CINXE.COM
Pacopampa — Wikipédia
<!DOCTYPE html> <html class="client-nojs vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-sticky-header-enabled vector-toc-available" lang="fr" dir="ltr"> <head> <meta charset="UTF-8"> <title>Pacopampa — Wikipédia</title> <script>(function(){var className="client-js vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-sticky-header-enabled vector-toc-available";var cookie=document.cookie.match(/(?:^|; )frwikimwclientpreferences=([^;]+)/);if(cookie){cookie[1].split('%2C').forEach(function(pref){className=className.replace(new RegExp('(^| )'+pref.replace(/-clientpref-\w+$|[^\w-]+/g,'')+'-clientpref-\\w+( |$)'),'$1'+pref+'$2');});}document.documentElement.className=className;}());RLCONF={"wgBreakFrames":false,"wgSeparatorTransformTable":[",\t."," \t,"],"wgDigitTransformTable":["",""],"wgDefaultDateFormat":"dmy", "wgMonthNames":["","janvier","février","mars","avril","mai","juin","juillet","août","septembre","octobre","novembre","décembre"],"wgRequestId":"89ef72ea-31c2-42e5-94c7-60517a136a02","wgCanonicalNamespace":"","wgCanonicalSpecialPageName":false,"wgNamespaceNumber":0,"wgPageName":"Pacopampa","wgTitle":"Pacopampa","wgCurRevisionId":212978527,"wgRevisionId":212978527,"wgArticleId":13696616,"wgIsArticle":true,"wgIsRedirect":false,"wgAction":"view","wgUserName":null,"wgUserGroups":["*"],"wgCategories":["Page avec coordonnées similaires sur Wikidata","Article géolocalisé au Pérou","Article utilisant une Infobox","Article géolocalisé sur Terre","Catégorie Commons avec lien local identique sur Wikidata","Portail:Archéologie/Articles liés","Portail:Sciences humaines et sociales/Articles liés","Portail:Sciences/Articles liés","Portail:Amérique précolombienne/Articles liés","Portail:Amérique/Articles liés","Portail:Monde antique/Articles liés","Portail:Histoire/Articles liés", "Portail:Pérou/Articles liés","Portail:Amérique du Sud/Articles liés","Page avec des cartes","Site archéologique au Pérou","Région de Cajamarca"],"wgPageViewLanguage":"fr","wgPageContentLanguage":"fr","wgPageContentModel":"wikitext","wgRelevantPageName":"Pacopampa","wgRelevantArticleId":13696616,"wgIsProbablyEditable":true,"wgRelevantPageIsProbablyEditable":true,"wgRestrictionEdit":[],"wgRestrictionMove":[],"wgNoticeProject":"wikipedia","wgCiteReferencePreviewsActive":true,"wgMediaViewerOnClick":true,"wgMediaViewerEnabledByDefault":true,"wgPopupsFlags":0,"wgVisualEditor":{"pageLanguageCode":"fr","pageLanguageDir":"ltr","pageVariantFallbacks":"fr"},"wgMFDisplayWikibaseDescriptions":{"search":true,"watchlist":true,"tagline":true,"nearby":true},"wgWMESchemaEditAttemptStepOversample":false,"wgWMEPageLength":10000,"wgCoordinates":{"lat":-6.33389,"lon":-79.0131},"wgEditSubmitButtonLabelPublish":true,"wgULSPosition":"interlanguage","wgULSisCompactLinksEnabled":false, "wgVector2022LanguageInHeader":true,"wgULSisLanguageSelectorEmpty":false,"wgWikibaseItemId":"Q6056982","wgCheckUserClientHintsHeadersJsApi":["brands","architecture","bitness","fullVersionList","mobile","model","platform","platformVersion"],"GEHomepageSuggestedEditsEnableTopics":true,"wgGETopicsMatchModeEnabled":false,"wgGEStructuredTaskRejectionReasonTextInputEnabled":false,"wgGELevelingUpEnabledForUser":false};RLSTATE={"ext.globalCssJs.user.styles":"ready","site.styles":"ready","user.styles":"ready","ext.globalCssJs.user":"ready","user":"ready","user.options":"loading","ext.kartographer.style":"ready","ext.cite.styles":"ready","skins.vector.search.codex.styles":"ready","skins.vector.styles":"ready","skins.vector.icons":"ready","ext.wikimediamessages.styles":"ready","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript":"ready","ext.uls.interlanguage":"ready","wikibase.client.init":"ready","ext.wikimediaBadges":"ready"};RLPAGEMODULES=["ext.kartographer.link","ext.cite.ux-enhancements", "mediawiki.page.media","site","mediawiki.page.ready","mediawiki.toc","skins.vector.js","ext.centralNotice.geoIP","ext.centralNotice.startUp","ext.gadget.ArchiveLinks","ext.gadget.Wdsearch","ext.urlShortener.toolbar","ext.centralauth.centralautologin","mmv.bootstrap","ext.popups","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.init","ext.visualEditor.targetLoader","ext.echo.centralauth","ext.eventLogging","ext.wikimediaEvents","ext.navigationTiming","ext.uls.interface","ext.cx.eventlogging.campaigns","ext.cx.uls.quick.actions","wikibase.client.vector-2022","ext.checkUser.clientHints","ext.growthExperiments.SuggestedEditSession"];</script> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.loader.impl(function(){return["user.options@12s5i",function($,jQuery,require,module){mw.user.tokens.set({"patrolToken":"+\\","watchToken":"+\\","csrfToken":"+\\"}); }];});});</script> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=fr&modules=ext.cite.styles%7Cext.kartographer.style%7Cext.uls.interlanguage%7Cext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript%7Cext.wikimediaBadges%7Cext.wikimediamessages.styles%7Cskins.vector.icons%2Cstyles%7Cskins.vector.search.codex.styles%7Cwikibase.client.init&only=styles&skin=vector-2022"> <script async="" src="/w/load.php?lang=fr&modules=startup&only=scripts&raw=1&skin=vector-2022"></script> <meta name="ResourceLoaderDynamicStyles" content=""> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=fr&modules=site.styles&only=styles&skin=vector-2022"> <meta name="generator" content="MediaWiki 1.44.0-wmf.16"> <meta name="referrer" content="origin"> <meta name="referrer" content="origin-when-cross-origin"> <meta name="robots" content="max-image-preview:standard"> <meta name="format-detection" content="telephone=no"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/7/70/Sanpedro2.jpg"> <meta property="og:image:width" content="1200"> <meta property="og:image:height" content="900"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/7/70/Sanpedro2.jpg"> <meta property="og:image:width" content="800"> <meta property="og:image:height" content="600"> <meta property="og:image:width" content="640"> <meta property="og:image:height" content="480"> <meta name="viewport" content="width=1120"> <meta property="og:title" content="Pacopampa — Wikipédia"> <meta property="og:type" content="website"> <link rel="preconnect" href="//upload.wikimedia.org"> <link rel="alternate" media="only screen and (max-width: 640px)" href="//fr.m.wikipedia.org/wiki/Pacopampa"> <link rel="alternate" type="application/x-wiki" title="Modifier" href="/w/index.php?title=Pacopampa&action=edit"> <link rel="apple-touch-icon" href="/static/apple-touch/wikipedia.png"> <link rel="icon" href="/static/favicon/wikipedia.ico"> <link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/w/rest.php/v1/search" title="Wikipédia (fr)"> <link rel="EditURI" type="application/rsd+xml" href="//fr.wikipedia.org/w/api.php?action=rsd"> <link rel="canonical" href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Pacopampa"> <link rel="license" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.fr"> <link rel="alternate" type="application/atom+xml" title="Flux Atom de Wikipédia" href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:Modifications_r%C3%A9centes&feed=atom"> <link rel="dns-prefetch" href="//meta.wikimedia.org" /> <link rel="dns-prefetch" href="login.wikimedia.org"> </head> <body class="skin--responsive skin-vector skin-vector-search-vue mediawiki ltr sitedir-ltr mw-hide-empty-elt ns-0 ns-subject mw-editable page-Pacopampa rootpage-Pacopampa skin-vector-2022 action-view"><a class="mw-jump-link" href="#bodyContent">Aller au contenu</a> <div class="vector-header-container"> <header class="vector-header mw-header"> <div class="vector-header-start"> <nav class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Site"> <div id="vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown vector-main-menu-dropdown vector-button-flush-left vector-button-flush-right" title="Menu principal" > <input type="checkbox" id="vector-main-menu-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Menu principal" > <label id="vector-main-menu-dropdown-label" for="vector-main-menu-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-menu mw-ui-icon-wikimedia-menu"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Menu principal</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-main-menu-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-main-menu" class="vector-main-menu vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-main-menu-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="main-menu-pinned" data-pinnable-element-id="vector-main-menu" data-pinned-container-id="vector-main-menu-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-main-menu-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Menu principal</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.pin">déplacer vers la barre latérale</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.unpin">masquer</button> </div> <div id="p-navigation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation" > <div class="vector-menu-heading"> Navigation </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-mainpage-description" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Accueil_principal" title="Accueil général [z]" accesskey="z"><span>Accueil</span></a></li><li id="n-thema" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Portail:Accueil"><span>Portails thématiques</span></a></li><li id="n-randompage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Page_au_hasard" title="Affiche un article au hasard [x]" accesskey="x"><span>Article au hasard</span></a></li><li id="n-contact" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Contact"><span>Contact</span></a></li><li id="n-specialpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Pages_sp%C3%A9ciales"><span>Pages spéciales</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-Contribuer" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-Contribuer" > <div class="vector-menu-heading"> Contribuer </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-aboutwp" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Aide:D%C3%A9buter"><span>Débuter sur Wikipédia</span></a></li><li id="n-help" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Aide:Accueil" title="Accès à l’aide"><span>Aide</span></a></li><li id="n-portal" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Accueil_de_la_communaut%C3%A9" title="À propos du projet, ce que vous pouvez faire, où trouver les informations"><span>Communauté</span></a></li><li id="n-recentchanges" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Modifications_r%C3%A9centes" title="Liste des modifications récentes sur le wiki [r]" accesskey="r"><span>Modifications récentes</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> <a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Accueil_principal" class="mw-logo"> <img class="mw-logo-icon" src="/static/images/icons/wikipedia.png" alt="" aria-hidden="true" height="50" width="50"> <span class="mw-logo-container skin-invert"> <img class="mw-logo-wordmark" alt="Wikipédia" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-wordmark-fr.svg" style="width: 7.4375em; height: 1.125em;"> <img class="mw-logo-tagline" alt="l'encyclopédie libre" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-tagline-fr.svg" width="120" height="13" style="width: 7.5em; height: 0.8125em;"> </span> </a> </div> <div class="vector-header-end"> <div id="p-search" role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-collapses vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box-auto-expand-width vector-search-box"> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Recherche" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only search-toggle" title="Rechercher sur Wikipédia [f]" accesskey="f"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>Rechercher</span> </a> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail cdx-typeahead-search--auto-expand-width"> <form action="/w/index.php" id="searchform" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div id="simpleSearch" class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Rechercher sur Wikipédia" aria-label="Rechercher sur Wikipédia" autocapitalize="sentences" title="Rechercher sur Wikipédia [f]" accesskey="f" id="searchInput" > <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="Spécial:Recherche"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Rechercher</button> </form> </div> </div> </div> <nav class="vector-user-links vector-user-links-wide" aria-label="Outils personnels"> <div class="vector-user-links-main"> <div id="p-vector-user-menu-preferences" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-userpage" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Apparence"> <div id="vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown " title="Modifier l'apparence de la taille, de la largeur et de la couleur de la police de la page" > <input type="checkbox" id="vector-appearance-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Apparence" > <label id="vector-appearance-dropdown-label" for="vector-appearance-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-appearance mw-ui-icon-wikimedia-appearance"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Apparence</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-appearance-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div id="p-vector-user-menu-notifications" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-overflow" class="vector-menu mw-portlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="https://donate.wikimedia.org/?wmf_source=donate&wmf_medium=sidebar&wmf_campaign=fr.wikipedia.org&uselang=fr" class=""><span>Faire un don</span></a> </li> <li id="pt-createaccount-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:Cr%C3%A9er_un_compte&returnto=Pacopampa" title="Nous vous encourageons à créer un compte utilisateur et vous connecter ; ce n’est cependant pas obligatoire." class=""><span>Créer un compte</span></a> </li> <li id="pt-login-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:Connexion&returnto=Pacopampa" title="Nous vous encourageons à vous connecter ; ce n’est cependant pas obligatoire. [o]" accesskey="o" class=""><span>Se connecter</span></a> </li> </ul> </div> </div> </div> <div id="vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown vector-user-menu vector-button-flush-right vector-user-menu-logged-out" title="Plus d’options" > <input type="checkbox" id="vector-user-links-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Outils personnels" > <label id="vector-user-links-dropdown-label" for="vector-user-links-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-ellipsis mw-ui-icon-wikimedia-ellipsis"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Outils personnels</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-personal" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-personal user-links-collapsible-item" title="Menu utilisateur" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="https://donate.wikimedia.org/?wmf_source=donate&wmf_medium=sidebar&wmf_campaign=fr.wikipedia.org&uselang=fr"><span>Faire un don</span></a></li><li id="pt-createaccount" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:Cr%C3%A9er_un_compte&returnto=Pacopampa" title="Nous vous encourageons à créer un compte utilisateur et vous connecter ; ce n’est cependant pas obligatoire."><span class="vector-icon mw-ui-icon-userAdd mw-ui-icon-wikimedia-userAdd"></span> <span>Créer un compte</span></a></li><li id="pt-login" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:Connexion&returnto=Pacopampa" title="Nous vous encourageons à vous connecter ; ce n’est cependant pas obligatoire. [o]" accesskey="o"><span class="vector-icon mw-ui-icon-logIn mw-ui-icon-wikimedia-logIn"></span> <span>Se connecter</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-user-menu-anon-editor" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-user-menu-anon-editor" > <div class="vector-menu-heading"> Pages pour les contributeurs déconnectés <a href="/wiki/Aide:Premiers_pas" aria-label="En savoir plus sur la contribution"><span>en savoir plus</span></a> </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-anoncontribs" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Mes_contributions" title="Une liste des modifications effectuées depuis cette adresse IP [y]" accesskey="y"><span>Contributions</span></a></li><li id="pt-anontalk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Mes_discussions" title="La page de discussion pour les contributions depuis cette adresse IP [n]" accesskey="n"><span>Discussion</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </header> </div> <div class="mw-page-container"> <div class="mw-page-container-inner"> <div class="vector-sitenotice-container"> <div id="siteNotice"><!-- CentralNotice --></div> </div> <div class="vector-column-start"> <div class="vector-main-menu-container"> <div id="mw-navigation"> <nav id="mw-panel" class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Site"> <div id="vector-main-menu-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> </div> </div> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav id="mw-panel-toc" aria-label="Sommaire" data-event-name="ui.sidebar-toc" class="mw-table-of-contents-container vector-toc-landmark"> <div id="vector-toc-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-toc" class="vector-toc vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-toc-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="toc-pinned" data-pinnable-element-id="vector-toc" > <h2 class="vector-pinnable-header-label">Sommaire</h2> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.pin">déplacer vers la barre latérale</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.unpin">masquer</button> </div> <ul class="vector-toc-contents" id="mw-panel-toc-list"> <li id="toc-mw-content-text" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a href="#" class="vector-toc-link"> <div class="vector-toc-text">Début</div> </a> </li> <li id="toc-Histoire" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Histoire"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1</span> <span>Histoire</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Histoire-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Afficher / masquer la sous-section Histoire</span> </button> <ul id="toc-Histoire-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Découverte" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Découverte"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.1</span> <span>Découverte</span> </div> </a> <ul id="toc-Découverte-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Chronologie" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Chronologie"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.2</span> <span>Chronologie</span> </div> </a> <ul id="toc-Chronologie-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-La_Dame_de_Pacopampa" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#La_Dame_de_Pacopampa"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.3</span> <span>La Dame de Pacopampa</span> </div> </a> <ul id="toc-La_Dame_de_Pacopampa-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Autres_découvertes" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Autres_découvertes"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.4</span> <span>Autres découvertes</span> </div> </a> <ul id="toc-Autres_découvertes-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Description" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Description"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2</span> <span>Description</span> </div> </a> <ul id="toc-Description-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Références" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Références"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3</span> <span>Références</span> </div> </a> <ul id="toc-Références-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Annexes" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Annexes"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4</span> <span>Annexes</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Annexes-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Afficher / masquer la sous-section Annexes</span> </button> <ul id="toc-Annexes-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Bibliographie" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Bibliographie"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.1</span> <span>Bibliographie</span> </div> </a> <ul id="toc-Bibliographie-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Liens_externes" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Liens_externes"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.2</span> <span>Liens externes</span> </div> </a> <ul id="toc-Liens_externes-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Voir_aussi" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Voir_aussi"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.3</span> <span>Voir aussi</span> </div> </a> <ul id="toc-Voir_aussi-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> </ul> </div> </div> </nav> </div> </div> <div class="mw-content-container"> <main id="content" class="mw-body"> <header class="mw-body-header vector-page-titlebar"> <nav aria-label="Sommaire" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown vector-page-titlebar-toc vector-button-flush-left" title="Table des matières" > <input type="checkbox" id="vector-page-titlebar-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Basculer la table des matières" > <label id="vector-page-titlebar-toc-label" for="vector-page-titlebar-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-listBullet mw-ui-icon-wikimedia-listBullet"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Basculer la table des matières</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-titlebar-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <h1 id="firstHeading" class="firstHeading mw-first-heading"><span class="mw-page-title-main">Pacopampa</span></h1> <div id="p-lang-btn" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-lang" > <input type="checkbox" id="p-lang-btn-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn" class="vector-dropdown-checkbox mw-interlanguage-selector" aria-label="Aller à un article dans une autre langue. Disponible en 4 langues." > <label id="p-lang-btn-label" for="p-lang-btn-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive mw-portlet-lang-heading-4" aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-language-progressive mw-ui-icon-wikimedia-language-progressive"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">4 langues</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="interlanguage-link interwiki-en mw-list-item"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Pacopampa" title="Pacopampa – anglais" lang="en" hreflang="en" data-title="Pacopampa" data-language-autonym="English" data-language-local-name="anglais" class="interlanguage-link-target"><span>English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-es mw-list-item"><a href="https://es.wikipedia.org/wiki/Pacopampa" title="Pacopampa – espagnol" lang="es" hreflang="es" data-title="Pacopampa" data-language-autonym="Español" data-language-local-name="espagnol" class="interlanguage-link-target"><span>Español</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ru mw-list-item"><a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9F%D0%B0%D0%BA%D0%BE%D0%BF%D0%B0%D0%BC%D0%BF%D0%B0" title="Пакопампа – russe" lang="ru" hreflang="ru" data-title="Пакопампа" data-language-autonym="Русский" data-language-local-name="russe" class="interlanguage-link-target"><span>Русский</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uk mw-list-item"><a href="https://uk.wikipedia.org/wiki/%D0%9F%D0%B0%D0%BA%D0%BE%D0%BF%D0%B0%D0%BC%D0%BF%D0%B0" title="Пакопампа – ukrainien" lang="uk" hreflang="uk" data-title="Пакопампа" data-language-autonym="Українська" data-language-local-name="ukrainien" class="interlanguage-link-target"><span>Українська</span></a></li> </ul> <div class="after-portlet after-portlet-lang"><span class="wb-langlinks-edit wb-langlinks-link"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q6056982#sitelinks-wikipedia" title="Modifier les liens interlangues" class="wbc-editpage">Modifier les liens</a></span></div> </div> </div> </div> </header> <div class="vector-page-toolbar"> <div class="vector-page-toolbar-container"> <div id="left-navigation"> <nav aria-label="Espaces de noms"> <div id="p-associated-pages" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-associated-pages" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-nstab-main" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Pacopampa" title="Voir le contenu de la page [c]" accesskey="c"><span>Article</span></a></li><li id="ca-talk" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Discussion:Pacopampa" rel="discussion" title="Discussion au sujet de cette page de contenu [t]" accesskey="t"><span>Discussion</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown emptyPortlet" > <input type="checkbox" id="vector-variants-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Modifier la variante de langue" > <label id="vector-variants-dropdown-label" for="vector-variants-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">français</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-variants" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-variants emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> <div id="right-navigation" class="vector-collapsible"> <nav aria-label="Affichages"> <div id="p-views" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-views" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-view" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Pacopampa"><span>Lire</span></a></li><li id="ca-ve-edit" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Pacopampa&veaction=edit" title="Modifier cette page [v]" accesskey="v"><span>Modifier</span></a></li><li id="ca-edit" class="collapsible vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Pacopampa&action=edit" title="Modifier le wikicode de cette page [e]" accesskey="e"><span>Modifier le code</span></a></li><li id="ca-history" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Pacopampa&action=history" title="Historique des versions de cette page [h]" accesskey="h"><span>Voir l’historique</span></a></li> </ul> </div> </div> </nav> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Outils de la page"> <div id="vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown vector-page-tools-dropdown" > <input type="checkbox" id="vector-page-tools-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Outils" > <label id="vector-page-tools-dropdown-label" for="vector-page-tools-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">Outils</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-tools-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-page-tools" class="vector-page-tools vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-page-tools-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="page-tools-pinned" data-pinnable-element-id="vector-page-tools" data-pinned-container-id="vector-page-tools-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-page-tools-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Outils</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.pin">déplacer vers la barre latérale</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.unpin">masquer</button> </div> <div id="p-cactions" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-cactions emptyPortlet vector-has-collapsible-items" title="Plus d’options" > <div class="vector-menu-heading"> Actions </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-more-view" class="selected vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/wiki/Pacopampa"><span>Lire</span></a></li><li id="ca-more-ve-edit" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Pacopampa&veaction=edit" title="Modifier cette page [v]" accesskey="v"><span>Modifier</span></a></li><li id="ca-more-edit" class="collapsible vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Pacopampa&action=edit" title="Modifier le wikicode de cette page [e]" accesskey="e"><span>Modifier le code</span></a></li><li id="ca-more-history" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Pacopampa&action=history"><span>Voir l’historique</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-tb" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-tb" > <div class="vector-menu-heading"> Général </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-whatlinkshere" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Pages_li%C3%A9es/Pacopampa" title="Liste des pages liées qui pointent sur celle-ci [j]" accesskey="j"><span>Pages liées</span></a></li><li id="t-recentchangeslinked" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Suivi_des_liens/Pacopampa" rel="nofollow" title="Liste des modifications récentes des pages appelées par celle-ci [k]" accesskey="k"><span>Suivi des pages liées</span></a></li><li id="t-upload" class="mw-list-item"><a href="//fr.wikipedia.org/wiki/Aide:Importer_un_fichier" title="Téléverser des fichiers [u]" accesskey="u"><span>Téléverser un fichier</span></a></li><li id="t-permalink" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Pacopampa&oldid=212978527" title="Adresse permanente de cette version de cette page"><span>Lien permanent</span></a></li><li id="t-info" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Pacopampa&action=info" title="Davantage d’informations sur cette page"><span>Informations sur la page</span></a></li><li id="t-cite" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:Citer&page=Pacopampa&id=212978527&wpFormIdentifier=titleform" title="Informations sur la manière de citer cette page"><span>Citer cette page</span></a></li><li id="t-urlshortener" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:UrlShortener&url=https%3A%2F%2Ffr.wikipedia.org%2Fwiki%2FPacopampa"><span>Obtenir l'URL raccourcie</span></a></li><li id="t-urlshortener-qrcode" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:QrCode&url=https%3A%2F%2Ffr.wikipedia.org%2Fwiki%2FPacopampa"><span>Télécharger le code QR</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-coll-print_export" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-coll-print_export" > <div class="vector-menu-heading"> Imprimer / exporter </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="coll-create_a_book" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:Livre&bookcmd=book_creator&referer=Pacopampa"><span>Créer un livre</span></a></li><li id="coll-download-as-rl" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:DownloadAsPdf&page=Pacopampa&action=show-download-screen"><span>Télécharger comme PDF</span></a></li><li id="t-print" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Pacopampa&printable=yes" title="Version imprimable de cette page [p]" accesskey="p"><span>Version imprimable</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-wikibase-otherprojects" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-wikibase-otherprojects" > <div class="vector-menu-heading"> Dans d’autres projets </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-commons mw-list-item"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Pacopampa" hreflang="en"><span>Wikimedia Commons</span></a></li><li id="t-wikibase" class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikibase-dataitem mw-list-item"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q6056982" title="Lien vers l’élément dans le dépôt de données connecté [g]" accesskey="g"><span>Élément Wikidata</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> </div> <div class="vector-column-end"> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Outils de la page"> <div id="vector-page-tools-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Apparence"> <div id="vector-appearance-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-appearance" class="vector-appearance vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-appearance-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="appearance-pinned" data-pinnable-element-id="vector-appearance" data-pinned-container-id="vector-appearance-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-appearance-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Apparence</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.pin">déplacer vers la barre latérale</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.unpin">masquer</button> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> <div id="bodyContent" class="vector-body" aria-labelledby="firstHeading" data-mw-ve-target-container> <div class="vector-body-before-content"> <div class="mw-indicators"> <div id="mw-indicator-coordinates" class="mw-indicator"><div class="mw-parser-output"><span id="coordinates" class="noprint"><a class="mw-kartographer-maplink" data-mw-kartographer="maplink" data-style="osm-intl" href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Map/13/-6.33389/-79.0131/fr" data-zoom="13" data-lat="-6.33389" data-lon="-79.0131" data-overlays="["_baae38df1668d2319e9f50e830ae5b80d72cd200"]">6° 20′ 02″ sud, 79° 00′ 47″ ouest</a></span></div></div> </div> <div id="siteSub" class="noprint">Un article de Wikipédia, l'encyclopédie libre.</div> </div> <div id="contentSub"><div id="mw-content-subtitle"></div></div> <div id="mw-content-text" class="mw-body-content"><div class="mw-content-ltr mw-parser-output" lang="fr" dir="ltr"><p class="mw-empty-elt"> </p> <table class="infobox_v2 infobox infobox--frwiki noarchive"> <tbody><tr> <td colspan="2" class="entete map" style="background-color:#CCCCAA;color:black;">Pacopampa<br /><small><i>Paqu Pampa</i></small><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r151886662">.mw-parser-output .entete.map{background-image:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/7/7a/Picto_infobox_map.png")}</style> </td></tr> <tr><td colspan="2" style="text-align:center; line-height: 1.5em;"><span typeof="mw:File/Frameless"><a href="/wiki/Fichier:Sanpedro2.jpg" class="mw-file-description"><img alt="Image illustrative de l’article Pacopampa" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/70/Sanpedro2.jpg/280px-Sanpedro2.jpg" decoding="async" width="280" height="210" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/70/Sanpedro2.jpg/420px-Sanpedro2.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/7/70/Sanpedro2.jpg 2x" data-file-width="500" data-file-height="375" /></a></span> <br />Ruines de Pacopampa. </td></tr> <tr><th colspan="2" style="padding:4px; text-align:center; background-color:#CCCCAA; color:#000000">Localisation</th></tr> <tr> <th scope="row"><a href="/wiki/Liste_des_pays_du_monde" title="Liste des pays du monde">Pays</a> </th> <td><a href="/wiki/P%C3%A9rou" title="Pérou">Pérou</a> </td> </tr> <tr> <th scope="row"><a href="/wiki/R%C3%A9gions_et_d%C3%A9partements_du_P%C3%A9rou" title="Régions et départements du Pérou">Département</a> </th> <td><a href="/wiki/Cajamarca_(d%C3%A9partement)" title="Cajamarca (département)">Cajamarca</a> </td> </tr> <tr> <th scope="row"><a href="/wiki/Provinces_du_P%C3%A9rou" title="Provinces du Pérou">Province</a> </th> <td><a href="/wiki/Province_de_Chota" title="Province de Chota">Province de Chota</a> </td> </tr> <tr> <th scope="row"><a href="/wiki/District_(P%C3%A9rou)" title="District (Pérou)">District</a> </th> <td>Querocoto </td> </tr> <tr> <th scope="row"><a href="/wiki/Coordonn%C3%A9es_g%C3%A9ographiques" title="Coordonnées géographiques">Coordonnées</a> </th><td><a class="mw-kartographer-maplink" data-mw-kartographer="maplink" data-style="osm-intl" href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Map/13/-6.33389/-79.0131/fr" data-zoom="13" data-lat="-6.33389" data-lon="-79.0131" data-overlays="["_baae38df1668d2319e9f50e830ae5b80d72cd200"]">6° 20′ 02″ sud, 79° 00′ 47″ ouest</a> </td></tr> <tr> <th scope="row"><a href="/wiki/Altitude" title="Altitude">Altitude</a> </th> <td>2 140 <abbr class="abbr" title="mètre">m</abbr> </td> </tr> <tr> <th scope="row"><a href="/wiki/Aire_(g%C3%A9om%C3%A9trie)#Superficie" title="Aire (géométrie)">Superficie</a> </th> <td><span title="120 000 m² ou 0,12 km²" style="cursor:help">12</span> <abbr class="abbr" title="hectare">ha</abbr> </td> </tr> <tr><th colspan="2" style="padding:4px; text-align:center; background-color:#CCCCAA; color:#000000">Histoire</th></tr> <tr> <th scope="row">Époque </th> <td><a href="/wiki/Chav%C3%ADn_(culture)" title="Chavín (culture)">Chavín (culture)</a> </td> </tr> <tr> <td colspan="2"> <div class="img_toggle" style="text-align:center;"> <div class="geobox"> <div><small>Géolocalisation sur la carte : <a href="/wiki/P%C3%A9rou" title="Pérou">Pérou</a></small></div> <table class="DebutCarte" style="width:auto; margin:0; border:none; border-spacing:0; padding:0; text-align:center;"> <tbody><tr><td style="border:none; padding:0"><div style="position:relative;;"><span class="noviewer notpageimage" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:Peru_physical_map.svg" class="mw-file-description" title="(Voir situation sur carte : Pérou)"><img alt="(Voir situation sur carte : Pérou)" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b8/Peru_physical_map.svg/280px-Peru_physical_map.svg.png" decoding="async" width="280" height="341" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b8/Peru_physical_map.svg/420px-Peru_physical_map.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b8/Peru_physical_map.svg/560px-Peru_physical_map.svg.png 2x" data-file-width="851" data-file-height="1037" /></a></span> <div style="position:absolute;border:none;line-height:0px;top:35.161224489796%;left:25.678181818182%;"><div style="position:absolute;border:none;top:-4px;left:-4px;"><span class="noviewer" typeof="mw:File"><span title="Pacopampa"><img alt="Pacopampa" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/82/Archaeological_site_icon.svg/8px-Archaeological_site_icon.svg.png" decoding="async" width="8" height="8" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/82/Archaeological_site_icon.svg/12px-Archaeological_site_icon.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/82/Archaeological_site_icon.svg/16px-Archaeological_site_icon.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="512" /></span></span></div></div><span class="toponyme" style="display:none"><small>Pacopampa</small></span><div style="position:absolute;padding:0;line-height:2ex; top:35.161224489796%;left:25.678181818182%;right:0px;"><div style="position:absolute;top:-5px;left:5px;right:0px;"><div style="position:absolute;bottom:0px;left:0px;right:0px;text-align:left;"><span class="toponyme"><small>Pacopampa</small></span></div></div></div> </div></td></tr></tbody></table> </div> </div> </td></tr> <tr> <td class="navigation-only" colspan="2" style="border-top: 2px #CCCCAA solid; font-size: 80%; background:inherit; color: inherit; text-align: right;"><span class="plainlinks" style="float:left;"><a class="external text" href="https://fr.wikipedia.org/w/index.php?title=Pacopampa&action=edit&section=0"><span class="infodoc">modifier</span></a></span> <span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Mod%C3%A8le:Infobox_Site_arch%C3%A9ologique" title="Consultez la documentation du modèle"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/38/Info_Simple.svg/12px-Info_Simple.svg.png" decoding="async" width="12" height="12" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/38/Info_Simple.svg/18px-Info_Simple.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/38/Info_Simple.svg/24px-Info_Simple.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="512" /></a></span></td> </tr> </tbody></table> <p><b>Pacopampa</b> (du quechua "<i>paqu</i>" = <a href="/wiki/Alpaga" title="Alpaga">alpaga</a> et "<i>pampa</i>" = plaine), qui signifie donc "plaine des alpagas", est un site archéologique situé dans le <a href="/wiki/Cajamarca_(d%C3%A9partement)" title="Cajamarca (département)">département de Cajamarca</a> au nord du <a href="/wiki/P%C3%A9rou" title="Pérou">Pérou</a>. Il se trouve à 1 km du village de Pacopampa à 2 140 <abbr class="abbr" title="mètre">m</abbr> d'altitude dans le <a href="/wiki/District_(P%C3%A9rou)" title="District (Pérou)">district</a> de Querocoto de la <a href="/wiki/Province_de_Chota" title="Province de Chota">province de Chota</a>. </p><p>C'est l'un des plus grands centres cérémoniels des hautes terres du nord du Pérou. Il est construit en pierres sculptées et polies. </p><p>Il appartient à la période dite "formative, soit de <time class="nowrap" datetime="U-1199" data-sort-value="U-1199">1200 <abbr class="abbr" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr></time> à <time class="nowrap" datetime="U-0499" data-sort-value="U-0499">500 <abbr class="abbr" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr></time> environ et est donc contemporain de <a href="/wiki/Chav%C3%ADn_de_Hu%C3%A1ntar" title="Chavín de Huántar">Chavín de Huántar</a>. </p><p>Dans ses environs, une dizaine de sites archéologiques ont été identifiés, dont quelques-uns ont été étudiés<sup id="cite_ref-1" class="reference"><a href="#cite_note-1"><span class="cite_crochet">[</span>1<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p> <meta property="mw:PageProp/toc" /> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Histoire">Histoire</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Pacopampa&veaction=edit&section=1" title="Modifier la section : Histoire" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Pacopampa&action=edit&section=1" title="Modifier le code source de la section : Histoire"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Découverte"><span id="D.C3.A9couverte"></span>Découverte</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Pacopampa&veaction=edit&section=2" title="Modifier la section : Découverte" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Pacopampa&action=edit&section=2" title="Modifier le code source de la section : Découverte"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Dans les années 1930, l'archéologue <a href="/wiki/Rafael_Larco_Hoyle" title="Rafael Larco Hoyle">Rafael Larco Hoyle</a> (1901-1966) a exploré la zone et collecté des échantillons qu'il a apporté à son musée de l'<a href="/wiki/Hacienda" title="Hacienda">hacienda</a> Chiclín à <a href="/wiki/Trujillo_(P%C3%A9rou)" title="Trujillo (Pérou)">Trujillo</a> et qui aujourd'hui se trouvent au <a href="/wiki/Mus%C3%A9e_Larco" title="Musée Larco">Musée Larco</a> à <a href="/wiki/Lima" title="Lima">Lima</a>. Il a été le premier à rendre compte, quoique brièvement, de telles découvertes sur le site. </p><p>Pacopampa a ensuite été lié à la <a href="/wiki/Chav%C3%ADn_(culture)" title="Chavín (culture)">culture Chavín</a> lorsque l'archéologue péruvien <a href="/wiki/Julio_Tello" title="Julio Tello">Julio Tello</a> (1880-1947) a établi sa théorie - alors en vogue - sur l'origine des Péruviens. </p><p>En 1966, l'historien <a href="/wiki/Pablo_Macera" title="Pablo Macera">Pablo Macera</a> (1929-2020) s'est rendu sur le site archéologique et a enquêté. </p><p>En 1970, soucieux de protéger ce lieu historique, le Dr Emilio Choy fit un don à l'<a href="/wiki/Universit%C3%A9_nationale_principale_de_San_Marcos" title="Université nationale principale de San Marcos">Université de San Marcos</a> afin qu'elle puisse acquérir le terrain pour que les fouilles puissent commencer. Depuis lors et à travers le <i>Séminaire d'histoire rurale andine</i>, l'université a toujours pris soin du monument. </p><p>Par la suite, l'archéologue Rosa Fung Pineda (1976), sur la base des fouilles effectuées dans la troisième plate-forme, a déterminé cinq phases, de la fin de la période initiale jusqu'à la fin de l'horizon précoce. </p><p>Cependant, il semble que le sanctuaire soit encore plus ancien par les restes trouvés à Pandanche, situé à 3 km au sud-est de Pacopampa, un site étudié par l'archéologue <a href="/wiki/Peter_Kaulicke" title="Peter Kaulicke">Peter Kaulicke</a> (1975). Là, il découvre une poterie antérieure à Pacopampa-Pacopampa, qu'il appelle le style Pandanche. </p><p>Ont ensuite travaillé sur le site: Isabel Flores, à <a href="/wiki/El_Mirador" title="El Mirador">El Mirador</a> (1975); Julián Santillana (1975) et Daniel Morales Chocano (1980, 1981 et 1982). </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Chronologie">Chronologie</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Pacopampa&veaction=edit&section=3" title="Modifier la section : Chronologie" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Pacopampa&action=edit&section=3" title="Modifier le code source de la section : Chronologie"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Hermilio Rosas et <a href="/wiki/Ruth_Shady" title="Ruth Shady">Ruth Shady</a> ont alors exploré la structure architecturale et mené des fouilles. En analysant la poterie, ils ont différencié d'abord deux époques, celle dite "Pacopampa" (<time class="nowrap" datetime="U-1199" data-sort-value="U-1199">1200 <abbr class="abbr" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr></time>), différente de celle qui suit, intitulée "Pacopampa-Chavín" (<time class="nowrap" datetime="U-0699" data-sort-value="U-0699">700 <abbr class="abbr" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr></time>), mais il existe également des preuves d'occupation antérieures qui remonteraient à <time class="nowrap" datetime="U-2499" data-sort-value="U-2499">2500 <abbr class="abbr" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr></time> et d'autres plus tardives. </p><p>Bien que la configuration architecturale ne soit pas entièrement connue, il a été possible après 2005 de déterminer trois phases dans le développement de ce centre cérémoniel: </p> <ul><li>Pacopampa I (vers <time datetime="U-1199" data-sort-value="U-1199">1200</time>–<time class="nowrap" datetime="U-0899" data-sort-value="U-0899">900 <abbr class="abbr" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr></time>), phase de sa construction.</li> <li>Pacopampa II (<time datetime="U-0899" data-sort-value="U-0899">900</time>–<time class="nowrap" datetime="U-0499" data-sort-value="U-0499">500 <abbr class="abbr" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr></time>), phase à laquelle il a été totalement remodelé et à laquelle correspondent presque toutes les structures visibles en surface.</li> <li>Pacopampa III, de <time class="nowrap" datetime="U-0499" data-sort-value="U-0499">500 <abbr class="abbr" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr></time> jusqu'à son abandon total, qui a eu lieu à la fin du <span class="nowrap"><abbr class="abbr" title="2ᵉ siècle"><span class="romain">II</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr> siècle <abbr class="abbr nowrap" title="après Jésus-Christ">apr. J.-C.</abbr></span><sup id="cite_ref-:0_2-0" class="reference"><a href="#cite_note-:0-2"><span class="cite_crochet">[</span>2<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>.</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="La_Dame_de_Pacopampa">La Dame de Pacopampa</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Pacopampa&veaction=edit&section=4" title="Modifier la section : La Dame de Pacopampa" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Pacopampa&action=edit&section=4" title="Modifier le code source de la section : La Dame de Pacopampa"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div><p> En 2005, une équipe de scientifiques du projet archéologique de Pacopampa , dirigée par le <a href="/wiki/Japonais_(peuple)" title="Japonais (peuple)">japonais</a> Yuji Seki du Muséum National d'Ethnologie d'<a href="/wiki/Osaka" title="Osaka">Osaka</a> et le péruvien Daniel Morales Chocano, s'est attelée à la vérification chronologique du peuplement sur la base de la datation au radiocarbone et de la corrélation stratigraphique de ses composantes architecturales.</p><figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Sanpedro6.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/32/Sanpedro6.jpg/300px-Sanpedro6.jpg" decoding="async" width="300" height="225" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/32/Sanpedro6.jpg/450px-Sanpedro6.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/3/32/Sanpedro6.jpg 2x" data-file-width="500" data-file-height="375" /></a><figcaption>Frise sculptée.</figcaption></figure><p>En 2009, cette équipe internationale a annoncé la découverte de plusieurs sépultures et notamment du tombeau d'une femme, vraisemblablement une personne puissante dans la région. Le tombeau - daté d'environ <time class="nowrap" datetime="U-0899" data-sort-value="U-0899">900 <abbr class="abbr" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr></time> - en forme de botte était creusé très profond et avait été pendant tout ce temps à l'abri des pillards et des voleurs de tombes (<i>huaqueros</i>). </p><p>La femme, désormais nommée "La Dame de Pacopampa" mesurait 1,55 <abbr class="abbr" title="mètre">m</abbr> et à sa mort, elle devait avoir entre 30 et 40 ans. Elle avait un crâne artificiellement déformé et elle a été enterrée avec de riches objets funéraires; des cache-oreilles, des boucles d'oreilles en or, des pots en céramique et des colliers de coquillage. On a également découvert que son crâne avait été trempé dans du <a href="/wiki/Cinabre" title="Cinabre">cinabre</a>. Des indices prouvent qu'elle a été enterrée avant la construction du temple cérémoniel<sup id="cite_ref-3" class="reference"><a href="#cite_note-3"><span class="cite_crochet">[</span>3<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>Yuji Seki a déclaré au journal <i>El Comercio</i> : <span class="citation">« On ne peut pas dire si elle était une reine ou une dirigeante, ou si elle était une sorte de conseillère dont la sagesse reposait sur la nature religieuse de ses actions. En d'autres termes, si c'était une prêtresse avec une forte maîtrise de l'idéologie et une domination du monde surnaturel. »</span><sup id="cite_ref-4" class="reference"><a href="#cite_note-4"><span class="cite_crochet">[</span>4<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Autres_découvertes"><span id="Autres_d.C3.A9couvertes"></span>Autres découvertes</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Pacopampa&veaction=edit&section=5" title="Modifier la section : Autres découvertes" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Pacopampa&action=edit&section=5" title="Modifier le code source de la section : Autres découvertes"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>En 2012, les découvertes de cinq tombes de plus de 2 900 ans ont été annoncées, dont l'une appartenait à un personnage de l'élite de Pacopampa. Le responsable du projet archéologique a déclaré que l'une des tombes possède un pendentif en or de deux centimètres de diamètre, une perle de pierre et des récipients en céramique. Ces tombes datent après la construction du temple cérémoniel, indiquant que les restes appartiendraient à des membres de l'élite qui administraient le sanctuaire<sup id="cite_ref-5" class="reference"><a href="#cite_note-5"><span class="cite_crochet">[</span>5<span class="cite_crochet">]</span></a></sup><sup class="reference cite_virgule">,</sup><sup id="cite_ref-6" class="reference"><a href="#cite_note-6"><span class="cite_crochet">[</span>6<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>En <time class="nowrap" datetime="2015-09" data-sort-value="2015-09">septembre 2015</time>, la découverte d'une tombe avec les restes de deux personnalités de haut rang, vraisemblablement des prêtres, a été annoncée, dont l'ancienneté a été estimée à 2 700 ans (environ <time class="nowrap" datetime="U-0699" data-sort-value="U-0699">700 <abbr class="abbr" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr></time>). Les deux corps avaient été enterrés ensemble, à un mètre de profondeur, en position fœtale et dans des directions opposées. L'un d'eux avait à ses côtés un flacon en céramique noire avec une poignée en étrier, en forme de serpent à tête de <a href="/wiki/Jaguar" title="Jaguar">jaguar</a>, un beau spécimen inégalé dans la poterie préhispanique. L'autre personne avait un énorme collier de 25 perles d'or, qui ont la forme du chiffre 8 et sont très habilement cousues ensemble; apparemment, les orfèvres voulaient simuler les mouvements d'un serpent. Des pigments d'origine minérale tels que le <a href="/wiki/Cinabre" title="Cinabre">cinabre</a> (rouge), l'<a href="/wiki/H%C3%A9matite" title="Hématite">hématite</a> (brun foncé), la <a href="/wiki/Magn%C3%A9tite" title="Magnétite">magnétite</a> (noir brillant), la <a href="/wiki/Malachite" title="Malachite">malachite</a> (vert) et la <a href="/wiki/Calcite" title="Calcite">calcite</a> (blanc) peuvent être vus près de son crâne. Le résultat a été jugé très important, car il montre que dans ce passé lointain, il y avait déjà des élites sacerdotales qui exerçaient leur pouvoir sur la population<sup id="cite_ref-7" class="reference"><a href="#cite_note-7"><span class="cite_crochet">[</span>7<span class="cite_crochet">]</span></a></sup><sup class="reference cite_virgule">,</sup><sup id="cite_ref-8" class="reference"><a href="#cite_note-8"><span class="cite_crochet">[</span>8<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Description">Description</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Pacopampa&veaction=edit&section=6" title="Modifier la section : Description" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Pacopampa&action=edit&section=6" title="Modifier le code source de la section : Description"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Le site est essentiellement composé de trois plates-formes superposées, construites sur une colline, avec leurs entrées ou portes situées à l'Est. Il a la forme d'une pyramide tronquée. </p> <figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Sanpedro2.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/70/Sanpedro2.jpg/300px-Sanpedro2.jpg" decoding="async" width="300" height="225" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/70/Sanpedro2.jpg/450px-Sanpedro2.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/7/70/Sanpedro2.jpg 2x" data-file-width="500" data-file-height="375" /></a><figcaption>Escalier en ruine.</figcaption></figure> <p>Il a une extension approximative de 600 × 200 <abbr class="abbr" title="mètre">m</abbr> et une hauteur de 35 m au-dessus du sol de la première plate-forme. </p><p>Il possède des escaliers d'accès en grosses pierres sculptées et polies, ainsi que des galeries intérieures, des couloirs, des conduits de ventilation et des canaux de drainage. À noter également les restes de colonnes, une corniche aux <a href="/wiki/Serpentes" title="Serpentes">serpents</a> sculptés en haut relief et divers <a href="/wiki/Monolithe" title="Monolithe">monolithes</a>, évidemment associés à l'architecture. </p><p>La plate-forme inférieure a des galeries intérieures et un escalier central qui la relie à la suivante. Cet escalier était associé à un <a href="/wiki/Felidae" title="Felidae">félin</a> sculpté dans la pierre. La deuxième plate-forme possède également des galeries et un escalier central. La troisième, qui se trouve au sommet de la colline, est une place quadrangulaire reliée à un escalier qui mène à une structure située au sommet de la colline. Sur cette place, il y a des restes de colonnes et de blocs de pierre polis<sup id="cite_ref-9" class="reference"><a href="#cite_note-9"><span class="cite_crochet">[</span>9<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>Des armes et instruments lithiques, des céramiques et de petites sculptures en os et en pierre avec des motifs symboliques dans un style similaire à celui de <a href="/wiki/C%C3%A9ramique_cupisnique" title="Céramique cupisnique">Cupisnique</a>-<a href="/wiki/Chav%C3%ADn_(culture)" title="Chavín (culture)">Chavín</a> ont également été trouvés sur ce site. </p><p>Divers échantillons de sculptures lithiques proviennent de Pacopampa, mettant en évidence l'image d'une divinité féline que l'on trouve également à Chavín. Cette divinité est illustrée dans des mortiers en pierre typiques en forme de félin, qui ont des ailes attachées aux hanches. Un autre exemple notable est une statue aux détails sculptés, que <a href="/wiki/Rafael_Larco_Hoyle" title="Rafael Larco Hoyle">Larco Hoyle</a> appelait le "Félin de Pacopampa", et qui représente un personnage aux contours humains, mais avec une bouche de félin et des ailes. C'est-à-dire un mélange de traits humains, félins et <a href="/wiki/Oiseau" title="Oiseau">aviaires</a>, que l'archéologue <a href="/wiki/Federico_Kauffmann_Doig" title="Federico Kauffmann Doig">Federico Kauffmann Doig</a> a appelé <i>piscoruna-pumapasimin</i> et qui est une constante <a href="/wiki/Iconographie" title="Iconographie">iconographique</a> de la période dite Formative. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Références"><span id="R.C3.A9f.C3.A9rences"></span>Références</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Pacopampa&veaction=edit&section=7" title="Modifier la section : Références" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Pacopampa&action=edit&section=7" title="Modifier le code source de la section : Références"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="references-small decimal" style=""><div class="mw-references-wrap"><ol class="references"> <li id="cite_note-1"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-1">↑</a> </span><span class="reference-text"><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : espagnol">(es)</abbr> Silva. 2000, pg. 95</span> </li> <li id="cite_note-:0-2"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-:0_2-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : espagnol">(es)</abbr> Boletín de Arqueología PUCP: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://périodiques.pucp.edu.pe/index.php/boletindearqueologia/article/view/851">Nuevas evidencias del sitio arqueológico de Pacopampa, en la sierra norte del Perú</a></span> </li> <li id="cite_note-3"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-3">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="2009"><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : anglais">(en)</abbr> « <cite style="font-style:normal" lang="en">The enigmas of the Lady of Pacopampa</cite> », <i><span class="lang-en" lang="en">Sandro Medina Tovar</span></i>, <abbr class="abbr" title="numéro">n<sup>o</sup></abbr> 199,‎ <time>2009</time> <small style="line-height:1em;">(<a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.unmsm.edu.pe/sanmarcosaldia/semanarios/199.pdf">lire en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=The+enigmas+of+the+Lady+of+Pacopampa&rft.jtitle=Sandro+Medina+Tovar&rft.issue=199&rft.date=2009&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.unmsm.edu.pe%2Fsanmarcosaldia%2Fsemanarios%2F199.pdf&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3APacopampa"></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-4"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-4">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="2009"><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : anglais">(en)</abbr> <cite class="italique" lang="en">La dama de Pacopampa explica estructuras del poder en el periodo formativo</cite>, <time>2009</time> <small style="line-height:1em;">(<a rel="nofollow" class="external text" href="http://elcomercio.pe/noticia/341479/dama-pacopampa-explica-estructuras-poder-periodo-formativo">lire en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=La+dama+de+Pacopampa+explica+estructuras+del+poder+en+el+periodo+formativo&rft.date=2009&rft_id=http%3A%2F%2Felcomercio.pe%2Fnoticia%2F341479%2Fdama-pacopampa-explica-estructuras-poder-periodo-formativo&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3APacopampa"></span></span></span> </li> <li id="cite_note-5"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-5">↑</a> </span><span class="reference-text"><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : espagnol">(es)</abbr> Agencia Andina: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.andina.com.pe/Espanol/noticia-encuentran-tumbas-mas-2800-anos-antig%C3%BCedad-pacopampa-429935.aspx">Encuentran tumbas de más de 2800 años de antigüedad en Cajamarca</a>. 27/09/2012.</span> </li> <li id="cite_note-6"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-6">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="2012"><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : espagnol">(es)</abbr> « <cite style="font-style:normal" lang="es">FOTOS hallan tumbas de 2900 años de antigüedad en el proyecto Pacopampa de Cajamarca</cite> », <i><span class="lang-es" lang="es">El Comercio</span></i>,‎ <time class="nowrap" datetime="2012-09-27" data-sort-value="2012-09-27">27 septembre 2012</time> <small style="line-height:1em;">(<a rel="nofollow" class="external text" href="http://elcomercio.pe/actualidad/1475378/noticia-fotos-hallan-tumbas-2900-anos-antiguedad-proyecto-pacopampa-cajamarca/1">lire en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=FOTOS+hallan+tumbas+de+2900+a%C3%B1os+de+antig%C3%BCedad+en+el+proyecto+Pacopampa+de+Cajamarca&rft.jtitle=El+Comercio&rft.date=2012-09-27&rft_id=http%3A%2F%2Felcomercio.pe%2Factualidad%2F1475378%2Fnoticia-fotos-hallan-tumbas-2900-anos-antiguedad-proyecto-pacopampa-cajamarca%2F1&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3APacopampa"></span></span></span> </li> <li id="cite_note-7"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-7">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="2015"><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : espagnol">(es)</abbr> <cite class="italique" lang="es">Cajamarca: Hallan ofrendas de oro en tumba de cultura Pacopampa</cite>, <time class="nowrap" datetime="2015-09-13" data-sort-value="2015-09-13">13 septembre 2015</time> <small style="line-height:1em;">(<a rel="nofollow" class="external text" href="http://elcomercio.pe/peru/cajamarca/cajamarca-hallan-ofrendas-oro-tumba-cultura-pacopampa-noticia-1840569?flsm=1?ref=nota_peruft=mod_leatambien&e=titulo">lire en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Cajamarca%3A+Hallan+ofrendas+de+oro+en+tumba+de+cultura+Pacopampa&rft.date=2015-09-13&rft_id=http%3A%2F%2Felcomercio.pe%2Fperu%2Fcajamarca%2Fcajamarca-hallan-ofrendas-oro-tumba-cultura-pacopampa-noticia-1840569%3Fflsm%3D1%3Fref%3Dnota_peruft%3Dmod_leatambien%26e%3Dtitulo&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3APacopampa"></span></span></span> </li> <li id="cite_note-8"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-8">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="2015"><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : espagnol">(es)</abbr> « <cite style="font-style:normal" lang="es">Nuevo Hallazgo en Pacopampa denominado “Tumba de los Sacerdotes de la Serpiente Jaguar”</cite> », <i><span class="lang-es" lang="es">El Comercio</span></i>, www.pacopampa.com,‎ <time class="nowrap" datetime="2015-09-11" data-sort-value="2015-09-11">11 septembre 2015</time> <small style="line-height:1em;">(<a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.pacopampa.com/2015/09/hoy-fue-la-presentacion-del-nuevo-hallazgo-en-pacopampa/">lire en ligne</a>, consulté le <time class="nowrap" datetime="2015-09-15" data-sort-value="2015-09-15">15 septembre 2015</time>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Nuevo+Hallazgo+en+Pacopampa+denominado+%E2%80%9CTumba+de+los+Sacerdotes+de+la+Serpiente+Jaguar%E2%80%9D&rft.jtitle=El+Comercio&rft.date=2015-09-11&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.pacopampa.com%2F2015%2F09%2Fhoy-fue-la-presentacion-del-nuevo-hallazgo-en-pacopampa%2F&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3APacopampa"></span></span></span> </li> <li id="cite_note-9"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-9">↑</a> </span><span class="reference-text"><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : espagnol">(es)</abbr> Solís 2000, pp. 94-95.</span> </li> </ol></div> </div> <ul><li><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : espagnol">(es)</abbr> Cet article est partiellement ou en totalité issu de l’article de Wikipédia en espagnol intitulé <span class="plainlinks">« <a class="external text" href="https://es.wikipedia.org/wiki/Huacaloma?oldid=118053382">Huacaloma</a> » <small>(<a class="external text" href="https://es.wikipedia.org/wiki/Huacaloma?action=history">voir la liste des auteurs</a>)</small></span>.</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Annexes">Annexes</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Pacopampa&veaction=edit&section=8" title="Modifier la section : Annexes" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Pacopampa&action=edit&section=8" title="Modifier le code source de la section : Annexes"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Bibliographie">Bibliographie</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Pacopampa&veaction=edit&section=9" title="Modifier la section : Bibliographie" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Pacopampa&action=edit&section=9" title="Modifier le code source de la section : Bibliographie"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><a href="/wiki/Federico_Kauffmann_Doig" title="Federico Kauffmann Doig">Federico Kauffmann Doig</a>: <i>Historia y arte del Perú antiguo</i>. Tome 2. Lima, Ediciones PEISA, 2002. <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/9972-40-214-2" title="Spécial:Ouvrages de référence/9972-40-214-2"><span class="nowrap">9972-40-214-2</span></a>)</small></li> <li>Silva Sifuentes, Jorge E. T.: <i>Origen de las civilizaciones andinas</i>. Incluida en la <i>Historia del Perú</i>. Lima, Lexus Editores, 2000. <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/9972-625-35-4" title="Spécial:Ouvrages de référence/9972-625-35-4"><span class="nowrap">9972-625-35-4</span></a>)</small></li> <li>Alberto Tauro del Pino : <i>Enciclopedia Ilustrada del Perú</i>. Tercera Edición. Tome 12. OJE/PEÑ. Lima, PEISA, 2001. <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/9972-40-149-9" title="Spécial:Ouvrages de référence/9972-40-149-9"><span class="nowrap">9972-40-149-9</span></a>)</small></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Liens_externes">Liens externes</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Pacopampa&veaction=edit&section=10" title="Modifier la section : Liens externes" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Pacopampa&action=edit&section=10" title="Modifier le code source de la section : Liens externes"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.pacopampa.com/turismo/restos-arqueologicos/">Pacopampa: Sitio arqueológico</a></li> <li><a rel="nofollow" class="external free" href="http://www.antiguoperu.com/2015/09/nuevastumbaspacopampa.html">http://www.antiguoperu.com/2015/09/nuevastumbaspacopampa.html</a> Antiguo Perú</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Voir_aussi">Voir aussi</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Pacopampa&veaction=edit&section=11" title="Modifier la section : Voir aussi" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Pacopampa&action=edit&section=11" title="Modifier le code source de la section : Voir aussi"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><a href="/wiki/Kotosh" title="Kotosh">Kotosh</a></li> <li><a href="/wiki/Kuntur_Wasi" title="Kuntur Wasi">Kuntur Wasi</a></li> <li><a href="/wiki/Cajamarca" title="Cajamarca">Cajamarca</a></li> <li><a href="/wiki/Chav%C3%ADn_(culture)" title="Chavín (culture)">Culture Chavín</a></li> <li><a href="/wiki/Universit%C3%A9_nationale_principale_de_San_Marcos" title="Université nationale principale de San Marcos">Université nationale principale de San Marcos</a></li></ul> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r194021218">.mw-parser-output .autres-projets>.titre{text-align:center;margin:0.2em 0}.mw-parser-output .autres-projets>ul{margin:0;padding:0}.mw-parser-output .autres-projets>ul>li{list-style:none;margin:0.2em 0;text-indent:0;padding-left:24px;min-height:20px;text-align:left;display:block}.mw-parser-output .autres-projets>ul>li>a{font-style:italic}@media(max-width:720px){.mw-parser-output .autres-projets{float:none}}</style><div class="autres-projets boite-grise boite-a-droite noprint js-interprojets"> <p class="titre">Sur les autres projets Wikimedia :</p> <ul class="noarchive plainlinks"> <li class="commons"><a class="external text" href="https://commons.wikimedia.org/wiki/category:Pacopampa?uselang=fr">Pacopampa</a>, sur <span class="project">Wikimedia Commons</span></li> </ul> </div> <div class="navbox-container" style="clear:both;"> <table class="navbox collapsible noprint autocollapse" style=""> <tbody><tr><th class="navbox-title" colspan="2" style=""><div style="float:left; width:6em; text-align:left"><div class="noprint plainlinks nowrap tnavbar" style="padding:0; font-size:xx-small; color:var(--color-emphasized, #000000);"><a href="/wiki/Mod%C3%A8le:Palette_Sites_arch%C3%A9ologiques_du_P%C3%A9rou" title="Modèle:Palette Sites archéologiques du Pérou"><abbr class="abbr" title="Voir ce modèle.">v</abbr></a> · <a class="external text" href="https://fr.wikipedia.org/w/index.php?title=Mod%C3%A8le:Palette_Sites_arch%C3%A9ologiques_du_P%C3%A9rou&action=edit"><abbr class="abbr" title="Modifier ce modèle. Merci de prévisualiser avant de sauvegarder.">m</abbr></a></div></div><div style="font-size:110%">Sites archéologiques du Pérou</div></th> </tr> <tr> <td class="navbox-list" style="text-align:center;;" colspan="2"><div class="liste-horizontale"><b>Principaux sites archéologiques</b> : <ul><li><a href="/wiki/Chan_Chan" title="Chan Chan">Chan Chan</a></li> <li><a href="/wiki/Choquequirao" title="Choquequirao">Choquequirao</a></li> <li><a href="/wiki/G%C3%A9oglyphes_de_Nazca" title="Géoglyphes de Nazca">Géoglyphes de Nazca</a></li> <li><a href="/wiki/Ku%C3%A9lap" title="Kuélap">Kuélap</a></li> <li><a href="/wiki/Machu_Picchu" title="Machu Picchu">Machu Picchu</a></li> <li><a href="/wiki/Saqsaywaman" title="Saqsaywaman">Saqsaywaman</a></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <td class="navbox-list navbox-even" style="text-align:center;;" colspan="2"><div class="liste-horizontale"><b>Autres sites archéologiques</b> : <ul><li><a href="/wiki/Acaray" title="Acaray">Acaray</a></li> <li><a href="/wiki/Aspero" title="Aspero">Aspero</a></li> <li><a href="/wiki/Aya_Muqu" title="Aya Muqu">Aya Muqu</a></li> <li><a href="/wiki/Aypate" title="Aypate">Aypate</a></li> <li><a href="/wiki/Bandurria,_Huacho" title="Bandurria, Huacho">Bandurria</a></li> <li><a href="/wiki/Bat%C3%A1n_Grande" title="Batán Grande">Batán Grande</a></li> <li><a href="/wiki/Buena_Vista_(P%C3%A9rou)" title="Buena Vista (Pérou)">Buena Vista</a></li> <li><a href="/wiki/Cabeza_de_Vaca_(Tumbes)" title="Cabeza de Vaca (Tumbes)">Cabeza de Vaca (Tumbes)</a></li> <li><a href="/wiki/Cahuachi" title="Cahuachi">Cahuachi</a></li> <li><a href="/wiki/Cajamarquilla_(Lima)" title="Cajamarquilla (Lima)">Cajamarquilla (Lima)</a></li> <li><a href="/wiki/Carajia" title="Carajia">Carajia</a></li> <li><a href="/wiki/Caral" title="Caral">Caral</a></li> <li><a href="/wiki/Cerro_P%C3%A1tapo" title="Cerro Pátapo">Cerro Pátapo</a></li> <li><a href="/wiki/Cerro_Sech%C3%ADn" title="Cerro Sechín">Cerro Sechín</a></li> <li><a href="/wiki/Chanquillo" title="Chanquillo">Chanquillo</a></li> <li><a href="/wiki/Chav%C3%ADn_de_Hu%C3%A1ntar" title="Chavín de Huántar">Chavín de Huántar</a></li> <li><a href="/wiki/P%C3%A9troglyphes_de_Checta" title="Pétroglyphes de Checta">Checta</a></li> <li><a href="/wiki/Chuqi_Pukyu" title="Chuqi Pukyu">Chuqi Pukyu</a></li> <li><a href="/wiki/Temple_du_Soleil_(Cuzco)" title="Temple du Soleil (Cuzco)">Coricancha</a></li> <li><a href="/wiki/Cota_Coca" title="Cota Coca">Cota Coca</a></li> <li><a href="/wiki/Corihuayrachina_(La_Convenci%C3%B3n)" title="Corihuayrachina (La Convención)">Corihuayrachina (La Convención)</a></li> <li><a href="/wiki/Grotte_du_Guitarrero" title="Grotte du Guitarrero">Cueva del Guitarrero</a></li> <li><a href="/wiki/Cumbe_Mayo" title="Cumbe Mayo">Cumbe Mayo</a></li> <li><a href="/wiki/El_Brujo" title="El Brujo">El Brujo</a></li> <li><a href="/wiki/El_Para%C3%ADso_(site_arch%C3%A9ologique)" title="El Paraíso (site archéologique)">El Paraíso</a></li> <li><a href="/wiki/Gran_Pajat%C3%A9n" title="Gran Pajatén">Gran Pajatén</a></li> <li><a href="/wiki/Gran_Vilaya" title="Gran Vilaya">Gran Vilaya</a></li> <li><a href="/wiki/Huacaloma" title="Huacaloma">Huacaloma</a></li> <li><a href="/wiki/Huaca_de_la_Luna" title="Huaca de la Luna">Huaca de la Luna</a></li> <li><a href="/wiki/Huaca_del_Sol" title="Huaca del Sol">Huaca del Sol</a></li> <li><a href="/wiki/Huaca_Garagay" title="Huaca Garagay">Huaca Garagay</a></li> <li><a href="/wiki/Huaca_Huallamarca" title="Huaca Huallamarca">Huaca Huallamarca</a></li> <li><a href="/wiki/Huaca_Pucllana" title="Huaca Pucllana">Huaca Pucllana</a></li> <li><a href="/wiki/Huaca_Rajada" title="Huaca Rajada">Huaca Rajada</a></li> <li><a href="/wiki/Hu%C3%A1nuco_Pampa" title="Huánuco Pampa">Huánuco Pampa</a></li> <li><a href="/wiki/Huaricanga" title="Huaricanga">Huaricanga</a></li> <li><a href="/wiki/Huayc%C3%A1n_de_Pariachi" title="Huaycán de Pariachi">Huaycán de Pariachi</a></li> <li><a href="/wiki/Huayna_Picchu" title="Huayna Picchu">Huayna Picchu</a></li> <li><a href="/wiki/Huilcahuain" title="Huilcahuain">Huilcahuain</a></li> <li><a href="/wiki/Incahuasi_(Ayacucho)" title="Incahuasi (Ayacucho)">Incahuasi (Ayacucho)</a></li> <li><a href="/wiki/Incahuasi_(Ca%C3%B1ete)" title="Incahuasi (Cañete)">Incahuasi (Cañete)</a></li> <li><a href="/wiki/Intipata" title="Intipata">Intipata</a></li> <li><a href="/wiki/Jiskairumoko" title="Jiskairumoko">Jiskairumoko</a></li> <li><a href="/wiki/Jaquijahuana" title="Jaquijahuana">Jaquijahuana</a></li> <li><a href="/wiki/Kuntur_Wasi" title="Kuntur Wasi">Kuntur Wasi</a></li> <li><a href="/wiki/Lac_des_Condors" title="Lac des Condors">Lac des Condors</a></li> <li><a href="/wiki/Las_Haldas" title="Las Haldas">Las Haldas</a></li> <li><a href="/wiki/Llaqtapata" title="Llaqtapata">Llaqtapata</a></li> <li><a href="/wiki/P%C3%A9troglyphes_de_Miculla" title="Pétroglyphes de Miculla">Miculla</a></li> <li><a href="/wiki/Marcahuamachuco" title="Marcahuamachuco">Marcahuamachuco</a></li> <li><a href="/wiki/Mawk%27allaqta" title="Mawk'allaqta">Mawk'allaqta</a></li> <li><a href="/wiki/Moray_(P%C3%A9rou)" title="Moray (Pérou)">Moray</a></li> <li><a href="/wiki/Muyucmarca" title="Muyucmarca">Muyucmarca</a></li> <li><a href="/wiki/Pachacamac_(site_arch%C3%A9ologique)" title="Pachacamac (site archéologique)">Pachacamac</a></li> <li><a class="mw-selflink selflink">Pacopampa</a></li> <li><a href="/wiki/Paramonga" title="Paramonga">Paramonga</a></li> <li><a href="/wiki/Pikillacta" title="Pikillacta">Pikillacta</a></li> <li><a href="/wiki/Pikimachay" title="Pikimachay">Pikimachay</a></li> <li><a href="/wiki/Pinkuylluna" title="Pinkuylluna">Pinkuylluna</a></li> <li><a href="/wiki/Piruro" title="Piruro">Piruro</a></li> <li><a href="/wiki/P%C3%ADsac" title="Písac">Písac</a></li> <li><a href="/wiki/Pomacocha" title="Pomacocha">Pomacocha</a></li> <li><a href="/wiki/Puka_Pukara" title="Puka Pukara">Puka Pukara</a></li> <li><a href="/wiki/Puruchuco" title="Puruchuco">Puruchuco</a></li> <li><a href="/wiki/P%C3%A9troglyphes_de_Pusharo" title="Pétroglyphes de Pusharo">Pusharo</a></li> <li><a href="/wiki/Puyupatamarca" title="Puyupatamarca">Puyupatamarca</a></li> <li><a href="/wiki/Q%27enqo" title="Q'enqo">Q'enqo</a></li> <li><a href="/wiki/Qunchamarka" title="Qunchamarka">Qunchamarka</a></li> <li><a href="/wiki/Raqchi" title="Raqchi">Raqchi</a></li> <li><a href="/wiki/Revash" title="Revash">Revash</a></li> <li><a href="/wiki/Rumicolca" title="Rumicolca">Rumicolca</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Sayacmarca&action=edit&redlink=1" class="new" title="Sayacmarca (page inexistante)">Sayacmarca</a></li> <li><a href="/wiki/Sayhuite" title="Sayhuite">Sayhuite</a></li> <li><a href="/wiki/Sillustani" title="Sillustani">Sillustani</a></li> <li><a href="/wiki/Sip%C3%A1n" title="Sipán">Sipán</a></li> <li><a href="/wiki/Tambo_Colorado" title="Tambo Colorado">Tambo Colorado</a></li> <li><a href="/wiki/Tambomachay" title="Tambomachay">Tambomachay</a></li> <li><a href="/wiki/Tarahuasi" title="Tarahuasi">Tarahuasi</a></li> <li><a href="/wiki/Tip%C3%B3n" title="Tipón">Tipón</a></li> <li><a href="/wiki/Grottes_de_Toquepala" title="Grottes de Toquepala">Grottes de Toquepala</a></li> <li><a href="/wiki/Toro_Muerto" title="Toro Muerto">Toro Muerto</a></li> <li><a href="/wiki/T%C3%BAcume" title="Túcume">Túcume</a></li> <li><a href="/wiki/Uchkus%E2%80%93Inka%C3%B1an" title="Uchkus–Inkañan">Uchkus–Inkañan</a></li> <li><a href="/wiki/Vall%C3%A9e_sacr%C3%A9e_des_Incas" title="Vallée sacrée des Incas">Vallée sacrée des Incas</a></li> <li><a href="/wiki/Ventanillas_de_Otuzco" title="Ventanillas de Otuzco">Ventanillas de Otuzco</a></li> <li><a href="/wiki/Vilcabamba_(P%C3%A9rou)" title="Vilcabamba (Pérou)">Vilcabamba</a></li> <li><a href="/wiki/Vilcashuaman" title="Vilcashuaman">Vilcashuaman</a></li> <li><a href="/wiki/Viracochapampa" title="Viracochapampa">Viracochapampa</a></li> <li><a href="/wiki/Vitcos" title="Vitcos">Vitcos</a></li> <li><a href="/wiki/Wila_Wilani" title="Wila Wilani">Wila Wilani</a></li> <li><a href="/wiki/Wi%C3%B1ay_Wayna" title="Wiñay Wayna">Wiñay Wayna</a></li> <li><a href="/wiki/Yanaca" title="Yanaca">Yanaca</a></li> <li><a href="/wiki/%C3%91awpallaqta,_Lucanas" title="Ñawpallaqta, Lucanas">Ñawpallaqta, Lucanas</a></li></ul> </div></td> </tr> </tbody></table> </div> <ul id="bandeau-portail" class="bandeau-portail"><li><span class="bandeau-portail-element"><span class="bandeau-portail-icone"><span class="noviewer" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Portail:Arch%C3%A9ologie" title="Portail de l’archéologie"><img alt="icône décorative" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c8/Portal_Archeology_icon.svg/24px-Portal_Archeology_icon.svg.png" decoding="async" width="24" height="24" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c8/Portal_Archeology_icon.svg/36px-Portal_Archeology_icon.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c8/Portal_Archeology_icon.svg/48px-Portal_Archeology_icon.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="512" /></a></span></span> <span class="bandeau-portail-texte"><a href="/wiki/Portail:Arch%C3%A9ologie" title="Portail:Archéologie">Portail de l’archéologie</a></span> </span></li> <li><span class="bandeau-portail-element"><span class="bandeau-portail-icone"><span class="noviewer skin-invert-image" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Portail:Am%C3%A9rique_pr%C3%A9colombienne" title="Portail de l’Amérique précolombienne"><img alt="icône décorative" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Mesoamerican_icon2.svg/28px-Mesoamerican_icon2.svg.png" decoding="async" width="28" height="24" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Mesoamerican_icon2.svg/42px-Mesoamerican_icon2.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Mesoamerican_icon2.svg/56px-Mesoamerican_icon2.svg.png 2x" data-file-width="594" data-file-height="513" /></a></span></span> <span class="bandeau-portail-texte"><a href="/wiki/Portail:Am%C3%A9rique_pr%C3%A9colombienne" title="Portail:Amérique précolombienne">Portail de l’Amérique précolombienne</a></span> </span></li> <li><span class="bandeau-portail-element"><span class="bandeau-portail-icone"><span class="mw-image-border noviewer" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Portail:P%C3%A9rou" title="Portail du Pérou"><img alt="icône décorative" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cf/Flag_of_Peru.svg/33px-Flag_of_Peru.svg.png" decoding="async" width="33" height="22" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cf/Flag_of_Peru.svg/50px-Flag_of_Peru.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cf/Flag_of_Peru.svg/66px-Flag_of_Peru.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></a></span></span> <span class="bandeau-portail-texte"><a href="/wiki/Portail:P%C3%A9rou" title="Portail:Pérou">Portail du Pérou</a></span> </span></li> </ul> <!-- NewPP limit report Parsed by mw‐web.eqiad.main‐868759585b‐vknn5 Cached time: 20250215094645 Cache expiry: 2592000 Reduced expiry: false Complications: [show‐toc] CPU time usage: 0.340 seconds Real time usage: 0.514 seconds Preprocessor visited node count: 3609/1000000 Post‐expand include size: 73263/2097152 bytes Template argument size: 12437/2097152 bytes Highest expansion depth: 24/100 Expensive parser function count: 2/500 Unstrip recursion depth: 0/20 Unstrip post‐expand size: 10577/5000000 bytes Lua time usage: 0.131/10.000 seconds Lua memory usage: 5529640/52428800 bytes Number of Wikibase entities loaded: 1/400 --> <!-- Transclusion expansion time report (%,ms,calls,template) 100.00% 448.095 1 -total 51.01% 228.584 1 Modèle:Infobox_Site_archéologique 17.49% 78.375 1 Modèle:Infobox/Ligne_mixte_latitude_longitude_optionnelle 15.78% 70.694 1 Modèle:Références 7.36% 32.971 44 Modèle:Infobox/Ligne_mixte_optionnelle 6.76% 30.285 1 Modèle:Infobox_Patrimoine_mondial/Corps 6.64% 29.772 1 Modèle:Portail 6.08% 27.257 4 Modèle:Es 5.95% 26.664 5 Modèle:Infobox/Sous-titre_optionnel 5.89% 26.372 1 Modèle:Infobox/Géolocalisation_multiple --> <!-- Saved in parser cache with key frwiki:pcache:13696616:|#|:idhash:canonical and timestamp 20250215094645 and revision id 212978527. Rendering was triggered because: page-view --> </div><!--esi <esi:include src="/esitest-fa8a495983347898/content" /> --><noscript><img src="https://login.wikimedia.org/wiki/Special:CentralAutoLogin/start?useformat=desktop&type=1x1&usesul3=0" alt="" width="1" height="1" style="border: none; position: absolute;"></noscript> <div class="printfooter" data-nosnippet="">Ce document provient de « <a dir="ltr" href="https://fr.wikipedia.org/w/index.php?title=Pacopampa&oldid=212978527">https://fr.wikipedia.org/w/index.php?title=Pacopampa&oldid=212978527</a> ».</div></div> <div id="catlinks" class="catlinks" data-mw="interface"><div id="mw-normal-catlinks" class="mw-normal-catlinks"><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Accueil" title="Catégorie:Accueil">Catégories</a> : <ul><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Site_arch%C3%A9ologique_au_P%C3%A9rou" title="Catégorie:Site archéologique au Pérou">Site archéologique au Pérou</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:R%C3%A9gion_de_Cajamarca" title="Catégorie:Région de Cajamarca">Région de Cajamarca</a></li></ul></div><div id="mw-hidden-catlinks" class="mw-hidden-catlinks mw-hidden-cats-hidden">Catégories cachées : <ul><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_avec_coordonn%C3%A9es_similaires_sur_Wikidata" title="Catégorie:Page avec coordonnées similaires sur Wikidata">Page avec coordonnées similaires sur Wikidata</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Article_g%C3%A9olocalis%C3%A9_au_P%C3%A9rou" title="Catégorie:Article géolocalisé au Pérou">Article géolocalisé au Pérou</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Article_utilisant_une_Infobox" title="Catégorie:Article utilisant une Infobox">Article utilisant une Infobox</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Article_g%C3%A9olocalis%C3%A9_sur_Terre" title="Catégorie:Article géolocalisé sur Terre">Article géolocalisé sur Terre</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Cat%C3%A9gorie_Commons_avec_lien_local_identique_sur_Wikidata" title="Catégorie:Catégorie Commons avec lien local identique sur Wikidata">Catégorie Commons avec lien local identique sur Wikidata</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Portail:Arch%C3%A9ologie/Articles_li%C3%A9s" title="Catégorie:Portail:Archéologie/Articles liés">Portail:Archéologie/Articles liés</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Portail:Sciences_humaines_et_sociales/Articles_li%C3%A9s" title="Catégorie:Portail:Sciences humaines et sociales/Articles liés">Portail:Sciences humaines et sociales/Articles liés</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Portail:Sciences/Articles_li%C3%A9s" title="Catégorie:Portail:Sciences/Articles liés">Portail:Sciences/Articles liés</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Portail:Am%C3%A9rique_pr%C3%A9colombienne/Articles_li%C3%A9s" title="Catégorie:Portail:Amérique précolombienne/Articles liés">Portail:Amérique précolombienne/Articles liés</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Portail:Am%C3%A9rique/Articles_li%C3%A9s" title="Catégorie:Portail:Amérique/Articles liés">Portail:Amérique/Articles liés</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Portail:Monde_antique/Articles_li%C3%A9s" title="Catégorie:Portail:Monde antique/Articles liés">Portail:Monde antique/Articles liés</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Portail:Histoire/Articles_li%C3%A9s" title="Catégorie:Portail:Histoire/Articles liés">Portail:Histoire/Articles liés</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Portail:P%C3%A9rou/Articles_li%C3%A9s" title="Catégorie:Portail:Pérou/Articles liés">Portail:Pérou/Articles liés</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Portail:Am%C3%A9rique_du_Sud/Articles_li%C3%A9s" title="Catégorie:Portail:Amérique du Sud/Articles liés">Portail:Amérique du Sud/Articles liés</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_avec_des_cartes" title="Catégorie:Page avec des cartes">Page avec des cartes</a></li></ul></div></div> </div> </main> </div> <div class="mw-footer-container"> <footer id="footer" class="mw-footer" > <ul id="footer-info"> <li id="footer-info-lastmod"> La dernière modification de cette page a été faite le 2 mars 2024 à 17:49.</li> <li id="footer-info-copyright"><span style="white-space: normal"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Citation_et_r%C3%A9utilisation_du_contenu_de_Wikip%C3%A9dia" title="Wikipédia:Citation et réutilisation du contenu de Wikipédia">Droit d'auteur</a> : les textes sont disponibles sous <a rel="nofollow" class="external text" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.fr">licence Creative Commons attribution, partage dans les mêmes conditions</a> ; d’autres conditions peuvent s’appliquer. Voyez les <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Policy:Terms_of_Use/fr">conditions d’utilisation</a> pour plus de détails, ainsi que les <a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Cr%C3%A9dits_graphiques" title="Wikipédia:Crédits graphiques">crédits graphiques</a>. En cas de réutilisation des textes de cette page, voyez <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Citer/Pacopampa" title="Spécial:Citer/Pacopampa">comment citer les auteurs et mentionner la licence</a>.<br /> Wikipedia® est une marque déposée de la <a rel="nofollow" class="external text" href="https://wikimediafoundation.org/">Wikimedia Foundation, Inc.</a>, organisation de bienfaisance régie par le paragraphe <a href="/wiki/501c" title="501c">501(c)(3)</a> du code fiscal des États-Unis.</span><br /></li> </ul> <ul id="footer-places"> <li id="footer-places-privacy"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy/fr">Politique de confidentialité</a></li> <li id="footer-places-about"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:%C3%80_propos_de_Wikip%C3%A9dia">À propos de Wikipédia</a></li> <li id="footer-places-disclaimers"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Avertissements_g%C3%A9n%C3%A9raux">Avertissements</a></li> <li id="footer-places-contact"><a href="//fr.wikipedia.org/wiki/Wikipédia:Contact">Contact</a></li> <li id="footer-places-wm-codeofconduct"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct">Code de conduite</a></li> <li id="footer-places-developers"><a href="https://developer.wikimedia.org">Développeurs</a></li> <li id="footer-places-statslink"><a href="https://stats.wikimedia.org/#/fr.wikipedia.org">Statistiques</a></li> <li id="footer-places-cookiestatement"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Cookie_statement">Déclaration sur les témoins (cookies)</a></li> <li id="footer-places-mobileview"><a href="//fr.m.wikipedia.org/w/index.php?title=Pacopampa&mobileaction=toggle_view_mobile" class="noprint stopMobileRedirectToggle">Version mobile</a></li> </ul> <ul id="footer-icons" class="noprint"> <li id="footer-copyrightico"><a href="https://wikimediafoundation.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/static/images/footer/wikimedia-button.svg" width="84" height="29" alt="Wikimedia Foundation" lang="en" loading="lazy"></a></li> <li id="footer-poweredbyico"><a href="https://www.mediawiki.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><picture><source media="(min-width: 500px)" srcset="/w/resources/assets/poweredby_mediawiki.svg" width="88" height="31"><img src="/w/resources/assets/mediawiki_compact.svg" alt="Powered by MediaWiki" width="25" height="25" loading="lazy"></picture></a></li> </ul> </footer> </div> </div> </div> <div class="vector-header-container vector-sticky-header-container"> <div id="vector-sticky-header" class="vector-sticky-header"> <div class="vector-sticky-header-start"> <div class="vector-sticky-header-icon-start vector-button-flush-left vector-button-flush-right" aria-hidden="true"> <button class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-sticky-header-search-toggle" tabindex="-1" data-event-name="ui.vector-sticky-search-form.icon"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>Rechercher</span> </button> </div> <div role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box"> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail"> <form action="/w/index.php" id="vector-sticky-search-form" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Rechercher sur Wikipédia"> <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="Spécial:Recherche"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Rechercher</button> </form> </div> </div> </div> <div class="vector-sticky-header-context-bar"> <nav aria-label="Sommaire" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-sticky-header-toc" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-sticky-header-toc vector-sticky-header-toc vector-button-flush-left" > <input type="checkbox" id="vector-sticky-header-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-sticky-header-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Basculer la table des matières" > <label id="vector-sticky-header-toc-label" for="vector-sticky-header-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-listBullet mw-ui-icon-wikimedia-listBullet"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Basculer la table des matières</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-sticky-header-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div class="vector-sticky-header-context-bar-primary" aria-hidden="true" ><span class="mw-page-title-main">Pacopampa</span></div> </div> </div> <div class="vector-sticky-header-end" aria-hidden="true"> <div class="vector-sticky-header-icons"> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-talk-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="talk-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-speechBubbles mw-ui-icon-wikimedia-speechBubbles"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-subject-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="subject-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-article mw-ui-icon-wikimedia-article"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-history-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="history-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-history mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-history"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only mw-watchlink" id="ca-watchstar-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="watch-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-star mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-star"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-ve-edit-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="ve-edit-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-edit mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-edit"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-edit-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="wikitext-edit-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-wikiText mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-wikiText"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-viewsource-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="ve-edit-protected-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-editLock mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-editLock"></span> <span></span> </a> </div> <div class="vector-sticky-header-buttons"> <button class="cdx-button cdx-button--weight-quiet mw-interlanguage-selector" id="p-lang-btn-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-language mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-language"></span> <span>4 langues</span> </button> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive" id="ca-addsection-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="addsection-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-speechBubbleAdd-progressive mw-ui-icon-wikimedia-speechBubbleAdd-progressive"></span> <span>Ajouter un sujet</span> </a> </div> <div class="vector-sticky-header-icon-end"> <div class="vector-user-links"> </div> </div> </div> </div> </div> <div class="vector-settings" id="p-dock-bottom"> <ul></ul> </div><script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.config.set({"wgHostname":"mw-web.codfw.main-b766959bd-ql8n7","wgBackendResponseTime":114,"wgPageParseReport":{"limitreport":{"cputime":"0.340","walltime":"0.514","ppvisitednodes":{"value":3609,"limit":1000000},"postexpandincludesize":{"value":73263,"limit":2097152},"templateargumentsize":{"value":12437,"limit":2097152},"expansiondepth":{"value":24,"limit":100},"expensivefunctioncount":{"value":2,"limit":500},"unstrip-depth":{"value":0,"limit":20},"unstrip-size":{"value":10577,"limit":5000000},"entityaccesscount":{"value":1,"limit":400},"timingprofile":["100.00% 448.095 1 -total"," 51.01% 228.584 1 Modèle:Infobox_Site_archéologique"," 17.49% 78.375 1 Modèle:Infobox/Ligne_mixte_latitude_longitude_optionnelle"," 15.78% 70.694 1 Modèle:Références"," 7.36% 32.971 44 Modèle:Infobox/Ligne_mixte_optionnelle"," 6.76% 30.285 1 Modèle:Infobox_Patrimoine_mondial/Corps"," 6.64% 29.772 1 Modèle:Portail"," 6.08% 27.257 4 Modèle:Es"," 5.95% 26.664 5 Modèle:Infobox/Sous-titre_optionnel"," 5.89% 26.372 1 Modèle:Infobox/Géolocalisation_multiple"]},"scribunto":{"limitreport-timeusage":{"value":"0.131","limit":"10.000"},"limitreport-memusage":{"value":5529640,"limit":52428800}},"cachereport":{"origin":"mw-web.eqiad.main-868759585b-vknn5","timestamp":"20250215094645","ttl":2592000,"transientcontent":false}}});});</script> <script type="application/ld+json">{"@context":"https:\/\/schema.org","@type":"Article","name":"Pacopampa","url":"https:\/\/fr.wikipedia.org\/wiki\/Pacopampa","sameAs":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q6056982","mainEntity":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q6056982","author":{"@type":"Organization","name":"Contributeurs aux projets Wikimedia"},"publisher":{"@type":"Organization","name":"Fondation Wikimedia, Inc.","logo":{"@type":"ImageObject","url":"https:\/\/www.wikimedia.org\/static\/images\/wmf-hor-googpub.png"}},"datePublished":"2020-11-11T19:36:07Z","dateModified":"2024-03-02T16:49:30Z","image":"https:\/\/upload.wikimedia.org\/wikipedia\/commons\/7\/70\/Sanpedro2.jpg","headline":"Site arch\u00e9ologique au P\u00e9rou"}</script> </body> </html>