CINXE.COM

معتزله - ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد

<!DOCTYPE html> <html class="client-nojs vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available" lang="fa" dir="rtl"> <head> <meta charset="UTF-8"> <title>معتزله - ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد</title> <script>(function(){var className="client-js vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available";var cookie=document.cookie.match(/(?:^|; )fawikimwclientpreferences=([^;]+)/);if(cookie){cookie[1].split('%2C').forEach(function(pref){className=className.replace(new RegExp('(^| )'+pref.replace(/-clientpref-\w+$|[^\w-]+/g,'')+'-clientpref-\\w+( |$)'),'$1'+pref+'$2');});}document.documentElement.className=className;}());RLCONF={"wgBreakFrames":false,"wgSeparatorTransformTable":[".\t,","٫\t٬"],"wgDigitTransformTable":[ "0\t1\t2\t3\t4\t5\t6\t7\t8\t9\t%","۰\t۱\t۲\t۳\t۴\t۵\t۶\t۷\t۸\t۹\t٪"],"wgDefaultDateFormat":"dmy","wgMonthNames":["","ژانویه","فوریه","مارس","آوریل","مه","ژوئن","ژوئیه","اوت","سپتامبر","اکتبر","نوامبر","دسامبر"],"wgRequestId":"3d6f40fd-f181-4d43-9fb3-f7dad07d514a","wgCanonicalNamespace":"","wgCanonicalSpecialPageName":false,"wgNamespaceNumber":0,"wgPageName":"معتزله","wgTitle":"معتزله","wgCurRevisionId":39537094,"wgRevisionId":39537094,"wgArticleId":38562,"wgIsArticle":true,"wgIsRedirect":false,"wgAction":"view","wgUserName":null,"wgUserGroups":["*"],"wgCategories":["صفحه‌های دارای تابع تجزیه‌گر آرایش‌عدد با آرگومان غیرعددی","مقاله‌هایی که تجمیع ارجاع در آن‌ها ممنوع است","خطاهای یادکرد: شابک","الهیات اسلامی","تاریخ اسلام","خردگرایی","خلافت عباسی", "علم کلام","فرقه‌های اسلامی منقرض‌شده","قاعدین","مذاهب اسلامی","معتزلیان","مکتب‌های فلسفی اسلامی"],"wgPageViewLanguage":"fa","wgPageContentLanguage":"fa","wgPageContentModel":"wikitext","wgRelevantPageName":"معتزله","wgRelevantArticleId":38562,"wgIsProbablyEditable":true,"wgRelevantPageIsProbablyEditable":true,"wgRestrictionEdit":[],"wgRestrictionMove":[],"wgNoticeProject":"wikipedia","wgCiteReferencePreviewsActive":true,"wgFlaggedRevsParams":{"tags":{"status":{"levels":1}}},"wgMediaViewerOnClick":true,"wgMediaViewerEnabledByDefault":true,"wgPopupsFlags":0,"wgVisualEditor":{"pageLanguageCode":"fa","pageLanguageDir":"rtl","pageVariantFallbacks":"fa"},"wgMFDisplayWikibaseDescriptions":{"search":true,"watchlist":true,"tagline":true,"nearby":true},"wgWMESchemaEditAttemptStepOversample":false,"wgWMEPageLength":20000,"wgRelatedArticlesCompat":[],"wgEditSubmitButtonLabelPublish":true,"wgULSPosition": "interlanguage","wgULSisCompactLinksEnabled":false,"wgVector2022LanguageInHeader":true,"wgULSisLanguageSelectorEmpty":false,"wgWikibaseItemId":"Q668460","wgCheckUserClientHintsHeadersJsApi":["brands","architecture","bitness","fullVersionList","mobile","model","platform","platformVersion"],"GEHomepageSuggestedEditsEnableTopics":true,"wgGETopicsMatchModeEnabled":true,"wgGEStructuredTaskRejectionReasonTextInputEnabled":false,"wgGELevelingUpEnabledForUser":false};RLSTATE={"ext.globalCssJs.user.styles":"ready","site.styles":"ready","user.styles":"ready","ext.globalCssJs.user":"ready","user":"ready","user.options":"loading","ext.cite.styles":"ready","skins.vector.search.codex.styles":"ready","skins.vector.styles":"ready","skins.vector.icons":"ready","jquery.makeCollapsible.styles":"ready","ext.wikimediamessages.styles":"ready","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript":"ready","ext.uls.interlanguage":"ready","wikibase.client.init":"ready","ext.wikimediaBadges":"ready"};RLPAGEMODULES=[ "ext.cite.ux-enhancements","site","mediawiki.page.ready","jquery.makeCollapsible","mediawiki.toc","skins.vector.js","ext.centralNotice.geoIP","ext.centralNotice.startUp","ext.gadget.Edittools","ext.gadget.EasyNewSection","ext.gadget.signit","ext.gadget.decodesummary","ext.gadget.Watchlist","ext.gadget.switcher","ext.gadget.refToolbar","ext.urlShortener.toolbar","ext.centralauth.centralautologin","mmv.bootstrap","ext.popups","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.init","ext.visualEditor.targetLoader","ext.echo.centralauth","ext.eventLogging","ext.wikimediaEvents","ext.navigationTiming","ext.uls.interface","ext.cx.eventlogging.campaigns","ext.cx.uls.quick.actions","wikibase.client.vector-2022","ext.checkUser.clientHints","ext.growthExperiments.SuggestedEditSession","wikibase.sidebar.tracking"];</script> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.loader.impl(function(){return["user.options@12s5i",function($,jQuery,require,module){mw.user.tokens.set({"patrolToken":"+\\","watchToken":"+\\","csrfToken":"+\\"}); }];});});</script> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=fa&amp;modules=ext.cite.styles%7Cext.uls.interlanguage%7Cext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript%7Cext.wikimediaBadges%7Cext.wikimediamessages.styles%7Cjquery.makeCollapsible.styles%7Cskins.vector.icons%2Cstyles%7Cskins.vector.search.codex.styles%7Cwikibase.client.init&amp;only=styles&amp;skin=vector-2022"> <script async="" src="/w/load.php?lang=fa&amp;modules=startup&amp;only=scripts&amp;raw=1&amp;skin=vector-2022"></script> <meta name="ResourceLoaderDynamicStyles" content=""> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=fa&amp;modules=site.styles&amp;only=styles&amp;skin=vector-2022"> <meta name="generator" content="MediaWiki 1.44.0-wmf.5"> <meta name="referrer" content="origin"> <meta name="referrer" content="origin-when-cross-origin"> <meta name="robots" content="max-image-preview:standard"> <meta name="format-detection" content="telephone=no"> <meta name="viewport" content="width=1120"> <meta property="og:title" content="معتزله - ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد"> <meta property="og:type" content="website"> <link rel="preconnect" href="//upload.wikimedia.org"> <link rel="alternate" media="only screen and (max-width: 640px)" href="//fa.m.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%B9%D8%AA%D8%B2%D9%84%D9%87"> <link rel="alternate" type="application/x-wiki" title="ویرایش" href="/w/index.php?title=%D9%85%D8%B9%D8%AA%D8%B2%D9%84%D9%87&amp;action=edit"> <link rel="apple-touch-icon" href="/static/apple-touch/wikipedia.png"> <link rel="icon" href="/static/favicon/wikipedia.ico"> <link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/w/rest.php/v1/search" title="ویکی‌پدیا (fa)"> <link rel="EditURI" type="application/rsd+xml" href="//fa.wikipedia.org/w/api.php?action=rsd"> <link rel="canonical" href="https://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%B9%D8%AA%D8%B2%D9%84%D9%87"> <link rel="license" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.fa"> <link rel="alternate" type="application/atom+xml" title="خوراک اتم برای ویکی‌پدیا" href="/w/index.php?title=%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D8%AA%D8%BA%DB%8C%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D8%AA_%D8%A7%D8%AE%DB%8C%D8%B1&amp;feed=atom"> <link rel="dns-prefetch" href="//meta.wikimedia.org" /> <link rel="dns-prefetch" href="//login.wikimedia.org"> </head> <body class="skin--responsive skin-vector skin-vector-search-vue mediawiki rtl sitedir-rtl mw-hide-empty-elt ns-0 ns-subject mw-editable page-معتزله rootpage-معتزله skin-vector-2022 action-view"><a class="mw-jump-link" href="#bodyContent">پرش به محتوا</a> <div class="vector-header-container"> <header class="vector-header mw-header"> <div class="vector-header-start"> <nav class="vector-main-menu-landmark" aria-label="وبگاه"> <div id="vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown vector-main-menu-dropdown vector-button-flush-left vector-button-flush-right" > <input type="checkbox" id="vector-main-menu-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="منوی اصلی" > <label id="vector-main-menu-dropdown-label" for="vector-main-menu-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-menu mw-ui-icon-wikimedia-menu"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">منوی اصلی</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-main-menu-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-main-menu" class="vector-main-menu vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-main-menu-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="main-menu-pinned" data-pinnable-element-id="vector-main-menu" data-pinned-container-id="vector-main-menu-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-main-menu-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">منوی اصلی</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.pin">انتقال به نوار کناری</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.unpin">نهفتن</button> </div> <div id="p-navigation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation" > <div class="vector-menu-heading"> بازدید محتوا </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-mainpage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D8%B5%D9%81%D8%AD%D9%87%D9%94_%D8%A7%D8%B5%D9%84%DB%8C" title="مشاهدهٔ صفحهٔ اصلی [z]" accesskey="z"><span>صفحهٔ اصلی</span></a></li><li id="n-currentevents" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D8%AF%D8%B1%DA%AF%D8%A7%D9%87:%D8%B1%D9%88%DB%8C%D8%AF%D8%A7%D8%AF%D9%87%D8%A7%DB%8C_%DA%A9%D9%86%D9%88%D9%86%DB%8C" title="یافتن اطلاعات پس‌زمینه پیرامون رویدادهای کنونی"><span>رویدادهای کنونی</span></a></li><li id="n-randompage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D8%B5%D9%81%D8%AD%D9%87%D9%94_%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF%D9%81%DB%8C" title="آوردن یک صفحهٔ تصادفی [x]" accesskey="x"><span>مقالهٔ تصادفی</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-collaboration" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-collaboration" > <div class="vector-menu-heading"> همکاری </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-recentchanges" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D8%AA%D8%BA%DB%8C%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D8%AA_%D8%A7%D8%AE%DB%8C%D8%B1" title="فهرستی از تغییرات اخیر ویکی [r]" accesskey="r"><span>تغییرات اخیر</span></a></li><li id="n-cooperateing" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D8%B1%D8%A7%D9%87%D9%86%D9%85%D8%A7:%D9%87%D9%85%DA%A9%D8%A7%D8%B1%DB%8C"><span>ویکی‌نویس شوید!</span></a></li><li id="n-help" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D8%B1%D8%A7%D9%87%D9%86%D9%85%D8%A7:%D9%81%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA" title="مکانی برای دریافتن"><span>راهنما</span></a></li><li id="n-contact" class="mw-list-item"><a href="//fa.wikipedia.org/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%A7:%D8%AA%D9%85%D8%A7%D8%B3_%D8%A8%D8%A7_%D9%85%D8%A7"><span>تماس با ویکی‌پدیا</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> <a href="/wiki/%D8%B5%D9%81%D8%AD%D9%87%D9%94_%D8%A7%D8%B5%D9%84%DB%8C" class="mw-logo"> <img class="mw-logo-icon" src="/static/images/icons/wikipedia.png" alt="" aria-hidden="true" height="50" width="50"> <span class="mw-logo-container skin-invert"> <img class="mw-logo-wordmark" alt="ویکی‌پدیا" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-wordmark-fa.svg" style="width: 6em; height: 2em;"> <img class="mw-logo-tagline" alt="دانشنامهٔ آزاد" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-tagline-fa.svg" width="72" height="18" style="width: 4.5em; height: 1.125em;"> </span> </a> </div> <div class="vector-header-end"> <div id="p-search" role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-collapses vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box-auto-expand-width vector-search-box"> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D8%AC%D8%B3%D8%AA%D8%AC%D9%88" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only search-toggle" title="جستجو در ویکی‌پدیا [f]" accesskey="f"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>جستجو</span> </a> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail cdx-typeahead-search--auto-expand-width"> <form action="/w/index.php" id="searchform" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div id="simpleSearch" class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="جستجو در ویکی‌پدیا" aria-label="جستجو در ویکی‌پدیا" autocapitalize="sentences" title="جستجو در ویکی‌پدیا [f]" accesskey="f" id="searchInput" > <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="ویژه:جستجو"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">جستجو</button> </form> </div> </div> </div> <nav class="vector-user-links vector-user-links-wide" aria-label="ابزارهای شخصی"> <div class="vector-user-links-main"> <div id="p-vector-user-menu-preferences" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-userpage" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="ظاهر"> <div id="vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown " title="تغییر ظاهر اندازهٔ قلم، عرض و رنگ صفحه" > <input type="checkbox" id="vector-appearance-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="ظاهر" > <label id="vector-appearance-dropdown-label" for="vector-appearance-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-appearance mw-ui-icon-wikimedia-appearance"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">ظاهر</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-appearance-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div id="p-vector-user-menu-notifications" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-overflow" class="vector-menu mw-portlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&amp;utm_medium=sidebar&amp;utm_campaign=C13_fa.wikipedia.org&amp;uselang=fa" class=""><span>کمک مالی</span></a> </li> <li id="pt-createaccount-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D8%A7%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D8%AF_%D8%AD%D8%B3%D8%A7%D8%A8_%DA%A9%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%B1%DB%8C&amp;returnto=%D9%85%D8%B9%D8%AA%D8%B2%D9%84%D9%87" title="از شما دعوت می‌شود که یک حساب ایجاد کنید و وارد شوید؛ هرچند که این کار اختیاری است." class=""><span>ایجاد حساب</span></a> </li> <li id="pt-login-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%88%D8%B1%D9%88%D8%AF_%D8%A8%D9%87_%D8%B3%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%86%D9%87&amp;returnto=%D9%85%D8%B9%D8%AA%D8%B2%D9%84%D9%87" title="توصیه می‌شود که به سامانه وارد شوید، گرچه اجباری نیست [o]" accesskey="o" class=""><span>ورود</span></a> </li> </ul> </div> </div> </div> <div id="vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown vector-user-menu vector-button-flush-right vector-user-menu-logged-out" title="گزینه‌های بیشتر" > <input type="checkbox" id="vector-user-links-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="ابزارهای شخصی" > <label id="vector-user-links-dropdown-label" for="vector-user-links-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-ellipsis mw-ui-icon-wikimedia-ellipsis"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">ابزارهای شخصی</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-personal" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-personal user-links-collapsible-item" title="منوی کاربری" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&amp;utm_medium=sidebar&amp;utm_campaign=C13_fa.wikipedia.org&amp;uselang=fa"><span>کمک مالی</span></a></li><li id="pt-createaccount" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D8%A7%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D8%AF_%D8%AD%D8%B3%D8%A7%D8%A8_%DA%A9%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%B1%DB%8C&amp;returnto=%D9%85%D8%B9%D8%AA%D8%B2%D9%84%D9%87" title="از شما دعوت می‌شود که یک حساب ایجاد کنید و وارد شوید؛ هرچند که این کار اختیاری است."><span class="vector-icon mw-ui-icon-userAdd mw-ui-icon-wikimedia-userAdd"></span> <span>ایجاد حساب</span></a></li><li id="pt-login" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%88%D8%B1%D9%88%D8%AF_%D8%A8%D9%87_%D8%B3%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%86%D9%87&amp;returnto=%D9%85%D8%B9%D8%AA%D8%B2%D9%84%D9%87" title="توصیه می‌شود که به سامانه وارد شوید، گرچه اجباری نیست [o]" accesskey="o"><span class="vector-icon mw-ui-icon-logIn mw-ui-icon-wikimedia-logIn"></span> <span>ورود</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-user-menu-anon-editor" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-user-menu-anon-editor" > <div class="vector-menu-heading"> صفحه‌هایی برای ویرایشگرانی که از سامانه خارج شدند <a href="/wiki/%D8%B1%D8%A7%D9%87%D9%86%D9%85%D8%A7:%D9%85%D9%82%D8%AF%D9%85%D9%87" aria-label="دربارهٔ ویرایش‌کردن بیشتر بدانید"><span>بیشتر بدانید</span></a> </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-anoncontribs" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D8%B4%D8%A7%D8%B1%DA%A9%D8%AA%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%85%D9%86" title="فهرست ویرایش‌ها انجام شده از این نشانی آی‌پی [y]" accesskey="y"><span>مشارکت‌ها</span></a></li><li id="pt-anontalk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D8%A8%D8%AD%D8%AB_%D9%85%D9%86" title="بحث پیرامون ویرایش‌های این نشانی آی‌پی [n]" accesskey="n"><span>بحث</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </header> </div> <div class="mw-page-container"> <div class="mw-page-container-inner"> <div class="vector-sitenotice-container"> <div id="siteNotice"><!-- CentralNotice --></div> </div> <div class="vector-column-start"> <div class="vector-main-menu-container"> <div id="mw-navigation"> <nav id="mw-panel" class="vector-main-menu-landmark" aria-label="وبگاه"> <div id="vector-main-menu-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> </div> </div> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav id="mw-panel-toc" aria-label="فهرست" data-event-name="ui.sidebar-toc" class="mw-table-of-contents-container vector-toc-landmark"> <div id="vector-toc-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-toc" class="vector-toc vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-toc-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="toc-pinned" data-pinnable-element-id="vector-toc" > <h2 class="vector-pinnable-header-label">فهرست</h2> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.pin">انتقال به نوار کناری</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.unpin">نهفتن</button> </div> <ul class="vector-toc-contents" id="mw-panel-toc-list"> <li id="toc-mw-content-text" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a href="#" class="vector-toc-link"> <div class="vector-toc-text">بخش آغازین</div> </a> </li> <li id="toc-تاریخچهٔ_تشکیل" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#تاریخچهٔ_تشکیل"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۱</span> <span>تاریخچهٔ تشکیل</span> </div> </a> <ul id="toc-تاریخچهٔ_تشکیل-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-وجه_تسمیه" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#وجه_تسمیه"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۲</span> <span>وجه تسمیه</span> </div> </a> <ul id="toc-وجه_تسمیه-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-عقاید" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#عقاید"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۳</span> <span>عقاید</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-عقاید-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>تغییر وضعیت زیربخش‌های عقاید</span> </button> <ul id="toc-عقاید-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-توحید" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#توحید"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۳.۱</span> <span>توحید</span> </div> </a> <ul id="toc-توحید-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-عدل" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#عدل"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۳.۲</span> <span>عدل</span> </div> </a> <ul id="toc-عدل-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-وعده_و_وعید" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#وعده_و_وعید"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۳.۳</span> <span>وعده و وعید</span> </div> </a> <ul id="toc-وعده_و_وعید-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-منزلة_بین_المنزلتین" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#منزلة_بین_المنزلتین"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۳.۴</span> <span>منزلة بین المنزلتین</span> </div> </a> <ul id="toc-منزلة_بین_المنزلتین-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-امر_به_معروف_و_نهی_از_منکر" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#امر_به_معروف_و_نهی_از_منکر"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۳.۵</span> <span>امر به معروف و نهی از منکر</span> </div> </a> <ul id="toc-امر_به_معروف_و_نهی_از_منکر-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-مخلوق_بودن_قرآن" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#مخلوق_بودن_قرآن"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۳.۶</span> <span>مخلوق بودن قرآن</span> </div> </a> <ul id="toc-مخلوق_بودن_قرآن-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-مسئله_جبر_و_اختیار" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#مسئله_جبر_و_اختیار"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۳.۷</span> <span>مسئله جبر و اختیار</span> </div> </a> <ul id="toc-مسئله_جبر_و_اختیار-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-واکنش_خلفا" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#واکنش_خلفا"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۴</span> <span>واکنش خلفا</span> </div> </a> <ul id="toc-واکنش_خلفا-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-گرایش_مذهبی" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#گرایش_مذهبی"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۵</span> <span>گرایش مذهبی</span> </div> </a> <ul id="toc-گرایش_مذهبی-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-فرقه‌های_منسوب_به_معتزله" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#فرقه‌های_منسوب_به_معتزله"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۶</span> <span>فرقه‌های منسوب به معتزله</span> </div> </a> <ul id="toc-فرقه‌های_منسوب_به_معتزله-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-پانویس" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#پانویس"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۷</span> <span>پانویس</span> </div> </a> <ul id="toc-پانویس-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-منابع" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#منابع"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۸</span> <span>منابع</span> </div> </a> <ul id="toc-منابع-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-پیوند_به_بیرون" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#پیوند_به_بیرون"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۹</span> <span>پیوند به بیرون</span> </div> </a> <ul id="toc-پیوند_به_بیرون-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </div> </div> </nav> </div> </div> <div class="mw-content-container"> <main id="content" class="mw-body"> <header class="mw-body-header vector-page-titlebar"> <nav aria-label="فهرست" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown vector-page-titlebar-toc vector-button-flush-left" > <input type="checkbox" id="vector-page-titlebar-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="تغییر وضعیت فهرست محتویات" > <label id="vector-page-titlebar-toc-label" for="vector-page-titlebar-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-listBullet mw-ui-icon-wikimedia-listBullet"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">تغییر وضعیت فهرست محتویات</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-titlebar-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <h1 id="firstHeading" class="firstHeading mw-first-heading"><span class="mw-page-title-main">معتزله</span></h1> <div id="p-lang-btn" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-lang" > <input type="checkbox" id="p-lang-btn-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn" class="vector-dropdown-checkbox mw-interlanguage-selector" aria-label="به مقاله‌ای به یک زبان دیگر بروید. به ۴۹ زبان در دسترس است." > <label id="p-lang-btn-label" for="p-lang-btn-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive mw-portlet-lang-heading-49" aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-language-progressive mw-ui-icon-wikimedia-language-progressive"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">۴۹ زبان</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="interlanguage-link interwiki-ar mw-list-item"><a href="https://ar.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B9%D8%AA%D8%B2%D9%84%D8%A9" title="المعتزلة–عربی" lang="ar" hreflang="ar" data-title="المعتزلة" data-language-autonym="العربية" data-language-local-name="عربی" class="interlanguage-link-target"><span>العربية</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-arz mw-list-item"><a href="https://arz.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%B9%D8%AA%D8%B2%D9%84%D9%87" title="معتزله–عربی مصری" lang="arz" hreflang="arz" data-title="معتزله" data-language-autonym="مصرى" data-language-local-name="عربی مصری" class="interlanguage-link-target"><span>مصرى</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-az mw-list-item"><a href="https://az.wikipedia.org/wiki/M%C3%B6t%C9%99zilil%C9%99r" title="Mötəzililər–ترکی آذربایجانی" lang="az" hreflang="az" data-title="Mötəzililər" data-language-autonym="Azərbaycanca" data-language-local-name="ترکی آذربایجانی" class="interlanguage-link-target"><span>Azərbaycanca</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ba mw-list-item"><a href="https://ba.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D3%A9%D2%93%D1%82%D3%99%D0%B7%D0%B8%D0%BB%D0%B8%D2%99%D3%99%D1%80" title="Мөғтәзилиҙәр–باشقیری" lang="ba" hreflang="ba" data-title="Мөғтәзилиҙәр" data-language-autonym="Башҡортса" data-language-local-name="باشقیری" class="interlanguage-link-target"><span>Башҡортса</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bn mw-list-item"><a href="https://bn.wikipedia.org/wiki/%E0%A6%AE%E0%A7%81%E0%A6%A4%E0%A6%BE%E0%A6%9C%E0%A6%BF%E0%A6%B2%E0%A6%BE" title="মুতাজিলা–بنگالی" lang="bn" hreflang="bn" data-title="মুতাজিলা" data-language-autonym="বাংলা" data-language-local-name="بنگالی" class="interlanguage-link-target"><span>বাংলা</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bs mw-list-item"><a href="https://bs.wikipedia.org/wiki/Mu%27tezile" title="Mu&#039;tezile–بوسنیایی" lang="bs" hreflang="bs" data-title="Mu&#039;tezile" data-language-autonym="Bosanski" data-language-local-name="بوسنیایی" class="interlanguage-link-target"><span>Bosanski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-btm mw-list-item"><a href="https://btm.wikipedia.org/wiki/Mu%27tazilah" title="Mu&#039;tazilah–Batak Mandailing" lang="btm" hreflang="btm" data-title="Mu&#039;tazilah" data-language-autonym="Batak Mandailing" data-language-local-name="Batak Mandailing" class="interlanguage-link-target"><span>Batak Mandailing</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ca mw-list-item"><a href="https://ca.wikipedia.org/wiki/Mutazilisme" title="Mutazilisme–کاتالان" lang="ca" hreflang="ca" data-title="Mutazilisme" data-language-autonym="Català" data-language-local-name="کاتالان" class="interlanguage-link-target"><span>Català</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ckb mw-list-item"><a href="https://ckb.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D9%88%D8%B9%D8%AA%DB%95%D8%B2%DB%8C%D9%84%DB%95" title="موعتەزیلە–کردی مرکزی" lang="ckb" hreflang="ckb" data-title="موعتەزیلە" data-language-autonym="کوردی" data-language-local-name="کردی مرکزی" class="interlanguage-link-target"><span>کوردی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cs mw-list-item"><a href="https://cs.wikipedia.org/wiki/Mu%E2%80%99tazila" title="Mu’tazila–چکی" lang="cs" hreflang="cs" data-title="Mu’tazila" data-language-autonym="Čeština" data-language-local-name="چکی" class="interlanguage-link-target"><span>Čeština</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-da mw-list-item"><a href="https://da.wikipedia.org/wiki/Mutazilisme" title="Mutazilisme–دانمارکی" lang="da" hreflang="da" data-title="Mutazilisme" data-language-autonym="Dansk" data-language-local-name="دانمارکی" class="interlanguage-link-target"><span>Dansk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-de mw-list-item"><a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Mu%CA%BFtazila" title="Muʿtazila–آلمانی" lang="de" hreflang="de" data-title="Muʿtazila" data-language-autonym="Deutsch" data-language-local-name="آلمانی" class="interlanguage-link-target"><span>Deutsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-el mw-list-item"><a href="https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9C%CE%BF%CF%85%CF%84%CE%AC%CE%B6%CE%B9%CE%BB%CE%B1" title="Μουτάζιλα–یونانی" lang="el" hreflang="el" data-title="Μουτάζιλα" data-language-autonym="Ελληνικά" data-language-local-name="یونانی" class="interlanguage-link-target"><span>Ελληνικά</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-en mw-list-item"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Mu%27tazilism" title="Mu&#039;tazilism–انگلیسی" lang="en" hreflang="en" data-title="Mu&#039;tazilism" data-language-autonym="English" data-language-local-name="انگلیسی" class="interlanguage-link-target"><span>English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-es mw-list-item"><a href="https://es.wikipedia.org/wiki/Mu%27tazili" title="Mu&#039;tazili–اسپانیایی" lang="es" hreflang="es" data-title="Mu&#039;tazili" data-language-autonym="Español" data-language-local-name="اسپانیایی" class="interlanguage-link-target"><span>Español</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fi mw-list-item"><a href="https://fi.wikipedia.org/wiki/Mu%E2%80%99taziliitit" title="Mu’taziliitit–فنلاندی" lang="fi" hreflang="fi" data-title="Mu’taziliitit" data-language-autonym="Suomi" data-language-local-name="فنلاندی" class="interlanguage-link-target"><span>Suomi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fr mw-list-item"><a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Mutazilisme" title="Mutazilisme–فرانسوی" lang="fr" hreflang="fr" data-title="Mutazilisme" data-language-autonym="Français" data-language-local-name="فرانسوی" class="interlanguage-link-target"><span>Français</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gl mw-list-item"><a href="https://gl.wikipedia.org/wiki/Mutazilismo" title="Mutazilismo–گالیسیایی" lang="gl" hreflang="gl" data-title="Mutazilismo" data-language-autonym="Galego" data-language-local-name="گالیسیایی" class="interlanguage-link-target"><span>Galego</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-he mw-list-item"><a href="https://he.wikipedia.org/wiki/%D7%9E%D7%95%D7%A2%D7%AA%D7%96%D7%99%D7%9C%D7%94" title="מועתזילה–عبری" lang="he" hreflang="he" data-title="מועתזילה" data-language-autonym="עברית" data-language-local-name="عبری" class="interlanguage-link-target"><span>עברית</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hy mw-list-item"><a href="https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%84%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%A1%D5%A6%D5%AB%D5%AC%D5%AB%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Մութազիլիականություն–ارمنی" lang="hy" hreflang="hy" data-title="Մութազիլիականություն" data-language-autonym="Հայերեն" data-language-local-name="ارمنی" class="interlanguage-link-target"><span>Հայերեն</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-id mw-list-item"><a href="https://id.wikipedia.org/wiki/Muktazilah" title="Muktazilah–اندونزیایی" lang="id" hreflang="id" data-title="Muktazilah" data-language-autonym="Bahasa Indonesia" data-language-local-name="اندونزیایی" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Indonesia</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-it mw-list-item"><a href="https://it.wikipedia.org/wiki/Mutazilismo" title="Mutazilismo–ایتالیایی" lang="it" hreflang="it" data-title="Mutazilismo" data-language-autonym="Italiano" data-language-local-name="ایتالیایی" class="interlanguage-link-target"><span>Italiano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ja mw-list-item"><a href="https://ja.wikipedia.org/wiki/%E3%83%A0%E3%82%A5%E3%82%BF%E3%82%BA%E3%82%A3%E3%83%A9%E5%AD%A6%E6%B4%BE" title="ムゥタズィラ学派–ژاپنی" lang="ja" hreflang="ja" data-title="ムゥタズィラ学派" data-language-autonym="日本語" data-language-local-name="ژاپنی" class="interlanguage-link-target"><span>日本語</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ka mw-list-item"><a href="https://ka.wikipedia.org/wiki/%E1%83%9B%E1%83%A3%E1%83%97%E1%83%90%E1%83%96%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%A2%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98" title="მუთაზილიტები–گرجی" lang="ka" hreflang="ka" data-title="მუთაზილიტები" data-language-autonym="ქართული" data-language-local-name="گرجی" class="interlanguage-link-target"><span>ქართული</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kk mw-list-item"><a href="https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D1%83%D1%82%D0%B0%D0%B7%D0%B8%D0%BB%D0%B8%D1%82%D1%82%D0%B5%D1%80" title="Мутазилиттер–قزاقی" lang="kk" hreflang="kk" data-title="Мутазилиттер" data-language-autonym="Қазақша" data-language-local-name="قزاقی" class="interlanguage-link-target"><span>Қазақша</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ko mw-list-item"><a href="https://ko.wikipedia.org/wiki/%EB%AC%B4%EC%9C%BC%ED%83%80%EC%A7%88%EB%9D%BC%ED%8C%8C" title="무으타질라파–کره‌ای" lang="ko" hreflang="ko" data-title="무으타질라파" data-language-autonym="한국어" data-language-local-name="کره‌ای" class="interlanguage-link-target"><span>한국어</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ky mw-list-item"><a href="https://ky.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D1%83%D1%82%D0%B0%D0%B7%D0%B8%D0%BB%D0%B8%D1%82%D1%82%D0%B5%D1%80" title="Мутазилиттер–قرقیزی" lang="ky" hreflang="ky" data-title="Мутазилиттер" data-language-autonym="Кыргызча" data-language-local-name="قرقیزی" class="interlanguage-link-target"><span>Кыргызча</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ml mw-list-item"><a href="https://ml.wikipedia.org/wiki/%E0%B4%AE%E0%B5%81%E0%B4%85%E0%B4%A4%E0%B4%B8%E0%B4%BF%E0%B4%B2" title="മുഅതസില–مالایالامی" lang="ml" hreflang="ml" data-title="മുഅതസില" data-language-autonym="മലയാളം" data-language-local-name="مالایالامی" class="interlanguage-link-target"><span>മലയാളം</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ms mw-list-item"><a href="https://ms.wikipedia.org/wiki/Muktazilah" title="Muktazilah–مالایی" lang="ms" hreflang="ms" data-title="Muktazilah" data-language-autonym="Bahasa Melayu" data-language-local-name="مالایی" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Melayu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nl mw-list-item"><a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Moetazilisme" title="Moetazilisme–هلندی" lang="nl" hreflang="nl" data-title="Moetazilisme" data-language-autonym="Nederlands" data-language-local-name="هلندی" class="interlanguage-link-target"><span>Nederlands</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-no mw-list-item"><a href="https://no.wikipedia.org/wiki/Mu%CA%BFtazila" title="Muʿtazila–نروژی بوک‌مُل" lang="nb" hreflang="nb" data-title="Muʿtazila" data-language-autonym="Norsk bokmål" data-language-local-name="نروژی بوک‌مُل" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk bokmål</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pl mw-list-item"><a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Mutazylizm" title="Mutazylizm–لهستانی" lang="pl" hreflang="pl" data-title="Mutazylizm" data-language-autonym="Polski" data-language-local-name="لهستانی" class="interlanguage-link-target"><span>Polski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pnb mw-list-item"><a href="https://pnb.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%B9%D8%AA%D8%B2%D9%84%DB%81" title="معتزلہ–پنجابی" lang="pnb" hreflang="pnb" data-title="معتزلہ" data-language-autonym="پنجابی" data-language-local-name="پنجابی" class="interlanguage-link-target"><span>پنجابی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ps mw-list-item"><a href="https://ps.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%B9%D8%AA%D8%B2%D9%84%D9%87" title="معتزله–پشتو" lang="ps" hreflang="ps" data-title="معتزله" data-language-autonym="پښتو" data-language-local-name="پشتو" class="interlanguage-link-target"><span>پښتو</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pt mw-list-item"><a href="https://pt.wikipedia.org/wiki/Mutazilismo" title="Mutazilismo–پرتغالی" lang="pt" hreflang="pt" data-title="Mutazilismo" data-language-autonym="Português" data-language-local-name="پرتغالی" class="interlanguage-link-target"><span>Português</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ro mw-list-item"><a href="https://ro.wikipedia.org/wiki/Mutazilism" title="Mutazilism–رومانیایی" lang="ro" hreflang="ro" data-title="Mutazilism" data-language-autonym="Română" data-language-local-name="رومانیایی" class="interlanguage-link-target"><span>Română</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ru mw-list-item"><a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D1%83%D1%82%D0%B0%D0%B7%D0%B8%D0%BB%D0%B8%D1%82%D1%8B" title="Мутазилиты–روسی" lang="ru" hreflang="ru" data-title="Мутазилиты" data-language-autonym="Русский" data-language-local-name="روسی" class="interlanguage-link-target"><span>Русский</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sh mw-list-item"><a href="https://sh.wikipedia.org/wiki/Mutezilizam" title="Mutezilizam–صرب و کرواتی" lang="sh" hreflang="sh" data-title="Mutezilizam" data-language-autonym="Srpskohrvatski / српскохрватски" data-language-local-name="صرب و کرواتی" class="interlanguage-link-target"><span>Srpskohrvatski / српскохрватски</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sk mw-list-item"><a href="https://sk.wikipedia.org/wiki/Mu%E2%80%99tazila" title="Mu’tazila–اسلواکی" lang="sk" hreflang="sk" data-title="Mu’tazila" data-language-autonym="Slovenčina" data-language-local-name="اسلواکی" class="interlanguage-link-target"><span>Slovenčina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-skr mw-list-item"><a href="https://skr.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%B9%D8%AA%D8%B2%D9%84%DB%81" title="معتزلہ–Saraiki" lang="skr" hreflang="skr" data-title="معتزلہ" data-language-autonym="سرائیکی" data-language-local-name="Saraiki" class="interlanguage-link-target"><span>سرائیکی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-so mw-list-item"><a href="https://so.wikipedia.org/wiki/Muctazilo" title="Muctazilo–سومالیایی" lang="so" hreflang="so" data-title="Muctazilo" data-language-autonym="Soomaaliga" data-language-local-name="سومالیایی" class="interlanguage-link-target"><span>Soomaaliga</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sv mw-list-item"><a href="https://sv.wikipedia.org/wiki/Mu%27taziliter" title="Mu&#039;taziliter–سوئدی" lang="sv" hreflang="sv" data-title="Mu&#039;taziliter" data-language-autonym="Svenska" data-language-local-name="سوئدی" class="interlanguage-link-target"><span>Svenska</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ta mw-list-item"><a href="https://ta.wikipedia.org/wiki/%E0%AE%AE%E0%AF%81%E0%AE%83%E0%AE%A4%E0%AE%9A%E0%AE%BF%E0%AE%B2%E0%AE%BE" title="முஃதசிலா–تامیلی" lang="ta" hreflang="ta" data-title="முஃதசிலா" data-language-autonym="தமிழ்" data-language-local-name="تامیلی" class="interlanguage-link-target"><span>தமிழ்</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tr mw-list-item"><a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/Mutezile" title="Mutezile–ترکی استانبولی" lang="tr" hreflang="tr" data-title="Mutezile" data-language-autonym="Türkçe" data-language-local-name="ترکی استانبولی" class="interlanguage-link-target"><span>Türkçe</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uk mw-list-item"><a href="https://uk.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D1%83%D1%82%D0%B0%D0%B7%D0%B8%D0%BB%D1%96%D1%82%D0%B8" title="Мутазиліти–اوکراینی" lang="uk" hreflang="uk" data-title="Мутазиліти" data-language-autonym="Українська" data-language-local-name="اوکراینی" class="interlanguage-link-target"><span>Українська</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ur mw-list-item"><a href="https://ur.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%B9%D8%AA%D8%B2%D9%84%DB%81" title="معتزلہ–اردو" lang="ur" hreflang="ur" data-title="معتزلہ" data-language-autonym="اردو" data-language-local-name="اردو" class="interlanguage-link-target"><span>اردو</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uz mw-list-item"><a href="https://uz.wikipedia.org/wiki/Mo%CA%BBtazila" title="Moʻtazila–ازبکی" lang="uz" hreflang="uz" data-title="Moʻtazila" data-language-autonym="Oʻzbekcha / ўзбекча" data-language-local-name="ازبکی" class="interlanguage-link-target"><span>Oʻzbekcha / ўзбекча</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh mw-list-item"><a href="https://zh.wikipedia.org/wiki/%E7%A9%86%E7%88%BE%E5%A4%AA%E9%BD%8A%E8%B3%B4%E6%B4%BE" title="穆爾太齊賴派–چینی" lang="zh" hreflang="zh" data-title="穆爾太齊賴派" data-language-autonym="中文" data-language-local-name="چینی" class="interlanguage-link-target"><span>中文</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-min-nan mw-list-item"><a href="https://zh-min-nan.wikipedia.org/wiki/Mu%27tazilah" title="Mu&#039;tazilah–مین نان" lang="nan" hreflang="nan" data-title="Mu&#039;tazilah" data-language-autonym="閩南語 / Bân-lâm-gú" data-language-local-name="مین نان" class="interlanguage-link-target"><span>閩南語 / Bân-lâm-gú</span></a></li> </ul> <div class="after-portlet after-portlet-lang"><span class="wb-langlinks-edit wb-langlinks-link"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q668460#sitelinks-wikipedia" title="ویرایش پیوندهای بین‌زبانی" class="wbc-editpage">ویرایش پیوندها</a></span></div> </div> </div> </div> </header> <div class="vector-page-toolbar"> <div class="vector-page-toolbar-container"> <div id="left-navigation"> <nav aria-label="فضاهای نام"> <div id="p-associated-pages" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-associated-pages" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-nstab-main" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/%D9%85%D8%B9%D8%AA%D8%B2%D9%84%D9%87" title="دیدن صفحهٔ محتویات [c]" accesskey="c"><span>مقاله</span></a></li><li id="ca-talk" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/%D8%A8%D8%AD%D8%AB:%D9%85%D8%B9%D8%AA%D8%B2%D9%84%D9%87" rel="discussion" title="گفتگو پیرامون محتوای صفحه [t]" accesskey="t"><span>بحث</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown emptyPortlet" > <input type="checkbox" id="vector-variants-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="تغییر گونهٔ زبان" > <label id="vector-variants-dropdown-label" for="vector-variants-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">فارسی</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-variants" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-variants emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> <div id="right-navigation" class="vector-collapsible"> <nav aria-label="بازدیدها"> <div id="p-views" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-views" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-view" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/%D9%85%D8%B9%D8%AA%D8%B2%D9%84%D9%87"><span>خواندن</span></a></li><li id="ca-edit" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D9%85%D8%B9%D8%AA%D8%B2%D9%84%D9%87&amp;action=edit" title="ویرایش کد مبدأ این صفحه [e]" accesskey="e"><span>ویرایش</span></a></li><li id="ca-history" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D9%85%D8%B9%D8%AA%D8%B2%D9%84%D9%87&amp;action=history" title="نسخه‌های پیشین این صفحه [h]" accesskey="h"><span>نمایش تاریخچه</span></a></li> </ul> </div> </div> </nav> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="ابزارهای صفحه"> <div id="vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown vector-page-tools-dropdown" > <input type="checkbox" id="vector-page-tools-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="ابزارها" > <label id="vector-page-tools-dropdown-label" for="vector-page-tools-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">ابزارها</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-tools-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-page-tools" class="vector-page-tools vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-page-tools-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="page-tools-pinned" data-pinnable-element-id="vector-page-tools" data-pinned-container-id="vector-page-tools-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-page-tools-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">ابزارها</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.pin">انتقال به نوار کناری</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.unpin">نهفتن</button> </div> <div id="p-cactions" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-cactions emptyPortlet vector-has-collapsible-items" title="گزینه‌های بیشتر" > <div class="vector-menu-heading"> عمل‌ها </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-more-view" class="selected vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/wiki/%D9%85%D8%B9%D8%AA%D8%B2%D9%84%D9%87"><span>خواندن</span></a></li><li id="ca-more-edit" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D9%85%D8%B9%D8%AA%D8%B2%D9%84%D9%87&amp;action=edit" title="ویرایش کد مبدأ این صفحه [e]" accesskey="e"><span>ویرایش</span></a></li><li id="ca-more-history" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D9%85%D8%B9%D8%AA%D8%B2%D9%84%D9%87&amp;action=history"><span>نمایش تاریخچه</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-tb" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-tb" > <div class="vector-menu-heading"> عمومی </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-whatlinkshere" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%BE%DB%8C%D9%88%D9%86%D8%AF_%D8%A8%D9%87_%D8%A7%DB%8C%D9%86_%D8%B5%D9%81%D8%AD%D9%87/%D9%85%D8%B9%D8%AA%D8%B2%D9%84%D9%87" title="فهرست همهٔ صفحه‌هایی که به این صفحه پیوند می‌دهند [j]" accesskey="j"><span>پیوندها به این صفحه</span></a></li><li id="t-recentchangeslinked" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D8%AA%D8%BA%DB%8C%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D8%AA_%D9%85%D8%B1%D8%AA%D8%A8%D8%B7/%D9%85%D8%B9%D8%AA%D8%B2%D9%84%D9%87" rel="nofollow" title="تغییرات اخیر صفحه‌هایی که این صفحه به آن‌ها پیوند دارد [k]" accesskey="k"><span>تغییرات مرتبط</span></a></li><li id="t-upload" class="mw-list-item"><a href="/wiki/ویکی‌پدیا:بارگذاری" title="بارگذاری تصاویر و پرونده‌های دیگر [u]" accesskey="u"><span>بارگذاری پرونده</span></a></li><li id="t-specialpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D8%B5%D9%81%D8%AD%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87" title="فهرستی از همهٔ صفحه‌های ویژه [q]" accesskey="q"><span>صفحه‌های ویژه</span></a></li><li id="t-permalink" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D9%85%D8%B9%D8%AA%D8%B2%D9%84%D9%87&amp;oldid=39537094" title="پیوند پایدار به این نسخه از این صفحه"><span>پیوند پایدار</span></a></li><li id="t-info" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D9%85%D8%B9%D8%AA%D8%B2%D9%84%D9%87&amp;action=info" title="اطلاعات بیشتر دربارهٔ این صفحه"><span>اطلاعات صفحه</span></a></li><li id="t-cite" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%DB%8C%D8%A7%D8%AF%DA%A9%D8%B1%D8%AF&amp;page=%D9%85%D8%B9%D8%AA%D8%B2%D9%84%D9%87&amp;id=39537094&amp;wpFormIdentifier=titleform" title="اطلاعات در خصوص چگونگی یادکرد این صفحه"><span>یادکرد این صفحه</span></a></li><li id="t-urlshortener" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:UrlShortener&amp;url=https%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2Fwiki%2F%25D9%2585%25D8%25B9%25D8%25AA%25D8%25B2%25D9%2584%25D9%2587"><span>دریافت نشانی کوتاه‌شده</span></a></li><li id="t-urlshortener-qrcode" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:QrCode&amp;url=https%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2Fwiki%2F%25D9%2585%25D8%25B9%25D8%25AA%25D8%25B2%25D9%2584%25D9%2587"><span>بارگیری کد QR</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-coll-print_export" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-coll-print_export" > <div class="vector-menu-heading"> نسخه‌برداری </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="coll-download-as-rl" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:DownloadAsPdf&amp;page=%D9%85%D8%B9%D8%AA%D8%B2%D9%84%D9%87&amp;action=show-download-screen"><span>بارگیری به‌صورت PDF</span></a></li><li id="t-print" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D9%85%D8%B9%D8%AA%D8%B2%D9%84%D9%87&amp;printable=yes" title="نسخهٔ قابل چاپ این صفحه [p]" accesskey="p"><span>نسخهٔ قابل چاپ</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-wikibase-otherprojects" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-wikibase-otherprojects" > <div class="vector-menu-heading"> در پروژه‌های دیگر </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-wikibase" class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikibase-dataitem mw-list-item"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q668460" title="پیوند به آیتم متصل‌شدۀ مخزن داده‌ها [g]" accesskey="g"><span>آیتم ویکی‌داده</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> </div> <div class="vector-column-end"> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="ابزارهای صفحه"> <div id="vector-page-tools-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="ظاهر"> <div id="vector-appearance-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-appearance" class="vector-appearance vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-appearance-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="appearance-pinned" data-pinnable-element-id="vector-appearance" data-pinned-container-id="vector-appearance-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-appearance-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">ظاهر</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.pin">انتقال به نوار کناری</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.unpin">نهفتن</button> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> <div id="bodyContent" class="vector-body" aria-labelledby="firstHeading" data-mw-ve-target-container> <div class="vector-body-before-content"> <div class="mw-indicators"> </div> <div id="siteSub" class="noprint">از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد</div> </div> <div id="contentSub"><div id="mw-content-subtitle"></div></div> <div id="mw-content-text" class="mw-body-content"><div class="mw-content-rtl mw-parser-output" lang="fa" dir="rtl"><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r40023308">.mw-parser-output .sidebar{width:22em;float:left;clear:left;margin:0.5em 1em 1em 0;background:var(--background-color-neutral-subtle,#f8f9fa);border:1px solid var(--border-color-base,#a2a9b1);padding:0.2em;border-spacing:0.4em 0;text-align:center;line-height:1.4em;font-size:88%;display:table}body.skin-minerva .mw-parser-output .sidebar{display:table!important;float:left!important;margin:0.5em 0 1em 1em!important}.mw-parser-output .sidebar a{white-space:nowrap}.mw-parser-output .sidebar-wraplinks a{white-space:normal}.mw-parser-output .sidebar-subgroup{width:100%;margin:0;border-spacing:0}.mw-parser-output .sidebar-left{float:right;clear:right;margin:0.5em 1em 1em 0}.mw-parser-output .sidebar-none{float:none;clear:both;margin:0.5em 1em 1em 0}.mw-parser-output .sidebar-outer-title{padding-bottom:0.2em;font-size:125%;line-height:1.2em;font-weight:bold}.mw-parser-output .sidebar-top-image{padding:0.4em 0}.mw-parser-output .sidebar-top-caption,.mw-parser-output .sidebar-pretitle-with-top-image,.mw-parser-output .sidebar-caption{padding-top:0.2em;line-height:1.2em}.mw-parser-output .sidebar-pretitle{padding-top:0.4em;line-height:1.2em}.mw-parser-output .sidebar-title,.mw-parser-output .sidebar-title-with-pretitle{padding:0.2em 0.4em;font-size:145%;line-height:1.2em}.mw-parser-output .sidebar-title-with-pretitle{padding-top:0}.mw-parser-output .sidebar-image{padding:0.2em 0 0.4em}.mw-parser-output .sidebar-heading{padding:0.1em}.mw-parser-output .sidebar-content{padding:0 0.1em 0.4em}.mw-parser-output .sidebar-content-with-subgroup{padding:0.1em 0 0.2em}.mw-parser-output .sidebar-above,.mw-parser-output .sidebar-below{padding:0.3em 0.4em;font-weight:bold}.mw-parser-output .sidebar-collapse .sidebar-above,.mw-parser-output .sidebar-collapse .sidebar-below{border-top:1px solid #aaa;border-bottom:1px solid #aaa}.mw-parser-output .sidebar-navbar{text-align:left;font-size:115%}.mw-parser-output .sidebar-collapse .sidebar-navbar{padding-top:0.6em}.mw-parser-output .sidebar-collapse .mw-collapsible-toggle{margin-top:0.2em}.mw-parser-output .sidebar-list-title{text-align:right;font-weight:bold;line-height:1.6em;font-size:105%}@media(max-width:720px){body.mediawiki .mw-parser-output .sidebar{width:100%!important;clear:both;float:none!important;margin-left:0!important;margin-right:0!important}}@media screen{@media screen{html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .sidebar:not(.notheme) .sidebar-list-title,html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .sidebar:not(.notheme) .sidebar-title-with-pretitle{background:transparent!important}html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .sidebar .sidebar-title-with-pretitle a{color:var(--color-progressive)!important}}}@media screen and (prefers-color-scheme:dark){html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .sidebar:not(.notheme) .sidebar-list-title,html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .sidebar:not(.notheme) .sidebar-title-with-pretitle{background:transparent!important}html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .sidebar .sidebar-title-with-pretitle a{color:var(--color-progressive)!important}}@media print{body.ns-0 .mw-parser-output .sidebar{display:none!important}}</style><table class="sidebar sidebar-collapse nomobile sidebar-wraplinks" style="border-collapse:collapse;"><tbody><tr><td class="sidebar-pretitle" style="background-color:#dcf5dc;"><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85" title="رده:اسلام">از سلسله مقالات دربارهٔ:</a></td></tr><tr><th class="sidebar-title-with-pretitle" style="background-color:#dcf5dc;"><a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85" title="اسلام">اسلام</a></th></tr><tr><td class="sidebar-image"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87" title="الله"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Allah3.svg/110px-Allah3.svg.png" decoding="async" width="110" height="117" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Allah3.svg/165px-Allah3.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Allah3.svg/220px-Allah3.svg.png 2x" data-file-width="294" data-file-height="313" /></a></span></td></tr><tr><td class="sidebar-content" style="padding-top:0;"> <div class="sidebar-list mw-collapsible mw-collapsed"><div class="sidebar-list-title" style="background-color:#dcf5dc;;background:#dcf5dc;padding:0.2em;"><a href="/wiki/%D8%A7%DB%8C%D9%85%D8%A7%D9%86_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85" title="ایمان در اسلام">باورها</a></div><div class="sidebar-list-content mw-collapsible-content hlist" style="padding-left:0.2em; padding-right:0.2em;"> <ul><li><a href="/wiki/%D8%AA%D9%88%D8%AD%DB%8C%D8%AF_(%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85)" title="توحید (اسلام)">توحید</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AE%D8%AF%D8%A7_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85" title="خدا در اسلام">خدا در اسلام</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%BE%DB%8C%D8%A7%D9%85%D8%A8%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85" title="پیامبران در اسلام">پیامبران در اسلام</a></li> <li><a href="/wiki/%DA%A9%D8%AA%D8%A8_%D9%85%D9%82%D8%AF%D8%B3_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85" title="کتب مقدس در اسلام">کتب مقدس در اسلام</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%81%D8%B1%D8%B4%D8%AA%DA%AF%D8%A7%D9%86_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85" title="فرشتگان در اسلام">فرشتگان در اسلام</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%81%D8%B1%D8%AC%D8%A7%D9%85%E2%80%8C%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C" title="فرجام‌شناسی اسلامی">فرجام‌شناسی اسلامی</a></li></ul></div></div></td> </tr><tr><td class="sidebar-content" style="padding-top:0;"> <div class="sidebar-list mw-collapsible mw-collapsed"><div class="sidebar-list-title" style="background-color:#dcf5dc;;background:#dcf5dc;padding:0.2em;"><a href="/wiki/%D8%A7%D8%B1%DA%A9%D8%A7%D9%86_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85" title="ارکان اسلام">ارکان اسلام</a></div><div class="sidebar-list-content mw-collapsible-content hlist" style="padding-left:0.2em; padding-right:0.2em;"> <ul><li><a href="/wiki/%D8%B4%D9%87%D8%A7%D8%AF%D8%AA%DB%8C%D9%86" title="شهادتین">شهادتین</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%86%D9%85%D8%A7%D8%B2_(%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85)" title="نماز (اسلام)">نماز (اسلام)</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B2%DA%A9%D8%A7%D8%AA" title="زکات">زکات</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B1%D9%88%D8%B2%D9%87_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85" title="روزه در اسلام">روزه در اسلام</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AD%D8%AC" title="حج">حج</a></li></ul></div></div></td> </tr><tr><td class="sidebar-content" style="padding-top:0;"> <div class="sidebar-list mw-collapsible mw-collapsed"><div class="sidebar-list-title" style="background-color:#dcf5dc;;background:#dcf5dc;padding:0.2em;"><a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%E2%80%8C%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C" title="اسلام‌شناسی"><span style="color:#54595d;">منابع اسلامی</span></a></div><div class="sidebar-list-content mw-collapsible-content hlist" style="padding-left:0.2em; padding-right:0.2em;"> <ul><li><a href="/wiki/%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86" title="قرآن"><span style="color:#54595d;">قرآن</span></a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B3%D9%86%D8%AA_(%D9%BE%DB%8C%D8%A7%D9%85%D8%A8%D8%B1_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85)" title="سنت (پیامبر اسلام)"><span style="color:#54595d;">سنت</span></a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AD%D8%AF%DB%8C%D8%AB" title="حدیث"><span style="color:#54595d;">حدیث</span></a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AA%D9%81%D8%B3%DB%8C%D8%B1_%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86" title="تفسیر قرآن">تفسیر قرآن</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86_%D8%B4%DB%8C%D8%B9%DB%8C" title="قرآن شیعی">قرآن شیعی</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%82%D8%B5%D8%B5_%D8%A7%D9%84%D8%A7%D9%86%D8%A8%DB%8C%D8%A7%D8%A1" title="قصص الانبیاء">قصص الانبیاء</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%81%D9%82%D9%87" title="فقه">فقه</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D8%AD%DA%A9%D8%A7%D9%85_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85" title="احکام اسلام">احکام اسلام</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B9%D9%84%D9%85_%DA%A9%D9%84%D8%A7%D9%85" title="علم کلام">علم کلام</a></li></ul></div></div></td> </tr><tr><td class="sidebar-content" style="padding-top:0;"> <div class="sidebar-list mw-collapsible mw-collapsed"><div class="sidebar-list-title" style="background-color:#dcf5dc;;background:#dcf5dc;padding:0.2em;"><a href="/w/index.php?title=%D9%81%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA_%D9%85%D8%B4%D8%A7%D9%87%DB%8C%D8%B1_%D9%85%D8%B3%D9%84%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%A7%D9%86&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="فهرست مشاهیر مسلمانان (صفحه وجود ندارد)"><span style="color:#54595d;">شخصیت‌ها</span></a></div><div class="sidebar-list-content mw-collapsible-content hlist" style="padding-left:0.2em; padding-right:0.2em;"> <ul><li><a href="/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" title="محمد"><span style="color:#54595d;">محمد</span></a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D9%87%D9%84_%D8%A8%DB%8C%D8%AA" title="اهل بیت"><span style="color:#54595d;">اهل بیت</span></a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AE%D9%84%D9%81%D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B4%D8%AF%DB%8C%D9%86" title="خلفای راشدین"><span style="color:#54595d;">خلفای راشدین</span></a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%86_%D8%B4%DB%8C%D8%B9%D9%87" class="mw-redirect" title="امامان شیعه"><span style="color:#54595d;">امامان شیعه</span></a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B5%D8%AD%D8%A7%D8%A8%D9%87_%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="mw-redirect" title="صحابه محمد"><span style="color:#54595d;">صحابهٔ محمد</span></a></li></ul></div></div></td> </tr><tr><td class="sidebar-content" style="padding-top:0;"> <div class="sidebar-list mw-collapsible mw-collapsed"><div class="sidebar-list-title" style="background-color:#dcf5dc;;background:#dcf5dc;padding:0.2em;"><a href="/wiki/%D9%85%D8%B0%D8%A7%D9%87%D8%A8_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C" title="مذاهب اسلامی"><span style="color:#54595d;">مذاهب اسلامی</span></a></div><div class="sidebar-list-content mw-collapsible-content hlist" style="padding-left:0.2em; padding-right:0.2em;"> <ul><li><a href="/wiki/%D8%B3%D9%86%DB%8C" title="سنی"><span style="color:#54595d;">تسنن</span></a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B4%DB%8C%D8%B9" class="mw-redirect" title="تشیع"><span style="color:#54595d;">تشیع</span></a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%88%D9%81" title="تصوف"><span style="color:#54595d;">تصوف</span></a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D8%A8%D8%A7%D8%B6%DB%8C%D9%87" title="اباضیه"><span style="color:#54595d;">اباضیه</span></a></li> <li><a href="/wiki/%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86%DB%8C%D8%A7%D9%86" title="قرآنیان"><span style="color:#54595d;">قرآنیان</span></a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D8%AD%D9%85%D8%AF%DB%8C%D9%87" title="احمدیه"><span style="color:#54595d;">احمدیه</span></a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D8%B3%D9%84%D9%85%D8%A7%D9%86_%D8%A8%D8%AF%D9%88%D9%86_%D9%85%D8%B0%D9%87%D8%A8" title="مسلمان بدون مذهب"><span style="color:#54595d;">مسلمان بدون مذهب</span></a></li></ul></div></div></td> </tr><tr><td class="sidebar-content" style="padding-top:0;"> <div class="sidebar-list mw-collapsible mw-collapsed"><div class="sidebar-list-title" style="background-color:#dcf5dc;;background:#dcf5dc;padding:0.2em;"><a href="/wiki/%D8%B9%D9%84%D9%88%D9%85_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C" title="علوم اسلامی"><span style="color:#54595d;">علوم</span></a></div><div class="sidebar-list-content mw-collapsible-content hlist" style="padding-left:0.2em; padding-right:0.2em;"> <ul><li><a href="/wiki/%D8%B9%D9%84%D9%85_%D8%AD%D8%AF%DB%8C%D8%AB" title="علم حدیث"><span style="color:#54595d;">حدیث</span></a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AA%D9%81%D8%B3%DB%8C%D8%B1_%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86" title="تفسیر قرآن"><span style="color:#54595d;">تفسیر</span></a></li> <li><a href="/wiki/%D9%81%D9%82%D9%87" title="فقه"><span style="color:#54595d;">فقه</span></a></li> <li><a href="/wiki/%DA%A9%D9%84%D8%A7%D9%85" class="mw-redirect" title="کلام"><span style="color:#54595d;">کلام</span></a></li> <li><a href="/wiki/%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C" title="فلسفه اسلامی"><span style="color:#54595d;">فلسفه</span></a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B9%D8%B1%D9%81%D8%A7%D9%86" title="عرفان"><span style="color:#54595d;">عرفان</span></a></li></ul></div></div></td> </tr><tr><td class="sidebar-content" style="padding-top:0;"> <div class="sidebar-list mw-collapsible mw-collapsed"><div class="sidebar-list-title" style="background-color:#dcf5dc;;background:#dcf5dc;padding:0.2em;"><a href="/wiki/%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85" title="تاریخ اسلام"><span style="color:#54595d;">تاریخ اسلام</span></a></div><div class="sidebar-list-content mw-collapsible-content hlist" style="padding-left:0.2em; padding-right:0.2em;"> <ul><li><a href="/wiki/%DA%AF%D8%A7%D9%87%E2%80%8C%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1_%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85" title="گاه‌شمار تاریخ اسلام"><span style="color:#54595d;">گاه‌شمار تاریخ اسلام</span></a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D9%85%D9%88%DB%8C%D8%A7%D9%86" title="امویان"><span style="color:#54595d;">امویان</span></a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B9%D8%A8%D8%A7%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="عباسیان"><span style="color:#54595d;">عباسیان</span></a></li> <li><a href="/wiki/%D9%81%D8%A7%D8%B7%D9%85%DB%8C%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="فاطمیان"><span style="color:#54595d;">فاطمیان</span></a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D9%85%D9%84%D9%88%DA%A9%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="مملوکان"><span style="color:#54595d;">مملوکان</span></a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B9%D8%AB%D9%85%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="عثمانیان"><span style="color:#54595d;">عثمانیان</span></a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AF%D9%88%D8%AF%D9%85%D8%A7%D9%86_%D8%B5%D9%81%D9%88%DB%8C" title="دودمان صفوی"><span style="color:#54595d;">صفویان</span></a></li> <li><a href="/wiki/%DA%AF%D8%B3%D8%AA%D8%B1%D8%B4_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85" title="گسترش اسلام"><span style="color:#54595d;">گسترش اسلام</span></a></li></ul></div></div></td> </tr><tr><td class="sidebar-content" style="padding-top:0;"> <div class="sidebar-list mw-collapsible mw-collapsed"><div class="sidebar-list-title" style="background-color:#dcf5dc;;background:#dcf5dc;padding:0.2em;"><a href="/w/index.php?title=%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D8%AC%D8%BA%D8%B1%D8%A7%D9%81%DB%8C%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="رده:جغرافیای اسلام (صفحه وجود ندارد)"><span style="color:#54595d;">جغرافیا</span></a></div><div class="sidebar-list-content mw-collapsible-content hlist" style="padding-left:0.2em; padding-right:0.2em;"> <ul><li><a href="/wiki/%D9%85%DA%A9%D9%87" title="مکه"><span style="color:#54595d;">مکه</span></a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D8%AF%DB%8C%D9%86%D9%87" title="مدینه"><span style="color:#54595d;">مدینه</span></a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A8%DB%8C%D8%AA%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%82%D8%AF%D8%B3" class="mw-redirect" title="بیت‌المقدس"><span style="color:#54595d;">بیت‌المقدس</span></a></li> <li><a href="/wiki/%DA%A9%D9%88%D9%81%D9%87" title="کوفه"><span style="color:#54595d;">کوفه</span></a></li> <li><a href="/wiki/%D9%86%D8%AC%D9%81" title="نجف"><span style="color:#54595d;">نجف</span></a></li> <li><a href="/wiki/%DA%A9%D8%B1%D8%A8%D9%84%D8%A7_(%D8%B4%D9%87%D8%B1)" class="mw-redirect" title="کربلا (شهر)"><span style="color:#54595d;">کربلا</span></a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B3%D8%A7%D9%85%D8%B1%D8%A7" title="سامرا"><span style="color:#54595d;">سامرا</span></a></li> <li><a href="/wiki/%DA%A9%D8%A7%D8%B8%D9%85%DB%8C%D9%86" title="کاظمین"><span style="color:#54595d;">کاظمین</span></a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D8%B4%D9%87%D8%AF" title="مشهد"><span style="color:#54595d;">مشهد</span></a></li> <li><a href="/wiki/%D9%82%D9%85" title="قم"><span style="color:#54595d;">قم</span></a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B4%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D8%B2" title="شیراز"><span style="color:#54595d;">شیراز</span></a></li> <li><a href="/wiki/%DA%A9%D8%A7%D8%B4%D9%85%D8%B1" title="کاشمر"><span style="color:#54595d;">کاشمر</span></a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AF%D9%85%D8%B4%D9%82" title="دمشق"><span style="color:#54595d;">دمشق</span></a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85" title="جهان اسلام"><span style="color:#54595d;">جهان اسلام (کشورهای اسلامی)</span></a></li></ul></div></div></td> </tr><tr><td class="sidebar-content" style="padding-top:0;"> <div class="sidebar-list mw-collapsible mw-collapsed"><div class="sidebar-list-title" style="background-color:#dcf5dc;;background:#dcf5dc;padding:0.2em;"><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C" title="رده:فرهنگ اسلامی"><span style="color:#54595d;">فرهنگ و جهان اسلام</span></a></div><div class="sidebar-list-content mw-collapsible-content hlist" style="padding-left:0.2em; padding-right:0.2em;"> <ul><li><a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%E2%80%8C%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C" title="اسلام‌شناسی">اسلام‌شناسی</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AC%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85" title="جانوران در اسلام">جانوران در اسلام</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%87%D9%86%D8%B1_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C" title="هنر اسلامی">هنر اسلامی</a></li> <li><a href="/wiki/%DA%AF%D8%A7%D9%87%E2%80%8C%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C_%D9%87%D8%AC%D8%B1%DB%8C_%D9%82%D9%85%D8%B1%DB%8C" title="گاه‌شماری هجری قمری">تقویم اسلامی</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85_%D9%88_%DA%A9%D9%88%D8%AF%DA%A9%D8%A7%D9%86" title="اسلام و کودکان">اسلام و کودکان</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AE%D8%AA%D9%86%D9%87" title="ختنه">ختنه کردن</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%81%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA_%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7_%D8%A8%D8%B1_%D9%BE%D8%A7%DB%8C%D9%87_%D8%AC%D9%85%D8%B9%DB%8C%D8%AA_%D9%85%D8%B3%D9%84%D9%85%D8%A7%D9%86" title="فهرست کشورها بر پایه جمعیت مسلمان">فهرست کشورها بر پایه جمعیت مسلمان</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D8%B0%D8%A7%D9%87%D8%A8_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C" title="مذاهب اسلامی">مذاهب اسلامی</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C" title="اقتصاد اسلامی">اقتصاد اسلامی</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85" title="جهان اسلام">جهان اسلام</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C" title="فرهنگ اسلامی">فرهنگ اسلامی</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B9%D9%84%D9%88%D9%85_%D8%AF%D8%B1_%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85" class="mw-redirect" title="علوم در جهان اسلام">علوم در جهان اسلام</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D8%AA%D8%B9%D9%84%DB%8C%D9%85_%D9%88_%D8%AA%D8%B1%D8%A8%DB%8C%D8%AA_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="تعلیم و تربیت در اسلام (صفحه وجود ندارد)">تعلیم و تربیت در اسلام</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%82_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C" title="اخلاق اسلامی">اخلاق اسلامی</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AC%D9%86%E2%80%8C%DA%AF%DB%8C%D8%B1%DB%8C_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85" title="جن‌گیری در اسلام">جن‌گیری در اسلام</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%81%D9%85%DB%8C%D9%86%DB%8C%D8%B3%D9%85_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C" title="فمینیسم اسلامی">فمینیسم اسلامی</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D8%A7%D8%B9%DB%8C%D8%A7%D8%AF_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="اعیاد اسلامی (صفحه وجود ندارد)">اعیاد اسلامی</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C" title="فلسفه اسلامی">فلسفه اسلامی</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D8%B3%D8%AA_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85" title="سیاست در اسلام">سیاست در اسلام</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B2%D9%86_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85" title="زن در اسلام">زن در اسلام</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D8%AF%DA%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B4%D8%A7%D9%86_%D8%AC%D9%86%D8%B3%DB%8C_%D9%88_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="دگرباشان جنسی و اسلام (صفحه وجود ندارد)">دگرباشان جنسی و اسلام</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A8%D8%B1%D8%AF%D9%87%E2%80%8C%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85" title="برده‌داری در اسلام">برده‌داری در اسلام</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D8%AF%D8%B1%D8%B3%D9%87_(%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85)" title="مدرسه (اسلام)">مدرسه (اسلام)</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%86%DA%AF%D8%B1%D8%B4%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C_%D8%A8%D9%87_%D8%B9%D9%84%D9%85" title="نگرش‌های اسلامی به علم">نگرش‌های اسلامی به علم</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A8%D8%A7%D9%86%DA%A9%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C" title="بانکداری اسلامی">بانکداری اسلامی</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%82%DB%8C_%D8%AF%D8%B1_%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85" title="موسیقی در جهان اسلام">موسیقی در جهان اسلام</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B4%D8%B9%D8%B1_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C" class="mw-redirect" title="شعر اسلامی">شعر اسلامی</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AC%D9%86%D8%A8%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D8%B3%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85" title="جنبه‌های سیاسی اسلام">جنبه‌های سیاسی اسلام</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AF%D8%B9%D9%88%D8%AA_(%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85)" title="دعوت (اسلام)">دعوت (اسلام)</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85_%D9%88_%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%AA&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="اسلام و انسانیت (صفحه وجود ندارد)">اسلام و انسانیت</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF" title="مسجد">مسجد</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B9%D8%B1%D9%81%D8%A7%D9%86" title="عرفان">عرفان</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%88%D9%81" title="تصوف">تصوف</a></li></ul></div></div></td> </tr><tr><td class="sidebar-content" style="padding-top:0;"> <div class="sidebar-list mw-collapsible mw-collapsed"><div class="sidebar-list-title" style="background-color:#dcf5dc;;background:#dcf5dc;padding:0.2em;"><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85" title="رده:اسلام"><span style="color:#54595d;">موضوعات مرتبط</span></a></div><div class="sidebar-list-content mw-collapsible-content hlist" style="padding-left:0.2em; padding-right:0.2em;"> <ul><li><a href="/wiki/%D8%A7%D8%B1%D8%AA%D8%AF%D8%A7%D8%AF_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85" title="ارتداد در اسلام"><span style="color: #54595d;">ارتداد در اسلام</span></a></li> <li><a href="/wiki/%D9%86%D8%B3%D8%AE_(%D8%AA%D9%81%D8%B3%DB%8C%D8%B1)" title="نسخ (تفسیر)"><span style="color: #54595d;">نسخ در اسلام</span></a></li> <li><a href="/wiki/%D9%86%D9%82%D8%AF_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85" title="نقد اسلام"><span style="color: #54595d;">نقد اسلام</span></a> <ul><li><a href="/wiki/%D9%86%D9%82%D8%AF_%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" title="نقد محمد"><span style="color: #54595d;">محمد</span></a></li> <li><a href="/wiki/%D9%86%D9%82%D8%AF_%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86" title="نقد قرآن"><span style="color: #54595d;">قرآن</span></a></li> <li><a href="/wiki/%D9%86%D9%82%D8%AF_%D8%AD%D8%AF%DB%8C%D8%AB" title="نقد حدیث"><span style="color: #54595d;">حدیث</span></a></li></ul></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85_%D9%88_%D8%AF%DB%8C%DA%AF%D8%B1_%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D8%A7%D9%86&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="اسلام و دیگر ادیان (صفحه وجود ندارد)"><span style="color: #54595d;">اسلام و دیگر ادیان</span></a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%E2%80%8C%DA%AF%D8%B1%D8%A7%DB%8C%DB%8C" title="اسلام‌گرایی"><span style="color: #54595d;">اسلام‌گرایی</span></a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85_%D9%88_%D8%AE%D8%B4%D9%88%D9%86%D8%AA" title="اسلام و خشونت"><span style="color: #54595d;">اسلام و خشونت</span></a> <ul><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B1%D9%88%D8%B1%DB%8C%D8%B3%D9%85_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C" title="تروریسم اسلامی"><span style="color: #54595d;">تروریسم اسلامی</span></a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B1%D9%88%D8%B1%DB%8C%D8%B3%D9%85_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%BE%D8%A7" title="تروریسم اسلامی در اروپا"><span style="color: #54595d;">تروریسم اسلامی در اروپا</span></a></li> <li><a href="/wiki/%D9%81%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA_%D8%AD%D9%85%D9%84%D8%A7%D8%AA_%D8%AA%D8%B1%D9%88%D8%B1%DB%8C%D8%B3%D8%AA%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%E2%80%8C%DA%AF%D8%B1%D8%A7%DB%8C%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="فهرست حملات تروریستی اسلام‌گرایان"><span style="color: #54595d;">فهرست حملات تروریستی اسلام‌گرایان</span></a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85_%D9%88_%D8%AC%D9%86%DA%AF&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="اسلام و جنگ (صفحه وجود ندارد)"><span style="color: #54595d;">اسلام و جنگ</span></a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%E2%80%8C%D9%87%D8%B1%D8%A7%D8%B3%DB%8C" title="اسلام‌هراسی"><span style="color: #54595d;">اسلام‌هراسی</span></a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AC%D9%87%D8%A7%D8%AF" title="جهاد"><span style="color: #54595d;">جهاد</span></a> <ul><li><a href="/wiki/%D9%81%D9%82%D9%87_%D9%86%D8%B8%D8%A7%D9%85%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C" title="فقه نظامی اسلامی"><span style="color: #54595d;">فقه نظامی اسلامی</span></a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/%D9%81%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA_%D8%A7%D8%B5%D8%B7%D9%84%D8%A7%D8%AD%D8%A7%D8%AA_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85" title="فهرست اصطلاحات اسلام"><span style="color: #54595d;">فهرست اصطلاحات اسلام</span></a></li> <li><a href="/wiki/%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C" title="فرهنگ اسلامی"><span style="color: #54595d;">فرهنگ</span></a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85" title="جهان اسلام"><span style="color: #54595d;">جامعه</span></a></li></ul></div></div></td> </tr><tr><td class="sidebar-below plainlist" style="padding-top:0.1em;font-weight:bold;line-height:1.5em;"> <ul><li><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Allah-green.svg" class="mw-file-description"><img alt="نشان درگاه" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4e/Allah-green.svg/15px-Allah-green.svg.png" decoding="async" width="15" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4e/Allah-green.svg/23px-Allah-green.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4e/Allah-green.svg/31px-Allah-green.svg.png 2x" data-file-width="206" data-file-height="215" /></a></span> <a href="/wiki/%D8%AF%D8%B1%DA%AF%D8%A7%D9%87:%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85" title="درگاه:اسلام">درگاه&#32;اسلام</a></li></ul></td></tr><tr><td class="sidebar-navbar" style="padding-right:0.2em;"><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r40355799">.mw-parser-output .hlist dl,.mw-parser-output .hlist ol,.mw-parser-output .hlist ul{margin:0;padding:0}.mw-parser-output .hlist dd,.mw-parser-output .hlist dt,.mw-parser-output .hlist li{margin:0;display:inline}.mw-parser-output .hlist.inline,.mw-parser-output .hlist.inline dl,.mw-parser-output .hlist.inline ol,.mw-parser-output .hlist.inline ul,.mw-parser-output .hlist dl dl,.mw-parser-output .hlist dl ol,.mw-parser-output .hlist dl ul,.mw-parser-output .hlist ol dl,.mw-parser-output .hlist ol ol,.mw-parser-output .hlist ol ul,.mw-parser-output .hlist ul dl,.mw-parser-output .hlist ul ol,.mw-parser-output .hlist ul ul{display:inline}.mw-parser-output .hlist .mw-empty-li{display:none}.mw-parser-output .hlist dt::after{content:": "}.mw-parser-output .hlist dd::after,.mw-parser-output .hlist li::after{content:" · ";font-weight:bold}.mw-parser-output .hlist dd:last-child::after,.mw-parser-output .hlist dt:last-child::after,.mw-parser-output .hlist li:last-child::after{content:none}.mw-parser-output .hlist dd dd:first-child::before,.mw-parser-output .hlist dd dt:first-child::before,.mw-parser-output .hlist dd li:first-child::before,.mw-parser-output .hlist dt dd:first-child::before,.mw-parser-output .hlist dt dt:first-child::before,.mw-parser-output .hlist dt li:first-child::before,.mw-parser-output .hlist li dd:first-child::before,.mw-parser-output .hlist li dt:first-child::before,.mw-parser-output .hlist li li:first-child::before{content:" (";font-weight:normal}.mw-parser-output .hlist dd dd:last-child::after,.mw-parser-output .hlist dd dt:last-child::after,.mw-parser-output .hlist dd li:last-child::after,.mw-parser-output .hlist dt dd:last-child::after,.mw-parser-output .hlist dt dt:last-child::after,.mw-parser-output .hlist dt li:last-child::after,.mw-parser-output .hlist li dd:last-child::after,.mw-parser-output .hlist li dt:last-child::after,.mw-parser-output .hlist li li:last-child::after{content:")";font-weight:normal}.mw-parser-output .hlist ol{counter-reset:listitem}.mw-parser-output .hlist ol>li{counter-increment:listitem}.mw-parser-output .hlist ol>li::before{content:" "counter(listitem)"\a0 "}.mw-parser-output .hlist dd ol>li:first-child::before,.mw-parser-output .hlist dt ol>li:first-child::before,.mw-parser-output .hlist li ol>li:first-child::before{content:" ("counter(listitem)"\a0 "}</style><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r40261389">.mw-parser-output .navbar{display:inline;font-size:88%;font-weight:normal}.mw-parser-output .navbar-collapse{float:right;text-align:right}.mw-parser-output .navbar-boxtext{word-spacing:0}.mw-parser-output .navbar ul{display:inline-block;white-space:nowrap;line-height:inherit}.mw-parser-output .navbar-brackets::before{margin-left:-0.125em;content:"[ "}.mw-parser-output .navbar-brackets::after{margin-right:-0.125em;content:" ]"}.mw-parser-output .navbar li{word-spacing:-0.125em}.mw-parser-output .navbar a>span,.mw-parser-output .navbar a>abbr{text-decoration:inherit}.mw-parser-output .navbar-mini abbr{font-variant:small-caps;border-bottom:none;text-decoration:none;cursor:inherit}.mw-parser-output .navbar-ct-full{font-size:114%;margin:0 7em}.mw-parser-output .navbar-ct-mini{font-size:114%;margin:0 4em}html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbar li a abbr{color:var(--color-base)!important}@media(prefers-color-scheme:dark){html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbar li a abbr{color:var(--color-base)!important}}@media print{.mw-parser-output .navbar{display:none!important}}</style><div class="navbar plainlinks hlist navbar-mini"><ul><li class="nv-نمایش"><a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85" title="الگو:اسلام"><abbr title="مشاهدهٔ این الگو">ن</abbr></a></li><li class="nv-بحث"><a href="/wiki/%D8%A8%D8%AD%D8%AB_%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85" title="بحث الگو:اسلام"><abbr title="بحث پیرامون این الگو">ب</abbr></a></li><li class="nv-ویرایش"><a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%88%DB%8C%D8%B1%D8%A7%DB%8C%D8%B4_%D8%B5%D9%81%D8%AD%D9%87/%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85" title="ویژه:ویرایش صفحه/الگو:اسلام"><abbr title="ویرایش کردن این الگو">و</abbr></a></li></ul></div></td></tr></tbody></table> <p><b>معتزله</b> از جریان‌های اصلی <a href="/wiki/%D8%B9%D9%84%D9%85_%DA%A9%D9%84%D8%A7%D9%85" title="علم کلام">کلامی</a> در میان <a href="/wiki/%D8%A7%D9%87%D9%84_%D8%B3%D9%86%D8%AA" class="mw-redirect" title="اهل سنت">اهل سنت</a> است. عقل و خرد را به تنهایی برای پیروی از اسلام راستین کافی می‌دانستند؛ و گاهی نظرات فلاسفه را با دین مخلوط می‌ساختند. بعدها <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B4%D8%A7%D8%B9%D8%B1%D9%87" title="اشاعره">اشاعره</a> برخاستند و جانشین <a href="/wiki/%D8%A7%D9%87%D9%84_%D8%AD%D8%AF%DB%8C%D8%AB" title="اهل حدیث">اهل حدیث</a> شدند. اشاعره را می‌توان جمع میان معتزله و اهل حدیث دانست ولی آن‌ها نیز عقاید معتزله را مردود می‌دانستند. </p><p>تأکید معتزله بر روی عقل آنچنان جدی بود که برخلاف بسیاری از فقها که حدیث را مطلق می‌دانستند، آنان اعتقاد داشتند که در تعارض حدیث با عقل، عقل مقدم است. به علاوه و باز برخلاف نظر بسیاری از علما، اعمال و احادیث صحابه را مطلق و لازم‌الاجرا نمی‌دانستند.<sup id="cite_ref-1" class="reference"><a href="#cite_note-1"><span class="cite-bracket">&#91;</span>۱<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup> اما اساسی‌ترین و در عین حال بحث‌انگیزترین موضع‌گیری معتزله در بحث پیچیده مخلوق (حادث) یا غیر مخلوق (قدیم) بودن قرآن پیش‌آمد.<sup id="cite_ref-2" class="reference"><a href="#cite_note-2"><span class="cite-bracket">&#91;</span>۲<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup> </p> <meta property="mw:PageProp/toc" /> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="تاریخچهٔ_تشکیل"><span id=".D8.AA.D8.A7.D8.B1.DB.8C.D8.AE.DA.86.D9.87.D9.94_.D8.AA.D8.B4.DA.A9.DB.8C.D9.84"></span>تاریخچهٔ تشکیل</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D9%85%D8%B9%D8%AA%D8%B2%D9%84%D9%87&amp;action=edit&amp;section=1" title="ویرایش بخش: تاریخچهٔ تشکیل"><span>ویرایش</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>ظهور این مکتب در زمان بنی امیه و در دوران حکومت عبدالملک مروان به سال ۶۵ تا ۸۶ هجری قمری است. معتزلیان طرفدار قدرت و حریت انسان بودند و آدمی را در رفتار و کردار خویش آزاد می‌دانستند. اساس مذهب معتزله مبتنی بر خردگرایی و آزاداندیشی است. اینان ابتدا به اصحاب العدل و عدلیه شهرت یافتند. معتزله اعمال بندگان را به اختیار خودشان می‌دانستند از این جهت <a href="/w/index.php?title=%D9%82%D9%8E%D8%AF%D9%8E%D8%B1%DB%8C%D9%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="قَدَریه (صفحه وجود ندارد)">قَدَریه</a> نامیده شدند. </p><p>مؤسس فرقه معتزله <a href="/wiki/%D9%88%D8%A7%D8%B5%D9%84_%D8%A8%D9%86_%D8%B9%D8%B7%D8%A7%D8%A1" class="mw-redirect" title="واصل بن عطاء">ابوحذیفه واصل بن عطا الغزال</a> است که شاگرد <a href="/wiki/%D8%AD%D8%B3%D9%86_%D8%A8%D8%B5%D8%B1%DB%8C" title="حسن بصری">حسن یصار بصری</a> بود. وی متولد مدینه در سال ۲۱ هجری قمری است و در سال ۱۱۰ نیز وفات یافته‌است. وی به رواج این اعتقاد پرداخت که هر کس مسئول رفتار خودش است و خداوند افعال بندگان را به خودشان واگذاشته است. در نظر ایشان اعمال بندگان به قَدَر (اختیار) انسان نسبت دارد. معتزله صفات ازلی خداوند را عین صفات ذاتی او می‌دانند و معتقدند اگر جز این باشد باید مانند مشرکان به چندخدایی قائل باشیم که خلاف توحید است. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="وجه_تسمیه"><span id=".D9.88.D8.AC.D9.87_.D8.AA.D8.B3.D9.85.DB.8C.D9.87"></span>وجه تسمیه</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D9%85%D8%B9%D8%AA%D8%B2%D9%84%D9%87&amp;action=edit&amp;section=2" title="ویرایش بخش: وجه تسمیه"><span>ویرایش</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>گفته شده چون <a href="/wiki/%D9%88%D8%A7%D8%B5%D9%84_%D8%A8%D9%86_%D8%B9%D8%B7%D8%A7%D8%A1" class="mw-redirect" title="واصل بن عطاء">واصل بن عطاء</a> حلقهٔ درس <a href="/wiki/%D8%AD%D8%B3%D9%86_%D8%A8%D8%B5%D8%B1%DB%8C" title="حسن بصری">حسن بصری</a> را رها کرد و حلقهٔ درس جدیدی بر اساس اعتقادات خود تشکیل داد این فرقه را فرقهٔ اعتزال (کناره‌گیری) نامیده‌اند.<sup id="cite_ref-3" class="reference"><a href="#cite_note-3"><span class="cite-bracket">&#91;</span>۳<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup> </p><p>همچنین گفته شده چون معتزله از جنگ <a href="/wiki/%D8%AC%D9%85%D9%84" class="mw-redirect" title="جمل">جمل</a> و <a href="/wiki/%D8%B5%D9%81%DB%8C%D9%86" class="mw-redirect" title="صفین">صفین</a> اعتزال (دوری) جستند به این نام شهرت یافتند. در جریان جنگ <a href="/wiki/%D8%AC%D9%85%D9%84" class="mw-redirect" title="جمل">جمل</a> و <a href="/wiki/%D8%B5%D9%81%DB%8C%D9%86" class="mw-redirect" title="صفین">صفین</a> بسیاری از <a href="/wiki/%D8%B5%D8%AD%D8%A7%D8%A8%D9%87" title="صحابه">صحابه</a> از شرکت در جنگ تردید کردند. آن‌ها از شرکت در جنگ دوری کردند. (اعتزال جستند) می‌گفتند بر ما روشن نیست کدام یک از دو طرف حق و کدام یک باطل است. به پیروان خود می‌گفتند در فتنه عبدالله مقتول باش نه عبدالله قاتل. مهم‌ترین معتزله <a href="/wiki/%D8%A7%D8%A8%D9%88%D9%85%D9%88%D8%B3%DB%8C_%D8%A7%D8%B4%D8%B9%D8%B1%DB%8C" title="ابوموسی اشعری">ابوموسی اشعری</a> و <a href="/wiki/%D8%B9%D8%A8%D8%AF%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87_%D8%A8%D9%86_%D8%B9%D9%85%D8%B1" title="عبدالله بن عمر">عبدالله بن عمر</a> بودند. البته با توجه به تاریخ حیات واصل بن عطا (۸۰–۱۳۱ <a href="/wiki/%DA%AF%D8%A7%D9%87%E2%80%8C%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C_%D9%87%D8%AC%D8%B1%DB%8C_%D9%82%D9%85%D8%B1%DB%8C" title="گاه‌شماری هجری قمری">ه‍. ق</a>.)، این مطلب قابل قبول نیست. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="عقاید"><span id=".D8.B9.D9.82.D8.A7.DB.8C.D8.AF"></span>عقاید</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D9%85%D8%B9%D8%AA%D8%B2%D9%84%D9%87&amp;action=edit&amp;section=3" title="ویرایش بخش: عقاید"><span>ویرایش</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>معتزله اصول اعتقادی خود را پنج اصل بر می‌شمرند: </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="توحید"><span id=".D8.AA.D9.88.D8.AD.DB.8C.D8.AF"></span>توحید</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D9%85%D8%B9%D8%AA%D8%B2%D9%84%D9%87&amp;action=edit&amp;section=4" title="ویرایش بخش: توحید"><span>ویرایش</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>توحید مراتبی دارد که عبارت است از: </p> <ul><li>توحید ذاتی: مقصود آن است که خداوند شریک و همتایی ندارد.</li> <li>توحید صفاتی: یعنی صفات خداوند از نظر مفهوم متعددند، ولی از حیث مصداق و واقعیت عینی کثرت و تعددی در آن‌ها نیست و همگی عین هم و عین یکدیگرند.</li> <li>توحید افعالی: یعنی همه آثار و افعالی که در گستره آفرینش تحقق می‌یابد، به حول و قوه الهی است.</li> <li>توحید در عبادت: بدین معنا که جز خدای یگانه کسی شایسته پرستش نیست.</li></ul> <p>از اقسام یاد شده آنچه مورد تأکید معتزله قرار گرفته‌است توحید صفاتی است که آنان هرگونه صفت زاید بر ذات را نفی می‌کنند. آنان معتقدند: خداوند به ذات خویش، عالم، قادر، و حیّ است، نه به واسطه علم، قدرت و حیات که صفات قدیمه و معانی قائم به ذات او هستند. نا گفته نماند که دفاع از توحید صفاتی از ویژگی‌های معتزله نبوده، بلکه پیش از آنان امامان شیعه آن را تبیین و تحکیم نموده و سخنان آنان الهام بخش متکلمان <a href="/wiki/%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85%DB%8C%D9%87" class="mw-redirect" title="امامیه">امامیه</a> و نیز معتزله گشته‌است. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="عدل"><span id=".D8.B9.D8.AF.D9.84"></span>عدل</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D9%85%D8%B9%D8%AA%D8%B2%D9%84%D9%87&amp;action=edit&amp;section=5" title="ویرایش بخش: عدل"><span>ویرایش</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r35841839">.mw-parser-output .hatnote{font-style:italic}.mw-parser-output div.hatnote{padding-right:1.6em;margin-bottom:0.5em}.mw-parser-output .hatnote i{font-style:normal}.mw-parser-output .hatnote+link+.hatnote{margin-top:-0.5em}</style><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">مقالهٔ اصلی: <a href="/wiki/%D8%B9%D8%AF%D9%84_(%DA%A9%D9%84%D8%A7%D9%85)" class="mw-redirect" title="عدل (کلام)">عدل (کلام)</a></div> <p><a href="/wiki/%D8%A7%D8%B4%D8%A7%D8%B9%D8%B1%D9%87" title="اشاعره">اشاعره</a> معتقد بودند چون خدا انسان را آفریده هر جور که با وی برخورد کند عدل است. اگر همه را به دوزخ بفرستد گناهی نکرده و اگر همه را به بهشت بفرستد اشتباهی مرتکب نشده‌است؛ ولی معتزله می‌گفتند ستم و جور به خودی خود برای خداوند مناسب نیست و خدایی که حکیم است چنین کاری نمی‌کند و عدل به همان مفهومی که برای انسان است برای خدا هم هست. <a href="/wiki/%D8%B4%DB%8C%D8%B9%D9%87" title="شیعه">شیعه</a> و معتزله هر دو مسئله عدل را قبول دارند. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="وعده_و_وعید"><span id=".D9.88.D8.B9.D8.AF.D9.87_.D9.88_.D9.88.D8.B9.DB.8C.D8.AF"></span>وعده و وعید</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D9%85%D8%B9%D8%AA%D8%B2%D9%84%D9%87&amp;action=edit&amp;section=6" title="ویرایش بخش: وعده و وعید"><span>ویرایش</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>از اعتقادات معتزله این است که خدا در عمل به وعده و وعیدهایش صادق است. وعد به معنای نوید پاداش و وعید به معنای تهدید به کیفر است. معتزله می‌گویند همان گونه که خداوند در نویدها و پاداش‌ها به حکم ان الله لا یخلف المیعاد خلف وعده نمی‌کند، بلکه محال است خلف وعده نماید دربارهٔ کفر نیز تخلف نمی‌کند. تمام وعیدهایی که در قرآن نسبت به فاسقان و تبهکاران آمده عملی می‌شود، مگر این که در دنیا توبه کنند. این نظریه مخالف دیدگاه <a href="/wiki/%D9%85%D8%B1%D8%AC%D8%A6%D9%87" title="مرجئه">مرجئه</a> است که می‌گویند عفو الهی گسترده‌است و شامل معصیت‌کاران می‌شود. گروه‌های غیر معتزله مانند امامیه که قائل به <a href="/wiki/%D8%AD%D8%B3%D9%86_%D9%88_%D9%82%D8%A8%D8%AD_%D8%B9%D9%82%D9%84%DB%8C_%D8%A7%D9%81%D8%B9%D8%A7%D9%84" class="mw-redirect" title="حسن و قبح عقلی افعال">حسن و قبح عقلی افعال</a> هستند، وفای به وعد را واجب، اما وعید را غیر واجب می‌دانند، چون وعید حق خداوند بزرگ است و می‌تواند از حق خود درگذرد و آن عفو است. پس هر که را بخواهد عفو کند و هر که را بخواهد عقاب. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="منزلة_بین_المنزلتین"><span id=".D9.85.D9.86.D8.B2.D9.84.D8.A9_.D8.A8.DB.8C.D9.86_.D8.A7.D9.84.D9.85.D9.86.D8.B2.D9.84.D8.AA.DB.8C.D9.86"></span>منزلة بین المنزلتین</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D9%85%D8%B9%D8%AA%D8%B2%D9%84%D9%87&amp;action=edit&amp;section=7" title="ویرایش بخش: منزلة بین المنزلتین"><span>ویرایش</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>به این معنی است که فرد مرتکب <a href="/wiki/%DA%AF%D9%86%D8%A7%D9%87_%DA%A9%D8%A8%DB%8C%D8%B1%D9%87" class="mw-disambig" title="گناه کبیره">گناه کبیره</a> نه کافر است و نه مؤمن بلکه فاسق و مستحق آتش <a href="/wiki/%D8%AC%D9%87%D9%86%D9%85" title="جهنم">جهنم</a> است. کفر و ایمان-بدین معنا که مرتکب گناه کبیره نه مؤمن است و نه کافر. آنان با این اصل باور <a href="/wiki/%D8%AE%D9%88%D8%A7%D8%B1%D8%AC" title="خوارج">خوارج</a> و مرجئه را مردود می‌دانند، زیرا خوارج بر این باورند که ارتکاب گناه کبیره مساوی با کفر است و مرجئه می‌گفتند: اگر انسان از نظر عقیده و ایمان که امری قلبی است مسلمان باشد، چنانچه ایمان درست بود مانعی ندارد که انسان فاسد باشد. بدین ترتیب آنان می‌گفتند: حاکم هر چند گناه کند بر مقام خویش ـ حکومت ـ باقی است و اطاعتش واجب و نماز پشت سر او صحیح است. این دیدگاه نخستین نظریه‌ای بود که معتزله آن را مطرح نمودند. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="امر_به_معروف_و_نهی_از_منکر"><span id=".D8.A7.D9.85.D8.B1_.D8.A8.D9.87_.D9.85.D8.B9.D8.B1.D9.88.D9.81_.D9.88_.D9.86.D9.87.DB.8C_.D8.A7.D8.B2_.D9.85.D9.86.DA.A9.D8.B1"></span>امر به معروف و نهی از منکر</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D9%85%D8%B9%D8%AA%D8%B2%D9%84%D9%87&amp;action=edit&amp;section=8" title="ویرایش بخش: امر به معروف و نهی از منکر"><span>ویرایش</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>معتزله وجوب <a href="/wiki/%D8%A7%D9%85%D8%B1_%D8%A8%D9%87_%D9%85%D8%B9%D8%B1%D9%88%D9%81_%D9%88_%D9%86%D9%87%DB%8C_%D8%A7%D8%B2_%D9%85%D9%86%DA%A9%D8%B1" title="امر به معروف و نهی از منکر">امر به معروف و نهی از منکر</a> را کفایی و مشروط به شرایطی می‌دانستند و شدیدترین مرتبه آن (قتال) را از شئون حکومت و وظایف رهبری اسلامی می‌دانستند، در حالی که خوارج امر به معروف و نهی از منکر را مشروط به هیچ شرطی نمی‌دانستند، اما معتزله بر این باورند که شناخت معروف و منکر اختصاص به شرع ندارد، بلکه عقل نیز قادر است پاره‌ای از معروف‌ها و منکرات را درک کند و ثانیاً مشروط به وجود امام نیست، بلکه وظیفه عموم مسلمانان است. </p><p>البته مهم‌ترین عقاید معتزله یکی حادث (جدید) و <a href="/w/index.php?title=%D9%85%D8%AE%D9%84%D9%88%D9%82_%D8%A8%D9%88%D8%AF%D9%86_%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="مخلوق بودن قرآن (صفحه وجود ندارد)">مخلوق بودن قرآن</a> و دیگری در مسئله جبر و اختیار است. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="مخلوق_بودن_قرآن"><span id=".D9.85.D8.AE.D9.84.D9.88.D9.82_.D8.A8.D9.88.D8.AF.D9.86_.D9.82.D8.B1.D8.A2.D9.86"></span>مخلوق بودن قرآن</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D9%85%D8%B9%D8%AA%D8%B2%D9%84%D9%87&amp;action=edit&amp;section=9" title="ویرایش بخش: مخلوق بودن قرآن"><span>ویرایش</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>یکی از بحث برانگیزترین موضوعاتی که در قرون اولیه اسلام در میان علما پیش آمد و اختلافات زیادی را سبب شد <a href="/wiki/%D8%AE%D9%84%D9%82_%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86" class="mw-redirect" title="خلق قرآن">موضوع مخلوق یا غیرمخلوق بودن قرآن</a> بود. بسیاری از علما معتقد بودند که قرآن در زمان پیامبر خلق نشده بلکه ذات آن ازلی بوده و همواره وجود داشته‌است.<sup id="cite_ref-4" class="reference"><a href="#cite_note-4"><span class="cite-bracket">&#91;</span>۴<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup> اما معتزله که تأکید زیادی بر روی اصل توحید داشتند، چنین برداشتی از ذات قرآن را مغایر با توحید می‌دانستند؛ زیرا از دید آنان، اعتقاد به اینکه قرآن حادث نشده و از قدیم بوده ایجاب می‌کرد که در این صورت قرآن جزئی از ذات پروردگار باشد که چنین امری از دید معتزله شرک بوده و حداقل مغایر با اصل توحید و ذات خداوند.<sup id="cite_ref-5" class="reference"><a href="#cite_note-5"><span class="cite-bracket">&#91;</span>۵<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="مسئله_جبر_و_اختیار"><span id=".D9.85.D8.B3.D8.A6.D9.84.D9.87_.D8.AC.D8.A8.D8.B1_.D9.88_.D8.A7.D8.AE.D8.AA.DB.8C.D8.A7.D8.B1"></span>مسئله جبر و اختیار</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D9%85%D8%B9%D8%AA%D8%B2%D9%84%D9%87&amp;action=edit&amp;section=10" title="ویرایش بخش: مسئله جبر و اختیار"><span>ویرایش</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>در خصوص مسئله جبر و اختیار که بحث‌ها و مجادلات زیادی را میان مسلمانان بوجود آورده بود، معتزله قائل به آزادی و اختیار عمل انسان بودند. البته بحث جبر و اختیار قبل از معتزله بوجود آمده بود و گروه‌هایی همچون <a href="/wiki/%D9%82%D8%AF%D8%B1%DB%8C%D9%87" title="قدریه">قدریه</a> و جبریه که اولی قایل به اختیار و دومی گرایش به جبر داشت نیز بوجود آمده بودند. اما تمایل معتزله به اختیار باعث استحکام و متحول شدن این گرایش گردید چه، آنان در دفاع از اندیشهٔ اختیار از مبانی فلسفی و منطق کلامی بهره می‌بردند؛ بنابراین اگرچه آنان وارثین قدریه بودند اما در پرورش استدلال و مبانی تفکراتشان به مراتب فراتر از قدریه رفتند. آنان معتقد بودند که اگر انسان در انجام اعمالش دارای اختیار نباشد و مرتکب گناهی شود و سپس به واسطهٔ ارتکاب آن گناه خداوند به او کیفر دهد، چنین امری با اصل عدل و عادل بودن خداوند مغایرت پیدا می‌کند، زیرا خداوند بنده اش را بواسطهٔ عملی کیفر داده‌است که خود آن را می‌خواسته و اراده کرده‌است؛ بنابراین لازم است که درجه‌ای از آزادی و انتخاب برای انسان قایل شویم به گونه‌ای که اعمال او را در نهایت ناشی از اراده و اختیار خود او بدانیم.<sup id="cite_ref-6" class="reference"><a href="#cite_note-6"><span class="cite-bracket">&#91;</span>۶<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup> آنچه شهرت دارد معتزله در مسئله جبر و اختیار بر دیدگاه تفویض باور دارد؛ لیکن در مقاله ای با نام «تأملی در نسبت تفویض به معتزله» این نسبت مورد تردید واقع شده‌است.<sup id="cite_ref-7" class="reference"><a href="#cite_note-7"><span class="cite-bracket">&#91;</span>۷<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup> همچنین معتزله به دوزخ و بهشت و معاد باور نداشتند و پل صراط را افسانه ای می‌دانستند و ترازوی حساب را پنداری کودکانه و برای همهٔ اینها مفهوم‌هایی مجازی قائل بودند. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="واکنش_خلفا"><span id=".D9.88.D8.A7.DA.A9.D9.86.D8.B4_.D8.AE.D9.84.D9.81.D8.A7"></span>واکنش خلفا</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D9%85%D8%B9%D8%AA%D8%B2%D9%84%D9%87&amp;action=edit&amp;section=11" title="ویرایش بخش: واکنش خلفا"><span>ویرایش</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>در زمان بنی‌امیه، معتزله قدرت چندانی نداشت و خلفای بنی‌امیه نیز خیلی متعرض معتزله نمی‌شدند. آن‌ها بیشتر حامی جریان <a href="/wiki/%D9%85%D8%B1%D8%AC%D8%A6%D9%87" title="مرجئه">مرجئه</a> و درگیر با جریان <a href="/wiki/%D8%AE%D9%88%D8%A7%D8%B1%D8%AC" title="خوارج">خوارج</a> بودند. البته به نظر برخی چون <a href="/wiki/%D8%AE%D9%86%D8%AC%DB%8C" class="mw-redirect" title="خنجی">خنجی</a>، بنی‌امیه از مخالفان معتزله محسوب می‌شدند به نحوی که یکی از بنی‌امیه دست و پای یکی از رهبران معتزله را قطع نمود و دستور داد تا وی را در سطل زباله انداختند تا جان داد. اما در زمان حکومت <a href="/wiki/%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%81%D8%AA_%D8%B9%D8%A8%D8%A7%D8%B3%DB%8C" title="خلافت عباسی">بنی‌عباس</a>، به دلیل اینکه عقاید معتزله هماهنگ با سیاست‌های آن‌ها بود، معتزله مورد حمایت دستگاه خلافت قرار گرفت و به ارج و منزلتی بالا دست یافت. در میان <a href="/wiki/%D8%AE%D9%84%D9%81%D8%A7%DB%8C_%D8%B9%D8%A8%D8%A7%D8%B3%DB%8C" class="mw-redirect" title="خلفای عباسی">خلفای عباسی</a>، از جمله <a href="/wiki/%D9%85%D8%A3%D9%85%D9%88%D9%86" title="مأمون">مأمون</a> به حمایت از معتزله پرداخت و مخالفان آن‌ها (اهل سنت، اهل حدیث) را تحت فشار قرار داده و به زندان انداخت. در زمان خلافت مأمون (۱۹۸_۲۱۸ ه‍.ق) آیین معتزله اسلام رسمی خلافت شناخته شد، ولی انگیزهٔ مأمون در این اقدام حسابگری‌های سیاسی بود. وی می‌کوشید تا مذهبی واحد و اجباری را برای همهٔ مسلمانان برقرار سازد، زیرا از همان نیمهٔ دوم سدهٔ نخست هجری نهضت‌های خوارج و شیعیان و <a href="/wiki/%D8%AE%D8%B1%D9%85%D8%AF%DB%8C%D9%86%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="خرمدینان">خرمدینان</a> کار را برای خلافت دشوار کرده بودند، بدین جهت مأمون برای فرونشاندن این جنبش‌ها و پایان بخشیدن به مخالفت‌های گسترده، استقرار یک مذهب واحد دولتی را ضروری دانسته بود. معتزله نخستین کسانی بودند که اصل وجود یک مذهب دولتی را که برای همهٔ مسلمانان اجباری باشد اعلام کردند و تعقیب کسانی را که مخالفت آنان فکر می‌کردند ضروری شمردند. فرمان مربوط به رسمیت معتزله در سال ۲۱۲ هجری از جانب مأمون صادر شد و چند سال بعد فرمان تازه ای از طرف او صدور یافت که بموجب آن قاضیان و علما و فقیهان می‌بایست از لحاظ معتقدات دینی مورد امتحان واقع شوند و هرکس که از قبول معتقدات معتزله امتناع ورزد محکوم به تبعید شود. امام <a href="/wiki/%D8%A7%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%A8%D9%86_%D8%AD%D9%86%D8%A8%D9%84" title="احمد بن حنبل">احمد بن حنبل</a> مؤسس مذهب حنبلی از جملهٔ این تبعید شدگان است. در زمان مأمون یک سازمان بازرسی مذهبی بنام «<a href="/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%86%D9%87" class="mw-redirect" title="محنه">محنه</a>» تأسیس شد که نوعی از دیوان‌های تفتیش عقاید بعدی <a href="/wiki/%DA%A9%D9%84%DB%8C%D8%B3%D8%A7%DB%8C_%DA%A9%D8%A7%D8%AA%D9%88%D9%84%DB%8C%DA%A9" title="کلیسای کاتولیک">کلیسای کاتولیک</a> بود <a href="/wiki/%D9%85%D8%B9%D8%AA%D8%B5%D9%85" title="معتصم">معتصم</a> و <a href="/wiki/%D9%88%D8%A7%D8%AB%D9%82" title="واثق">واثق</a> نیز روش مأمون را ادامه دادند. اما <a href="/wiki/%D9%85%D8%AA%D9%88%DA%A9%D9%84" title="متوکل">متوکل</a> و <a href="/wiki/%D9%82%D8%A7%D8%AF%D8%B1" class="mw-disambig" title="قادر">قادر</a> به مخالفت با معتزله پرداخته و با تحت فشار قرار دادن جریان عقل‌گرایی و از جمله معتزله، این جریان را در انزوا فروگذاردند. همچنین مأمون امیر الکافرین و واثق و معتصم کافر خوانده شدند. ورود «<a href="/wiki/%D8%B5%D9%84%D8%A7%D8%AD_%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86_%D8%A7%DB%8C%D9%88%D8%A8%DB%8C" class="mw-redirect" title="صلاح الدین ایوبی">صلاح الدین ایوبی</a>» به مصر آخرین ضربه را بر معتزله وارد ساخت و چندی نیز مورد تاخت و تاز آن قوم بودند. معتزله پیش از سرکوبگری شدید دوران المتوکل به نوزده فرقهٔ فرعی تقسیم شد. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="گرایش_مذهبی"><span id=".DA.AF.D8.B1.D8.A7.DB.8C.D8.B4_.D9.85.D8.B0.D9.87.D8.A8.DB.8C"></span>گرایش مذهبی</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D9%85%D8%B9%D8%AA%D8%B2%D9%84%D9%87&amp;action=edit&amp;section=12" title="ویرایش بخش: گرایش مذهبی"><span>ویرایش</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>معتزله را نباید صرفاً یک مذهب مستقل در نظر گرفت. رهبران معتزله از آغاز فقهی <a href="/wiki/%D8%AD%D9%86%D9%81%DB%8C" title="حنفی">حنفی</a> داشتند. در قرن ۵ بسیاری از معتزله به مذاهب شیعی (عمدتاً <a href="/wiki/%D8%B2%DB%8C%D8%AF%DB%8C%D9%87" title="زیدیه">زیدیه</a>) پیوستند و معتزلهٔ بصره نیز به اهل سنت پیوستند. از این رو در تاریخ معتزلهٔ متأخر را با نام شیعی معتزلی و سنی معتزلی می‌شناسیم. آن چنان‌که <a href="/wiki/%D8%B2%D9%85%D8%AE%D8%B4%D8%B1%DB%8C" class="mw-redirect" title="زمخشری">زمخشری</a> می‌گوید در گذشته کسانی که به وعد و وعید و منزله بین المنزلتین اعتقاد داشتند معتزله می‌گفتند ولی در زمان‌های بعد معتزله شهرت کسانی شد که به عدل و توحید معتقد بودند. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="فرقه‌های_منسوب_به_معتزله"><span id=".D9.81.D8.B1.D9.82.D9.87.E2.80.8C.D9.87.D8.A7.DB.8C_.D9.85.D9.86.D8.B3.D9.88.D8.A8_.D8.A8.D9.87_.D9.85.D8.B9.D8.AA.D8.B2.D9.84.D9.87"></span>فرقه‌های منسوب به معتزله</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D9%85%D8%B9%D8%AA%D8%B2%D9%84%D9%87&amp;action=edit&amp;section=13" title="ویرایش بخش: فرقه‌های منسوب به معتزله"><span>ویرایش</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ol><li><a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D8%AD%D8%B3%D9%86%DB%8C%D9%87" title="الحسنیه">الحسنیه</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D8%A7%D9%84%D9%88%D8%A7%D8%B5%D9%84%DB%8C%D9%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="الواصلیه (صفحه وجود ندارد)">الواصلیه</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D9%87%D8%B0%DB%8C%D9%84%DB%8C%D9%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="هذیلیه (صفحه وجود ندارد)">هذیلیه</a></li> <li>نظامیه</li> <li><a href="/w/index.php?title=%D8%A8%D8%B4%D8%B1%DB%8C%D9%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="بشریه (صفحه وجود ندارد)">بشریه</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%DA%A9%D8%B9%D8%A8%DB%8C%D9%87" title="الکعبیه">الکعبیه</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D9%87%D8%B4%D8%A7%D9%85%DB%8C%D9%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="هشامیه (صفحه وجود ندارد)">هشامیه</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D8%AC%D8%A8%D8%A7%D8%A6%DB%8C%D9%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="جبائیه (صفحه وجود ندارد)">جبائیه</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D8%AC%D8%A7%D8%AD%D8%B8%DB%8C%D9%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="جاحظیه (صفحه وجود ندارد)">جاحظیه</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D9%85%D8%B9%D9%85%D8%B1%DB%8C%D9%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="معمریه (صفحه وجود ندارد)">معمریه</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D8%AE%DB%8C%D8%A7%D8%B7%DB%8C%D9%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="خیاطیه (صفحه وجود ندارد)">خیاطیه</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D9%85%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D9%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="مداریه (صفحه وجود ندارد)">مداریه</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D8%B4%D9%85%D8%A7%D9%85%DB%8C%D9%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="شمامیه (صفحه وجود ندارد)">شمامیه</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D8%AE%D8%A7%D8%A8%D8%B7%DB%8C%D9%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="خابطیه (صفحه وجود ندارد)">خابطیه</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D9%87%D8%A7%D8%B4%D9%85%DB%8C%D9%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="هاشمیه (صفحه وجود ندارد)">هاشمیه</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D8%A7%D8%B3%DA%A9%D8%A7%D9%81%DB%8C%D9%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="اسکافیه (صفحه وجود ندارد)">اسکافیه</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D8%A7%D8%B3%D9%88%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D9%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="اسواریه (صفحه وجود ندارد)">اسواریه</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AC%D8%B9%D9%81%D8%B1%DB%8C%D9%87" class="mw-disambig" title="جعفریه">جعفریه</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D8%AD%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D9%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="حماریه (صفحه وجود ندارد)">حماریه</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D8%B9%D9%85%D8%B1%D9%88%DB%8C%D9%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="عمرویه (صفحه وجود ندارد)">عمرویه</a></li></ol> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="پانویس"><span id=".D9.BE.D8.A7.D9.86.D9.88.DB.8C.D8.B3"></span>پانویس</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D9%85%D8%B9%D8%AA%D8%B2%D9%84%D9%87&amp;action=edit&amp;section=14" title="ویرایش بخش: پانویس"><span>ویرایش</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r37199623">.mw-parser-output .reflist{font-size:90%;margin-bottom:0.5em;list-style-type:decimal}.mw-parser-output .reflist .references{font-size:100%;margin-bottom:0;list-style-type:inherit}.mw-parser-output .reflist-columns-2{column-width:30em}.mw-parser-output .reflist-columns-3{column-width:25em}.mw-parser-output .reflist-columns{margin-top:0.3em}.mw-parser-output .reflist-columns ol{margin-top:0}.mw-parser-output .reflist-columns li{page-break-inside:avoid;break-inside:avoid-column}.mw-parser-output .reflist-upper-alpha{list-style-type:upper-alpha}.mw-parser-output .reflist-upper-roman{list-style-type:upper-roman}.mw-parser-output .reflist-lower-alpha{list-style-type:lower-alpha}.mw-parser-output .reflist-lower-greek{list-style-type:lower-greek}.mw-parser-output .reflist-lower-roman{list-style-type:lower-roman}</style><div class="reflist reflist-columns references-column-width reflist-columns-2"> <ol class="references"> <li id="cite_note-1"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-1">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFمرتضی_مطهری">مرتضی مطهری، <i>آشنایی با علوم اسلامی</i></a>، <bdi>۱۶۳</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-2"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-2">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFزیباکلام1390">زیباکلام، <i>ما چگونه ما شدیم؟</i></a>، <bdi>۲۵۸</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-3"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-3">↑</a></span> <span class="reference-text">آمالی، سید مرتضی، ج ۱، ص ۱۱۵.</span> </li> <li id="cite_note-4"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-4">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFمرتضی_مطهری">مرتضی مطهری، <i>آشنایی با علوم اسلامی</i></a>، <bdi>۱۶۷</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-5"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-5">↑</a></span> <span class="reference-text">Islam <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">شابک</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/978-0-14-013555-8" title="ویژه:منابع کتاب/978-0-14-013555-8">&#8206;۹۷۸−۰−۱۴−۰۱۳۵۵۵−۸</a> Hammondsworth, Penguin 1954</span> </li> <li id="cite_note-6"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-6">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFزیباکلام1390">زیباکلام، <i>ما چگونه ما شدیم؟</i></a>، <bdi>۲۵۸</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-7"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-7">↑</a></span> <span class="reference-text"><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r39868036">.mw-parser-output cite.citation{font-style:inherit;word-wrap:break-word}.mw-parser-output .citation q{quotes:"\"""\"""'""'"}.mw-parser-output .citation:target{background-color:rgba(0,127,255,0.133)}.mw-parser-output .id-lock-free a,.mw-parser-output .citation .cs1-lock-free a{background:linear-gradient(transparent,transparent),url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/6/65/Lock-green.svg")right 0.1em center/9px no-repeat}.mw-parser-output .id-lock-limited a,.mw-parser-output .id-lock-registration a,.mw-parser-output .citation .cs1-lock-limited a,.mw-parser-output .citation .cs1-lock-registration a{background:linear-gradient(transparent,transparent),url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/d/d6/Lock-gray-alt-2.svg")right 0.1em center/9px no-repeat}.mw-parser-output .id-lock-subscription a,.mw-parser-output .citation .cs1-lock-subscription a{background:linear-gradient(transparent,transparent),url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/a/aa/Lock-red-alt-2.svg")right 0.1em center/9px no-repeat}.mw-parser-output .cs1-ws-icon a{background:linear-gradient(transparent,transparent),url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/4c/Wikisource-logo.svg")right 0.1em center/12px no-repeat}.mw-parser-output .cs1-code{color:inherit;background:inherit;border:none;padding:inherit}.mw-parser-output .cs1-hidden-error{display:none;color:var(--color-error,#d33)}.mw-parser-output .cs1-visible-error{color:var(--color-error,#d33)}.mw-parser-output .cs1-maint{display:none;color:#3a3;margin-left:0.3em}.mw-parser-output .cs1-format{font-size:95%}.mw-parser-output .cs1-kern-left{padding-left:0.2em}.mw-parser-output .cs1-kern-right{padding-right:0.2em}.mw-parser-output .citation .mw-selflink{font-weight:inherit}</style><cite id="CITEREFقدردان_قراملکیقدردان_قراملکی2017" class="citation journal cs1">قدردان قراملکی, علی; قدردان قراملکی, محمدحسن (2017-11-22). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20200430095038/http://www.tkalam.ir/article_38921.html">"تأملی در نسبتِ تفویض به معتزله"</a>. <i>فصلنامه تحقیقات کلامی</i>. <b>5</b> (18): 25–42. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%D9%BE%DB%8C%D8%A7%DB%8C%D9%86%D8%AF" title="شماره استاندارد بین‌المللی پیایند">ISSN</a>&#160;<a rel="nofollow" class="external text" href="//www.worldcat.org/issn/2345-3788">2345-3788</a>. Archived from <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.tkalam.ir/article_38921.html">the original</a> on 30 April 2020<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">1 May</span> 2020</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&amp;rft.genre=article&amp;rft.jtitle=%D9%81%D8%B5%D9%84%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87+%D8%AA%D8%AD%D9%82%DB%8C%D9%82%D8%A7%D8%AA+%DA%A9%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C&amp;rft.atitle=%D8%AA%D8%A3%D9%85%D9%84%DB%8C+%D8%AF%D8%B1+%D9%86%D8%B3%D8%A8%D8%AA%D9%90+%D8%AA%D9%81%D9%88%DB%8C%D8%B6+%D8%A8%D9%87+%D9%85%D8%B9%D8%AA%D8%B2%D9%84%D9%87&amp;rft.volume=5&amp;rft.issue=18&amp;rft.pages=25-42&amp;rft.date=2017-11-22&amp;rft.issn=2345-3788&amp;rft.aulast=%D9%82%D8%AF%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D9%86+%D9%82%D8%B1%D8%A7%D9%85%D9%84%DA%A9%DB%8C&amp;rft.aufirst=%D8%B9%D9%84%DB%8C&amp;rft.au=%D9%82%D8%AF%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D9%86+%D9%82%D8%B1%D8%A7%D9%85%D9%84%DA%A9%DB%8C%2C+%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF%D8%AD%D8%B3%D9%86&amp;rft_id=http%3A%2F%2Fwww.tkalam.ir%2Farticle_38921.html&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%B9%D8%AA%D8%B2%D9%84%D9%87" class="Z3988"></span></span> </li> </ol></div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="منابع"><span id=".D9.85.D9.86.D8.A7.D8.A8.D8.B9"></span>منابع</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D9%85%D8%B9%D8%AA%D8%B2%D9%84%D9%87&amp;action=edit&amp;section=15" title="ویرایش بخش: منابع"><span>ویرایش</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><cite id="CITEREFزیباکلام1390" class="citation book"><a href="/wiki/%D8%B5%D8%A7%D8%AF%D9%82_%D8%B2%DB%8C%D8%A8%D8%A7%DA%A9%D9%84%D8%A7%D9%85" title="صادق زیباکلام">زیباکلام، صادق</a> (<bdi>۱۳۹۰</bdi>). <i><a href="/wiki/%D9%85%D8%A7_%DA%86%DA%AF%D9%88%D9%86%D9%87_%D9%85%D8%A7_%D8%B4%D8%AF%DB%8C%D9%85%D8%9F" class="mw-redirect" title="ما چگونه ما شدیم؟">ما چگونه ما شدیم؟</a></i>. تهران: انتشارات روزنه. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">شابک</a>&#160;<a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/964-334-5-0" title="ویژه:منابع کتاب/964-334-5-0"><bdi>۹۶۴-۳۳۴-۵-۰</bdi></a><span class="cs1-visible-error error citation-comment"> مقدار <code class="cs1-code">&#124;شابک=</code> را بررسی کنید: length (<a href="/wiki/%D8%B1%D8%A7%D9%87%D9%86%D9%85%D8%A7:%D8%AE%D8%B7%D8%A7%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88%DB%8C_%DB%8C%D8%A7%D8%AF%DA%A9%D8%B1%D8%AF#bad_isbn" title="راهنما:خطاهای الگوی یادکرد">کمک</a>)</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=%D9%85%D8%A7+%DA%86%DA%AF%D9%88%D9%86%D9%87+%D9%85%D8%A7+%D8%B4%D8%AF%DB%8C%D9%85%D8%9F&amp;rft.place=%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86&amp;rft.pub=%D8%A7%D9%86%D8%AA%D8%B4%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D8%AA+%D8%B1%D9%88%D8%B2%D9%86%D9%87&amp;rft.date=1390&amp;rft.isbn=964-334-5-0&amp;rft.aulast=%D8%B2%DB%8C%D8%A8%D8%A7%DA%A9%D9%84%D8%A7%D9%85&amp;rft.aufirst=%D8%B5%D8%A7%D8%AF%D9%82&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%B9%D8%AA%D8%B2%D9%84%D9%87" class="Z3988"></span><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r28290294">.mw-parser-output cite.citation{font-style:inherit}.mw-parser-output q{quotes:"\"""\"""'""'"}.mw-parser-output code.cs1-code{color:inherit;background:inherit;border:inherit;padding:inherit}.mw-parser-output .cs1-lock-free a{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/65/Lock-green.svg/9px-Lock-green.svg.png")no-repeat;background-position:right .1em center;padding-right:1em;padding-left:0}.mw-parser-output .cs1-lock-limited a,.mw-parser-output .cs1-lock-registration a{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d6/Lock-gray-alt-2.svg/9px-Lock-gray-alt-2.svg.png")no-repeat;background-position:right .1em center;padding-right:1em;padding-left:0}.mw-parser-output .cs1-lock-subscription a{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/aa/Lock-red-alt-2.svg/9px-Lock-red-alt-2.svg.png")no-repeat;background-position:right .1em center;padding-right:1em;padding-left:0}.mw-parser-output div[dir=ltr] .cs1-lock-free a,.mw-parser-output div[dir=ltr] .cs1-lock-subscription a,.mw-parser-output div[dir=ltr] .cs1-lock-limited a,.mw-parser-output div[dir=ltr] .cs1-lock-registration a{background-position:left .1em center;padding-left:1em;padding-right:0}.mw-parser-output .cs1-subscription,.mw-parser-output .cs1-registration{color:#555}.mw-parser-output .cs1-subscription span,.mw-parser-output .cs1-registration span{border-bottom:1px dotted;cursor:help}.mw-parser-output .cs1-hidden-error{display:none;font-size:100%}.mw-parser-output .cs1-visible-error{font-size:100%}.mw-parser-output .cs1-subscription,.mw-parser-output .cs1-registration,.mw-parser-output .cs1-format{font-size:95%}.mw-parser-output .cs1-kern-left,.mw-parser-output .cs1-kern-wl-left{padding-left:0.2em}.mw-parser-output .cs1-kern-right,.mw-parser-output .cs1-kern-wl-right{padding-right:0.2em}</style></li> <li><cite id="CITEREFمطهری" class="citation book"><a href="/wiki/%D9%85%D8%B1%D8%AA%D8%B6%DB%8C_%D9%85%D8%B7%D9%87%D8%B1%DB%8C" title="مرتضی مطهری">مطهری، مرتضی</a>. <i>آشنایی با علوم اسلامی</i>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=%D8%A2%D8%B4%D9%86%D8%A7%DB%8C%DB%8C+%D8%A8%D8%A7+%D8%B9%D9%84%D9%88%D9%85+%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C&amp;rft.aulast=%D9%85%D8%B7%D9%87%D8%B1%DB%8C&amp;rft.aufirst=%D9%85%D8%B1%D8%AA%D8%B6%DB%8C&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%B9%D8%AA%D8%B2%D9%84%D9%87" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20070205214815/http://archiv.iran-emrooz.net/khonji/khonji820227.html">اسلام در جوامع قبایل عربستان و چگونگی شکل‌گیری مذهبهای شیعه و سنی</a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20070205215049/http://archiv.iran-emrooz.net/khonji/khonji811221.html">اختلاف‌های خاندانی بنی‌امیه و بنی‌هاشم</a></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="پیوند_به_بیرون"><span id=".D9.BE.DB.8C.D9.88.D9.86.D8.AF_.D8.A8.D9.87_.D8.A8.DB.8C.D8.B1.D9.88.D9.86"></span>پیوند به بیرون</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D9%85%D8%B9%D8%AA%D8%B2%D9%84%D9%87&amp;action=edit&amp;section=16" title="ویرایش بخش: پیوند به بیرون"><span>ویرایش</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20110823120251/http://ali.mamouri.com/308">بررسی تطبیقی عقل معتزلی و اشعری</a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20090218000306/http://www.drsoroush.com/Persian/Interviews/P-INT-13870200-NoMotazeli.html">وبگاه دکتر سروش</a></li></ul> <div class="navbox-styles"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r40355799"><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r39648996">.mw-parser-output .navbox{box-sizing:border-box;border:1px solid #a2a9b1;width:100%;clear:both;font-size:88%;text-align:center;padding:1px;margin:1em auto 0}.mw-parser-output .navbox .navbox{margin-top:0}.mw-parser-output .navbox+.navbox,.mw-parser-output .navbox+.navbox-styles+.navbox{margin-top:-1px}.mw-parser-output .navbox-inner,.mw-parser-output .navbox-subgroup{width:100%}.mw-parser-output .navbox-group,.mw-parser-output .navbox-title,.mw-parser-output .navbox-abovebelow{padding:0.25em 1em;line-height:1.5em;text-align:center}.mw-parser-output .navbox-group{white-space:nowrap;text-align:right}.mw-parser-output .navbox,.mw-parser-output .navbox-subgroup{background-color:#f8f9fa}.mw-parser-output .navbox-list{line-height:1.5em;border-color:#f8f9fa}.mw-parser-output .navbox-list-with-group{text-align:right;border-left-width:2px;border-right-style:solid}.mw-parser-output tr+tr>.navbox-abovebelow,.mw-parser-output tr+tr>.navbox-group,.mw-parser-output tr+tr>.navbox-image,.mw-parser-output tr+tr>.navbox-list{border-top:2px solid #f8f9fa}.mw-parser-output .navbox-title{background-color:#b3ccff}.mw-parser-output .navbox-abovebelow,.mw-parser-output .navbox-group,.mw-parser-output .navbox-subgroup .navbox-title{background-color:#dbe7ff}.mw-parser-output .navbox-subgroup .navbox-group,.mw-parser-output .navbox-subgroup .navbox-abovebelow{background-color:#e5edff}.mw-parser-output .navbox-even{background-color:#f8f9fa}.mw-parser-output .navbox-odd{background-color:transparent}.mw-parser-output .navbox .hlist td dl,.mw-parser-output .navbox .hlist td ol,.mw-parser-output .navbox .hlist td ul,.mw-parser-output .navbox td.hlist dl,.mw-parser-output .navbox td.hlist ol,.mw-parser-output .navbox td.hlist ul{padding:0.125em 0}.mw-parser-output .navbox .navbar{display:block;font-size:100%}.mw-parser-output .navbox-title .navbar{float:right;text-align:right;margin-left:0.5em}.mw-parser-output .navbox-list li{unicode-bidi:isolate}</style></div><div role="navigation" class="navbox" aria-labelledby="مذهب‌ها_و_فرقه‌های_اسلامی" style="padding:3px"><table class="nowraplinks mw-collapsible autocollapse navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th scope="col" class="navbox-title" colspan="2"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r40355799"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r40261389"><div class="navbar plainlinks hlist navbar-mini"><ul><li class="nv-نمایش"><a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D9%85%D8%B0%D8%A7%D9%87%D8%A8_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C" title="الگو:مذاهب اسلامی"><abbr title="مشاهدهٔ این الگو">ن</abbr></a></li><li class="nv-بحث"><a href="/wiki/%D8%A8%D8%AD%D8%AB_%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D9%85%D8%B0%D8%A7%D9%87%D8%A8_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C" title="بحث الگو:مذاهب اسلامی"><abbr title="بحث پیرامون این الگو">ب</abbr></a></li><li class="nv-ویرایش"><a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%88%DB%8C%D8%B1%D8%A7%DB%8C%D8%B4_%D8%B5%D9%81%D8%AD%D9%87/%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D9%85%D8%B0%D8%A7%D9%87%D8%A8_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C" title="ویژه:ویرایش صفحه/الگو:مذاهب اسلامی"><abbr title="ویرایش کردن این الگو">و</abbr></a></li></ul></div><div id="مذهب‌ها_و_فرقه‌های_اسلامی" style="font-size:114%;margin:0 4em"><a href="/wiki/%D9%85%D8%B0%D8%A7%D9%87%D8%A8_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C" title="مذاهب اسلامی">مذهب‌ها و فرقه‌های اسلامی</a></div></th></tr><tr><td class="navbox-abovebelow" colspan="2"><div><a href="/wiki/%D9%81%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA_%D9%81%D8%B1%D9%82%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%DA%A9%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85" class="mw-redirect" title="فهرست فرقه‌های کلامی اسلام">فهرست فرقه‌های کلامی اسلام</a>&#32;&#8226;&#32; <a href="/w/index.php?title=%D9%81%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA_%D9%81%D8%B1%D9%82%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%81%D9%82%D9%87%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="فهرست فرقه‌های فقهی اسلام (صفحه وجود ندارد)">فهرست فرقه‌های فقهی اسلام</a></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">وجه تمایز</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"></div><table class="nowraplinks navbox-subgroup" style="border-spacing:0"><tbody><tr><th id="مذهب" scope="row" class="navbox-group" style="width:6em;;padding-left:0em;padding-right:0em;"><div style="padding:0em 0.75em;">مذهب</div></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="padding:0;background:#e6e6fa"><div style="padding:0 0.25em"><span class="nowrap"><b>فرقه‌ها</b></span></div></td></tr></tbody></table><div></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%"><a href="/wiki/%D9%81%D9%82%D9%87" title="فقه">فقهی</a></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"></div><table class="nowraplinks navbox-subgroup" style="border-spacing:0"><tbody><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:6em;;padding-left:0em;padding-right:0em;"><div style="padding:0em 0.75em;"><a href="/wiki/%D8%B3%D9%86%DB%8C" title="سنی">سنی</a></div></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even" style="padding:0"><div style="padding:0 0.25em"><span class="nowrap"><a href="/wiki/%D8%AD%D9%86%D9%81%DB%8C" title="حنفی">حنفی</a>&#32;&#8226;&#32; <a href="/wiki/%D9%85%D8%A7%D9%84%DA%A9%DB%8C" title="مالکی">مالکی</a>&#32;&#8226;&#32; <a href="/wiki/%D8%B4%D8%A7%D9%81%D8%B9%DB%8C" title="شافعی">شافعی</a>&#32;&#8226;&#32; <a href="/wiki/%D8%AD%D9%86%D8%A8%D9%84%DB%8C" title="حنبلی">حنبلی</a></span></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:6em;;padding-left:0em;padding-right:0em;"><div style="padding:0em 0.75em;"><a href="/wiki/%D8%B4%DB%8C%D8%B9%D9%87" title="شیعه">شیعه</a></div></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="padding:0;background:#FFFFFF;"><div style="padding:0 0.25em"><a href="/wiki/%D8%A7%D8%AE%D8%A8%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="اخباریان">اخباریان</a>&#32;&#8226;&#32; <a href="/wiki/%D8%A7%D9%87%D9%84_%D8%AD%D8%AF%DB%8C%D8%AB_%D8%B4%DB%8C%D8%B9%D9%87" class="mw-redirect" title="اهل حدیث شیعه">اهل حدیث شیعه</a>&#32;&#8226;&#32; <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B5%D9%88%D9%84%DB%8C%D9%88%D9%86" title="اصولیون">اصولیون</a>&#32;&#8226;&#32; <a href="/wiki/%D8%B4%DB%8C%D8%AE%DB%8C%D9%87" title="شیخیه">شیخیه</a></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:6em;;padding-left:0em;padding-right:0em;"><div style="padding:0em 0.75em;"><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%88%D9%81" title="تصوف">تصوف</a></div></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even" style="padding:0"><div style="padding:0 0.25em"><a href="/wiki/%D8%A8%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%B4%DB%8C%D9%87" title="بکتاشیه">بکتاشیه</a>&#32;&#8226;&#32; <a href="/wiki/%DA%86%D8%B4%D8%AA%DB%8C%D9%87" title="چشتیه">چشتیه</a>&#32;&#8226;&#32; <a href="/wiki/%D8%AD%D8%B1%D9%88%D9%81%DB%8C%D9%87" title="حروفیه">حروفیه</a>&#32;&#8226;&#32; <a href="/wiki/%D8%AF%D8%B3%D9%88%D9%82%DB%8C%D9%87" title="دسوقیه">دسوقیه</a>&#32;&#8226;&#32; <a href="/wiki/%D8%B3%D9%87%D8%B1%D9%88%D8%B1%D8%AF%DB%8C%D9%87" title="سهروردیه">سهروردیه</a>&#32;&#8226;&#32; <a href="/wiki/%D8%B4%D8%A7%D8%B0%D9%84%DB%8C%D9%87" title="شاذلیه">شاذلیه</a>&#32;&#8226;&#32; <a href="/w/index.php?title=%D8%B2%D8%A7%D9%87%D8%AF%DB%8C%D9%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="زاهدیه (صفحه وجود ندارد)">زاهدیه</a>&#32;&#8226;&#32; <a href="/wiki/%D8%B7%D8%B1%DB%8C%D9%82%D8%AA_%D8%B5%D9%81%D9%88%DB%8C%D9%87" title="طریقت صفویه">صفویه</a>&#32;&#8226;&#32; <a href="/wiki/%D9%85%D9%84%D8%A7%D9%85%D8%AA%DB%8C%D9%87" title="ملامتیه">ملامتیه</a>&#32;&#8226;&#32; <a href="/wiki/%D9%85%D9%88%D9%84%D9%88%DB%8C%D9%87" class="mw-redirect" title="مولویه">مولویه</a>&#32;&#8226;&#32; <a href="/wiki/%D8%B3%D9%84%D8%B3%D9%84%D9%87_%D9%86%D8%B9%D9%85%D8%AA%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%87%DB%8C" class="mw-redirect" title="سلسله نعمت‌الهی">نعمت‌اللهی</a>&#32;&#8226;&#32; <a href="/wiki/%D9%86%D9%82%D8%B4%D8%A8%D9%86%D8%AF%DB%8C%D9%87" title="نقشبندیه">نقشبندیه</a>&#32;&#8226;&#32; <a href="/wiki/%D9%86%D9%82%D8%B7%D9%88%DB%8C%D9%87" title="نقطویه">نقطویه</a>&#32;&#8226;&#32; <a href="/wiki/%D9%86%D9%88%D8%B1%D8%A8%D8%AE%D8%B4%DB%8C%D9%87" title="نوربخشیه">نوربخشیه</a>&#32;&#8226;&#32; <a href="/wiki/%D8%B3%D9%84%D8%B3%D9%84%D9%87_%D8%B0%D9%87%D8%A8%DB%8C%D9%87" title="سلسله ذهبیه">ذهبیه</a>&#32;&#8226;&#32; (ببینید: <a href="/wiki/%D9%81%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA_%D8%B7%D8%B1%DB%8C%D9%82%D8%AA%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%AA%D8%B5%D9%88%D9%81" title="فهرست طریقت‌های تصوف">فهرست کامل طریقت‌های تصوف</a>)</div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:6em;;padding-left:0em;padding-right:0em;"><div style="padding:0em 0.75em;"><a href="/wiki/%D8%A7%D8%A8%D8%A7%D8%B6%DB%8C%D9%87" title="اباضیه">اباضیه</a></div></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="padding:0;background:#FFFFFF;"><div style="padding:0 0.25em"><a href="/w/index.php?title=%D9%88%D9%87%D8%A8%DB%8C%D9%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="وهبیه (صفحه وجود ندارد)">وهبیه</a>&#32;&#8226;&#32; <a href="/w/index.php?title=%D8%AD%D8%A7%D8%B1%D8%AB%DB%8C%D9%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="حارثیه (صفحه وجود ندارد)">حارثیه</a>&#32;&#8226;&#32; <a href="/w/index.php?title=%D8%B7%D8%B1%DB%8C%D9%81%DB%8C%D9%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="طریفیه (صفحه وجود ندارد)">طریفیه</a>&#32;&#8226;&#32; <a href="/wiki/%D9%86%DA%A9%D8%A7%D8%B1" class="mw-redirect" title="نکار">نکّار</a>&#32;&#8226;&#32; <a href="/w/index.php?title=%D9%86%D9%81%D8%A7%D8%AB%DB%8C%D9%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="نفاثیه (صفحه وجود ندارد)">نفاثیه</a>&#32;&#8226;&#32; <a href="/w/index.php?title=%D8%AE%D9%84%DB%8C%D9%81%DB%8C%D9%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="خلیفیه (صفحه وجود ندارد)">خلیفیه</a>&#32;&#8226;&#32; <a href="/w/index.php?title=%D8%B9%D9%85%D8%B1%DB%8C%D9%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="عمریه (صفحه وجود ندارد)">عمریه</a>&#32;&#8226;&#32; <a href="/wiki/%D8%AD%D8%B3%D9%86%DB%8C%D9%87" title="حسنیه">حسنیه</a>&#32;&#8226;&#32; <a href="/wiki/%D8%B3%DA%A9%D8%A7%DA%A9%DB%8C%D9%87" title="سکاکیه">سکاکیه</a>&#32;&#8226;&#32; <a href="/w/index.php?title=%D8%AD%D9%81%D8%B5%DB%8C%D9%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="حفصیه (صفحه وجود ندارد)">حفصیه</a>&#32;&#8226;&#32; <a href="/w/index.php?title=%DB%8C%D8%B2%DB%8C%D8%AF%DB%8C%D9%87_(%D8%A7%D8%A8%D8%A7%D8%B6%DB%8C)&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="یزیدیه (اباضی) (صفحه وجود ندارد)">یزیدیه</a></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:6em;;padding-left:0em;padding-right:0em;"><div style="padding:0em 0.75em;"><a href="/wiki/%D8%B2%DB%8C%D8%AF%DB%8C%D9%87" title="زیدیه">زیدیه</a></div></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even" style="padding:0"><div style="padding:0 0.25em"><a href="/wiki/%D8%AC%D8%A7%D8%B1%D9%88%D8%AF%DB%8C%D9%87" class="mw-redirect" title="جارودیه">جارودیه</a>&#32;&#8226;&#32; سلیمانیه/<a href="/wiki/%D8%AC%D8%B1%DB%8C%D8%B1%DB%8C%D9%87" title="جریریه">جریریه</a>&#32;&#8226;&#32; <a href="/w/index.php?title=%D8%B5%D8%A7%D9%84%D8%AD%DB%8C%D9%87_(%D9%85%D8%B0%D9%87%D8%A8)&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="صالحیه (مذهب) (صفحه وجود ندارد)">صالحیه</a>/<a href="/wiki/%D8%A7%D8%A8%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D9%87" class="mw-redirect" title="ابتریه">ابتریه</a>&#32;&#8226;&#32; <a href="/wiki/%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%DB%8C%D9%87_(%D9%85%D8%B0%D9%87%D8%A8)" title="ناصریه (مذهب)">ناصریه</a>&#32;&#8226;&#32; <a href="/wiki/%D9%82%D8%A7%D8%B3%D9%85%DB%8C%D9%87" title="قاسمیه">قاسمیه</a>/<a href="/wiki/%D9%87%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D9%87" class="mw-redirect" title="هادیه">هادیه</a></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:6em;;padding-left:0em;padding-right:0em;"><div style="padding:0em 0.75em;"><a href="/wiki/%DA%A9%D8%B1%D8%A7%D9%85%DB%8C%D9%87" title="کرامیه">کرامیه</a></div></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="padding:0;background:#FFFFFF;"><div style="padding:0 0.25em">-</div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:6em;;padding-left:0em;padding-right:0em;"><div style="padding:0em 0.75em;"><a href="/wiki/%D8%AC%D9%87%D9%85%DB%8C%D9%87" title="جهمیه">جهمیه</a></div></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even" style="padding:0"><div style="padding:0 0.25em"><a href="/w/index.php?title=%D8%A8%D8%AE%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D9%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="بخاریه (صفحه وجود ندارد)">بخاریه</a>&#32;&#8226;&#32; <a href="/w/index.php?title=%D8%AD%D8%B1%D9%82%DB%8C%D9%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="حرقیه (صفحه وجود ندارد)">حرقیه</a>&#32;&#8226;&#32; <a href="/w/index.php?title=%D8%BA%DB%8C%D8%B1%DB%8C%D9%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="غیریه (صفحه وجود ندارد)">غیریه</a>&#32;&#8226;&#32; <a href="/w/index.php?title=%D9%85%D8%AA%D8%B1%D8%A7%D9%82%D8%A8%D9%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="متراقبه (صفحه وجود ندارد)">متراقبه</a>&#32;&#8226;&#32; <a href="/wiki/%D9%85%DB%8C%D9%84%DB%8C%D9%87" title="میلیه">میلیه</a>&#32;&#8226;&#32;</div></td></tr></tbody></table><div></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%"><a href="/wiki/%D8%B9%D9%84%D9%85_%DA%A9%D9%84%D8%A7%D9%85" title="علم کلام">کلامی</a></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"></div><table class="nowraplinks navbox-subgroup" style="border-spacing:0"><tbody><tr><th id="اشعریان" scope="row" class="navbox-group" style="width:6em;;padding-left:0em;padding-right:0em;"><div style="padding:0em 0.75em;"><a href="/wiki/%D8%A7%D8%B4%D8%B9%D8%B1%DB%8C%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="اشعریان">اشعریان</a></div></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="padding:0"><div style="padding:0 0.25em"><span class="nowrap">-</span></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:6em;;padding-left:0em;padding-right:0em;"><div style="padding:0em 0.75em;"><a href="/wiki/%D8%AE%D9%88%D8%A7%D8%B1%D8%AC" title="خوارج">خوارج</a></div></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even" style="padding:0;background:#FFFFFF;"><div style="padding:0 0.25em"><a href="/wiki/%D8%A7%D8%A8%D8%A7%D8%B6%DB%8C%D9%87" title="اباضیه">اباضیه</a>&#32;&#8226;&#32; <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D9%82%D9%87" title="ازارقه">ازارقه</a>&#32;&#8226;&#32; <a href="/w/index.php?title=%D8%AD%D8%B1%D9%88%D8%B1%DB%8C%D9%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="حروریه (صفحه وجود ندارد)">حروریه</a>&#32;&#8226;&#32; <a href="/wiki/%D8%A8%DB%8C%D9%87%D8%B3%DB%8C%D9%87" title="بیهسیه">بیهسیه</a>&#32;&#8226;&#32; <a href="/wiki/%D8%AB%D8%B9%D8%A7%D9%84%D8%A8%D9%87" title="ثعالبه">ثعالبه</a>&#32;&#8226;&#32; <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%DB%8C%D8%B7%DB%8C%D9%87" title="شمیطیه">شمیطیه</a>&#32;&#8226;&#32; <a href="/wiki/%D8%B5%D9%81%D8%B1%DB%8C%D9%87" title="صفریه">صفریه</a>&#32;&#8226;&#32; <a href="/wiki/%D8%B9%D8%AC%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D9%87" title="عجارده">عجارده</a> • <a href="/w/index.php?title=%D9%85%D8%AD%DA%A9%D9%85%D9%87_(%D9%81%D8%B1%D9%82%D9%87)&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="محکمه (فرقه) (صفحه وجود ندارد)">محکمه</a>&#32;&#8226;&#32; <a href="/wiki/%D8%B2%DB%8C%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D9%87" title="زیادیه">زیادیه</a>&#32;&#8226;&#32; <a href="/wiki/%D9%86%D8%AC%D8%AF%D8%A7%D8%AA" title="نجدات">نجدات</a></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:6em;;padding-left:0em;padding-right:0em;"><div style="padding:0em 0.75em;"><a href="/wiki/%D8%B3%D9%84%D9%81%DB%8C%E2%80%8C%DA%AF%D8%B1%DB%8C" title="سلفی‌گری">سلفی</a></div></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="padding:0"><div style="padding:0 0.25em">قدیم: <a href="/wiki/%D8%A7%D9%87%D9%84_%D8%AD%D8%AF%DB%8C%D8%AB" title="اهل حدیث">اهل حدیث</a>&#32;&#8226;&#32; جدید: <a href="/wiki/%D9%88%D9%87%D8%A7%D8%A8%DB%8C%D8%AA" title="وهابیت">وهابیت</a></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:6em;;padding-left:0em;padding-right:0em;"><div style="padding:0em 0.75em;"><a href="/wiki/%D8%B4%DB%8C%D8%B9%D9%87" title="شیعه">شیعه</a></div></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even" style="padding:0;background:#FFFFFF;"><div style="padding:0 0.25em"><a href="/wiki/%D8%B4%DB%8C%D8%B9%D9%87_%D8%AF%D9%88%D8%A7%D8%B2%D8%AF%D9%87%E2%80%8C%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85%DB%8C" title="شیعه دوازده‌امامی">دوازده‌امامی</a>&#32;&#8226;&#32; <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D9%85%D8%A7%D8%B9%DB%8C%D9%84%DB%8C%D9%87" title="اسماعیلیه">اسماعیلیه</a> (<a href="/wiki/%D8%A2%D9%82%D8%A7%D8%AE%D8%A7%D9%86%DB%8C%D9%87" title="آقاخانیه">آقاخانیه</a>، <a href="/wiki/%D8%AF%D8%B1%D9%88%D8%B2%DB%8C%D9%87" class="mw-redirect" title="دروزیه">دروزیه</a>، <a href="/wiki/%D9%82%D8%B1%D9%85%D8%B7%DB%8C%D9%87" class="mw-redirect" title="قرمطیه">قرمطیه</a>، <a href="/wiki/%D9%86%D8%B2%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D9%87" title="نزاریه">نزاریه</a>)&#32;&#8226;&#32; <a href="/wiki/%D8%B2%DB%8C%D8%AF%DB%8C%D9%87" title="زیدیه">زیدیه</a>&#32;&#8226;&#32; <a href="/wiki/%D8%AE%D9%84%D9%81%D8%A7%DB%8C_%D9%81%D8%A7%D8%B7%D9%85%DB%8C" class="mw-redirect" title="خلفای فاطمی">فاطمیان</a>· <a href="/wiki/%D9%82%D8%B1%D9%85%D8%B7%DB%8C%D8%A7%D9%86" title="قرمطیان">قرمطیان</a>· <a href="/wiki/%D9%86%D8%B5%DB%8C%D8%B1%DB%8C%D9%87" class="mw-redirect" title="نصیریه">نصیریه</a>/علویه&#32;&#8226;&#32; (ببینید: <a href="/wiki/%D9%81%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA_%D9%81%D8%B1%D9%82%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%B4%DB%8C%D8%B9%D9%87" class="mw-redirect" title="فهرست فرقه‌های شیعه">فهرست کامل فرقه‌های شیعه</a>)</div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:6em;;padding-left:0em;padding-right:0em;"><div style="padding:0em 0.75em;"><a href="/wiki/%D8%B7%D8%AD%D8%A7%D9%88%DB%8C%D9%87" title="طحاویه">طحاویه</a></div></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="padding:0"><div style="padding:0 0.25em">-</div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:6em;;padding-left:0em;padding-right:0em;"><div style="padding:0em 0.75em;"><a href="/w/index.php?title=%D8%B9%D8%AB%D9%85%D8%A7%D9%86%DB%8C%D9%87_(%D9%85%D8%B0%D9%87%D8%A8)&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="عثمانیه (مذهب) (صفحه وجود ندارد)">عثمانیه</a></div></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even" style="padding:0;background:#FFFFFF;"><div style="padding:0 0.25em">-</div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:6em;;padding-left:0em;padding-right:0em;"><div style="padding:0em 0.75em;"><a href="/wiki/%D8%BA%D8%A7%D9%84%DB%8C%D8%A7%D9%86" title="غالیان">غُلات</a></div></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="padding:0"><div style="padding:0 0.25em"><a href="/wiki/%D8%BA%D8%A7%D9%84%DB%8C%D8%A7%D9%86" title="غالیان">غالیان</a>/<a href="/wiki/%D8%BA%D9%84%D9%88" class="mw-redirect" title="غلو">غلو</a>&#32;&#8226;&#32; <a href="/wiki/%D8%BA%D8%B1%D8%A7%D8%A8%DB%8C%D9%87" title="غرابیه">غرابیه</a>&#32;&#8226;&#32; <a href="/w/index.php?title=%D8%BA%D9%85%D8%A7%D9%85%DB%8C%D9%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="غمامیه (صفحه وجود ندارد)">غمامیه</a>&#32;&#8226;&#32; (ببینید: <a href="/wiki/%D9%81%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA_%D9%81%D8%B1%D9%82%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%B4%DB%8C%D8%B9%D9%87" class="mw-redirect" title="فهرست فرقه‌های شیعه">فهرست کامل فرقه‌های غُلات</a>)</div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:6em;;padding-left:0em;padding-right:0em;"><div style="padding:0em 0.75em;"><a href="/wiki/%D9%82%D8%AF%D8%B1%DB%8C%D9%87" title="قدریه">قدریه</a></div></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even" style="padding:0;background:#FFFFFF;"><div style="padding:0 0.25em">-</div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:6em;;padding-left:0em;padding-right:0em;"><div style="padding:0em 0.75em;"><a href="/wiki/%D9%85%D8%A7%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D8%AF%DB%8C%D9%87" class="mw-redirect" title="ماتریدیه">ماتریدیه</a></div></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="padding:0"><div style="padding:0 0.25em">-</div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:6em;;padding-left:0em;padding-right:0em;"><div style="padding:0em 0.75em;"><a href="/wiki/%D9%85%D8%B1%D8%AC%D8%A6%D9%87" title="مرجئه">مرجئه</a></div></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even" style="padding:0;background:#FFFFFF;"><div style="padding:0 0.25em"><a href="/wiki/%DB%8C%D9%88%D9%86%D8%B3%DB%8C%D9%87" title="یونسیه">یونسیه</a>&#32;&#8226;&#32; <a href="/w/index.php?title=%D8%B9%D8%A8%DB%8C%D8%AF%DB%8C%D9%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="عبیدیه (صفحه وجود ندارد)">عبیدیه</a>&#32;&#8226;&#32; <a href="/w/index.php?title=%D8%BA%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C%D9%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="غسانیه (صفحه وجود ندارد)">غسانیه</a>&#32;&#8226;&#32; <a href="/w/index.php?title=%D8%AA%D9%88%D9%85%D9%86%DB%8C%D9%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="تومنیه (صفحه وجود ندارد)">تومنیه</a>&#32;&#8226;&#32; <a href="/w/index.php?title=%D8%AA%D9%88%D8%A8%D8%A7%D9%86%DB%8C%D9%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="توبانیه (صفحه وجود ندارد)">توبانیه</a>&#32;&#8226;&#32; <a href="/w/index.php?title=%D8%B5%D8%A7%D9%84%D8%AD%DB%8C%D9%87_(%D9%85%D8%B0%D9%87%D8%A8)&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="صالحیه (مذهب) (صفحه وجود ندارد)">صالحیه (مذهب)</a></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:6em;;padding-left:0em;padding-right:0em;"><div style="padding:0em 0.75em;"><a class="mw-selflink selflink">معتزله</a></div></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="padding:0"><div style="padding:0 0.25em"><a href="/w/index.php?title=%D9%88%D8%A7%D8%B5%D9%84%DB%8C%D9%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="واصلیه (صفحه وجود ندارد)">واصلیه</a>&#32;&#8226;&#32; <a href="/w/index.php?title=%D9%87%D8%B0%DB%8C%D9%84%DB%8C%D9%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="هذیلیه (صفحه وجود ندارد)">هذیلیه</a>&#32;&#8226;&#32; <a href="/wiki/%D9%86%D8%B8%D8%A7%D9%85%DB%8C%D9%87" title="نظامیه">نظامیه</a>&#32;&#8226;&#32; <a href="/w/index.php?title=%D8%AE%D8%A7%D8%A8%D8%B7%DB%8C%D9%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="خابطیه (صفحه وجود ندارد)">خابطیه</a>/<a href="/w/index.php?title=%D8%AD%D8%AF%D8%AB%DB%8C%D9%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="حدثیه (صفحه وجود ندارد)">حدثیه</a>&#32;&#8226;&#32; <a href="/w/index.php?title=%D8%A8%D8%B4%D8%B1%DB%8C%D9%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="بشریه (صفحه وجود ندارد)">بشریه</a>&#32;&#8226;&#32; <a href="/w/index.php?title=%D9%85%D8%B9%D9%85%D8%B1%DB%8C%D9%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="معمریه (صفحه وجود ندارد)">معمریه</a>&#32;&#8226;&#32; <a href="/w/index.php?title=%D9%85%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D9%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="مرداریه (صفحه وجود ندارد)">مرداریه</a>&#32;&#8226;&#32; <a href="/w/index.php?title=%D8%AB%D9%85%D8%A7%D9%85%DB%8C%D9%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="ثمامیه (صفحه وجود ندارد)">ثمامیه</a>&#32;&#8226;&#32; <a href="/w/index.php?title=%D9%87%D8%B4%D8%A7%D9%85%DB%8C%D9%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="هشامیه (صفحه وجود ندارد)">هشامیه</a>&#32;&#8226;&#32; <a href="/w/index.php?title=%D8%AC%D8%A7%D8%AD%D8%B8%DB%8C%D9%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="جاحظیه (صفحه وجود ندارد)">جاحظیه</a>&#32;&#8226;&#32; <a href="/w/index.php?title=%D8%AE%DB%8C%D8%A7%D8%B7%DB%8C%D9%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="خیاطیه (صفحه وجود ندارد)">خیاطیه</a>/کعبیه&#32;&#8226;&#32; <a href="/w/index.php?title=%D8%AC%D8%A8%D8%A7%D9%86%DB%8C%D9%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="جبانیه (صفحه وجود ندارد)">جبانیه</a>/<a href="/w/index.php?title=%D8%A8%D9%87%D8%B4%D9%85%DB%8C%D9%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="بهشمیه (صفحه وجود ندارد)">بهشمیه</a></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:6em;;padding-left:0em;padding-right:0em;"><div style="padding:0em 0.75em;"><a href="/wiki/%D8%A7%D8%AD%D9%85%D8%AF%DB%8C%D9%87" title="احمدیه">احمدیه</a><br />/<a href="/w/index.php?title=%D9%82%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D8%A7%D9%86%DB%8C%D9%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="قادیانیه (صفحه وجود ندارد)">قادیانیه</a></div></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even" style="padding:0;background:#FFFFFF;"><div style="padding:0 0.25em">-</div></td></tr></tbody></table><div></div></td></tr><tr><td class="navbox-abovebelow" colspan="2"><div><small>گروهی از منابع اسلامی <a href="/wiki/%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DB%8C%D9%87" title="بابیه">بابیت</a> و <a href="/wiki/%D8%AF%DB%8C%D9%86_%D8%A8%D9%87%D8%A7%D8%A6%DB%8C" class="mw-redirect" title="دین بهائی">بهائیت</a> را آئینی در اصل منشعب از کلام‌شناسی شیعه (<a rel="nofollow" class="external autonumber" href="http://www.encyclopaediaislamica.com/madkhal2.php?sid=2206">[۱]</a>، <a rel="nofollow" class="external autonumber" href="http://www.cgie.org.ir/shavad.asp?id=123&amp;avaid=4284">[۲]</a>) می‌دانند و گروهی دیگر از منابع به مستقل بودن این دو از اسلام اشاره دارند (<a rel="nofollow" class="external autonumber" href="http://www.britannica.com/eb/article-9001542/Bahai-faith">[۳]</a>، <a rel="nofollow" class="external autonumber" href="http://altoona.psu.edu/journals/war-crimes/articles/V1/v1n1a3.pdf">[۴]</a>).</small></div></td></tr></tbody></table></div> <div class="navbox-styles"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r40355799"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39648996"></div><div role="navigation" class="navbox" aria-labelledby="الهیات" style="padding:3px"><table class="nowraplinks mw-collapsible mw-collapsed navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th scope="col" class="navbox-title" colspan="2" style="background-color:#CDB079;background-color:#CDB079"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r40355799"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r40261389"><div class="navbar plainlinks hlist navbar-mini"><ul><li class="nv-نمایش"><a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%A7%D9%84%D9%87%DB%8C%D8%A7%D8%AA" title="الگو:الهیات"><abbr title="مشاهدهٔ این الگو">ن</abbr></a></li><li class="nv-بحث"><a href="/w/index.php?title=%D8%A8%D8%AD%D8%AB_%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%A7%D9%84%D9%87%DB%8C%D8%A7%D8%AA&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="بحث الگو:الهیات (صفحه وجود ندارد)"><abbr title="بحث پیرامون این الگو">ب</abbr></a></li><li class="nv-ویرایش"><a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%88%DB%8C%D8%B1%D8%A7%DB%8C%D8%B4_%D8%B5%D9%81%D8%AD%D9%87/%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%A7%D9%84%D9%87%DB%8C%D8%A7%D8%AA" title="ویژه:ویرایش صفحه/الگو:الهیات"><abbr title="ویرایش کردن این الگو">و</abbr></a></li></ul></div><div id="الهیات" style="font-size:114%;margin:0 4em"><a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D9%87%DB%8C%D8%A7%D8%AA" title="الهیات">الهیات</a></div></th></tr><tr><td class="navbox-abovebelow" colspan="2" style="background-color:#CDB079"><div>مباحث کلی الهیات</div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="background-color:#CDB079;width:1%"><a href="/w/index.php?title=%D8%A8%D8%B1%D9%87%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="برهان‌شناسی (صفحه وجود ندارد)">برهان‌شناسی</a></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"></div><table class="nowraplinks navbox-subgroup" style="border-spacing:0"><tbody><tr><th id="عمومی" scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;padding-left:0em;padding-right:0em;"><div style="padding:0em 0.75em;">عمومی</div></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"><a href="/wiki/%D8%AC%D8%AF%D9%84" title="جدل">جدل</a>&#160;<span style="font-weight:bold;">&#183;</span>&#32; <a href="/w/index.php?title=%D9%88%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D8%B2%DB%8C_%D9%85%D8%AB%D8%A8%D8%AA&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="واسازی مثبت (صفحه وجود ندارد)">واسازی مثبت</a>&#160;<span style="font-weight:bold;">&#183;</span>&#32;</div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;padding-left:0em;padding-right:0em;"><div style="padding:0em 0.75em;">مسیحی</div></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"><a href="/w/index.php?title=%D8%A8%D8%B1%D9%87%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%D8%A2%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D9%85%D8%B3%DB%8C%D8%AD%DB%8C%D8%AA&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="برهان‌آوری مسیحیت (صفحه وجود ندارد)">برهان‌آوری مسیحیت</a>&#160;<span style="font-weight:bold;">&#183;</span>&#32; <a href="/w/index.php?title=%D9%81%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA_%D8%AF%D9%81%D8%A7%D8%B9%E2%80%8C%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%85%D8%B3%DB%8C%D8%AD%DB%8C&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="فهرست دفاع‌نامه‌های مسیحی (صفحه وجود ندارد)">فهرست دفاع‌نامه‌های مسیحی</a>&#160;<span style="font-weight:bold;">&#183;</span>&#32; <a href="/w/index.php?title=%D8%A8%D8%B1%D9%87%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%D8%A2%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D9%87%D9%85%D9%87%E2%80%8C%D8%AF%DB%8C%D9%86%DB%8C&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="برهان‌آوری همه‌دینی (صفحه وجود ندارد)">برهان‌آوری همه‌دینی</a>&#160;<span style="font-weight:bold;">&#183;</span>&#32; <a href="/w/index.php?title=%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87_%D8%AF%DB%8C%D9%88%DA%AF%D9%86%D8%AA%D9%88%D8%B3&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="نامه دیوگنتوس (صفحه وجود ندارد)">نامه دیوگنتوس</a>&#160;<span style="font-weight:bold;">&#183;</span>&#32; <a href="/wiki/%D8%B3%D9%87%E2%80%8C%D8%B1%D8%A7%D9%87%DB%8C" title="سه‌راهی">سه‌راهی</a>&#160;<span style="font-weight:bold;">&#183;</span>&#32; <a href="/w/index.php?title=%D9%86%DB%8C%D8%A7%DB%8C%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D9%BE%D8%B1%D8%B3%D8%AA%DB%8C&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="نیایکتاپرستی (صفحه وجود ندارد)">نیایکتاپرستی</a>&#160;<span style="font-weight:bold;">&#183;</span>&#32;</div></td></tr></tbody></table><div></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="background-color:#CDB079;width:1%"><a href="/w/index.php?title=%D8%A8%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%B4%D8%AA%E2%80%8C%D9%87%D8%A7_%D8%A7%D8%B2_%D8%AE%D8%AF%D8%A7&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="برداشت‌ها از خدا (صفحه وجود ندارد)">برداشت‌ها از خدا</a></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"></div><table class="nowraplinks navbox-subgroup" style="border-spacing:0"><tbody><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;padding-left:0em;padding-right:0em;"><div style="padding:0em 0.75em;">حضور الهی</div></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"><a href="/w/index.php?title=%D8%AD%D8%B6%D9%88%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D9%87%DB%8C&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="حضور الهی (صفحه وجود ندارد)">حضور الهی</a></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;padding-left:0em;padding-right:0em;"><div style="padding:0em 0.75em;">خدا به عنوان</div></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"><a href="/wiki/%D8%A2%D8%A6%DB%8C%D9%86_%D8%B2%D8%B1%D9%88%D8%A7%D9%86%DB%8C" class="mw-redirect" title="آئین زروانی">زمان</a>&#160;<span style="font-weight:bold;">&#183;</span>&#32; <a href="/w/index.php?title=%D8%AE%D8%AF%D8%A7%D9%88%D9%86%D8%AF_%D8%B1%D9%88%D8%B2%DB%8C%E2%80%8C%D8%B1%D8%B3%D8%A7%D9%86&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="خداوند روزی‌رسان (صفحه وجود ندارد)">روزی‌رسان</a>&#160;<span style="font-weight:bold;">&#183;</span>&#32; <a href="/w/index.php?title=%D8%AE%D8%AF%D8%A7_%D8%A8%D9%87_%D8%B9%D9%86%D9%88%D8%A7%D9%86_%D8%B4%DB%8C%D8%B7%D8%A7%D9%86&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="خدا به عنوان شیطان (صفحه وجود ندارد)">شیطان</a></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;padding-left:0em;padding-right:0em;"><div style="padding:0em 0.75em;">خدا در</div></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"><a href="/wiki/%D8%AE%D8%AF%D8%A7_%D8%AF%D8%B1_%D8%AF%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%D8%A8%D8%B1%D8%A7%D9%87%DB%8C%D9%85%DB%8C" title="خدا در دین‌های ابراهیمی">دین‌های ابراهیمی</a>&#160;<span style="font-weight:bold;">&#183;</span>&#32; <a href="/w/index.php?title=%D8%AE%D8%AF%D8%A7_%D8%AF%D8%B1_%D8%A8%D9%87%D8%A7%DB%8C%DB%8C%D8%AA&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="خدا در بهاییت (صفحه وجود ندارد)">بهاییت</a>&#160;<span style="font-weight:bold;">&#183;</span>&#32; <a href="/w/index.php?title=%D8%AE%D8%AF%D8%A7_%D8%AF%D8%B1_%D8%A8%D9%88%D8%AF%D8%A7%DA%AF%D8%B1%D8%A7%DB%8C%DB%8C&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="خدا در بوداگرایی (صفحه وجود ندارد)">بوداگرایی</a>&#160;<span style="font-weight:bold;">&#183;</span>&#32; <a href="/wiki/%D8%AE%D8%AF%D8%A7_%D8%AF%D8%B1_%D9%85%D8%B3%DB%8C%D8%AD%DB%8C%D8%AA" title="خدا در مسیحیت">مسیحیت</a>&#160;<span style="font-weight:bold;">&#183;</span>&#32; <a href="/w/index.php?title=%D8%AE%D8%AF%D8%A7_%D8%AF%D8%B1_%D9%87%D9%86%D8%AF%D9%88%DA%AF%D8%B1%D8%A7%DB%8C%DB%8C&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="خدا در هندوگرایی (صفحه وجود ندارد)">هندوگرایی</a>&#160;<span style="font-weight:bold;">&#183;</span>&#32; <a href="/wiki/%D8%AE%D8%AF%D8%A7_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85" title="خدا در اسلام">اسلام</a>&#160;<span style="font-weight:bold;">&#183;</span>&#32; <a href="/w/index.php?title=%D8%AE%D8%AF%D8%A7_%D8%AF%D8%B1_%D8%AC%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%DA%AF%D8%B1%D8%A7%DB%8C%DB%8C&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="خدا در جین‌گرایی (صفحه وجود ندارد)">جـِین‌گرایی</a>&#160;<span style="font-weight:bold;">&#183;</span>&#32; <a href="/wiki/%D8%AE%D8%AF%D8%A7_%D8%AF%D8%B1_%DB%8C%D9%87%D9%88%D8%AF%DB%8C%D8%AA" title="خدا در یهودیت">یهودیت</a>&#160;<span style="font-weight:bold;">&#183;</span>&#32; <a href="/wiki/%D8%AE%D8%AF%D8%A7_%D8%AF%D8%B1_%D8%A2%DB%8C%DB%8C%D9%86_%D8%B3%DB%8C%DA%A9" title="خدا در آیین سیک">سیک‌گرایی</a>&#160;<span style="font-weight:bold;">&#183;</span>&#32; <a href="/wiki/%D8%A7%D9%87%D9%88%D8%B1%D8%A7%D9%85%D8%B2%D8%AF%D8%A7" title="اهورامزدا">اهورا مزدا</a></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;padding-left:0em;padding-right:0em;"><div style="padding:0em 0.75em;"><a href="/wiki/%D9%86%D8%A7%D9%85%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%AE%D8%AF%D8%A7" title="نام‌های خدا">نام‌های خدا</a> در</div></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"><a href="/wiki/%D9%86%D8%A7%D9%85%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%AE%D8%AF%D8%A7_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85" title="نام‌های خدا در اسلام">اسلام</a>&#160;<span style="font-weight:bold;">&#183;</span>&#32; <a href="/w/index.php?title=%D9%86%D8%A7%D9%85%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%AE%D8%AF%D8%A7_%D8%AF%D8%B1_%D9%85%D8%B3%DB%8C%D8%AD%DB%8C%D8%AA&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="نام‌های خدا در مسیحیت (صفحه وجود ندارد)">مسیحیت</a>&#160;<span style="font-weight:bold;">&#183;</span>&#32; <a href="/wiki/%D9%86%D8%A7%D9%85%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%AE%D8%AF%D8%A7_%D8%AF%D8%B1_%DB%8C%D9%87%D9%88%D8%AF%DB%8C%D8%AA" title="نام‌های خدا در یهودیت">یهودیت</a></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;padding-left:0em;padding-right:0em;"><div style="padding:0em 0.75em;">یگانه‌انگاری</div></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"><a href="/wiki/%D8%AE%D8%AF%D8%A7" title="خدا">خدا</a>&#160;<span style="font-weight:bold;">&#183;</span>&#32; <a href="/wiki/%D8%A8%D8%B1%D9%87%D9%85%D9%86" title="برهمن">برهمن</a>&#160;<span style="font-weight:bold;">&#183;</span>&#32; <a href="/w/index.php?title=%D9%81%DB%8C%D8%B6%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%D8%A8%D8%A7%D9%88%D8%B1%DB%8C&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="فیضان‌باوری (صفحه وجود ندارد)">فَیضان‌باوری</a>&#160;<span style="font-weight:bold;">&#183;</span>&#32; <a href="/wiki/%D9%84%D9%88%DA%AF%D9%88%D8%B3" title="لوگوس">لوگوس</a>&#160;<span style="font-weight:bold;">&#183;</span>&#32; <a href="/w/index.php?title=%D9%85%D9%88%D8%AC%D9%88%D8%AF_%D8%A8%D8%B1%D8%AA%D8%B1&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="موجود برتر (صفحه وجود ندارد)">موجود برتر</a></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;padding-left:0em;padding-right:0em;"><div style="padding:0em 0.75em;">دوگانه‌انگاری</div></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"><a href="/wiki/%D8%AF%D9%88%DA%AF%D8%A7%D9%86%D9%87%E2%80%8C%D8%A7%D9%86%DA%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C" title="دوگانه‌انگاری">دوگانه‌انگاری</a></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;padding-left:0em;padding-right:0em;"><div style="padding:0em 0.75em;">سه‌گانه‌انگاری</div></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"><a href="/wiki/%D8%AA%D8%AB%D9%84%DB%8C%D8%AB" title="تثلیث">تثلیث</a>&#160;<span style="font-weight:bold;">&#183;</span>&#32; <a href="/w/index.php?title=%D8%B9%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D8%AA_%D8%AA%D8%AB%D9%84%DB%8C%D8%AB%E2%80%8C%D8%A8%D8%A7%D9%88%D8%B1%DB%8C&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="عبارت تثلیث‌باوری (صفحه وجود ندارد)">عبارت تثلیث‌باوری</a>&#160;<span style="font-weight:bold;">&#183;</span>&#32; <a href="/w/index.php?title=%D8%A8%D8%A7%D9%88%D8%B1%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87_%D8%A2%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C%D9%88%D8%B3%DB%8C&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="باورنامه آتاناسیوسی (صفحه وجود ندارد)">باورنامه آتاناسیوسی</a>&#160;<span style="font-weight:bold;">&#183;</span>&#32; <a href="/w/index.php?title=%D8%A8%D9%86%D8%AF_%DB%8C%D9%88%D8%AD%D9%86%D8%A7%DB%8C%DB%8C&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="بند یوحنایی (صفحه وجود ندارد)">بند یوحنایی</a>&#160;<span style="font-weight:bold;">&#183;</span>&#32; <a href="/wiki/%D9%87%D9%85%E2%80%8C%DA%AF%D9%88%D9%87%D8%B1%DB%8C" title="هم‌گوهری">هم‌گوهری</a>&#160;<span style="font-weight:bold;">&#183;</span>&#32; <a href="/w/index.php?title=%D9%87%D9%85%E2%80%8C%D9%85%D8%A7%DB%8C%DA%AF%DB%8C&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="هم‌مایگی (صفحه وجود ندارد)">هم‌مایگی</a>&#160;<span style="font-weight:bold;">&#183;</span>&#32; <a href="/w/index.php?title=%D8%B2%DB%8C%D8%B1%D9%86%D9%87%D8%A7%D8%AF&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="زیرنهاد (صفحه وجود ندارد)">زیرنهاد</a>&#160;<span style="font-weight:bold;">&#183;</span>&#32; <a href="/wiki/%D9%87%D8%B1%D9%88_%D8%B1%D8%A7_%D9%87%D8%A7" title="هرو را ها">هرو را ها</a>&#160;<span style="font-weight:bold;">&#183;</span>&#32;<a href="/w/index.php?title=%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D8%B3%D9%87%E2%80%8C%DA%AF%D8%A7%D9%86%D9%87%E2%80%8C%D8%A7%D9%86%DA%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="رده:سه‌گانه‌انگاری (صفحه وجود ندارد)">بیشتر...</a></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;padding-left:0em;padding-right:0em;"><div style="padding:0em 0.75em;">غیره</div></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"><a href="/w/index.php?title=%D8%AF%DB%8C%D8%AF%DA%AF%D8%A7%D9%87_%D8%A7%D8%B1%D8%B3%D8%B7%D9%88%DB%8C%DB%8C_%D8%A7%D8%B2_%D8%AE%D8%AF%D8%A7&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="دیدگاه ارسطویی از خدا (صفحه وجود ندارد)">دیدگاه ارسطویی از خدا</a>&#160;<span style="font-weight:bold;">&#183;</span>&#32; <a href="/w/index.php?title=%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%D8%B3%D8%A7%D8%B2&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="جهان‌ساز (صفحه وجود ندارد)">جهان‌ساز</a>&#160;<span style="font-weight:bold;">&#183;</span>&#32; <a href="/w/index.php?title=%D8%A8%D8%B3%DB%8C%D8%B7_%D8%A8%D9%88%D8%AF%D9%86_%D8%AE%D8%AF%D8%A7&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="بسیط بودن خدا (صفحه وجود ندارد)">بسیط بودن خدا</a>&#160;<span style="font-weight:bold;">&#183;</span>&#32; <a href="/wiki/%D8%A7%DB%8C%DA%AF%D9%88%D8%AA%D8%A6%DB%8C%D8%B2%D9%85" title="ایگوتئیزم">ایگوتئیزم</a>&#160;<span style="font-weight:bold;">&#183;</span>&#32; <a href="/wiki/%D9%85%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1_%D8%A8%D8%B2%D8%B1%DA%AF_%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86" title="معمار بزرگ جهان">معمار بزرگ جهان</a>&#160;<span style="font-weight:bold;">&#183;</span>&#32; <a href="/w/index.php?title=%D8%AA%D8%B9%D8%B1%DB%8C%D9%81_%DA%A9%D8%A7%D8%A8%D8%A7%D9%84%D8%A7%DB%8C%DB%8C_%D8%A7%D8%B2_%D8%AE%D8%AF%D8%A7&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="تعریف کابالایی از خدا (صفحه وجود ندارد)">تعریف کابالایی از خدا</a>&#160;<span style="font-weight:bold;">&#183;</span>&#32; <a href="/wiki/%D8%AE%D8%AF%D8%A7%DB%8C_%D8%B4%D8%AE%D8%B5%E2%80%8C%D9%88%D8%A7%D8%B1" title="خدای شخص‌وار">خدای شخص‌وار</a>&#160;<span style="font-weight:bold;">&#183;</span>&#32; <a href="/wiki/%D9%85%D8%AD%D8%B1%DA%A9_%D8%A8%DB%8C%E2%80%8C%D8%AD%D8%B1%DA%A9%D8%AA" title="محرک بی‌حرکت">محرک بی‌حرکت</a></div></td></tr></tbody></table><div></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="background-color:#CDB079;width:1%"><a href="/wiki/%D9%81%D8%B1%D8%AC%D8%A7%D9%85%E2%80%8C%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C" title="فرجام‌شناسی">فرجام‌شناسی</a></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"><a href="/w/index.php?title=%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86_%D8%A2%D8%AE%D8%B1%D8%AA&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="جهان آخرت (صفحه وجود ندارد)">جهان آخرت</a>&#160;<span style="font-weight:bold;">&#183;</span>&#32; <a href="/w/index.php?title=%D8%B1%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D8%AE%DB%8C%D8%B2%D8%A8%DB%8C%D9%86%DB%8C&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="رستاخیزبینی (صفحه وجود ندارد)">رستاخیزبینی</a>&#160;<span style="font-weight:bold;">&#183;</span>&#32; <a href="/w/index.php?title=%D9%81%D8%B1%D8%AC%D8%A7%D9%85%E2%80%8C%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C_%D8%A8%D9%88%D8%AF%D8%A7%DB%8C%DB%8C&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="فرجام‌شناسی بودایی (صفحه وجود ندارد)">بودایی</a>&#160;<span style="font-weight:bold;">&#183;</span>&#32; <a href="/wiki/%D9%81%D8%B1%D8%AC%D8%A7%D9%85%E2%80%8C%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C_%D9%85%D8%B3%DB%8C%D8%AD%DB%8C" title="فرجام‌شناسی مسیحی">مسیحی</a>&#160;<span style="font-weight:bold;">&#183;</span>&#32; <a href="/wiki/%D8%A8%D9%87%D8%B4%D8%AA" title="بهشت">بهشت</a>&#160;<span style="font-weight:bold;">&#183;</span>&#32; <a href="/wiki/%D9%BE%D8%B3%D8%A7%D8%B1%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D8%AE%DB%8C%D8%B2%DB%8C" class="mw-redirect" title="پسارستاخیزی">پسارستاخیزی</a>&#160;<span style="font-weight:bold;">&#183;</span>&#32;<a href="/wiki/%D8%B1%D9%88%D8%AD" title="روح">ارواح</a>&#160;<span style="font-weight:bold;">&#183;</span>&#32; <a href="/w/index.php?title=%D9%81%D8%B1%D8%AC%D8%A7%D9%85%E2%80%8C%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C_%D9%87%D9%86%D8%AF%D9%88&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="فرجام‌شناسی هندو (صفحه وجود ندارد)">هندو</a>&#160;<span style="font-weight:bold;">&#183;</span>&#32; <a href="/wiki/%D8%A2%D8%AE%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86" title="آخرالزمان">اسلامی</a>&#160;<span style="font-weight:bold;">&#183;</span>&#32; <a href="/wiki/%D8%A2%D8%AE%D8%B1%D8%AA%E2%80%8C%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C_%DB%8C%D9%87%D9%88%D8%AF%DB%8C" class="mw-redirect" title="آخرت‌شناسی یهودی">یهودی</a>&#160;<span style="font-weight:bold;">&#183;</span>&#32; <a href="/w/index.php?title=%D8%B4%D8%AE%D8%B5%E2%80%8C%D8%A7%D9%86%DA%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C_%D9%85%D8%B1%DA%AF&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="شخص‌انگاری مرگ (صفحه وجود ندارد)">شخص‌انگاری مرگ</a>&#160;<span style="font-weight:bold;">&#183;</span>&#32; <a href="/w/index.php?title=%D9%81%D8%B1%D8%AC%D8%A7%D9%85%E2%80%8C%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C_%D8%B2%D8%B1%D8%AA%D8%B4%D8%AA%DB%8C&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="فرجام‌شناسی زرتشتی (صفحه وجود ندارد)">زرتشتی</a>&#160;<span style="font-weight:bold;">&#183;</span>&#32; <a href="/wiki/%D8%AA%D9%86%D8%A7%D8%B3%D8%AE" title="تناسخ">تناسخ</a></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="background-color:#CDB079;width:1%"><a href="/wiki/%D9%88%D8%AC%D9%88%D8%AF_%D8%AE%D8%AF%D8%A7" title="وجود خدا">وجود خدا</a></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"></div><table class="nowraplinks navbox-subgroup" style="border-spacing:0"><tbody><tr><td colspan="2" class="navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"></div><table class="nowraplinks navbox-subgroup" style="border-spacing:0"><tbody><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;padding-left:0em;padding-right:0em;"><div style="padding:0em 0.75em;">استدلال‌های خداباوران</div></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"><a href="/wiki/%D8%A8%D8%B1%D9%87%D8%A7%D9%86_%D9%86%D8%B8%D9%85" title="برهان نظم">نظم</a> • <a href="/wiki/%D8%B7%D8%B1%D8%A7%D8%AD%DB%8C_%D9%87%D9%88%D8%B4%D9%85%D9%86%D8%AF" title="طراحی هوشمند">طراحی هوشمند</a> • <a href="/wiki/%D8%A8%D8%B1%D9%87%D8%A7%D9%86_%D9%87%D8%AF%D8%A7%DB%8C%D8%AA" title="برهان هدایت">هدایت</a> • <a href="/wiki/%D8%A8%D8%B1%D9%87%D8%A7%D9%86_%D9%85%D8%B9%D8%AC%D8%B2%D8%A7%D8%AA" title="برهان معجزات">معجزه</a> • <a href="/wiki/%D8%A8%D8%B1%D8%A7%D9%87%DB%8C%D9%86_%D9%88%D8%AC%D9%88%D8%AF%DB%8C" class="mw-redirect" title="براهین وجودی">وجودی</a> • <a href="/wiki/%D8%A8%D8%B1%D9%87%D8%A7%D9%86_%D8%B5%D8%AF%DB%8C%D9%82%DB%8C%D9%86" title="برهان صدیقین">صدیقین</a> • <a href="/wiki/%D8%A8%D8%B1%D8%A7%D9%87%DB%8C%D9%86_%D9%81%D8%B7%D8%B1%DB%8C" title="براهین فطری">فطرت</a> • <a href="/wiki/%D8%A8%D8%B1%D9%87%D8%A7%D9%86_%D8%A7%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%82%DB%8C" title="برهان اخلاقی">اخلاقی</a> • <a href="/wiki/%D8%A8%D8%B1%D9%87%D8%A7%D9%86_%D8%AA%D8%AC%D8%B1%D8%A8%D9%87_%D8%AF%DB%8C%D9%86%DB%8C" title="برهان تجربه دینی">تجربه دینی</a> • <a href="/w/index.php?title=%D8%A8%D8%B1%D9%87%D8%A7%D9%86_%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%85%D9%86%D8%AF%D8%A7%D9%86_%D8%A8%D8%B1%D8%AC%D8%B3%D8%AA%D9%87_%D8%AF%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%AF%D8%A7%D8%B1&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="برهان دانشمندان برجسته دین‌دار (صفحه وجود ندارد)">دانشمندان دین‌دار</a> • <a href="/wiki/%D8%A8%D8%B1%D9%87%D8%A7%D9%86_%D9%81%D8%B3%D8%AE_%D8%B9%D8%B2%D8%A7%D8%A6%D9%85" title="برهان فسخ عزائم">فسخ عزائم</a> • <a href="/wiki/%D8%A8%D8%B1%D9%87%D8%A7%D9%86_%D8%B9%D9%84%DB%8C%D8%AA" title="برهان علیت">علیت</a> • <a href="/wiki/%D8%A8%D8%B1%D9%87%D8%A7%D9%86_%D8%AF%D8%B1%D8%AC%D9%87" title="برهان درجه">درجه</a> • <a href="/wiki/%D8%A8%D8%B1%D9%87%D8%A7%D9%86_%D8%AD%D8%B1%DA%A9%D8%AA" title="برهان حرکت">حرکت</a> • <a href="/wiki/%D8%A8%D8%B1%D9%87%D8%A7%D9%86_%D8%AD%D8%AF%D9%88%D8%AB" title="برهان حدوث">حدوث</a> • <a href="/wiki/%D8%A8%D8%B1%D9%87%D8%A7%D9%86_%D8%AD%D8%AF%D9%88%D8%AB" title="برهان حدوث">حدوث</a> • <a href="/wiki/%D8%A8%D8%B1%D9%87%D8%A7%D9%86_%D8%B9%D8%B4%D9%82" title="برهان عشق">عشق</a> • <a href="/wiki/%D8%A8%D8%B1%D9%87%D8%A7%D9%86_%D8%B2%DB%8C%D8%A8%D8%A7%DB%8C%DB%8C" title="برهان زیبایی">زیبایی</a> • <a href="/wiki/%D8%B4%D8%B1%D8%B7%E2%80%8C%D8%A8%D9%86%D8%AF%DB%8C_%D9%BE%D8%A7%D8%B3%DA%A9%D8%A7%D9%84" title="شرط‌بندی پاسکال">شرط‌بندی پاسکال</a></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;padding-left:0em;padding-right:0em;"><div style="padding:0em 0.75em;">استدلال‌های بی‌خدایان</div></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"><a href="/wiki/%D9%85%D8%B3%D8%A6%D9%84%D9%87_%D8%B4%D8%B1" title="مسئله شر">شَر</a> • <a href="/wiki/%D8%A8%D8%B1%D9%87%D8%A7%D9%86_%D8%A7%D8%AE%D8%AA%D9%81%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%D9%84%D9%87%DB%8C" title="برهان اختفای الهی">اختفای الهی</a> • <a href="/wiki/%D8%A8%D8%B1%D8%A7%D9%87%DB%8C%D9%86_%D9%86%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D8%B2%DA%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C_%D8%B5%D9%81%D8%A7%D8%AA_%D8%A7%D9%84%D9%87%DB%8C" title="براهین ناسازگاری صفات الهی">ناسازگاری صفات الهی</a> • <a href="/wiki/%DA%AF%D8%A7%D9%85%D8%A8%DB%8C_%D8%A8%D9%88%D8%A6%DB%8C%D9%86%DA%AF_%DB%B7%DB%B4%DB%B7_%D8%BA%D8%A7%DB%8C%DB%8C" title="گامبی بوئینگ ۷۴۷ غایی">گامبی بوئینگ ۷۴۷ غایی</a> • <a href="/wiki/%D8%A8%D8%B1%D9%87%D8%A7%D9%86_%D8%B7%D8%B1%D8%A7%D8%AD%DB%8C_%D8%B6%D8%B9%DB%8C%D9%81" title="برهان طراحی ضعیف">طراحی ضعیف</a> • <a href="/wiki/%D8%AE%D8%AF%D8%A7%DB%8C_%D8%AD%D9%81%D8%B1%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7" title="خدای حفره‌ها">خدای حفره‌ها</a> • <a href="/wiki/%D9%BE%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D8%AF%D9%88%DA%A9%D8%B3_%D9%82%D8%AF%D8%B1%D8%AA_%D9%85%D8%B7%D9%84%D9%82" title="پارادوکس قدرت مطلق">پارادوکس قدرت مطلق</a> • <a href="/wiki/%D9%85%D8%B3%D8%A6%D9%84%D9%87_%D8%AF%D9%88%D8%B2%D8%AE" title="مسئله دوزخ">دوزخ</a> • <a href="/wiki/%D8%A8%D8%B1%D9%87%D8%A7%D9%86_%D8%A7%D8%AE%D8%AA%DB%8C%D8%A7%D8%B1" title="برهان اختیار">اراده آزاد</a> • <a href="/wiki/%D8%A8%D8%B1%D9%87%D8%A7%D9%86_%D9%88%D8%AD%DB%8C%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%85%D8%AA%D9%86%D8%A7%D9%82%D8%B6" title="برهان وحی‌های متناقض">وحی‌های متناقض</a> • <a href="/wiki/%D9%82%D9%88%D8%B1%DB%8C_%DA%86%D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B3%D9%84" class="mw-redirect" title="قوری چای راسل">قوری چای راسل</a> • <a href="/wiki/%D9%87%DB%8C%D9%88%D9%84%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D9%BE%D8%A7%DA%AF%D8%AA%DB%8C_%D9%BE%D8%B1%D9%86%D8%AF%D9%87" title="هیولای اسپاگتی پرنده">هیولای اسپاگتی پرنده</a> • <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D8%A8_%D8%AA%DA%A9%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D8%AE_%D8%B5%D9%88%D8%B1%D8%AA%DB%8C_%D9%86%D8%A7%D9%85%D8%B1%D8%A6%DB%8C" title="اسب تک‌شاخ صورتی نامرئی">اسب تک‌شاخ صورتی نامرئی</a> • <a href="/wiki/%D8%B4%D8%B1%D8%B7%E2%80%8C%D8%A8%D9%86%D8%AF%DB%8C_%D8%A8%DB%8C%E2%80%8C%D8%AE%D8%AF%D8%A7" title="شرط‌بندی بی‌خدا">شرط‌بندی بی‌خدا</a></div></td></tr></tbody></table><div></div></td></tr></tbody></table><div></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="background-color:#CDB079;width:1%"><a href="/wiki/%D8%B6%D8%AF_%D8%AF%DB%8C%D9%86" title="ضد دین">ضد دین</a></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"></div><table class="nowraplinks navbox-subgroup" style="border-spacing:0"><tbody><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;padding-left:0em;padding-right:0em;"><div style="padding:0em 0.75em;">ضدیت با</div></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em">بوداگرایی (<a href="/w/index.php?title=%D9%86%D9%82%D8%AF_%D8%A8%D9%88%D8%AF%D8%A7%DA%AF%D8%B1%D8%A7%DB%8C%DB%8C&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="نقد بوداگرایی (صفحه وجود ندارد)">نقد</a>&#160;<span style="font-weight:bold;">&#183;</span>&#32; <a href="/wiki/%D8%A2%D8%B2%D8%A7%D8%B1_%D8%A8%D9%88%D8%AF%D8%A7%DB%8C%DB%8C%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="آزار بوداییان">آزار</a>)&#160;<span style="font-weight:bold;">&#183;</span>&#32; <a href="/wiki/%D9%86%D9%82%D8%AF_%D8%A8%D9%87%D8%A7%D8%A6%DB%8C%D8%AA" title="نقد بهائیت">نقد بهائیت</a>&#160;<span style="font-weight:bold;">&#183;</span>&#32; <a href="/w/index.php?title=%D8%B6%D8%AF%DB%8C%D8%AA_%D8%A8%D8%A7_%DA%A9%D8%A7%D8%AA%D9%88%D9%84%DB%8C%DA%A9%E2%80%8C%D9%87%D8%A7&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="ضدیت با کاتولیک‌ها (صفحه وجود ندارد)">کاتولیسیسم</a>&#160;<span style="font-weight:bold;">&#183;</span>&#32; <a href="/w/index.php?title=%D8%B6%D8%AF%DB%8C%D8%AA_%D8%A8%D8%A7_%D9%85%D8%B3%DB%8C%D8%AD%DB%8C%D8%AA&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="ضدیت با مسیحیت (صفحه وجود ندارد)">مسیحیت</a>&#160;<span style="font-weight:bold;">&#183;</span>&#32; <a href="/w/index.php?title=%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D8%B6%D8%AF%DB%8C%D8%AA_%D8%A8%D8%A7_%DA%AF%D9%86%D9%88%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D9%86&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="رده:ضدیت با گنوسیان (صفحه وجود ندارد)">آیین گنوسی</a>&#160;<span style="font-weight:bold;">&#183;</span>&#32; <a href="/w/index.php?title=%D8%B6%D8%AF%DB%8C%D8%AA_%D8%A8%D8%A7_%D9%87%D9%86%D8%AF%D9%88%DA%AF%D8%B1%D8%A7%DB%8C%DB%8C&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="ضدیت با هندوگرایی (صفحه وجود ندارد)">هندوگرایی</a>&#160;<span style="font-weight:bold;">&#183;</span>&#32; اسلام&#160;(<a href="/wiki/%D9%86%D9%82%D8%AF_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85" title="نقد اسلام">نقد</a>&#160;<span style="font-weight:bold;">&#183;</span>&#32; <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%E2%80%8C%D9%87%D8%B1%D8%A7%D8%B3%DB%8C" title="اسلام‌هراسی">هراس</a>&#160;<span style="font-weight:bold;">&#183;</span>&#32; <a href="/wiki/%D8%A2%D8%B2%D8%A7%D8%B1_%D9%85%D8%B3%D9%84%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%A7%D9%86" title="آزار مسلمانان">آزار</a>)&#160;<span style="font-weight:bold;">&#183;</span>&#32; <a href="/w/index.php?title=%D8%B6%D8%AF%DB%8C%D8%AA_%D8%A8%D8%A7_%DB%8C%D9%87%D9%88%D8%AF%DB%8C%D8%AA&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="ضدیت با یهودیت (صفحه وجود ندارد)">یهودیت</a>&#160;<span style="font-weight:bold;">&#183;</span>&#32; <a href="/w/index.php?title=%D8%B6%D8%AF%D9%BE%D8%B1%D9%88%D8%AA%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AA%DB%8C%D8%B3%D9%85&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="ضدپروتستانتیسم (صفحه وجود ندارد)">ضدپروتستانتیسم</a>&#160;<span style="font-weight:bold;">&#183;</span>&#32; <a href="/wiki/%D8%AC%D9%86%D8%A8%D8%B4_%D8%B6%D8%AF_%D9%81%D8%B1%D9%82%D9%87" title="جنبش ضد فرقه">جنبش ضد فرقه</a>&#160;<span style="font-weight:bold;">&#183;</span>&#32; <a href="/wiki/%D8%A2%D8%B2%D8%A7%D8%B1_%D8%B2%D8%B1%D8%AA%D8%B4%D8%AA%DB%8C%D8%A7%D9%86" title="آزار زرتشتیان">زرتشتیان</a>&#160;<span style="font-weight:bold;">&#183;</span>&#32; <a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D8%B6%D8%AF%DB%8C%D8%AA_%D8%A8%D8%A7_%D8%AF%DB%8C%D9%86" title="رده:ضدیت با دین">بقیه...</a></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;padding-left:0em;padding-right:0em;"><div style="padding:0em 0.75em;">غیره</div></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"><a href="/wiki/%D8%A7%D8%B2%D8%AF%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A8%D8%B1%DA%AF%D8%B4%D8%AA%DA%AF%DB%8C" class="mw-redirect" title="ازدین‌برگشتگی">ازدین‌برگشتگی</a>&#160;<span style="font-weight:bold;">&#183;</span>&#32; <a href="/wiki/%D8%B3%DA%A9%D9%88%D9%84%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%B3%D9%85" title="سکولاریسم">سکولاریسم</a>&#160;<span style="font-weight:bold;">&#183;</span>&#32; <a href="/wiki/%D8%AC%D8%AF%D8%A7%DB%8C%DB%8C_%D8%AF%DB%8C%D9%86_%D8%A7%D8%B2_%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D8%B3%D8%AA" class="mw-redirect" title="جدایی دین از سیاست">جدایی دین از سیاست</a></div></td></tr></tbody></table><div></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="background-color:#CDB079;width:1%"><a href="/wiki/%D8%AE%D8%AF%D8%A7%D8%A8%D8%A7%D9%88%D8%B1%DB%8C" title="خداباوری">خداباوری</a></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"><a href="/w/index.php?title=%D9%81%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA_%D8%B3%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%86%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D9%85%D8%A7%D9%86%DB%8C&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="فهرست سامانه‌های ایمانی (صفحه وجود ندارد)">فهرست سامانه‌های ایمانی</a>&#160;<span style="font-weight:bold;">&#183;</span>&#32; <a href="/wiki/%D8%A7%DB%8C%D8%B2%D8%AF" title="ایزد">ایزد</a> (<a href="/wiki/%D9%84%D8%A7%D9%87%D9%88%D8%AA" class="mw-redirect" title="لاهوت">لاهوت</a>&#160;<span style="font-weight:bold;">&#183;</span>&#32; نومن&#160;<span style="font-weight:bold;">&#183;</span>&#32; <a href="/wiki/%D8%A7%DB%8C%D8%B2%D8%AF" title="ایزد">مرد</a>&#160;<span style="font-weight:bold;">&#183;</span>&#32; <a href="/wiki/%D8%A7%DB%8C%D8%B2%D8%AF%D8%A8%D8%A7%D9%86%D9%88" title="ایزدبانو">زن</a>&#160;<span style="font-weight:bold;">&#183;</span>&#32; <a href="/wiki/%D8%AC%D9%86%D8%B3%DB%8C%D8%AA_%D8%AE%D8%AF%D8%A7" title="جنسیت خدا">جنسیت</a>)&#160;<span style="font-weight:bold;">&#183;</span>&#32; <a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D9%88%D8%B1%DB%8C" title="دادارباوری">دادارباوری</a>&#160;<span style="font-weight:bold;">&#183;</span>&#32; <a href="/w/index.php?title=%D8%AF%D8%B4%E2%80%8C%D8%AE%D8%AF%D8%A7%D8%A8%D8%A7%D9%88%D8%B1%DB%8C&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="دش‌خداباوری (صفحه وجود ندارد)">دش‌خداباوری</a>&#160;<span style="font-weight:bold;">&#183;</span>&#32; <a href="/w/index.php?title=%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%B1%D8%B3%D8%AA%DB%8C&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="یکی‌پرستی (صفحه وجود ندارد)">یکی‌پرستی</a>&#160;<span style="font-weight:bold;">&#183;</span>&#32; <a href="/w/index.php?title=%D9%87%D8%B1%D9%85%D8%B3%DB%8C%E2%80%8C%DA%AF%D8%B1%D8%A7%DB%8C%DB%8C&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="هرمسی‌گرایی (صفحه وجود ندارد)">هرمسی‌گرایی</a>&#160;<span style="font-weight:bold;">&#183;</span>&#32; <a href="/wiki/%D9%86%D9%88%D8%A8%D8%AA%E2%80%8C%DB%8C%D8%B2%D8%AF%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="نوبت‌یزدانی">نوبت‌یزدانی</a>&#160;<span style="font-weight:bold;">&#183;</span>&#32; <a href="/wiki/%D9%86%D8%A7%D8%AE%D8%AF%D8%A7%D8%A8%D8%A7%D9%88%D8%B1%DB%8C" class="mw-redirect" title="ناخداباوری">ناخداباوری</a>&#160;<span style="font-weight:bold;">&#183;</span>&#32; <a href="/wiki/%D8%AA%DA%A9%E2%80%8C%D9%BE%D8%B1%D8%B3%D8%AA%DB%8C" title="تک‌پرستی">تک‌پرستی</a>&#160;<span style="font-weight:bold;">&#183;</span>&#32; <a href="/wiki/%DB%8C%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D9%BE%D8%B1%D8%B3%D8%AA%DB%8C" title="یکتاپرستی">یکتاپرستی</a>&#160;<span style="font-weight:bold;">&#183;</span>&#32; <a href="/wiki/%D8%B9%D8%B1%D9%81%D8%A7%D9%86" title="عرفان">عرفان</a>&#160;<span style="font-weight:bold;">&#183;</span>&#32; <a href="/wiki/%D8%AE%D8%AF%D8%A7%D9%81%D8%B1%D8%A7%DA%AF%DB%8C%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="خدافراگیردانی">خدافراگیردانی</a>&#160;<span style="font-weight:bold;">&#183;</span>&#32; <a href="/wiki/%D9%87%D9%85%D9%87%E2%80%8C%D8%AF%D8%A7%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D9%88%D8%B1%DB%8C" title="همه‌دادارباوری">همه‌دادارباوری</a>&#160;<span style="font-weight:bold;">&#183;</span>&#32; <a href="/wiki/%D9%87%D9%85%D9%87%E2%80%8C%D8%AE%D8%AF%D8%A7%DB%8C%DB%8C" title="همه‌خدایی">همه‌خدایی</a>&#160;<span style="font-weight:bold;">&#183;</span>&#32; <a href="/w/index.php?title=%DA%86%D9%86%D8%AF%D8%AF%D8%A7%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D9%88%D8%B1%DB%8C&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="چنددادارباوری (صفحه وجود ندارد)">چنددادارباوری</a>&#160;<span style="font-weight:bold;">&#183;</span>&#32; <a href="/wiki/%DA%86%D9%86%D8%AF%D8%AE%D8%AF%D8%A7%DB%8C%DB%8C" class="mw-redirect" title="چندخدایی">چندخدایی</a>&#160;<span style="font-weight:bold;">&#183;</span>&#32; <a href="/w/index.php?title=%D9%85%D8%B9%D9%86%D9%88%DB%8C%D8%AA%E2%80%8C%D8%A8%D8%A7%D9%88%D8%B1%DB%8C&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="معنویت‌باوری (صفحه وجود ندارد)">معنویت‌باوری</a>&#160;<span style="font-weight:bold;">&#183;</span>&#32; <a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D8%AE%D8%AF%D8%A7%D8%A8%D8%A7%D9%88%D8%B1%DB%8C" title="رده:خداباوری">بقیه...</a></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="background-color:#CDB079;width:1%">خداشناسی‌ها</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"></div><table class="nowraplinks navbox-subgroup" style="border-spacing:0"><tbody><tr><th id="مسیحی" scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;padding-left:0em;padding-right:0em;"><div style="padding:0em 0.75em;"><a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D9%87%DB%8C%D8%A7%D8%AA_%D9%85%D8%B3%DB%8C%D8%AD%DB%8C" title="الهیات مسیحی">مسیحی</a></div></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"><a href="/w/index.php?title=%D9%88%D8%A7%DA%98%DA%AF%D8%A7%D9%86_%D9%85%D8%B3%DB%8C%D8%AD%DB%8C%D8%AA&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="واژگان مسیحیت (صفحه وجود ندارد)">واژگان</a>&#160;<span style="font-weight:bold;">&#183;</span>&#32; <a href="/wiki/%D9%85%D8%B3%DB%8C%D8%AD%E2%80%8C%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C" title="مسیح‌شناسی">مسیح‌شناسی</a>&#160;<span style="font-weight:bold;">&#183;</span>&#32; <a href="/w/index.php?title=%DA%A9%DB%8C%D9%87%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C_%D9%85%D8%B3%DB%8C%D8%AD%DB%8C&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="کیهان‌شناسی مسیحی (صفحه وجود ندارد)">کیهان‌شناسی</a>&#160;<span style="font-weight:bold;">&#183;</span>&#32; <a href="/wiki/%DA%A9%D9%84%DB%8C%D8%B3%D8%A7%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C" title="کلیساشناسی">کلیساشناسی</a>&#160;<span style="font-weight:bold;">&#183;</span>&#32; <a href="/w/index.php?title=%D8%A7%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%82%E2%80%8C%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C_%D9%85%D8%B3%DB%8C%D8%AD%DB%8C&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="اخلاق‌شناسی مسیحی (صفحه وجود ندارد)">اخلاق‌شناسی</a>&#160;<span style="font-weight:bold;">&#183;</span>&#32; <a href="/w/index.php?title=%DA%AF%D9%86%D8%A7%D9%87%E2%80%8C%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="گناه‌شناسی (صفحه وجود ندارد)">گناه‌شناسی</a>&#160;<span style="font-weight:bold;">&#183;</span>&#32; <a href="/w/index.php?title=%D9%85%D8%B3%DB%8C%D8%AD%D8%A7%D8%A8%D8%A7%D9%88%D8%B1%DB%8C&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="مسیحاباوری (صفحه وجود ندارد)">مسیحاباوری</a>&#160;<span style="font-weight:bold;">&#183;</span>&#32; <a href="/wiki/%D9%86%D8%B3%D8%B7%D9%88%D8%B1%DB%8C" title="نسطوری">نسطوریان</a>&#160;<span style="font-weight:bold;">&#183;</span>&#32; <a href="/w/index.php?title=%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D9%87_%D9%85%D8%B3%DB%8C%D8%AD%DB%8C%D8%AA&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="فلسفه مسیحیت (صفحه وجود ندارد)">فلسفه</a>&#160;<span style="font-weight:bold;">&#183;</span>&#32; <a href="/w/index.php?title=%D8%AD%DA%A9%D9%85%D8%AA%E2%80%8C%D9%BE%DA%98%D9%88%D9%87%DB%8C&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="حکمت‌پژوهی (صفحه وجود ندارد)">حکمت‌پژوهی</a>&#160;<span style="font-weight:bold;">&#183;</span>&#32; <a href="/w/index.php?title=%D8%B1%D8%B3%D8%AA%DA%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C%E2%80%8C%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C_%D9%85%D8%B3%DB%8C%D8%AD%DB%8C&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="رستگاری‌شناسی مسیحی (صفحه وجود ندارد)">رستگاری‌شناسی</a>&#160;<span style="font-weight:bold;">&#183;</span>&#32; <a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D8%A7%D9%84%D9%87%DB%8C%D8%A7%D8%AA_%D9%85%D8%B3%DB%8C%D8%AD%DB%8C" title="رده:الهیات مسیحی">بقیه...</a></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;padding-left:0em;padding-right:0em;"><div style="padding:0em 0.75em;"><a href="/w/index.php?title=%D9%81%D9%85%DB%8C%D9%86%DB%8C%D8%B3%D9%85_%D8%AF%DB%8C%D9%86%DB%8C&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="فمینیسم دینی (صفحه وجود ندارد)">فمینیسم دینی</a></div></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"><a href="/w/index.php?title=%D8%B2%D9%86_%D8%AF%D8%B1_%D8%A8%D9%88%D8%AF%D8%A7%DA%AF%D8%B1%D8%A7%DB%8C%DB%8C&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="زن در بوداگرایی (صفحه وجود ندارد)">بوداگرایی</a>&#160;<span style="font-weight:bold;">&#183;</span>&#32; <a href="/w/index.php?title=%D9%85%D8%B3%DB%8C%D8%AD%DB%8C%D8%AA_%D9%88_%D8%B2%D9%86&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="مسیحیت و زن (صفحه وجود ندارد)">مسیحیت</a>&#160;<span style="font-weight:bold;">&#183;</span>&#32; <a href="/w/index.php?title=%D8%B2%D9%86_%D8%AF%D8%B1_%D9%87%D9%86%D8%AF%D9%88%DA%AF%D8%B1%D8%A7%DB%8C%DB%8C&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="زن در هندوگرایی (صفحه وجود ندارد)">هندوگرایی</a>&#160;<span style="font-weight:bold;">&#183;</span>&#32; <a href="/wiki/%D8%B2%D9%86_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85" title="زن در اسلام">زن در اسلام</a>&#160;<span style="font-weight:bold;">&#183;</span>&#32; <a href="/wiki/%D9%81%D9%85%DB%8C%D9%86%DB%8C%D8%B3%D9%85_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C" title="فمینیسم اسلامی">فمینیسم اسلامی</a>&#160;<span style="font-weight:bold;">&#183;</span>&#32; <a href="/wiki/%D8%B2%D9%86_%D8%AF%D8%B1_%DB%8C%D9%87%D9%88%D8%AF%DB%8C%D8%AA" title="زن در یهودیت">در یهودیت</a>&#160;<span style="font-weight:bold;">&#183;</span>&#32; <a href="/w/index.php?title=%D8%B2%D9%86_%D9%88_%D9%85%D9%88%D8%B1%D9%85%D9%88%D9%86%E2%80%8C%DA%AF%D8%B1%D8%A7%DB%8C%DB%8C&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="زن و مورمون‌گرایی (صفحه وجود ندارد)">مورمون‌گرایی</a>&#160;<span style="font-weight:bold;">&#183;</span>&#32; <a href="/wiki/%D8%A7%DB%8C%D8%B2%D8%AF%D8%A8%D8%A7%D9%86%D9%88" title="ایزدبانو">ایزدبانو</a>&#160;<span style="font-weight:bold;">&#183;</span>&#32;</div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;padding-left:0em;padding-right:0em;"><div style="padding:0em 0.75em;"><a href="/w/index.php?title=%D8%A7%D9%84%D9%87%DB%8C%D8%A7%D8%AA_%D9%87%D9%86%D8%AF%D9%88&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="الهیات هندو (صفحه وجود ندارد)">هندو</a></div></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"><a href="/w/index.php?title=%D8%A7%D9%84%D9%87%DB%8C%D8%A7%D8%AA_%D8%A7%DB%8C%D8%A7%D9%88%DA%98%DB%8C&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="الهیات ایاوژی (صفحه وجود ندارد)">الهیات ایاوژی</a>&#160;<span style="font-weight:bold;">&#183;</span>&#32; <a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%85%D9%81%D8%A7%D9%87%DB%8C%D9%85_%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%DB%8C_%D9%87%D9%86%D8%AF%D9%88" title="رده:مفاهیم فلسفی هندو">مفاهیم فلسفی هندو</a>&#160;<span style="font-weight:bold;">&#183;</span>&#32; <a href="/w/index.php?title=%DA%A9%D8%B1%DB%8C%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="کریشناشناسی (صفحه وجود ندارد)">کریشناشناسی</a>&#160;<span style="font-weight:bold;">&#183;</span>&#32; <a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D8%A7%D9%84%D9%87%DB%8C%D8%A7%D8%AA_%D9%87%D9%86%D8%AF%D9%88" title="رده:الهیات هندو">بقیه...</a></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;padding-left:0em;padding-right:0em;"><div style="padding:0em 0.75em;"><a href="/w/index.php?title=%D8%A7%D9%84%D9%87%DB%8C%D8%A7%D8%AA_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="الهیات اسلامی (صفحه وجود ندارد)">اسلامی</a></div></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"><a href="/w/index.php?title=%D8%B9%D9%82%DB%8C%D8%AF%D8%AA&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="عقیدت (صفحه وجود ندارد)">عقیدت</a>&#160;<span style="font-weight:bold;">&#183;</span>&#32; <a class="mw-selflink selflink">معتزله</a>&#160;<span style="font-weight:bold;">&#183;</span>&#32; <a href="/wiki/%D8%B4%DB%8C%D8%B9%D9%87" title="شیعه">الهیات شیعه</a>&#160;<span style="font-weight:bold;">&#183;</span>&#32; <a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D8%A7%D9%84%D9%87%DB%8C%D8%A7%D8%AA_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C" title="رده:الهیات اسلامی">بقیه...</a></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;padding-left:0em;padding-right:0em;"><div style="padding:0em 0.75em;"><a href="/w/index.php?title=%D8%A7%D9%84%D9%87%DB%8C%D8%A7%D8%AA_%DB%8C%D9%87%D9%88%D8%AF%DB%8C&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="الهیات یهودی (صفحه وجود ندارد)">یهودی</a></div></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"><a href="/wiki/%D9%86%D9%88%DB%8C%DB%8C%D9%85" class="mw-redirect" title="نوییم">پیش‌گویی ابراهیمی</a>&#160;<span style="font-weight:bold;">&#183;</span>&#32; <a href="/w/index.php?title=%D9%81%D8%B1%D8%B4%D8%AA%DA%AF%D8%A7%D9%86_%D8%AF%D8%B1_%DB%8C%D9%87%D9%88%D8%AF%DB%8C%D8%AA&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="فرشتگان در یهودیت (صفحه وجود ندارد)">فرشتگان در یهودیت</a>&#160;<span style="font-weight:bold;">&#183;</span>&#32; <a href="/wiki/%D8%B9%D8%B1%D9%81%D8%A7%D9%86_%DB%8C%D9%87%D9%88%D8%AF%DB%8C" class="mw-redirect" title="عرفان یهودی">عرفان یهودی</a></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;padding-left:0em;padding-right:0em;"><div style="padding:0em 0.75em;">متفرقه</div></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"><a href="/wiki/%D8%AE%D8%AF%D8%A7_%D9%85%D8%B1%D8%AF%D9%87%E2%80%8C%D8%A7%D8%B3%D8%AA" title="خدا مرده‌است">مرگ خدا</a>&#160;<span style="font-weight:bold;">&#183;</span>&#32; <a href="/w/index.php?title=%D8%A7%D9%84%D9%87%DB%8C%D8%A7%D8%AA_%D9%81%D8%B1%D8%A7%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86%DB%8C&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="الهیات فرازمینی (صفحه وجود ندارد)">الهیات فرازمینی</a>&#160;<span style="font-weight:bold;">&#183;</span>&#32; <a href="/w/index.php?title=%D8%A7%D9%84%D9%87%DB%8C%D8%A7%D8%AA_%D9%87%D9%88%D9%84%D9%88%DA%A9%D8%A7%D8%B3%D8%AA&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="الهیات هولوکاست (صفحه وجود ندارد)">هولوکاست</a>&#160;<span style="font-weight:bold;">&#183;</span>&#32; <a href="/w/index.php?title=%D8%A7%D9%84%D9%87%DB%8C%D8%A7%D8%AA_%D9%BE%DB%8C%D9%88%D8%B3_%D8%AF%D9%88%D8%A7%D8%B2%D8%AF%D9%87%D9%85&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="الهیات پیوس دوازدهم (صفحه وجود ندارد)">پیوس دوازدهم</a>&#160;<span style="font-weight:bold;">&#183;</span>&#32; <a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D9%87%DB%8C%D8%A7%D8%AA_%D9%BE%D9%88%DB%8C%D8%B4%DB%8C" title="الهیات پویشی">پویشی</a>&#160;<span style="font-weight:bold;">&#183;</span>&#32; <a href="/w/index.php?title=%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D8%A7%D9%84%D9%87%DB%8C%D8%A7%D8%AA_%D8%B2%D8%B1%D8%AA%D8%B4%D8%AA%DB%8C&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="رده:الهیات زرتشتی (صفحه وجود ندارد)">زرتشتی</a>&#160;<span style="font-weight:bold;">&#183;</span>&#32; <a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D8%A7%D9%84%D9%87%DB%8C%D8%A7%D8%AA" title="رده:الهیات">بقیه...</a></div></td></tr></tbody></table><div></div></td></tr></tbody></table></div> <!-- NewPP limit report Parsed by mw‐web.codfw.main‐7c54859c9b‐wjs42 Cached time: 20241111154105 Cache expiry: 2592000 Reduced expiry: false Complications: [vary‐revision‐sha1, show‐toc] CPU time usage: 0.580 seconds Real time usage: 0.750 seconds Preprocessor visited node count: 6122/1000000 Post‐expand include size: 257177/2097152 bytes Template argument size: 19488/2097152 bytes Highest expansion depth: 16/100 Expensive parser function count: 2/500 Unstrip recursion depth: 1/20 Unstrip post‐expand size: 34832/5000000 bytes Lua time usage: 0.290/10.000 seconds Lua memory usage: 5989716/52428800 bytes Number of Wikibase entities loaded: 0/400 --> <!-- Transclusion expansion time report (%,ms,calls,template) 100.00% 567.152 1 -total 41.78% 236.937 11 الگو:Navbox 26.46% 150.072 1 الگو:پانویس 24.34% 138.037 1 الگو:اسلام 23.42% 132.855 1 الگو:Sidebar_with_collapsible_lists 17.11% 97.037 1 الگو:Cite_journal 16.64% 94.387 9 الگو:Navbox_subgroup 16.31% 92.530 1 الگو:مذاهب_اسلامی 15.19% 86.157 1 الگو:الهیات 12.65% 71.717 2 الگو:یادکرد_کتاب --> <!-- Saved in parser cache with key fawiki:pcache:idhash:38562-0!canonical and timestamp 20241111154105 and revision id 39537094. Rendering was triggered because: edit-page --> </div><!--esi <esi:include src="/esitest-fa8a495983347898/content" /> --><noscript><img src="https://login.wikimedia.org/wiki/Special:CentralAutoLogin/start?type=1x1&amp;useformat=desktop" alt="" width="1" height="1" style="border: none; position: absolute;"></noscript> <div class="printfooter" data-nosnippet="">برگرفته از «<a dir="ltr" href="https://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=معتزله&amp;oldid=39537094">https://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=معتزله&amp;oldid=39537094</a>»</div></div> <div id="catlinks" class="catlinks" data-mw="interface"><div id="mw-normal-catlinks" class="mw-normal-catlinks"><a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D8%B1%D8%AF%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7" title="ویژه:رده‌ها">رده‌ها</a>: <ul><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D8%A7%D9%84%D9%87%DB%8C%D8%A7%D8%AA_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C" title="رده:الهیات اسلامی">الهیات اسلامی</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85" title="رده:تاریخ اسلام">تاریخ اسلام</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D8%AE%D8%B1%D8%AF%DA%AF%D8%B1%D8%A7%DB%8C%DB%8C" title="رده:خردگرایی">خردگرایی</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%81%D8%AA_%D8%B9%D8%A8%D8%A7%D8%B3%DB%8C" title="رده:خلافت عباسی">خلافت عباسی</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D8%B9%D9%84%D9%85_%DA%A9%D9%84%D8%A7%D9%85" title="رده:علم کلام">علم کلام</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%81%D8%B1%D9%82%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C_%D9%85%D9%86%D9%82%D8%B1%D8%B6%E2%80%8C%D8%B4%D8%AF%D9%87" title="رده:فرقه‌های اسلامی منقرض‌شده">فرقه‌های اسلامی منقرض‌شده</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%82%D8%A7%D8%B9%D8%AF%DB%8C%D9%86" title="رده:قاعدین">قاعدین</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%85%D8%B0%D8%A7%D9%87%D8%A8_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C" title="رده:مذاهب اسلامی">مذاهب اسلامی</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%85%D8%B9%D8%AA%D8%B2%D9%84%DB%8C%D8%A7%D9%86" title="رده:معتزلیان">معتزلیان</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%85%DA%A9%D8%AA%D8%A8%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C" title="رده:مکتب‌های فلسفی اسلامی">مکتب‌های فلسفی اسلامی</a></li></ul></div><div id="mw-hidden-catlinks" class="mw-hidden-catlinks mw-hidden-cats-hidden">رده‌های پنهان: <ul><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D8%B5%D9%81%D8%AD%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%A7%DB%8C_%D8%AA%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%D8%AA%D8%AC%D8%B2%DB%8C%D9%87%E2%80%8C%DA%AF%D8%B1_%D8%A2%D8%B1%D8%A7%DB%8C%D8%B4%E2%80%8C%D8%B9%D8%AF%D8%AF_%D8%A8%D8%A7_%D8%A2%D8%B1%DA%AF%D9%88%D9%85%D8%A7%D9%86_%D8%BA%DB%8C%D8%B1%D8%B9%D8%AF%D8%AF%DB%8C" title="رده:صفحه‌های دارای تابع تجزیه‌گر آرایش‌عدد با آرگومان غیرعددی">صفحه‌های دارای تابع تجزیه‌گر آرایش‌عدد با آرگومان غیرعددی</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C%DB%8C_%DA%A9%D9%87_%D8%AA%D8%AC%D9%85%DB%8C%D8%B9_%D8%A7%D8%B1%D8%AC%D8%A7%D8%B9_%D8%AF%D8%B1_%D8%A2%D9%86%E2%80%8C%D9%87%D8%A7_%D9%85%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B9_%D8%A7%D8%B3%D8%AA" title="رده:مقاله‌هایی که تجمیع ارجاع در آن‌ها ممنوع است">مقاله‌هایی که تجمیع ارجاع در آن‌ها ممنوع است</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D8%AE%D8%B7%D8%A7%D9%87%D8%A7%DB%8C_%DB%8C%D8%A7%D8%AF%DA%A9%D8%B1%D8%AF:_%D8%B4%D8%A7%D8%A8%DA%A9" title="رده:خطاهای یادکرد: شابک">خطاهای یادکرد: شابک</a></li></ul></div></div> </div> </main> </div> <div class="mw-footer-container"> <footer id="footer" class="mw-footer" > <ul id="footer-info"> <li id="footer-info-lastmod"> این صفحه آخرین‌بار در ۱۸ مهٔ ۲۰۲۴ ساعت ۱۴:۱۳ ویرایش شده است.</li> <li id="footer-info-copyright">همهٔ نوشته‌ها تحت <a rel="nofollow" class="external text" href="//creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.ar">مجوز Creative Commons Attribution/Share-Alike</a> در دسترس است؛ برای جزئیات بیشتر <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Terms_of_Use">شرایط استفاده</a> را بخوانید.<br /> ویکی‌پدیا® علامتی تجاری متعلق به سازمان غیرانتفاعی <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.wikimediafoundation.org/">بنیاد ویکی‌مدیا</a> است.<br /></li> </ul> <ul id="footer-places"> <li id="footer-places-privacy"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy">سیاست حفظ حریم خصوصی</a></li> <li id="footer-places-about"><a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%A7:%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87">دربارهٔ ویکی‌پدیا</a></li> <li id="footer-places-disclaimers"><a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%A7:%D8%AA%DA%A9%D8%B0%DB%8C%D8%A8%E2%80%8C%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87%D9%94_%D8%B9%D9%85%D9%88%D9%85%DB%8C">تکذیب‌نامه‌ها</a></li> <li id="footer-places-wm-codeofconduct"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct">آیین‌نامه رفتاری</a></li> <li id="footer-places-developers"><a href="https://www.mediawiki.org/wiki/How_to_contribute/fa?uselang=fa">توسعه‌دهندگان</a></li> <li id="footer-places-statslink"><a href="https://stats.wikimedia.org/#/fa.wikipedia.org">آمار</a></li> <li id="footer-places-cookiestatement"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Cookie_statement">بیانیهٔ کوکی</a></li> <li id="footer-places-mobileview"><a href="//fa.m.wikipedia.org/w/index.php?title=%D9%85%D8%B9%D8%AA%D8%B2%D9%84%D9%87&amp;mobileaction=toggle_view_mobile" class="noprint stopMobileRedirectToggle">نمای موبایل</a></li> </ul> <ul id="footer-icons" class="noprint"> <li id="footer-copyrightico"><a href="https://wikimediafoundation.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/static/images/footer/wikimedia-button.svg" width="84" height="29" alt="Wikimedia Foundation" loading="lazy"></a></li> <li id="footer-poweredbyico"><a href="https://www.mediawiki.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/w/resources/assets/poweredby_mediawiki.svg" alt="Powered by MediaWiki" width="88" height="31" loading="lazy"></a></li> </ul> </footer> </div> </div> </div> <div class="vector-settings" id="p-dock-bottom"> <ul></ul> </div><script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.config.set({"wgHostname":"mw-web.codfw.main-78f4c97c5d-dp9sq","wgBackendResponseTime":141,"wgPageParseReport":{"limitreport":{"cputime":"0.580","walltime":"0.750","ppvisitednodes":{"value":6122,"limit":1000000},"postexpandincludesize":{"value":257177,"limit":2097152},"templateargumentsize":{"value":19488,"limit":2097152},"expansiondepth":{"value":16,"limit":100},"expensivefunctioncount":{"value":2,"limit":500},"unstrip-depth":{"value":1,"limit":20},"unstrip-size":{"value":34832,"limit":5000000},"entityaccesscount":{"value":0,"limit":400},"timingprofile":["100.00% 567.152 1 -total"," 41.78% 236.937 11 الگو:Navbox"," 26.46% 150.072 1 الگو:پانویس"," 24.34% 138.037 1 الگو:اسلام"," 23.42% 132.855 1 الگو:Sidebar_with_collapsible_lists"," 17.11% 97.037 1 الگو:Cite_journal"," 16.64% 94.387 9 الگو:Navbox_subgroup"," 16.31% 92.530 1 الگو:مذاهب_اسلامی"," 15.19% 86.157 1 الگو:الهیات"," 12.65% 71.717 2 الگو:یادکرد_کتاب"]},"scribunto":{"limitreport-timeusage":{"value":"0.290","limit":"10.000"},"limitreport-memusage":{"value":5989716,"limit":52428800}},"cachereport":{"origin":"mw-web.codfw.main-7c54859c9b-wjs42","timestamp":"20241111154105","ttl":2592000,"transientcontent":false}}});});</script> <script type="application/ld+json">{"@context":"https:\/\/schema.org","@type":"Article","name":"\u0645\u0639\u062a\u0632\u0644\u0647","url":"https:\/\/fa.wikipedia.org\/wiki\/%D9%85%D8%B9%D8%AA%D8%B2%D9%84%D9%87","sameAs":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q668460","mainEntity":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q668460","author":{"@type":"Organization","name":"\u0645\u0634\u0627\u0631\u06a9\u062a\u200c\u06a9\u0646\u0646\u062f\u06af\u0627\u0646 \u067e\u0631\u0648\u0698\u0647\u0654 \u0648\u06cc\u06a9\u06cc\u200c\u0645\u062f\u06cc\u0627"},"publisher":{"@type":"Organization","name":"Wikimedia Foundation, Inc.","logo":{"@type":"ImageObject","url":"https:\/\/www.wikimedia.org\/static\/images\/wmf-hor-googpub.png"}},"datePublished":"2006-06-16T01:08:50Z","dateModified":"2024-05-18T14:13:26Z"}</script> </body> </html>

Pages： 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10