/Nodyn:Infobox" title="Nodyn:Infobox">Nodyn:Infobox</a> (<a href="/w/index.php?title=Nodyn:Infobox&action=edit" title="Nodyn:Infobox">golygu</a>) </li><li><a href="/wiki/Nodyn:Main_other" title="Nodyn:Main other">Nodyn:Main other</a> (<a href="/w/index.php?title=Nodyn:Main_other&action=edit" title="Nodyn:Main other">golygu</a>) </li><li><a href="/wiki/Nodyn:Marwolaeth" title="Nodyn:Marwolaeth">Nodyn:Marwolaeth</a> (<a href="/w/index.php?title=Nodyn:Marwolaeth&action=edit" title="Nodyn:Marwolaeth">golygu</a>) </li><li><a href="/wiki/Nodyn:Navbar" title="Nodyn:Navbar">Nodyn:Navbar</a> (<a href="/w/index.php?title=Nodyn:Navbar&action=edit" title="Nodyn:Navbar">golygu</a>) </li><li><a href="/wiki/Nodyn:Only_in_print" title="Nodyn:Only in print">Nodyn:Only in print</a> (<a href="/w/index.php?title=Nodyn:Only_in_print&action=edit" title="Nodyn:Only in print">golygu</a>) </li><li><a href="/wiki/Nodyn:PAGENAMEBASE" title="Nodyn:PAGENAMEBASE">Nodyn:PAGENAMEBASE</a> (<a href="/w/index.php?title=Nodyn:PAGENAMEBASE&action=edit" title="Nodyn:PAGENAMEBASE">golygu</a>) </li><li><a href="/wiki/Nodyn:Pethau" title="Nodyn:Pethau">Nodyn:Pethau</a> (<a href="/w/index.php?title=Nodyn:Pethau&action=edit" title="Nodyn:Pethau">gweld cod</a>) (lled-diogelwyd)</li><li><a href="/wiki/Nodyn:Prif" title="Nodyn:Prif">Nodyn:Prif</a> (<a href="/w/index.php?title=Nodyn:Prif&action=edit" title="Nodyn:Prif">golygu</a>) </li><li><a href="/wiki/Nodyn:Refbegin" class="mw-redirect" title="Nodyn:Refbegin">Nodyn:Refbegin</a> (<a href="/w/index.php?title=Nodyn:Refbegin&action=edit" class="mw-redirect" title="Nodyn:Refbegin">golygu</a>) </li><li><a href="/wiki/Nodyn:Refend" class="mw-redirect" title="Nodyn:Refend">Nodyn:Refend</a> (<a href="/w/index.php?title=Nodyn:Refend&action=edit" class="mw-redirect" title="Nodyn:Refend">golygu</a>) </li><li><a href="/wiki/Nodyn:Rheoli_awdurdod" title="Nodyn:Rheoli awdurdod">Nodyn:Rheoli awdurdod</a> (<a href="/w/index.php?title=Nodyn:Rheoli_awdurdod&action=edit" title="Nodyn:Rheoli awdurdod">golygu</a>) </li><li><a href="/wiki/Nodyn:Sidebar" title="Nodyn:Sidebar">Nodyn:Sidebar</a> (<a href="/w/index.php?title=Nodyn:Sidebar&action=edit" title="Nodyn:Sidebar">golygu</a>) </li><li><a href="/wiki/Nodyn:Str_left" title="Nodyn:Str left">Nodyn:Str left</a> (<a href="/w/index.php?title=Nodyn:Str_left&action=edit" title="Nodyn:Str left">golygu</a>) </li><li><a href="/wiki/Nodyn:Template_other" title="Nodyn:Template other">Nodyn:Template other</a> (<a href="/w/index.php?title=Nodyn:Template_other&action=edit" title="Nodyn:Template other">golygu</a>) </li><li><a href="/wiki/Nodyn:Wikidata" title="Nodyn:Wikidata">Nodyn:Wikidata</a> (<a href="/w/index.php?title=Nodyn:Wikidata&action=edit" title="Nodyn:Wikidata">golygu</a>) </li><li><a href="/wiki/Modiwl:Arguments" title="Modiwl:Arguments">Modiwl:Arguments</a> (<a href="/w/index.php?title=Modiwl:Arguments&action=edit" title="Modiwl:Arguments">golygu</a>) </li><li><a href="/wiki/Modiwl:Authority_control" title="Modiwl:Authority control">Modiwl:Authority control</a> (<a href="/w/index.php?title=Modiwl:Authority_control&action=edit" title="Modiwl:Authority control">golygu</a>) </li><li><a href="/wiki/Modiwl:Check_for_unknown_parameters" title="Modiwl:Check for unknown parameters">Modiwl:Check for unknown parameters</a> (<a href="/w/index.php?title=Modiwl:Check_for_unknown_parameters&action=edit" title="Modiwl:Check for unknown parameters">golygu</a>) </li><li><a href="/wiki/Modiwl:Citation/CS1" title="Modiwl:Citation/CS1">Modiwl:Citation/CS1</a> (<a href="/w/index.php?title=Modiwl:Citation/CS1&action=edit" title="Modiwl:Citation/CS1">golygu</a>) </li><li><a href="/wiki/Modiwl:Citation/CS1/COinS" title="Modiwl:Citation/CS1/COinS">Modiwl:Citation/CS1/COinS</a> (<a href="/w/index.php?title=Modiwl:Citation/CS1/COinS&action=edit" title="Modiwl:Citation/CS1/COinS">golygu</a>) </li><li><a href="/wiki/Modiwl:Citation/CS1/Configuration" title="Modiwl:Citation/CS1/Configuration">Modiwl:Citation/CS1/Configuration</a> (<a href="/w/index.php?title=Modiwl:Citation/CS1/Configuration&action=edit" title="Modiwl:Citation/CS1/Configuration">golygu</a>) </li><li><a href="/wiki/Modiwl:Citation/CS1/Date_validation" title="Modiwl:Citation/CS1/Date validation">Modiwl:Citation/CS1/Date validation</a> (<a href="/w/index.php?title=Modiwl:Citation/CS1/Date_validation&action=edit" title="Modiwl:Citation/CS1/Date validation">golygu</a>) </li><li><a href="/wiki/Modiwl:Citation/CS1/Identifiers" title="Modiwl:Citation/CS1/Identifiers">Modiwl:Citation/CS1/Identifiers</a> (<a href="/w/index.php?title=Modiwl:Citation/CS1/Identifiers&action=edit" title="Modiwl:Citation/CS1/Identifiers">golygu</a>) </li><li><a href="/wiki/Modiwl:Citation/CS1/Suggestions" title="Modiwl:Citation/CS1/Suggestions">Modiwl:Citation/CS1/Suggestions</a> (<a href="/w/index.php?title=Modiwl:Citation/CS1/Suggestions&action=edit" title="Modiwl:Citation/CS1/Suggestions">golygu</a>) </li><li><a href="/wiki/Modiwl:Citation/CS1/Utilities" title="Modiwl:Citation/CS1/Utilities">Modiwl:Citation/CS1/Utilities</a> (<a href="/w/index.php?title=Modiwl:Citation/CS1/Utilities&action=edit" title="Modiwl:Citation/CS1/Utilities">golygu</a>) </li><li><a href="/wiki/Modiwl:Citation/CS1/Whitelist" title="Modiwl:Citation/CS1/Whitelist">Modiwl:Citation/CS1/Whitelist</a> (<a href="/w/index.php?title=Modiwl:Citation/CS1/Whitelist&action=edit" title="Modiwl:Citation/CS1/Whitelist">golygu</a>) </li><li><a href="/wiki/Modiwl:Citation/CS1/styles.css" title="Modiwl:Citation/CS1/styles.css">Modiwl:Citation/CS1/styles.css</a> (<a href="/w/index.php?title=Modiwl:Citation/CS1/styles.css&action=edit" title="Modiwl:Citation/CS1/styles.css">golygu</a>) </li><li><a href="/wiki/Modiwl:GetParameters" title="Modiwl:GetParameters">Modiwl:GetParameters</a> (<a href="/w/index.php?title=Modiwl:GetParameters&action=edit" title="Modiwl:GetParameters">golygu</a>) </li><li><a href="/wiki/Modiwl:I18n" title="Modiwl:I18n">Modiwl:I18n</a> (<a href="/w/index.php?title=Modiwl:I18n&action=edit" title="Modiwl:I18n">golygu</a>) </li><li><a href="/wiki/Modiwl:Icon" title="Modiwl:Icon">Modiwl:Icon</a> (<a href="/w/index.php?title=Modiwl:Icon&action=edit" title="Modiwl:Icon">golygu</a>) </li><li><a href="/wiki/Modiwl:Icon/data" title="Modiwl:Icon/data">Modiwl:Icon/data</a> (<a href="/w/index.php?title=Modiwl:Icon/data&action=edit" title="Modiwl:Icon/data">golygu</a>) </li><li><a href="/wiki/Modiwl:Infobox" title="Modiwl:Infobox">Modiwl:Infobox</a> (<a href="/w/index.php?title=Modiwl:Infobox&action=edit" title="Modiwl:Infobox">golygu</a>) </li><li><a href="/wiki/Modiwl:InfoboxImage" title="Modiwl:InfoboxImage">Modiwl:InfoboxImage</a> (<a href="/w/index.php?title=Modiwl:InfoboxImage&action=edit" title="Modiwl:InfoboxImage">golygu</a>) </li><li><a href="/wiki/Modiwl:Navbar" title="Modiwl:Navbar">Modiwl:Navbar</a> (<a href="/w/index.php?title=Modiwl:Navbar&action=edit" title="Modiwl:Navbar">golygu</a>) </li><li><a href="/wiki/Modiwl:Navbox" title="Modiwl:Navbox">Modiwl:Navbox</a> (<a href="/w/index.php?title=Modiwl:Navbox&action=edit" title="Modiwl:Navbox">golygu</a>) </li><li><a href="/wiki/Modiwl:String" title="Modiwl:String">Modiwl:String</a> (<a href="/w/index.php?title=Modiwl:String&action=edit" title="Modiwl:String">golygu</a>) </li><li><a href="/wiki/Modiwl:String2" title="Modiwl:String2">Modiwl:String2</a> (<a href="/w/index.php?title=Modiwl:String2&action=edit" title="Modiwl:String2">golygu</a>) </li><li><a href="/wiki/Modiwl:Wd" title="Modiwl:Wd">Modiwl:Wd</a> (<a href="/w/index.php?title=Modiwl:Wd&action=edit" title="Modiwl:Wd">golygu</a>) </li><li><a href="/wiki/Modiwl:Wd/i18n" title="Modiwl:Wd/i18n">Modiwl:Wd/i18n</a> (<a href="/w/index.php?title=Modiwl:Wd/i18n&action=edit" title="Modiwl:Wd/i18n">golygu</a>) </li><li><a href="/wiki/Modiwl:Wikidata" title="Modiwl:Wikidata">Modiwl:Wikidata</a> (<a href="/w/index.php?title=Modiwl:Wikidata&action=edit" title="Modiwl:Wikidata">golygu</a>) </li><li><a href="/wiki/Modiwl:Wikidata/i18n" title="Modiwl:Wikidata/i18n">Modiwl:Wikidata/i18n</a> (<a href="/w/index.php?title=Modiwl:Wikidata/i18n&action=edit" title="Modiwl:Wikidata/i18n">golygu</a>) </li><li><a href="/wiki/Modiwl:WikidataIB" title="Modiwl:WikidataIB">Modiwl:WikidataIB</a> (<a href="/w/index.php?title=Modiwl:WikidataIB&action=edit" title="Modiwl:WikidataIB">golygu</a>) </li><li><a href="/w/index.php?title=Modiwl:WikidataIB/i18n&action=edit&redlink=1" class="new" title="Modiwl:WikidataIB/i18n (dim tudalen ar gael)">Modiwl:WikidataIB/i18n</a> (<a href="/w/index.php?title=Modiwl:WikidataIB/i18n&action=edit" class="new" title="Modiwl:WikidataIB/i18n (dim tudalen ar gael)">golygu</a>) </li><li><a href="/wiki/Modiwl:WikidataIB/nolinks" title="Modiwl:WikidataIB/nolinks">Modiwl:WikidataIB/nolinks</a> (<a href="/w/index.php?title=Modiwl:WikidataIB/nolinks&action=edit" title="Modiwl:WikidataIB/nolinks">golygu</a>) </li><li><a href="/wiki/Modiwl:WikidataIB/titleformats" title="Modiwl:WikidataIB/titleformats">Modiwl:WikidataIB/titleformats</a> (<a href="/w/index.php?title=Modiwl:WikidataIB/titleformats&action=edit" title="Modiwl:WikidataIB/titleformats">golygu</a>) </li></ul></div><p id="mw-returnto">Dychwelyd at <a href="/wiki/Marwolaeth" title="Marwolaeth">Marwolaeth</a>.</p> <noscript><img src="https://login.wikimedia.org/wiki/Special:CentralAutoLogin/start?type=1x1" alt="" width="1" height="1" style="border: none; position: absolute;"></noscript> <div class="printfooter" data-nosnippet="">Wedi dod o "<a dir="ltr" href="https://cy.wikipedia.org/wiki/Marwolaeth">https://cy.wikipedia.org/wiki/Marwolaeth</a>"</div></div> <div id="catlinks" class="catlinks catlinks-allhidden" data-mw="interface"></div> </div> </main> </div> <div class="mw-footer-container"> <footer id="footer" class="mw-footer" > <ul id="footer-info"> </ul> <ul id="footer-places"> <li id="footer-places-privacy"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy">Polisi preifatrwydd</a></li> <li id="footer-places-about"><a href="/wiki/Wicipedia:Yngl%C5%B7n_%C3%A2_Wicipedia">Ynglŷn â Wicipedia</a></li> <li id="footer-places-disclaimers"><a href="/wiki/Wicipedia:Gwadiad_Cyffredinol">Gwadiadau</a></li> <li id="footer-places-wm-codeofconduct"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct">Cod Ymddygiad</a></li> <li id="footer-places-developers"><a href="https://developer.wikimedia.org">Datblygwyr</a></li> <li id="footer-places-statslink"><a href="https://stats.wikimedia.org/#/cy.wikipedia.org">Ystadegau</a></li> <li id="footer-places-cookiestatement"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Cookie_statement">Datganiad cwcis</a></li> <li id="footer-places-mobileview"><a href="//cy.m.wikipedia.org/w/index.php?title=Marwolaeth&action=edit&mobileaction=toggle_view_mobile" class="noprint stopMobileRedirectToggle">Golwg symudol</a></li> </ul> <ul id="footer-icons" class="noprint"> <li id="footer-copyrightico"><a href="https://wikimediafoundation.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/static/images/footer/wikimedia-button.svg" width="84" height="29" alt="Wikimedia Foundation" loading="lazy"></a></li> <li id="footer-poweredbyico"><a href="https://www.mediawiki.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/w/resources/assets/poweredby_mediawiki.svg" alt="Powered by MediaWiki" width="88" height="31" loading="lazy"></a></li> </ul> </footer> </div> </div> </div> <div class="vector-settings" id="p-dock-bottom"> <ul></ul> </div><script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.config.set({"wgHostname":"mw-web.codfw.main-f69cdc8f6-csdqc","wgBackendResponseTime":208,"wgPageParseReport":{"limitreport":{"cputime":"0.005","walltime":"0.006","ppvisitednodes":{"value":18,"limit":1000000},"postexpandincludesize":{"value":705,"limit":2097152},"templateargumentsize":{"value":0,"limit":2097152},"expansiondepth":{"value":2,"limit":100},"expensivefunctioncount":{"value":0,"limit":500},"unstrip-depth":{"value":0,"limit":20},"unstrip-size":{"value":0,"limit":5000000},"entityaccesscount":{"value":0,"limit":400},"timingprofile":["100.00% 0.000 1 -total"]},"cachereport":{"origin":"mw-web.codfw.main-f69cdc8f6-csdqc","timestamp":"20241124152746","ttl":2592000,"transientcontent":false}}});});</script> </body> </html>