CINXE.COM

<!DOCTYPE html> <html class="client-nojs vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-disabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available" lang="gl" dir="ltr"> <head> <meta charset="UTF-8"> <title>Xenoma humano - Wikipedia, a enciclopedia libre</title> <script>(function(){var className="client-js vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-disabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available";var cookie=document.cookie.match(/(?:^|; )glwikimwclientpreferences=([^;]+)/);if(cookie){cookie[1].split('%2C').forEach(function(pref){className=className.replace(new RegExp('(^| )'+pref.replace(/-clientpref-\w+$|[^\w-]+/g,'')+'-clientpref-\\w+( |$)'),'$1'+pref+'$2');});}document.documentElement.className=className;}());RLCONF={"wgBreakFrames":false,"wgSeparatorTransformTable":[",\t.",".\t,"],"wgDigitTransformTable":["",""], "wgDefaultDateFormat":"dmy","wgMonthNames":["","xaneiro","febreiro","marzo","abril","maio","xuño","xullo","agosto","setembro","outubro","novembro","decembro"],"wgRequestId":"951f8ecd-cb89-4a49-87f2-0acad002f629","wgCanonicalNamespace":"","wgCanonicalSpecialPageName":false,"wgNamespaceNumber":0,"wgPageName":"Xenoma_humano","wgTitle":"Xenoma humano","wgCurRevisionId":6896002,"wgRevisionId":5450511,"wgArticleId":210792,"wgIsArticle":true,"wgIsRedirect":false,"wgAction":"view","wgUserName":null,"wgUserGroups":["*"],"wgCategories":["Todos os artigos con ligazóns externas rotas","Artigos con ligazóns externas rotas desde agosto de 2018","Wikipedia:Páxinas que usan ligazóns máxicas PMID","Wikipedia:Páxinas que usan ligazóns máxicas ISBN","Wikiproxecto 1000 artigos de calidade para alumnado de 12 a 16 anos/Bioloxía e Xeoloxía","Xenética"],"wgPageViewLanguage":"gl","wgPageContentLanguage":"gl","wgPageContentModel":"wikitext","wgRelevantPageName":"Xenoma_humano","wgRelevantArticleId" :210792,"wgIsProbablyEditable":true,"wgRelevantPageIsProbablyEditable":true,"wgRestrictionEdit":[],"wgRestrictionMove":[],"wgNoticeProject":"wikipedia","wgCiteReferencePreviewsActive":false,"wgMediaViewerOnClick":true,"wgMediaViewerEnabledByDefault":true,"wgPopupsFlags":0,"wgVisualEditor":{"pageLanguageCode":"gl","pageLanguageDir":"ltr","pageVariantFallbacks":"gl"},"wgMFDisplayWikibaseDescriptions":{"search":true,"watchlist":true,"tagline":true,"nearby":true},"wgWMESchemaEditAttemptStepOversample":false,"wgWMEPageLength":60000,"wgRelatedArticlesCompat":[],"wgCentralAuthMobileDomain":false,"wgEditSubmitButtonLabelPublish":true,"wgULSPosition":"interlanguage","wgULSisCompactLinksEnabled":false,"wgVector2022LanguageInHeader":true,"wgULSisLanguageSelectorEmpty":false,"wgWikibaseItemId":"Q720988","wgCheckUserClientHintsHeadersJsApi":["brands","architecture","bitness","fullVersionList","mobile","model","platform","platformVersion"],"GEHomepageSuggestedEditsEnableTopics":true, "wgGETopicsMatchModeEnabled":false,"wgGEStructuredTaskRejectionReasonTextInputEnabled":false,"wgGELevelingUpEnabledForUser":false};RLSTATE={"ext.gadget.charinsert-styles":"ready","ext.gadget.PortalClass":"ready","ext.globalCssJs.user.styles":"ready","site.styles":"ready","user.styles":"ready","ext.globalCssJs.user":"ready","user":"ready","user.options":"loading","mediawiki.codex.messagebox.styles":"ready","mediawiki.action.styles":"ready","mediawiki.interface.helpers.styles":"ready","ext.cite.styles":"ready","skins.vector.search.codex.styles":"ready","skins.vector.styles":"ready","skins.vector.icons":"ready","jquery.tablesorter.styles":"ready","jquery.makeCollapsible.styles":"ready","ext.wikimediamessages.styles":"ready","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript":"ready","ext.uls.interlanguage":"ready","wikibase.client.init":"ready","ext.wikimediaBadges":"ready"};RLPAGEMODULES=["ext.cite.ux-enhancements","mediawiki.page.media","site","mediawiki.page.ready","jquery.tablesorter", "jquery.makeCollapsible","mediawiki.toc","skins.vector.js","ext.centralNotice.geoIP","ext.centralNotice.startUp","ext.gadget.ReferenceTooltips","ext.gadget.refToolbar","ext.gadget.charinsert","ext.urlShortener.toolbar","ext.centralauth.centralautologin","mmv.bootstrap","ext.popups","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.init","ext.visualEditor.targetLoader","ext.echo.centralauth","ext.eventLogging","ext.wikimediaEvents","ext.navigationTiming","ext.uls.interface","ext.cx.eventlogging.campaigns","ext.cx.uls.quick.actions","wikibase.client.vector-2022","ext.checkUser.clientHints","ext.growthExperiments.SuggestedEditSession","wikibase.sidebar.tracking"];</script> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.loader.impl(function(){return["user.options@12s5i",function($,jQuery,require,module){mw.user.tokens.set({"patrolToken":"+\\","watchToken":"+\\","csrfToken":"+\\"}); }];});});</script> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=gl&modules=ext.cite.styles%7Cext.uls.interlanguage%7Cext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript%7Cext.wikimediaBadges%7Cext.wikimediamessages.styles%7Cjquery.makeCollapsible.styles%7Cjquery.tablesorter.styles%7Cmediawiki.action.styles%7Cmediawiki.codex.messagebox.styles%7Cmediawiki.interface.helpers.styles%7Cskins.vector.icons%2Cstyles%7Cskins.vector.search.codex.styles%7Cwikibase.client.init&only=styles&skin=vector-2022"> <script async="" src="/w/load.php?lang=gl&modules=startup&only=scripts&raw=1&skin=vector-2022"></script> <meta name="ResourceLoaderDynamicStyles" content=""> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=gl&modules=ext.gadget.PortalClass%2Ccharinsert-styles&only=styles&skin=vector-2022"> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=gl&modules=site.styles&only=styles&skin=vector-2022"> <meta name="generator" content="MediaWiki 1.44.0-wmf.4"> <meta name="referrer" content="origin"> <meta name="referrer" content="origin-when-cross-origin"> <meta name="robots" content="noindex,nofollow,max-image-preview:standard"> <meta name="format-detection" content="telephone=no"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/09/Porcentaxes_xenoma_humano.svg/1200px-Porcentaxes_xenoma_humano.svg.png"> <meta property="og:image:width" content="1200"> <meta property="og:image:height" content="854"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/09/Porcentaxes_xenoma_humano.svg/800px-Porcentaxes_xenoma_humano.svg.png"> <meta property="og:image:width" content="800"> <meta property="og:image:height" content="569"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/09/Porcentaxes_xenoma_humano.svg/640px-Porcentaxes_xenoma_humano.svg.png"> <meta property="og:image:width" content="640"> <meta property="og:image:height" content="456"> <meta name="viewport" content="width=1120"> <meta property="og:title" content="Xenoma humano - Wikipedia, a enciclopedia libre"> <meta property="og:type" content="website"> <link rel="preconnect" href="//upload.wikimedia.org"> <link rel="alternate" media="only screen and (max-width: 640px)" href="//gl.m.wikipedia.org/wiki/Xenoma_humano"> <link rel="alternate" type="application/x-wiki" title="Editar" href="/w/index.php?title=Xenoma_humano&action=edit"> <link rel="apple-touch-icon" href="/static/apple-touch/wikipedia.png"> <link rel="icon" href="/static/favicon/wikipedia.ico"> <link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/w/rest.php/v1/search" title="Wikipedia (gl)"> <link rel="EditURI" type="application/rsd+xml" href="//gl.wikipedia.org/w/api.php?action=rsd"> <link rel="canonical" href="https://gl.wikipedia.org/wiki/Xenoma_humano"> <link rel="license" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.gl"> <link rel="alternate" type="application/atom+xml" title="Fonte Atom de novas de Wikipedia" href="/w/index.php?title=Especial:Cambios_recentes&feed=atom"> <link rel="dns-prefetch" href="//meta.wikimedia.org" /> <link rel="dns-prefetch" href="//login.wikimedia.org"> </head> <body class="skin--responsive skin-vector skin-vector-search-vue mediawiki ltr sitedir-ltr mw-hide-empty-elt ns-0 ns-subject mw-editable page-Xenoma_humano rootpage-Xenoma_humano skin-vector-2022 action-view"><a class="mw-jump-link" href="#bodyContent">Saltar ao contido</a> <div class="vector-header-container"> <header class="vector-header mw-header"> <div class="vector-header-start"> <nav class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Sitio"> <div id="vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown vector-main-menu-dropdown vector-button-flush-left vector-button-flush-right" > <input type="checkbox" id="vector-main-menu-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Menú principal" > <label id="vector-main-menu-dropdown-label" for="vector-main-menu-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-menu mw-ui-icon-wikimedia-menu"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Menú principal</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-main-menu-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-main-menu" class="vector-main-menu vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-main-menu-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="main-menu-pinned" data-pinnable-element-id="vector-main-menu" data-pinned-container-id="vector-main-menu-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-main-menu-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Menú principal</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.pin">mover á barra lateral</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.unpin">agochar</button> </div> <div id="p-navigation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation" > <div class="vector-menu-heading"> Navegación </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-mainpage-description" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Portada" title="Visitar a páxina principal [z]" accesskey="z"><span>Portada</span></a></li><li id="n-portal" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Portal_da_comunidade" title="Información acerca do proxecto, do que pode facer e dos lugares onde atopar as cousas"><span>Portal da comunidade</span></a></li><li id="n-A-Taberna" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:A_Taberna"><span>A Taberna</span></a></li><li id="n-currentevents" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Actualidade" title="Información acerca de acontecementos de actualidade"><span>Actualidade</span></a></li><li id="n-recentchanges" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Especial:Cambios_recentes" title="A lista de modificacións recentes no wiki [r]" accesskey="r"><span>Cambios recentes</span></a></li><li id="n-Artigos-de-calidade" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Artigos_de_calidade"><span>Artigos de calidade</span></a></li><li id="n-randompage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Especial:Ao_chou" title="Cargar unha páxina ao chou [x]" accesskey="x"><span>Páxina ao chou</span></a></li><li id="n-help" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Axuda" title="O lugar para informarse"><span>Axuda</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> <a href="/wiki/Portada" class="mw-logo"> <img class="mw-logo-icon" src="/static/images/icons/wikipedia.png" alt="" aria-hidden="true" height="50" width="50"> <span class="mw-logo-container skin-invert"> <img class="mw-logo-wordmark" alt="Wikipedia" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-wordmark-en.svg" style="width: 7.5em; height: 1.125em;"> <img class="mw-logo-tagline" alt="a Wikipedia en galego" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-tagline-gl.svg" width="118" height="13" style="width: 7.375em; height: 0.8125em;"> </span> </a> </div> <div class="vector-header-end"> <div id="p-search" role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-collapses vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box-auto-expand-width vector-search-box"> <a href="/wiki/Especial:Procurar" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only search-toggle" title="Procurar neste wiki [f]" accesskey="f"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>Procura</span> </a> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail cdx-typeahead-search--auto-expand-width"> <form action="/w/index.php" id="searchform" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div id="simpleSearch" class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Procurar en Wikipedia" aria-label="Procurar en Wikipedia" autocapitalize="sentences" title="Procurar neste wiki [f]" accesskey="f" id="searchInput" > <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="Especial:Procurar"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Procurar</button> </form> </div> </div> </div> <nav class="vector-user-links vector-user-links-wide" aria-label="Ferramentas persoais"> <div class="vector-user-links-main"> <div id="p-vector-user-menu-preferences" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-userpage" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Aparencia"> <div id="vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown " title="Cambia a aparencia do tamaño da fonte, o ancho e a cor da páxina" > <input type="checkbox" id="vector-appearance-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Aparencia" > <label id="vector-appearance-dropdown-label" for="vector-appearance-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-appearance mw-ui-icon-wikimedia-appearance"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Aparencia</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-appearance-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div id="p-vector-user-menu-notifications" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-overflow" class="vector-menu mw-portlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_gl.wikipedia.org&uselang=gl" class=""><span>Doazóns</span></a> </li> <li id="pt-createaccount-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Especial:Crear_unha_conta&returnto=Xenoma+humano&returntoquery=oldid%3D5450511" title="É recomendable que cree unha conta e acceda ao sistema, se ben non é obrigatorio" class=""><span>Crear unha conta</span></a> </li> <li id="pt-login-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Especial:Iniciar_sesi%C3%B3n&returnto=Xenoma+humano&returntoquery=oldid%3D5450511" title="É recomendable que se rexistre, se ben non é obrigatorio [o]" accesskey="o" class=""><span>Acceder ao sistema</span></a> </li> </ul> </div> </div> </div> <div id="vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown vector-user-menu vector-button-flush-right vector-user-menu-logged-out" title="Máis opcións" > <input type="checkbox" id="vector-user-links-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Ferramentas persoais" > <label id="vector-user-links-dropdown-label" for="vector-user-links-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-ellipsis mw-ui-icon-wikimedia-ellipsis"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Ferramentas persoais</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-personal" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-personal user-links-collapsible-item" title="Menú de usuario" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_gl.wikipedia.org&uselang=gl"><span>Doazóns</span></a></li><li id="pt-createaccount" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Especial:Crear_unha_conta&returnto=Xenoma+humano&returntoquery=oldid%3D5450511" title="É recomendable que cree unha conta e acceda ao sistema, se ben non é obrigatorio"><span class="vector-icon mw-ui-icon-userAdd mw-ui-icon-wikimedia-userAdd"></span> <span>Crear unha conta</span></a></li><li id="pt-login" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Especial:Iniciar_sesi%C3%B3n&returnto=Xenoma+humano&returntoquery=oldid%3D5450511" title="É recomendable que se rexistre, se ben non é obrigatorio [o]" accesskey="o"><span class="vector-icon mw-ui-icon-logIn mw-ui-icon-wikimedia-logIn"></span> <span>Acceder ao sistema</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-user-menu-anon-editor" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-user-menu-anon-editor" > <div class="vector-menu-heading"> Páxinas para os editores sen a sesión iniciada <a href="/wiki/Axuda:Introduci%C3%B3n" aria-label="Máis información sobre a edición"><span>máis información</span></a> </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-anoncontribs" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Especial:As_mi%C3%B1as_contribuci%C3%B3ns" title="Unha lista das modificacións feitas desde este enderezo IP [y]" accesskey="y"><span>Contribucións</span></a></li><li id="pt-anontalk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Especial:A_mi%C3%B1a_conversa" title="Conversa acerca de edicións feitas desde este enderezo IP [n]" accesskey="n"><span>Conversa</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </header> </div> <div class="mw-page-container"> <div class="mw-page-container-inner"> <div class="vector-sitenotice-container"> <div id="siteNotice"></div> </div> <div class="vector-column-start"> <div class="vector-main-menu-container"> <div id="mw-navigation"> <nav id="mw-panel" class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Sitio"> <div id="vector-main-menu-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> </div> </div> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav id="mw-panel-toc" aria-label="Contidos" data-event-name="ui.sidebar-toc" class="mw-table-of-contents-container vector-toc-landmark"> <div id="vector-toc-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-toc" class="vector-toc vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-toc-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="toc-pinned" data-pinnable-element-id="vector-toc" > <h2 class="vector-pinnable-header-label">Contidos</h2> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.pin">mover á barra lateral</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.unpin">agochar</button> </div> <ul class="vector-toc-contents" id="mw-panel-toc-list"> <li id="toc-mw-content-text" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a href="#" class="vector-toc-link"> <div class="vector-toc-text">Inicio</div> </a> </li> <li id="toc-Compoñentes" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Compoñentes"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1</span> <span>Compoñentes</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Compoñentes-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Mostrar ou agochar a subsección "Compoñentes"</span> </button> <ul id="toc-Compoñentes-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Cromosomas" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Cromosomas"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.1</span> <span>Cromosomas</span> </div> </a> <ul id="toc-Cromosomas-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-ADN_intraxénico" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#ADN_intraxénico"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.2</span> <span>ADN intraxénico</span> </div> </a> <ul id="toc-ADN_intraxénico-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Xenes" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Xenes"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.2.1</span> <span>Xenes</span> </div> </a> <ul id="toc-Xenes-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Xenes_de_ARN" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-4"> <a class="vector-toc-link" href="#Xenes_de_ARN"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.2.1.1</span> <span>Xenes de ARN</span> </div> </a> <ul id="toc-Xenes_de_ARN-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Distribución_de_xenes" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-4"> <a class="vector-toc-link" href="#Distribución_de_xenes"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.2.1.2</span> <span>Distribución de xenes</span> </div> </a> <ul id="toc-Distribución_de_xenes-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Secuencias_reguladoras" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-4"> <a class="vector-toc-link" href="#Secuencias_reguladoras"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.2.1.3</span> <span>Secuencias reguladoras</span> </div> </a> <ul id="toc-Secuencias_reguladoras-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Elementos_ultraconservados" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-4"> <a class="vector-toc-link" href="#Elementos_ultraconservados"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.2.1.4</span> <span>Elementos ultraconservados</span> </div> </a> <ul id="toc-Elementos_ultraconservados-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Pseudoxenes" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Pseudoxenes"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.2.2</span> <span>Pseudoxenes</span> </div> </a> <ul id="toc-Pseudoxenes-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-ADN_interxénico" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#ADN_interxénico"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.3</span> <span>ADN interxénico</span> </div> </a> <ul id="toc-ADN_interxénico-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-ADN_repetido_en_tándem" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#ADN_repetido_en_tándem"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.3.1</span> <span>ADN repetido en tándem</span> </div> </a> <ul id="toc-ADN_repetido_en_tándem-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Satélites" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-4"> <a class="vector-toc-link" href="#Satélites"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.3.1.1</span> <span>Satélites</span> </div> </a> <ul id="toc-Satélites-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Minisatélites" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-4"> <a class="vector-toc-link" href="#Minisatélites"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.3.1.2</span> <span>Minisatélites</span> </div> </a> <ul id="toc-Minisatélites-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Microsatélites" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-4"> <a class="vector-toc-link" href="#Microsatélites"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.3.1.3</span> <span>Microsatélites</span> </div> </a> <ul id="toc-Microsatélites-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-ADN_repetido_disperso" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#ADN_repetido_disperso"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.3.2</span> <span>ADN repetido disperso</span> </div> </a> <ul id="toc-ADN_repetido_disperso-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-SINE" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-4"> <a class="vector-toc-link" href="#SINE"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.3.2.1</span> <span>SINE</span> </div> </a> <ul id="toc-SINE-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-LINE" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-4"> <a class="vector-toc-link" href="#LINE"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.3.2.2</span> <span>LINE</span> </div> </a> <ul id="toc-LINE-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-HERV" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-4"> <a class="vector-toc-link" href="#HERV"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.3.2.3</span> <span>HERV</span> </div> </a> <ul id="toc-HERV-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Transposóns_de_ADN" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-4"> <a class="vector-toc-link" href="#Transposóns_de_ADN"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.3.2.4</span> <span>Transposóns de ADN</span> </div> </a> <ul id="toc-Transposóns_de_ADN-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Variabilidade" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Variabilidade"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2</span> <span>Variabilidade</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Variabilidade-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Mostrar ou agochar a subsección "Variabilidade"</span> </button> <ul id="toc-Variabilidade-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-SNPs" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#SNPs"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.1</span> <span>SNPs</span> </div> </a> <ul id="toc-SNPs-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Variación_estrutural" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Variación_estrutural"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.2</span> <span>Variación estrutural</span> </div> </a> <ul id="toc-Variación_estrutural-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Enfermidades_xenéticas" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Enfermidades_xenéticas"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3</span> <span>Enfermidades xenéticas</span> </div> </a> <ul id="toc-Enfermidades_xenéticas-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Evolución" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Evolución"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4</span> <span>Evolución</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Evolución-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Mostrar ou agochar a subsección "Evolución"</span> </button> <ul id="toc-Evolución-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Xenómica_comparada_entre_distintas_especies" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Xenómica_comparada_entre_distintas_especies"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.1</span> <span>Xenómica comparada entre distintas especies</span> </div> </a> <ul id="toc-Xenómica_comparada_entre_distintas_especies-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Xenómica_comparada_entre_xenomas_humanos" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Xenómica_comparada_entre_xenomas_humanos"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.2</span> <span>Xenómica comparada entre xenomas humanos</span> </div> </a> <ul id="toc-Xenómica_comparada_entre_xenomas_humanos-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Xenoma_mitocondrial" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Xenoma_mitocondrial"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5</span> <span>Xenoma mitocondrial</span> </div> </a> <ul id="toc-Xenoma_mitocondrial-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Notas" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Notas"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6</span> <span>Notas</span> </div> </a> <ul id="toc-Notas-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Véxase_tamén" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Véxase_tamén"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">7</span> <span>Véxase tamén</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Véxase_tamén-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Mostrar ou agochar a subsección "Véxase tamén"</span> </button> <ul id="toc-Véxase_tamén-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Outros_artigos" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Outros_artigos"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">7.1</span> <span>Outros artigos</span> </div> </a> <ul id="toc-Outros_artigos-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Ligazóns_externas" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Ligazóns_externas"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">7.2</span> <span>Ligazóns externas</span> </div> </a> <ul id="toc-Ligazóns_externas-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> </ul> </div> </div> </nav> </div> </div> <div class="mw-content-container"> <main id="content" class="mw-body"> <header class="mw-body-header vector-page-titlebar"> <nav aria-label="Contidos" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown vector-page-titlebar-toc vector-button-flush-left" > <input type="checkbox" id="vector-page-titlebar-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Mostrar ou agochar a táboa de contidos" > <label id="vector-page-titlebar-toc-label" for="vector-page-titlebar-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-listBullet mw-ui-icon-wikimedia-listBullet"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Mostrar ou agochar a táboa de contidos</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-titlebar-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <h1 id="firstHeading" class="firstHeading mw-first-heading"><span class="mw-page-title-main">Xenoma humano</span></h1> <div id="p-lang-btn" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-lang" > <input type="checkbox" id="p-lang-btn-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn" class="vector-dropdown-checkbox mw-interlanguage-selector" aria-label="Ir a un artigo noutra lingua. Dispoñible en 49 linguas" > <label id="p-lang-btn-label" for="p-lang-btn-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive mw-portlet-lang-heading-49" aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-language-progressive mw-ui-icon-wikimedia-language-progressive"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">49 linguas</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="interlanguage-link interwiki-ar mw-list-item"><a href="https://ar.wikipedia.org/wiki/%D8%AC%D9%8A%D9%86%D9%88%D9%85_%D8%A8%D8%B4%D8%B1%D9%8A" title="جينوم بشري – árabe" lang="ar" hreflang="ar" data-title="جينوم بشري" data-language-autonym="العربية" data-language-local-name="árabe" class="interlanguage-link-target"><span>العربية</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ast mw-list-item"><a href="https://ast.wikipedia.org/wiki/Xenoma_humanu" title="Xenoma humanu – asturiano" lang="ast" hreflang="ast" data-title="Xenoma humanu" data-language-autonym="Asturianu" data-language-local-name="asturiano" class="interlanguage-link-target"><span>Asturianu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-az mw-list-item"><a href="https://az.wikipedia.org/wiki/%C4%B0nsan_xromosomlar%C4%B1" title="İnsan xromosomları – acerbaixano" lang="az" hreflang="az" data-title="İnsan xromosomları" data-language-autonym="Azərbaycanca" data-language-local-name="acerbaixano" class="interlanguage-link-target"><span>Azərbaycanca</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bg mw-list-item"><a href="https://bg.wikipedia.org/wiki/%D0%A7%D0%BE%D0%B2%D0%B5%D1%88%D0%BA%D0%B8_%D0%B3%D0%B5%D0%BD%D0%BE%D0%BC" title="Човешки геном – búlgaro" lang="bg" hreflang="bg" data-title="Човешки геном" data-language-autonym="Български" data-language-local-name="búlgaro" class="interlanguage-link-target"><span>Български</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bn mw-list-item"><a href="https://bn.wikipedia.org/wiki/%E0%A6%AE%E0%A6%BE%E0%A6%A8%E0%A6%AC_%E0%A6%AC%E0%A6%82%E0%A6%B6%E0%A6%BE%E0%A6%A3%E0%A7%81%E0%A6%B8%E0%A6%AE%E0%A6%97%E0%A7%8D%E0%A6%B0" title="মানব বংশাণুসমগ্র – bengalí" lang="bn" hreflang="bn" data-title="মানব বংশাণুসমগ্র" data-language-autonym="বাংলা" data-language-local-name="bengalí" class="interlanguage-link-target"><span>বাংলা</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bs mw-list-item"><a href="https://bs.wikipedia.org/wiki/Ljudski_genom" title="Ljudski genom – bosníaco" lang="bs" hreflang="bs" data-title="Ljudski genom" data-language-autonym="Bosanski" data-language-local-name="bosníaco" class="interlanguage-link-target"><span>Bosanski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ca mw-list-item"><a href="https://ca.wikipedia.org/wiki/Genoma_hum%C3%A0" title="Genoma humà – catalán" lang="ca" hreflang="ca" data-title="Genoma humà" data-language-autonym="Català" data-language-local-name="catalán" class="interlanguage-link-target"><span>Català</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cs mw-list-item"><a href="https://cs.wikipedia.org/wiki/Lidsk%C3%BD_genom" title="Lidský genom – checo" lang="cs" hreflang="cs" data-title="Lidský genom" data-language-autonym="Čeština" data-language-local-name="checo" class="interlanguage-link-target"><span>Čeština</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cv mw-list-item"><a href="https://cv.wikipedia.org/wiki/%C3%87%D1%8B%D0%BD_%D0%B3%D0%B5%D0%BD%D0%BE%D0%BC%C4%95" title="Çын геномĕ – chuvaxo" lang="cv" hreflang="cv" data-title="Çын геномĕ" data-language-autonym="Чӑвашла" data-language-local-name="chuvaxo" class="interlanguage-link-target"><span>Чӑвашла</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cy mw-list-item"><a href="https://cy.wikipedia.org/wiki/Y_genom_dynol" title="Y genom dynol – galés" lang="cy" hreflang="cy" data-title="Y genom dynol" data-language-autonym="Cymraeg" data-language-local-name="galés" class="interlanguage-link-target"><span>Cymraeg</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-diq mw-list-item"><a href="https://diq.wikipedia.org/wiki/C%C3%AAnom%C3%AA_merdumi" title="Cênomê merdumi – Zazaki" lang="diq" hreflang="diq" data-title="Cênomê merdumi" data-language-autonym="Zazaki" data-language-local-name="Zazaki" class="interlanguage-link-target"><span>Zazaki</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-el mw-list-item"><a href="https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%91%CE%BD%CE%B8%CF%81%CF%8E%CF%80%CE%B9%CE%BD%CE%BF_%CE%B3%CE%BF%CE%BD%CE%B9%CE%B4%CE%AF%CF%89%CE%BC%CE%B1" title="Ανθρώπινο γονιδίωμα – grego" lang="el" hreflang="el" data-title="Ανθρώπινο γονιδίωμα" data-language-autonym="Ελληνικά" data-language-local-name="grego" class="interlanguage-link-target"><span>Ελληνικά</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-en mw-list-item"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Human_genome" title="Human genome – inglés" lang="en" hreflang="en" data-title="Human genome" data-language-autonym="English" data-language-local-name="inglés" class="interlanguage-link-target"><span>English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-es badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="artigo de calidade"><a href="https://es.wikipedia.org/wiki/Genoma_humano" title="Genoma humano – español" lang="es" hreflang="es" data-title="Genoma humano" data-language-autonym="Español" data-language-local-name="español" class="interlanguage-link-target"><span>Español</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-et mw-list-item"><a href="https://et.wikipedia.org/wiki/Inimese_genoom" title="Inimese genoom – estoniano" lang="et" hreflang="et" data-title="Inimese genoom" data-language-autonym="Eesti" data-language-local-name="estoniano" class="interlanguage-link-target"><span>Eesti</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eu mw-list-item"><a href="https://eu.wikipedia.org/wiki/Giza_genoma" title="Giza genoma – éuscaro" lang="eu" hreflang="eu" data-title="Giza genoma" data-language-autonym="Euskara" data-language-local-name="éuscaro" class="interlanguage-link-target"><span>Euskara</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fa mw-list-item"><a href="https://fa.wikipedia.org/wiki/%DA%98%D9%86%D9%88%D9%85_%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86" title="ژنوم انسان – persa" lang="fa" hreflang="fa" data-title="ژنوم انسان" data-language-autonym="فارسی" data-language-local-name="persa" class="interlanguage-link-target"><span>فارسی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fi mw-list-item"><a href="https://fi.wikipedia.org/wiki/Ihmisen_perim%C3%A4" title="Ihmisen perimä – finés" lang="fi" hreflang="fi" data-title="Ihmisen perimä" data-language-autonym="Suomi" data-language-local-name="finés" class="interlanguage-link-target"><span>Suomi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fr mw-list-item"><a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/G%C3%A9nome_humain" title="Génome humain – francés" lang="fr" hreflang="fr" data-title="Génome humain" data-language-autonym="Français" data-language-local-name="francés" class="interlanguage-link-target"><span>Français</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ga mw-list-item"><a href="https://ga.wikipedia.org/wiki/G%C3%A9an%C3%B3m_daonna" title="Géanóm daonna – irlandés" lang="ga" hreflang="ga" data-title="Géanóm daonna" data-language-autonym="Gaeilge" data-language-local-name="irlandés" class="interlanguage-link-target"><span>Gaeilge</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-he mw-list-item"><a href="https://he.wikipedia.org/wiki/%D7%92%D7%A0%D7%95%D7%9D_%D7%94%D7%90%D7%93%D7%9D" title="גנום האדם – hebreo" lang="he" hreflang="he" data-title="גנום האדם" data-language-autonym="עברית" data-language-local-name="hebreo" class="interlanguage-link-target"><span>עברית</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hr mw-list-item"><a href="https://hr.wikipedia.org/wiki/Ljudski_genom" title="Ljudski genom – croata" lang="hr" hreflang="hr" data-title="Ljudski genom" data-language-autonym="Hrvatski" data-language-local-name="croata" class="interlanguage-link-target"><span>Hrvatski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ht mw-list-item"><a href="https://ht.wikipedia.org/wiki/Jen%C3%B2m_imen" title="Jenòm imen – crioulo haitiano" lang="ht" hreflang="ht" data-title="Jenòm imen" data-language-autonym="Kreyòl ayisyen" data-language-local-name="crioulo haitiano" class="interlanguage-link-target"><span>Kreyòl ayisyen</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hu mw-list-item"><a href="https://hu.wikipedia.org/wiki/Hum%C3%A1n_genom" title="Humán genom – húngaro" lang="hu" hreflang="hu" data-title="Humán genom" data-language-autonym="Magyar" data-language-local-name="húngaro" class="interlanguage-link-target"><span>Magyar</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-id mw-list-item"><a href="https://id.wikipedia.org/wiki/Genom_manusia" title="Genom manusia – indonesio" lang="id" hreflang="id" data-title="Genom manusia" data-language-autonym="Bahasa Indonesia" data-language-local-name="indonesio" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Indonesia</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-it mw-list-item"><a href="https://it.wikipedia.org/wiki/Genoma_umano" title="Genoma umano – italiano" lang="it" hreflang="it" data-title="Genoma umano" data-language-autonym="Italiano" data-language-local-name="italiano" class="interlanguage-link-target"><span>Italiano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ja mw-list-item"><a href="https://ja.wikipedia.org/wiki/%E3%83%92%E3%83%88%E3%82%B2%E3%83%8E%E3%83%A0" title="ヒトゲノム – xaponés" lang="ja" hreflang="ja" data-title="ヒトゲノム" data-language-autonym="日本語" data-language-local-name="xaponés" class="interlanguage-link-target"><span>日本語</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ko mw-list-item"><a href="https://ko.wikipedia.org/wiki/%EC%9D%B8%EA%B0%84_%EC%9C%A0%EC%A0%84%EC%B2%B4" title="인간 유전체 – coreano" lang="ko" hreflang="ko" data-title="인간 유전체" data-language-autonym="한국어" data-language-local-name="coreano" class="interlanguage-link-target"><span>한국어</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mk mw-list-item"><a href="https://mk.wikipedia.org/wiki/%D0%A7%D0%BE%D0%B2%D0%B5%D1%87%D0%BA%D0%B8_%D0%B3%D0%B5%D0%BD%D0%BE%D0%BC" title="Човечки геном – macedonio" lang="mk" hreflang="mk" data-title="Човечки геном" data-language-autonym="Македонски" data-language-local-name="macedonio" class="interlanguage-link-target"><span>Македонски</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nl mw-list-item"><a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Menselijke_chromosomen" title="Menselijke chromosomen – neerlandés" lang="nl" hreflang="nl" data-title="Menselijke chromosomen" data-language-autonym="Nederlands" data-language-local-name="neerlandés" class="interlanguage-link-target"><span>Nederlands</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nn mw-list-item"><a href="https://nn.wikipedia.org/wiki/Menneskegenomet" title="Menneskegenomet – noruegués nynorsk" lang="nn" hreflang="nn" data-title="Menneskegenomet" data-language-autonym="Norsk nynorsk" data-language-local-name="noruegués nynorsk" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk nynorsk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pl mw-list-item"><a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Genom_cz%C5%82owieka" title="Genom człowieka – polaco" lang="pl" hreflang="pl" data-title="Genom człowieka" data-language-autonym="Polski" data-language-local-name="polaco" class="interlanguage-link-target"><span>Polski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ps mw-list-item"><a href="https://ps.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86%D9%8A_%D8%AC%D9%8A%D9%86%D9%88%D9%85" title="انساني جينوم – paxto" lang="ps" hreflang="ps" data-title="انساني جينوم" data-language-autonym="پښتو" data-language-local-name="paxto" class="interlanguage-link-target"><span>پښتو</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pt mw-list-item"><a href="https://pt.wikipedia.org/wiki/Genoma_humano" title="Genoma humano – portugués" lang="pt" hreflang="pt" data-title="Genoma humano" data-language-autonym="Português" data-language-local-name="portugués" class="interlanguage-link-target"><span>Português</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ro mw-list-item"><a href="https://ro.wikipedia.org/wiki/Genomul_uman" title="Genomul uman – romanés" lang="ro" hreflang="ro" data-title="Genomul uman" data-language-autonym="Română" data-language-local-name="romanés" class="interlanguage-link-target"><span>Română</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ru mw-list-item"><a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B5%D0%BD%D0%BE%D0%BC_%D1%87%D0%B5%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B5%D0%BA%D0%B0" title="Геном человека – ruso" lang="ru" hreflang="ru" data-title="Геном человека" data-language-autonym="Русский" data-language-local-name="ruso" class="interlanguage-link-target"><span>Русский</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sd mw-list-item"><a href="https://sd.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86%D9%8A_%D8%AC%D9%8A%D9%86%D9%88%D9%85" title="انساني جينوم – sindhi" lang="sd" hreflang="sd" data-title="انساني جينوم" data-language-autonym="سنڌي" data-language-local-name="sindhi" class="interlanguage-link-target"><span>سنڌي</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sh mw-list-item"><a href="https://sh.wikipedia.org/wiki/Ljudski_genom" title="Ljudski genom – serbocroata" lang="sh" hreflang="sh" data-title="Ljudski genom" data-language-autonym="Srpskohrvatski / српскохрватски" data-language-local-name="serbocroata" class="interlanguage-link-target"><span>Srpskohrvatski / српскохрватски</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-simple mw-list-item"><a href="https://simple.wikipedia.org/wiki/Human_genome" title="Human genome – Simple English" lang="en-simple" hreflang="en-simple" data-title="Human genome" data-language-autonym="Simple English" data-language-local-name="Simple English" class="interlanguage-link-target"><span>Simple English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sr mw-list-item"><a href="https://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D1%83%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%B8_%D0%B3%D0%B5%D0%BD%D0%BE%D0%BC" title="Хумани геном – serbio" lang="sr" hreflang="sr" data-title="Хумани геном" data-language-autonym="Српски / srpski" data-language-local-name="serbio" class="interlanguage-link-target"><span>Српски / srpski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-su mw-list-item"><a href="https://su.wikipedia.org/wiki/G%C3%A9nom_manusa" title="Génom manusa – sundanés" lang="su" hreflang="su" data-title="Génom manusa" data-language-autonym="Sunda" data-language-local-name="sundanés" class="interlanguage-link-target"><span>Sunda</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sv mw-list-item"><a href="https://sv.wikipedia.org/wiki/M%C3%A4nniskans_genom" title="Människans genom – sueco" lang="sv" hreflang="sv" data-title="Människans genom" data-language-autonym="Svenska" data-language-local-name="sueco" class="interlanguage-link-target"><span>Svenska</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ta mw-list-item"><a href="https://ta.wikipedia.org/wiki/%E0%AE%AE%E0%AE%A9%E0%AE%BF%E0%AE%A4_%E0%AE%AE%E0%AE%B0%E0%AE%AA%E0%AE%A3%E0%AF%81%E0%AE%A4%E0%AF%8D%E0%AE%A4%E0%AF%8A%E0%AE%95%E0%AF%88" title="மனித மரபணுத்தொகை – támil" lang="ta" hreflang="ta" data-title="மனித மரபணுத்தொகை" data-language-autonym="தமிழ்" data-language-local-name="támil" class="interlanguage-link-target"><span>தமிழ்</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-th mw-list-item"><a href="https://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%88%E0%B8%B5%E0%B9%82%E0%B8%99%E0%B8%A1%E0%B8%A1%E0%B8%99%E0%B8%B8%E0%B8%A9%E0%B8%A2%E0%B9%8C" title="จีโนมมนุษย์ – tailandés" lang="th" hreflang="th" data-title="จีโนมมนุษย์" data-language-autonym="ไทย" data-language-local-name="tailandés" class="interlanguage-link-target"><span>ไทย</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tl mw-list-item"><a href="https://tl.wikipedia.org/wiki/Genome_ng_tao" title="Genome ng tao – tagalo" lang="tl" hreflang="tl" data-title="Genome ng tao" data-language-autonym="Tagalog" data-language-local-name="tagalo" class="interlanguage-link-target"><span>Tagalog</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tr mw-list-item"><a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/%C4%B0nsan_genomu" title="İnsan genomu – turco" lang="tr" hreflang="tr" data-title="İnsan genomu" data-language-autonym="Türkçe" data-language-local-name="turco" class="interlanguage-link-target"><span>Türkçe</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uk mw-list-item"><a href="https://uk.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B5%D0%BD%D0%BE%D0%BC_%D0%BB%D1%8E%D0%B4%D0%B8%D0%BD%D0%B8" title="Геном людини – ucraíno" lang="uk" hreflang="uk" data-title="Геном людини" data-language-autonym="Українська" data-language-local-name="ucraíno" class="interlanguage-link-target"><span>Українська</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vi mw-list-item"><a href="https://vi.wikipedia.org/wiki/B%E1%BB%99_gen_ng%C6%B0%E1%BB%9Di" title="Bộ gen người – vietnamita" lang="vi" hreflang="vi" data-title="Bộ gen người" data-language-autonym="Tiếng Việt" data-language-local-name="vietnamita" class="interlanguage-link-target"><span>Tiếng Việt</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh mw-list-item"><a href="https://zh.wikipedia.org/wiki/%E4%BA%BA%E9%A1%9E%E5%9F%BA%E5%9B%A0%E7%B5%84" title="人類基因組 – chinés" lang="zh" hreflang="zh" data-title="人類基因組" data-language-autonym="中文" data-language-local-name="chinés" class="interlanguage-link-target"><span>中文</span></a></li> </ul> <div class="after-portlet after-portlet-lang"><span class="wb-langlinks-edit wb-langlinks-link"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q720988#sitelinks-wikipedia" title="Editar as ligazóns interlingüísticas" class="wbc-editpage">Editar as ligazóns</a></span></div> </div> </div> </div> </header> <div class="vector-page-toolbar"> <div class="vector-page-toolbar-container"> <div id="left-navigation"> <nav aria-label="Espazos de nomes"> <div id="p-associated-pages" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-associated-pages" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-nstab-main" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Xenoma_humano" title="Ver o contido da páxina [c]" accesskey="c"><span>Artigo</span></a></li><li id="ca-talk" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Conversa:Xenoma_humano" rel="discussion" title="Conversa acerca do contido desta páxina [t]" accesskey="t"><span>Conversa</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown emptyPortlet" > <input type="checkbox" id="vector-variants-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Cambiar a variante de lingua" > <label id="vector-variants-dropdown-label" for="vector-variants-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">galego</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-variants" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-variants emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> <div id="right-navigation" class="vector-collapsible"> <nav aria-label="Vistas"> <div id="p-views" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-views" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-view" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Xenoma_humano"><span>Ler</span></a></li><li id="ca-ve-edit" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Xenoma_humano&oldid=5450511&veaction=edit" title="Editar esta páxina [v]" accesskey="v"><span>Editar</span></a></li><li id="ca-edit" class="collapsible vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Xenoma_humano&action=edit&oldid=5450511" title="Editar o código fonte desta páxina [e]" accesskey="e"><span>Editar a fonte</span></a></li><li id="ca-history" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Xenoma_humano&action=history" title="Versións anteriores desta páxina [h]" accesskey="h"><span>Ver o historial</span></a></li> </ul> </div> </div> </nav> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Ferramentas das páxinas"> <div id="vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown vector-page-tools-dropdown" > <input type="checkbox" id="vector-page-tools-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Ferramentas" > <label id="vector-page-tools-dropdown-label" for="vector-page-tools-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">Ferramentas</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-tools-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-page-tools" class="vector-page-tools vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-page-tools-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="page-tools-pinned" data-pinnable-element-id="vector-page-tools" data-pinned-container-id="vector-page-tools-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-page-tools-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Ferramentas</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.pin">mover á barra lateral</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.unpin">agochar</button> </div> <div id="p-cactions" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-cactions emptyPortlet vector-has-collapsible-items" title="Máis opcións" > <div class="vector-menu-heading"> Accións </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-more-view" class="selected vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/wiki/Xenoma_humano"><span>Ler</span></a></li><li id="ca-more-ve-edit" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Xenoma_humano&oldid=5450511&veaction=edit" title="Editar esta páxina [v]" accesskey="v"><span>Editar</span></a></li><li id="ca-more-edit" class="collapsible vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Xenoma_humano&action=edit&oldid=5450511" title="Editar o código fonte desta páxina [e]" accesskey="e"><span>Editar a fonte</span></a></li><li id="ca-more-history" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Xenoma_humano&action=history"><span>Ver o historial</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-tb" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-tb" > <div class="vector-menu-heading"> Xeral </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-whatlinkshere" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Especial:P%C3%A1xinas_que_ligan_con_esta/Xenoma_humano" title="Lista de todas as páxinas do wiki que ligan cara a aquí [j]" accesskey="j"><span>Páxinas que ligan con esta</span></a></li><li id="t-recentchangeslinked" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Especial:Cambios_relacionados/Xenoma_humano" rel="nofollow" title="Cambios recentes nas páxinas ligadas desde esta [k]" accesskey="k"><span>Cambios relacionados</span></a></li><li id="t-specialpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Especial:P%C3%A1xinas_especiais" title="Lista de todas as páxinas especiais [q]" accesskey="q"><span>Páxinas especiais</span></a></li><li id="t-permalink" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Xenoma_humano&oldid=5450511" title="Ligazón permanente a esta versión desta páxina"><span>Ligazón permanente</span></a></li><li id="t-info" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Xenoma_humano&action=info" title="Máis información sobre esta páxina"><span>Información da páxina</span></a></li><li id="t-cite" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Especial:Cita&page=Xenoma_humano&id=5450511&wpFormIdentifier=titleform" title="Información sobre como citar esta páxina"><span>Citar esta páxina</span></a></li><li id="t-urlshortener" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Especial:UrlShortener&url=https%3A%2F%2Fgl.wikipedia.org%2Fw%2Findex.php%3Ftitle%3DXenoma_humano%26oldid%3D5450511"><span>Xerar URL acurtado</span></a></li><li id="t-urlshortener-qrcode" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Especial:QrCode&url=https%3A%2F%2Fgl.wikipedia.org%2Fw%2Findex.php%3Ftitle%3DXenoma_humano%26oldid%3D5450511"><span>Descargar o código QR</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-coll-print_export" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-coll-print_export" > <div class="vector-menu-heading"> Imprimir/exportar </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="coll-create_a_book" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Especial:Libro&bookcmd=book_creator&referer=Xenoma+humano"><span>Crear un libro</span></a></li><li id="t-print" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Xenoma_humano&printable=yes" title="Versión para imprimir da páxina [p]" accesskey="p"><span>Versión para imprimir</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-wikibase-otherprojects" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-wikibase-otherprojects" > <div class="vector-menu-heading"> Noutros proxectos </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-commons mw-list-item"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Human_chromosomes" hreflang="en"><span>Wikimedia Commons</span></a></li><li id="t-wikibase" class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikibase-dataitem mw-list-item"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q720988" title="Ligazón ao elemento conectado no repositorio de datos [g]" accesskey="g"><span>Elemento de Wikidata</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> </div> <div class="vector-column-end"> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Ferramentas das páxinas"> <div id="vector-page-tools-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Aparencia"> <div id="vector-appearance-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-appearance" class="vector-appearance vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-appearance-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="appearance-pinned" data-pinnable-element-id="vector-appearance" data-pinned-container-id="vector-appearance-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-appearance-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Aparencia</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.pin">mover á barra lateral</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.unpin">agochar</button> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> <div id="bodyContent" class="vector-body" aria-labelledby="firstHeading" data-mw-ve-target-container> <div class="vector-body-before-content"> <div class="mw-indicators"> <div id="mw-indicator-04-1000_artigos_icona_título" class="mw-indicator"><div class="mw-parser-output"><span typeof="mw:File"><a href="//gl.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Wikiproxecto_1000_artigos_de_calidade_para_alumnado_de_12_a_16_anos" title="1000 12/16"><img alt="1000 12/16" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ea/Hezkuntza_Programa_12-16_ikonoa.png/19px-Hezkuntza_Programa_12-16_ikonoa.png" decoding="async" width="19" height="20" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ea/Hezkuntza_Programa_12-16_ikonoa.png/28px-Hezkuntza_Programa_12-16_ikonoa.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ea/Hezkuntza_Programa_12-16_ikonoa.png/38px-Hezkuntza_Programa_12-16_ikonoa.png 2x" data-file-width="747" data-file-height="794" /></a></span></div></div> </div> <div id="siteSub" class="noprint">Na Galipedia, a Wikipedia en galego.</div> </div> <div id="contentSub"><div id="mw-content-subtitle"><div class="cdx-message cdx-message--block cdx-message--warning mw-revision"><span class="cdx-message__icon"></span><div class="cdx-message__content"><div id="mw-revision-info">Revisión feita o 4 de maio de 2020 ás 19:50 por <a href="/wiki/Usuario:BanjoBot_2.0" class="mw-userlink" title="Usuario:BanjoBot 2.0" data-mw-revid="5450511"><bdi>BanjoBot 2.0</bdi></a> <span class="mw-usertoollinks">(<a href="/wiki/Conversa_usuario:BanjoBot_2.0" class="mw-redirect mw-usertoollinks-talk" title="Conversa usuario:BanjoBot 2.0">conversa</a> | <a href="/wiki/Especial:Contribuci%C3%B3ns/BanjoBot_2.0" class="mw-usertoollinks-contribs" title="Especial:Contribucións/BanjoBot 2.0">contribucións</a>)</span> <span class="comment">(Bot: Substitución automática de texto (-Sudamérica +Suramérica); cambios estética)</span></div><div id="mw-revision-nav">(<a href="/w/index.php?title=Xenoma_humano&diff=prev&oldid=5450511" title="Xenoma humano">dif</a>) <a href="/w/index.php?title=Xenoma_humano&direction=prev&oldid=5450511" title="Xenoma humano">← Revisión máis antiga</a> | <a href="/wiki/Xenoma_humano" title="Xenoma humano">Revisión actual</a> (<a href="/w/index.php?title=Xenoma_humano&diff=cur&oldid=5450511" title="Xenoma humano">dif</a>) | <a href="/w/index.php?title=Xenoma_humano&direction=next&oldid=5450511" title="Xenoma humano">Revisión máis nova →</a> (<a href="/w/index.php?title=Xenoma_humano&diff=next&oldid=5450511" title="Xenoma humano">dif</a>)</div></div></div></div></div> <div id="mw-content-text" class="mw-body-content"><div class="mw-content-ltr mw-parser-output" lang="gl" dir="ltr"><p class="mw-empty-elt"> </p> <figure class="mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Human_genome_by_functions.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6b/Human_genome_by_functions.svg/350px-Human_genome_by_functions.svg.png" decoding="async" width="350" height="149" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6b/Human_genome_by_functions.svg/525px-Human_genome_by_functions.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6b/Human_genome_by_functions.svg/700px-Human_genome_by_functions.svg.png 2x" data-file-width="1332" data-file-height="566" /></a><figcaption>Xenoma humano clasificado polos produtos dos seus xenes.</figcaption></figure> <p>O <b>xenoma humano</b> é o <a href="/wiki/Xenoma" title="Xenoma">xenoma</a> do <i><a href="/wiki/Homo_sapiens" class="mw-redirect" title="Homo sapiens">Homo sapiens</a></i>, é dicir, a <a href="/wiki/Secuencia_de_ADN" class="mw-redirect" title="Secuencia de ADN">secuencia</a> do <a href="/wiki/%C3%81cido_desoxirribonucleico" title="Ácido desoxirribonucleico">ADN</a>, con toda a información xenética dos seus <a href="/wiki/Xene" title="Xene">xenes</a> e as secuencias <a href="/wiki/ADN_non_codificante" title="ADN non codificante">non codificantes</a>, contida nos seus 23 pares de <a href="/wiki/Cromosoma" title="Cromosoma">cromosomas</a> situados no <a href="/wiki/N%C3%BAcleo_celular" title="Núcleo celular">núcleo</a> de cada <a href="/wiki/C%C3%A9lula" title="Célula">célula</a> humana <a href="/wiki/Diploide" title="Diploide">diploide</a>. Tamén forma parte do xenoma humano o <a href="/wiki/ADN_mitocondrial" title="ADN mitocondrial">ADN mitocondrial</a>. </p><p>Dos 23 pares de cromosomas, 22 pares son cromosomas <a href="/wiki/Autosoma" title="Autosoma">autosómicos</a> e un par determina o sexo, que está formado por dous <a href="/wiki/Cromosoma_X" title="Cromosoma X">cromosomas X</a> nas mulleres e un X e un <a href="/wiki/Cromosoma_Y" title="Cromosoma Y">Y</a> en homes, polo que a muller ten 23 cromosomas distintos e o home 24. O xenoma haploide (é dicir, cunha soa copia dos cromosomas de cada par) ten unha lonxitude total aproximada de 3.200 millóns de <a href="/wiki/Par_de_bases" title="Par de bases">pares de bases</a> (<a href="/wiki/Nucle%C3%B3tido" title="Nucleótido">nucleótidos</a> do <a href="/wiki/%C3%81cido_desoxirribonucleico" title="Ácido desoxirribonucleico">ADN</a>) ou 3.200 megabases (Mb) que conteñen entre 20.000 e 25.000 <a href="/wiki/Xene" title="Xene">xenes</a> <sup id="cite_ref-IHSGC2004_1-0" class="reference"><a href="#cite_note-IHSGC2004-1"><span>[</span>1<span>]</span></a></sup> (as estimacións máis recentes indican uns 20.500). Das 3.200 Mb unhas 2.950 Mb corresponden a <a href="/wiki/Eucromatina" title="Eucromatina">eucromatina</a> e unhas 250 Mb a <a href="/wiki/Heterocromatina" title="Heterocromatina">heterocromatina</a>. O <a href="/wiki/Proxecto_Xenoma_Humano" title="Proxecto Xenoma Humano">Proxecto Xenoma Humano</a> obtivo unha secuencia de referencia do xenoma humano eucromático, usado en todo o mundo nas ciencias <a href="/wiki/Biomedicina" title="Biomedicina">biomédicas</a>. </p><p>A secuencia de ADN que forma o xenoma humano contén <a href="/wiki/C%C3%B3digo_xen%C3%A9tico" title="Código xenético">codificada</a> a información necesaria para a expresión, altamente coordinada e adaptable ao ambiente, do <a href="/wiki/Proteoma" title="Proteoma">proteoma</a> humano, é dicir, do conxunto das <a href="/wiki/Prote%C3%ADna" title="Proteína">proteínas</a> do ser humano. As proteínas, e non o ADN, son as principais <a href="/wiki/Biomol%C3%A9cula" title="Biomolécula">biomoléculas</a> efectoras; posúen funcións estruturais, <a href="/wiki/Encima" class="mw-redirect" title="Encima">encimáticas</a>, <a href="/wiki/Metabolismo" title="Metabolismo">metabólicas</a>, reguladoras, sinalizadoras..., organizándose en enormes redes funcionais de interaccións. O proteoma fundamenta a particular morfoloxía e funcionalidade de cada <a href="/wiki/C%C3%A9lula" title="Célula">célula</a>. Igualmente, a organización estrutural e funcional das distintas células conforma cada <a href="/wiki/Tecido_(biolox%C3%ADa)" title="Tecido (bioloxía)">tecido</a> e cada órgano, e, finalmente, o organismo vivo no seu conxunto. O xenoma humano contén a información básica precisa para o desenvolvemento físico dun ser humano completo. </p><p>O xenoma humano presenta unha densidade de xenes moi inferior á que inicialmente se predicira, e só arredor do 1,5%<sup id="cite_ref-IHSGC2001_2-0" class="reference"><a href="#cite_note-IHSGC2001-2"><span>[</span>2<span>]</span></a></sup> da súa lonxitude está composta por <a href="/wiki/Ex%C3%B3n" title="Exón">exóns</a> codificantes de proteínas. Un 70% está composto por ADN extraxénico e un 30 % por secuencias relacionadas con xenes. Do total de ADN extraxénico, aproximadamente un 70% corresponde a repeticións dispersas, de maneira que, máis ou menos, a metade do xenoma humano corresponde a secuencias repetitivas de ADN. En canto ao total de ADN relacionado con xenes estímase que o 95% corresponde a <a href="/wiki/ADN_non_codificante" title="ADN non codificante">ADN non codificante</a>: <a href="/wiki/Pseudoxene" title="Pseudoxene">pseudoxenes</a>, fragmentos de xenes, <a href="/wiki/Intr%C3%B3n" title="Intrón">intróns</a> ou secuencias <a href="/wiki/UTR" title="UTR">UTR</a>, entre outros. </p> <center> <table class="wikitable" style="float:center; margin:0 0 1em 1em"> <caption><small><b>Contido en xenes e tamaño do xenoma de varios organismos</b></small><sup id="cite_ref-Watson_3-0" class="reference"><a href="#cite_note-Watson-3"><span>[</span>3<span>]</span></a></sup> </caption> <tbody><tr> <th>Especie </th> <th>Tamaño do<br />xenoma (Mb) </th> <th>Número<br />de xenes </th></tr> <tr> <td><i><a href="/wiki/Mycoplasma_genitalium" title="Mycoplasma genitalium">Mycoplasma genitalium</a></i> </td> <td>0,58 </td> <td>500 </td></tr> <tr> <td><i><a href="/wiki/Streptococcus_pneumoniae" title="Streptococcus pneumoniae">Streptococcus pneumoniae</a></i> </td> <td>2,2 </td> <td>2300 </td></tr> <tr> <td><i><a href="/wiki/Escherichia_coli" title="Escherichia coli">Escherichia coli</a></i> </td> <td>4,6 </td> <td>4.400 </td></tr> <tr> <td><i><a href="/wiki/Saccharomyces_cerevisiae" title="Saccharomyces cerevisiae">Saccharomyces cerevisiae</a></i> </td> <td>12 </td> <td>5.800 </td></tr> <tr> <td><i><a href="/wiki/Caenorhabditis_elegans" title="Caenorhabditis elegans">Caenorhabditis elegans</a></i> </td> <td>97 </td> <td>19.000 </td></tr> <tr> <td><i><a href="/wiki/Arabidopsis_thaliana" title="Arabidopsis thaliana">Arabidopsis thaliana</a></i> </td> <td>125 </td> <td>25.500 </td></tr> <tr> <td><i><a href="/wiki/Drosophila_melanogaster" class="mw-redirect" title="Drosophila melanogaster">Drosophila melanogaster</a></i> (mosca) </td> <td>180 </td> <td>13.700 </td></tr> <tr> <td><i><a href="/wiki/Oryza_sativa" class="mw-redirect" title="Oryza sativa">Oryza sativa</a></i> (arroz) </td> <td>466 </td> <td>45-55.000 </td></tr> <tr> <td><i><a href="/wiki/Mus_musculus" class="mw-redirect" title="Mus musculus">Mus musculus</a></i> (rato) </td> <td>2500 </td> <td>29.000 </td></tr> <tr> <td><i><a href="/wiki/Homo_sapiens" class="mw-redirect" title="Homo sapiens">Homo sapiens</a></i> (ser humano) </td> <td>2900 </td> <td>27.000 </td></tr></tbody></table></center> <figure class="mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Components_of_the_Human_Genome.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/64/Components_of_the_Human_Genome.jpg/300px-Components_of_the_Human_Genome.jpg" decoding="async" width="300" height="270" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/64/Components_of_the_Human_Genome.jpg/450px-Components_of_the_Human_Genome.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/64/Components_of_the_Human_Genome.jpg/600px-Components_of_the_Human_Genome.jpg 2x" data-file-width="750" data-file-height="675" /></a><figcaption>Unha estimación dos diferentes compoñentes do xenoma humano.</figcaption></figure> <meta property="mw:PageProp/toc" /> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Compoñentes"><span id="Compo.C3.B1entes"></span>Compoñentes</h2></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Cromosomas">Cromosomas</h3></div> <p>O xenoma humano (como o de calquera <a href="/wiki/Eukarya" class="mw-redirect" title="Eukarya">organismo eucariota</a>) está contido en <a href="/wiki/Cromosoma" title="Cromosoma">cromosomas</a>, que son longas secuencias continuas de ADN moi organizadas espacialmente (con axuda de proteínas <a href="/wiki/Histona" title="Histona">histónicas</a> e non histónicas) para adoptar unha forma ultracondensada en <a href="/wiki/Metafase" class="mw-redirect" title="Metafase">metafase</a>. Son observables con <a href="/wiki/Microscopio_%C3%B3ptico" title="Microscopio óptico">microscopía óptica</a> convencional ou de <a href="/wiki/Microscopio_de_fluorescencia" title="Microscopio de fluorescencia">fluorescencia</a> por medio de técnicas de <a href="/wiki/Citoxen%C3%A9tica" title="Citoxenética">citoxenética</a> e ordénanse formando un <a href="/wiki/Cariotipo" title="Cariotipo">cariotipo</a>. </p><p>O cariotipo humano normal contén un total de 23 pares de cromosomas distintos: 22 pares de <a href="/wiki/Autosoma" title="Autosoma">autosomas</a> máis un par de cromosomas sexuais que determinan o sexo do individuo. Os cromosomas 1-22 foron numerados en orde decrecente de tamaño. Porén, posteriormente puido comprobarse que o <a href="/wiki/Cromosoma_22" title="Cromosoma 22">cromosoma 22</a> é en realidade maior ca o <a href="/wiki/Cromosoma_21" title="Cromosoma 21">21</a>. </p> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Karyotype.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b2/Karyotype.png/250px-Karyotype.png" decoding="async" width="250" height="269" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b2/Karyotype.png/375px-Karyotype.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b2/Karyotype.png/500px-Karyotype.png 2x" data-file-width="1077" data-file-height="1159" /></a><figcaption>Representación gráfica do <a href="/wiki/Cariotipo" title="Cariotipo">cariotipo</a> humano normal.</figcaption></figure> <p>As células somáticas dun organismo posúen no seu <a href="/wiki/N%C3%BAcleo_celular" title="Núcleo celular">núcleo</a> un total de 46 cromosomas (23 pares) e os óvulos e espermatozoides teñen 23. </p> <table class="wikitable sortable" style="text-align:right"> <tbody><tr> <th>Cromosoma</th> <th><a href="/wiki/Xene" title="Xene">Xenes</a></th> <th>Número de <a href="/wiki/Nucle%C3%B3tido" title="Nucleótido">bases</a></th> <th>Bases secuenciadas<sup id="cite_ref-4" class="reference"><a href="#cite_note-4"><span>[</span>4<span>]</span></a></sup> </th></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Cromosoma_1_humano" class="mw-redirect" title="Cromosoma 1 humano">1</a></td> <td>4.220</td> <td>247.199.719</td> <td>224.999.719 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Cromosoma_2_humano" class="mw-redirect" title="Cromosoma 2 humano">2</a></td> <td>1.491</td> <td>242.751.149</td> <td>237.712.649 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Cromosoma_3_humano" class="mw-redirect" title="Cromosoma 3 humano">3</a></td> <td>1.550</td> <td>199.446.827</td> <td>194.704.827 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Cromosoma_4_humano" class="mw-redirect" title="Cromosoma 4 humano">4</a></td> <td>446</td> <td>191.263.063</td> <td>187.297.063 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Cromosoma_5_humano" class="mw-redirect" title="Cromosoma 5 humano">5</a></td> <td>609</td> <td>180.837.866</td> <td>177.702.766 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Cromosoma_6_humano" class="mw-redirect" title="Cromosoma 6 humano">6</a></td> <td>2.281</td> <td>170.896.993</td> <td>167.273.993 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Cromosoma_7_humano" class="mw-redirect" title="Cromosoma 7 humano">7</a></td> <td>2.135</td> <td>158.821.424</td> <td>154.952.424 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Cromosoma_8_humano" class="mw-redirect" title="Cromosoma 8 humano">8</a></td> <td>1.106</td> <td>146.274.826</td> <td>142.612.826 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Cromosoma_9_humano" class="mw-redirect" title="Cromosoma 9 humano">9</a></td> <td>1.920</td> <td>140.442.298</td> <td>120.312.298 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Cromosoma_10_humano" class="mw-redirect" title="Cromosoma 10 humano">10</a></td> <td>1.793</td> <td>135.374.737</td> <td>131.624.737 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Cromosoma_11_humano" class="mw-redirect" title="Cromosoma 11 humano">11</a></td> <td>379</td> <td>134.452.384</td> <td>131.130.853 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Cromosoma_12_humano" class="mw-redirect" title="Cromosoma 12 humano">12</a></td> <td>1.430</td> <td>132.289.534</td> <td>130.303.534 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Cromosoma_13_humano" class="mw-redirect" title="Cromosoma 13 humano">13</a></td> <td>924</td> <td>114.127.980</td> <td>95.559.980 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Cromosoma_14_humano" class="mw-redirect" title="Cromosoma 14 humano">14</a></td> <td>1.347</td> <td>106.360.585</td> <td>88.290.585 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Cromosoma_15_humano" class="mw-redirect" title="Cromosoma 15 humano">15</a></td> <td>921</td> <td>100.338.915</td> <td>81.341.915 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Cromosoma_16_humano" class="mw-redirect" title="Cromosoma 16 humano">16</a></td> <td>909</td> <td>88.822.254</td> <td>78.884.754 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Cromosoma_17_humano" class="mw-redirect" title="Cromosoma 17 humano">17</a></td> <td>1.672</td> <td>78.654.742</td> <td>77.800.220 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Cromosoma_18_humano" class="mw-redirect" title="Cromosoma 18 humano">18</a></td> <td>519</td> <td>76.117.153</td> <td>74.656.155 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Cromosoma_19_humano" class="mw-redirect" title="Cromosoma 19 humano">19</a></td> <td>1.555</td> <td>63.806.651</td> <td>55.785.651 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Cromosoma_20_humano" class="mw-redirect" title="Cromosoma 20 humano">20</a></td> <td>1.008</td> <td>62.435.965</td> <td>59.505.254 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Cromosoma_21_humano" class="mw-redirect" title="Cromosoma 21 humano">21</a></td> <td>578</td> <td>46.944.323</td> <td>34.171.998 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Cromosoma_22_humano" class="mw-redirect" title="Cromosoma 22 humano">22</a></td> <td>1.092</td> <td>49.528.953</td> <td>34.893.953 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Cromosoma_X" title="Cromosoma X">X (cromosoma sexual)</a></td> <td>1.846</td> <td>154.913.754</td> <td>151.058.754 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Cromosoma_Y" title="Cromosoma Y">Y (cromosoma sexual)</a></td> <td>454</td> <td>57.741.652</td> <td>25.121.652 </td></tr> <tr class="sortbottom"> <th>Total</th> <th>32.185</th> <th>3.079.843.747</th> <th>2.857.698.560 </th></tr></tbody></table> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="ADN_intraxénico"><span id="ADN_intrax.C3.A9nico"></span>ADN intraxénico</h3></div> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Xenes">Xenes</h4></div> <p>Un <a href="/wiki/Xene" title="Xene">xene</a> é a unidade básica da herdanza, e leva a información xenética necesaria para a síntese dunha <a href="/wiki/Prote%C3%ADna" title="Proteína">proteína</a> (xenes codificantes) ou dun <a href="/wiki/ARN_non_codificante" title="ARN non codificante">ARN non codificante</a> (xenes de ARN). Está formado por unha secuencia <a href="/wiki/Promotor_(xen%C3%A9tica)" title="Promotor (xenética)">promotora</a>, que regula a súa expresión, e unha secuencia que se <a href="/wiki/Transcrici%C3%B3n_(xen%C3%A9tica)" class="mw-redirect" title="Transcrición (xenética)">transcribe</a>, composta á súa vez por: secuencias <a href="/wiki/UTR" title="UTR">UTR</a> (rexións flanqueantes non traducidas), necesarias para a <a href="/wiki/Traduci%C3%B3n_de_prote%C3%ADnas" class="mw-redirect" title="Tradución de proteínas">tradución de proteínas</a> e a estabilidade do <a href="/wiki/ARNm" class="mw-redirect" title="ARNm">ARNm</a>, <a href="/wiki/Ex%C3%B3n" title="Exón">exóns</a> (codificantes) e <a href="/wiki/Intr%C3%B3n" title="Intrón">intróns</a>, que son secuencias de ADN non traducidas situadas entre dous exóns que serán eliminadas durante o <a href="/wiki/Procesamento_do_ARN" title="Procesamento do ARN">procesamento</a> do ARNm (<a href="/wiki/Splicing" title="Splicing">splicing</a>). </p> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Gene.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/07/Gene.png/270px-Gene.png" decoding="async" width="270" height="216" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/0/07/Gene.png 1.5x" data-file-width="376" data-file-height="301" /></a><figcaption>Este diagrama esquemático mostra un xene, a súa estrutura física (dobre hélice de ADN) e un cromosoma (dereita). Os intróns son rexións que se encontran frecuentemente nos xenes de eucariotas, que se transcriben, pero son eliminadas durante o procesamento do ARN (<a href="/wiki/Splicing" title="Splicing">splicing</a>) para producir un <a href="/wiki/ARN_mensaxeiro" title="ARN mensaxeiro">ARNm</a> formado só por <a href="/wiki/Ex%C3%B3n" title="Exón">exóns</a>, encargados de traducir unha proteína. Este diagrama está moi simplificado, xa que mostra un xene composto por uns 40 <a href="/wiki/Par_de_bases" title="Par de bases">pares de bases</a> cando en realidade o seu tamaño medio é de 20.000-30.000 pares de bases.</figcaption></figure> <p>Actualmente, estímase que o xenoma humano contén entre 20.000 e 25.000 <a href="/wiki/Xene" title="Xene">xenes</a> codificantes de proteínas, estimación moi inferior ás predicións iniciais que falaban duns 100.000 xenes ou máis. Isto implica que o xenoma humano ten menos do dobre de xenes que organismos <a href="/wiki/C%C3%A9lula_eucariota" title="Célula eucariota">eucariotas</a> moito máis simples, como a mosca da froita ou o <a href="/wiki/Nematodo" class="mw-redirect" title="Nematodo">nematodo</a> <i><a href="/wiki/Caenorhabditis_elegans" title="Caenorhabditis elegans">Caenorhabditis elegans</a></i>. Porén, as células humanas recorren en gran medida ao <a href="/wiki/Splicing_alternativo" title="Splicing alternativo">splicing alternativo</a> para produciren varias proteínas distintas a partir dun mesmo xene, e como consecuencia o <a href="/wiki/Proteoma" title="Proteoma">proteoma</a> humano é máis amplo ca o doutros organismos moito máis simples. Na práctica, o xenoma <i>tan só</i> leva a información necesaria para unha expresión perfectamente coordinada e regulada do conxunto de proteínas que forman o proteoma, e é este o encargado de executar a maior parte das funcións celulares. </p><p>Baseándose nos resultados iniciais obtidos polo proxecto <a href="/wiki/ENCODE" title="ENCODE">ENCODE</a> <sup id="cite_ref-5" class="reference"><a href="#cite_note-5"><span>[</span>5<span>]</span></a></sup> (acrónimo de <b>ENC</b>yclopedia <b>O</b>f <b>D</b>NA <b>E</b>lements), algúns autores propuxeron redefinir o concepto actual de xene. As observacións máis recentes fan dificilmente sostible a visión tradicional dun xene, como unha secuencia formada polas rexións <a href="/wiki/UTR" title="UTR">UTRs</a>, os <a href="/wiki/Ex%C3%B3n" title="Exón">exóns</a> e os <a href="/wiki/Intr%C3%B3n" title="Intrón">intróns</a>. Estudos detallados acharon un número de secuencias de inicio de transcrición por xene moi superior ás estimacións iniciais, e algunhas destas secuencias sitúanse en rexións moi afastadas da traducida, polo que os UTR 5' poden abranguer secuencias longas dificultando a delimitación do xene. Por outro lado, un mesmo transcrito pode dar lugar a ARN maduros totalmente diferentes (ausencia total de solapamento), debido a unha grande utilización do <a href="/wiki/Splicing_alternativo" title="Splicing alternativo">splicing alternativo</a>. Deste modo, un mesmo transcrito primario pode dar lugar a proteínas de secuencia e funcionalidade moi diversa. En consecuencia, algúns autores propuxeron unha nova definición de xene:<sup id="cite_ref-6" class="reference"><a href="#cite_note-6"><span>[</span>6<span>]</span></a></sup><sup id="cite_ref-Web_7-0" class="reference"><a href="#cite_note-Web-7"><span>[</span>7<span>]</span></a></sup> <i><b>unión de secuencias xenómicas que codifican un conxunto coherente de produtos funcionais, potencialmente solapantes</b></i>. Deste modo, identifícanse como xenes os xenes de ARN e os conxuntos de secuencias traducidas parcialmente solapantes (exclúense, así, as secuencias UTR e os intróns, que pasan a ser considerados como "rexións asociadas a xenes", xunto cos promotores). De acordo con esta definición, un mesmo transcrito primario que dá lugar a dous transcritos secundarios (e dúas proteínas) non solapantes debe considerarse en realidade dous xenes diferentes, independentemente de que estes presenten un solapamento total ou parcial dos seus transcritos primarios. </p><p>As novas evidencias achegadas por ENCODE, segundo as cales as rexións UTR non son doadamente delimitables e esténdense por longas distancias, obrigarían a reidentificar novamente os xenes que en realidade compoñen o xenoma humano. De acordo coa definición tradicional (actualmente vixente), sería necesario identificar como un mesmo xene a todos aqueles que mostren un solapamento parcial (incluíndo as rexións UTR e os intróns), co que á luz das novas observacións, os xenes incluirían múltiples proteínas de secuencia e funcionalidade moi diversa. Colateralmente reduciríase o número de xenes que compoñen o xenoma humano. A definición proposta, polo contrario, fundaméntase no produto funcional do xene, polo que se mantén unha relación máis coherente entre un xene e unha función biolóxica. Como consecuencia, coa adopción desta nova definición, o número de xenes do xenoma humano aumentará significativamente. </p> <div class="mw-heading mw-heading5"><h5 id="Xenes_de_ARN">Xenes de ARN</h5></div> <p>Ademais dos xenes codificantes de proteínas, o xenoma humano contén varios miles de <a href="/wiki/Xenes_de_ARN" class="mw-redirect" title="Xenes de ARN">xenes de ARN</a>, cuxa <a href="/wiki/Transcrici%C3%B3n_(xen%C3%A9tica)" class="mw-redirect" title="Transcrición (xenética)">transcrición</a> produce <a href="/wiki/ARN_transferente" title="ARN transferente">ARN transferente</a> (ARNt), <a href="/wiki/ARN_ribos%C3%B3mico" title="ARN ribosómico">ARN ribosómico</a> (ARNr), <a href="/wiki/MicroARN" title="MicroARN">microARN</a> (miARN), ou outros xenes de <a href="/wiki/ARN_non_codificante" title="ARN non codificante">ARN non codificantes</a>. Os ARN ribosómicos e de transferencia son esenciais na constitución dos <a href="/wiki/Ribosoma" title="Ribosoma">ribosomas</a> e na <a href="/wiki/Traduci%C3%B3n_de_prote%C3%ADnas" class="mw-redirect" title="Tradución de proteínas">tradución de proteínas</a>. Os microARN teñen grande importancia na regulación da <a href="/wiki/Expresi%C3%B3n_x%C3%A9nica" title="Expresión xénica">expresión xénica</a>, e estímase que ata un 20-30% dos xenes do xenoma humano pode estar regulado polo mecanismo de <a href="/wiki/Interferencia_de_ARN" title="Interferencia de ARN">interferencia por miARN</a>. Ata o momento identificáronse máis de 300 xenes de miARN e estímase que poden existir uns 500. </p> <div class="mw-heading mw-heading5"><h5 id="Distribución_de_xenes"><span id="Distribuci.C3.B3n_de_xenes"></span>Distribución de xenes</h5></div> <p>A continuación indícanse algúns valores medios do xenoma humano. Téñase en conta que a enorme heteroxeneidade que presentan estas variables fai pouco representativos os valores medios, pero teñen valor orientativo. </p><p>A densidade media de xenes é de 1 xene cada 100 kb, cun tamaño medio de 20–30 kb, e un número de exóns medio de 7-8 por cada xene, cun tamaño medio de 150 nucleótidos. O tamaño medio dun ARNm é de 1,8-2,2 kb, incluíndo as <a href="/wiki/UTR" title="UTR">rexións UTR</a> (rexións non traducidas flanqueantes), e a lonxitude media da rexión codificante é de 1,4 kb. </p> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Xenoma4_miguelferig.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1a/Xenoma4_miguelferig.jpg/400px-Xenoma4_miguelferig.jpg" decoding="async" width="400" height="194" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1a/Xenoma4_miguelferig.jpg/600px-Xenoma4_miguelferig.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1a/Xenoma4_miguelferig.jpg/800px-Xenoma4_miguelferig.jpg 2x" data-file-width="2287" data-file-height="1110" /></a><figcaption>Isocoros. Frecuencia e riqueza en G+C e xenes, no xenoma humano.</figcaption></figure> <p>O xenoma humano caracterízase por presentar unha grande heteroxeneidade na súa secuencia. En particular, a riqueza nas bases <a href="/wiki/Guanina" title="Guanina">guanina</a> (G) e <a href="/wiki/Citosina" title="Citosina">citosina</a> (C) fronte a <a href="/wiki/Adenina" title="Adenina">adenina</a> (A) e <a href="/wiki/Timina" title="Timina">timina</a> (T) distribúese heteroxeneamente, con rexións moi ricas en G+C flanqueadas por rexións moi pobres. O <a href="/wiki/Contido_GC" title="Contido GC">contido medio de G+C</a> é do 41%, o que é un valor menor ao teoricamente agardado (50%). Dita heteroxeneidade está correlacionada coa riqueza en xenes, de maneira que os xenes tenden a se concentrar nas rexións máis ricas en G+C. Este feito era coñecido xa desde hai anos grazas á separación mediante <a href="/wiki/Centrifugaci%C3%B3n" title="Centrifugación">centrifugación</a> en gradiente de densidade de rexións ricas en G+C (que recibiron o nome de isocoros H; do inglés <i>High</i>) e rexións ricas en A+T (isocoros L; do inglés <i>Low</i>). </p> <div class="mw-heading mw-heading5"><h5 id="Secuencias_reguladoras">Secuencias reguladoras</h5></div> <p>O xenoma ten diversos sistemas de regulación da expresión xénica, baseados na regulación da unión de <a href="/wiki/Factor_de_transcrici%C3%B3n" title="Factor de transcrición">factores de transcrición</a> ás secuencias <a href="/wiki/Promotor_(xen%C3%A9tica)" title="Promotor (xenética)">promotoras</a>, en mecanismos de modificación <a href="/wiki/Epixen%C3%A9tica" title="Epixenética">epixenética</a> (<a href="/wiki/Metilaci%C3%B3n_do_ADN" title="Metilación do ADN">metilación do ADN</a> ou <a href="/wiki/Metilaci%C3%B3n" title="Metilación">metilación</a>-<a href="/wiki/Acetilaci%C3%B3n" title="Acetilación">acetilación</a> de <a href="/wiki/Histona" title="Histona">histonas</a>) ou no control da accesibilidade aos promotores determinada polo grao de condensación da <a href="/wiki/Cromatina" title="Cromatina">cromatina</a>; todos eles moi interrelacionados. Ademais hai outros sistemas de regulación a nivel do procesamento, estabilidade e tradución do ARNm, entre outros. Polo tanto, a expresión xénica está intensamente regulada, o cal permite desenvolver os múltiples <a href="/wiki/Fenotipo" title="Fenotipo">fenotipos</a> que caracterizan os distintos tipos celulares dun organismo <a href="/wiki/C%C3%A9lula_eucariota" title="Célula eucariota">eucariota</a> multicelular, ao mesmo tempo que se dá á célula a plasticidade necesaria para adaptarse a un medio cambiante. Porén, toda a información necesaria para a regulación da expresión xénica, en función do ambiente celular, está codificada na secuencia de ADN igual que o están os xenes. </p><p>As <a href="/wiki/Secuencia_reguladora" title="Secuencia reguladora">secuencias reguladoras</a> son tipicamente secuencias curtas que se encontran nas proximidades ou no interior (frecuentemente en intróns) dos xenes. Na actualidade, o coñecemento sistemático destas secuencias e de como actúan en complexas redes de regulación xénica, sensibles a sinais exóxenos, é moi escaso e está comezando a desenvolverse por medio de estudos de xenómica comparada, <a href="/wiki/Bioinform%C3%A1tica" title="Bioinformática">bioinformática</a> e <a href="/wiki/Biolox%C3%ADa_de_sistemas" class="mw-redirect" title="Bioloxía de sistemas">bioloxía de sistemas</a>. A identificación de secuencias reguladoras baséase en parte na procura de rexións <a href="/wiki/ADN_non_codificante" title="ADN non codificante">non codificantes</a> evolutivamente <a href="/wiki/Secuencia_conservada" title="Secuencia conservada">conservadas</a>.<sup id="cite_ref-8" class="reference"><a href="#cite_note-8"><span>[</span>8<span>]</span></a></sup> Por exemplo, a diverxencia evolutiva entre o rato e o ser humano ocorreu hai 70-90 millóns de anos.<sup id="cite_ref-9" class="reference"><a href="#cite_note-9"><span>[</span>9<span>]</span></a></sup> Facendo estudos de xenómica comparada, aliñando secuencias de ambos os xenomas poden identificarse rexións con alto grao de coincidencia, moitas correspondentes a xenes e outras a secuencias non codificantes de proteínas pero de grande importancia funcional, porque estiveron sometidas a <a href="/wiki/Selecci%C3%B3n_natural" title="Selección natural">presión selectiva</a>. </p> <div class="mw-heading mw-heading5"><h5 id="Elementos_ultraconservados">Elementos ultraconservados</h5></div> <p>Reciben o nome de <a href="/wiki/Elemento_ultraconservado" title="Elemento ultraconservado">elementos ultraconservados</a> as rexións que mostran unha constancia evolutiva case total, maior mesmo que as secuencias codificantes de proteínas, nos estudos de <a href="/wiki/Xen%C3%B3mica_comparada" title="Xenómica comparada">xenómica comparada</a>. Estas secuencias xeralmente están solapadas cos intróns de xenes implicados na regulación da transcrición ou no <a href="/wiki/Embriox%C3%A9nese_humana" title="Embrioxénese humana">desenvolvemento embrionario</a> e cos exóns de xenes relacionados co procesamento do ARN. A súa función é xeralmente pouco coñecida, mais probablemente de estrema importancia dado o seu grao de conservación evolutiva. </p><p>Na actualidade lévanse encontrado uns 500 segmentos dun tamaño maior de 200 pares de bases totalmente conservados (100% de coincidencia) entre os xenomas de <a href="/wiki/Humano" class="mw-redirect" title="Humano">humano</a>, <a href="/wiki/Rato" title="Rato">rato</a> e <a href="/wiki/Rata" title="Rata">rata</a>, e case totalmente conservados en <a href="/wiki/Can" title="Can">can</a> (99%) e <a href="/wiki/Gali%C3%B1a" title="Galiña">polo</a> (95%).<sup id="cite_ref-Novo_10-0" class="reference"><a href="#cite_note-Novo-10"><span>[</span>10<span>]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Pseudoxenes">Pseudoxenes</h4></div> <div class="detail principal"> <dl><dd><span><span><i>Artigo principal</i><i>:</i> <a href="/wiki/Pseudoxene" title="Pseudoxene">pseudoxene</a>.</span></span></dd></dl></div> <p>No xenoma humano atopáronse uns 19.000 <a href="/wiki/Pseudoxene" title="Pseudoxene">pseudoxenes</a>, que son versións completas ou parciais de xenes que acumularon diversas <a href="/wiki/Mutaci%C3%B3n" title="Mutación">mutacións</a> e que xeralmente non se transcriben. Clasifícanse en pseudoxenes non procesados (~30%) e pseudoxenes procesados (~70%)<sup id="cite_ref-11" class="reference"><a href="#cite_note-11"><span>[</span>11<span>]</span></a></sup> </p> <ul><li>Os pseudoxenes non procesados son copias de xenes xeralmente orixinadas por <a href="/wiki/Duplicaci%C3%B3n_x%C3%A9nica" title="Duplicación xénica">duplicación</a>, que non se transcriben por carecer dunha secuencia <a href="/wiki/Promotor_(xen%C3%A9tica)" title="Promotor (xenética)">promotora</a> e ter acumulado múltiples mutacións, algunhas das cales <a href="/wiki/Mutaci%C3%B3n_sen_sentido" title="Mutación sen sentido">sen sentido</a> (o que orixina <a href="/wiki/Cod%C3%B3n" title="Codón">codóns</a> de parada prematuros). Caracterízanse pola posesión tanto de exóns coma de intróns.</li> <li>Os pseudoxenes procesados son copias de ARN mensaxeiro <a href="/wiki/Retrotranscrici%C3%B3n" class="mw-redirect" title="Retrotranscrición">retrotranscritas</a> e inseridas no xenoma, razón pola que carecen de intróns e de secuencia promotora.</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="ADN_interxénico"><span id="ADN_interx.C3.A9nico"></span>ADN interxénico</h3></div> <p>As rexións interxénicas ou extraxénicas comprenden a maior parte da secuencia do xenoma humano, e a súa función é xeralmente descoñecida. Boa parte destas rexións está composta por elementos repetitivos, clasificables como repeticións en tándem ou repeticións dispersas, aínda que o resto da secuencia non responde a un patrón definido e clasificable. Gran parte do ADN interxénico pode ser un artefacto evolutivo sen unha función determinada no xenoma actual, polo que tradicionalmente estas rexións foron denominadas <a href="/wiki/ADN_lixo" class="mw-redirect" title="ADN lixo">ADN "lixo"</a> (<i>junk DNA</i>), denominación na que se inclúen tamén as secuencias intrónicas e pseudoxenes. Porén, esta denominación talvez non é a máis axeitada dado o papel regulador coñecido de moitas destas secuencias. Ademais, o notable grao de conservación evolutiva dalgunhas destas secuencias parece indicar que posúen outras funcións esenciais aínda descoñecidas ou pouco coñecidas. Polo tanto, cada vez é máis frecuente o uso da denominación "<a href="/wiki/ADN_non_codificante" title="ADN non codificante">ADN non codificante</a>" (aínda que o chamado "ADN lixo" inclúe tamén <a href="/wiki/Transpos%C3%B3n" title="Transposón">transposóns</a> codificantes) ou "<a href="/wiki/ADN_repetitivo" class="mw-redirect" title="ADN repetitivo">ADN repetitivo</a>", algunhas destas rexións constitúen en realidade xenes precursores para a síntese de <a href="/wiki/MicroARN" title="MicroARN">microARN</a> (reguladores da <a href="/wiki/Expresi%C3%B3n_x%C3%A9nica" title="Expresión xénica">expresión xénica</a> e do silenciamiento xénico). </p> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Xenoma3_miguelferig.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/da/Xenoma3_miguelferig.jpg/300px-Xenoma3_miguelferig.jpg" decoding="async" width="300" height="412" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/da/Xenoma3_miguelferig.jpg/450px-Xenoma3_miguelferig.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/da/Xenoma3_miguelferig.jpg/600px-Xenoma3_miguelferig.jpg 2x" data-file-width="2282" data-file-height="3135" /></a><figcaption>Frecuencia das rexións interxénicas e intraxénicas do cromosoma 22. Adaptado de: Dunham, I., et al., 1999. The DNA sequence of human chromosome 22, Nature 402(6761):489–495.</figcaption></figure> <p>Estudos recentes enmarcados no proxecto ENCODE obtiveron resultados sorprendentes, que esixen a reformulación da nosa visión da organización e a dinámica do xenoma humano. Segundo estes estudos, o 15% da secuencia do xenoma humano transcríbese a ARN maduros, e ata o 90% transcríbese polo menos a transcritos inmaduros nalgún tecido:<sup id="cite_ref-Web_7-1" class="reference"><a href="#cite_note-Web-7"><span>[</span>7<span>]</span></a></sup> Así, unha gran parte do xenoma humano codifica xenes de ARN funcionais. Isto é coherente coa tendencia da literatura científica recente a asignar unha importancia crecente ao ARN na <a href="/wiki/Regulaci%C3%B3n_x%C3%A9nica" class="mw-redirect" title="Regulación xénica">regulación xénica</a>. Ademais, estudos detallados identificaron un número moito maior de secuencias de inicio de transcrición por xene, algunhas moi afastadas da rexión próxima á traducida. Como consecuencia, actualmente é más complicado definir unha rexión do xenoma como xénica ou interxénica, dado que os xenes e as secuencias relacionadas cos xenes se estenden nas rexións habitualmente consideradas interxénicas. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="ADN_repetido_en_tándem"><span id="ADN_repetido_en_t.C3.A1ndem"></span>ADN repetido en tándem</h4></div> <p>As repeticións en tándem son repeticións que se ordenan unha detrás da outra, consecutivamente, de modo que secuencias idénticas, ou case, presentan varias copias seguidas. </p> <div class="mw-heading mw-heading5"><h5 id="Satélites"><span id="Sat.C3.A9lites"></span>Satélites</h5></div> <p>O conxunto de repeticións en tándem de tipo <a href="/wiki/ADN_sat%C3%A9lite" title="ADN satélite">satélite</a> comprende un total de 250 Mb do xenoma humano. Son secuencias de entre 5 e varios centos de <a href="/wiki/Nucle%C3%B3tido" title="Nucleótido">nucleótidos</a> que se repiten en tándem miles de veces xerando rexións repetidas con tamaños que oscilan entre 100 kb (100.000 nucleótidos) ata varias megabases. </p><p>Reciben o seu nome das observacións iniciais de centrifugacións en gradiente de densidade do ADN xenómico fragmentado, que orixinaban unha banda principal correspondiente á maior parte do xenoma e tres bandas satélites de menor densidade. Isto débese a que as secuencias satélite teñen unha riqueza en nuclétidos A+T superior á media do xenoma e en consecuencia son menos densas. </p><p>Hai principalmente 6 tipos de repeticións de ADN satélite <sup id="cite_ref-Novo_10-1" class="reference"><a href="#cite_note-Novo-10"><span>[</span>10<span>]</span></a></sup> </p> <ol><li>Satélite 1: secuencia básica de 42 nucleótidos. Situado nos <a href="/wiki/Centr%C3%B3mero" title="Centrómero">centrómeros</a> dos <a href="/wiki/Cromosoma_3" title="Cromosoma 3">cromosomas 3</a> e <a href="/wiki/Cromosoma_4" title="Cromosoma 4">4</a> e no brazo curto dos cromosomas <a href="/wiki/Cromatina#Posición_do_centrómero" title="Cromatina">acrocéntricos</a> (en posición distal respecto ao <i>cluster</i> codificante de ARNr).</li> <li>Satélite 2: a secuencia básica é ATTCCATTCG. Presente nas proximidades dos centrómeros dos <a href="/wiki/Cromosoma_2" title="Cromosoma 2">cromosomas 2</a> e <a href="/wiki/Cromosoma_10" title="Cromosoma 10">10</a>, e na <a href="/w/index.php?title=Constrici%C3%B3n_secundaria&action=edit&redlink=1" class="new" title="Constrición secundaria (a páxina aínda non existe)">constrición secundaria</a> do <a href="/wiki/Cromosoma_1" title="Cromosoma 1">1</a> e <a href="/wiki/Cromosoma_16" title="Cromosoma 16">16</a>.</li> <li>Satélite 3: a secuencia básica é ATTCC. Presente na constrición secundaria dos <a href="/wiki/Cromosoma_9" title="Cromosoma 9">cromosomas 9</a> e <a href="/wiki/Cromosoma_Y" title="Cromosoma Y">Y</a>, e en posición proximal respecto ao <i>cluster</i> de ADNr (que codifica <a href="/wiki/ARNr" class="mw-redirect" title="ARNr">ARNr</a>) do brazo curto dos cromosomas acrocéntricos.</li> <li>Satélite alfa: secuencia básica de 171 nucleótidos. Forma parte do ADN dos centrómeros cromosómicos.</li> <li>Satélite beta: secuencia básica de 68 nucleótidos. Aparece arredor do centrómero nos cromosomas acrocéntricos e na constrición secundaria do <a href="/wiki/Cromosoma_1" title="Cromosoma 1">cromosoma 1</a>.</li> <li>Satélite gamma: secuencia básica de 220 nucleótidos. Próximo ao centrómero dos <a href="/wiki/Cromosoma_8" title="Cromosoma 8">cromosomas 8</a> e <a href="/wiki/Cromosoma_X" title="Cromosoma X">X</a>.</li></ol> <div class="mw-heading mw-heading5"><h5 id="Minisatélites"><span id="Minisat.C3.A9lites"></span>Minisatélites</h5></div> <p>Están compostas por unha unidade básica de secuencia de 6-25<sup id="cite_ref-Novo_10-2" class="reference"><a href="#cite_note-Novo-10"><span>[</span>10<span>]</span></a></sup> nucleótidos que se repite en tándem xerando secuencias de entre 100 e 20.000 pares de bases. Estímase que o xenoma humano contén uns 30.000 minisatélites. </p><p>Diversos estudos relacionaron os minisatélites con procesos de regulación da <a href="/wiki/Expresi%C3%B3n_x%C3%A9nica" title="Expresión xénica">expresión xénica</a>, como o control do nivel de transcrición, o <a href="/wiki/Splicing_alternativo" title="Splicing alternativo">splicing alternativo</a> ou a <a href="/wiki/Impronta_xen%C3%A9tica" class="mw-redirect" title="Impronta xenética">impronta</a> (<i>imprinting</i>). Tamén se asociaron con puntos de fraxilidade cromosómica dado que se sitúan preto de lugares preferentes de rotura cromosómica, <a href="/wiki/Translocaci%C3%B3n_cromos%C3%B3mica" title="Translocación cromosómica">translocación</a> xenética e <a href="/wiki/Recombinaci%C3%B3n_hom%C3%B3loga" title="Recombinación homóloga">recombinación</a> <a href="/wiki/Meiose" title="Meiose">meiótica</a>. Por último, algúns minisatélites humanos (~10%) son hipermutables, e presentan unha taxa media de mutación entre o 0,5% e o 20% nas células da <a href="/wiki/Li%C3%B1a_xerminal" title="Liña xerminal">liña xerminal</a>, polo que son as rexións máis inestables do xenoma humano coñecidas ata agora. </p><p>No xenoma humano, aproximadamente o 90% dos minisatélites sitúanse nos <a href="/wiki/Tel%C3%B3mero" title="Telómero">telómeros</a> dos cromosomas. Neles a secuencia básica de seis nucleótidos TTAGGG repítese miles de veces en tándem, xerando as rexións de 5–20 kb que forman os telómeros. </p><p>Algúns minisatélites pola súa grande inestabilidade presentan unha notable variabilidade entre individuos distintos. Considéranse <a href="/wiki/Polimorfismo_(biolox%C3%ADa)" title="Polimorfismo (bioloxía)">polimorfismos multialélicos</a>, dado que poden presentarse nun número de repeticións moi variable, e denomínanse <b>VNTR</b> (<i>Variable Number Tandem Repeats</i>). Son marcadores moi utilizados en xenética forense, xa que permiten establecer unha <a href="/wiki/Pegada_xen%C3%A9tica" title="Pegada xenética">pegada xenética</a> característica de cada individuo, e son identificables polas técnicas de <a href="/wiki/Southern_blot" title="Southern blot">Southern blot</a> e hibridación. </p> <div class="mw-heading mw-heading5"><h5 id="Microsatélites"><span id="Microsat.C3.A9lites"></span>Microsatélites</h5></div> <p>Están compostos por secuencias básicas de 2-4 nucleótidos que se repiten en tándem, orixinando frecuentemente secuencias de menos de 150 nucleótidos. Algúns exemplos importantes son o dinucleótido CA e o trinucleótido CAG. </p><p>Os <a href="/wiki/Microsat%C3%A9lite" class="mw-redirect" title="Microsatélite">microsatélites</a> son tamén polimorfismos multialélicos, denominados <b><a href="/wiki/Repetici%C3%B3ns_en_t%C3%A1ndem_curtas" class="mw-redirect" title="Repeticións en tándem curtas">STR</a></b> (siglas de <i>Short Tandem Repeats</i>) e poden identificarse utilizando a <a href="/wiki/Reacci%C3%B3n_en_cadea_da_polimerase" title="Reacción en cadea da polimerase">PCR</a>, de modo rápido e sinxelo, polo que tamén se poden utilizar para identificar individuos. Estímase que o xenoma humano contén uns 200.000 microsatélites, que se distribúen máis ou menos homoxeneamente, ao contrario que os minisatélites, o que os fai máis informativos como marcadores. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="ADN_repetido_disperso">ADN repetido disperso</h4></div> <p>Son secuencias de ADN que se repiten de modo disperso (ou intercalado) por todo o xenoma, constituíndo o 45% do xenoma humano. Os elementos cuantitativamente máis importantes son os <a href="/wiki/LINE" class="mw-redirect" title="LINE">LINEs</a> e <a href="/wiki/SINE" class="mw-redirect" title="SINE">SINEs</a>, que se distinguen polo tamaño da unidade repetida. </p><p>Estas secuencias teñen a potencialidade de autopropagarse ao transcribirse a un ARNm intermediario, retrotranscribirse e inserirse noutro punto do xenoma. Este fenómeno prodúcese cunha baixa frecuencia, estimándose que 1 de cada 100-200 neonatos levan unha inserción nova dun <a href="/wiki/Elemento_Alu" title="Elemento Alu">Alu</a> ou un L1, que poden ser <a href="/wiki/Pat%C3%B3xeno" class="mw-redirect" title="Patóxeno">patóxenos</a> por <a href="/wiki/Mutax%C3%A9nese" title="Mutaxénese">mutaxénese</a> insercional, por desregulación da expresión de xenes próximos (polos propios <a href="/wiki/Promotor_(xen%C3%A9tica)" title="Promotor (xenética)">promotores</a> dos SINE e LINE) ou por <a href="/wiki/Recombinaci%C3%B3n_xen%C3%A9tica" title="Recombinación xenética">recombinación</a> ilexítima entre dúas copias idénticas de distinta localización cromosómica (recombinación intra ou intercromosómica), especialmente entre <a href="/wiki/Elemento_Alu" title="Elemento Alu">elementos Alu</a>. </p> <center> <table class="wikitable sortable" style="float:center; margin:0 0 1em 1em"> <caption><small><b>Frecuencias e tipos de repeticións dispersas no xenoma de varios organismos</b></small><sup id="cite_ref-Novo_10-3" class="reference"><a href="#cite_note-Novo-10"><span>[</span>10<span>]</span></a></sup> </caption> <tbody><tr> <th>Tipo de repetición </th> <th><i><a href="/wiki/Homo_sapiens" class="mw-redirect" title="Homo sapiens">Homo<br />sapiens</a></i> </th> <th><i><a href="/wiki/Drosophila_melanogaster" class="mw-redirect" title="Drosophila melanogaster">Drosophila<br />melanogaster</a></i> </th> <th><i><a href="/wiki/Caenorhabditis_elegans" title="Caenorhabditis elegans">Caenorhabditis<br />elegans</a></i> </th> <th><i><a href="/wiki/Arabidopsis_thaliana" title="Arabidopsis thaliana">Arabidopsis<br />thaliana</a></i> </th></tr> <tr> <td>LINE,SINE </td> <td>33,4% </td> <td>0,7% </td> <td>0,4% </td> <td>0,5% </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/LTR" class="mw-redirect" title="LTR">LTR</a>/HERV </td> <td>8,1% </td> <td>1,5% </td> <td>0% </td> <td>4,8% </td></tr> <tr> <td>Transposóns de ADN </td> <td>2,8% </td> <td>0,7% </td> <td>5,3% </td> <td>5,1% </td></tr> <tr> <td>Total </td> <td>44,4% </td> <td>3,1% </td> <td>6,5% </td> <td>10,4% </td></tr> </tbody></table></center> <div class="mw-heading mw-heading5"><h5 id="SINE">SINE</h5></div> <p>As <a href="/wiki/SINE" class="mw-redirect" title="SINE">SINE</a> (<i><b>S</b>hort <b>I</b>nterspersed <b>N</b>uclear <b>E</b>lements</i>, Elementos Nucleares Intercalados Curtos) son secuencias curtas, xeralmente duns poucos centos de bases, que aparecen repetidas miles de veces no xenoma humano. Supoñen o 13% do xenoma humano,<sup id="cite_ref-Novo_10-4" class="reference"><a href="#cite_note-Novo-10"><span>[</span>10<span>]</span></a></sup> un 10% debido exclusivamente á familia de elementos Alu (característica de primates). </p><p>Os <a href="/wiki/Elemento_Alu" title="Elemento Alu">elementos Alu</a> son secuencias de 250-280 nucleótidos presentes en 1.500.000 <sup id="cite_ref-Novo_10-5" class="reference"><a href="#cite_note-Novo-10"><span>[</span>10<span>]</span></a></sup> copias dispersas por todo o xenoma. Estruturalmente son dímeros case idénticos, agás que a segunda unidade contén un inserto de 32 nucleótidos, e é maior ca a primeira. En canto á súa secuencia, teñen unha considerable riqueza en G+C (56%),<sup id="cite_ref-Novo_10-6" class="reference"><a href="#cite_note-Novo-10"><span>[</span>10<span>]</span></a></sup> polo que predominan nas <a href="/wiki/Banda_R" title="Banda R">bandas R</a>, e ambos monómeros presentan unha <a href="/wiki/Cola_poli(A)" class="mw-redirect" title="Cola poli(A)">cola poli(A)</a> (secuencia de bases adeninas) vestixio evidente da súa orixe a partir dun ARNm. Ademais posúen un promotor da <a href="/wiki/ARN_polimerase_III" title="ARN polimerase III">ARN polimerase III</a> para transcribirse. Considéranse <a href="/wiki/Retrotranspos%C3%B3n" title="Retrotransposón">retrotransposóns</a> non autónomos, xa que dependen para propagarse da retrotranscrición do seu ARNm por unha <a href="/wiki/Retrotranscritase" class="mw-redirect" title="Retrotranscritase">retrotranscritase</a> presente no medio. </p> <div class="mw-heading mw-heading5"><h5 id="LINE">LINE</h5></div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:LINE.PNG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ea/LINE.PNG/300px-LINE.PNG" decoding="async" width="300" height="317" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/e/ea/LINE.PNG 1.5x" data-file-width="441" data-file-height="466" /></a><figcaption>Esquema simplificado do mecanismo de retrotransposición dun elemento LINE e un SINE. Un elemento LINE é <a href="/wiki/Transcrici%C3%B3n_(xen%C3%A9tica)" class="mw-redirect" title="Transcrición (xenética)">transcrito</a> producindo un ARNm que sae do <a href="/wiki/N%C3%BAcleo_celular" title="Núcleo celular">núcleo</a> celular. No <a href="/wiki/Citoplasma" title="Citoplasma">citoplasma</a> <a href="/wiki/Traduci%C3%B3n_(prote%C3%ADnas)" title="Tradución (proteínas)">tradúcese</a> nos seus dous <a href="/wiki/Marco_aberto_de_lectura" title="Marco aberto de lectura">marcos de lectura abertos</a> xerando ambas as proteínas que codifica, que para simplificar se representaron como ORF1p e ORF2p. Ambas as dúas permiten <a href="/wiki/Retrotranscrici%C3%B3n" class="mw-redirect" title="Retrotranscrición">retrotranscribir</a> o ARNm do LINE e doutros retrotransposóns non autónomos, como SINEs e <a href="/wiki/Pseudoxene" title="Pseudoxene">pseudoxenes</a> procesados. Durante a retrotranscrición a nova secuencia de ADN intégrase noutro punto do xenoma.</figcaption></figure> <p>As <a href="/wiki/LINE" class="mw-redirect" title="LINE">LINE</a> (<i><b>L</b>ong <b>I</b>nterspersed <b>N</b>uclear <b>E</b>lements</i>, Elementos Nucleares Intercalados Longos) constitúen o 20% do xenoma humano. A familia de maior importancia cuantitativa é LINE-1 ou L1 que é unha secuencia de 6 kb repetida unhas 800.000 veces de modo disperso por todo o xenoma, aínda que a gran maioría das copias é incompleta porque presentan o estremo 5' truncado por unha retrotranscrición incompleta. Estímase que hai unhas 5.000 copias completas de L1, pero só 90 delas son activas,<sup id="cite_ref-Novo_10-7" class="reference"><a href="#cite_note-Novo-10"><span>[</span>10<span>]</span></a></sup> e o resto están inhibidas pola metilación do seu <a href="/wiki/Promotor_(xen%C3%A9tica)" title="Promotor (xenética)">promotor</a>. </p><p>A súa riqueza en <a href="/wiki/Contido_GC" title="Contido GC">G+C</a> é do 42%,<sup id="cite_ref-Novo_10-8" class="reference"><a href="#cite_note-Novo-10"><span>[</span>10<span>]</span></a></sup> próxima á media do xenoma (41%) e localízanse preferentemente nas bandas G dos cromosomas. Posúen ademais un <a href="/wiki/Promotor_(xen%C3%A9tica)" title="Promotor (xenética)">promotor</a> da <a href="/wiki/ARN_polimerase_II" title="ARN polimerase II">ARN polimerase II</a>. </p><p>Os elementos LINE completos son codificantes. En concreto LINE-1 codifica dúas proteínas: </p> <ol><li>Proteína de unión a ARN (’’RNA-binding protein’’): codificada polo <a href="/wiki/Marco_aberto_de_lectura" title="Marco aberto de lectura">marco de lectura aberto</a> 1 (ORF1, acrónimo do inglés ‘’Open reading Frame 1’’)</li> <li>Encima con actividade <a href="/wiki/Reversotranscritase" class="mw-redirect" title="Reversotranscritase">retrotranscritase</a> e <a href="/wiki/Endonuclease" title="Endonuclease">endonuclease</a>: codificada polo ORF2.</li></ol> <p>Polo tanto, considéranse retrotransopsóns autónomos, xa que codifican as proteínas que necesitan para propagarse. A ARN polimerase II presente no medio transcribe o LINE, e este ARNm tradúcese en ambos os marcos de lectura producindo unha retrotranscritase que actúa sobre o ARNm xerando unha copia de ADN do LINE, coa capacidade potencial de inserirse no xenoma. Ademais, estas proteínas poden ser utilizadas por <a href="/wiki/Pseudoxene" title="Pseudoxene">pseudoxenes</a> procesados ou elementos SINE para a súa propagación. </p><p>Diversos estudos mostraron que as secuencias LINE poden ter importancia na regulación da expresión xénica, e comprobouse que os xenes próximos a LINE presentan un nivel de expresión inferior. Isto é especialmente importante porque aproximadamente o 80% dos xenes do xenoma humano contén algún elemento L1 nos seus intróns.<sup id="cite_ref-Novo_10-9" class="reference"><a href="#cite_note-Novo-10"><span>[</span>10<span>]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading5"><h5 id="HERV">HERV</h5></div> <p>Os <a href="/wiki/HERV" class="mw-redirect" title="HERV">HERV</a> (<i><b>H</b>uman <b>e</b>ndogenous <b>r</b>etro<b>v</b>irus</i>, retrovirus endóxenos humanos) son copias parciais do xenoma de <a href="/wiki/Retrovirus" title="Retrovirus">retrovirus</a> integrados no xenoma humano ao longo da evolución dos vertebrados, vestixios de antigas infeccións retrovirais que afectaron a células da liña xerminal. Os retrovirus son virus cun xenoma de ARN que poden retrotranscribirse e integrarse no xenoma da célula infectada. Algunhas estimacións establecen que hai unhas 98.000 secuencias HERV <sup id="cite_ref-12" class="reference"><a href="#cite_note-12"><span>[</span>12<span>]</span></a></sup>, pero outras afirman que son máis de 400.000.<sup id="cite_ref-Novo_10-10" class="reference"><a href="#cite_note-Novo-10"><span>[</span>10<span>]</span></a></sup> En calquera caso, acéptase que arredor do 5-8% do xenoma humano está constituído por xenomas antigamente virais. O tamaño dun xenoma retroviral completo é duns 6-11 kb, pero a maioría dos HERV son copias incompletas. </p><p>Ao longo da evolución estas secuencias sen interese para o xenoma hospedador foron acumulando mutacións sen sentido e delecións que os deixaron inactivadas. A maioría dos HERV teñen millóns de anos de antigüidade, e polo menos unha familia de retrovirus integrouse durante a diverxencia evolutiva de humanos e chimpancés, a familia HERV-K(HML2), que supón un 1% dos HERV. </p> <div class="mw-heading mw-heading5"><h5 id="Transposóns_de_ADN"><span id="Transpos.C3.B3ns_de_ADN"></span>Transposóns de ADN</h5></div> <p>Dentro da denominación de <a href="/wiki/Transpos%C3%B3n" title="Transposón">transposóns</a> ás veces inclúense os retrotransposóns, tales como os pseudoxenes procesados, os SINEs e os LINEs. En tal caso fálase de transposóns de clase I para facer referencia aos retrotransposóns, e de clase II para referirse a transposóns de ADN, aos que se dedica o presente apartado. </p><p>Os transposóns de ADN completos posúen a potencialidade de autopropagarse sen utilizar un intermediario de ARNm que despois se retrotranscribe. Un transposón contén o xene dun encima transposase, flanqueado por repeticións invertidas. O seu mecanismo de transposición consiste en <i>cortar e pegar</i>, movendo a súa secuencia a outra localización distinta do xenoma. Os distintos tipos de transposases actúan de modo diferente, e hai algunhas que poden unirse a calquera parte do xenoma entanto que outras se unen a secuencias diana específicas. A transposase codificada polo propio transposón extráeo realizando dous cortes flanqueantes na fibra de ADN, xerando <a href="/w/index.php?title=Extremo_cohesivo&action=edit&redlink=1" class="new" title="Extremo cohesivo (a páxina aínda non existe)">extremos cohesivos</a>, e insíreo na secuencia diana noutro punto do xenoma. Unha <a href="/wiki/ADN_polimerase" title="ADN polimerase">ADN polimerase</a> rechea os ocos xerados polos estremos cohesivos e unha <a href="/wiki/ADN_ligase" title="ADN ligase">ADN ligase</a> restablece os <a href="/wiki/Enlace_fosfodi%C3%A9ster" title="Enlace fosfodiéster">enlaces fosfodiéster</a>, recuperando a continuidade da secuencia de ADN. Isto comporta unha duplicación da secuencia diana arredor do transposón, na súa nova localización. </p><p>Calcúlase que o xenoma humano contén unhas 300.000 copias <sup id="cite_ref-Novo_10-11" class="reference"><a href="#cite_note-Novo-10"><span>[</span>10<span>]</span></a></sup> de elementos repetidos dispersos orixinados por transposóns de ADN, que constitúen un 3% do xenoma. Hai múltiples familias, das que se pode salientar pola súa importancia patoxénica debido á xeración de reordenacións cromosómicas, aos elementos mariner e ás familias MER1 e MER2. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Variabilidade">Variabilidade</h2></div> <p>Aínda que dous seres humanos do mesmo sexo comparten unha porcentaxe elevadísima (dun 99,9%)<sup id="cite_ref-Novo_10-12" class="reference"><a href="#cite_note-Novo-10"><span>[</span>10<span>]</span></a></sup> da súa secuencia de ADN, o que nos permite traballar cunha <i>única</i> secuencia de referencia, pequenas variacións xenómicas fundamentan boa parte da variabilidade <a href="/wiki/Fenotipo" title="Fenotipo">fenotípica</a> interindividual. Unha variación no xenoma, por substitución, <a href="/wiki/Deleci%C3%B3n" title="Deleción">deleción</a> ou inserción, denomínase <a href="/wiki/Polimorfismo_xen%C3%A9tico" class="mw-redirect" title="Polimorfismo xenético">polimorfismo xenético</a> ou <a href="/wiki/Alelo" title="Alelo">alelo</a> xenético. Non todo polimorfismo xenético provoca unha alteración na secuencia dunha proteína ou do seu nivel de expresión, é dicir, moitos son silenciosos e carecen de <a href="/wiki/Expresi%C3%B3n_x%C3%A9nica" title="Expresión xénica">expresión</a> <a href="/wiki/Fenotipo" title="Fenotipo">fenotípica</a>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="SNPs">SNPs</h3></div> <p>A principal fonte de variabilidade nos xenomas de dous seres humanos procede das variacións nun só nucleótido, coñecidas como <a href="/wiki/Polimorfismo_dun_s%C3%B3_nucle%C3%B3tido" title="Polimorfismo dun só nucleótido">polimorfismos dun só nucleótido</a> (SNPs ou <i><b>S</b>ingle <b>n</b>ucleotide <b>p</b>olimorphisms</i>), nos cales se centraron a maior parte dos estudos. Dada a súa importancia, na actualidade existe un proxecto internacional (<i><a href="/wiki/Proxecto_HapMap" class="mw-redirect" title="Proxecto HapMap">International HapMap Project</a></i>) para catalogar a grande escala os SNPs do xenoma humano. Neste contexto, a denominación de SNP frecuentemente se restrinxe a aqueles polimorfismos dun só nucleótido nos que o alelo menos frecuente aparece en polo menos o 1% da poboación. </p><p>Os SNP son marcadores tetralélicos, dado que en teoría nunha posición pode haber catro nucleótidos distintos, cada un dos cales identificaría un alelo; porén, na práctica adoitan presentar só dous alelos na poboación. Estímase que a frecuencia de SNPs no xenoma humano é dun SNP cada 500-100 pares de bases,<sup id="cite_ref-Novo_10-13" class="reference"><a href="#cite_note-Novo-10"><span>[</span>10<span>]</span></a></sup> dos que unha parte relevante son polimorfismos codificantes, que causan a substitución dun aminoácido por outro nunha proteína. </p><p>Grazas á súa abundancia e a que presentan unha distribución aproximadamente uniforme no xenoma, tiveron grande utilidade como marcadores para os <a href="/wiki/Mapa_de_ligamento" class="mw-redirect" title="Mapa de ligamento">mapas de ligamento</a>, ferramenta fundamental do <a href="/wiki/Proxecto_Xenoma_Humano" title="Proxecto Xenoma Humano">Proxecto Xenoma Humano</a>. Ademais son facilmente detectables a grande escala utilizando <a href="/wiki/Chip_de_ADN" class="mw-redirect" title="Chip de ADN">chips de ADN</a> (comunmente coñecidos como micromatrices ou <i><a href="/wiki/Micromatriz_de_ADN" title="Micromatriz de ADN">microarrays</a></i>). </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Variación_estrutural"><span id="Variaci.C3.B3n_estrutural"></span>Variación estrutural</h3></div> <p>Este tipo de variacións refírense a duplicacións, <a href="/wiki/Inversi%C3%B3n_cromos%C3%B3mica" title="Inversión cromosómica">inversións</a>, insercións ou variacións no número de copias de segmentos grandes do xenoma (polo xeral de 1000 nucléotidos ou máis). Estas variantes implican a unha gran proporción do xenoma, polo que se pensa que son, como mínimo, tan importantes coma os <a href="/wiki/Polimorfismo_dun_s%C3%B3_nucle%C3%B3tido" title="Polimorfismo dun só nucleótido">SNPs</a>.<sup id="cite_ref-13" class="reference"><a href="#cite_note-13"><span>[</span>13<span>]</span></a></sup> </p><p>A pesar de que este campo de estudo é relativamente novo (os primeiros estudos a grande escala publicáronse nos anos 2004 e 2005), tiveron un gran pulo, ata o punto de que se creou un nuevo proxecto para estudar este tipo de variantes nos mesmos individuos nos que se baseou o <a href="/wiki/Proxecto_HapMap" class="mw-redirect" title="Proxecto HapMap">Proxecto HapMap</a>. </p><p>Aínda que quedan dúbidas sobre as causas deste tipo de variantes, cada vez existen máis evidencias a favor de que é un fenómeno recorrente que aínda continua moldeando e creando novas variantes do xenoma. </p><p>O estudo deste tipo de variacións potenciou a idea de que o xenoma humano non é unha entidade estática, senón que se encontra en constante cambio e evolución. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Enfermidades_xenéticas"><span id="Enfermidades_xen.C3.A9ticas"></span>Enfermidades xenéticas</h2></div> <p>A alteración da secuencia de ADN que constitúe o xenoma humano pode causar a expresión anormal dun ou máis xenes, orixinando un <a href="/wiki/Fenotipo" title="Fenotipo">fenotipo</a> patolóxico. As enfermidades xenéticas poden ser causadas por <a href="/wiki/Mutaci%C3%B3n" title="Mutación">mutación</a> da secuencia de ADN, afectando á secuencia codificante (o que producirá proteínas <i>incorrectas</i>) ou de secuencias reguladoras (alterando o nivel de expresión dun xene), ou por alteracións cromosómicas, numéricas ou estruturales. A alteración do xenoma das células xerminais dun individuo transmítese frecuentemente á súa descendencia. Actualmente o número de enfermidades xenéticas coñecidas é de aproximadamente de 4.000, e a máis común é a <a href="/wiki/Fibrose_qu%C3%ADstica" title="Fibrose quística">fibrose quística</a>. </p><p>O estudo das enfermidades xenéticas frecuentemente se inclúe dentro da <a href="/wiki/Xen%C3%A9tica_de_poboaci%C3%B3ns" title="Xenética de poboacións">xenética de poboacións</a>. Os resultados do <a href="/wiki/Proxecto_Xenoma_Humano" title="Proxecto Xenoma Humano">Proxecto Xenoma Humano</a> son de grande importancia para a identificación de novas doenzas xenéticas e para o desenvolvemento de novos e mellores sistemas de diagnóstico xenético, e para a investigación en novos tratamentos, incluída a <a href="/wiki/Terapia_x%C3%A9nica" title="Terapia xénica">terapia xénica</a>. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Evolución"><span id="Evoluci.C3.B3n"></span>Evolución</h2></div> <p>Os estudos de xenómica comparada baséanse en comparacións de secuencias xenómicas a grande escala, xeralmente por medio de ferramentas <a href="/wiki/Bioinform%C3%A1tica" title="Bioinformática">bioinformáticas</a>. Ditos estudos permiten mellorar o coñecemento de aspectos evolutivos de escala temporal e espacial moi diversa, desde o estudo da evolución dos primeiros seres vivos hai miles de millóns de anos ou as radiacións filoxenéticas en mamíferos, ata o estudo das migracións de seres humanos nos últimos 100.000 anos, que explican a actual distribución das distintas razas humanas. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Xenómica_comparada_entre_distintas_especies"><span id="Xen.C3.B3mica_comparada_entre_distintas_especies"></span>Xenómica comparada entre distintas especies</h3></div> <p>Os estudos de xenómica comparada con xenomas de mamíferos suxiren que aproximadamente o 5% do xenoma humano se conservou evolutivamente nos últimos 200 millóns de anos; o cal inclúe a gran maioría dos xenes e secuencias reguladoras. Porén, os xenes e as secuencias reguladoras actualmente coñecidas supoñen só o 2% do xenoma, o que suxire que a maior parte da secuencia xenómica con grande importancia funcional é descoñecida. Unha porcentaxe importante dos xenes humanos presenta un alto grao de conservación evolutiva. A semellanza entre o xenoma humano e o de <a href="/wiki/Chimpanc%C3%A9" title="Chimpancé">chimpancé</a> (<i><a href="/wiki/Pan_troglodytes" class="mw-redirect" title="Pan troglodytes">Pan troglodytes</a></i>) é do 98,77%. Como media, unha proteína humana diferénciase da súa <a href="/wiki/Ort%C3%B3logo" class="mw-redirect" title="Ortólogo">ortóloga</a> de chimpancé en tan só dous <a href="/wiki/Amino%C3%A1cido" title="Aminoácido">aminoácidos</a>, e case un terzo dos xenes ten a mesma secuencia. Unha diferenza importante entre os dous xenomas é o <a href="/wiki/Cromosoma_2_humano" class="mw-redirect" title="Cromosoma 2 humano">cromosoma 2 humano</a>, que é o produto dunha fusión entre os cromosomas 12 e 13 do chimpancé<sup id="cite_ref-14" class="reference"><a href="#cite_note-14"><span>[</span>14<span>]</span></a></sup> </p><p>Outra conclusión da comparación do xenoma de distintos <a href="/wiki/Primate" class="mw-redirect" title="Primate">primates</a> é a notable perda de xenes de receptores olfactivos que se produciu paralelamente ao desenvolvemento da visión en cor (tricrómica) durante a evolución dos primates.<sup id="cite_ref-15" class="reference"><a href="#cite_note-15"><span>[</span>15<span>]</span></a></sup> </p><p>Tamén se fixeron estudos comparativos entre o ADN mitocondrial do Home de Neanderthal e os humanos modernos. O ADN extraeuse dos seus ósos en 1997 e 2000 <sup id="cite_ref-16" class="reference"><a href="#cite_note-16"><span>[</span>16<span>]</span></a></sup>. Dito ADN tiña unha similitude moi elevada coa do home moderno, pero non mostraba signos de que o ser humano moderno descenda ou se hibridase significativamente co neanderthal.<sup id="cite_ref-17" class="reference"><a href="#cite_note-17"><span>[</span>17<span>]</span></a></sup><sup id="cite_ref-18" class="reference"><a href="#cite_note-18"><span>[</span>18<span>]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Xenómica_comparada_entre_xenomas_humanos"><span id="Xen.C3.B3mica_comparada_entre_xenomas_humanos"></span>Xenómica comparada entre xenomas humanos</h3></div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Mapa_de_las_migraciones_humanas.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/12/Mapa_de_las_migraciones_humanas.svg/400px-Mapa_de_las_migraciones_humanas.svg.png" decoding="async" width="400" height="293" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/12/Mapa_de_las_migraciones_humanas.svg/600px-Mapa_de_las_migraciones_humanas.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/12/Mapa_de_las_migraciones_humanas.svg/800px-Mapa_de_las_migraciones_humanas.svg.png 2x" data-file-width="1116" data-file-height="818" /></a><figcaption>Mapa das migracións humanas creado a partir de xenómica comparada cos xenomas mitocondriais de individuos actuais. Os números da lenda representan miles de anos antes do presente. A liña azul raiada delimita a área cuberta de xeo ou de <a href="/wiki/Tundra" title="Tundra">tundra</a> durante la última <a href="/wiki/Glaciaci%C3%B3n" title="Glaciación">glaciación</a>. As letras dentro de círculos indican os <a href="/wiki/Haplogrupo" title="Haplogrupo">haplogrupos</a> de ADN mitocondrial; os haplogrupos úsanse para definir subpoboacións xenéticas, que a miúdo teñen unha correlación xeográfica. Os principais haplogrupos de ADNmt son: Africa: L, L1, L2, L3. Oriente próximo: J, N. Europa meridional: J, K. Europa (xeral): H, V. Europa setentrional: T, U, X. Asia: A, B, C, D, E, F, G (no debuxo: M está composta por C, D, E, e G). Nativos Americanos: A, B, C, D e a miúdo X. Véxase o artigo: <a href="/w/index.php?title=Haplogrupos_de_ADN_mitocondrial_humano&action=edit&redlink=1" class="new" title="Haplogrupos de ADN mitocondrial humano (a páxina aínda non existe)">Haplogrupos de ADN mitocondrial humano</a>.</figcaption></figure> <p>Durante décadas as únicas evidencias que permitían estudar a orixe e a expansión do <i>Homo sapiens</i> eran os escasos achados arqueolóxicos. Porén, máis tarde utilizáronse estudos moleculares e actualmente os estudos de xenómica comparada a partir de xenomas de individuos actuais de todo o mundo están achegando moita información. O seu fundamento básico consiste en identificar un polimorfismo, unha mutación, que se asume que se orixinou nun individuo dunha poboación ancestral, e que herdou toda a súa descendencia ata a actualidade. Ademais, dado que as mutacións parecen producirse a un ritmo constante, pode estimarse a antigüidade dunha determinada mutación en base ao tamaño do <a href="/wiki/Haplotipo" title="Haplotipo">haplotipo</a> no que se sitúa, é dicir, o tamaño da secuencia conservada que flanquea a mutación. Esta metodoloxía vese complicada polo fenómeno da <a href="/wiki/Recombinaci%C3%B3n_xen%C3%A9tica" title="Recombinación xenética">recombinación</a> entre cromosomas dun mesmo par dun individuo, procedentes dos seus dous proxenitores. Porén, hai dúas rexións nas que non existe dito inconveniente porque presentan unha herdanza uniparental: o <a href="/wiki/Xenoma_mitocondrial" class="mw-redirect" title="Xenoma mitocondrial">xenoma mitocondrial</a> (de herdanza matrilinear), e o <a href="/wiki/Cromosoma_Y" title="Cromosoma Y">cromosoma Y</a> (de herdanza patriliñal). </p><p>Nas últimas décadas, os estudos de xenómica comparada baseada no xenoma mitocondrial, e en menor medida no cromosoma Y, obtiveron conclusións de moito interese. En diversos estudos trazouse a <a href="/wiki/Filoxenia" title="Filoxenia">filoxenia</a> destas secuencias, estimándose que todos os seres humanos actuais comparten un antepasado feminino común que viviu en África hai uns 150.000 anos. Pola súa parte, por razóns aínda pouco coñecidas, a maior converxencia do ADN do cromosoma Y establece que o antepasado masculino común máis recente data de hai uns 60.000 anos. Estes individuos foron bautizados como <a href="/wiki/Eva_mitocondrial" title="Eva mitocondrial">Eva mitocondrial</a> e <a href="/wiki/Ad%C3%A1n_cromos%C3%B3mico_Y" title="Adán cromosómico Y">Adán cromosómico Y</a>, por analoxía cos famosos personaxes das narracións bíblicas. (Ver <a href="/wiki/Antepasado_com%C3%BAn_m%C3%A1is_recente" title="Antepasado común máis recente">antepasado común máis recente</a>). </p><p>A maior diversidade de marcadores xenéticos e en consecuencia, os haplotipos de menor lonxitude, atopáronse en África. Todo o resto da poboación mundial presenta só unha pequeña parte destes marcadores, de modo que a composición xenómica do resto da poboación humana actual é só un subconxunto da que pode apreciarse en África. Isto induce a afirmar que un pequeno grupo de seres humanos (quizais arredor dun milleiro) emigrou do continente africano cara ás costas de Asia occidental, hai uns 50.000-70.000 anos, segundo estudos baseados no xenoma mitocondrial. Hai uns 50.000 anos chegaron a <a href="/wiki/Australia" title="Australia">Australia</a> e hai uns 40.000-30.000 anos outras subpoboacións colonizaron <a href="/wiki/Europa" title="Europa">Europa</a> occidental e o centro de <a href="/wiki/Asia" title="Asia">Asia</a>. Estímase que hai 20.000-15.000 anos chegaron a <a href="/wiki/Am%C3%A9rica" title="América">América</a> a través do estreito de Bering (o nivel do mar era menor durante a última glaciación, ou <a href="/wiki/Glaciaci%C3%B3n_de_W%C3%BCrm" title="Glaciación de Würm">glaciación de Würm ou Wisconsin</a>), poboando Suramérica hai uns 15.000-12.000 anos. Porén, estes datos só son estimacións, e a metodoloxía presenta certas limitacións. Na actualidade, a tendencia é combinar os estudos de xenómica comparada baseados no ADN mitocondrial con análises da secuencia do cromosoma Y. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Xenoma_mitocondrial">Xenoma mitocondrial</h2></div> <div class="detail principal"> <dl><dd><span><span><i>Artigo principal</i><i>:</i> <a href="/wiki/Xenoma_mitocondrial" class="mw-redirect" title="Xenoma mitocondrial">Xenoma mitocondrial</a>.</span></span></dd></dl></div> <p>O <a href="/wiki/Xenoma_mitocondrial" class="mw-redirect" title="Xenoma mitocondrial">xenoma mitocondrial</a> é o xenoma propio das <a href="/wiki/Mitocondria" title="Mitocondria">mitocondrias</a> das células <a href="/wiki/C%C3%A9lula_eucariota" title="Célula eucariota">eucariotas</a>. A mitocondria é un <a href="/wiki/Org%C3%A1nulo" title="Orgánulo">orgánulo</a> esencial no metabolismo aerobio ou oxidativo das células eucariotas. A súa orixe é <a href="/wiki/Endosimbiose" title="Endosimbiose">endosimbionte</a>, é dicir, considérase que antigamente foron organismos <a href="/wiki/Procariota" class="mw-redirect" title="Procariota">procariotas</a> independentes, que foron captados por unha célula eucariota ancestral, coa que desenvolveron unha relación simbiótica. As características do seu xenoma, por tanto, son moi semellantes ás dun organismo procariota actual, e o seu <a href="/wiki/C%C3%B3digo_xen%C3%A9tico" title="Código xenético">código xenético</a> é lixeiramente distinto ao considerado <i>universal</i>. Para adaptarse ao nicho intracelular e aumentar a súa taxa de replicación, o xenoma mitocondrial foise reducindo substancialmente ao longo da súa <a href="/wiki/Coevoluci%C3%B3n" title="Coevolución">coevolución</a>, presentando na actualidade un tamaño de 16.569 pares de bases. Así, a gran maioría das proteínas localizadas nas mitocondrias (~1500 en <a href="/wiki/Mam%C3%ADfero" class="mw-redirect" title="Mamífero">mamíferos</a>) están codificadas polo xenoma nuclear (ao que fai referencia todo o resto deste artigo), de modo que moitos destes xenes foron transferidos da mitocondria ao núcleo celular no decurso da coevolución da célula eucariota. Na maioría dos mamíferos, só a femia transmite ao <a href="/wiki/Cigoto" title="Cigoto">cigoto</a> as súa mitocondrias, polo que presentan un patrón hereditario matriliñal. En xeral unha célula humana media contén 100-10.000 copias do xenoma mitocondrial por cada célula, a razón dunhas 2-10 moléculas de ADN por mitocondria. </p> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Mitochondrial_genome_(spanish).PNG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e4/Mitochondrial_genome_%28spanish%29.PNG/350px-Mitochondrial_genome_%28spanish%29.PNG" decoding="async" width="350" height="264" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e4/Mitochondrial_genome_%28spanish%29.PNG/525px-Mitochondrial_genome_%28spanish%29.PNG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e4/Mitochondrial_genome_%28spanish%29.PNG/700px-Mitochondrial_genome_%28spanish%29.PNG 2x" data-file-width="800" data-file-height="603" /></a><figcaption>Diagrama simplificado do xenoma mitocondrial. Poden apreciarse os 37 xenes e a secuencia <i>orixe de replicación</i> non codificante. Neste esquema non se sinala a cadea lixeira e a pesada.</figcaption></figure> <p>O xenoma mitocondrial posúe 37 xenes:<sup id="cite_ref-Novo_10-14" class="reference"><a href="#cite_note-Novo-10"><span>[</span>10<span>]</span></a></sup> </p> <ul><li>13 xenes codificantes de proteínas: codifican 13 <a href="/wiki/Polip%C3%A9ptido" class="mw-redirect" title="Polipéptido">polipéptidos</a> que forman parte dos <a href="/wiki/Complexo_multiencim%C3%A1tico" class="mw-redirect" title="Complexo multiencimático">complexos multiencimáticos</a> da <a href="/wiki/Cadea_de_transporte_de_electr%C3%B3ns" class="mw-redirect" title="Cadea de transporte de electróns">cadea de transporte de electróns</a> e <a href="/wiki/Fosforilaci%C3%B3n_oxidativa" title="Fosforilación oxidativa">fosforilación oxidativa</a> (sistema OXPHOS). Son 7 subunidades do <a href="/wiki/Complexo_I" class="mw-redirect" title="Complexo I">complexo I</a> (<a href="/wiki/NADH_deshidroxenase" title="NADH deshidroxenase">NADH deshidroxenase</a>), unha subunidade do <a href="/wiki/Complexo_III" class="mw-redirect" title="Complexo III">complexo III</a> (<a href="/wiki/Citocromo_b" title="Citocromo b">citocromo b</a>), 3 subunidades do <a href="/wiki/Complexo_IV" class="mw-redirect" title="Complexo IV">complexo IV</a> (<a href="/wiki/Citocromo_c_oxidase" title="Citocromo c oxidase">citocromo c oxidase</a>) e 2 subunidades do ás veces chamado complexo V (<a href="/wiki/ATP_sintase" title="ATP sintase">ATP sintase</a>).</li> <li>2 xenes de ARNrs, que codifican as dúas subunidades do <a href="/wiki/ARN_ribos%C3%B3mico" title="ARN ribosómico">ARN ribosómico</a> da matriz mitocondrial.</li> <li>22 xenes de ARNts, que codifican os 22 <a href="/wiki/ARN_de_transferencia" class="mw-redirect" title="ARN de transferencia">ARN de transferencia</a> necesarios para a síntese proteica na matriz mitocondrial.</li></ul> <p>Ao contrario do que acontecía co xenoma nuclear, no que só o 1,5% era codificante, no xenoma mitocondrial o 97% corresponde a secuencias codificantes. Está constituído por unha única molécula de ADN bicatenario circular, pero dela pode haber varias copias na mitocondria. Unha das cadeas recibe o nome de cadea pesada ou cadea H, e contén 28 dos 37 xenes (2 para ARNr, 14 para ARNt e 12 para <a href="/wiki/Polip%C3%A9ptido" class="mw-redirect" title="Polipéptido">polipéptidos</a>). A cadea <a href="/wiki/Complementariedade_(biolox%C3%ADa_molecular)" title="Complementariedade (bioloxía molecular)">complementaria</a> (cadea lixeira ou L) codifica os 9 xenes restantes. En ambas as cadeas, os xenes dos ARNt aparecen distribuídos entre dous xenes de ARNr ou codificantes de proteínas, o cal é de grande importancia para o procesamento do ARN mitocondrial. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Notas">Notas</h2></div> <div class="reflist" style="list-style-type: decimal;"> <ol class="references"> <li id="cite_note-IHSGC2004-1"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-IHSGC2004_1-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation journal">International Human Genome Sequencing Consortium (2004). "Finishing the euchromatic sequence of the human genome.". <i>Nature</i> <b>431</b> (7011): 931–45. <a class="external mw-magiclink-pmid" rel="nofollow" href="//www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/15496913?dopt=Abstract">PMID 15496913</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXenoma+humano&rft.atitle=Finishing+the+euchromatic+sequence+of+the+human+genome.&rft.au=International+Human+Genome+Sequencing+Consortium&rft.date=2004&rft.genre=article&rft.issue=7011&rft.jtitle=Nature&rft.pages=931-45&rft.volume=431&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span> <a rel="nofollow" class="external autonumber" href="http://www.nature.com/nature/journal/v431/n7011/full/nature03001.html">[1]</a></span> </li> <li id="cite_note-IHSGC2001-2"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-IHSGC2001_2-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation journal">International Human Genome Sequencing Consortium (2001). "Initial sequencing and analysis of the human genome.". <i>Nature</i> <b>409</b> (6822): 860–921. <a class="external mw-magiclink-pmid" rel="nofollow" href="//www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/11237011?dopt=Abstract">PMID 11237011</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXenoma+humano&rft.atitle=Initial+sequencing+and+analysis+of+the+human+genome.&rft.au=International+Human+Genome+Sequencing+Consortium&rft.date=2001&rft.genre=article&rft.issue=6822&rft.jtitle=Nature&rft.pages=860-921&rft.volume=409&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span> <a rel="nofollow" class="external autonumber" href="http://www.nature.com/nature/journal/v409/n6822/full/409860a0.html">[2]</a></span> </li> <li id="cite_note-Watson-3"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Watson_3-0">↑</a></span> <span class="reference-text">Watson, JD, Baker TA, Bell SP, Gann A, Levine M, Losick R. (2004). “Ch9-10”, Molecular Biology of the Gene, 5th ed., Peason Benjamin Cummings; CSHL Press.</span> </li> <li id="cite_note-4"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-4">↑</a></span> <span class="reference-text">As porcentaxes secuenciadas están baseadas na porción <a href="/wiki/Eucromatina" title="Eucromatina">eucromatínica</a>, xa que o obxectivo do <a href="/wiki/Proxecto_Xenoma_Humano" title="Proxecto Xenoma Humano">Proxecto Xenoma Humano</a> era a determinación de só a porción eucromatínica do xenoma. Os <a href="/wiki/Tel%C3%B3mero" title="Telómero">telómeros</a>, <a href="/wiki/Centr%C3%B3mero" title="Centrómero">centrómeros</a>, e outras rexións <a href="/wiki/Heterocromatina" title="Heterocromatina">heterocromáticas</a> quedaron sen determinar, xa que teñen un pequeno número de tramos non clonables. Ver <a rel="nofollow" class="external free" href="http://www.ncbi.nlm.nih.gov/genome/seq/">http://www.ncbi.nlm.nih.gov/genome/seq/</a> para máis información sobre o Proxecto Xenoma Humano.</span> </li> <li id="cite_note-5"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-5">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation journal">The ENCODE Project Consortium. (2007). "Identification and analysis of functional elements in 1% of the human genome by the ENCODE pilot project.". <i>Nature</i> <b>447</b> (7146): 799–816. <a class="external mw-magiclink-pmid" rel="nofollow" href="//www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/17571346?dopt=Abstract">PMID 17571346</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXenoma+humano&rft.atitle=Identification+and+analysis+of+functional+elements+in+1%25+of+the+human+genome+by+the+ENCODE+pilot+project.&rft.au=The+ENCODE+Project+Consortium.&rft.date=2007&rft.genre=article&rft.issue=7146&rft.jtitle=Nature&rft.pages=799-816&rft.volume=447&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-6"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-6">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation journal">Mark B. Gerstein, Can Bruce, Joel S. Rozowsky, Deyou Zheng, Jiang Du, Jan O. Korbel, Olof Emanuelsson, Zhengdong D. Zhang, Sherman Weissman, and Michael Snyder (2007). "What is a gene, post-ENCODE? History and updated definition". <i>Genome Research</i> <b>17</b>: 669–681.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXenoma+humano&rft.atitle=What+is+a+gene%2C+post-ENCODE%3F+History+and+updated+definition&rft.au=Mark+B.+Gerstein%2C+Can+Bruce%2C+Joel+S.+Rozowsky%2C+Deyou+Zheng%2C+Jiang+Du%2C+Jan+O.+Korbel%2C+Olof+Emanuelsson%2C+Zhengdong+D.+Zhang%2C+Sherman+Weissman%2C+and+Michael+Snyder&rft.date=2007&rft.genre=article&rft.jtitle=Genome+Research&rft.pages=669-681&rft.volume=17&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span> <a rel="nofollow" class="external autonumber" href="http://www.genome.org/cgi/content/abstract/17/6/669">[3]</a> Versión completa accesible gratuitamente.</span> </li> <li id="cite_note-Web-7"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-Web_7-0">7,0</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-Web_7-1">7,1</a></sup></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external free" href="http://www.unav.es/genetica/GH/cap5.html">http://www.unav.es/genetica/GH/cap5.html</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20080601160822/http://www.unav.es/genetica/GH/cap5.html">Arquivado</a> 01 de xuño de 2008 en <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a>. Páxina web con recentes actualizacións do libro do Dr. Novo. Inclúe un video sobre a redefinición do concepto de xene <a rel="nofollow" class="external autonumber" href="http://www.unav.es/genetica/GH/refs5/encode.avi">[4]</a><sup>[<i><a href="/wiki/Wikipedia:Ligaz%C3%B3ns_mortas" title="Wikipedia:Ligazóns mortas">Ligazón morta</a></i>]</sup>.</span> </li> <li id="cite_note-8"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-8">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation journal">Loots G, Locksley R, Blankespoor C, Wang Z, Miller W, Rubin E, Frazer K (2000). "Identification of a coordinate regulator of interleukins 4, 13, and 5 by cross-species sequence comparisons.". <i>Science</i> <b>288</b> (5463): 136–40. <a class="external mw-magiclink-pmid" rel="nofollow" href="//www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/10753117?dopt=Abstract">PMID 10753117</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXenoma+humano&rft.atitle=Identification+of+a+coordinate+regulator+of+interleukins+4%2C+13%2C+and+5+by+cross-species+sequence+comparisons.&rft.au=Loots+G%2C+Locksley+R%2C+Blankespoor+C%2C+Wang+Z%2C+Miller+W%2C+Rubin+E%2C+Frazer+K&rft.date=2000&rft.genre=article&rft.issue=5463&rft.jtitle=Science&rft.pages=136-40&rft.volume=288&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.lbl.gov/Science-Articles/Archive/mouse-dna-model.html">Summary</a></span> </li> <li id="cite_note-9"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-9">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation journal">Nei M, Xu P, Glazko G (2001). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.pnas.org/cgi/content/full/051611498">"Estimation of divergence times from multiprotein sequences for a few mammalian species and several distantly related organisms."</a>. <i>Proc Natl Acad Sci U S A</i> <b>98</b> (5): 2497–502. <a class="external mw-magiclink-pmid" rel="nofollow" href="//www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/11226267?dopt=Abstract">PMID 11226267</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXenoma+humano&rft.atitle=Estimation+of+divergence+times+from+multiprotein+sequences+for+a+few+mammalian+species+and+several+distantly+related+organisms.&rft.au=Nei+M%2C+Xu+P%2C+Glazko+G&rft.date=2001&rft.genre=article&rft.issue=5&rft.jtitle=Proc+Natl+Acad+Sci+U+S+A&rft.pages=2497-502&rft.volume=98&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.pnas.org%2Fcgi%2Fcontent%2Ffull%2F051611498&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-Novo-10"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-Novo_10-0">10,00</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-Novo_10-1">10,01</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-Novo_10-2">10,02</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-Novo_10-3">10,03</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-Novo_10-4">10,04</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-Novo_10-5">10,05</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-Novo_10-6">10,06</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-Novo_10-7">10,07</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-Novo_10-8">10,08</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-Novo_10-9">10,09</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-Novo_10-10">10,10</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-Novo_10-11">10,11</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-Novo_10-12">10,12</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-Novo_10-13">10,13</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-Novo_10-14">10,14</a></sup></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book">Novo Villaverde, F.J. (2007). Madrid: Pearson, ed. <i>Genética Humana</i>. <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/8483223598" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 8483223598</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXenoma+humano&rft.au=Novo+Villaverde%2C+F.J.&rft.btitle=Gen%C3%A9tica+Humana&rft.date=2007&rft.genre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-11"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-11">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation journal">Torrents D., Suyama M., Zdobnov E. and Bork p. (2003). "A Genome-Wide Survey of Human Pseudogenes.". <i>Genome Research</i> <b>13</b> (12): 2559–2567. <a class="external mw-magiclink-pmid" rel="nofollow" href="//www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/14656963?dopt=Abstract">PMID 14656963</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXenoma+humano&rft.atitle=A+Genome-Wide+Survey+of+Human+Pseudogenes.&rft.au=Torrents+D.%2C+Suyama+M.%2C+Zdobnov+E.+and+Bork+p.&rft.date=2003&rft.genre=article&rft.issue=12&rft.jtitle=Genome+Research&rft.pages=2559-2567&rft.volume=13&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span> <a rel="nofollow" class="external autonumber" href="http://www.nature.com/nature/journal/v431/n7011/full/nature03001.html">[5]</a></span> </li> <li id="cite_note-12"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-12">↑</a></span> <span class="reference-text">Robert Belshaw, (2004). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.pubmedcentral.com/articlerender.fcgi?artid=387345">"Long-term reinfection of the human genome by endogenous retroviruses"</a><sup>[<i><a href="/wiki/Wikipedia:Ligaz%C3%B3ns_mortas" title="Wikipedia:Ligazóns mortas">Ligazón morta</a></i>]</sup> <i>Proc Natl Acad Sci U S A</i>. 2004 April 6; 101(14): 4894–4899</span> </li> <li id="cite_note-13"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-13">↑</a></span> <span class="reference-text"> <cite class="citation journal">Feuk L., Carson A. R. y Scherer S. W. (2006). "Structural Variation in the human Genome.". <i>Nature Reviews Genetics</i> <b>7</b> (2): 85–97. <a class="external mw-magiclink-pmid" rel="nofollow" href="//www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/16418744?dopt=Abstract">PMID 16418744</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXenoma+humano&rft.atitle=Structural+Variation+in+the+human+Genome.&rft.au=Feuk+L.%2C+Carson+A.+R.+y+Scherer+S.+W.&rft.date=2006&rft.genre=article&rft.issue=2&rft.jtitle=Nature+Reviews+Genetics&rft.pages=85-97&rft.volume=7&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span><a rel="nofollow" class="external autonumber" href="http://www.nature.com/nrg/journal/v7/n2/abs/nrg1767.html;jsessionid=881DA4C32EE2C9DEA6BCA58B61107126">[6]</a></span> </li> <li id="cite_note-14"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-14">↑</a></span> <span class="reference-text">"<cite>O cromosoma 2 humano orixinouse pola fusión de dous cromosomas ancestrais que permaneceron separados na liñaxe do chimpancé</cite>" <cite class="citation journal">The Chimpanzee Sequencing and Analysis Consortium (2005). "Initial sequence of the chimpanzee genome and comparison with the human genome.". <i>Nature</i> <b>437</b> (7055): 69–87. <a class="external mw-magiclink-pmid" rel="nofollow" href="//www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/16136131?dopt=Abstract">PMID 16136131</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXenoma+humano&rft.atitle=Initial+sequence+of+the+chimpanzee+genome+and+comparison+with+the+human+genome.&rft.au=The+Chimpanzee+Sequencing+and+Analysis+Consortium&rft.date=2005&rft.genre=article&rft.issue=7055&rft.jtitle=Nature&rft.pages=69-87&rft.volume=437&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span><br />"<cite>A secuenciación a grande escala do xenoma do chimpancé é agora inminente.</cite>"<cite class="citation journal">Olson M, Varki A (2003). "Sequencing the chimpanzee genome: insights into human evolution and disease.". <i>Nat Rev Genet</i> <b>4</b> (1): 20–8. <a class="external mw-magiclink-pmid" rel="nofollow" href="//www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/12509750?dopt=Abstract">PMID 12509750</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXenoma+humano&rft.atitle=Sequencing+the+chimpanzee+genome%3A+insights+into+human+evolution+and+disease.&rft.au=Olson+M%2C+Varki+A&rft.date=2003&rft.genre=article&rft.issue=1&rft.jtitle=Nat+Rev+Genet&rft.pages=20-8&rft.volume=4&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-15"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-15">↑</a></span> <span class="reference-text">"<cite>Os nosos descubrimentos suxiren que a deterioración do repertorio olfactorio occorrida concomitantemente coa adquisición dunha visión en cor tricromática plena nos primates.</cite>" <cite class="citation journal">Gilad Y, Wiebe V, Przeworski M, Lancet D, Pääbo S (2004). "Loss of olfactory receptor genes coincides with the acquisition of full trichromatic vision in primates.". <i>PLoS Biol</i> <b>2</b> (1): E5. <a class="external mw-magiclink-pmid" rel="nofollow" href="//www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/14737185?dopt=Abstract">PMID 14737185</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXenoma+humano&rft.atitle=Loss+of+olfactory+receptor+genes+coincides+with+the+acquisition+of+full+trichromatic+vision+in+primates.&rft.au=Gilad+Y%2C+Wiebe+V%2C+Przeworski+M%2C+Lancet+D%2C+P%C3%A4%C3%A4bo+S&rft.date=2004&rft.genre=article&rft.issue=1&rft.jtitle=PLoS+Biol&rft.pages=E5&rft.volume=2&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-16"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-16">↑</a></span> <span class="reference-text">Brown, Cynthia Stokes. Big History. New York, NY: The New Press, 2008. Print.</span> </li> <li id="cite_note-17"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-17">↑</a></span> <span class="reference-text">Ovchinnikov, Iv; Götherström, A; Romanova, Gp; Kharitonov, Vm; Lidén, K; Goodwin, W (March 2000). "Molecular analysis of Neanderthal DNA from the northern Caucasus". Nature 404 (6777): 490–3. doi:10.1038/35006625. ISSN 0028-0836. <a class="external mw-magiclink-pmid" rel="nofollow" href="//www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/10761915?dopt=Abstract">PMID 10761915</a>.</span> </li> <li id="cite_note-18"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-18">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation journal"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.sciencedaily.com/releases/2006/11/061116083223.htm">"Neanderthal Genome Sequencing Yields Surprising Results And Opens A New Door To Future Studies"</a>. <i><a href="/w/index.php?title=Lawrence_Berkeley_National_Laboratory&action=edit&redlink=1" class="new" title="Lawrence Berkeley National Laboratory (a páxina aínda non existe)">Lawrence Berkeley National Laboratory</a></i>. 16 November 2006<span class="reference-accessdate">. Consultado o <span class="nowrap">08 Maio</span> 2012</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXenoma+humano&rft.atitle=Neanderthal+Genome+Sequencing+Yields+Surprising+Results+And+Opens+A+New+Door+To+Future+Studies&rft.date=2006-11-16&rft.genre=article&rft.jtitle=Lawrence+Berkeley+National+Laboratory&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.sciencedaily.com%2Freleases%2F2006%2F11%2F061116083223.htm&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> </ol></div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Véxase_tamén"><span id="V.C3.A9xase_tam.C3.A9n"></span>Véxase tamén</h2></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Outros_artigos">Outros artigos</h3></div> <ul><li><a href="/wiki/%C3%81cido_desoxirribonucleico" title="Ácido desoxirribonucleico">ADN</a> | <a href="/wiki/Xene" title="Xene">Xene</a> | <a href="/wiki/Transcrici%C3%B3n_(xen%C3%A9tica)" class="mw-redirect" title="Transcrición (xenética)">Transcrición</a> | <a href="/wiki/Traduci%C3%B3n_de_prote%C3%ADnas" class="mw-redirect" title="Tradución de proteínas">Tradución de proteínas</a> | <a href="/wiki/C%C3%B3digo_xen%C3%A9tico" title="Código xenético">Código xenético</a> | <a href="/wiki/Xen%C3%A9tica" title="Xenética">Xenética</a></li> <li><a href="/wiki/Cromosoma" title="Cromosoma">Cromosoma</a> | <a href="/wiki/Xenoma" title="Xenoma">Xenoma</a> | <a href="/wiki/Xen%C3%B3mica" title="Xenómica">Xenómica</a> | <a href="/wiki/Haplotipo" title="Haplotipo">Haplotipo</a> | <a href="/wiki/Haplogrupo" title="Haplogrupo">Haplogrupo</a> | <a href="/wiki/ADN_mitocondrial" title="ADN mitocondrial">ADN mitocondrial</a> | <a href="/wiki/Proxecto_Xenoma_Humano" title="Proxecto Xenoma Humano">Proxecto Xenoma Humano</a> | <a href="/wiki/Secuenciaci%C3%B3n_do_ADN" title="Secuenciación do ADN">Secuenciación do ADN</a> | <a href="/wiki/Proxectos_xenoma" title="Proxectos xenoma">Proxectos xenoma</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Xen%C3%A9tica_humana&action=edit&redlink=1" class="new" title="Xenética humana (a páxina aínda non existe)">Xenética humana</a> | <a href="/w/index.php?title=Haplogrupos_de_ADN_mitocondrial_humano&action=edit&redlink=1" class="new" title="Haplogrupos de ADN mitocondrial humano (a páxina aínda non existe)">Haplogrupos de ADN mitocondrial humano</a> | <a href="/w/index.php?title=Haplogrupos_do_cromosoma_Y_humano&action=edit&redlink=1" class="new" title="Haplogrupos do cromosoma Y humano (a páxina aínda non existe)">Haplogrupos do cromosoma Y humano</a> | <a href="/wiki/Retrovirus_end%C3%B3xeno" title="Retrovirus endóxeno">Retrovirus endóxeno</a> | <a href="/wiki/Elemento_viral_end%C3%B3xeno" title="Elemento viral endóxeno">Elemento viral endóxeno</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Medicina_xen%C3%B3mica&action=edit&redlink=1" class="new" title="Medicina xenómica (a páxina aínda non existe)">Medicina xenómica</a></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Ligazóns_externas"><span id="Ligaz.C3.B3ns_externas"></span>Ligazóns externas</h3></div> <ul><li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://bioinformatica.uab.es/base/base.asp?sitio=ensayosgenetica&anar=pgh">La investigación sobre el genoma humano</a> <i>(en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>)</i></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://camineo.info/news/160/ARTICLE/10622/2010-08-28.html">El significado biológico del mensaje genético escrito en el genoma</a> <i>(en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>)</i></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.sciencemag.org/cgi/content/full/291/5507/1304">Secuencia del genoma humano. <i>Science 2001;291;5507;1304-51.Texto completo</i></a><i> </i>(en <a href="/wiki/Lingua_inglesa" title="Lingua inglesa">inglés</a>)<i></i></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.genome.gov/">The National Human Genome Research Institute</a> <i>(en <a href="/wiki/Lingua_inglesa" title="Lingua inglesa">inglés</a>)</i></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ncbi.nlm.nih.gov/mapview/map_search.cgi?taxid=9606">National Library of Medicine human genome viewer </a>. (Recomendado). Interface de acceso á secuencia do xenoma humano. <i>(en <a href="/wiki/Lingua_inglesa" title="Lingua inglesa">inglés</a>)</i></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://genome.ucsc.edu/">UCSC Genome Browser</a>. (Recomendado). Interface de acceso á secuencia do xenoma humano. <i>(en <a href="/wiki/Lingua_inglesa" title="Lingua inglesa">inglés</a>)</i></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ncbi.nlm.nih.gov/entrez/query.fcgi?db=OMIM">OMIM: Online Mendelian Inheritance in Man</a>. (Recomendado). Base de datos de enfermidades xenéticas. <i>(en <a href="/wiki/Lingua_inglesa" title="Lingua inglesa">inglés</a>)</i></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20130102065343/http://www.ornl.gov/sci/techresources/Human_Genome/project/info.shtml">Human Genome Project</a>. <i>(en <a href="/wiki/Lingua_inglesa" title="Lingua inglesa">inglés</a>)</i></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20060922001407/http://www.sabanciuniv.edu/do/eng/PodCast/files/podcast18.mp3">Sabancı University School of Languages Podcasts What makes us different from chimpanzees? by Andrew Berry</a> (MP3 file) <i>(en <a href="/wiki/Lingua_inglesa" title="Lingua inglesa">inglés</a>)</i></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.cdc.gov/genomics/default.htm">The National Office of Public Health Genomics</a> <i>(en <a href="/wiki/Lingua_inglesa" title="Lingua inglesa">inglés</a>)</i></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www3.nationalgeographic.com/genographic/index.html?fs=www3.nationalgeographic.com"><i>The Genographic Project</i> de National Geographic</a> <i>(en <a href="/wiki/Lingua_inglesa" title="Lingua inglesa">inglés</a>)</i></li></ul> <div role="navigation" class="navbox" aria-labelledby="Xenómica" style="padding:3px"><table class="nowraplinks mw-collapsible autocollapse navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th scope="col" class="navbox-title" colspan="2"><div class="plainlinks hlist navbar mini"><ul><li class="nv-ver"><a href="/wiki/Modelo:Xen%C3%B3mica" title="Modelo:Xenómica"><abbr title="Ver o modelo">v</abbr></a></li><li class="nv-conversa"><a href="/wiki/Conversa_modelo:Xen%C3%B3mica" title="Conversa modelo:Xenómica"><abbr title="Conversa do modelo">c</abbr></a></li><li class="nv-editar"><a class="external text" href="https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Modelo:Xen%C3%B3mica&action=edit"><abbr title="Editar o modelo">e</abbr></a></li></ul></div><div id="Xenómica" style="font-size:114%;margin:0 4em"><a href="/wiki/Xen%C3%B3mica" title="Xenómica">Xenómica</a></div></th></tr><tr><td colspan="2" class="navbox-list navbox-odd hlist" style="width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/Xenoma" title="Xenoma">Xenoma</a></li> <li><a href="/wiki/Bioinform%C3%A1tica" title="Bioinformática">Bioinformática</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Xen%C3%B3mica_estrutural&action=edit&redlink=1" class="new" title="Xenómica estrutural (a páxina aínda non existe)">Xenómica estrutural</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Glic%C3%B3mica&action=edit&redlink=1" class="new" title="Glicómica (a páxina aínda non existe)">Glicómica</a></li> <li><a href="/wiki/Metabol%C3%B3mica" title="Metabolómica">Metabolómica</a></li> <li><a href="/wiki/Prote%C3%B3mica" title="Proteómica">Proteómica</a></li> <li><a class="mw-selflink selflink">Xenoma humano</a></li> <li><a href="/wiki/Proxecto_Xenoma_Humano" title="Proxecto Xenoma Humano">Proxecto Xenoma Humano</a></li> <li><a href="/wiki/Biolox%C3%ADa_dos_sistemas" title="Bioloxía dos sistemas">Bioloxía dos sistemas</a></li></ul> </div></td></tr></tbody></table></div> <div role="navigation" class="navbox" aria-labelledby="Control_de_autoridades" style="padding:3px"><table class="nowraplinks hlist navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th id="Control_de_autoridades" scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;width: 12%; text-align:center;"><a href="/wiki/Axuda:Control_de_autoridades" title="Axuda:Control de autoridades">Control de autoridades</a></th><td class="navbox-list navbox-odd plainlinks" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><span style="white-space:nowrap;"><span typeof="mw:File"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Wikidata:Main_Page" title="Wikidata"><img alt="Wd" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Wikidata-logo.svg/20px-Wikidata-logo.svg.png" decoding="async" width="20" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Wikidata-logo.svg/30px-Wikidata-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Wikidata-logo.svg/40px-Wikidata-logo.svg.png 2x" data-file-width="1050" data-file-height="590" /></a></span>: <span class="uid"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q720988" class="extiw" title="wikidata:Q720988">Q720988</a></span></span></li> <li><span style="white-space:nowrap;"><a href="/wiki/Encyclop%C3%A6dia_Britannica" title="Encyclopædia Britannica">EBID</a>: <span class="uid"><span class="plainlinks"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.britannica.com/science/human-genome">ID</a></span></span></span></li> <li><span style="white-space:nowrap;"><a href="/wiki/JSTOR" title="JSTOR">JSTOR</a>: <span class="uid"><span class="plainlinks"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/*/https://www.jstor.org/topic/human-genome">human-genome</a></span></span></span></li> <li><span style="white-space:nowrap;">MAG: <span class="uid"><span class="plainlinks"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/*/https://academic.microsoft.com/v2/detail/197077220">197077220</a></span></span></span></li> <li><span style="white-space:nowrap;"><a href="/wiki/Biblioteca_Nacional_da_Dieta" title="Biblioteca Nacional da Dieta">NDL</a>: <span class="uid"><span class="plainlinks"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://id.ndl.go.jp/auth/ndlna/01009113">01009113</a></span></span></span></li> <li><span style="white-space:nowrap;"><a href="/wiki/Biblioteca_Nacional_da_Rep%C3%BAblica_Checa" title="Biblioteca Nacional da República Checa">NKC</a>: <span class="uid"><span class="plainlinks"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://aleph.nkp.cz/F/?func=find-c&local_base=aut&ccl_term=ica=ph122843">ph122843</a></span></span></span></li></ul> </div></td></tr></tbody></table></div><div role="navigation" class="navbox" aria-labelledby="Identificadores" style="padding:3px"><table class="nowraplinks hlist navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th id="Identificadores" scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;width: 12%; text-align:center;">Identificadores</th><td class="navbox-list navbox-odd plainlinks" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><span style="white-space:nowrap;"><a href="/wiki/Medical_Subject_Headings" title="Medical Subject Headings">MeSH</a>: <span class="uid"><span class="plainlinks"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://meshb.nlm.nih.gov/record/ui?ui=D015894">D015894</a></span></span></span></li> <li><span style="white-space:nowrap;"><a href="/wiki/Medical_Subject_Headings" title="Medical Subject Headings">MeSH</a>: <span class="uid"><span class="plainlinks"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://id.nlm.nih.gov/mesh/G05.360.340.350">G05.360.340.350</a></span></span></span></li> <li><span style="white-space:nowrap;"><a href="/wiki/Unified_Medical_Language_System" title="Unified Medical Language System">UMLS</a>: <span class="uid"><span class="plainlinks"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://ncim-stage.nci.nih.gov/ncimbrowser/ConceptReport.jsp?dictionary=NCI%20Metathesaurus&code=C0017429">C0017429</a></span></span></span></li></ul> </div></td></tr></tbody></table></div>    </div><noscript><img src="https://login.wikimedia.org/wiki/Special:CentralAutoLogin/start?type=1x1" alt="" width="1" height="1" style="border: none; position: absolute;"></noscript> <div class="printfooter" data-nosnippet="">Traído desde «<a dir="ltr" href="https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Xenoma_humano&oldid=5450511">https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Xenoma_humano&oldid=5450511</a>»</div></div> <div id="catlinks" class="catlinks" data-mw="interface"><div id="mw-normal-catlinks" class="mw-normal-catlinks"><a href="/wiki/Especial:Categor%C3%ADas" title="Especial:Categorías">Categoría</a>: <ul><li><a href="/wiki/Categor%C3%ADa:Xen%C3%A9tica" title="Categoría:Xenética">Xenética</a></li></ul></div><div id="mw-hidden-catlinks" class="mw-hidden-catlinks mw-hidden-cats-hidden">Categorías agochadas: <ul><li><a href="/wiki/Categor%C3%ADa:Todos_os_artigos_con_ligaz%C3%B3ns_externas_rotas" title="Categoría:Todos os artigos con ligazóns externas rotas">Todos os artigos con ligazóns externas rotas</a></li><li><a href="/wiki/Categor%C3%ADa:Artigos_con_ligaz%C3%B3ns_externas_rotas_desde_agosto_de_2018" title="Categoría:Artigos con ligazóns externas rotas desde agosto de 2018">Artigos con ligazóns externas rotas desde agosto de 2018</a></li><li><a href="/wiki/Categor%C3%ADa:Wikipedia:P%C3%A1xinas_que_usan_ligaz%C3%B3ns_m%C3%A1xicas_PMID" title="Categoría:Wikipedia:Páxinas que usan ligazóns máxicas PMID">Wikipedia:Páxinas que usan ligazóns máxicas PMID</a></li><li><a href="/wiki/Categor%C3%ADa:Wikipedia:P%C3%A1xinas_que_usan_ligaz%C3%B3ns_m%C3%A1xicas_ISBN" title="Categoría:Wikipedia:Páxinas que usan ligazóns máxicas ISBN">Wikipedia:Páxinas que usan ligazóns máxicas ISBN</a></li><li><a href="/wiki/Categor%C3%ADa:Wikiproxecto_1000_artigos_de_calidade_para_alumnado_de_12_a_16_anos/Biolox%C3%ADa_e_Xeolox%C3%ADa" title="Categoría:Wikiproxecto 1000 artigos de calidade para alumnado de 12 a 16 anos/Bioloxía e Xeoloxía">Wikiproxecto 1000 artigos de calidade para alumnado de 12 a 16 anos/Bioloxía e Xeoloxía</a></li></ul></div></div> </div> </main> </div> <div class="mw-footer-container"> <footer id="footer" class="mw-footer" > <ul id="footer-info"> <li id="footer-info-lastmod"> A última edición desta páxina foi o 4 de maio de 2020 ás 19:50.</li> <li id="footer-info-copyright">Todo o texto está dispoñible baixo a <a rel="nofollow" class="external text" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/">licenza Creative Commons recoñecemento compartir igual 4.0</a>; pódense aplicar termos adicionais. Consulte os <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Terms_of_Use/gl">termos de uso</a> para obter máis información.<br />Wikipedia® é unha marca rexistrada da <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.wikimediafoundation.org/">Wikimedia Foundation, Inc.</a>, unha organización sen fins lucrativos.<br /></li> </ul> <ul id="footer-places"> <li id="footer-places-privacy"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy">Normas de protección de datos</a></li> <li id="footer-places-about"><a href="/wiki/Wikipedia:Acerca_de">Acerca de Wikipedia</a></li> <li id="footer-places-disclaimers"><a href="/wiki/Wikipedia:Advertencia_xeral">Advertencias</a></li> <li id="footer-places-wm-codeofconduct"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct">Código de conduta</a></li> <li id="footer-places-developers"><a href="https://developer.wikimedia.org">Desenvolvedores</a></li> <li id="footer-places-statslink"><a href="https://stats.wikimedia.org/#/gl.wikipedia.org">Estatísticas</a></li> <li id="footer-places-cookiestatement"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Cookie_statement">Declaración de cookies</a></li> <li id="footer-places-mobileview"><a href="//gl.m.wikipedia.org/w/index.php?title=Xenoma_humano&oldid=5450511&mobileaction=toggle_view_mobile" class="noprint stopMobileRedirectToggle">Vista móbil</a></li> </ul> <ul id="footer-icons" class="noprint"> <li id="footer-copyrightico"><a href="https://wikimediafoundation.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/static/images/footer/wikimedia-button.svg" width="84" height="29" alt="Wikimedia Foundation" loading="lazy"></a></li> <li id="footer-poweredbyico"><a href="https://www.mediawiki.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/w/resources/assets/poweredby_mediawiki.svg" alt="Powered by MediaWiki" width="88" height="31" loading="lazy"></a></li> </ul> </footer> </div> </div> </div> <div class="vector-settings" id="p-dock-bottom"> <ul></ul> </div><script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.config.set({"wgHostname":"mw-web.codfw.main-57488d5c7d-8gjdq","wgBackendResponseTime":974,"wgPageParseReport":{"limitreport":{"cputime":"0.304","walltime":"0.760","ppvisitednodes":{"value":1609,"limit":1000000},"postexpandincludesize":{"value":30827,"limit":2097152},"templateargumentsize":{"value":1019,"limit":2097152},"expansiondepth":{"value":10,"limit":100},"expensivefunctioncount":{"value":8,"limit":500},"unstrip-depth":{"value":0,"limit":20},"unstrip-size":{"value":23358,"limit":5000000},"entityaccesscount":{"value":9,"limit":400},"timingprofile":["100.00% 277.518 1 -total"," 43.75% 121.409 1 Modelo:Control_de_autoridades"," 32.98% 91.514 1 Modelo:Listaref"," 23.31% 64.701 12 Modelo:Cita_publicación_periódica"," 11.50% 31.914 1 Modelo:Xenómica"," 3.45% 9.581 1 Modelo:Navbox"," 3.26% 9.058 1 Modelo:1000_artigos_icona_título"," 2.21% 6.138 2 Modelo:Artigo_principal"," 1.89% 5.252 1 Modelo:Icona_en_título"," 1.74% 4.827 1 Modelo:Webarchive"]},"scribunto":{"limitreport-timeusage":{"value":"0.130","limit":"10.000"},"limitreport-memusage":{"value":4248084,"limit":52428800}},"cachereport":{"origin":"mw-web.codfw.main-57488d5c7d-8gjdq","timestamp":"20241128035204","ttl":2592000,"transientcontent":false}}});});</script> <script type="application/ld+json">{"@context":"https:\/\/schema.org","@type":"Article","name":"Xenoma humano","url":"https:\/\/gl.wikipedia.org\/wiki\/Xenoma_humano","sameAs":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q720988","mainEntity":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q720988","author":{"@type":"Organization","name":"Colaboradores dos proxectos da Wikimedia"},"publisher":{"@type":"Organization","name":"Wikimedia Foundation, Inc.","logo":{"@type":"ImageObject","url":"https:\/\/www.wikimedia.org\/static\/images\/wmf-hor-googpub.png"}},"datePublished":"2012-05-08T09:14:49Z","dateModified":"2020-05-04T19:50:11Z","image":"https:\/\/upload.wikimedia.org\/wikipedia\/commons\/0\/09\/Porcentaxes_xenoma_humano.svg"}</script> </body> </html>