CINXE.COM

<!DOCTYPE html> <html class="client-nojs vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available" lang="pl" dir="ltr"> <head> <meta charset="UTF-8"> <title>Chromodynamika kwantowa – Wikipedia, wolna encyklopedia</title> <script>(function(){var className="client-js vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available";var cookie=document.cookie.match(/(?:^|; )plwikimwclientpreferences=([^;]+)/);if(cookie){cookie[1].split('%2C').forEach(function(pref){className=className.replace(new RegExp('(^| )'+pref.replace(/-clientpref-\w+$|[^\w-]+/g,'')+'-clientpref-\\w+( |$)'),'$1'+pref+'$2');});}document.documentElement.className=className;}());RLCONF={"wgBreakFrames":false,"wgSeparatorTransformTable":[",\t."," \t,"],"wgDigitTransformTable":["",""], "wgDefaultDateFormat":"dmy","wgMonthNames":["","styczeń","luty","marzec","kwiecień","maj","czerwiec","lipiec","sierpień","wrzesień","październik","listopad","grudzień"],"wgRequestId":"2f1902d1-be3f-45ca-97ae-5b4efb2acd0b","wgCanonicalNamespace":"","wgCanonicalSpecialPageName":false,"wgNamespaceNumber":0,"wgPageName":"Chromodynamika_kwantowa","wgTitle":"Chromodynamika kwantowa","wgCurRevisionId":71675889,"wgRevisionId":71675889,"wgArticleId":33699,"wgIsArticle":true,"wgIsRedirect":false,"wgAction":"view","wgUserName":null,"wgUserGroups":["*"],"wgCategories":["Artykuły z brakującymi przypisami od 2012-12","Szablon cytowania książki – brak numeru strony","Chromodynamika kwantowa"],"wgPageViewLanguage":"pl","wgPageContentLanguage":"pl","wgPageContentModel":"wikitext","wgRelevantPageName":"Chromodynamika_kwantowa","wgRelevantArticleId":33699,"wgIsProbablyEditable":true,"wgRelevantPageIsProbablyEditable":true,"wgRestrictionEdit":[],"wgRestrictionMove":[],"wgNoticeProject": "wikipedia","wgCiteReferencePreviewsActive":true,"wgFlaggedRevsParams":{"tags":{"accuracy":{"levels":1}}},"wgStableRevisionId":71675889,"wgMediaViewerOnClick":true,"wgMediaViewerEnabledByDefault":true,"wgPopupsFlags":0,"wgVisualEditor":{"pageLanguageCode":"pl","pageLanguageDir":"ltr","pageVariantFallbacks":"pl"},"wgMFDisplayWikibaseDescriptions":{"search":true,"watchlist":true,"tagline":true,"nearby":true},"wgWMESchemaEditAttemptStepOversample":false,"wgWMEPageLength":30000,"wgRelatedArticlesCompat":[],"wgCentralAuthMobileDomain":false,"wgEditSubmitButtonLabelPublish":true,"wgULSPosition":"interlanguage","wgULSisCompactLinksEnabled":false,"wgVector2022LanguageInHeader":true,"wgULSisLanguageSelectorEmpty":false,"wgWikibaseItemId":"Q238170","wgCheckUserClientHintsHeadersJsApi":["brands","architecture","bitness","fullVersionList","mobile","model","platform","platformVersion"],"GEHomepageSuggestedEditsEnableTopics":true,"wgGETopicsMatchModeEnabled":false, "wgGEStructuredTaskRejectionReasonTextInputEnabled":false,"wgGELevelingUpEnabledForUser":false};RLSTATE={"ext.gadget.wikiflex":"ready","ext.gadget.infobox":"ready","ext.gadget.hlist":"ready","ext.gadget.darkmode-overrides":"ready","ext.gadget.small-references":"ready","ext.gadget.citation-access-info":"ready","ext.gadget.sprawdz-problemy-szablony":"ready","ext.globalCssJs.user.styles":"ready","site.styles":"ready","user.styles":"ready","ext.globalCssJs.user":"ready","user":"ready","user.options":"loading","ext.cite.styles":"ready","ext.math.styles":"ready","skins.vector.search.codex.styles":"ready","skins.vector.styles":"ready","skins.vector.icons":"ready","jquery.makeCollapsible.styles":"ready","ext.flaggedRevs.basic":"ready","mediawiki.codex.messagebox.styles":"ready","ext.wikimediamessages.styles":"ready","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript":"ready","ext.uls.interlanguage":"ready","wikibase.client.init":"ready","ext.wikimediaBadges":"ready"};RLPAGEMODULES=[ "ext.cite.ux-enhancements","mediawiki.page.media","ext.scribunto.logs","site","mediawiki.page.ready","jquery.makeCollapsible","mediawiki.toc","skins.vector.js","ext.centralNotice.geoIP","ext.centralNotice.startUp","ext.flaggedRevs.advanced","ext.gadget.ll-script-loader","ext.gadget.veKeepParameters","ext.gadget.szablon-galeria","ext.gadget.NavFrame","ext.gadget.citoid-overrides","ext.gadget.maps","ext.gadget.padlock-indicators","ext.gadget.interwiki-langlist","ext.gadget.edit-summaries","ext.gadget.edit-first-section","ext.gadget.wikibugs","ext.gadget.map-toggler","ext.gadget.narrowFootnoteColumns","ext.gadget.WDsearch","ext.urlShortener.toolbar","ext.centralauth.centralautologin","mmv.bootstrap","ext.popups","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.init","ext.visualEditor.targetLoader","ext.echo.centralauth","ext.eventLogging","ext.wikimediaEvents","ext.navigationTiming","ext.uls.interface","ext.cx.eventlogging.campaigns","ext.cx.uls.quick.actions","wikibase.client.vector-2022", "ext.checkUser.clientHints","ext.growthExperiments.SuggestedEditSession","wikibase.sidebar.tracking"];</script> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.loader.impl(function(){return["user.options@12s5i",function($,jQuery,require,module){mw.user.tokens.set({"patrolToken":"+\\","watchToken":"+\\","csrfToken":"+\\"}); }];});});</script> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=pl&modules=ext.cite.styles%7Cext.flaggedRevs.basic%7Cext.math.styles%7Cext.uls.interlanguage%7Cext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript%7Cext.wikimediaBadges%7Cext.wikimediamessages.styles%7Cjquery.makeCollapsible.styles%7Cmediawiki.codex.messagebox.styles%7Cskins.vector.icons%2Cstyles%7Cskins.vector.search.codex.styles%7Cwikibase.client.init&only=styles&skin=vector-2022"> <script async="" src="/w/load.php?lang=pl&modules=startup&only=scripts&raw=1&skin=vector-2022"></script> <meta name="ResourceLoaderDynamicStyles" content=""> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=pl&modules=ext.gadget.citation-access-info%2Cdarkmode-overrides%2Chlist%2Cinfobox%2Csmall-references%2Csprawdz-problemy-szablony%2Cwikiflex&only=styles&skin=vector-2022"> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=pl&modules=site.styles&only=styles&skin=vector-2022"> <meta name="generator" content="MediaWiki 1.44.0-wmf.4"> <meta name="referrer" content="origin"> <meta name="referrer" content="origin-when-cross-origin"> <meta name="robots" content="noindex,nofollow,max-image-preview:standard"> <meta name="format-detection" content="telephone=no"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bf/Neutron_quark_structure.svg/1200px-Neutron_quark_structure.svg.png"> <meta property="og:image:width" content="1200"> <meta property="og:image:height" content="1200"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bf/Neutron_quark_structure.svg/800px-Neutron_quark_structure.svg.png"> <meta property="og:image:width" content="800"> <meta property="og:image:height" content="800"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bf/Neutron_quark_structure.svg/640px-Neutron_quark_structure.svg.png"> <meta property="og:image:width" content="640"> <meta property="og:image:height" content="640"> <meta name="viewport" content="width=1120"> <meta property="og:title" content="Chromodynamika kwantowa – Wikipedia, wolna encyklopedia"> <meta property="og:type" content="website"> <link rel="preconnect" href="//upload.wikimedia.org"> <link rel="alternate" media="only screen and (max-width: 640px)" href="//pl.m.wikipedia.org/wiki/Chromodynamika_kwantowa"> <link rel="alternate" type="application/x-wiki" title="Edytuj" href="/w/index.php?title=Chromodynamika_kwantowa&action=edit"> <link rel="apple-touch-icon" href="/static/apple-touch/wikipedia.png"> <link rel="icon" href="/static/favicon/wikipedia.ico"> <link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/w/rest.php/v1/search" title="Wikipedia (pl)"> <link rel="EditURI" type="application/rsd+xml" href="//pl.wikipedia.org/w/api.php?action=rsd"> <link rel="canonical" href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Chromodynamika_kwantowa"> <link rel="license" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.pl"> <link rel="alternate" type="application/atom+xml" title="Kanał Atom Wikipedii" href="/w/index.php?title=Specjalna:Ostatnie_zmiany&feed=atom"> <link rel="dns-prefetch" href="//meta.wikimedia.org" /> <link rel="dns-prefetch" href="//login.wikimedia.org"> </head> <body class="skin--responsive skin-vector skin-vector-search-vue mediawiki ltr sitedir-ltr mw-hide-empty-elt ns-0 ns-subject mw-editable page-Chromodynamika_kwantowa rootpage-Chromodynamika_kwantowa skin-vector-2022 action-view"><a class="mw-jump-link" href="#bodyContent">Przejdź do zawartości</a> <div class="vector-header-container"> <header class="vector-header mw-header"> <div class="vector-header-start"> <nav class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Witryna"> <div id="vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown vector-main-menu-dropdown vector-button-flush-left vector-button-flush-right" > <input type="checkbox" id="vector-main-menu-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Menu główne" > <label id="vector-main-menu-dropdown-label" for="vector-main-menu-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-menu mw-ui-icon-wikimedia-menu"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Menu główne</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-main-menu-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-main-menu" class="vector-main-menu vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-main-menu-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="main-menu-pinned" data-pinnable-element-id="vector-main-menu" data-pinned-container-id="vector-main-menu-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-main-menu-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Menu główne</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.pin">przypnij</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.unpin">ukryj</button> </div> <div id="p-navigation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation" > <div class="vector-menu-heading"> Nawigacja </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-mainpage-description" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Strona_g%C5%82%C3%B3wna" title="Przejdź na stronę główną [z]" accesskey="z"><span>Strona główna</span></a></li><li id="n-randompage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:Losowa_strona" title="Załaduj losową stronę [x]" accesskey="x"><span>Losuj artykuł</span></a></li><li id="n-Kategorie" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Portal:Kategorie_G%C5%82%C3%B3wne"><span>Kategorie artykułów</span></a></li><li id="n-Featured-articles" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Wyr%C3%B3%C5%BCniona_zawarto%C5%9B%C4%87_Wikipedii"><span>Najlepsze artykuły</span></a></li><li id="n-FAQ" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Pomoc:FAQ"><span>Częste pytania (FAQ)</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-zmiany" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-zmiany" > <div class="vector-menu-heading"> Dla czytelników </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-czytelnicy" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:O_Wikipedii"><span>O Wikipedii</span></a></li><li id="n-contact" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Kontakt_z_wikipedystami"><span>Kontakt</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-edytorzy" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-edytorzy" > <div class="vector-menu-heading"> Dla wikipedystów </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-pierwsze-kroki" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Pomoc:Pierwsze_kroki"><span>Pierwsze kroki</span></a></li><li id="n-portal" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Portal_wikipedyst%C3%B3w" title="O projekcie – co możesz zrobić, gdzie możesz znaleźć informacje"><span>Portal wikipedystów</span></a></li><li id="n-Noticeboard" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Tablica_og%C5%82osze%C5%84"><span>Ogłoszenia</span></a></li><li id="n-Guidelines" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Zasady"><span>Zasady</span></a></li><li id="n-helppage-name" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Pomoc:Spis_tre%C5%9Bci"><span>Pomoc</span></a></li><li id="n-recentchanges" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:Ostatnie_zmiany" title="Lista ostatnich zmian w Wikipedii. [r]" accesskey="r"><span>Ostatnie zmiany</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> <a href="/wiki/Wikipedia:Strona_g%C5%82%C3%B3wna" class="mw-logo"> <img class="mw-logo-icon" src="/static/images/icons/wikipedia.png" alt="" aria-hidden="true" height="50" width="50"> <span class="mw-logo-container skin-invert"> <img class="mw-logo-wordmark" alt="Wikipedia" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-wordmark-en.svg" style="width: 7.5em; height: 1.125em;"> <img class="mw-logo-tagline" alt="wolna encyklopedia" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-tagline-pl.svg" width="120" height="13" style="width: 7.5em; height: 0.8125em;"> </span> </a> </div> <div class="vector-header-end"> <div id="p-search" role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-collapses vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box-auto-expand-width vector-search-box"> <a href="/wiki/Specjalna:Szukaj" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only search-toggle" title="Przeszukaj Wikipedię [f]" accesskey="f"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>Szukaj</span> </a> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail cdx-typeahead-search--auto-expand-width"> <form action="/w/index.php" id="searchform" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div id="simpleSearch" class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Przeszukaj Wikipedię" aria-label="Przeszukaj Wikipedię" autocapitalize="sentences" title="Przeszukaj Wikipedię [f]" accesskey="f" id="searchInput" > <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="Specjalna:Szukaj"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Szukaj</button> </form> </div> </div> </div> <nav class="vector-user-links vector-user-links-wide" aria-label="Narzędzia osobiste"> <div class="vector-user-links-main"> <div id="p-vector-user-menu-preferences" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-userpage" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Wygląd"> <div id="vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown " title="Zmień rozmiar czcionki, szerokość oraz kolorystykę strony" > <input type="checkbox" id="vector-appearance-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Wygląd" > <label id="vector-appearance-dropdown-label" for="vector-appearance-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-appearance mw-ui-icon-wikimedia-appearance"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Wygląd</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-appearance-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div id="p-vector-user-menu-notifications" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-overflow" class="vector-menu mw-portlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_pl.wikipedia.org&uselang=pl" class=""><span>Wspomóż Wikipedię</span></a> </li> <li id="pt-createaccount-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Specjalna:Utw%C3%B3rz_konto&returnto=Chromodynamika+kwantowa&returntoquery=section%3D11%26veaction%3Dedit%26redirect%3Dno" title="Zachęcamy do stworzenia konta i zalogowania, ale nie jest to obowiązkowe." class=""><span>Utwórz konto</span></a> </li> <li id="pt-login-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Specjalna:Zaloguj&returnto=Chromodynamika+kwantowa&returntoquery=section%3D11%26veaction%3Dedit%26redirect%3Dno" title="Zachęcamy do zalogowania się, choć nie jest to obowiązkowe. [o]" accesskey="o" class=""><span>Zaloguj się</span></a> </li> </ul> </div> </div> </div> <div id="vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown vector-user-menu vector-button-flush-right vector-user-menu-logged-out" title="Więcej opcji" > <input type="checkbox" id="vector-user-links-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Narzędzia osobiste" > <label id="vector-user-links-dropdown-label" for="vector-user-links-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-ellipsis mw-ui-icon-wikimedia-ellipsis"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Narzędzia osobiste</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-personal" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-personal user-links-collapsible-item" title="Menu użytkownika" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_pl.wikipedia.org&uselang=pl"><span>Wspomóż Wikipedię</span></a></li><li id="pt-createaccount" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:Utw%C3%B3rz_konto&returnto=Chromodynamika+kwantowa&returntoquery=section%3D11%26veaction%3Dedit%26redirect%3Dno" title="Zachęcamy do stworzenia konta i zalogowania, ale nie jest to obowiązkowe."><span class="vector-icon mw-ui-icon-userAdd mw-ui-icon-wikimedia-userAdd"></span> <span>Utwórz konto</span></a></li><li id="pt-login" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:Zaloguj&returnto=Chromodynamika+kwantowa&returntoquery=section%3D11%26veaction%3Dedit%26redirect%3Dno" title="Zachęcamy do zalogowania się, choć nie jest to obowiązkowe. [o]" accesskey="o"><span class="vector-icon mw-ui-icon-logIn mw-ui-icon-wikimedia-logIn"></span> <span>Zaloguj się</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-user-menu-anon-editor" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-user-menu-anon-editor" > <div class="vector-menu-heading"> Strony dla anonimowych edytorów <a href="/wiki/Pomoc:Pierwsze_kroki" aria-label="Dowiedz się więcej na temat edytowania"><span>dowiedz się więcej</span></a> </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-anoncontribs" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:M%C3%B3j_wk%C5%82ad" title="Lista edycji wykonanych z tego adresu IP [y]" accesskey="y"><span>Edycje</span></a></li><li id="pt-anontalk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:Moja_dyskusja" title="Dyskusja użytkownika dla tego adresu IP [n]" accesskey="n"><span>Dyskusja</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </header> </div> <div class="mw-page-container"> <div class="mw-page-container-inner"> <div class="vector-sitenotice-container"> <div id="siteNotice"></div> </div> <div class="vector-column-start"> <div class="vector-main-menu-container"> <div id="mw-navigation"> <nav id="mw-panel" class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Witryna"> <div id="vector-main-menu-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> </div> </div> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav id="mw-panel-toc" aria-label="Spis treści" data-event-name="ui.sidebar-toc" class="mw-table-of-contents-container vector-toc-landmark"> <div id="vector-toc-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-toc" class="vector-toc vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-toc-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="toc-pinned" data-pinnable-element-id="vector-toc" > <h2 class="vector-pinnable-header-label">Spis treści</h2> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.pin">przypnij</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.unpin">ukryj</button> </div> <ul class="vector-toc-contents" id="mw-panel-toc-list"> <li id="toc-mw-content-text" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a href="#" class="vector-toc-link"> <div class="vector-toc-text">Początek</div> </a> </li> <li id="toc-Opis_ogólny" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Opis_ogólny"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1</span> <span>Opis ogólny</span> </div> </a> <ul id="toc-Opis_ogólny-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Historia" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Historia"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2</span> <span>Historia</span> </div> </a> <ul id="toc-Historia-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Teoria" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Teoria"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3</span> <span>Teoria</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Teoria-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Przełącz podsekcję Teoria</span> </button> <ul id="toc-Teoria-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Definicje" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Definicje"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.1</span> <span>Definicje</span> </div> </a> <ul id="toc-Definicje-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Dodatkowa_uwaga:_dualność" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Dodatkowa_uwaga:_dualność"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.2</span> <span>Dodatkowa uwaga: dualność</span> </div> </a> <ul id="toc-Dodatkowa_uwaga:_dualność-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Grupy_symetrii" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Grupy_symetrii"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.3</span> <span>Grupy symetrii</span> </div> </a> <ul id="toc-Grupy_symetrii-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Lagranżjan" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Lagranżjan"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.4</span> <span>Lagranżjan</span> </div> </a> <ul id="toc-Lagranżjan-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Pola" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Pola"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.5</span> <span>Pola</span> </div> </a> <ul id="toc-Pola-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Dynamika" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Dynamika"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.6</span> <span>Dynamika</span> </div> </a> <ul id="toc-Dynamika-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Prawo_przestrzeni_i_uwięzienie" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Prawo_przestrzeni_i_uwięzienie"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.7</span> <span>Prawo przestrzeni i uwięzienie</span> </div> </a> <ul id="toc-Prawo_przestrzeni_i_uwięzienie-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Metody" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Metody"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4</span> <span>Metody</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Metody-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Przełącz podsekcję Metody</span> </button> <ul id="toc-Metody-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Perturbacyjna_chromodynamika_kwantowa" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Perturbacyjna_chromodynamika_kwantowa"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.1</span> <span>Perturbacyjna chromodynamika kwantowa</span> </div> </a> <ul id="toc-Perturbacyjna_chromodynamika_kwantowa-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Kratowa_chromodynamika_kwantowa" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Kratowa_chromodynamika_kwantowa"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.2</span> <span>Kratowa chromodynamika kwantowa</span> </div> </a> <ul id="toc-Kratowa_chromodynamika_kwantowa-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Ekspansja_1/N" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Ekspansja_1/N"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.3</span> <span>Ekspansja 1/N</span> </div> </a> <ul id="toc-Ekspansja_1/N-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Teorie_efektywne" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Teorie_efektywne"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.4</span> <span>Teorie efektywne</span> </div> </a> <ul id="toc-Teorie_efektywne-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Zasady_sum" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Zasady_sum"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.5</span> <span>Zasady sum</span> </div> </a> <ul id="toc-Zasady_sum-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Model_Nambu-Jona-Lasinio" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Model_Nambu-Jona-Lasinio"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.6</span> <span>Model Nambu-Jona-Lasinio</span> </div> </a> <ul id="toc-Model_Nambu-Jona-Lasinio-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Testy_eksperymentalne" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Testy_eksperymentalne"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5</span> <span>Testy eksperymentalne</span> </div> </a> <ul id="toc-Testy_eksperymentalne-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Zobacz_też" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Zobacz_też"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6</span> <span>Zobacz też</span> </div> </a> <ul id="toc-Zobacz_też-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Przypisy" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Przypisy"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">7</span> <span>Przypisy</span> </div> </a> <ul id="toc-Przypisy-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Bibliografia" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Bibliografia"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">8</span> <span>Bibliografia</span> </div> </a> <ul id="toc-Bibliografia-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Linki_zewnętrzne" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Linki_zewnętrzne"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">9</span> <span>Linki zewnętrzne</span> </div> </a> <ul id="toc-Linki_zewnętrzne-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </div> </div> </nav> </div> </div> <div class="mw-content-container"> <main id="content" class="mw-body"> <header class="mw-body-header vector-page-titlebar"> <nav aria-label="Spis treści" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown vector-page-titlebar-toc vector-button-flush-left" > <input type="checkbox" id="vector-page-titlebar-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Przełącz stan spisu treści" > <label id="vector-page-titlebar-toc-label" for="vector-page-titlebar-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-listBullet mw-ui-icon-wikimedia-listBullet"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Przełącz stan spisu treści</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-titlebar-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <h1 id="firstHeading" class="firstHeading mw-first-heading"><span class="mw-page-title-main">Chromodynamika kwantowa</span></h1> <div id="p-lang-btn" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-lang" > <input type="checkbox" id="p-lang-btn-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn" class="vector-dropdown-checkbox mw-interlanguage-selector" aria-label="Przejdź do artykułu w innym języku. Treść dostępna w 51 językach" > <label id="p-lang-btn-label" for="p-lang-btn-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive mw-portlet-lang-heading-51" aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-language-progressive mw-ui-icon-wikimedia-language-progressive"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">51 języków</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="interlanguage-link interwiki-af mw-list-item"><a href="https://af.wikipedia.org/wiki/Kwantumchromodinamika" title="Kwantumchromodinamika – afrikaans" lang="af" hreflang="af" data-title="Kwantumchromodinamika" data-language-autonym="Afrikaans" data-language-local-name="afrikaans" class="interlanguage-link-target"><span>Afrikaans</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-als mw-list-item"><a href="https://als.wikipedia.org/wiki/Quantenchromodynamik" title="Quantenchromodynamik – szwajcarski niemiecki" lang="gsw" hreflang="gsw" data-title="Quantenchromodynamik" data-language-autonym="Alemannisch" data-language-local-name="szwajcarski niemiecki" class="interlanguage-link-target"><span>Alemannisch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ar mw-list-item"><a href="https://ar.wikipedia.org/wiki/%D8%AF%D9%8A%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%8A%D9%83%D8%A7_%D9%84%D9%88%D9%86%D9%8A%D8%A9_%D9%83%D9%85%D9%8A%D8%A9" title="ديناميكا لونية كمية – arabski" lang="ar" hreflang="ar" data-title="ديناميكا لونية كمية" data-language-autonym="العربية" data-language-local-name="arabski" class="interlanguage-link-target"><span>العربية</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ast mw-list-item"><a href="https://ast.wikipedia.org/wiki/Cromodin%C3%A1mica_cu%C3%A1ntica" title="Cromodinámica cuántica – asturyjski" lang="ast" hreflang="ast" data-title="Cromodinámica cuántica" data-language-autonym="Asturianu" data-language-local-name="asturyjski" class="interlanguage-link-target"><span>Asturianu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bn mw-list-item"><a href="https://bn.wikipedia.org/wiki/%E0%A6%95%E0%A7%8B%E0%A6%AF%E0%A6%BC%E0%A6%BE%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%9F%E0%A6%BE%E0%A6%AE_%E0%A6%95%E0%A7%8D%E0%A6%B0%E0%A7%8B%E0%A6%AE%E0%A7%8B%E0%A6%A1%E0%A6%BE%E0%A6%87%E0%A6%A8%E0%A6%BE%E0%A6%AE%E0%A6%BF%E0%A6%95%E0%A7%8D%E0%A6%B8" title="কোয়ান্টাম ক্রোমোডাইনামিক্স – bengalski" lang="bn" hreflang="bn" data-title="কোয়ান্টাম ক্রোমোডাইনামিক্স" data-language-autonym="বাংলা" data-language-local-name="bengalski" class="interlanguage-link-target"><span>বাংলা</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be mw-list-item"><a href="https://be.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D1%82%D0%B0%D0%B2%D0%B0%D1%8F_%D1%85%D1%80%D0%BE%D0%BC%D0%B0%D0%B4%D1%8B%D0%BD%D0%B0%D0%BC%D1%96%D0%BA%D0%B0" title="Квантавая хромадынаміка – białoruski" lang="be" hreflang="be" data-title="Квантавая хромадынаміка" data-language-autonym="Беларуская" data-language-local-name="białoruski" class="interlanguage-link-target"><span>Беларуская</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bg mw-list-item"><a href="https://bg.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D1%82%D0%BE%D0%B2%D0%B0_%D1%85%D1%80%D0%BE%D0%BC%D0%BE%D0%B4%D0%B8%D0%BD%D0%B0%D0%BC%D0%B8%D0%BA%D0%B0" title="Квантова хромодинамика – bułgarski" lang="bg" hreflang="bg" data-title="Квантова хромодинамика" data-language-autonym="Български" data-language-local-name="bułgarski" class="interlanguage-link-target"><span>Български</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bs mw-list-item"><a href="https://bs.wikipedia.org/wiki/Kvantna_hromodinamika" title="Kvantna hromodinamika – bośniacki" lang="bs" hreflang="bs" data-title="Kvantna hromodinamika" data-language-autonym="Bosanski" data-language-local-name="bośniacki" class="interlanguage-link-target"><span>Bosanski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ca mw-list-item"><a href="https://ca.wikipedia.org/wiki/Cromodin%C3%A0mica_qu%C3%A0ntica" title="Cromodinàmica quàntica – kataloński" lang="ca" hreflang="ca" data-title="Cromodinàmica quàntica" data-language-autonym="Català" data-language-local-name="kataloński" class="interlanguage-link-target"><span>Català</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cs mw-list-item"><a href="https://cs.wikipedia.org/wiki/Kvantov%C3%A1_chromodynamika" title="Kvantová chromodynamika – czeski" lang="cs" hreflang="cs" data-title="Kvantová chromodynamika" data-language-autonym="Čeština" data-language-local-name="czeski" class="interlanguage-link-target"><span>Čeština</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-da mw-list-item"><a href="https://da.wikipedia.org/wiki/Kvantekromodynamik" title="Kvantekromodynamik – duński" lang="da" hreflang="da" data-title="Kvantekromodynamik" data-language-autonym="Dansk" data-language-local-name="duński" class="interlanguage-link-target"><span>Dansk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-de mw-list-item"><a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Quantenchromodynamik" title="Quantenchromodynamik – niemiecki" lang="de" hreflang="de" data-title="Quantenchromodynamik" data-language-autonym="Deutsch" data-language-local-name="niemiecki" class="interlanguage-link-target"><span>Deutsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-et mw-list-item"><a href="https://et.wikipedia.org/wiki/Kvantkromod%C3%BCnaamika" title="Kvantkromodünaamika – estoński" lang="et" hreflang="et" data-title="Kvantkromodünaamika" data-language-autonym="Eesti" data-language-local-name="estoński" class="interlanguage-link-target"><span>Eesti</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-el mw-list-item"><a href="https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9A%CE%B2%CE%B1%CE%BD%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%AE_%CF%87%CF%81%CF%89%CE%BC%CE%BF%CE%B4%CF%85%CE%BD%CE%B1%CE%BC%CE%B9%CE%BA%CE%AE" title="Κβαντική χρωμοδυναμική – grecki" lang="el" hreflang="el" data-title="Κβαντική χρωμοδυναμική" data-language-autonym="Ελληνικά" data-language-local-name="grecki" class="interlanguage-link-target"><span>Ελληνικά</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-en mw-list-item"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Quantum_chromodynamics" title="Quantum chromodynamics – angielski" lang="en" hreflang="en" data-title="Quantum chromodynamics" data-language-autonym="English" data-language-local-name="angielski" class="interlanguage-link-target"><span>English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-es mw-list-item"><a href="https://es.wikipedia.org/wiki/Cromodin%C3%A1mica_cu%C3%A1ntica" title="Cromodinámica cuántica – hiszpański" lang="es" hreflang="es" data-title="Cromodinámica cuántica" data-language-autonym="Español" data-language-local-name="hiszpański" class="interlanguage-link-target"><span>Español</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eo mw-list-item"><a href="https://eo.wikipedia.org/wiki/Kvantuma_kolordinamiko" title="Kvantuma kolordinamiko – esperanto" lang="eo" hreflang="eo" data-title="Kvantuma kolordinamiko" data-language-autonym="Esperanto" data-language-local-name="esperanto" class="interlanguage-link-target"><span>Esperanto</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eu mw-list-item"><a href="https://eu.wikipedia.org/wiki/Kromodinamika_kuantiko" title="Kromodinamika kuantiko – baskijski" lang="eu" hreflang="eu" data-title="Kromodinamika kuantiko" data-language-autonym="Euskara" data-language-local-name="baskijski" class="interlanguage-link-target"><span>Euskara</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fa mw-list-item"><a href="https://fa.wikipedia.org/wiki/%DA%A9%D8%B1%D9%88%D9%85%D9%88%D8%AF%DB%8C%D9%86%D8%A7%D9%85%DB%8C%DA%A9_%DA%A9%D9%88%D8%A7%D9%86%D8%AA%D9%88%D9%85%DB%8C" title="کرومودینامیک کوانتومی – perski" lang="fa" hreflang="fa" data-title="کرومودینامیک کوانتومی" data-language-autonym="فارسی" data-language-local-name="perski" class="interlanguage-link-target"><span>فارسی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fr mw-list-item"><a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Chromodynamique_quantique" title="Chromodynamique quantique – francuski" lang="fr" hreflang="fr" data-title="Chromodynamique quantique" data-language-autonym="Français" data-language-local-name="francuski" class="interlanguage-link-target"><span>Français</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ga mw-list-item"><a href="https://ga.wikipedia.org/wiki/Cr%C3%B3maidinimic_chandamach" title="Crómaidinimic chandamach – irlandzki" lang="ga" hreflang="ga" data-title="Crómaidinimic chandamach" data-language-autonym="Gaeilge" data-language-local-name="irlandzki" class="interlanguage-link-target"><span>Gaeilge</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gl mw-list-item"><a href="https://gl.wikipedia.org/wiki/Cromodin%C3%A1mica_cu%C3%A1ntica" title="Cromodinámica cuántica – galicyjski" lang="gl" hreflang="gl" data-title="Cromodinámica cuántica" data-language-autonym="Galego" data-language-local-name="galicyjski" class="interlanguage-link-target"><span>Galego</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ko mw-list-item"><a href="https://ko.wikipedia.org/wiki/%EC%96%91%EC%9E%90_%EC%83%89%EC%97%AD%ED%95%99" title="양자 색역학 – koreański" lang="ko" hreflang="ko" data-title="양자 색역학" data-language-autonym="한국어" data-language-local-name="koreański" class="interlanguage-link-target"><span>한국어</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hr mw-list-item"><a href="https://hr.wikipedia.org/wiki/Kvantna_kromodinamika" title="Kvantna kromodinamika – chorwacki" lang="hr" hreflang="hr" data-title="Kvantna kromodinamika" data-language-autonym="Hrvatski" data-language-local-name="chorwacki" class="interlanguage-link-target"><span>Hrvatski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-id mw-list-item"><a href="https://id.wikipedia.org/wiki/Kromodinamika_kuantum" title="Kromodinamika kuantum – indonezyjski" lang="id" hreflang="id" data-title="Kromodinamika kuantum" data-language-autonym="Bahasa Indonesia" data-language-local-name="indonezyjski" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Indonesia</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-it mw-list-item"><a href="https://it.wikipedia.org/wiki/Cromodinamica_quantistica" title="Cromodinamica quantistica – włoski" lang="it" hreflang="it" data-title="Cromodinamica quantistica" data-language-autonym="Italiano" data-language-local-name="włoski" class="interlanguage-link-target"><span>Italiano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-he mw-list-item"><a href="https://he.wikipedia.org/wiki/%D7%9B%D7%A8%D7%95%D7%9E%D7%95%D7%93%D7%99%D7%A0%D7%9E%D7%99%D7%A7%D7%94_%D7%A7%D7%95%D7%95%D7%A0%D7%98%D7%99%D7%AA" title="כרומודינמיקה קוונטית – hebrajski" lang="he" hreflang="he" data-title="כרומודינמיקה קוונטית" data-language-autonym="עברית" data-language-local-name="hebrajski" class="interlanguage-link-target"><span>עברית</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kk mw-list-item"><a href="https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D1%82%D1%82%D1%8B%D2%9B_%D1%85%D1%80%D0%BE%D0%BC%D0%BE%D0%B4%D0%B8%D0%BD%D0%B0%D0%BC%D0%B8%D0%BA%D0%B0" title="Кванттық хромодинамика – kazachski" lang="kk" hreflang="kk" data-title="Кванттық хромодинамика" data-language-autonym="Қазақша" data-language-local-name="kazachski" class="interlanguage-link-target"><span>Қазақша</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-la mw-list-item"><a href="https://la.wikipedia.org/wiki/Chromodynamice_Quantica" title="Chromodynamice Quantica – łaciński" lang="la" hreflang="la" data-title="Chromodynamice Quantica" data-language-autonym="Latina" data-language-local-name="łaciński" class="interlanguage-link-target"><span>Latina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lt mw-list-item"><a href="https://lt.wikipedia.org/wiki/Kvantin%C4%97_chromodinamika" title="Kvantinė chromodinamika – litewski" lang="lt" hreflang="lt" data-title="Kvantinė chromodinamika" data-language-autonym="Lietuvių" data-language-local-name="litewski" class="interlanguage-link-target"><span>Lietuvių</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hu mw-list-item"><a href="https://hu.wikipedia.org/wiki/Kvantum-sz%C3%ADndinamika" title="Kvantum-színdinamika – węgierski" lang="hu" hreflang="hu" data-title="Kvantum-színdinamika" data-language-autonym="Magyar" data-language-local-name="węgierski" class="interlanguage-link-target"><span>Magyar</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ms mw-list-item"><a href="https://ms.wikipedia.org/wiki/Kromodinamik_kuantum" title="Kromodinamik kuantum – malajski" lang="ms" hreflang="ms" data-title="Kromodinamik kuantum" data-language-autonym="Bahasa Melayu" data-language-local-name="malajski" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Melayu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nl mw-list-item"><a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Kwantumchromodynamica" title="Kwantumchromodynamica – niderlandzki" lang="nl" hreflang="nl" data-title="Kwantumchromodynamica" data-language-autonym="Nederlands" data-language-local-name="niderlandzki" class="interlanguage-link-target"><span>Nederlands</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ja mw-list-item"><a href="https://ja.wikipedia.org/wiki/%E9%87%8F%E5%AD%90%E8%89%B2%E5%8A%9B%E5%AD%A6" title="量子色力学 – japoński" lang="ja" hreflang="ja" data-title="量子色力学" data-language-autonym="日本語" data-language-local-name="japoński" class="interlanguage-link-target"><span>日本語</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nn mw-list-item"><a href="https://nn.wikipedia.org/wiki/Kvantekromodynamikk" title="Kvantekromodynamikk – norweski (nynorsk)" lang="nn" hreflang="nn" data-title="Kvantekromodynamikk" data-language-autonym="Norsk nynorsk" data-language-local-name="norweski (nynorsk)" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk nynorsk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-oc mw-list-item"><a href="https://oc.wikipedia.org/wiki/Cromodinamica_quantica" title="Cromodinamica quantica – oksytański" lang="oc" hreflang="oc" data-title="Cromodinamica quantica" data-language-autonym="Occitan" data-language-local-name="oksytański" class="interlanguage-link-target"><span>Occitan</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uz mw-list-item"><a href="https://uz.wikipedia.org/wiki/Kvant_xromodinamikasi_(KXD)" title="Kvant xromodinamikasi (KXD) – uzbecki" lang="uz" hreflang="uz" data-title="Kvant xromodinamikasi (KXD)" data-language-autonym="Oʻzbekcha / ўзбекча" data-language-local-name="uzbecki" class="interlanguage-link-target"><span>Oʻzbekcha / ўзбекча</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pa mw-list-item"><a href="https://pa.wikipedia.org/wiki/%E0%A8%95%E0%A9%81%E0%A8%86%E0%A8%82%E0%A8%9F%E0%A8%AE_%E0%A8%95%E0%A9%8D%E0%A8%B0%E0%A9%8B%E0%A8%AE%E0%A9%8B%E0%A8%A1%E0%A8%BE%E0%A8%87%E0%A8%A8%E0%A8%BE%E0%A8%AE%E0%A8%BF%E0%A8%95%E0%A8%B8" title="ਕੁਆਂਟਮ ਕ੍ਰੋਮੋਡਾਇਨਾਮਿਕਸ – pendżabski" lang="pa" hreflang="pa" data-title="ਕੁਆਂਟਮ ਕ੍ਰੋਮੋਡਾਇਨਾਮਿਕਸ" data-language-autonym="ਪੰਜਾਬੀ" data-language-local-name="pendżabski" class="interlanguage-link-target"><span>ਪੰਜਾਬੀ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pt mw-list-item"><a href="https://pt.wikipedia.org/wiki/Cromodin%C3%A2mica_qu%C3%A2ntica" title="Cromodinâmica quântica – portugalski" lang="pt" hreflang="pt" data-title="Cromodinâmica quântica" data-language-autonym="Português" data-language-local-name="portugalski" class="interlanguage-link-target"><span>Português</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ro mw-list-item"><a href="https://ro.wikipedia.org/wiki/Cromodinamic%C4%83_cuantic%C4%83" title="Cromodinamică cuantică – rumuński" lang="ro" hreflang="ro" data-title="Cromodinamică cuantică" data-language-autonym="Română" data-language-local-name="rumuński" class="interlanguage-link-target"><span>Română</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ru mw-list-item"><a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D1%82%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D1%8F_%D1%85%D1%80%D0%BE%D0%BC%D0%BE%D0%B4%D0%B8%D0%BD%D0%B0%D0%BC%D0%B8%D0%BA%D0%B0" title="Квантовая хромодинамика – rosyjski" lang="ru" hreflang="ru" data-title="Квантовая хромодинамика" data-language-autonym="Русский" data-language-local-name="rosyjski" class="interlanguage-link-target"><span>Русский</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-simple mw-list-item"><a href="https://simple.wikipedia.org/wiki/Quantum_chromodynamics" title="Quantum chromodynamics – Simple English" lang="en-simple" hreflang="en-simple" data-title="Quantum chromodynamics" data-language-autonym="Simple English" data-language-local-name="Simple English" class="interlanguage-link-target"><span>Simple English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sk mw-list-item"><a href="https://sk.wikipedia.org/wiki/Kvantov%C3%A1_chromodynamika" title="Kvantová chromodynamika – słowacki" lang="sk" hreflang="sk" data-title="Kvantová chromodynamika" data-language-autonym="Slovenčina" data-language-local-name="słowacki" class="interlanguage-link-target"><span>Slovenčina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sr mw-list-item"><a href="https://sr.wikipedia.org/wiki/Kvantna_hromodinamika" title="Kvantna hromodinamika – serbski" lang="sr" hreflang="sr" data-title="Kvantna hromodinamika" data-language-autonym="Српски / srpski" data-language-local-name="serbski" class="interlanguage-link-target"><span>Српски / srpski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fi mw-list-item"><a href="https://fi.wikipedia.org/wiki/Kvanttiv%C3%A4ridynamiikka" title="Kvanttiväridynamiikka – fiński" lang="fi" hreflang="fi" data-title="Kvanttiväridynamiikka" data-language-autonym="Suomi" data-language-local-name="fiński" class="interlanguage-link-target"><span>Suomi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sv mw-list-item"><a href="https://sv.wikipedia.org/wiki/Kvantkromodynamik" title="Kvantkromodynamik – szwedzki" lang="sv" hreflang="sv" data-title="Kvantkromodynamik" data-language-autonym="Svenska" data-language-local-name="szwedzki" class="interlanguage-link-target"><span>Svenska</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tr mw-list-item"><a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/Kuantum_renk_dinami%C4%9Fi" title="Kuantum renk dinamiği – turecki" lang="tr" hreflang="tr" data-title="Kuantum renk dinamiği" data-language-autonym="Türkçe" data-language-local-name="turecki" class="interlanguage-link-target"><span>Türkçe</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uk mw-list-item"><a href="https://uk.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D1%82%D0%BE%D0%B2%D0%B0_%D1%85%D1%80%D0%BE%D0%BC%D0%BE%D0%B4%D0%B8%D0%BD%D0%B0%D0%BC%D1%96%D0%BA%D0%B0" title="Квантова хромодинаміка – ukraiński" lang="uk" hreflang="uk" data-title="Квантова хромодинаміка" data-language-autonym="Українська" data-language-local-name="ukraiński" class="interlanguage-link-target"><span>Українська</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ur mw-list-item"><a href="https://ur.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D9%82%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C%DB%81_%D9%84%D9%88%D9%86%DB%8C_%D8%AD%D8%B1%DA%A9%DB%8C%D8%A7%D8%AA" title="مقداریہ لونی حرکیات – urdu" lang="ur" hreflang="ur" data-title="مقداریہ لونی حرکیات" data-language-autonym="اردو" data-language-local-name="urdu" class="interlanguage-link-target"><span>اردو</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vi mw-list-item"><a href="https://vi.wikipedia.org/wiki/Thuy%E1%BA%BFt_s%E1%BA%AFc_%C4%91%E1%BB%99ng_l%E1%BB%B1c_h%E1%BB%8Dc_l%C6%B0%E1%BB%A3ng_t%E1%BB%AD" title="Thuyết sắc động lực học lượng tử – wietnamski" lang="vi" hreflang="vi" data-title="Thuyết sắc động lực học lượng tử" data-language-autonym="Tiếng Việt" data-language-local-name="wietnamski" class="interlanguage-link-target"><span>Tiếng Việt</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh mw-list-item"><a href="https://zh.wikipedia.org/wiki/%E9%87%8F%E5%AD%90%E8%89%B2%E5%8B%95%E5%8A%9B%E5%AD%B8" title="量子色動力學 – chiński" lang="zh" hreflang="zh" data-title="量子色動力學" data-language-autonym="中文" data-language-local-name="chiński" class="interlanguage-link-target"><span>中文</span></a></li> </ul> <div class="after-portlet after-portlet-lang"><span class="wb-langlinks-edit wb-langlinks-link"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q238170#sitelinks-wikipedia" title="Edytuj linki pomiędzy wersjami językowymi" class="wbc-editpage">Edytuj linki</a></span></div> </div> </div> </div> </header> <div class="vector-page-toolbar"> <div class="vector-page-toolbar-container"> <div id="left-navigation"> <nav aria-label="Przestrzenie nazw"> <div id="p-associated-pages" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-associated-pages" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-nstab-main" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Chromodynamika_kwantowa" title="Zobacz stronę treści [c]" accesskey="c"><span>Artykuł</span></a></li><li id="ca-talk" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Dyskusja:Chromodynamika_kwantowa" rel="discussion" title="Dyskusja o zawartości tej strony [t]" accesskey="t"><span>Dyskusja</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown emptyPortlet" > <input type="checkbox" id="vector-variants-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Zmień wariant języka" > <label id="vector-variants-dropdown-label" for="vector-variants-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">polski</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-variants" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-variants emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> <div id="right-navigation" class="vector-collapsible"> <nav aria-label="Widok"> <div id="p-views" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-views" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-view" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Chromodynamika_kwantowa"><span>Czytaj</span></a></li><li id="ca-ve-edit" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Chromodynamika_kwantowa&veaction=edit" title="Edytuj tę stronę [v]" accesskey="v"><span>Edytuj</span></a></li><li id="ca-edit" class="collapsible vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Chromodynamika_kwantowa&action=edit" title="Edycja kodu źródłowego strony [e]" accesskey="e"><span>Edytuj kod źródłowy</span></a></li><li id="ca-history" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Chromodynamika_kwantowa&action=history" title="Starsze wersje tej strony [h]" accesskey="h"><span>Wyświetl historię</span></a></li> </ul> </div> </div> </nav> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Narzędzia dla stron"> <div id="vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown vector-page-tools-dropdown" > <input type="checkbox" id="vector-page-tools-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Narzędzia" > <label id="vector-page-tools-dropdown-label" for="vector-page-tools-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">Narzędzia</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-tools-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-page-tools" class="vector-page-tools vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-page-tools-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="page-tools-pinned" data-pinnable-element-id="vector-page-tools" data-pinned-container-id="vector-page-tools-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-page-tools-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Narzędzia</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.pin">przypnij</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.unpin">ukryj</button> </div> <div id="p-cactions" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-cactions emptyPortlet vector-has-collapsible-items" title="Więcej opcji" > <div class="vector-menu-heading"> Działania </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-more-view" class="selected vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/wiki/Chromodynamika_kwantowa"><span>Czytaj</span></a></li><li id="ca-more-ve-edit" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Chromodynamika_kwantowa&veaction=edit" title="Edytuj tę stronę [v]" accesskey="v"><span>Edytuj</span></a></li><li id="ca-more-edit" class="collapsible vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Chromodynamika_kwantowa&action=edit" title="Edycja kodu źródłowego strony [e]" accesskey="e"><span>Edytuj kod źródłowy</span></a></li><li id="ca-more-history" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Chromodynamika_kwantowa&action=history"><span>Wyświetl historię</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-tb" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-tb" > <div class="vector-menu-heading"> Ogólne </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-whatlinkshere" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:Linkuj%C4%85ce/Chromodynamika_kwantowa" title="Pokaż listę wszystkich stron linkujących do tej strony [j]" accesskey="j"><span>Linkujące</span></a></li><li id="t-recentchangeslinked" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:Zmiany_w_linkowanych/Chromodynamika_kwantowa" rel="nofollow" title="Ostatnie zmiany w stronach, do których ta strona linkuje [k]" accesskey="k"><span>Zmiany w linkowanych</span></a></li><li id="t-upload" class="mw-list-item"><a href="//pl.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Prześlij_plik" title="Prześlij pliki [u]" accesskey="u"><span>Prześlij plik</span></a></li><li id="t-specialpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:Strony_specjalne" title="Lista wszystkich stron specjalnych [q]" accesskey="q"><span>Strony specjalne</span></a></li><li id="t-permalink" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Chromodynamika_kwantowa&oldid=71675889" title="Stały link do tej wersji tej strony"><span>Link do tej wersji</span></a></li><li id="t-info" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Chromodynamika_kwantowa&action=info" title="Więcej informacji na temat tej strony"><span>Informacje o tej stronie</span></a></li><li id="t-cite" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:Cytuj&page=Chromodynamika_kwantowa&id=71675889&wpFormIdentifier=titleform" title="Informacja o tym jak należy cytować tę stronę"><span>Cytowanie tego artykułu</span></a></li><li id="t-urlshortener" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:Skr%C3%B3%C4%87_adres_URL&url=https%3A%2F%2Fpl.wikipedia.org%2Fw%2Findex.php%3Ftitle%3DChromodynamika_kwantowa%26section%3D11%26veaction%3Dedit"><span>Zobacz skrócony adres URL</span></a></li><li id="t-urlshortener-qrcode" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:Kod_QR&url=https%3A%2F%2Fpl.wikipedia.org%2Fw%2Findex.php%3Ftitle%3DChromodynamika_kwantowa%26section%3D11%26veaction%3Dedit"><span>Pobierz kod QR</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-coll-print_export" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-coll-print_export" > <div class="vector-menu-heading"> Drukuj lub eksportuj </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="coll-create_a_book" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCka&bookcmd=book_creator&referer=Chromodynamika+kwantowa"><span>Utwórz książkę</span></a></li><li id="coll-download-as-rl" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:DownloadAsPdf&page=Chromodynamika_kwantowa&action=show-download-screen"><span>Pobierz jako PDF</span></a></li><li id="t-print" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Chromodynamika_kwantowa&printable=yes" title="Wersja do wydruku [p]" accesskey="p"><span>Wersja do druku</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-wikibase-otherprojects" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-wikibase-otherprojects" > <div class="vector-menu-heading"> W innych projektach </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-commons mw-list-item"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Quantum_chromodynamics" hreflang="en"><span>Wikimedia Commons</span></a></li><li id="t-wikibase" class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikibase-dataitem mw-list-item"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q238170" title="Link do powiązanego elementu w repozytorium danych [g]" accesskey="g"><span>Element Wikidanych</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> </div> <div class="vector-column-end"> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Narzędzia dla stron"> <div id="vector-page-tools-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Wygląd"> <div id="vector-appearance-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-appearance" class="vector-appearance vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-appearance-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="appearance-pinned" data-pinnable-element-id="vector-appearance" data-pinned-container-id="vector-appearance-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-appearance-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Wygląd</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.pin">przypnij</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.unpin">ukryj</button> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> <div id="bodyContent" class="vector-body" aria-labelledby="firstHeading" data-mw-ve-target-container> <div class="vector-body-before-content"> <div class="mw-indicators"> </div> <div id="siteSub" class="noprint">Z Wikipedii, wolnej encyklopedii</div> </div> <div id="contentSub"><div id="mw-content-subtitle"></div></div> <div id="mw-content-text" class="mw-body-content"><div class="mw-content-ltr mw-parser-output" lang="pl" dir="ltr"><div class="metadata plainlinks mbox mbox-content" tabindex="0"><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r75358068">.mw-parser-output .mbox{border:1px solid var(--border-color-base,#a2a9b1);border-left:10px solid var(--color-progressive,#36c);background-color:var(--background-color-neutral-subtle,#f8f9fa);box-sizing:border-box;margin:0 10%0.5em 10%;display:grid;padding:.3em;gap:.3em;grid-template-columns:60px 1fr;align-items:center;word-break:break-word}.mw-parser-output .mbox.with-iconright{grid-template-columns:60px 1fr min-content}.mw-parser-output .mbox.without-icon{grid-template-columns:1fr}.mw-parser-output .mbox-iconright,.mw-parser-output .mbox-icon{justify-self:center}.mw-parser-output .mbox-icon img{max-width:100%;object-fit:contain}.mw-parser-output .mbox p{font-size:inherit}@media(max-width:720px){.mw-parser-output .mbox{margin-left:0;margin-right:0}}@media(max-width:600px){.mw-parser-output .mbox{width:100%}}@media(max-width:450px){.mw-parser-output .mbox-iconright{grid-row:2;grid-column:1/span 2;justify-self:end}.mw-parser-output .mbox.with-iconright{grid-template-columns:40px 1fr}.mw-parser-output .mbox{grid-template-columns:40px 1fr;font-size:0.85rem}}.mw-parser-output .mbox+.mbox{margin-top:calc(-0.5em + 2px)}.mw-parser-output .mbox.mbox-serious{border-left-color:#d33}.mw-parser-output .mbox.mbox-content{border-left-color:#f28500}.mw-parser-output .mbox.mbox-notice{border-left-color:var(--color-progressive,#36c)}.mw-parser-output .mbox.mbox-merge{border-left-color:#9932cc}body.ns-6 .mw-parser-output .mbox{width:unset;max-width:unset}</style> <div class="mbox-icon"> <div><span class="notpageimage" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/00/REF_new_%28questionmark%29.svg/50px-REF_new_%28questionmark%29.svg.png" decoding="async" width="50" height="50" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/00/REF_new_%28questionmark%29.svg/75px-REF_new_%28questionmark%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/00/REF_new_%28questionmark%29.svg/100px-REF_new_%28questionmark%29.svg.png 2x" data-file-width="128" data-file-height="128" /></span></span></div></div> <div class="mbox-text"><b>Ten artykuł od 2012-12 zawiera treści, przy których <a href="/wiki/Wikipedia:Weryfikowalno%C5%9B%C4%87" title="Wikipedia:Weryfikowalność">brakuje odnośników do źródeł</a>.</b><div class="hide-when-compact">Należy dodać <b><a href="/wiki/Pomoc:Przypisy" title="Pomoc:Przypisy">przypisy</a></b> do treści niemających odnośników do źródeł. Dodanie listy <a href="/wiki/Wikipedia:Bibliografia" title="Wikipedia:Bibliografia">źródeł bibliograficznych</a> jest problematyczne, ponieważ nie wiadomo, które treści one uźródławiają.<br /><small><i>Sprawdź w źródłach:</i> <span class="plainlinks"> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://encyklopedia.pwn.pl/szukaj/Chromodynamika+kwantowa.html">Encyklopedia PWN</a> • <a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?as_brr=0&as_pub=-icon&q=%22Chromodynamika+kwantowa%22">Google Books</a> • <a rel="nofollow" class="external text" href="http://scholar.google.com/scholar?q=%22Chromodynamika+kwantowa%22">Google Scholar</a> • <a rel="nofollow" class="external text" href="https://fbc.pionier.net.pl/search#fq={!tag=dcterms_accessRights}dcterms_accessRights%3A%22Dost%C4%99p%20otwarty%22&q=%22Chromodynamika+kwantowa%22">Federacja Bibliotek Cyfrowych</a> • <a rel="nofollow" class="external text" href="https://bazhum.muzhp.pl/artykul/lista/?generalQuery=%22Chromodynamika+kwantowa%22">BazHum</a> • <a rel="nofollow" class="external text" href="https://yadda.icm.edu.pl/baztech/search/page.action?qt=SEARCH&q=c_0language_0eq.all*sc.article*c_0keywords_0eq.Chromodynamika+kwantowa*l_0*c_0fulltext_0eq.all">BazTech</a> • <a rel="nofollow" class="external text" href="https://rcin.org.pl/dlibra/results?q=%22Chromodynamika+kwantowa%22&action=SimpleSearchAction&type=-6&p=0">RCIN</a> • Internet Archive (<a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/texts?query=%22Chromodynamika+kwantowa%22">texts</a> / <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/inlibrary?query=%22Chromodynamika+kwantowa%22">inlibrary</a>)</span></small><br /><span style="color: var(--color-subtle, #54595d); font-size:80%">Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w <a href="/wiki/Dyskusja:Chromodynamika_kwantowa" title="Dyskusja:Chromodynamika kwantowa">dyskusji tego artykułu</a>.</span><br /><span style="color: var(--color-subtle, #54595d); font-size:80%"> Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon <a href="/wiki/Szablon:Dopracowa%C4%87" title="Szablon:Dopracować">{{Dopracować}}</a> z tego artykułu.</span></div></div> </div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Neutron_quark_structure.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bf/Neutron_quark_structure.svg/220px-Neutron_quark_structure.svg.png" decoding="async" width="220" height="220" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bf/Neutron_quark_structure.svg/330px-Neutron_quark_structure.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bf/Neutron_quark_structure.svg/440px-Neutron_quark_structure.svg.png 2x" data-file-width="800" data-file-height="800" /></a><figcaption>Struktura <a href="/wiki/Neutron" title="Neutron">neutronu</a> składającego się z trzech <a href="/wiki/Kwark" title="Kwark">kwarków</a>: dwóch <a href="/wiki/Kwark_dolny" title="Kwark dolny">kwarków dolnych</a> (d) i jednego <a href="/wiki/Kwark_g%C3%B3rny" title="Kwark górny">kwarku górnego</a> (u), tworzących układ (udd) związanych ze sobą <a href="/wiki/Oddzia%C5%82ywanie_silne" title="Oddziaływanie silne">oddziaływaniem silnym</a> przenoszonym przez <a href="/wiki/Gluon" title="Gluon">gluony</a>.</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:QCD.gif" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/20/QCD.gif/220px-QCD.gif" decoding="async" width="220" height="160" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/20/QCD.gif/330px-QCD.gif 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/2/20/QCD.gif 2x" data-file-width="400" data-file-height="291" /></a><figcaption>Przykład oddziaływania silnego w neutronie. Kwarki w neutronie mają różne <a href="/wiki/%C5%81adunek_kolorowy" title="Ładunek kolorowy">ładunki koloru</a>, których zmiana następuje poprzez wymianę <a href="/wiki/Gluon" title="Gluon">gluonów</a>.</figcaption></figure> <p><b>Chromodynamika kwantowa</b> (<a href="/wiki/J%C4%99zyk_angielski" title="Język angielski">ang.</a> <i>quantum chromodynamics</i> – QCD) – teoria oddziaływań silnych, czyli <a href="/wiki/Kwantowa_teoria_pola" title="Kwantowa teoria pola">kwantowa teoria pola</a> opisująca <a href="/wiki/Oddzia%C5%82ywanie_silne" title="Oddziaływanie silne">oddziaływanie silne</a><sup id="cite_ref-1" class="reference"><a href="#cite_note-1">[1]</a></sup>, najsilniejsze z <a href="/wiki/Oddzia%C5%82ywania_podstawowe" title="Oddziaływania podstawowe">oddziaływań podstawowych</a>. Chromodynamika to nieabelowa (nieprzemienna) teoria z <a href="/wiki/Cechowanie_(fizyka)" title="Cechowanie (fizyka)">cechowaniem</a>. <a href="/wiki/Grupa_(matematyka)" title="Grupa (matematyka)">Grupą</a> <a href="/wiki/Grupa_cechowania" class="mw-redirect" title="Grupa cechowania">cechowania</a> jest grupa SU(3). Jest częścią <a href="/wiki/Model_standardowy" title="Model standardowy">Modelu Standardowego</a>. Trwają próby połączenia grupy SU(3) z <a href="/wiki/Grupa_SU(2)" title="Grupa SU(2)">grupą SU(2)</a> x <a href="/wiki/Grupa_okr%C4%99gu" title="Grupa okręgu">U(1)</a> <a href="/wiki/Teoria_oddzia%C5%82ywa%C5%84_elektros%C5%82abych" title="Teoria oddziaływań elektrosłabych">teorii oddziaływań elektrosłabych</a>. Nazywa się to <a href="/wiki/Teorie_wielkiej_unifikacji" title="Teorie wielkiej unifikacji">teoriami wielkiej unifikacji</a>. </p><p>W oddziaływaniach silnych uczestniczą cząstki obdarzone <a href="/wiki/%C5%81adunek_kolorowy" title="Ładunek kolorowy">ładunkiem koloru</a> bądź zbudowane z takich cząstek. Ruchy i przemiany tych cząstek tłumaczy się wymianą <a href="/wiki/Bozony" title="Bozony">bozonów</a> zwanych <a href="/wiki/Gluon" title="Gluon">gluonami</a>. <a href="/wiki/Fermiony" title="Fermiony">Fermiony</a> obdarzone ładunkiem koloru zwane są <a href="/wiki/Kwark" title="Kwark">kwarkami</a>. Znamy sześć kwarków i sześć <a href="/wiki/Antykwark" title="Antykwark">antykwarków</a>. </p><p>QCD posiada dwie osobne właściwości: </p> <ul><li><b><a href="/wiki/Uwi%C4%99zienie_koloru" title="Uwięzienie koloru">Uwięzienie koloru</a></b>, które oznacza, że siła pomiędzy kwarkami nie maleje, gdy są rozdzielone. Z tego powodu potrzeba nieskończenie wiele energii, żeby rozdzielić dwa kwarki. Pozostają one na zawsze złączone w hadronach, takich jak <a href="/wiki/Proton" title="Proton">proton</a> czy <a href="/wiki/Neutron" title="Neutron">neutron</a>. Chociaż jest analitycznie nieudowodnione, uważa się, że zjawisko uwięzienia jest prawdziwe, gdyż wyjaśnia porażkę poszukiwań <a href="/w/index.php?title=Wolne_kwarki&action=edit&redlink=1" class="new" title="Wolne kwarki (strona nie istnieje)">wolnych kwarków</a> i jest łatwe do zademonstrowania w <a href="/w/index.php?title=Kratowa_chromodynamika_kwantowa&action=edit&redlink=1" class="new" title="Kratowa chromodynamika kwantowa (strona nie istnieje)">kratowej chromodynamice kwantowej</a>.</li> <li><b><a href="/wiki/Swoboda_asymptotyczna" title="Swoboda asymptotyczna">Swoboda asymptotyczna</a></b>, która oznacza, że w wysoko energetycznych reakcjach kwarki i gluony oddziałują bardzo słabo. Owo przewidywanie QCD zostało po raz pierwszy odkryte we wczesnych latach 70. przez <a href="/wiki/H._David_Politzer" title="H. David Politzer">Davida Politzera</a> oraz <a href="/wiki/Frank_Wilczek" title="Frank Wilczek">Franka Wilczka</a> i <a href="/wiki/David_Gross" title="David Gross">Davida Grossa</a>. Za swoją pracę zostali oni nagrodzeni w 2004 roku <a href="/wiki/Laureaci_Nagrody_Nobla_w_dziedzinie_fizyki" title="Laureaci Nagrody Nobla w dziedzinie fizyki">nagrodą Nobla z fizyki</a>.</li></ul> <p>Nie jest znana dokładna linia przejścia fazowego pomiędzy tymi dwoma własnościami. Uwięzienie dominuje w reakcjach nisko energetycznych, ale w miarę wzrostu energii, zaczyna dominować swoboda asymptotyczna. </p> <meta property="mw:PageProp/toc" /> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Opis_ogólny"><span id="Opis_og.C3.B3lny"></span>Opis ogólny</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Chromodynamika_kwantowa&veaction=edit&section=1" title="Edytuj sekcję: Opis ogólny" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Chromodynamika_kwantowa&action=edit&section=1" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Opis ogólny"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Istnieją trzy <a href="/wiki/%C5%81adunek_kolorowy" title="Ładunek kolorowy">ładunki kolorowe</a>: czerwony, zielony i niebieski oraz trzy ładunki, którymi obdarzone są antykwarki: antyczerwony, antyzielony i antyniebieski. Ponieważ nigdy nie zaobserwowano swobodnej cząstki naładowanej kolorowo, powstała hipoteza głosząca, że swobodne mogą być jedynie cząstki kolorowo neutralne (białe). Nazywa się ją hipotezą <i>uwięzienia kwarków</i>. Chromodynamika tłumaczy to w ten sposób, że <a href="/wiki/Si%C5%82a_przyci%C4%85gania" title="Siła przyciągania">siła przyciągania</a> między kwarkami rośnie wraz ze zwiększaniem odległości. Dotyczy to wszystkich cząstek obdarzonych kolorem, np. <a href="/wiki/Gluon" title="Gluon">gluonów</a>. </p><p>Chociaż każdy kwark posiada kolor, to jednak wciąż zmienia go poprzez wymianę gluonów. Z tego powodu niemożliwe jest określenie koloru kwarku w danej chwili, a każdy stan kwarku (o określonym <a href="/wiki/%C5%81adunek_elektryczny" title="Ładunek elektryczny">ładunku</a> i <a href="/wiki/Masa_(fizyka)" title="Masa (fizyka)">masie</a>) o dowolnym kolorze uważa się za tę samą cząstkę (dlatego mamy sześć, a nie osiemnaście kwarków). </p><p>Gluony są to <a href="/wiki/Bozony" title="Bozony">bozony</a> posiadające ładunek koloru. Każdy gluon przenosi dwa kolory: jeden kolor i jeden antykolor. Przykładowo istnieje gluon czerwono-antyniebieski i zielono-antyczerwony. Wynikałoby z tego, że istnieje dziewięć gluonów. Jednak pewne reguły <a href="/wiki/Mechanika_kwantowa" title="Mechanika kwantowa">mechaniki kwantowej</a> nakładają na chromodynamikę ograniczenie, które powoduje, że istnieje tylko osiem gluonów. Tłumaczy się to w ten sposób, że trzy gluony neutralne (zielono-antyzielony, czerwono-antyczerwony, niebiesko-antyniebieski) są „wymieszane” i tworzą tylko dwie cząstki fizyczne. </p><p>Ponieważ gluony są obdarzone ładunkiem koloru, także między nimi dochodzi do oddziaływań z wymianą gluonów. Nazywa się to samooddziaływaniem. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Historia">Historia</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Chromodynamika_kwantowa&veaction=edit&section=2" title="Edytuj sekcję: Historia" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Chromodynamika_kwantowa&action=edit&section=2" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Historia"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Teorię QCD zaproponowali 40 lat temu <a href="/wiki/Murray_Gell-Mann" title="Murray Gell-Mann">Murray Gell-Mann</a> z Haraldem Fritzschem i Heinrichem Leutwylerem w pracy pt. <i>Advantages of the color octet gluon picture</i> wydanej w 1973<sup id="cite_ref-2" class="reference"><a href="#cite_note-2">[2]</a></sup><sup id="cite_ref-3" class="reference"><a href="#cite_note-3">[3]</a></sup>. </p><p>Wraz z wynalezieniem <a href="/wiki/Komora_p%C4%99cherzykowa" title="Komora pęcherzykowa">komory pęcherzykowej</a> oraz <a href="/wiki/Komora_iskrowa" title="Komora iskrowa">komory iskrowej</a> w latach 50. XX w. odkryto dużą i stale rosnącą ilość cząstek zwanych <a href="/wiki/Hadrony" title="Hadrony">hadronami</a>. Wydawało się, że wszystkie te cząstki nie mogą być <a href="/wiki/Cz%C4%85stki_fundamentalne" title="Cząstki fundamentalne">fundamentalne</a>. Najpierw zostały one sklasyfikowane według <a href="/wiki/%C5%81adunek_elektryczny" title="Ładunek elektryczny">ładunku</a> i <a href="/wiki/Izospin" title="Izospin">izospinu</a> przez <a href="/wiki/Eugene_Wigner" title="Eugene Wigner">Eugene Wignera</a> i <a href="/wiki/Werner_Heisenberg" title="Werner Heisenberg">Wernera Heisenberga</a>, a w 1953 według <a href="/wiki/Cz%C4%85stki_dziwne" title="Cząstki dziwne">dziwności</a> przez <a href="/wiki/Murray_Gell-Mann" title="Murray Gell-Mann">Murraya Gell-Manna</a> i <a href="/wiki/Kazuhiko_Nishijima" title="Kazuhiko Nishijima">Kazuhiko Nishijimę</a>. W celu lepszej orientacji, hadrony zostały posortowane w grupy o podobnej masie i właściwościach przy użyciu <a href="/wiki/%C5%9Acie%C5%BCka_o%C5%9Bmiokrotna" title="Ścieżka ośmiokrotna">ścieżki ośmiokrotnej</a>, wynalezionej w 1961 przez Gell-Manna i <a href="/wiki/Juwal_Ne%E2%80%99eman" title="Juwal Ne’eman">Yuval Ne’emana</a>. Gell-Mann i <a href="/wiki/George_Zweig" title="George Zweig">George Zweig</a>, skorygowawszy wcześniejsze podejście <a href="/w/index.php?title=Shoichi_Sakata&action=edit&redlink=1" class="new" title="Shoichi Sakata (strona nie istnieje)">Shoichi Sakaty</a>, zaproponowali w 1963 roku wyjaśnienie struktury grup przez istnienie trzech <a href="/wiki/Zapach_(mechanika_kwantowa)" title="Zapach (mechanika kwantowa)">zapachów</a> mniejszych cząstek wewnątrz hadronów: <a href="/wiki/Kwark" title="Kwark">kwarków</a>. </p><p>Prawdopodobnie pierwsza wzmianka, że kwarki powinny posiadać dodatkową <a href="/wiki/Liczby_kwantowe" title="Liczby kwantowe">liczbę kwantową</a>, miała miejsce<sup id="cite_ref-4" class="reference"><a href="#cite_note-4">[4]</a></sup> w postaci przypisu w przeddruku do <a href="/w/index.php?title=Boris_Struminsky&action=edit&redlink=1" class="new" title="Boris Struminsky (strona nie istnieje)">Borisa Struminskiego</a><sup id="cite_ref-struminsky_5-0" class="reference"><a href="#cite_note-struminsky-5">[5]</a></sup>, w związku z Ω<sup>−</sup> <a href="/wiki/Hiperony" title="Hiperony">hiperonem</a>, złożonym z trzech <a href="/wiki/Kwark_dziwny" title="Kwark dziwny">kwarków dziwnych</a> o równoległych spinach (sytuacja taka jest niezwykła, ponieważ kwarki są <a href="/wiki/Fermiony" title="Fermiony">fermionami</a>, więc taka kombinacja jest zabroniona przez <a href="/wiki/Regu%C5%82a_Pauliego" title="Reguła Pauliego">zakaz Pauliego</a>): </p> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r74506874">.mw-parser-output div.cytat{display:table;border:1px solid #a2a9b1;padding:0;margin-top:0.5em;margin-bottom:0.8em;background:#f8f9fa}.mw-parser-output div.cytat>blockquote{margin:0;padding:0.5em 1.5em}.mw-parser-output div.cytat-zrodlo{text-align:right;padding:0 1em 0.5em 1.5em}.mw-parser-output div.cytat-zrodlo::before{content:"— "}.mw-parser-output div.cytat.środek{margin-left:auto;margin-right:auto}.mw-parser-output div.cytat.prawy{float:right;clear:right;margin-left:1.4em}.mw-parser-output div.cytat.lewy{float:left;clear:left;margin-right:1.4em}.mw-parser-output div.cytat.prawy:not([style]),.mw-parser-output div.cytat.lewy:not([style]){max-width:25em}@media screen{html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output div.cytat{background-color:#202122;border-color:#2e3136}}@media screen and (prefers-color-scheme:dark){html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output div.cytat{background-color:#202122;border-color:#2e3136}}</style><div class="cytat środek"> <blockquote> <p>Trzy identyczne kwarki nie mogą utworzyć antysymetrycznego stanu S. W celu utworzenia antysymetrycznego orbitalu S, kwark musi posiadać dodatkową liczbę kwantową. </p> </blockquote> <div class="cytat-zrodlo">B. V. Struminsky, Magnetic moments of barions in the quark model, <a href="/w/index.php?title=JINR&action=edit&redlink=1" class="new" title="JINR (strona nie istnieje)">JINR</a>-Preprint P-1939, Dubna, Submitted on January 7, 1965</div> </div> <p>Boris Struminski był studentem <a href="/wiki/Niko%C5%82aj_Bogolubow" title="Nikołaj Bogolubow">Nikołaja Bogolubowa</a>. Problem rozważany w tym przeddruku został zasugerowany przez Nikołaja Bogolubowa, który pomagał Struminskiemu w badaniach<sup id="cite_ref-struminsky_5-1" class="reference"><a href="#cite_note-struminsky-5">[5]</a></sup>. Na początku 1965 roku Nikołaj Bogolubow, <a href="/w/index.php?title=Boris_Struminski&action=edit&redlink=1" class="new" title="Boris Struminski (strona nie istnieje)">Boris Struminski</a> i <a href="/w/index.php?title=Albert_Tawchelidze&action=edit&redlink=1" class="new" title="Albert Tawchelidze (strona nie istnieje)">Albert Tawchelidze</a> napisali przeddruk z bardziej dokładnym omówieniem dodatkowego kwantowego stopnia swobody kwarków<sup id="cite_ref-6" class="reference"><a href="#cite_note-6">[6]</a></sup>. </p><p>Podobna nietypowa sytuacja miała miejsce z <a href="/wiki/Delta_(cz%C4%85stka)" title="Delta (cząstka)">cząstką Δ<sup>++</sup></a>, która w modelu kwarkowym składała się z trzech <a href="/wiki/Kwark_g%C3%B3rny" title="Kwark górny">kwarków górnych</a> z jednakowymi spinami. W 1965 roku <a href="/w/index.php?title=Moo-Yang_Han&action=edit&redlink=1" class="new" title="Moo-Yang Han (strona nie istnieje)">Moo-Yang Han</a> wraz z <a href="/wiki/Yoichiro_Nambu" title="Yoichiro Nambu">Yoichiro Nambu</a> oraz <a href="/w/index.php?title=Oscar_W._Greenberg&action=edit&redlink=1" class="new" title="Oscar W. Greenberg (strona nie istnieje)">Oscar W. Greenberg</a> niezależnie rozwiązali problem przez posiadanie przez kwarki dodatkowego <a href="/wiki/Stopie%C5%84_swobody_(fizyka)" title="Stopień swobody (fizyka)">stopnia swobody</a> <a href="/wiki/Cechowanie_(fizyka)" title="Cechowanie (fizyka)">cechowania</a> <b>SU</b>(3), nazwanego później <a href="/wiki/%C5%81adunek_kolorowy" title="Ładunek kolorowy">ładunkiem koloru</a>. Han i Nambu odnotowali, że kwarki są uwięzione, lecz mogą oddziaływać poprzez wymianę oktetowego wektora <a href="/wiki/Bozony" title="Bozony">bozonów cechowania</a>: <a href="/wiki/Gluon" title="Gluon">gluonów</a>. </p><p>Ponieważ poszukiwania wolnych kwarków zawiodły, a definicja cząstki elementarnej mówi o cząstce, którą da się odizolować, Gell-Mann często powtarzał, że kwarki są zaledwie wygodną matematyczną konstrukcją, a nie realnymi cząstkami. Znaczenie tego oświadczenia było zazwyczaj jasne w kontekście: uważał, że kwarki są ukryte, ale również implikował, że oddziaływania silne przypuszczalnie nie będą się dały w pełni opisać <a href="/wiki/Kwantowa_teoria_pola" title="Kwantowa teoria pola">kwantową teorią pola</a>. </p><p><a href="/wiki/Richard_Feynman" title="Richard Feynman">Richard Feynman</a> przekonywał, że wysoko energetyczne eksperymenty pokazały, że kwarki są realnymi cząsteczkami: nazwał je <i>partonami</i> (<a href="/wiki/J%C4%99zyk_angielski" title="Język angielski">ang.</a> <em lang="en">part - część</em>). Pod pojęciem cząstki Feynman rozumiał obiekt, który podążał wzdłuż ścieżki, <a href="/wiki/Cz%C4%85stka_elementarna" title="Cząstka elementarna">cząstkę elementarną</a> w teorii pola. </p><p>Różnica w podejściu Feynmana i Gell-Manna odzwierciedlała głęboki podział społeczności fizyków teoretycznych. Feynman uważał, że kwarki posiadają rozkład położenia lub momentu, jak każda inna cząstka, i wierzył, że <a href="/wiki/Dyfuzja" title="Dyfuzja">dyfuzja</a> momentu partonów tłumaczy <a href="/w/index.php?title=Rozpraszanie_dyfrakcyjne&action=edit&redlink=1" class="new" title="Rozpraszanie dyfrakcyjne (strona nie istnieje)">rozpraszanie dyfrakcyjne</a>. Aczkolwiek Gell-Mann wierzył, że konkretne ładunki kwarków mogą być zlokalizowane, to był otwarty na możliwość, że kwarki same w sobie zlokalizowane nie są, gdyż czas i przestrzeń się załamują. Było to bardziej radykalne podejście do <a href="/w/index.php?title=Teoria_macierzy_S&action=edit&redlink=1" class="new" title="Teoria macierzy S (strona nie istnieje)">teorii macierzy S</a>. </p><p><a href="/w/index.php?title=James_Bjorken&action=edit&redlink=1" class="new" title="James Bjorken (strona nie istnieje)">James Bjorken</a> zaproponował, że punktowe partony implikowałyby konkretne relacje, zachowywane w <a href="/w/index.php?title=G%C5%82%C4%99bokie_nieelastyczne_rozpraszanie&action=edit&redlink=1" class="new" title="Głębokie nieelastyczne rozpraszanie (strona nie istnieje)">głębokim nieelastycznym rozpraszaniu</a> <a href="/wiki/Elektron" title="Elektron">elektronów</a> i <a href="/wiki/Proton" title="Proton">protonów</a>, co zostało spektakularnie potwierdzone w eksperymentach w <a href="/wiki/Stanford_Linear_Accelerator_Center" title="Stanford Linear Accelerator Center">SLAC</a> w 1969 roku. Spowodowało to odejście od macierzy S dla oddziaływań silnych. </p><p>Odkrycie <a href="/wiki/Swoboda_asymptotyczna" title="Swoboda asymptotyczna">swobody asymptotycznej</a> w oddziaływaniach silnych przez <a href="/wiki/David_Gross" title="David Gross">Davida Grossa</a>, <a href="/wiki/H._David_Politzer" title="H. David Politzer">Davida Politzera</a> i <a href="/wiki/Frank_Wilczek" title="Frank Wilczek">Franka Wilczka</a> pozwoliło fizykom dokładnie przewidywać rezultaty wielu wysoko energetycznych eksperymentów, używając techniki kwantowej teorii pola <a href="/wiki/Teoria_perturbacji" title="Teoria perturbacji">teorii perturbacji</a>. Dowody na istnienie gluonów zostały odkryte w <a href="/wiki/Zdarzenie_tr%C3%B3jd%C5%BCetowe" title="Zdarzenie trójdżetowe">zdarzeniach trójdżetowych</a> w <a href="/w/index.php?title=PETRA&action=edit&redlink=1" class="new" title="PETRA (strona nie istnieje)">PETRA</a> w 1979. Eksperymenty te stawały się coraz bardziej dokładne, aż do potwierdzenia <a href="/w/index.php?title=Perturbacyjna_chromodynamika_kwantowa&action=edit&redlink=1" class="new" title="Perturbacyjna chromodynamika kwantowa (strona nie istnieje)">perturbacyjnej chromodynamiki kwantowej</a> w zderzaczu <a href="/wiki/Akcelerator_LEP" title="Akcelerator LEP">LEP</a> w <a href="/wiki/CERN" title="CERN">CERNnie</a>. </p><p>Drugą stroną <a href="/wiki/Swoboda_asymptotyczna" title="Swoboda asymptotyczna">swobody asymptotycznej</a> jest <a href="/wiki/Uwi%C4%99zienie_koloru" title="Uwięzienie koloru">uwięzienie koloru</a>. Ponieważ siła pomiędzy dwoma ładunkami nie maleje z dystansem, panuje przekonanie, że kwarki i gluony nigdy nie uwolnią się z hadronów. Ten aspekt teorii jest zweryfikowany przez obliczenia <a href="/w/index.php?title=Kratowa_chromodynamika_kwantowa&action=edit&redlink=1" class="new" title="Kratowa chromodynamika kwantowa (strona nie istnieje)">kratowej chromodynamiki kwantowej</a>, jednak nie jest dowiedziony matematycznie. Jeden z <a href="/wiki/Problemy_milenijne" title="Problemy milenijne">problemów milenijnych</a> ogłoszonych przez <a href="/wiki/Instytut_Matematyczny_Claya" title="Instytut Matematyczny Claya">Instytut Matematyczny Claya</a> zawiera wymóg stworzenia takiego dowodu. Inne aspekty <a href="/w/index.php?title=Nieperturbacyjno%C5%9B%C4%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="Nieperturbacyjność (strona nie istnieje)">nieperturbacyjnej</a> QCD to zgłębianie <a href="/wiki/Materia_dziwna" title="Materia dziwna">materii kwarkowej</a>, w tym <a href="/wiki/Plazma_kwarkowo-gluonowa" title="Plazma kwarkowo-gluonowa">plazmy kwarkowo-gluonowej</a>. </p><p>Relacja pomiędzy krótkim zasięgiem <a href="/wiki/Cz%C4%85steczka" title="Cząsteczka">cząsteczek</a> a uwięzionym zasięgiem długodystansowym jest jednym z tematów zgłębianej ostatnio <a href="/wiki/Teoria_strun" title="Teoria strun">teorii strun</a>, nowoczesnej wersji teorii macierzy S<sup id="cite_ref-7" class="reference"><a href="#cite_note-7">[7]</a></sup><sup id="cite_ref-8" class="reference"><a href="#cite_note-8">[8]</a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Teoria">Teoria</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Chromodynamika_kwantowa&veaction=edit&section=3" title="Edytuj sekcję: Teoria" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Chromodynamika_kwantowa&action=edit&section=3" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Teoria"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Definicje">Definicje</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Chromodynamika_kwantowa&veaction=edit&section=4" title="Edytuj sekcję: Definicje" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Chromodynamika_kwantowa&action=edit&section=4" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Definicje"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Każda teoria <a href="/wiki/Fizyka_cz%C4%85stek_elementarnych" title="Fizyka cząstek elementarnych">fizyki cząstek elementarnych</a> oparta jest na pewnych symetriach natury, wziętych z obserwacji. Mogą być: </p> <ul><li><a href="/w/index.php?title=Symetria_lokalna&action=edit&redlink=1" class="new" title="Symetria lokalna (strona nie istnieje)">Symetrie lokalne</a>, działające niezależnie od położenia w <a href="/wiki/Czasoprzestrze%C5%84" title="Czasoprzestrzeń">czasie i przestrzeni</a>. Każda taka symetria jest podstawą <a href="/wiki/Cechowanie_(fizyka)" title="Cechowanie (fizyka)">teorii cechowania</a> i potrzebuje swojego własnego <a href="/wiki/Bozony" title="Bozony">bozonu cechowania</a>.</li> <li><a href="/w/index.php?title=Symetria_globalna&action=edit&redlink=1" class="new" title="Symetria globalna (strona nie istnieje)">Symetrie globalne</a>, których operacje muszą działać jednocześnie na całą czasoprzestrzeń.</li></ul> <p>Chromodynamika kwantowa jest teorią cechowania z grupą cechowania <b>SU</b>(3) otrzymaną przez wzięcie <a href="/wiki/%C5%81adunek_kolorowy" title="Ładunek kolorowy">ładunku koloru</a> do zdefiniowania lokalnej symetrii. </p><p>Ponieważ oddziaływania silne nie dyskryminują żadnej cząstki ze względu na zapach, QCD posiada przybliżoną <b>symetrię zapachu</b>, która ulega złamaniu przez różne masy kwarków. </p><p>Istnieją dodatkowe globalne symetrie, których definicja wymaga wprowadzenia pojęcia <a href="/w/index.php?title=Chiralno%C5%9B%C4%87_(fizyka)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Chiralność (fizyka) (strona nie istnieje)">chiralności</a>, rozróżniające lewoskrętność od prawoskrętności. Jeżeli <a href="/wiki/Spin_(fizyka)" title="Spin (fizyka)">spin</a> cząstki ma dodatni <a href="/wiki/Rzut_(algebra_liniowa)" title="Rzut (algebra liniowa)">rzut</a> na jej kierunek ruchu, wtedy jest nazywana lewoskrętną, w przeciwnym razie jest prawoskrętną. Chiralność i skrętność nie jest tym samym, ale są przybliżonymi zamiennikami przy dużych energiach. </p> <ul><li>Symetrie <b>chiralne</b> oznaczają niezależne transformacje dla tych dwóch rodzajów cząstek.</li> <li>Symetrie <b>wektorowe</b> (zwane też diagonalnymi) oznaczają, że ta sama transformacja jest wykonywana na obydwu rodzajach cząstek.</li> <li>Symetrie <b>osiowe</b> to takie, w których dana transformacja jest wykonywana na lewoskrętnych cząstkach, a jej inwersja na prawoskrętnych.</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Dodatkowa_uwaga:_dualność"><span id="Dodatkowa_uwaga:_dualno.C5.9B.C4.87"></span>Dodatkowa uwaga: dualność</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Chromodynamika_kwantowa&veaction=edit&section=5" title="Edytuj sekcję: Dodatkowa uwaga: dualność" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Chromodynamika_kwantowa&action=edit&section=5" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Dodatkowa uwaga: dualność"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Jak wspomniano, <i>swoboda asymptotyczna</i> oznacza, że przy dużych energiach – co odpowiada <i>krótkim dystansom</i> – praktycznie nie ma oddziaływania pomiędzy cząstkami. Jest to w kontraście – albo precyzyjniej mówiąc, <a href="/wiki/Dualizm_(religia)" title="Dualizm (religia)">dualne</a> – do tego, co się zwykle spotyka, a mianowicie braku oddziaływania przy <i>dużych</i> dystansach. Aczkolwiek, jak wspomniane jest w oryginalnej pracy <a href="/w/index.php?title=Franz_Wegner&action=edit&redlink=1" class="new" title="Franz Wegner (strona nie istnieje)">Franza Wegnera</a><sup id="cite_ref-9" class="reference"><a href="#cite_note-9">[9]</a></sup>, teoretyka, który w 1971 roku wprowadził prosty inwariantny model kratowy z cechowaniem, wysoko temperaturowe zachowanie <i>oryginalnego modelu</i>, np. silny rozpad korelacji na dużych odległościach, koresponduje z nisko temperaturowym zachowaniem <i>modelu</i> (zwykle używanego!) <i>dualnego</i>, mianowicie asymptotycznego rozpadu nietrywialnych korelacji, np. krótko zasięgowych odchyleń od niemal doskonałego porządku, na krótkich dystansach. Tutaj, w kontraście do Wegnera, mamy tylko model dualny, który jest tym opisanym w tym artykule<sup id="cite_ref-10" class="reference"><a href="#cite_note-10">[10]</a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Grupy_symetrii">Grupy symetrii</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Chromodynamika_kwantowa&veaction=edit&section=6" title="Edytuj sekcję: Grupy symetrii" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Chromodynamika_kwantowa&action=edit&section=6" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Grupy symetrii"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Grupa koloru <b>SU</b>(3) odpowiada lokalnej symetrii, której cechowanie stanowi esencję QCD. Ładunki elektryczne są reprezentacją lokalnej grupy symetrii <b>U</b>(1), której cechowanie daje <a href="/wiki/Elektrodynamika_kwantowa" title="Elektrodynamika kwantowa">elektrodynamikę kwantową</a>, jest to <a href="/wiki/Grupa_przemienna" title="Grupa przemienna">grupa abelowa</a>. Jeśli rozważyć wersję QCD z <i>N<sub>f</sub></i> zapachami bezmasowych kwarków, wówczas będziemy mieć globalną <a href="/w/index.php?title=Chiralno%C5%9B%C4%87_(fizyka)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Chiralność (fizyka) (strona nie istnieje)">chiralną</a> grupę symetrii <b>SU</b><sub>L</sub>(<i>N<sub>f</sub></i>) × <b>SU</b><sub>R</sub>(<i>N<sub>f</sub></i>) × <b>U</b><sub>B</sub>(1) × <b>U</b><sub>A</sub>(1). Symetria chiralna jest <a href="/wiki/Spontaniczne_z%C5%82amanie_symetrii" title="Spontaniczne złamanie symetrii">spontanicznie łamana</a> w <a href="/wiki/Chromodynamiczna_pr%C3%B3%C5%BCnia_kwantowa" title="Chromodynamiczna próżnia kwantowa">kwantowej próżni chromodynamicznej</a> do wektora (L+P) <b>SU</b><sub>V</sub>(<i>N</i><sub>f</sub>) przy formowaniu się <a href="/w/index.php?title=Kondensat_chiralny&action=edit&redlink=1" class="new" title="Kondensat chiralny (strona nie istnieje)">kondensatu chiralnego</a>. Symetria wektorowa <b>U</b><sub>B</sub>(1) odpowiada barionowej liczbie kwarkowej i jest dokładna. Symetria osiowa <b>U</b><sub>A</sub>(1) dokładna w klasycznej teorii, ale złamana w teorii kwantowej, w zjawisku zwanym <a href="/w/index.php?title=Anomalia_(fizyka)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Anomalia (fizyka) (strona nie istnieje)">anomalią</a>. Blisko związane z tą anomalią są konfiguracje gluonów zwane <a href="/w/index.php?title=Instanton&action=edit&redlink=1" class="new" title="Instanton (strona nie istnieje)">instantonami</a>. </p><p>Istnieją dwa odrębne typy symetrii <b>SU</b>(3): symetria działająca na różne kolory kwarków, i jest to dokładna symetria cechowania, przenoszona przez gluony, oraz istnieje symetria zapachów, która obraca różne zapachy kwarków względem innych, zwana <i>zapachową <b>SU</b>(3)</i>. Zapachowa <b>SU</b>(3) jest symetrią przybliżoną próżni chromodynamicznej i w żadnym razie nie jest symetrią podstawową. Jest to efektem ubocznym małej masy trzech najlżejszych kwarków. </p><p>W chromodynamicznej próżni kwantowej istnieją kondensaty kwarków, których masa jest mniejsza, od skali chromodynamicznej. Obejmuje to kwarki górny i dolny, oraz w mniejszym stopniu do kwarka dziwnego, ale żadnych innych. <a href="/wiki/Pr%C3%B3%C5%BCnia" title="Próżnia">Próżnia</a> jest symetryczna w rotacji <a href="/wiki/Izospin" title="Izospin">izospinu</a> górnej i dolnej, oraz w mniejszym stopniu w rotacjach górnej, dolnej i dziwnej, lub w pełnej grupie zapachowej <b>SU(3)</b>. Obserwowane cząstki dają multiplety izospinu i <b>SU</b>(3). </p><p>Przybliżone symetrie zapachu mają przyporządkowane <a href="/wiki/Bozony_cechowania" title="Bozony cechowania">bozony cechowania</a>, obserwowalne cząstki rho lub omega, ale cząstki te to tak naprawdę gluony i są bezmasowe. Są to bozony cechowania wyłaniające się ze <a href="/w/index.php?title=AdS/QCD&action=edit&redlink=1" class="new" title="AdS/QCD (strona nie istnieje)">strunowego opisu chromodynamiki kwantowej</a>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Lagranżjan"><span id="Lagran.C5.BCjan"></span>Lagranżjan</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Chromodynamika_kwantowa&veaction=edit&section=7" title="Edytuj sekcję: Lagranżjan" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Chromodynamika_kwantowa&action=edit&section=7" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Lagranżjan"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Dynamika kwarków i gluonów opisywana jest przez chromodynamiczny <a href="/wiki/Lagran%C5%BCjan" title="Lagranżjan">lagranżjan</a> kwantowy. Lagranżjan cechowania w QCD jest następujący: </p> <dl><dd><dl><dd><span class="mwe-math-element"><span class="mwe-math-mathml-inline mwe-math-mathml-a11y" style="display: none;"><math xmlns="http://www.w3.org/1998/Math/MathML" alttext="{\displaystyle {\mathcal {L}}_{\mathrm {QCD} }={\overline {\psi }}_{i}\left(i(\gamma ^{\mu }D_{\mu })_{ij}-m\,\delta _{ij}\right)\psi _{j}-{\frac {1}{4}}G_{\mu \nu }^{a}G_{a}^{\mu \nu },}"> <semantics> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mstyle displaystyle="true" scriptlevel="0"> <msub> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mi class="MJX-tex-caligraphic" mathvariant="script">L</mi> </mrow> </mrow> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mi mathvariant="normal">Q</mi> <mi mathvariant="normal">C</mi> <mi mathvariant="normal">D</mi> </mrow> </mrow> </msub> <mo>=</mo> <msub> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mover> <mi>ψ</mi> <mo accent="false">¯</mo> </mover> </mrow> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mi>i</mi> </mrow> </msub> <mrow> <mo>(</mo> <mrow> <mi>i</mi> <mo stretchy="false">(</mo> <msup> <mi>γ</mi> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mi>μ</mi> </mrow> </msup> <msub> <mi>D</mi> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mi>μ</mi> </mrow> </msub> <msub> <mo stretchy="false">)</mo> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mi>i</mi> <mi>j</mi> </mrow> </msub> <mo>−</mo> <mi>m</mi> <mspace width="thinmathspace" /> <msub> <mi>δ</mi> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mi>i</mi> <mi>j</mi> </mrow> </msub> </mrow> <mo>)</mo> </mrow> <msub> <mi>ψ</mi> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mi>j</mi> </mrow> </msub> <mo>−</mo> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mfrac> <mn>1</mn> <mn>4</mn> </mfrac> </mrow> <msubsup> <mi>G</mi> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mi>μ</mi> <mi>ν</mi> </mrow> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mi>a</mi> </mrow> </msubsup> <msubsup> <mi>G</mi> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mi>a</mi> </mrow> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mi>μ</mi> <mi>ν</mi> </mrow> </msubsup> <mo>,</mo> </mstyle> </mrow> <annotation encoding="application/x-tex">{\displaystyle {\mathcal {L}}_{\mathrm {QCD} }={\overline {\psi }}_{i}\left(i(\gamma ^{\mu }D_{\mu })_{ij}-m\,\delta _{ij}\right)\psi _{j}-{\frac {1}{4}}G_{\mu \nu }^{a}G_{a}^{\mu \nu },}</annotation> </semantics> </math></span><img src="https://wikimedia.org/api/rest_v1/media/math/render/svg/a6a1f677445744462563b849eebb85ef37e681c3" class="mwe-math-fallback-image-inline mw-invert skin-invert" aria-hidden="true" style="vertical-align: -1.838ex; width:46.935ex; height:5.176ex;" alt="{\displaystyle {\mathcal {L}}_{\mathrm {QCD} }={\overline {\psi }}_{i}\left(i(\gamma ^{\mu }D_{\mu })_{ij}-m\,\delta _{ij}\right)\psi _{j}-{\frac {1}{4}}G_{\mu \nu }^{a}G_{a}^{\mu \nu },}"></span></dd></dl></dd></dl> <p>gdzie <span class="mwe-math-element"><span class="mwe-math-mathml-inline mwe-math-mathml-a11y" style="display: none;"><math xmlns="http://www.w3.org/1998/Math/MathML" alttext="{\displaystyle \psi _{i}(x)}"> <semantics> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mstyle displaystyle="true" scriptlevel="0"> <msub> <mi>ψ</mi> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mi>i</mi> </mrow> </msub> <mo stretchy="false">(</mo> <mi>x</mi> <mo stretchy="false">)</mo> </mstyle> </mrow> <annotation encoding="application/x-tex">{\displaystyle \psi _{i}(x)}</annotation> </semantics> </math></span><img src="https://wikimedia.org/api/rest_v1/media/math/render/svg/9085635e00ee859e35fd23f023d2d064b44e4c12" class="mwe-math-fallback-image-inline mw-invert skin-invert" aria-hidden="true" style="vertical-align: -0.838ex; width:5.452ex; height:2.843ex;" alt="{\displaystyle \psi _{i}(x)}"></span> oznacza pole kwarkowe, dynamiczną funkcję czasoprzestrzeni, w fundamentalnej reprezentacji <a href="/wiki/Grupa_(matematyka)" title="Grupa (matematyka)">grupy</a> cechowania <a href="/w/index.php?title=SU(3)&action=edit&redlink=1" class="new" title="SU(3) (strona nie istnieje)"><b>SU</b>(3)</a>, indeksowanej przez <span class="mwe-math-element"><span class="mwe-math-mathml-inline mwe-math-mathml-a11y" style="display: none;"><math xmlns="http://www.w3.org/1998/Math/MathML" alttext="{\displaystyle i,\,j,\,\dots ;}"> <semantics> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mstyle displaystyle="true" scriptlevel="0"> <mi>i</mi> <mo>,</mo> <mspace width="thinmathspace" /> <mi>j</mi> <mo>,</mo> <mspace width="thinmathspace" /> <mo>…</mo> <mo>;</mo> </mstyle> </mrow> <annotation encoding="application/x-tex">{\displaystyle i,\,j,\,\dots ;}</annotation> </semantics> </math></span><img src="https://wikimedia.org/api/rest_v1/media/math/render/svg/5ec897bb188d4171b8eb720f0e0123e88f755ecd" class="mwe-math-fallback-image-inline mw-invert skin-invert" aria-hidden="true" style="vertical-align: -0.671ex; width:8.36ex; height:2.509ex;" alt="{\displaystyle i,\,j,\,\dots ;}"></span> <span class="mwe-math-element"><span class="mwe-math-mathml-inline mwe-math-mathml-a11y" style="display: none;"><math xmlns="http://www.w3.org/1998/Math/MathML" alttext="{\displaystyle G_{\mu }^{a}(x),}"> <semantics> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mstyle displaystyle="true" scriptlevel="0"> <msubsup> <mi>G</mi> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mi>μ</mi> </mrow> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mi>a</mi> </mrow> </msubsup> <mo stretchy="false">(</mo> <mi>x</mi> <mo stretchy="false">)</mo> <mo>,</mo> </mstyle> </mrow> <annotation encoding="application/x-tex">{\displaystyle G_{\mu }^{a}(x),}</annotation> </semantics> </math></span><img src="https://wikimedia.org/api/rest_v1/media/math/render/svg/8f23829df8182fea9a9daff9adad4cf05de3e7de" class="mwe-math-fallback-image-inline mw-invert skin-invert" aria-hidden="true" style="vertical-align: -1.005ex; width:6.836ex; height:3.009ex;" alt="{\displaystyle G_{\mu }^{a}(x),}"></span> będące polami gluonowymi, również funkcjami czasoprzestrzeni, będącymi wspólną reprezentacją grupy cechowania <b>SU</b>(3), indeksowanej przez <span class="mwe-math-element"><span class="mwe-math-mathml-inline mwe-math-mathml-a11y" style="display: none;"><math xmlns="http://www.w3.org/1998/Math/MathML" alttext="{\displaystyle a,b,\dots \gamma ^{\mu }}"> <semantics> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mstyle displaystyle="true" scriptlevel="0"> <mi>a</mi> <mo>,</mo> <mi>b</mi> <mo>,</mo> <mo>…</mo> <msup> <mi>γ</mi> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mi>μ</mi> </mrow> </msup> </mstyle> </mrow> <annotation encoding="application/x-tex">{\displaystyle a,b,\dots \gamma ^{\mu }}</annotation> </semantics> </math></span><img src="https://wikimedia.org/api/rest_v1/media/math/render/svg/6e632e198bbd740e435a57ca701acad0bb3f6e0d" class="mwe-math-fallback-image-inline mw-invert skin-invert" aria-hidden="true" style="vertical-align: -0.838ex; width:9.909ex; height:2.843ex;" alt="{\displaystyle a,b,\dots \gamma ^{\mu }}"></span> są <a href="/wiki/Macierze_gamma" title="Macierze gamma">macierzami Diraca</a>, łączącymi reprezentację spinorową z reprezentacją wektorową <a href="/wiki/Grupa_Lorentza" title="Grupa Lorentza">grupy Lorentza</a>. </p><p>Symbol <span class="mwe-math-element"><span class="mwe-math-mathml-inline mwe-math-mathml-a11y" style="display: none;"><math xmlns="http://www.w3.org/1998/Math/MathML" alttext="{\displaystyle G_{\mu \nu }^{a}}"> <semantics> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mstyle displaystyle="true" scriptlevel="0"> <msubsup> <mi>G</mi> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mi>μ</mi> <mi>ν</mi> </mrow> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mi>a</mi> </mrow> </msubsup> </mstyle> </mrow> <annotation encoding="application/x-tex">{\displaystyle G_{\mu \nu }^{a}}</annotation> </semantics> </math></span><img src="https://wikimedia.org/api/rest_v1/media/math/render/svg/242f3b18426d21e3bfc89678604c9d90fd51987e" class="mwe-math-fallback-image-inline mw-invert skin-invert" aria-hidden="true" style="vertical-align: -1.005ex; width:3.921ex; height:2.843ex;" alt="{\displaystyle G_{\mu \nu }^{a}}"></span> reprezentuje <a href="/w/index.php?title=Tensor_pola_gluonowego&action=edit&redlink=1" class="new" title="Tensor pola gluonowego (strona nie istnieje)">tensor pola gluonowego</a> cechowania, będący analogią do <a href="/wiki/Tensor_pola_elektromagnetycznego" title="Tensor pola elektromagnetycznego">tensora elektromagnetycznego</a>, <span class="mwe-math-element"><span class="mwe-math-mathml-inline mwe-math-mathml-a11y" style="display: none;"><math xmlns="http://www.w3.org/1998/Math/MathML" alttext="{\displaystyle F^{\mu \nu },}"> <semantics> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mstyle displaystyle="true" scriptlevel="0"> <msup> <mi>F</mi> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mi>μ</mi> <mi>ν</mi> </mrow> </msup> <mo>,</mo> </mstyle> </mrow> <annotation encoding="application/x-tex">{\displaystyle F^{\mu \nu },}</annotation> </semantics> </math></span><img src="https://wikimedia.org/api/rest_v1/media/math/render/svg/99a1f336e7cd46243b303adff553094e1e1870da" class="mwe-math-fallback-image-inline mw-invert skin-invert" aria-hidden="true" style="vertical-align: -0.671ex; width:4.556ex; height:2.676ex;" alt="{\displaystyle F^{\mu \nu },}"></span> w <a href="/wiki/Elektrodynamika_kwantowa" title="Elektrodynamika kwantowa">elektrodynamice kwantowej</a>. Dany jest on przez<sup id="cite_ref-11" class="reference"><a href="#cite_note-11">[11]</a></sup> </p> <dl><dd><dl><dd><span class="mwe-math-element"><span class="mwe-math-mathml-inline mwe-math-mathml-a11y" style="display: none;"><math xmlns="http://www.w3.org/1998/Math/MathML" alttext="{\displaystyle G_{\mu \nu }^{a}=\partial _{\mu }{\mathcal {A}}_{\nu }^{a}-\partial _{\nu }{\mathcal {A}}_{\mu }^{a}+gf^{abc}{\mathcal {A}}_{\mu }^{b}{\mathcal {A}}_{\nu }^{c},}"> <semantics> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mstyle displaystyle="true" scriptlevel="0"> <msubsup> <mi>G</mi> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mi>μ</mi> <mi>ν</mi> </mrow> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mi>a</mi> </mrow> </msubsup> <mo>=</mo> <msub> <mi mathvariant="normal">∂</mi> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mi>μ</mi> </mrow> </msub> <msubsup> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mi class="MJX-tex-caligraphic" mathvariant="script">A</mi> </mrow> </mrow> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mi>ν</mi> </mrow> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mi>a</mi> </mrow> </msubsup> <mo>−</mo> <msub> <mi mathvariant="normal">∂</mi> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mi>ν</mi> </mrow> </msub> <msubsup> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mi class="MJX-tex-caligraphic" mathvariant="script">A</mi> </mrow> </mrow> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mi>μ</mi> </mrow> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mi>a</mi> </mrow> </msubsup> <mo>+</mo> <mi>g</mi> <msup> <mi>f</mi> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mi>a</mi> <mi>b</mi> <mi>c</mi> </mrow> </msup> <msubsup> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mi class="MJX-tex-caligraphic" mathvariant="script">A</mi> </mrow> </mrow> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mi>μ</mi> </mrow> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mi>b</mi> </mrow> </msubsup> <msubsup> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mi class="MJX-tex-caligraphic" mathvariant="script">A</mi> </mrow> </mrow> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mi>ν</mi> </mrow> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mi>c</mi> </mrow> </msubsup> <mo>,</mo> </mstyle> </mrow> <annotation encoding="application/x-tex">{\displaystyle G_{\mu \nu }^{a}=\partial _{\mu }{\mathcal {A}}_{\nu }^{a}-\partial _{\nu }{\mathcal {A}}_{\mu }^{a}+gf^{abc}{\mathcal {A}}_{\mu }^{b}{\mathcal {A}}_{\nu }^{c},}</annotation> </semantics> </math></span><img src="https://wikimedia.org/api/rest_v1/media/math/render/svg/8f4a4b3f26e132b22519844e89659c7ca1de315b" class="mwe-math-fallback-image-inline mw-invert skin-invert" aria-hidden="true" style="vertical-align: -1.171ex; width:35.233ex; height:3.676ex;" alt="{\displaystyle G_{\mu \nu }^{a}=\partial _{\mu }{\mathcal {A}}_{\nu }^{a}-\partial _{\nu }{\mathcal {A}}_{\mu }^{a}+gf^{abc}{\mathcal {A}}_{\mu }^{b}{\mathcal {A}}_{\nu }^{c},}"></span></dd></dl></dd></dl> <p>gdzie <span class="mwe-math-element"><span class="mwe-math-mathml-inline mwe-math-mathml-a11y" style="display: none;"><math xmlns="http://www.w3.org/1998/Math/MathML" alttext="{\displaystyle f^{abc}}"> <semantics> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mstyle displaystyle="true" scriptlevel="0"> <msup> <mi>f</mi> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mi>a</mi> <mi>b</mi> <mi>c</mi> </mrow> </msup> </mstyle> </mrow> <annotation encoding="application/x-tex">{\displaystyle f^{abc}}</annotation> </semantics> </math></span><img src="https://wikimedia.org/api/rest_v1/media/math/render/svg/e9a85bb95b3c37f4338f39fdf6f8c8d9be34d0e7" class="mwe-math-fallback-image-inline mw-invert skin-invert" aria-hidden="true" style="vertical-align: -0.671ex; width:3.84ex; height:3.009ex;" alt="{\displaystyle f^{abc}}"></span> są stałymi struktury <b>SU</b>(3). Dodajmy, że zasady podnoszenia lub opuszczania indeksów są trywialne <span class="mwe-math-element"><span class="mwe-math-mathml-inline mwe-math-mathml-a11y" style="display: none;"><math xmlns="http://www.w3.org/1998/Math/MathML" alttext="{\displaystyle (+,\dots ,+),}"> <semantics> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mstyle displaystyle="true" scriptlevel="0"> <mo stretchy="false">(</mo> <mo>+</mo> <mo>,</mo> <mo>…</mo> <mo>,</mo> <mo>+</mo> <mo stretchy="false">)</mo> <mo>,</mo> </mstyle> </mrow> <annotation encoding="application/x-tex">{\displaystyle (+,\dots ,+),}</annotation> </semantics> </math></span><img src="https://wikimedia.org/api/rest_v1/media/math/render/svg/d62cbb4a4d2314ca76089be0ba0057e017292505" class="mwe-math-fallback-image-inline mw-invert skin-invert" aria-hidden="true" style="vertical-align: -0.838ex; width:11.251ex; height:2.843ex;" alt="{\displaystyle (+,\dots ,+),}"></span> więc <span class="mwe-math-element"><span class="mwe-math-mathml-inline mwe-math-mathml-a11y" style="display: none;"><math xmlns="http://www.w3.org/1998/Math/MathML" alttext="{\displaystyle f^{abc}=f_{abc}=f_{bc}^{a},}"> <semantics> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mstyle displaystyle="true" scriptlevel="0"> <msup> <mi>f</mi> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mi>a</mi> <mi>b</mi> <mi>c</mi> </mrow> </msup> <mo>=</mo> <msub> <mi>f</mi> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mi>a</mi> <mi>b</mi> <mi>c</mi> </mrow> </msub> <mo>=</mo> <msubsup> <mi>f</mi> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mi>b</mi> <mi>c</mi> </mrow> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mi>a</mi> </mrow> </msubsup> <mo>,</mo> </mstyle> </mrow> <annotation encoding="application/x-tex">{\displaystyle f^{abc}=f_{abc}=f_{bc}^{a},}</annotation> </semantics> </math></span><img src="https://wikimedia.org/api/rest_v1/media/math/render/svg/f9cc6c8b4139af66039d0712ef48e542fd2110dd" class="mwe-math-fallback-image-inline mw-invert skin-invert" aria-hidden="true" style="vertical-align: -1.005ex; width:17.131ex; height:3.343ex;" alt="{\displaystyle f^{abc}=f_{abc}=f_{bc}^{a},}"></span> natomiast indeksy <span class="mwe-math-element"><span class="mwe-math-mathml-inline mwe-math-mathml-a11y" style="display: none;"><math xmlns="http://www.w3.org/1998/Math/MathML" alttext="{\displaystyle \mu }"> <semantics> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mstyle displaystyle="true" scriptlevel="0"> <mi>μ</mi> </mstyle> </mrow> <annotation encoding="application/x-tex">{\displaystyle \mu }</annotation> </semantics> </math></span><img src="https://wikimedia.org/api/rest_v1/media/math/render/svg/9fd47b2a39f7a7856952afec1f1db72c67af6161" class="mwe-math-fallback-image-inline mw-invert skin-invert" aria-hidden="true" style="vertical-align: -0.838ex; width:1.402ex; height:2.176ex;" alt="{\displaystyle \mu }"></span> i <span class="mwe-math-element"><span class="mwe-math-mathml-inline mwe-math-mathml-a11y" style="display: none;"><math xmlns="http://www.w3.org/1998/Math/MathML" alttext="{\displaystyle \nu }"> <semantics> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mstyle displaystyle="true" scriptlevel="0"> <mi>ν</mi> </mstyle> </mrow> <annotation encoding="application/x-tex">{\displaystyle \nu }</annotation> </semantics> </math></span><img src="https://wikimedia.org/api/rest_v1/media/math/render/svg/c15bbbb971240cf328aba572178f091684585468" class="mwe-math-fallback-image-inline mw-invert skin-invert" aria-hidden="true" style="vertical-align: -0.338ex; width:1.232ex; height:1.676ex;" alt="{\displaystyle \nu }"></span> mają nietrywialne, <i>relatywistyczne</i> zasady, odpowiadającej <a href="/w/index.php?title=Sygnatura_metryczna&action=edit&redlink=1" class="new" title="Sygnatura metryczna (strona nie istnieje)">sygnaturze metrycznej</a> (+ – – –). Co więcej, dla matematyków, w nawiązaniu do tej formuły, gluonowe pole koloru może być reprezentowane przez wartościowaną <a href="/wiki/Algebra_Liego" title="Algebra Liego">algebrą Liego</a> zakrzywioną dwu-formę <b>SU</b>(3) </p> <dl><dd><dl><dd><span class="mwe-math-element"><span class="mwe-math-mathml-inline mwe-math-mathml-a11y" style="display: none;"><math xmlns="http://www.w3.org/1998/Math/MathML" alttext="{\displaystyle \mathbf {G} =\mathrm {d} \mathbf {\tilde {G}} -g\,\mathbf {\tilde {G}} \wedge \mathbf {\tilde {G}} ,}"> <semantics> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mstyle displaystyle="true" scriptlevel="0"> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mi mathvariant="bold">G</mi> </mrow> <mo>=</mo> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mi mathvariant="normal">d</mi> </mrow> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mover> <mi mathvariant="bold">G</mi> <mo mathvariant="bold" stretchy="false">~</mo> </mover> </mrow> </mrow> <mo>−</mo> <mi>g</mi> <mspace width="thinmathspace" /> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mover> <mi mathvariant="bold">G</mi> <mo mathvariant="bold" stretchy="false">~</mo> </mover> </mrow> </mrow> <mo>∧</mo> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mover> <mi mathvariant="bold">G</mi> <mo mathvariant="bold" stretchy="false">~</mo> </mover> </mrow> </mrow> <mo>,</mo> </mstyle> </mrow> <annotation encoding="application/x-tex">{\displaystyle \mathbf {G} =\mathrm {d} \mathbf {\tilde {G}} -g\,\mathbf {\tilde {G}} \wedge \mathbf {\tilde {G}} ,}</annotation> </semantics> </math></span><img src="https://wikimedia.org/api/rest_v1/media/math/render/svg/1c7763710622721d47b8ebbfec44377a12984c80" class="mwe-math-fallback-image-inline mw-invert skin-invert" aria-hidden="true" style="vertical-align: -0.671ex; width:20.367ex; height:3.176ex;" alt="{\displaystyle \mathbf {G} =\mathrm {d} \mathbf {\tilde {G}} -g\,\mathbf {\tilde {G}} \wedge \mathbf {\tilde {G}} ,}"></span></dd></dl></dd></dl> <p>gdzie <span class="mwe-math-element"><span class="mwe-math-mathml-inline mwe-math-mathml-a11y" style="display: none;"><math xmlns="http://www.w3.org/1998/Math/MathML" alttext="{\displaystyle \mathbf {\tilde {G}} }"> <semantics> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mstyle displaystyle="true" scriptlevel="0"> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mover> <mi mathvariant="bold">G</mi> <mo mathvariant="bold" stretchy="false">~</mo> </mover> </mrow> </mrow> </mstyle> </mrow> <annotation encoding="application/x-tex">{\displaystyle \mathbf {\tilde {G}} }</annotation> </semantics> </math></span><img src="https://wikimedia.org/api/rest_v1/media/math/render/svg/d9671cc75868e295f55c1046840f253e69a75024" class="mwe-math-fallback-image-inline mw-invert skin-invert" aria-hidden="true" style="vertical-align: -0.338ex; width:2.101ex; height:2.843ex;" alt="{\displaystyle \mathbf {\tilde {G}} }"></span> jest 1-formą potencjału wektorowego odpowiadająca <b>G</b> i <span class="mwe-math-element"><span class="mwe-math-mathml-inline mwe-math-mathml-a11y" style="display: none;"><math xmlns="http://www.w3.org/1998/Math/MathML" alttext="{\displaystyle \wedge ,}"> <semantics> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mstyle displaystyle="true" scriptlevel="0"> <mo>∧</mo> <mo>,</mo> </mstyle> </mrow> <annotation encoding="application/x-tex">{\displaystyle \wedge ,}</annotation> </semantics> </math></span><img src="https://wikimedia.org/api/rest_v1/media/math/render/svg/ff376bf653c62dba6512991822ea3919ebd80aef" class="mwe-math-fallback-image-inline mw-invert skin-invert" aria-hidden="true" style="vertical-align: -0.671ex; width:2.197ex; height:2.343ex;" alt="{\displaystyle \wedge ,}"></span> który jest <a href="/w/index.php?title=Algebra_powierzchniowa&action=edit&redlink=1" class="new" title="Algebra powierzchniowa (strona nie istnieje)">iloczynem klinowym</a> tej <a href="/wiki/Algebra" title="Algebra">algebry</a>, z którego powstają „stałe struktury” <span class="mwe-math-element"><span class="mwe-math-mathml-inline mwe-math-mathml-a11y" style="display: none;"><math xmlns="http://www.w3.org/1998/Math/MathML" alttext="{\displaystyle f^{abc}.}"> <semantics> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mstyle displaystyle="true" scriptlevel="0"> <msup> <mi>f</mi> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mi>a</mi> <mi>b</mi> <mi>c</mi> </mrow> </msup> <mo>.</mo> </mstyle> </mrow> <annotation encoding="application/x-tex">{\displaystyle f^{abc}.}</annotation> </semantics> </math></span><img src="https://wikimedia.org/api/rest_v1/media/math/render/svg/28da31a9d7f05bf4c0e4c1425afccca1064216ae" class="mwe-math-fallback-image-inline mw-invert skin-invert" aria-hidden="true" style="vertical-align: -0.671ex; width:4.487ex; height:3.009ex;" alt="{\displaystyle f^{abc}.}"></span> <a href="/wiki/%C3%89lie_Cartan" title="Élie Cartan">Cartanowska</a> pochodna pola (np. dywergencja pola) będzie zerowa przy braku „wyrażeń gluonowych”, np. owego ~ g, które reprezentuje nie-abelowy znak grupy <b>SU</b>(3). </p><p>Stałe <span class="mwe-math-element"><span class="mwe-math-mathml-inline mwe-math-mathml-a11y" style="display: none;"><math xmlns="http://www.w3.org/1998/Math/MathML" alttext="{\displaystyle m}"> <semantics> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mstyle displaystyle="true" scriptlevel="0"> <mi>m</mi> </mstyle> </mrow> <annotation encoding="application/x-tex">{\displaystyle m}</annotation> </semantics> </math></span><img src="https://wikimedia.org/api/rest_v1/media/math/render/svg/0a07d98bb302f3856cbabc47b2b9016692e3f7bc" class="mwe-math-fallback-image-inline mw-invert skin-invert" aria-hidden="true" style="vertical-align: -0.338ex; width:2.04ex; height:1.676ex;" alt="{\displaystyle m}"></span> i <span class="mwe-math-element"><span class="mwe-math-mathml-inline mwe-math-mathml-a11y" style="display: none;"><math xmlns="http://www.w3.org/1998/Math/MathML" alttext="{\displaystyle g}"> <semantics> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mstyle displaystyle="true" scriptlevel="0"> <mi>g</mi> </mstyle> </mrow> <annotation encoding="application/x-tex">{\displaystyle g}</annotation> </semantics> </math></span><img src="https://wikimedia.org/api/rest_v1/media/math/render/svg/d3556280e66fe2c0d0140df20935a6f057381d77" class="mwe-math-fallback-image-inline mw-invert skin-invert" aria-hidden="true" style="vertical-align: -0.671ex; width:1.116ex; height:2.009ex;" alt="{\displaystyle g}"></span> kontrolują masę kwarków i stałe oddziaływania w teorii, temat do <a href="/wiki/Renormalizacja" title="Renormalizacja">renormalizacji</a> w pełnej teorii kwantów. </p><p>Ważnym teoretycznym pojęciem zawierającym końcowe wyrażenie powyższego lagranżjanu jest zmienna <a href="/w/index.php?title=P%C4%99tla_Wilsona&action=edit&redlink=1" class="new" title="Pętla Wilsona (strona nie istnieje)">pętli Wilsona</a>. Ta zmienna pętlowa pełni najważniejszą funkcję w dyskretnej formie chromodynamiki kwantowej (patrz <a href="/w/index.php?title=Kratowa_chromodynamika_kwantowa&action=edit&redlink=1" class="new" title="Kratowa chromodynamika kwantowa (strona nie istnieje)">kratowa chromodynamika kwantowa</a>), a bardziej ogólnie, rozróżnia uwięzione i nieuwięzione stany teorii cechowania. Została wprowadzona przez laureata <a href="/wiki/Nagroda_Nobla" title="Nagroda Nobla">nagrody Nobla</a> <a href="/wiki/Kenneth_G._Wilson" title="Kenneth G. Wilson">Kennetha G. Wilsona</a> i jest omówiona w osobnym artykule. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Pola">Pola</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Chromodynamika_kwantowa&veaction=edit&section=8" title="Edytuj sekcję: Pola" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Chromodynamika_kwantowa&action=edit&section=8" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Pola"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:QCD.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2b/QCD.svg/220px-QCD.svg.png" decoding="async" width="220" height="220" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2b/QCD.svg/330px-QCD.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2b/QCD.svg/440px-QCD.svg.png 2x" data-file-width="700" data-file-height="700" /></a><figcaption>Wzór ładunków silnych w trzech kolorach kwarków, trzech antykwarków i ośmiu gluonów (z dwoma o zerowym ładunku nałożonymi na siebie).</figcaption></figure> <p>Kwarki są masywnymi <a href="/wiki/Fermiony" title="Fermiony">fermionami</a>, przenoszącymi <a href="/wiki/%C5%81adunek_kolorowy" title="Ładunek kolorowy">ładunek koloru</a>, którego cechowanie jest podstawą QCD. Kwarki reprezentowane są przez <a href="/w/index.php?title=Pole_Diraca&action=edit&redlink=1" class="new" title="Pole Diraca (strona nie istnieje)">pola Diraca</a> w <a href="/w/index.php?title=Reprezentacja_fundamentalna&action=edit&redlink=1" class="new" title="Reprezentacja fundamentalna (strona nie istnieje)">reprezentacji fundamentalnej</a> <b>3</b> <a href="/wiki/Grupa_cechowania" class="mw-redirect" title="Grupa cechowania">grupy cechowania</a> <b><a href="/w/index.php?title=SU(3)&action=edit&redlink=1" class="new" title="SU(3) (strona nie istnieje)">SU(3)</a></b>. Przenoszą również ładunek elektryczny (-1/3 lub 2/3) oraz uczestniczą w <a href="/wiki/Oddzia%C5%82ywanie_s%C5%82abe" title="Oddziaływanie słabe">oddziaływaniu słabym</a> jako część dubletu <a href="/wiki/Izospin" title="Izospin">izospinu słabego</a>. Przenoszą globalne liczby kwantowe, włącznie z <a href="/wiki/Liczba_barionowa" title="Liczba barionowa">liczbą barionową</a>, która wynosi 1/3 dla każdego kwarku, <a href="/wiki/Hiper%C5%82adunek_(oddzia%C5%82ywanie_silne)" title="Hiperładunek (oddziaływanie silne)">hiperładunek</a> i jedną z <a href="/wiki/Zapach_(mechanika_kwantowa)" title="Zapach (mechanika kwantowa)">liczb zapachowych</a>. </p><p>Gluony są <a href="/wiki/Bozony" title="Bozony">bozonami</a>, również przenoszącymi ładunek koloru, ponieważ leżą w <a href="/w/index.php?title=Reprezentacja_sprz%C4%99%C5%BCona&action=edit&redlink=1" class="new" title="Reprezentacja sprzężona (strona nie istnieje)">reprezentacji sprzężonej</a> <b>8</b> grupy <b>SU</b>(3). Nie mają ładunku elektrycznego, nie uczestniczą w oddziaływaniach słabych i nie mają zapachu. Leżą w <a href="/w/index.php?title=Singlet&action=edit&redlink=1" class="new" title="Singlet (strona nie istnieje)">reprezentacji singletowej</a> 1 wszystkich grup symetrii. </p><p>Każdy kwark ma swój antykwark. Ładunek każdego antykwarku jest przeciwny do odpowiadającego mu kwarku. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Dynamika">Dynamika</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Chromodynamika_kwantowa&veaction=edit&section=9" title="Edytuj sekcję: Dynamika" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Chromodynamika_kwantowa&action=edit&section=9" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Dynamika"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Zgodnie z zasadami <a href="/wiki/Kwantowa_teoria_pola" title="Kwantowa teoria pola">kwantowej teorii pola</a> oraz odpowiednimi <a href="/wiki/Diagram_Feynmana" title="Diagram Feynmana">diagramami Feynmana</a>, powyższa teoria prowadzi do trzech podstawowych oddziaływań: kwark może wyemitować (lub zaabsorbować) gluon, gluon może wyemitować (lub zaabsorbować) gluon oraz dwa gluony mogą bezpośrednio reagować. Jest tu inaczej niż w <a href="/wiki/Elektrodynamika_kwantowa" title="Elektrodynamika kwantowa">elektrodynamice kwantowej</a>, gdzie była tylko pierwsza możliwość, gdyż <a href="/wiki/Foton" title="Foton">fotony</a> nie mają żadnego ładunku. Należy też wziąć pod uwagę <a href="/w/index.php?title=Duchy_Faddeeva-Popova&action=edit&redlink=1" class="new" title="Duchy Faddeeva-Popova (strona nie istnieje)">duchy Faddeeva-Popova</a> (z wyjątkiem <a href="/w/index.php?title=Cechowanie_unitarne&action=edit&redlink=1" class="new" title="Cechowanie unitarne (strona nie istnieje)">cechowania unitarnego</a>). </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Prawo_przestrzeni_i_uwięzienie"><span id="Prawo_przestrzeni_i_uwi.C4.99zienie"></span>Prawo przestrzeni i uwięzienie</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Chromodynamika_kwantowa&veaction=edit&section=10" title="Edytuj sekcję: Prawo przestrzeni i uwięzienie" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Chromodynamika_kwantowa&action=edit&section=10" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Prawo przestrzeni i uwięzienie"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Dokładne obliczenia z powyżej wspomnianym lagranżjanem<sup id="cite_ref-12" class="reference"><a href="#cite_note-12">[12]</a></sup> pokazują, że efektywny potencjał pomiędzy kwarkiem a jego antykwarkiem w <a href="/wiki/Mezony" title="Mezony">mezonie</a> zawierają wyrażenie <span class="mwe-math-element"><span class="mwe-math-mathml-inline mwe-math-mathml-a11y" style="display: none;"><math xmlns="http://www.w3.org/1998/Math/MathML" alttext="{\displaystyle \propto r,}"> <semantics> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mstyle displaystyle="true" scriptlevel="0"> <mo>∝</mo> <mi>r</mi> <mo>,</mo> </mstyle> </mrow> <annotation encoding="application/x-tex">{\displaystyle \propto r,}</annotation> </semantics> </math></span><img src="https://wikimedia.org/api/rest_v1/media/math/render/svg/2a11002921055ad012b3b5af5e7b4c2d967e6ec5" class="mwe-math-fallback-image-inline mw-invert skin-invert" aria-hidden="true" style="vertical-align: -0.671ex; width:4.149ex; height:2.009ex;" alt="{\displaystyle \propto r,}"></span> które reprezentuje pewien rodzaj „sztywności” oddziaływań pomiędzy cząstką a jej antycząstką na duże odległości, nieco podobna do <a href="/w/index.php?title=Si%C5%82a_entropii&action=edit&redlink=1" class="new" title="Siła entropii (strona nie istnieje)">elastyczności entropicznej</a> <a href="/wiki/Guma" title="Guma">gumowej</a> taśmy (patrz niżej). Prowadzi to do <i>uwięzienia</i><sup id="cite_ref-13" class="reference"><a href="#cite_note-13">[13]</a></sup> kwarków we wnętrzu hadronów, np. w <a href="/wiki/Mezony" title="Mezony">mezonach</a> i <a href="/wiki/Nukleony" title="Nukleony">nukleonach</a>, o typowym promieniu R<sub>c</sub>, według <a href="/wiki/Nukleony" title="Nukleony">modelu torbowego</a> hadronów<sup id="cite_ref-14" class="reference"><a href="#cite_note-14">[14]</a></sup>. Rząd wielkości „promienia torby” wynosi 1 fm (=10<sup>−15</sup> m). Co więcej, wspomniana sztywność jest ilościowo powiązana z tak zwanym zachowaniem „prawa przestrzeni”, spodziewanym po iloczynie zmiennej <a href="/w/index.php?title=P%C4%99tla_Wilsona&action=edit&redlink=1" class="new" title="Pętla Wilsona (strona nie istnieje)">pętli Wilsona</a> P<sub>W</sub> stałej oddziaływania wokół zamkniętej pętli <span class="mwe-math-element"><span class="mwe-math-mathml-inline mwe-math-mathml-a11y" style="display: none;"><math xmlns="http://www.w3.org/1998/Math/MathML" alttext="{\displaystyle W.}"> <semantics> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mstyle displaystyle="true" scriptlevel="0"> <mi>W</mi> <mo>.</mo> </mstyle> </mrow> <annotation encoding="application/x-tex">{\displaystyle W.}</annotation> </semantics> </math></span><img src="https://wikimedia.org/api/rest_v1/media/math/render/svg/035a080f11445ba1e7745704a6031989a311a7d7" class="mwe-math-fallback-image-inline mw-invert skin-invert" aria-hidden="true" style="vertical-align: -0.338ex; width:3.082ex; height:2.176ex;" alt="{\displaystyle W.}"></span> Np. <span class="mwe-math-element"><span class="mwe-math-mathml-inline mwe-math-mathml-a11y" style="display: none;"><math xmlns="http://www.w3.org/1998/Math/MathML" alttext="{\displaystyle \langle P_{W}\rangle }"> <semantics> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mstyle displaystyle="true" scriptlevel="0"> <mo fence="false" stretchy="false">⟨</mo> <msub> <mi>P</mi> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mi>W</mi> </mrow> </msub> <mo fence="false" stretchy="false">⟩</mo> </mstyle> </mrow> <annotation encoding="application/x-tex">{\displaystyle \langle P_{W}\rangle }</annotation> </semantics> </math></span><img src="https://wikimedia.org/api/rest_v1/media/math/render/svg/544b1291ea1b7d5f75541b1223937955131186ef" class="mwe-math-fallback-image-inline mw-invert skin-invert" aria-hidden="true" style="vertical-align: -0.838ex; width:5.256ex; height:2.843ex;" alt="{\displaystyle \langle P_{W}\rangle }"></span> jest proporcjonalne do „obszaru” zamkniętego przez pętlę. </p><p>Najnowsze obliczenia kratowe wskazują, że w chromodynamice kwantowej istnieją dwie skale energii – jedna związana z uwięzieniem kwarków, a druga ze spontanicznym złamaniem symetrii chiralnej<sup id="cite_ref-15" class="reference"><a href="#cite_note-15">[15]</a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Metody">Metody</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Chromodynamika_kwantowa&veaction=edit&section=11" title="Edytuj sekcję: Metody" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Chromodynamika_kwantowa&action=edit&section=11" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Metody"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Dalsza analiza teorii jest skomplikowana. Rozwinięto różne techniki, niektóre z nich omówiono poniżej. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Perturbacyjna_chromodynamika_kwantowa">Perturbacyjna chromodynamika kwantowa</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Chromodynamika_kwantowa&veaction=edit&section=12" title="Edytuj sekcję: Perturbacyjna chromodynamika kwantowa" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Chromodynamika_kwantowa&action=edit&section=12" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Perturbacyjna chromodynamika kwantowa"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>To podejście oparto o swobodę asymptotyczną, co pozwoliło na użycie <a href="/wiki/Teoria_perturbacji" title="Teoria perturbacji">teorii perturbacji</a> przy dobrej zgodności z eksperymentami przy wysokich energiach. Jakkolwiek ma ograniczony zakres, podejście to zaowocowało najdokładniejszym jak do tej pory przetestowaniem teorii. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Kratowa_chromodynamika_kwantowa"><a href="/w/index.php?title=Kratowa_chromodynamika_kwantowa&action=edit&redlink=1" class="new" title="Kratowa chromodynamika kwantowa (strona nie istnieje)">Kratowa chromodynamika kwantowa</a></h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Chromodynamika_kwantowa&veaction=edit&section=13" title="Edytuj sekcję: Kratowa chromodynamika kwantowa" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Chromodynamika_kwantowa&action=edit&section=13" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Kratowa chromodynamika kwantowa"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Fluxtube_meson.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/93/Fluxtube_meson.png/200px-Fluxtube_meson.png" decoding="async" width="200" height="345" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/9/93/Fluxtube_meson.png 1.5x" data-file-width="273" data-file-height="471" /></a><figcaption>Kwark i antykwark (czerwony) są razem sklejone (zielony), tworząc mezon (rezultat symulacji w kratowej QCD przez M. Cardoso et al.<sup id="cite_ref-16" class="reference"><a href="#cite_note-16">[16]</a></sup></figcaption></figure> <p>Pośród nieperturbacyjnych podejść do QCD, najistotniejsza jest kratowa QCD. Wykorzystuje się w niej dyskretny zbiór punktów czasoprzestrzennych (zwanych kratą) w celu zredukowania trudnych analitycznie całek po ścieżkach teorii kontinuum do bardzo złożonych obliczeń, które można zrzucić na <a href="/wiki/Superkomputer" title="Superkomputer">superkomputery</a>, takie jak <a href="/w/index.php?title=QCDOC&action=edit&redlink=1" class="new" title="QCDOC (strona nie istnieje)">QCDOC</a>, który powstał właśnie do tego celu. Chociaż jest to podejście mało wydajne i zasobochłonne, ma wiele zastosowań, dając wgląd w aspekty teorii niedostępne innymi sposobami, szczególnie w jawne siły działające pomiędzy kwarkami wewnątrz mezonu. <a href="/w/index.php?title=Numeryczny_problem_znaku&action=edit&redlink=1" class="new" title="Numeryczny problem znaku (strona nie istnieje)">Numeryczny problem znaku</a> powoduje jednak trudności przy badaniu QCD przy wysokiej gęstości i niskiej temperaturze (np. materia nuklearna lub wnętrze gwiazdy neutronowej). </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Ekspansja_1/N"><span id="Ekspansja_1.2FN"></span>Ekspansja 1/N</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Chromodynamika_kwantowa&veaction=edit&section=14" title="Edytuj sekcję: Ekspansja 1/N" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Chromodynamika_kwantowa&action=edit&section=14" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Ekspansja 1/N"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Dobrze znany schemat aproksymacyjny, <a href="/w/index.php?title=Ekspansja_1/N&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ekspansja 1/N (strona nie istnieje)">ekspansja 1/N</a>, startuje z założenia, że liczba kolorów jest nieskończona, po czym dokonuje serii poprawek, aby uwzględnić fakt, że jednak tak nie jest. Jak dotąd jest to bardziej źródło spojrzenia jakościowego niż ilościowego. Nowsze warianty uwzględniają <a href="/wiki/Korespondencja_AdS/CFT" title="Korespondencja AdS/CFT">AdS/CFT</a>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Teorie_efektywne">Teorie efektywne</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Chromodynamika_kwantowa&veaction=edit&section=15" title="Edytuj sekcję: Teorie efektywne" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Chromodynamika_kwantowa&action=edit&section=15" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Teorie efektywne"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Dla konkretnych problemów można stworzyć teorię efektywną, która daje jakościowo dobre poprawne wyniki wewnątrz pewnego limitu. W najlepszych przypadkach, można je otrzymać jako systematyczną ekspansję jakiegoś parametru lagranżjanu QCD. Jedną z takich <a href="/w/index.php?title=Efektywna_teoria_pola&action=edit&redlink=1" class="new" title="Efektywna teoria pola (strona nie istnieje)">efektywnych teorii pola</a> jest <a href="/w/index.php?title=Chiralna_teoria_perturbacji&action=edit&redlink=1" class="new" title="Chiralna teoria perturbacji (strona nie istnieje)">chiralna teoria perturbacji</a>, w skrócie ChiPT, która jest efektywną teorią chromodynamiki dla niskich energii. Mówiąc precyzyjniej, jest to teoria bazująca na nisko energetycznej ekspansji ze spontanicznym, chiralnym łamaniem symetrii chromodynamiki kwantowej, która jest dokładną symetrią, gdy masa kwarków jest równa zero, ale dla kwarków górnego, dolnego i dziwnego, o małych masach, jest to wciąż dobre przybliżenie. W zależności od liczby kwarków traktowanych jako lekkie, można używać ChiPT <b>SU</b>(2) lub <b>SU</b>(3). Inną teorią jest <a href="/w/index.php?title=Efektywna_teoria_ci%C4%99%C5%BCkich_kwark%C3%B3w&action=edit&redlink=1" class="new" title="Efektywna teoria ciężkich kwarków (strona nie istnieje)">efektywna teoria ciężkich kwarków</a> (która ekspanduje od dużej masy kwarków, bliskiej nieskończoności), oraz <a href="/w/index.php?title=Mi%C4%99kka-kolinearna_efektywna_teoria&action=edit&redlink=1" class="new" title="Miękka-kolinearna efektywna teoria (strona nie istnieje)">miękka-kolinearna efektywna teoria</a> (która ekspanduje od wysokich energii). Oprócz teorii efektywnych, modele takie jak <a href="/w/index.php?title=Model_Nambu-jona-Lasinio&action=edit&redlink=1" class="new" title="Model Nambu-jona-Lasinio (strona nie istnieje)">model Nambu-jona-Lasinio</a> i <a href="/w/index.php?title=Model_chiralny&action=edit&redlink=1" class="new" title="Model chiralny (strona nie istnieje)">model chiralny</a> są często używane do rozważania ogólnych właściwości. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Zasady_sum">Zasady sum</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Chromodynamika_kwantowa&veaction=edit&section=16" title="Edytuj sekcję: Zasady sum" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Chromodynamika_kwantowa&action=edit&section=16" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Zasady sum"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Bazując na <a href="/w/index.php?title=Ekspansja_operatora_mno%C5%BCenia&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ekspansja operatora mnożenia (strona nie istnieje)">ekspansji operatora mnożenia</a>, można otrzymać zbiór relacji, które łączą ze sobą różne obserwable. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Model_Nambu-Jona-Lasinio">Model Nambu-Jona-Lasinio</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Chromodynamika_kwantowa&veaction=edit&section=17" title="Edytuj sekcję: Model Nambu-Jona-Lasinio" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Chromodynamika_kwantowa&action=edit&section=17" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Model Nambu-Jona-Lasinio"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>W jednej ze swoich ostatnich prac, <a href="/w/index.php?title=Kei-Ichio_Kondo&action=edit&redlink=1" class="new" title="Kei-Ichio Kondo (strona nie istnieje)">Kei-Ichio Kondo</a> wprowadził nisko energetyczny limit do QCD, teorię powiązaną z <a href="/w/index.php?title=Model_Nambu-Jona-Lasinio&action=edit&redlink=1" class="new" title="Model Nambu-Jona-Lasinio (strona nie istnieje)">modelem Nambu-Jona-Lasinio</a>, będącą nielokalną wersją <a href="/w/index.php?title=Model_Polyakov-Nambu-Jona-Lasinio&action=edit&redlink=1" class="new" title="Model Polyakov-Nambu-Jona-Lasinio (strona nie istnieje)">modelu Polyakov-Nambu-Jona-Lasinio</a><sup id="cite_ref-17" class="reference"><a href="#cite_note-17">[17]</a></sup>, która z kolei była później, w swojej lokalnej wersji, niczym innym jak modelem Nambu-Jona-Lasinio, w którym uwzględniono efekt pętli Polakova, w celu opisania ‘ustalonego uwięzienia’. </p><p>Model Nambu-Jona-Lasinio używany jest między innymi dlatego, że jest ‘stosunkowo prostym’ modelem <a href="/wiki/Symetria_chiralna" title="Symetria chiralna">chiralnego łamania symetrii</a>, zjawiska obecnego w pewnych warunkach (limit chiralny, np. bezmasowe fermiony) w samej QCD. Aczkolwiek w tym modelu nie ma uwięzienia. W szczególności, energia izolowanego kwarku w próżni fizycznej staje się dobrze zdefiniowana i skończona. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Testy_eksperymentalne">Testy eksperymentalne</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Chromodynamika_kwantowa&veaction=edit&section=18" title="Edytuj sekcję: Testy eksperymentalne" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Chromodynamika_kwantowa&action=edit&section=18" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Testy eksperymentalne"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Pojęcie zapachu kwarków wprowadzono w celu wyjaśnienia zachowania <a href="/wiki/Hadrony" title="Hadrony">hadronów</a> podczas prac nad <a href="/w/index.php?title=Model_kwarkowy&action=edit&redlink=1" class="new" title="Model kwarkowy (strona nie istnieje)">modelem kwarkowym</a>. Pojęcie koloru było wymuszone przez problem z Δ<sup>++</sup>. Jest to omówione w <a class="mw-selflink-fragment" href="#Historia">historii rozwoju chromodynamiki kwantowej</a>. </p><p>Pierwszych przesłanek, że kwarki są realnymi składnikami hadronów, dostarczyły eksperymenty <a href="/w/index.php?title=Nieelastyczne_g%C5%82%C4%99bokie_rozpraszanie&action=edit&redlink=1" class="new" title="Nieelastyczne głębokie rozpraszanie (strona nie istnieje)">nieelastycznego głębokiego rozpraszania</a> w <a href="/wiki/Stanford_Linear_Accelerator_Center" title="Stanford Linear Accelerator Center">SLAC</a>. Pierwsze dowody na istnienie gluonów wykazały <a href="/wiki/Zdarzenie_tr%C3%B3jd%C5%BCetowe" title="Zdarzenie trójdżetowe">zdarzenia trójdżetowe</a> w <a href="/w/index.php?title=PETRA&action=edit&redlink=1" class="new" title="PETRA (strona nie istnieje)">PETRA</a>. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Zobacz_też"><span id="Zobacz_te.C5.BC"></span>Zobacz też</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Chromodynamika_kwantowa&veaction=edit&section=19" title="Edytuj sekcję: Zobacz też" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Chromodynamika_kwantowa&action=edit&section=19" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Zobacz też"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><a href="/wiki/Mechanika_kwantowa" title="Mechanika kwantowa">mechanika kwantowa</a></li> <li><a href="/wiki/Model_standardowy" title="Model standardowy">model standardowy</a></li> <li><a href="/wiki/Pole_si%C5%82_kolorowych" title="Pole sił kolorowych">pole sił kolorowych</a></li> <li><a href="/wiki/Swoboda_asymptotyczna" title="Swoboda asymptotyczna">swoboda asymptotyczna</a></li> <li><a href="/wiki/Symetria_unitarna" title="Symetria unitarna">symetria unitarna</a></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Przypisy">Przypisy</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Chromodynamika_kwantowa&veaction=edit&section=20" title="Edytuj sekcję: Przypisy" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Chromodynamika_kwantowa&action=edit&section=20" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Przypisy"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="do-not-make-smaller refsection"><div class="mw-references-wrap mw-references-columns"><ol class="references"> <li id="cite_note-1"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-1">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web open-access"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/;3886012"><i>Chromodynamika kwantowa</i></a>, [w:] <i><a href="/wiki/Encyklopedia_PWN_(internetowa)" title="Encyklopedia PWN (internetowa)">Encyklopedia PWN</a></i> [online], <a href="/wiki/Wydawnictwo_Naukowe_PWN" title="Wydawnictwo Naukowe PWN">Wydawnictwo Naukowe PWN</a><span class="accessdate"> [dostęp 2021-07-22]</span><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=unknown&rft.atitle=Chromodynamika+kwantowa&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.jtitle=%5B%5BWydawnictwo+Naukowe+PWN%5D%5D&rft_id=https%3A%2F%2Fencyklopedia.pwn.pl%2Fhaslo%2F%3B3886012" style="display:none"> </span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-2"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-2">↑</a></span> <span class="reference-text">H. Fritzsch, M. Gell-Mann, H. Leutwyler, <i>Advantages of the color octet gluon picture</i>, „Physics Letters” B 47, (1973), s. 365–368 (received 1 October 1973).</span> </li> <li id="cite_note-3"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-3">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20130623123500/http://tuvalu.santafe.edu/~mgm/Site/Publications_files/MGM%2081.pdf"><i>Advantages of the color octet gluon picture</i></a>. tuvalu.santafe.edu. [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://tuvalu.santafe.edu/~mgm/Site/Publications_files/MGM%2081.pdf">tego adresu</a> (2013-06-23)].</cite>.</span> </li> <li id="cite_note-4"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-4">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation journal">Fyodor Tkachov. <em>A contribution to the history of quarks: Boris Struminsky’s 1965 JINR publication</em>. „arXiv:physics.hist-ph”, 2009. <a href="/wiki/ArXiv" title="ArXiv">arXiv</a>:<a href="https://arxiv.org/abs/0904.0343" class="extiw" title="arxiv:0904.0343">0904.0343</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=A+contribution+to+the+history+of+quarks%3A+Boris+Struminsky%E2%80%99s+1965+JINR+publication&rft.jtitle=arXiv%3Aphysics.hist-ph&rft.date=2009&rft.au=Fyodor+Tkachov"><span style="display: none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-struminsky-5"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-struminsky_5-0">a</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-struminsky_5-1">b</a></sup></span> <span class="reference-text">B. V. Struminsky, Magnetic moments of barions in the quark model. <a href="/w/index.php?title=JINR&action=edit&redlink=1" class="new" title="JINR (strona nie istnieje)">JINR</a>-Preprint P-1939, Dubna, Russia. Submitted on January 7, 1965.</span> </li> <li id="cite_note-6"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-6">↑</a></span> <span class="reference-text">N. Bogolubov, B. Struminsky, A. Tavkhelidze. On composite models in the theory of elementary particles. <a href="/w/index.php?title=JINR&action=edit&redlink=1" class="new" title="JINR (strona nie istnieje)">JINR</a> Preprint D-1968, <a href="/wiki/Dubna" title="Dubna">Dubna</a> 1965.</span> </li> <li id="cite_note-7"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-7">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation journal">J. Polchinski, M. Strassler. <em>Hard Scattering and Gauge/String duality</em>. „<a href="/w/index.php?title=Physical_Review_Letters&action=edit&redlink=1" class="new" title="Physical Review Letters (strona nie istnieje)">Physical Review Letters</a>”. 3. 88 (3), s. 31601, 2002. <a href="/wiki/DOI_(identyfikator_cyfrowy)" title="DOI (identyfikator cyfrowy)">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1103/PhysRevLett.88.031601">10.1103/PhysRevLett.88.031601</a>. <a href="/wiki/ArXiv" title="ArXiv">arXiv</a>:<a href="https://arxiv.org/abs/hep-th/0109174" class="extiw" title="arxiv:hep-th/0109174">hep-th/0109174</a>. <a href="/wiki/PMID" title="PMID">PMID</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/11801052">11801052</a>. <a href="/wiki/Bibcode" title="Bibcode">Bibcode</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://adsabs.harvard.edu/abs/2002PhRvL..88c1601P">2002PhRvL..88c1601P</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Hard+Scattering+and+Gauge%2FString+duality&rft.jtitle=%5B%5BPhysical+Review+Letters%5D%5D&rft.date=2002&rft.volume=88&rft.issue=3&rft.au=J.+Polchinski%2C+M.+Strassler&rft.pages=31601&rft_id=info:pmid/11801052&rft_id=info:doi/10.1103%2FPhysRevLett.88.031601"><span style="display: none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-8"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-8">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation journal">Richard C. Brower, Samir D. Mathur, Chung-I Tan. <em>Glueball Spectrum for QCD from AdS Supergravity Duality</em>. „Nuclear Physics B”. 587, s. 249–276, 2000. <a href="/wiki/DOI_(identyfikator_cyfrowy)" title="DOI (identyfikator cyfrowy)">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1016/S0550-3213(00)00435-1">10.1016/S0550-3213(00)00435-1</a>. <a href="/wiki/ArXiv" title="ArXiv">arXiv</a>:<a href="https://arxiv.org/abs/hep-th/0003115" class="extiw" title="arxiv:hep-th/0003115">hep-th/0003115</a>. <a href="/wiki/Bibcode" title="Bibcode">Bibcode</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://adsabs.harvard.edu/abs/2000NuPhB.587..249B">2000NuPhB.587..249B</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Glueball+Spectrum+for+QCD+from+AdS+Supergravity+Duality&rft.jtitle=Nuclear+Physics+B&rft.date=2000&rft.volume=587&rft.aulast=Brower&rft.aufirst=Richard+C.&rft.pages=249%E2%80%93276&rft_id=info:doi/10.1016%2FS0550-3213%2800%2900435-1"><span style="display: none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-9"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-9">↑</a></span> <span class="reference-text">F. Wegner, <i>Duality in Generalized Ising Models and Phase Transitions without Local Order Parameter</i>, J. Math. Phys. <b>12</b> (1971) 2259-2272.: Reprinted in <a href="/w/index.php?title=Claudio_Rebbi&action=edit&redlink=1" class="new" title="Claudio Rebbi (strona nie istnieje)">Claudio Rebbi</a> (ed.), <i>Lattice Gauge Theories and Monte Carlo Simulations</i>, World Scientific, Singapore (1983), p. 60-73. Abstract: <a rel="nofollow" class="external autonumber" href="http://www.tphys.uni-heidelberg.de/~wegner/Abstracts.html#12">[1]</a>.</span> </li> <li id="cite_note-10"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-10">↑</a></span> <span class="reference-text">Być może niektórzy się domyślają, że w oryginalnym modelu karki ulegały fluktuacjom, podczas gdy w obecnym <i>dualnym</i> są to głównie gluony.</span> </li> <li id="cite_note-11"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-11">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation journal">M. Eidemüller, H.G. Dosch, M. Jamin. <em>The field strength correlator from QCD sum rules</em>. „arXiv + Nuclear Physics B - Proceedings Supplements”. 86 (1–3), s. 421–425, 1999. Heidelberg, Germany. <a href="/wiki/DOI_(identyfikator_cyfrowy)" title="DOI (identyfikator cyfrowy)">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1016/S0920-5632(00)00598-3">10.1016/S0920-5632(00)00598-3</a>. <a href="/wiki/ArXiv" title="ArXiv">arXiv</a>:<a href="https://arxiv.org/abs/hep-ph/9908318" class="extiw" title="arxiv:hep-ph/9908318">hep-ph/9908318</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=The+field+strength+correlator+from+QCD+sum+rules&rft.jtitle=arXiv+%2B+Nuclear+Physics+B+-+Proceedings+Supplements&rft.date=1999&rft.volume=86&rft.issue=1%E2%80%933&rft.au=M.+Eidem%C3%BCller%2C+H.G.+Dosch%2C+M.+Jamin&rft.pages=421%E2%80%93425&rft_id=info:doi/10.1016%2FS0920-5632%2800%2900598-3"><span style="display: none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-12"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-12">↑</a></span> <span class="reference-text">Patrz: wszystkie standardowe podręczniki o QCD, m.in. te wspomniane wyżej.</span> </li> <li id="cite_note-13"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-13">↑</a></span> <span class="reference-text">Tylko w ekstremalnie wysokich ciśnieniach i temperaturach, rzędu <span class="mwe-math-element"><span class="mwe-math-mathml-inline mwe-math-mathml-a11y" style="display: none;"><math xmlns="http://www.w3.org/1998/Math/MathML" alttext="{\displaystyle T\cong 5\cdot 10^{12}}"> <semantics> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mstyle displaystyle="true" scriptlevel="0"> <mi>T</mi> <mo>≅</mo> <mn>5</mn> <mo>⋅</mo> <msup> <mn>10</mn> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mn>12</mn> </mrow> </msup> </mstyle> </mrow> <annotation encoding="application/x-tex">{\displaystyle T\cong 5\cdot 10^{12}}</annotation> </semantics> </math></span><img src="https://wikimedia.org/api/rest_v1/media/math/render/svg/bb56d9f947ce82190342d7b88cf11369fb12c75b" class="mwe-math-fallback-image-inline mw-invert skin-invert" aria-hidden="true" style="vertical-align: -0.338ex; width:11.777ex; height:2.676ex;" alt="{\displaystyle T\cong 5\cdot 10^{12}}"></span>  K lub większych, <i>uwięzienie</i> ustępuje <a href="/wiki/Plazma_kwarkowo-gluonowa" title="Plazma kwarkowo-gluonowa">plazmie kwarkowo-gluonowej</a>.</span> </li> <li id="cite_note-14"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-14">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="/w/index.php?title=Kenneth_A._Johnson&action=edit&redlink=1" class="new" title="Kenneth A. Johnson (strona nie istnieje)">Kenneth A. Johnson</a>, <i>The bag model of quark confinement</i>, „Scientific American”, July 1979.</span> </li> <li id="cite_note-15"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-15">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://arxiv.org/pdf/1709.05981.pdf"><i>Relating Quark Confinement and Chiral Symmetry Breaking in QCD</i></a>.</span> </li> <li id="cite_note-16"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-16">↑</a></span> <span class="reference-text">M. Cardoso et al., <i>Lattice QCD computation of the colour fields for the static hybrid quark-gluon-antiquark system, and microscopic study of the Casimir scaling</i>, Phys. Rev. D 81, 034504 (2010)).</span> </li> <li id="cite_note-17"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-17">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation journal">Kei-Ichi Kondo. <em>Toward a first-principle derivation of confinement and chiral-symmetry-breaking crossover transitions in QCD</em>. „<a href="/w/index.php?title=Physical_Review_D&action=edit&redlink=1" class="new" title="Physical Review D (strona nie istnieje)">Physical Review D</a>”. 82 (6), s. 65024, 2010. <a href="/wiki/DOI_(identyfikator_cyfrowy)" title="DOI (identyfikator cyfrowy)">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1103/PhysRevD.82.065024">10.1103/PhysRevD.82.065024</a>. <a href="/wiki/ArXiv" title="ArXiv">arXiv</a>:<a href="https://arxiv.org/abs/1005.0314v2" class="extiw" title="arxiv:1005.0314v2">1005.0314v2</a>. <a href="/wiki/Bibcode" title="Bibcode">Bibcode</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://adsabs.harvard.edu/abs/2010PhRvD..82f5024K">2010PhRvD..82f5024K</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Toward+a+first-principle+derivation+of+confinement+and+chiral-symmetry-breaking+crossover+transitions+in+QCD&rft.jtitle=%5B%5BPhysical+Review+D%5D%5D&rft.date=2010&rft.volume=82&rft.issue=6&rft.au=Kei-Ichi+Kondo&rft.pages=65024&rft_id=info:doi/10.1103%2FPhysRevD.82.065024"><span style="display: none;"> </span></span></span> </li> </ol></div></div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Bibliografia">Bibliografia</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Chromodynamika_kwantowa&veaction=edit&section=21" title="Edytuj sekcję: Bibliografia" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Chromodynamika_kwantowa&action=edit&section=21" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Bibliografia"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><cite class="citation book">Greiner, Walter;Schäfer, Andreas: <i><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/quantumchromodyn0000grei">Quantum Chromodynamics</a></i>. Springer, 1994. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/0387571035" title="Specjalna:Książki/0387571035">ISBN <span class="isbn">0-387-57103-5</span></a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Quantum+Chromodynamics&rft.au=Greiner%2C+Walter%3BSch%C3%A4fer%2C+Andreas&rft.pub=Springer&rft.isbn=0-387-57103-5&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fquantumchromodyn0000grei"></span></cite><span class="problemy" aria-hidden="true" data-nosnippet=""> Brak numerów stron w książce</span></li> <li><cite class="citation book">Halzen, Francis; Martin, Alan: <i>Quarks & Leptons: An Introductory Course in Modern Particle Physics</i>. John Wiley & Sons, 1984. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/0471887412" title="Specjalna:Książki/0471887412">ISBN <span class="isbn">0-471-88741-2</span></a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Quarks+%26+Leptons%3A+An+Introductory+Course+in+Modern+Particle+Physics&rft.au=Halzen%2C+Francis%3B+Martin%2C+Alan&rft.pub=John+Wiley+%26+Sons&rft.isbn=0-471-88741-2"></span></cite><span class="problemy" aria-hidden="true" data-nosnippet=""> Brak numerów stron w książce</span></li> <li><cite class="citation book">Creutz, Michael: <i>Quarks, Gluons and Lattices</i>. Cambridge University Press, 1985. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9780521315357" title="Specjalna:Książki/9780521315357">ISBN <span class="isbn">978-0-521-31535-7</span></a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Quarks%2C+Gluons+and+Lattices&rft.au=Creutz%2C+Michael&rft.pub=Cambridge+University+Press&rft.isbn=978-0-521-31535-7"></span></cite><span class="problemy" aria-hidden="true" data-nosnippet=""> Brak numerów stron w książce</span></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Linki_zewnętrzne"><span id="Linki_zewn.C4.99trzne"></span>Linki zewnętrzne</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Chromodynamika_kwantowa&veaction=edit&section=22" title="Edytuj sekcję: Linki zewnętrzne" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Chromodynamika_kwantowa&action=edit&section=22" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Linki zewnętrzne"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://pdg.lbl.gov/">Particle data group</a> <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>)</span></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.claymath.org/millennium/">Nagroda milenijna</a> dla <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.claymath.org/millennium/">dowiedzenia uwięzienia</a> <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>)</span></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.sciencemag.org/cgi/content/abstract/322/5905/1224">Ustalenie Ab Initio Mas Lekkich Hadronów</a> <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>)</span></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.sciencemag.org/cgi/content/summary/322/5905/1198">Andreas S Kronfeld</a> <i>The Weight of the World Is Quantum Chromodynamics</i> <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>)</span></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.iop.org/EJ/article/1742-6596/125/1/012067/jpconf8_125_012067.pdf?request-id=f9ccdf0d-ee26-4856-99fb-ce5bfef07c4c">Andreas S Kronfeld</a> <i>Quantum chromodynamics with advanced computing</i> <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>)</span></li> <li><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20090416132731/http://www.sciencenews.org/view/generic/id/38788/title/Standard_model_gets_right_answer_for_proton,_neutron_masses">Model standardowy daje właściwą odpowiedź</a>. sciencenews.org. [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.sciencenews.org/view/generic/id/38788/title/Standard_model_gets_right_answer_for_proton,_neutron_masses">tego adresu</a> (2009-04-16)]. <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>)</span>.</cite></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://arxiv.org/abs/hepph/9505231">Chromodynamika kwantowa</a> <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>)</span></li> <li><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Otwarty_dost%C4%99p" title="publikacja w otwartym dostępie – możesz ją przeczytać"><img alt="publikacja w otwartym dostępie – możesz ją przeczytać" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/91/Open_Access_logo_green_alt2.svg/8px-Open_Access_logo_green_alt2.svg.png" decoding="async" width="8" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/91/Open_Access_logo_green_alt2.svg/12px-Open_Access_logo_green_alt2.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/91/Open_Access_logo_green_alt2.svg/16px-Open_Access_logo_green_alt2.svg.png 2x" data-file-width="640" data-file-height="1000" /></a></span> Don Lincoln, <i><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.youtube.com/watch?v=df4LoJph76A">QCD: Quantum Chromodynamics</a></i> <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>)</span>, kanał <a href="/wiki/Fermilab" title="Fermilab">Fermilabu</a> na <a href="/wiki/YouTube" title="YouTube">YouTube</a>, 17 czerwca 2016 [dostęp 2023-05-22].</li></ul> <div class="navbox do-not-make-smaller mw-collapsible mw-collapsed" data-expandtext="pokaż" data-collapsetext="ukryj"><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r74983602">.mw-parser-output .navbox{border:1px solid var(--border-color-base,#a2a9b1);margin:auto;text-align:center;padding:3px;margin-top:1em;clear:both}.mw-parser-output table.navbox:not(.pionowy){width:100%}.mw-parser-output .navbox+.navbox{border-top:0;margin-top:0}.mw-parser-output .navbox.pionowy{width:250px;float:right;clear:right;margin:0 0 0.4em 1.4em}.mw-parser-output .navbox.pionowy .before,.mw-parser-output .navbox.pionowy .after{padding:0.5em 0;text-align:center}.mw-parser-output .navbox>.caption,.mw-parser-output .navbox>tbody>tr>th{background:#ccf;text-align:center;font-weight:bold}.mw-parser-output .navbox .tnavbar{font-weight:normal;font-size:xx-small;white-space:nowrap;padding:0}.mw-parser-output .navbox>.tnavbar{margin-left:1em;float:left}.mw-parser-output .navbox .below>hr+.tnavbar{margin-left:auto;margin-right:auto}.mw-parser-output .navbox .below>.tnavbar:before{content:"Ten szablon: "}.mw-parser-output .navbox .tnavbar li:after{content:" · "}.mw-parser-output .navbox .tnavbar li:last-child:after{content:none}.mw-parser-output .navbox hr{margin:0.2em 1em}.mw-parser-output .navbox .title{background:#ddf;text-align:center;font-weight:bold}.mw-parser-output .navbox>.mw-collapsible-content:not(.grupa-szablonów-nawigacyjnych){margin-top:2px;padding:0;font-size:smaller;overflow:auto}.mw-parser-output .navbox .above+div,.mw-parser-output .navbox .above+.navbox-main-content,.mw-parser-output .navbox .below,.mw-parser-output .navbox .title+.grid{margin-top:2px}.mw-parser-output .navbox>.mw-collapsible-content>.above,.mw-parser-output .navbox>.mw-collapsible-content>.below{background:#ddf;text-align:center;margin-left:auto;margin-right:auto}.mw-parser-output .navbox:not(.pionowy) .flex{display:flex;flex-direction:row}.mw-parser-output .navbox .flex>.before,.mw-parser-output .navbox .flex>.after{align-self:center;text-align:center}.mw-parser-output .navbox .flex>.navbox-main-content{flex-grow:1}.mw-parser-output .navbox:not(.pionowy) .before{margin-right:0.5em}.mw-parser-output .navbox:not(.pionowy) .after{margin-left:0.5em}.mw-parser-output .navbox .inner-columns,.mw-parser-output .navbox .inner-group,.mw-parser-output .navbox .inner-standard{border-spacing:0;border-collapse:collapse;width:100%}.mw-parser-output .navbox .inner-standard>tbody>tr>.opis{text-align:right;vertical-align:middle}.mw-parser-output .navbox .inner-standard>tbody>tr>.opis+.spis{border-left:2px solid var(--background-color-base,#fff);text-align:left}.mw-parser-output .navbox .inner-standard>tbody>tr>td{padding:0;width:100%}.mw-parser-output .navbox .inner-standard>tbody>tr>td:first-child{text-align:center}.mw-parser-output .navbox .inner-standard .inner-standard>tbody>tr>td{text-align:left}.mw-parser-output .navbox .inner-standard>tbody>tr>.navbox-odd,.mw-parser-output .navbox .inner-standard>tbody>tr>.navbox-even{padding:0 0.3em}.mw-parser-output .navbox .inner-standard>tbody>tr+tr>th,.mw-parser-output .navbox .inner-standard>tbody>tr+tr>td{border-top:2px solid var(--background-color-base,#fff)}.mw-parser-output .navbox .inner-standard>tbody>tr>th+td{border-left:2px solid var(--background-color-base,#fff)}.mw-parser-output .navbox .inner-columns{table-layout:fixed}.mw-parser-output .navbox .inner-columns>tbody>tr>th,.mw-parser-output .navbox .inner-columns>tbody>tr>td{padding:0;border-left:2px solid var(--background-color-base,#fff);border-right:2px solid var(--background-color-base,#fff)}.mw-parser-output .navbox .inner-columns>tbody>tr>td{vertical-align:top}.mw-parser-output .navbox .inner-columns>tbody>tr+tr>td{border-top:2px solid var(--background-color-base,#fff)}.mw-parser-output .navbox .inner-columns>tbody>tr>th:first-child,.mw-parser-output .navbox .inner-columns>tbody>tr>td:first-child{border-left:0}.mw-parser-output .navbox .inner-columns>tbody>tr>th:last-child,.mw-parser-output .navbox .inner-columns>tbody>tr>td:last-child{border-right:0}.mw-parser-output .navbox .inner-columns>tbody>tr>td>ul,.mw-parser-output .navbox .inner-columns>tbody>tr>td>ol,.mw-parser-output .navbox .inner-columns>tbody>tr>td>dl{text-align:left;column-width:24em}.mw-parser-output .navbox .inner-group>div+div,.mw-parser-output .navbox .inner-group>div>div+div,.mw-parser-output .navbox .inner-group>div>div+table{margin-top:2px}.mw-parser-output .navbox .inner-group>div>.opis,.mw-parser-output .navbox .inner-group>div>.spis{padding:0.1em 1em;text-align:center}.mw-parser-output .navbox>.mw-collapsible-toggle,.mw-parser-output .navbox .inner-group>div.mw-collapsible>.mw-collapsible-toggle{width:4em;text-align:right;margin-right:0.4em}.mw-parser-output .navbox>.fakebar,.mw-parser-output .navbox .inner-group>div.mw-collapsible>.fakebar{float:left;width:4em;height:1em}.mw-parser-output .navbox .opis{background:#ddf;padding:0 1em;white-space:nowrap;font-weight:bold}.mw-parser-output .navbox.pionowy .opis{white-space:normal}.mw-parser-output .navbox.pionowy .navbox-even,.mw-parser-output .navbox:not(.pionowy) .navbox-odd{background:transparent}.mw-parser-output .navbox.pionowy .navbox-odd,.mw-parser-output .navbox:not(.pionowy) .navbox-even{background:var(--background-color-neutral-subtle,#f8f9fa)}.mw-parser-output .navbox .inner-group>div>div+div{background:transparent}.mw-parser-output .navbox p{margin:0;padding:0.3em 0}.mw-parser-output .navbox.medaliści .opis.a1,.mw-parser-output .navbox.medaliści .a1 .opis{background:gold}.mw-parser-output .navbox.medaliści .opis.a2,.mw-parser-output .navbox.medaliści .a2 .opis{background:silver}.mw-parser-output .navbox.medaliści .opis.a3,.mw-parser-output .navbox.medaliści .a3 .opis{background:#c96}.mw-parser-output .navbox .navbox-main-content>ul,.mw-parser-output .navbox .navbox-main-content>dl,.mw-parser-output .navbox .navbox-main-content>ol{column-width:24em;text-align:left}.mw-parser-output .navbox ul{list-style:none}.mw-parser-output .navbox .references{background:transparent}.mw-parser-output .navbox .hwrap .hlist dd,.mw-parser-output .navbox .hwrap .hlist dt,.mw-parser-output .navbox .hwrap .hlist li{white-space:normal}.mw-parser-output .navbox .rok{display:inline-block;width:4em;padding-right:0.5em;text-align:right}.mw-parser-output .navbox .navbox-statistics{margin-top:2px;border-top:1px solid var(--border-color-base,#a2a9b1);text-align:center;font-size:small}.mw-parser-output .navbox-summary>.title{font-weight:bold;font-size:larger}.mw-parser-output .navbox:not(.grupa-szablonów) .navbox{margin:0;border:0;padding:0}.mw-parser-output .navbox.grupa-szablonów>.grupa-szablonów-nawigacyjnych>.navbox:first-child{margin-top:2px}@media(max-width:800px){.mw-parser-output .navbox:not(.pionowy) .flex>.before,.mw-parser-output .navbox:not(.pionowy) .flex>.after{display:none}}.mw-parser-output .navbox .opis img,.mw-parser-output .navbox .opis .flagicon,.mw-parser-output .navbox>.caption>.flagicon,.mw-parser-output .navbox>.caption>.image{display:none}@media screen{html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox>.caption,html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox>tbody>tr>th{background-color:#3a3c3e}html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox .title,html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox>.mw-collapsible-content>.above,html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox>.mw-collapsible-content>.below,html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox .opis{background-color:#303234}html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox.medaliści .opis.a1,html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox.medaliści .a1 .opis{background:#715f00}html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox.medaliści .opis.a2,html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox.medaliści .a2 .opis{background:#5f5f5f}html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox.medaliści .opis.a3,html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox.medaliści .a3 .opis{background:#764617}}@media screen and (prefers-color-scheme:dark){html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox>.caption,html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox>tbody>tr>th{background-color:#3a3c3e}html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox .title,html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox>.mw-collapsible-content>.above,html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox>.mw-collapsible-content>.below,html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox .opis{background-color:#303234}html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox.medaliści .opis.a1,html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox.medaliści .a1 .opis{background:#715f00}html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox.medaliści .opis.a2,html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox.medaliści .a2 .opis{background:#5f5f5f}html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox.medaliści .opis.a3,html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox.medaliści .a3 .opis{background:#764617}}</style><ul class="tnavbar noprint plainlinks hlist"><li><a href="/wiki/Szablon:Oddzia%C5%82ywania_podstawowe" title="Szablon:Oddziaływania podstawowe"><span title="Pokaż ten szablon">p</span></a></li><li><a href="/w/index.php?title=Dyskusja_szablonu:Oddzia%C5%82ywania_podstawowe&action=edit&redlink=1" class="new" title="Dyskusja szablonu:Oddziaływania podstawowe (strona nie istnieje)"><span title="Dyskusja na temat tego szablonu">d</span></a></li><li title="Możesz edytować ten szablon. Użyj przycisku podglądu przed zapisaniem zmian."><a class="external text" href="https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Szablon:Oddzia%C5%82ywania_podstawowe&action=edit">e</a></li></ul><div class="navbox-title caption"><a href="/wiki/Oddzia%C5%82ywania_podstawowe" title="Oddziaływania podstawowe">Oddziaływania podstawowe</a></div><div class="mw-collapsible-content"><table class="navbox-main-content inner-standard"><tbody><tr class="a1"><th class="navbox-group opis" scope="row">zjawiska</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Grawitacja" title="Grawitacja">grawitacja</a>, in. ciążenie</li> <li><a href="/wiki/Teoria_oddzia%C5%82ywa%C5%84_elektros%C5%82abych" title="Teoria oddziaływań elektrosłabych">oddziaływania elektrosłabe</a> <ul><li><a href="/wiki/Oddzia%C5%82ywanie_s%C5%82abe" title="Oddziaływanie słabe">słabe</a></li> <li><a href="/wiki/Oddzia%C5%82ywanie_elektromagnetyczne" title="Oddziaływanie elektromagnetyczne">elektromagnetyczne</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Oddzia%C5%82ywanie_silne" title="Oddziaływanie silne">oddziaływanie silne</a></li></ul> </td></tr><tr class="a2"><th class="navbox-group opis" scope="row">potwierdzone<br />modele</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><a href="/wiki/Og%C3%B3lna_teoria_wzgl%C4%99dno%C5%9Bci" title="Ogólna teoria względności">ogólna teoria względności</a></li> <li><a href="/wiki/Model_standardowy" title="Model standardowy">model standardowy</a> cząstek elementarnych <ul><li><a href="/wiki/Teoria_oddzia%C5%82ywa%C5%84_elektros%C5%82abych" title="Teoria oddziaływań elektrosłabych">teoria elektrosłaba</a></li> <li><a class="mw-selflink selflink">chromodynamika kwantowa</a></li></ul></li></ul> </td></tr><tr class="a3"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Aproksymacja" title="Aproksymacja">przybliżenia</a></th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Prawo_powszechnego_ci%C4%85%C5%BCenia" title="Prawo powszechnego ciążenia">prawo powszechnego ciążenia</a></li> <li><a href="/wiki/Elektrodynamika_kwantowa" title="Elektrodynamika kwantowa">elektrodynamika kwantowa</a> <ul><li><a href="/wiki/Elektrodynamika_klasyczna" title="Elektrodynamika klasyczna">elektrodynamika klasyczna</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Teoria_Fermiego" title="Teoria Fermiego">teoria Fermiego</a></li></ul> </td></tr><tr class="a4"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Hipoteza" title="Hipoteza">hipotezy</a></th><td class="navbox-list spis"><table class="inner-standard"><tbody><tr class="a4_1"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Unifikacja_(fizyka)" title="Unifikacja (fizyka)">unifikacyjne</a></th><td class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><a href="/wiki/Teorie_wielkiej_unifikacji" title="Teorie wielkiej unifikacji">teorie wielkiej unifikacji</a> <ul><li><a href="/wiki/Supersymetria" title="Supersymetria">supersymetria</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Teoria_wszystkiego" title="Teoria wszystkiego">teorie wszystkiego</a> <ul><li><a href="/wiki/Teoria_strun" title="Teoria strun">teoria strun</a></li> <li><a href="/wiki/M-teoria" title="M-teoria">M-teoria</a></li></ul></li></ul> </td></tr><tr class="a4_2"><th class="navbox-group opis" scope="row">inne</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Grawitacja_kwantowa" title="Grawitacja kwantowa">grawitacja kwantowa</a></li></ul> </td></tr></tbody></table></td></tr></tbody></table></div></div> <div class="navbox do-not-make-smaller mw-collapsible mw-collapsed" data-expandtext="pokaż" data-collapsetext="ukryj"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r74983602"><ul class="tnavbar noprint plainlinks hlist"><li><a href="/wiki/Szablon:Dzia%C5%82y_fizyki" title="Szablon:Działy fizyki"><span title="Pokaż ten szablon">p</span></a></li><li><a href="/wiki/Dyskusja_szablonu:Dzia%C5%82y_fizyki" title="Dyskusja szablonu:Działy fizyki"><span title="Dyskusja na temat tego szablonu">d</span></a></li><li title="Możesz edytować ten szablon. Użyj przycisku podglądu przed zapisaniem zmian."><a class="external text" href="https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Szablon:Dzia%C5%82y_fizyki&action=edit">e</a></li></ul><div class="navbox-title caption"><a href="/wiki/Nauki_fizyczne" title="Nauki fizyczne">Nauki fizyczne</a></div><div class="mw-collapsible-content"><table class="navbox-main-content inner-standard"><tbody><tr class="a1"><th class="navbox-group opis" scope="row">główne<br />działy <a href="/wiki/Fizyka" title="Fizyka">fizyki</a></th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Fizyka_do%C5%9Bwiadczalna" title="Fizyka doświadczalna">doświadczalna</a></li> <li><a href="/wiki/Fizyka_matematyczna" title="Fizyka matematyczna">matematyczna</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Fizyka_stosowana&action=edit&redlink=1" class="new" title="Fizyka stosowana (strona nie istnieje)">stosowana</a> <ul><li><a href="/w/index.php?title=Fizyka_in%C5%BCynierska&action=edit&redlink=1" class="new" title="Fizyka inżynierska (strona nie istnieje)">inżynierska</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Fizyka_teoretyczna" title="Fizyka teoretyczna">teoretyczna</a> <ul><li><a href="/wiki/Fizyka_klasyczna" title="Fizyka klasyczna">fizyka klasyczna</a></li> <li><a href="/wiki/Teoria_wzgl%C4%99dno%C5%9Bci" title="Teoria względności">teoria względności</a></li> <li><a href="/wiki/Mechanika_kwantowa" title="Mechanika kwantowa">fizyka kwantowa</a></li></ul></li></ul> </td></tr><tr class="a2"><th class="navbox-group opis" scope="row">według<br />zjawisk</th><td class="navbox-list spis"><table class="inner-standard"><tbody><tr class="a2_1"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Mechanika" title="Mechanika">mechanika</a> ogólna</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><a href="/wiki/Dynamika_(fizyka)" title="Dynamika (fizyka)">dynamika</a></li> <li><a href="/wiki/Kinematyka" title="Kinematyka">kinematyka</a></li> <li><a href="/wiki/Kinetyka" title="Kinetyka">kinetyka</a></li> <li><a href="/wiki/Statyka" title="Statyka">statyka</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Mechanika_bry%C5%82y_sztywnej&action=edit&redlink=1" class="new" title="Mechanika bryły sztywnej (strona nie istnieje)">mechanika bryły sztywnej</a></li></ul> </td></tr><tr class="a2_2"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Mechanika_o%C5%9Brodk%C3%B3w_ci%C4%85g%C5%82ych" title="Mechanika ośrodków ciągłych">mechanika<br />ośrodków ciągłych</a></th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/w/index.php?title=Stereomechanika&action=edit&redlink=1" class="new" title="Stereomechanika (strona nie istnieje)">stereomechanika</a> <ul><li><a href="/wiki/Teoria_spr%C4%99%C5%BCysto%C5%9Bci" title="Teoria sprężystości">elastomechanika</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Plastomechanika&action=edit&redlink=1" class="new" title="Plastomechanika (strona nie istnieje)">plastomechanika</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Reologia" title="Reologia">reologia</a></li> <li><a href="/wiki/Mechanika_p%C5%82yn%C3%B3w" title="Mechanika płynów">mechanika płynów</a> <ul><li><a href="/wiki/Statyka_p%C5%82yn%C3%B3w" title="Statyka płynów">statyka płynów</a></li> <li><a href="/wiki/Dynamika_p%C5%82yn%C3%B3w" title="Dynamika płynów">dynamika płynów</a></li> <li><a href="/wiki/Dynamika_p%C5%82yn%C3%B3w" title="Dynamika płynów">hydromechanika</a></li> <li><a href="/wiki/Hydrostatyka" title="Hydrostatyka">hydrostatyka</a></li> <li><a href="/wiki/Dynamika_p%C5%82yn%C3%B3w" title="Dynamika płynów">hydrodynamika</a></li> <li><a href="/wiki/Magnetohydrodynamika" title="Magnetohydrodynamika">magnetohydrodynamika</a></li> <li><a href="/wiki/Aeromechanika" title="Aeromechanika">aeromechanika</a></li> <li><a href="/wiki/Aerostatyka" title="Aerostatyka">aerostatyka</a></li> <li><a href="/wiki/Aerodynamika" title="Aerodynamika">aerodynamika</a></li> <li><a href="/wiki/Aerotermodynamika" title="Aerotermodynamika">aerotermodynamika</a></li> <li><a href="/wiki/Obliczeniowa_mechanika_p%C5%82yn%C3%B3w" title="Obliczeniowa mechanika płynów">obliczeniowa mechanika płynów</a></li></ul></li></ul> </td></tr><tr class="a2_3"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Termodynamika" title="Termodynamika">termodynamika</a></th><td class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><a href="/wiki/Termodynamika_klasyczna" title="Termodynamika klasyczna">klasyczna</a>, in. termostatyka</li> <li><a href="/wiki/Kalorymetria" title="Kalorymetria">kalorymetria</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Termodynamika_czarnych_dziur&action=edit&redlink=1" class="new" title="Termodynamika czarnych dziur (strona nie istnieje)">termodynamika czarnych dziur</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Termomechanika&action=edit&redlink=1" class="new" title="Termomechanika (strona nie istnieje)">termomechanika</a></li></ul> </td></tr><tr class="a2_4"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Akustyka" title="Akustyka">akustyka</a></th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Cymatyka" title="Cymatyka">cymatyka</a></li> <li><a href="/wiki/Aeroakustyka" title="Aeroakustyka">aeroakustyka</a></li> <li><a href="/wiki/Akustyka_kwantowa" title="Akustyka kwantowa">akustyka kwantowa</a></li> <li><a href="/wiki/Termoakustyka" title="Termoakustyka">termoakustyka</a></li></ul> </td></tr><tr class="a2_5"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Elektrodynamika" title="Elektrodynamika">elektrodynamika</a></th><td class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><a href="/wiki/Elektrostatyka" title="Elektrostatyka">elektrostatyka</a></li> <li><a href="/wiki/Magnetostatyka" title="Magnetostatyka">magnetostatyka</a></li></ul> </td></tr><tr class="a2_6"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Optyka" title="Optyka">optyka</a></th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/w/index.php?title=Akustooptyka&action=edit&redlink=1" class="new" title="Akustooptyka (strona nie istnieje)">akustooptyka</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Elektrooptyka&action=edit&redlink=1" class="new" title="Elektrooptyka (strona nie istnieje)">elektrooptyka</a></li> <li><a href="/wiki/Fotometria" title="Fotometria">fotometria</a></li> <li><a href="/wiki/Fotonika" title="Fotonika">fotonika</a> <ul><li><a href="/wiki/Nanofotonika" title="Nanofotonika">nanofotonika</a></li></ul></li> <li><a href="/w/index.php?title=Krystalooptyka&action=edit&redlink=1" class="new" title="Krystalooptyka (strona nie istnieje)">krystalooptyka</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Magnetooptyka&action=edit&redlink=1" class="new" title="Magnetooptyka (strona nie istnieje)">magnetooptyka</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Optyka_atmosferyczna&action=edit&redlink=1" class="new" title="Optyka atmosferyczna (strona nie istnieje)">optyka atmosferyczna</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Optyka_elektronowa&action=edit&redlink=1" class="new" title="Optyka elektronowa (strona nie istnieje)">optyka elektronowa</a></li> <li><a href="/wiki/Optyka_geometryczna" title="Optyka geometryczna">optyka geometryczna</a> <ul><li><a href="/w/index.php?title=Katoptryka&action=edit&redlink=1" class="new" title="Katoptryka (strona nie istnieje)">katoptryka</a></li> <li><a href="/wiki/Dioptryka" title="Dioptryka">dioptryka</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Falowa_teoria_%C5%9Bwiat%C5%82a" title="Falowa teoria światła">optyka falowa</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Optyka_instrumentalna&action=edit&redlink=1" class="new" title="Optyka instrumentalna (strona nie istnieje)">optyka instrumentalna</a></li> <li><a href="/wiki/Optyka_kwantowa" title="Optyka kwantowa">optyka kwantowa</a></li> <li><a href="/wiki/Optyka_nieliniowa" title="Optyka nieliniowa">optyka nieliniowa</a></li> <li><a href="/wiki/Spektroskopia" title="Spektroskopia">spektroskopia</a></li></ul> </td></tr><tr class="a2_7"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/w/index.php?title=Radiofizyka&action=edit&redlink=1" class="new" title="Radiofizyka (strona nie istnieje)">radiofizyka</a></th><td class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><a href="/wiki/Radiometria" title="Radiometria">radiometria</a></li></ul> </td></tr></tbody></table></td></tr><tr class="a3"><th class="navbox-group opis" scope="row">według<br />skali</th><td class="navbox-list spis"><table class="inner-standard"><tbody><tr class="a3_1"><th class="navbox-group opis" scope="row">fizyka subatomowa</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Fizyka_cz%C4%85stek_elementarnych" title="Fizyka cząstek elementarnych">cząstek elementarnych</a></li> <li><a href="/wiki/Fizyka_j%C4%85drowa" title="Fizyka jądrowa">jądrowa</a></li> <li><a href="/wiki/Fizyka_cz%C4%85stek_elementarnych" title="Fizyka cząstek elementarnych">wysokich energii</a></li></ul> </td></tr><tr class="a3_2"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Fizyka_materii_skondensowanej" title="Fizyka materii skondensowanej">fizyka materii<br />skondensowanej</a></th><td class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><a href="/wiki/Fizyka_cia%C5%82a_sta%C5%82ego" title="Fizyka ciała stałego">ciała stałego</a></li> <li><a href="/wiki/Fizyka_p%C5%82yn%C3%B3w" title="Fizyka płynów">płynów</a> <ul><li><a href="/wiki/Fizyka_plazmy" title="Fizyka plazmy">plazmy</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Kriogenika" title="Kriogenika">kriofizyka</a></li></ul> </td></tr><tr class="a3_3"><th class="navbox-group opis" scope="row">inne</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Fizyka_atomowa" title="Fizyka atomowa">atomowa</a></li> <li><a href="/wiki/Fizyka_molekularna" title="Fizyka molekularna">molekularna</a></li></ul> </td></tr></tbody></table></td></tr><tr class="a4"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Mechanika_teoretyczna" title="Mechanika teoretyczna">mechanika<br />teoretyczna</a></th><td class="navbox-list spis"><table class="inner-standard"><tbody><tr class="a4_1"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Mechanika_klasyczna" title="Mechanika klasyczna">klasyczna</a></th><td class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><a href="/wiki/Szczeg%C3%B3lna_teoria_wzgl%C4%99dno%C5%9Bci" title="Szczególna teoria względności">szczególna teoria względności</a></li></ul> </td></tr><tr class="a4_2"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Mechanika_kwantowa" title="Mechanika kwantowa">kwantowa</a></th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Relatywistyczna_mechanika_kwantowa" title="Relatywistyczna mechanika kwantowa">relatywistyczna mechanika kwantowa</a></li> <li><a href="/wiki/Kwantowa_mechanika_statystyczna" title="Kwantowa mechanika statystyczna">kwantowa mechanika statystyczna</a></li></ul> </td></tr><tr class="a4_3"><th class="navbox-group opis" scope="row">występujące<br />w obu wersjach</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><a href="/wiki/Mechanika_Lagrange%E2%80%99a" title="Mechanika Lagrange’a">Lagrange’a</a></li> <li><a href="/wiki/Mechanika_Hamiltona" title="Mechanika Hamiltona">Hamiltona</a></li> <li><a href="/wiki/Mechanika_statystyczna" title="Mechanika statystyczna">statystyczna</a></li></ul> </td></tr></tbody></table></td></tr><tr class="a5"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Teoria_pola_(fizyka)" title="Teoria pola (fizyka)">teoria pola</a></th><td class="navbox-list spis"><table class="inner-standard"><tbody><tr class="a5_1"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Klasyczna_teoria_pola" title="Klasyczna teoria pola">klasyczna</a></th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Elektrodynamika_klasyczna" title="Elektrodynamika klasyczna">elektrodynamika klasyczna</a></li> <li><a href="/wiki/Og%C3%B3lna_teoria_wzgl%C4%99dno%C5%9Bci" title="Ogólna teoria względności">ogólna teoria względności</a></li></ul> </td></tr><tr class="a5_2"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Kwantowa_teoria_pola" title="Kwantowa teoria pola">kwantowa</a></th><td class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><a href="/wiki/Elektrodynamika_kwantowa" title="Elektrodynamika kwantowa">elektrodynamika kwantowa</a></li> <li><a href="/wiki/Teoria_oddzia%C5%82ywa%C5%84_elektros%C5%82abych" title="Teoria oddziaływań elektrosłabych">teoria elektrosłaba</a></li> <li><a class="mw-selflink selflink">chromodynamika kwantowa</a></li> <li><a href="/wiki/Model_standardowy" title="Model standardowy">model standardowy</a></li> <li><a href="/wiki/Teorie_wielkiej_unifikacji" title="Teorie wielkiej unifikacji">teorie wielkiej unifikacji</a></li> <li><a href="/wiki/Grawitacja_kwantowa" title="Grawitacja kwantowa">grawitacja kwantowa</a></li> <li><a href="/wiki/Teoria_wszystkiego" title="Teoria wszystkiego">teoria wszystkiego</a></li></ul> </td></tr></tbody></table></td></tr><tr class="a6"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Interdyscyplinarno%C5%9B%C4%87" title="Interdyscyplinarność">interdyscy-<br />plinarne</a></th><td class="navbox-list spis"><table class="inner-standard"><tbody><tr class="a6_1"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Fizyka_chemiczna" title="Fizyka chemiczna">fizyka chemiczna</a><br />i <a href="/wiki/Chemia_fizyczna" title="Chemia fizyczna">chemia fizyczna</a></th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Chemia_kwantowa" title="Chemia kwantowa">chemia kwantowa</a></li> <li><a href="/wiki/Krystalografia" title="Krystalografia">krystalografia</a></li> <li><a href="/wiki/Termodynamika_chemiczna" title="Termodynamika chemiczna">termodynamika chemiczna</a></li></ul> </td></tr><tr class="a6_2"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Geofizyka" title="Geofizyka">geofizyka</a></th><td class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><a href="/wiki/Geodynamika" title="Geodynamika">geodynamika</a></li> <li><a href="/wiki/Geoelektryka" title="Geoelektryka">geoelektryka</a></li> <li><a href="/wiki/Ziemskie_pole_magnetyczne" title="Ziemskie pole magnetyczne">geomagnetyka</a> <ul><li><a href="/wiki/Magnetometria" title="Magnetometria">magnetometria</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Grawimetria" title="Grawimetria">grawimetria</a> <ul><li><a href="/w/index.php?title=Gradiometria&action=edit&redlink=1" class="new" title="Gradiometria (strona nie istnieje)">gradiometria</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Hydrofizyka" title="Hydrofizyka">hydrofizyka</a> <ul><li><a href="/wiki/Oceanografia_fizyczna" title="Oceanografia fizyczna">oceanografia fizyczna</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Fizyka_atmosfery" title="Fizyka atmosfery">fizyka atmosfery</a> <ul><li><a href="/wiki/Aeronomia" title="Aeronomia">aeronomia</a></li> <li><a href="/wiki/Mikrofizyka_chmur" title="Mikrofizyka chmur">mikrofizyka chmur</a></li> <li><a href="/wiki/Termodynamika_atmosfery" title="Termodynamika atmosfery">termodynamika atmosfery</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Fizyka_gleby" title="Fizyka gleby">fizyka gleby</a></li> <li><a href="/wiki/Petrofizyka" title="Petrofizyka">petrofizyka</a></li> <li><a href="/wiki/Sejsmologia" title="Sejsmologia">sejsmologia</a></li></ul> </td></tr><tr class="a6_3"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Planetologia" title="Planetologia">planetologia</a></th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Geologia_Ksi%C4%99%C5%BCyca" title="Geologia Księżyca">selenologia</a> <ul><li><a href="/wiki/Selenografia" title="Selenografia">selenografia</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Meteorytyka" title="Meteorytyka">meteorytyka</a></li></ul> </td></tr><tr class="a6_4"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Astrofizyka" title="Astrofizyka">astrofizyka</a></th><td class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><a href="/wiki/Mechanika_nieba" title="Mechanika nieba">mechanika nieba</a></li> <li><a href="/wiki/Asterosejsmologia" title="Asterosejsmologia">asterosejsmologia</a></li> <li><a href="/wiki/Astrodynamika" title="Astrodynamika">astrodynamika</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Astrofizyka_j%C4%85drowa&action=edit&redlink=1" class="new" title="Astrofizyka jądrowa (strona nie istnieje)">astrofizyka jądrowa</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Astrofizyka_cz%C4%85stek&action=edit&redlink=1" class="new" title="Astrofizyka cząstek (strona nie istnieje)">astrofizyka cząstek</a></li> <li><a href="/wiki/Heliofizyka" title="Heliofizyka">heliofizyka</a> <ul><li><a href="/wiki/Heliosejsmologia" title="Heliosejsmologia">heliosejsmologia</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Kosmologia_fizyczna" title="Kosmologia fizyczna">kosmologia fizyczna</a> <ul><li><a href="/w/index.php?title=Kosmologia_kwantowa&action=edit&redlink=1" class="new" title="Kosmologia kwantowa (strona nie istnieje)">kosmologia kwantowa</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Astrochemia" title="Astrochemia">astrochemia</a></li> <li><a href="/wiki/Kosmochemia" title="Kosmochemia">kosmochemia</a></li> <li><a href="/wiki/Kosmomineralogia" title="Kosmomineralogia">kosmomineralogia</a></li> <li><a href="/wiki/Astronomia" title="Astronomia">astronomia</a> <ul><li><a href="/wiki/Astrometria" title="Astrometria">astrometria</a></li></ul></li></ul> </td></tr><tr class="a6_5"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Biofizyka" title="Biofizyka">biofizyka</a></th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Bioakustyka" title="Bioakustyka">bioakustyka</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Biologia_kwantowa&action=edit&redlink=1" class="new" title="Biologia kwantowa (strona nie istnieje)">biologia kwantowa</a></li> <li><a href="/wiki/Biomechanika" title="Biomechanika">biomechanika</a> <ul><li><a href="/wiki/Biotribologia" title="Biotribologia">biotribologia</a></li></ul></li> <li><a href="/w/index.php?title=Neurofizyka&action=edit&redlink=1" class="new" title="Neurofizyka (strona nie istnieje)">neurofizyka</a></li></ul> </td></tr><tr class="a6_6"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Psychofizyka" title="Psychofizyka">psychofizyka</a></th><td class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><a href="/wiki/Psychoakustyka" title="Psychoakustyka">psychoakustyka</a></li></ul> </td></tr><tr class="a6_7"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Socjofizyka" title="Socjofizyka">socjofizyka</a></th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Ekonofizyka" title="Ekonofizyka">ekonofizyka</a></li></ul> </td></tr><tr class="a6_8"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/In%C5%BCynieria_kwantowa" title="Inżynieria kwantowa">inżynieria<br />kwantowa</a></th><td class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><a href="/wiki/Informatyka_kwantowa" title="Informatyka kwantowa">informatyka kwantowa</a></li> <li><a href="/wiki/Kryptologia_kwantowa" title="Kryptologia kwantowa">kryptologia kwantowa</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Metrologia_kwantowa&action=edit&redlink=1" class="new" title="Metrologia kwantowa (strona nie istnieje)">metrologia kwantowa</a></li></ul> </td></tr><tr class="a6_9"><th class="navbox-group opis" scope="row">inne działy<br /><a href="/wiki/Nauki_stosowane" title="Nauki stosowane">stosowane</a></th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Agrofizyka" title="Agrofizyka">agrofizyka</a></li> <li><a href="/wiki/Fizyka_komputerowa" title="Fizyka komputerowa">fizyka komputerowa</a></li> <li><a href="/wiki/Fizyka_medyczna" title="Fizyka medyczna">fizyka medyczna</a></li></ul> </td></tr></tbody></table></td></tr><tr class="a7"><th class="navbox-group opis" scope="row">inne<br />specjalności</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><a href="/w/index.php?title=Fizyka_akcelerator%C3%B3w&action=edit&redlink=1" class="new" title="Fizyka akceleratorów (strona nie istnieje)">fizyka akceleratorów</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Dydaktyka_fizyki&action=edit&redlink=1" class="new" title="Dydaktyka fizyki (strona nie istnieje)">dydaktyka fizyki</a></li> <li><a href="/wiki/Filozofia_fizyki" title="Filozofia fizyki">filozofia fizyki</a></li> <li><a href="/wiki/Historia_fizyki" title="Historia fizyki">historia fizyki</a></li></ul> </td></tr></tbody></table></div></div> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r74016753">.mw-parser-output #normdaten>div+div{margin-top:0.5em}.mw-parser-output #normdaten>div>div{background:var(--background-color-neutral,#eaecf0);padding:.2em .5em}.mw-parser-output #normdaten ul{margin:0;padding:0}.mw-parser-output #normdaten ul li:first-child{padding-left:.5em;border-left:1px solid var(--border-color-base,#a2a9b1)}</style> <div id="normdaten" class="catlinks"><div class="normdaten-typ-fehlt"><div><a href="/wiki/Kontrola_autorytatywna" title="Kontrola autorytatywna">Kontrola autorytatywna</a> (<span class="description">dział fizyki</span>):</div><ul><li><a href="/wiki/Library_of_Congress_Control_Number" title="Library of Congress Control Number">LCCN</a>: <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://lccn.loc.gov/sh85109458">sh85109458</a></span></li><li><a href="/wiki/Gemeinsame_Normdatei" title="Gemeinsame Normdatei">GND</a>: <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://d-nb.info/gnd/4128082-9">4128082-9</a></span></li><li><a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Web_NDL_Authorities" class="extiw" title="de:Web NDL Authorities">NDL</a>: <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://id.ndl.go.jp/auth/ndlna/00576344">00576344</a></span></li><li><a href="/wiki/Biblioth%C3%A8que_nationale" title="Bibliothèque nationale">BnF</a>: <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://catalogue.bnf.fr/ark:/12148/cb11976513g">11976513g</a></span></li><li><a href="/wiki/Centralna_Biblioteka_Narodowa_we_Florencji" title="Centralna Biblioteka Narodowa we Florencji">BNCF</a>: <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://thes.bncf.firenze.sbn.it/termine.php?id=36647">36647</a></span></li><li><a href="/wiki/Biblioteka_Narodowa_Republiki_Czeskiej" title="Biblioteka Narodowa Republiki Czeskiej">NKC</a>: <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://aut.nkp.cz/ph122049">ph122049</a></span></li><li><a href="/wiki/Biblioteka_Narodowa_Izraela" title="Biblioteka Narodowa Izraela">J9U</a>: <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://olduli.nli.org.il/F/?func=find-b&local_base=NLX10&find_code=UID&request=987007550895305171">987007550895305171</a></span></li></ul></div><div class="normdaten-andere"><div><a href="/wiki/Encyklopedia_internetowa" title="Encyklopedia internetowa">Encyklopedie internetowe</a>:</div> <ul><li><a href="/wiki/Encyklopedia_PWN_(internetowa)" title="Encyklopedia PWN (internetowa)">PWN</a>: <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/;3886012.html">3886012</a></span></li> <li><a href="/wiki/Encyklopedia_Britannica" title="Encyklopedia Britannica">Britannica</a>: <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.britannica.com/science/quantum-chromodynamics">science/quantum-chromodynamics</a></span></li> <li><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Property:P3219" class="extiw" title="d:Property:P3219">Universalis</a>: <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.universalis.fr/encyclopedie/chromodynamique-quantique/">chromodynamique-quantique</a></span></li> <li><a href="/wiki/Store_norske_leksikon" title="Store norske leksikon">SNL</a>: <span class="uid"><a class="external text" href="https://wikidata-externalid-url.toolforge.org/?p=4342&url_prefix=https://snl.no/&id=kvantekromodynamikk">kvantekromodynamikk</a></span></li> <li><a href="/wiki/Den_Store_Danske_Encyklop%C3%A6di" title="Den Store Danske Encyklopædi">DSDE</a>: <span class="uid"><a class="external text" href="https://wikidata-externalid-url.toolforge.org/?p=8313&url_prefix=https://lex.dk/&id=kvantekromodynamik">kvantekromodynamik</a></span></li></ul> </div></div></div><noscript><img src="https://login.wikimedia.org/wiki/Special:CentralAutoLogin/start?type=1x1" alt="" width="1" height="1" style="border: none; position: absolute;"></noscript> <div class="printfooter" data-nosnippet="">Źródło: „<a dir="ltr" href="https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Chromodynamika_kwantowa&oldid=71675889">https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Chromodynamika_kwantowa&oldid=71675889</a>”</div></div> <div id="catlinks" class="catlinks" data-mw="interface"><div id="mw-normal-catlinks" class="mw-normal-catlinks"><a href="/wiki/Specjalna:Kategorie" title="Specjalna:Kategorie">Kategoria</a>: <ul><li><a href="/wiki/Kategoria:Chromodynamika_kwantowa" title="Kategoria:Chromodynamika kwantowa">Chromodynamika kwantowa</a></li></ul></div><div id="mw-hidden-catlinks" class="mw-hidden-catlinks mw-hidden-cats-hidden">Ukryte kategorie: <ul><li><a href="/wiki/Kategoria:Artyku%C5%82y_z_brakuj%C4%85cymi_przypisami_od_2012-12" title="Kategoria:Artykuły z brakującymi przypisami od 2012-12">Artykuły z brakującymi przypisami od 2012-12</a></li><li><a href="/wiki/Kategoria:Szablon_cytowania_ksi%C4%85%C5%BCki_%E2%80%93_brak_numeru_strony" title="Kategoria:Szablon cytowania książki – brak numeru strony">Szablon cytowania książki – brak numeru strony</a></li></ul></div></div> </div> </main> </div> <div class="mw-footer-container"> <footer id="footer" class="mw-footer" > <ul id="footer-info"> <li id="footer-info-lastmod"> Tę stronę ostatnio edytowano 2 lis 2023, 15:43.</li> <li id="footer-info-copyright">Tekst udostępniany na licencji <a rel="nofollow" class="external text" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.pl">Creative Commons: uznanie autorstwa, na tych samych warunkach</a>, z możliwością obowiązywania dodatkowych ograniczeń. Zobacz szczegółowe informacje o <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Policy:Terms_of_Use/pl">warunkach korzystania</a>.</li> </ul> <ul id="footer-places"> <li id="footer-places-privacy"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy">Polityka prywatności</a></li> <li id="footer-places-about"><a href="/wiki/Wikipedia:O_Wikipedii">O Wikipedii</a></li> <li id="footer-places-disclaimers"><a href="/wiki/Wikipedia:Korzystasz_z_Wikipedii_tylko_na_w%C5%82asn%C4%85_odpowiedzialno%C5%9B%C4%87">Korzystasz z Wikipedii tylko na własną odpowiedzialność</a></li> <li id="footer-places-wm-codeofconduct"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct">Powszechne Zasady Postępowania</a></li> <li id="footer-places-developers"><a href="https://developer.wikimedia.org">Dla deweloperów</a></li> <li id="footer-places-statslink"><a href="https://stats.wikimedia.org/#/pl.wikipedia.org">Statystyki</a></li> <li id="footer-places-cookiestatement"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Cookie_statement">Oświadczenie o ciasteczkach</a></li> <li id="footer-places-mobileview"><a href="//pl.m.wikipedia.org/w/index.php?title=Chromodynamika_kwantowa&section=11&veaction=edit&mobileaction=toggle_view_mobile" class="noprint stopMobileRedirectToggle">Wersja mobilna</a></li> </ul> <ul id="footer-icons" class="noprint"> <li id="footer-copyrightico"><a href="https://wikimediafoundation.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/static/images/footer/wikimedia-button.svg" width="84" height="29" alt="Wikimedia Foundation" loading="lazy"></a></li> <li id="footer-poweredbyico"><a href="https://www.mediawiki.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/w/resources/assets/poweredby_mediawiki.svg" alt="Powered by MediaWiki" width="88" height="31" loading="lazy"></a></li> </ul> </footer> </div> </div> </div> <div class="vector-settings" id="p-dock-bottom"> <ul></ul> </div><script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.config.set({"wgHostname":"mw-web.codfw.main-6b8d669998-5bgf7","wgBackendResponseTime":158,"wgPageParseReport":{"limitreport":{"cputime":"0.647","walltime":"0.925","ppvisitednodes":{"value":5572,"limit":1000000},"postexpandincludesize":{"value":85682,"limit":2097152},"templateargumentsize":{"value":11210,"limit":2097152},"expansiondepth":{"value":12,"limit":100},"expensivefunctioncount":{"value":4,"limit":500},"unstrip-depth":{"value":1,"limit":20},"unstrip-size":{"value":34722,"limit":5000000},"entityaccesscount":{"value":6,"limit":400},"timingprofile":["100.00% 676.768 1 -total"," 27.46% 185.823 1 Szablon:Kontrola_autorytatywna"," 26.66% 180.396 8 Szablon:Szablon_nawigacyjny"," 21.66% 146.604 1 Szablon:Oddziaływania_podstawowe"," 11.95% 80.903 1 Szablon:Przypisy"," 11.61% 78.583 1 Szablon:Dopracować"," 8.25% 55.850 3 Szablon:Cytuj_książkę"," 7.24% 48.981 1 Szablon:Mbox"," 5.71% 38.659 5 Szablon:Cytuj_pismo"," 5.64% 38.170 1 Szablon:Cytat"]},"scribunto":{"limitreport-timeusage":{"value":"0.331","limit":"10.000"},"limitreport-memusage":{"value":3398272,"limit":52428800},"limitreport-logs":"required = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\n\n== Szablon:Szablon nawigacyjny ==\n\n\n== Szablon:Szablon nawigacyjny ==\n\n\n== Szablon:Szablon nawigacyjny ==\n\n\n== Szablon:Szablon nawigacyjny ==\n\n\n== Szablon:Szablon nawigacyjny ==\n\n\n== Szablon:Szablon nawigacyjny ==\n\n\n== Szablon:Szablon nawigacyjny ==\n\n\n== Szablon:Szablon nawigacyjny ==\n\nrequired = table#1 {\n}\n"},"cachereport":{"origin":"mw-web.eqiad.main-554bb6b4dc-mdq52","timestamp":"20241127134206","ttl":2592000,"transientcontent":false}}});});</script> <script type="application/ld+json">{"@context":"https:\/\/schema.org","@type":"Article","name":"Chromodynamika kwantowa","url":"https:\/\/pl.wikipedia.org\/wiki\/Chromodynamika_kwantowa","sameAs":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q238170","mainEntity":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q238170","author":{"@type":"Organization","name":"Wsp\u00f3\u0142tw\u00f3rcy projekt\u00f3w Fundacji Wikimedia"},"publisher":{"@type":"Organization","name":"Wikimedia Foundation, Inc.","logo":{"@type":"ImageObject","url":"https:\/\/www.wikimedia.org\/static\/images\/wmf-hor-googpub.png"}},"datePublished":"2004-01-10T12:26:58Z","image":"https:\/\/upload.wikimedia.org\/wikipedia\/commons\/b\/bf\/Neutron_quark_structure.svg","headline":"model silnych oddzia\u0142ywa\u0144 j\u0105drowych cz\u0105stek elementarnych"}</script> </body> </html>