CINXE.COM

<!DOCTYPE html> <html class="client-nojs vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available" lang="fa" dir="rtl"> <head> <meta charset="UTF-8"> <title>قرون وسطی - ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد</title> <script>(function(){var className="client-js vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available";var cookie=document.cookie.match(/(?:^|; )fawikimwclientpreferences=([^;]+)/);if(cookie){cookie[1].split('%2C').forEach(function(pref){className=className.replace(new RegExp('(^| )'+pref.replace(/-clientpref-\w+$|[^\w-]+/g,'')+'-clientpref-\\w+( |$)'),'$1'+pref+'$2');});}document.documentElement.className=className;}());RLCONF={"wgBreakFrames":false,"wgSeparatorTransformTable":[".\t,","٫\t٬"],"wgDigitTransformTable":[ "0\t1\t2\t3\t4\t5\t6\t7\t8\t9\t%","۰\t۱\t۲\t۳\t۴\t۵\t۶\t۷\t۸\t۹\t٪"],"wgDefaultDateFormat":"dmy","wgMonthNames":["","ژانویه","فوریه","مارس","آوریل","مه","ژوئن","ژوئیه","اوت","سپتامبر","اکتبر","نوامبر","دسامبر"],"wgRequestId":"e86ff1fd-13f2-4528-8696-b4a590af44b7","wgCanonicalNamespace":"","wgCanonicalSpecialPageName":false,"wgNamespaceNumber":0,"wgPageName":"قرون_وسطی","wgTitle":"قرون وسطی","wgCurRevisionId":40496002,"wgRevisionId":40496002,"wgArticleId":22172,"wgIsArticle":true,"wgIsRedirect":false,"wgAction":"view","wgUserName":null,"wgUserGroups":["*"],"wgCategories":["مقاله‌هایی که تجمیع ارجاع در آن‌ها ممنوع است","همه مقاله‌های دارای عبارت‌های بدون منبع","مقاله‌های نیازمند روشن‌سازی ویکی‌پدیا", "همه مقاله‌هایی که با واژگان طفره‌آمیز مشخص نشانه‌گذاری شده‌اند","مقاله‌های دارای الفاظ طفره‌آمیز مشخص","مقاله‌های دارای الگوهای سرنویس با صفحه هدف ناموجود","نگهداری CS1: موقعیت","مقاله‌های دارای پیوند با میان‌ویکی","مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های BNF","مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های GND","مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های J9U","مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های LCCN","مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های LNB","مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های NKC","مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های KULTURNAV", "مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های FAST","مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های NARA","صفحه‌های حاوی الگوی غیر بومی","همه صفحه‌های نیازمند تمیزکاری","صفحه‌هایی که ربات نمی‌پذیرند","اروپا در سده ۱۰ (میلادی)","اروپا در سده ۱۱ (میلادی)","اروپا در سده ۱۲ (میلادی)","اروپا در سده ۱۳ (میلادی)","اروپا در سده ۱۴ (میلادی)","اروپا در سده ۱۵ (میلادی)","اروپا در سده ۵ (میلادی)","اروپا در سده ۶ (میلادی)","اروپا در سده ۷ (میلادی)","اروپا در سده ۸ (میلادی)","اروپا در سده ۹ (میلادی)","زنان قرون وسطی","سده ۵ (میلادی)","قرون وسطی","مسیحی‌سازی"],"wgPageViewLanguage":"fa","wgPageContentLanguage":"fa","wgPageContentModel": "wikitext","wgRelevantPageName":"قرون_وسطی","wgRelevantArticleId":22172,"wgIsProbablyEditable":true,"wgRelevantPageIsProbablyEditable":true,"wgRestrictionEdit":[],"wgRestrictionMove":[],"wgRedirectedFrom":"قرون_وسطایی","wgNoticeProject":"wikipedia","wgCiteReferencePreviewsActive":true,"wgFlaggedRevsParams":{"tags":{"status":{"levels":1}}},"wgMediaViewerOnClick":true,"wgMediaViewerEnabledByDefault":true,"wgPopupsFlags":0,"wgVisualEditor":{"pageLanguageCode":"fa","pageLanguageDir":"rtl","pageVariantFallbacks":"fa"},"wgMFDisplayWikibaseDescriptions":{"search":true,"watchlist":true,"tagline":true,"nearby":true},"wgWMESchemaEditAttemptStepOversample":false,"wgWMEPageLength":200000,"wgInternalRedirectTargetUrl":"/wiki/%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C","wgRelatedArticlesCompat":[],"wgEditSubmitButtonLabelPublish":true,"wgULSPosition":"interlanguage","wgULSisCompactLinksEnabled":false,"wgVector2022LanguageInHeader":true,"wgULSisLanguageSelectorEmpty":false, "wgWikibaseItemId":"Q12554","wgCheckUserClientHintsHeadersJsApi":["brands","architecture","bitness","fullVersionList","mobile","model","platform","platformVersion"],"GEHomepageSuggestedEditsEnableTopics":true,"wgGETopicsMatchModeEnabled":true,"wgGEStructuredTaskRejectionReasonTextInputEnabled":false,"wgGELevelingUpEnabledForUser":false};RLSTATE={"ext.globalCssJs.user.styles":"ready","site.styles":"ready","user.styles":"ready","ext.globalCssJs.user":"ready","user":"ready","user.options":"loading","ext.cite.styles":"ready","skins.vector.search.codex.styles":"ready","skins.vector.styles":"ready","skins.vector.icons":"ready","jquery.makeCollapsible.styles":"ready","ext.wikimediamessages.styles":"ready","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript":"ready","ext.uls.interlanguage":"ready","wikibase.client.init":"ready","ext.wikimediaBadges":"ready"};RLPAGEMODULES=["mediawiki.action.view.redirect","ext.cite.ux-enhancements","mediawiki.page.media","site","mediawiki.page.ready", "jquery.makeCollapsible","mediawiki.toc","skins.vector.js","ext.centralNotice.geoIP","ext.centralNotice.startUp","ext.gadget.Edittools","ext.gadget.EasyNewSection","ext.gadget.signit","ext.gadget.decodesummary","ext.gadget.Watchlist","ext.gadget.switcher","ext.gadget.refToolbar","ext.urlShortener.toolbar","ext.centralauth.centralautologin","mmv.bootstrap","ext.popups","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.init","ext.visualEditor.targetLoader","ext.echo.centralauth","ext.eventLogging","ext.wikimediaEvents","ext.navigationTiming","ext.uls.interface","ext.cx.eventlogging.campaigns","ext.cx.uls.quick.actions","wikibase.client.vector-2022","ext.checkUser.clientHints","ext.growthExperiments.SuggestedEditSession","wikibase.sidebar.tracking"];</script> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.loader.impl(function(){return["user.options@12s5i",function($,jQuery,require,module){mw.user.tokens.set({"patrolToken":"+\\","watchToken":"+\\","csrfToken":"+\\"}); }];});});</script> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=fa&modules=ext.cite.styles%7Cext.uls.interlanguage%7Cext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript%7Cext.wikimediaBadges%7Cext.wikimediamessages.styles%7Cjquery.makeCollapsible.styles%7Cskins.vector.icons%2Cstyles%7Cskins.vector.search.codex.styles%7Cwikibase.client.init&only=styles&skin=vector-2022"> <script async="" src="/w/load.php?lang=fa&modules=startup&only=scripts&raw=1&skin=vector-2022"></script> <meta name="ResourceLoaderDynamicStyles" content=""> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=fa&modules=site.styles&only=styles&skin=vector-2022"> <meta name="generator" content="MediaWiki 1.44.0-wmf.5"> <meta name="referrer" content="origin"> <meta name="referrer" content="origin-when-cross-origin"> <meta name="robots" content="max-image-preview:standard"> <meta name="format-detection" content="telephone=no"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0a/JuengeresMathildenkreuz.jpg/1200px-JuengeresMathildenkreuz.jpg"> <meta property="og:image:width" content="1200"> <meta property="og:image:height" content="1696"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0a/JuengeresMathildenkreuz.jpg/800px-JuengeresMathildenkreuz.jpg"> <meta property="og:image:width" content="800"> <meta property="og:image:height" content="1131"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0a/JuengeresMathildenkreuz.jpg/640px-JuengeresMathildenkreuz.jpg"> <meta property="og:image:width" content="640"> <meta property="og:image:height" content="905"> <meta name="viewport" content="width=1120"> <meta property="og:title" content="قرون وسطی - ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد"> <meta property="og:type" content="website"> <link rel="preconnect" href="//upload.wikimedia.org"> <link rel="alternate" media="only screen and (max-width: 640px)" href="//fa.m.wikipedia.org/wiki/%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C"> <link rel="alternate" type="application/x-wiki" title="ویرایش" href="/w/index.php?title=%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C&action=edit"> <link rel="apple-touch-icon" href="/static/apple-touch/wikipedia.png"> <link rel="icon" href="/static/favicon/wikipedia.ico"> <link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/w/rest.php/v1/search" title="ویکی‌پدیا (fa)"> <link rel="EditURI" type="application/rsd+xml" href="//fa.wikipedia.org/w/api.php?action=rsd"> <link rel="canonical" href="https://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C"> <link rel="license" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.fa"> <link rel="alternate" type="application/atom+xml" title="خوراک اتم برای ویکی‌پدیا" href="/w/index.php?title=%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D8%AA%D8%BA%DB%8C%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D8%AA_%D8%A7%D8%AE%DB%8C%D8%B1&feed=atom"> <link rel="dns-prefetch" href="//meta.wikimedia.org" /> <link rel="dns-prefetch" href="//login.wikimedia.org"> </head> <body class="skin--responsive skin-vector skin-vector-search-vue mediawiki rtl sitedir-rtl mw-hide-empty-elt ns-0 ns-subject mw-editable page-قرون_وسطی rootpage-قرون_وسطی skin-vector-2022 action-view"><a class="mw-jump-link" href="#bodyContent">پرش به محتوا</a> <div class="vector-header-container"> <header class="vector-header mw-header"> <div class="vector-header-start"> <nav class="vector-main-menu-landmark" aria-label="وبگاه"> <div id="vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown vector-main-menu-dropdown vector-button-flush-left vector-button-flush-right" > <input type="checkbox" id="vector-main-menu-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="منوی اصلی" > <label id="vector-main-menu-dropdown-label" for="vector-main-menu-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" > منوی اصلی </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-main-menu-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-main-menu" class="vector-main-menu vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-main-menu-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="main-menu-pinned" data-pinnable-element-id="vector-main-menu" data-pinned-container-id="vector-main-menu-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-main-menu-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">منوی اصلی</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.pin">انتقال به نوار کناری</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.unpin">نهفتن</button> </div> <div id="p-navigation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation" > <div class="vector-menu-heading"> بازدید محتوا </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-mainpage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D8%B5%D9%81%D8%AD%D9%87%D9%94_%D8%A7%D8%B5%D9%84%DB%8C" title="مشاهدهٔ صفحهٔ اصلی [z]" accesskey="z">صفحهٔ اصلی</a></li><li id="n-currentevents" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D8%AF%D8%B1%DA%AF%D8%A7%D9%87:%D8%B1%D9%88%DB%8C%D8%AF%D8%A7%D8%AF%D9%87%D8%A7%DB%8C_%DA%A9%D9%86%D9%88%D9%86%DB%8C" title="یافتن اطلاعات پس‌زمینه پیرامون رویدادهای کنونی">رویدادهای کنونی</a></li><li id="n-randompage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D8%B5%D9%81%D8%AD%D9%87%D9%94_%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF%D9%81%DB%8C" title="آوردن یک صفحهٔ تصادفی [x]" accesskey="x">مقالهٔ تصادفی</a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-collaboration" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-collaboration" > <div class="vector-menu-heading"> همکاری </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-recentchanges" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D8%AA%D8%BA%DB%8C%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D8%AA_%D8%A7%D8%AE%DB%8C%D8%B1" title="فهرستی از تغییرات اخیر ویکی [r]" accesskey="r">تغییرات اخیر</a></li><li id="n-cooperateing" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D8%B1%D8%A7%D9%87%D9%86%D9%85%D8%A7:%D9%87%D9%85%DA%A9%D8%A7%D8%B1%DB%8C">ویکی‌نویس شوید!</a></li><li id="n-help" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D8%B1%D8%A7%D9%87%D9%86%D9%85%D8%A7:%D9%81%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA" title="مکانی برای دریافتن">راهنما</a></li><li id="n-contact" class="mw-list-item"><a href="//fa.wikipedia.org/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%A7:%D8%AA%D9%85%D8%A7%D8%B3_%D8%A8%D8%A7_%D9%85%D8%A7">تماس با ویکی‌پدیا</a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> <a href="/wiki/%D8%B5%D9%81%D8%AD%D9%87%D9%94_%D8%A7%D8%B5%D9%84%DB%8C" class="mw-logo"> <img class="mw-logo-icon" src="/static/images/icons/wikipedia.png" alt="" aria-hidden="true" height="50" width="50"> <img class="mw-logo-wordmark" alt="ویکی‌پدیا" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-wordmark-fa.svg" style="width: 6em; height: 2em;"> <img class="mw-logo-tagline" alt="دانشنامهٔ آزاد" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-tagline-fa.svg" width="72" height="18" style="width: 4.5em; height: 1.125em;"> </a> </div> <div class="vector-header-end"> <div id="p-search" role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-collapses vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box-auto-expand-width vector-search-box"> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D8%AC%D8%B3%D8%AA%D8%AC%D9%88" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only search-toggle" title="جستجو در ویکی‌پدیا [f]" accesskey="f"> جستجو </a> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail cdx-typeahead-search--auto-expand-width"> <form action="/w/index.php" id="searchform" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div id="simpleSearch" class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="جستجو در ویکی‌پدیا" aria-label="جستجو در ویکی‌پدیا" autocapitalize="sentences" title="جستجو در ویکی‌پدیا [f]" accesskey="f" id="searchInput" > </div> <input type="hidden" name="title" value="ویژه:جستجو"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">جستجو</button> </form> </div> </div> </div> <nav class="vector-user-links vector-user-links-wide" aria-label="ابزارهای شخصی"> <div class="vector-user-links-main"> <div id="p-vector-user-menu-preferences" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-userpage" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="ظاهر"> <div id="vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown " title="تغییر ظاهر اندازهٔ قلم، عرض و رنگ صفحه" > <input type="checkbox" id="vector-appearance-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="ظاهر" > <label id="vector-appearance-dropdown-label" for="vector-appearance-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" > ظاهر </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-appearance-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div id="p-vector-user-menu-notifications" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-overflow" class="vector-menu mw-portlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_fa.wikipedia.org&uselang=fa" class="">کمک مالی</a> </li> <li id="pt-createaccount-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D8%A7%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D8%AF_%D8%AD%D8%B3%D8%A7%D8%A8_%DA%A9%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%B1%DB%8C&returnto=%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86+%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" title="از شما دعوت می‌شود که یک حساب ایجاد کنید و وارد شوید؛ هرچند که این کار اختیاری است." class="">ایجاد حساب</a> </li> <li id="pt-login-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%88%D8%B1%D9%88%D8%AF_%D8%A8%D9%87_%D8%B3%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%86%D9%87&returnto=%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86+%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" title="توصیه می‌شود که به سامانه وارد شوید، گرچه اجباری نیست [o]" accesskey="o" class="">ورود</a> </li> </ul> </div> </div> </div> <div id="vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown vector-user-menu vector-button-flush-right vector-user-menu-logged-out" title="گزینه‌های بیشتر" > <input type="checkbox" id="vector-user-links-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="ابزارهای شخصی" > <label id="vector-user-links-dropdown-label" for="vector-user-links-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" > ابزارهای شخصی </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-personal" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-personal user-links-collapsible-item" title="منوی کاربری" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_fa.wikipedia.org&uselang=fa">کمک مالی</a></li><li id="pt-createaccount" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D8%A7%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D8%AF_%D8%AD%D8%B3%D8%A7%D8%A8_%DA%A9%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%B1%DB%8C&returnto=%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86+%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" title="از شما دعوت می‌شود که یک حساب ایجاد کنید و وارد شوید؛ هرچند که این کار اختیاری است."> ایجاد حساب</a></li><li id="pt-login" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%88%D8%B1%D9%88%D8%AF_%D8%A8%D9%87_%D8%B3%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%86%D9%87&returnto=%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86+%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" title="توصیه می‌شود که به سامانه وارد شوید، گرچه اجباری نیست [o]" accesskey="o"> ورود</a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-user-menu-anon-editor" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-user-menu-anon-editor" > <div class="vector-menu-heading"> صفحه‌هایی برای ویرایشگرانی که از سامانه خارج شدند <a href="/wiki/%D8%B1%D8%A7%D9%87%D9%86%D9%85%D8%A7:%D9%85%D9%82%D8%AF%D9%85%D9%87" aria-label="دربارهٔ ویرایش‌کردن بیشتر بدانید">بیشتر بدانید</a> </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-anoncontribs" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D8%B4%D8%A7%D8%B1%DA%A9%D8%AA%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%85%D9%86" title="فهرست ویرایش‌ها انجام شده از این نشانی آی‌پی [y]" accesskey="y">مشارکت‌ها</a></li><li id="pt-anontalk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D8%A8%D8%AD%D8%AB_%D9%85%D9%86" title="بحث پیرامون ویرایش‌های این نشانی آی‌پی [n]" accesskey="n">بحث</a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </header> </div> <div class="mw-page-container"> <div class="mw-page-container-inner"> <div class="vector-sitenotice-container"> <div id="siteNotice"></div> </div> <div class="vector-column-start"> <div class="vector-main-menu-container"> <div id="mw-navigation"> <nav id="mw-panel" class="vector-main-menu-landmark" aria-label="وبگاه"> <div id="vector-main-menu-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> </div> </div> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav id="mw-panel-toc" aria-label="فهرست" data-event-name="ui.sidebar-toc" class="mw-table-of-contents-container vector-toc-landmark"> <div id="vector-toc-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-toc" class="vector-toc vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-toc-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="toc-pinned" data-pinnable-element-id="vector-toc" > <h2 class="vector-pinnable-header-label">فهرست</h2> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.pin">انتقال به نوار کناری</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.unpin">نهفتن</button> </div> <ul class="vector-toc-contents" id="mw-panel-toc-list"> <li id="toc-mw-content-text" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a href="#" class="vector-toc-link"> <div class="vector-toc-text">بخش آغازین</div> </a> </li> <li id="toc-واژه‌شناسی_و_دوران‌شناسی" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#واژه‌شناسی_و_دوران‌شناسی"> <div class="vector-toc-text"> ۱ واژه‌شناسی و دوران‌شناسی </div> </a> <ul id="toc-واژه‌شناسی_و_دوران‌شناسی-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-زوال_و_سقوط_امپراتوری_روم" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#زوال_و_سقوط_امپراتوری_روم"> <div class="vector-toc-text"> ۲ زوال و سقوط امپراتوری روم </div> </a> <ul id="toc-زوال_و_سقوط_امپراتوری_روم-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-قرون_وسطای_آغازین" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#قرون_وسطای_آغازین"> <div class="vector-toc-text"> ۳ قرون وسطای آغازین </div> </a> <button aria-controls="toc-قرون_وسطای_آغازین-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> تغییر وضعیت زیربخش‌های قرون وسطای آغازین </button> <ul id="toc-قرون_وسطای_آغازین-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-سده‌های_پنجم_تا_هفتم" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#سده‌های_پنجم_تا_هفتم"> <div class="vector-toc-text"> ۳.۱ سده‌های پنجم تا هفتم </div> </a> <ul id="toc-سده‌های_پنجم_تا_هفتم-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-اجتماعات_نوپدید" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#اجتماعات_نوپدید"> <div class="vector-toc-text"> ۳.۱.۱ اجتماعات نوپدید </div> </a> <ul id="toc-اجتماعات_نوپدید-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-پادشاهی‌های_تازه" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#پادشاهی‌های_تازه"> <div class="vector-toc-text"> ۳.۱.۲ پادشاهی‌های تازه </div> </a> <ul id="toc-پادشاهی‌های_تازه-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-پایداری_و_ارتقای_بیزانس" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#پایداری_و_ارتقای_بیزانس"> <div class="vector-toc-text"> ۳.۱.۳ پایداری و ارتقای بیزانس </div> </a> <ul id="toc-پایداری_و_ارتقای_بیزانس-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-فتوحات_مسلمانان" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#فتوحات_مسلمانان"> <div class="vector-toc-text"> ۳.۱.۴ فتوحات مسلمانان </div> </a> <ul id="toc-فتوحات_مسلمانان-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-اروپای_کارولنژی" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#اروپای_کارولنژی"> <div class="vector-toc-text"> ۳.۲ اروپای کارولنژی </div> </a> <ul id="toc-اروپای_کارولنژی-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-رنسانس_کارولنژی" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#رنسانس_کارولنژی"> <div class="vector-toc-text"> ۳.۲.۱ رنسانس کارولنژی </div> </a> <ul id="toc-رنسانس_کارولنژی-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-فروپاشی_امپراتوری_کارولنژی" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#فروپاشی_امپراتوری_کارولنژی"> <div class="vector-toc-text"> ۳.۲.۲ فروپاشی امپراتوری کارولنژی </div> </a> <ul id="toc-فروپاشی_امپراتوری_کارولنژی-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-سده‌های_نهم_و_دهم:_کشورهای_جدید_و_بازیابی_بیزانس" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#سده‌های_نهم_و_دهم:_کشورهای_جدید_و_بازیابی_بیزانس"> <div class="vector-toc-text"> ۳.۳ سده‌های نهم و دهم: کشورهای جدید و بازیابی بیزانس </div> </a> <ul id="toc-سده‌های_نهم_و_دهم:_کشورهای_جدید_و_بازیابی_بیزانس-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-سیاست_و_حاکمیت" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#سیاست_و_حاکمیت"> <div class="vector-toc-text"> ۳.۴ سیاست و حاکمیت </div> </a> <ul id="toc-سیاست_و_حاکمیت-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-جامعه" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#جامعه"> <div class="vector-toc-text"> ۳.۵ جامعه </div> </a> <ul id="toc-جامعه-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-تجارت_و_اقتصاد" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#تجارت_و_اقتصاد"> <div class="vector-toc-text"> ۳.۶ تجارت و اقتصاد </div> </a> <ul id="toc-تجارت_و_اقتصاد-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-کلیسا_و_رهبانیت" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#کلیسا_و_رهبانیت"> <div class="vector-toc-text"> ۳.۷ کلیسا و رهبانیت </div> </a> <ul id="toc-کلیسا_و_رهبانیت-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-هنر_و_معماری" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#هنر_و_معماری"> <div class="vector-toc-text"> ۳.۸ هنر و معماری </div> </a> <ul id="toc-هنر_و_معماری-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-توسعه_فناوری_و_علوم_نظامی" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#توسعه_فناوری_و_علوم_نظامی"> <div class="vector-toc-text"> ۳.۹ توسعه فناوری و علوم نظامی </div> </a> <ul id="toc-توسعه_فناوری_و_علوم_نظامی-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-قرون_وسطای_میانه" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#قرون_وسطای_میانه"> <div class="vector-toc-text"> ۴ قرون وسطای میانه </div> </a> <button aria-controls="toc-قرون_وسطای_میانه-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> تغییر وضعیت زیربخش‌های قرون وسطای میانه </button> <ul id="toc-قرون_وسطای_میانه-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-افزایش_قدرت_دولت‌ها" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#افزایش_قدرت_دولت‌ها"> <div class="vector-toc-text"> ۴.۱ افزایش قدرت دولت‌ها </div> </a> <ul id="toc-افزایش_قدرت_دولت‌ها-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-جنگ‌های_صلیبی" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#جنگ‌های_صلیبی"> <div class="vector-toc-text"> ۴.۲ جنگ‌های صلیبی </div> </a> <ul id="toc-جنگ‌های_صلیبی-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-جامعه_و_زندگی_اقتصادی" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#جامعه_و_زندگی_اقتصادی"> <div class="vector-toc-text"> ۴.۳ جامعه و زندگی اقتصادی </div> </a> <ul id="toc-جامعه_و_زندگی_اقتصادی-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-اخلاق_و_زندگی_فکری" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#اخلاق_و_زندگی_فکری"> <div class="vector-toc-text"> ۴.۴ اخلاق و زندگی فکری </div> </a> <ul id="toc-اخلاق_و_زندگی_فکری-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-کودکان" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#کودکان"> <div class="vector-toc-text"> ۴.۵ کودکان </div> </a> <ul id="toc-کودکان-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-فناوری_و_علوم_نظامی" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#فناوری_و_علوم_نظامی"> <div class="vector-toc-text"> ۴.۶ فناوری و علوم نظامی </div> </a> <ul id="toc-فناوری_و_علوم_نظامی-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-معماری،_هنر_و_موسیقی" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#معماری،_هنر_و_موسیقی"> <div class="vector-toc-text"> ۴.۷ معماری، هنر و موسیقی </div> </a> <ul id="toc-معماری،_هنر_و_موسیقی-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-زندگی_کلیسا" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#زندگی_کلیسا"> <div class="vector-toc-text"> ۴.۸ زندگی کلیسا </div> </a> <ul id="toc-زندگی_کلیسا-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-قرون_وسطای_متأخر" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#قرون_وسطای_متأخر"> <div class="vector-toc-text"> ۵ قرون وسطای متأخر </div> </a> <button aria-controls="toc-قرون_وسطای_متأخر-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> تغییر وضعیت زیربخش‌های قرون وسطای متأخر </button> <ul id="toc-قرون_وسطای_متأخر-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-جنگ،_قحطی_و_طاعون" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#جنگ،_قحطی_و_طاعون"> <div class="vector-toc-text"> ۵.۱ جنگ، قحطی و طاعون </div> </a> <ul id="toc-جنگ،_قحطی_و_طاعون-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-جامعه_و_اقتصاد" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#جامعه_و_اقتصاد"> <div class="vector-toc-text"> ۵.۲ جامعه و اقتصاد </div> </a> <ul id="toc-جامعه_و_اقتصاد-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-خیزش_دولت‌ها" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#خیزش_دولت‌ها"> <div class="vector-toc-text"> ۵.۳ خیزش دولت‌ها </div> </a> <ul id="toc-خیزش_دولت‌ها-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-فروپاشی_بیزانس" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#فروپاشی_بیزانس"> <div class="vector-toc-text"> ۵.۴ فروپاشی بیزانس </div> </a> <ul id="toc-فروپاشی_بیزانس-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-درگیری_در_کلیسا" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#درگیری_در_کلیسا"> <div class="vector-toc-text"> ۵.۵ درگیری در کلیسا </div> </a> <ul id="toc-درگیری_در_کلیسا-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-پژوهشگران،_خردمندان_و_اکتشاف‌ها" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#پژوهشگران،_خردمندان_و_اکتشاف‌ها"> <div class="vector-toc-text"> ۵.۶ پژوهشگران، خردمندان و اکتشاف‌ها </div> </a> <ul id="toc-پژوهشگران،_خردمندان_و_اکتشاف‌ها-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-توسعه_اقتصادی_و_نظامی" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#توسعه_اقتصادی_و_نظامی"> <div class="vector-toc-text"> ۵.۷ توسعه اقتصادی و نظامی </div> </a> <ul id="toc-توسعه_اقتصادی_و_نظامی-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-هنر_و_معماری_قرون_وسطای_پایانی" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#هنر_و_معماری_قرون_وسطای_پایانی"> <div class="vector-toc-text"> ۵.۸ هنر و معماری قرون وسطای پایانی </div> </a> <ul id="toc-هنر_و_معماری_قرون_وسطای_پایانی-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-پژوهش‌های_مدرن" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#پژوهش‌های_مدرن"> <div class="vector-toc-text"> ۶ پژوهش‌های مدرن </div> </a> <ul id="toc-پژوهش‌های_مدرن-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-یادداشت‌ها" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#یادداشت‌ها"> <div class="vector-toc-text"> ۷ یادداشت‌ها </div> </a> <ul id="toc-یادداشت‌ها-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-پانویس" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#پانویس"> <div class="vector-toc-text"> ۸ پانویس </div> </a> <ul id="toc-پانویس-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-منابع" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#منابع"> <div class="vector-toc-text"> ۹ منابع </div> </a> <ul id="toc-منابع-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-برای_مطالعه_بیشتر" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#برای_مطالعه_بیشتر"> <div class="vector-toc-text"> ۱۰ برای مطالعه بیشتر </div> </a> <ul id="toc-برای_مطالعه_بیشتر-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-پیوند_به_بیرون" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#پیوند_به_بیرون"> <div class="vector-toc-text"> ۱۱ پیوند به بیرون </div> </a> <ul id="toc-پیوند_به_بیرون-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </div> </div> </nav> </div> </div> <div class="mw-content-container"> <main id="content" class="mw-body"> <header class="mw-body-header vector-page-titlebar"> <nav aria-label="فهرست" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown vector-page-titlebar-toc vector-button-flush-left" > <input type="checkbox" id="vector-page-titlebar-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="تغییر وضعیت فهرست محتویات" > <label id="vector-page-titlebar-toc-label" for="vector-page-titlebar-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" > تغییر وضعیت فهرست محتویات </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-titlebar-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <h1 id="firstHeading" class="firstHeading mw-first-heading">قرون وسطی</h1> <div id="p-lang-btn" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-lang" > <input type="checkbox" id="p-lang-btn-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn" class="vector-dropdown-checkbox mw-interlanguage-selector" aria-label="به مقاله‌ای به یک زبان دیگر بروید. به ۱۶۴ زبان در دسترس است." > <label id="p-lang-btn-label" for="p-lang-btn-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive mw-portlet-lang-heading-164" aria-hidden="true" > ۱۶۴ زبان </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="interlanguage-link interwiki-af mw-list-item"><a href="https://af.wikipedia.org/wiki/Middeleeue" title="Middeleeue–آفریکانس" lang="af" hreflang="af" data-title="Middeleeue" data-language-autonym="Afrikaans" data-language-local-name="آفریکانس" class="interlanguage-link-target">Afrikaans</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-als mw-list-item"><a href="https://als.wikipedia.org/wiki/Mittelalter" title="Mittelalter–آلمانی سوئیسی" lang="gsw" hreflang="gsw" data-title="Mittelalter" data-language-autonym="Alemannisch" data-language-local-name="آلمانی سوئیسی" class="interlanguage-link-target">Alemannisch</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-am mw-list-item"><a href="https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%88%98%E1%8A%AB%E1%8A%A8%E1%88%88%E1%8A%9B_%E1%8B%98%E1%88%98%E1%8A%95" title="መካከለኛ ዘመን–امهری" lang="am" hreflang="am" data-title="መካከለኛ ዘመን" data-language-autonym="አማርኛ" data-language-local-name="امهری" class="interlanguage-link-target">አማርኛ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-an mw-list-item"><a href="https://an.wikipedia.org/wiki/Edat_Meya" title="Edat Meya–آراگونی" lang="an" hreflang="an" data-title="Edat Meya" data-language-autonym="Aragonés" data-language-local-name="آراگونی" class="interlanguage-link-target">Aragonés</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ar badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="مقالهٔ برگزیده"><a href="https://ar.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%B5%D9%88%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D9%88%D8%B3%D8%B7%D9%89" title="العصور الوسطى–عربی" lang="ar" hreflang="ar" data-title="العصور الوسطى" data-language-autonym="العربية" data-language-local-name="عربی" class="interlanguage-link-target">العربية</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ary mw-list-item"><a href="https://ary.wikipedia.org/wiki/%D9%84%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%84%D9%88%D8%B3%D8%B7%D8%A7%D9%86%D9%8A%D8%A9" title="لقرون لوسطانية–عربی مراکشی" lang="ary" hreflang="ary" data-title="لقرون لوسطانية" data-language-autonym="الدارجة" data-language-local-name="عربی مراکشی" class="interlanguage-link-target">الدارجة</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-arz mw-list-item"><a href="https://arz.wikipedia.org/wiki/%D8%B9%D8%B5%D9%88%D8%B1_%D9%88%D8%B3%D8%B7%D8%A7%D9%86%D9%8A%D9%87" title="عصور وسطانيه–عربی مصری" lang="arz" hreflang="arz" data-title="عصور وسطانيه" data-language-autonym="مصرى" data-language-local-name="عربی مصری" class="interlanguage-link-target">مصرى</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ast mw-list-item"><a href="https://ast.wikipedia.org/wiki/Ed%C3%A1_Media" title="Edá Media–آستوری" lang="ast" hreflang="ast" data-title="Edá Media" data-language-autonym="Asturianu" data-language-local-name="آستوری" class="interlanguage-link-target">Asturianu</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-az mw-list-item"><a href="https://az.wikipedia.org/wiki/Orta_%C9%99srl%C9%99r" title="Orta əsrlər–ترکی آذربایجانی" lang="az" hreflang="az" data-title="Orta əsrlər" data-language-autonym="Azərbaycanca" data-language-local-name="ترکی آذربایجانی" class="interlanguage-link-target">Azərbaycanca</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-azb mw-list-item"><a href="https://azb.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%88%D8%B1%D8%AA%D8%A7_%D8%B9%D8%B5%D8%B1%D9%84%D8%B1" title="اورتا عصرلر–South Azerbaijani" lang="azb" hreflang="azb" data-title="اورتا عصرلر" data-language-autonym="تۆرکجه" data-language-local-name="South Azerbaijani" class="interlanguage-link-target">تۆرکجه</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ba mw-list-item"><a href="https://ba.wikipedia.org/wiki/%D0%A3%D1%80%D1%82%D0%B0_%D0%B1%D1%8B%D1%83%D0%B0%D1%82%D1%82%D0%B0%D1%80" title="Урта быуаттар–باشقیری" lang="ba" hreflang="ba" data-title="Урта быуаттар" data-language-autonym="Башҡортса" data-language-local-name="باشقیری" class="interlanguage-link-target">Башҡортса</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bar mw-list-item"><a href="https://bar.wikipedia.org/wiki/Middloita" title="Middloita–باواریایی" lang="bar" hreflang="bar" data-title="Middloita" data-language-autonym="Boarisch" data-language-local-name="باواریایی" class="interlanguage-link-target">Boarisch</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bat-smg mw-list-item"><a href="https://bat-smg.wikipedia.org/wiki/V%C4%97dorom%C5%BE%C4%93" title="Vėdoromžē–ساموگیتی" lang="sgs" hreflang="sgs" data-title="Vėdoromžē" data-language-autonym="Žemaitėška" data-language-local-name="ساموگیتی" class="interlanguage-link-target">Žemaitėška</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be mw-list-item"><a href="https://be.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D1%8F%D1%80%D1%8D%D0%B4%D0%BD%D0%B5%D0%B2%D1%8F%D0%BA%D0%BE%D1%9E%D0%B5" title="Сярэдневякоўе–بلاروسی" lang="be" hreflang="be" data-title="Сярэдневякоўе" data-language-autonym="Беларуская" data-language-local-name="بلاروسی" class="interlanguage-link-target">Беларуская</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be-x-old mw-list-item"><a href="https://be-tarask.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D1%8F%D1%80%D1%8D%D0%B4%D0%BD%D1%8F%D0%B2%D0%B5%D1%87%D1%87%D0%B0" title="Сярэднявечча–بلاروسی (دستورخط کلاسیک)" lang="be-tarask" hreflang="be-tarask" data-title="Сярэднявечча" data-language-autonym="Беларуская (тарашкевіца)" data-language-local-name="بلاروسی (دستورخط کلاسیک)" class="interlanguage-link-target">Беларуская (тарашкевіца)</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bg mw-list-item"><a href="https://bg.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D1%80%D0%B5%D0%B4%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B5%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D0%B5" title="Средновековие–بلغاری" lang="bg" hreflang="bg" data-title="Средновековие" data-language-autonym="Български" data-language-local-name="بلغاری" class="interlanguage-link-target">Български</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-blk mw-list-item"><a href="https://blk.wikipedia.org/wiki/%E1%80%81%E1%80%B1%E1%80%90%E1%80%BA%E1%80%91%E1%80%AC%E1%82%8F%E1%80%9D" title="ခေတ်ထာႏဝ–Pa'O" lang="blk" hreflang="blk" data-title="ခေတ်ထာႏဝ" data-language-autonym="ပအိုဝ်ႏဘာႏသာႏ" data-language-local-name="Pa'O" class="interlanguage-link-target">ပအိုဝ်ႏဘာႏသာႏ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bn mw-list-item"><a href="https://bn.wikipedia.org/wiki/%E0%A6%AE%E0%A6%A7%E0%A7%8D%E0%A6%AF%E0%A6%AF%E0%A7%81%E0%A6%97" title="মধ্যযুগ–بنگالی" lang="bn" hreflang="bn" data-title="মধ্যযুগ" data-language-autonym="বাংলা" data-language-local-name="بنگالی" class="interlanguage-link-target">বাংলা</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-br mw-list-item"><a href="https://br.wikipedia.org/wiki/Krennamzer" title="Krennamzer–برتون" lang="br" hreflang="br" data-title="Krennamzer" data-language-autonym="Brezhoneg" data-language-local-name="برتون" class="interlanguage-link-target">Brezhoneg</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bs mw-list-item"><a href="https://bs.wikipedia.org/wiki/Srednji_vijek" title="Srednji vijek–بوسنیایی" lang="bs" hreflang="bs" data-title="Srednji vijek" data-language-autonym="Bosanski" data-language-local-name="بوسنیایی" class="interlanguage-link-target">Bosanski</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bxr mw-list-item"><a href="https://bxr.wikipedia.org/wiki/%D0%94%D1%83%D0%BD%D0%B4%D0%B0_%D0%B7%D1%83%D1%83%D0%BD" title="Дунда зуун–Russia Buriat" lang="bxr" hreflang="bxr" data-title="Дунда зуун" data-language-autonym="Буряад" data-language-local-name="Russia Buriat" class="interlanguage-link-target">Буряад</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ca badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="مقالهٔ برگزیده"><a href="https://ca.wikipedia.org/wiki/Edat_mitjana" title="Edat mitjana–کاتالان" lang="ca" hreflang="ca" data-title="Edat mitjana" data-language-autonym="Català" data-language-local-name="کاتالان" class="interlanguage-link-target">Català</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ceb mw-list-item"><a href="https://ceb.wikipedia.org/wiki/Tungang_Panahon" title="Tungang Panahon–سبویی" lang="ceb" hreflang="ceb" data-title="Tungang Panahon" data-language-autonym="Cebuano" data-language-local-name="سبویی" class="interlanguage-link-target">Cebuano</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ckb mw-list-item"><a href="https://ckb.wikipedia.org/wiki/%D8%B3%DB%95%D8%AF%DB%95%DA%A9%D8%A7%D9%86%DB%8C_%D9%86%D8%A7%D9%88%DB%8C%D9%86" title="سەدەکانی ناوین–کردی مرکزی" lang="ckb" hreflang="ckb" data-title="سەدەکانی ناوین" data-language-autonym="کوردی" data-language-local-name="کردی مرکزی" class="interlanguage-link-target">کوردی</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-co mw-list-item"><a href="https://co.wikipedia.org/wiki/Medievu" title="Medievu–کورسی" lang="co" hreflang="co" data-title="Medievu" data-language-autonym="Corsu" data-language-local-name="کورسی" class="interlanguage-link-target">Corsu</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cs mw-list-item"><a href="https://cs.wikipedia.org/wiki/St%C5%99edov%C4%9Bk" title="Středověk–چکی" lang="cs" hreflang="cs" data-title="Středověk" data-language-autonym="Čeština" data-language-local-name="چکی" class="interlanguage-link-target">Čeština</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-csb mw-list-item"><a href="https://csb.wikipedia.org/wiki/Strz%C3%A9dnowiek" title="Strzédnowiek–کاشوبی" lang="csb" hreflang="csb" data-title="Strzédnowiek" data-language-autonym="Kaszëbsczi" data-language-local-name="کاشوبی" class="interlanguage-link-target">Kaszëbsczi</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cv mw-list-item"><a href="https://cv.wikipedia.org/wiki/%D0%92%C4%83%D1%82%D0%B0%D0%BC_%C4%95%D0%BC%C4%95%D1%80%D1%81%D0%B5%D0%BC" title="Вăтам ĕмĕрсем–چوواشی" lang="cv" hreflang="cv" data-title="Вăтам ĕмĕрсем" data-language-autonym="Чӑвашла" data-language-local-name="چوواشی" class="interlanguage-link-target">Чӑвашла</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cy mw-list-item"><a href="https://cy.wikipedia.org/wiki/Yr_Oesoedd_Canol" title="Yr Oesoedd Canol–ولزی" lang="cy" hreflang="cy" data-title="Yr Oesoedd Canol" data-language-autonym="Cymraeg" data-language-local-name="ولزی" class="interlanguage-link-target">Cymraeg</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-da badge-Q17559452 badge-recommendedarticle mw-list-item" title="مقالهٔ توصیه‌شده"><a href="https://da.wikipedia.org/wiki/Middelalderen" title="Middelalderen–دانمارکی" lang="da" hreflang="da" data-title="Middelalderen" data-language-autonym="Dansk" data-language-local-name="دانمارکی" class="interlanguage-link-target">Dansk</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-de mw-list-item"><a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Mittelalter" title="Mittelalter–آلمانی" lang="de" hreflang="de" data-title="Mittelalter" data-language-autonym="Deutsch" data-language-local-name="آلمانی" class="interlanguage-link-target">Deutsch</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-dsb mw-list-item"><a href="https://dsb.wikipedia.org/wiki/Srjej%C5%BAow%C4%9Bk" title="Srjejźowěk–صُربی سفلی" lang="dsb" hreflang="dsb" data-title="Srjejźowěk" data-language-autonym="Dolnoserbski" data-language-local-name="صُربی سفلی" class="interlanguage-link-target">Dolnoserbski</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-el mw-list-item"><a href="https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9C%CE%B5%CF%83%CE%B1%CE%AF%CF%89%CE%BD%CE%B1%CF%82" title="Μεσαίωνας–یونانی" lang="el" hreflang="el" data-title="Μεσαίωνας" data-language-autonym="Ελληνικά" data-language-local-name="یونانی" class="interlanguage-link-target">Ελληνικά</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-en mw-list-item"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Middle_Ages" title="Middle Ages–انگلیسی" lang="en" hreflang="en" data-title="Middle Ages" data-language-autonym="English" data-language-local-name="انگلیسی" class="interlanguage-link-target">English</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eo badge-Q17437798 badge-goodarticle mw-list-item" title="مقالهٔ خوب"><a href="https://eo.wikipedia.org/wiki/Mezepoko" title="Mezepoko–اسپرانتو" lang="eo" hreflang="eo" data-title="Mezepoko" data-language-autonym="Esperanto" data-language-local-name="اسپرانتو" class="interlanguage-link-target">Esperanto</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-es badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="مقالهٔ برگزیده"><a href="https://es.wikipedia.org/wiki/Edad_Media" title="Edad Media–اسپانیایی" lang="es" hreflang="es" data-title="Edad Media" data-language-autonym="Español" data-language-local-name="اسپانیایی" class="interlanguage-link-target">Español</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-et mw-list-item"><a href="https://et.wikipedia.org/wiki/Keskaeg" title="Keskaeg–استونیایی" lang="et" hreflang="et" data-title="Keskaeg" data-language-autonym="Eesti" data-language-local-name="استونیایی" class="interlanguage-link-target">Eesti</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eu mw-list-item"><a href="https://eu.wikipedia.org/wiki/Erdi_Aroa" title="Erdi Aroa–باسکی" lang="eu" hreflang="eu" data-title="Erdi Aroa" data-language-autonym="Euskara" data-language-local-name="باسکی" class="interlanguage-link-target">Euskara</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ext mw-list-item"><a href="https://ext.wikipedia.org/wiki/Ed%C3%A1_Meia" title="Edá Meia–اکسترامادورایی" lang="ext" hreflang="ext" data-title="Edá Meia" data-language-autonym="Estremeñu" data-language-local-name="اکسترامادورایی" class="interlanguage-link-target">Estremeñu</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fi mw-list-item"><a href="https://fi.wikipedia.org/wiki/Keskiaika" title="Keskiaika–فنلاندی" lang="fi" hreflang="fi" data-title="Keskiaika" data-language-autonym="Suomi" data-language-local-name="فنلاندی" class="interlanguage-link-target">Suomi</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fiu-vro mw-list-item"><a href="https://fiu-vro.wikipedia.org/wiki/Keskaig" title="Keskaig–Võro" lang="vro" hreflang="vro" data-title="Keskaig" data-language-autonym="Võro" data-language-local-name="Võro" class="interlanguage-link-target">Võro</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fo mw-list-item"><a href="https://fo.wikipedia.org/wiki/Mi%C3%B0%C3%B8ldin" title="Miðøldin–فارویی" lang="fo" hreflang="fo" data-title="Miðøldin" data-language-autonym="Føroyskt" data-language-local-name="فارویی" class="interlanguage-link-target">Føroyskt</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fr mw-list-item"><a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Moyen_%C3%82ge" title="Moyen Âge–فرانسوی" lang="fr" hreflang="fr" data-title="Moyen Âge" data-language-autonym="Français" data-language-local-name="فرانسوی" class="interlanguage-link-target">Français</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-frp mw-list-item"><a href="https://frp.wikipedia.org/wiki/Moyen_%C3%82jo" title="Moyen Âjo–آرپیتان" lang="frp" hreflang="frp" data-title="Moyen Âjo" data-language-autonym="Arpetan" data-language-local-name="آرپیتان" class="interlanguage-link-target">Arpetan</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-frr mw-list-item"><a href="https://frr.wikipedia.org/wiki/Madel%C3%A4%C3%A4ler" title="Madelääler–فریزی شمالی" lang="frr" hreflang="frr" data-title="Madelääler" data-language-autonym="Nordfriisk" data-language-local-name="فریزی شمالی" class="interlanguage-link-target">Nordfriisk</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fur mw-list-item"><a href="https://fur.wikipedia.org/wiki/Et%C3%A2t_di_mie%C3%A7" title="Etât di mieç–فریولیایی" lang="fur" hreflang="fur" data-title="Etât di mieç" data-language-autonym="Furlan" data-language-local-name="فریولیایی" class="interlanguage-link-target">Furlan</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fy mw-list-item"><a href="https://fy.wikipedia.org/wiki/Midsiuwen" title="Midsiuwen–فریسی غربی" lang="fy" hreflang="fy" data-title="Midsiuwen" data-language-autonym="Frysk" data-language-local-name="فریسی غربی" class="interlanguage-link-target">Frysk</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ga mw-list-item"><a href="https://ga.wikipedia.org/wiki/An_Mhe%C3%A1naois" title="An Mheánaois–ایرلندی" lang="ga" hreflang="ga" data-title="An Mheánaois" data-language-autonym="Gaeilge" data-language-local-name="ایرلندی" class="interlanguage-link-target">Gaeilge</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gan mw-list-item"><a href="https://gan.wikipedia.org/wiki/%E4%B8%AD%E4%B8%96%E7%B4%80" title="中世紀–گن" lang="gan" hreflang="gan" data-title="中世紀" data-language-autonym="贛語" data-language-local-name="گن" class="interlanguage-link-target">贛語</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gcr mw-list-item"><a href="https://gcr.wikipedia.org/wiki/Mwayen-Aj" title="Mwayen-Aj–Guianan Creole" lang="gcr" hreflang="gcr" data-title="Mwayen-Aj" data-language-autonym="Kriyòl gwiyannen" data-language-local-name="Guianan Creole" class="interlanguage-link-target">Kriyòl gwiyannen</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gd mw-list-item"><a href="https://gd.wikipedia.org/wiki/Meadhan-aoisean" title="Meadhan-aoisean–گیلی اسکاتلندی" lang="gd" hreflang="gd" data-title="Meadhan-aoisean" data-language-autonym="Gàidhlig" data-language-local-name="گیلی اسکاتلندی" class="interlanguage-link-target">Gàidhlig</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gl mw-list-item"><a href="https://gl.wikipedia.org/wiki/Idade_Media" title="Idade Media–گالیسیایی" lang="gl" hreflang="gl" data-title="Idade Media" data-language-autonym="Galego" data-language-local-name="گالیسیایی" class="interlanguage-link-target">Galego</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gn mw-list-item"><a href="https://gn.wikipedia.org/wiki/%C3%81ra_Mbytegua" title="Ára Mbytegua–گوارانی" lang="gn" hreflang="gn" data-title="Ára Mbytegua" data-language-autonym="Avañe'ẽ" data-language-local-name="گوارانی" class="interlanguage-link-target">Avañe'ẽ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-he mw-list-item"><a href="https://he.wikipedia.org/wiki/%D7%99%D7%9E%D7%99_%D7%94%D7%91%D7%99%D7%A0%D7%99%D7%99%D7%9D" title="ימי הביניים–عبری" lang="he" hreflang="he" data-title="ימי הביניים" data-language-autonym="עברית" data-language-local-name="عبری" class="interlanguage-link-target">עברית</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hi mw-list-item"><a href="https://hi.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AE%E0%A4%A7%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A4%AF%E0%A5%81%E0%A4%97" title="मध्ययुग–هندی" lang="hi" hreflang="hi" data-title="मध्ययुग" data-language-autonym="हिन्दी" data-language-local-name="هندی" class="interlanguage-link-target">हिन्दी</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hif mw-list-item"><a href="https://hif.wikipedia.org/wiki/Middle_Ages" title="Middle Ages–هندی فیجیایی" lang="hif" hreflang="hif" data-title="Middle Ages" data-language-autonym="Fiji Hindi" data-language-local-name="هندی فیجیایی" class="interlanguage-link-target">Fiji Hindi</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hr mw-list-item"><a href="https://hr.wikipedia.org/wiki/Srednji_vijek" title="Srednji vijek–کروات" lang="hr" hreflang="hr" data-title="Srednji vijek" data-language-autonym="Hrvatski" data-language-local-name="کروات" class="interlanguage-link-target">Hrvatski</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hsb mw-list-item"><a href="https://hsb.wikipedia.org/wiki/Srjed%C5%BAow%C4%9Bk" title="Srjedźowěk–صُربی علیا" lang="hsb" hreflang="hsb" data-title="Srjedźowěk" data-language-autonym="Hornjoserbsce" data-language-local-name="صُربی علیا" class="interlanguage-link-target">Hornjoserbsce</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ht mw-list-item"><a href="https://ht.wikipedia.org/wiki/Mway%C3%A8naj" title="Mwayènaj–هائیتیایی" lang="ht" hreflang="ht" data-title="Mwayènaj" data-language-autonym="Kreyòl ayisyen" data-language-local-name="هائیتیایی" class="interlanguage-link-target">Kreyòl ayisyen</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hu mw-list-item"><a href="https://hu.wikipedia.org/wiki/K%C3%B6z%C3%A9pkor" title="Középkor–مجاری" lang="hu" hreflang="hu" data-title="Középkor" data-language-autonym="Magyar" data-language-local-name="مجاری" class="interlanguage-link-target">Magyar</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hy mw-list-item"><a href="https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80" title="Միջնադար–ارمنی" lang="hy" hreflang="hy" data-title="Միջնադար" data-language-autonym="Հայերեն" data-language-local-name="ارمنی" class="interlanguage-link-target">Հայերեն</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hyw mw-list-item"><a href="https://hyw.wikipedia.org/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80" title="Միջնադար–Western Armenian" lang="hyw" hreflang="hyw" data-title="Միջնադար" data-language-autonym="Արեւմտահայերէն" data-language-local-name="Western Armenian" class="interlanguage-link-target">Արեւմտահայերէն</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ia mw-list-item"><a href="https://ia.wikipedia.org/wiki/Medievo" title="Medievo–اینترلینگوا" lang="ia" hreflang="ia" data-title="Medievo" data-language-autonym="Interlingua" data-language-local-name="اینترلینگوا" class="interlanguage-link-target">Interlingua</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-id badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="مقالهٔ برگزیده"><a href="https://id.wikipedia.org/wiki/Abad_Pertengahan" title="Abad Pertengahan–اندونزیایی" lang="id" hreflang="id" data-title="Abad Pertengahan" data-language-autonym="Bahasa Indonesia" data-language-local-name="اندونزیایی" class="interlanguage-link-target">Bahasa Indonesia</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ie mw-list-item"><a href="https://ie.wikipedia.org/wiki/Medievie" title="Medievie–اکسیدنتال" lang="ie" hreflang="ie" data-title="Medievie" data-language-autonym="Interlingue" data-language-local-name="اکسیدنتال" class="interlanguage-link-target">Interlingue</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ilo mw-list-item"><a href="https://ilo.wikipedia.org/wiki/Tengnga_a_Panpanawen" title="Tengnga a Panpanawen–ایلوکویی" lang="ilo" hreflang="ilo" data-title="Tengnga a Panpanawen" data-language-autonym="Ilokano" data-language-local-name="ایلوکویی" class="interlanguage-link-target">Ilokano</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-inh mw-list-item"><a href="https://inh.wikipedia.org/wiki/%D0%AE%D0%BA%D1%8A%D0%B5%D1%80%D0%B0_%D0%B1%D3%80%D0%B0%D1%8C%D1%88%D0%B5%D1%80%D0%B0%D1%88" title="Юкъера бӀаьшераш–اینگوشی" lang="inh" hreflang="inh" data-title="Юкъера бӀаьшераш" data-language-autonym="ГӀалгӀай" data-language-local-name="اینگوشی" class="interlanguage-link-target">ГӀалгӀай</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-io mw-list-item"><a href="https://io.wikipedia.org/wiki/Mezepoko" title="Mezepoko–ایدو" lang="io" hreflang="io" data-title="Mezepoko" data-language-autonym="Ido" data-language-local-name="ایدو" class="interlanguage-link-target">Ido</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-is mw-list-item"><a href="https://is.wikipedia.org/wiki/Mi%C3%B0aldir" title="Miðaldir–ایسلندی" lang="is" hreflang="is" data-title="Miðaldir" data-language-autonym="Íslenska" data-language-local-name="ایسلندی" class="interlanguage-link-target">Íslenska</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-it mw-list-item"><a href="https://it.wikipedia.org/wiki/Medioevo" title="Medioevo–ایتالیایی" lang="it" hreflang="it" data-title="Medioevo" data-language-autonym="Italiano" data-language-local-name="ایتالیایی" class="interlanguage-link-target">Italiano</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ja mw-list-item"><a href="https://ja.wikipedia.org/wiki/%E4%B8%AD%E4%B8%96" title="中世–ژاپنی" lang="ja" hreflang="ja" data-title="中世" data-language-autonym="日本語" data-language-local-name="ژاپنی" class="interlanguage-link-target">日本語</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-jam mw-list-item"><a href="https://jam.wikipedia.org/wiki/Migl_Iejiz" title="Migl Iejiz–Jamaican Creole English" lang="jam" hreflang="jam" data-title="Migl Iejiz" data-language-autonym="Patois" data-language-local-name="Jamaican Creole English" class="interlanguage-link-target">Patois</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-jv mw-list-item"><a href="https://jv.wikipedia.org/wiki/Abad_Tengahan" title="Abad Tengahan–جاوه‌ای" lang="jv" hreflang="jv" data-title="Abad Tengahan" data-language-autonym="Jawa" data-language-local-name="جاوه‌ای" class="interlanguage-link-target">Jawa</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ka mw-list-item"><a href="https://ka.wikipedia.org/wiki/%E1%83%A8%E1%83%A3%E1%83%90_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%A3%E1%83%99%E1%83%A3%E1%83%9C%E1%83%94%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98" title="შუა საუკუნეები–گرجی" lang="ka" hreflang="ka" data-title="შუა საუკუნეები" data-language-autonym="ქართული" data-language-local-name="گرجی" class="interlanguage-link-target">ქართული</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kab mw-list-item"><a href="https://kab.wikipedia.org/wiki/Tallit-Tanammast" title="Tallit-Tanammast–قبایلی" lang="kab" hreflang="kab" data-title="Tallit-Tanammast" data-language-autonym="Taqbaylit" data-language-local-name="قبایلی" class="interlanguage-link-target">Taqbaylit</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kbp mw-list-item"><a href="https://kbp.wikipedia.org/wiki/H%C9%9Bk%CA%8A_n%C9%9B_H%C9%9Bk%CA%8A_Al%C9%A9waat%CA%8A" title="Hɛkʊ nɛ Hɛkʊ Alɩwaatʊ–Kabiye" lang="kbp" hreflang="kbp" data-title="Hɛkʊ nɛ Hɛkʊ Alɩwaatʊ" data-language-autonym="Kabɩyɛ" data-language-local-name="Kabiye" class="interlanguage-link-target">Kabɩyɛ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kk mw-list-item"><a href="https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%9E%D1%80%D1%82%D0%B0%D2%93%D0%B0%D1%81%D1%8B%D1%80" title="Ортағасыр–قزاقی" lang="kk" hreflang="kk" data-title="Ортағасыр" data-language-autonym="Қазақша" data-language-local-name="قزاقی" class="interlanguage-link-target">Қазақша</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ko mw-list-item"><a href="https://ko.wikipedia.org/wiki/%EC%A4%91%EC%84%B8" title="중세–کره‌ای" lang="ko" hreflang="ko" data-title="중세" data-language-autonym="한국어" data-language-local-name="کره‌ای" class="interlanguage-link-target">한국어</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ku mw-list-item"><a href="https://ku.wikipedia.org/wiki/Serdema_Nav%C3%AEn" title="Serdema Navîn–کردی" lang="ku" hreflang="ku" data-title="Serdema Navîn" data-language-autonym="Kurdî" data-language-local-name="کردی" class="interlanguage-link-target">Kurdî</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kw mw-list-item"><a href="https://kw.wikipedia.org/wiki/Osow_Kres" title="Osow Kres–کورنی" lang="kw" hreflang="kw" data-title="Osow Kres" data-language-autonym="Kernowek" data-language-local-name="کورنی" class="interlanguage-link-target">Kernowek</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ky mw-list-item"><a href="https://ky.wikipedia.org/wiki/%D0%9E%D1%80%D1%82%D0%BE_%D0%BA%D1%8B%D0%BB%D1%8B%D0%BC%D0%B4%D0%B0%D1%80" title="Орто кылымдар–قرقیزی" lang="ky" hreflang="ky" data-title="Орто кылымдар" data-language-autonym="Кыргызча" data-language-local-name="قرقیزی" class="interlanguage-link-target">Кыргызча</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-la mw-list-item"><a href="https://la.wikipedia.org/wiki/Medium_aevum" title="Medium aevum–لاتین" lang="la" hreflang="la" data-title="Medium aevum" data-language-autonym="Latina" data-language-local-name="لاتین" class="interlanguage-link-target">Latina</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lb mw-list-item"><a href="https://lb.wikipedia.org/wiki/M%C3%ABttelalter" title="Mëttelalter–لوگزامبورگی" lang="lb" hreflang="lb" data-title="Mëttelalter" data-language-autonym="Lëtzebuergesch" data-language-local-name="لوگزامبورگی" class="interlanguage-link-target">Lëtzebuergesch</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lfn mw-list-item"><a href="https://lfn.wikipedia.org/wiki/Eda_medieval" title="Eda medieval–Lingua Franca Nova" lang="lfn" hreflang="lfn" data-title="Eda medieval" data-language-autonym="Lingua Franca Nova" data-language-local-name="Lingua Franca Nova" class="interlanguage-link-target">Lingua Franca Nova</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-li mw-list-item"><a href="https://li.wikipedia.org/wiki/Middeliewe" title="Middeliewe–لیمبورگی" lang="li" hreflang="li" data-title="Middeliewe" data-language-autonym="Limburgs" data-language-local-name="لیمبورگی" class="interlanguage-link-target">Limburgs</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lij mw-list-item"><a href="https://lij.wikipedia.org/wiki/Et%C3%A6_de_M%C3%ABzo" title="Etæ de Mëzo–Ligurian" lang="lij" hreflang="lij" data-title="Etæ de Mëzo" data-language-autonym="Ligure" data-language-local-name="Ligurian" class="interlanguage-link-target">Ligure</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lld mw-list-item"><a href="https://lld.wikipedia.org/wiki/Et%C3%A9_medievala" title="Eté medievala–Ladin" lang="lld" hreflang="lld" data-title="Eté medievala" data-language-autonym="Ladin" data-language-local-name="Ladin" class="interlanguage-link-target">Ladin</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lmo mw-list-item"><a href="https://lmo.wikipedia.org/wiki/Medio%C3%A9v" title="Medioév–لومبارد" lang="lmo" hreflang="lmo" data-title="Medioév" data-language-autonym="Lombard" data-language-local-name="لومبارد" class="interlanguage-link-target">Lombard</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lo mw-list-item"><a href="https://lo.wikipedia.org/wiki/%E0%BA%AA%E0%BA%B0%E0%BB%84%E0%BB%9D%E0%BA%81%E0%BA%B2%E0%BA%87" title="ສະໄໝກາງ–لائوسی" lang="lo" hreflang="lo" data-title="ສະໄໝກາງ" data-language-autonym="ລາວ" data-language-local-name="لائوسی" class="interlanguage-link-target">ລາວ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lt mw-list-item"><a href="https://lt.wikipedia.org/wiki/Viduram%C5%BEiai" title="Viduramžiai–لیتوانیایی" lang="lt" hreflang="lt" data-title="Viduramžiai" data-language-autonym="Lietuvių" data-language-local-name="لیتوانیایی" class="interlanguage-link-target">Lietuvių</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lv mw-list-item"><a href="https://lv.wikipedia.org/wiki/Viduslaiki" title="Viduslaiki–لتونیایی" lang="lv" hreflang="lv" data-title="Viduslaiki" data-language-autonym="Latviešu" data-language-local-name="لتونیایی" class="interlanguage-link-target">Latviešu</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mg mw-list-item"><a href="https://mg.wikipedia.org/wiki/Andro_Antenatenany" title="Andro Antenatenany–مالاگاسی" lang="mg" hreflang="mg" data-title="Andro Antenatenany" data-language-autonym="Malagasy" data-language-local-name="مالاگاسی" class="interlanguage-link-target">Malagasy</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-min mw-list-item"><a href="https://min.wikipedia.org/wiki/Abaik_Patangahan" title="Abaik Patangahan–مینانگ‌کابویی" lang="min" hreflang="min" data-title="Abaik Patangahan" data-language-autonym="Minangkabau" data-language-local-name="مینانگ‌کابویی" class="interlanguage-link-target">Minangkabau</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mk mw-list-item"><a href="https://mk.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D1%80%D0%B5%D0%B4%D0%B5%D0%BD_%D0%B2%D0%B5%D0%BA" title="Среден век–مقدونی" lang="mk" hreflang="mk" data-title="Среден век" data-language-autonym="Македонски" data-language-local-name="مقدونی" class="interlanguage-link-target">Македонски</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ml mw-list-item"><a href="https://ml.wikipedia.org/wiki/%E0%B4%AE%E0%B4%A6%E0%B5%8D%E0%B4%A7%E0%B5%8D%E0%B4%AF%E0%B4%95%E0%B4%BE%E0%B4%B2%E0%B4%82" title="മദ്ധ്യകാലം–مالایالامی" lang="ml" hreflang="ml" data-title="മദ്ധ്യകാലം" data-language-autonym="മലയാളം" data-language-local-name="مالایالامی" class="interlanguage-link-target">മലയാളം</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mn mw-list-item"><a href="https://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%94%D1%83%D0%BD%D0%B4%D0%B0%D0%B4_%D0%B7%D1%83%D1%83%D0%BD" title="Дундад зуун–مغولی" lang="mn" hreflang="mn" data-title="Дундад зуун" data-language-autonym="Монгол" data-language-local-name="مغولی" class="interlanguage-link-target">Монгол</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mr mw-list-item"><a href="https://mr.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AE%E0%A4%A7%E0%A5%8D%E0%A4%AF_%E0%A4%AF%E0%A5%81%E0%A4%97" title="मध्य युग–مراتی" lang="mr" hreflang="mr" data-title="मध्य युग" data-language-autonym="मराठी" data-language-local-name="مراتی" class="interlanguage-link-target">मराठी</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ms mw-list-item"><a href="https://ms.wikipedia.org/wiki/Zaman_Pertengahan" title="Zaman Pertengahan–مالایی" lang="ms" hreflang="ms" data-title="Zaman Pertengahan" data-language-autonym="Bahasa Melayu" data-language-local-name="مالایی" class="interlanguage-link-target">Bahasa Melayu</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mt mw-list-item"><a href="https://mt.wikipedia.org/wiki/Medjuevu" title="Medjuevu–مالتی" lang="mt" hreflang="mt" data-title="Medjuevu" data-language-autonym="Malti" data-language-local-name="مالتی" class="interlanguage-link-target">Malti</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mwl mw-list-item"><a href="https://mwl.wikipedia.org/wiki/Eidade_M%C3%A9dia" title="Eidade Média–میراندی" lang="mwl" hreflang="mwl" data-title="Eidade Média" data-language-autonym="Mirandés" data-language-local-name="میراندی" class="interlanguage-link-target">Mirandés</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-my mw-list-item"><a href="https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%A1%E1%80%9C%E1%80%9A%E1%80%BA%E1%80%81%E1%80%B1%E1%80%90%E1%80%BA" title="အလယ်ခေတ်–برمه‌ای" lang="my" hreflang="my" data-title="အလယ်ခေတ်" data-language-autonym="မြန်မာဘာသာ" data-language-local-name="برمه‌ای" class="interlanguage-link-target">မြန်မာဘာသာ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-myv mw-list-item"><a href="https://myv.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D1%83%D0%BD%D1%88%D0%BA%D0%B0%D0%BF%D0%B8%D0%BD%D0%B3%D0%B5" title="Куншкапинге–ارزیایی" lang="myv" hreflang="myv" data-title="Куншкапинге" data-language-autonym="Эрзянь" data-language-local-name="ارزیایی" class="interlanguage-link-target">Эрзянь</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mzn mw-list-item"><a href="https://mzn.wikipedia.org/wiki/%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%D8%A7" title="قرون وسطا–مازندرانی" lang="mzn" hreflang="mzn" data-title="قرون وسطا" data-language-autonym="مازِرونی" data-language-local-name="مازندرانی" class="interlanguage-link-target">مازِرونی</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nap mw-list-item"><a href="https://nap.wikipedia.org/wiki/Medioevo" title="Medioevo–ناپلی" lang="nap" hreflang="nap" data-title="Medioevo" data-language-autonym="Napulitano" data-language-local-name="ناپلی" class="interlanguage-link-target">Napulitano</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nds mw-list-item"><a href="https://nds.wikipedia.org/wiki/Middel%C3%B6ller" title="Middelöller–آلمانی سفلی" lang="nds" hreflang="nds" data-title="Middelöller" data-language-autonym="Plattdüütsch" data-language-local-name="آلمانی سفلی" class="interlanguage-link-target">Plattdüütsch</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nds-nl mw-list-item"><a href="https://nds-nl.wikipedia.org/wiki/Middeleywen" title="Middeleywen–ساکسونی سفلی" lang="nds-NL" hreflang="nds-NL" data-title="Middeleywen" data-language-autonym="Nedersaksies" data-language-local-name="ساکسونی سفلی" class="interlanguage-link-target">Nedersaksies</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nl mw-list-item"><a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Middeleeuwen" title="Middeleeuwen–هلندی" lang="nl" hreflang="nl" data-title="Middeleeuwen" data-language-autonym="Nederlands" data-language-local-name="هلندی" class="interlanguage-link-target">Nederlands</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nn mw-list-item"><a href="https://nn.wikipedia.org/wiki/Mellomalderen" title="Mellomalderen–نروژی نی‌نُشک" lang="nn" hreflang="nn" data-title="Mellomalderen" data-language-autonym="Norsk nynorsk" data-language-local-name="نروژی نی‌نُشک" class="interlanguage-link-target">Norsk nynorsk</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-no mw-list-item"><a href="https://no.wikipedia.org/wiki/Middelalderen" title="Middelalderen–نروژی بوک‌مُل" lang="nb" hreflang="nb" data-title="Middelalderen" data-language-autonym="Norsk bokmål" data-language-local-name="نروژی بوک‌مُل" class="interlanguage-link-target">Norsk bokmål</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nrm mw-list-item"><a href="https://nrm.wikipedia.org/wiki/Meyen_%C3%82ge" title="Meyen Âge–Norman" lang="nrf" hreflang="nrf" data-title="Meyen Âge" data-language-autonym="Nouormand" data-language-local-name="Norman" class="interlanguage-link-target">Nouormand</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-oc mw-list-item"><a href="https://oc.wikipedia.org/wiki/Edat_Mejana" title="Edat Mejana–اکسیتان" lang="oc" hreflang="oc" data-title="Edat Mejana" data-language-autonym="Occitan" data-language-local-name="اکسیتان" class="interlanguage-link-target">Occitan</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-os mw-list-item"><a href="https://os.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D1%81%D1%82%C3%A6%D1%83%D0%B7%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D0%BD" title="Астæузаман–آسی" lang="os" hreflang="os" data-title="Астæузаман" data-language-autonym="Ирон" data-language-local-name="آسی" class="interlanguage-link-target">Ирон</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pa mw-list-item"><a href="https://pa.wikipedia.org/wiki/%E0%A8%AE%E0%A9%B1%E0%A8%A7%E0%A8%95%E0%A8%BE%E0%A8%B2" title="ਮੱਧਕਾਲ–پنجابی" lang="pa" hreflang="pa" data-title="ਮੱਧਕਾਲ" data-language-autonym="ਪੰਜਾਬੀ" data-language-local-name="پنجابی" class="interlanguage-link-target">ਪੰਜਾਬੀ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pap mw-list-item"><a href="https://pap.wikipedia.org/wiki/Edad_Media" title="Edad Media–پاپیامنتو" lang="pap" hreflang="pap" data-title="Edad Media" data-language-autonym="Papiamentu" data-language-local-name="پاپیامنتو" class="interlanguage-link-target">Papiamentu</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pcd mw-list-item"><a href="https://pcd.wikipedia.org/wiki/Mo%C3%A9yin_Ache" title="Moéyin Ache–Picard" lang="pcd" hreflang="pcd" data-title="Moéyin Ache" data-language-autonym="Picard" data-language-local-name="Picard" class="interlanguage-link-target">Picard</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pl badge-Q17437798 badge-goodarticle mw-list-item" title="مقالهٔ خوب"><a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/%C5%9Aredniowiecze" title="Średniowiecze–لهستانی" lang="pl" hreflang="pl" data-title="Średniowiecze" data-language-autonym="Polski" data-language-local-name="لهستانی" class="interlanguage-link-target">Polski</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pms mw-list-item"><a href="https://pms.wikipedia.org/wiki/Et%C3%A0_%C3%ABd_mes" title="Età ëd mes–پیدمونتی" lang="pms" hreflang="pms" data-title="Età ëd mes" data-language-autonym="Piemontèis" data-language-local-name="پیدمونتی" class="interlanguage-link-target">Piemontèis</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pnb mw-list-item"><a href="https://pnb.wikipedia.org/wiki/%D9%88%DA%86%DA%A9%D8%A7%D8%B1%D9%84%D8%A7_%D9%88%DB%8C%D9%84%D8%A7" title="وچکارلا ویلا–پنجابی" lang="pnb" hreflang="pnb" data-title="وچکارلا ویلا" data-language-autonym="پنجابی" data-language-local-name="پنجابی" class="interlanguage-link-target">پنجابی</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ps mw-list-item"><a href="https://ps.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D9%86%DA%81%D9%86%DB%8D_%D9%BE%DB%90%DA%93%DB%8D" title="منځنۍ پېړۍ–پشتو" lang="ps" hreflang="ps" data-title="منځنۍ پېړۍ" data-language-autonym="پښتو" data-language-local-name="پشتو" class="interlanguage-link-target">پښتو</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pt badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="مقالهٔ برگزیده"><a href="https://pt.wikipedia.org/wiki/Idade_M%C3%A9dia" title="Idade Média–پرتغالی" lang="pt" hreflang="pt" data-title="Idade Média" data-language-autonym="Português" data-language-local-name="پرتغالی" class="interlanguage-link-target">Português</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-rm mw-list-item"><a href="https://rm.wikipedia.org/wiki/Temp_medieval" title="Temp medieval–رومانش" lang="rm" hreflang="rm" data-title="Temp medieval" data-language-autonym="Rumantsch" data-language-local-name="رومانش" class="interlanguage-link-target">Rumantsch</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ro mw-list-item"><a href="https://ro.wikipedia.org/wiki/Evul_Mediu" title="Evul Mediu–رومانیایی" lang="ro" hreflang="ro" data-title="Evul Mediu" data-language-autonym="Română" data-language-local-name="رومانیایی" class="interlanguage-link-target">Română</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ru mw-list-item"><a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D1%80%D0%B5%D0%B4%D0%BD%D0%B8%D0%B5_%D0%B2%D0%B5%D0%BA%D0%B0" title="Средние века–روسی" lang="ru" hreflang="ru" data-title="Средние века" data-language-autonym="Русский" data-language-local-name="روسی" class="interlanguage-link-target">Русский</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-rue mw-list-item"><a href="https://rue.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D0%B5%D1%80%D0%B5%D0%B4%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D1%96%D0%BA" title="Середновік–Rusyn" lang="rue" hreflang="rue" data-title="Середновік" data-language-autonym="Русиньскый" data-language-local-name="Rusyn" class="interlanguage-link-target">Русиньскый</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sah mw-list-item"><a href="https://sah.wikipedia.org/wiki/%D0%9E%D1%80%D1%82%D0%BE_%D2%AF%D0%B9%D1%8D%D0%BB%D1%8D%D1%80" title="Орто үйэлэр–یاقوتی" lang="sah" hreflang="sah" data-title="Орто үйэлэр" data-language-autonym="Саха тыла" data-language-local-name="یاقوتی" class="interlanguage-link-target">Саха тыла</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sc mw-list-item"><a href="https://sc.wikipedia.org/wiki/Edade_m%C3%A8dia" title="Edade mèdia–ساردینیایی" lang="sc" hreflang="sc" data-title="Edade mèdia" data-language-autonym="Sardu" data-language-local-name="ساردینیایی" class="interlanguage-link-target">Sardu</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-scn mw-list-item"><a href="https://scn.wikipedia.org/wiki/Mediuevu" title="Mediuevu–سیسیلی" lang="scn" hreflang="scn" data-title="Mediuevu" data-language-autonym="Sicilianu" data-language-local-name="سیسیلی" class="interlanguage-link-target">Sicilianu</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sco mw-list-item"><a href="https://sco.wikipedia.org/wiki/Middle_Ages" title="Middle Ages–اسکاتلندی" lang="sco" hreflang="sco" data-title="Middle Ages" data-language-autonym="Scots" data-language-local-name="اسکاتلندی" class="interlanguage-link-target">Scots</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sd mw-list-item"><a href="https://sd.wikipedia.org/wiki/%D9%88%DA%86%D9%88%D9%86_%D8%AF%D9%88%D8%B1" title="وچون دور–سندی" lang="sd" hreflang="sd" data-title="وچون دور" data-language-autonym="سنڌي" data-language-local-name="سندی" class="interlanguage-link-target">سنڌي</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sh badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="مقالهٔ برگزیده"><a href="https://sh.wikipedia.org/wiki/Srednji_vijek" title="Srednji vijek–صرب و کرواتی" lang="sh" hreflang="sh" data-title="Srednji vijek" data-language-autonym="Srpskohrvatski / српскохрватски" data-language-local-name="صرب و کرواتی" class="interlanguage-link-target">Srpskohrvatski / српскохрватски</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-simple mw-list-item"><a href="https://simple.wikipedia.org/wiki/Middle_Ages" title="Middle Ages–انگلیسی ساده" lang="en-simple" hreflang="en-simple" data-title="Middle Ages" data-language-autonym="Simple English" data-language-local-name="انگلیسی ساده" class="interlanguage-link-target">Simple English</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sk mw-list-item"><a href="https://sk.wikipedia.org/wiki/Stredovek" title="Stredovek–اسلواکی" lang="sk" hreflang="sk" data-title="Stredovek" data-language-autonym="Slovenčina" data-language-local-name="اسلواکی" class="interlanguage-link-target">Slovenčina</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-skr mw-list-item"><a href="https://skr.wikipedia.org/wiki/%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%D9%B0%DB%8C" title="قرون وسطٰی–Saraiki" lang="skr" hreflang="skr" data-title="قرون وسطٰی" data-language-autonym="سرائیکی" data-language-local-name="Saraiki" class="interlanguage-link-target">سرائیکی</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sl badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="مقالهٔ برگزیده"><a href="https://sl.wikipedia.org/wiki/Srednji_vek" title="Srednji vek–اسلوونیایی" lang="sl" hreflang="sl" data-title="Srednji vek" data-language-autonym="Slovenščina" data-language-local-name="اسلوونیایی" class="interlanguage-link-target">Slovenščina</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sq mw-list-item"><a href="https://sq.wikipedia.org/wiki/Mesjeta" title="Mesjeta–آلبانیایی" lang="sq" hreflang="sq" data-title="Mesjeta" data-language-autonym="Shqip" data-language-local-name="آلبانیایی" class="interlanguage-link-target">Shqip</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sr badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="مقالهٔ برگزیده"><a href="https://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D1%80%D0%B5%D0%B4%D1%9A%D0%B8_%D0%B2%D0%B5%D0%BA" title="Средњи век–صربی" lang="sr" hreflang="sr" data-title="Средњи век" data-language-autonym="Српски / srpski" data-language-local-name="صربی" class="interlanguage-link-target">Српски / srpski</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-stq mw-list-item"><a href="https://stq.wikipedia.org/wiki/Middeloaler" title="Middeloaler–Saterland Frisian" lang="stq" hreflang="stq" data-title="Middeloaler" data-language-autonym="Seeltersk" data-language-local-name="Saterland Frisian" class="interlanguage-link-target">Seeltersk</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sv mw-list-item"><a href="https://sv.wikipedia.org/wiki/Medeltiden" title="Medeltiden–سوئدی" lang="sv" hreflang="sv" data-title="Medeltiden" data-language-autonym="Svenska" data-language-local-name="سوئدی" class="interlanguage-link-target">Svenska</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sw mw-list-item"><a href="https://sw.wikipedia.org/wiki/Enzi_ya_kati" title="Enzi ya kati–سواحیلی" lang="sw" hreflang="sw" data-title="Enzi ya kati" data-language-autonym="Kiswahili" data-language-local-name="سواحیلی" class="interlanguage-link-target">Kiswahili</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-szl mw-list-item"><a href="https://szl.wikipedia.org/wiki/Strzed%C5%84e_Storocza" title="Strzedńe Storocza–سیلزیایی" lang="szl" hreflang="szl" data-title="Strzedńe Storocza" data-language-autonym="Ślůnski" data-language-local-name="سیلزیایی" class="interlanguage-link-target">Ślůnski</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-szy mw-list-item"><a href="https://szy.wikipedia.org/wiki/cung-se-ci" title="cung-se-ci–Sakizaya" lang="szy" hreflang="szy" data-title="cung-se-ci" data-language-autonym="Sakizaya" data-language-local-name="Sakizaya" class="interlanguage-link-target">Sakizaya</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ta mw-list-item"><a href="https://ta.wikipedia.org/wiki/%E0%AE%A8%E0%AE%9F%E0%AF%81%E0%AE%95%E0%AF%8D%E0%AE%95%E0%AE%BE%E0%AE%B2%E0%AE%AE%E0%AF%8D_(%E0%AE%90%E0%AE%B0%E0%AF%8B%E0%AE%AA%E0%AF%8D%E0%AE%AA%E0%AE%BE)" title="நடுக்காலம் (ஐரோப்பா)–تامیلی" lang="ta" hreflang="ta" data-title="நடுக்காலம் (ஐரோப்பா)" data-language-autonym="தமிழ்" data-language-local-name="تامیلی" class="interlanguage-link-target">தமிழ்</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-th mw-list-item"><a href="https://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%AA%E0%B8%A1%E0%B8%B1%E0%B8%A2%E0%B8%81%E0%B8%A5%E0%B8%B2%E0%B8%87" title="สมัยกลาง–تایلندی" lang="th" hreflang="th" data-title="สมัยกลาง" data-language-autonym="ไทย" data-language-local-name="تایلندی" class="interlanguage-link-target">ไทย</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tk mw-list-item"><a href="https://tk.wikipedia.org/wiki/Orta_asyrlar" title="Orta asyrlar–ترکمنی" lang="tk" hreflang="tk" data-title="Orta asyrlar" data-language-autonym="Türkmençe" data-language-local-name="ترکمنی" class="interlanguage-link-target">Türkmençe</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tl mw-list-item"><a href="https://tl.wikipedia.org/wiki/Gitnang_Kapanahunan" title="Gitnang Kapanahunan–تاگالوگی" lang="tl" hreflang="tl" data-title="Gitnang Kapanahunan" data-language-autonym="Tagalog" data-language-local-name="تاگالوگی" class="interlanguage-link-target">Tagalog</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tr mw-list-item"><a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/Orta_%C3%87a%C4%9F" title="Orta Çağ–ترکی استانبولی" lang="tr" hreflang="tr" data-title="Orta Çağ" data-language-autonym="Türkçe" data-language-local-name="ترکی استانبولی" class="interlanguage-link-target">Türkçe</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tt mw-list-item"><a href="https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%A3%D1%80%D1%82%D0%B0_%D0%B3%D0%B0%D1%81%D1%8B%D1%80%D0%BB%D0%B0%D1%80" title="Урта гасырлар–تاتاری" lang="tt" hreflang="tt" data-title="Урта гасырлар" data-language-autonym="Татарча / tatarça" data-language-local-name="تاتاری" class="interlanguage-link-target">Татарча / tatarça</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uk mw-list-item"><a href="https://uk.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D0%B5%D1%80%D0%B5%D0%B4%D0%BD%D1%8C%D0%BE%D0%B2%D1%96%D1%87%D1%87%D1%8F" title="Середньовіччя–اوکراینی" lang="uk" hreflang="uk" data-title="Середньовіччя" data-language-autonym="Українська" data-language-local-name="اوکراینی" class="interlanguage-link-target">Українська</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ur mw-list-item"><a href="https://ur.wikipedia.org/wiki/%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" title="قرون وسطی–اردو" lang="ur" hreflang="ur" data-title="قرون وسطی" data-language-autonym="اردو" data-language-local-name="اردو" class="interlanguage-link-target">اردو</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uz mw-list-item"><a href="https://uz.wikipedia.org/wiki/O%CA%BBrta_asr" title="Oʻrta asr–ازبکی" lang="uz" hreflang="uz" data-title="Oʻrta asr" data-language-autonym="Oʻzbekcha / ўзбекча" data-language-local-name="ازبکی" class="interlanguage-link-target">Oʻzbekcha / ўзбекча</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vec mw-list-item"><a href="https://vec.wikipedia.org/wiki/Et%C3%A0_de_mezo" title="Età de mezo–Venetian" lang="vec" hreflang="vec" data-title="Età de mezo" data-language-autonym="Vèneto" data-language-local-name="Venetian" class="interlanguage-link-target">Vèneto</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vi badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="مقالهٔ برگزیده"><a href="https://vi.wikipedia.org/wiki/Trung_C%E1%BB%95" title="Trung Cổ–ویتنامی" lang="vi" hreflang="vi" data-title="Trung Cổ" data-language-autonym="Tiếng Việt" data-language-local-name="ویتنامی" class="interlanguage-link-target">Tiếng Việt</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vls mw-list-item"><a href="https://vls.wikipedia.org/wiki/Middel%C3%AAeuwn" title="Middelêeuwn–West Flemish" lang="vls" hreflang="vls" data-title="Middelêeuwn" data-language-autonym="West-Vlams" data-language-local-name="West Flemish" class="interlanguage-link-target">West-Vlams</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vo mw-list-item"><a href="https://vo.wikipedia.org/wiki/Z%C3%A4nodatim%C3%A4d" title="Zänodatimäd–ولاپوک" lang="vo" hreflang="vo" data-title="Zänodatimäd" data-language-autonym="Volapük" data-language-local-name="ولاپوک" class="interlanguage-link-target">Volapük</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-wa mw-list-item"><a href="https://wa.wikipedia.org/wiki/Moyin%C3%A5dje" title="Moyinådje–والونی" lang="wa" hreflang="wa" data-title="Moyinådje" data-language-autonym="Walon" data-language-local-name="والونی" class="interlanguage-link-target">Walon</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-war mw-list-item"><a href="https://war.wikipedia.org/wiki/Kabutngaay_nga_Panahon" title="Kabutngaay nga Panahon–وارایی" lang="war" hreflang="war" data-title="Kabutngaay nga Panahon" data-language-autonym="Winaray" data-language-local-name="وارایی" class="interlanguage-link-target">Winaray</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-wuu mw-list-item"><a href="https://wuu.wikipedia.org/wiki/%E4%B8%AD%E4%B8%96" title="中世–وو" lang="wuu" hreflang="wuu" data-title="中世" data-language-autonym="吴语" data-language-local-name="وو" class="interlanguage-link-target">吴语</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-xmf mw-list-item"><a href="https://xmf.wikipedia.org/wiki/%E1%83%A8%E1%83%A5%E1%83%90_%E1%83%9D%E1%83%A8%E1%83%AC%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%A4%E1%83%98" title="შქა ოშწანურეფი–Mingrelian" lang="xmf" hreflang="xmf" data-title="შქა ოშწანურეფი" data-language-autonym="მარგალური" data-language-local-name="Mingrelian" class="interlanguage-link-target">მარგალური</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-yi mw-list-item"><a href="https://yi.wikipedia.org/wiki/%D7%9E%D7%99%D7%98%D7%9C_%D7%90%D7%9C%D7%98%D7%A2%D7%A8" title="מיטל אלטער–یدی" lang="yi" hreflang="yi" data-title="מיטל אלטער" data-language-autonym="ייִדיש" data-language-local-name="یدی" class="interlanguage-link-target">ייִדיש</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zea mw-list-item"><a href="https://zea.wikipedia.org/wiki/Middele%C3%AAuwen" title="Middeleêuwen–زیلاندی" lang="zea" hreflang="zea" data-title="Middeleêuwen" data-language-autonym="Zeêuws" data-language-local-name="زیلاندی" class="interlanguage-link-target">Zeêuws</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh badge-Q17437798 badge-goodarticle mw-list-item" title="مقالهٔ خوب"><a href="https://zh.wikipedia.org/wiki/%E4%B8%AD%E4%B8%96%E7%BA%AA" title="中世纪–چینی" lang="zh" hreflang="zh" data-title="中世纪" data-language-autonym="中文" data-language-local-name="چینی" class="interlanguage-link-target">中文</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-classical mw-list-item"><a href="https://zh-classical.wikipedia.org/wiki/%E4%B8%AD%E4%B8%96" title="中世–چینی ادبی" lang="lzh" hreflang="lzh" data-title="中世" data-language-autonym="文言" data-language-local-name="چینی ادبی" class="interlanguage-link-target">文言</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-min-nan mw-list-item"><a href="https://zh-min-nan.wikipedia.org/wiki/Tiong-s%C3%A8-k%C3%AD" title="Tiong-sè-kí–مین نان" lang="nan" hreflang="nan" data-title="Tiong-sè-kí" data-language-autonym="閩南語 / Bân-lâm-gú" data-language-local-name="مین نان" class="interlanguage-link-target">閩南語 / Bân-lâm-gú</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-yue mw-list-item"><a href="https://zh-yue.wikipedia.org/wiki/%E4%B8%AD%E4%B8%96%E7%B4%80" title="中世紀–کانتونی" lang="yue" hreflang="yue" data-title="中世紀" data-language-autonym="粵語" data-language-local-name="کانتونی" class="interlanguage-link-target">粵語</a></li> </ul> <div class="after-portlet after-portlet-lang"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q12554#sitelinks-wikipedia" title="ویرایش پیوندهای بین‌زبانی" class="wbc-editpage">ویرایش پیوندها</a></div> </div> </div> </div> </header> <div class="vector-page-toolbar"> <div class="vector-page-toolbar-container"> <div id="left-navigation"> <nav aria-label="فضاهای نام"> <div id="p-associated-pages" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-associated-pages" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-nstab-main" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" title="دیدن صفحهٔ محتویات [c]" accesskey="c">مقاله</a></li><li id="ca-talk" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/%D8%A8%D8%AD%D8%AB:%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" rel="discussion" title="گفتگو پیرامون محتوای صفحه [t]" accesskey="t">بحث</a></li> </ul> </div> </div> <div id="vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown emptyPortlet" > <input type="checkbox" id="vector-variants-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="تغییر گونهٔ زبان" > <label id="vector-variants-dropdown-label" for="vector-variants-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" >فارسی </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-variants" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-variants emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> <div id="right-navigation" class="vector-collapsible"> <nav aria-label="بازدیدها"> <div id="p-views" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-views" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-view" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C">خواندن</a></li><li id="ca-edit" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C&action=edit" title="ویرایش کد مبدأ این صفحه [e]" accesskey="e">ویرایش</a></li><li id="ca-history" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C&action=history" title="نسخه‌های پیشین این صفحه [h]" accesskey="h">نمایش تاریخچه</a></li> </ul> </div> </div> </nav> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="ابزارهای صفحه"> <div id="vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown vector-page-tools-dropdown" > <input type="checkbox" id="vector-page-tools-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="ابزارها" > <label id="vector-page-tools-dropdown-label" for="vector-page-tools-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" >ابزارها </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-tools-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-page-tools" class="vector-page-tools vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-page-tools-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="page-tools-pinned" data-pinnable-element-id="vector-page-tools" data-pinned-container-id="vector-page-tools-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-page-tools-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">ابزارها</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.pin">انتقال به نوار کناری</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.unpin">نهفتن</button> </div> <div id="p-cactions" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-cactions emptyPortlet vector-has-collapsible-items" title="گزینه‌های بیشتر" > <div class="vector-menu-heading"> عمل‌ها </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-more-view" class="selected vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/wiki/%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C">خواندن</a></li><li id="ca-more-edit" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C&action=edit" title="ویرایش کد مبدأ این صفحه [e]" accesskey="e">ویرایش</a></li><li id="ca-more-history" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C&action=history">نمایش تاریخچه</a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-tb" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-tb" > <div class="vector-menu-heading"> عمومی </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-whatlinkshere" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%BE%DB%8C%D9%88%D9%86%D8%AF_%D8%A8%D9%87_%D8%A7%DB%8C%D9%86_%D8%B5%D9%81%D8%AD%D9%87/%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" title="فهرست همهٔ صفحه‌هایی که به این صفحه پیوند می‌دهند [j]" accesskey="j">پیوندها به این صفحه</a></li><li id="t-recentchangeslinked" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D8%AA%D8%BA%DB%8C%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D8%AA_%D9%85%D8%B1%D8%AA%D8%A8%D8%B7/%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" rel="nofollow" title="تغییرات اخیر صفحه‌هایی که این صفحه به آن‌ها پیوند دارد [k]" accesskey="k">تغییرات مرتبط</a></li><li id="t-upload" class="mw-list-item"><a href="/wiki/ویکی‌پدیا:بارگذاری" title="بارگذاری تصاویر و پرونده‌های دیگر [u]" accesskey="u">بارگذاری پرونده</a></li><li id="t-specialpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D8%B5%D9%81%D8%AD%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87" title="فهرستی از همهٔ صفحه‌های ویژه [q]" accesskey="q">صفحه‌های ویژه</a></li><li id="t-permalink" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C&oldid=40496002" title="پیوند پایدار به این نسخه از این صفحه">پیوند پایدار</a></li><li id="t-info" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C&action=info" title="اطلاعات بیشتر دربارهٔ این صفحه">اطلاعات صفحه</a></li><li id="t-cite" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%DB%8C%D8%A7%D8%AF%DA%A9%D8%B1%D8%AF&page=%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C&id=40496002&wpFormIdentifier=titleform" title="اطلاعات در خصوص چگونگی یادکرد این صفحه">یادکرد این صفحه</a></li><li id="t-urlshortener" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:UrlShortener&url=https%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2Fwiki%2F%25D9%2582%25D8%25B1%25D9%2588%25D9%2586_%25D9%2588%25D8%25B3%25D8%25B7%25DB%258C">دریافت نشانی کوتاه‌شده</a></li><li id="t-urlshortener-qrcode" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:QrCode&url=https%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2Fwiki%2F%25D9%2582%25D8%25B1%25D9%2588%25D9%2586_%25D9%2588%25D8%25B3%25D8%25B7%25DB%258C">بارگیری کد QR</a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-coll-print_export" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-coll-print_export" > <div class="vector-menu-heading"> نسخه‌برداری </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="coll-download-as-rl" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:DownloadAsPdf&page=%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C&action=show-download-screen">بارگیری به‌صورت PDF</a></li><li id="t-print" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C&printable=yes" title="نسخهٔ قابل چاپ این صفحه [p]" accesskey="p">نسخهٔ قابل چاپ</a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-wikibase-otherprojects" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-wikibase-otherprojects" > <div class="vector-menu-heading"> در پروژه‌های دیگر </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-commons mw-list-item"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Middle_Ages" hreflang="en">ویکی‌انبار</a></li><li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikiquote mw-list-item"><a href="https://fa.wikiquote.org/wiki/%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" hreflang="fa">ویکی‌گفتاورد</a></li><li id="t-wikibase" class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikibase-dataitem mw-list-item"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q12554" title="پیوند به آیتم متصل‌شدۀ مخزن داده‌ها [g]" accesskey="g">آیتم ویکی‌داده</a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> </div> <div class="vector-column-end"> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="ابزارهای صفحه"> <div id="vector-page-tools-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="ظاهر"> <div id="vector-appearance-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-appearance" class="vector-appearance vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-appearance-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="appearance-pinned" data-pinnable-element-id="vector-appearance" data-pinned-container-id="vector-appearance-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-appearance-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">ظاهر</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.pin">انتقال به نوار کناری</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.unpin">نهفتن</button> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> <div id="bodyContent" class="vector-body" aria-labelledby="firstHeading" data-mw-ve-target-container> <div class="vector-body-before-content"> <div class="mw-indicators"> </div> <div id="siteSub" class="noprint">از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد</div> </div> <div id="contentSub"><div id="mw-content-subtitle">(تغییرمسیر از <a href="/w/index.php?title=%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%D8%A7%DB%8C%DB%8C&redirect=no" class="mw-redirect" title="قرون وسطایی">قرون وسطایی</a>)</div></div> <div id="mw-content-text" class="mw-body-content"><div class="mw-content-rtl mw-parser-output" lang="fa" dir="rtl"><figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:JuengeresMathildenkreuz.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0a/JuengeresMathildenkreuz.jpg/220px-JuengeresMathildenkreuz.jpg" decoding="async" width="220" height="311" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0a/JuengeresMathildenkreuz.jpg/330px-JuengeresMathildenkreuz.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0a/JuengeresMathildenkreuz.jpg/440px-JuengeresMathildenkreuz.jpg 2x" data-file-width="1700" data-file-height="2403" /></a><figcaption><a href="/wiki/%D8%B5%D9%84%DB%8C%D8%A8_%D9%85%D8%A7%D8%AA%DB%8C%D9%84%D8%AF%D8%A7" title="صلیب ماتیلدا">صلیب ماتیلدا</a>، این صلیب برای ماتیلدا، رئیس صومعهٔ اسن (۹۷۳–۱۰۱۱) ساخته شد. این شمایل مسیح احتمالاً در <a href="/wiki/%DA%A9%D9%84%D9%86" title="کلن">کلن</a> یا <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D9%86" title="اسن">اسن</a> ساخته شده است.</figcaption></figure> قُرون وُسطی یا سده های میانی به دوره‌ای از <a href="/wiki/%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE_%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%BE%D8%A7" title="تاریخ اروپا">تاریخ اروپا</a> از سده پنجم تا سده پانزدهم میلادی (۵۰۰–۱۵۰۰) گفته می‌شود. معمولاً آغاز این دوران <a href="/wiki/%D8%B3%D9%82%D9%88%D8%B7_%D8%A7%D9%85%D9%BE%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%B1%D9%88%D9%85_%D8%BA%D8%B1%D8%A8%DB%8C" title="سقوط امپراتوری روم غربی">سقوط امپراتوری روم غربی</a> در سال ۴۷۶ میلادی در نظر گرفته می‌شود و فرجام آن <a href="/wiki/%D8%B1%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86%D8%B3" title="رنسانس">دوران رنسانس</a> و <a href="/wiki/%D8%B9%D8%B5%D8%B1_%D8%A7%DA%A9%D8%AA%D8%B4%D8%A7%D9%81" title="عصر اکتشاف">عصر کاوش‌ها</a> شناخته شده است. تقسیم‌بندی فرهنگی تاریخ اروپا به ترتیب شامل <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%BE%D8%A7%DB%8C_%D8%AF%D9%88%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D9%82%D8%AF%DB%8C%D9%85" class="mw-redirect" title="اروپای دوران قدیم">عصر باستان</a>، قرون وسطی و <a href="/wiki/%D8%AF%D9%88%D8%B1%D9%87_%D9%85%D8%AF%D8%B1%D9%86" title="دوره مدرن">دوران مدرن</a> است. خود دوران قرون وسطی نیز به سه عصر <a href="/wiki/%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%D8%A7%DB%8C_%D8%A2%D8%BA%D8%A7%D8%B2%DB%8C%D9%86" title="قرون وسطای آغازین">قرون وسطای آغازین</a>، <a href="/wiki/%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%D8%A7%DB%8C_%D9%85%DB%8C%D8%A7%D9%86%D9%87" title="قرون وسطای میانه">قرون وسطای میانی</a> و <a href="/wiki/%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%D8%A7%DB%8C_%D9%85%D8%AA%D8%A3%D8%AE%D8%B1" title="قرون وسطای متأخر">قرون وسطای متأخر</a> بخش‌بندی می‌شود. در <a href="/wiki/%D8%AF%D9%88%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D8%A8%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86_%D9%85%D8%AA%D8%A3%D8%AE%D8%B1" class="mw-redirect" title="دوران باستان متأخر">دوران باستان متأخر</a> طی سده‌های سوم تا پنجم میلادی بتدریج <a href="/wiki/%D8%A7%D9%85%D9%BE%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%B1%D9%88%D9%85_%D8%BA%D8%B1%D8%A8%DB%8C" title="امپراتوری روم غربی">امپراتوری روم غربی</a> دچار جنگ‌های داخلی، اختلال در نظام تجاری و اداری، <a href="/wiki/%DA%A9%D8%A7%D9%87%D8%B4_%D8%AC%D9%85%D8%B9%DB%8C%D8%AA" title="کاهش جمعیت">کاهش جمعیت</a>، پراکندگی جمعیت شهرها، تهاجمات گسترده اقوام بیابانگرد و سکونت جمعیت گسترده‌ای از آنها شد. این رخدادها نهایتاً به <a href="/wiki/%D8%B3%D9%82%D9%88%D8%B7_%D8%A7%D9%85%D9%BE%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%B1%D9%88%D9%85_%D8%BA%D8%B1%D8%A8%DB%8C" title="سقوط امپراتوری روم غربی">سقوط امپراتوری روم غربی</a> انجامید. سپس قرون وسطی آغازین (سده پنجم تا دهم) فرارسید. در ابتدای قرون وسطی آغازین (سده‌های پنج تا هفت) در اثر خلأ نظام سیاسی-اداری روم غربی و گسست شبکه تجاری، روندهای یادشده تشدید گردید. حرکت جمعیت‌های مهاجر در <a href="/wiki/%D8%AF%D9%88%D8%B1%D9%87_%D9%85%D9%87%D8%A7%D8%AC%D8%B1%D8%AA%E2%80%8C%D9%87%D8%A7" class="mw-redirect" title="دوره مهاجرت‌ها">دورهٔ مهاجرت‌ها</a>، از جمله تیره‌های مختلف <a href="/wiki/%DA%98%D8%B1%D9%85%D9%86%E2%80%8C%D9%87%D8%A7" title="ژرمن‌ها">ژرمن‌ها</a> منجر به تأسیس پادشاهی‌های تازه‌ای بر روی باقی‌مانده‌های امپراتوری روم غربی گردید. از سوی دیگر، <a href="/wiki/%D8%A7%D9%85%D9%BE%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%A8%DB%8C%D8%B2%D8%A7%D9%86%D8%B3" title="امپراتوری بیزانس">امپراتوری بیزانس</a> که ادامه دهندهٔ راه امپراتوری روم بود، توانست در شرق مدیترانه به حیاتش ادامه دهد و یک قدرت بزرگ باقی بماند و دوره‌ای از شکوه اقتصادی و سیاسی را در سده ششم به‌خصوص تحت حاکمیت <a href="/wiki/%DA%98%D9%88%D8%B3%D8%AA%DB%8C%D9%86%DB%8C%D9%86_%DB%8C%DA%A9%D9%85" title="ژوستینین یکم">ژوستینین یکم</a> تجربه کند. اما <a href="/wiki/%D8%AC%D9%86%DA%AF_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D9%88_%D8%A8%DB%8C%D8%B2%D8%A7%D9%86%D8%B3_(%DB%B6%DB%B0%DB%B2%E2%80%93%DB%B6%DB%B2%DB%B8)" class="mw-redirect" title="جنگ ایران و بیزانس (۶۰۲–۶۲۸)">جنگ طولانی مدت با ساسانیان</a> و سپس <a href="/wiki/%D9%81%D8%AA%D9%88%D8%AD%D8%A7%D8%AA_%D9%85%D8%B3%D9%84%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%A7%D9%86" title="فتوحات مسلمانان">فتوحات مسلمانان</a> در <a href="/wiki/%D8%A2%D8%B3%DB%8C%D8%A7" title="آسیا">آسیا</a> و <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D9%84_%D8%A2%D9%81%D8%B1%DB%8C%D9%82%D8%A7" title="شمال آفریقا">شمال آفریقا</a>، این امپراتوری را به شدت تضعیف کرد. طی این دوره حیات اقتصادی اجتماعی پررونقی در بیزانس استمرار داشت و مجدداً در پایان این دوره در زمان <a href="/wiki/%D8%A8%D8%A7%D8%B3%DB%8C%D9%84_%D8%AF%D9%88%D9%85" title="باسیل دوم">باسیل دوم</a> به اوج رسید. غربِ اروپا، گرچه دستخوش تغییرات اساسی در ساختارهای سیاسی و اجتماعی گردید، اما میراث <a href="/wiki/%D8%AF%D9%88%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D8%A8%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86_%D9%85%D8%AA%D8%A3%D8%AE%D8%B1" class="mw-redirect" title="دوران باستان متأخر">دوران باستان متاخر</a> به‌طور کلی نابود نشد. بیشتر پادشاهی‌ها نهادهای باقی‌مانده از دوران امپراتوری روم را با یکدیگر ترکیب و حفظ نمودند. صومعه‌ها و راهب‌ها به <a href="/wiki/%D9%85%D8%B3%DB%8C%D8%AD%DB%8C%E2%80%8C%D8%B3%D8%A7%D8%B2%DB%8C" title="مسیحی‌سازی">مسیحی‌سازی</a> <a href="/wiki/%D9%BE%D8%A7%DA%AF%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%B3%D9%85" title="پاگانیسم">کافران اروپایی</a> بدون توقف ادامه دادند. <a href="/wiki/%D9%81%D8%B1%D8%A7%D9%86%DA%A9%E2%80%8C%D9%87%D8%A7" title="فرانک‌ها">فرانک‌ها</a> توانستند تحت حکومت <a href="/wiki/%D8%AF%D9%88%D8%AF%D9%85%D8%A7%D9%86_%DA%A9%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%84%D9%86%DA%98%DB%8C" title="دودمان کارولنژی">دودمان کارولنژی‌ها</a> <a href="/wiki/%D8%A7%D9%85%D9%BE%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D9%88%D8%B1%DB%8C_%DA%A9%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%84%D9%86%DA%98%DB%8C" title="امپراتوری کارولنژی">امپراتوری کوتاه مدت کارولنژی</a> را در سده هشتم و اوایل سده نهم میلادی برپا کنند. غرب اروپا بتدریج توان اقتصادی و اجتماعی خود را بازیافت و <a href="/wiki/%D8%B1%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86%D8%B3_%DA%A9%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%84%D9%86%DA%98%DB%8C" title="رنسانس کارولنژی">رنسانس کارولنژی</a> منجر به رونق دوباره علوم و هنرها گشت. این امپراتوری بیشتر مساحت اروپای غربی را به زیر سلطه خود درآورد، ولی کمی بعدتر بخاطر فشار جنگ‌های داخلی و یورش‌های مهاجمان خارجی همانند: <a href="/wiki/%D9%88%D8%A7%DB%8C%DA%A9%DB%8C%D9%86%DA%AF%E2%80%8C%D9%87%D8%A7" title="وایکینگ‌ها">وایکینگ‌ها</a> از شمال، <a href="/wiki/%D9%85%D8%B1%D8%AF%D9%85_%D9%85%D8%AC%D8%A7%D8%B1" class="mw-redirect" title="مردم مجار">مجارها</a> از شرق، و <a href="/wiki/%D8%B3%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D8%B2%D9%86" title="سارازن">سارازن‌ها</a> از جنوب، از پای درآمد و نابود شد. در خاتمه این دوره غرب اروپا میان مجموعه ای از دوک‌نشین‌ها و دولت‌شهرها تقسیم شده بوده و قدرت اصلی معنوی و سیاسی در اختیار پاپ قرار داشت. در طول قرون وسطی میانی (سده یازدهم تا سیزدهم) جمعیت اروپا به سرعت رو به افزایش نهاد. در غرب اروپا توسعهٔ اختراعات در زمینه‌های فناوری و کشاورزی اجازهٔ رشد تجارت را داد. <a href="/wiki/%D8%AF%D9%88%D8%B1%D8%A7%D9%86_%DA%AF%D8%B1%D9%85%D8%A7%DB%8C%D8%B4%DB%8C_%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" title="دوران گرمایشی قرون وسطی">دوران گرمایشی قرون وسطی</a> که باعث تغییرات آب‌وهوایی گردیده بود، باعث افزایش میزان بازده محصولات شده بود. <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%A8%E2%80%8C%D9%85%D9%86%D8%B4%DB%8C" title="ارباب‌منشی">ارباب‌منشی</a>، روستائیان را در روستاها سازماندهی می‌نمود تا دارایی‌ها و خدمات کارشان را به <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B4%D8%B1%D8%A7%D9%81" title="اشراف">اشراف</a> ارائه دهند و <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%A8%E2%80%8C%D8%B1%D8%B9%DB%8C%D8%AA%DB%8C" title="ارباب‌رعیتی">فئودالیسم</a>، ساختاری سیاسی بود که به‌وسیلهٔٔ آن <a href="/wiki/%D8%B4%D9%88%D8%A7%D9%84%DB%8C%D9%87" title="شوالیه">شوالیه‌ها</a> و اشراف دون‌پایه، خدمات نظامی‌شان را در مقابل حقی از زمین‌ها به سروران‌شان ارائه می‌دادند؛ این دو روشی بود که جامعهٔ دوران قرون وسطای متأخر را سازماندهی می‌کرد. نظام‌نامهٔ قانونی امپراتوری، به نام <a href="/wiki/%D8%A8%D8%AF%D9%86%D9%87_%D9%82%D8%A7%D9%86%D9%88%D9%86_%D9%85%D8%AF%D9%86%DB%8C" title="بدنه قانون مدنی">بدنه قانون مدنی</a> یا «نظام‌نامهٔ ژوستینین» در <a href="/wiki/%D8%A7%DB%8C%D8%AA%D8%A7%D9%84%DB%8C%D8%A7%DB%8C_%D8%B4%D9%85%D8%A7%D9%84%DB%8C" title="ایتالیای شمالی">ایتالیای شمالی</a> و در سال ۱۰۷۰ دوباره کشف شد. کلیسا در اوج قدرت قرار داشت اما <a href="/wiki/%DA%A9%D9%84%DB%8C%D8%B3%D8%A7%DB%8C_%D9%88%D8%A7%D8%AA%DB%8C%DA%A9%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="کلیسای واتیکان">کلیسای واتیکان</a> و <a href="/wiki/%DA%A9%D9%84%DB%8C%D8%B3%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%D8%B1%D8%AA%D8%AF%D9%88%DA%A9%D8%B3" class="mw-redirect" title="کلیسای ارتدوکس">کلیسای ارتدوکس</a> از هم <a href="/wiki/%D8%AC%D8%AF%D8%A7%DB%8C%DB%8C_%D8%B4%D8%B1%D9%82_%D9%88_%D8%BA%D8%B1%D8%A8" title="جدایی شرق و غرب">جدا شدند</a>. فرارسیدن <a href="/wiki/%D8%B3%D9%84%D8%AC%D9%88%D9%82%DB%8C%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="سلجوقیان">سلجوقیان</a> از <a href="/wiki/%D8%A2%D8%B3%DB%8C%D8%A7%DB%8C_%D9%85%DB%8C%D8%A7%D9%86%D9%87" class="mw-redirect" title="آسیای میانه">آسیای میانه</a> به <a href="/wiki/%D8%A2%D9%86%D8%A7%D8%AA%D9%88%D9%84%DB%8C" title="آناتولی">آناتولی</a> و <a href="/wiki/%D8%B4%D8%A7%D9%85_(%D8%B3%D8%B1%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86)" title="شام (سرزمین)">شام</a> باعث تضعیف امپراتوری بیزانس گردید. در مقابل، واتیکان <a href="/wiki/%D8%AC%D9%86%DA%AF%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%B5%D9%84%DB%8C%D8%A8%DB%8C" title="جنگ‌های صلیبی">جنگ‌های صلیبی</a> را به راه انداخت و در پی آن اروپایی‌های مسیحی غربی برای بازپس‌گیری <a href="/wiki/%D8%B3%D8%B1%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86_%D9%85%D9%82%D8%AF%D8%B3" title="سرزمین مقدس">سرزمین مقدس</a> از <a href="/wiki/%D9%85%D8%B3%D9%84%D9%85%D8%A7%D9%86" title="مسلمان">مسلمانان</a> از سال ۱۰۹۵ به مدت دو سده به شام و شمال آفریقا لشکر کشیدند و همچنین در <a href="/wiki/%D8%B4%D8%A8%D9%87%E2%80%8C%D8%AC%D8%B2%DB%8C%D8%B1%D9%87_%D8%A7%DB%8C%D8%A8%D8%B1%DB%8C" title="شبه‌جزیره ایبری">شبه‌جزیره ایبری</a> برای <a href="/wiki/%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D9%BE%D8%B3%E2%80%8C%DA%AF%DB%8C%D8%B1%DB%8C_%D8%A7%D9%86%D8%AF%D9%84%D8%B3" title="بازپس‌گیری اندلس">بازپس‌گیری اندلس</a> کوشیدند. جنگ‌های صلیبی در برابر مسلمانان در بلندمدت دستاوردی برای کلیسا و شاهان اروپا نداشت اما بر رونق تجارت دولت‌شهرهای ایتالیایی افزود. <a href="/wiki/%D8%AC%D9%86%DA%AF_%D8%B5%D9%84%DB%8C%D8%A8%DB%8C_%DA%86%D9%87%D8%A7%D8%B1%D9%85" title="جنگ صلیبی چهارم">جنگ صلیبی چهارم</a> با <a href="/wiki/%D8%BA%D8%A7%D8%B1%D8%AA_%D9%82%D8%B3%D8%B7%D9%86%D8%B7%D9%86%DB%8C%D9%87_(%DB%B1%DB%B2%DB%B0%DB%B4)" title="غارت قسطنطنیه (۱۲۰۴)">غارت قسطنطنیه</a> امپراتوری بیزانس را به‌شدت تضعیف کرد و قدرت و ثروت سرشاری را نصیب <a href="/wiki/%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D9%88%D9%86%DB%8C%D8%B2" title="جمهوری ونیز">جمهوری ونیز</a> نمود و باعث <a href="/wiki/%D8%A7%D9%86%D8%AA%D9%82%D8%A7%D9%84_%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D8%AB_%DA%A9%D9%84%D8%A7%D8%B3%DB%8C%DA%A9_%D8%A8%D9%87_%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%BE%D8%A7%DB%8C_%D9%84%D8%A7%D8%AA%DB%8C%D9%86" title="انتقال میراث کلاسیک به اروپای لاتین">انتقال میراث کلاسیک به اروپای لاتین</a> شد. در شمال اروپا، اقوام بت‌پرست <a href="/wiki/%D9%88%D8%A7%DB%8C%DA%A9%DB%8C%D9%86%DA%AF" class="mw-redirect" title="وایکینگ">وایکینگ</a> و <a href="/wiki/%D9%84%DB%8C%D8%AA%D9%88%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%A7%DB%8C%DB%8C%E2%80%8C%D9%87%D8%A7" title="لیتوانیایی‌ها">لیتوانیایی</a> مسیحی شدند. تأسیس و گسترش <a href="/wiki/%D9%BE%D8%A7%D8%AF%D8%B4%D8%A7%D9%87%DB%8C_%D9%81%D8%B1%D8%A7%D9%86%D8%B3%D9%87" title="پادشاهی فرانسه">پادشاهی فرانسه</a>، <a href="/wiki/%D9%BE%D8%A7%D8%AF%D8%B4%D8%A7%D9%87%DB%8C_%D8%A7%D9%86%DA%AF%D9%84%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="پادشاهی انگلستان">پادشاهی انگلستان</a> و <a href="/wiki/%D8%A7%D9%85%D9%BE%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D9%85%D9%82%D8%AF%D8%B3_%D8%B1%D9%88%D9%85" title="امپراتوری مقدس روم">امپراتوری مقدس روم</a> باعث تجمیع قدرت سیاسی و کاهش آمار جرم و جنایت و خشونت گردیدند، اما از سوی دیگر نیز ایدهٔ متحد ساختن تمام <a href="/wiki/%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86_%D9%85%D8%B3%DB%8C%D8%AD%DB%8C%D8%AA" title="جهان مسیحیت">جهان مسیحیت</a> را با چالش جدی مواجه ساختند. حملات <a href="/wiki/%D8%A7%D9%85%D9%BE%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D9%85%D8%BA%D9%88%D9%84" title="امپراتوری مغول">امپراتوری مغول</a> دولت‌های اسلاو حاکم بر دشت‌های روسیه و <a href="/wiki/%D9%BE%D8%A7%D8%AF%D8%B4%D8%A7%D9%87%DB%8C_%D9%85%D8%AC%D8%A7%D8%B1%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="پادشاهی مجارستان">پادشاهی مجارستان</a> را درهم کوبید. انتقال دانش و فناوری مسلمانان به <a href="/wiki/%D9%86%D9%88%D8%B2%D8%A7%DB%8C%DB%8C_%D8%B3%D8%AF%D9%87_%D8%AF%D9%88%D8%A7%D8%B2%D8%AF%D9%87%D9%85" class="mw-redirect" title="نوزایی سده دوازدهم">نوزایی سده دوازدهم</a> کمک کرد و مروج تأسیس دانشگاه‌ها و توسعه <a href="/wiki/%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D9%87_%D9%85%D8%AF%D8%B1%D8%B3%DB%8C" title="فلسفه مدرسی">فلسفه مدرسی</a> جهت پیوند دادن دین و عقل گردید. خداشناسی <a href="/wiki/%D8%AA%D9%88%D9%85%D8%A7%D8%B3_%D8%A2%DA%A9%D9%88%DB%8C%D9%86%D8%A7%D8%B3" title="توماس آکویناس">توماس آکویناس</a>، نقاشی‌های <a href="/wiki/%D8%AC%D9%88%D8%AA%D9%88_%D8%AF%DB%8C_%D8%A8%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%88%D9%86%D9%87" class="mw-redirect" title="جوتو دی بوندونه">جوتو دی بوندونه</a>، شعرهای <a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%AA%D9%87_%D8%A2%D9%84%DB%8C%DA%AF%DB%8C%D8%B1%DB%8C" title="دانته آلیگیری">دانته آلیگیری</a> و <a href="/wiki/%D8%AC%D9%81%D8%B1%DB%8C_%DA%86%D8%A7%D9%88%D8%B3%D8%B1" title="جفری چاوسر">جفری چاسر</a>، سفرهای <a href="/wiki/%D9%85%D8%A7%D8%B1%DA%A9%D9%88_%D9%BE%D9%88%D9%84%D9%88" title="مارکو پولو">مارکو پلو</a>، و <a href="/wiki/%D9%85%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C_%DA%AF%D9%88%D8%AA%DB%8C%DA%A9" title="معماری گوتیک">معماری گوتیک</a> کلیساهای جامع همانند <a href="/wiki/%DA%A9%D9%84%DB%8C%D8%B3%D8%A7%DB%8C_%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9_%D8%B4%D8%A7%D8%B1%D8%AA%D8%B1" title="کلیسای جامع شارتر">کلیسای جامع شارتر</a> در میان دستاوردهای برجستهٔ اواخر این دوره و نیز دوره قرون وسطای متأخر بوده‌اند. در این دوره طریقت‌های مسیحی متعددی نظیر <a href="/wiki/%D9%81%D8%B1%D9%82%D9%87_%D9%81%D8%B1%D8%A7%D9%86%D8%B3%DB%8C%D8%B3%DA%A9%D9%86" title="فرقه فرانسیسکن">فرقه فرانسیسکن</a> و <a href="/wiki/%D8%B4%D9%88%D8%A7%D9%84%DB%8C%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%85%D9%87%D9%85%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%B2" title="شوالیه‌های مهمان‌نواز">شوالیه‌های مهمان‌نواز</a> پدیدار شد. دوران قرون وسطای متأخر (سده‌های چهاردهم و پانزدهم) همراه با فجایع بزرگ و بحران شدید برای اروپا بود به طوری که قحطی، <a href="/wiki/%D8%B7%D8%A7%D8%B9%D9%88%D9%86" title="طاعون">طاعون</a> و جنگ که باعث کاهش جمعیت قارهٔ اروپا گردید و میان سال‌های ۱۳۴۷ و ۱۳۵۰، <a href="/wiki/%D9%85%D8%B1%DA%AF_%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D9%87" title="مرگ سیاه">مرگ سیاه</a> باعث کشته شدن یک سوم کل جمعیت قارهٔ اروپا در آن زمان شد. ستیزها، <a href="/wiki/%D9%87%D8%B1%D8%B7%D9%82%D9%87" class="mw-redirect" title="هرطقه">بدعت‌گذاری‌ها</a> و <a href="/wiki/%D8%AF%D9%88_%D8%AF%D8%B3%D8%AA%DA%AF%DB%8C_%D8%BA%D8%B1%D8%A8" class="mw-redirect" title="دو دستگی غرب">جدایش غرب</a> در <a href="/wiki/%DA%A9%D9%84%DB%8C%D8%B3%D8%A7%DB%8C_%DA%A9%D8%A7%D8%AA%D9%88%D9%84%DB%8C%DA%A9" title="کلیسای کاتولیک">کلیسای کاتولیک</a> همزمان با مناقشات میان ایالتی، نزاع‌های مدنی و شورش دهقانان سراسر پادشاهی‌های گوناگون را درنوردیدند. <a href="/wiki/%D8%AC%D9%86%DA%AF_%D8%B5%D8%AF%D8%B3%D8%A7%D9%84%D9%87" title="جنگ صدساله">جنگ صدساله</a> خسارات فراوان برای فرانسه و انگلستان به بار آورد، اما همزمان باعث رشد ملی‌گرایی شد. <a href="/wiki/%D8%A7%D9%85%D9%BE%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%B9%D8%AB%D9%85%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="امپراتوری عثمانی">امپراتوری عثمانی</a> بیزانس را فتح کرد و مسلمانان بر اروپای شرقی چیره شدند، اما همزمان <a href="/wiki/%D8%A7%D9%86%D8%AF%D9%84%D8%B3" title="اندلس">اندلس</a> را از دست دادند. با تضعیف کشاورزی، نظام فئودالیسم به‌شدت افول کرد و شوالیه‌ها قدرت خود را در برابر دولت مرکزی از دست دادند. طبقه جدیدی از شهرنشینان به‌خصوص در ایتالیا و <a href="/wiki/%D9%81%D9%84%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%B1" title="فلاندر">فلاندر</a> برآمدند که به صنعت و تجارت اشتغال داشتند و پایه‌گذار <a href="/wiki/%D8%B1%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86%D8%B3" title="رنسانس">رنسانس</a> شدند. دولت‌شهرهای ایتالیایی یک شبکه تجاری وسیع در مدیترانه ایجاد کردند و بانکداری رونق یافت. صنایع ریخته‌گری و ساعت‌سازی به‌خصوص در اروپای مرکزی رشد کرد و منجر به توسعه کاربرد سلاح گرم و ادوات نظامی شد. با توسعه دریانوردی، پایه‌های <a href="/wiki/%D8%B9%D8%B5%D8%B1_%DA%A9%D8%A7%D9%88%D8%B4" class="mw-redirect" title="عصر کاوش">عصر کاوش</a> در شبه‌جزیره ایبری و ایتالیا گذاشته شد. از اواخر این دوره با توسعه فناوری‌های جدید از جمله <a href="/w/index.php?title=%D9%85%D8%A7%D8%B4%DB%8C%D9%86_%DA%86%D8%A7%D9%BE&action=edit&redlink=1" class="new" title="ماشین چاپ (صفحه وجود ندارد)">ماشین چاپ</a>، نهادها، اصناف و فرهنگ شهرنشینی، <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Renaissance_humanism" class="extiw" title="en:Renaissance humanism">مکتب انسانگرایی</a>، گسترش دانشگاه‌ها و هنرها، نهادهای پولی و انباشت ثروت، ایجاد شبکه تجاری درون و بیرون قاره که عمدتاً به نام <a href="/wiki/%D8%B1%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86%D8%B3" title="رنسانس">رنسانس</a> خوانده می‌شود، سبب شد اروپا آماده ورود به <a href="/wiki/%D8%AF%D9%88%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D9%85%D8%AF%D8%B1%D9%86_%D9%86%D8%AE%D8%B3%D8%AA%DB%8C%D9%86" class="mw-redirect" title="دوران مدرن نخستین">دوران مدرن نخستین</a> شود. <meta property="mw:PageProp/toc" /> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="واژه‌شناسی_و_دوران‌شناسی">واژه‌شناسی و دوران‌شناسی</h2>[<a href="/w/index.php?title=%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C&action=edit&section=1" title="ویرایش بخش: واژه‌شناسی و دوران‌شناسی">ویرایش</a>]</div> قرون وسطی یکی از سه دورهٔ اصلی در تقسیم‌بندی <a href="/wiki/%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE_%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%BE%D8%A7" title="تاریخ اروپا">تاریخ اروپا</a> محسوب می‌گردد. این سه دوره شامل دوران‌های <a href="/wiki/%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE_%D8%A8%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="تاریخ باستان">تمدن‌های باستانی</a> یا <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%BE%D8%A7%DB%8C_%D8%AF%D9%88%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D9%82%D8%AF%DB%8C%D9%85" class="mw-redirect" title="اروپای دوران قدیم">اروپای عصر باستان</a>؛ قرون وسطی و <a href="/wiki/%D8%AF%D9%88%D8%B1%D9%87_%D9%85%D8%AF%D8%B1%D9%86" title="دوره مدرن">دوران مدرن</a> می‌باشد (سده‌های پنجم تا هفتم).<a href="#cite_note-1">[۱]</a> نویسندگان قرون وسطایی تاریخ را به دوران‌هایی همانند «<a href="/wiki/%D8%B4%D8%B4_%D8%AF%D9%88%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86" title="شش دوران جهان">شش دوران</a>» یا «چهار امپراتوری» تقسیم می‌نمودند و در این تقسیم‌بندی، دوران خود را آخرین دوره پیش از پایان جهان در نظر می‌گرفتند.<a href="#cite_note-2">[۲]</a> آن‌ها هنگام اشاره به دوران خود از واژه «مدرن» استفاده می‌نمودند.<a href="#cite_note-Dailyx-3">[۳]</a> در دهه ۱۳۳۰ م، انسان‌شناس و شاعری به نام <a href="/wiki/%D9%81%D8%B1%D8%A7%D9%86%DA%86%D8%B3%DA%A9%D9%88_%D9%BE%D8%AA%D8%B1%D8%A7%D8%B1%DA%A9" title="فرانچسکو پترارک">فرانچسکو پترارک</a>، زمان‌های پیش از ظهور مسیح را به عنوان، آنتیکوآ (و یا باستان) و دوران مسیحی را به عنوان دوران نُووآ (و یا نو) تقسیم نمود.<a href="#cite_note-idea-4">[۴]</a> <a href="/wiki/%D9%84%D8%A6%D9%88%D9%86%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D9%88_%D8%A8%D8%B1%D9%88%D9%86%DB%8C" title="لئوناردو برونی">لئوناردو برونی</a> نخستین تاریخ‌نگاری بود که از دوره‌های سه‌گانه در کتابش به نام تاریخ مردم فلورانسی (۱۴۴۲ م) استفاده نمود.<a href="#cite_note-Brunixvii-5">[۵]</a> برونی و تاریخ‌نگاران بعدی با این استدلال که ایتالیا از هنگام پترارک تغییر نموده و بهبود یافته، دورهٔ سومی به دو دوره‌ای که پترارک نام برده بود، افزودند. واژه «قرون وسطی» برای نخستین بار در اسناد لاتینی سال ۱۴۶۹ م و به عنوان media tempestas یا «فصول میانی» ظاهر گردید.<a href="#cite_note-Miglio112-6">[۶]</a> در نخستین مواردی که این واژه بکار رفته است، تفاوت‌های زیادی موجود است همانند medium aevum یا «سده میانی» که نخستین بار در ۱۶۰۴ م ثبت شده<a href="#cite_note-Albrow205-7">[۷]</a> و media saecula یا «قرون وسطی» که نخستین بار در ۱۶۲۵ م ثبت گردیده است.<a href="#cite_note-Murray4-8">[۸]</a> لفظ جایگزین medieval (و یا گاهی mediaeval<a href="#cite_note-Random1194-9">[۹]</a> یا mediæval)<a href="#cite_note-OED290-10">[۱۰]</a> از واژهٔ medium aevum مشتق گردیده است.<a href="#cite_note-Random1194-9">[۹]</a> <a href="/wiki/%D8%AF%D9%88%D8%B1%D9%87%E2%80%8C%D8%A8%D9%86%D8%AF%DB%8C" title="دوره‌بندی">دوره‌بندی</a> سه‌گانه پس از تاریخ‌نگاری آلمانی در سده هفدهم به نام <a href="/wiki/%DA%A9%D8%B1%DB%8C%D8%B3%D8%AA%D9%88%D9%81_%DA%A9%D9%84%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D9%88%D8%B3" title="کریستوف کلاریوس">کریستوف کلاریوس</a>، به مرسوم گردید و رواج یافت و بر طبق آن تاریخ به سه دورهٔ باستان، میانی و مدرن تقسیم گردید.<a href="#cite_note-Murray4-8">[۸]</a> نقطه آغاز قرون وسطی به‌طور عام در حدود سال ۵۰۰ میلادی پذیرفته شده است،<a href="#cite_note-11">[۱۱]</a> با تاریخ دقیق سال ۴۷۶ م که نخستین بار به‌وسیلهٔٔ برونی تعیین گردید.<a href="#cite_note-Brunixvii-5">[۵]</a><a href="#cite_note-12">[A]</a> تاریخ‌های دیگری که برای سرآغاز این دوران، اغلب در مناطق پیرامونی اروپا تعیین شده‌اند.<a href="#cite_note-13">[۱۲]</a> در کل تاریخ پایان قرون وسطی برای اروپا سال ۱۵۰۰ م در نظر گرفته می‌شود،<a href="#cite_note-14">[۱۳]</a> اگرچه هیچ توافق جهانی برای تعیین این تاریخ وجود ندارد. گاهی بسته به نوع اتفاقات، زمان وقوع رویدادهایی همانند <a href="/wiki/%D8%B3%D9%82%D9%88%D8%B7_%D9%82%D8%B3%D8%B7%D9%86%D8%B7%D9%86%DB%8C%D9%87" class="mw-redirect" title="سقوط قسطنطنیه">سقوط قسطنطنیه</a> به‌وسیلهٔٔ ترکان عثمانی در ۱۴۵۳ م، نخستین سفر دریایی <a href="/wiki/%DA%A9%D8%B1%DB%8C%D8%B3%D8%AA%D9%81_%DA%A9%D9%84%D9%85%D8%A8" title="کریستف کلمب">کریستف کلمب</a> به قاره <a href="/wiki/%D9%82%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A2%D9%85%D8%B1%DB%8C%DA%A9%D8%A7" title="قاره آمریکا">آمریکا</a> در ۱۴۹۲ م، یا آغاز فرایند <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B5%D9%84%D8%A7%D8%AD%D8%A7%D8%AA_%D9%BE%D8%B1%D9%88%D8%AA%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="اصلاحات پروتستانی">اصلاحات پروتستانی</a> در ۱۵۱۷ م به عنوان تاریخ پایان قرون وسطی در نظر گرفته شده است.<a href="#cite_note-Davies291-15">[۱۴]</a> تاریخ‌نگاران انگلیسی اغلب رویداد <a href="/wiki/%D9%86%D8%A8%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D9%88%D8%B1%D8%AB_%D9%81%DB%8C%D9%84%D8%AF" title="نبرد بازورث فیلد">نبرد بازورث فیلد</a>، در ۱۴۸۵ را برای پایان این دوره در نظر می‌گیرند.<a href="#cite_note-16">[۱۵]</a> برای اسپانیا، تاریخ‌هایی که معمولاً استفاده می‌شوند شامل: مرگ پادشاه <a href="/wiki/%D9%81%D8%B1%D9%86%D8%A7%D9%86%D8%AF%D9%88%DB%8C_%D8%AF%D9%88%D9%85%D8%8C_%D9%BE%D8%A7%D8%AF%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D8%A2%D8%B1%D8%A7%DA%AF%D9%88%D9%86" title="فرناندوی دوم، پادشاه آراگون">فرناندوی دوم، پادشاه آراگون</a> در ۱۵۱۶ م، مرگ ملکه <a href="/wiki/%D8%A7%DB%8C%D8%B2%D8%A7%D8%A8%D9%84%D8%A7%DB%8C_%DB%8C%DA%A9%D9%85_(%DA%A9%D8%A7%D8%B3%D8%AA%DB%8C%D8%A7)" class="mw-redirect" title="ایزابلای یکم (کاستیا)">ایزابلای یکم</a> در ۱۵۰۴ یا <a href="/wiki/%D9%86%D8%A8%D8%B1%D8%AF_%DA%AF%D8%B1%D8%A7%D9%86%D8%A7%D8%AF%D8%A7" class="mw-redirect" title="نبرد گرانادا">تسخیر گرانادا</a> در ۱۴۹۲ هستند.<a href="#cite_note-17">[۱۶]</a> تاریخ نگاران کشورهایی که در آن‌ها <a href="/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D9%88%D9%85%DB%8C%E2%80%8C%D8%AA%D8%A8%D8%A7%D8%B1" class="mw-redirect" title="زبان‌های رومی‌تبار">گویش‌وران رومی</a> زندگی می‌کنند تمایل دارند تا دوران قرون وسطی را به دو قسمت تقسیم نمایند؛ آنان قسمت‌نزدیکتر را «پسین» و دیگری را «اولیه» نام‌گذاری کردند. تاریخ‌نگاران انگلیسی زبان، همانند همتایان آلمانی‌شان، عموما قرون وسطی را به سه بخش تقسیم می‌کنند: «آغازین»، «میانه» و «متأخر».<a href="#cite_note-18">[۱۷]</a> در سده نوزدهم، سراسر قرون وسطی را اغلب با نام «<a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Dark_Ages_(historiography)" class="extiw" title="en:Dark Ages (historiography)">دوران تاریکی</a>»<a href="#cite_note-mommsen226-19">[۱۸]</a><a href="#cite_note-20">[B]</a> مورد اشاره قرار می‌دادند، اما با رواج تقسیم‌بندی سه‌گانه، استفاده از این واژه در میان تاریخ‌نگاران، منحصر به قرون وسطی آغازین گشت.<a href="#cite_note-21">[۱۹]</a> با این وجود، کریس ویکام، تاریخ‌دان انگلیسی، با ذکر دلایل مختلفی از جمله عدم سلطه امپراتوری روم بر مناطق شمالی، شرقی و بیشتر نواحی مرکزی اروپا، بقای طولانی مدت امپراتوری روم شرقی در جنوب شرقی این قاره، تأثیر اندک سلطه ترکان عثمانی بر قسطنطنیه بر شرایط اروپا، نبود تأثیر آنی در کشف قاره آمریکا و سایر عواملی که موجب یکپارچگی بین بخش‌های بزرگی از این دوره با زمان‌های قبل و بعد آن می‌شود، قرار دادن نقطه آغاز و پایان قرون وسطی در سال‌های ۵۰۰ و ۱۵۰۰ و دسته‌بندی این دوره به عنوان یک واحد یکپارچه تاریخی را «مصنوعی» می‌داند. با این حال، او نقطه تمایز آغاز این دسته‌بندی متداول تاریخی را تغییرات عمده سیاسی و اقتصادی در کنار ادامه شرایط فرهنگی و مذهبی پیشین و انتهای آن را با تغییرات عمده فرهنگی و مذهبی در کنار ادامه شرایط سیاسی و اقتصادی پیشین توصیف می‌نماید.<a href="#cite_note-FOOTNOTEWickham20164–5-22">[۲۰]</a> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="زوال_و_سقوط_امپراتوری_روم">زوال و سقوط امپراتوری روم</h2>[<a href="/w/index.php?title=%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C&action=edit&section=2" title="ویرایش بخش: زوال و سقوط امپراتوری روم">ویرایش</a>]</div> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r35841839">.mw-parser-output .hatnote{font-style:italic}.mw-parser-output div.hatnote{padding-right:1.6em;margin-bottom:0.5em}.mw-parser-output .hatnote i{font-style:normal}.mw-parser-output .hatnote+link+.hatnote{margin-top:-0.5em}</style><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">اطلاعات بیشتر: <a href="/wiki/%D8%AF%D9%88%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D8%A8%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86_%D9%85%D8%AA%D8%A3%D8%AE%D8%B1" class="mw-redirect" title="دوران باستان متأخر">دوران باستان متأخر</a>، <a href="/wiki/%D8%A7%D9%85%D9%BE%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%B1%D9%88%D9%85" title="امپراتوری روم">امپراتوری روم</a>، <a href="/wiki/%D8%B3%D9%82%D9%88%D8%B7_%D8%A7%D9%85%D9%BE%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%B1%D9%88%D9%85_%D8%BA%D8%B1%D8%A8%DB%8C" title="سقوط امپراتوری روم غربی">سقوط امپراتوری روم غربی</a>، و <a href="/wiki/%D8%A7%D9%85%D9%BE%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%A8%DB%8C%D8%B2%D8%A7%D9%86%D8%B3_%D8%AA%D8%AD%D8%AA_%D8%AE%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D9%86_%DA%A9%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AA%DB%8C%D9%86_%D9%88_%D9%88%D8%A7%D9%84%D9%86%D8%AA%DB%8C%D9%86%DB%8C%D8%A7%D9%86" title="امپراتوری بیزانس تحت خاندان کنستانتین و والنتینیان">امپراتوری بیزانس تحت خاندان کنستانتین و والنتینیان</a></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Venice_city_scenes_-_in_St._Mark%27s_square_-_St_Mark%27s_Basilica_(11002237996).jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/72/Venice_city_scenes_-_in_St._Mark%27s_square_-_St_Mark%27s_Basilica_%2811002237996%29.jpg/220px-Venice_city_scenes_-_in_St._Mark%27s_square_-_St_Mark%27s_Basilica_%2811002237996%29.jpg" decoding="async" width="220" height="330" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/72/Venice_city_scenes_-_in_St._Mark%27s_square_-_St_Mark%27s_Basilica_%2811002237996%29.jpg/330px-Venice_city_scenes_-_in_St._Mark%27s_square_-_St_Mark%27s_Basilica_%2811002237996%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/72/Venice_city_scenes_-_in_St._Mark%27s_square_-_St_Mark%27s_Basilica_%2811002237996%29.jpg/440px-Venice_city_scenes_-_in_St._Mark%27s_square_-_St_Mark%27s_Basilica_%2811002237996%29.jpg 2x" data-file-width="1414" data-file-height="2121" /></a><figcaption>یک مجسمه از اوخر دوران روم که در آن حکومت چهار فرمانروایی به نمایش درآمده است. اکنون در <a href="/wiki/%D9%88%D9%86%DB%8C%D8%B2" title="ونیز">ونیز</a><a href="#cite_note-Tansey242-23">[۲۱]</a></figcaption></figure> در طول سده دوم میلادی، <a href="/wiki/%D8%A7%D9%85%D9%BE%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%B1%D9%88%D9%85" title="امپراتوری روم">امپراتوری روم</a> توانست به اوج گستردگی سرزمینی خود دست‌یابد؛ روم در دو سدهٔ پسین، کاهش قدرت و توانایی ادارهٔ مناطق دورافتاده‌ترش را تجربه نمود.<a href="#cite_note-Cunliffe391-24">[۲۲]</a> جنگ داخلی[<a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%A7:%D9%86%DB%8C%D8%A7%D8%B2%D9%85%D9%86%D8%AF_%D9%85%D9%86%D8%A8%D8%B9" title="ویکی‌پدیا:نیازمند منبع">نیازمند منبع</a>]، مشکلات اقتصادی همانند تورم و فشارهای خارجی بر مرزهای امپراتوری باعث بروز <a href="/wiki/%D8%A8%D8%AD%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D9%82%D8%B1%D9%86_%D8%B3%D9%88%D9%85" title="بحران قرن سوم">بحران سده سوم</a> در امپراتوری گردید، در این بحران امپراتورهایی که بر تخت می‌نشستند پس از اندک زمانی به‌وسیلهٔ غاصبی از قدرت برکنار می‌گردیدند.<a href="#cite_note-Collins3-25">[۲۳]</a> در طول سده سوم میلادی مخارج نظامی پیوسته افزایش می‌یافت، که یکی از دلایل اساسی آن <a href="/wiki/%D8%AC%D9%86%DA%AF%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D9%88_%D8%B1%D9%88%D9%85" title="جنگ‌های ایران و روم">جنگ</a> با <a href="/wiki/%D8%B4%D8%A7%D9%87%D9%86%D8%B4%D8%A7%D9%87%DB%8C_%D8%B3%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="شاهنشاهی ساسانی">شاهنشاهی ساسانی</a> بود که در میانهٔ سده سوم تجدید نیرو نموده بود.<a href="#cite_note-Heather111-26">[۲۴]</a> شمار سپاهیان دو برابر گشت و واحدهای کوچک نظامی و سواره‌نظام‌ها جای <a href="/wiki/%D9%84%DA%98%DB%8C%D9%88%D9%86%D8%B1" title="لژیونر">لژیونرهای رومی</a> را به‌عنوان واحدهای تاکتیکی سپاه امپراتوری، گرفتند.<a href="#cite_note-Brown24-25-27">[۲۵]</a> نیاز به درآمد بیشتر منجر به برقراری مالیات‌های سنگین‌تری گردید و باعث تباهی شمار و طبقهٔ خانواده‌های سرمایه‌دار یا ملک‌داران گردید و شمار افرادی از آنان را که حاضر به قبول مسئولیتی حکومتی و اداری در شهرهای خودشان بودند، به شدت کاهش داد.[<a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%A7:%D9%88%D8%A7%D8%B6%D8%AD_%D8%A8%DB%8C%D8%A7%D9%86_%DA%A9%D9%86%DB%8C%D8%AF" title="ویکی‌پدیا:واضح بیان کنید">مبهم</a>]<a href="#cite_note-Heather111-26">[۲۴]</a> کارمندان بیشتری برای برآورده کردن احتیاجات سپاه در ادارات مرکزی مورد نیاز بود که موجب دادخواهی شهروندان گردید مبنی بر اینکه شمار جمع‌آوری کنندگان مالیات در امپراتوری از شمار مالیات‌دهندگان بیشتر است.<a href="#cite_note-Brown24-25-27">[۲۵]</a> برای حل بحران سده سوم، امپراتور <a href="/wiki/%D8%AF%DB%8C%D9%88%DA%A9%D9%84%D8%B3%DB%8C%D9%86" class="mw-redirect" title="دیوکلسین">دیوکلسین</a> (۲۸۴–۳۰۵ در قدرت)، امپراتوری را در سال ۲۸۶ به دو بخش اداری و اجرایی <a href="/wiki/%D8%A7%D9%85%D9%BE%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%A8%DB%8C%D8%B2%D8%A7%D9%86%D8%B3" title="امپراتوری بیزانس">نیمه شرقی</a> و <a href="/wiki/%D8%A7%D9%85%D9%BE%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%B1%D9%88%D9%85_%D8%BA%D8%B1%D8%A8%DB%8C" title="امپراتوری روم غربی">نیمه غربی</a> تقسیم کرد؛ اما این تقسیم‌بندی به‌وسیلهٔ ساکنان و فرمانروایان این بخش‌ها در نظر گرفته نمی‌شد. از آنجایی که تمامی فرمان‌های قانونی و اجرایی یک بخش در بخش دیگر نیز معتبر شناخته می‌شد.<a href="#cite_note-Collins9-28">[۲۶]</a><a href="#cite_note-29">[C]</a> اصلاحات دیوکلیسین بدون اینکه منجر به جنگ داخلی گردد، دیوان‌سالاری حکومتی را تقویت کرد، سیستم مالیاتی را اصلاح کرد و سپاه امپراتوری را قدرتمندتر کرد، این اصلاحات برای دوام امپراتوری زمان بیشتری فراهم کرد، اما نتوانست مشکلاتی که پیش روی امپراتوری قرار می‌گرفت را حل نماید؛ از این مشکلات می‌توان به این موارد اشاره کرد: مالیات‌های سنگین، کاهش میزان زادوولد، فشار بر روی مرزهای امپراتوری و ….<a href="#cite_note-Cunliffe405-30">[۲۷]</a> در سال ۳۳۰ م و پس از دورهٔ جنگ‌های داخلی،[<a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%A7:%D8%A7%D8%B2_%D8%A7%D9%84%D9%81%D8%A7%D8%B8_%D8%B7%D9%81%D8%B1%D9%87%E2%80%8C%D8%A2%D9%85%DB%8C%D8%B2_%D8%A8%D9%BE%D8%B1%D9%87%DB%8C%D8%B2%DB%8C%D8%AF" class="mw-redirect" title="ویکی‌پدیا:از الفاظ طفره‌آمیز بپرهیزید">کدام؟</a>] <a href="/wiki/%DA%A9%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AA%DB%8C%D9%86_%DB%8C%DA%A9%D9%85" class="mw-redirect" title="کنستانتین یکم">کنستانتین بزرگ</a> (۳۰۶–۳۳۷ در قدرت) شهر <a href="/wiki/%D8%A8%DB%8C%D8%B2%D8%A7%D9%86%D8%AA%DB%8C%D9%88%D9%85" title="بیزانتیوم">بیزانتیوم</a> را به عنوان پایتخت قسمت شرقی و نام تازهٔ <a href="/wiki/%D9%82%D8%B3%D8%B7%D9%86%D8%B7%D9%86%DB%8C%D9%87" title="قسطنطنیه">کُنستانتینوپول</a> بنیان نهاد.<a href="#cite_note-Collins24-31">[۲۸]</a> جنگ و درگیری داخلی میان امپراتورهای رقیب به کاری رایج در میانه سده چهارم میلادی بدل شده بود و باعث گشت تا سربازان و نیروهایی که باید در مرزهای امپراتوری به‌سر می‌بردند، سرگرم این کار گردند و دست متجاوزان و صحرانشینان مهاجم برای حملاتشان باز شود.[<a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%A7:%D9%88%D8%A7%D8%B6%D8%AD_%D8%A8%DB%8C%D8%A7%D9%86_%DA%A9%D9%86%DB%8C%D8%AF" title="ویکی‌پدیا:واضح بیان کنید">مبهم</a>]<a href="#cite_note-Collins31-32">[۲۹]</a> در بیشتر سده چهارم میلادی جامعه رومی، بر گونهٔ حکومت شرقی که با مدل <a href="/wiki/%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF_%D8%B1%D9%88%D9%85_%D8%A8%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="فرهنگ روم باستان">دوران باستان</a> متفاوت بود، استوار گردید و باعث افزایش شکاف طبقاتی میان ثروتمند و فقیر و همچنین کاهش و زوال قدرت و سرزندگی در میان شهرهای کوچک گردید.<a href="#cite_note-Brown34-33">[۳۰]</a> تغییر دیگری که به وقوع پیوست <a href="/wiki/%D9%85%D8%B3%DB%8C%D8%AD%DB%8C%E2%80%8C%D8%B3%D8%A7%D8%B2%DB%8C" title="مسیحی‌سازی">مسیحی‌سازی</a> و تغییر دین رسمی امپراتوری به <a href="/wiki/%D9%85%D8%B3%DB%8C%D8%AD%DB%8C%D8%AA" title="مسیحیت">مسیحیت</a> در روندی تدریجی بود که از سده دوم تا سده پنجم میلادی به درازا انجامید.<a href="#cite_note-Brown65-34">[۳۱]</a><a href="#cite_note-Brown82-35">[۳۲]</a> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/پرونده:Europe_map_450.PNG"><img resource="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Europe_map_450.PNG" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/66/Europe_map_450.PNG/220px-Europe_map_450.PNG" decoding="async" width="220" height="160" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/66/Europe_map_450.PNG/330px-Europe_map_450.PNG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/66/Europe_map_450.PNG/440px-Europe_map_450.PNG 2x" data-file-width="800" data-file-height="580" /></a><figcaption>نقشهٔ تقریبی مرزهای اروپا در حدود سال ۴۵۰ میلادی</figcaption></figure> در سال ۳۷۶ م <a href="/wiki/%DA%AF%D9%88%D8%AA%E2%80%8C%D9%87%D8%A7" title="گوت‌ها">گوت‌ها</a>، که از <a href="/wiki/%D9%87%D9%88%D9%86" title="هون">هون‌ها</a> فرار می‌کردند، اجازه‌نامه‌ای از امپراتور <a href="/wiki/%D9%88%D8%A7%D9%84%D9%86%D8%B3" title="والنس">والنس</a> دریافت نمودند (۳۶۴–۳۷۸ م در قدرت) تا در ایالت رومی <a href="/wiki/%D8%AA%D8%B1%D8%A7%DA%A9%DB%8C%D9%87" title="تراکیه">تراکیه</a> واقع در شبه‌جزیره <a href="/wiki/%D8%A8%D8%A7%D9%84%DA%A9%D8%A7%D9%86" title="بالکان">بالکان</a> ساکن گردند. این اسکان یافتن به راحتی صورت نپذیرفت و هنگامی که افسران رومی نتوانستند مشکلات به وجود آمده را برطرف نمایند، گوت‌ها به تاخت و تاز و غارت در مناطق امپراتوری مبادرت ورزیدند. والنس که در تلاش برای از بین بردن این وضعیت وخیم بود در <a href="/wiki/%D9%86%D8%A8%D8%B1%D8%AF_%D8%A2%D8%AF%D8%B1%DB%8C%D8%A7%D9%86%D9%88%D9%BE%D9%84" class="mw-redirect" title="نبرد آدریانوپل">نبرد آدریانوپل</a> در ۹ اوت ۳۷۸ م به‌دست گوت‌ها کشته‌شد.<a href="#cite_note-Bauer47-36">[۳۳]</a> در کنار تهدیدهای کنفدراسیون‌های قبایل از شمال، خود امپراتوری نیز به دو قسمت روم شرقی و روم غربی تقسیم شد، مخصوصاً کلیسای مسیحی که مشکلاتی را به وجود آورد.<a href="#cite_note-Bauer56-37">[۳۴]</a> در سال ۴۰۰ م <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%D8%B2%DB%8C%DA%AF%D9%88%D8%AA%E2%80%8C%D9%87%D8%A7" title="ویزیگوت‌ها">ویزیگوت‌ها</a> به امپراتوری روم غربی هجوم بردند و اگرچه مدتی عقب رانده شدند اما سرانجام در ۴۱۰ م <a href="/wiki/%D8%BA%D8%A7%D8%B1%D8%AA_%D8%B1%D9%85_(%DB%B4%DB%B1%DB%B0)" title="غارت رم (۴۱۰)">شهر رم را غارت</a> کردند.<a href="#cite_note-Bauer80-38">[۳۵]</a> در سال ۴۰۶ م <a href="/wiki/%D8%A2%D9%84%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%D9%87%D8%A7" class="mw-redirect" title="آلان‌ها">آلان‌ها</a>، <a href="/wiki/%D9%88%D9%86%D8%AF%D8%A7%D9%84%E2%80%8C%D9%87%D8%A7" title="وندال‌ها">وندال‌ها</a> و <a href="/wiki/%D8%B3%D9%88%D8%A6%D8%A8%DB%8C%E2%80%8C%D9%87%D8%A7" title="سوئبی‌ها">سوئبی‌ها</a> به سرزمین <a href="/wiki/%DA%AF%D9%84_(%D8%B3%D8%B1%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86)" class="mw-redirect" title="گل (سرزمین)">گل</a> رسیدند؛ و پس از سه سال در تمام گل پخش شده و در ۴۰۹ م از <a href="/wiki/%D9%BE%DB%8C%D8%B1%D9%86%D9%87" title="پیرنه">کوهستان پیرنه</a> گذشتند و بجایی که امروزه اسپانیا نامیده می‌شود، قدم گذاشتند.<a href="#cite_note-Collins59-39">[۳۶]</a> <a href="/wiki/%D8%AF%D9%88%D8%B1%D9%87_%D9%85%D9%87%D8%A7%D8%AC%D8%B1%D8%AA%E2%80%8C%D9%87%D8%A7" class="mw-redirect" title="دوره مهاجرت‌ها">دوره مهاجرت‌ها</a> با حرکت دسته‌های گوناگون مردم مختلف آغاز گشت و از نخستین گروه‌ها تعداد بسیار زیادی از <a href="/wiki/%DA%98%D8%B1%D9%85%D9%86%E2%80%8C%D9%87%D8%A7" title="ژرمن‌ها">مردم ژرمن</a> بودند که از میان اروپا گذشتند. <a href="/wiki/%D9%81%D8%B1%D8%A7%D9%86%DA%A9%E2%80%8C%D9%87%D8%A7" title="فرانک‌ها">فرانک‌ها</a>، <a href="/wiki/%D8%A2%D9%84%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%D9%87%D8%A7" title="آلامان‌ها">آلامان‌ها</a> و <a href="/wiki/%D8%A8%D9%88%D8%B1%DA%AF%D9%88%D9%86%D8%AF%DB%8C%E2%80%8C%D9%87%D8%A7" title="بورگوندی‌ها">بورگوندی‌ها</a> در شمال سرزمین گل متوقف شدند و در همان هنگام <a href="/wiki/%D8%A2%D9%86%DA%AF%D9%84%E2%80%8C%D9%87%D8%A7" title="آنگل‌ها">آنگل‌ها</a>، <a href="/wiki/%D8%B3%D8%A7%DA%A9%D8%B3%D9%88%D9%86%E2%80%8C%D9%87%D8%A7" title="ساکسون‌ها">ساکسون‌ها</a> و <a href="/wiki/%D8%AC%D9%88%D8%AA%E2%80%8C%D9%87%D8%A7" title="جوت‌ها">جوت‌ها</a> <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%DA%A9%D8%A7%D9%86_%D8%A2%D9%86%DA%AF%D9%84%D9%88-%D8%B3%D8%A7%DA%A9%D8%B3%D9%88%D9%86%E2%80%8C%D9%87%D8%A7_%D8%AF%D8%B1_%D8%A8%D8%B1%DB%8C%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%A7" title="اسکان آنگلو-ساکسون‌ها در بریتانیا">در بریتانیا ساکن شده</a><a href="#cite_note-Cunliffe417-40">[۳۷]</a> و <a href="/wiki/%D9%88%D9%86%D8%AF%D8%A7%D9%84%E2%80%8C%D9%87%D8%A7" title="وندال‌ها">وندال‌ها</a> از <a href="/wiki/%D8%AA%D9%86%DA%AF%D9%87%D9%94_%D8%AC%D8%A8%D9%84_%D8%A7%D9%84%D8%B7%D8%A7%D8%B1%D9%82" class="mw-redirect" title="تنگهٔ جبل الطارق">تنگهٔ جبل الطارق</a> گذشته و ایالت رومی <a href="/wiki/%D8%A2%D9%81%D8%B1%DB%8C%DA%A9%D8%A7_(%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86_%D8%B1%D9%88%D9%85)" class="mw-redirect" title="آفریکا (استان روم)">آفریکا</a> را تسخیر نمودند.<a href="#cite_note-Collins80-41">[۳۸]</a> در دهه ۴۳۰ م هون‌ها هجوم به امپراتوری را آغاز کردند؛ فرمانروایشان <a href="/wiki/%D8%A2%D8%AA%DB%8C%D9%84%D8%A7" title="آتیلا">آتیلا</a> (۴۳۴–۴۵۳ در قدرت) تهاجم‌ها به بالکان در سال ۴۴۲ م و ۴۴۷ م، به سرزمین گل در ۴۵۱ م و به ایتالیا در ۴۵۲ م را رهبری می‌کرد.<a href="#cite_note-James67-42">[۳۹]</a> تهدیدات هون‌ها تا هنگام مرگ آتیلا در ۴۵۳ م پابرجای بود؛ تنها پس از مرگ او بود که <a href="/wiki/%D9%87%D9%88%D9%86" title="هون">کنفدراسیون هونی</a> که او بینان نهاده و رهبری می‌کرد از هم پاشید.<a href="#cite_note-Bauer117-43">[۴۰]</a> این یورش‌های بزرگ قبایل مختلف، طبیعت سیاسی و بافت فرهنگی و مردمی، آنچه را که پیش از آن، امپراتوری روم غربی نامیده می‌شد را یکسره دگرگون ساخت.<a href="#cite_note-Cunliffe417-40">[۳۷]</a> با پایان سده پنجم میلادی قسمت غربی امپراتوری به واحدهای کوچکتری تجزیه شده بودند و که به‌وسیلهٔٔ قبایل مهاجمی در ابتدای همین سده به آنان یورش برده بودند، اداره می‌شدند.<a href="#cite_note-Wickham79-44">[۴۱]</a> عزل آخرین امپراتور غرب، <a href="/wiki/%D8%B1%D9%88%D9%85%D9%88%D9%84%D9%88%D8%B3_%D8%A2%DA%AF%D9%88%D8%B3%D8%AA%D9%88%D9%84%D9%88%D8%B3" title="رومولوس آگوستولوس">رومولوس آگوستولوس</a>، در ۴۷۶ م به عنوان تاریخ پایان امپراتوری روم غربی رایج گشته است. در سال ۴۹۳ م شبه جزیره ایتالیا به‌وسیلهٔٔ <a href="/wiki/%D8%A7%D9%88%D8%B3%D8%AA%D8%B1%D9%88%DA%AF%D9%88%D8%AA%E2%80%8C%D9%87%D8%A7" title="اوستروگوت‌ها">اوستروگوت‌ها</a> تسخیر شد.<a href="#cite_note-Collins107-45">[۴۲]</a> امپراتوری روم شرقی که بیشتر امپراتوری بیزانس نامیده می‌شود پس از فروپاشی همتای غربی‌اش، توانایی و نیروی کمی در اختیار داشت تا بتواند ادعاهایش بر مناطق غربی را برآورده ساخته و آنان را زیر کنترل خود دربیاورد. درحالی که هیچ‌یک از پادشاهان جدید در غرب جرئت ادعا و احیای مقام پیشین امپراتوری غربی را به خود راه نمی‌دادند، <a href="/wiki/%D9%81%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA_%D8%A7%D9%85%D9%BE%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D9%88%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D8%A8%DB%8C%D8%B2%D8%A7%D9%86%D8%B3" title="فهرست امپراتوران بیزانس">امپراتوران بیزانس</a> همچنان ادعایشان را بر روی سرزمین‌های غربی حفظ کرده و بر آن تأکید می‌نمودند ولی کنترل بیزانس بر مناطق غربی نمی‌توانست به چیزی فراتر از کنترلی موقتی بدل گردد. بازپس‌گیری نواحی ساحلی دریای مدیترانه و <a href="/wiki/%D8%B4%D8%A8%D9%87%E2%80%8C%D8%AC%D8%B2%DB%8C%D8%B1%D9%87_%D8%A7%DB%8C%D8%AA%D8%A7%D9%84%DB%8C%D8%A7" title="شبه‌جزیره ایتالیا">شبه‌جزیره ایتالیا</a> (<a href="/wiki/%D8%AC%D9%86%DA%AF_%DA%AF%D9%88%D8%AA%DB%8C_(%DB%B5%DB%B3%DB%B5-%DB%B5%DB%B5%DB%B4)" class="mw-redirect" title="جنگ گوتی (۵۳۵-۵۵۴)">جنگ گوتی</a>) در هنگام امپراتوری <a href="/wiki/%DA%98%D9%88%D8%B3%D8%AA%DB%8C%D9%86%DB%8C%D9%86_%DB%8C%DA%A9%D9%85" title="ژوستینین یکم">ژوستینین یکم</a> (۵۲۷–۵۶۵ در قدرت) تنها تلاش بیزانس و اقدامی موقتی بود و می‌توان آن را یک استثنا نامید.<a href="#cite_note-Collins116-46">[۴۳]</a> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="قرون_وسطای_آغازین">قرون وسطای آغازین</h2>[<a href="/w/index.php?title=%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C&action=edit&section=3" title="ویرایش بخش: قرون وسطای آغازین">ویرایش</a>]</div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r35841839"><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">مقالهٔ اصلی: <a href="/wiki/%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%D8%A7%DB%8C_%D8%A2%D8%BA%D8%A7%D8%B2%DB%8C%D9%86" title="قرون وسطای آغازین">قرون وسطای آغازین</a></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="سده‌های_پنجم_تا_هفتم">سده‌های پنجم تا هفتم</h3>[<a href="/w/index.php?title=%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C&action=edit&section=4" title="ویرایش بخش: سده‌های پنجم تا هفتم">ویرایش</a>]</div> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="اجتماعات_نوپدید">اجتماعات نوپدید</h4>[<a href="/w/index.php?title=%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C&action=edit&section=5" title="ویرایش بخش: اجتماعات نوپدید">ویرایش</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Europe_and_the_Near_East_at_476_AD.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0b/Europe_and_the_Near_East_at_476_AD.png/220px-Europe_and_the_Near_East_at_476_AD.png" decoding="async" width="220" height="153" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0b/Europe_and_the_Near_East_at_476_AD.png/330px-Europe_and_the_Near_East_at_476_AD.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0b/Europe_and_the_Near_East_at_476_AD.png/440px-Europe_and_the_Near_East_at_476_AD.png 2x" data-file-width="2830" data-file-height="1967" /></a><figcaption>قبایل و پادشاهی‌های اقوام مهاجر پس از انقضای <a href="/wiki/%D8%A7%D9%85%D9%BE%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%B1%D9%88%D9%85_%D8%BA%D8%B1%D8%A8%DB%8C" title="امپراتوری روم غربی">امپراتوری روم غربی</a></figcaption></figure> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r35841839"><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">مقاله‌های اصلی: <a href="/wiki/%D8%AF%D9%88%D8%B1%D9%87_%D9%85%D9%87%D8%A7%D8%AC%D8%B1%D8%AA%E2%80%8C%D9%87%D8%A7" class="mw-redirect" title="دوره مهاجرت‌ها">دوره مهاجرت‌ها</a> و <a href="/wiki/%D8%B3%D9%82%D9%88%D8%B7_%D8%A7%D9%85%D9%BE%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%B1%D9%88%D9%85_%D8%BA%D8%B1%D8%A8%DB%8C" title="سقوط امپراتوری روم غربی">سقوط امپراتوری روم غربی</a></div>با پایان یافتن وحدتی که امپراتوری روم غربی ایجاد کرده بود، ساختار سیاسی اروپای غربی دست‌خوش تغییراتی گشت. گرچه جنبش‌های مردمی که در این دوره روی داد را اغلب با نام یورش‌های صحرانشینان می‌شناسند اما در حقیقت، این رویداد به اردوکشی‌های نظامی محدود نبود و جمعیت بسیار زیادی به سرزمین‌های امپراتوری مهاجرت نمودند. یکی از دلایل تقویت این جنبش‌ها، دوری ورزیدن نجیب‌زادگان و سرشناسان روم غربی برای کمک مالی به سپاه امپراتوری و پرداخت نکردن مالیات برای سرکوب کردن این مهاجرت‌ها بوده است.<a href="#cite_note-Brown122-47">[۴۴]</a> امپراتوران سدهٔ پنجم در بیشتر اوقات به‌وسیلهٔٔ سران نظامی قدرتمند همانند <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Stilicho" class="extiw" title="en:Stilicho">ستیلیچو</a> (درگذشتهٔ ۴۰۸)، <a href="/wiki/%D9%81%D9%84%D8%A7%D9%88%DB%8C%D9%88%D8%B3_%D8%A2%DB%8C%DB%8C%D8%AA%DB%8C%D9%88%D8%B3" title="فلاویوس آییتیوس">فلاویوس آییتیوس</a> (درگذشتهٔ ۴۵۴)، <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Aspar" class="extiw" title="en:Aspar">آسپار</a> (درگذشتهٔ ۴۷۱)، <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Ricimer" class="extiw" title="en:Ricimer">رسیمر</a> (درگذشتهٔ ۴۷۲)، یا <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Gundobad" class="extiw" title="en:Gundobad">گوندوباد</a> (درگذشتهٔ ۵۱۶)، کنترل می‌شد که بیشترشان هم یا رومی نبودند یا پیشینهٔ رومی شدنشان کوتاه بوده است. با از میان رفتن خط وراثت امپراتوران روم غربی، بسیاری از پادشاهان هم که جایگزینشان گردیدند همین ویژگی را دارا بودند و کم‌کم ازدواج میان پادشاهان تازه و نجیبان رومی به کاری رایج بدل شد.<a href="#cite_note-Wickham95-48">[۴۵]</a> این کار باعث درهم‌آمیختگی فرهنگ رومی با فرهنگ قبایل مهاجم گشت و باعث شد اعضای مرد قبایل در مجالس مردمی بیشتر از هنگامی که دولت رومی پابرجا بود، در مورد مشکلات سیاسی مداخله کنند.<a href="#cite_note-Wickham100-49">[۴۶]</a> این تهاجمات باعث شدند تا گروهای قومی کوچک زیادی نیز به اروپا منتقل شوند، هر چند این گروه‌های تازه به صورت متناسب در همه اروپا مستقر نگردیدند و بعضی مناطق سهم بیشتری از مناطق دیگر نصیبشان گردید. برای نمونه در سرزمین گل، مهاجمان به‌طور گسترده‌ای در شمال و شرق بیشتر از جنوب و غرب سکونت گزیدند. <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%88%D9%87%D8%A7" title="اسلاوها">اسلاوها</a> در <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%BE%D8%A7%DB%8C_%D9%85%D8%B1%DA%A9%D8%B2%DB%8C" title="اروپای مرکزی">اروپای مرکزی</a> و <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%BE%D8%A7%DB%8C_%D8%B4%D8%B1%D9%82%DB%8C" title="اروپای شرقی">اروپای شرقی</a> و همچنین در شبه‌جزیره بالکان سکونت گزیدند. این موج ساکن شدن گروه‌های مختلف با تغییرات زبانی مناطق، همراه گردید. <a href="/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D9%84%D8%A7%D8%AA%DB%8C%D9%86" class="mw-redirect" title="زبان لاتین">زبان لاتین</a>، که زبان ادبی امپراتوری روم غربی محسوب می‌شد، رفته‌رفته جایش را به زبان‌های محلی‌ای داد که ریشه در لاتین داشته و تکامل یافته اش محسوب می‌گردید ولی از لاتین نیز فاصله گرفته بود؛ این زبان‌ها به نام <a href="/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D9%88%D9%85%DB%8C%E2%80%8C%D8%AA%D8%A8%D8%A7%D8%B1" class="mw-redirect" title="زبان‌های رومی‌تبار">زبان‌های رومی‌تبار</a> شناخته می‌شوند. این تغییر لاتین به زبان‌های تازه، چندین سده به طول انجامید. یونانی زبان امپراتوری بیزانس باقی ماند، اما مهاجرت اسلاوها نیز باعث اضافه گردیدن <a href="/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%88%DB%8C" title="زبان‌های اسلاوی">زبان‌های اسلاوی</a> به اروپای شرقی گردید.<a href="#cite_note-Davies235-50">[۴۷]</a> مصنوعات مادی برجای مانده از رومی‌ها و مهاجمان در بیشتر اوقات شبیه به یکدیگرند و همچنین اشیای قبیله‌ای نیز براساس سبک ساخت کالاهای رومی، شکل داده شده‌اند.<a href="#cite_note-Collins100-51">[۴۸]</a> بسیاری از نوشته‌های اندیشمندانه و فرهنگ مکتوب پادشاهی‌های تازه برپاشده نیز بر پایهٔ عادت‌های فکری رومی استوار شدند.<a href="#cite_note-Collins96-52">[۴۹]</a> یک تفاوت مهم این بود که سیاست‌های جدید باعث کاهش یافتن تدریجی میزان درآمدهای مالیاتی گردید. در نتیجه بسیاری از جوامع سیاسی نتوانستند هزینه‌های سپاهیانشان را با مالیات‌ها تأمین نمایند و در عوض تأمین مالی سپاهیان بر پایهٔ اعطای زمین یا به کرایه دادنش استوار گردید. در پی این رویداد میزان وابستگی و نیاز به درآمدهای مالیاتی روبه کاهش نهاد و همین باعث فاسد شدن <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Roman_Empire#Taxation" class="extiw" title="en:Roman Empire">سیستم‌های مالیاتی</a> گردید.<a href="#cite_note-Wickham102-53">[۵۰]</a> جنگ‌های داخلی و جنگ میان پادشاهی‌های گوناگون به رواج یافت و در نتیجهٔ کمبود مواد غذایی، برده‌داری منسوخ گشت و جامعه هرچه بیشتر به‌سوی روستایی شدن رانده شد.<a href="#cite_note-Backman86-54">[۵۱]</a><a href="#cite_note-56">[D]</a> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="پادشاهی‌های_تازه">پادشاهی‌های تازه</h4>[<a href="/w/index.php?title=%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C&action=edit&section=6" title="ویرایش بخش: پادشاهی‌های تازه">ویرایش</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/پرونده:Theoderic_Quarter_Siliqua_80000847.jpg"><img resource="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Theoderic_Quarter_Siliqua_80000847.jpg" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/54/Theoderic_Quarter_Siliqua_80000847.jpg/220px-Theoderic_Quarter_Siliqua_80000847.jpg" decoding="async" width="220" height="110" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/54/Theoderic_Quarter_Siliqua_80000847.jpg/330px-Theoderic_Quarter_Siliqua_80000847.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/5/54/Theoderic_Quarter_Siliqua_80000847.jpg 2x" data-file-width="404" data-file-height="202" /></a><figcaption>یک سکه از <a href="/wiki/%D8%AA%D8%A6%D9%88%D8%AF%D9%88%D8%B1%DB%8C%DA%A9_%D8%A8%D8%B2%D8%B1%DA%AF" title="تئودوریک بزرگ">تئودریک بزرگ</a>، رهبر <a href="/wiki/%D8%A7%D9%88%D8%B3%D8%AA%D8%B1%D9%88%DA%AF%D9%88%D8%AA%E2%80%8C%D9%87%D8%A7" title="اوستروگوت‌ها">اوستروگوت‌ها</a>، ضرب شدهٔ میلان متعلق به حدود سال ۴۹۱–۵۰۱ میلادی</figcaption></figure> در میان سده‌های پنجم تا هشتم، فضای خالی سیاسی ناشی از نبود امپراتوری متمرکز روم به‌وسیلهٔٔ ملت‌های جدیدی پُر گردید.<a href="#cite_note-Collins96-52">[۴۹]</a> در اواخر سده پنجم، <a href="/wiki/%D8%A7%D9%88%D8%B3%D8%AA%D8%B1%D9%88%DA%AF%D9%88%D8%AA%E2%80%8C%D9%87%D8%A7" title="اوستروگوت‌ها">اوستروگوت‌ها</a> که قبیله‌ای گوتی محسوب می‌شدند در <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Roman_Italy" class="extiw" title="en:Roman Italy">ایتالیای روم</a> ساکن گردیدند و آنان که در زیر فرمانروایی <a href="/wiki/%D8%AA%D8%A6%D9%88%D8%AF%D9%88%D8%B1%DB%8C%DA%A9_%D8%A8%D8%B2%D8%B1%DA%AF" title="تئودوریک بزرگ">تئودوریک بزرگ</a> (درگشتهٔ ۵۲۶ م) قرار داشتند، یک <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Ostrogothic_Kingdom" class="extiw" title="en:Ostrogothic Kingdom">پادشاهی</a> مشترک با همکاری <a href="/wiki/%D8%A7%DB%8C%D8%AA%D8%A7%D9%84%DB%8C%D8%A7%DB%8C%DB%8C%E2%80%8C%D9%87%D8%A7" class="mw-redirect" title="ایتالیایی‌ها">ایتالیایی‌ها</a> و اوستروگوت‌ها برپا نمودند که تنها مدت اندکی پس از مرگ تئودریک دوام آورد.<a href="#cite_note-James82-57">[۵۳]</a> <a href="/wiki/%D8%A8%D9%88%D8%B1%DA%AF%D9%88%D9%86%D8%AF%DB%8C%E2%80%8C%D9%87%D8%A7" title="بورگوندی‌ها">بورگوندی‌ها</a> در <a href="/wiki/%DA%AF%D9%84_%D8%B1%D9%88%D9%85_(%D9%81%D8%B1%D8%A7%D9%86%D8%B3%D9%87)" class="mw-redirect" title="گل روم (فرانسه)">گُل</a> ساکن شدند و پس از آنکه نخستین فرمانروایی شان در سال ۴۳۶ م به دست <a href="/wiki/%D9%87%D9%88%D9%86%E2%80%8C%D9%87%D8%A7" class="mw-redirect" title="هون‌ها">هون‌ها</a> نابود گردید، پادشاهی دیگری در دهه ۴۴۰ میلادی برپا نمودند. این پادشاهی در سده پنجم و اوایل سده ششم و در میانه شهر <a href="/wiki/%DA%98%D9%86%D9%88" title="ژنو">ژنو</a> امروزی و <a href="/wiki/%D9%84%DB%8C%D9%88%D9%86" title="لیون">لیون</a> به رشد خود ادامه داد و سرزمین <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Kingdom_of_Burgundy#First_Kingdom_of_Burgundy_(4th_century_-_534_AD)" class="extiw" title="en:Kingdom of Burgundy">بورگوندی</a> ایجاد گردید.<a href="#cite_note-James77-58">[۵۴]</a> در نقطه دیگری از سرزمین گُل، <a href="/wiki/%D9%81%D8%B1%D8%A7%D9%86%DA%A9%E2%80%8C%D9%87%D8%A7" title="فرانک‌ها">فرانک‌ها</a> و <a href="/wiki/%D8%A8%D8%B1%DB%8C%D8%AA%D9%88%D9%86%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%B3%D9%84%D8%AA%DB%8C" title="بریتون‌های سلتی">بریتون‌های سلتی</a> حکومت‌های سیاسی کوچکی را برپا کردند. <a href="/wiki/%D8%A7%D9%85%D9%BE%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D9%81%D8%B1%D8%A7%D9%86%DA%A9" title="امپراتوری فرانک">پادشاهی فرانک</a> در شمال سرزمین گل متمرکز شد که <a href="/wiki/%D8%B4%DB%8C%D9%84%D8%AF%D8%B1%DB%8C%DA%A9_%DB%8C%DA%A9%D9%85" title="شیلدریک یکم">شیلدریک یکم</a> (درگذشتهٔ ۴۸۱) به عنوان نخستین پادشاه آن شناخته می‌شود. آرامگاه او که در ۱۶۵۳ م کشف گردید، بخاطر همراه داشتن مقدار زیادی <a href="/wiki/%D8%A7%D8%AB%D8%A7%D8%AB_%D9%82%D8%A8%D8%B1" title="اثاث قبر">اثاثیه قبر</a>، شامل سلاح‌های مختلف و مقدار زیادی طلا بسیار مورد توجه قرارگرفته است.<a href="#cite_note-James79-59">[۵۵]</a> پادشاهی فرانک در هنگام فرمانروایی پسر شیلدریک، <a href="/wiki/%DA%A9%D9%84%D9%88%D9%88%DB%8C%D8%B3_%DB%8C%DA%A9%D9%85" title="کلوویس یکم">کلوویس یکم</a> (۵۰۹–۵۱۱ در قدرت) که بنیان‌گذار <a href="/wiki/%D9%85%D8%B1%D9%88%D9%88%D9%86%DA%98%DB%8C%E2%80%8C%D9%87%D8%A7" title="مروونژی‌ها">دودمان مروونژی‌ها</a> نیز محسوب می‌شود، گسترش یافت و همچنین به دین مسیحیت درآمد. بریتون‌ها، که از بومیان <a href="/wiki/%D8%A8%D8%B1%DB%8C%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%A7%DB%8C_%DA%A9%D8%A8%DB%8C%D8%B1" title="بریتانیای کبیر">بریتانیا</a> محسوب می‌شدند و در منطقه‌ای که امروزه به نام <a href="/wiki/%D8%A8%D8%B1%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C" class="mw-redirect" title="برتانی">برتانی</a> شناخته می‌شود، ساکن گردیدند.<a href="#cite_note-James78-60">[۵۶]</a><a href="#cite_note-61">[E]</a> پادشاهی‌های دیگری همانند <a href="/wiki/%D9%BE%D8%A7%D8%AF%D8%B4%D8%A7%D9%87%DB%8C_%D9%88%DB%8C%D8%B2%DB%8C%DA%AF%D9%88%D8%AA" title="پادشاهی ویزیگوت">پادشاهی ویزیگوت</a> در <a href="/wiki/%D8%B4%D8%A8%D9%87%E2%80%8C%D8%AC%D8%B2%DB%8C%D8%B1%D9%87_%D8%A7%DB%8C%D8%A8%D8%B1%DB%8C" title="شبه‌جزیره ایبری">شبه‌جزیره ایبری</a>، <a href="/wiki/%D8%B3%D9%88%D8%A6%D8%A8%DB%8C" class="mw-redirect" title="سوئبی">سوئبی</a> در شمال‌غربی ایبری و <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Vandal_Kingdom" class="extiw" title="en:Vandal Kingdom">پادشاهی وندال</a> در <a href="/wiki/%D8%A2%D9%81%D8%B1%DB%8C%D9%82%D8%A7%DB%8C_%D8%B4%D9%85%D8%A7%D9%84%DB%8C" class="mw-redirect" title="آفریقای شمالی">آفریقای شمالی</a> نیز برپا گردیدند.<a href="#cite_note-James77-58">[۵۴]</a> در سده ششم، <a href="/wiki/%D9%84%D9%85%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D9%87%D8%A7" title="لمباردها">لمباردها</a> در <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Northern_Italy" class="extiw" title="en:Northern Italy">ایتالیای شمالی</a> ساکن شده و شماری از دوک‌هایشان گاه و بیگاه پادشاهی را برای فرمانروایی بر خودشان انتخاب می‌کردند و به این ترتیب پادشاهی اوستروگوت‌ها را از میان برداشتند. در اواخر سده ششم میلادی، این روند انتخابی و موقتی با پادشاهی همیشگی <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Kingdom_of_the_Lombards" class="extiw" title="en:Kingdom of the Lombards">پادشاهی لومبارد</a> جایگزین گردید.<a href="#cite_note-Collins196-62">[۵۷]</a> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="پایداری_و_ارتقای_بیزانس">پایداری و ارتقای بیزانس</h4>[<a href="/w/index.php?title=%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C&action=edit&section=7" title="ویرایش بخش: پایداری و ارتقای بیزانس">ویرایش</a>]</div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r35841839"><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">مقاله‌های اصلی: <a href="/wiki/%D8%A7%D9%85%D9%BE%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%A8%DB%8C%D8%B2%D8%A7%D9%86%D8%B3_%D8%AA%D8%AD%D8%AA_%D8%AE%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D9%86_%DA%98%D9%88%D8%B3%D8%AA%DB%8C%D9%86%DB%8C%D9%86" title="امپراتوری بیزانس تحت خاندان ژوستینین">امپراتوری بیزانس تحت خاندان ژوستینین</a> و <a href="/wiki/%D8%A7%D9%85%D9%BE%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%A8%DB%8C%D8%B2%D8%A7%D9%86%D8%B3_%D8%AA%D8%AD%D8%AA_%D8%AE%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D9%86_%D9%87%D8%B1%D8%A7%DA%A9%D9%84%DB%8C%D9%88%D8%B3" title="امپراتوری بیزانس تحت خاندان هراکلیوس">امپراتوری بیزانس تحت خاندان هراکلیوس</a></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/پرونده:Sanvitale03.jpg"><img resource="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Sanvitale03.jpg" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2c/Sanvitale03.jpg/220px-Sanvitale03.jpg" decoding="async" width="220" height="137" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2c/Sanvitale03.jpg/330px-Sanvitale03.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2c/Sanvitale03.jpg/440px-Sanvitale03.jpg 2x" data-file-width="9228" data-file-height="5752" /></a><figcaption>یک <a href="/wiki/%D9%85%D9%88%D8%B2%D8%A7%D8%A6%DB%8C%DA%A9" title="موزائیک">موزائیک</a> که <a href="/wiki/%DA%98%D9%88%D8%B3%D8%AA%DB%8C%D9%86%DB%8C%D9%86_%DB%8C%DA%A9%D9%85" title="ژوستینین یکم">ژوستینین یکم</a> را همراه با <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D9%82%D9%81" title="اسقف">اسقف</a> <a href="/wiki/%D8%B1%D8%A7%D9%88%D9%86%D8%A7" title="راونا">راونا</a>، نگهبانان و ندیمه‌ها نشان می‌دهد.<a href="#cite_note-Adams1582-63">[۵۸]</a></figcaption></figure> در همین وضعیت که اروپای غربی شاهد برپایی پادشاهی‌های تازه‌ای بود، امپراتوری روم شرقی دست نخورده ماند و تا سرآغاز سده هفتم میلادی دوره‌ای از بازیاب اقتصادی را تجربه نمود. تهاجم‌های کمتری به سرزمین امپراتوری شرقی صورت پذیرفت و آن اندک تهاجم‌ها نیز تنها به شبه‌جزیره بالکان محدود شد. صلح با <a href="/wiki/%D8%B4%D8%A7%D9%87%D9%86%D8%B4%D8%A7%D9%87%DB%8C_%D8%B3%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="شاهنشاهی ساسانی">شاهنشاهی ساسانی</a>، که دشمن سنتی روم محسوب می‌گردید در بیشتر سال‌های سده پنجم پابرجا ماند. امپراتوری شرقی همواره با روابط تنگاتنگ سیاست دولتی و کلیسای مسیحی شناخته‌می‌شد، و نقش آموزه‌های مذهبی در سیاست‌های امپراتوری بیزانس از اهمیت بسیار بالایی برخوردار بود و این چیزی بود که در غرب اروپا رایج نبود. پیشرفت‌های قانونی و حقوقی منجر به تدوین <a href="/wiki/%D8%AD%D9%82%D9%88%D9%82_%D8%B1%D9%88%D9%85" class="mw-redirect" title="حقوق روم">حقوق روم</a> گردید؛ نگارش نخستین دستاورد آن — <a href="/wiki/%D9%85%D8%AC%D9%85%D9%88%D8%B9%D9%87_%D9%82%D9%88%D8%A7%D9%86%DB%8C%D9%86_%D8%AA%D8%A6%D9%88%D8%AF%D9%88%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%B3" class="mw-redirect" title="مجموعه قوانین تئودوسیانوس">مجموعه قوانین تئودوسیانوس</a> — در سال ۴۳۸ تکمیل گردید.<a href="#cite_note-Wickham812-64">[۵۹]</a> همچنین در هنگام حکومت امپراتور ژوستینین (۵۲۷–۵۶۵ در قدرت)، گردآوری نوشتار دیگری به نام <a href="/wiki/%D8%A8%D8%AF%D9%86%D9%87_%D9%82%D8%A7%D9%86%D9%88%D9%86_%D9%85%D8%AF%D9%86%DB%8C" title="بدنه قانون مدنی">بدنه قانون مدنی</a> روی داد.<a href="#cite_note-Bauer2002-65">[۶۰]</a> ژوستینین بر ساخت <a href="/wiki/%D8%A7%DB%8C%D8%A7_%D8%B5%D9%88%D9%81%DB%8C%D9%87" title="ایا صوفیه">ایا صوفیه</a> در کنستانتینوپل همت گمارد و به بازپس‌گیری شمال آفریقا از وندال‌ها و ایتالیا از اوستروگوت‌ها،<a href="#cite_note-Bauer2062-66">[۶۱]</a> به‌وسیلهٔٔ فرماندهی ژنرالش <a href="/wiki/%D8%A8%D9%84%DB%8C%D8%B3%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D9%88%D8%B3" title="بلیساریوس">بلیساریوس</a> (درگذشتهٔ ۵۶۵) پرداخت.<a href="#cite_note-Collins1262-67">[۶۲]</a> فرایند تسخیر ایتالیا با وقوع طاعونی بزرگ متوقف گردید. این <a href="/wiki/%D8%B7%D8%A7%D8%B9%D9%88%D9%86_%DA%98%D9%88%D8%B3%D8%AA%DB%8C%D9%86%DB%8C%D9%86" title="طاعون ژوستینین">طاعون کشنده در سال ۵۴۲</a> شیوع یافت و باعث شد تا ادامهٔ فرمانروایی ژوستینین به‌جای کشورگشایی‌های بیشتر، بر روی مسائل دفاعی متمرکز شود.<a href="#cite_note-Bauer2062-66">[۶۱]</a> در هنگام مرگ امپراتور، بیزانسی‌ها کنترل <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Exarchate_of_Ravenna" class="extiw" title="en:Exarchate of Ravenna">بیشتر ایتالیا</a>، شمال آفریقا و جای پاهای کوچکی در اسپانیا را در دست داشتند. بازپس‌گیری سرزمین‌های پیشین به‌وسیلهٔٔ ژوستینین که منجر به گسترش قلمرو وی گردید مورد نکوهش تاریخ‌نگاران قرار گرفته است و همچنین این اقدامات زمینه را برای <a href="/wiki/%D9%81%D8%AA%D9%88%D8%AD%D8%A7%D8%AA_%D9%85%D8%B3%D9%84%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%A7%D9%86" title="فتوحات مسلمانان">فتوحات مسلمانان</a> فراهم ساخت. از سوی دیگر جانشینان ژوستینین با مشکلات زیادی روبرو گردیدند که تنها به مالیات‌های بیش از اندازه او برای تأمین مالی نیازهای جنگی‌اش مربوط نبود بلکه اساساً ماهیت غیرنظامی جامعهٔ امپراتوری، شرایط سربازگیری را دشوار می‌ساخت.<a href="#cite_note-Brown83-68">[۶۳]</a> نفوذ تدریجی اسلاوها در بالکان مشکلات بیشتری را در امپراتوری شرقی و برای جانشینان ژوستینین فراهم کرد. این روند به آهستگی آغاز گردید، اما در اواخر دهه ۵۴۰ م قبیله‌های اسلاو ساکن در <a href="/wiki/%D8%AA%D8%B1%D8%A7%DA%A9%DB%8C%D9%87" title="تراکیه">تراکیه</a> و <a href="/wiki/%D8%A7%DB%8C%D9%84%DB%8C%D8%B1%DB%8C%DA%A9%D9%88%D9%85_(%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86_%D8%B1%D9%88%D9%85)" title="ایلیریکوم (استان روم)">ایلیریکوم</a>، در سال ۵۵۱ م موفق گردیدند که در نزدیکی <a href="/wiki/%D8%A7%D8%AF%D8%B1%D9%86%D9%87" title="ادرنه">آدریانوپل</a> سپاه امپراتوری را شکست دهند. در دهه ۵۶۰ م، <a href="/wiki/%D8%A2%D9%88%D8%A7%D8%B1%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%D9%88%D8%B1%D8%A7%D8%B3%DB%8C%D8%A7%DB%8C%DB%8C" title="آوارهای اوراسیایی">آوارها</a> توسعهٔ نفوذ و قلمروی خود را از پایگاهشان در ساحل شمالی رود <a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%A8" title="دانوب">دانوب</a>، آغاز نمودند. در پایان سده ششم میلادی، آوارها به یکی از قدرت‌های اصلی اروپای مرکزی بدل شدند و قادر بودند تا پیوسته امپراتوران بیزانس را مجبور به پرداخت باج نمایند. قدرت آوارها تا سال ۷۹۶ م دوام آورد.<a href="#cite_note-James952-69">[۶۴]</a> مشکل بزرگ دیگری که امپراتوری با آن روبرو شد در نتیجهٔ دخالت امپراتور <a href="/wiki/%D9%85%D9%88%D8%B1%DB%8C%D8%B3_(%D8%A7%D9%85%D9%BE%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D9%88%D8%B1_%D8%B1%D9%88%D9%85_%D8%B4%D8%B1%D9%82%DB%8C)" title="موریس (امپراتور روم شرقی)">موریس</a> (۵۸۲–۶۰۲ در قدرت) در سیاست ساسانیان و هنگامی روی داد که او در <a href="/wiki/%D8%AE%D8%B3%D8%B1%D9%88_%D9%BE%D8%B1%D9%88%DB%8C%D8%B2#بر_تخت_نشستن" title="خسرو پرویز">مناقشه جانشینی</a> خسروپرویز وارد گردید. این کار دوره‌ای از صلح را با خود به ارمغان آورد، اما درست هنگامی که موریس از تخت امپراتوری پایین کشیده‌شد <a href="/wiki/%D8%AC%D9%86%DA%AF_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D9%88_%D8%B1%D9%88%D9%85_%D8%B4%D8%B1%D9%82%DB%8C_(%DB%B6%DB%B2%DB%B8%E2%80%93%DB%B6%DB%B0%DB%B2)" class="mw-redirect" title="جنگ ایران و روم شرقی (۶۲۸–۶۰۲)">هجوم ساسانیان</a> آغاز گردید و در مدت امپراتوری <a href="/wiki/%D9%87%D8%B1%D8%A7%DA%A9%D9%84%DB%8C%D9%88%D8%B3" title="هراکلیوس">هراکلیوس</a> (۶۱۰–۶۴۱ در قدرت) کنترل قسمت‌های بزرگی از امپراتوری همانند مصر، سوریه، و <a href="/wiki/%D8%A2%D9%86%D8%A7%D8%AA%D9%88%D9%84%DB%8C" title="آناتولی">آناتولی</a>، به‌دست ساسانیان افتاد، که تا هنگام ضدحملهٔ موفقیت‌آمیز هراکلیوس به درازا انجامید. معاهدهٔ صلحی که در ۶۲۸ امضا گردید، تمامی این مناطق از دست رفته را به امپراتوری بازگرداند.<a href="#cite_note-Collins1402-70">[۶۵]</a> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="فتوحات_مسلمانان">فتوحات مسلمانان</h4>[<a href="/w/index.php?title=%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C&action=edit&section=8" title="ویرایش بخش: فتوحات مسلمانان">ویرایش</a>]</div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r35841839"><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">مقالهٔ اصلی: <a href="/wiki/%D9%81%D8%AA%D9%88%D8%AD%D8%A7%D8%AA_%D9%85%D8%B3%D9%84%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%A7%D9%86" title="فتوحات مسلمانان">فتوحات مسلمانان</a></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/پرونده:Map_of_expansion_of_Caliphate.svg"><img resource="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Map_of_expansion_of_Caliphate.svg" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/72/Map_of_expansion_of_Caliphate.svg/220px-Map_of_expansion_of_Caliphate.svg.png" decoding="async" width="220" height="101" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/72/Map_of_expansion_of_Caliphate.svg/330px-Map_of_expansion_of_Caliphate.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/72/Map_of_expansion_of_Caliphate.svg/440px-Map_of_expansion_of_Caliphate.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="413" /></a><figcaption><a href="/wiki/%D9%81%D8%AA%D9%88%D8%AD%D8%A7%D8%AA_%D9%85%D8%B3%D9%84%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%A7%D9%86" title="فتوحات مسلمانان">فتوحات مسلمانان</a><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r33470857">.mw-parser-output .legend{page-break-inside:avoid;break-inside:avoid-column}.mw-parser-output .legend-color{display:inline-block;min-width:1.25em;height:1.25em;line-height:1.25;margin:1px 0;text-align:center;border:1px solid black;background-color:transparent;color:black}.mw-parser-output .legend-text{}</style><div class="legend">  گسترش در زمان محمد، ۶۲۲–۶۳۲</div><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r33470857"><div class="legend">  گسترش در زمان خلفای راشدین، ۶۳۲–۶۶۱</div><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r33470857"><div class="legend">  گسترش خلافت بنی‌امیه، ۶۶۱–۷۵۰</div></figcaption></figure> در اواخر سده ششم و سده هفتم میلادی، باورهای مذهبی در امپراتوری بیزانس و ایرانشهر دستخوش تغییرهای گوناگونی شد. <a href="/wiki/%DB%8C%D9%87%D9%88%D8%AF%DB%8C%D8%AA" title="یهودیت">یهودیت</a> دینی جذاب بود که پیروان تازه‌ای میافت و حتی یکی از فرمانروایان <a href="/wiki/%D9%85%D8%B1%D8%AF%D9%85_%D8%B9%D8%B1%D8%A8" title="مردم عرب">عرب</a> نیز به آن گروید.<a href="#cite_note-72">[F]</a> همچنین در میان مسیحیان و پیروان ایرانی <a href="/wiki/%D9%85%D8%B2%D8%AF%DB%8C%D8%B3%D9%86%D8%A7" title="مزدیسنا">مزدیسنا</a> نیز در جذب هرچه بیشتر ساکنان <a href="/wiki/%D8%B4%D8%A8%D9%87%E2%80%8C%D8%AC%D8%B2%DB%8C%D8%B1%D9%87_%D8%B9%D8%B1%D8%A8%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="شبه‌جزیره عربستان">شبه‌جزیره عربستان</a> برای گرویدن به دینشان، رقابت تنگاتنگی وجود داشت. همهٔ این رقابت‌ها با پیدایش <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85" title="اسلام">اسلام</a> در هنگام زندگانی <a href="/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" title="محمد">محمد بن عبدالله</a> (درگذشتهٔ ۶۳۲ م) در عربستان به پایان رسید.<a href="#cite_note-Collins143-73">[۶۷]</a> پس از مرگ او، نیروهای مسلمانان بر امپراتوری بیزانس و ایرانشهر تاختند و بسیاری از سرزمین‌هایشان را تسخیر نمودند؛ آنان <a href="/wiki/%D9%81%D8%AA%D8%AD_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C_%D8%B4%D8%A7%D9%85" class="mw-redirect" title="فتح اسلامی شام">سوریه</a> را در ۶۳۴–۶۳۵، <a href="/wiki/%D9%81%D8%AA%D8%AD_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C_%D9%85%D8%B5%D8%B1" title="فتح اسلامی مصر">مصر</a> را در ۶۴۰–۶۴۱، <a href="/wiki/%D8%AD%D9%85%D9%84%D9%87_%D8%A7%D8%B9%D8%B1%D8%A7%D8%A8_%D8%A8%D9%87_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="حمله اعراب به ایران">ایرانشهر</a> را در میان سال‌های ۶۳۷ تا ۶۴۲، <a href="/wiki/%D9%81%D8%AA%D8%AD_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C_%D9%85%D8%BA%D8%B1%D8%A8" title="فتح اسلامی مغرب">شمال آفریقا</a> در اواخر سده هفتم و همچنین <a href="/wiki/%D9%81%D8%AA%D8%AD_%D8%A7%D9%86%D8%AF%D9%84%D8%B3" title="فتح اندلس">شبه‌جزیره ایبری</a> را در سال ۷۱۱ م تسخیر نمودند.<a href="#cite_note-Collins149-74">[۶۸]</a> در سال ۷۱۴، نیروهای مسلمان بیشتر شبه‌جزیره ایبری را به کنترل خود درآورده و نام آن را <a href="/wiki/%D8%A7%D9%86%D8%AF%D9%84%D8%B3_(%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C)" title="اندلس (اسلامی)">اندلس</a> نهادند.<a href="#cite_note-Reilly52-75">[۶۹]</a> فتوحات اسلامی در میانهٔ سده هشتم میلادی به نقطه اوج خود رسید. شکست سپاهیان مسلمان در <a href="/wiki/%D9%86%D8%A8%D8%B1%D8%AF_%D8%AA%D9%88%D8%B1" title="نبرد تور">نبرد تور</a> در سال ۷۳۲ م باعث شد تا فرانک‌ها جنوب فرانسه را از مسلمانان بازپس گیرند اما دلیل اصلی توقف روند فتوحات اسلامی در اروپا به دلیل انقراض <a href="/wiki/%D8%A7%D9%85%D9%88%DB%8C%D8%A7%D9%86" title="امویان">خلافت اموی</a> و جایگزین آن با <a href="/wiki/%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%81%D8%AA_%D8%B9%D8%A8%D8%A7%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="خلافت عباسیان">خلافت عباسی</a> بوده است. عباسیان، پایتخت خود را به <a href="/wiki/%D8%A8%D8%BA%D8%AF%D8%A7%D8%AF" title="بغداد">بغداد</a> بردند و توجهشان بیشتر به درگیری‌های خاورمیانه معطوف گشت تا به اروپا، و همچنین کنترل قسمت‌هایی از سرزمین‌های اسلامی را هم از دست دادند. وارثان بنی‌امیه به حکومتشان در شبه‌جزیره ایبری ادامه دادند و <a href="/wiki/%D8%A7%D8%BA%D9%84%D8%A8%DB%8C%D8%A7%D9%86" title="اغلبیان">اغلبیان</a> کنترل شمال آفریقا را به‌دست آورده و همچنین <a href="/wiki/%D8%B7%D9%88%D9%84%D9%88%D9%86%DB%8C%D8%A7%D9%86" title="طولونیان">طولونیان</a> نیز به فرمانروایان مصر بدل گردیدند.<a href="#cite_note-Brown15-76">[۷۰]</a> در میانهٔ سده هشتم میلادی، شرکای جدید اقتصادی‌ای در مدیترانه پدیدار گردیدند و تجارت میان عرب‌ها و فرانک‌ها جایگزین <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Roman_economy" class="extiw" title="en:Roman economy">اقتصاد رومی</a> پیشین گشت. تجارت فرانک‌ها برپایهٔ مبادلهٔ الوار، خز، شمشیر و برده را در برابر ابریشم و انواع دیگر پارچه، ادویه و فلزات قیمتی با عرب‌ها بنا شده بود.<a href="#cite_note-Cunliffe427-77">[۷۱]</a> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="اروپای_کارولنژی">اروپای کارولنژی</h3>[<a href="/w/index.php?title=%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C&action=edit&section=9" title="ویرایش بخش: اروپای کارولنژی">ویرایش</a>]</div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r35841839"><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">مقاله‌های اصلی: <a href="/wiki/%D8%A7%D9%85%D9%BE%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D9%81%D8%B1%D8%A7%D9%86%DA%A9" title="امپراتوری فرانک">امپراتوری فرانک</a> و <a href="/wiki/%D8%A7%D9%85%D9%BE%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D9%88%D8%B1%DB%8C_%DA%A9%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%84%D9%86%DA%98%DB%8C" title="امپراتوری کارولنژی">امپراتوری کارولنژی</a></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/پرونده:Frankish_Empire_481_to_814-en.svg"><img resource="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Frankish_Empire_481_to_814-en.svg" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/16/Frankish_Empire_481_to_814-en.svg/220px-Frankish_Empire_481_to_814-en.svg.png" decoding="async" width="220" height="167" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/16/Frankish_Empire_481_to_814-en.svg/330px-Frankish_Empire_481_to_814-en.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/16/Frankish_Empire_481_to_814-en.svg/440px-Frankish_Empire_481_to_814-en.svg.png 2x" data-file-width="1591" data-file-height="1205" /></a><figcaption>نقشه سرزمین‌های تسخیر شده به‌وسیلهٔ فرانک‌ها در میان سال‌های ۴۸۱ تا ۸۱۸ میلادی</figcaption></figure> در میان سده‌های ششم و هفتم، پادشاهی فرانک‌ها در شمال سرزمین گل شامل سه پادشاهی به نام‌های <a href="/wiki/%D8%A7%D9%88%D8%B3%D8%AA%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C%D8%A7" title="اوسترازیا">اوسترازیا</a>، <a href="/wiki/%D9%86%D9%88%D8%B3%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D8%A7" title="نوستریا">نوستریا</a> و <a href="/wiki/%D9%BE%D8%A7%D8%AF%D8%B4%D8%A7%D9%87%DB%8C_%D8%A8%D9%88%D8%B1%DA%AF%D9%88%D9%86%D8%AF%DB%8C" title="پادشاهی بورگوندی">بورگوندی</a> می‌گردید، که همهٔ آنان تحت فرمانروایی <a href="/wiki/%D9%85%D8%B1%D9%88%D9%88%D9%86%DA%98%DB%8C%E2%80%8C%D9%87%D8%A7" title="مروونژی‌ها">خاندان مروونژی</a> قرار داشت که همگی آنان از جانشینان و وارثان تاج و تخت <a href="/wiki/%DA%A9%D9%84%D9%88%D9%88%DB%8C%D8%B3_%DB%8C%DA%A9%D9%85" title="کلوویس یکم">کلوویس یکم</a> محسوب می‌گردیدند. سدهٔ هفتم دورانی آشفته از جنگ‌های میان <a href="/wiki/%D8%A7%D9%88%D8%B3%D8%AA%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C%D8%A7" title="اوسترازیا">اوسترازیایی</a>ها و <a href="/wiki/%D9%86%D9%88%D8%B3%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D8%A7" title="نوستریا">نوستریایی</a>ها بود.<a href="#cite_note-Bauer2462-78">[۷۲]</a> این نبردها باعث قدرت‌گیری پپن یکم (درگذشتهٔ ۶۴۰ م) و تبدیل شدن او به عنوان <a href="/wiki/%D8%B4%D9%87%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D9%86_%DA%A9%D8%A7%D8%AE%E2%80%8C%D9%87%D8%A7" title="شهرداران کاخ‌ها">شهردار کاخ</a> و خوان‌سالار بزرگ <a href="/wiki/%D8%A7%D9%88%D8%B3%D8%AA%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C%D8%A7" title="اوسترازیا">اوسترازیا</a> گردید و قدرت او تا آنجا افزایش یافت که به قدرتمندترین نیروی پشت تاج‌وتخت اوسترازیا بدل شد. پس از او، فرزندانش در این جایگاه قرار گرفتند و برای مدت‌ها عنوان‌های نمایندگی پادشاه و مشاوران او را در اختیار داشتند. یکی از نوادگان او، <a href="/wiki/%D8%B4%D8%A7%D8%B1%D9%84_%D9%85%D8%A7%D8%B1%D8%AA%D9%84" title="شارل مارتل">شارل مارتل</a> (درگذشتهٔ ۷۴۱) توانست در سال ۷۳۱ سپاه مسلمانانی را که از <a href="/wiki/%D9%BE%DB%8C%D8%B1%D9%86%D9%87" title="پیرنه">رشته‌کوه پیرنه</a> گذر کرده بودند را در <a href="/wiki/%D9%86%D8%A8%D8%B1%D8%AF_%D8%AA%D9%88%D8%B1" title="نبرد تور">نبرد تور</a> درهم بکوبد.<a href="#cite_note-Bauer347-79">[۷۳]</a><a href="#cite_note-81">[G]</a> بریتانیای کبیر به ایالت‌های کوچکی تقسیم شده‌بود که بیشتر آن‌ها زیر فرمانروایی پادشاهی‌های <a href="/wiki/%D9%BE%D8%A7%D8%AF%D8%B4%D8%A7%D9%87%DB%8C_%D9%86%D9%88%D8%B1%D8%AB%D8%A7%D9%85%D8%A8%D8%B1%DB%8C%D8%A7" title="پادشاهی نورثامبریا">نورثامبریا</a>، <a href="/wiki/%D9%85%D8%B1%D8%B3%DB%8C%D8%A7" title="مرسیا">مرسیا</a>، <a href="/wiki/%D9%88%D8%B3%DA%A9%D8%B3" title="وسکس">وسکس</a> و <a href="/wiki/%D9%BE%D8%A7%D8%AF%D8%B4%D8%A7%D9%87%DB%8C_%D8%A2%D9%86%DA%AF%D9%84%DB%8C%D8%A7%DB%8C_%D8%B4%D8%B1%D9%82%DB%8C" title="پادشاهی آنگلیای شرقی">آنگلیای شرقی</a> قرار داشتند. اینان همگی از نسل فرزندان مهاجمان انگلوساکسون به‌شمار می‌آمدند اما همچنان پادشاهی‌های کوچکتری که امروزه ولز و اسکاتلند نامیده می‌شوند در کنترل <a href="/wiki/%D8%A8%D8%B1%DB%8C%D8%AA%D9%88%D9%86%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%B3%D9%84%D8%AA%DB%8C" title="بریتون‌های سلتی">بریتون‌های</a> محلی و <a href="/wiki/%D9%BE%DB%8C%DA%A9%D8%AA" title="پیکت">پیکت‌ها</a> باقی ماندند.<a href="#cite_note-Wickham158-82">[۷۵]</a> ایرلند نیز به واحدهای سیاسی بسیار کوچکتری تکه‌تکه شده‌بود که اغلب به عنوان پادشاهی‌های قبایلی شناخته شده‌اند و به وسیلهٔ پادشاهان اداره می‌گردیدند. تخمین زده می‌شود که در حدود ۱۵۰ پادشاه با درجه اهمیت‌ها و میزان قدرت‌های مختلفی در ایرلند حکومت می‌کردند.<a href="#cite_note-Wickham164-83">[۷۶]</a> خاندان کارولنژی که به عنوان وارثان <a href="/wiki/%D8%B4%D8%A7%D8%B1%D9%84_%D9%85%D8%A7%D8%B1%D8%AA%D9%84" title="شارل مارتل">شارل مارتل</a> شناخته مشدند توانستند در سال ۷۵۳ و در جریان کودتایی به رهبری <a href="/wiki/%D9%BE%D9%BE%D9%86_%DA%A9%D9%87%D8%AA%D8%B1" title="پپن کهتر">پپن کهتر</a> (فرمانروا در ۷۵۲–۷۶۸ م)، پادشاهی‌های اوسترازیا و نوستریا را رسماً به کنترل خود درآورند. در یک رویدادنامه هم‌دورهٔ او، ادعا شده است که پپن اجازه و اختیار برای این کودتا را از طرف <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D9%81%D8%A7%D9%86_%D8%AF%D9%88%D9%85" class="mw-redirect" title="استفان دوم">پاپ استفان دوم</a> دریافت نموده‌بود. این جابجایی قدرت با تکیه بر پیروزی‌های شارل مارتل و معرفی حاکمان مروونژی به عنوان پادشاهانی ستمگر به‌دست آمد. در سال ۷۶۸ و با مرگ پپن، پادشاهی او در دستان دو پسرش <a href="/wiki/%D8%B4%D8%A7%D8%B1%D9%84%D9%85%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="شارلمانی">کارل</a> (در قدرت ۷۶۸–۸۱۴) و <a href="/wiki/%DA%A9%D8%A7%D8%B1%D9%84%D9%85%D8%A7%D9%86_%DB%8C%DA%A9%D9%85" title="کارلمان یکم">کارلمان یکم</a> (در قدرت ۷۶۸–۷۷۱) قرار گرفت. با مرگ طبیعی کارلمان، کارل جلوی بر تخت نشستن پسر او را مسدود کرد و خود را به عنوان پادشاه اوسترازیا و نوستریای متحد معرفی نمود. کارل که اغلب با عنوان کارل کبیر یا شارلمانی شناخته می‌شود در سال ۷۷۴م برنامهٔ توسعهٔ برنامه محور قلمروی خود را آغاز نمود و توانست بیشتر قسمت‌های اروپا را که شامل فرانسه، شمال ایتالیا و آلمان امروزی هستند را به کنترل خود درآورد. در سری جنگ‌هایی تا پس از سال ۸۰۰م به درازا کشید او همواره متحدانش را با تقسیم غنیمت‌های جنگی و اعطای زمین به آنان، پاداش می‌داد.<a href="#cite_note-Bauer371-84">[۷۷]</a> شارلمانی در ۷۷۴ به لومبارد یورش برد و با تصرف آن، سایه تهدید گسترش طلی لومباردها را از سر پاپ کم نمود و قلمرو و قدرت <a href="/wiki/%D8%A7%DB%8C%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AA_%D9%BE%D8%A7%D9%BE%DB%8C" title="ایالات پاپی">ایالات پاپی</a> را گسترش داد.<a href="#cite_note-Brown20-85">[۷۸]</a><a href="#cite_note-87">[H]</a><figure class="mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Aachener_Dom_Pfalzkapelle_vom_M%C3%BCnsterplatz_2014.jpg" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4d/Aachener_Dom_Pfalzkapelle_vom_M%C3%BCnsterplatz_2014.jpg/157px-Aachener_Dom_Pfalzkapelle_vom_M%C3%BCnsterplatz_2014.jpg" decoding="async" width="157" height="254" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4d/Aachener_Dom_Pfalzkapelle_vom_M%C3%BCnsterplatz_2014.jpg/236px-Aachener_Dom_Pfalzkapelle_vom_M%C3%BCnsterplatz_2014.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4d/Aachener_Dom_Pfalzkapelle_vom_M%C3%BCnsterplatz_2014.jpg/315px-Aachener_Dom_Pfalzkapelle_vom_M%C3%BCnsterplatz_2014.jpg 2x" data-file-width="3204" data-file-height="5162" /></a><figcaption>کلیسایی در شهر آخن که در سال ۸۰۵ میلادی به اتمام رسید.</figcaption></figure>تاجگذاری شارلمانی در در روز کریسمس سال ۸۰۰ میلادی به عنوان امپراتور به عنوان نقطه تحولی در تاریخ قرون وسطی ثبت گردید و نشانی از بازگشت امپراتوری روم غربی نامیده شد زیرا امپراتور جدید توانسته بود بر بیشتر سرزمین‌هایی که پیش از این امپراتوری روم غربی نامیده می‌شد، فرمانروایی یابد.<a href="#cite_note-Backman109-88">[۸۰]</a> این رویداد همچنین باعث ایجاد دگرگونی در روابط میان شارلمانی با امپراتوری بیزانس گردید، از آنجایی که در اختیار گرفتن عنوان امپراتور به‌وسیلهٔ کارولنژی‌ها، آنان را هم ردیف دولت بیزانسی قرار می‌داد.<a href="#cite_note-Backman117-89">[۸۱]</a> چندین تفاوت میان امپراتوری تازه بنیان کارولنژی با دو امپراتوری روم غربی و امپراتوری بیزانس وجود داشت. سرزمین‌های فرانکی ماهیتی روستایی داشت که تنها شهرهای کوچکی در آن وجود داشتند. بیشتر مردم، دهقانانی بودند که در مزارع کوچک سکونت داشتند. میزان تجارت بسیار اندک بود و به جزایر بریتانیا و اسکاندیناوی محدود می‌گردید؛ در مقایسه با امپراتوری روم که دارای شبکه بزرگ تجاری به محوریت دریای مدیترانه بود.<a href="#cite_note-Backman109-88">[۸۰]</a> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="رنسانس_کارولنژی">رنسانس کارولنژی</h4>[<a href="/w/index.php?title=%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C&action=edit&section=10" title="ویرایش بخش: رنسانس کارولنژی">ویرایش</a>]</div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r35841839"><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">مقالهٔ اصلی: <a href="/wiki/%D8%B1%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86%D8%B3_%DA%A9%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%84%D9%86%DA%98%DB%8C" title="رنسانس کارولنژی">رنسانس کارولنژی</a></div> دربار شارلمانی در آخن به مرکز نوزایی فرهنگی بدل گشت که در تاریخ با نام <a href="/wiki/%D8%B1%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86%D8%B3_%DA%A9%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%84%D9%86%DA%98%DB%8C" title="رنسانس کارولنژی">رنسانس کارولنژی</a> شناخته می‌شود. میزان باسواد گسترش یافت و دنبالش هنر، معماری و فقه نیز پیشرفت نمودند و همچنین باعث گسترش مطالعه بر روی کتاب مقدس و مذهب مسیحی گریدید. راهبی انگلیسی به نام آلکوئین (درگذشتهٔ ۸۰۴) به آخن دعوت‌شد تا مطالعات و نوشتارهای تحقیقی در کلیساهای <a href="/wiki/%D9%86%D9%88%D8%B1%D8%AB%E2%80%8C%D8%A2%D9%85%D8%A8%D8%B1%D9%84%D9%86%D8%AF" title="نورث‌آمبرلند">نورثامربریا</a> را به آنجا بیاورد. دفترخانهٔ شارلمانی شروع به استفاده از <a href="/wiki/%D8%AE%D8%B7_(%D9%86%D9%88%D8%B4%D8%AA%D8%A7%D8%B1)" title="خط (نوشتار)">دبیره‌ی</a> تازه‌ای نمود که امروزه با نام دبیره کارولنژی شناخته می‌شود، که به عنوان یک سبک نوشتاری تازه و مشترک در بیشتر سرزمین‌های اروپایی پذیرفته شد که باعث بهبود ارتباطات میان آنان گردید. یکی از مهم‌ترین فعالیت‌های پژوهشگران در این دوران تصحیح، کپی‌برداری و انتشار آثار اساسی و پایه‌ای در موضوعات مذهبی و غیرمذهبی بود که با هدف ترویج و تشویق به یادگیری صورت می‌گرفت و همچنین آثار و نوشته‌های تازه‌ای در مورد موضوعات مذهبی و کتاب‌های درسی تولید می‌شد.<a href="#cite_note-Colish66-90">[۸۲]</a> ساختار <a href="/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C" title="زبان‌شناسی">زبان‌شناسی</a> این دوران باعث تحول و اصلاح زبان لاتین گردید و <a href="/wiki/%D9%84%D8%A7%D8%AA%DB%8C%D9%86_%DA%A9%D9%84%D8%A7%D8%B3%DB%8C%DA%A9" title="لاتین کلاسیک">لاتین کلاسیک</a> امپراتوری روم را به شیوه‌ای انعطاف‌پذیرتر و مناسب با نیازهای کلیسا و حکومت تغییر داد. با فرمانروایی شارلمانی و تحولات زبانی، لاتین کلاسیک دگرگون گردید که بعدها با نام <a href="/wiki/%D9%84%D8%A7%D8%AA%DB%8C%D9%86_%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" title="لاتین قرون وسطی">لاتین قرون وسطی</a> شناخته شد.<a href="#cite_note-Lang-91">[۸۳]</a> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="فروپاشی_امپراتوری_کارولنژی">فروپاشی امپراتوری کارولنژی</h4>[<a href="/w/index.php?title=%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C&action=edit&section=11" title="ویرایش بخش: فروپاشی امپراتوری کارولنژی">ویرایش</a>]</div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r35841839"><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">مقاله‌های اصلی: <a href="/wiki/%D8%A7%D9%85%D9%BE%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D9%85%D9%82%D8%AF%D8%B3_%D8%B1%D9%88%D9%85" title="امپراتوری مقدس روم">امپراتوری مقدس روم</a> و <a href="/wiki/%D8%B9%D8%B5%D8%B1_%D9%88%D8%A7%DB%8C%DA%A9%DB%8C%D9%86%DA%AF%E2%80%8C%D9%87%D8%A7" class="mw-redirect" title="عصر وایکینگ‌ها">عصر وایکینگ‌ها</a></div><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r26758752/mw-parser-output/.tmulti">.mw-parser-output .tmulti .thumbinner{display:flex;flex-direction:column}.mw-parser-output .tmulti .trow{display:flex;flex-direction:row;clear:left;flex-wrap:wrap;width:100%;box-sizing:border-box}.mw-parser-output .tmulti .tsingle{margin:1px;float:left}.mw-parser-output .tmulti .theader{clear:both;font-weight:bold;text-align:center;align-self:center;background-color:transparent;width:100%}.mw-parser-output .tmulti .thumbcaption{text-align:right;background-color:transparent}.mw-parser-output .tmulti .text-align-left{text-align:left}.mw-parser-output .tmulti .text-align-right{text-align:right}.mw-parser-output .tmulti .text-align-center{text-align:center}@media all and (max-width:720px){.mw-parser-output .tmulti .thumbinner{width:100%!important;box-sizing:border-box;max-width:none!important;align-items:center}.mw-parser-output .tmulti .trow{justify-content:center}.mw-parser-output .tmulti .tsingle{float:none!important;max-width:100%!important;box-sizing:border-box;text-align:center}.mw-parser-output .tmulti .thumbcaption{text-align:center}}</style><div class="thumb tmulti tleft"><div class="thumbinner multiimageinner" style="width:417px;max-width:417px"><div class="trow"><div class="tsingle" style="width:137px;max-width:137px"><div class="thumbimage"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Carolingian_territorial_divisions,_843.png" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/13/Carolingian_territorial_divisions%2C_843.png/135px-Carolingian_territorial_divisions%2C_843.png" decoding="async" width="135" height="161" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/13/Carolingian_territorial_divisions%2C_843.png/203px-Carolingian_territorial_divisions%2C_843.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/13/Carolingian_territorial_divisions%2C_843.png/270px-Carolingian_territorial_divisions%2C_843.png 2x" data-file-width="497" data-file-height="594" /></a></div></div><div class="tsingle" style="width:137px;max-width:137px"><div class="thumbimage"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Carolingian_territorial_divisions,_855.png" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b0/Carolingian_territorial_divisions%2C_855.png/135px-Carolingian_territorial_divisions%2C_855.png" decoding="async" width="135" height="161" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b0/Carolingian_territorial_divisions%2C_855.png/203px-Carolingian_territorial_divisions%2C_855.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b0/Carolingian_territorial_divisions%2C_855.png/270px-Carolingian_territorial_divisions%2C_855.png 2x" data-file-width="497" data-file-height="594" /></a></div></div><div class="tsingle" style="width:137px;max-width:137px"><div class="thumbimage"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Carolingian_territorial_divisions,_870.png" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/30/Carolingian_territorial_divisions%2C_870.png/135px-Carolingian_territorial_divisions%2C_870.png" decoding="async" width="135" height="161" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/30/Carolingian_territorial_divisions%2C_870.png/203px-Carolingian_territorial_divisions%2C_870.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/30/Carolingian_territorial_divisions%2C_870.png/270px-Carolingian_territorial_divisions%2C_870.png 2x" data-file-width="497" data-file-height="594" /></a></div></div></div><div class="trow" style="display:flex"><div class="thumbcaption">تکه‌تکه شدن <a href="/wiki/%D8%A7%D9%85%D9%BE%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D9%88%D8%B1%DB%8C_%DA%A9%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%84%D9%86%DA%98%DB%8C" title="امپراتوری کارولنژی">امپراتوری کارولنژی</a> در سال‌های ۸۴۳، ۸۵۵ و ۸۷۰ میلادی</div></div></div></div>نقشهٔ شارلمانی بر آن بود تا طبق سنت فرانک‌ها سرزمین‌اش را میان فرزندانش تقسیم نماید ولی موفق به انجام این نقشه نگردید؛ زیرا تا سال ۸۱۳ میلادی تنها یکی از فرزندان او به نام <a href="/wiki/%D9%84%D9%88%DB%8C%DB%8C_%D9%BE%D8%A7%D8%B1%D8%B3%D8%A7" class="mw-redirect" title="لویی پارسا">لویی پارسا</a> (۸۱۴–۸۴۰ در قدرت) زنده ماندند. کمی پیش از مرگ شارلمانی در ۸۱۴، او لویی را به عنوان جانشین خود معرفی نمود. درازای ۲۶ سال فرمانروایی لویی با بخش‌بخش شدن امپراتوری در میان پسران او شناخته شده است و پس از ۸۲۹ شعله جنگ داخلی در میان اتحادهای پیشین پدر و پسران بر سر کنترل بخش‌های گوناگون امپراتوری زبانه کشید. سرانجام لویی بزرگ‌ترین پسرش <a href="/wiki/%D9%84%D9%88%D8%AA%D8%A7%D8%B1_%DB%8C%DA%A9%D9%85" title="لوتار یکم">لوتار یکم</a> (درگذشتهٔ ۸۵۵) را به عنوان امپراتور به رسمیت شناخت و ایتالیا را به او واگذار کرد. لویی باقی‌ماندهٔ امپراتوری را نیز میان لوتار و پسر جوانتر وی <a href="/wiki/%D8%B4%D8%A7%D8%B1%D9%84_%D8%AA%D8%A7%D8%B3" class="mw-redirect" title="شارل تاس">شارل تاس</a> (درگذشتهٔ ۸۷۷)، تقسیم نمود. لوتار <a href="/wiki/%D9%81%D8%B1%D8%A7%D9%86%DA%A9_%D8%AE%D8%A7%D9%88%D8%B1%DB%8C" title="فرانک خاوری">فرانک خاوری</a>، را تا سرحد کرانهٔ غربی راین به تصرف خود درآورد و <a href="/wiki/%D9%81%D8%B1%D8%A7%D9%86%DA%A9_%D8%A8%D8%A7%D8%AE%D8%AA%D8%B1%DB%8C" title="فرانک باختری">فرانک باختری</a> و هرآنچه در آنسوی راینلند و آلپ قرار داشت را به شارل واگذار نمود. <a href="/wiki/%D9%84%D9%88%D8%A6%DB%8C_%DA%98%D8%B1%D9%85%D9%86" title="لوئی ژرمن">لویی ژرمن</a> (درگذشتهٔ ۸۷۶)، فرزند میانی لویی که سر به شورش گذاشته‌بود، اجازه یافت تا کنترل باوریا را به شرط فرمانبرداری از برادر بزرگترش نگه دارد. این تقسیم‌بندی مورد اختلاف قرار گرفت. <a href="/wiki/%D9%BE%D9%BE%D9%86_%D8%AF%D9%88%D9%85_%D8%A2%DA%A9%DB%8C%D8%AA%D9%86" title="پپن دوم آکیتن">پپن دوم آکیتن</a> (درگذشته پس از ۸۶۴)، نوهٔ امپراتور برای گرفتن کنترل <a href="/wiki/%D9%86%D8%A7%D8%AD%DB%8C%D9%87_%D8%A2%DA%A9%DB%8C%D8%AA%D9%86" title="ناحیه آکیتن">آکیتن</a> شورش نمود درحالی که لویی ژرمن تلاش نمود تا فرانک شرقی را به تصرف خود درآورد. درحالی که هرج و مرج امپراتوری را فرا گرفته‌بود، لویی پارسا در ۸۴۰م درگذشت.<a href="#cite_note-Bauer427-92">[۸۴]</a> درپی مرگ او سه سال جنگ داخلی درگرفت. در <a href="/wiki/%D9%BE%DB%8C%D9%85%D8%A7%D9%86_%D9%88%D8%B1%D8%AF%D9%88%D9%86" title="پیمان وردون">پیمان وردون</a> (۸۵۳)، یک پادشاهی در سرزمین‌های میان رودهای <a href="/wiki/%D8%B1%D8%A7%DB%8C%D9%86_(%D8%B1%D9%88%D8%AF)" title="راین (رود)">راین</a> و <a href="/wiki/%D8%B1%D9%88%D9%86" title="رون">رون</a> برای لوتار ایجاد گردید و همراه با سرزمین‌هایش در ایتالیا به او تعلق گرفت و عنوان امپراتوری‌اش نیز به رسمیت شناخته گردید. لویی ژرمن کنترل باوریا و مناطق شرقی آلمان امروزی را به‌دست گرفت. شارل تاس سرزمین‌های فرانک غربی و آنچه که امروزه فرانسه خوانده می‌شود، را دریافت کرد.<a href="#cite_note-Bauer4272-93">[۸۵]</a> همهٔ نوه‌ها و نتیجه‌های شارلمانی بر طبق سنت سرزمین‌هایشان را میان فرزندانشان تقسیم کردند که نتیجهٔ آن از بین رفتن انسجام و یکپارچگی خاندان گردید.<a href="#cite_note-Backman139-94">[۸۶]</a><a href="#cite_note-96">[I]</a> در سال ۹۸۷ میلادی و در سرزمین‌های غربی خاندان کارولنژی با تاج‌گذاری <a href="/wiki/%D9%87%D9%88%DA%AF%D9%88_%DA%A9%D8%A7%D9%BE%D9%87" title="هوگو کاپه">هوگو کاپه</a> (در قدرت ۹۸۷–۹۹۶) به عنوان پادشاه از میان رفت. این خاندان در سرزمین‌های شرقی خیلی زودتر از میان رفته بود، هنگامی که در سال ۹۱۱ <a href="/wiki/%D9%84%D9%88%DB%8C%DB%8C_%D8%A8%DA%86%D9%87" class="mw-redirect" title="لویی بچه">لویی بچه</a> درگذشت،<a href="#cite_note-Collins360-97">[۸۸]</a> و <a href="/wiki/%DA%A9%D9%86%D8%B1%D8%A7%D8%AF_%DB%8C%DA%A9%D9%85_(%D8%A2%D9%84%D9%85%D8%A7%D9%86)" class="mw-redirect" title="کنراد یکم (آلمان)">کنراد یکم</a> (در قدرت ۹۱۱–۹۱۸) به عنوان پادشاه بر تخت تکیه زد.<a href="#cite_note-Collins397-98">[۸۹]</a> از میان رفتن امپراتوری کارولنژی با یورش‌ها، مهاجرت‌ها و تازش دشمنان خارجی همراه گردید. سواحل شمالی اروپا و اقیانوس اطلس مورد چپاول <a href="/wiki/%D9%88%D8%A7%DB%8C%DA%A9%DB%8C%D9%86%DA%AF%E2%80%8C%D9%87%D8%A7" title="وایکینگ‌ها">وایکینگ‌ها</a> قرار گرفت. آنان همچنین جزایر بریتانیا را نیز مورد تاخت و تاز قرار دادند و همانند ایسلند در آنجا مستقر شدند. در ۹۱۱، فرماندهٔ وایکینگ‌ها، <a href="/wiki/%D8%B1%D9%88%D9%84%D9%88_(%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86)" class="mw-redirect" title="رولو (انسان)">رولو</a> (درگذشتهٔ ۹۳۱) وعده‌هایی از پادشاه فرانک‌ها <a href="/wiki/%D8%B4%D8%A7%D8%B1%D9%84_%D8%B3%D8%A7%D8%AF%D9%87" class="mw-redirect" title="شارل ساده">شارل ساده</a> (در قدرت ۸۹۸–۹۲۲) دریافت نمود تا مردمش را در سرزمین <a href="/wiki/%D9%86%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%AF%DB%8C" title="نرماندی">نورماندی</a> ساکن نماید.<a href="#cite_note-Backman141-99">[۹۰]</a><a href="#cite_note-101">[J]</a> بخش‌های شرقی پادشاهی فرانک مخصوصاً آلمان و ایتالیا مورد هجوم و حملات مداوم <a href="/wiki/%D9%85%D8%B1%D8%AF%D9%85_%D9%85%D8%AC%D8%A7%D8%B1" class="mw-redirect" title="مردم مجار">مجارها</a> قرار داشت تا هنگامی که سرانجام مهاجمان در <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Battle_of_Lechfeld" class="extiw" title="en:Battle of Lechfeld">نبرد لشفلد</a> در سال ۹۵۵ شکست خوردند.<a href="#cite_note-Backman144-102">[۹۲]</a> با از میان رفتن خلافت عباسیان در شرق، جهان اسلام به بخش‌های سیاسی کوچکتری تقسیم گردید که برخی از در سیسیل و ایتالیا شروع به گسترش قلمرو خود نمودند و همچنین پیشروی‌هایی در آنسوی کوه‌های پیرنه و در سرزمین‌های جنوبی فرانک‌ها صورت پذیرفت.<a href="#cite_note-Bauer147-103">[۹۳]</a> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="سده‌های_نهم_و_دهم:_کشورهای_جدید_و_بازیابی_بیزانس"><span id=".D8.B3.D8.AF.D9.87.E2.80.8C.D9.87.D8.A7.DB.8C_.D9.86.D9.87.D9.85_.D9.88_.D8.AF.D9.87.D9.85:_.DA.A9.D8.B4.D9.88.D8.B1.D9.87.D8.A7.DB.8C_.D8.AC.D8.AF.DB.8C.D8.AF_.D9.88_.D8.A8.D8.A7.D8.B2.DB.8C.D8.A7.D8.A8.DB.8C_.D8.A8.DB.8C.D8.B2.D8.A7.D9.86.D8.B3">سده‌های نهم و دهم: کشورهای جدید و بازیابی بیزانس</h3>[<a href="/w/index.php?title=%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C&action=edit&section=12" title="ویرایش بخش: سده‌های نهم و دهم: کشورهای جدید و بازیابی بیزانس">ویرایش</a>]</div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r35841839"><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">مقاله‌های اصلی: <a href="/wiki/%D8%A7%D9%85%D9%BE%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%A8%DB%8C%D8%B2%D8%A7%D9%86%D8%B3_%D8%AA%D8%AD%D8%AA_%D8%AD%DA%A9%D9%88%D9%85%D8%AA_%D8%B3%D9%84%D8%B3%D9%84%D9%87_%D9%85%D9%82%D8%AF%D9%88%D9%86%DB%8C%D9%87%E2%80%8C%D8%A7%DB%8C" class="mw-redirect" title="امپراتوری بیزانس تحت حکومت سلسله مقدونیه‌ای">امپراتوری بیزانس تحت حکومت سلسله مقدونیه‌ای</a>، <a href="/w/index.php?title=%D8%A7%D9%85%D9%BE%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%A8%DB%8C%D8%B2%D8%A7%D9%86%D8%B3_%D8%AA%D8%AD%D8%AA_%D8%AD%DA%A9%D9%88%D9%85%D8%AA_%D8%B3%D9%84%D8%B3%D9%84%D9%87_%D8%A7%DB%8C%D8%B2%D9%88%D8%B1%DB%8C&action=edit&redlink=1" class="new" title="امپراتوری بیزانس تحت حکومت سلسله ایزوری (صفحه وجود ندارد)">امپراتوری بیزانس تحت حکومت سلسله ایزوری</a>، <a href="/wiki/%D8%A7%D9%85%D9%BE%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D9%86%D8%AE%D8%B3%D8%AA_%D8%A8%D9%84%D8%BA%D8%A7%D8%B1%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="امپراتوری نخست بلغارستان">امپراتوری نخست بلغارستان</a>، <a href="/w/index.php?title=%D9%85%D8%B3%DB%8C%D8%AD%DB%8C%E2%80%8C%D8%B3%D8%A7%D8%B2%DB%8C_%D8%A8%D9%84%D8%BA%D8%A7%D8%B1%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86&action=edit&redlink=1" class="new" title="مسیحی‌سازی بلغارستان (صفحه وجود ندارد)">مسیحی‌سازی بلغارستان</a>، <a href="/wiki/%D9%BE%D8%A7%D8%AF%D8%B4%D8%A7%D9%87%DB%8C_%D8%A2%D9%84%D9%85%D8%A7%D9%86" title="پادشاهی آلمان">پادشاهی آلمان</a>، <a href="/wiki/%D9%85%D8%B3%DB%8C%D8%AD%DB%8C%E2%80%8C%D8%B3%D8%A7%D8%B2%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%DA%A9%D8%A7%D9%86%D8%AF%DB%8C%D9%86%D8%A7%D9%88%DB%8C" title="مسیحی‌سازی اسکاندیناوی">مسیحی‌سازی اسکاندیناوی</a>، و <a href="/w/index.php?title=%D9%85%D8%B3%DB%8C%D8%AD%DB%8C%E2%80%8C%D8%B3%D8%A7%D8%B2%DB%8C_%D8%B1%D9%88%D8%B3%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%DA%A9%DB%8C%D9%81%DB%8C&action=edit&redlink=1" class="new" title="مسیحی‌سازی روس‌های کیفی (صفحه وجود ندارد)">مسیحی‌سازی روس‌های کیفی</a></div><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r35841839"><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">همچنین ببینید: <a href="/w/index.php?title=%D8%AC%D9%86%DA%AF%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%D8%B9%D8%B1%D8%A7%D8%A8_%D9%88_%D8%A8%DB%8C%D8%B2%D8%A7%D9%86%D8%B3_(%DB%B1%DB%B1%DB%B8%DB%B0%E2%80%93%DB%B7%DB%B8%DB%B0)&action=edit&redlink=1" class="new" title="جنگ‌های اعراب و بیزانس (۱۱۸۰–۷۸۰) (صفحه وجود ندارد)">جنگ‌های اعراب و بیزانس (۱۱۸۰–۷۸۰)</a> و <a href="/w/index.php?title=%D8%AC%D9%86%DA%AF%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A8%DB%8C%D8%B2%D8%A7%D9%86%D8%B3_%D9%88_%D8%A8%D9%84%D8%BA%D8%A7%D8%B1%D9%87%D8%A7&action=edit&redlink=1" class="new" title="جنگ‌های بیزانس و بلغارها (صفحه وجود ندارد)">جنگ‌های بیزانس و بلغارها</a></div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/پرونده:Europe_in_814,_Charlemagne,_Krum,_Nicephorus_I.png"><img alt="" resource="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Europe_in_814,_Charlemagne,_Krum,_Nicephorus_I.png" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9f/Europe_in_814%2C_Charlemagne%2C_Krum%2C_Nicephorus_I.png/280px-Europe_in_814%2C_Charlemagne%2C_Krum%2C_Nicephorus_I.png" decoding="async" width="280" height="204" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9f/Europe_in_814%2C_Charlemagne%2C_Krum%2C_Nicephorus_I.png/420px-Europe_in_814%2C_Charlemagne%2C_Krum%2C_Nicephorus_I.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9f/Europe_in_814%2C_Charlemagne%2C_Krum%2C_Nicephorus_I.png/560px-Europe_in_814%2C_Charlemagne%2C_Krum%2C_Nicephorus_I.png 2x" data-file-width="1218" data-file-height="888" /></a><figcaption>اروپا در ۸۱۴ میلادی</figcaption></figure> تلاش پادشاهان محلی برای مبارزه با مهاجمان منجر به ایجاد موجودیت‌های سیاسی تازه‌ای گردید. در <a href="/wiki/%D8%A7%D9%86%DA%AF%D9%84%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86_%D8%AF%D8%B1_%D8%B9%D9%87%D8%AF_%D8%A2%D9%86%DA%AF%D9%84%D9%88%D8%B3%D8%A7%DA%A9%D8%B3%D9%88%D9%86%E2%80%8C%D9%87%D8%A7" title="انگلستان در عهد آنگلوساکسون‌ها">انگلستان عهد آنگلوساکسون‌ها</a>، پادشاه <a href="/wiki/%D8%A2%D9%84%D9%81%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%D8%B2%D8%B1%DA%AF" title="آلفرد بزرگ">آلفرد بزرگ</a> (در قدرت ۸۷۱–۸۹۹) تفاهم‌نامه‌ای را در اواخر سده نهم با مهاجمان وایکینگ برقرار نمود که نتیجه آن <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Danelaw" class="extiw" title="en:Danelaw">اسکان دانمارکی‌ها</a> در نورثامبریا، مرسیا و بخش‌هایی از انگلیای خاوری بود.<a href="#cite_note-Collins378-104">[۹۴]</a> در میانه سده دهم میلادی، جانشینان آلفرد توانستند نورثامبریا را تسخیر کنند و کنترل انگلیسی‌ها در بر بیشتر بخش‌های جنوبی بریتانیای کبیر بازیابی نمایند.<a href="#cite_note-Collins387-105">[۹۵]</a> در بریتانیای شمالی <a href="/w/index.php?title=%DA%A9%D9%86%D8%AB_%D9%85%DA%A9%E2%80%8C%D8%A2%D9%84%D9%BE%DB%8C%D9%86&action=edit&redlink=1" class="new" title="کنث مک‌آلپین (صفحه وجود ندارد)">کنث مک‌آلپین</a> (درگذشتهٔ ۸۶۰) توانست پیکت‌ها و <a href="/wiki/%D9%85%D8%B1%D8%AF%D9%85_%D8%A7%D8%B3%DA%A9%D8%A7%D8%AA%D9%84%D9%86%D8%AF%DB%8C" title="مردم اسکاتلندی">مردم اسکاتلندی</a> را تحت عنوان <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Kingdom_of_Alba" class="extiw" title="en:Kingdom of Alba">پادشاهی آلبا</a> متحد نماید.<a href="#cite_note-Davies309-106">[۹۶]</a> در ابتدای سده دهم <a href="/wiki/%D8%AF%D9%88%D8%AF%D9%85%D8%A7%D9%86_%D8%A7%D8%AA%D9%88%D9%86%DB%8C" title="دودمان اتونی">دودمان اتونی</a> توانست <a href="/wiki/%D9%BE%D8%A7%D8%AF%D8%B4%D8%A7%D9%87%DB%8C_%D8%A2%D9%84%D9%85%D8%A7%D9%86" title="پادشاهی آلمان">پادشاهی آلمان</a> را بنیان نهند و سرگزم عقب راندن مجارها شوند. تلاش‌های آنان در سال ۹۶۲ و تاج‌گذاری <a href="/wiki/%D8%A7%D8%AA%D9%88%DB%8C_%DB%8C%DA%A9%D9%85" title="اتوی یکم">اتوی یکم</a> (در قدرت ۹۳۶–۹۷۳) به عنوان <a href="/wiki/%D8%A7%D9%85%D9%BE%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D9%88%D8%B1_%D9%85%D9%82%D8%AF%D8%B3_%D8%B1%D9%88%D9%85" title="امپراتور مقدس روم">امپراتور مقدس روم</a> به اوج خود رسید.<a href="#cite_note-Collins394-107">[۹۷]</a> در ۹۷۲، او با به ازدواج درآوردن پسرش <a href="/wiki/%D8%A7%D8%AA%D9%88%DB%8C_%D8%AF%D9%88%D9%85" title="اتوی دوم">اتوی دوم</a> (در قدرت ۹۶۷–۹۸۳) با <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Theophanu" class="extiw" title="en:Theophanu">تئوفانو</a> (درگذشتهٔ ۹۹۱)، دختر امپراتور تازهٔ بیزانس، <a href="/wiki/%D8%B1%D9%88%D9%85%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%B3_%D8%AF%D9%88%D9%85" title="رومانوس دوم">رومانوس دوم</a> (در قدرت ۹۵۹–۹۶۳) توانست به عنوان خود مشروعیت بخشد و آن را استوارتر سازد.<a href="#cite_note-Davies317-108">[۹۸]</a> در اواخر سده دهم میلادی <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Kingdom_of_Italy_(medieval)" class="extiw" title="en:Kingdom of Italy (medieval)">ایتالیا</a> پس از پشت سر گذاشتن دوره‌ای از بی‌ثباتی به زیر نفوذ دودمان اتونی درآمد.<a href="#cite_note-Wickham435-109">[۹۹]</a> <a href="/wiki/%D8%A7%D8%AA%D9%88%DB%8C_%D8%B3%D9%88%D9%85" title="اتوی سوم">اتوی سوم</a> (در قدرت ۹۹۶–۱۰۰۲) بیشتر عمر کوتاه خود را به عنوان پادشاه گذراند.<a href="#cite_note-Whitton152-110">[۱۰۰]</a> پادشاهی فرانک غربی بیشتر دچار فروپاشی گردیده بود و گرچه پادشاه به‌طور اسمی در جایگاهش قرار داشت اما بیشتر قدرت سیاسی در دست لُردهای محلی قرار گرفته بود.<a href="#cite_note-Wickham439-111">[۱۰۱]</a> <a href="/w/index.php?title=%D9%85%D8%B3%DB%8C%D8%AD%DB%8C_%D8%B3%D8%A7%D8%B2%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%DA%A9%D8%A7%D9%86%D8%AF%DB%8C%D9%86%D8%A7%D9%88%DB%8C&action=edit&redlink=1" class="new" title="مسیحی سازی اسکاندیناوی (صفحه وجود ندارد)">اعزام مبلغان مسیحی به اسکاندیناوی</a> در طول سده نهم و دهم به نیرومند شدن رشد پادشاهی‌هایی همانند <a href="/wiki/%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE_%D8%B3%D9%88%D8%A6%D8%AF_(%DB%B8%DB%B0%DB%B0-%DB%B1%DB%B5%DB%B0%DB%B0)" title="تاریخ سوئد (۸۰۰-۱۵۰۰)">سوئد</a>، <a href="/wiki/%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE_%D8%AF%D8%A7%D9%86%D9%85%D8%A7%D8%B1%DA%A9" title="تاریخ دانمارک">دانمارک</a> و <a href="/wiki/%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE_%D9%86%D8%B1%D9%88%DA%98" title="تاریخ نروژ">نروژ</a> کمک نمود و باعث قدرتمند شدن و به دست آوردن قلمروهای بیشتر برای آنان گردید. تا سال ۱۰۰۰ میلادی برخی از پادشاهان آن مناطق به مسیحیت گرویدند. همچنین اسکاندیناویایی‌ها درون خاک اروپا نیز دست به گسترش و ایجاد مستعمره‌هایی برای خود نمودند. در کنار سکونت در ایرلند، انگلیس و نورماندی آنان در مناطقی که بعدها <a href="/wiki/%D8%B1%D9%88%D8%B3_%DA%A9%DB%8C%D9%81" class="mw-redirect" title="روس کیف">روسیه</a> و <a href="/wiki/%D8%A7%DB%8C%D8%B3%D9%84%D9%86%D8%AF" title="ایسلند">ایسلند</a> نام گرفت نیز ساکن گردیدند. تجار و مهاجمان سوئدی از راه رودهای استپ روسیه به سوی جنوب سرازیر گردیدند و حتی در سال‌های <a href="/wiki/%D9%85%D8%AD%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D9%87_%D9%82%D8%B3%D8%B7%D9%86%D8%B7%D9%86%DB%8C%D9%87_(%DB%B8%DB%B6%DB%B0)" title="محاصره قسطنطنیه (۸۶۰)">۸۶۰</a> و <a href="/wiki/%D8%AC%D9%86%DA%AF_%D8%B1%D9%88%D8%B3%E2%80%93%D8%A8%DB%8C%D8%B2%D8%A7%D9%86%D8%B3_(%DB%B9%DB%B0%DB%B7)" title="جنگ روس–بیزانس (۹۰۷)">۹۰۷م</a> تلاش نمودند تا قسطنطنیه را به تصرف خویش درآورند.<a href="#cite_note-Collins385-112">[۱۰۲]</a> مسیحیان اسپانیا که در ابتدا به قسمت‌های شمالی <a href="/wiki/%D8%B4%D8%A8%D9%87%E2%80%8C%D8%AC%D8%B2%DB%8C%D8%B1%D9%87_%D8%A7%DB%8C%D8%A8%D8%B1%DB%8C%D8%A7" class="mw-redirect" title="شبه‌جزیره ایبریا">شبه‌جزیره ایبری</a> محدود گردیده بودند، توانستند به آهستگی قلمروی خود را به سمت جنوب گسترش داده و در سده‌های نهم و دهم دو <a href="/wiki/%D9%BE%D8%A7%D8%AF%D8%B4%D8%A7%D9%87%DB%8C_%D8%A2%D8%B3%D8%AA%D9%88%D8%B1%DB%8C%D8%A7%D8%B3" title="پادشاهی آستوریاس">پادشاهی آستوریاس</a> و <a href="/wiki/%D9%BE%D8%A7%D8%AF%D8%B4%D8%A7%D9%87%DB%8C_%D9%84%D8%A6%D9%88%D9%86" title="پادشاهی لئون">پادشاهی لئون</a> را پایه‌ریزی نمودند.<a href="#cite_note-Wickham500-113">[۱۰۳]</a> <figure class="mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Christ_Magdeburg_Cathedral_Met_41.100.157.jpg" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d8/Christ_Magdeburg_Cathedral_Met_41.100.157.jpg/180px-Christ_Magdeburg_Cathedral_Met_41.100.157.jpg" decoding="async" width="180" height="208" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d8/Christ_Magdeburg_Cathedral_Met_41.100.157.jpg/270px-Christ_Magdeburg_Cathedral_Met_41.100.157.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d8/Christ_Magdeburg_Cathedral_Met_41.100.157.jpg/361px-Christ_Magdeburg_Cathedral_Met_41.100.157.jpg 2x" data-file-width="2438" data-file-height="2812" /></a><figcaption>یک کنده‌کاری بر روی عاج از <a href="/w/index.php?title=%D9%87%D9%86%D8%B1_%D8%A7%D8%AA%D9%88%D9%86%DB%8C&action=edit&redlink=1" class="new" title="هنر اتونی (صفحه وجود ندارد)">هنر دودمان اتونی</a>، مربوط به سده دهم میلادی که مسیح را در حال پذیرش یک کلیسا از <a href="/wiki/%D8%A7%D8%AA%D9%88%DB%8C_%DB%8C%DA%A9%D9%85" title="اتوی یکم">اتوی یکم</a> نشان می‌دهد.</figcaption></figure> در اروپای شرقی، بیزانس توانست قدرت و ثروت خود را زیر فرمانروایی <a href="/wiki/%D8%A8%D8%A7%D8%B3%DB%8C%D9%84%DB%8C%D9%88%D8%B3_%DB%8C%DA%A9%D9%85" title="باسیلیوس یکم">باسیلیوس یکم</a> (در قدرت ۸۶۷–۸۸۶) و جانشینانش <a href="/wiki/%D9%84%D8%A6%D9%88%DB%8C_%D8%B4%D8%B4%D9%85" title="لئوی ششم">لئوی ششم</a> (در قدرت ۸۸۶–۹۱۲) و <a href="/wiki/%DA%A9%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AA%DB%8C%D9%86_%D9%87%D9%81%D8%AA%D9%85" class="mw-redirect" title="کنستانتین هفتم">کنستانتین هفتم</a> (در قدرت ۹۱۳–۹۵۹)، که از اعضای <a href="/wiki/%D8%AF%D9%88%D8%AF%D9%85%D8%A7%D9%86_%D9%85%D9%82%D8%AF%D9%88%D9%86%DB%8C%D9%87%E2%80%8C%D8%A7%DB%8C" title="دودمان مقدونیه‌ای">دودمان مقدونیه‌ای</a> بودند، بازیابی نماید. تجارت از سر گرفته شد و امپراتوران تلاش کردند تا سیستم یکسانی را برای ادارهٔ همهٔ مناطق پیاده‌سازی نمایند. قدرت نظامی امپراتوری دوباره سازماندهی گردید که این توانایی را به امپراتوران <a href="/wiki/%DA%98%D8%A7%D9%86_%DB%8C%DA%A9%D9%85_(%D8%A7%D9%85%D9%BE%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D9%88%D8%B1_%D8%A8%DB%8C%D8%B2%D8%A7%D9%86%D8%B3)" title="ژان یکم (امپراتور بیزانس)">ژان یکم</a> (در قدرت ۹۶۹–۹۷۶) و <a href="/wiki/%D8%A8%D8%A7%D8%B3%DB%8C%D9%84_%D8%AF%D9%88%D9%85" title="باسیل دوم">باسیل دوم</a> (در قدرت ۹۷۶–۱۰۲۵) بخشید تا بتوانند مرزهای امپراتوری را در تمامی جبهه‌ها گسترش دهند. دربار امپراتوری مرکز احیای فراگیری آموزه‌های کلاسیک گردید که این فرایند به نام <a href="/w/index.php?title=%D8%B1%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86%D8%B3_%D9%85%D9%82%D8%AF%D9%88%D9%86%DB%8C%D9%87%E2%80%8C%D8%A7%DB%8C&action=edit&redlink=1" class="new" title="رنسانس مقدونیه‌ای (صفحه وجود ندارد)">رنسانس مقدونیه‌ای</a> معروف گشت. نویسندگانی همانند <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/John_Geometres" class="extiw" title="en:John Geometres">جان گئومترز</a> (اوایل سده دهم) آثاری همانند سرود و شعر و غیره از خود برجای گذاشتند.<a href="#cite_note-Davies318-114">[۱۰۴]</a> تلاش مبلغان هر دو کلیسای شرقی و غربی باعث گسترش مسیحیت در میان مردم <a href="/wiki/%D9%85%D9%88%D8%B1%D8%A7%D9%88%DB%8C%D8%A7%DB%8C_%D8%A8%D8%B2%D8%B1%DA%AF" title="موراویای بزرگ">موراویایی</a>، <a href="/wiki/%D8%A8%D9%84%D8%BA%D8%A7%D8%B1%D9%87%D8%A7" title="بلغارها">بلغارها</a>، <a href="/w/index.php?title=%D8%A8%D9%88%D9%87%D9%85%DB%8C%E2%80%8C%D9%87%D8%A7&action=edit&redlink=1" class="new" title="بوهمی‌ها (صفحه وجود ندارد)">بوهمی‌ها</a>، <a href="/wiki/%D9%84%D9%87%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C_(%D9%82%D9%88%D9%85)" class="mw-redirect" title="لهستانی (قوم)">لهستانی‌ها</a>، مجارها و اسلاوهای ساکن <a href="/wiki/%D8%B1%D9%88%D8%B3_%DA%A9%DB%8C%D9%81" class="mw-redirect" title="روس کیف">روس کیِف</a> گردید. این تغییر دین‌ها باعث ایجاد واحدهای سیاسی تازه‌ای در سرزمین‌های این مردمان گردید که از آنان می‌توان به <a href="/wiki/%D9%85%D9%88%D8%B1%D8%A7%D9%88%DB%8C%D8%A7%DB%8C_%D8%A8%D8%B2%D8%B1%DA%AF" title="موراویای بزرگ">موراویای بزرگ</a>، <a href="/wiki/%D8%A7%D9%85%D9%BE%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D9%86%D8%AE%D8%B3%D8%AA_%D8%A8%D9%84%D8%BA%D8%A7%D8%B1%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="امپراتوری نخست بلغارستان">بلغارستان</a>، <a href="/wiki/%D8%A8%D9%88%D9%87%D9%85" title="بوهم">بوهم</a>، لهستان، مجارستان و روس کیف، اشاره نمود.<a href="#cite_note-Davies321-115">[۱۰۵]</a> بلغارستان، که در حدود سال ۶۸۰ پایه‌ریزی گشته بود، به بزرگ‌ترین وسعت خود رسید که که مرزهایش از بوداپست تا دریای سیاه و از رود دنیپر در اوکراین امروزی تا دریای آدریاتیک می‌رسید.<a href="#cite_note-Crampton12-116">[۱۰۶]</a> در سال ۱۰۱۸، آخرین نجیب‌زادگان بلغار، به امپراتوری بیزانس تسلیم گردیدند.<a href="#cite_note-Curta246-117">[۱۰۷]</a> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="سیاست_و_حاکمیت">سیاست و حاکمیت</h3>[<a href="/w/index.php?title=%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C&action=edit&section=13" title="ویرایش بخش: سیاست و حاکمیت">ویرایش</a>]</div> حاکمیت در تمامی طول قرون وسطی بر دوپایه عمل می‌کرد؛ یکی قانون و عدالت و دیگری جنگ. وفاداری سیاسی افراد بر مبنای تمایل افراد به جنگیدن برای حاکمان سنجیده می‌شد؛ در نتیجه نجیب‌زادگان زمین‌دار تقریباً همواره از آموزش و هویت نظامی ویژه‌ای برخوردار بودند. حاکمانی که دارای موفقیت‌های نظامی و برقراری عدالت بودند مایه شکوفایی سرزمین خود پنداشته می‌شدند؛ درحالی‌که برای رشد اقتصادی مسئولیتی متوجه آن‌ها نبود. چنین مسئولیت‌های محدود و پیوند نزدیک عمل حاکمان به روابط شخصی، سبب شده است برخی تاریخ‌دانان کاربرد عنوان «<a href="/wiki/%D8%AD%DA%A9%D9%88%D9%85%D8%AA" title="حکومت">حکومت</a>» برای دستگاه سیاسی آن‌ها را نامناسب تلقی کنند.<a href="#cite_note-FOOTNOTEWickham201612-118">[۱۰۸]</a> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="جامعه">جامعه</h3>[<a href="/w/index.php?title=%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C&action=edit&section=14" title="ویرایش بخش: جامعه">ویرایش</a>]</div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r35841839"><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">همچنین ببینید: <a href="/wiki/%D9%84%D8%A8%D8%A7%D8%B3%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%D8%A7%DB%8C_%D8%A2%D8%BA%D8%A7%D8%B2%DB%8C%D9%86" title="لباس‌های قرون وسطای آغازین">لباس‌های قرون وسطای آغازین</a> و <a href="/wiki/%D8%AE%D9%88%D8%B1%D8%A7%DA%A9%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" title="خوراک‌های قرون وسطی">خوراک‌های قرون وسطی</a></div> ارزش‌هایی که برای <a href="/wiki/%D8%A7%D8%AF%D8%A8%DB%8C%D8%A7%D8%AA_%D9%84%D8%A7%D8%AA%DB%8C%D9%86" title="ادبیات لاتین">ادبیات لاتین</a> و آموزش آن قائل بودند، ناپدید شد و اگرچه سوادآموزی همچنان اهمیتش را حفظ نمود اما به‌سوی کاربردی شدن رفت و از حالت پیشینش که تنها نشانهٔ مقام اشراف و ثروتمندان بود، خارج شد.<a href="#cite_note-Brown174-119">[۱۰۹]</a> اواخر سده ششم، بخش عمده‌ای از سفارش‌های مذهبی کلیساها از موسیقی و هنر به‌جای کتاب تشکیل گردیده بود.<a href="#cite_note-Brown181-120">[۱۱۰]</a> بیشتر تلاش‌های روشن‌فکرانه به پیروی و تقلید از اندیشه‌های کلاسیک محدود گردید، اگرچه برخی آثار درخور توجه نیز پدید آمدند که با محتویاتی شفاهی نیز همراه بودند که امروزه از میان رفته‌اند. نوشتارهای <a href="/wiki/%D8%B3%DB%8C%D8%AF%D9%88%D9%86%DB%8C%D9%88%D8%B3_%D8%A2%D9%BE%D9%88%D9%84%DB%8C%D9%86%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%B3" title="سیدونیوس آپولیناریس">سیدونیوس آپولیناریس</a> (د. ۴۸۹ میلادی)، <a href="/wiki/%DA%A9%D8%A7%D8%B3%DB%8C%D9%88%D8%AF%D9%88%D8%B1%D9%88%D8%B3" title="کاسیودوروس">کاسیودوروس</a> (د. ۵۸۵ میلادی) و <a href="/wiki/%D8%A8%D9%88%D8%A6%D8%AA%DB%8C%D9%88%D8%B3" title="بوئتیوس">بوئتیوس</a> (د. حدود ۵۲۵ میلادی) نوعی از آثار این دوره‌اند.<a href="#cite_note-Brown45-121">[۱۱۱]</a> تغییرات بر سبک زندگی افراد غیر روحانی نیز اثر گذاشت و فرهنگ اشرافی به‌جای آنکه فعالیت‌های ادبی را پیگیری کند، بر روی برپایی جشن‌های بزرگ در سالن‌های مجلل و رسمی متمرکز شد. اشراف و نجیب‌زادگان از جواهرات و طلاهای بسیاری در پوشش خود استفاده می‌کردند. لردها و پادشاهان از همراهان جنگجوها که ستون فقرات نیروهای نظامی‌شان را شکل می‌دادند، پشتیبانی می‌کردند. در میان اشراف و نجیب‌زادگان روابط خانوادگی نیز همانند وفاداری، شجاعت و افتخارآفرینی‌ها از اهمیت بالایی برخوردار بود. این روابط باعث ایجاد دشمن‌هایی در میان جامعهٔ اشرافی می‌گردید، همانند نمونه‌هایی مرتبط با گریگوری تور که در سرزمین گال <a href="/wiki/%D9%85%D8%B1%D9%88%D9%88%D9%86%DA%98%DB%8C%E2%80%8C%D9%87%D8%A7" title="مروونژی‌ها">مروونژی</a> روی داد. به نظر می‌رسد که بیشتر این دشمنی‌ها با پرداخت <a href="/wiki/%D8%AE%D9%88%D9%86%E2%80%8C%D8%A8%D9%87%D8%A7" class="mw-redirect" title="خون‌بها">خون‌بها</a> پایان می‌یافت.<a href="#cite_note-Wickham189-122">[۱۱۲]</a> زنان در جامعه اشرافی، در نقش‌های اصلی‌شان به عنوان همسر و مادر پسران به ایفای نقش می‌پرداختند؛ مادر فرمانروا در سرزمین مروونژی از جایگاه بسیار بالایی برخوردار بود. در جامعهٔ <a href="/wiki/%D8%A2%D9%86%DA%AF%D9%84%D9%88%D8%B3%D8%A7%DA%A9%D8%B3%D9%88%D9%86" title="آنگلوساکسون">آنگلوساکسونی</a>، آوردن تعداد بچه‌های کمتری برای فرمانروا، نقش و جایگاه زنان به عنوان ملکه مادر را به شدت کاهش می‌داد که با افزایش ایفای نقش به‌وسیلهٔٔ ریاستشان بر صومعه‌های راهبه‌ها، جبران می‌شد. تنها در ایتالیا بود که زنان در زیر کنترل و حمایت یکی از مردان خانواده‌شان قرار می‌گرفتند.<a href="#cite_note-Wickham195-123">[۱۱۳]</a> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/پرونده:Frühmittelalterliches_Dorf.jpg"><img resource="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Fr%C3%BChmittelalterliches_Dorf.jpg" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9a/Fr%C3%BChmittelalterliches_Dorf.jpg/220px-Fr%C3%BChmittelalterliches_Dorf.jpg" decoding="async" width="220" height="133" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9a/Fr%C3%BChmittelalterliches_Dorf.jpg/330px-Fr%C3%BChmittelalterliches_Dorf.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9a/Fr%C3%BChmittelalterliches_Dorf.jpg/440px-Fr%C3%BChmittelalterliches_Dorf.jpg 2x" data-file-width="2751" data-file-height="1668" /></a><figcaption>بازسازی یک روستای دهقان‌نشین متعلق به دوران قرون وسطای آغازین در باواریا</figcaption></figure>رویدادها و سبک زندگی جامعهٔ دهقانان بسیار کمتر از جامعهٔ اشرافی به صورت مستند ثبت و نوشته شده است. بیشتر اطلاعاتی که در دسترس قرار دارد از راه <a href="/wiki/%D8%A8%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C" title="باستان‌شناسی">باستان‌شناسی</a> و اسناد اندکی نیز که به جزئیات زندگی دهقانان پرداخته و از دوران پیش از سده نهم میلادی باقی‌مانده‌اند، به‌دست آمده است. بیشتر توصیفاتی که از طبقه‌های فرودست جامعه برجای مانده یا از قوانین حقوقی یا در میان نوشتارهایی است که به‌وسیلهٔٔ اشراف به نگارش درآمده‌اند.<a href="#cite_note-Wickham204-124">[۱۱۴]</a> الگوهای زمین‌داری در همهٔ غرب یکسان نبوده است؛ در برخی مناطق الگوهای زمین‌داری بر خُرد کردن هرچه بیشتر زمین‌ها استوار شده بود در حالی که در برخی مناطق دیگر، استفاده از قطعه‌های بزرگ زمین، رایج بوده است. این تفاوت‌ها باعث ایجاد تنوع گسترده جوامع دهقانی گردید، برخی از آنان به زیر سلطه زمین‌داران اشرافی درآمدند در حالی که برخی دیگر میزان بالایی خودمختاری داشتند.<a href="#cite_note-Wickham205-125">[۱۱۵]</a> نوع سکونت نیز بسیار گوناگون بود. برخی دهقانان در سکونتگاه‌های بزرگی زندگی می‌کردند که گاهی تا ۷۰۰ نفر در آن سکونت داشتند. دیگران نیز در گروه‌های کوچکی از خانواده‌ها زندگی می‌کردند و برخی دیگر نیز در مزارع جداگانه‌ای که در حومهٔ شهرها قرار داشت، زندگی می‌کردند. همچنین مناطقی نیز وجود داشتند که ترکیبی از دو یا چندین نوع از این الگوها، در آن‌ها به‌طور همزمان وجود داشت.<a href="#cite_note-Wickham211-126">[۱۱۶]</a> برخلاف اواخر دوران روم، هیچ اختلاف شدیدی میان وضعیت قانونی دهقانان آزاد و اشراف وجود نداشت و یک خانواده دهقانی آزاد می‌توانست تا با انجام خدمت نظامی و جنگیدن برای یک لُرد قدرتمند، در طی چندین نسل، به طبقهٔ اشرافی صعود نماید.<a href="#cite_note-Wickham215-127">[۱۱۷]</a> فرهنگ و زندگی شهری رومی در دوران آغازین قرون وسطی دستخوش دگرگونی‌های بسیاری گشت. اگرچه شهرهای ایتالیا خالی از سکنه نشدند اما شمار بسیاری از ساکنانشان را از دست دادند. برای نمونه، شهر رُم، که شهری به جمعیت صدها هزار نفری بود، در اواخر سده ششم میلادی به شهری با جمعیت ۳۰٬۰۰۰ نفری بدل گردید. <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Roman_temple" class="extiw" title="en:Roman temple">معابد رومی</a> به <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Christianised_sites" class="extiw" title="en:Christianised sites">کلیساهای مسیحی</a> تبدیل گردیدند و دیوار شهرها نیز همچنان مورد بهره‌برداری قرار می‌گرفتند.<a href="#cite_note-Brown24-26-128">[۱۱۸]</a> در اروپای شمالی نیز شهرها کوچک گردیدند و در همان حال آثار مدنی و دیگر بناهای همگانی برای تأمین مصالح ساختمانی مورد هجوم و نابودی قرار گرفتند. در بیشتر مواقع، برپایی پادشاهی‌های تازه موجب رشد جمعیت در شهرهایی می‌گردید که به عنوان پایتخت برگزیده می‌شدند.<a href="#cite_note-City3-129">[۱۱۹]</a> اگرچه <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Jews_in_the_Roman_Empire" class="extiw" title="en:Jews in the Roman Empire">اجتماع‌های یهودی در بسیاری از شهرهای رومی ساکن بودند</a>، اما <a href="/wiki/%DB%8C%D9%87%D9%88%D8%AF%DB%8C" class="mw-redirect" title="یهودی">یهودیان</a> پس از تغییر دین امپراتوری به مسیحیت، دوره‌ای سخت و رنج‌های زیادی را تحمل نمودند. به‌طور رسمی با آنان مدارا می‌گردید اگر تلاش‌ها برای ایجاد تغییر دین حمایت می‌کردند و گاهی حتی تشویق می‌گردیدند تا در مناطق تازه ساکن شوند.<a href="#cite_note-Jews1912-130">[۱۲۰]</a> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="تجارت_و_اقتصاد">تجارت و اقتصاد</h3>[<a href="/w/index.php?title=%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C&action=edit&section=15" title="ویرایش بخش: تجارت و اقتصاد">ویرایش</a>]</div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r35841839"><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">مقالهٔ اصلی: <a href="/wiki/%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE_%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF%DB%8C_%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%BE%D8%A7#قرون_وسطی" title="تاریخ اقتصادی اروپا">تاریخ اقتصادی اروپا § قرون وسطی</a></div> مهاجرت‌ها و یورش‌های سده‌های چهارم و پنجم میلادی باعث گشت تا شبکه‌های تجاری پیرامون دریای مدیترانه درهم بریزد. یکی از این آشفتگی‌ها، توقف واردات محصولات آفریقایی به اروپا بود؛ در آغاز این محصولات در تمامی مناطق مرکزی و داخلی اروپا ناپدید شدند و این روند تا آنجا ادامه یافت که در سده هفتم میلادی تنها در چندین شهر مانند رُم یا <a href="/wiki/%D9%86%D8%A7%D9%BE%D9%84" title="ناپل">ناپل</a> یافت می‌گردیدند. در پایان سده هفتم و در اثر فتوحات مسلمانان، تولیدات آفریقایی دیگر در هیچ نقطه‌ای از اروپای غربی یافت نمی‌گردیدند. جایگزینی محصولات خارجی و محصولاتی که از نواحی دور دست وارد می‌گردیدند و در سراسر سرزمین‌های روم به یک روند بدل شده‌بود با کالاهای محلی در دوران قرون وسطای آغازین به‌وقوع پیوست. این دگرگونی‌ها بیشتر در سرزمین‌های غیر مدیترانه‌ای همانند شمال گُل و بریتانیا، نمود یافت. کالاهای غیر محلی که در جریان کاوش‌های باستان‌شناسانه کشف می‌گردند، معمولاً کالاهایی تجملاتی هستند. در بخش‌های شمالی اروپا نه تنها شبکه‌های تجاری به تجارت محلی محدود بودند، بلکه کالاهایی که مورد داد و ستد قرار می‌گرفتند نیز بسیار ابتدایی بودند، همانند ظروف سفالی کوچک یا ساخته‌های پیچیده‌تر. در کرانه‌های مدیترانه، سفالگری صنعتی رایج بود علاوه بر مصرف داخلی، از راه‌های تجاری با مناطق دیگری که در فاصلهٔ بسیار دوری قرار نداشتند، مورد داد و ستد قرار می‌گرفت.<a href="#cite_note-Wickham218-131">[۱۲۱]</a> <a href="/wiki/%D8%B3%DA%A9%D9%87" title="سکه">مسکوکات و ضرب سکه‌ها</a> در همهٔ دولت‌های گوناگون ژرمن‌ها در غرب به تقلید از انواع رومی و بیزانسی آن صورت می‌پذیرفت. ضرب سکه‌های طلا، تا پایان سده هفتم و هنگام جایگزینی آن با سکه‌های نقره ادامه یافت. سکه‌های نقره فرانکی به نام <a href="/wiki/%D8%AF%D9%86%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D9%88%D8%B3" title="دناریوس">دناریوس</a> یا <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/French_denier" class="extiw" title="en:French denier">دنیر</a> و در همان هنگام نوع انگلوساکسونی آن، <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Penny" class="extiw" title="en:Penny">پنی</a> نامیده گردید. در میان سال‌های ۷۰۰ تا ۱۰۰۰ م سکه‌های دنیر یا پنی، از این مناطق در همهٔ اروپا گسترش یافتند. هیچ‌یک از سکه‌های برنزی و مسی ضرب نگردیدند و تنها در جنوب فرانسه بود که سکه‌های طلا نیز ضرب می‌شد. همچنین هیچ سکهٔ نقره‌ای در واحدهای گوناگون ضرب نگردید.<a href="#cite_note-Coin-132">[۱۲۲]</a> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="کلیسا_و_رهبانیت">کلیسا و رهبانیت</h3>[<a href="/w/index.php?title=%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C&action=edit&section=16" title="ویرایش بخش: کلیسا و رهبانیت">ویرایش</a>]</div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r35841839"><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">مقالهٔ اصلی: <a href="/wiki/%D9%85%D8%B3%DB%8C%D8%AD%DB%8C%D8%AA_%D8%AF%D8%B1_%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" title="مسیحیت در قرون وسطی">مسیحیت در قرون وسطی</a></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/پرونده:Gregory_I_-_Antiphonary_of_Hartker_of_Sankt_Gallen.jpg"><img alt="" resource="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Gregory_I_-_Antiphonary_of_Hartker_of_Sankt_Gallen.jpg" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/03/Gregory_I_-_Antiphonary_of_Hartker_of_Sankt_Gallen.jpg/220px-Gregory_I_-_Antiphonary_of_Hartker_of_Sankt_Gallen.jpg" decoding="async" width="220" height="266" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/03/Gregory_I_-_Antiphonary_of_Hartker_of_Sankt_Gallen.jpg/330px-Gregory_I_-_Antiphonary_of_Hartker_of_Sankt_Gallen.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/03/Gregory_I_-_Antiphonary_of_Hartker_of_Sankt_Gallen.jpg/440px-Gregory_I_-_Antiphonary_of_Hartker_of_Sankt_Gallen.jpg 2x" data-file-width="5272" data-file-height="6376" /></a><figcaption>تصویری متعلق به سده یازدهم که پاپ <a href="/wiki/%DA%AF%D8%B1%DB%8C%DA%AF%D9%88%D8%B1%DB%8C_%DB%8C%DA%A9%D9%85" class="mw-redirect" title="گریگوری یکم">گریگوری یکم</a> را در حال دیکته به یک منشی نمایش می‌دهد.</figcaption></figure> پیش از هجوم اعراب، مسیحیت مهم‌ترین عاملی بود که باعث اتحاد و یگانگی شرق و غرب می‌گشت اما با تسخیر شمال آفریقا ارتباط دریایی میان این نواحی از میان رفت. بیش از پیش تفاوت میان کلیسای بیزانس و کلیسای کاتولیک در زبان، مطالعات و مناجات‌ها بیشتر می‌شد. کلیسای شرق از زبان یونانی استفاده می‌کرد، برخلاف کلیسای کاتولیک که لاتین را برگزیده بود. تفاوت‌های نیز در الهیات و سیاست به وجود آمد و در ابتدا و میانهٔ سده هشتم مسئلی همانند <a href="/w/index.php?title=%D8%B4%D9%85%D8%A7%DB%8C%D9%84%E2%80%8C%D8%B4%DA%A9%D9%86%DB%8C_%D8%A8%DB%8C%D8%B2%D8%A7%D9%86%D8%B3%DB%8C&action=edit&redlink=1" class="new" title="شمایل‌شکنی بیزانسی (صفحه وجود ندارد)">شمایل‌شکنی</a>، <a href="/w/index.php?title=%D8%A7%D8%B2%D8%AF%D9%88%D8%A7%D8%AC_%D8%B1%D9%88%D8%AD%D8%A7%D9%86%DB%8C%D9%88%D9%86&action=edit&redlink=1" class="new" title="ازدواج روحانیون (صفحه وجود ندارد)">ازدواج روحانیون</a> و <a href="/wiki/%D8%B3%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%BE%D8%A7%D9%BE%DB%8C%D8%B3%D9%85" title="سزاروپاپیسم">کنترل دولتی بر کلیسا</a>، تفاوت‌های فرهنگی و مذهبی را به اندازه‌ای بزرگ کرده و گسترش داد که شباهت‌های دو مذهب کم‌رنگتر گردید.<a href="#cite_note-Collins218-133">[۱۲۳]</a> شکاف اصلی میان این دو مذهب که با نام <a href="/wiki/%D8%AC%D8%AF%D8%A7%DB%8C%DB%8C_%D8%B4%D8%B1%D9%82_%D9%88_%D8%BA%D8%B1%D8%A8" title="جدایی شرق و غرب">جدایی شرق و غرب</a> شناخته می‌شود، در سال ۱۰۵۴ م به وقوع پیوست؛ در آن هنگام <a href="/wiki/%D9%BE%D8%A7%D9%BE" title="پاپ">نهاد پاپی</a> و <a href="/w/index.php?title=%DA%A9%D9%84%DB%8C%D8%B3%D8%A7%DB%8C_%D9%BE%D8%A7%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D8%A7%D8%B1%DA%A9_%D9%82%D8%B3%D8%B7%D9%86%D8%B7%D9%86%DB%8C%D9%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="کلیسای پاتریارک قسطنطنیه (صفحه وجود ندارد)">پاتریارک قسطنطنیه</a> بر سر <a href="/w/index.php?title=%D8%A8%D8%B1%D8%AA%D8%B1%DB%8C_%D9%BE%D8%A7%D9%BE&action=edit&redlink=1" class="new" title="برتری پاپ (صفحه وجود ندارد)">برتری پاپ</a> با یکدیگر به مناقشه‌ای پرداختند که منجر به <a href="/wiki/%D8%AA%DA%A9%D9%81%DB%8C%D8%B1_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D8%A7%D9%86" title="تکفیر در ادیان">تکفیر کردن</a> یکدیگر گردید و کلیسای مسیحی را به دو شاخه منشعب نمود —شاخه غربی که با نام <a href="/wiki/%DA%A9%D9%84%DB%8C%D8%B3%D8%A7%DB%8C_%DA%A9%D8%A7%D8%AA%D9%88%D9%84%DB%8C%DA%A9" title="کلیسای کاتولیک">کلیسای کاتولیک رومی</a> مشهور گردید و شاخه شرقی، یعنی <a href="/wiki/%DA%A9%D9%84%DB%8C%D8%B3%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%D8%B1%D8%AA%D8%AF%DA%A9%D8%B3_%D8%B4%D8%B1%D9%82%DB%8C" title="کلیسای ارتدکس شرقی">کلیسای ارتدکس شرقی</a>.<a href="#cite_note-Davies328-134">[۱۲۴]</a> <a href="/w/index.php?title=%D8%B3%D9%84%D8%B3%D9%84%D9%87_%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D8%A8_%D8%AF%D8%B1_%DA%A9%D9%84%DB%8C%D8%B3%D8%A7%DB%8C_%DA%A9%D8%A7%D8%AA%D9%88%D9%84%DB%8C%DA%A9&action=edit&redlink=1" class="new" title="سلسله مراتب در کلیسای کاتولیک (صفحه وجود ندارد)">ساختار کلیسا</a> در امپراتوری روم در برابر مهاجرت‌ها و یورش‌های بزرگ دست نخورده ماند ولی نهاد پاپی اندکی دچار دگرگونی شد و تعداد کمی از <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D9%82%D9%81" title="اسقف">اسقف</a>‌های غربی به اسقف رم برای رهبری سیاسی یا مذهبی چشم دوختند. <a href="/w/index.php?title=%D9%BE%D8%A7%D9%BE%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A8%DB%8C%D8%B2%D8%A7%D9%86%D8%B3&action=edit&redlink=1" class="new" title="پاپ‌های بیزانس (صفحه وجود ندارد)">بسیاری از پاپ‌های</a> پیشین تا سال ۷۵۰ م به مصالح امپراتوری بیزانس و مباحثه‌های دینی شرقی علاقمند بودند. اصل اسناد آرشیو شده و رونوشتهای نامه‌های پاپ <a href="/wiki/%DA%AF%D8%B1%DB%8C%DA%AF%D9%88%D8%B1%DB%8C_%DB%8C%DA%A9%D9%85" class="mw-redirect" title="گریگوری یکم">گریگوری یکم</a> (در جایگاه پاپ ۵۹۰–۶۰۴) هنوز موجودند، و از میان آن‌ها که بیش از ۸۵۰ نامه هستند، بیشترشان به کارها و مصالح جاری در ایتالیا یا قسطنطنیه پرداخته‌اند. تنها بخش اروپای غربی که پاپ بر آن تأثیر گذاشت، بریتانیا بود، <a href="/wiki/%DA%AF%D8%B1%DB%8C%DA%AF%D9%88%D8%B1%DB%8C_%DB%8C%DA%A9%D9%85" class="mw-redirect" title="گریگوری یکم">گریگوری</a>، <a href="/w/index.php?title=%D9%85%D8%A3%D9%85%D9%88%D8%B1%DB%8C%D8%AA_%D8%A2%DA%AF%D9%88%D8%B3%D8%AA%DB%8C%D9%86&action=edit&redlink=1" class="new" title="مأموریت آگوستین (صفحه وجود ندارد)">مأموریت آگوستین</a> را در سال ۵۹۷ م و برای دعوت انگلوساکسون‌ها به مسیحیت آغاز نمود و مبلغانی را به آنجا فرستاد.<a href="#cite_note-WIckham170-135">[۱۲۵]</a> مبلغان ایرلندی بیشتر در غرب اروپا فعالیت داشتند، آن‌ها در میان سده‌های پنجم تا هفتم میلادی، نخست به انگلستان و اسکاتلند رفته و سپس پا به خاک قاره اروپا نهادند. به‌وسیلهٔٔ راهب‌هایی مانند <a href="/wiki/%DA%A9%D9%88%D9%84%D9%88%D9%85%D8%A8%D8%A7" title="کولومبا">کولومبا</a> (درگذشتهٔ ۵۹۷ م) و <a href="/w/index.php?title=%DA%A9%D9%84%D9%88%D9%85%D8%A8%D8%A7%D9%86&action=edit&redlink=1" class="new" title="کلومبان (صفحه وجود ندارد)">کلومبان</a> (درگذشتهٔ ۶۱۵ م), صومعه‌هایی برپا شدند، که در آن‌ها به یونانی و لاتین تدریس می‌شدند و کتاب‌ها و نوشتارهای دنیوی و دینی به نگارش درآورده می‌شدند.<a href="#cite_note-Colish62-136">[۱۲۶]</a> قرون وسطای آغازین شاهد پیدایش <a href="/wiki/%D8%B1%D9%87%D8%A8%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%AA_%D9%85%D8%B3%DB%8C%D8%AD%DB%8C" title="رهبانیت مسیحی">رهبانیت</a> در غرب بود. شکل و ظاهر رهبانیت اروپایی به‌وسیلهٔٔ آموزه‌ها و سنت‌هایی مشخص می‌شد که ریشه در سنت‌های <a href="/wiki/%D9%BE%D8%AF%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D8%B5%D8%AD%D8%B1%D8%A7" title="پدران صحرا">پدران صحرا</a> در <a href="/wiki/%D9%85%D8%B5%D8%B1" title="مصر">مصر</a> و <a href="/wiki/%D8%B3%D9%88%D8%B1%DB%8C%D9%87" title="سوریه">سوریه</a> داشت. بیشتر صومعه‌های اروپایی نوعی از توجهات به تجربه‌های اجتماعی و زندگی معنوی بودند که به نام <a href="/wiki/%D8%B5%D9%88%D9%85%D8%B9%D9%87%E2%80%8C%D9%86%D8%B4%DB%8C%D9%86%DB%8C" title="صومعه‌نشینی">صومعه‌نشینی</a> شناخته می‌شد، این روش به‌وسیلهٔٔ <a href="/w/index.php?title=%D9%BE%D8%A7%D8%AE%D9%88%D9%85&action=edit&redlink=1" class="new" title="پاخوم (صفحه وجود ندارد)">پاخوم</a> (درگذشتهٔ ۳۴۸ م) در سده چهارم میلادی ابداع شده بود. در سده‌های پنجم و ششم و از راه <a href="/wiki/%D9%82%D8%AF%DB%8C%D8%B3%E2%80%8C%D9%86%DA%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C" title="قدیس‌نگاری">ادبیات قدیس‌نگاری</a> همانند <a href="/wiki/%D8%A2%D9%86%D8%AA%D9%88%D9%86%DB%8C_%D8%A8%D8%B2%D8%B1%DA%AF" title="آنتونی بزرگ">زندگی آنتونی بزرگ</a>، آرمان‌های رهبانی از مصر به اروپای غربی گسترش یافت.<a href="#cite_note-Lawrence10-137">[۱۲۷]</a> <a href="/wiki/%D8%A8%D9%86%D8%AF%DB%8C%DA%A9%D8%AA_%D9%86%D8%B1%D8%B3%DB%8C%D8%A7" title="بندیکت نرسیا">بندیکت نرسیا</a> (درگذشتهٔ ۵۴۷ م)، <a href="/w/index.php?title=%D9%82%D9%88%D8%A7%D9%86%DB%8C%D9%86_%D8%B3%D9%86%D8%AA_%D8%A8%D9%86%D8%AF%DB%8C%DA%A9%D8%AA&action=edit&redlink=1" class="new" title="قوانین سنت بندیکت (صفحه وجود ندارد)">قوانین بندیکت</a> را برای رهبانیت غربی در طول سده ششم میلادی به نگارش درآورد، و جزئیات اداری و مسئولیت‌های معنوی جامعهٔ راهب‌ها که به‌وسیلهٔٔ <a href="/wiki/%D8%B1%D8%A7%D9%87%D8%A8_%D8%A8%D8%B2%D8%B1%DA%AF" title="راهب بزرگ">راهب بزرگ</a> رهبری می‌شد را مشخص کرد.<a href="#cite_note-Lawrence18-138">[۱۲۸]</a> <a href="/wiki/%D8%B1%D8%A7%D9%87%D8%A8" title="راهب">راهب‌ها</a> و صومعه‌ها اثر عمیقی بر روی زندگی مذهبی و سیاسی قرون وسطای آغازین برجای گذاشتند، در فعالیت‌ها و موارد گوناگون به عنوان معتمدان سرزمین برای خانواده‌های قدرتمند، مراکز تبلیغات و پشتیبانی سلطنتی در مناطقی که به تازگی تصرف می‌شدند، و همچنین پایگاه‌هایی برای مأموریت‌ها و تبلیغات مذهبی به‌شمار می‌آمدند.<a href="#cite_note-Wickham185-139">[۱۲۹]</a> آن‌ها اصلیترین و گاهی تنها پایگاه‌های سوادآموزی و ادبیات در منطقه بودند. در قرون وسطای آغازین، بسیاری از نسخه‌های خطی باقی‌مانده از ادبیات باستانی لاتین در صومعه‌ها رونوشت برداری شدند.<a href="#cite_note-Hamilton43-140">[۱۳۰]</a> راهب‌ها همچنین خالق و نویسندهٔ آثار تازه‌ای نیز بودند که شامل تاریخ، الهیات و موضوعات دیگر می‌شد و به وسیلهٔ نویسندگانی همانند <a href="/wiki/%D8%B3%D9%86%D8%AA_%D8%A8%DB%8C%D8%AF" title="سنت بید">سنت بید</a> (درگذشتهٔ ۷۳۵ م)، که نویسنده‌ای بومی از انگلستان شمالی در اواخر سده هفتم و اوایل سده هشتم بوده است، به نگارش درمی‌آمدند.<a href="#cite_note-Colish64-141">[۱۳۱]</a> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="هنر_و_معماری">هنر و معماری</h3>[<a href="/w/index.php?title=%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C&action=edit&section=17" title="ویرایش بخش: هنر و معماری">ویرایش</a>]</div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r35841839"><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">مقاله‌های اصلی: <a href="/wiki/%D9%87%D9%86%D8%B1_%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" title="هنر قرون وسطی">هنر قرون وسطی</a> و <a href="/w/index.php?title=%D9%85%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C_%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C&action=edit&redlink=1" class="new" title="معماری قرون وسطی (صفحه وجود ندارد)">معماری قرون وسطی</a></div><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r35841839"><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">همچنین ببینید: <a href="/w/index.php?title=%D9%87%D9%86%D8%B1_%D8%AF%D9%88%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D9%85%D9%87%D8%A7%D8%AC%D8%B1%D8%AA&action=edit&redlink=1" class="new" title="هنر دوران مهاجرت (صفحه وجود ندارد)">هنر دوران مهاجرت</a>، <a href="/w/index.php?title=%D9%87%D9%86%D8%B1_%D9%88_%D9%85%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C_%D9%BE%DB%8C%D8%B4%D8%A7-%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%B3%DA%A9&action=edit&redlink=1" class="new" title="هنر و معماری پیشا-رمانسک (صفحه وجود ندارد)">هنر و معماری پیشا-رمانسک</a>، و <a href="/w/index.php?title=%D9%87%D9%86%D8%B1_%DA%A9%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%84%D9%86%DA%98%DB%8C&action=edit&redlink=1" class="new" title="هنر کارولنژی (صفحه وجود ندارد)">هنر کارولنژی</a></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:KellsFol032vChristEnthroned.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b1/KellsFol032vChristEnthroned.jpg/220px-KellsFol032vChristEnthroned.jpg" decoding="async" width="220" height="287" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b1/KellsFol032vChristEnthroned.jpg/330px-KellsFol032vChristEnthroned.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b1/KellsFol032vChristEnthroned.jpg/440px-KellsFol032vChristEnthroned.jpg 2x" data-file-width="1484" data-file-height="1934" /></a><figcaption>صفحه ای از <a href="/wiki/%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8_%DA%A9%DB%8C%D9%84%D8%B2" title="کتاب کیلز">کتاب کیلز</a> به‌صورت <a href="/wiki/%D8%AA%D8%B0%D9%87%DB%8C%D8%A8" title="تذهیب">تذهیب</a>، تولید شده در <a href="/wiki/%D8%AC%D8%B2%D8%A7%DB%8C%D8%B1_%D8%A8%D8%B1%DB%8C%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%A7" title="جزایر بریتانیا">جزایر بریتانیا</a> در اواخر سده هشتم یا اوائل سده نهم میلادی</figcaption></figure> در فاصله بین <a href="/wiki/%D8%A8%D8%A7%D8%B2%DB%8C%D9%84%DB%8C%DA%A9%D8%A7" title="بازیلیکا">بازیلیکا</a> کنستانتین سده چهارم تا سده هشتم تعداد کمی از بناهای سنگی بزرگ ساخته شد، البته بسیاری از ساختمان‌های کوچکتر نیز در سده‌های ۶ و ۷ ساخته شدند. درآغاز سده هشتم، امپراتوری کارولینگین شکل نوینی به معماری بازیلیکا داد.<a href="#cite_note-Stalley29-142">[۱۳۲]</a> یکی از ویژگی‌های ساختمان‌های بازیلیکا داشتن جناح یا «بازوها» در طرفین است، که به‌صورت متقاطع عمود بر <a href="/wiki/%D8%B4%D8%A8%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="شبستان">شبستان</a> بلند است.<a href="#cite_note-Cosman247-143">[۱۳۳]</a> از دیگر ویژگی‌های جدید معماری مذهبی می‌توان به برج متقاطع و نمای ورودی بزرگ به کلیسا که معمولاً در انتهای غربی ساختمان قرار دارد اشاره کرد.<a href="#cite_note-Stalley49-144">[۱۳۴]</a> کارهای هنری کارولینگین برای گروه کوچکی از چهره‌های وابسته به دربار و صومعه‌ها و کلیساهایی که از آنها پشتیبانی می‌کردند، تولید شد. هنرمندان این رشته تلاشهایی برای بازگرداندن کرامت و کلاسیک‌گرایی هنر پادشاهی روم و <a href="/wiki/%D9%87%D9%86%D8%B1_%D8%A8%DB%8C%D8%B2%D8%A7%D9%86%D8%B3%DB%8C" title="هنر بیزانسی">هنر بیزانسی</a> انجام دادند، اما با این وجود تحت تأثیر هنر خاص جزایر <a href="/wiki/%D8%A8%D8%B1%DB%8C%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%A7" title="بریتانیا">بریتانیا</a> قرار داشتند. تعصب به هنر وطنی، کار برای سبک‌های زینتی ایرلندی سلتی و انگلوساکسون و اشکال مدیترانه‌ای مانند کتاب را یکپارچه کرد و معیارهای هنری بسیاری را برای بقیه دوره قرون وسطا به وجود آورد. آثار مذهبی باقیمانده از قرون اولیه، اغلب نسخه‌های <a href="/wiki/%D8%AA%D8%B0%D9%87%DB%8C%D8%A8" title="تذهیب">تذهیب</a> یا عاج‌های کنده‌کاری شده‌ای بودند که در اصل برای فلز ساخته شده بود که از آن زمان ذوب می‌شد.<a href="#cite_note-Kitzinger36-145">[۱۳۵]</a><a href="#cite_note-Henderson18-146">[۱۳۶]</a> اشیاء ساخته شده از فلزات گرانبها معتبرترین اشکال هنری بودند، اما تقریباً همه آنها به جز چند صلیب مانند صلیب لوتِر، چند مورد <a href="/wiki/%DB%8C%D8%A7%D8%AF%DA%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D9%86" title="یادگاردان">یادگاردان</a>، و آثاری مانند تدفین آنگلوساکسون در ساتون هو و <a href="/wiki/%D8%AF%D9%81%DB%8C%D9%86%D9%87" title="دفینه">دفینههای</a> گوردون از سلسله <a href="/wiki/%D9%85%D8%B1%D9%88%D9%88%D9%86%DA%98%DB%8C%E2%80%8C%D9%87%D8%A7" title="مروونژی‌ها">مروونژی‌ها</a> در فرانسه، جواهرات کوارازار ویزیگوت‌های <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D9%BE%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%A7" title="اسپانیا">اسپانیا</a> و ناگیزنتمیکلوس در نزدیکی قلمرو بیزانس، مفقود شده‌اند. مواردی که همچنان باقی مانده‌اند ازجمله سنجاق سینه، سنجاق روی شانه یا سنجاق‌های قلمی، مانند سنجاق سینه تارا – منسوب به منطقه تارا در <a href="/wiki/%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D9%84%D9%86%D8%AF" title="ایرلند">ایرلند</a> - هستند که هر کدام جزئی اصلی از زینت و آراستگی فردی برجستگان آن دوران بود.<a href="#cite_note-147">[۱۳۷]</a> کتابهای بسیار تزئین شده که بیشترشان کتاب‌های مذهبی و انجیل بودند به تعداد زیاد باقی مانده‌اند، که <a href="/wiki/%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8_%DA%A9%DB%8C%D9%84%D8%B2" title="کتاب کیلز">کتاب کیلز</a> و <a href="/wiki/%D8%A7%D9%86%D8%AC%DB%8C%D9%84_%D9%84%DB%8C%D9%86%D8%AF%DB%8C%D8%B3%D9%81%D8%A7%D8%B1%D9%86" title="انجیل لیندیسفارن">انجیل لیندیسفارن</a> از آن جمله هستند. همچنین نسخه‌های معدودی از کتاب انجیل سنت امرام از سده نهم نیز باقی مانده که جلدی ساخته شده از طلا و جواهر دارد.<a href="#cite_note-Benton41-148">[۱۳۸]</a> مجسمه‌های یادبود بزرگ مربوط به <a href="/wiki/%D9%87%D9%86%D8%B1_%D9%85%D8%B3%DB%8C%D8%AD%DB%8C" title="هنر مسیحی">هنر مسیحی</a> نیز بنظر می‌رسد در دربار <a href="/wiki/%D8%B4%D8%A7%D8%B1%D9%84%D9%85%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="شارلمانی">شارلمانی</a> پرداخته شده‌اند.<a href="#cite_note-Lasko16-149">[۱۳۹]</a> وهمچنین مجسمه‌هایی از پایان این دوره باقی مانده‌اند مانند مجسمه بزرگ به صلیب کشیدن مسیح که بنام اسقف جیرو، اسقف اعظم <a href="/wiki/%DA%A9%D9%84%D9%86" title="کلن">کلن</a>، که آن را به <a href="/wiki/%D8%A2%D9%84%D9%85%D8%A7%D9%86" title="آلمان">آلمان</a> برد به صلیب جیرو معروف شده است.<a href="#cite_note-Henderson233-150">[۱۴۰]</a> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="توسعه_فناوری_و_علوم_نظامی">توسعه فناوری و علوم نظامی</h3>[<a href="/w/index.php?title=%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C&action=edit&section=18" title="ویرایش بخش: توسعه فناوری و علوم نظامی">ویرایش</a>]</div> در دوران‌های بعدی امپراتوری روم، تحولات اصلی ارتش تلاش برای ایجاد یک نیروی سواره نظام مؤثر بود و این نیروها هر آن پیچیده‌تر می‌شدند. ایجاد سربازان کاملاً زرهی از نوع <a href="/wiki/%D8%B3%D9%88%D8%A7%D8%B1_%D8%B2%D8%B1%D9%87_%D9%BE%D9%88%D8%B4" class="mw-redirect" title="سوار زره پوش">سوار زره پوش</a> از مهم‌ترین ویژگی‌های ارتش روم در سده پنجم بود. قبایل مختلف مهاجم سربازان و نیروهای مختلفی داشتند. اول از همه مهاجمان پیاده‌نظام <a href="/wiki/%D8%A2%D9%86%DA%AF%D9%84%D9%88%D8%B3%D8%A7%DA%A9%D8%B3%D9%88%D9%86" title="آنگلوساکسون">آنگلوساکسون</a> انگلیس بودند تا <a href="/wiki/%D9%88%D9%86%D8%AF%D8%A7%D9%84%E2%80%8C%D9%87%D8%A7" title="وندال‌ها">وندال‌ها</a> و <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%D8%B2%DB%8C%DA%AF%D9%88%D8%AA%E2%80%8C%D9%87%D8%A7" title="ویزیگوت‌ها">ویزیگوت‌ها</a> که تعداد نسبتاً زیادی از سواره نظام را در ارتش خود داشتند.<a href="#cite_note-NicolleWestern28-151">[۱۴۱]</a>درابتدای دوره تهاجمات، <a href="/wiki/%D8%B1%DA%A9%D8%A7%D8%A8" title="رکاب">رکاب</a> وارد وسایل جنگی نشده بود که سودمندی <a href="/wiki/%D8%B3%D9%88%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D9%86%D8%B8%D8%A7%D9%85" class="mw-redirect" title="سواره نظام">سواره نظام</a> را به عنوان نیروهای حمله‌کننده محدود می‌کرد زیرا اعمال تمام نیرو بر اسب را ممکن نمی‌ساخت و سوارکار پشت ضرباتی که توسط حرکت اسب زده می‌شد می‌ماند.<a href="#cite_note-NicolleWestern30-152">[۱۴۲]</a> بیشترین تغییر در امور نظامی در دوره حمله، پذیرش کمان مرکب به جای کمان اولیه و ضعیف‌تر و همچنین کمان ساخت منطقه <a href="/wiki/%D8%B3%DA%A9%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="سکاستان">سکاستان</a> بود.<a href="#cite_note-NicolleWestern31-153">[۱۴۳]</a> تحول دیگر استفاده بیشتر از <a href="/w/index.php?title=%D8%AF%D8%B1%D8%A7%D8%B2_%D8%B4%D9%85%D8%B4%DB%8C%D8%B1&action=edit&redlink=1" class="new" title="دراز شمشیر (صفحه وجود ندارد)">دراز شمشیر</a> و جایگزینی پیش برنده زره‌های ورقی با جوشن و زره‌های چندلایه بود.<a href="#cite_note-NicolleWestern39-154">[۱۴۴]</a> در اوایل دوره کارولینگین اهمیت پیاده‌نظام و سواره‌های سبک همزمان با تسلط فزاینده سواره سنگین‌های <a href="/wiki/%D9%86%D8%AE%D8%A8%D9%87" title="نخبه">نخبگان</a> شروع به کاهش کرد. به‌کارگیری <a href="/wiki/%D8%AE%D8%AF%D9%85%D8%AA_%D9%88%D8%B8%DB%8C%D9%81%D9%87_%D8%B9%D9%85%D9%88%D9%85%DB%8C" title="خدمت وظیفه عمومی">خدمت وظیفه عمومی</a> از جمعیت آزاد در دوره کارولینگین کاهش یافت. اگرچه بخش اعظم ارتش‌های کارولینگین نیروی سواره بودند به نظر می‌رسد که بخش بزرگی از دوره اولیه به جای سواره‌های واقعی، پیاده‌های سواره بوده‌اند. یک استثناء <a href="/wiki/%D8%A7%D9%86%DA%AF%D9%84%D9%88%D8%B3%D8%A7%DA%A9%D8%B3%D9%88%D9%86" class="mw-redirect" title="انگلوساکسون">انگلوساکسون</a> انگلیس بود، که ارتش هنوز از سهمیه سربازگیری منطقه‌ای تشکیل شده بود، و اینها افراد آزادی بودند که به <a href="/wiki/%D9%81%DB%8C%D8%B1%D8%AF" title="فیرد">فیرد</a> معروف بودند و توسط نخبگان محلی هدایت می‌شدند.<a href="#cite_note-155">[۱۴۵]</a> در فناوری نظامی، یکی از اصلی‌ترین تغییرات بازگشت <a href="/wiki/%DA%A9%D9%85%D8%A7%D9%86_%D8%B2%D9%86%D8%A8%D9%88%D8%B1%DA%A9%DB%8C" title="کمان زنبورکی">کمان زنبورکی</a> بود، که در دوران روم شناخته شده بود و در آخرین قسمت از قرون وسطای اولیه به عنوان یک سلاح نظامی ظاهر شد.<a href="#cite_note-NicolleWestern80-156">[۱۴۶]</a> تغییر دیگر، تولید رکاب بود که باعث افزایش کارایی سواره نظام به عنوان سربازان ضربت شد. یک پیشرفت تکنولوژیکی که پیامدهایی فراتر از ارتش را داشت نیز نعل اسب بود که امکان استفاده از اسب در زمین‌های سنگی را نیز فراهم می‌کرد.<a href="#cite_note-NicolleWestern88-157">[۱۴۷]</a> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="قرون_وسطای_میانه">قرون وسطای میانه</h2>[<a href="/w/index.php?title=%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C&action=edit&section=19" title="ویرایش بخش: قرون وسطای میانه">ویرایش</a>]</div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="افزایش_قدرت_دولت‌ها">افزایش قدرت دولت‌ها</h3>[<a href="/w/index.php?title=%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C&action=edit&section=20" title="ویرایش بخش: افزایش قدرت دولت‌ها">ویرایش</a>]</div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r35841839"><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">مقاله‌های اصلی: <a href="/wiki/%D8%A7%D9%86%DA%AF%D9%84%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86_%D8%AF%D8%B1_%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" title="انگلستان در قرون وسطی">انگلستان در قرون وسطی</a>، <a href="/wiki/%D9%81%D8%B1%D8%A7%D9%86%D8%B3%D9%87_%D8%AF%D8%B1_%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" title="فرانسه در قرون وسطی">فرانسه در قرون وسطی</a>، <a href="/w/index.php?title=%D8%A2%D9%84%D9%85%D8%A7%D9%86_%D8%AF%D8%B1_%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C&action=edit&redlink=1" class="new" title="آلمان در قرون وسطی (صفحه وجود ندارد)">آلمان در قرون وسطی</a>، <a href="/wiki/%D8%A7%DB%8C%D8%AA%D8%A7%D9%84%DB%8C%D8%A7_%D8%AF%D8%B1_%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" title="ایتالیا در قرون وسطی">ایتالیا در قرون وسطی</a>، <a href="/w/index.php?title=%D8%A7%D8%B3%DA%A9%D8%A7%D8%AA%D9%84%D9%86%D8%AF_%D8%AF%D8%B1_%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C&action=edit&redlink=1" class="new" title="اسکاتلند در قرون وسطی (صفحه وجود ندارد)">اسکاتلند در قرون وسطی</a>، <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D9%BE%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%A7_%D8%AF%D8%B1_%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" title="اسپانیا در قرون وسطی">اسپانیا در قرون وسطی</a>، و <a href="/w/index.php?title=%D9%84%D9%87%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86_%D8%AF%D8%B1_%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C&action=edit&redlink=1" class="new" title="لهستان در قرون وسطی (صفحه وجود ندارد)">لهستان در قرون وسطی</a></div> قرون وسطای میانه مرحله سازنده تاریخ دولت مدرن غربی به‌شمار می‌آید. پادشاهان در فرانسه، انگلیس و اسپانیا قدرت خود را تحکیم بخشیدند و نهادهای حکومتی ماندگار را تأسیس کردند. پادشاهی‌های جدید مانند <a href="/wiki/%D9%85%D8%AC%D8%A7%D8%B1%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="مجارستان">مجارستان</a> و <a href="/wiki/%D9%84%D9%87%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="لهستان">لهستان</a>، پس از گرویدنشان به مسیحیت، به قدرت‌های اروپای مرکزی تبدیل شدند.<a href="#cite_note-Barber365-158">[۱۴۸]</a> در سده نهم در خاتمه یک سری جنگها ماگیارها تحت فرماندهی پادشاه <a href="/wiki/%D8%A2%D8%B1%D9%BE%D8%A7%D8%AF" title="آرپاد">آرپاد</a> (درگذشتهٔ ۹۰۷) در مجارستان سکنی گزیدند. پاپ، که تا مدتها به‌صورت ایدئولوژیکی خود را از پادشاهان سکولار مستقل می‌ساخت ابتدا مدعی اقتدار خود بر کل جهان مسیحیت شد. در اوائل سده سیزدهم با رهنمودهای <a href="/wiki/%D8%A7%DB%8C%D9%86%D9%88%D8%B3%D9%86%D8%AA_%D8%B3%D9%88%D9%85" class="mw-redirect" title="اینوسنت سوم">اینوسنت سوم</a> سلطنت پاپ به اوج خود رسید (پاپ ۱۲۱۶–۱۱۹۸).<a href="#cite_note-Backman262-159">[۱۴۹]</a> <a href="/wiki/%D8%AC%D9%86%DA%AF%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%B5%D9%84%DB%8C%D8%A8%DB%8C_%D8%B4%D9%85%D8%A7%D9%84%DB%8C" title="جنگ‌های صلیبی شمالی">جنگهای صلیبی شمالی</a> و پیشرفت پادشاهی‌های مسیحی و دستورها نظامی به مناطقی در بالتیک و فنلاند که قبلاً قبایل <a href="/wiki/%D9%BE%D8%A7%DA%AF%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%B3%D9%85" title="پاگانیسم">پاگانیسم</a> بودند، بسیاری از مردمان بومی را جبرا وارد فرهنگ اروپایی کرد.<a href="#cite_note-Barber371-160">[۱۵۰]</a> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Europe_mediterranean_1190.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/75/Europe_mediterranean_1190.jpg/220px-Europe_mediterranean_1190.jpg" decoding="async" width="220" height="174" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/75/Europe_mediterranean_1190.jpg/330px-Europe_mediterranean_1190.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/75/Europe_mediterranean_1190.jpg/440px-Europe_mediterranean_1190.jpg 2x" data-file-width="2293" data-file-height="1810" /></a><figcaption>اروپا و دریای مدیترانه در سال ۱۱۹۰</figcaption></figure> در دوران قرون وسطای میانی آلمان تحت حاکمیت <a href="/wiki/%D8%AF%D9%88%D8%AF%D9%85%D8%A7%D9%86_%D8%A7%D8%AA%D9%88%D9%86%DB%8C" title="دودمان اتونی">دودمان اتونی</a> بود که تلاش می‌کرد شاهزاده‌های قدرتمند حاکم بر دوک‌نشین‌ها که از دوران مهاجرت بر سرزمین‌هایشان حکم می‌رانند را تحت کنترل خود بگیرد. در سال ۱۰۲۴، سلسله سالین جایگزین آنها شدند، که جنگهایشان با پاپ، تحت فرماندهی امپراتور <a href="/wiki/%D9%87%D8%A7%DB%8C%D9%86%D8%B1%DB%8C%D8%B4_%DA%86%D9%87%D8%A7%D8%B1%D9%85" title="هاینریش چهارم">هاینریش چهارم</a> (۱۰۸۴–۱۱۰۵)، در مورد قرارهای کلیسا به عنوان بخشی از <a href="/wiki/%D9%85%D9%86%D8%A7%D9%82%D8%B4%D9%87_%D8%A7%D8%B9%D8%B7%D8%A7%DB%8C_%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%85" title="مناقشه اعطای مقام">مناقشه اعطای مقام</a> بود. جانشینان وی همچنان به مبارزه با پاپ و همچنین اشرافیت آلمان ادامه دادند.<a href="#cite_note-Backman181-161">[۱۵۱]</a> به دنبال مرگ امپراتور <a href="/wiki/%D9%87%D8%A7%DB%8C%D9%86%D8%B1%DB%8C%D8%B4_%D9%BE%D9%86%D8%AC%D9%85" title="هاینریش پنجم">هاینریش پنجم</a> (۱۱۱۱–۲۵) که بدون وارث درگذشت دوره‌ای از بی‌ثباتی شکل گرفت تا اینکه <a href="/wiki/%D9%81%D8%B1%DB%8C%D8%AF%D8%B1%DB%8C%D8%B4_%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%88%D8%B3%D8%A7" class="mw-redirect" title="فریدریش بارباروسا">فریدریش بارباروسا</a> (۱۱۵۵–۹۰) تاج و تخت امپراتوری را به دست گرفت.<a href="#cite_note-Jordan143-162">[۱۵۲]</a> اگرچه وی حکمران قاطعی بود اما مشکلات اساسی باقی مانده بود و جانشینان وی تا سده سیزدهم به مبارزه ادامه دادند. <a href="/wiki/%D9%81%D8%B1%DB%8C%D8%AF%D8%B1%DB%8C%D8%B4_%D8%AF%D9%88%D9%85%D8%8C_%D8%A7%D9%85%D9%BE%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D9%88%D8%B1_%D9%85%D9%82%D8%AF%D8%B3_%D8%B1%D9%88%D9%85" title="فریدریش دوم، امپراتور مقدس روم">فریدریش دوم</a>، <a href="/wiki/%D8%A7%D9%85%D9%BE%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D9%88%D8%B1_%D9%85%D9%82%D8%AF%D8%B3_%D8%B1%D9%88%D9%85" title="امپراتور مقدس روم">امپراتور مقدس روم</a>، نوه بارباروسا (۱۲۲۰–۱۲۵۰) که از طریق مادر نیز وارث تاج و تخت سیسیل بود مدام در جنگ با پاپ بود. دربار او به وجود اهل دانش و سکولار مشهور بود و خودش اغلب به بدعت متهم می‌شد. او و جانشینانش با دشواری‌های بسیاری روبرو شدند که از جمله <a href="/wiki/%D8%AA%D9%87%D8%A7%D8%AC%D9%85_%D9%85%D8%BA%D9%88%D9%84%E2%80%8C%D9%87%D8%A7_%D8%A8%D9%87_%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%BE%D8%A7" title="تهاجم مغول‌ها به اروپا">تهاجم مغول‌ها به اروپا</a> در اواسط سده سیزدهم بود. مغول‌ها ابتدا شاهزادگان کیوان روس را در هم شکستند و سپس در سال‌های ۱۲۴۱، ۱۲۵۹ و ۱۲۸۷ اروپای شرقی را تسخیر کردند. تحت سلسله <a href="/wiki/%DA%A9%D8%A7%D9%BE%D8%AA%DB%8C%E2%80%8C%D9%87%D8%A7" class="mw-redirect" title="کاپتی‌ها">کاپتی‌ها</a>، سلطنت فرانسه به آرامی شروع به گسترش اقتدار خود بر اشراف کرده به بیرون از <a href="/wiki/%D8%A7%DB%8C%D9%84-%D8%AF%D9%88-%D9%81%D8%B1%D8%A7%D9%86%D8%B3" title="ایل-دو-فرانس">ایل-دو-فرانس</a> گسترش یافت و در سده‌های ۱۱ و ۱۲ کنترل قسمت بیشتری از کشور را در دست گرفت.<a href="#cite_note-Backman187-163">[۱۵۳]</a> آنها در دوک نورماندی با رقیب نیرومندی روبرو شدند که در سال ۱۰۶۶ تحت فرماندهی <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%D9%84%DB%8C%D8%A7%D9%85_%DB%8C%DA%A9%D9%85_(%D8%A7%D9%86%DA%AF%D9%84%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86)" class="mw-redirect" title="ویلیام یکم (انگلستان)">ویلیام یکم</a> (دوک ۱۰۸۷ – ۱۰۳۵) انگلستان را تسخیر کرد (۱۰۸۷ – ۱۰۶۶) و وسعت امپراطوریش از کانال عبور کرد و در سال‌های باقیمانده قرون وسطی به اشکال مختلف باقی ماند. در سال ۱۰۵۹ هنگامی که <a href="/wiki/%D8%B1%D8%A7%D8%A8%D8%B1%D8%AA_%DA%AF%DB%8C%D8%B3%DA%A9%D8%A7%D8%B1%D8%AF" title="رابرت گیسکارد">رابرت گیسکارد</a> (متوفای ۱۰۸۵) در سیسیل فرود آمد و قلمروی را تأسیس کرد که بعداً <a href="/wiki/%D9%BE%D8%A7%D8%AF%D8%B4%D8%A7%D9%87%DB%8C_%D8%B3%DB%8C%D8%B3%DB%8C%D9%84" title="پادشاهی سیسیل">پادشاهی سیسیل</a> شد.<a href="#cite_note-Davies294-164">[۱۵۴]</a> نورمن‌ها نیز در سیسیل و جنوب ایتالیا مستقر شدند. در انگلستان تحت فرماندهی <a href="/wiki/%D9%BE%D8%A7%D8%AF%D8%B4%D8%A7%D9%87%D8%A7%D9%86_%D8%A2%D9%86%DA%98%D9%88%DB%8C%D9%86_%D8%A7%D9%86%DA%AF%D9%84%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="پادشاهان آنژوین انگلستان">پادشاهان آنژوین</a> هنری دوم (۱۱۸۹ – ۱۱۵۴) و پسرش <a href="/wiki/%D8%B1%DB%8C%DA%86%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%DB%8C%DA%A9%D9%85_%D8%A7%D9%86%DA%AF%D9%84%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="ریچارد یکم انگلستان">ریچارد یکم</a> (۱۱۹۹ – ۱۱۸۹) پادشاهان انگلستان بر کشور خود حاکم شدند و از طریق ازدواج هانری دوم با <a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%DB%8C%D9%86%D9%88%D8%B1_%D8%A2%DA%A9%DB%8C%D8%AA%D9%86" class="mw-redirect" title="الینور آکیتن">الینور آکیتن</a> (متوفای ۱۲۰۴) که وارث بخش اعظم جنوب فرانسه بود مناطق بزرگی از فرانسه نیز به این خانواده رسید.<a href="#cite_note-Eleanor-165">[۱۵۵]</a> برادر کوچکتر ریچارد، <a href="/wiki/%D8%AC%D8%A7%D9%86%D8%8C_%D9%BE%D8%A7%D8%AF%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D8%A7%D9%86%DA%AF%D9%84%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="جان، پادشاه انگلستان">جان، پادشاه انگلستان</a> (۱۱۹۹–۱۲۱۶) نرماندی و بقیه تصرفات شمال فرانسه را در سال ۱۲۰۴ به پادشاه فرانسه فیلیپ دوم (فرانسه) آگوستوس (۱۱۸۰–۱۲۲۳) باخت. این موضوع منجر به اختلاف بین اشراف انگلیسی شد. همزمان نیز اخاذی‌های جان برای پرداخت تلاشهای ناموفقش برای بازیابی نورماندی در سال ۱۲۱۵ منجر به منشور کبیر شد، منشوری که حقوق و امتیازات مردان آزاد در انگلیس را تأیید می‌کرد. در زمان <a href="/wiki/%D9%87%D9%86%D8%B1%DB%8C_%D8%B3%D9%88%D9%85_%D8%A7%D9%86%DA%AF%D9%84%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="هنری سوم انگلستان">هنری سوم</a> (۱۲۱۶–۷۲)، فرزند جان، امتیازات بیشتری به اشراف داده شد و قدرت سلطنت کاهش یافت. پادشاهی فرانسه همچنان در اواخر سده دوازدهم و سیزدهم میلادی به پیروزی در برابر اشراف ادامه داد و سرزمین‌های بیشتری را تحت سلطه شخص پادشاه درآورد و نهایتاً به ایجاد یک دولت سلطنتی متمرکز انجامید. در زمان <a href="/wiki/%D9%84%D9%88%DB%8C%DB%8C_%D9%86%D9%87%D9%85" class="mw-redirect" title="لویی نهم">لویی نهم</a> (۱۲۷۰–۱۲۲۶) سلطنت فرانسه در اوج جدیدی از اعتبار سلطنتی قرار گرفت، لویی دیگر در تمامی اروپا در نقش میانجیگر وارد می‌شد.<a href="#cite_note-Davies355-166">[۱۵۶]</a> در ایبریا، ایالت‌های مسیحی، که محصور در قسمت شمال غربی شبه جزیره بودند، شروع به توسعه به سمت کشورهای اسلامی در جنوب نمودند. این به دوره <a href="/wiki/%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D9%BE%D8%B3%E2%80%8C%DA%AF%DB%8C%D8%B1%DB%8C_%D8%A7%D9%86%D8%AF%D9%84%D8%B3" title="بازپس‌گیری اندلس">بازپس‌گیری اندلس</a> مشهور شد. .<a href="#cite_note-Davies345-167">[۱۵۷]</a> در حدود سال ۱۱۵۰، شمال مسیحی در پنج پادشاهی بزرگ، <a href="/wiki/%D9%BE%D8%A7%D8%AF%D8%B4%D8%A7%D9%87%DB%8C_%D9%84%D8%A6%D9%88%D9%86" title="پادشاهی لئون">پادشاهی لئون</a>، <a href="/wiki/%D9%BE%D8%A7%D8%AF%D8%B4%D8%A7%D9%87%DB%8C_%DA%A9%D8%A7%D8%B3%D8%AA%DB%8C%D9%84" class="mw-redirect" title="پادشاهی کاستیل">پادشاهی کاستیل</a>، <a href="/wiki/%D9%BE%D8%A7%D8%AF%D8%B4%D8%A7%D9%87%DB%8C_%D8%A2%D8%B1%D8%A7%DA%AF%D9%88%D9%86" title="پادشاهی آراگون">پادشاهی آراگون،</a> <a href="/wiki/%D9%BE%D8%A7%D8%AF%D8%B4%D8%A7%D9%87%DB%8C_%D9%86%D8%A7%D9%88%D8%A7%D8%B1" title="پادشاهی ناوار">پادشاهی ناوار</a> و <a href="/wiki/%D9%BE%D8%A7%D8%AF%D8%B4%D8%A7%D9%87%DB%8C_%D9%BE%D8%B1%D8%AA%D8%BA%D8%A7%D9%84" title="پادشاهی پرتغال">پادشاهی پرتغال</a> به هم پیوست.<a href="#cite_note-Barber341-168">[۱۵۸]</a>ایبری جنوبی همچنان تحت کنترل کشورهای اسلامی بود در ابتدا تحت خلافت قرطبه، اما در سال ۱۰۳۱ به تعداد قابل توجهی از کشورهای کوچکتر تجزیه شد که عنوان ملوک الطوایفی گرفتند. اینان با مسیحیان جنگیدند تا اینکه در سال‌های ۱۱۷۰ <a href="/wiki/%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%81%D8%AA_%D9%85%D9%88%D8%AD%D8%AF%D9%88%D9%86" title="خلافت موحدون">خلافت موحدون</a> حکومت متمرکز بر ایبری جنوبی را دوباره برقرار کرد.<a href="#cite_note-Barber350-169">[۱۵۹]</a> نیروهای مسیحی در اوایل سده سیزدهم دوباره پیشروی کردند و در تسخیر <a href="/wiki/%D8%B3%D9%88%DB%8C%D8%A7_(%D8%B4%D9%87%D8%B1)" class="mw-redirect" title="سویا (شهر)">سویا</a> در سال ۱۲۴۸ به اوج رسیدند.<a href="#cite_note-Barber353-170">[۱۶۰]</a> <figure class="mw-default-size mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Bayeux_Tapestry_scene44_William_Odo_Robert.jpg" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/76/Bayeux_Tapestry_scene44_William_Odo_Robert.jpg/220px-Bayeux_Tapestry_scene44_William_Odo_Robert.jpg" decoding="async" width="220" height="243" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/76/Bayeux_Tapestry_scene44_William_Odo_Robert.jpg/330px-Bayeux_Tapestry_scene44_William_Odo_Robert.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/76/Bayeux_Tapestry_scene44_William_Odo_Robert.jpg/440px-Bayeux_Tapestry_scene44_William_Odo_Robert.jpg 2x" data-file-width="2346" data-file-height="2596" /></a><figcaption>ویلیام یکم به همراه برادرش رابرت و اسقف اودو در نرماندی</figcaption></figure> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="جنگ‌های_صلیبی">جنگ‌های صلیبی</h3>[<a href="/w/index.php?title=%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C&action=edit&section=21" title="ویرایش بخش: جنگ‌های صلیبی">ویرایش</a>]</div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r35841839"><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">مقاله‌های اصلی: <a href="/wiki/%D8%AC%D9%86%DA%AF%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%B5%D9%84%DB%8C%D8%A8%DB%8C" title="جنگ‌های صلیبی">جنگ‌های صلیبی</a>، <a href="/wiki/%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D9%BE%D8%B3%E2%80%8C%DA%AF%DB%8C%D8%B1%DB%8C_%D8%A7%D9%86%D8%AF%D9%84%D8%B3" title="بازپس‌گیری اندلس">بازپس‌گیری اندلس</a>، و <a href="/wiki/%D8%AC%D9%86%DA%AF%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%B5%D9%84%DB%8C%D8%A8%DB%8C_%D8%B4%D9%85%D8%A7%D9%84%DB%8C" title="جنگ‌های صلیبی شمالی">جنگ‌های صلیبی شمالی</a></div><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r35841839"><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">همچنین ببینید: <a href="/wiki/%D8%AF%D9%88%D8%AF%D9%85%D8%A7%D9%86_%D9%85%D9%82%D8%AF%D9%88%D9%86%DB%8C%D9%87%E2%80%8C%D8%A7%DB%8C_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%D9%85%D9%BE%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%A8%DB%8C%D8%B2%D8%A7%D9%86%D8%B3" class="mw-redirect" title="دودمان مقدونیه‌ای در امپراتوری بیزانس">دودمان مقدونیه‌ای در امپراتوری بیزانس</a> و <a href="/w/index.php?title=%D8%AF%D9%88%D8%AF%D9%85%D8%A7%D9%86_%DA%A9%D9%85%D9%86%D9%86%D9%88%D8%B3_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%D9%85%D9%BE%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%A8%DB%8C%D8%B2%D8%A7%D9%86%D8%B3&action=edit&redlink=1" class="new" title="دودمان کمننوس در امپراتوری بیزانس (صفحه وجود ندارد)">دودمان کمننوس در امپراتوری بیزانس</a></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Crac_des_chevaliers_syria.jpeg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5a/Crac_des_chevaliers_syria.jpeg/220px-Crac_des_chevaliers_syria.jpeg" decoding="async" width="220" height="86" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5a/Crac_des_chevaliers_syria.jpeg/330px-Crac_des_chevaliers_syria.jpeg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5a/Crac_des_chevaliers_syria.jpeg/440px-Crac_des_chevaliers_syria.jpeg 2x" data-file-width="4015" data-file-height="1566" /></a><figcaption><a href="/wiki/%D8%AF%DA%98_%D8%B4%D9%87%D8%B3%D9%88%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="دژ شهسواران">دژ شهسواران</a> در طول جنگ‌های صلیبی و برای <a href="/wiki/%D8%B4%D9%88%D8%A7%D9%84%DB%8C%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%87%D9%88%D8%B3%D9%BE%DB%8C%D8%AA%D8%A7%D9%84%D8%B1" class="mw-redirect" title="شوالیه‌های هوسپیتالر">شوالیه‌های هوسپیتالر</a> ساخته شد.<a href="#cite_note-Fortress268-171">[۱۶۱]</a></figcaption></figure> در سده یازدهم میلادی، <a href="/wiki/%D8%A7%D9%85%D9%BE%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%B3%D9%84%D8%AC%D9%88%D9%82%DB%8C" title="امپراتوری سلجوقی">ترکان سلجوقی</a> قسمت بزرگی از خاورمیانه را تسخیر نمودند. آنان ایران را در دهه ۱۰۴۰ م، <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B1%D9%85%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="ارمنستان">ارمنستان</a> را در دهه ۱۰۶۰ م و اورشلیم را در ۱۰۷۰ م به کنترل خود درآوردند. در سال ۱۰۷۱ م سپاه ترکان موفق گردید که سپاه امپراتوری بیزانس را در <a href="/wiki/%D9%86%D8%A8%D8%B1%D8%AF_%D9%85%D9%84%D8%A7%D8%B2%DA%AF%D8%B1%D8%AF" title="نبرد ملازگرد">نبرد ملازگرد</a> شکست دهد و امپراتور بیزانس، <a href="/wiki/%D8%B1%D9%88%D9%85%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%B3_%DA%86%D9%87%D8%A7%D8%B1%D9%85" title="رومانوس چهارم">رومانوس چهارم</a> (در قدرت ۷۱–۱۰۶۸) را به اسارت درآورد. پس از این شکست، ترکان به آناتولی یورش بردند و مرکزهای اصلی جمعیتی و اقتصادی بیزانس را به تسخیر خود درآوردند و ضربه‌ای سخت بر پیکرهٔ امپراتوری وارد نمودند. اگرچه بیزانس موفق شد تا نیرویش را بازیابد اما هیچگاه دیگر نتواست که کنترل خود بر همهٔ آناتولی را برقرار نماید و بیشتر در حالت دفاعی در برابر ترکان قرار گرفت. در همین حال، ترکان نیز با مشکلات گوناگونی روبرو گردیدند؛ اورشلیم به کنترل <a href="/wiki/%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%81%D8%AA_%D9%81%D8%A7%D8%B7%D9%85%DB%8C%D8%A7%D9%86" title="خلافت فاطمیان">خلافت فاطمی</a> درآمد و جنگ‌های داخلی ادامه‌داری، قلمروشان را فرا گرفت.<a href="#cite_note-Davies332-172">[۱۶۲]</a> بیزانس نیز با قدرت نوظهور <a href="/wiki/%D8%AF%D9%88%D9%85%DB%8C%D9%86_%D8%A7%D9%85%D9%BE%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%A8%D9%84%D8%BA%D8%A7%D8%B1%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="دومین امپراتوری بلغارستان">بلغارها</a> روبرو گردید که در اواخر سده دوازدهم و سده سیزدهم به شبه‌جزیره بالکان هجوم آورده بودند.<a href="#cite_note-Davies386-173">[۱۶۳]</a> هدف نهایی جنگ‌صلیبی تسخیر <a href="/wiki/%D8%A7%D9%88%D8%B1%D8%B4%D9%84%DB%8C%D9%85" title="اورشلیم">اورشلیم</a> و بازپس‌گیری آن از مسلمانان تعیین شده بود. <a href="/wiki/%D9%86%D8%AE%D8%B3%D8%AA%DB%8C%D9%86_%D8%AC%D9%86%DA%AF_%D8%B5%D9%84%DB%8C%D8%A8%DB%8C" title="نخستین جنگ صلیبی">نخستین جنگ صلیبی</a> به‌وسیلهٔٔ پاپ <a href="/wiki/%D8%A7%D9%88%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D8%AF%D9%88%D9%85" class="mw-redirect" title="اوربان دوم">اوربان دوم</a> (پاپ ۹۹–۱۰۸۸) اعلان گشت. این جنگ در شورای کلرمونت، در سال ۱۰۹۵ م و در پاسخ به درخواست امپراتور بیزانس، <a href="/wiki/%D8%A2%D9%84%DA%A9%D8%B3%DB%8C%D9%88%D8%B3_%DB%8C%DA%A9%D9%85" title="آلکسیوس یکم">الکسیوس یکم</a> (در قدرت ۱۱۱۸–۱۰۸۱) برای کمک به رویارویی با پیشرفت روزافزون مسلمانان برپاشد. اوربان به هرکسی که نقشی را در این جنگ می‌پذیرفت، <a href="/wiki/%D8%A2%D9%85%D8%B1%D8%B2%D8%B4%E2%80%8C%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87" title="آمرزش‌نامه">آمرزش‌نامه‌ای</a> برای بخشایش گناهانشان اعطا می‌کرد. در نتیجه ده‌ها هزار نفر از مردم و از طبقات گوناگون اجتماعی از اروپا به راه افتاده و اورشلیم را در ۱۰۹۹ م به تسخیر خود درآوردند.<a href="#cite_note-MACrusades-174">[۱۶۴]</a> یکی از اقدام‌های صلیبی‌هایی که خانهٔ خود را رها و به سوی شرق به راه می‌افتادند کشتار گستردهٔ یهودیان محلی ساکن اروپا و برسر راهشان به شرق بود. این رویداد بی‌رحمانه در طول <a href="/wiki/%D9%86%D8%AE%D8%B3%D8%AA%DB%8C%D9%86_%D8%AC%D9%86%DA%AF_%D8%B5%D9%84%DB%8C%D8%A8%DB%8C" title="نخستین جنگ صلیبی">نخستین جنگ صلیبی</a> به‌وقوع پیوست، هنگامی که جوامع یهودی ساکن <a href="/wiki/%DA%A9%D9%84%D9%86" title="کلن">کلن</a>، <a href="/wiki/%D9%85%D8%A7%DB%8C%D9%86%D8%AA%D8%B3" title="ماینتس">ماینتس</a> و <a href="/wiki/%D9%88%D8%B1%D9%85%D8%B3" title="ورمس">ورمس</a> همانند جوامع ساکن در میان دو <a href="/wiki/%D8%B3%D9%86" class="mw-redirect" title="سن">رود سن</a> و <a href="/wiki/%D8%B1%D8%A7%DB%8C%D9%86_(%D8%B1%D9%88%D8%AF)" title="راین (رود)">راین</a> نابود شدند.<a href="#cite_note-Comp397-175">[۱۶۵]</a> یکی دیگر از پیامدهای جنگ‌های صلیبی، پیدایش نوع تازه‌ای از فرقه‌های رهبانی همانند <a href="/wiki/%D9%81%D8%B1%D9%82%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%86%D8%B8%D8%A7%D9%85%DB%8C_(%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9%D9%87_%D8%B1%D9%87%D8%A8%D8%A7%D9%86%DB%8C)" title="فرقه‌های نظامی (جامعه رهبانی)">فرقهِ نظامیِ</a> <a href="/wiki/%D8%B4%D9%88%D8%A7%D9%84%DB%8C%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%85%D8%B9%D8%A8%D8%AF" title="شوالیه‌های معبد">شوالیه‌های معبد</a> و <a href="/wiki/%D8%B4%D9%88%D8%A7%D9%84%DB%8C%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%87%D9%88%D8%B3%D9%BE%DB%8C%D8%AA%D8%A7%D9%84%D8%B1" class="mw-redirect" title="شوالیه‌های هوسپیتالر">هوسپیتالر</a> بود، که سبک زندگی رهبانی را به خدمات نظامی درهم آمیختند.<a href="#cite_note-Barber145-176">[۱۶۶]</a> صلیبی‌ها با برپایی <a href="/wiki/%D8%AF%D9%88%D9%84%D8%AA%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%B5%D9%84%DB%8C%D8%A8%DB%8C%D9%88%D9%86" class="mw-redirect" title="دولت‌های صلیبیون">دولت‌های صلیبی</a>، متصرفاتشان را نظم بخشیده و تثبیت نمودند. در طول سده ۱۲ و ۱۳ میلادی، نبردهای بسیاری میان آنان و امارت‌های مسلمانی که دورتادورشان را فرا گرفته بودند به‌وقوع پیوست. درخواست دولت‌های صلیبی از پاپ باعث اعلان جنگ‌های صلیبی بیشتری<a href="#cite_note-MACrusades-174">[۱۶۴]</a> همانند <a href="/wiki/%D8%AC%D9%86%DA%AF_%D8%B5%D9%84%DB%8C%D8%A8%DB%8C_%D8%AF%D9%88%D9%85" title="جنگ صلیبی دوم">جنگ صلیبی دوم</a> و <a href="/wiki/%D8%AC%D9%86%DA%AF_%D8%B5%D9%84%DB%8C%D8%A8%DB%8C_%D8%B3%D9%88%D9%85" title="جنگ صلیبی سوم">سوم</a> گردید. جنگ صلیبی سوم تلاشی بود برای بازپس‌گیری دوبارهٔ اورشلیم که چندی پیشتر و در سال ۱۱۸۷ به‌وسیلهٔٔ <a href="/wiki/%D8%B5%D9%84%D8%A7%D8%AD%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86_%D8%A7%DB%8C%D9%88%D8%A8%DB%8C" title="صلاح‌الدین ایوبی">صلاح‌الدین</a> (درگذشتهٔ ۱۱۹۳ م) تصرف گشته بود.<a href="#cite_note-Payne204-177">[۱۶۷]</a><a href="#cite_note-179">[K]</a> در سال ۱۲۰۳، هدف <a href="/wiki/%D8%AC%D9%86%DA%AF_%D8%B5%D9%84%DB%8C%D8%A8%DB%8C_%DA%86%D9%87%D8%A7%D8%B1%D9%85" title="جنگ صلیبی چهارم">جنگ صلیبی چهارم</a> از سرزمین مقدست به سوی <a href="/wiki/%D9%82%D8%B3%D8%B7%D9%86%D8%B7%D9%86%DB%8C%D9%87" title="قسطنطنیه">قسطنطنیه</a> منحرف شد و شهر در ۱۲۰۴ به تصرف صلیبی‌ها درآمد و <a href="/wiki/%D8%A7%D9%85%D9%BE%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D9%84%D8%A7%D8%AA%DB%8C%D9%86" title="امپراتوری لاتین">امپراتوری لاتین قسطنطنیه</a> ایجاد شد<a href="#cite_note-Lock156-180">[۱۶۹]</a> و موجب شد تا قدرت امپراتوری بیزانس به‌طور چشگیری از میان برود. در سال ۱۲۶۱ بیزانس توانست دوباره شهر قسطنطنیه را به تصرف خود درآورد اما دیگر نتوانست قدرت پیشین خود را که از میان رفته بود، بازیابی نماید.<a href="#cite_note-Backman299-181">[۱۷۰]</a> تا سال ۱۲۹۱ م، همهٔ دولت‌های صلیبی در سرزمین مقدس از میان برداشته شدند، اگرچه تنها، عنوان تشریفاتی <a href="/wiki/%D9%BE%D8%A7%D8%AF%D8%B4%D8%A7%D9%87%DB%8C_%D8%A7%D9%88%D8%B1%D8%B4%D9%84%DB%8C%D9%85" title="پادشاهی اورشلیم">پادشاهی اورشلیم</a> برای چندین سال دیگر در جزیرهٔ <a href="/wiki/%D9%82%D8%A8%D8%B1%D8%B3" title="قبرس">قبرس</a> باقی ماند.<a href="#cite_note-Lock122-182">[۱۷۱]</a> پاپ در کنار اعلان جنگ صلیبی برای سرزمین مقدس، جنگ‌های صلیبی دیگری نیز در اسپانیا، جنوب فرانسه و در سواحل دریای بالتیک، برپا نمود.<a href="#cite_note-MACrusades-174">[۱۶۴]</a> جنگ‌های صلیبی در اسپانیا با سلسله جنگ‌های <a href="/wiki/%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D9%BE%D8%B3%E2%80%8C%DA%AF%DB%8C%D8%B1%DB%8C_%D8%A7%D9%86%D8%AF%D9%84%D8%B3" title="بازپس‌گیری اندلس">بازپس‌گیری اندلس</a> از مسلمانان درهم‌آمیخت. گرچه شوالیه‌های معبد و هوسپیتالر در جنگ‌های اسپانیا نیز شرکت نمودند اما فرقه‌های نظامی مشابهی نیز در اسپانیا به‌وجود آمدند، بیشتر این فرقه‌ها که در اوایل سده دوازدهم به‌وجود آمدند انشعابی از دو فرقهٔ اصلی <a href="/w/index.php?title=%D9%81%D8%B1%D9%82%D9%87_%DA%A9%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AA%D8%B1%D8%A7%D9%88%D8%A7&action=edit&redlink=1" class="new" title="فرقه کالاتراوا (صفحه وجود ندارد)">کالاتراوا</a> و <a href="/w/index.php?title=%D9%81%D8%B1%D9%82%D9%87_%D8%B3%D8%A7%D9%86%D8%AA%DB%8C%D8%A7%DA%AF%D9%88&action=edit&redlink=1" class="new" title="فرقه سانتیاگو (صفحه وجود ندارد)">سانتیاگو</a> محسوب می‌شدند.<a href="#cite_note-Lock205-183">[۱۷۲]</a> گرچه اروپای شمالی تا پس از سده یازدهم، خارج از حوزهٔ نفوذ مسیحیت قرارداشت اما به محل درگیری جنگ‌های صلیبی شمالی از سده دوازدهم تا سده چهاردهم بدل شد. این جنگ صلیبی نیز باعث پیدایش چندین فرقهٔ نظامی دیگر همانند <a href="/w/index.php?title=%D8%A8%D8%B1%D8%A7%D8%AF%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D8%B4%D9%85%D8%B4%DB%8C%D8%B1_%D9%84%DB%8C%D9%88%D9%88%D9%86%DB%8C%D8%A7%DB%8C%DB%8C&action=edit&redlink=1" class="new" title="برادران شمشیر لیوونیایی (صفحه وجود ندارد)">فرقه برادران شمشیر</a> گردید. فرقه دیگری نیز به نام <a href="/wiki/%D8%B4%D9%88%D8%A7%D9%84%DB%8C%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%AA%D8%AA%D9%88%D9%86%DB%8C%DA%A9" title="شوالیه‌های تتونیک">شوالیه‌های تتونیک</a>، نیز اگرچه در میان دولت‌های صلیبی سرزمین مقدس تشکیل گردید اما پس از سال ۱۲۲۵ م، بیشتر فعالیت‌هایش را متوجه کناره‌های بالتیک نمود و در ۱۳۰۹ م، مرکز فرماندهی‌اش را به شهر <a href="/wiki/%D9%85%D8%A7%D9%84%D8%A8%D9%88%D8%B1%DA%A9_(%D8%AF%DA%98)" title="مالبورک (دژ)">مالبورک</a> در <a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D8%B3" title="پروس">پروس</a> انتقال داد.<a href="#cite_note-Lock213-184">[۱۷۳]</a> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="جامعه_و_زندگی_اقتصادی">جامعه و زندگی اقتصادی</h3>[<a href="/w/index.php?title=%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C&action=edit&section=22" title="ویرایش بخش: جامعه و زندگی اقتصادی">ویرایش</a>]</div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r35841839"><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">اطلاعات بیشتر: <a href="/w/index.php?title=%DA%A9%D8%B4%D8%A7%D9%88%D8%B1%D8%B2%DB%8C_%D8%AF%D8%B1_%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C&action=edit&redlink=1" class="new" title="کشاورزی در قرون وسطی (صفحه وجود ندارد)">کشاورزی در قرون وسطی</a></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Cleric-Knight-Workman.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cd/Cleric-Knight-Workman.jpg/220px-Cleric-Knight-Workman.jpg" decoding="async" width="220" height="217" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cd/Cleric-Knight-Workman.jpg/330px-Cleric-Knight-Workman.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cd/Cleric-Knight-Workman.jpg/440px-Cleric-Knight-Workman.jpg 2x" data-file-width="1278" data-file-height="1262" /></a><figcaption>تصویر تذهیب فرانسوی قرون وسطایی از سه طبقه اجتماعی قرون وسطایی: نمازگزاران (<a href="/wiki/%D8%B1%D9%88%D8%AD%D8%A7%D9%86%DB%8C_(%D8%B9%D9%86%D9%88%D8%A7%D9%86)" class="mw-redirect" title="روحانی (عنوان)">روحانی</a>)، آنها که جنگ‌ها را به پیش می‌برند (<a href="/wiki/%D8%B4%D9%88%D8%A7%D9%84%DB%8C%D9%87" title="شوالیه">شوالیه</a>)، و آنهایی که کار می‌کنند (<a href="/wiki/%D8%AE%D8%B1%D8%AF%D9%87%E2%80%8C%D8%AF%D9%87%D9%82%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%D9%BE%DB%8C%D8%B4%D9%87" class="mw-redirect" title="خرده‌دهقان‌پیشه">خرده‌دهقان‌پیشه</a>).<a href="#cite_note-Whitton134-185">[۱۷۴]</a>رابطه بین این طبقات توسط فئودالیسم (<a href="/wiki/%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%A8%E2%80%8C%D8%B1%D8%B9%DB%8C%D8%AA%DB%8C" title="ارباب‌رعیتی">ارباب‌رعیتی</a>) و <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%A8_%D9%85%D9%86%D8%B4%DB%8C" class="mw-redirect" title="ارباب منشی">ارباب منشی</a> اداره می‌شد.<a href="#cite_note-Gainty352-186">[۱۷۵]</a></figcaption></figure> قرون وسطای میانه یک دوره گسترش عظیم جمعیت بود. رشد جمعیت اروپا بین سالهای ۱۰۰۰ تا ۱۳۴۷ از ۳۵ تا ۸۰ میلیون تخمین زده می‌شد. گرچه دلیل اصلی ان نامشخص است اما مواردی همچون ارتقاء فنون کشاورزی، کم شدن برده داری، آب و هوای معتدل تر، و متوقف شدن تهاجمات و اشغال توسط نیروهای بیگانه از عمده دلایل می‌توانند باشند،<a href="#cite_note-Jordan5-187">[۱۷۶]</a><a href="#cite_note-Backman156-188">[۱۷۷]</a> تا ۹۰ در صد جمعیت اروپا همچنان دهقانان روستایی باقی ماندند. بسیاری دیگر ساکن مزارع دور افتاده نبوده بلکه در جوامع کوچک جمع شدند؛ که ده و روستا نامیده می‌شدند.<a href="#cite_note-Backman156-188">[۱۷۷]</a> این روستائیان اغلب وابسته به اربابان نجبا بودند و در سیستم <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%A8_%D9%85%D9%86%D8%B4%DB%8C" class="mw-redirect" title="ارباب منشی">ارباب منشی</a> به آنها کرایه یا خدمات بدهکار بودند؛ لذا اندک روستائیان در این دوره، یا بعد از ان، آزاد بودند که آنها نیز بیشتر در مناطق جنوب <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%BE%D8%A7" title="اروپا">اروپا</a> بودند تا درشمال.<a href="#cite_note-Backman164-189">[۱۷۸]</a> پاکسازی مناطق جنگلی و تبدیل آنها به زمین‌های قابل کشت با دادن تشویق به دهقانانی که در آنها ساکن می‌شدند نیز زمینه ای برای ازدیاد جمعیت شد.<a href="#cite_note-Epstein52-190">[۱۷۹]</a> سیستم باز کشاورزی مبتنی بر <a href="/wiki/%D8%B1%D8%B9%DB%8C%D8%AA_%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C" class="mw-redirect" title="رعیت داری">رعیت داری</a> در بیشتر مناطق <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%BE%D8%A7" title="اروپا">اروپا</a>، به‌خصوص در اروپای شمال غربی و مرکزی متداول شد.<a href="#cite_note-Pounds166-191">[۱۸۰]</a> این جوامع کشاورزی سه ویژگی پایه داشتند: دارایی‌های فردی دهقانان به شکل باریکه‌هایی از زمین در زمین‌های مختلف ارباب پراکنده بودند. برای حفظ باروری خاک محصولات از سال به سال چرخانده می‌شدند؛ و زمین‌های مشترک برای چرای گله‌ها و دیگر مصارف استفاده می‌شدند. بعضی مناطق از یک سیستم سه میدانی چرخش محصول استفاده می‌کردند. بقیه همان سیستم دو میدانی را نگه داشته بودند.<a href="#cite_note-Agri-192">[۱۸۱]</a> بخش‌های دیگر جامعه شامل <a href="/wiki/%D9%86%D8%AC%DB%8C%D8%A8_%D8%B2%D8%A7%D8%AF%DA%AF%DB%8C" class="mw-redirect" title="نجیب زادگی">نجیب‌زادگان</a>، روحانیون و شهروندان عام بود. نجیب‌زادگان چه افراد عنوان دار و چه <a href="/wiki/%D8%B4%D9%88%D8%A7%D9%84%DB%8C%D9%87" title="شوالیه">شوالیه‌ها</a> هردو دهقانان و رعیت‌ها را استثمار می‌کردند. گرچه آنها خود صاحبان زمین نبودند اما تحت نظام <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%A8%E2%80%8C%D8%B1%D8%B9%DB%8C%D8%AA%DB%8C" title="ارباب‌رعیتی">ارباب‌رعیتی</a> این حق را داشتند که از درآمد رعیت یا زمین‌های دیگر برداشت کنند. در سده‌های یازدهم و دوازدهم، این زمین‌ها یا <a href="/wiki/%D8%AA%DB%8C%D9%88%D9%84_(%D8%A7%D9%85%D9%84%D8%A7%DA%A9)" title="تیول (املاک)">تیول</a> موروثی شد و آنچنانکه در اوائل قرون وسطی بود دیگر قابل تقسیم بین تمامی ورثه نبود و لذا بیشتر تیول و زمین به پسر بزرگتر می‌رسید.<a href="#cite_note-Barber37-193">[۱۸۲]</a> برتری اشرافیت بر حسب عواملی همچون کنترلش بر زمین بود. نیروی نظامیش به صورت <a href="/wiki/%D8%B3%D9%88%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D9%86%D8%B8%D8%A7%D9%85_%D8%B3%D9%86%DA%AF%DB%8C%D9%86" class="mw-redirect" title="سواره نظام سنگین">سواره نظام سنگین</a> ، کنترل بر قلعه‌ها و مصونیت‌های متعددش از پرداخت مالیات یا دیگر خراج‌ها بود. در پاسخ به اخلال‌های زمان و برای حفاظت در مقابل مهاجمان و داشتن دفاع اربابان در مقابل رقبایشان، قلعه‌ها که ابتدا از چوب بودند در سده‌های نهم و دهم با سنگ ساخته شدند. کنترل <a href="/wiki/%D9%82%D9%84%D8%B9%D9%87" title="قلعه">قلعه</a> به اشراف اجازه سرپیچی از شاهان و دیگر اربابان را می‌داد.<a href="#cite_note-Davies311-194">[۱۸۳]</a> اشراف طبقه‌بندی خود را داشتند، پادشاهان و بالاترین لایه‌های اشراف تعداد کثیری از مردم عادی و و بخش‌های وسیعی از زمین، و ایضاً اشراف پایین‌تر را در کنترل خود داشتند. در زیر دست آنها اشراف پایین‌تر بر قطعات کوچکتر زمین و افراد معدودتری تسلط داشتند. آنها زمین را کنترل می‌کردند اما صاحب ان نبودند وخود نیز در خدمت اشراف بالاتر بودند.<a href="#cite_note-Singman8-195">[۱۸۴]</a> روحانیون بر دودسته تقسیم می‌شدند. روحانیون سکولار که در دنیا زندگی می‌کردند، و روحانیون عامه که تحت یک نظام مذهبی زندگی می‌کردند و معمولاً تارک دنیا و راهب بودند.<a href="#cite_note-Hamilton33-196">[۱۸۵]</a> در طول قرون وسطی راهبان بخش بسیار کمی از جمعیت و حتی کمتر از یک در صد باقی ماندند.<a href="#cite_note-Daily143-197">[۱۸۶]</a> بیشتر روحانیون عادی از اشراف بیرون کشیده می‌شدند. این طبقه اجتماعی به عنوان زمینه عضوگیری برای سطوح بالای روحانیت سکولار خدمت می‌کرد. کاهنان محلی <a href="/wiki/%D9%82%D8%B5%D8%A8%D9%87" title="قصبه">قصبه</a> اغلب از طبقه دهقانان بیرون کشیده می‌شدند.<a href="#cite_note-Barber33-198">[۱۸۷]</a> شهروندان عادی در موقعیتی تقریباً غیرمعمول قرار داشتند، زیرا که آنها در تقسیم سه دسته سنتی جامعه به اشراف، روحانیت و دهقانان جای نمی‌گرفتند. در طول سده‌های دوازدهم و سیزدهم، با گسترش شهرها و ایجاد مراکز جدید جمعیت صفوف شهرنشینان بسیار گسترش یافت<a href="#cite_note-Barber48-199">[۱۸۸]</a> اما در طول قرون وسطی، جمعیت شهرها احتمالاً هرگز از ۱۰ درصد از کل جمعیت تجاوز نمی‌کرد.<a href="#cite_note-Daily171-200">[۱۸۹]</a> یهودیان نیز در این دوره در سراسر اروپا گسترش یافته بودند. در سده‌های ۱۱ و ۱۲ جوامعی در <a href="/wiki/%D8%A2%D9%84%D9%85%D8%A7%D9%86" title="آلمان">آلمان</a> و <a href="/wiki/%D8%A7%D9%86%DA%AF%D9%84%DB%8C%D8%B3" class="mw-redirect" title="انگلیس">انگلیس</a> به وجود آمدند، اما یهودیان اسپانیایی که مدت‌ها در اسپانیا تحت حاکمیت مسلمانان ساکن بودند، حالا تحت حکومت مسیحیان و فشار فزاینده‌ای برای تغییر به مسیحیت قرار گرفتند.<a href="#cite_note-201">[۱۹۰]</a> یهودیان از آنجا که اجازه تملک زمین یا دهقان را نداشتند اغلب مجبور به سکونت در شهرها بودند. علاوه بر یهودیان، غیر مسیحیان دیگری نیز در حواشی اروپا می‌زیستند که از آن جمله اسلاوهای بت‌پرست در اروپای شرقی و مسلمانان در اروپای جنوبی بودند.<a href="#cite_note-Daily13-202">[۱۹۱]</a> <a href="/wiki/%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%86_%D8%AF%D8%B1_%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" title="زنان در قرون وسطی">زنان در قرون وسطی</a> رسماً تابع مرد بودند، خواه آن مرد پدر، شوهر یا خویشاوندان دیگر باشند. بیوه‌ها اغلب اجازه کنترل بر زندگی خودشان به آنها داده می‌شد، اما در محدودیت‌های اعمال شده قانونی بودند. کار زنان به‌طور کلی شامل کارهای خانگی یا سایر کارهای داخلی بود. زنان دهقان معمولاً مسئول کارهای خانه، نگهداری از بچه، در کنار باغبانی و دامداری در نزدیکی خانه بودند. آنها همچنین می‌توانستند با کارهایی از قبیل نخ‌ریسی بردرآمد خانوار بیفزایند. در زمان برداشت محصول از آنها خواسته می‌شد در کار در مزرعه کمک کنند.<a href="#cite_note-Daily14-203">[۱۹۲]</a> زنان شهری همچون زنان دهقان مسئول کارهای خانه بودند. آنها همچنین می‌توانستند در کار تجارت هم وارد شوند. اما چه تجارت‌هایی بر روی زنان گشوده بود از کشور به کشور و در زمانهای مختلف فرق می‌کرد.<a href="#cite_note-Daily177-204">[۱۹۳]</a> زنان اشراف مسئول امور خانه بودند و بعضاً در غیاب اقوام مذکر می‌توانستند اداره املاک را نیز به‌دست گیرند. اما آنها در شرکت در کارهای نظامی و امورات دولتی محدودیت داشتند. کلیسا نیز تنها نقشی که برای زنان قائل بود راهبه شدن بود زیرا زنان نمی‌توانستند کشیش شوند. <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Petrus_alphonsi_dialogues.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/84/Petrus_alphonsi_dialogues.jpg/220px-Petrus_alphonsi_dialogues.jpg" decoding="async" width="220" height="278" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/84/Petrus_alphonsi_dialogues.jpg/330px-Petrus_alphonsi_dialogues.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/84/Petrus_alphonsi_dialogues.jpg/440px-Petrus_alphonsi_dialogues.jpg 2x" data-file-width="1510" data-file-height="1910" /></a><figcaption>تصویری بجا مانده از سده سیزدهم، یک یهودی (با کلاه بلند یهودی) و پطرس آلونسی مسیحی، در حال مذاکره</figcaption></figure> درشمال و مرکز <a href="/wiki/%D8%A7%DB%8C%D8%AA%D8%A7%D9%84%DB%8C%D8%A7" title="ایتالیا">ایتالیا</a> و در <a href="/wiki/%D9%81%D9%84%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%B1" title="فلاندر">فلاندر</a> به‌وجود آمدن شهرهایی که تا حدودی خود مختار بودند باعث رشد اقتصادی شد و زمینه را برای انواع جدید انجمن‌های صنفی ایجاد کرد. شهرهای تجاری در سواحل دریای بالتیک وارد قراردادهایی شدند که <a href="/wiki/%D9%87%D8%A7%D9%86%D8%B2%D8%A7" class="mw-redirect" title="هانزا">هانزا</a> خوانده می‌شدند و چند <a href="/wiki/%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%AF%D8%B1%DB%8C%D8%A7%DB%8C%DB%8C" title="جمهوری دریایی">جمهوری دریایی</a> مانند <a href="/wiki/%D9%88%D9%86%DB%8C%D8%B3" class="mw-redirect" title="ونیس">ونیس</a>، <a href="/wiki/%D8%AC%D9%86%D9%88%D8%A7" class="mw-redirect" title="جنوا">جنوا</a> و <a href="/wiki/%D9%BE%DB%8C%D8%B2%D8%A7" title="پیزا">پیزا</a> تجارتشان را در طول مدیترانه توسعه دادند. ایجاد و توسعه <a href="/wiki/%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%A7%D8%B1_%D9%85%DA%A9%D8%A7%D8%B1%D9%87" title="بازار مکاره">بازار مکارههای</a> بزرگ در شمال فرانسه، در دوران قرون وسطی، زمینه را برای تجارت بازرگانان ایتالیایی و آلمانی با یکدیگر و همچنین با تجار محلی فراهم نمود.<a href="#cite_note-Epstein81-205">[۱۹۴]</a> در اواخر سده سیزدهم میلادی مسیرهای جدیدی به سمت خاور دور ساخته و گشوده شد که با کتاب <a href="/wiki/%D8%B3%D9%81%D8%B1%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%85%D8%A7%D8%B1%DA%A9%D9%88_%D9%BE%D9%88%D9%84%D9%88" title="سفرهای مارکو پولو">سفرهای مارکو پولو</a> که توسط یکی از بازرگانان بنام <a href="/wiki/%D9%85%D8%A7%D8%B1%DA%A9%D9%88_%D9%BE%D9%88%D9%84%D9%88" title="مارکو پولو">مارکو پولو</a> (درگذشتهٔ ۱۳۲۴)<a href="#cite_note-Barber60-206">[۱۹۵]</a> نوشته شده بود به شهرت رسید. علاوه بر فرصت‌ها برای تبادلات تجاری، پیشرفت در کشاورزی و صنعت نیز امکان محصول بیشتر را فراهم آورد که این خودش راه را برای گسترش شبکه‌های تجاری باز نمود. بالا گرفتن تجارت شیوه‌های جدیدی برای کار با پول آورد، و سکه‌های طلا بار دیگر در اروپا، ابتدا در ایتالیا و سپس در فرانسه و بعد در بقیه کشورها دوباره ضرب شد. فرم‌های جدید قراردادهای تجاری به‌وجود آمد که ریسکی مشترک برای بازرگانان بود. شیوه‌های حسابداری نوین و بخشا در استفاده از <a href="/wiki/%D8%AD%D8%B3%D8%A7%D8%A8%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C_%D8%AF%D9%88%D8%B7%D8%B1%D9%81%D9%87" title="حسابداری دوطرفه">حسابداری دوطرفه</a> به وجود آمد. <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B9%D8%AA%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87" title="اعتبارنامه">اعتبارنامه</a> نیز پدیدار شد و انتقال پول به‌صورت ساده‌تر را فراهم کردند.<a href="#cite_note-Barber74-207">[۱۹۶]</a> <div style="clear:both;"></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="اخلاق_و_زندگی_فکری">اخلاق و زندگی فکری</h3>[<a href="/w/index.php?title=%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C&action=edit&section=23" title="ویرایش بخش: اخلاق و زندگی فکری">ویرایش</a>]</div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r35841839"><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">مقاله‌های اصلی: <a href="/wiki/%D8%B1%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86%D8%B3_%D8%B3%D8%AF%D9%87_%D8%AF%D9%88%D8%A7%D8%B2%D8%AF%D9%87%D9%85" title="رنسانس سده دوازدهم">رنسانس سده دوازدهم</a>، <a href="/wiki/%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D9%87_%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" title="فلسفه قرون وسطی">فلسفه قرون وسطی</a>، <a href="/wiki/%D8%A7%D8%AF%D8%A8%DB%8C%D8%A7%D8%AA_%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" title="ادبیات قرون وسطی">ادبیات قرون وسطی</a>، <a href="/w/index.php?title=%D8%B4%D8%B9%D8%B1_%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C&action=edit&redlink=1" class="new" title="شعر قرون وسطی (صفحه وجود ندارد)">شعر قرون وسطی</a>، و <a href="/w/index.php?title=%D9%BE%D8%B2%D8%B4%DA%A9%DB%8C_%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C_%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%BE%D8%A7%DB%8C_%D8%BA%D8%B1%D8%A8%DB%8C&action=edit&redlink=1" class="new" title="پزشکی قرون وسطی اروپای غربی (صفحه وجود ندارد)">پزشکی قرون وسطی اروپای غربی</a></div> تحولات فلسفه و الهیات در سده یازدهم باعث افزایش فعالیت‌های فکری شد. بین <a href="/wiki/%D9%88%D8%A7%D9%82%D8%B9%E2%80%8C%DA%AF%D8%B1%D8%A7%DB%8C%DB%8C_%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%DB%8C" title="واقع‌گرایی فلسفی">واقع‌گرایان فلسفی</a> و <a href="/wiki/%D9%86%D8%A7%D9%85%E2%80%8C%DA%AF%D8%B1%D8%A7%DB%8C%DB%8C" title="نام‌گرایی">نام‌گرایان</a> بر سر مفهوم «متافیزیک» بحث به وجود آمد. با کشف مجدد <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B1%D8%B3%D8%B7%D9%88" title="ارسطو">ارسطو</a> و تأکید او بر <a href="/wiki/%D8%AA%D8%AC%D8%B1%D8%A8%D9%87%E2%80%8C%DA%AF%D8%B1%D8%A7%DB%8C%DB%8C" title="تجربه‌گرایی">تجربه‌گرایی</a> و <a href="/wiki/%D8%AE%D8%B1%D8%AF%DA%AF%D8%B1%D8%A7%DB%8C%DB%8C" title="خردگرایی">خردگرایی</a>، انگیزش به مباحثات فلسفی ایجاد شد. محققانی مانند <a href="/wiki/%D9%BE%DB%8C%D8%B1_%D8%A2%D8%A8%D9%84%D8%A7%D8%B1" title="پیر آبلار">پیر آبلار</a> (درگذشتهٔ ۱۱۴۲) و پیتر لومبارد (درگذشتهٔ۱ ۱۶۴) منطق ارسطویی را به الهیات معرفی کردند. در اواخر سده یازدهم و اوایل سده دوازدهم، گسترش مدارس کلیسای جامع در سراسر غرب اروپا نشانه‌ای از تغییر آموختن از صومعه به کلیساها و شهرها بود.<a href="#cite_note-Backman232-208">[۱۹۷]</a> مدارس کلیسای جامع نیز به نوبه خود با دانشگاه‌های نخستین، که در شهرهای بزرگ اروپا تأسیس می‌شدند، جایگزین شدند.<a href="#cite_note-Backman247-209">[۱۹۸]</a> فلسفه و الهیات در اسکولاستیک (<a href="/wiki/%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D9%87_%D9%85%D8%AF%D8%B1%D8%B3%DB%8C" title="فلسفه مدرسی">فلسفه مدرسی</a>) ذوب شدند. بدین ترتیب، دانشمندان سده دوازدهم و سیزدهم تلاش می‌کردند تا متون جامع، و برجسته‌ترین آنها ارسطو را با کتاب مقدس آشتی دهند. این جنبش که سعی در استفاده از یک رویکرد سیستماتیک به حقیقت و عقل داشت در اندیشه <a href="/wiki/%D8%AA%D9%88%D9%85%D8%A7%D8%B3_%D8%A2%DA%A9%D9%88%DB%8C%D9%86%D8%A7%D8%B3" title="توماس آکویناس">توماس آکویناس</a> (درگذشتهٔ ۱۲۷۴)، که <a href="/wiki/%D9%85%D8%AF%D8%AE%D9%84_%D8%A7%D9%84%D9%87%DB%8C%D8%A7%D8%AA" title="مدخل الهیات">مدخل الهیات</a> یا خلاصه الهیات را نوشت، به اوج رسید.<a href="#cite_note-210">[۱۹۹]</a> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Richard_of_Wallingford.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bd/Richard_of_Wallingford.jpg/220px-Richard_of_Wallingford.jpg" decoding="async" width="220" height="233" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bd/Richard_of_Wallingford.jpg/330px-Richard_of_Wallingford.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bd/Richard_of_Wallingford.jpg/440px-Richard_of_Wallingford.jpg 2x" data-file-width="708" data-file-height="750" /></a><figcaption>یک محقق قرون وسطی مشغول اندازه‌گیری‌های دقیق - نقاشی سده چهاردهم</figcaption></figure> <a href="/wiki/%D8%B4%D9%88%D8%A7%D9%84%DB%8C%D9%87%E2%80%8C%DA%AF%D8%B1%DB%8C" title="شوالیه‌گری">شوالیه‌گری</a>، اخلاق و <a href="/wiki/%D8%B9%D8%B4%D9%82_%D8%B4%D9%87%D8%B3%D9%88%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%87" title="عشق شهسوارانه">عشق شهسوارانه</a> در دربارهای سلطنتی و در بین اشراف رواج یافت. این فرهنگ البته به زبانهای محلی، و نه لاتین، بیان می‌شد و شامل اشعار، داستان‌ها، افسانه‌ها و آهنگ‌های عامیانه‌ای بود که توسط تروبادورها یا خنیاگران سیار پخش می‌شد. اغلب این داستان‌ها به صورت ترانه و آوازهای اعمال بزرگ نوشته می‌شدند که از ان جمله <a href="/wiki/%D8%B3%D8%B1%D9%88%D8%AF_%D8%B1%D9%88%D9%84%D8%A7%D9%86" title="سرود رولان">سرود رولان</a> و سرود <a href="/wiki/%D9%87%DB%8C%D9%84%D8%AF%D9%87%D8%A8%D8%B1%D9%86%D8%AF" title="هیلدهبرند">هیلدهیرند</a> بودند. در همین راستا تاریخ‌های سکولار و مذهبی نیز تولید شدند. <a href="/wiki/%D8%AC%D9%81%D8%B1%DB%8C_%D9%85%D8%A7%D9%86%D9%85%D9%88%D8%AB" title="جفری مانموث">جفری مانموث</a> (۱۱۵۵ پس از میلاد) هیستوریا رگوم بریتانیه (<a href="/wiki/%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DA%86%D9%87_%D9%BE%D8%A7%D8%AF%D8%B4%D8%A7%D9%87%D8%A7%D9%86_%D8%A8%D8%B1%DB%8C%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%A7" title="تاریخچه پادشاهان بریتانیا">تاریخچه پادشاهان بریتانیا</a>) را که مجموعه‌ای از داستان‌ها و افسانه‌های <a href="/wiki/%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D8%A2%D8%B1%D8%AA%D9%88%D8%B1" title="شاه آرتور">شاه آرتور</a> بود به تصنیف درآورد. آثار دیگر نیز هر یک به وضوح تاریخچه‌ای بودند، مانند آثار اوتو فون فرایزینگ (درگذشتهٔ ۱۱۵۸) توضیح بتفصیل اعمال امپراتور فردریک بارباروسا یا ویلیام مالمزبری (۱۱۴۳ پس از میلاد) که تاریخچه پادشاهان انگلستان را تولید کرد. مطالعه حقوق در سده دوازده به پیش رفت. هم قانون سکولار و هم <a href="/wiki/%D9%82%D8%A7%D9%86%D9%88%D9%86_%DA%A9%D9%84%DB%8C%D8%B3%D8%A7%DB%8C%DB%8C" title="قانون کلیسایی">قانون کلیسایی</a>، یا قانون روحانیون، در قرون وسطی مورد مطالعه قرار گرفت. قانون سکولار یا همان قانون رومی با کشف کورپوس یوریس چیویلیس (<a href="/wiki/%D8%A8%D8%AF%D9%86%D9%87_%D9%82%D8%A7%D9%86%D9%88%D9%86_%D9%85%D8%AF%D9%86%DB%8C" title="بدنه قانون مدنی">بدنه قانون مدنی</a>) در سده یازدهم بسیار پیشرفت کرد. قانون سکولار تا سال ۱۱۰۰ در <a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%DA%AF%D8%A7%D9%87_%D8%A8%D9%88%D9%84%D9%88%D9%86%DB%8C%D8%A7" title="دانشگاه بولونیا">دانشگاه بولونیا</a> تدریس می‌شد. این امر منجر به ثبت و استاندارد کردن کدهای قانونی در سراسر اروپای غربی شد. قانون کلیسا نیز مورد مطالعه قرار گرفت. در حدود سال ۱۱۴۰ یک راهب به نام گراتیان که یکی از استادان بولونیا بود کتابی از مجموعه قوانین کلیسایی را تألیف کرد که بعداً به متن استاندارد قانون کلیسا تبدیل شد.<a href="#cite_note-Backman237-211">[۲۰۰]</a> از جمله نتایج تأثیر یونان و اسلام در این دوره از تاریخ اروپا جایگزین شدن <a href="/wiki/%D8%B9%D8%AF%D8%AF%D9%86%D9%88%DB%8C%D8%B3%DB%8C_%D8%B1%D9%88%D9%85%DB%8C" class="mw-redirect" title="عددنویسی رومی">عدد نویسی رومی</a> با اعداد <a href="/wiki/%D8%AF%D9%87%E2%80%8C%D8%AF%D9%87%DB%8C" title="ده‌دهی">ده دهی</a> (اعشاری) نظام <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B1%D8%B2%D8%B4_%D9%85%DA%A9%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="ارزش مکانی">ارزش مکانی</a> و همچنین به وجود آمدن مبحث جبر بود که ریاضیات باز هم پیشرفته‌تری را به ارمغان آورد. با ترجمه <a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AC%D8%B3%D8%B7%DB%8C" title="المجسطی">المجسطی</a> <a href="/wiki/%D8%A8%D8%B7%D9%84%D9%85%DB%8C%D9%88%D8%B3" title="بطلمیوس">بطلمیوس</a> از یونانی به لاتین در اواخر سده ۱۲ <a href="/wiki/%D8%A7%D8%AE%D8%AA%D8%B1%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C" title="اخترشناسی">اخترشناسی</a> نیز پیشرفت یافت. علم طب نیز مورد مطالعه قرار گرفت مخصوصاً در جنوب ایتالیا که طب اسلامی بر مدرسه سالرنو تأثیر گذارد.<a href="#cite_note-Backman241-212">[۲۰۱]</a> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="کودکان">کودکان</h3>[<a href="/w/index.php?title=%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C&action=edit&section=24" title="ویرایش بخش: کودکان">ویرایش</a>]</div> در قیاس با دوران نوین، یکی از مشخصات بارز قرون وسطی بی‌توجهی به کوکان بود. ابراز احساسات نسبت به کودکان به ندرت در ادبیات، هنر و سایر اسناد به چشم می‌خورد. با وجود این که دوران کودکی <a href="/wiki/%D9%85%D8%B3%DB%8C%D8%AD" title="مسیح">مسیح</a>، عموماً در آغوش مادر، به کرات به تصویر کشیده شده است اما تا پیش از میانه سده چهاردهم شکل نگهداری او در دستان <a href="/wiki/%D9%85%D8%B1%DB%8C%D9%85" title="مریم">مریم</a> مهربانانه به نظر نمی‌رسد. در این تصاویر مادر با بی‌علاقگی کودک را دور از خود نگاه داشته است. در مواردی نیز کودک کاملاً عریان و بدون پوشش به تنهایی روی زمین است؛ درحالی‌که مادر بی‌لبخند به او خیره است. احساس مادرانگی زنان در جامعه با چنین شمایلی از مریم و کودکش تحت تأثیر قرار می‌گرفت. در ادبیات نقش اصلی کودکان <a href="/wiki/%D9%85%D8%B1%DA%AF" title="مرگ">مرگ</a> بود؛ مرگی که از غرق شدن، خفه شدن یا رها شدن در جنگل حاصل می‌گشت. جزو مواردی بسیار اندک، در این متون زنان با دریافت خصائصی مفسدانه، به ندرت به عنوان مادر نام برده شده‌اند و در آن موارد نیز غالباً پیوند مادرانگی گسسته می‌شود. نگاره‌های این دوره تمامی ابعاد زندگی افراد از جمله غذا خوردن، شکار، خوابیدن و سفر را تصویر کرده است؛ درحالی‌که تصویری از کودکان به ندرت در آن‌ها مشاهده می‌شود. با وجود نوشته شدن متونی در ارتباط با اصول همسرداری و خانه‌داری، نصیحت‌نامه دربارهٔ فرزندپروری کمیاب بود. زنان می‌توانستند آموزش‌هایی دربارهٔ ساختن جوهر و مرگ موش، نگهداری از پرندگان در قفس، پرورش گل و گیاه و سایر موضوعات از این دست دریافت کنند اما با وجود اهمیت آن در بقای نسل، کتاب‌های اندکی برای مادران در ارتباط با نگهداری از کودکان یافت می‌شد. در مجموع به نظر می‌رسد نوزادان و کودکان در پنج یا شش سال آغاز زندگی بدون نگرانی چندانی رها می‌شدند تا بمیرند یا زنده بمانند.<a href="#cite_note-FOOTNOTETuchman197849–52-213">[۲۰۲]</a> ریشه تمامی این احوال به نرخ بالای مرگ و میر نوزادان (یک یا دو از هر سه کودک) در این زمان‌ها مربوط می‌شد. در این شرایط عشق‌ورزی به نوزادان به اندازه‌ای می‌توانست آسیب‌زا باشد که افراد سعی در سرکوب آن داشتند. نرخ بالای فرزند آوری نیز موجب کاهش ارزش کودکان در نزد افراد می‌گشت. کودکی زاده می‌شد و می‌مرد و دیگری جای آن را می‌گرفت.<a href="#cite_note-FOOTNOTETuchman197850-214">[۲۰۳]</a> گفته می‌شود اگر کودکی به سن ۷ سالگی می‌رسید زندگی او آغاز می‌شد. با این وجود دیگر کودک به حساب نمی‌آمد؛ بلکه فردی بالغ با اندازه‌ای مینیاتوری بود. اعمال کودکانه که در رفتار انسان قرون وسطی قابل توجه بود را می‌توان به این مسئله که بخش بزرگی از جامعه فعال همچنان در سنین بسیار کم بودند، نسبت داد. برآورد می‌شود نیمی از جمعیت در این زمان زیر ۲۱ سال و یک سوم از آن زیر ۱۴ سال سن داشته‌اند.<a href="#cite_note-FOOTNOTETuchman197852-215">[۲۰۴]</a> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="فناوری_و_علوم_نظامی">فناوری و علوم نظامی</h3>[<a href="/w/index.php?title=%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C&action=edit&section=25" title="ویرایش بخش: فناوری و علوم نظامی">ویرایش</a>]</div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r35841839"><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">مقاله‌های اصلی: <a href="/w/index.php?title=%D9%81%D9%86%D8%A7%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C&action=edit&redlink=1" class="new" title="فناوری قرون وسطی (صفحه وجود ندارد)">فناوری قرون وسطی</a>، <a href="/w/index.php?title=%D8%AC%D9%86%DA%AF%E2%80%8C%D8%A7%D9%81%D8%B2%D8%A7%D8%B1_%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C&action=edit&redlink=1" class="new" title="جنگ‌افزار قرون وسطی (صفحه وجود ندارد)">جنگ‌افزار قرون وسطی</a>، و <a href="/wiki/%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE_%D8%B9%D9%84%D9%85#علم_در_قرن_وسطی" title="تاریخ علم">تاریخ علم § علم در قرن وسطی</a></div><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r35841839"><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">اطلاعات بیشتر: <a href="/w/index.php?title=%D9%81%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA_%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%85%D9%86%D8%AF%D8%A7%D9%86_%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%BE%D8%A7%DB%8C%DB%8C_%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C&action=edit&redlink=1" class="new" title="فهرست دانشمندان اروپایی قرون وسطی (صفحه وجود ندارد)">فهرست دانشمندان اروپایی قرون وسطی</a></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Tommaso_da_modena,_ritratti_di_domenicani_(Ugo_di_Provenza)_1352_150cm,_treviso,_ex_convento_di_san_niccol%C3%B2,_sala_del_capitolo.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/84/Tommaso_da_modena%2C_ritratti_di_domenicani_%28Ugo_di_Provenza%29_1352_150cm%2C_treviso%2C_ex_convento_di_san_niccol%C3%B2%2C_sala_del_capitolo.jpg/220px-Tommaso_da_modena%2C_ritratti_di_domenicani_%28Ugo_di_Provenza%29_1352_150cm%2C_treviso%2C_ex_convento_di_san_niccol%C3%B2%2C_sala_del_capitolo.jpg" decoding="async" width="220" height="330" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/84/Tommaso_da_modena%2C_ritratti_di_domenicani_%28Ugo_di_Provenza%29_1352_150cm%2C_treviso%2C_ex_convento_di_san_niccol%C3%B2%2C_sala_del_capitolo.jpg/330px-Tommaso_da_modena%2C_ritratti_di_domenicani_%28Ugo_di_Provenza%29_1352_150cm%2C_treviso%2C_ex_convento_di_san_niccol%C3%B2%2C_sala_del_capitolo.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/84/Tommaso_da_modena%2C_ritratti_di_domenicani_%28Ugo_di_Provenza%29_1352_150cm%2C_treviso%2C_ex_convento_di_san_niccol%C3%B2%2C_sala_del_capitolo.jpg/440px-Tommaso_da_modena%2C_ritratti_di_domenicani_%28Ugo_di_Provenza%29_1352_150cm%2C_treviso%2C_ex_convento_di_san_niccol%C3%B2%2C_sala_del_capitolo.jpg 2x" data-file-width="1280" data-file-height="1920" /></a><figcaption>تصویر نقاشی شده از اسقف هیوسنت چر- سال ۱۳۵۲ میلادی- نخستین تصویر شناخته شده که در ان استفاده از عینک را نشان می‌دهد.</figcaption></figure> در قرون دوازدهم و سیزدهم اروپا تجربه‌گر رشد اقتصادی و نوآوری در شیوه‌های تولید بود. پیشرفت‌های مهم فناوری از جمله اختراع <a href="/wiki/%D8%A2%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D8%A8_%D8%A8%D8%A7%D8%AF%DB%8C" title="آسیاب بادی">آسیاب بادی</a>، نخستین ساعت مکانیکی، تولید <a href="/wiki/%D9%86%D9%88%D8%B4%DB%8C%D8%AF%D9%86%DB%8C_%D8%AA%D9%82%D8%B7%DB%8C%D8%B1%DB%8C" class="mw-redirect" title="نوشیدنی تقطیری">نوشیدنی تقطیری</a> و استفاده از <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D8%B7%D8%B1%D9%84%D8%A7%D8%A8" title="اسطرلاب">اسطرلاب</a> بودند.<a href="#cite_note-Backman246-216">[۲۰۵]</a> عینک‌های مقعر در حدود سال ۱۲۸۶ توسط یک صنعتگر ایتالیایی ناشناس، که احتمالاً در شهر پیزا یا حوالی آن کار می‌کرد، اختراع شد.<a href="#cite_note-217">[۲۰۶]</a> توسعه سیستم کشت سه محصول بر یک زمین به جای یک محصول استفاده از زمین را که در سیستم دو محصوله نصف سال بود در سیستم جدید به سه چهارم افزایش داد که با افزایش تولید همراه بود. ایجاد <a href="/wiki/%DA%AF%D8%A7%D9%88%D8%A2%D9%87%D9%86" title="گاوآهن">گاوآهن</a> امکان کشت در خاکهای سنگین‌تر و با کارایی بیشتر را به وجود آورد. با تکامل طوق و گردنبند که بار را بر روی شانه‌های اسب متعادل می‌کرد امکان استفاده از بقیه <a href="/wiki/%D8%AD%DB%8C%D9%88%D8%A7%D9%86%D8%A7%D8%AA_%DA%A9%D8%A7%D8%B1" class="mw-redirect" title="حیوانات کار">حیوانات کار</a> نیز فراهم آمد. این امر استفاده از اسب به‌جای گاو را تسهیل نمود. اسبها سریعتر از گاوها هستند و به <a href="/wiki/%DA%86%D8%B1%D8%A7%DA%AF%D8%A7%D9%87" title="چراگاه">چراگاه</a> کمتری احتیاج دارند. اینها عواملی بود که در به‌کارگیری سیستم کشت سه محصول کمک کرد.<a href="#cite_note-Backman156-59-218">[۲۰۷]</a> به این شیوه حبوبات — مانند نخود فرنگی، لوبیا یا عدس — به‌طور گسترده کشت و محصول دادند. این علاوه بر همان محصولات معمول غلات مانند گندم، جو و چاودار بود.<a href="#cite_note-Barber80-219">[۲۰۸]</a> ساخت <a href="/wiki/%DA%A9%D9%84%DB%8C%D8%B3%D8%A7%DB%8C_%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9" title="کلیسای جامع">کلیسای جامع</a> و قلعه‌ها و پیشرفت فناوری‌های ساختمانی منجر به توسعه ساختمانهای سنگی بزرگ گردید. ساختمان‌های کمکی نیز شامل سالن‌های اجتماع شهرها، خانه‌ها، پل‌ها و انبارهای کلیسا بودند.<a href="#cite_note-Barber68-220">[۲۰۹]</a> کشتی سازی با استفاده از روش دنده و تخته بهبود یافت و به جای سیستم رومی قدیمی که مرگ و میر کارگران را به‌همراه داشت بکار گرفته شد. از پیشرفت‌های دیگر کشتی‌ها، استفاده از <a href="/wiki/%D8%A8%D8%A7%D8%AF%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D8%B3%D9%87%E2%80%8C%DA%AF%D9%88%D8%B4" title="بادبان سه‌گوش">بادبان سه‌گوش</a> و <a href="/wiki/%D8%B3%DA%A9%D8%A7%D9%86" title="سکان">سکان</a> بود که هر دوی آنها سرعت حمل و نقل کشتی‌ها را افزایش دادند. در امور نظامی استفاده از پیاده‌نظام با نقش‌های ویژه افزایش یافت. همراه با سواره نظام سنگین که هنوز هم نیروی مسلط بود، ارتش‌ها چه سواره نظام یا پیاده اغلب نفرات مسلط به <a href="/wiki/%D8%AA%DB%8C%D8%B1_%D9%88_%DA%A9%D9%85%D8%A7%D9%86" title="تیر و کمان">تیر و کمان</a> و همچنین سربازان نقب‌زن و مهندسی داشتند.<a href="#cite_note-NicolleWestern125-221">[۲۱۰]</a> استفاده از تیر و کمان، که از اواخر دوران باستان شناخته شده بود، به دلیل افزایش جنگ‌های <a href="/wiki/%D9%85%D8%AD%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D9%87_%D9%86%D8%B8%D8%A7%D9%85%DB%8C" title="محاصره نظامی">محاصره نظامی</a> در سده‌های ۱۰ و ۱۱ تا حدی افزایش یافت. اما استفاده روزافزون از آن در سده دوازدهم و سیزدهم منجر به ایجاد و استفاده از <a href="/wiki/%DA%A9%D9%84%D8%A7%D9%87_%D8%A7%DB%8C%D9%85%D9%86%DB%8C" title="کلاه ایمنی">کلاه ایمنی</a> صورت بسته، زره‌های سنگین بدن و همچنین زره اسب شد.<a href="#cite_note-NicolleWestern130-222">[۲۱۱]</a> <a href="/wiki/%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%88%D8%AA" title="باروت">باروت</a> از اواسط سده سیزدهم در اروپا شناخته شده بود و استفاده از آن در سال ۱۳۰۴ در جنگ‌های بین انگلیسی‌ها و اسکاتلندی‌ها ثبت شده بود. گرچه در همان موقع نیز باروت اصلاً به عنوان یک ماده انفجاری و نه یک سلاح شناخته می‌شد. در دهه ۱۳۲۰ از <a href="/wiki/%D8%AA%D9%88%D9%BE_(%D8%AC%D9%86%DA%AF%E2%80%8C%D8%A7%D9%81%D8%B2%D8%A7%D8%B1)" title="توپ (جنگ‌افزار)">توپ</a> برای محاصره استفاده می‌شد و اسلحه‌های دستی تا دهه ۱۳۶۰ مورد استفاده قرار می‌گرفتند. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="معماری،_هنر_و_موسیقی">معماری، هنر و موسیقی</h3>[<a href="/w/index.php?title=%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C&action=edit&section=26" title="ویرایش بخش: معماری، هنر و موسیقی">ویرایش</a>]</div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r35841839"><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">اطلاعات بیشتر: <a href="/w/index.php?title=%D9%85%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C_%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C&action=edit&redlink=1" class="new" title="معماری قرون وسطی (صفحه وجود ندارد)">معماری قرون وسطی</a>، <a href="/wiki/%D9%87%D9%86%D8%B1_%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" title="هنر قرون وسطی">هنر قرون وسطی</a>، و <a href="/wiki/%D9%85%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%82%DB%8C_%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" title="موسیقی قرون وسطی">موسیقی قرون وسطی</a></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Maria_Lach_02.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/94/Maria_Lach_02.jpg/220px-Maria_Lach_02.jpg" decoding="async" width="220" height="170" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/94/Maria_Lach_02.jpg/330px-Maria_Lach_02.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/94/Maria_Lach_02.jpg/440px-Maria_Lach_02.jpg 2x" data-file-width="1600" data-file-height="1235" /></a><figcaption>کلیسای سبک <a href="/wiki/%D9%85%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C_%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%B3%DA%A9" title="معماری رمانسک">معماری رمانسک</a> ماریالچ در آلمان</figcaption></figure> در سده دهم تأسیس کلیساها و صومعه‌ها به توسعه معماری سنگی راه یافت که فرم‌های رومی بومی را ارائه می‌داد، که از آن اصطلاح «<a href="/wiki/%D9%85%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C_%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%B3%DA%A9" title="معماری رمانسک">رمانسک</a>» گرفته شده است. در صورت موجود بودن، ساختمانهای آجری و سنگی رومی قدیم‌تر بازیافت شده و از مصالح آنها استفاده می‌شد. این سبک که در آغاز آزمایشی خود به رمانسک اول موسوم بود شکوفا و به شکلی کاملاً یکسان در اروپا گسترش یافت. درست قبل از سال ۱۰۰۰، موج بزرگی از ساخت کلیساهای سنگی در سراسر اروپا جریان داشت.<a href="#cite_note-223">[۲۱۲]</a> ساختمان‌های سبک <a href="/wiki/%D9%85%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C_%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%B3%DA%A9" title="معماری رمانسک">معماری رومانسک</a> دارای دیوارهای سنگی عظیم هستند که با طاق‌های نیم دایره‌ای در ورودی خود و پنجره‌های کوچک مشخص می‌شوند. طاق‌های سنگی قوسی و <a href="/wiki/%D8%B3%D8%B1%D8%AF%D8%B1" title="سردر">سردر</a> بزرگ با مجسمه‌های رنگی با <a href="/wiki/%D9%86%D9%82%D8%B4%E2%80%8C%D8%A8%D8%B1%D8%AC%D8%B3%D8%AA%D9%87" title="نقش‌برجسته">نقش برجسته</a> به یک ویژگی اصلی <a href="/wiki/%D9%86%D9%85%D8%A7_(%D8%B3%D8%A7%D8%AE%D8%AA%D9%85%D8%A7%D9%86)" title="نما (ساختمان)">نما</a>ی ورودی این ساختمان‌ها، به‌ویژه در فرانسه، تبدیل شده است.<a href="#cite_note-Adams181-224">[۲۱۳]</a> <a href="/wiki/%D8%B3%D8%B1%D8%B3%D8%AA%D9%88%D9%86" title="سرستون">سرستون</a>ها اغلب با صحنه‌هایی از هیولا و حیوانات تخیلی، که هر یک روایت‌گوی وقایع زمان هستند، حک شده بودند. به گفته مورخ هنرشناس سی.آر. دادْوِل، «تقریباً تمامی کلیساها در غرب با نقاشی‌های روی دیوار تزئین شده‌اند» که معدودی از آنها باقی مانده‌اند. همزمان با پیشرفت در معماری کلیسا، قلعه‌ها در اروپا شکلی متمایز یافتند و در سیاست و جنگ نقشی مهم و حیاتی یافتند.<a href="#cite_note-Benton295-225">[۲۱۴]</a> هنر رمانسک، به ویژه فلزکاری، از پیشرفته‌ترین هنرهای مناطق اروپای شمال میانی بود، که در آن شخصیت‌های برجسته هنری از جمله نیکلاس وردون فرانسوی (درگذشتهٔ ۱۲۰۵) پدیدار شدند. سبک تقریباً کلاسیک هنر <a href="/wiki/%DB%8C%D9%88%D9%86%D8%A7%D9%86_%D8%A8%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="یونان باستان">یونان باستان</a> نیز در آثاری مانند حوض غسل تعمید در کلیسای سنت بارتولوموی در شهر <a href="/wiki/%D9%84%DB%8C%DA%98" title="لیژ">لیژ</a> <a href="/wiki/%D8%A8%D9%84%DA%98%DB%8C%DA%A9" title="بلژیک">بلژیک</a> دیده می‌شود.<a href="#cite_note-Lasko240-226">[۲۱۵]</a> در تقابل با اشکال حیوانات که گاه پیچیده می‌نمود از شمعدان گلاستر، همان که امروزه هم رواج دارد، استفاده می‌شد. کتاب مقدس با خطوط براق در قطع بزرگ و <a href="/wiki/%D9%85%D8%B2%D8%A7%D9%85%DB%8C%D8%B1%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87" title="مزامیرنامه">مزامیرنامه</a>‌ها، اشکالی معمول از نسخه‌های لوکس بودند. نقاشی‌های دیواری نیز در کلیساها ظهور کردند که اغلب آنها طرحی از <a href="/wiki/%D8%B1%D9%88%D8%B2_%D8%AD%D8%B3%D8%A7%D8%A8" title="روز حساب">روز حساب</a> در دیوار غربی، مسیح با شکوه در انتهای شرقی، و روایاتی از کتاب مقدس در شبستان کلیسا می‌باشند. یکی از بهترین نمونه‌های این دوران که هم‌اکنون نیز ماندگار است طاق آهنگ در کلیسای سن ساوین -سور-گارتمپه فرانسه است.<a href="#cite_note-Benton91-227">[۲۱۶]</a> <figure class="mw-default-size mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Nef_cath%C3%A9drale_Laon.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/05/Nef_cath%C3%A9drale_Laon.jpg/220px-Nef_cath%C3%A9drale_Laon.jpg" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/05/Nef_cath%C3%A9drale_Laon.jpg/330px-Nef_cath%C3%A9drale_Laon.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/05/Nef_cath%C3%A9drale_Laon.jpg/440px-Nef_cath%C3%A9drale_Laon.jpg 2x" data-file-width="1280" data-file-height="960" /></a><figcaption>سبک <a href="/wiki/%D9%85%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C_%DA%AF%D9%88%D8%AA%DB%8C%DA%A9" title="معماری گوتیک">معماری گوتیک</a> - فضای داخلی <a href="/wiki/%DA%A9%D9%84%DB%8C%D8%B3%D8%A7%DB%8C_%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9_%D9%84%D8%A7%D8%A6%D9%88%D9%86" title="کلیسای جامع لائون">کلیسای جامع لائون</a> ۰ فرانسه</figcaption></figure> در ساختمان‌سازی‌های اوایل سده دوازدهم میلادی، در فرانسه، معماری گوتیک توسعه یافت. این سبک از طاق‌های دنده دنده، کریدورهای مدور، بادگیرهای عقبی، و پنجره‌های بزرگ با شیشه‌های رنگی <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%D8%AA%D8%B1%D8%A7%DB%8C" title="ویترای">ویترا</a> استفاده می‌کرد. این سبک تا سده شانزدهم عمدتاً در کلیساهای کوچک و بزرگ اروپا استفاده می‌شد. نمونه‌های کلاسیک معماری گوتیک ار جمله <a href="/wiki/%DA%A9%D9%84%DB%8C%D8%B3%D8%A7%DB%8C_%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9_%D8%B4%D8%A7%D8%B1%D8%AA%D8%B1" title="کلیسای جامع شارتر">کلیسای جامع شارتر</a> و <a href="/wiki/%DA%A9%D9%84%DB%8C%D8%B3%D8%A7%DB%8C_%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9_%D8%B1%D9%86%D8%B3" title="کلیسای جامع رنس">کلیسای جامع رنس</a> در فرانسه و <a href="/wiki/%DA%A9%D9%84%DB%8C%D8%B3%D8%A7%DB%8C_%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9_%D8%B3%D8%A7%D9%84%D8%B2%D8%A8%D8%B1%DB%8C" title="کلیسای جامع سالزبری">کلیسای جامع سالزبری</a> در انگلستان می‌باشند. شیشه رنگی به یک عنصر مهم در طراحی کلیساهایی تبدیل شد که همچنان از نقاشی‌های دیواری گسترده استفاده می‌کردند، که اکنون تقریباً همه از بین رفته‌اند.<a href="#cite_note-228">[۲۱۷]</a> در این دوره، طلاکاری نسخه‌های دست نوشته به تدریج از صومعه‌ها به کارگاه‌های معمول داده شد. به طوری که طبق گفته تاریخ‌نویس آمریکایی جانتا بنتون «تا سال ۱۳۰۰ میلادی اکثر راهبان کتاب‌های خود را از مغازه‌ها خریداری می‌کردند»<a href="#cite_note-Benton250-229">[۲۱۸]</a> و کتاب ساعات جای خود را به عنوان نوعی کتاب فداکاری برای افراد غیر روحانی باز کرد. فلزکاری همچنان پرحیثیت‌ترین کارهای هنری بشمار می‌رفت که از آن میان کنده‌کاری‌های شهر <a href="/wiki/%D9%84%DB%8C%D9%85%D9%88%DA%98" title="لیموژ">لیموژ</a> فرانسه نمونه‌ای محبوب و نسبتاً مقرون به صرفه برای ساخت اشیائی مانند صندوق اشیاء متبرکه و <a href="/wiki/%D8%B5%D9%84%DB%8C%D8%A8" title="صلیب">صلیب</a> بود. در ایتالیا نوآوری‌های <a href="/wiki/%DA%86%DB%8C%D9%85%D8%A7%D8%A8%D9%88%D8%A6%D9%87" title="چیمابوئه">چیمابوئه</a> و <a href="/wiki/%D8%AF%D9%88%DA%86%D9%88" title="دوچو">دوچو</a> و پس از آن استاد گوتو (<a href="/wiki/%D8%AC%D9%88%D8%AA%D9%88_%D8%AF%DB%8C_%D8%A8%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%88%D9%86%D9%87" class="mw-redirect" title="جوتو دی بوندونه">جوتو دی بوندونه</a>) (درگذشتهٔ ۱۳۳۷)، دلنوازی و جایگاه نقاشی دیواری و فرسکو را بسیار بالا برد. شکوفایی سده دوازدهم منجر به تولید بیشتر هنر سکولار شد.<a href="#cite_note-Benton264-230">[۲۱۹]</a> بسیاری از اشیاء ساخته شده از عاج کنده‌کاری شده مانند ابزار بازی، شانه، و صورتک‌های مذهبی کوچک هنوز باقی مانده‌اند.<a href="#cite_note-231">[۲۲۰]</a> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="زندگی_کلیسا">زندگی کلیسا</h3>[<a href="/w/index.php?title=%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C&action=edit&section=27" title="ویرایش بخش: زندگی کلیسا">ویرایش</a>]</div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r35841839"><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">مقاله‌های اصلی: <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B5%D9%84%D8%A7%D8%AD%D8%A7%D8%AA_%DA%AF%D8%B1%DB%8C%DA%AF%D9%88%D8%B1%DB%8C" title="اصلاحات گریگوری">اصلاحات گریگوری</a> و <a href="/w/index.php?title=%DA%A9%D9%84%DB%8C%D8%B3%D8%A7_%D9%88_%D8%AF%D9%88%D9%84%D8%AA_%D8%AF%D8%B1_%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C&action=edit&redlink=1" class="new" title="کلیسا و دولت در قرون وسطی (صفحه وجود ندارد)">کلیسا و دولت در قرون وسطی</a></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Bonaventura_Berlinghieri_Francesco.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a3/Bonaventura_Berlinghieri_Francesco.jpg/220px-Bonaventura_Berlinghieri_Francesco.jpg" decoding="async" width="220" height="289" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a3/Bonaventura_Berlinghieri_Francesco.jpg/330px-Bonaventura_Berlinghieri_Francesco.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a3/Bonaventura_Berlinghieri_Francesco.jpg/440px-Bonaventura_Berlinghieri_Francesco.jpg 2x" data-file-width="969" data-file-height="1275" /></a><figcaption>تصویر فرانسیس آسیزی بنیانگذار مکتب فرانسیسکویی‌ها، نقاشی شده در سال ۱۲۳۵</figcaption></figure> اصلاحات صومعه در طول سده یازدهم به موضوعی مهم تبدیل شد. این پس از آن بود که این نگرانی پیش آمد که راهبان قوانین سختی که آنها را به یک زندگی کاملاً مذهبی وصل می‌کند، رعایت نمی‌کنند. یک حرکت بزرگتر اصلاحات صومعه در پاسخ به این نگرانی کلیسای کلونی بود که در سال ۹۰۹ در شهر <a href="/wiki/%D9%85%D8%A7%DA%A9%D9%86" title="ماکن">ماکن</a> <a href="/wiki/%D9%81%D8%B1%D8%A7%D9%86%D8%B3%D9%87" title="فرانسه">فرانسه</a> تأسیس شد.<a href="#cite_note-Rhino-232">[۲۲۱]</a> کلونی به سرعت شهرت خود را برای ریاضت و سختگیری برقرار کرد، این تلاشی برای حفظ کیفیت بالای زندگی معنوی با قرار دادن خود تحت حمایت کلیسا و با انتخاب <a href="/wiki/%D8%B1%D8%A7%D9%87%D8%A8" title="راهب">راهب</a> اعظم خود بدون دخالت افراد غیر روحانی بود. به این ترتیب اینان استقلال اقتصادی و سیاسی خود را از اربابان و قدرت‌مداران محلی حفظ می‌کردند.<a href="#cite_note-Barber143-233">[۲۲۲]</a> اصلاحات صومعه الهام بخش تغییراتی در کلیسای سکولار بود. آرمانهایی که این تغییرات بر اساس آن بنا شده بود توسط پاپ <a href="/wiki/%D9%84%D8%A6%D9%88%D9%86_%D9%86%D9%87%D9%85" title="لئون نهم">لئون نهم</a> (پاپ ۱۰۴۹–۱۰۵۴) به کلیسای پاپ وارد شد، و ایدئولوژی استقلال روحانی را فراهم آورد که منجر به مشاجرات نوینی در اواخر سده یازدهم شد. این امر پاپ <a href="/wiki/%DA%AF%D8%B1%DB%8C%DA%AF%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D9%87%D9%81%D8%AA%D9%85" class="mw-redirect" title="گریگوری هفتم">گریگوری هفتم</a> (پاپ ۱۰۷۳–۸۵) و امپراتور <a href="/wiki/%D9%87%D9%86%D8%B1%DB%8C_%DA%86%D9%87%D8%A7%D8%B1%D9%85_(%D8%A7%D9%86%DA%AF%D9%84%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86)" class="mw-redirect" title="هنری چهارم (انگلستان)">هنری چهارم</a> را هم شامل می‌شد که در ابتدا بر سر مناصب اسقفی در نزاع افتادند. این اختلافات بعداً به نبرد بر سر ایده‌های تفویض منصب، ازدواج در روحانیون و کنار زدن مقدسات منجرشد. امپراتور حمایت از کلیسا را از مسئولیت‌های خود می‌دانست و همچنین مایل به حفظ حق انتصاب انتخاب‌های خود به عنوان اسقف در سرزمین‌های خود بود. اما کلیسای پاپ بر استقلال کلیسا از اعیان سکولار اصرار داشت. این مسائل پس از مصالحه سال ۱۱۲۲ معروف به قرارداد ورمز (Concordat of Worms) حل ناشده باقی ماندند و به مرحله مهمی در ایجاد سلطنت کلیسا جدا از و برابر با مقامات غیر روحانی تبدیل شدند. مناقشات همچنین یک نتیجه دائمی به دنبال داشت که همانا دادن قدرت و اختیارات به شاهزاده‌های آلمانی به هزینه امپراطوران آلمانی بود.<a href="#cite_note-Rhino-232">[۲۲۱]</a> قرون وسطای متاخر دوره‌ای از جنبش‌های بزرگ مذهبی بود. در این دوره، علاوه بر <a href="/wiki/%D8%AC%D9%86%DA%AF%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%B5%D9%84%DB%8C%D8%A8%DB%8C" title="جنگ‌های صلیبی">جنگ‌های صلیبی</a> و اصلاحات صومعه، مردم نیز به‌دنبال اشکال جدیدی از زندگی مذهبی بودند. در صومعه، شعبات جدیدی از جمله کارتوسیان و <a href="/wiki/%D8%B3%DB%8C%D8%B3%D8%AA%D8%B1%D8%B3%DB%8C%E2%80%8C%D9%87%D8%A7" title="سیسترسی‌ها">سیسترسی‌ها</a> به وجود آمد، که این دومی، به‌ویژه در سال‌های اولیه‌اش تحت هدایت <a href="/wiki/%D8%A8%D8%B1%D9%86%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%DA%A9%D9%84%D8%B1%D9%88%D9%88" title="برنارد کلروو">برنارد کلروو</a> (درگذشتهٔ ۱۱۵۳) به سرعت گسترش یافت. این شعبات جدید در پاسخ به برداشت مردم عوام شکل گرفت که دیگر رهبانیت بندیکتی را پاسخگوی خواست‌ها و نیاز خود نمی‌دیدند؛ که به همراه کسانی که مایل به ورود به زندگی مذهبی بودند، خواستار بازگشت به رهبانیت ساده‌تر <a href="/wiki/%D8%B2%D8%A7%D9%87%D8%AF" title="زاهد">زاهد</a> در مسیحیت اولیه، یا زندگی یک حواری بودند.<a href="#cite_note-Barber145-176">[۱۶۶]</a> زیارت‌های مذهبی نیز رونق گرفتند. بازدیدکنندگان اماکن زیارتی قدیمی مانند رم، اورشلیم و کامپوستلا (<a href="/wiki/%DA%A9%D9%84%DB%8C%D8%B3%D8%A7%DB%8C_%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9_%D8%B3%D8%A7%D9%86%D8%AA%DB%8C%D8%A7%DA%AF%D9%88_%D8%AF%D9%87_%DA%A9%D9%88%D9%85%D9%BE%D9%88%D8%B3%D8%AA%D9%84%D8%A7" title="کلیسای جامع سانتیاگو ده کومپوستلا">کلیسای جامع سانتیاگو ده کومپوستلا</a>) افزایش یافتند، و اماکن جدید نیز از جمله معبد <a href="/wiki/%D9%85%D9%88%D9%86%D8%AA%D9%87_%D8%B3%D9%86%D8%AA_%D8%A2%D9%86%D8%AC%D9%84%D9%88" title="مونته سنت آنجلو">مونت سنت آنجلو</a> و کلیسای باسیلیکا ده سنت نیکولا در شهر گارگانو و <a href="/wiki/%D8%A8%D8%A7%D8%B1%DB%8C_(%D8%A7%DB%8C%D8%AA%D8%A7%D9%84%DB%8C%D8%A7)" title="باری (ایتالیا)">باری</a> در <a href="/wiki/%D8%A7%DB%8C%D8%AA%D8%A7%D9%84%DB%8C%D8%A7" title="ایتالیا">ایتالیا</a> به شهرت رسیدند.<a href="#cite_note-Morris199-234">[۲۲۳]</a><figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Abbey-of-senanque-provence-gordes.jpg" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e9/Abbey-of-senanque-provence-gordes.jpg/220px-Abbey-of-senanque-provence-gordes.jpg" decoding="async" width="220" height="147" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e9/Abbey-of-senanque-provence-gordes.jpg/330px-Abbey-of-senanque-provence-gordes.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e9/Abbey-of-senanque-provence-gordes.jpg/440px-Abbey-of-senanque-provence-gordes.jpg 2x" data-file-width="800" data-file-height="533" /></a><figcaption>کلیسای سنانک در گوردس، فرانسه</figcaption></figure>در سده سیزدهم <a href="/wiki/%D8%B7%D8%B1%DB%8C%D9%82%D8%AA%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%B5%D8%AF%D9%82%D9%87%E2%80%8C%DA%AF%DB%8C%D8%B1" title="طریقت‌های صدقه‌گیر">طریقت‌های صدقه‌گیر</a> – <a href="/wiki/%D9%81%D8%B1%D8%A7%D9%86%D8%B3%DB%8C%D8%B3%DA%A9%D9%88%DB%8C%DB%8C%E2%80%8C%D9%87%D8%A7" class="mw-redirect" title="فرانسیسکویی‌ها">فرانسیسکویی‌ها</a> و <a href="/wiki/%D9%81%D8%B1%D9%82%D9%87_%D8%AF%D9%88%D9%85%DB%8C%D9%86%DB%8C%DA%A9%D9%86" class="mw-redirect" title="فرقه دومینیکن">فرقه دومینیکن</a> کسانی که به فقر هم‌سوگند می‌شدند و از راه گدایی امرارمعاش می‌کردند، مورد تأیید کلیسای پاپ قرار گرفتند.<a href="#cite_note-Barber155-235">[۲۲۴]</a> گروه‌های مذهبی دیگر مانند <a href="/wiki/%D9%88%D8%A7%D9%84%D8%AF%D9%88%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="والدوسیان">والدوسیان</a> و هومیلیاتی نیز تلاش کردند به مسیحیت اولیه سده‌های ۱۲ و اوایل ۱۳ بازگردند اما کلیسای پاپ آنها را <a href="/wiki/%D9%85%D8%B1%D8%AA%D8%AF" class="mw-redirect" title="مرتد">مرتد</a> خواند. دیگران به <a href="/wiki/%DA%A9%D8%A7%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%B3%D9%85" title="کاتاریسم">کاتاریسم</a> پیوستند، جنبش بدعت‌گذار دیگری که محکوم به گرایش به پاپ بود. در سال ۱۲۰۹، یک جنگ صلیبی علیه کاتارها موعظه و تبلیغ شد، جنگ صلیبی کاتاری، که در ترکیب با <a href="/wiki/%D8%AA%D9%81%D8%AA%DB%8C%D8%B4_%D8%B9%D9%82%D8%A7%DB%8C%D8%AF" title="تفتیش عقاید">تفتیش عقاید</a> قرون وسطایی، آنها را از میان برداشت.<a href="#cite_note-Barber185-236">[۲۲۵]</a> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="قرون_وسطای_متأخر">قرون وسطای متأخر</h2>[<a href="/w/index.php?title=%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C&action=edit&section=28" title="ویرایش بخش: قرون وسطای متأخر">ویرایش</a>]</div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r35841839"><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">مقالهٔ اصلی: <a href="/wiki/%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%D8%A7%DB%8C_%D9%85%D8%AA%D8%A3%D8%AE%D8%B1" title="قرون وسطای متأخر">قرون وسطای متأخر</a></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="جنگ،_قحطی_و_طاعون">جنگ، قحطی و طاعون</h3>[<a href="/w/index.php?title=%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C&action=edit&section=29" title="ویرایش بخش: جنگ، قحطی و طاعون">ویرایش</a>]</div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r35841839"><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">مقالهٔ اصلی: <a href="/w/index.php?title=%D8%AF%D8%B1%DA%AF%DB%8C%D8%B1%DB%8C%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%D8%A7%DB%8C_%D9%85%D8%AA%D8%A3%D8%AE%D8%B1&action=edit&redlink=1" class="new" title="درگیری‌های قرون وسطای متأخر (صفحه وجود ندارد)">درگیری‌های قرون وسطای متأخر</a></div>نخستین سال‌های سدهٔ چهاردهم هنگامی بود که قحطی‌های زیادی روی داد که نقطهٔ اوج آن را می‌توان <a href="/wiki/%D9%82%D8%AD%D8%B7%DB%8C_%D8%A8%D8%B2%D8%B1%DA%AF_(%DB%B1%DB%B3%DB%B1%DB%B5%E2%80%93%DB%B1%DB%B3%DB%B1%DB%B7)" class="mw-redirect" title="قحطی بزرگ (۱۳۱۵–۱۳۱۷)">قحطی بزرگ (۱۳۱۵–۱۳۱۷)</a> دانست.<a href="#cite_note-MAFamine-237">[۲۲۶]</a> دلیل اصلی این قحطی بزرگ را می‌توان دوران آهستهٔ گذار از <a href="/w/index.php?title=%D8%AF%D9%88%D8%B1%D9%87_%DA%AF%D8%B1%D9%85%D8%A7%DB%8C%D8%B4_%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%D8%A7%DB%8C%DB%8C&action=edit&redlink=1" class="new" title="دوره گرمایش قرون وسطایی (صفحه وجود ندارد)">دوره گرمایش قرون وسطایی</a> به <a href="/wiki/%D8%B9%D8%B5%D8%B1_%DB%8C%D8%AE%D8%A8%D9%86%D8%AF%D8%A7%D9%86_%DA%A9%D9%88%DA%86%DA%A9" title="عصر یخبندان کوچک">عصر یخبندان کوچک</a> دانست که با از بین بردن محصولات کشاورزی به علت بدی آب‌وهوا، باعث آسیب‌پذیری جوامع انسانی گردید.<a href="#cite_note-Backman373-238">[۲۲۷]</a> در میان سال‌های ۱۳۱۳–۱۳۱۴ و ۱۳۱۷–۱۳۲۱ م، میزان بارش باران در اروپا به شدت افزایش یافت که در نتیجه محصولات کشاورزی را از میان برد.<a href="#cite_note-Epstein41-239">[۲۲۸]</a> همچنین این تغییرات آب‌وهوایی — که باعث کاهش میانگین سالانهٔ دما در اروپا گردید — با یک رکود اقتصادی نیز همراه گشت.<a href="#cite_note-Backman370-240">[۲۲۹]</a> <figure class="mw-default-size mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/پرونده:Jacquerie_Navarre.jpg"><img resource="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Jacquerie_Navarre.jpg" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/47/Jacquerie_Navarre.jpg/220px-Jacquerie_Navarre.jpg" decoding="async" width="220" height="239" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/47/Jacquerie_Navarre.jpg/330px-Jacquerie_Navarre.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/47/Jacquerie_Navarre.jpg/440px-Jacquerie_Navarre.jpg 2x" data-file-width="1280" data-file-height="1390" /></a><figcaption>گردن‌زدن رهبران <a href="/wiki/%D8%B4%D9%88%D8%B1%D8%B4_%DA%98%D8%A7%DA%A9%D8%B1%DB%8C" title="شورش ژاکری">شورش ژاکری</a>، از یک نسخه خطی متعلق به سده چهاردهم</figcaption></figure> این مشکلات با شیوع <a href="/wiki/%D9%85%D8%B1%DA%AF_%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D9%87" title="مرگ سیاه">مرگ سیاه</a> در سال ۱۳۴۷ م شدت یافت؛ این بیماری یک <a href="/wiki/%D9%87%D9%85%D9%87%E2%80%8C%DA%AF%DB%8C%D8%B1%DB%8C_%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86%DB%8C" class="mw-redirect" title="همه‌گیری جهانی">همه‌گیری جهانی</a> بود که درطی ۳ سال در سراسر اروپا گسترده گشت.<a href="#cite_note-MAPlague-241">[۲۳۰]</a><a href="#cite_note-243">[L]</a> این همه‌گیری باعث مرگ نزدیک به یک سوم جمعیت سراسر اروپا، یعنی حدوداً ۳۵ میلیون نفر گردید. شهرها به دلیل تراکم جمعیت زیاد، تلفات و آسیب‌های بیشتری متحمل شدند.<a href="#cite_note-245">[M]</a> در مناطق وسیعی، شمار ساکنان به شدت کاهش یافت به‌طوری که در برخی مکان‌ها، زمین‌های کشاورزی بدون استفاده رها گردیدند. اربابان و لُردهای بزرگ برای جلب کارگران کم‌شمار زنده‌مانده به مزارع خود، دستمزدها را افزایش دادند. مشکلات دیگری همانند کرایه‌های کمتر و تقاضای کمتر برای غذا نیز، باعث کاهش شدید درآمدهای حاصل از کشاورزی گردید. همچنین کارگران شهری نیز احساس کردند که درآمدشان باید افزایش یابد در نتیجه چندین <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Popular_revolt_in_late-medieval_Europe" class="extiw" title="en:Popular revolt in late-medieval Europe">شورش‌های مردمی</a> در اروپا به وقوع پیوست.<a href="#cite_note-Backman374-246">[۲۳۳]</a> از این شورش‌ها می‌توان به <a href="/wiki/%D8%B4%D9%88%D8%B1%D8%B4_%DA%98%D8%A7%DA%A9%D8%B1%DB%8C" title="شورش ژاکری">شورش ژاکری</a> در فرانسه، <a href="/wiki/%D8%B4%D9%88%D8%B1%D8%B4_%D8%AF%D9%87%D9%82%D8%A7%D9%86%D8%A7%D9%86" title="شورش دهقانان">شورش دهقانان</a> در انگلیس، و شورش در شهرهای <a href="/wiki/%D9%81%D9%84%D9%88%D8%B1%D8%A7%D9%86%D8%B3" title="فلورانس">فلورانس</a> در ایتالیا و<a href="/wiki/%D8%AE%D9%86%D8%AA" title="خنت">خنت</a> و <a href="/wiki/%D8%A8%D8%B1%D9%88%D8%AE%D9%87" title="بروخه">بروخه</a> در فلاندرز، اشاره نمود. ضربات روحی ناشی از طاعون باعث افزایش ایمان و تقوا در اروپا گردید، و همچنین باعث ایجاد گروه‌های تازهٔ نیکوکاری، ریاضت‌کشانِ (<a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Flagellant" class="extiw" title="en:Flagellant">flagellants</a>) و <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Black_Death_Jewish_persecutions" class="extiw" title="en:Black Death Jewish persecutions">آزار، اذیت و اخراج یهودیان</a> گردید.<a href="#cite_note-Davies412-247">[۲۳۴]</a> در ادامهٔ سده چهاردهم، شرایط روی به بهبودی نگذاشت زیرا طاعون در دوره‌های متناوب بازمی‌گشت و آسیب‌هایی را به مردم وارد می‌ساخت.<a href="#cite_note-MAPlague-241">[۲۳۰]</a> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="جامعه_و_اقتصاد">جامعه و اقتصاد</h3>[<a href="/w/index.php?title=%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C&action=edit&section=30" title="ویرایش بخش: جامعه و اقتصاد">ویرایش</a>]</div> جوامع در سرتاسر اروپا با جابجایی‌های که به دلیل مرگ سیاه ایجاد می‌شد، روبرو بودند. زمین‌های حاشیه‌ای که حاصلخیز بودند، رها شده بودند؛ زیرا بازماندگان توانستند مناطق حاصلخیزتری را به‌دست آورند.<a href="#cite_note-Epstein184-248">[۲۳۵]</a> اگرچه <a href="/wiki/%D8%B1%D8%B9%DB%8C%D8%AA_%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C" class="mw-redirect" title="رعیت داری">رعیت داری</a> در اروپای غربی کاهش یافت، اما در اروپای شرقی بیشتر شد، زیرا صاحبان زمین آن را بر روی مستاجران خود که قبلاً آزاد بوده‌اند، اعمال کردند.<a href="#cite_note-Epstein246-249">[۲۳۶]</a> اکثر دهقانان در اروپای غربی توانستند کارهایی را که قبلاً به مالکان خود بدهکار بودند به اجاره نقدی تغییر دهند.<a href="#cite_note-Epstein246-249">[۲۳۶]</a> درصد سرف‌ها در میان دهقانان از ۹۰در صد تا حدود ۵۰ درصد در پایان دوره کاهش یافت. صاحبان زمین نیز از منافع مشترک شان با دیگر زمین داران آگاه شد ند و به هم پیوستند تا امتیازات خود را از دولت‌هایشان پیگیری کنند. تقریباً با اصرار زمینداران دولت‌ها با وضع قوانینی تلاش کردند شرایط را به پیش از از مرگ سیاه بازگردانند.<a href="#cite_note-Keen234-250">[۲۳۷]</a> افراد غیر روحانی به‌طور فزاینده دانایی کسب کردند، و جمعیت شهری شروع به تقلید از تعارفات و فتوت‌های اشراف کردند.<a href="#cite_note-Vale346-251">[۲۳۸]</a> جوامع یهودی از انگلستان در سال ۱۲۹۰ و از فرانسه در ۱۳۰۶ اخراج شدند. گرچه بعضی از آن‌ها مجاز به بازگشت به فرانسه بودند، اکثر آن‌ها برنگشتند.<a href="#cite_note-Jews192-252">[۲۳۹]</a> بسیاری از یهودیان به سمت شرق مهاجرت کردند و در لهستان و مجارستان سکنی گزیدند. یهودیان از اسپانیا در سال ۱۴۹۲ اخراج شدند و به ترکیه، فرانسه، ایتالیا و هلند پراکنده شدند. در سده سیزدهم بانکداری در ایتالیا رونق یافت که به دلیل جنگ‌های دوران و نیاز کلیسای پاپ به گردش پول در میان پادشاهی‌ها این رونق در سده چهاردهم هم ادامه یافت. بسیاری از بنگاه‌های بانکی ریسک می‌پذیرفتند و به خانواده‌های سلطنتی وام می‌دادند که در صورت عدم توانایی خاندان به برگشت وام تمامی سرمایه خود را از دست می‌دادند و ورشکست می‌شدند. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="خیزش_دولت‌ها">خیزش دولت‌ها</h3>[<a href="/w/index.php?title=%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C&action=edit&section=31" title="ویرایش بخش: خیزش دولت‌ها">ویرایش</a>]</div> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Europe_1360.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ed/Europe_1360.jpg/330px-Europe_1360.jpg" decoding="async" width="330" height="203" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ed/Europe_1360.jpg/495px-Europe_1360.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ed/Europe_1360.jpg/660px-Europe_1360.jpg 2x" data-file-width="1817" data-file-height="1120" /></a><figcaption>نقشه اروپا ۱۳۶۰</figcaption></figure> چندین <a href="/wiki/%D8%AF%D9%88%D9%84%D8%AA_%D9%85%D9%84%DB%8C" class="mw-redirect" title="دولت ملی">دولت ملی</a> قدرتمند مبتنی بر سلطنت در سراسر اروپا در اواخر قرون وسطی، به ویژه در انگلستان، فرانسه و پادشاهی مسیحی <a href="/wiki/%D8%B4%D8%A8%D9%87%E2%80%8C%D8%AC%D8%B2%DB%8C%D8%B1%D9%87_%D8%A7%DB%8C%D8%A8%D8%B1%DB%8C" title="شبه‌جزیره ایبری">شبه‌جزیره ایبری</a>، در <a href="/wiki/%D8%AA%D8%A7%D8%AC_%D8%A2%D8%B1%D8%A7%DA%AF%D9%88%D9%86" title="تاج آراگون">تاج آراگون</a>، <a href="/wiki/%DA%A9%D8%A7%D8%B3%D8%AA%DB%8C%D9%84" class="mw-redirect" title="کاستیل">کاستیل</a> و <a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D8%AA%D8%BA%D8%A7%D9%84" title="پرتغال">پرتغال</a> رشد یافتند. درگیری‌های طولانی در این دوران، کنترل سلاطین بر سرزمینشان را تقویت کرد که به شدت بر دهقانان سخت می‌گرفتند. پادشاهان از جنگ بهره‌مند می‌شدند چرا که جنگ قوانین سلطنتی را گسترش می‌داد و زمین‌هایی را که مستقیماً تحت کنترلشان بود افزایش می‌داد.<a href="#cite_note-Watts201-253">[۲۴۰]</a> پرداخت هزینه‌های جنگ‌ها نیازمند روش‌های مالیاتی مؤثرتر و کارآمدتر بود و در نتیجه نرخ مالیات اغلب افزایش می‌یابد.<a href="#cite_note-Watts224-254">[۲۴۱]</a> الزام به دست آوردن رضایت مالیات دهندگان، نمایندگان مجلس مانند پارلمان انگلیس و اجلاس عمومی فرانسه را به قدرت و اقتدار رساند.<a href="#cite_note-Watts233-255">[۲۴۲]</a> <figure class="mw-default-size mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Joan_of_Arc_miniature_graded.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c3/Joan_of_Arc_miniature_graded.jpg/220px-Joan_of_Arc_miniature_graded.jpg" decoding="async" width="220" height="328" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c3/Joan_of_Arc_miniature_graded.jpg/330px-Joan_of_Arc_miniature_graded.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c3/Joan_of_Arc_miniature_graded.jpg/440px-Joan_of_Arc_miniature_graded.jpg 2x" data-file-width="1812" data-file-height="2700" /></a><figcaption><a href="/wiki/%DA%98%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DA%A9" class="mw-redirect" title="ژاندارک">ژاندارک</a> تصویری از سده پانزدهم</figcaption></figure> در طول سده ۱۴، پادشاهان فرانسوی تلاش کردند نفوذ خود را با هزینه املاک اشراف گسترش دهند.<a href="#cite_note-Watts166-256">[۲۴۳]</a> اما وقتی تلاش کردند املاک پادشاهان انگلیسی در جنوب فرانسه را تصرف کنند به مشکلاتی برخوردند که نهایتاً به <a href="/wiki/%D8%AC%D9%86%DA%AF_%D8%B5%D8%AF_%D8%B3%D8%A7%D9%84%D9%87" class="mw-redirect" title="جنگ صد ساله">جنگ صد ساله</a> راه برد.<a href="#cite_note-Watts169-257">[۲۴۴]</a> که از سال ۱۳۳۷ تا ۱۴۵۳ به طول کشید.<a href="#cite_note-MA100-258">[۲۴۵]</a> . [۲۸۰] در اوایل جنگ انگلیسی‌ها تحت فرماندهی <a href="/wiki/%D8%A7%D8%AF%D9%88%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%B3%D9%88%D9%85" title="ادوارد سوم">ادوارد سوم</a> (۱۳۲۷ تا ۷۷) و پسرش <a href="/wiki/%D8%A7%D8%AF%D9%88%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%8C_%D8%B4%D8%A7%D9%87%D8%B2%D8%A7%D8%AF%D9%87_%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D9%87" title="ادوارد، شاهزاده سیاه">ادوارد، شاهزاده سیاه</a> (سال۱۳۷۶)،<a href="#cite_note-BP242-259">[۲۴۶]</a> درجنگ‌های <a href="/wiki/%DA%A9%D8%B1%D8%B3%DB%8C" title="کرسی">کرسی</a> و <a href="/wiki/%D9%86%D8%A8%D8%B1%D8%AF_%D9%BE%D9%88%D8%A7%D8%AA%DB%8C%D9%87" title="نبرد پواتیه">نبرد پواتیه</a> به پیروزی رسیدند، شهر <a href="/wiki/%DA%A9%D8%A7%D9%84%D9%87" title="کاله">کاله</a> را تصرف کردند و کنترل بخش بزرگی از فرانسه را به دست آوردند. فرانسه دوباره به وضعیت انحلال رسید. اما در اواخر دهه ۱۴۲۰، موفقیت‌های نظامی <a href="/wiki/%DA%98%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DA%A9" class="mw-redirect" title="ژاندارک">ژاندارک</a> (دسامبر ۱۴۳۱) منجر به پیروزی فرانسه و ضبط آخرین اموال انگلیسی‌ها در جنوب فرانسه در سال ۱۴۵۳ شد.<a href="#cite_note-Watts317-260">[۲۴۷]</a> قیمت گرفته شده بسیار بالا بود، چرا که جمعیت فرانسه در پایان جنگ تقریباً نصف جمعیتی بود که در آغاز درگیری‌ها بود. اما برعکس جنگ‌ها تأثیر مثبتی بر هویت ملی انگلیس گذاشتند. کار زیادی انجام شد تا هویت‌های مختلف محلی در یک آرمان ملی انگلیسی ترکیب شدند. درگیری با فرانسه خود به شکل‌گیری یک فرهنگ ملی در انگلستان جدا از فرهنگ فرانسوی که قبلاً فرهنگ غالب بود کمک کرد.<a href="#cite_note-Davies423-261">[۲۴۸]</a> غلبه تیر و کمان‌های بلند انگلیسی درنخستین مراحل جنگ صد ساله شروع شد و توپ‌ها در صحنه نبرد کرسی در سال ۱۳۴۶ ظاهر شدند.<a href="#cite_note-Nicholle186-262">[۲۴۹]</a> در المان مدرن، <a href="/wiki/%D8%A7%D9%85%D9%BE%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D9%85%D9%82%D8%AF%D8%B3_%D8%B1%D9%88%D9%85" title="امپراتوری مقدس روم">امپراتوری مقدس روم</a> به حاکمیت خود ادامه داد. اما ماهیت گزینشی تاج امپراتوری مفهومش این بود که هیچ سلسله پایداری وجود نداشت که در آن یک دولت قوی بتواند شکل بگیرد.<a href="#cite_note-Watts170-263">[۲۵۰]</a> کمی دورتر به سمت شرق پادشاهی‌های لهستان مجارستان و بوهم قدرت گرفتند.<a href="#cite_note-Watts173-75-264">[۲۵۱]</a> در ایبریا حکمرانان مسیحی همچنان زمین‌های حکومت‌های مسلمان شبه جزیره را تصرف می‌کردند.<a href="#cite_note-Watts173-265">[۲۵۲]</a> پرتغال طی سده پانزدهم، روی توسعه در خارج مرزهایش متمرکز شد. درحالی‌که دیگر پادشاهی‌ها مشغول مسائل جانشینی و دیگر اختلافات درونی خود بودند.<a href="#cite_note-Watts327-266">[۲۵۳]</a><a href="#cite_note-Watts340-267">[۲۵۴]</a> انگلستان بعد از شکست در جنگ‌های صد ساله برای مدتی از جنگ‌های داخلی طولانی که به <a href="/wiki/%D8%AC%D9%86%DA%AF_%D8%B1%D8%B2%D9%87%D8%A7" title="جنگ رزها">جنگ رزها</a> معروف شدند و تا دهه ۱۴۹۰ هم طول کشید رنج می‌برد و فقط زمانی پایان یافت که هنری تئودور (۱۴۸۵ تا ۱۵۰۹ ملقب به <a href="/wiki/%D9%87%D9%86%D8%B1%DB%8C_%D9%87%D9%81%D8%AA%D9%85" title="هنری هفتم">هنری هفتم</a>)، به پادشاهی رسیدو با پیروزیش بر <a href="/wiki/%D8%B1%DB%8C%DA%86%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%B3%D9%88%D9%85" title="ریچارد سوم">ریچارد سوم</a> (۱۴۸۳ تا ۱۴۸۵) در <a href="/wiki/%D9%86%D8%A8%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D9%88%D8%B1%D8%AB_%D9%81%DB%8C%D9%84%D8%AF" title="نبرد بازورث فیلد">نبرد بازورث فیلد</a><a href="#cite_note-Davies426-268">[۲۵۵]</a> قدرت را در ۱۴۸۵ متمرکز کرد. در اسکاندیناوی، در دانمارک <a href="/wiki/%D9%85%D8%A7%D8%B1%DA%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AA_%D8%A7%D9%88%D9%84_%D8%AF%D8%A7%D9%86%D9%85%D8%A7%D8%B1%DA%A9" class="mw-redirect" title="مارگارت اول دانمارک">مارگارت اول دانمارک</a> (۱۳۵۷ تا ۱۴۱۲) نروژ، دانمارک و سوئد را در تحت <a href="/wiki/%D8%A7%D8%AA%D8%AD%D8%A7%D8%AF_%DA%A9%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%A7%D8%B1" title="اتحاد کالمار">اتحاد کالمار</a> متمرکز کرد که تا سال ۱۵۲۳ ادامه یافت. قدرت اصلی در کنار <a href="/wiki/%D8%AF%D8%B1%DB%8C%D8%A7%DB%8C_%D8%A8%D8%A7%D9%84%D8%AA%DB%8C%DA%A9" title="دریای بالتیک">دریای بالتیک</a> لیگ هانزا، یک کنفدراسیون تجاری شهرها بود که که از اروپای غربی به روسیه تجارت می‌کرد.<a href="#cite_note-Davies431-269">[۲۵۶]</a> <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%DA%A9%D8%A7%D8%AA%D9%84%D9%86%D8%AF" title="اسکاتلند">اسکاتلند</a> تحت فرماندهی <a href="/wiki/%D8%B1%D8%A7%D8%A8%D8%B1%D8%AA_%DB%8C%DA%A9%D9%85_(%D8%A7%D8%B3%DA%A9%D8%A7%D8%AA%D9%84%D9%86%D8%AF)" class="mw-redirect" title="رابرت یکم (اسکاتلند)">رابرت یکم (اسکاتلند)</a> (۱۳۰۶ تا ۱۳۲۹) از زیر سلطه انگلستان بیرون آمد که در سال ۱۳۲۸با گرفتن موافقت پاپ پادشاهیش را تضمین کرد.<a href="#cite_note-Davies408-270">[۲۵۷]</a> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="فروپاشی_بیزانس">فروپاشی بیزانس</h3>[<a href="/w/index.php?title=%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C&action=edit&section=32" title="ویرایش بخش: فروپاشی بیزانس">ویرایش</a>]</div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r35841839"><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">مقاله‌های اصلی: <a href="/w/index.php?title=%D9%86%D8%A7%D8%A8%D9%88%D8%AF%DB%8C_%D8%A7%D9%85%D9%BE%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%A8%DB%8C%D8%B2%D8%A7%D9%86%D8%B3&action=edit&redlink=1" class="new" title="نابودی امپراتوری بیزانس (صفحه وجود ندارد)">نابودی امپراتوری بیزانس</a>، <a href="/w/index.php?title=%D8%A7%D9%85%D9%BE%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%A8%DB%8C%D8%B2%D8%A7%D9%86%D8%B3_%D8%AA%D8%AD%D8%AA_%D8%AD%DA%A9%D9%88%D9%85%D8%AA_%D8%AE%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D9%86_%D8%A2%D9%86%D8%AC%D9%84%D9%88%D8%B3&action=edit&redlink=1" class="new" title="امپراتوری بیزانس تحت حکومت خاندان آنجلوس (صفحه وجود ندارد)">امپراتوری بیزانس تحت حکومت خاندان آنجلوس</a>، <a href="/w/index.php?title=%D8%A7%D9%85%D9%BE%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%A8%DB%8C%D8%B2%D8%A7%D9%86%D8%B3_%D8%AA%D8%AD%D8%AA_%D8%AD%DA%A9%D9%88%D9%85%D8%AA_%D8%AE%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D9%86_%D9%BE%D8%A7%D9%84%D8%A7%DB%8C%D9%88%D9%84%D9%88%DA%AF%D9%88%D8%B3%DB%8C&action=edit&redlink=1" class="new" title="امپراتوری بیزانس تحت حکومت خاندان پالایولوگوسی (صفحه وجود ندارد)">امپراتوری بیزانس تحت حکومت خاندان پالایولوگوسی</a>، <a href="/w/index.php?title=%D8%AC%D9%86%DA%AF%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A8%DB%8C%D8%B2%D8%A7%D9%86%D8%B3_%D9%88_%D8%B9%D8%AB%D9%85%D8%A7%D9%86%DB%8C&action=edit&redlink=1" class="new" title="جنگ‌های بیزانس و عثمانی (صفحه وجود ندارد)">جنگ‌های بیزانس و عثمانی</a>، و <a href="/w/index.php?title=%D9%BE%DB%8C%D8%AF%D8%A7%DB%8C%D8%B4_%D8%A7%D9%85%D9%BE%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%B9%D8%AB%D9%85%D8%A7%D9%86%DB%8C&action=edit&redlink=1" class="new" title="پیدایش امپراتوری عثمانی (صفحه وجود ندارد)">پیدایش امپراتوری عثمانی</a></div> اگرچه امپراتورهای <a href="/wiki/%D8%AF%D9%88%D8%AF%D9%85%D8%A7%D9%86_%D9%BE%D8%A7%D9%84%D8%A7%DB%8C%D9%88%D9%84%D9%88%DA%AF%DB%8C" title="دودمان پالایولوگی">پالایولوگی</a> قسطنطنیه را از اروپایی‌های غربی و در ۱۲۶۱ م باز پس‌گرفتند، اما آن‌ها دیگر نتوانستند کنترل همهٔ سرزمین‌هایی که پیش از این در اختیار داشتند را بدست‌آورند. آن‌ها تنها بخش کوچکی از شبه‌جزیره بالکان و در نزدیکی قسطنطنیه، خود این شهر و برخی از سرزمین‌های ساحلی پیرامون <a href="/wiki/%D8%AF%D8%B1%DB%8C%D8%A7%DB%8C_%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D9%87" title="دریای سیاه">دریای سیاه</a> و <a href="/wiki/%D8%AF%D8%B1%DB%8C%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%DA%98%D9%87" title="دریای اژه">دریای اژه</a> را کنترل می‌کردند. سرزمین‌های پیشین بیزانس در بالکان میان یه دولت تازهٔ <a href="/wiki/%D9%BE%D8%A7%D8%AF%D8%B4%D8%A7%D9%87%DB%8C_%D8%B5%D8%B1%D8%A8%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86_(%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C)" title="پادشاهی صربستان (قرون وسطی)">پادشاهی صربستان</a>، <a href="/wiki/%D8%AF%D9%88%D9%85%DB%8C%D9%86_%D8%A7%D9%85%D9%BE%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%A8%D9%84%D8%BA%D8%A7%D8%B1%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="دومین امپراتوری بلغارستان">دومین امپراتوری بلغارستان</a> و همچنین <a href="/wiki/%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D9%88%D9%86%DB%8C%D8%B2" title="جمهوری ونیز">جمهوری ونیز</a> تکه‌تکه گردید. قدرت امپراتوران بیزانس به‌وسیلهٔٔ یک قبیله تازهٔ ترک یعنی <a href="/wiki/%D8%A7%D9%85%D9%BE%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%B9%D8%AB%D9%85%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="امپراتوری عثمانی">عثمانی‌ها</a> تهدید می‌گردید؛ آنان در سده سیزدهم در آناتولی ساکن گردیده‌بودند و به‌طور مداوم در میان سده چهاردهم <a href="/w/index.php?title=%D8%AC%D9%86%DA%AF%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A8%DB%8C%D8%B2%D8%A7%D9%86%D8%B3_%D9%88_%D8%B9%D8%AB%D9%85%D8%A7%D9%86%DB%8C&action=edit&redlink=1" class="new" title="جنگ‌های بیزانس و عثمانی (صفحه وجود ندارد)">گسترش پیدا می‌کردند</a>. عثمانی‌ها در سال ۱۳۶۶ م و با تبدیل بلغارستان به یک دولت دست‌نشانده، به اروپا راه یافتند و پس از شکست دادن صربستان در <a href="/wiki/%D9%86%D8%A8%D8%B1%D8%AF_%DA%A9%D9%88%D8%B2%D9%88%D9%88" title="نبرد کوزوو">نبرد کوزوو</a> در ۱۳۸۹ م، آن را نیز تسخیر نمودند. اروپایی‌های غربی در واکنش به این رویدادها و وضعیت مسیحیان بالکان جنگ‌صلیبی تازه‌ای را در سال ۱۳۹۶ م اعلان نمودند که در نتیجه سپاه بسیار بزرگی به بالکان فرستاده شد و در <a href="/wiki/%D9%86%D8%A8%D8%B1%D8%AF_%D9%86%DB%8C%DA%A9%D9%88%D9%BE%D9%88%D9%84%DB%8C%D8%B3" title="نبرد نیکوپولیس">نبرد نیکوپولیس</a> شکست خوردند.<a href="#cite_note-Davies3852-271">[۲۵۸]</a> سرانجام، قسطنطنیه در سال ۱۴۵۳ م و به‌دست عثمانی‌ها <a href="/wiki/%D8%B3%D9%82%D9%88%D8%B7_%D9%82%D8%B3%D8%B7%D9%86%D8%B7%D9%86%DB%8C%D9%87" class="mw-redirect" title="سقوط قسطنطنیه">تسخیر گردید</a>.<a href="#cite_note-Davies4462-272">[۲۵۹]</a> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="درگیری_در_کلیسا">درگیری در کلیسا</h3>[<a href="/w/index.php?title=%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C&action=edit&section=33" title="ویرایش بخش: درگیری در کلیسا">ویرایش</a>]</div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r35841839"><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">مقاله‌های اصلی: <a href="/w/index.php?title=%D8%AF%D9%88%D8%AF%D8%B3%D8%AA%DA%AF%DB%8C_%D8%BA%D8%B1%D8%A8&action=edit&redlink=1" class="new" title="دودستگی غرب (صفحه وجود ندارد)">دودستگی غرب</a>، <a href="/w/index.php?title=%D8%A7%D8%B5%D9%84%D8%A7%D8%AD%D8%A7%D8%AA_%D8%A8%D9%88%D9%87%D9%85%DB%8C&action=edit&redlink=1" class="new" title="اصلاحات بوهمی (صفحه وجود ندارد)">اصلاحات بوهمی</a>، و <a href="/wiki/%D9%87%D9%88%D8%B3%DB%8C%E2%80%8C%D9%87%D8%A7" title="هوسی‌ها">هوسی‌ها</a></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:07_Gr%C3%A9goire_XI_(couronn%C3%A9_par_Guy_de_Boulogne).jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/56/07_Gr%C3%A9goire_XI_%28couronn%C3%A9_par_Guy_de_Boulogne%29.jpg/220px-07_Gr%C3%A9goire_XI_%28couronn%C3%A9_par_Guy_de_Boulogne%29.jpg" decoding="async" width="220" height="283" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/56/07_Gr%C3%A9goire_XI_%28couronn%C3%A9_par_Guy_de_Boulogne%29.jpg/330px-07_Gr%C3%A9goire_XI_%28couronn%C3%A9_par_Guy_de_Boulogne%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/56/07_Gr%C3%A9goire_XI_%28couronn%C3%A9_par_Guy_de_Boulogne%29.jpg/440px-07_Gr%C3%A9goire_XI_%28couronn%C3%A9_par_Guy_de_Boulogne%29.jpg 2x" data-file-width="1181" data-file-height="1518" /></a><figcaption>گی بولون تاج را بر سر پاپ گریگوری یازدهم می‌گذارد. یک کار مینیاتوری از «تواریخ فرویسارت»</figcaption></figure>در طول سده پر آشوب چهاردهم، اختلافات درون رهبری کلیسا به پاپاسی آوینیون (۷۶–۱۳۰۹) منجر شد<a href="#cite_note-Thomson170-273">[۲۶۰]</a> که همچنین «اسارت بابلیان پاپیون» نامیده می‌شد که اشاره به <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86_%DB%8C%D9%87%D9%88%D8%AF%DB%8C_%D8%AF%D8%B1_%D8%A8%D8%A7%D8%A8%D9%84" class="mw-redirect" title="اسیران یهودی در بابل">اسیران یهودی در بابل</a> بود.<a href="#cite_note-MAAvignon-274">[۲۶۱]</a> سپس به <a href="/wiki/%D8%AF%D9%88_%D8%AF%D8%B3%D8%AA%DA%AF%DB%8C_%D8%BA%D8%B1%D8%A8" class="mw-redirect" title="دو دستگی غرب">دو دستگی غرب</a> رسید که از سال ۱۳۷۸ تا ۱۴۱۸ ادامه داشت، زمانی که دو پاپ و سه پاپ رقیب وجود داشت که هر کدام را چندین ایالت پشتیبانی می‌کردند.<a href="#cite_note-MAGreat-275">[۲۶۲]</a> مقامات کلیسایی در شورای کنستانس در سال ۱۴۱۴ جمع شدند. در سال بعد شورا یکی از پاپ‌های رقیب را کنار گذاشت و تنها دو نفر از متقاضیان را باقی گذاشت. پس از استماعات بیشتر، در ماه نوامبر ۱۴۱۷ شورا <a href="/wiki/%D9%85%D8%A7%D8%B1%D8%AA%DB%8C%D9%86_%D9%BE%D9%86%D8%AC%D9%85" class="mw-redirect" title="مارتین پنجم">مارتین پنجم</a> (پاپ ۱۴۱۷–۳۱) را به عنوان پاپ انتخاب کرد.<a href="#cite_note-Thomson184-276">[۲۶۳]</a> علاوه بر دو دستگی کلیسای غرب از درگیری‌ها در الهیات هم رنج می‌برد. برخی از آن‌ها به الحاد متمایل شدند جان الیزابت وایکلیف (درگذشته ۱۳۸۴)، خداشناس انگلیسی، آز آنجایی که می‌گفت مردم عامه می‌بایست به متن کتاب مقدس دسترسی داشته باشند و همچنین برای اعتقاداتش به <a href="/wiki/%D8%B9%D8%B4%D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="عشای ربانی">عشای ربانی</a>، که برخلاف دکترین کلیسا بود، در سال ۱۴۱۵ محکوم به ارتداد شد.<a href="#cite_note-Thomson197-277">[۲۶۴]</a> تعالیم ویکلیف دو جنبش بزرگ مرتدین را که در سال‌های بعد قرون وسطی واقع شد تحت تأثیر قرار داد. لولاردی در انگلستان و <a href="/wiki/%D9%87%D9%88%D8%B3%DB%8C%E2%80%8C%D9%87%D8%A7" title="هوسی‌ها">هوسی‌ها</a> در بوهمیا.<a href="#cite_note-Thomson218-278">[۲۶۵]</a> جنبش بوهمیان با تعالیم <a href="/wiki/%DB%8C%D8%A7%D9%86_%D9%87%D9%88%D8%B3" title="یان هوس">یان هوس</a> آغازیدن گرفت که خود او در سال ۱۴۱۵ پس از اینکه توسط شورای کنستانس محکوم شد، در آتش سوزانده شد. کلیسای هوسی‌ها، گرچه یک هدف جنگ‌های صلیبی بود اما بعد از قرون وسطی برجای ماند.<a href="#cite_note-Thomson213-279">[۲۶۶]</a> ارتدادهای دیگری نسبت به کلیسا از جمله اتهامات علیه شوالیه معبد به وجود آمد، که منتهی به سرکوب آن‌ها در سال ۱۳۱۲ و تقسیم ثروت کلان بین پادشاه فرانسه <a href="/wiki/%D9%81%DB%8C%D9%84%DB%8C%D9%BE_%DA%86%D9%87%D8%A7%D8%B1%D9%85_%D9%81%D8%B1%D8%A7%D9%86%D8%B3%D9%87" class="mw-redirect" title="فیلیپ چهارم فرانسه">فیلیپ چهارم فرانسه</a> (۱۳۱۴–۱۲۸۵) و مهمان‌نوازها شد.<a href="#cite_note-Templars-280">[۲۶۷]</a> با توجه به اینکه تنها روحانیون مجاز به مصرف شراب در <a href="/wiki/%D8%A2%DB%8C%DB%8C%D9%86_%D8%B9%D8%B4%D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="آیین عشای ربانی">آیین عشای ربانی</a> بودند آیین و عمل پاپ بعدها در سال‌های انتهایی قرون وسطی به تصفیه‌هایی دست یافت. این موضوع فاصله بین روحانیون و مردم عوام را بیشتر کرد. مردم عامه مراسم زیارت‌هایشان را انجام می‌دادند، آثار مقدس را ستایش می‌کردند و اعتقادشان به قدرت شیطان را نگه می‌داشتند. صوفی مسلکان مانند <a href="/wiki/%D9%85%D8%A7%DB%8C%D8%B3%D8%AA%D8%B1_%D8%A7%DA%A9%D9%87%D8%A7%D8%B1%D8%AA" title="مایستر اکهارت">مایستر اکهارت</a> (دسامبر ۱۳۲۷) و توماس کمپس (۱۴۷۱) آثاری را نوشتند که به عوام آموزش دادند که بر روی زندگی معنوی داخلی خود تمرکز کنند که این زمینه را برای اصلاحات پروتستان فراهم کرد. علاوه بر عرفان و صوفی گری، اعتقاد به جادوگران و جادوگری نیز گسترده شد. در اواخر سده پانزدهم کلیسا با محکوم کردن جادوگران در سال ۱۴۸۴ و تدوین جزوات و کتب در سال ۱۴۸۶مانند مالوس مالفیکاروم (<a href="/wiki/%D9%BE%D8%AA%DA%A9_%D8%AC%D8%A7%D8%AF%D9%88%DA%AF%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="پتک جادوگران">پتک جادوگران</a>)، که پر طرفدارترین دستورالعمل‌ها برای شکار جادوگران بود، شروع به اعتبار دادن به ترس همه گیر از جادوگری کرد.<a href="#cite_note-Davies436-281">[۲۶۸]</a> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="پژوهشگران،_خردمندان_و_اکتشاف‌ها">پژوهشگران، خردمندان و اکتشاف‌ها</h3>[<a href="/w/index.php?title=%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C&action=edit&section=34" title="ویرایش بخش: پژوهشگران، خردمندان و اکتشاف‌ها">ویرایش</a>]</div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r35841839"><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">همچنین ببینید: <a href="/w/index.php?title=%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%BE%D8%A7%DB%8C%DB%8C%E2%80%8C%D9%87%D8%A7_%D8%AF%D8%B1_%DA%86%DB%8C%D9%86_%D8%AF%D9%88%D8%B1%D9%87_%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C&action=edit&redlink=1" class="new" title="اروپایی‌ها در چین دوره قرون وسطی (صفحه وجود ندارد)">اروپایی‌ها در چین دوره قرون وسطی</a></div> در دوره قرون وسطای متاخر الهیونی همچون <a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B3_%D8%A7%D8%B3%DA%A9%D9%88%D8%AA%D9%88%D8%B3" title="دانس اسکوتوس">دانس اسکوتوس</a> (متوفای ۱۳۰۸) و <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%D9%84%DB%8C%D8%A7%D9%85_%D8%A7%D9%88%DA%A9%D8%A7%D9%85" class="mw-redirect" title="ویلیام اوکام">ویلیام اوکام</a> (متوفای ۱۳۴۸) یک جریان عکس‌العملی را علیه روشنفکران اسکولاستیک و در اعتراض یه استفاده استدلال و عقل در مبانی ایمان رهبری می‌کردند.<a href="#cite_note-282">[۲۶۹]</a> تلاشهای آنها ایده غالب افلاطونی جهانی را تضعیف نمود. اصرار اوکام مبنی بر اینکه عقل مستقل از ایمان عمل می‌کند، راه را برای جدا کردن علم از الهیات و فلسفه هموار کرد.<a href="#cite_note-Davies433-283">[۲۷۰]</a> با پیشرفت مداوم قانون روم مطالعات حقوقی به قسمت‌هایی از فقه پرداخت که قبلاً توسط قوانین معمول اداره می‌شد. تنها استثناء از این روند <a href="/wiki/%D8%A7%D9%86%DA%AF%D9%84%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="انگلستان">انگلستان</a> بود که قانون معمول مقدم بر بقیه بر جای ماند. سایر کشورها قوانین خود را تصویب کردند. کدهای حقوقی در کاستیل، <a href="/wiki/%D9%84%D9%87%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="لهستان">لهستان</a> و <a href="/wiki/%D9%84%DB%8C%D8%AA%D9%88%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="لیتوانی">لیتوانی</a> منتشر شد.<a href="#cite_note-Davies438-284">[۲۷۱]</a> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Studying_astronomy_and_geometry.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/51/Studying_astronomy_and_geometry.jpg/220px-Studying_astronomy_and_geometry.jpg" decoding="async" width="220" height="133" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/51/Studying_astronomy_and_geometry.jpg/330px-Studying_astronomy_and_geometry.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/51/Studying_astronomy_and_geometry.jpg/440px-Studying_astronomy_and_geometry.jpg 2x" data-file-width="1248" data-file-height="752" /></a><figcaption>روحانیون در حال فراگیری <a href="/wiki/%D8%A7%D8%AE%D8%AA%D8%B1%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C" title="اخترشناسی">اخترشناسی</a>، <a href="/wiki/%D9%87%D9%86%D8%AF%D8%B3%D9%87" title="هندسه">هندسه</a> و زبان فرانسه در اوائل سده پانزدهم</figcaption></figure> آموزش و پرورش هر چه بیشتر بر تعلیم روحانیون آینده متمرکز شد. فراگیری پایه حروف و اعداد در حیطه خانواده یا کشیش روستا باقی ماند. اما موضوعات ثانویه و کم‌اهمیت‌تر مانند <a href="/wiki/%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D9%88%DB%8C%DB%8C%D9%85" title="تریوییم">تریوییم</a>، دستور زبان، علم بیان، منطق در مدارس وابسته به کلیسای جامع یا مدارس مربوط به شهرها ارائه می‌شد. مدارس متوسطه تجاری گسترش یافت و در برخی از شهرهای <a href="/wiki/%D8%A7%DB%8C%D8%AA%D8%A7%D9%84%DB%8C%D8%A7" title="ایتالیا">ایتالیا</a> بیش از یکی از آنها وجود داشت. دانشگاه‌ها نیز در سده <a href="/wiki/%D8%B3%D8%AF%D9%87_%DB%B1%DB%B4_(%D9%85%DB%8C%D9%84%D8%A7%D8%AF%DB%8C)" class="mw-redirect" title="سده ۱۴ (میلادی)">۱۴</a> و <a href="/wiki/%D8%B3%D8%AF%D9%87_%DB%B1%DB%B5_(%D9%85%DB%8C%D9%84%D8%A7%D8%AF%DB%8C)" class="mw-redirect" title="سده ۱۵ (میلادی)">۱۵</a> در سراسر <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%BE%D8%A7" title="اروپا">اروپا</a> گسترش یافتند. میزان سواد در میان مردم عوام بالا رفت اما هنوز کافی نبود. در یک تخمین در سال ۱۵۰۰ سواد در میان مردان ده درصد و در میان زنان یک درصد بود.<a href="#cite_note-Singman224-285">[۲۷۲]</a> انتشار ادبیات بومی، در سده چهاردهم، با <a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%AA%D9%87_%D8%A2%D9%84%DB%8C%DA%AF%DB%8C%D8%B1%DB%8C" title="دانته آلیگیری">دانته آلیگیری</a> (متوفای ۱۳۲۱)، <a href="/wiki/%D9%81%D8%B1%D8%A7%D9%86%DA%86%D8%B3%DA%A9%D9%88_%D9%BE%D8%AA%D8%B1%D8%A7%D8%B1%DA%A9" title="فرانچسکو پترارک">فرانچسکو پترارک</a> (متوفای ۱۳۷۴) و <a href="/wiki/%D8%AC%D9%88%D9%88%D8%A7%D9%86%DB%8C_%D8%A8%D9%88%DA%A9%D8%A7%DA%86%DB%8C%D9%88" class="mw-redirect" title="جووانی بوکاچیو">جووانی بوکاچیو</a> (متوفای ۱۳۷۵) در ایتالیا، <a href="/wiki/%D8%AC%D9%81%D8%B1%DB%8C_%DA%86%D8%A7%D8%B3%D8%B1" class="mw-redirect" title="جفری چاسر">جفری چاسر</a> (متوفای ۱۴۰۰) و <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%D9%84%DB%8C%D8%A7%D9%85_%D9%84%D9%86%DA%AF%D9%84%D9%86%D8%AF" title="ویلیام لنگلند">ویلیام لنگلند</a> (متوفای ۱۳۸۶) در <a href="/wiki/%D8%A7%D9%86%DA%AF%D9%84%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="انگلستان">انگلیس</a>، و <a href="/wiki/%D9%81%D8%B1%D8%A7%D9%86%D8%B3%D9%88%D8%A7_%D9%88%DB%8C%D9%88%D9%86" title="فرانسوا ویون">فرانسوا ویون</a> (متوفای ۱۴۶۴) و <a href="/wiki/%DA%A9%D8%B1%DB%8C%D8%B3%D8%AA%DB%8C%D9%86_%D8%AF%D9%88_%D9%BE%DB%8C%D8%B2%D8%A7%D9%86" title="کریستین دو پیزان">کریستین دو پیزان</a> (متوفای ۱۴۳۰) در <a href="/wiki/%D9%81%D8%B1%D8%A7%D9%86%D8%B3%D9%87" title="فرانسه">فرانسه</a>، گسترش یافت. بخش زیادی از ادبیات در اصل مذهبی ماند که گرچه بیشتر آن به <a href="/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D9%84%D8%A7%D8%AA%DB%8C%D9%86" class="mw-redirect" title="زبان لاتین">لاتین</a> نوشته می‌شد اما تقاضاهای جدیدی برای بردن زندگینامه قدیسین و دیگر جزوات نیایشی به زبانهای بومی ایجاد شد. رشد نهضت دِوُتیو مدرنا (Devotio Moderna) و برجسته‌تر از آن شکل‌گیری زندگی برادرانه و مشترک پیروان یک مذهب، و حتی آثار عارفان آلمانی همچون میستر اکهارت و <a href="/wiki/%DB%8C%D9%88%D9%87%D8%A7%D9%86%D8%B3_%D8%AA%D8%A7%D9%88%D9%84%D8%B1" title="یوهانس تاولر">یوهانس تاولر</a> (متوفای ۱۳۶۱) نیز به رشد آن کمک کرد.<a href="#cite_note-Keen282-286">[۲۷۳]</a><a href="#cite_note-287">[۲۷۴]</a> تئاتر نیز با استفاده از <a href="/wiki/%D9%86%D9%85%D8%A7%DB%8C%D8%B4_%DA%A9%D8%B1%D8%A7%D9%85%D8%A7%D8%AA" title="نمایش کرامات">نمایش کرامات</a> که توسط کلیسا ساخته شده بود، توسعه یافت.<a href="#cite_note-288">[۲۷۵]</a> در پایان این دوره، توسعه <a href="/wiki/%DA%86%D8%A7%D9%BE_%D9%81%D8%B4%D8%A7%D8%B1%DB%8C" title="چاپ فشاری">چاپ فشاری</a> ـ در حدود سال ۱۴۵۰ ـ منجر به تأسیس بنگاه‌های انتشاراتی در سراسر اروپا تا سال ۱۵۰۰ شد.<a href="#cite_note-Davies445-289">[۲۷۶]</a> در اوایل <a href="/wiki/%D8%B3%D8%AF%D9%87_%DB%B1%DB%B5_(%D9%85%DB%8C%D9%84%D8%A7%D8%AF%DB%8C)" class="mw-redirect" title="سده ۱۵ (میلادی)">سده پانزدهم</a> کشورهایی مانند شبه جزیره ایبریا اکتشافات فراتر از مرزهای اروپا را آغاز نمودند. پرنس <a href="/wiki/%D9%87%D9%86%D8%B1%DB%8C_%D8%AF%D8%B1%DB%8C%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%B1%D8%AF" title="هنری دریانورد">هنری دریانورد</a> از پرتغال (متوفای ۱۴۶۰) در طول عمر خود هیئت‌هایی برای اکتشاف <a href="/wiki/%D8%AC%D8%B2%D8%A7%DB%8C%D8%B1_%D9%82%D9%86%D8%A7%D8%B1%DB%8C" title="جزایر قناری">جزایر قناری</a>، <a href="/wiki/%D8%A2%D8%B2%D9%88%D8%B1" title="آزور">آزور</a> و <a href="/wiki/%DA%A9%DB%8C%D9%BE_%D9%88%D8%B1%D8%AF" title="کیپ ورد">کیپ ورد</a> را اعزام کرد. این اکتشافات پس از مرگ او نیز ادامه پیدا کرد. در سال ۱۴۸۶ <a href="/wiki/%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D8%AA%D9%88%D9%84%D9%88%D9%85%D8%A6%D9%88_%D8%AF%DB%8C%D8%A7%D8%B3" title="بارتولومئو دیاس">بارتولومئو دیاس</a> (متوفای ۱۵۰۰) به حوالی <a href="/wiki/%D8%AF%D9%85%D8%A7%D8%BA%D9%87_%D8%A7%D9%85%DB%8C%D8%AF_%D9%86%DB%8C%DA%A9" title="دماغه امید نیک">دماغه امیدنیک</a> رفت و در سال ۱۴۹۸ <a href="/wiki/%D9%88%D8%A7%D8%B3%DA%A9%D9%88_%D8%AF%D9%88_%DA%AF%D8%A7%D9%85%D8%A7" title="واسکو دو گاما">واسکو دو گاما</a> (متوفای ۱۵۲۴) به حدود آفریقا و تا هند سفر کرد.<a href="#cite_note-290">[۲۷۷]</a> در سال ۱۴۹۲ پادشاهی اسپانیایی مشترک کاستیل و آراگون هزینه سفرهای اکتشافی <a href="/wiki/%DA%A9%D8%B1%DB%8C%D8%B3%D8%AA%D9%81_%DA%A9%D9%84%D9%85%D8%A8" title="کریستف کلمب">کریستف کلمب</a> (متوفای ۱۵۰۶) را تقبل کرد که آمریکا را کشف کرد.<a href="#cite_note-291">[۲۷۸]</a> در سال ۱۴۹۷ <a href="/wiki/%D9%87%D9%86%D8%B1%DB%8C_%D9%87%D9%81%D8%AA%D9%85_(%D8%A7%D9%86%DA%AF%D9%84%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86)" class="mw-redirect" title="هنری هفتم (انگلستان)">هنری هفتم (انگلستان)</a> سفر دریایی <a href="/wiki/%D8%AC%D8%A7%D9%86_%DA%A9%D8%A7%D8%A8%D9%88%D8%AA" title="جان کابوت">جان کابوت</a> (متوفای ۱۴۹۸) که در <a href="/wiki/%D8%AC%D8%B2%DB%8C%D8%B1%D9%87_%DA%A9%DB%8C%D9%BE_%D8%A8%D8%B1%D8%AA%D9%88%D9%86" title="جزیره کیپ برتون">جزیره کیپ برتون</a> پیاده شد را تقبل کرد.<a href="#cite_note-Davies511-292">[۲۷۹]</a> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="توسعه_اقتصادی_و_نظامی">توسعه اقتصادی و نظامی</h3>[<a href="/w/index.php?title=%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C&action=edit&section=35" title="ویرایش بخش: توسعه اقتصادی و نظامی">ویرایش</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Crescenzi_calendar.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1b/Crescenzi_calendar.jpg/220px-Crescenzi_calendar.jpg" decoding="async" width="220" height="190" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1b/Crescenzi_calendar.jpg/330px-Crescenzi_calendar.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1b/Crescenzi_calendar.jpg/440px-Crescenzi_calendar.jpg 2x" data-file-width="833" data-file-height="720" /></a><figcaption>تقویم کشاورزی، مربوط به سال ۱۴۷۰</figcaption></figure> یکی از مهم‌ترین تحولات نظامی در اواخر قرون وسطی افزایش استفاده از پیاده‌نظام و سواره‌های سبک بود.<a href="#cite_note-NicolleWestern180-293">[۲۸۰]</a> انگلیسی‌ها از کمانداران نیز استفاده کردند اما سایر کشورها نتوانستند نیروهای مشابهی را با همان موفقیت ایجاد کنند.<a href="#cite_note-294">[۲۸۱]</a> با بالا رفتن قدرت کمان‌ها لباس زره هم پیشرفته‌تر می‌شد. زره فلزی برای حفاظت سربازان در مقابل شلیک کمانداران دشمن و همچنین تفنگ‌های دستی تازه توسعه یافته ساخته شد.<a href="#cite_note-NicolleWestern188-295">[۲۸۲]</a> با توسعه نیروهای پیاده‌نظام <a href="/wiki/%D9%81%D9%84%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%B1" title="فلاندر">فلاندر</a> و <a href="/wiki/%D8%B3%D9%88%DB%8C%D8%B3%DB%8C" class="mw-redirect" title="سویسی">سویسی</a> سلاح‌های نوک تیز که با سرنیزه و دیگر نیزه‌های بلند مسلح شده بود اعتبار تازه‌ای گرفتند.<a href="#cite_note-Nicolle185-296">[۲۸۳]</a> در کشاورزی استفاده از گوسفندان افزایش یافت که با پشم با الیاف بلندش نخ قوی‌تر برای تابیدن به‌دست می‌داد. علاوه بر این، چرخ نخ‌ریسی جایگزین <a href="/wiki/%D8%AF%D8%B4%DA%A9%DB%8C" title="دشکی">دشکی</a> سنتی برای ریسندگی پشم شد و تولید را تا سه برابر بالا برد<a href="#cite_note-Epstein193-297">[۲۸۴]</a> یک مورد جدید که با وجود تکنیک پایین‌ترش اما بسیار بر زندگی معمول تأثیر گذاشت استفاده از دکمه برای بستن لباس بود؛ که باعث می‌شد لباس بدون استفاده از بند به‌طور مناسب‌تری بر تن فرد پوشیده شود.<a href="#cite_note-Daily38-298">[۲۸۵]</a> آسیاب‌های بادی دارای برج تصفیه شدند که اجازه می‌داد قسمت فوقانی آسیاب بادی بچرخد و در سمتی که باد می‌وزد قرار گیرد.<a href="#cite_note-299">[۲۸۶]</a> <a href="/wiki/%DA%A9%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%A8%D9%84%D9%86%D8%AF" title="کوره بلند">کوره بلند</a> در حدود سال ۱۳۵۰در <a href="/wiki/%D8%B3%D9%88%D8%A6%D8%AF" title="سوئد">سوئد</a> پدیدار شد؛ که باعث افزایش تولید آهن و با کیفیت بالاتری شد.<a href="#cite_note-300">[۲۸۷]</a> نخستین قانون ثبت اختراع در سال ۱۴۴۷ در <a href="/wiki/%D9%88%D9%86%DB%8C%D8%B2" title="ونیز">ونیز</a> حقوق مخترعان بر اختراعشان را تقویت کرد.<a href="#cite_note-Epstein213-301">[۲۸۸]</a> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="هنر_و_معماری_قرون_وسطای_پایانی">هنر و معماری قرون وسطای پایانی</h3>[<a href="/w/index.php?title=%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C&action=edit&section=36" title="ویرایش بخش: هنر و معماری قرون وسطای پایانی">ویرایش</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Les_Tr%C3%A8s_Riches_Heures_du_duc_de_Berry_f%C3%A9vrier.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/02/Les_Tr%C3%A8s_Riches_Heures_du_duc_de_Berry_f%C3%A9vrier.jpg/220px-Les_Tr%C3%A8s_Riches_Heures_du_duc_de_Berry_f%C3%A9vrier.jpg" decoding="async" width="220" height="366" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/02/Les_Tr%C3%A8s_Riches_Heures_du_duc_de_Berry_f%C3%A9vrier.jpg/330px-Les_Tr%C3%A8s_Riches_Heures_du_duc_de_Berry_f%C3%A9vrier.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/02/Les_Tr%C3%A8s_Riches_Heures_du_duc_de_Berry_f%C3%A9vrier.jpg/440px-Les_Tr%C3%A8s_Riches_Heures_du_duc_de_Berry_f%C3%A9vrier.jpg 2x" data-file-width="1141" data-file-height="1899" /></a><figcaption>نمونه‌ای از خطاطی براق از سده پانزدهم</figcaption></figure> قرون وسطی در <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%BE%D8%A7" title="اروپا">اروپا</a> به‌طور کلی مطابق با دوره‌های فرهنگی <a href="/wiki/%D8%B3%D8%AF%D9%87_%DB%B1%DB%B4_(%D9%85%DB%8C%D9%84%D8%A7%D8%AF%DB%8C)" class="mw-redirect" title="سده ۱۴ (میلادی)">سده چهاردهم</a> در ایتالیا (ترچنترو) و اوایل دوره <a href="/wiki/%D8%B1%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86%D8%B3" title="رنسانس">رنسانس</a> است. <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D9%BE%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%A7" title="اسپانیا">اسپانیا</a> و اروپای شمالی همچنان از سبک‌های <a href="/wiki/%D9%85%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C_%DA%AF%D9%88%D8%AA%DB%8C%DA%A9" title="معماری گوتیک">گوتیک</a> استفاده می‌کردند که در <a href="/wiki/%D8%B3%D8%AF%D9%87_%DB%B1%DB%B5_(%D9%85%DB%8C%D9%84%D8%A7%D8%AF%DB%8C)" class="mw-redirect" title="سده ۱۵ (میلادی)">سده پانزدهم</a> و تا تقریباً پایان دوره اوج بیشتری گرفت. <a href="/wiki/%DA%AF%D9%88%D8%AA%DB%8C%DA%A9_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C" title="گوتیک بین‌المللی">گوتیک بین‌المللی</a> یک سبک دوست داشتنی بود که در دهه‌های حدود ۱۴۰۰ در بسیاری از نقاط اروپا رواج یافت. شاهکارهای ادبی از جمله کتاب مصور «<a href="/wiki/%D8%B3%D8%A7%D8%B9%D8%A7%D8%AA_%D8%AE%D9%88%D8%B4_%D8%AF%D9%88%DA%A9_%D8%AF%D9%88%D8%A8%D8%B1%DB%8C" title="ساعات خوش دوک دوبری">ساعات خوش دوک دوبری</a>» مربوط به آن دوران است.<a href="#cite_note-Benton253-302">[۲۸۹]</a> هنر <a href="/wiki/%D8%B3%DA%A9%D9%88%D9%84%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%B3%D9%85" title="سکولاریسم">سکولار</a> در سرتاسر اروپا به‌طور کمی و کیفی رشد یافت. در سده پانزدهم، بازرگانان در ایتالیا و فلاندر در رتبه‌های بالای جامعه قرار گرفتند. آنان که مشتریان نقاشی‌های رنگ روغنی از چهره‌های خودشان بودند همچنین به اندوختن طیف گسترده‌ای از اقلام لوکس مانند جواهرات، <a href="/wiki/%D8%B9%D8%A7%D8%AC" title="عاج">عاج</a>، صندوقچه، کابینت گران‌قیمت و ظروف سفالی <a href="/wiki/%D9%85%D8%A7%DB%8C%D9%88%D9%84%DB%8C%DA%A9%D8%A7" title="مایولیکا">مایولیکا</a> پرداختند. این اشیاء لوکس شامل ظروف چینی ساخت مناطق اسلامی نیز می‌شد که عمدتاً توسط کوزه‌گران <a href="/wiki/%D9%85%D8%AF%D8%AC%D9%86" title="مدجن">مدجن</a> ساکن اسپانیا تولید می‌شد. اگرچه خاندان سلطنت مالک مجموعه‌های عظیمی از انواع بشقاب بود اما از آن به جز جام رویال طلایی اندکی باقی مانده است.<a href="#cite_note-303">[۲۹۰]</a> تولید <a href="/wiki/%D8%A7%D8%A8%D8%B1%DB%8C%D8%B4%D9%85" title="ابریشم">ابریشم</a> ایتالیایی توسعه یافت به طوری که کلیساها و نخبگان غربی دیگر نیازی به تکیه بر واردات از <a href="/wiki/%D8%A8%DB%8C%D8%B2%D8%A7%D9%86%D8%B3" class="mw-redirect" title="بیزانس">بیزانس</a> و <a href="/wiki/%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85" title="جهان اسلام">جهان اسلام</a> نداشتند. در <a href="/wiki/%D9%81%D8%B1%D8%A7%D9%86%D8%B3%D9%87" title="فرانسه">فرانسه</a> و فلاندر بافت و تولید <a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D8%AF%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%86%DA%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D9%86" title="پرده‌های نگارین">پرده‌های نگارین</a> مانند مجموعه «بانو و اسب شاخدار» به یک صنعت عمده و لوکس تبدیل شد.<a href="#cite_note-Griffiths17-304">[۲۹۱]</a> طراحی و ساخت مجسمه‌های بزرگ برای محوطه‌های بیرونی کلیساهای گوتیک اولیه، راه برای ساخت مجسمه‌های در داخل ساختمان نیز باز کرد. با ویژه‌تر شدن مقبره‌ها و کنده‌کاری‌های گزافی که روی مواردی از جمله منابر، مثل منبری که توسط جیووانی سارو پی در سنت آندره انجام شد، کنده‌کاری یا رنگ چوب به‌صورت یک کار عام درآمد به‌ویژه وقتی کلیساها دارای <a href="/wiki/%D9%82%D8%B7%D8%B9%D9%87_%D9%85%D8%AD%D8%B1%D8%A7%D8%A8" title="قطعه محراب">قطعه محراب</a>های متعدد شدند. نقاشی‌های اولیه با آبرنگ در <a href="/wiki/%D9%87%D9%84%D9%86%D8%AF" title="هلند">هلند</a> توسط هنرمندانی همچون <a href="/wiki/%DB%8C%D8%A7%D9%86_%D9%88%D8%A7%D9%86_%D8%A2%DB%8C%DA%A9" title="یان وان آیک">یان ون ایک</a> (متوفای ۱۴۶۴) و راجیر ون در وایدن (متوفای ۱۴۴۱) این هنر را در <a href="/wiki/%D8%A7%DB%8C%D8%AA%D8%A7%D9%84%DB%8C%D8%A7" title="ایتالیا">ایتالیا</a> به رقابت گذاشت. همچنان بود <a href="/wiki/%D8%AE%D8%B7%D8%A7%D8%B7%DB%8C" class="mw-redirect" title="خطاطی">خطاطی</a>های براق که در سده پانزدهم در مقیاس بالایی در میان نخبه‌گان سکولار رواج یافت که همچنین کتابهای غیرمذهبی، به‌خصوص تاریخ، را نیز انجام دادند. از حدود ۱۴۵۰ کتاب‌های <a href="/wiki/%DA%86%D8%A7%D9%BE%DB%8C" title="چاپی">چاپی</a>، گرچه هنوز گران بودند، اما به سرعت رواج یافتند. تا قبل از سال ۱۵۰۰حدود ۳۰٬۰۰۰ نسخه مختلف از جزوات یا آثار چاپ شده قبل وجود داشته است،<a href="#cite_note-BL-305">[۲۹۲]</a> تا قبل از این زمان دست نوشته‌های براق تنها اختصاص به خاندان سلطنتی و معدودی دیگر داشت. <a href="/wiki/%D9%85%D9%86%D8%A8%D8%AA%E2%80%8C%DA%A9%D8%A7%D8%B1%DB%8C" title="منبت‌کاری">منبت‌کاری</a>های بسیار ریز و اغلب غیر مذهبی، که از اواسط سده پانزدهم حتی دهقانان <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D9%84_%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%BE%D8%A7" title="شمال اروپا">شمال اروپا</a> نیز قادر به برخورداری از آنها بودند. کنده‌کاری‌های گران‌قیمت‌تر در نقش‌های گوناگون مورد توجه مشتریان ثروتمندتر واقع شد.<a href="#cite_note-Griffiths17-304">[۲۹۱]</a> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="پژوهش‌های_مدرن">پژوهش‌های مدرن</h2>[<a href="/w/index.php?title=%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C&action=edit&section=37" title="ویرایش بخش: پژوهش‌های مدرن">ویرایش</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Gossuin_de_Metz_-_L%27image_du_monde_-_BNF_Fr._574_fo42.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7c/Gossuin_de_Metz_-_L%27image_du_monde_-_BNF_Fr._574_fo42.jpg/220px-Gossuin_de_Metz_-_L%27image_du_monde_-_BNF_Fr._574_fo42.jpg" decoding="async" width="220" height="321" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7c/Gossuin_de_Metz_-_L%27image_du_monde_-_BNF_Fr._574_fo42.jpg/330px-Gossuin_de_Metz_-_L%27image_du_monde_-_BNF_Fr._574_fo42.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7c/Gossuin_de_Metz_-_L%27image_du_monde_-_BNF_Fr._574_fo42.jpg/440px-Gossuin_de_Metz_-_L%27image_du_monde_-_BNF_Fr._574_fo42.jpg 2x" data-file-width="3626" data-file-height="5296" /></a><figcaption>نسخه‌ای از تشریح کرویت زمین در قرون وسطی</figcaption></figure> دوره قرون وسطی اغلب به عنوان «زمان جاهلیت» و خرافات به سخره گرفته می‌شود. زمانی که کلام مقامات مذهبی ارجح بر تجربه شخصی و فعالیت عقلانی قرار می‌گرفت.<a href="#cite_note-306">[۲۹۳]</a> این میراثی از <a href="/wiki/%D8%B1%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86%D8%B3" title="رنسانس">رنسانس</a> و <a href="/wiki/%D8%B9%D8%B5%D8%B1_%D8%B1%D9%88%D8%B4%D9%86%DA%AF%D8%B1%DB%8C" title="عصر روشنگری">عصر روشنگری</a> بود که دانشمندان مطلقاً فرهنگ فکری خود را در تضاد با دوران قرون وسطی می‌دیدند. دانشمندان رنسانس قرون وسطی را در مقایسه با فرهنگ و تمدن بلند دنیای <a href="/wiki/%DA%A9%D9%84%D8%A7%D8%B3%DB%8C%DA%A9" class="mw-redirect" title="کلاسیک">کلاسیک</a> دوره نزول می‌دیدند. دانشمندان روشنگری عقل را برتر از ایمان می‌دانستند و بدین ترتیب قرون وسطی را به عنوان دوران جاهلیت و <a href="/wiki/%D8%AE%D8%B1%D8%A7%D9%81%D8%A7%D8%AA" title="خرافات">خرافات</a> می‌شناختند.<a href="#cite_note-Davies291-15">[۱۴]</a> برخی دیگر معتقدند که در دوران قرون وسطی عقل به‌طور کلی مورد توجه ویژه قرار می‌گرفت. مورخ علوم‌شناس ادوارد گرانت می‌نویسد: «اگر (در سده ۱۸) اندیشه‌های عقلی انقلابی بیان می‌شد، تنها به دلیل سنت طولانی قرون وسطایی امکان‌پذیر شدند که استفاده از عقل را یکی از مهم‌ترین فعالیتهای بشر قرار داد.»<a href="#cite_note-Grant9-307">[۲۹۴]</a> دیوید لیندبرگ برخلاف تصور رایج، می‌نویسد: «محقق دوران متاخر قرون وسطی به ندرت تجربه‌کر قدرت اجباری کلیسا بود و خود را (به ویژه در علوم طبیعی) آزاد می‌دانست تا به پیروی از عقل و مشاهده بپردازد هر کجا که این دو رهبریش کنند».<a href="#cite_note-QPeters-308">[۲۹۵]</a> مفهوم کاریکاتور گونه این دوره نیز در برخی از مفاهیم خاص‌تر منعکس شده است. یک تصور غلط، نخستین بار در سده ۱۹ منتشر شد<a href="#cite_note-309">[۲۹۶]</a> و هنوز هم بسیار معمول، این است که همه مردم قرون وسطی معتقد بودند که زمین صاف است. این یک تلقی غیر واقعی است. چه که استادان دانشگاه‌های قرون وسطی استدلال می‌کردند و می‌گفتند: شواهد نشان می‌دهد که زمین به شکل کره است.<a href="#cite_note-310">[۲۹۷]</a> لیندبرگ و رونالد نامبرز، محقق دیگر دوره، اظهار داشته‌اند که به سختی یک دانشمند مسیحی قرون وسطی وجود داشته است. قرون که کروی دیدن زمین را تصدیق نکرده‌اند و حتی مقدار تقریبی محیط آن را نداند.<a href="#cite_note-Numberslect-311">[۲۹۸]</a> تصورات غلط دیگری نیز وجود دارند، مانند «کلیسا در دوران قرون وسطی <a href="/wiki/%DA%A9%D8%A7%D9%84%D8%A8%D8%AF_%D8%B4%DA%A9%D8%A7%D9%81%DB%8C" class="mw-redirect" title="کالبد شکافی">کالبد شکافی</a> و تشریح بدن را ممنوع کرده است»، «ظهور مسیحیت باعث از بین رفتن علم باستان شد»، یا «کلیسای مسیحی قرون وسطی رشد فلسفه طبیعی را سرکوب کرد». نامبرز آنها را نمونه‌هایی از افسانه‌های بین مردم دانست که هنوز به عنوان واقعیت‌های تاریخی عرضه می‌شوند، هر چند که تحقیقات تاریخی آنها را پشتیبانی نمی‌کنند.<a href="#cite_note-Numberslect-311">[۲۹۸]</a> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="یادداشت‌ها">یادداشت‌ها</h2>[<a href="/w/index.php?title=%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C&action=edit&section=38" title="ویرایش بخش: یادداشت‌ها">ویرایش</a>]</div> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r37199623">.mw-parser-output .reflist{font-size:90%;margin-bottom:0.5em;list-style-type:decimal}.mw-parser-output .reflist .references{font-size:100%;margin-bottom:0;list-style-type:inherit}.mw-parser-output .reflist-columns-2{column-width:30em}.mw-parser-output .reflist-columns-3{column-width:25em}.mw-parser-output .reflist-columns{margin-top:0.3em}.mw-parser-output .reflist-columns ol{margin-top:0}.mw-parser-output .reflist-columns li{page-break-inside:avoid;break-inside:avoid-column}.mw-parser-output .reflist-upper-alpha{list-style-type:upper-alpha}.mw-parser-output .reflist-upper-roman{list-style-type:upper-roman}.mw-parser-output .reflist-lower-alpha{list-style-type:lower-alpha}.mw-parser-output .reflist-lower-greek{list-style-type:lower-greek}.mw-parser-output .reflist-lower-roman{list-style-type:lower-roman}</style><div class="reflist reflist-columns references-column-width reflist-upper-alpha" style="column-width: 60em;"> <ol class="references"> <li id="cite_note-12" class="mw-cite-dir-rtl"><a href="#cite_ref-12">↑</a> <cite class="note">همان سالی‌ست که آخرین امپراتوری روم غربی از ایتالیا رانده شد.</cite> </li> <li id="cite_note-20" class="mw-cite-dir-rtl"><a href="#cite_ref-20">↑</a> <cite class="note">منبعی مرجع که در سال ۱۱۸۳ منشر شده است، برای نخستین بار عصر تاریکی را با قرون وسطی یکی دانست. اما با آغاز قرن ۲۰ میلادی و با اثر ویلیام پاتون، این لفظ محدود به بخش‌های آغازین قرون وسطی شد که در دانشنامهٔ بریتانیکا نیز عصر تاریکی بدین شکل تعریف شده است. برای اطلاعات بیشتر به بخش <a class="mw-selflink-fragment" href="#پژوهش‌های_مدرن">پژوهش‌های مدرن در این مقاله</a> رجوع کنید.</cite> </li> <li id="cite_note-29" class="mw-cite-dir-rtl"><a href="#cite_ref-29">↑</a> <cite class="note">این سیستم به عنوان سیستم تتراشی شناخته می‌شود.<a href="#cite_note-Collins9-28">[۲۶]</a></cite> </li> <li id="cite_note-56" class="mw-cite-dir-rtl"><a href="#cite_ref-56">↑</a> <cite class="note">واژهٔ انگلیسی Slave برگرفته از واژه اسلاوها است.<a href="#cite_note-Dict261-55">[۵۲]</a></cite> </li> <li id="cite_note-61" class="mw-cite-dir-rtl"><a href="#cite_ref-61">↑</a> <cite class="note">نام بریتانی برگرفته از قوم بریتون‌ها است.<a href="#cite_note-James78-60">[۵۶]</a></cite> </li> <li id="cite_note-72" class="mw-cite-dir-rtl"><a href="#cite_ref-72">↑</a> <cite class="note">ذونواس، حاکم بین‌حمیر یمن در آن زمان، در سال ۵۲۵ به دین یهودیت گرویید و سیاست وی نسبت به مسیحان یمن منجر به حمله پادشاه مسیحی اتیوپی به یمن شد.<a href="#cite_note-Collins138-71">[۶۶]</a></cite> </li> <li id="cite_note-81" class="mw-cite-dir-rtl"><a href="#cite_ref-81">↑</a> <cite class="note">مسلمانان در دوره خلافت اموی توانستند هیسپانیا تحت حاکمیت ویزیگوت‌ها بعد از شکست پادشاه آنها در <a href="/wiki/%D9%86%D8%A8%D8%B1%D8%AF_%DA%AF%D9%88%D8%A7%D8%AF%D8%A7%D9%84%D8%AA%D9%87" title="نبرد گوادالته">نبرد گوادالته</a> تصرف کنند.<a href="#cite_note-Bauer344-80">[۷۴]</a></cite> </li> <li id="cite_note-87" class="mw-cite-dir-rtl"><a href="#cite_ref-87">↑</a> <cite class="note">دولت پاپ تا سال ۱۸۷۰ که ایتالیا تحت حکومت یک دولت محتد شد، مستقل و پابرجا مانده بود.<a href="#cite_note-Davies824-86">[۷۹]</a></cite> </li> <li id="cite_note-96" class="mw-cite-dir-rtl"><a href="#cite_ref-96">↑</a> <cite class="note">یکپارچگی و اتحادی مختصری در دورهٔ شارل سوم، معروف به چاق، صورت گرفت اگرچه ساختار سیاسی و اداری همچنان مجزا بود.<a href="#cite_note-Collins356-95">[۸۷]</a></cite> </li> <li id="cite_note-101" class="mw-cite-dir-rtl"><a href="#cite_ref-101">↑</a> <cite class="note">این استقرارگاه به مرور گسترش یافت و پس مدتی گروه‌هایی را برای تصرف انگلستان، ایتالیا و سیسیل روانه کرد.<a href="#cite_note-Davies336-100">[۹۱]</a></cite> </li> <li id="cite_note-179" class="mw-cite-dir-rtl"><a href="#cite_ref-179">↑</a> <cite class="note">فرقه‌های نظامی همچون شوالیه‌های معبد یا شوالیه‌های مهمان‌نواز نقش مهم و کلیدی در جریان جنگ‌های صلیبی داشتند.<a href="#cite_note-Lock353-178">[۱۶۸]</a></cite> </li> <li id="cite_note-243" class="mw-cite-dir-rtl"><a href="#cite_ref-243">↑</a> <cite class="note">اجماعی تاریخی مبنی بر اینکه مرگ سیاه نوعی طاعون خیارکی بود که این نظریه در قرون اخیر به چالش کشیده شده است.<a href="#cite_note-Epstein171-242">[۲۳۱]</a></cite> </li> <li id="cite_note-245" class="mw-cite-dir-rtl"><a href="#cite_ref-245">↑</a> <cite class="note">تنها در شهر لوبک در آلمان، ۹۰ درصد مردم در اثر طاعون از بین رفتند.<a href="#cite_note-Daily189-244">[۲۳۲]</a></cite> </li> </ol></div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="پانویس">پانویس</h2>[<a href="/w/index.php?title=%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C&action=edit&section=39" title="ویرایش بخش: پانویس">ویرایش</a>]</div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r37199623"><div class="reflist reflist-columns references-column-width reflist-columns-3 mw-content-ltr" dir="ltr"> <ol class="references"> <li id="cite_note-1" class="mw-cite-dir-ltr"><a href="#cite_ref-1">↑</a> <a href="#CITEREFPower2006">Power، The Central Middle Ages: Europe 950–1320</a>، <bdi>304</bdi>. </li> <li id="cite_note-2" class="mw-cite-dir-ltr"><a href="#cite_ref-2">↑</a> <a href="#CITEREFMommsen1942">Mommsen، Petrarch's Conception of the 'Dark Ages'</a>، <bdi>236–237</bdi>. </li> <li id="cite_note-Dailyx-3"><a href="#cite_ref-Dailyx_3-0">↑</a> Singman Daily Life p. x </li> <li id="cite_note-idea-4"><a href="#cite_ref-idea_4-0">↑</a> Knox "<a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20120203005134/http://www.boisestate.edu/courses/latemiddleages/renaissance/historyren.shtml">History of the Idea of the Renaissance</a>" </li> <li id="cite_note-Brunixvii-5">↑ <a href="#cite_ref-Brunixvii_5-0">۵٫۰</a> <a href="#cite_ref-Brunixvii_5-1">۵٫۱</a> Bruni History of the Florentine people p. xvii </li> <li id="cite_note-Miglio112-6"><a href="#cite_ref-Miglio112_6-0">↑</a> Miglio "Curial Humanism" Interpretations of Renaissance Humanism p. 112 </li> <li id="cite_note-Albrow205-7"><a href="#cite_ref-Albrow205_7-0">↑</a> Albrow Global Age p. 205 </li> <li id="cite_note-Murray4-8">↑ <a href="#cite_ref-Murray4_8-0">۸٫۰</a> <a href="#cite_ref-Murray4_8-1">۸٫۱</a> Murray "Should the Middle Ages Be Abolished?" Essays in Medieval Studies p. 4 </li> <li id="cite_note-Random1194-9">↑ <a href="#cite_ref-Random1194_9-0">۹٫۰</a> <a href="#cite_ref-Random1194_9-1">۹٫۱</a> Flexner (ed.) Random House Dictionary p. 1194 </li> <li id="cite_note-OED290-10"><a href="#cite_ref-OED290_10-0">↑</a> "Mediaeval" Compact Edition of the Oxford English Dictionary </li> <li id="cite_note-11"><a href="#cite_ref-11">↑</a> "<a rel="nofollow" class="external text" href="http://dictionary.reference.com/browse/Middle%20Ages">Middle Ages</a>" Dictionary.com </li> <li id="cite_note-13"><a href="#cite_ref-13">↑</a> For example, Scandinavia in Helle, Kouri, and Olesen (ed.) Cambridge History of Scandinavia Part 1 where the start date is 1000 (on page 6) or Russia in Martin Medieval Russia 980-1584 </li> <li id="cite_note-14"><a href="#cite_ref-14">↑</a> See the titles of Watts Making of Polities Europe 1300–1500 or Epstein Economic History of Later Medieval Europe 1000–1500 or the end date used in Holmes (ed.) Oxford History of Medieval Europe </li> <li id="cite_note-Davies291-15">↑ <a href="#cite_ref-Davies291_15-0">۱۴٫۰</a> <a href="#cite_ref-Davies291_15-1">۱۴٫۱</a> Davies Europe pp. 291–293 </li> <li id="cite_note-16"><a href="#cite_ref-16">↑</a> See the title of Saul Companion to Medieval England 1066–1485 </li> <li id="cite_note-17"><a href="#cite_ref-17">↑</a> Kamen Spain 1469–1714 p. 29 </li> <li id="cite_note-18" class="mw-cite-dir-ltr"><a href="#cite_ref-18">↑</a> <a href="#CITEREFPower2006">Power، The Central Middle Ages: Europe 950–1320</a>، <bdi>304</bdi>. </li> <li id="cite_note-mommsen226-19"><a href="#cite_ref-mommsen226_19-0">↑</a> Mommsen "Petrarch's Conception of the 'Dark Ages'" Speculum p. 226 </li> <li id="cite_note-21" class="mw-cite-dir-ltr"><a href="#cite_ref-21">↑</a> <a href="#CITEREFMommsen1942">Mommsen، Petrarch's Conception of the 'Dark Ages'</a>، <bdi>236–237</bdi>. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEWickham20164–5-22" class="mw-cite-dir-ltr"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEWickham20164–5_22-0">↑</a> <a href="#CITEREFWickham2016">Wickham 2016</a>, p. 4–5. </li> <li id="cite_note-Tansey242-23"><a href="#cite_ref-Tansey242_23-0">↑</a> Tansey, et al. Gardner's Art Through the Ages p. 242 </li> <li id="cite_note-Cunliffe391-24"><a href="#cite_ref-Cunliffe391_24-0">↑</a> Cunliffe Europe Between the Oceans pp. 391–393 </li> <li id="cite_note-Collins3-25"><a href="#cite_ref-Collins3_25-0">↑</a> Collins Early Medieval Europe pp. 3–5 </li> <li id="cite_note-Heather111-26">↑ <a href="#cite_ref-Heather111_26-0">۲۴٫۰</a> <a href="#cite_ref-Heather111_26-1">۲۴٫۱</a> Heather Fall of the Roman Empire p. 111 </li> <li id="cite_note-Brown24-25-27">↑ <a href="#cite_ref-Brown24-25_27-0">۲۵٫۰</a> <a href="#cite_ref-Brown24-25_27-1">۲۵٫۱</a> Brown World of Late Antiquity pp. 24–25 </li> <li id="cite_note-Collins9-28">↑ <a href="#cite_ref-Collins9_28-0">۲۶٫۰</a> <a href="#cite_ref-Collins9_28-1">۲۶٫۱</a> Collins Early Medieval Europe p. 9 </li> <li id="cite_note-Cunliffe405-30"><a href="#cite_ref-Cunliffe405_30-0">↑</a> Cunliffe Europe Between the Oceans pp. 405–406 </li> <li id="cite_note-Collins24-31"><a href="#cite_ref-Collins24_31-0">↑</a> Collins Early Medieval Europe p. 24 </li> <li id="cite_note-Collins31-32"><a href="#cite_ref-Collins31_32-0">↑</a> Collins Early Medieval Europe pp. 31–33 </li> <li id="cite_note-Brown34-33"><a href="#cite_ref-Brown34_33-0">↑</a> Brown World of Late Antiquity p. 34 </li> <li id="cite_note-Brown65-34"><a href="#cite_ref-Brown65_34-0">↑</a> Brown World of Late Antiquity pp. 65–68 </li> <li id="cite_note-Brown82-35"><a href="#cite_ref-Brown82_35-0">↑</a> Brown World of Late Antiquity pp. 82–94 </li> <li id="cite_note-Bauer47-36"><a href="#cite_ref-Bauer47_36-0">↑</a> Bauer History of the Medieval World pp. 47–49 </li> <li id="cite_note-Bauer56-37"><a href="#cite_ref-Bauer56_37-0">↑</a> Bauer History of the Medieval World pp. 56–59 </li> <li id="cite_note-Bauer80-38"><a href="#cite_ref-Bauer80_38-0">↑</a> Bauer History of the Medieval World pp. 80–83 </li> <li id="cite_note-Collins59-39"><a href="#cite_ref-Collins59_39-0">↑</a> Collins Early Medieval Europe pp. 59–60 </li> <li id="cite_note-Cunliffe417-40">↑ <a href="#cite_ref-Cunliffe417_40-0">۳۷٫۰</a> <a href="#cite_ref-Cunliffe417_40-1">۳۷٫۱</a> Cunliffe Europe Between the Oceans p. 417 </li> <li id="cite_note-Collins80-41"><a href="#cite_ref-Collins80_41-0">↑</a> Collins Early Medieval Europe p. 80 </li> <li id="cite_note-James67-42"><a href="#cite_ref-James67_42-0">↑</a> James Europe's Barbarians pp. 67–68 </li> <li id="cite_note-Bauer117-43"><a href="#cite_ref-Bauer117_43-0">↑</a> Bauer History of the Medieval World pp. 117–118 </li> <li id="cite_note-Wickham79-44"><a href="#cite_ref-Wickham79_44-0">↑</a> Wickham Inheritance of Rome p. 79 </li> <li id="cite_note-Collins107-45"><a href="#cite_ref-Collins107_45-0">↑</a> Collins Early Medieval Europe pp. 107–109 </li> <li id="cite_note-Collins116-46"><a href="#cite_ref-Collins116_46-0">↑</a> Collins Early Medieval Europe pp. 116–134 </li> <li id="cite_note-Brown122-47"><a href="#cite_ref-Brown122_47-0">↑</a> Brown, World of Late Antiquity, pp. 122–124 </li> <li id="cite_note-Wickham95-48"><a href="#cite_ref-Wickham95_48-0">↑</a> Wickham, Inheritance of Rome, pp. 95–98 </li> <li id="cite_note-Wickham100-49"><a href="#cite_ref-Wickham100_49-0">↑</a> Wickham, Inheritance of Rome, pp. 100–101 </li> <li id="cite_note-Davies235-50"><a href="#cite_ref-Davies235_50-0">↑</a> Davies Europe pp. 235–238 </li> <li id="cite_note-Collins100-51"><a href="#cite_ref-Collins100_51-0">↑</a> Collins, Early Medieval Europe, p. 100 </li> <li id="cite_note-Collins96-52">↑ <a href="#cite_ref-Collins96_52-0">۴۹٫۰</a> <a href="#cite_ref-Collins96_52-1">۴۹٫۱</a> Collins, Early Medieval Europe, pp. 96–97 </li> <li id="cite_note-Wickham102-53"><a href="#cite_ref-Wickham102_53-0">↑</a> Wickham, Inheritance of Rome, pp. 102–103 </li> <li id="cite_note-Backman86-54"><a href="#cite_ref-Backman86_54-0">↑</a> Backman, Worlds of Medieval Europe, pp. 86–91 </li> <li id="cite_note-Dict261-55"><a href="#cite_ref-Dict261_55-0">↑</a> Coredon Dictionary of Medieval Terms p. 261 </li> <li id="cite_note-James82-57"><a href="#cite_ref-James82_57-0">↑</a> James Europe's Barbarians pp. 82–88 </li> <li id="cite_note-James77-58">↑ <a href="#cite_ref-James77_58-0">۵۴٫۰</a> <a href="#cite_ref-James77_58-1">۵۴٫۱</a> James Europe's Barbarians pp. 77–78 </li> <li id="cite_note-James79-59"><a href="#cite_ref-James79_59-0">↑</a> James Europe's Barbarians pp. 79–80 </li> <li id="cite_note-James78-60">↑ <a href="#cite_ref-James78_60-0">۵۶٫۰</a> <a href="#cite_ref-James78_60-1">۵۶٫۱</a> James Europe's Barbarians pp. 78–81 </li> <li id="cite_note-Collins196-62"><a href="#cite_ref-Collins196_62-0">↑</a> Collins Early Medieval Europe pp. 196–208 </li> <li id="cite_note-Adams1582-63"><a href="#cite_ref-Adams1582_63-0">↑</a> Adams History of Western Art pp. 158–159 </li> <li id="cite_note-Wickham812-64"><a href="#cite_ref-Wickham812_64-0">↑</a> Wickham Inheritance of Rome pp. 81–83 </li> <li id="cite_note-Bauer2002-65"><a href="#cite_ref-Bauer2002_65-0">↑</a> Bauer History of the Medieval World pp. 200–202 </li> <li id="cite_note-Bauer2062-66">↑ <a href="#cite_ref-Bauer2062_66-0">۶۱٫۰</a> <a href="#cite_ref-Bauer2062_66-1">۶۱٫۱</a> Bauer History of the Medieval World pp. 206–213 </li> <li id="cite_note-Collins1262-67"><a href="#cite_ref-Collins1262_67-0">↑</a> Collins Early Medieval Europe pp. 126, 130 </li> <li id="cite_note-Brown83-68"><a href="#cite_ref-Brown83_68-0">↑</a> Brown "Transformation of the Roman Mediterranean" Oxford Illustrated History of Medieval Europe pp. 8–9 </li> <li id="cite_note-James952-69"><a href="#cite_ref-James952_69-0">↑</a> James Europe's Barbarians pp. 95–99 </li> <li id="cite_note-Collins1402-70"><a href="#cite_ref-Collins1402_70-0">↑</a> Collins Early Medieval Europe pp. 140–143 </li> <li id="cite_note-Collins138-71"><a href="#cite_ref-Collins138_71-0">↑</a> Collins Early Medieval Europe pp. 138–139 </li> <li id="cite_note-Collins143-73"><a href="#cite_ref-Collins143_73-0">↑</a> Collins Early Medieval Europe pp. 143–145 </li> <li id="cite_note-Collins149-74"><a href="#cite_ref-Collins149_74-0">↑</a> Collins Early Medieval Europe pp. 149–151 </li> <li id="cite_note-Reilly52-75"><a href="#cite_ref-Reilly52_75-0">↑</a> Reilly Medieval Spains pp. 52–53 </li> <li id="cite_note-Brown15-76"><a href="#cite_ref-Brown15_76-0">↑</a> Brown "Transformation of the Roman Mediterranean" Oxford Illustrated History of Medieval Europe p. 15 </li> <li id="cite_note-Cunliffe427-77"><a href="#cite_ref-Cunliffe427_77-0">↑</a> Cunliffe Europe Between the Oceans pp. 427–428 </li> <li id="cite_note-Bauer2462-78"><a href="#cite_ref-Bauer2462_78-0">↑</a> Bauer History of the Medieval World pp. 246–253 </li> <li id="cite_note-Bauer347-79"><a href="#cite_ref-Bauer347_79-0">↑</a> Bauer History of the Medieval World pp. 347–349 </li> <li id="cite_note-Bauer344-80"><a href="#cite_ref-Bauer344_80-0">↑</a> Bauer History of the Medieval World p. 344 </li> <li id="cite_note-Wickham158-82"><a href="#cite_ref-Wickham158_82-0">↑</a> Wickham Inheritance of Rome pp. 158–159 </li> <li id="cite_note-Wickham164-83"><a href="#cite_ref-Wickham164_83-0">↑</a> Wickham Inheritance of Rome pp. 164–165 </li> <li id="cite_note-Bauer371-84"><a href="#cite_ref-Bauer371_84-0">↑</a> Bauer History of the Medieval World pp. 371–378 </li> <li id="cite_note-Brown20-85"><a href="#cite_ref-Brown20_85-0">↑</a> Brown "Transformation of the Roman Mediterranean" Oxford Illustrated History of Medieval Europe p. 20 </li> <li id="cite_note-Davies824-86"><a href="#cite_ref-Davies824_86-0">↑</a> Davies Europe p. 824 </li> <li id="cite_note-Backman109-88">↑ <a href="#cite_ref-Backman109_88-0">۸۰٫۰</a> <a href="#cite_ref-Backman109_88-1">۸۰٫۱</a> Backman Worlds of Medieval Europe p. 109 </li> <li id="cite_note-Backman117-89"><a href="#cite_ref-Backman117_89-0">↑</a> Backman Worlds of Medieval Europe pp. 117–120 </li> <li id="cite_note-Colish66-90"><a href="#cite_ref-Colish66_90-0">↑</a> Colish Medieval Foundations pp. 66–70 </li> <li id="cite_note-Lang-91"><a href="#cite_ref-Lang_91-0">↑</a> Loyn "Language and dialect" Middle Ages p. 204 </li> <li id="cite_note-Bauer427-92"><a href="#cite_ref-Bauer427_92-0">↑</a> Bauer History of the Medieval World pp. 427–431 </li> <li id="cite_note-Bauer4272-93"><a href="#cite_ref-Bauer4272_93-0">↑</a> Bauer History of the Medieval World pp. 427–431 </li> <li id="cite_note-Backman139-94"><a href="#cite_ref-Backman139_94-0">↑</a> Backman Worlds of Medieval Europe p. 139 </li> <li id="cite_note-Collins356-95"><a href="#cite_ref-Collins356_95-0">↑</a> Collins Early Medieval Europe pp.  356–358 </li> <li id="cite_note-Collins360-97"><a href="#cite_ref-Collins360_97-0">↑</a> Collins Early Medieval Europe pp. 360–361 </li> <li id="cite_note-Collins397-98"><a href="#cite_ref-Collins397_98-0">↑</a> Collins Early Medieval Europe p. 397 </li> <li id="cite_note-Backman141-99"><a href="#cite_ref-Backman141_99-0">↑</a> Backman Worlds of Medieval Europe pp. 141–144 </li> <li id="cite_note-Davies336-100"><a href="#cite_ref-Davies336_100-0">↑</a> Davies Europe pp. 336–339 </li> <li id="cite_note-Backman144-102"><a href="#cite_ref-Backman144_102-0">↑</a> Backman Worlds of Medieval Europe pp. 144–145 </li> <li id="cite_note-Bauer147-103"><a href="#cite_ref-Bauer147_103-0">↑</a> Bauer History of the Medieval World pp. 147–149 </li> <li id="cite_note-Collins378-104"><a href="#cite_ref-Collins378_104-0">↑</a> Collins Early Medieval Europe pp. 378–385 </li> <li id="cite_note-Collins387-105"><a href="#cite_ref-Collins387_105-0">↑</a> Collins Early Medieval Europe p. 387 </li> <li id="cite_note-Davies309-106"><a href="#cite_ref-Davies309_106-0">↑</a> Davies Europe p. 309 </li> <li id="cite_note-Collins394-107"><a href="#cite_ref-Collins394_107-0">↑</a> Collins Early Medieval Europe pp. 394–404 </li> <li id="cite_note-Davies317-108"><a href="#cite_ref-Davies317_108-0">↑</a> Davies Europe p. 317 </li> <li id="cite_note-Wickham435-109"><a href="#cite_ref-Wickham435_109-0">↑</a> Wickham Inheritance of Rome pp. 435–439 </li> <li id="cite_note-Whitton152-110"><a href="#cite_ref-Whitton152_110-0">↑</a> Whitton "Society of Northern Europe" Oxford Illustrated History of Medieval Europe p. 152 </li> <li id="cite_note-Wickham439-111"><a href="#cite_ref-Wickham439_111-0">↑</a> Wickham Inheritance of Rome pp. 439–444 </li> <li id="cite_note-Collins385-112"><a href="#cite_ref-Collins385_112-0">↑</a> Collins Early Medieval Europe pp. 385–389 </li> <li id="cite_note-Wickham500-113"><a href="#cite_ref-Wickham500_113-0">↑</a> Wickham Inheritance of Rome pp. 500–505 </li> <li id="cite_note-Davies318-114"><a href="#cite_ref-Davies318_114-0">↑</a> Davies Europe pp. 318–320 </li> <li id="cite_note-Davies321-115"><a href="#cite_ref-Davies321_115-0">↑</a> Davies Europe pp. 321–326 </li> <li id="cite_note-Crampton12-116"><a href="#cite_ref-Crampton12_116-0">↑</a> Crampton Concise History of Bulgaria p. 12 </li> <li id="cite_note-Curta246-117"><a href="#cite_ref-Curta246_117-0">↑</a> Curta Southeastern Europe pp.  246–247 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEWickham201612-118" class="mw-cite-dir-ltr"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEWickham201612_118-0">↑</a> <a href="#CITEREFWickham2016">Wickham 2016</a>, p. 12. </li> <li id="cite_note-Brown174-119"><a href="#cite_ref-Brown174_119-0">↑</a> Brown World of Late Antiquity pp. 174–175 </li> <li id="cite_note-Brown181-120"><a href="#cite_ref-Brown181_120-0">↑</a> Brown World of Late Antiquity p. 181 </li> <li id="cite_note-Brown45-121"><a href="#cite_ref-Brown45_121-0">↑</a> Brown "Transformation of the Roman Mediterranean" Oxford Illustrated History of Medieval Europe pp. 45–49 </li> <li id="cite_note-Wickham189-122"><a href="#cite_ref-Wickham189_122-0">↑</a> Wickham Inheritance of Rome pp. 189–193 </li> <li id="cite_note-Wickham195-123"><a href="#cite_ref-Wickham195_123-0">↑</a> Wickham Inheritance of Rome pp. 195–199 </li> <li id="cite_note-Wickham204-124"><a href="#cite_ref-Wickham204_124-0">↑</a> Wickham Inheritance of Rome p. 204 </li> <li id="cite_note-Wickham205-125"><a href="#cite_ref-Wickham205_125-0">↑</a> Wickham Inheritance of Rome pp. 205–210 </li> <li id="cite_note-Wickham211-126"><a href="#cite_ref-Wickham211_126-0">↑</a> Wickham Inheritance of Rome pp. 211–212 </li> <li id="cite_note-Wickham215-127"><a href="#cite_ref-Wickham215_127-0">↑</a> Wickham Inheritance of Rome p. 215 </li> <li id="cite_note-Brown24-26-128"><a href="#cite_ref-Brown24-26_128-0">↑</a> Brown "Transformation of the Roman Mediterranean" Oxford Illustrated History of Medieval Europe pp. 24–26 </li> <li id="cite_note-City3-129"><a href="#cite_ref-City3_129-0">↑</a> Gies and Gies Life in a Medieval City pp. 3–4 </li> <li id="cite_note-Jews1912-130"><a href="#cite_ref-Jews1912_130-0">↑</a> Loyn "Jews" Middle Ages p. 191 </li> <li id="cite_note-Wickham218-131"><a href="#cite_ref-Wickham218_131-0">↑</a> Wickham Inheritance of Rome pp. 218–219 </li> <li id="cite_note-Coin-132"><a href="#cite_ref-Coin_132-0">↑</a> Grierson "Coinage and currency" Middle Ages </li> <li id="cite_note-Collins218-133"><a href="#cite_ref-Collins218_133-0">↑</a> Collins Early Medieval Europe pp. 218–233 </li> <li id="cite_note-Davies328-134"><a href="#cite_ref-Davies328_134-0">↑</a> Davies Europe pp. 328–332 </li> <li id="cite_note-WIckham170-135"><a href="#cite_ref-WIckham170_135-0">↑</a> Wickham Inheritance of Rome pp. 170–172 </li> <li id="cite_note-Colish62-136"><a href="#cite_ref-Colish62_136-0">↑</a> Colish Medieval Foundations pp. 62–63 </li> <li id="cite_note-Lawrence10-137"><a href="#cite_ref-Lawrence10_137-0">↑</a> Lawrence Medieval Monasticism pp. 10–13 </li> <li id="cite_note-Lawrence18-138"><a href="#cite_ref-Lawrence18_138-0">↑</a> Lawrence Medieval Monasticism pp. 18–24 </li> <li id="cite_note-Wickham185-139"><a href="#cite_ref-Wickham185_139-0">↑</a> Wickham Inheritance of Rome pp. 185–187 </li> <li id="cite_note-Hamilton43-140"><a href="#cite_ref-Hamilton43_140-0">↑</a> Hamilton Religion in the Medieval West pp. 43–44 </li> <li id="cite_note-Colish64-141"><a href="#cite_ref-Colish64_141-0">↑</a> Colish Medieval Foundations pp. 64–65 </li> <li id="cite_note-Stalley29-142"><a href="#cite_ref-Stalley29_142-0">↑</a> Stalley Early Medieval Architecture pp. 29–35 </li> <li id="cite_note-Cosman247-143"><a href="#cite_ref-Cosman247_143-0">↑</a> Cosman Medieval Wordbook p. 247 </li> <li id="cite_note-Stalley49-144"><a href="#cite_ref-Stalley49_144-0">↑</a> Stalley Early Medieval Architecture pp. 45, 49 </li> <li id="cite_note-Kitzinger36-145"><a href="#cite_ref-Kitzinger36_145-0">↑</a> Kitzinger Early Medieval Art pp. 36–53, 61–64 </li> <li id="cite_note-Henderson18-146"><a href="#cite_ref-Henderson18_146-0">↑</a> Henderson Early Medieval pp. 18–21, 63–71 </li> <li id="cite_note-147"><a href="#cite_ref-147">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.argo-co.com/تاریخچه-استفاده-سنجاق-های-زینتی/اخبار-و-مقاله/مقالات-گوهرها/">تاریخچه استفاده از سنجاق‌های زینتی</a> </li> <li id="cite_note-Benton41-148"><a href="#cite_ref-Benton41_148-0">↑</a> Benton Art of the Middle Ages pp. 41–49 </li> <li id="cite_note-Lasko16-149"><a href="#cite_ref-Lasko16_149-0">↑</a> Lasko Ars Sacra pp. 16–18 </li> <li id="cite_note-Henderson233-150"><a href="#cite_ref-Henderson233_150-0">↑</a> Henderson Early Medieval pp. 233–238 </li> <li id="cite_note-NicolleWestern28-151"><a href="#cite_ref-NicolleWestern28_151-0">↑</a> Nicolle Medieval Warfare Source Book: Warfare in Western Christendom pp. 28–29 </li> <li id="cite_note-NicolleWestern30-152"><a href="#cite_ref-NicolleWestern30_152-0">↑</a> Nicolle Medieval Warfare Source Book: Warfare in Western Christendom p. 30 </li> <li id="cite_note-NicolleWestern31-153"><a href="#cite_ref-NicolleWestern31_153-0">↑</a> Nicolle Medieval Warfare Source Book: Warfare in Western Christendom pp. 30–31 </li> <li id="cite_note-NicolleWestern39-154"><a href="#cite_ref-NicolleWestern39_154-0">↑</a> Nicolle Medieval Warfare Source Book: Warfare in Western Christendom p. 39 </li> <li id="cite_note-155"><a href="#cite_ref-155">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://actionvideo.ru/fa/sinonimov/istoricheskie-bitvy-srednevekovya-velikie-bitvy-srednevekovya-taktika-strelkovyh-voisk.html">نبردهای تاریخی قرون وسطی. نبردهای بزرگ قرون وسطی</a> </li> <li id="cite_note-NicolleWestern80-156"><a href="#cite_ref-NicolleWestern80_156-0">↑</a> Nicolle Medieval Warfare Source Book: Warfare in Western Christendom p. 80 </li> <li id="cite_note-NicolleWestern88-157"><a href="#cite_ref-NicolleWestern88_157-0">↑</a> Nicolle Medieval Warfare Source Book: Warfare in Western Christendom pp. 88–91 </li> <li id="cite_note-Barber365-158"><a href="#cite_ref-Barber365_158-0">↑</a> Barber Two Cities pp. 365–380 </li> <li id="cite_note-Backman262-159"><a href="#cite_ref-Backman262_159-0">↑</a> Backman Worlds of Medieval Europe pp. 262–279 </li> <li id="cite_note-Barber371-160"><a href="#cite_ref-Barber371_160-0">↑</a> Barber Two Cities pp. 371–372 </li> <li id="cite_note-Backman181-161"><a href="#cite_ref-Backman181_161-0">↑</a> Backman Worlds of Medieval Europe pp. 181–186 </li> <li id="cite_note-Jordan143-162"><a href="#cite_ref-Jordan143_162-0">↑</a> Jordan Europe in the High Middle Ages pp. 143–147 </li> <li id="cite_note-Backman187-163"><a href="#cite_ref-Backman187_163-0">↑</a> Backman Worlds of Medieval Europe pp. 187–189 </li> <li id="cite_note-Davies294-164"><a href="#cite_ref-Davies294_164-0">↑</a> Davies Europe p. 294 </li> <li id="cite_note-Eleanor-165"><a href="#cite_ref-Eleanor_165-0">↑</a> Loyn "Eleanor of Aquitaine" Middle Ages p. 122 </li> <li id="cite_note-Davies355-166"><a href="#cite_ref-Davies355_166-0">↑</a> Davies Europe pp. 355–357 </li> <li id="cite_note-Davies345-167"><a href="#cite_ref-Davies345_167-0">↑</a> Davies Europe p. 345 </li> <li id="cite_note-Barber341-168"><a href="#cite_ref-Barber341_168-0">↑</a> Barber Two Cities p. 341 </li> <li id="cite_note-Barber350-169"><a href="#cite_ref-Barber350_169-0">↑</a> Barber Two Cities pp. 350–351 </li> <li id="cite_note-Barber353-170"><a href="#cite_ref-Barber353_170-0">↑</a> Barber Two Cities pp. 353–355 </li> <li id="cite_note-Fortress268-171"><a href="#cite_ref-Fortress268_171-0">↑</a> Kaufmann and Kaufmann Medieval Fortress pp. 268–269 </li> <li id="cite_note-Davies332-172"><a href="#cite_ref-Davies332_172-0">↑</a> Davies Europe pp. 332–333 </li> <li id="cite_note-Davies386-173"><a href="#cite_ref-Davies386_173-0">↑</a> Davies Europe pp.  386–387 </li> <li id="cite_note-MACrusades-174">↑ <a href="#cite_ref-MACrusades_174-0">۱۶۴٫۰</a> <a href="#cite_ref-MACrusades_174-1">۱۶۴٫۱</a> <a href="#cite_ref-MACrusades_174-2">۱۶۴٫۲</a> Riley-Smith "Crusades" Middle Ages pp. 106–107 </li> <li id="cite_note-Comp397-175"><a href="#cite_ref-Comp397_175-0">↑</a> Lock Routledge Companion to the Crusades pp. 397–399 </li> <li id="cite_note-Barber145-176">↑ <a href="#cite_ref-Barber145_176-0">۱۶۶٫۰</a> <a href="#cite_ref-Barber145_176-1">۱۶۶٫۱</a> Barber Two Cities pp. 145–149 </li> <li id="cite_note-Payne204-177"><a href="#cite_ref-Payne204_177-0">↑</a> Payne Dream and the Tomb pp. 204–205 </li> <li id="cite_note-Lock353-178"><a href="#cite_ref-Lock353_178-0">↑</a> Lock Routledge Companion to the Crusades pp. 353–356 </li> <li id="cite_note-Lock156-180"><a href="#cite_ref-Lock156_180-0">↑</a> Lock Routledge Companion to the Crusades pp. 156–161 </li> <li id="cite_note-Backman299-181"><a href="#cite_ref-Backman299_181-0">↑</a> Backman Worlds of Medieval Europe pp. 299–300 </li> <li id="cite_note-Lock122-182"><a href="#cite_ref-Lock122_182-0">↑</a> Lock Routledge Companion to the Crusades p. 122 </li> <li id="cite_note-Lock205-183"><a href="#cite_ref-Lock205_183-0">↑</a> Lock Routledge Companion to the Crusades pp. 205–213 </li> <li id="cite_note-Lock213-184"><a href="#cite_ref-Lock213_184-0">↑</a> Lock Routledge Companion to the Crusades pp. 213–224 </li> <li id="cite_note-Whitton134-185"><a href="#cite_ref-Whitton134_185-0">↑</a> Whitton "Society of Northern Europe" Oxford Illustrated History of Medieval Europe p. 134 </li> <li id="cite_note-Gainty352-186"><a href="#cite_ref-Gainty352_186-0">↑</a> Gainty and Ward Sources of World Societies p. 352 </li> <li id="cite_note-Jordan5-187"><a href="#cite_ref-Jordan5_187-0">↑</a> Jordan Europe in the High Middle Ages pp. 5–12 </li> <li id="cite_note-Backman156-188">↑ <a href="#cite_ref-Backman156_188-0">۱۷۷٫۰</a> <a href="#cite_ref-Backman156_188-1">۱۷۷٫۱</a> Backman Worlds of Medieval Europe p. 156 </li> <li id="cite_note-Backman164-189"><a href="#cite_ref-Backman164_189-0">↑</a> Backman Worlds of Medieval Europe pp. 164–165 </li> <li id="cite_note-Epstein52-190"><a href="#cite_ref-Epstein52_190-0">↑</a> Epstein Economic and Social History pp. 52–53 </li> <li id="cite_note-Pounds166-191"><a href="#cite_ref-Pounds166_191-0">↑</a> Pounds Historical Geography of Europe p. 166 </li> <li id="cite_note-Agri-192"><a href="#cite_ref-Agri_192-0">↑</a> Dawtry "Agriculture" Middle Ages pp. 15–16 </li> <li id="cite_note-Barber37-193"><a href="#cite_ref-Barber37_193-0">↑</a> Barber Two Cities pp. 37–41 </li> <li id="cite_note-Davies311-194"><a href="#cite_ref-Davies311_194-0">↑</a> Davies Europe pp. 311–315 </li> <li id="cite_note-Singman8-195"><a href="#cite_ref-Singman8_195-0">↑</a> Singman Daily Life p. 8 </li> <li id="cite_note-Hamilton33-196"><a href="#cite_ref-Hamilton33_196-0">↑</a> Hamilton Religion on the Medieval West p. 33 </li> <li id="cite_note-Daily143-197"><a href="#cite_ref-Daily143_197-0">↑</a> Singman Daily Life p. 143 </li> <li id="cite_note-Barber33-198"><a href="#cite_ref-Barber33_198-0">↑</a> Barber Two Cities pp. 33–34 </li> <li id="cite_note-Barber48-199"><a href="#cite_ref-Barber48_199-0">↑</a> Barber Two Cities pp. 48–49 </li> <li id="cite_note-Daily171-200"><a href="#cite_ref-Daily171_200-0">↑</a> Singman Daily Life p. 171 </li> <li id="cite_note-201"><a href="#cite_ref-201">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.iranjewish.com/Essay/Essay_41_bina_vosta.htm">اوضاع یهودیان در قرون وسطی</a> </li> <li id="cite_note-Daily13-202"><a href="#cite_ref-Daily13_202-0">↑</a> Singman Daily Life p. 13 </li> <li id="cite_note-Daily14-203"><a href="#cite_ref-Daily14_203-0">↑</a> Singman Daily Life pp. 14–15 </li> <li id="cite_note-Daily177-204"><a href="#cite_ref-Daily177_204-0">↑</a> Singman Daily Life pp. 177–178 </li> <li id="cite_note-Epstein81-205"><a href="#cite_ref-Epstein81_205-0">↑</a> Epstein Economic and Social History p. 81 </li> <li id="cite_note-Barber60-206"><a href="#cite_ref-Barber60_206-0">↑</a> Barber Two Cities pp. 60–67 </li> <li id="cite_note-Barber74-207"><a href="#cite_ref-Barber74_207-0">↑</a> Barber Two Cities pp. 74–76 </li> <li id="cite_note-Backman232-208"><a href="#cite_ref-Backman232_208-0">↑</a> Backman Worlds of Medieval Europe pp. 232–237 </li> <li id="cite_note-Backman247-209"><a href="#cite_ref-Backman247_209-0">↑</a> Backman Worlds of Medieval Europe pp. 247–252 </li> <li id="cite_note-210"><a href="#cite_ref-210">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://journals.atu.ac.ir/article_8593_e440f3a1965bd275988882952af6865d.pdf">اندیشهٔ سیاسی توماس آکویناس و روش جستاری اسپریگن</a>ز </li> <li id="cite_note-Backman237-211"><a href="#cite_ref-Backman237_211-0">↑</a> Backman Worlds of Medieval Europe pp. 237–241 </li> <li id="cite_note-Backman241-212"><a href="#cite_ref-Backman241_212-0">↑</a> Backman Worlds of Medieval Europe pp. 241–246 </li> <li id="cite_note-FOOTNOTETuchman197849–52-213" class="mw-cite-dir-ltr"><a href="#cite_ref-FOOTNOTETuchman197849–52_213-0">↑</a> <a href="#CITEREFTuchman1978">Tuchman 1978</a>, p. 49–52. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTETuchman197850-214" class="mw-cite-dir-ltr"><a href="#cite_ref-FOOTNOTETuchman197850_214-0">↑</a> <a href="#CITEREFTuchman1978">Tuchman 1978</a>, p. 50. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTETuchman197852-215" class="mw-cite-dir-ltr"><a href="#cite_ref-FOOTNOTETuchman197852_215-0">↑</a> <a href="#CITEREFTuchman1978">Tuchman 1978</a>, p. 52. </li> <li id="cite_note-Backman246-216"><a href="#cite_ref-Backman246_216-0">↑</a> Backman Worlds of Medieval Europe p. 246 </li> <li id="cite_note-217"><a href="#cite_ref-217">↑</a> Ilardi, Renaissance Vision, pp.  4–5, 49 </li> <li id="cite_note-Backman156-59-218"><a href="#cite_ref-Backman156-59_218-0">↑</a> Backman Worlds of Medieval Europe pp. 156–159 </li> <li id="cite_note-Barber80-219"><a href="#cite_ref-Barber80_219-0">↑</a> Barber Two Cities p. 80 </li> <li id="cite_note-Barber68-220"><a href="#cite_ref-Barber68_220-0">↑</a> Barber Two Cities p. 68 </li> <li id="cite_note-NicolleWestern125-221"><a href="#cite_ref-NicolleWestern125_221-0">↑</a> Nicolle Medieval Warfare Source Book: Warfare in Western Christendom p. 125 </li> <li id="cite_note-NicolleWestern130-222"><a href="#cite_ref-NicolleWestern130_222-0">↑</a> Nicolle Medieval Warfare Source Book: Warfare in Western Christendom p. 130 </li> <li id="cite_note-223"><a href="#cite_ref-223">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://avammag.com/21099/بررسی-دوران-قرون‌وسطی-رومانسک/">پرونده پرتره| بررسی دوران قرون‌وسطی (قسمت دوم _ رومانسک)</a> </li> <li id="cite_note-Adams181-224"><a href="#cite_ref-Adams181_224-0">↑</a> Adams History of Western Art pp. 181–189 </li> <li id="cite_note-Benton295-225"><a href="#cite_ref-Benton295_225-0">↑</a> Benton Art of the Middle Ages pp. 295–299 </li> <li id="cite_note-Lasko240-226"><a href="#cite_ref-Lasko240_226-0">↑</a> Lasko Ars Sacra pp. 240–250 </li> <li id="cite_note-Benton91-227"><a href="#cite_ref-Benton91_227-0">↑</a> Benton Art of the Middle Ages pp. 91–92 </li> <li id="cite_note-228"><a href="#cite_ref-228">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://jamafarin.com/2018/11/10/stained-glass/">شیشه رنگی هنری برآمده از دل کلیساهای قرون وسطی</a> </li> <li id="cite_note-Benton250-229"><a href="#cite_ref-Benton250_229-0">↑</a> Benton Art of the Middle Ages p. 250 </li> <li id="cite_note-Benton264-230"><a href="#cite_ref-Benton264_230-0">↑</a> Benton Art of the Middle Ages pp. 264–278 </li> <li id="cite_note-231"><a href="#cite_ref-231">↑</a> جوتو دی بوندونه </li> <li id="cite_note-Rhino-232">↑ <a href="#cite_ref-Rhino_232-0">۲۲۱٫۰</a> <a href="#cite_ref-Rhino_232-1">۲۲۱٫۱</a> Rosenwein Rhinoceros Bound pp. 40–41 </li> <li id="cite_note-Barber143-233"><a href="#cite_ref-Barber143_233-0">↑</a> Barber Two Cities pp. 143–144 </li> <li id="cite_note-Morris199-234"><a href="#cite_ref-Morris199_234-0">↑</a> Morris "Northern Europe" Oxford Illustrated History of Medieval Europe p. 199 </li> <li id="cite_note-Barber155-235"><a href="#cite_ref-Barber155_235-0">↑</a> Barber Two Cities pp. 155–167 </li> <li id="cite_note-Barber185-236"><a href="#cite_ref-Barber185_236-0">↑</a> Barber Two Cities pp. 185–192 </li> <li id="cite_note-MAFamine-237"><a href="#cite_ref-MAFamine_237-0">↑</a> Loyn "Famine" Middle Ages p. 128 </li> <li id="cite_note-Backman373-238"><a href="#cite_ref-Backman373_238-0">↑</a> Backman Worlds of Medieval Europe pp. 373–374 </li> <li id="cite_note-Epstein41-239"><a href="#cite_ref-Epstein41_239-0">↑</a> Epstein Economic and Social History p. 41 </li> <li id="cite_note-Backman370-240"><a href="#cite_ref-Backman370_240-0">↑</a> Backman Worlds of Medieval Europe p. 370 </li> <li id="cite_note-MAPlague-241">↑ <a href="#cite_ref-MAPlague_241-0">۲۳۰٫۰</a> <a href="#cite_ref-MAPlague_241-1">۲۳۰٫۱</a> Schove "Plague" Middle Ages p. 269 </li> <li id="cite_note-Epstein171-242"><a href="#cite_ref-Epstein171_242-0">↑</a> Epstein Economic and Social History pp. 171–172 </li> <li id="cite_note-Daily189-244"><a href="#cite_ref-Daily189_244-0">↑</a> Singman Daily Life p. 189 </li> <li id="cite_note-Backman374-246"><a href="#cite_ref-Backman374_246-0">↑</a> Backman Worlds of Medieval Europe pp. 374–380 </li> <li id="cite_note-Davies412-247"><a href="#cite_ref-Davies412_247-0">↑</a> Davies Europe pp. 412–413 </li> <li id="cite_note-Epstein184-248"><a href="#cite_ref-Epstein184_248-0">↑</a> Epstein Economic and Social History pp. 184–185 </li> <li id="cite_note-Epstein246-249">↑ <a href="#cite_ref-Epstein246_249-0">۲۳۶٫۰</a> <a href="#cite_ref-Epstein246_249-1">۲۳۶٫۱</a> Epstein Economic and Social History pp. 246–247 </li> <li id="cite_note-Keen234-250"><a href="#cite_ref-Keen234_250-0">↑</a> Keen Pelican History of Medieval Europe pp. 234–237 </li> <li id="cite_note-Vale346-251"><a href="#cite_ref-Vale346_251-0">↑</a> Vale "Civilization of Courts and Cities" Oxford Illustrated History of Medieval Europe pp. 346–349 </li> <li id="cite_note-Jews192-252"><a href="#cite_ref-Jews192_252-0">↑</a> Loyn "Jews" Middle Ages p. 192 </li> <li id="cite_note-Watts201-253"><a href="#cite_ref-Watts201_253-0">↑</a> Watts Making of Polities pp. 201–219 </li> <li id="cite_note-Watts224-254"><a href="#cite_ref-Watts224_254-0">↑</a> Watts Making of Polities pp. 224–233 </li> <li id="cite_note-Watts233-255"><a href="#cite_ref-Watts233_255-0">↑</a> Watts Making of Polities pp. 233–238 </li> <li id="cite_note-Watts166-256"><a href="#cite_ref-Watts166_256-0">↑</a> Watts Making of Polities p. 166 </li> <li id="cite_note-Watts169-257"><a href="#cite_ref-Watts169_257-0">↑</a> Watts Making of Polities p. 169 </li> <li id="cite_note-MA100-258"><a href="#cite_ref-MA100_258-0">↑</a> Loyn "Hundred Years' War" Middle Ages p. 176 </li> <li id="cite_note-BP242-259"><a href="#cite_ref-BP242_259-0">↑</a> Barber Edward pp. 242–243 </li> <li id="cite_note-Watts317-260"><a href="#cite_ref-Watts317_260-0">↑</a> Watts Making of Polities pp. 317–322 </li> <li id="cite_note-Davies423-261"><a href="#cite_ref-Davies423_261-0">↑</a> Davies Europe p. 423 </li> <li id="cite_note-Nicholle186-262"><a href="#cite_ref-Nicholle186_262-0">↑</a> Nicolle Medieval Warfare Source Book: Warfare in Western Christendom p. 186 </li> <li id="cite_note-Watts170-263"><a href="#cite_ref-Watts170_263-0">↑</a> Watts Making of Polities pp. 170–171 </li> <li id="cite_note-Watts173-75-264"><a href="#cite_ref-Watts173-75_264-0">↑</a> Watts Making of Polities pp. 173–175 </li> <li id="cite_note-Watts173-265"><a href="#cite_ref-Watts173_265-0">↑</a> Watts Making of Polities p. 173 </li> <li id="cite_note-Watts327-266"><a href="#cite_ref-Watts327_266-0">↑</a> Watts Making of Polities pp. 327–332 </li> <li id="cite_note-Watts340-267"><a href="#cite_ref-Watts340_267-0">↑</a> Watts Making of Polities p. 340 </li> <li id="cite_note-Davies426-268"><a href="#cite_ref-Davies426_268-0">↑</a> Davies Europe pp. 425–426 </li> <li id="cite_note-Davies431-269"><a href="#cite_ref-Davies431_269-0">↑</a> Davies Europe p. 431 </li> <li id="cite_note-Davies408-270"><a href="#cite_ref-Davies408_270-0">↑</a> Davies Europe pp. 408–409 </li> <li id="cite_note-Davies3852-271"><a href="#cite_ref-Davies3852_271-0">↑</a> Davies Europe pp. 385–389 </li> <li id="cite_note-Davies4462-272"><a href="#cite_ref-Davies4462_272-0">↑</a> Davies Europe p. 446 </li> <li id="cite_note-Thomson170-273"><a href="#cite_ref-Thomson170_273-0">↑</a> Thomson Western Church pp. 170–171 </li> <li id="cite_note-MAAvignon-274"><a href="#cite_ref-MAAvignon_274-0">↑</a> Loyn "Avignon" Middle Ages p. 45 </li> <li id="cite_note-MAGreat-275"><a href="#cite_ref-MAGreat_275-0">↑</a> Loyn "Great Schism" Middle Ages p. 153 </li> <li id="cite_note-Thomson184-276"><a href="#cite_ref-Thomson184_276-0">↑</a> Thomson Western Church pp. 184–187 </li> <li id="cite_note-Thomson197-277"><a href="#cite_ref-Thomson197_277-0">↑</a> Thomson Western Church pp. 197–199 </li> <li id="cite_note-Thomson218-278"><a href="#cite_ref-Thomson218_278-0">↑</a> Thomson Western Church p. 218 </li> <li id="cite_note-Thomson213-279"><a href="#cite_ref-Thomson213_279-0">↑</a> Thomson Western Church pp. 213–217 </li> <li id="cite_note-Templars-280"><a href="#cite_ref-Templars_280-0">↑</a> Loyn "Knights of the Temple (Templars)" Middle Ages pp. 201–202 </li> <li id="cite_note-Davies436-281"><a href="#cite_ref-Davies436_281-0">↑</a> Davies Europe pp. 436–437 </li> <li id="cite_note-282"><a href="#cite_ref-282">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.al/books?id=VJKqDwAAQBAJ&pg=PP7&lpg=PP7&dq=جدا+کردن+علم+را+از+الهیات+و+فلسفه&source=bl&ots=yRgztC_MOm&sig=ACfU3U27-w6WH1cMsncqSYwJMmWHk07icw&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjPmtXUwZvlAhXCKVAKHVrjC4cQ6AEwD3oECAkQAQ#v=onepage&q=جدا%20کردن%20علم%20را%20از%20الهیات%20و%20فلسفه&f=false">تاریخ فلسفه غرب</a> </li> <li id="cite_note-Davies433-283"><a href="#cite_ref-Davies433_283-0">↑</a> Davies Europe pp. 433–434 </li> <li id="cite_note-Davies438-284"><a href="#cite_ref-Davies438_284-0">↑</a> Davies Europe pp. 438–439 </li> <li id="cite_note-Singman224-285"><a href="#cite_ref-Singman224_285-0">↑</a> Singman Daily Life p. 224 </li> <li id="cite_note-Keen282-286"><a href="#cite_ref-Keen282_286-0">↑</a> Keen Pelican History of Medieval Europe pp. 282–283 </li> <li id="cite_note-287"><a href="#cite_ref-287">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.dw.com/fa-ir/مایستر-اکهارت-و-عرفان-وحدت-وجودی-ِ-آلمانی/a-5118221-0">مایستر اکهارت و عرفان وحدت وجودی ِ آلمانی</a> </li> <li id="cite_note-288"><a href="#cite_ref-288">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20191017213450/http://ensani.ir/file/download/article/20101206181138-298.pdf">«جدل بر سر قدرت در ادبیات و آیینهای نمایشی قرون وسطی»</a> (PDF). بایگانی‌شده از <a rel="nofollow" class="external text" href="http://ensani.ir/file/download/article/20101206181138-298.pdf">اصلی</a> (PDF) در ۱۷ اکتبر ۲۰۱۹. دریافت‌شده در <bdi>۱۷ اکتبر ۲۰۱۹</bdi>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=%D8%AC%D8%AF%D9%84+%D8%A8%D8%B1+%D8%B3%D8%B1+%D9%82%D8%AF%D8%B1%D8%AA+%D8%AF%D8%B1+%D8%A7%D8%AF%D8%A8%DB%8C%D8%A7%D8%AA+%D9%88+%D8%A2%DB%8C%DB%8C%D9%86%D9%87%D8%A7%DB%8C+%D9%86%D9%85%D8%A7%DB%8C%D8%B4%DB%8C+%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86+%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C&rft_id=http%3A%2F%2Fensani.ir%2Ffile%2Fdownload%2Farticle%2F20101206181138-298.pdf&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86+%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" class="Z3988"><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r28290294">.mw-parser-output cite.citation{font-style:inherit}.mw-parser-output q{quotes:"\"""\"""'""'"}.mw-parser-output code.cs1-code{color:inherit;background:inherit;border:inherit;padding:inherit}.mw-parser-output .cs1-lock-free a{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/65/Lock-green.svg/9px-Lock-green.svg.png")no-repeat;background-position:right .1em center;padding-right:1em;padding-left:0}.mw-parser-output .cs1-lock-limited a,.mw-parser-output .cs1-lock-registration a{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d6/Lock-gray-alt-2.svg/9px-Lock-gray-alt-2.svg.png")no-repeat;background-position:right .1em center;padding-right:1em;padding-left:0}.mw-parser-output .cs1-lock-subscription a{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/aa/Lock-red-alt-2.svg/9px-Lock-red-alt-2.svg.png")no-repeat;background-position:right .1em center;padding-right:1em;padding-left:0}.mw-parser-output div[dir=ltr] .cs1-lock-free a,.mw-parser-output div[dir=ltr] .cs1-lock-subscription a,.mw-parser-output div[dir=ltr] .cs1-lock-limited a,.mw-parser-output div[dir=ltr] .cs1-lock-registration a{background-position:left .1em center;padding-left:1em;padding-right:0}.mw-parser-output .cs1-subscription,.mw-parser-output .cs1-registration{color:#555}.mw-parser-output .cs1-subscription span,.mw-parser-output .cs1-registration span{border-bottom:1px dotted;cursor:help}.mw-parser-output .cs1-hidden-error{display:none;font-size:100%}.mw-parser-output .cs1-visible-error{font-size:100%}.mw-parser-output .cs1-subscription,.mw-parser-output .cs1-registration,.mw-parser-output .cs1-format{font-size:95%}.mw-parser-output .cs1-kern-left,.mw-parser-output .cs1-kern-wl-left{padding-left:0.2em}.mw-parser-output .cs1-kern-right,.mw-parser-output .cs1-kern-wl-right{padding-right:0.2em}</style> </li> <li id="cite_note-Davies445-289"><a href="#cite_ref-Davies445_289-0">↑</a> Davies Europe p. 445 </li> <li id="cite_note-290"><a href="#cite_ref-290">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://sites.google.com/site/gohighbrowfarsi/gohighbrow-com/bzrgtryn-jhangrdan-arwpa/waskw-dw-gama">واسکو دو گاما ۱۵۲۴- ۱۴۶۹</a> </li> <li id="cite_note-291"><a href="#cite_ref-291">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://dl1397.realcfnews.ir/dl1397-119650.easy.html">تحقیق درباره کریستوف کلمب کاشف قاره آمریکا</a> </li> <li id="cite_note-Davies511-292"><a href="#cite_ref-Davies511_292-0">↑</a> Davies Europe p. 511 </li> <li id="cite_note-NicolleWestern180-293"><a href="#cite_ref-NicolleWestern180_293-0">↑</a> Nicolle Medieval Warfare Source Book: Warfare in Western Christendom p. 180 </li> <li id="cite_note-294"><a href="#cite_ref-294">↑</a> آ<a rel="nofollow" class="external text" href="https://parseh.club/آشنایی-با-کمان-های-سنتی/">شنایی با کمان‌های سنتی</a> </li> <li id="cite_note-NicolleWestern188-295"><a href="#cite_ref-NicolleWestern188_295-0">↑</a> Nicolle Medieval Warfare Source Book: Warfare in Western Christendom p. 188 </li> <li id="cite_note-Nicolle185-296"><a href="#cite_ref-Nicolle185_296-0">↑</a> Nicolle Medieval Warfare Source Book: Warfare in Western Christendom p. 185 </li> <li id="cite_note-Epstein193-297"><a href="#cite_ref-Epstein193_297-0">↑</a> Epstein Economic and Social History pp. 193–194 </li> <li id="cite_note-Daily38-298"><a href="#cite_ref-Daily38_298-0">↑</a> Singman Daily Life p. 38 </li> <li id="cite_note-299"><a href="#cite_ref-299">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.iranair.com/portal/file/?10360/">سرزمین آسیاب‌های بادی کجاست ؟</a> </li> <li id="cite_note-300"><a href="#cite_ref-300">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20160406231650/http://www.hosco.ir/fa/Article/print/%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AA/30/%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87%20%DA%A9%D8%A7%D9%85%D9%84%DB%8C%20%D8%A7%D8%B2%20%DA%A9%D9%88%D8%B1%D9%87%20%D8%A8%D9%84%D9%86%D8%AF">«مقاله کاملی از کوره بلند»</a>. بایگانی‌شده از <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.hosco.ir/fa/Article/print/مقالات/30/مقاله%20کاملی%20از%20کوره%20بلند">اصلی</a> در ۶ آوریل ۲۰۱۶. دریافت‌شده در <bdi>۹ دسامبر ۲۰۱۹</bdi>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87+%DA%A9%D8%A7%D9%85%D9%84%DB%8C+%D8%A7%D8%B2+%DA%A9%D9%88%D8%B1%D9%87+%D8%A8%D9%84%D9%86%D8%AF&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.hosco.ir%2Ffa%2FArticle%2Fprint%2F%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AA%2F30%2F%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87%2520%DA%A9%D8%A7%D9%85%D9%84%DB%8C%2520%D8%A7%D8%B2%2520%DA%A9%D9%88%D8%B1%D9%87%2520%D8%A8%D9%84%D9%86%D8%AF&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86+%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"> </li> <li id="cite_note-Epstein213-301"><a href="#cite_ref-Epstein213_301-0">↑</a> Epstein Economic and Social History p. 213 </li> <li id="cite_note-Benton253-302"><a href="#cite_ref-Benton253_302-0">↑</a> Benton Art of the Middle Ages pp. 253–256 </li> <li id="cite_note-303"><a href="#cite_ref-303">↑</a> Lightbown Secular Goldsmiths' Work p. 78 </li> <li id="cite_note-Griffiths17-304">↑ <a href="#cite_ref-Griffiths17_304-0">۲۹۱٫۰</a> <a href="#cite_ref-Griffiths17_304-1">۲۹۱٫۱</a> Griffiths Prints and Printmaking pp. 17–18; 39–46 </li> <li id="cite_note-BL-305"><a href="#cite_ref-BL_305-0">↑</a> British Library Staff "<a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.bl.uk/catalogues/istc/index.html">Incunabula Short Title Catalogue</a>" British Library </li> <li id="cite_note-306"><a href="#cite_ref-306">↑</a> Lindberg "Medieval Church Encounters" When Science & Christianity Meet p. 8 </li> <li id="cite_note-Grant9-307"><a href="#cite_ref-Grant9_307-0">↑</a> Grant God and Reason p. 9 </li> <li id="cite_note-QPeters-308"><a href="#cite_ref-QPeters_308-0">↑</a> Quoted in Peters "Science and Religion" Encyclopedia of Religion p. 8182 </li> <li id="cite_note-309"><a href="#cite_ref-309">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://windowscenter.net/نظریه-جدید-زمین-گرد-نیست-بلکه-مسطح-است/">نظریه جدید دانشمندان علم نجوم! زمین کروی نیست بلکه مسطح است!</a> </li> <li id="cite_note-310"><a href="#cite_ref-310">↑</a> Grant Planets, Stars, & Orbs pp. 626–630 </li> <li id="cite_note-Numberslect-311">↑ <a href="#cite_ref-Numberslect_311-0">۲۹۸٫۰</a> <a href="#cite_ref-Numberslect_311-1">۲۹۸٫۱</a> Numbers "<a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20171011022345/https://www.faraday.st-edmunds.cam.ac.uk/CIS/Numbers/Numbers_Lecture.pdf">Myths and Truths in Science and Religion: A historical perspective</a>" Lecture archive Archived 11 October 2017 </li> </ol></div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="منابع">منابع</h2>[<a href="/w/index.php?title=%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C&action=edit&section=40" title="ویرایش بخش: منابع">ویرایش</a>]</div> <div dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r32987365">.mw-parser-output .refbegin{font-size:90%;margin-bottom:0.5em}.mw-parser-output .refbegin-hanging-indents>ul{margin-left:0}.mw-parser-output .refbegin-hanging-indents>ul>li{margin-left:0;padding-left:3.2em;text-indent:-3.2em}.mw-parser-output .refbegin-hanging-indents ul,.mw-parser-output .refbegin-hanging-indents ul li{list-style:none}@media(max-width:720px){.mw-parser-output .refbegin-hanging-indents>ul>li{padding-left:1.6em;text-indent:-1.6em}}.mw-parser-output .refbegin-100{font-size:100%}.mw-parser-output .refbegin-columns{margin-top:0.3em}.mw-parser-output .refbegin-columns ul{margin-top:0}.mw-parser-output .refbegin-columns li{page-break-inside:avoid;break-inside:avoid-column}</style><div class="refbegin refbegin-columns references-column-width" style="column-width: 60em"> <ul><li><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r39868036">.mw-parser-output cite.citation{font-style:inherit;word-wrap:break-word}.mw-parser-output .citation q{quotes:"\"""\"""'""'"}.mw-parser-output .citation:target{background-color:rgba(0,127,255,0.133)}.mw-parser-output .id-lock-free a,.mw-parser-output .citation .cs1-lock-free a{background:linear-gradient(transparent,transparent),url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/6/65/Lock-green.svg")right 0.1em center/9px no-repeat}.mw-parser-output .id-lock-limited a,.mw-parser-output .id-lock-registration a,.mw-parser-output .citation .cs1-lock-limited a,.mw-parser-output .citation .cs1-lock-registration a{background:linear-gradient(transparent,transparent),url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/d/d6/Lock-gray-alt-2.svg")right 0.1em center/9px no-repeat}.mw-parser-output .id-lock-subscription a,.mw-parser-output .citation .cs1-lock-subscription a{background:linear-gradient(transparent,transparent),url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/a/aa/Lock-red-alt-2.svg")right 0.1em center/9px no-repeat}.mw-parser-output .cs1-ws-icon a{background:linear-gradient(transparent,transparent),url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/4c/Wikisource-logo.svg")right 0.1em center/12px no-repeat}.mw-parser-output .cs1-code{color:inherit;background:inherit;border:none;padding:inherit}.mw-parser-output .cs1-hidden-error{display:none;color:var(--color-error,#d33)}.mw-parser-output .cs1-visible-error{color:var(--color-error,#d33)}.mw-parser-output .cs1-maint{display:none;color:#3a3;margin-left:0.3em}.mw-parser-output .cs1-format{font-size:95%}.mw-parser-output .cs1-kern-left{padding-left:0.2em}.mw-parser-output .cs1-kern-right{padding-right:0.2em}.mw-parser-output .citation .mw-selflink{font-weight:inherit}</style><cite id="CITEREFAdams,_Laurie_Schneider2001" class="citation book cs1">Adams, Laurie Schneider (2001). A History of Western Art (Third ed.). Boston, MA: McGraw Hill. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">ISBN</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/0-07-231717-5" title="ویژه:منابع کتاب/0-07-231717-5"><bdi>0-07-231717-5</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=A+History+of+Western+Art&rft.place=Boston%2C+MA&rft.edition=Third&rft.pub=McGraw+Hill&rft.date=2001&rft.isbn=0-07-231717-5&rft.au=Adams%2C+Laurie+Schneider&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86+%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFAlbrow,_Martin1997" class="citation book cs1">Albrow, Martin (1997). The Global Age: State and Society Beyond Modernity. Stanford, CA: Stanford University Press. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">ISBN</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/0-8047-2870-4" title="ویژه:منابع کتاب/0-8047-2870-4"><bdi>0-8047-2870-4</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Global+Age%3A+State+and+Society+Beyond+Modernity&rft.place=Stanford%2C+CA&rft.pub=Stanford+University+Press&rft.date=1997&rft.isbn=0-8047-2870-4&rft.au=Albrow%2C+Martin&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86+%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFBackman,_Clifford_R.2003" class="citation book cs1">Backman, Clifford R. (2003). The Worlds of Medieval Europe. Oxford, UK: Oxford University Press. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">ISBN</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/978-0-19-512169-8" title="ویژه:منابع کتاب/978-0-19-512169-8"><bdi>978-0-19-512169-8</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Worlds+of+Medieval+Europe&rft.place=Oxford%2C+UK&rft.pub=Oxford+University+Press&rft.date=2003&rft.isbn=978-0-19-512169-8&rft.au=Backman%2C+Clifford+R.&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86+%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFBarber,_Malcolm1992" class="citation book cs1"><a href="/w/index.php?title=Malcolm_Barber&action=edit&redlink=1" class="new" title="Malcolm Barber (صفحه وجود ندارد)">Barber, Malcolm</a> (1992). The Two Cities: Medieval Europe 1050–1320. London: Routledge. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">ISBN</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/0-415-09682-0" title="ویژه:منابع کتاب/0-415-09682-0"><bdi>0-415-09682-0</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Two+Cities%3A+Medieval+Europe+1050%E2%80%931320&rft.place=London&rft.pub=Routledge&rft.date=1992&rft.isbn=0-415-09682-0&rft.au=Barber%2C+Malcolm&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86+%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFBarber,_Richard1978" class="citation book cs1"><a href="/w/index.php?title=Richard_Barber&action=edit&redlink=1" class="new" title="Richard Barber (صفحه وجود ندارد)">Barber, Richard</a> (1978). Edward, Prince of Wales and Aquitaine: A Biography of the Black Prince. New York: Scribner. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">ISBN</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/0-684-15864-7" title="ویژه:منابع کتاب/0-684-15864-7"><bdi>0-684-15864-7</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Edward%2C+Prince+of+Wales+and+Aquitaine%3A+A+Biography+of+the+Black+Prince&rft.place=New+York&rft.pub=Scribner&rft.date=1978&rft.isbn=0-684-15864-7&rft.au=Barber%2C+Richard&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86+%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFBarlow,_Frank1988" class="citation book cs1"><a href="/w/index.php?title=Frank_Barlow_(historian)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Frank Barlow (historian) (صفحه وجود ندارد)">Barlow, Frank</a> (1988). The Feudal Kingdom of England 1042–1216 (Fourth ed.). New York: Longman. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">ISBN</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/0-582-49504-0" title="ویژه:منابع کتاب/0-582-49504-0"><bdi>0-582-49504-0</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Feudal+Kingdom+of+England+1042%E2%80%931216&rft.place=New+York&rft.edition=Fourth&rft.pub=Longman&rft.date=1988&rft.isbn=0-582-49504-0&rft.au=Barlow%2C+Frank&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86+%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFBauer,_Susan_Wise2010" class="citation book cs1"><a href="/w/index.php?title=Susan_Wise_Bauer&action=edit&redlink=1" class="new" title="Susan Wise Bauer (صفحه وجود ندارد)">Bauer, Susan Wise</a> (2010). The History of the Medieval World: From the Conversion of Constantine to the First Crusade. New York: W. W. Norton. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">ISBN</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/978-0-393-05975-5" title="ویژه:منابع کتاب/978-0-393-05975-5"><bdi>978-0-393-05975-5</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+History+of+the+Medieval+World%3A+From+the+Conversion+of+Constantine+to+the+First+Crusade&rft.place=New+York&rft.pub=W.+W.+Norton&rft.date=2010&rft.isbn=978-0-393-05975-5&rft.au=Bauer%2C+Susan+Wise&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86+%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFBenton,_Janetta_Rebold2002" class="citation book cs1"><a href="/w/index.php?title=Janetta_Rebold_Benton&action=edit&redlink=1" class="new" title="Janetta Rebold Benton (صفحه وجود ندارد)">Benton, Janetta Rebold</a> (2002). Art of the Middle Ages. World of Art. London: Thames & Hudson. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">ISBN</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/0-500-20350-4" title="ویژه:منابع کتاب/0-500-20350-4"><bdi>0-500-20350-4</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Art+of+the+Middle+Ages&rft.place=London&rft.series=World+of+Art&rft.pub=Thames+%26+Hudson&rft.date=2002&rft.isbn=0-500-20350-4&rft.au=Benton%2C+Janetta+Rebold&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86+%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFBritish_Library_Staff2008" class="citation web cs1">British Library Staff (8 ژانویه 2008). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.bl.uk/catalogues/istc/index.html">"Incunabula Short Title Catalogue"</a>. <a href="/w/index.php?title=British_Library&action=edit&redlink=1" class="new" title="British Library (صفحه وجود ندارد)">British Library</a>. Retrieved 8 April 2012.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Incunabula+Short+Title+Catalogue&rft.pub=British+Library&rft.date=2008-01-08&rft.au=British+Library+Staff&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.bl.uk%2Fcatalogues%2Fistc%2Findex.html&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86+%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFBrown,_Peter1989" class="citation book cs1"><a href="/w/index.php?title=Peter_Brown_(historian)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Peter Brown (historian) (صفحه وجود ندارد)">Brown, Peter</a> (1989). The World of Late Antiquity AD 150–750. Library of World Civilization. New York: W. W. Norton & Company. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">ISBN</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/0-393-95803-5" title="ویژه:منابع کتاب/0-393-95803-5"><bdi>0-393-95803-5</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+World+of+Late+Antiquity+AD+150%E2%80%93750&rft.place=New+York&rft.series=Library+of+World+Civilization&rft.pub=W.+W.+Norton+%26+Company&rft.date=1989&rft.isbn=0-393-95803-5&rft.au=Brown%2C+Peter&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86+%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFBrown,_Thomas1998" class="citation encyclopaedia cs1">Brown, Thomas (1998). "The Transformation of the Roman Mediterranean, 400–900". In Holmes, George (ed.). The Oxford Illustrated History of Medieval Europe. Oxford, UK: Oxford University Press. pp. 1–62. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">ISBN</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/0-19-285220-5" title="ویژه:منابع کتاب/0-19-285220-5"><bdi>0-19-285220-5</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.atitle=The+Transformation+of+the+Roman+Mediterranean%2C+400%E2%80%93900&rft.btitle=The+Oxford+Illustrated+History+of+Medieval+Europe&rft.place=Oxford%2C+UK&rft.pages=1-62&rft.pub=Oxford+University+Press&rft.date=1998&rft.isbn=0-19-285220-5&rft.au=Brown%2C+Thomas&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86+%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFBruni,_Leonardo2001" class="citation book cs1"><a href="/w/index.php?title=Leonardo_Bruni&action=edit&redlink=1" class="new" title="Leonardo Bruni (صفحه وجود ندارد)">Bruni, Leonardo</a> (2001). Hankins, James (ed.). History of the Florentine People. Vol. 1. Cambridge, MA: Harvard University Press. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">ISBN</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/978-0-674-00506-8" title="ویژه:منابع کتاب/978-0-674-00506-8"><bdi>978-0-674-00506-8</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=History+of+the+Florentine+People&rft.place=Cambridge%2C+MA&rft.pub=Harvard+University+Press&rft.date=2001&rft.isbn=978-0-674-00506-8&rft.au=Bruni%2C+Leonardo&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86+%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFColish,_Marcia_L.1997" class="citation book cs1">Colish, Marcia L. (1997). Medieval Foundations of the Western Intellectual Tradition 400–1400. New Haven, CT: Yale University Press. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">ISBN</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/0-300-07852-8" title="ویژه:منابع کتاب/0-300-07852-8"><bdi>0-300-07852-8</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Medieval+Foundations+of+the+Western+Intellectual+Tradition+400%E2%80%931400&rft.place=New+Haven%2C+CT&rft.pub=Yale+University+Press&rft.date=1997&rft.isbn=0-300-07852-8&rft.au=Colish%2C+Marcia+L.&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86+%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFCollins,_Roger1999" class="citation book cs1"><a href="/w/index.php?title=Roger_Collins&action=edit&redlink=1" class="new" title="Roger Collins (صفحه وجود ندارد)">Collins, Roger</a> (1999). Early Medieval Europe: 300–1000 (Second ed.). New York: St. Martin's Press. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">ISBN</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/0-312-21886-9" title="ویژه:منابع کتاب/0-312-21886-9"><bdi>0-312-21886-9</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Early+Medieval+Europe%3A+300%E2%80%931000&rft.place=New+York&rft.edition=Second&rft.pub=St.+Martin%27s+Press&rft.date=1999&rft.isbn=0-312-21886-9&rft.au=Collins%2C+Roger&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86+%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFCoredon2007" class="citation book cs1">Coredon, Christopher (2007). A Dictionary of Medieval Terms & Phrases (Reprint ed.). Woodbridge, UK: D. S. Brewer. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">ISBN</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/978-1-84384-138-8" title="ویژه:منابع کتاب/978-1-84384-138-8"><bdi>978-1-84384-138-8</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=A+Dictionary+of+Medieval+Terms+%26+Phrases&rft.place=Woodbridge%2C+UK&rft.edition=Reprint&rft.pub=D.+S.+Brewer&rft.date=2007&rft.isbn=978-1-84384-138-8&rft.aulast=Coredon&rft.aufirst=Christopher&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86+%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFCosman,_Madeleine_Pelner2007" class="citation book cs1">Cosman, Madeleine Pelner (2007). Medieval Wordbook: More the 4,000 Terms and Expressions from Medieval Culture. New York: Barnes & Noble. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">ISBN</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/978-0-7607-8725-0" title="ویژه:منابع کتاب/978-0-7607-8725-0"><bdi>978-0-7607-8725-0</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Medieval+Wordbook%3A+More+the+4%2C000+Terms+and+Expressions+from+Medieval+Culture&rft.place=New+York&rft.pub=Barnes+%26+Noble&rft.date=2007&rft.isbn=978-0-7607-8725-0&rft.au=Cosman%2C+Madeleine+Pelner&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86+%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFCrampton,_R._J.2005" class="citation book cs1">Crampton, R. J. (2005). A Concise History of Bulgaria. Cambridge, UK: Cambridge University Press. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">ISBN</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/0-521-61637-9" title="ویژه:منابع کتاب/0-521-61637-9"><bdi>0-521-61637-9</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=A+Concise+History+of+Bulgaria&rft.place=Cambridge%2C+UK&rft.pub=Cambridge+University+Press&rft.date=2005&rft.isbn=0-521-61637-9&rft.au=Crampton%2C+R.+J.&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86+%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFCunliffe,_Barry2008" class="citation book cs1"><a href="/w/index.php?title=Barry_Cunliffe&action=edit&redlink=1" class="new" title="Barry Cunliffe (صفحه وجود ندارد)">Cunliffe, Barry</a> (2008). Europe Between the Oceans: Themes and Variations 9000 BC-AD 1000. New Haven, CT: Yale University Press. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">ISBN</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/978-0-300-11923-7" title="ویژه:منابع کتاب/978-0-300-11923-7"><bdi>978-0-300-11923-7</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Europe+Between+the+Oceans%3A+Themes+and+Variations+9000+BC-AD+1000&rft.place=New+Haven%2C+CT&rft.pub=Yale+University+Press&rft.date=2008&rft.isbn=978-0-300-11923-7&rft.au=Cunliffe%2C+Barry&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86+%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFCurta,_Florin2006" class="citation book cs1">Curta, Florin (2006). Southeastern Europe in the Middle Ages 500–1250. Cambridge Medieval Textbooks. Cambridge, UK: Cambridge University Press. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">ISBN</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/0-521-89452-2" title="ویژه:منابع کتاب/0-521-89452-2"><bdi>0-521-89452-2</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Southeastern+Europe+in+the+Middle+Ages+500%E2%80%931250&rft.place=Cambridge%2C+UK&rft.series=Cambridge+Medieval+Textbooks&rft.pub=Cambridge+University+Press&rft.date=2006&rft.isbn=0-521-89452-2&rft.au=Curta%2C+Florin&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86+%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFDavies,_Norman1996" class="citation book cs1"><a href="/w/index.php?title=Norman_Davies&action=edit&redlink=1" class="new" title="Norman Davies (صفحه وجود ندارد)">Davies, Norman</a> (1996). Europe: A History. Oxford, UK: Oxford University Press. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">ISBN</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/0-19-520912-5" title="ویژه:منابع کتاب/0-19-520912-5"><bdi>0-19-520912-5</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Europe%3A+A+History&rft.place=Oxford%2C+UK&rft.pub=Oxford+University+Press&rft.date=1996&rft.isbn=0-19-520912-5&rft.au=Davies%2C+Norman&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86+%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFDenley,_Peter1998" class="citation encyclopaedia cs1">Denley, Peter (1998). "The Mediterranean in the Age of the Renaissance, 1200–1500". In Holmes, George (ed.). The Oxford Illustrated History of Medieval Europe. Oxford, UK: Oxford University Press. pp. 235–296. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">ISBN</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/0-19-285220-5" title="ویژه:منابع کتاب/0-19-285220-5"><bdi>0-19-285220-5</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.atitle=The+Mediterranean+in+the+Age+of+the+Renaissance%2C+1200%E2%80%931500&rft.btitle=The+Oxford+Illustrated+History+of+Medieval+Europe&rft.place=Oxford%2C+UK&rft.pages=235-296&rft.pub=Oxford+University+Press&rft.date=1998&rft.isbn=0-19-285220-5&rft.au=Denley%2C+Peter&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86+%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFDodwell,_C._R.1993" class="citation book cs1">Dodwell, C. R. (1993). The Pictorial Arts of the West: 800–1200. Pellican History of Art. New Haven, CT: Yale University Press. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">ISBN</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/0-300-06493-4" title="ویژه:منابع کتاب/0-300-06493-4"><bdi>0-300-06493-4</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Pictorial+Arts+of+the+West%3A+800%E2%80%931200&rft.place=New+Haven%2C+CT&rft.series=Pellican+History+of+Art&rft.pub=Yale+University+Press&rft.date=1993&rft.isbn=0-300-06493-4&rft.au=Dodwell%2C+C.+R.&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86+%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFEastwood,_Bruce2007" class="citation book cs1">Eastwood, Bruce (2007). Ordering the Heavens: Roman Astronomy and Cosmology in the Carolingian Renaissance. History of Science and Medicine Library. Boston, MA: Brill. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">ISBN</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/978-90-04-16186-3" title="ویژه:منابع کتاب/978-90-04-16186-3"><bdi>978-90-04-16186-3</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Ordering+the+Heavens%3A+Roman+Astronomy+and+Cosmology+in+the+Carolingian+Renaissance&rft.place=Boston%2C+MA&rft.series=History+of+Science+and+Medicine+Library&rft.pub=Brill&rft.date=2007&rft.isbn=978-90-04-16186-3&rft.au=Eastwood%2C+Bruce&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86+%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFEpstein,_Steven_A.2009" class="citation book cs1">Epstein, Steven A. (2009). An Economic and Social History of Later Medieval Europe, 1000–1500. Cambridge, UK: Cambridge University Press. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">ISBN</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/978-0-521-70653-7" title="ویژه:منابع کتاب/978-0-521-70653-7"><bdi>978-0-521-70653-7</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=An+Economic+and+Social+History+of+Later+Medieval+Europe%2C+1000%E2%80%931500&rft.place=Cambridge%2C+UK&rft.pub=Cambridge+University+Press&rft.date=2009&rft.isbn=978-0-521-70653-7&rft.au=Epstein%2C+Steven+A.&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86+%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFFlexner,_Stuart_Berg" class="citation book cs1"><a href="/w/index.php?title=Stuart_Berg_Flexner&action=edit&redlink=1" class="new" title="Stuart Berg Flexner (صفحه وجود ندارد)">Flexner, Stuart Berg</a> (ed.). The Random House Dictionary of the English Language: Unabridged (Second ed.). New York: Random House. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">ISBN</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/0-394-50050-4" title="ویژه:منابع کتاب/0-394-50050-4"><bdi>0-394-50050-4</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Random+House+Dictionary+of+the+English+Language%3A+Unabridged&rft.place=New+York&rft.edition=Second&rft.pub=Random+House&rft.isbn=0-394-50050-4&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86+%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFGainty,_DenisWard,_Walter_D.2009" class="citation book cs1">Gainty, Denis; Ward, Walter D. (2009). Sources of World Societies: Volume 2: Since 1500. Boston, MA: Bedford/St. Martin's. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">ISBN</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/0-312-68858-X" title="ویژه:منابع کتاب/0-312-68858-X"><bdi>0-312-68858-X</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Sources+of+World+Societies%3A+Volume+2%3A+Since+1500&rft.place=Boston%2C+MA&rft.pub=Bedford%2FSt.+Martin%27s&rft.date=2009&rft.isbn=0-312-68858-X&rft.au=Gainty%2C+Denis&rft.au=Ward%2C+Walter+D.&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86+%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFGeary,_Patrick_J.1988" class="citation book cs1"><a href="/w/index.php?title=Patrick_J._Geary&action=edit&redlink=1" class="new" title="Patrick J. Geary (صفحه وجود ندارد)">Geary, Patrick J.</a> (1988). Before France and Germany: The Creation and Transformation of the Merovingian World. Oxford, UK: Oxford University Press. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">ISBN</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/0-19-504458-4" title="ویژه:منابع کتاب/0-19-504458-4"><bdi>0-19-504458-4</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Before+France+and+Germany%3A+The+Creation+and+Transformation+of+the+Merovingian+World&rft.place=Oxford%2C+UK&rft.pub=Oxford+University+Press&rft.date=1988&rft.isbn=0-19-504458-4&rft.au=Geary%2C+Patrick+J.&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86+%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFGies,_JosephGies,_Frances1973" class="citation book cs1">Gies, Joseph; Gies, Frances (1973). Life in a Medieval City. New York: Thomas Y. Crowell. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">ISBN</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/0-8152-0345-4" title="ویژه:منابع کتاب/0-8152-0345-4"><bdi>0-8152-0345-4</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Life+in+a+Medieval+City&rft.place=New+York&rft.pub=Thomas+Y.+Crowell&rft.date=1973&rft.isbn=0-8152-0345-4&rft.au=Gies%2C+Joseph&rft.au=Gies%2C+Frances&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86+%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFGrant,_Edward2001" class="citation book cs1"><a href="/w/index.php?title=Edward_Grant&action=edit&redlink=1" class="new" title="Edward Grant (صفحه وجود ندارد)">Grant, Edward</a> (2001). God and Reason in the Middle Ages. Cambridge, UK: Cambridge University Press. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">ISBN</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/978-0-521-80279-6" title="ویژه:منابع کتاب/978-0-521-80279-6"><bdi>978-0-521-80279-6</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=God+and+Reason+in+the+Middle+Ages&rft.place=Cambridge%2C+UK&rft.pub=Cambridge+University+Press&rft.date=2001&rft.isbn=978-0-521-80279-6&rft.au=Grant%2C+Edward&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86+%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFGrant,_E.1994" class="citation book cs1"><a href="/w/index.php?title=Edward_Grant&action=edit&redlink=1" class="new" title="Edward Grant (صفحه وجود ندارد)">Grant, E.</a> (1994). Planets, Stars, & Orbs: The Medieval Cosmos, 1200–1687. Cambridge, UK: Cambridge University Press. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">ISBN</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/978-0-521-43344-0" title="ویژه:منابع کتاب/978-0-521-43344-0"><bdi>978-0-521-43344-0</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Planets%2C+Stars%2C+%26+Orbs%3A+The+Medieval+Cosmos%2C+1200%E2%80%931687&rft.place=Cambridge%2C+UK&rft.pub=Cambridge+University+Press&rft.date=1994&rft.isbn=978-0-521-43344-0&rft.au=Grant%2C+E.&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86+%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFGrierson,_Philip1989" class="citation encyclopaedia cs1"><a href="/w/index.php?title=Philip_Grierson&action=edit&redlink=1" class="new" title="Philip Grierson (صفحه وجود ندارد)">Grierson, Philip</a> (1989). "Coinage and currency". In Loyn, H. R. (ed.). The Middle Ages: A Concise Encyclopedia. London: Thames and Hudson. pp. 97–98. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">ISBN</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/0-500-27645-5" title="ویژه:منابع کتاب/0-500-27645-5"><bdi>0-500-27645-5</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.atitle=Coinage+and+currency&rft.btitle=The+Middle+Ages%3A+A+Concise+Encyclopedia&rft.place=London&rft.pages=97-98&rft.pub=Thames+and+Hudson&rft.date=1989&rft.isbn=0-500-27645-5&rft.au=Grierson%2C+Philip&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86+%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFGriffiths,_Antony1996" class="citation book cs1">Griffiths, Antony (1996). Prints and Printmaking. London: British Museum Press. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">ISBN</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/0-7141-2608-X" title="ویژه:منابع کتاب/0-7141-2608-X"><bdi>0-7141-2608-X</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Prints+and+Printmaking&rft.place=London&rft.pub=British+Museum+Press&rft.date=1996&rft.isbn=0-7141-2608-X&rft.au=Griffiths%2C+Antony&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86+%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFHallam,_Elizabeth_M.Everard,_Judith2001" class="citation book cs1">Hallam, Elizabeth M.; Everard, Judith (2001). Capetian France 987–1328 (Second ed.). New York: Longman. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">ISBN</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/0-582-40428-2" title="ویژه:منابع کتاب/0-582-40428-2"><bdi>0-582-40428-2</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Capetian+France+987%E2%80%931328&rft.place=New+York&rft.edition=Second&rft.pub=Longman&rft.date=2001&rft.isbn=0-582-40428-2&rft.au=Hallam%2C+Elizabeth+M.&rft.au=Everard%2C+Judith&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86+%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFHamilton,_Bernard2003" class="citation book cs1">Hamilton, Bernard (2003). Religion in the Medieval West (Second ed.). London: Arnold. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">ISBN</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/0-340-80839-X" title="ویژه:منابع کتاب/0-340-80839-X"><bdi>0-340-80839-X</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Religion+in+the+Medieval+West&rft.place=London&rft.edition=Second&rft.pub=Arnold&rft.date=2003&rft.isbn=0-340-80839-X&rft.au=Hamilton%2C+Bernard&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86+%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFHeather,_Peter2006" class="citation book cs1"><a href="/w/index.php?title=Peter_Heather&action=edit&redlink=1" class="new" title="Peter Heather (صفحه وجود ندارد)">Heather, Peter</a> (2006). The Fall of the Roman Empire: A New History of Rome and the Barbarians. Oxford, UK: Oxford University Press. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">ISBN</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/978-0-19-532541-6" title="ویژه:منابع کتاب/978-0-19-532541-6"><bdi>978-0-19-532541-6</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Fall+of+the+Roman+Empire%3A+A+New+History+of+Rome+and+the+Barbarians&rft.place=Oxford%2C+UK&rft.pub=Oxford+University+Press&rft.date=2006&rft.isbn=978-0-19-532541-6&rft.au=Heather%2C+Peter&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86+%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFHelle,_KnutKouri,_E._I.Olesen,_Jens_E.2003" class="citation book cs1">Helle, Knut; Kouri, E. I.; Olesen, Jens E., eds. (2003). Cambridge History of Scandinavia Part 1. New York: Cambridge University Press. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">ISBN</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/0-521-47299-7" title="ویژه:منابع کتاب/0-521-47299-7"><bdi>0-521-47299-7</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Cambridge+History+of+Scandinavia+Part+1&rft.place=New+York&rft.pub=Cambridge+University+Press&rft.date=2003&rft.isbn=0-521-47299-7&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86+%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFHenderson,_George1977" class="citation book cs1">Henderson, George (1977). Early Medieval (Revised ed.). New York: Penguin. <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%DB%8C%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%E2%80%8C%D8%B3%DB%8C_(%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%D9%87)" class="mw-redirect" title="اسی‌ال‌سی (شناسه)">OCLC</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.worldcat.org/oclc/641757789">641757789</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Early+Medieval&rft.place=New+York&rft.edition=Revised&rft.pub=Penguin&rft.date=1977&rft_id=info%3Aoclcnum%2F641757789&rft.au=Henderson%2C+George&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86+%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFHolmes,_George1988" class="citation book cs1"><a href="/w/index.php?title=George_Holmes_(historian)&action=edit&redlink=1" class="new" title="George Holmes (historian) (صفحه وجود ندارد)">Holmes, George</a>, ed. (1988). The Oxford History of Medieval Europe. Oxford, UK: Oxford University Press. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">ISBN</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/0-19-285272-8" title="ویژه:منابع کتاب/0-19-285272-8"><bdi>0-19-285272-8</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Oxford+History+of+Medieval+Europe&rft.place=Oxford%2C+UK&rft.pub=Oxford+University+Press&rft.date=1988&rft.isbn=0-19-285272-8&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86+%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFIlardi,_Vincent2007" class="citation book cs1">Ilardi, Vincent (2007). Renaissance Vision from Spectacles to Telescopes. Philadelphia: American Philosophical Society. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">ISBN</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/978-0-87169-259-7" title="ویژه:منابع کتاب/978-0-87169-259-7"><bdi>978-0-87169-259-7</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Renaissance+Vision+from+Spectacles+to+Telescopes&rft.place=Philadelphia&rft.pub=American+Philosophical+Society&rft.date=2007&rft.isbn=978-0-87169-259-7&rft.au=Ilardi%2C+Vincent&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86+%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFJames,_Edward2009" class="citation book cs1"><a href="/w/index.php?title=Edward_James_(historian)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Edward James (historian) (صفحه وجود ندارد)">James, Edward</a> (2009). Europe's Barbarians: AD 200–600. The Medieval World. Harlow, UK: Pearson Longman. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">ISBN</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/978-0-582-77296-0" title="ویژه:منابع کتاب/978-0-582-77296-0"><bdi>978-0-582-77296-0</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Europe%27s+Barbarians%3A+AD+200%E2%80%93600&rft.place=Harlow%2C+UK&rft.series=The+Medieval+World&rft.pub=Pearson+Longman&rft.date=2009&rft.isbn=978-0-582-77296-0&rft.au=James%2C+Edward&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86+%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFJordan,_William_C.2003" class="citation book cs1">Jordan, William C. (2003). Europe in the High Middle Ages. Penguin History of Europe. New York: Viking. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">ISBN</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/978-0-670-03202-0" title="ویژه:منابع کتاب/978-0-670-03202-0"><bdi>978-0-670-03202-0</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Europe+in+the+High+Middle+Ages&rft.place=New+York&rft.series=Penguin+History+of+Europe&rft.pub=Viking&rft.date=2003&rft.isbn=978-0-670-03202-0&rft.au=Jordan%2C+William+C.&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86+%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFKamen,_Henry2005" class="citation book cs1"><a href="/w/index.php?title=Henry_Kamen&action=edit&redlink=1" class="new" title="Henry Kamen (صفحه وجود ندارد)">Kamen, Henry</a> (2005). Spain 1469–1714 (Third ed.). New York: Pearson/Longman. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">ISBN</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/0-582-78464-6" title="ویژه:منابع کتاب/0-582-78464-6"><bdi>0-582-78464-6</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Spain+1469%E2%80%931714&rft.place=New+York&rft.edition=Third&rft.pub=Pearson%2FLongman&rft.date=2005&rft.isbn=0-582-78464-6&rft.au=Kamen%2C+Henry&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86+%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFKaufmann,_J._E.Kaufmann,_H._W.2001" class="citation book cs1">Kaufmann, J. E.; Kaufmann, H. W. (2001). The Medieval Fortress: Castles, Forts and Walled Cities of the Middle Ages (2004 ed.). Cambridge, MA: Da Capo Press. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">ISBN</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/0-306-81358-0" title="ویژه:منابع کتاب/0-306-81358-0"><bdi>0-306-81358-0</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Medieval+Fortress%3A+Castles%2C+Forts+and+Walled+Cities+of+the+Middle+Ages&rft.place=Cambridge%2C+MA&rft.edition=2004&rft.pub=Da+Capo+Press&rft.date=2001&rft.isbn=0-306-81358-0&rft.au=Kaufmann%2C+J.+E.&rft.au=Kaufmann%2C+H.+W.&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86+%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFKeen,_Maurice1988" class="citation book cs1">Keen, Maurice (1988) [1968]. The Pelican History of Medieval Europe. London: Penguin Books. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">ISBN</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/0-14-021085-7" title="ویژه:منابع کتاب/0-14-021085-7"><bdi>0-14-021085-7</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Pelican+History+of+Medieval+Europe&rft.place=London&rft.pub=Penguin+Books&rft.date=1988&rft.isbn=0-14-021085-7&rft.au=Keen%2C+Maurice&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86+%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFKitzinger,_Ernst1955" class="citation book cs1"><a href="/w/index.php?title=Ernst_Kitzinger&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ernst Kitzinger (صفحه وجود ندارد)">Kitzinger, Ernst</a> (1955). Early Medieval Art at the British Museum (Second ed.). London: British Museum. <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%DB%8C%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%E2%80%8C%D8%B3%DB%8C_(%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%D9%87)" class="mw-redirect" title="اسی‌ال‌سی (شناسه)">OCLC</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.worldcat.org/oclc/510455">510455</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Early+Medieval+Art+at+the+British+Museum&rft.place=London&rft.edition=Second&rft.pub=British+Museum&rft.date=1955&rft_id=info%3Aoclcnum%2F510455&rft.au=Kitzinger%2C+Ernst&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86+%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFKnox,_E._L." class="citation web cs1">Knox, E. L. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20120203005134/http://www.boisestate.edu/courses/latemiddleages/renaissance/historyren.shtml">"History of the Idea of the Renaissance"</a>. Europe in the Late Middle Ages. Boise State University. Archived from <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.boisestate.edu/courses/latemiddleages/renaissance/historyren.shtml">the original</a> on 3 February 2012. Retrieved 25 December 2012.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=Europe+in+the+Late+Middle+Ages&rft.atitle=History+of+the+Idea+of+the+Renaissance&rft.au=Knox%2C+E.+L.&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.boisestate.edu%2Fcourses%2Flatemiddleages%2Frenaissance%2Fhistoryren.shtml&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86+%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFLasko,_Peter1972" class="citation book cs1"><a href="/w/index.php?title=Peter_Lasko&action=edit&redlink=1" class="new" title="Peter Lasko (صفحه وجود ندارد)">Lasko, Peter</a> (1972). Ars Sacra, 800–1200. Penguin History of Art (now Yale). New York: Penguin. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">ISBN</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/0-14-056036-X" title="ویژه:منابع کتاب/0-14-056036-X"><bdi>0-14-056036-X</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Ars+Sacra%2C+800%E2%80%931200&rft.place=New+York&rft.series=Penguin+History+of+Art+%28now+Yale%29&rft.pub=Penguin&rft.date=1972&rft.isbn=0-14-056036-X&rft.au=Lasko%2C+Peter&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86+%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFLawrence,_C.H2001" class="citation book cs1">Lawrence, C.H (2001). Medieval Monasticism: Forms of Religious Life in Western Europe in the Middle Ages (Third ed.). Harlow, UK: Longman. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">ISBN</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/0-582-40427-4" title="ویژه:منابع کتاب/0-582-40427-4"><bdi>0-582-40427-4</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Medieval+Monasticism%3A+Forms+of+Religious+Life+in+Western+Europe+in+the+Middle+Ages&rft.place=Harlow%2C+UK&rft.edition=Third&rft.pub=Longman&rft.date=2001&rft.isbn=0-582-40427-4&rft.au=Lawrence%2C+C.H&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86+%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFLightbown,_Ronald_W.1978" class="citation book cs1">Lightbown, Ronald W. (1978). Secular Goldsmiths' Work in Medieval France: A History. Reports of the Research Committee of the Society of Antiquaries of London. London: Thames and Hudson. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">ISBN</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/0-500-99027-1" title="ویژه:منابع کتاب/0-500-99027-1"><bdi>0-500-99027-1</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Secular+Goldsmiths%27+Work+in+Medieval+France%3A+A+History&rft.place=London&rft.series=Reports+of+the+Research+Committee+of+the+Society+of+Antiquaries+of+London&rft.pub=Thames+and+Hudson&rft.date=1978&rft.isbn=0-500-99027-1&rft.au=Lightbown%2C+Ronald+W.&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86+%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFLindberg,_David_C.Numbers,_Ronald_L.1986" class="citation journal cs1"><a href="/w/index.php?title=David_C._Lindberg&action=edit&redlink=1" class="new" title="David C. Lindberg (صفحه وجود ندارد)">Lindberg, David C.</a>; <a href="/w/index.php?title=Ronald_Numbers&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ronald Numbers (صفحه وجود ندارد)">Numbers, Ronald L.</a> (1986). "Beyond War and Peace: A Reappraisal of the Encounter between Christianity and Science". Church History. 55 (3): 338–354. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%D8%A7%DA%AF%D8%B1_%D8%A7%D8%B4%DB%8C%D8%A7%D8%A1_%D8%AF%DB%8C%D8%AC%DB%8C%D8%AA%D8%A7%D9%84" title="شناساگر اشیاء دیجیتال">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.2307%2F3166822">10.2307/3166822</a>. <a href="/wiki/%D8%AC%DB%8C%E2%80%8C%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D9%88%D8%B1" title="جی‌استور">JSTOR</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.jstor.org/stable/3166822">3166822</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Church+History&rft.atitle=Beyond+War+and+Peace%3A+A+Reappraisal+of+the+Encounter+between+Christianity+and+Science&rft.volume=55&rft.issue=3&rft.pages=338-354&rft.date=1986&rft_id=info%3Adoi%2F10.2307%2F3166822&rft_id=%2F%2Fwww.jstor.org%2Fstable%2F3166822%23id-name%3DJSTOR&rft.au=Lindberg%2C+David+C.&rft.au=Numbers%2C+Ronald+L.&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86+%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFLindberg,_David_C.2003" class="citation encyclopaedia cs1"><a href="/w/index.php?title=David_C._Lindberg&action=edit&redlink=1" class="new" title="David C. Lindberg (صفحه وجود ندارد)">Lindberg, David C.</a> (2003). "The Medieval Church Encounters the Classical Tradition: Saint Augustine, Roger Bacon, and the Handmaiden Metaphor". In Lindberg, David C.; Numbers, Ronald L. (eds.). When Science & Christianity Meet. Chicago, IL: University of Chicago Press. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">ISBN</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/0-226-48214-6" title="ویژه:منابع کتاب/0-226-48214-6"><bdi>0-226-48214-6</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.atitle=The+Medieval+Church+Encounters+the+Classical+Tradition%3A+Saint+Augustine%2C+Roger+Bacon%2C+and+the+Handmaiden+Metaphor&rft.btitle=When+Science+%26+Christianity+Meet&rft.place=Chicago%2C+IL&rft.pub=University+of+Chicago+Press&rft.date=2003&rft.isbn=0-226-48214-6&rft.au=Lindberg%2C+David+C.&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86+%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFLock,_Peter2006" class="citation book cs1">Lock, Peter (2006). Routledge Companion to the Crusades. New York: Routledge. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">ISBN</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/0-415-39312-4" title="ویژه:منابع کتاب/0-415-39312-4"><bdi>0-415-39312-4</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Routledge+Companion+to+the+Crusades&rft.place=New+York&rft.pub=Routledge&rft.date=2006&rft.isbn=0-415-39312-4&rft.au=Lock%2C+Peter&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86+%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFLoyn,_H._R.1989" class="citation encyclopaedia cs1"><a href="/w/index.php?title=H._R._Loyn&action=edit&redlink=1" class="new" title="H. R. Loyn (صفحه وجود ندارد)">Loyn, H. R.</a> (1989). "Avignon". In Loyn, H. R. (ed.). The Middle Ages: A Concise Encyclopedia. London: Thames and Hudson. p. 45. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">ISBN</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/0-500-27645-5" title="ویژه:منابع کتاب/0-500-27645-5"><bdi>0-500-27645-5</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.atitle=Avignon&rft.btitle=The+Middle+Ages%3A+A+Concise+Encyclopedia&rft.place=London&rft.pages=45&rft.pub=Thames+and+Hudson&rft.date=1989&rft.isbn=0-500-27645-5&rft.au=Loyn%2C+H.+R.&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86+%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFLoyn,_H._R.1989" class="citation encyclopaedia cs1"><a href="/w/index.php?title=H._R._Loyn&action=edit&redlink=1" class="new" title="H. R. Loyn (صفحه وجود ندارد)">Loyn, H. R.</a> (1989). "Eleanor of Aquitaine". In Loyn, H. R. (ed.). The Middle Ages: A Concise Encyclopedia. London: Thames and Hudson. p. 122. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">ISBN</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/0-500-27645-5" title="ویژه:منابع کتاب/0-500-27645-5"><bdi>0-500-27645-5</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.atitle=Eleanor+of+Aquitaine&rft.btitle=The+Middle+Ages%3A+A+Concise+Encyclopedia&rft.place=London&rft.pages=122&rft.pub=Thames+and+Hudson&rft.date=1989&rft.isbn=0-500-27645-5&rft.au=Loyn%2C+H.+R.&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86+%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFLoyn,_H._R.1989" class="citation encyclopaedia cs1"><a href="/w/index.php?title=H._R._Loyn&action=edit&redlink=1" class="new" title="H. R. Loyn (صفحه وجود ندارد)">Loyn, H. R.</a> (1989). "Famine". In Loyn, H. R. (ed.). The Middle Ages: A Concise Encyclopedia. London: Thames and Hudson. pp. 127–128. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">ISBN</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/0-500-27645-5" title="ویژه:منابع کتاب/0-500-27645-5"><bdi>0-500-27645-5</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.atitle=Famine&rft.btitle=The+Middle+Ages%3A+A+Concise+Encyclopedia&rft.place=London&rft.pages=127-128&rft.pub=Thames+and+Hudson&rft.date=1989&rft.isbn=0-500-27645-5&rft.au=Loyn%2C+H.+R.&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86+%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFLoyn,_H._R.1989" class="citation encyclopaedia cs1"><a href="/w/index.php?title=H._R._Loyn&action=edit&redlink=1" class="new" title="H. R. Loyn (صفحه وجود ندارد)">Loyn, H. R.</a> (1989). "Great Schism". In Loyn, H. R. (ed.). The Middle Ages: A Concise Encyclopedia. London: Thames and Hudson. p. 153. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">ISBN</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/0-500-27645-5" title="ویژه:منابع کتاب/0-500-27645-5"><bdi>0-500-27645-5</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.atitle=Great+Schism&rft.btitle=The+Middle+Ages%3A+A+Concise+Encyclopedia&rft.place=London&rft.pages=153&rft.pub=Thames+and+Hudson&rft.date=1989&rft.isbn=0-500-27645-5&rft.au=Loyn%2C+H.+R.&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86+%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFLoyn,_H._R.1989" class="citation encyclopaedia cs1"><a href="/w/index.php?title=H._R._Loyn&action=edit&redlink=1" class="new" title="H. R. Loyn (صفحه وجود ندارد)">Loyn, H. R.</a> (1989). "Hundred Years' War". In Loyn, H. R. (ed.). The Middle Ages: A Concise Encyclopedia. London: Thames and Hudson. p. 176. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">ISBN</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/0-500-27645-5" title="ویژه:منابع کتاب/0-500-27645-5"><bdi>0-500-27645-5</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.atitle=Hundred+Years%27+War&rft.btitle=The+Middle+Ages%3A+A+Concise+Encyclopedia&rft.place=London&rft.pages=176&rft.pub=Thames+and+Hudson&rft.date=1989&rft.isbn=0-500-27645-5&rft.au=Loyn%2C+H.+R.&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86+%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFLoyn,_H._R.1989" class="citation encyclopaedia cs1"><a href="/w/index.php?title=H._R._Loyn&action=edit&redlink=1" class="new" title="H. R. Loyn (صفحه وجود ندارد)">Loyn, H. R.</a> (1989). "Jews". In Loyn, H. R. (ed.). The Middle Ages: A Concise Encyclopedia. London: Thames and Hudson. pp. 190–192. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">ISBN</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/0-500-27645-5" title="ویژه:منابع کتاب/0-500-27645-5"><bdi>0-500-27645-5</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.atitle=Jews&rft.btitle=The+Middle+Ages%3A+A+Concise+Encyclopedia&rft.place=London&rft.pages=190-192&rft.pub=Thames+and+Hudson&rft.date=1989&rft.isbn=0-500-27645-5&rft.au=Loyn%2C+H.+R.&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86+%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFLoyn,_H._R.1989" class="citation encyclopaedia cs1"><a href="/w/index.php?title=H._R._Loyn&action=edit&redlink=1" class="new" title="H. R. Loyn (صفحه وجود ندارد)">Loyn, H. R.</a> (1989). "Knights of the Temple (Templars)". In Loyn, H. R. (ed.). The Middle Ages: A Concise Encyclopedia. London: Thames and Hudson. pp. 201–202. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">ISBN</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/0-500-27645-5" title="ویژه:منابع کتاب/0-500-27645-5"><bdi>0-500-27645-5</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.atitle=Knights+of+the+Temple+%28Templars%29&rft.btitle=The+Middle+Ages%3A+A+Concise+Encyclopedia&rft.place=London&rft.pages=201-202&rft.pub=Thames+and+Hudson&rft.date=1989&rft.isbn=0-500-27645-5&rft.au=Loyn%2C+H.+R.&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86+%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFLoyn,_H._R.1989" class="citation encyclopaedia cs1"><a href="/w/index.php?title=H._R._Loyn&action=edit&redlink=1" class="new" title="H. R. Loyn (صفحه وجود ندارد)">Loyn, H. R.</a> (1989). "Language and dialect". In Loyn, H. R. (ed.). The Middle Ages: A Concise Encyclopedia. London: Thames and Hudson. p. 204. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">ISBN</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/0-500-27645-5" title="ویژه:منابع کتاب/0-500-27645-5"><bdi>0-500-27645-5</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.atitle=Language+and+dialect&rft.btitle=The+Middle+Ages%3A+A+Concise+Encyclopedia&rft.place=London&rft.pages=204&rft.pub=Thames+and+Hudson&rft.date=1989&rft.isbn=0-500-27645-5&rft.au=Loyn%2C+H.+R.&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86+%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFLoyn,_H._R.1989" class="citation encyclopaedia cs1"><a href="/w/index.php?title=H._R._Loyn&action=edit&redlink=1" class="new" title="H. R. Loyn (صفحه وجود ندارد)">Loyn, H. R.</a> (1989). "Scholasticism". In Loyn, H. R. (ed.). The Middle Ages: A Concise Encyclopedia. London: Thames and Hudson. pp. 293–294. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">ISBN</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/0-500-27645-5" title="ویژه:منابع کتاب/0-500-27645-5"><bdi>0-500-27645-5</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.atitle=Scholasticism&rft.btitle=The+Middle+Ages%3A+A+Concise+Encyclopedia&rft.place=London&rft.pages=293-294&rft.pub=Thames+and+Hudson&rft.date=1989&rft.isbn=0-500-27645-5&rft.au=Loyn%2C+H.+R.&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86+%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFMartin,_Janet1993" class="citation book cs1">Martin, Janet (1993). Medieval Russia 980-1584. Cambridge Medieval Textbooks. Cambridge, UK: Cambridge University Press. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">ISBN</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/0-521-36832-4" title="ویژه:منابع کتاب/0-521-36832-4"><bdi>0-521-36832-4</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Medieval+Russia+980-1584&rft.place=Cambridge%2C+UK&rft.series=Cambridge+Medieval+Textbooks&rft.pub=Cambridge+University+Press&rft.date=1993&rft.isbn=0-521-36832-4&rft.au=Martin%2C+Janet&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86+%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite class="citation encyclopaedia cs1">"Mediaeval". The Compact Edition of the Oxford English Dictionary: Complete Text Arranged Micrographically: Volume I A-0. Glasgow: Oxford University Press. 1971. p. M290. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%DA%A9%D9%86%D8%AA%D8%B1%D9%84_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87_%DA%A9%D9%86%DA%AF%D8%B1%D9%87" title="شماره کنترل کتابخانه کنگره">LCCN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//lccn.loc.gov/72177361">72177361</a>. <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%DB%8C%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%E2%80%8C%D8%B3%DB%8C_(%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%D9%87)" class="mw-redirect" title="اسی‌ال‌سی (شناسه)">OCLC</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.worldcat.org/oclc/490339790">490339790</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.atitle=Mediaeval&rft.btitle=The+Compact+Edition+of+the+Oxford+English+Dictionary%3A+Complete+Text+Arranged+Micrographically%3A+Volume+I+A-0&rft.place=Glasgow&rft.pages=M290&rft.pub=Oxford+University+Press&rft.date=1971&rft_id=info%3Aoclcnum%2F490339790&rft_id=info%3Alccn%2F72177361&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86+%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://dictionary.reference.com/browse/Middle%20Ages">"Middle Ages"</a>. Dictionary.com. 2004. Retrieved 7 April 2012.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Middle+Ages&rft.pub=Dictionary.com&rft.date=2004&rft_id=http%3A%2F%2Fdictionary.reference.com%2Fbrowse%2FMiddle%2520Ages&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86+%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFMiglio,_Massimo2006" class="citation encyclopaedia cs1">Miglio, Massimo (2006). "Curial Humanism seen through the Prism of the Papal Library". In Mazzocco, Angelo (ed.). Interpretations of Renaissance Humanism. Brill's Studies in Intellectual History. Leiden: Brill. pp. 97–112. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">ISBN</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/978-90-04-15244-1" title="ویژه:منابع کتاب/978-90-04-15244-1"><bdi>978-90-04-15244-1</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.atitle=Curial+Humanism+seen+through+the+Prism+of+the+Papal+Library&rft.btitle=Interpretations+of+Renaissance+Humanism&rft.place=Leiden&rft.series=Brill%27s+Studies+in+Intellectual+History&rft.pages=97-112&rft.pub=Brill&rft.date=2006&rft.isbn=978-90-04-15244-1&rft.au=Miglio%2C+Massimo&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86+%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFMommsen,_Theodore_E.1942" class="citation journal cs1"><a href="/w/index.php?title=Theodor_Ernst_Mommsen&action=edit&redlink=1" class="new" title="Theodor Ernst Mommsen (صفحه وجود ندارد)">Mommsen, Theodore E.</a> (آوریل 1942). "Petrarch's Conception of the 'Dark Ages'". <a href="/w/index.php?title=Speculum_(journal)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Speculum (journal) (صفحه وجود ندارد)">Speculum</a>. 17 (2): 226–242. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%D8%A7%DA%AF%D8%B1_%D8%A7%D8%B4%DB%8C%D8%A7%D8%A1_%D8%AF%DB%8C%D8%AC%DB%8C%D8%AA%D8%A7%D9%84" title="شناساگر اشیاء دیجیتال">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.2307%2F2856364">10.2307/2856364</a>. <a href="/wiki/%D8%AC%DB%8C%E2%80%8C%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D9%88%D8%B1" title="جی‌استور">JSTOR</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.jstor.org/stable/2856364">2856364</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Speculum&rft.atitle=Petrarch%27s+Conception+of+the+%27Dark+Ages%27&rft.volume=17&rft.issue=2&rft.pages=226-242&rft.date=1942-04&rft_id=info%3Adoi%2F10.2307%2F2856364&rft_id=%2F%2Fwww.jstor.org%2Fstable%2F2856364%23id-name%3DJSTOR&rft.au=Mommsen%2C+Theodore+E.&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86+%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFMorris,_Rosemary1998" class="citation encyclopaedia cs1">Morris, Rosemary (1998). "Northern Europe invades the Mediterranean, 900–1200". In Holmes, George (ed.). The Oxford Illustrated History of Medieval Europe. Oxford, UK: Oxford University Press. pp. 175–234. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">ISBN</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/0-19-285220-5" title="ویژه:منابع کتاب/0-19-285220-5"><bdi>0-19-285220-5</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.atitle=Northern+Europe+invades+the+Mediterranean%2C+900%E2%80%931200&rft.btitle=The+Oxford+Illustrated+History+of+Medieval+Europe&rft.place=Oxford%2C+UK&rft.pages=175-234&rft.pub=Oxford+University+Press&rft.date=1998&rft.isbn=0-19-285220-5&rft.au=Morris%2C+Rosemary&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86+%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFMurray,_Alexander2004" class="citation journal cs1">Murray, Alexander (2004). "Should the Middle Ages Be Abolished?". Essays in Medieval Studies. 21: 1–22. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%D8%A7%DA%AF%D8%B1_%D8%A7%D8%B4%DB%8C%D8%A7%D8%A1_%D8%AF%DB%8C%D8%AC%DB%8C%D8%AA%D8%A7%D9%84" title="شناساگر اشیاء دیجیتال">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1353%2Fems.2005.0010">10.1353/ems.2005.0010</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Essays+in+Medieval+Studies&rft.atitle=Should+the+Middle+Ages+Be+Abolished%3F&rft.volume=21&rft.pages=1-22&rft.date=2004&rft_id=info%3Adoi%2F10.1353%2Fems.2005.0010&rft.au=Murray%2C+Alexander&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86+%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFNees,_Lawrence2002" class="citation book cs1">Nees, Lawrence (2002). Early Medieval Art. Oxford History of Art. Oxford, UK: Oxford University Press. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">ISBN</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/978-0-19-284243-5" title="ویژه:منابع کتاب/978-0-19-284243-5"><bdi>978-0-19-284243-5</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Early+Medieval+Art&rft.place=Oxford%2C+UK&rft.series=Oxford+History+of+Art&rft.pub=Oxford+University+Press&rft.date=2002&rft.isbn=978-0-19-284243-5&rft.au=Nees%2C+Lawrence&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86+%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFNicolle,_David1999" class="citation book cs1"><a href="/w/index.php?title=David_Nicolle&action=edit&redlink=1" class="new" title="David Nicolle (صفحه وجود ندارد)">Nicolle, David</a> (1999). Medieval Warfare Source Book: Warfare In Western Christendom. London: Brockhampton Press. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">ISBN</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/1-86019-889-9" title="ویژه:منابع کتاب/1-86019-889-9"><bdi>1-86019-889-9</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Medieval+Warfare+Source+Book%3A+Warfare+In+Western+Christendom&rft.place=London&rft.pub=Brockhampton+Press&rft.date=1999&rft.isbn=1-86019-889-9&rft.au=Nicolle%2C+David&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86+%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFNumbers,_Ronald2006" class="citation web cs1"><a href="/w/index.php?title=Ronald_Numbers&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ronald Numbers (صفحه وجود ندارد)">Numbers, Ronald</a> (11 مه 2006). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20141001215346/http://www.faraday.st-edmunds.cam.ac.uk/CIS/Numbers/Numbers_Lecture.pdf">"Myths and Truths in Science and Religion: A historical perspective"</a> (PDF). Lecture archive. The Faraday Institute for Science and Religion. Archived from <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.faraday.st-edmunds.cam.ac.uk/CIS/Numbers/Numbers_Lecture.pdf">the original</a> (PDF) on 1 October 2014. Retrieved 25 January 2013.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=Lecture+archive&rft.atitle=Myths+and+Truths+in+Science+and+Religion%3A+A+historical+perspective&rft.date=2006-05-11&rft.au=Numbers%2C+Ronald&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.faraday.st-edmunds.cam.ac.uk%2FCIS%2FNumbers%2FNumbers_Lecture.pdf&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86+%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFPayne,_Robert2000" class="citation book cs1"><a href="/w/index.php?title=Robert_Payne_(author)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Robert Payne (author) (صفحه وجود ندارد)">Payne, Robert</a> (2000). The Dream and the Tomb: A History of the Crusades (First paperback ed.). New York: Cooper Square Press. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">ISBN</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/0-8154-1086-7" title="ویژه:منابع کتاب/0-8154-1086-7"><bdi>0-8154-1086-7</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Dream+and+the+Tomb%3A+A+History+of+the+Crusades&rft.place=New+York&rft.edition=First+paperback&rft.pub=Cooper+Square+Press&rft.date=2000&rft.isbn=0-8154-1086-7&rft.au=Payne%2C+Robert&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86+%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFPeters,_Ted2005" class="citation encyclopaedia cs1"><a href="/w/index.php?title=Ted_Peters_(theologian)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ted Peters (theologian) (صفحه وجود ندارد)">Peters, Ted</a> (2005). "Science and Religion". In Jones, Lindsay (ed.). Encyclopedia of Religion. Vol. 12 (Second ed.). Detroit, MI: MacMillan Reference. p. 8182. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">ISBN</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/978-0-02-865980-0" title="ویژه:منابع کتاب/978-0-02-865980-0"><bdi>978-0-02-865980-0</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.atitle=Science+and+Religion&rft.btitle=Encyclopedia+of+Religion&rft.place=Detroit%2C+MI&rft.pages=8182&rft.edition=Second&rft.pub=MacMillan+Reference&rft.date=2005&rft.isbn=978-0-02-865980-0&rft.au=Peters%2C+Ted&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86+%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFPower,_Daniel2006" class="citation book cs1">Power, Daniel (2006). The Central Middle Ages: Europe 950–1320. The Short Oxford History of Europe. Oxford, UK: Oxford University Press. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">ISBN</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/978-0-19-925312-8" title="ویژه:منابع کتاب/978-0-19-925312-8"><bdi>978-0-19-925312-8</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Central+Middle+Ages%3A+Europe+950%E2%80%931320&rft.place=Oxford%2C+UK&rft.series=The+Short+Oxford+History+of+Europe&rft.pub=Oxford+University+Press&rft.date=2006&rft.isbn=978-0-19-925312-8&rft.au=Power%2C+Daniel&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86+%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFReilly,_Bernard_F.1993" class="citation book cs1">Reilly, Bernard F. (1993). The Medieval Spains. Cambridge Medieval Textbooks. Cambridge, UK: Cambridge University Press. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">ISBN</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/0-521-39741-3" title="ویژه:منابع کتاب/0-521-39741-3"><bdi>0-521-39741-3</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Medieval+Spains&rft.place=Cambridge%2C+UK&rft.series=Cambridge+Medieval+Textbooks&rft.pub=Cambridge+University+Press&rft.date=1993&rft.isbn=0-521-39741-3&rft.au=Reilly%2C+Bernard+F.&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86+%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFRiley-Smith,_Jonathan1989" class="citation encyclopaedia cs1"><a href="/w/index.php?title=Jonathan_Riley-Smith&action=edit&redlink=1" class="new" title="Jonathan Riley-Smith (صفحه وجود ندارد)">Riley-Smith, Jonathan</a> (1989). "Crusades". In Loyn, H. R. (ed.). The Middle Ages: A Concise Encyclopedia. London: Thames and Hudson. pp. 106–107. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">ISBN</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/0-500-27645-5" title="ویژه:منابع کتاب/0-500-27645-5"><bdi>0-500-27645-5</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.atitle=Crusades&rft.btitle=The+Middle+Ages%3A+A+Concise+Encyclopedia&rft.place=London&rft.pages=106-107&rft.pub=Thames+and+Hudson&rft.date=1989&rft.isbn=0-500-27645-5&rft.au=Riley-Smith%2C+Jonathan&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86+%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFRosenwein,_Barbara_H.1982" class="citation book cs1">Rosenwein, Barbara H. (1982). Rhinoceros Bound: Cluny in the Tenth Century. Philadelphia, PA: University of Pennsylvania Press. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">ISBN</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/0-8122-7830-5" title="ویژه:منابع کتاب/0-8122-7830-5"><bdi>0-8122-7830-5</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Rhinoceros+Bound%3A+Cluny+in+the+Tenth+Century&rft.place=Philadelphia%2C+PA&rft.pub=University+of+Pennsylvania+Press&rft.date=1982&rft.isbn=0-8122-7830-5&rft.au=Rosenwein%2C+Barbara+H.&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86+%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFRussell,_Jeffey_Burton1991" class="citation book cs1">Russell, Jeffey Burton (1991). Inventing the Flat Earth-Columbus and Modern Historians. Westport, CT: Praeger. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">ISBN</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/0-275-95904-X" title="ویژه:منابع کتاب/0-275-95904-X"><bdi>0-275-95904-X</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Inventing+the+Flat+Earth-Columbus+and+Modern+Historians&rft.place=Westport%2C+CT&rft.pub=Praeger&rft.date=1991&rft.isbn=0-275-95904-X&rft.au=Russell%2C+Jeffey+Burton&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86+%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFSaul,_Nigel2000" class="citation book cs1"><a href="/w/index.php?title=Nigel_Saul&action=edit&redlink=1" class="new" title="Nigel Saul (صفحه وجود ندارد)">Saul, Nigel</a> (2000). A Companion to Medieval England 1066–1485. Stroud, UK: Tempus. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">ISBN</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/0-7524-2969-8" title="ویژه:منابع کتاب/0-7524-2969-8"><bdi>0-7524-2969-8</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=A+Companion+to+Medieval+England+1066%E2%80%931485&rft.place=Stroud%2C+UK&rft.pub=Tempus&rft.date=2000&rft.isbn=0-7524-2969-8&rft.au=Saul%2C+Nigel&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86+%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFSchove,_D._Justin1989" class="citation encyclopaedia cs1">Schove, D. Justin (1989). "Plague". In Loyn, H. R. (ed.). The Middle Ages: A Concise Encyclopedia. London: Thames and Hudson. pp. 267–269. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">ISBN</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/0-500-27645-5" title="ویژه:منابع کتاب/0-500-27645-5"><bdi>0-500-27645-5</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.atitle=Plague&rft.btitle=The+Middle+Ages%3A+A+Concise+Encyclopedia&rft.place=London&rft.pages=267-269&rft.pub=Thames+and+Hudson&rft.date=1989&rft.isbn=0-500-27645-5&rft.au=Schove%2C+D.+Justin&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86+%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFSingman,_Jeffrey_L.1999" class="citation book cs1">Singman, Jeffrey L. (1999). Daily Life in Medieval Europe. Daily Life Through History. Westport, CT: Greenwood Press. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">ISBN</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/0-313-30273-1" title="ویژه:منابع کتاب/0-313-30273-1"><bdi>0-313-30273-1</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Daily+Life+in+Medieval+Europe&rft.place=Westport%2C+CT&rft.series=Daily+Life+Through+History&rft.pub=Greenwood+Press&rft.date=1999&rft.isbn=0-313-30273-1&rft.au=Singman%2C+Jeffrey+L.&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86+%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFStalley,_Roger1999" class="citation book cs1">Stalley, Roger (1999). Early Medieval Architecture. Oxford History of Art. Oxford, UK: Oxford University Press. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">ISBN</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/978-0-19-284223-7" title="ویژه:منابع کتاب/978-0-19-284223-7"><bdi>978-0-19-284223-7</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Early+Medieval+Architecture&rft.place=Oxford%2C+UK&rft.series=Oxford+History+of+Art&rft.pub=Oxford+University+Press&rft.date=1999&rft.isbn=978-0-19-284223-7&rft.au=Stalley%2C+Roger&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86+%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFTansey,_Richard_G.Gardner,_Helen_LouiseDe_la_Croix,_Horst1986" class="citation book cs1">Tansey, Richard G.; Gardner, Helen Louise; De la Croix, Horst (1986). Gardner's Art Through the Ages (Eighth ed.). San Diego, CA: Harcourt Brace Jovanovich. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">ISBN</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/0-15-503763-3" title="ویژه:منابع کتاب/0-15-503763-3"><bdi>0-15-503763-3</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Gardner%27s+Art+Through+the+Ages&rft.place=San+Diego%2C+CA&rft.edition=Eighth&rft.pub=Harcourt+Brace+Jovanovich&rft.date=1986&rft.isbn=0-15-503763-3&rft.au=Tansey%2C+Richard+G.&rft.au=Gardner%2C+Helen+Louise&rft.au=De+la+Croix%2C+Horst&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86+%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFThomson,_John_A._F.1998" class="citation book cs1">Thomson, John A. F. (1998). The Western Church in the Middle Ages. London: Arnold. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">ISBN</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/0-340-60118-3" title="ویژه:منابع کتاب/0-340-60118-3"><bdi>0-340-60118-3</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Western+Church+in+the+Middle+Ages&rft.place=London&rft.pub=Arnold&rft.date=1998&rft.isbn=0-340-60118-3&rft.au=Thomson%2C+John+A.+F.&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86+%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFVale,_Malcolm1998" class="citation encyclopaedia cs1">Vale, Malcolm (1998). "The Civilization of Courts and Cities in the North, 1200–1500". In Holmes, George (ed.). The Oxford Illustrated History of Medieval Europe. Oxford, UK: Oxford University Press. pp. 297–351. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">ISBN</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/0-19-285220-5" title="ویژه:منابع کتاب/0-19-285220-5"><bdi>0-19-285220-5</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.atitle=The+Civilization+of+Courts+and+Cities+in+the+North%2C+1200%E2%80%931500&rft.btitle=The+Oxford+Illustrated+History+of+Medieval+Europe&rft.place=Oxford%2C+UK&rft.pages=297-351&rft.pub=Oxford+University+Press&rft.date=1998&rft.isbn=0-19-285220-5&rft.au=Vale%2C+Malcolm&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86+%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFWatts,_John2009" class="citation book cs1">Watts, John (2009). The Making of Polities: Europe, 1300–1500. Cambridge Medieval Textbooks. Cambridge, UK: Cambridge University Press. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">ISBN</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/978-0-521-79664-4" title="ویژه:منابع کتاب/978-0-521-79664-4"><bdi>978-0-521-79664-4</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Making+of+Polities%3A+Europe%2C+1300%E2%80%931500&rft.place=Cambridge%2C+UK&rft.series=Cambridge+Medieval+Textbooks&rft.pub=Cambridge+University+Press&rft.date=2009&rft.isbn=978-0-521-79664-4&rft.au=Watts%2C+John&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86+%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFWhitton,_David1998" class="citation encyclopaedia cs1">Whitton, David (1998). "The Society of Northern Europe in the High Middle Ages, 900–1200". In Holmes, George (ed.). The Oxford Illustrated History of Medieval Europe. Oxford, UK: Oxford University Press. pp. 115–174. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">ISBN</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/0-19-285220-5" title="ویژه:منابع کتاب/0-19-285220-5"><bdi>0-19-285220-5</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.atitle=The+Society+of+Northern+Europe+in+the+High+Middle+Ages%2C+900%E2%80%931200&rft.btitle=The+Oxford+Illustrated+History+of+Medieval+Europe&rft.place=Oxford%2C+UK&rft.pages=115-174&rft.pub=Oxford+University+Press&rft.date=1998&rft.isbn=0-19-285220-5&rft.au=Whitton%2C+David&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86+%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFWickham2016" class="citation book cs1">Wickham, Chris (2016). Medieval Europe. New Haven: Yale University Press. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">ISBN</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/978-0-300-20834-4" title="ویژه:منابع کتاب/978-0-300-20834-4"><bdi>978-0-300-20834-4</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Medieval+Europe&rft.place=New+Haven&rft.pub=Yale+University+Press&rft.date=2016&rft.isbn=978-0-300-20834-4&rft.aulast=Wickham&rft.aufirst=Chris&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86+%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFWickham,_Chris2009" class="citation book cs1"><a href="/w/index.php?title=Christopher_Wickham&action=edit&redlink=1" class="new" title="Christopher Wickham (صفحه وجود ندارد)">Wickham, Chris</a> (2009). The Inheritance of Rome: Illuminating the Dark Ages 400–1000. New York: Penguin Books. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">ISBN</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/978-0-14-311742-1" title="ویژه:منابع کتاب/978-0-14-311742-1"><bdi>978-0-14-311742-1</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Inheritance+of+Rome%3A+Illuminating+the+Dark+Ages+400%E2%80%931000&rft.place=New+York&rft.pub=Penguin+Books&rft.date=2009&rft.isbn=978-0-14-311742-1&rft.au=Wickham%2C+Chris&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86+%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" class="Z3988"></li></ul> </div> </div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="برای_مطالعه_بیشتر">برای مطالعه بیشتر</h2>[<a href="/w/index.php?title=%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C&action=edit&section=41" title="ویرایش بخش: برای مطالعه بیشتر">ویرایش</a>]</div> <div dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r32987365"><div class="refbegin refbegin-columns references-column-width" style="column-width: 60em"> <ul><li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFAmes,_Christine_Caldwell2005" class="citation journal cs1">Ames, Christine Caldwell (فوریه 2005). "Does Inquisition Belong to Religious History?". American Historical Review. 110 (1): 11–37. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%D8%A7%DA%AF%D8%B1_%D8%A7%D8%B4%DB%8C%D8%A7%D8%A1_%D8%AF%DB%8C%D8%AC%DB%8C%D8%AA%D8%A7%D9%84" title="شناساگر اشیاء دیجیتال">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1086%2F531119">10.1086/531119</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=American+Historical+Review&rft.atitle=Does+Inquisition+Belong+to+Religious+History%3F&rft.volume=110&rft.issue=1&rft.pages=11-37&rft.date=2005-02&rft_id=info%3Adoi%2F10.1086%2F531119&rft.au=Ames%2C+Christine+Caldwell&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86+%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFCantor,_Norman_F.1991" class="citation book cs1"><a href="/w/index.php?title=Norman_Cantor&action=edit&redlink=1" class="new" title="Norman Cantor (صفحه وجود ندارد)">Cantor, Norman F.</a> (1991). Inventing the Middle Ages: The Lives, Works, and Ideas of the Great Medievalists of the Twentieth Century. New York: W. Morrow. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">ISBN</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/978-0-688-09406-5" title="ویژه:منابع کتاب/978-0-688-09406-5"><bdi>978-0-688-09406-5</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Inventing+the+Middle+Ages%3A+The+Lives%2C+Works%2C+and+Ideas+of+the+Great+Medievalists+of+the+Twentieth+Century&rft.place=New+York&rft.pub=W.+Morrow&rft.date=1991&rft.isbn=978-0-688-09406-5&rft.au=Cantor%2C+Norman+F.&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86+%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFDavis,_R._H._C.1981" class="citation book cs1">Davis, R. H. C., ed. (1981). The Writing of History in the Middle Ages: Essays Presented to Richard William Southern. 0-19-822556-3: Oxford University Press. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">ISBN</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/0-19-822556-3" title="ویژه:منابع کتاب/0-19-822556-3"><bdi>0-19-822556-3</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Writing+of+History+in+the+Middle+Ages%3A+Essays+Presented+to+Richard+William+Southern&rft.place=0-19-822556-3&rft.pub=Oxford+University+Press&rft.date=1981&rft.isbn=0-19-822556-3&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86+%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" class="Z3988"><code class="cs1-code">{{<a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:Cite_book" title="الگو:Cite book">cite book</a>}}</code>: نگهداری CS1: موقعیت (<a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%86%DA%AF%D9%87%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C_CS1:_%D9%85%D9%88%D9%82%D8%B9%DB%8C%D8%AA" title="رده:نگهداری CS1: موقعیت">link</a>)</li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFFleischman,_Suzanne1983" class="citation journal cs1">Fleischman, Suzanne (اکتبر 1983). "On the Representation of History and Fiction in the Middle Ages". History and Theory. 23 (3): 278–310. <a href="/wiki/%D8%AC%DB%8C%E2%80%8C%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D9%88%D8%B1" title="جی‌استور">JSTOR</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.jstor.org/stable/2504985">2504985</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=History+and+Theory&rft.atitle=On+the+Representation+of+History+and+Fiction+in+the+Middle+Ages&rft.volume=23&rft.issue=3&rft.pages=278-310&rft.date=1983-10&rft_id=%2F%2Fwww.jstor.org%2Fstable%2F2504985%23id-name%3DJSTOR&rft.au=Fleischman%2C+Suzanne&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86+%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFGurevich,_Aron1992" class="citation book cs1"><a href="/w/index.php?title=Aron_Gurevich&action=edit&redlink=1" class="new" title="Aron Gurevich (صفحه وجود ندارد)">Gurevich, Aron</a> (1992). Historical Anthropology of the Middle Ages. Translated by Howlett, Janet. Chicago: University of Chicago Press. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">ISBN</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/978-0-226-31083-1" title="ویژه:منابع کتاب/978-0-226-31083-1"><bdi>978-0-226-31083-1</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Historical+Anthropology+of+the+Middle+Ages&rft.place=Chicago&rft.pub=University+of+Chicago+Press&rft.date=1992&rft.isbn=978-0-226-31083-1&rft.au=Gurevich%2C+Aron&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86+%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFSpiegel,_Gabrielle_M.1990" class="citation journal cs1"><a href="/w/index.php?title=Gabrielle_M._Spiegel&action=edit&redlink=1" class="new" title="Gabrielle M. Spiegel (صفحه وجود ندارد)">Spiegel, Gabrielle M.</a> (ژانویه 1990). "History, Historicism, and the Social Logic of the Text in the Middle Ages". Speculum. 65 (1): 59–86. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%D8%A7%DA%AF%D8%B1_%D8%A7%D8%B4%DB%8C%D8%A7%D8%A1_%D8%AF%DB%8C%D8%AC%DB%8C%D8%AA%D8%A7%D9%84" title="شناساگر اشیاء دیجیتال">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.2307%2F2864472">10.2307/2864472</a>. <a href="/wiki/%D8%AC%DB%8C%E2%80%8C%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D9%88%D8%B1" title="جی‌استور">JSTOR</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.jstor.org/stable/2864472">2864472</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Speculum&rft.atitle=History%2C+Historicism%2C+and+the+Social+Logic+of+the+Text+in+the+Middle+Ages&rft.volume=65&rft.issue=1&rft.pages=59-86&rft.date=1990-01&rft_id=info%3Adoi%2F10.2307%2F2864472&rft_id=%2F%2Fwww.jstor.org%2Fstable%2F2864472%23id-name%3DJSTOR&rft.au=Spiegel%2C+Gabrielle+M.&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86+%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFSmith,_Julia2005" class="citation book cs1">Smith, Julia (2005). Europe After Rome: A New Cultural History, 500–1000. Oxford, UK: Oxford University Press. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">ISBN</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/978-0-19-924427-0" title="ویژه:منابع کتاب/978-0-19-924427-0"><bdi>978-0-19-924427-0</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Europe+After+Rome%3A+A+New+Cultural+History%2C+500%E2%80%931000&rft.place=Oxford%2C+UK&rft.pub=Oxford+University+Press&rft.date=2005&rft.isbn=978-0-19-924427-0&rft.au=Smith%2C+Julia&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86+%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFStuard,_Susan_Mosher1987" class="citation book cs1">Stuard, Susan Mosher (1987). Women in Medieval History and Historiography. Philadelphia, PA: University of Pennsylvania Press. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">ISBN</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/978-0-8122-1290-7" title="ویژه:منابع کتاب/978-0-8122-1290-7"><bdi>978-0-8122-1290-7</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Women+in+Medieval+History+and+Historiography&rft.place=Philadelphia%2C+PA&rft.pub=University+of+Pennsylvania+Press&rft.date=1987&rft.isbn=978-0-8122-1290-7&rft.au=Stuard%2C+Susan+Mosher&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86+%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFSullivan,_Richard_E.1989" class="citation journal cs1">Sullivan, Richard E. (آوریل 1989). "The Carolingian Age: Reflections on its Place in the History of the Middle Ages". Speculum. 64 (2): 267–306. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%D8%A7%DA%AF%D8%B1_%D8%A7%D8%B4%DB%8C%D8%A7%D8%A1_%D8%AF%DB%8C%D8%AC%DB%8C%D8%AA%D8%A7%D9%84" title="شناساگر اشیاء دیجیتال">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.2307%2F2851941">10.2307/2851941</a>. <a href="/wiki/%D8%AC%DB%8C%E2%80%8C%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D9%88%D8%B1" title="جی‌استور">JSTOR</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.jstor.org/stable/2851941">2851941</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Speculum&rft.atitle=The+Carolingian+Age%3A+Reflections+on+its+Place+in+the+History+of+the+Middle+Ages&rft.volume=64&rft.issue=2&rft.pages=267-306&rft.date=1989-04&rft_id=info%3Adoi%2F10.2307%2F2851941&rft_id=%2F%2Fwww.jstor.org%2Fstable%2F2851941%23id-name%3DJSTOR&rft.au=Sullivan%2C+Richard+E.&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86+%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFVan_Engen,_John1986" class="citation journal cs1"><a href="/w/index.php?title=John_Van_Engen&action=edit&redlink=1" class="new" title="John Van Engen (صفحه وجود ندارد)">Van Engen, John</a> (ژوئن 1986). "The Christian Middle Ages as an Historiographical Problem". American Historical Review. 91 (3): 519–552. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%D8%A7%DA%AF%D8%B1_%D8%A7%D8%B4%DB%8C%D8%A7%D8%A1_%D8%AF%DB%8C%D8%AC%DB%8C%D8%AA%D8%A7%D9%84" title="شناساگر اشیاء دیجیتال">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.2307%2F1869130">10.2307/1869130</a>. <a href="/wiki/%D8%AC%DB%8C%E2%80%8C%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D9%88%D8%B1" title="جی‌استور">JSTOR</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.jstor.org/stable/1869130">1869130</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=American+Historical+Review&rft.atitle=The+Christian+Middle+Ages+as+an+Historiographical+Problem&rft.volume=91&rft.issue=3&rft.pages=519-552&rft.date=1986-06&rft_id=info%3Adoi%2F10.2307%2F1869130&rft_id=%2F%2Fwww.jstor.org%2Fstable%2F1869130%23id-name%3DJSTOR&rft.au=Van+Engen%2C+John&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86+%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" class="Z3988"></li></ul> </div> </div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="پیوند_به_بیرون">پیوند به بیرون</h2>[<a href="/w/index.php?title=%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C&action=edit&section=42" title="ویرایش بخش: پیوند به بیرون">ویرایش</a>]</div> <div dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <ul><li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.the-orb.net/">ORB The Online Reference Book of Medieval Studies</a> Academic peer reviewed articles and encyclopedia.</li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://blogs.commons.georgetown.edu/labyrinth/">The Labyrinth</a> Resources for Medieval Studies.</li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.netserf.org/">NetSERF</a> The Internet Connection for Medieval Resources.</li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.deremilitari.org/">De Re Militari: The Society for Medieval Military History</a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.medievalmap.org/">Medievalmap.org</a> Interactive maps of the Medieval era (Flash plug-in required).</li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.bl.uk/learning/histcitizen/medieval/medievalrealms.html">Medieval Realms</a> Learning resources from the British Library including studies of beautiful medieval manuscripts. *</li> <li>Medieval worlds , <a rel="nofollow" class="external text" href="https://medieval.vlg.oeaw.ac.at/">Official Website</a> Comparative and interdisciplinary articles about the period.</li></ul> </div> <div class="navbox-styles"><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r40355799">.mw-parser-output .hlist dl,.mw-parser-output .hlist ol,.mw-parser-output .hlist ul{margin:0;padding:0}.mw-parser-output .hlist dd,.mw-parser-output .hlist dt,.mw-parser-output .hlist li{margin:0;display:inline}.mw-parser-output .hlist.inline,.mw-parser-output .hlist.inline dl,.mw-parser-output .hlist.inline ol,.mw-parser-output .hlist.inline ul,.mw-parser-output .hlist dl dl,.mw-parser-output .hlist dl ol,.mw-parser-output .hlist dl ul,.mw-parser-output .hlist ol dl,.mw-parser-output .hlist ol ol,.mw-parser-output .hlist ol ul,.mw-parser-output .hlist ul dl,.mw-parser-output .hlist ul ol,.mw-parser-output .hlist ul ul{display:inline}.mw-parser-output .hlist .mw-empty-li{display:none}.mw-parser-output .hlist dt::after{content:": "}.mw-parser-output .hlist dd::after,.mw-parser-output .hlist li::after{content:" · ";font-weight:bold}.mw-parser-output .hlist dd:last-child::after,.mw-parser-output .hlist dt:last-child::after,.mw-parser-output .hlist li:last-child::after{content:none}.mw-parser-output .hlist dd dd:first-child::before,.mw-parser-output .hlist dd dt:first-child::before,.mw-parser-output .hlist dd li:first-child::before,.mw-parser-output .hlist dt dd:first-child::before,.mw-parser-output .hlist dt dt:first-child::before,.mw-parser-output .hlist dt li:first-child::before,.mw-parser-output .hlist li dd:first-child::before,.mw-parser-output .hlist li dt:first-child::before,.mw-parser-output .hlist li li:first-child::before{content:" (";font-weight:normal}.mw-parser-output .hlist dd dd:last-child::after,.mw-parser-output .hlist dd dt:last-child::after,.mw-parser-output .hlist dd li:last-child::after,.mw-parser-output .hlist dt dd:last-child::after,.mw-parser-output .hlist dt dt:last-child::after,.mw-parser-output .hlist dt li:last-child::after,.mw-parser-output .hlist li dd:last-child::after,.mw-parser-output .hlist li dt:last-child::after,.mw-parser-output .hlist li li:last-child::after{content:")";font-weight:normal}.mw-parser-output .hlist ol{counter-reset:listitem}.mw-parser-output .hlist ol>li{counter-increment:listitem}.mw-parser-output .hlist ol>li::before{content:" "counter(listitem)"\a0 "}.mw-parser-output .hlist dd ol>li:first-child::before,.mw-parser-output .hlist dt ol>li:first-child::before,.mw-parser-output .hlist li ol>li:first-child::before{content:" ("counter(listitem)"\a0 "}</style><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r39648996">.mw-parser-output .navbox{box-sizing:border-box;border:1px solid #a2a9b1;width:100%;clear:both;font-size:88%;text-align:center;padding:1px;margin:1em auto 0}.mw-parser-output .navbox .navbox{margin-top:0}.mw-parser-output .navbox+.navbox,.mw-parser-output .navbox+.navbox-styles+.navbox{margin-top:-1px}.mw-parser-output .navbox-inner,.mw-parser-output .navbox-subgroup{width:100%}.mw-parser-output .navbox-group,.mw-parser-output .navbox-title,.mw-parser-output .navbox-abovebelow{padding:0.25em 1em;line-height:1.5em;text-align:center}.mw-parser-output .navbox-group{white-space:nowrap;text-align:right}.mw-parser-output .navbox,.mw-parser-output .navbox-subgroup{background-color:#f8f9fa}.mw-parser-output .navbox-list{line-height:1.5em;border-color:#f8f9fa}.mw-parser-output .navbox-list-with-group{text-align:right;border-left-width:2px;border-right-style:solid}.mw-parser-output tr+tr>.navbox-abovebelow,.mw-parser-output tr+tr>.navbox-group,.mw-parser-output tr+tr>.navbox-image,.mw-parser-output tr+tr>.navbox-list{border-top:2px solid #f8f9fa}.mw-parser-output .navbox-title{background-color:#b3ccff}.mw-parser-output .navbox-abovebelow,.mw-parser-output .navbox-group,.mw-parser-output .navbox-subgroup .navbox-title{background-color:#dbe7ff}.mw-parser-output .navbox-subgroup .navbox-group,.mw-parser-output .navbox-subgroup .navbox-abovebelow{background-color:#e5edff}.mw-parser-output .navbox-even{background-color:#f8f9fa}.mw-parser-output .navbox-odd{background-color:transparent}.mw-parser-output .navbox .hlist td dl,.mw-parser-output .navbox .hlist td ol,.mw-parser-output .navbox .hlist td ul,.mw-parser-output .navbox td.hlist dl,.mw-parser-output .navbox td.hlist ol,.mw-parser-output .navbox td.hlist ul{padding:0.125em 0}.mw-parser-output .navbox .navbar{display:block;font-size:100%}.mw-parser-output .navbox-title .navbar{float:right;text-align:right;margin-left:0.5em}.mw-parser-output .navbox-list li{unicode-bidi:isolate}</style></div><div role="navigation" class="navbox" aria-labelledby="قرون_وسطی_اروپا" style="padding:3px"><table class="nowraplinks mw-collapsible mw-collapsed navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th scope="col" class="navbox-title" colspan="2"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r40355799"><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r40261389">.mw-parser-output .navbar{display:inline;font-size:88%;font-weight:normal}.mw-parser-output .navbar-collapse{float:right;text-align:right}.mw-parser-output .navbar-boxtext{word-spacing:0}.mw-parser-output .navbar ul{display:inline-block;white-space:nowrap;line-height:inherit}.mw-parser-output .navbar-brackets::before{margin-left:-0.125em;content:"[ "}.mw-parser-output .navbar-brackets::after{margin-right:-0.125em;content:" ]"}.mw-parser-output .navbar li{word-spacing:-0.125em}.mw-parser-output .navbar a>span,.mw-parser-output .navbar a>abbr{text-decoration:inherit}.mw-parser-output .navbar-mini abbr{font-variant:small-caps;border-bottom:none;text-decoration:none;cursor:inherit}.mw-parser-output .navbar-ct-full{font-size:114%;margin:0 7em}.mw-parser-output .navbar-ct-mini{font-size:114%;margin:0 4em}html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbar li a abbr{color:var(--color-base)!important}@media(prefers-color-scheme:dark){html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbar li a abbr{color:var(--color-base)!important}}@media print{.mw-parser-output .navbar{display:none!important}}</style><div class="navbar plainlinks hlist navbar-mini"><ul><li class="nv-نمایش"><a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" title="الگو:قرون وسطی"><abbr title="مشاهدهٔ این الگو">ن</abbr></a></li><li class="nv-بحث"><a href="/w/index.php?title=%D8%A8%D8%AD%D8%AB_%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C&action=edit&redlink=1" class="new" title="بحث الگو:قرون وسطی (صفحه وجود ندارد)"><abbr title="بحث پیرامون این الگو">ب</abbr></a></li><li class="nv-ویرایش"><a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%88%DB%8C%D8%B1%D8%A7%DB%8C%D8%B4_%D8%B5%D9%81%D8%AD%D9%87/%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" title="ویژه:ویرایش صفحه/الگو:قرون وسطی"><abbr title="ویرایش کردن این الگو">و</abbr></a></li></ul></div><div id="قرون_وسطی_اروپا" style="font-size:114%;margin:0 4em"><a class="mw-selflink selflink">قرون وسطی اروپا</a></div></th></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%"><a href="/wiki/%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%D8%A7%DB%8C_%D8%A2%D8%BA%D8%A7%D8%B2%DB%8C%D9%86" title="قرون وسطای آغازین">قرون وسطای آغازین</a></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd hlist" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D8%AF%D9%88%D8%B1%D9%87_%D9%85%D9%87%D8%A7%D8%AC%D8%B1%D8%AA%E2%80%8C%D9%87%D8%A7" class="mw-redirect" title="دوره مهاجرت‌ها">دوره مهاجرت‌ها</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%E2%80%8C%D9%86%DA%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C_%D9%81%D8%B1%D9%88%D9%BE%D8%A7%D8%B4%DB%8C_%D8%A7%D9%85%D9%BE%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%B1%D9%88%D9%85_%D8%BA%D8%B1%D8%A8%DB%8C" title="تاریخ‌نگاری فروپاشی امپراتوری روم غربی">زوال امپراتوری روم باختری</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AF%D9%88%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D8%A8%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86_%D9%85%D8%AA%D8%A3%D8%AE%D8%B1" class="mw-redirect" title="دوران باستان متأخر">دوران باستان متأخر</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D8%B3%DB%8C%D8%AD%DB%8C_%D8%B4%D8%AF%D9%86_%D8%A7%D9%88%D8%A7%D8%AE%D8%B1_%D8%A7%D9%85%D9%BE%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%B1%D9%88%D9%85" class="mw-redirect" title="مسیحی شدن اواخر امپراتوری روم">زوال دین هلنیستی</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D8%B3%DB%8C%D8%AD%DB%8C%E2%80%8C%D8%B3%D8%A7%D8%B2%DB%8C" title="مسیحی‌سازی">مسیحیت</a></li> <li><a href="/wiki/%DA%AF%D8%B3%D8%AA%D8%B1%D8%B4_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85" title="گسترش اسلام">گسترش اسلام</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D9%85%D9%BE%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D9%86%D8%AE%D8%B3%D8%AA_%D8%A8%D9%84%D8%BA%D8%A7%D8%B1%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="امپراتوری نخست بلغارستان">امپراتوری نخست بلغارستان</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D9%85%D9%BE%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D9%81%D8%B1%D8%A7%D9%86%DA%A9" title="امپراتوری فرانک">امپراتوری فرانک</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%BE%D8%A7%D8%AF%D8%B4%D8%A7%D9%87%DB%8C_%DA%A9%D8%B1%D9%88%D8%A7%D8%B3%DB%8C_(%DB%B9%DB%B2%DB%B5%E2%80%93%DB%B1%DB%B1%DB%B0%DB%B2)" title="پادشاهی کرواسی (۹۲۵–۱۱۰۲)">پادشاهی کرواسی (۹۲۵–۱۱۰۲)</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D9%86%DA%AF%D9%84%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86_%D8%AF%D8%B1_%D8%B9%D9%87%D8%AF_%D8%A2%D9%86%DA%AF%D9%84%D9%88%D8%B3%D8%A7%DA%A9%D8%B3%D9%88%D9%86%E2%80%8C%D9%87%D8%A7" title="انگلستان در عهد آنگلوساکسون‌ها">انگلستان در عهد آنگلوساکسون‌ها</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B9%D8%B5%D8%B1_%D9%88%D8%A7%DB%8C%DA%A9%DB%8C%D9%86%DA%AF%E2%80%8C%D9%87%D8%A7" class="mw-redirect" title="عصر وایکینگ‌ها">عصر وایکینگ‌ها</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D9%85%D9%BE%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D9%88%D8%B1%DB%8C_%DA%A9%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%84%D9%86%DA%98%DB%8C" title="امپراتوری کارولنژی">امپراتوری کارولنژی</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%88%DB%8C_%DA%A9%D9%84%DB%8C%D8%B3%D8%A7%DB%8C%DB%8C_%D8%A8%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="زبان اسلاوی کلیسایی باستان">زبان اسلاوی کلیسایی باستان</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Civitas_Schinesghe&action=edit&redlink=1" class="new" title="Civitas Schinesghe (صفحه وجود ندارد)">سیویتاس شینقه (نام قدیم مجارستان)</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B1%D9%88%D8%B3_%DA%A9%DB%8C%D9%81" class="mw-redirect" title="روس کیف">روس کیف</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D9%85%D9%BE%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%A8%DB%8C%D8%B2%D8%A7%D9%86%D8%B3_%D8%AA%D8%AD%D8%AA_%D8%AE%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D9%86_%DA%98%D9%88%D8%B3%D8%AA%DB%8C%E2%80%8C%D9%86%DB%8C%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="امپراتوری بیزانس تحت خاندان ژوستی‌نیان">شکوفایی امپراتوری روم شرقی</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%"><a href="/wiki/%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%D8%A7%DB%8C_%D9%85%DB%8C%D8%A7%D9%86%D9%87" title="قرون وسطای میانه">قرون وسطای میانه</a></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even hlist" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D8%A7%D9%85%D9%BE%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D9%85%D9%82%D8%AF%D8%B3_%D8%B1%D9%88%D9%85" title="امپراتوری مقدس روم">امپراتوری مقدس روم</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AF%D9%88%D9%85%DB%8C%D9%86_%D8%A7%D9%85%D9%BE%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%A8%D9%84%D8%BA%D8%A7%D8%B1%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="دومین امپراتوری بلغارستان">دومین امپراتوری بلغارها</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%BE%D8%A7%D8%AF%D8%B4%D8%A7%D9%87%DB%8C_%D9%85%D8%AA%D8%AD%D8%AF_%DA%AF%D8%B1%D8%AC%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="پادشاهی متحد گرجستان">پادشاهی متحد گرجستان</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%BE%D8%A7%D8%AF%D8%B4%D8%A7%D9%87%DB%8C_%D9%84%D9%87%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86_(%DB%B1%DB%B0%DB%B2%DB%B5%E2%80%93%DB%B1%DB%B3%DB%B8%DB%B5)" title="پادشاهی لهستان (۱۰۲۵–۱۳۸۵)">پادشاهی لهستان (۱۰۲۵–۱۳۸۵)</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%A8%E2%80%8C%D8%B1%D8%B9%DB%8C%D8%AA%DB%8C" title="ارباب‌رعیتی">ارباب‌رعیتی</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AC%D8%AF%D8%A7%DB%8C%DB%8C_%D8%B4%D8%B1%D9%82_%D9%88_%D8%BA%D8%B1%D8%A8" title="جدایی شرق و غرب">جدایی شرق و غرب</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AC%D8%AF%D8%A7%D9%84_%D8%AE%D9%84%D8%B9%E2%80%8C%DB%8C%D8%AF" class="mw-redirect" title="جدال خلع‌ید">جدال خلع‌ید</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AC%D9%86%DA%AF%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%B5%D9%84%DB%8C%D8%A8%DB%8C" title="جنگ‌های صلیبی">جنگ‌های صلیبی</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D9%87_%D9%85%D8%AF%D8%B1%D8%B3%DB%8C" title="فلسفه مدرسی">فلسفه مدرسی</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Christian_monasticism&action=edit&redlink=1" class="new" title="Christian monasticism (صفحه وجود ندارد)">مدرنیته</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Medieval_commune&action=edit&redlink=1" class="new" title="Medieval commune (صفحه وجود ندارد)">سیستم اشتراکی</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%A8%E2%80%8C%D9%85%D9%86%D8%B4%DB%8C" title="ارباب‌منشی">ارباب‌منشی</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AF%D9%88%D8%B1%D8%A7%D9%86_%DA%AF%D8%B1%D9%85%D8%A7%DB%8C%D8%B4%DB%8C_%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" title="دوران گرمایشی قرون وسطی">دوره گرم قرون وسطی</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AA%D9%87%D8%A7%D8%AC%D9%85_%D9%85%D8%BA%D9%88%D9%84%E2%80%8C%D9%87%D8%A7_%D8%A8%D9%87_%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%BE%D8%A7" title="تهاجم مغول‌ها به اروپا">تهاجم مغول‌ها به اروپا</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%"><a href="/wiki/%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%D8%A7%DB%8C_%D9%85%D8%AA%D8%A3%D8%AE%D8%B1" title="قرون وسطای متأخر">قرون وسطای متأخر</a></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd hlist" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D8%AC%D9%86%DA%AF_%D8%B5%D8%AF%D8%B3%D8%A7%D9%84%D9%87" title="جنگ صدساله">جنگ صدساله</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AC%D9%86%DA%AF_%D8%B1%D8%B2%D9%87%D8%A7" title="جنگ رزها">جنگ رزها</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AC%D9%86%DA%AF%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%87%D9%88%D8%B3%DB%8C" title="جنگ‌های هوسی">جنگ‌های هوسی</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AF%D9%88%DA%A9%E2%80%8C%D9%86%D8%B4%DB%8C%D9%86_%D8%A8%D9%88%D8%B1%DA%AF%D9%88%D9%86%D8%AF%DB%8C" class="mw-redirect" title="دوک‌نشین بورگوندی">دوک‌نشین بورگوندی</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AF%D9%88%D8%AF%D9%85%D8%A7%D9%86_%D9%87%D8%A7%D8%A8%D8%B3%D8%A8%D9%88%D8%B1%DA%AF" title="دودمان هابسبورگ">دودمان هابسبورگ</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AF%D9%88_%D8%AF%D8%B3%D8%AA%DA%AF%DB%8C_%D8%BA%D8%B1%D8%A8" class="mw-redirect" title="دو دستگی غرب">دو دستگی غرب</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B3%D9%82%D9%88%D8%B7_%D9%82%D8%B3%D8%B7%D9%86%D8%B7%D9%86%DB%8C%D9%87" class="mw-redirect" title="سقوط قسطنطنیه">سقوط قسطنطنیه</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Rise_of_the_Ottoman_Empire&action=edit&redlink=1" class="new" title="Rise of the Ottoman Empire (صفحه وجود ندارد)">ظهور امپراتوری عثمانی</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Swiss_mercenaries&action=edit&redlink=1" class="new" title="Swiss mercenaries (صفحه وجود ندارد)">مزدوران سوئیسی</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B4%D9%88%D8%A7%D9%84%DB%8C%D9%87%E2%80%8C%DA%AF%D8%B1%DB%8C" title="شوالیه‌گری">جوانمردی</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%DA%AF%D8%B1%D8%A7%DB%8C%DB%8C_%D8%B1%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86%D8%B3" title="انسان‌گرایی رنسانس">رنسانس انسانی</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%DA%AF%D8%A7%D9%87_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%BE%D8%A7%DB%8C_%D8%B3%D8%AF%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%85%DB%8C%D8%A7%D9%86%D9%87" title="دانشگاه در اروپای سده‌های میانه">دانشگاه‌ها</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Crisis_of_the_Late_Middle_Ages&action=edit&redlink=1" class="new" title="Crisis of the Late Middle Ages (صفحه وجود ندارد)">بحران اواخر قرون وسطی</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B9%D8%B5%D8%B1_%DB%8C%D8%AE%D8%A8%D9%86%D8%AF%D8%A7%D9%86_%DA%A9%D9%88%DA%86%DA%A9" title="عصر یخبندان کوچک">عصر یخبندان کوچک</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">فرهنگ</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even hlist" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/w/index.php?title=Medieval_architecture&action=edit&redlink=1" class="new" title="Medieval architecture (صفحه وجود ندارد)">معماری</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%87%D9%86%D8%B1_%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" title="هنر قرون وسطی">هنر قرون وسطی</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Church_and_state_in_medieval_Europe&action=edit&redlink=1" class="new" title="Church and state in medieval Europe (صفحه وجود ندارد)">کلیسا و ایالات</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AE%D9%88%D8%B1%D8%A7%DA%A9%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" title="خوراک‌های قرون وسطی">آشپزی</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Medieval_demography&action=edit&redlink=1" class="new" title="Medieval demography (صفحه وجود ندارد)">آمارنگاری</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Medieval_household&action=edit&redlink=1" class="new" title="Medieval household (صفحه وجود ندارد)">خانوارها</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D8%AF%D8%A8%DB%8C%D8%A7%D8%AA_%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" title="ادبیات قرون وسطی">ادبیات</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Medieval_medicine_of_Western_Europe&action=edit&redlink=1" class="new" title="Medieval medicine of Western Europe (صفحه وجود ندارد)">پزشکی</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%82%DB%8C_%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" title="موسیقی قرون وسطی">موسیقی قرون وسطی</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D9%87_%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" title="فلسفه قرون وسطی">فلسفه قرون وسطی</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Medieval_poetry&action=edit&redlink=1" class="new" title="Medieval poetry (صفحه وجود ندارد)">شاعری</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE_%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4" class="mw-redirect" title="تاریخ دانش">تاریخ دانش</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Slavery_in_medieval_Europe&action=edit&redlink=1" class="new" title="Slavery in medieval Europe (صفحه وجود ندارد)">برده‌داری</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Medieval_technology&action=edit&redlink=1" class="new" title="Medieval technology (صفحه وجود ندارد)">فناوری</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Medieval_warfare&action=edit&redlink=1" class="new" title="Medieval warfare (صفحه وجود ندارد)">جنگ</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">جستارهای وابسته</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd hlist" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D8%B3%D8%AF%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%DA%A9%DB%8C_(%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%E2%80%8C%D9%86%DA%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C)" title="سده‌های تاریکی (تاریخ‌نگاری)">سال‌های تاریک</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Disability_in_the_Middle_Ages&action=edit&redlink=1" class="new" title="Disability in the Middle Ages (صفحه وجود ندارد)">ناتوانی در قرون وسطی</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Outline_of_the_Middle_Ages&action=edit&redlink=1" class="new" title="Outline of the Middle Ages (صفحه وجود ندارد)">فهرست موضوعات اصلی</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Medievalism&action=edit&redlink=1" class="new" title="Medievalism (صفحه وجود ندارد)">قرون وسطایی</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Medieval_reenactment&action=edit&redlink=1" class="new" title="Medieval reenactment (صفحه وجود ندارد)">متممات قرون وسطی</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Medieval_studies&action=edit&redlink=1" class="new" title="Medieval studies (صفحه وجود ندارد)">مطالعات قرون وسطی</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C_%D8%AC%D8%AF%DB%8C%D8%AF" title="قرون وسطی جدید">نئو-مدیوالیسم</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B3%D8%A7%D9%84%E2%80%8C%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1_%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" title="سال‌شمار قرون وسطی">سال‌شمار قرون وسطی</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Post-classical_history&action=edit&redlink=1" class="new" title="Post-classical history (صفحه وجود ندارد)">تاریخ جهانی در همان مقطع از زمان</a></li></ul> </div></td></tr></tbody></table></div> <div class="navbox-styles"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r40355799"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39648996"></div><div role="navigation" class="navbox" aria-labelledby="قلمروهای_قرون_وسطی" style="padding:3px"><table class="nowraplinks mw-collapsible mw-collapsed navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th scope="col" class="navbox-title" colspan="2"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r40355799"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r40261389"><div class="navbar plainlinks hlist navbar-mini"><ul><li class="nv-نمایش"><a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D9%82%D9%84%D9%85%D8%B1%D9%88%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" title="الگو:قلمروهای قرون وسطی"><abbr title="مشاهدهٔ این الگو">ن</abbr></a></li><li class="nv-بحث"><a href="/w/index.php?title=%D8%A8%D8%AD%D8%AB_%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D9%82%D9%84%D9%85%D8%B1%D9%88%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C&action=edit&redlink=1" class="new" title="بحث الگو:قلمروهای قرون وسطی (صفحه وجود ندارد)"><abbr title="بحث پیرامون این الگو">ب</abbr></a></li><li class="nv-ویرایش"><a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%88%DB%8C%D8%B1%D8%A7%DB%8C%D8%B4_%D8%B5%D9%81%D8%AD%D9%87/%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D9%82%D9%84%D9%85%D8%B1%D9%88%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" title="ویژه:ویرایش صفحه/الگو:قلمروهای قرون وسطی"><abbr title="ویرایش کردن این الگو">و</abbr></a></li></ul></div><div id="قلمروهای_قرون_وسطی" style="font-size:114%;margin:0 4em"><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C_%D8%A8%D8%B1_%D9%BE%D8%A7%DB%8C%D9%87_%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1" title="رده:قرون وسطی بر پایه کشور">قلمروهای قرون وسطی</a></div></th></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">تاریخ قرون وسطی از واحد سیاسی کنونی</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd hlist" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"></div><table class="nowraplinks navbox-subgroup" style="border-spacing:0"><tbody><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;padding-left:0em;padding-right:0em;"><div style="padding:0em 0.75em;">غربی و شرقی اروپا</div></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/w/index.php?title=%DA%A9%D8%B1%D8%B3_%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C&action=edit&redlink=1" class="new" title="کرس قرون وسطی (صفحه وجود ندارد)">کرس قرون وسطی</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE_%D8%AF%D8%A7%D9%86%D9%85%D8%A7%D8%B1%DA%A9" title="تاریخ دانمارک">تاریخ دانمارک</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D9%86%DA%AF%D9%84%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86_%D8%AF%D8%B1_%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" title="انگلستان در قرون وسطی">انگلستان در قرون وسطی</a> (<a href="/wiki/%D8%A7%D9%86%DA%AF%D9%84%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86_%D8%AF%D8%B1_%D8%B9%D9%87%D8%AF_%D8%A2%D9%86%DA%AF%D9%84%D9%88%D8%B3%D8%A7%DA%A9%D8%B3%D9%88%D9%86%E2%80%8C%D9%87%D8%A7" title="انگلستان در عهد آنگلوساکسون‌ها">انگلستان در عهد آنگلوساکسون‌ها</a>، <a href="/w/index.php?title=England_in_the_High_Middle_Ages&action=edit&redlink=1" class="new" title="England in the High Middle Ages (صفحه وجود ندارد)">میانه</a>، <a href="/w/index.php?title=England_in_the_Late_Middle_Ages&action=edit&redlink=1" class="new" title="England in the Late Middle Ages (صفحه وجود ندارد)">اواخر</a>)</li> <li><a href="/wiki/%D9%81%D8%B1%D8%A7%D9%86%D8%B3%D9%87_%D8%AF%D8%B1_%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" title="فرانسه در قرون وسطی">فرانسه در قرون وسطی</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE_%D8%A2%D9%84%D9%85%D8%A7%D9%86" title="تاریخ آلمان">تاریخ آلمان</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=History_of_Ireland&action=edit&redlink=1" class="new" title="History of Ireland (صفحه وجود ندارد)">ایرلند</a> (<a href="/w/index.php?title=History_of_Ireland_(400%E2%80%93800)&action=edit&redlink=1" class="new" title="History of Ireland (400–800) (صفحه وجود ندارد)">۴۰۰–۸۰۰</a>, <a href="/w/index.php?title=History_of_Ireland_(800%E2%80%931169)&action=edit&redlink=1" class="new" title="History of Ireland (800–1169) (صفحه وجود ندارد)">۸۰۰–۱۱۶۹</a>, <a href="/w/index.php?title=History_of_Ireland_(1169%E2%80%931536)&action=edit&redlink=1" class="new" title="History of Ireland (1169–1536) (صفحه وجود ندارد)">۱۱۶۹–۱۵۳۶</a>)</li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%DB%8C%D8%AA%D8%A7%D9%84%DB%8C%D8%A7_%D8%AF%D8%B1_%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" title="ایتالیا در قرون وسطی">ایتالیا</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Scotland_in_the_Middle_Ages&action=edit&redlink=1" class="new" title="Scotland in the Middle Ages (صفحه وجود ندارد)">اسکاتلند</a> (<a href="/w/index.php?title=Scotland_in_the_Early_Middle_Ages&action=edit&redlink=1" class="new" title="Scotland in the Early Middle Ages (صفحه وجود ندارد)">آغازین</a>، <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%DA%A9%D8%A7%D8%AA%D9%84%D9%86%D8%AF_%D8%AF%D8%B1_%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C_%D9%85%DB%8C%D8%A7%D9%86%D9%87" title="اسکاتلند در قرون وسطی میانه">میانه</a>، <a href="/w/index.php?title=Scotland_in_the_Late_Middle_Ages&action=edit&redlink=1" class="new" title="Scotland in the Late Middle Ages (صفحه وجود ندارد)">اواخر</a>)</li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D9%BE%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%A7_%D8%AF%D8%B1_%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" title="اسپانیا در قرون وسطی">اسپانیا</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE_%D8%B3%D9%88%D8%A6%D8%AF_(%DB%B8%DB%B0%DB%B0-%DB%B1%DB%B5%DB%B0%DB%B0)" title="تاریخ سوئد (۸۰۰-۱۵۰۰)">تاریخ سوئد (۸۰۰-۱۵۰۰)</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Wales_in_the_Middle_Ages&action=edit&redlink=1" class="new" title="Wales in the Middle Ages (صفحه وجود ندارد)">ولز</a> (<a href="/w/index.php?title=Wales_in_the_Early_Middle_Ages&action=edit&redlink=1" class="new" title="Wales in the Early Middle Ages (صفحه وجود ندارد)">آغازین</a>، <a href="/w/index.php?title=Wales_in_the_High_Middle_Ages&action=edit&redlink=1" class="new" title="Wales in the High Middle Ages (صفحه وجود ندارد)">میانه</a>، <a href="/w/index.php?title=Wales_in_the_Late_Middle_Ages&action=edit&redlink=1" class="new" title="Wales in the Late Middle Ages (صفحه وجود ندارد)">اواخر</a>)</li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;padding-left:0em;padding-right:0em;"><div style="padding:0em 0.75em;">مرکز و شرق اروپا نزدیک به غرب</div></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D8%A7%D8%B1%D9%85%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86_%D8%AF%D8%B1_%D8%B3%D8%AF%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%85%DB%8C%D8%A7%D9%86%D9%87" title="ارمنستان در سده‌های میانه">ارمنستان</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Bosnia_and_Herzegovina_in_the_Middle_Ages&action=edit&redlink=1" class="new" title="Bosnia and Herzegovina in the Middle Ages (صفحه وجود ندارد)">بوسنی و هرزگوین</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%BE%D8%A7%D8%AF%D8%B4%D8%A7%D9%87%DB%8C_%DA%A9%D8%B1%D9%88%D8%A7%D8%B3%DB%8C_(%DB%B9%DB%B2%DB%B5%E2%80%93%DB%B1%DB%B1%DB%B0%DB%B2)" title="پادشاهی کرواسی (۹۲۵–۱۱۰۲)">پادشاهی کرواسی (۹۲۵–۱۱۰۲)</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AF%D9%88%DA%A9%E2%80%8C%D9%86%D8%B4%DB%8C%D9%86_%D8%A8%D9%88%D9%87%D9%85" title="دوک‌نشین بوهم">دوک‌نشین بوهم</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE_%DA%AF%D8%B1%D8%AC%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="تاریخ گرجستان">تاریخ گرجستان</a></li> <li>یونان (<a href="/w/index.php?title=%DB%8C%D9%88%D9%86%D8%A7%D9%86_%D8%A8%DB%8C%D8%B2%D8%A7%D9%86%D8%B3&action=edit&redlink=1" class="new" title="یونان بیزانس (صفحه وجود ندارد)">بیزانس</a> و <a href="/wiki/%DB%8C%D9%88%D9%86%D8%A7%D9%86_%D8%B9%D8%AB%D9%85%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="یونان عثمانی">عثمانی</a>)</li> <li>مجارستان (<a href="/w/index.php?title=Kingdom_of_Hungary_(1000%E2%80%931301)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Kingdom of Hungary (1000–1301) (صفحه وجود ندارد)">پادشاهی قرون وسطای میانه</a> و <a href="/wiki/%D9%BE%D8%A7%D8%AF%D8%B4%D8%A7%D9%87%DB%8C_%D9%85%D8%AC%D8%A7%D8%B1%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86_(%DB%B1%DB%B3%DB%B0%DB%B1%E2%80%93%DB%B1%DB%B5%DB%B2%DB%B6)" title="پادشاهی مجارستان (۱۳۰۱–۱۵۲۶)">پادشاهی مجارستان (۱۳۰۱–۱۵۲۶)</a>)</li> <li><a href="/w/index.php?title=History_of_Poland_during_the_Piast_dynasty&action=edit&redlink=1" class="new" title="History of Poland during the Piast dynasty (صفحه وجود ندارد)">لهستان</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Romania_in_the_Middle_Ages&action=edit&redlink=1" class="new" title="Romania in the Middle Ages (صفحه وجود ندارد)">رومانی</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Serbia_in_the_Middle_Ages&action=edit&redlink=1" class="new" title="Serbia in the Middle Ages (صفحه وجود ندارد)">صربستان</a></li> <li>ترکیه (<a href="/wiki/%D8%B3%D9%84%D8%AC%D9%88%D9%82%DB%8C%D8%A7%D9%86_%D8%B1%D9%88%D9%85" title="سلجوقیان روم">سلجوقیان روم</a> و <a href="/wiki/%D8%A7%D9%85%D9%BE%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%B9%D8%AB%D9%85%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="امپراتوری عثمانی">امپراتوری عثمانی</a>)</li></ul> </div></td></tr></tbody></table><div></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">سرزمین‌های قرون وسطی</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd hlist" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"></div><table class="nowraplinks navbox-subgroup" style="border-spacing:0"><tbody><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;padding-left:0em;padding-right:0em;"><div style="padding:0em 0.75em;">غربی و شرقی اروپا</div></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D8%A7%D9%85%D9%BE%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D9%81%D8%B1%D8%A7%D9%86%DA%A9" title="امپراتوری فرانک">امپراتوری فرانک</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D9%85%D9%BE%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D9%85%D9%82%D8%AF%D8%B3_%D8%B1%D9%88%D9%85" title="امپراتوری مقدس روم">امپراتوری مقدس روم</a> (<a href="/wiki/%D9%BE%D8%A7%D8%AF%D8%B4%D8%A7%D9%87%DB%8C_%D8%A8%D9%88%D9%87%D9%85" title="پادشاهی بوهم">پادشاهی بوهم</a>, <a href="/wiki/%D9%BE%D8%A7%D8%AF%D8%B4%D8%A7%D9%87%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%AA%D8%A7%D9%84%DB%8C%D8%A7_(%D8%A7%D9%85%D9%BE%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D9%85%D9%82%D8%AF%D8%B3_%D8%B1%D9%88%D9%85)" title="پادشاهی ایتالیا (امپراتوری مقدس روم)">پادشاهی ایتالیا</a>, <a href="/wiki/%DA%A9%D9%86%D9%81%D8%AF%D8%B1%D8%A7%D8%B3%DB%8C%D9%88%D9%86_%DA%A9%D9%87%D9%86_%D8%B3%D9%88%D8%A6%DB%8C%D8%B3" title="کنفدراسیون کهن سوئیس">کنفدراسیون کهن سوئیس</a>)</li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%DB%8C%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AA_%D9%BE%D8%A7%D9%BE%DB%8C" title="ایالات پاپی">ایالات پاپی</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%BE%D8%A7%D8%AF%D8%B4%D8%A7%D9%87%DB%8C_%D8%B3%DB%8C%D8%B3%DB%8C%D9%84" title="پادشاهی سیسیل">پادشاهی سیسیل</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%BE%D8%A7%D8%AF%D8%B4%D8%A7%D9%87%DB%8C_%D9%86%D8%A7%D9%BE%D9%84" class="mw-redirect" title="پادشاهی ناپل">پادشاهی ناپل</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AF%D9%88%DA%A9%E2%80%8C%D9%86%D8%B4%DB%8C%D9%86_%D8%A8%D9%88%D8%B1%DA%AF%D9%88%D9%86%D8%AF%DB%8C" class="mw-redirect" title="دوک‌نشین بورگوندی">دوک‌نشین بورگوندی</a> (<a href="/wiki/%D9%87%D9%84%D9%86%D8%AF_%D8%A8%D9%88%D8%B1%DA%AF%D9%88%D9%86%D8%AF%DB%8C" title="هلند بورگوندی">هلند بورگوندی</a>)</li> <li><a href="/wiki/%D9%BE%D8%A7%D8%AF%D8%B4%D8%A7%D9%87%DB%8C_%D8%A2%D8%B1%D8%A7%DA%AF%D9%88%D9%86" title="پادشاهی آراگون">پادشاهی آراگون</a></li> <li>پرتغال (<a href="/wiki/%DA%A9%D9%86%D8%AA%E2%80%8C%D9%86%D8%B4%DB%8C%D9%86_%D9%BE%D8%B1%D8%AA%D8%BA%D8%A7%D9%84" title="کنت‌نشین پرتغال">کنت‌نشین پرتغال</a> و <a href="/wiki/%D9%BE%D8%A7%D8%AF%D8%B4%D8%A7%D9%87%DB%8C_%D9%BE%D8%B1%D8%AA%D8%BA%D8%A7%D9%84" title="پادشاهی پرتغال">پادشاهی پرتغال</a>)</li> <li><a href="/wiki/%D9%BE%D8%A7%D8%AF%D8%B4%D8%A7%D9%87%DB%8C_%D8%A7%D9%86%DA%AF%D9%84%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="پادشاهی انگلستان">پادشاهی انگلستان</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%BE%D8%A7%D8%AF%D8%B4%D8%A7%D9%87%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%DA%A9%D8%A7%D8%AA%D9%84%D9%86%D8%AF" title="پادشاهی اسکاتلند">پادشاهی اسکاتلند</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%84%D8%B1%D8%AF%D9%86%D8%B4%DB%8C%D9%86_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D9%84%D9%86%D8%AF" title="لردنشین ایرلند">لردنشین ایرلند</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D9%86%D8%AF%D9%84%D8%B3_(%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C)" title="اندلس (اسلامی)">اندلس</a> (<a href="/wiki/%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%81%D8%AA_%D9%82%D8%B1%D8%B7%D8%A8%D9%87" title="خلافت قرطبه">خلافت قرطبه</a>، <a href="/wiki/%D8%B7%D9%88%D8%A7%DB%8C%D9%81_(%D8%A7%D9%86%D8%AF%D9%84%D8%B3)" title="طوایف (اندلس)">طوایف (اندلس)</a>، <a href="/wiki/%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%A8%D8%B7%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="مرابطان">مرابطان</a>)</li> <li><a href="/w/index.php?title=%D9%BE%D8%A7%D8%AF%D8%B4%D8%A7%D9%87%DB%8C_%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D8%AB%DB%8C_%D9%86%D8%B1%D9%88%DA%98&action=edit&redlink=1" class="new" title="پادشاهی میراثی نروژ (صفحه وجود ندارد)">پادشاهی میراثی نروژ</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;padding-left:0em;padding-right:0em;"><div style="padding:0em 0.75em;">مرکز، اروپای شرقی و شرق نزدیک</div></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D8%A7%D9%85%D9%BE%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%B1%D9%88%D9%85_%D8%B4%D8%B1%D9%82%DB%8C" class="mw-redirect" title="امپراتوری روم شرقی">امپراتوری روم شرقی</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A8%D9%84%D8%BA%D8%A7%D8%B1%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86_%D8%A8%D8%B2%D8%B1%DA%AF_%DA%A9%D9%87%D9%86" title="بلغارستان بزرگ کهن">بلغارستان بزرگ کهن</a> (<a href="/wiki/%D8%A7%D9%85%D9%BE%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D9%86%D8%AE%D8%B3%D8%AA_%D8%A8%D9%84%D8%BA%D8%A7%D8%B1%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="امپراتوری نخست بلغارستان">امپراتوری نخست بلغارستان</a>، <a href="/wiki/%D8%AF%D9%88%D9%85%DB%8C%D9%86_%D8%A7%D9%85%D9%BE%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%A8%D9%84%D8%BA%D8%A7%D8%B1%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="دومین امپراتوری بلغارستان">دومین امپراتوری بلغارستان</a>)</li> <li>کرواسی (<a href="/w/index.php?title=%D8%B4%D8%A7%D9%87%D8%B2%D8%A7%D8%AF%D9%87%E2%80%8C%D9%86%D8%B4%DB%8C%D9%86_%D8%AF%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%A7%D8%B3%DB%8C&action=edit&redlink=1" class="new" title="شاهزاده‌نشین دالماسی (صفحه وجود ندارد)">شاهزاده‌نشین دالماسی</a>، <a href="/w/index.php?title=%D8%B4%D8%A7%D9%87%D8%B2%D8%A7%D8%AF%D9%87%E2%80%8C%D9%86%D8%B4%DB%8C%D9%86_%D9%BE%D8%A7%D9%86%D9%88%D9%86%D9%88%DB%8C%D8%A7&action=edit&redlink=1" class="new" title="شاهزاده‌نشین پانونویا (صفحه وجود ندارد)">شاهزاده‌نشین پانونویا</a>، <a href="/wiki/%D9%BE%D8%A7%D8%AF%D8%B4%D8%A7%D9%87%DB%8C_%DA%A9%D8%B1%D9%88%D8%A7%D8%B3%DB%8C_(%DB%B9%DB%B2%DB%B5%E2%80%93%DB%B1%DB%B1%DB%B0%DB%B2)" title="پادشاهی کرواسی (۹۲۵–۱۱۰۲)">پادشاهی کرواسی (۹۲۵–۱۱۰۲)</a>)</li> <li><a href="/wiki/%D9%BE%D8%A7%DB%8C%DA%AF%D8%A7%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%B5%D9%84%DB%8C%D8%A8%DB%8C%D9%88%D9%86" class="mw-redirect" title="پایگاه‌های صلیبیون">پایگاه‌های صلیبیون</a> (<a href="/wiki/%D9%BE%D8%A7%D8%AF%D8%B4%D8%A7%D9%87%DB%8C_%D9%82%D8%A8%D8%B1%D8%B3" title="پادشاهی قبرس">پادشاهی قبرس</a>، <a href="/wiki/%D9%BE%D8%A7%D8%AF%D8%B4%D8%A7%D9%87%DB%8C_%D8%A7%D9%88%D8%B1%D8%B4%D9%84%DB%8C%D9%85" title="پادشاهی اورشلیم">پادشاهی اورشلیم</a>)</li> <li>بوسنی و هرزگوین (<a href="/wiki/%D9%BE%D8%A7%D8%AF%D8%B4%D8%A7%D9%87%DB%8C_%D8%A8%D9%88%D8%B3%D9%86%DB%8C" title="پادشاهی بوسنی">پادشاهی بوسنی</a>، <a href="/w/index.php?title=%D8%AF%D9%88%DA%A9%E2%80%8C%D9%86%D8%B4%DB%8C%D9%86_%D8%B3%D9%86%D8%AA_%D8%B3%D8%A7%D9%88%D8%A7&action=edit&redlink=1" class="new" title="دوک‌نشین سنت ساوا (صفحه وجود ندارد)">دوک‌نشین سنت ساوا</a>)</li> <li>اوکراین (<a href="/wiki/%D8%B1%D9%88%D8%B3_%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%DB%8C%D9%81" title="روس کی‌یف">روس کی‌یف</a>، <a href="/wiki/%D9%BE%D8%A7%D8%AF%D8%B4%D8%A7%D9%87%DB%8C_%DA%AF%D8%A7%D9%84%DB%8C%D8%B3%DB%8C%D8%A7-%D9%88%D9%88%D9%84%DB%8C%D9%86%DB%8C%D8%A7" title="پادشاهی گالیسیا-وولینیا">پادشاهی گالیسیا-وولینیا</a>، <a href="/wiki/%D8%B4%D8%A7%D9%87%D8%B2%D8%A7%D8%AF%D9%87%E2%80%8C%D9%86%D8%B4%DB%8C%D9%86_%DA%86%D8%B1%D9%86%DB%8C%D9%87%DB%8C%D9%81" title="شاهزاده‌نشین چرنیهیف">شاهزاده‌نشین چرنیهیف</a>)</li> <li>روس (<a href="/wiki/%D8%AE%D8%A7%D9%82%D8%A7%D9%86%D8%A7%D8%AA_%D8%B1%D9%88%D8%B3" title="خاقانات روس">خاقانات روس</a>، <a href="/wiki/%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D9%86%D9%88%D9%88%DA%AF%D9%88%D8%B1%D9%88%D8%AF" title="جمهوری نووگورود">جمهوری نووگورود</a>، <a href="/wiki/%D8%B4%D8%A7%D9%87%D8%B2%D8%A7%D8%AF%D9%87%E2%80%8C%D9%86%D8%B4%DB%8C%D9%86_%D8%B1%DB%8C%D8%A7%D8%B2%D8%A7%D9%86" title="شاهزاده‌نشین ریازان">شاهزاده‌نشین ریازان</a>، <a href="/wiki/%D8%AF%D9%88%DA%A9%E2%80%8C%D9%86%D8%B4%DB%8C%D9%86_%D8%A8%D8%B2%D8%B1%DA%AF_%D9%85%D8%B3%DA%A9%D9%88" title="دوک‌نشین بزرگ مسکو">دوک‌نشین بزرگ مسکو</a>)</li> <li>صربستان (<a href="/w/index.php?title=Principality_of_Serbia_(medieval)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Principality of Serbia (medieval) (صفحه وجود ندارد)">شاهزادگی</a>، <a href="/w/index.php?title=Grand_Principality_of_Serbia&action=edit&redlink=1" class="new" title="Grand Principality of Serbia (صفحه وجود ندارد)">اصیل‌زادگی</a> ،<a href="/w/index.php?title=Kingdom_of_Serbia_(medieval)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Kingdom of Serbia (medieval) (صفحه وجود ندارد)">پادشاهی</a>، <a href="/wiki/%D8%A7%D9%85%D9%BE%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%B5%D8%B1%D8%A8" title="امپراتوری صرب">امپراتوری</a>، <a href="/w/index.php?title=Moravian_Serbia&action=edit&redlink=1" class="new" title="Moravian Serbia (صفحه وجود ندارد)">لرد‌نشین</a>، <a href="/w/index.php?title=Serbian_Despotate&action=edit&redlink=1" class="new" title="Serbian Despotate (صفحه وجود ندارد)">استبدادی</a>)</li></ul> </div></td></tr></tbody></table><div></div></td></tr></tbody></table></div> <div class="navbox-styles"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r40355799"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39648996"></div><div role="navigation" class="navbox" aria-labelledby="تاریخ_اروپا" style="padding:3px"><table class="nowraplinks mw-collapsible mw-collapsed navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th scope="col" class="navbox-title" colspan="2"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r40355799"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r40261389"><div class="navbar plainlinks hlist navbar-mini"><ul><li class="nv-نمایش"><a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE_%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%BE%D8%A7" title="الگو:تاریخ اروپا"><abbr title="مشاهدهٔ این الگو">ن</abbr></a></li><li class="nv-بحث"><a href="/w/index.php?title=%D8%A8%D8%AD%D8%AB_%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE_%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%BE%D8%A7&action=edit&redlink=1" class="new" title="بحث الگو:تاریخ اروپا (صفحه وجود ندارد)"><abbr title="بحث پیرامون این الگو">ب</abbr></a></li><li class="nv-ویرایش"><a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%88%DB%8C%D8%B1%D8%A7%DB%8C%D8%B4_%D8%B5%D9%81%D8%AD%D9%87/%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE_%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%BE%D8%A7" title="ویژه:ویرایش صفحه/الگو:تاریخ اروپا"><abbr title="ویرایش کردن این الگو">و</abbr></a></li></ul></div><div id="تاریخ_اروپا" style="font-size:114%;margin:0 4em"><a href="/wiki/%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE_%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%BE%D8%A7" title="تاریخ اروپا">تاریخ اروپا</a></div></th></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%"><a href="/wiki/%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%BE%D8%A7%DB%8C_%D9%BE%DB%8C%D8%B4%D8%A7%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE" title="اروپای پیشاتاریخ">اروپای پیشاتاریخ</a></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd hlist" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%BE%D8%A7%DB%8C_%D8%AF%D9%88%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D9%BE%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D9%86%D9%87%E2%80%8C%D8%B3%D9%86%DA%AF%DB%8C" title="اروپای دوران پارینه‌سنگی">اروپای دوران پارینه‌سنگی</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%BE%D8%A7%DB%8C_%D8%AF%D9%88%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D9%86%D9%88%D8%B3%D9%86%DA%AF%DB%8C" title="اروپای دوران نوسنگی">اروپای دوران نوسنگی</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B9%D8%B5%D8%B1_%D8%A8%D8%B1%D9%86%D8%B2#عصر_برنز_در_اروپا" title="عصر برنز">اروپای عصر برنز</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B9%D8%B5%D8%B1_%D8%A2%D9%87%D9%86#اروپا" title="عصر آهن">اروپای عصر آهن</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%"><a href="/wiki/%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%BE%D8%A7%DB%8C_%D8%AF%D9%88%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D9%82%D8%AF%DB%8C%D9%85" class="mw-redirect" title="اروپای دوران قدیم">اروپای دوران قدیم</a></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even hlist" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%DB%8C%D9%88%D9%86%D8%A7%D9%86_%DA%A9%D9%84%D8%A7%D8%B3%DB%8C%DA%A9" title="یونان کلاسیک">یونان کلاسیک</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%B1%D9%88%D9%85" title="جمهوری روم">جمهوری روم</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B9%D8%B5%D8%B1_%D9%87%D9%84%D9%86%DB%8C%D8%B3%D8%AA%DB%8C" title="عصر هلنیستی">عصر هلنیستی</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D9%85%D9%BE%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%B1%D9%88%D9%85" title="امپراتوری روم">امپراتوری روم</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D9%85%D9%BE%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%B1%D9%88%D9%85_%D8%BA%D8%B1%D8%A8%DB%8C" title="امپراتوری روم غربی">امپراتوری روم غربی</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AF%D9%88%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D8%A7%D9%88%D8%A7%D8%AE%D8%B1_%D8%A8%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="دوران اواخر باستان">دوران اواخر باستان</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D8%B3%DB%8C%D8%AD%DB%8C%D8%AA_%D8%A7%D9%88%D9%84%DB%8C%D9%87" title="مسیحیت اولیه">مسیحیت اولیه</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A8%D8%AD%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D9%82%D8%B1%D9%86_%D8%B3%D9%88%D9%85" title="بحران قرن سوم">بحران قرن سوم</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B3%D9%82%D9%88%D8%B7_%D8%A7%D9%85%D9%BE%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%B1%D9%88%D9%85_%D8%BA%D8%B1%D8%A8%DB%8C" title="سقوط امپراتوری روم غربی">سقوط امپراتوری روم غربی</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%"><a href="/wiki/%D8%B3%D8%AF%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%85%DB%8C%D8%A7%D9%86%D9%87" class="mw-redirect" title="سده‌های میانه">سده‌های میانه</a></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd hlist" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/w/index.php?title=%D8%B3%D8%AF%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%85%DB%8C%D8%A7%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%88%D9%84%DB%8C%D9%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="سده‌های میانه اولیه (صفحه وجود ندارد)">سده‌های میانه اولیه</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AF%D9%88%D8%B1%D9%87_%D9%85%D9%87%D8%A7%D8%AC%D8%B1%D8%AA%E2%80%8C%D9%87%D8%A7" class="mw-redirect" title="دوره مهاجرت‌ها">دوره مهاجرت‌ها</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D9%85%D9%BE%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%B1%D9%88%D9%85_%D8%B4%D8%B1%D9%82%DB%8C" class="mw-redirect" title="امپراتوری روم شرقی">امپراتوری روم شرقی</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D9%85%D8%B3%DB%8C%D8%AD%DB%8C%E2%80%8C%DA%A9%D8%B1%D8%AF%D9%86&action=edit&redlink=1" class="new" title="مسیحی‌کردن (صفحه وجود ندارد)">مسیحی‌کردن</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B9%D8%B5%D8%B1_%D9%88%D8%A7%DB%8C%DA%A9%DB%8C%D9%86%DA%AF%E2%80%8C%D9%87%D8%A7" class="mw-redirect" title="عصر وایکینگ‌ها">عصر وایکینگ‌ها</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B1%D9%88%D8%B3_%DA%A9%DB%8C%D9%81" class="mw-redirect" title="روس کیف">روس کیف</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C_%D8%AB%D8%A7%D9%86%D9%88%DB%8C%D9%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="قرون وسطی ثانویه (صفحه وجود ندارد)">قرون وسطی ثانویه</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D9%85%D9%BE%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D9%85%D9%82%D8%AF%D8%B3_%D8%B1%D9%88%D9%85" title="امپراتوری مقدس روم">امپراتوری مقدس روم</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AC%D9%86%DA%AF%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%B5%D9%84%DB%8C%D8%A8%DB%8C" title="جنگ‌های صلیبی">جنگ‌های صلیبی</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%86%D8%B8%D8%A7%D9%85_%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%A8_%D8%B1%D8%B9%DB%8C%D8%AA" class="mw-redirect" title="نظام ارباب رعیت">نظام ارباب رعیت</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C_%D9%BE%D8%A7%DB%8C%D8%A7%D9%86%DB%8C&action=edit&redlink=1" class="new" title="قرون وسطی پایانی (صفحه وجود ندارد)">قرون وسطی پایانی</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AC%D9%86%DA%AF_%D8%B5%D8%AF%D8%B3%D8%A7%D9%84%D9%87" title="جنگ صدساله">جنگ صدساله</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%"><a href="/wiki/%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%BE%D8%A7%DB%8C_%D9%85%D8%AF%D8%B1%D9%86_%D8%A7%D8%A8%D8%AA%D8%AF%D8%A7%DB%8C%DB%8C" class="mw-redirect" title="اروپای مدرن ابتدایی">اروپای مدرن ابتدایی</a></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even hlist" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D8%B1%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86%D8%B3" title="رنسانس">رنسانس</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D8%B5%D9%84%D8%A7%D8%AD%D8%A7%D8%AA_%D9%BE%D8%B1%D9%88%D8%AA%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="اصلاحات پروتستانی">اصلاحات پروتستانی</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D8%A7%D8%B5%D9%84%D8%A7%D8%AD%D8%A7%D8%AA_%DA%A9%D8%A7%D8%AA%D9%88%D9%84%DB%8C%DA%A9%DB%8C&action=edit&redlink=1" class="new" title="اصلاحات کاتولیکی (صفحه وجود ندارد)">اصلاحات کاتولیکی</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B9%D8%B5%D8%B1_%DA%A9%D8%A7%D9%88%D8%B4" class="mw-redirect" title="عصر کاوش">عصر کاوش</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B9%D8%B5%D8%B1_%D8%B1%D9%88%D8%B4%D9%86%DA%AF%D8%B1%DB%8C" title="عصر روشنگری">عصر روشنگری</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1" title="تاریخ استعمار">عصر دوم استعمار</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%88%DA%A9" title="باروک">باروک</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AC%D9%86%DA%AF_%D8%B3%DB%8C%E2%80%8C%D8%B3%D8%A7%D9%84%D9%87" title="جنگ سی‌ساله">جنگ سی‌ساله</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%BE%D8%A7%D8%AF%D8%B4%D8%A7%D9%87%DB%8C_%D9%85%D8%B7%D9%84%D9%82%D9%87" title="پادشاهی مطلقه">پادشاهی مطلقه</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D9%85%D9%BE%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%B9%D8%AB%D9%85%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="امپراتوری عثمانی">امپراتوری عثمانی</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D9%85%D9%BE%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D9%BE%D8%B1%D8%AA%D8%BA%D8%A7%D9%84" title="امپراتوری پرتغال">امپراتوری پرتغال</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D9%85%D9%BE%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D9%BE%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%A7" title="امپراتوری اسپانیا">امپراتوری اسپانیا</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%81%D8%B1%D8%A7%D9%86%D8%B3%D9%87_%D8%AF%D8%B1_%D8%A2%D8%BA%D8%A7%D8%B2_%D8%AF%D9%88%D8%B1%D9%87_%D9%85%D8%AF%D8%B1%D9%86" title="فرانسه در آغاز دوره مدرن">فرانسه در آغاز دوره مدرن</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D8%B4%D8%AA%D8%B1%DA%A9_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D8%A7%D9%81%D8%B9_%D9%84%D9%87%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D9%84%DB%8C%D8%AA%D9%88%D8%A7%D9%86%DB%8C" class="mw-redirect" title="مشترک المنافع لهستان-لیتوانی">مشترک المنافع لهستان-لیتوانی</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D9%85%D9%BE%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%B3%D9%88%D8%A6%D8%AF" title="امپراتوری سوئد">امپراتوری سوئد</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D9%87%D9%84%D9%86%D8%AF" title="جمهوری هلند">جمهوری هلند</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D9%85%D9%BE%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%A8%D8%B1%DB%8C%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%A7" title="امپراتوری بریتانیا">امپراتوری بریتانیا</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D9%85%D9%BE%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D9%87%D8%A7%D8%A8%D8%B3%D8%A8%D9%88%D8%B1%DA%AF" class="mw-redirect" title="امپراتوری هابسبورگ">امپراتوری هابسبورگ</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D9%85%D9%BE%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%B1%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%87" title="امپراتوری روسیه">امپراتوری روسیه</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%"><a href="/wiki/%D8%AF%D9%88%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D9%85%D8%AF%D8%B1%D9%86" class="mw-redirect" title="دوران مدرن">دوران مدرن</a></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd hlist" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/w/index.php?title=%D9%88%D8%A7%DA%AF%D8%B1%D8%A7%DB%8C%DB%8C_%D8%A8%D8%B2%D8%B1%DA%AF&action=edit&redlink=1" class="new" title="واگرایی بزرگ (صفحه وجود ندارد)">واگرایی بزرگ</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%86%D9%88%DA%AF%D8%B1%D8%A7%DB%8C%DB%8C" title="نوگرایی">نوگرایی</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D9%86%D9%82%D9%84%D8%A7%D8%A8_%D8%B5%D9%86%D8%B9%D8%AA%DB%8C" title="انقلاب صنعتی">انقلاب صنعتی</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D9%86%D9%82%D9%84%D8%A7%D8%A8_%D9%81%D8%B1%D8%A7%D9%86%D8%B3%D9%87" title="انقلاب فرانسه">انقلاب فرانسه</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AC%D9%86%DA%AF%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%86%D8%A7%D9%BE%D9%84%D8%A6%D9%88%D9%86%DB%8C" title="جنگ‌های ناپلئونی">جنگ‌های ناپلئونی</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C%D9%88%D9%86%D8%A7%D9%84%DB%8C%D8%B3%D9%85" class="mw-redirect" title="ناسیونالیسم">ناسیونالیسم</a> <ul><li><a href="/w/index.php?title=%D8%A7%D9%86%D9%82%D9%84%D8%A7%D8%A8_%D8%B5%D8%B1%D8%A8%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86&action=edit&redlink=1" class="new" title="انقلاب صربستان (صفحه وجود ندارد)">انقلاب صربستان</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/%D8%AC%D9%86%D8%A8%D8%B4%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%DB%B1%DB%B8%DB%B4%DB%B8" class="mw-redirect" title="جنبش‌های ۱۸۴۸">جنبش‌های ۱۸۴۸</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B5%D9%86%D8%B9%D8%AA%DB%8C%E2%80%8C%D8%B3%D8%A7%D8%B2%DB%8C" title="صنعتی‌سازی">صنعتی‌سازی</a></li> <li><a href="/wiki/%DA%A9%D8%A7%D9%BE%DB%8C%D8%AA%D8%A7%D9%84%DB%8C%D8%B3%D9%85" class="mw-redirect" title="کاپیتالیسم">کاپیتالیسم</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D8%A7%D8%B1%DA%A9%D8%B3%DB%8C%D8%B3%D9%85" title="مارکسیسم">مارکسیسم</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1" title="تاریخ استعمار">عصر سوم استعمار</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D9%86%D9%82%D9%84%D8%A7%D8%A8_%D8%B5%D9%86%D8%B9%D8%AA%DB%8C_%D8%AF%D9%88%D9%85" title="انقلاب صنعتی دوم">انقلاب صنعتی دوم</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AC%D9%86%DA%AF_%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86%DB%8C_%D8%A7%D9%88%D9%84" title="جنگ جهانی اول">جنگ جهانی اول</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D9%86%D9%82%D9%84%D8%A7%D8%A8_%D8%A7%DA%A9%D8%AA%D8%A8%D8%B1" title="انقلاب اکتبر">انقلاب اکتبر</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AF%D9%88%D8%B1%D9%87_%D9%85%DB%8C%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%D8%AF%D9%88%D8%AC%D9%86%DA%AF" title="دوره میان‌دوجنگ">دوره میان‌دوجنگ</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AC%D9%86%DA%AF_%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86%DB%8C_%D8%AF%D9%88%D9%85" title="جنگ جهانی دوم">جنگ جهانی دوم</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AC%D9%86%DA%AF_%D8%B3%D8%B1%D8%AF" title="جنگ سرد">جنگ سرد</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%"><a href="/wiki/%D8%AF%D9%88%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D9%85%D8%B9%D8%A7%D8%B5%D8%B1" class="mw-redirect" title="دوران معاصر">دوران معاصر</a></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even hlist" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86%DB%8C_%D8%B4%D8%AF%D9%86" title="جهانی شدن">جهانی شدن</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B9%D8%B5%D8%B1_%D8%A7%D8%B7%D9%84%D8%A7%D8%B9%D8%A7%D8%AA" title="عصر اطلاعات">عصر اطلاعات</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9%D9%87_%D8%A7%D8%B7%D9%84%D8%A7%D8%B9%D8%A7%D8%AA%DB%8C" title="جامعه اطلاعاتی">جامعه اطلاعاتی</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9%D9%87_%D9%BE%D8%B3%D8%A7%D8%B5%D9%86%D8%B9%D8%AA%DB%8C" class="mw-redirect" title="جامعه پساصنعتی">جامعه پساصنعتی</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B3%D8%AA%E2%80%8C%D9%85%D8%AF%D8%B1%D9%86%DB%8C%D8%AA%D9%87" class="mw-redirect" title="پست‌مدرنیته">پست‌مدرنیته</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B3%D8%A7%D9%86%D9%88%DA%AF%D8%B1%D8%A7%DB%8C%DB%8C" class="mw-redirect" title="پسانوگرایی">پسانوگرایی</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D8%AA%D8%AD%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D9%87_%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%BE%D8%A7" title="اتحادیه اروپا">اتحادیه اروپا</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE_%D8%A7%D8%AA%D8%AD%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D9%87_%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%BE%D8%A7" title="تاریخ اتحادیه اروپا">تاریخ اتحادیه اروپا</a></li></ul> </div></td></tr></tbody></table></div> <div class="navbox-styles"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r40355799"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39648996"></div><div role="navigation" class="navbox" aria-labelledby="جهان_و_فرهنگ_غربی" style="padding:3px"><table class="nowraplinks mw-collapsible mw-collapsed navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th scope="col" class="navbox-title" colspan="2"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r40355799"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r40261389"><div class="navbar plainlinks hlist navbar-mini"><ul><li class="nv-نمایش"><a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86_%D8%BA%D8%B1%D8%A8" title="الگو:جهان غرب"><abbr title="مشاهدهٔ این الگو">ن</abbr></a></li><li class="nv-بحث"><a href="/w/index.php?title=%D8%A8%D8%AD%D8%AB_%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86_%D8%BA%D8%B1%D8%A8&action=edit&redlink=1" class="new" title="بحث الگو:جهان غرب (صفحه وجود ندارد)"><abbr title="بحث پیرامون این الگو">ب</abbr></a></li><li class="nv-ویرایش"><a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%88%DB%8C%D8%B1%D8%A7%DB%8C%D8%B4_%D8%B5%D9%81%D8%AD%D9%87/%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86_%D8%BA%D8%B1%D8%A8" title="ویژه:ویرایش صفحه/الگو:جهان غرب"><abbr title="ویرایش کردن این الگو">و</abbr></a></li></ul></div><div id="جهان_و_فرهنگ_غربی" style="font-size:114%;margin:0 4em"><a href="/wiki/%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86_%D8%BA%D8%B1%D8%A8" title="جهان غرب">جهان</a> و <a href="/wiki/%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF_%D8%BA%D8%B1%D8%A8%DB%8C" title="فرهنگ غربی">فرهنگ غربی</a></div></th></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">بنیان‌ها</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd hlist" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%DA%AF%D9%87%D9%88%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%AA%D9%85%D8%AF%D9%86" title="گهواره تمدن">گهواره تمدن</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A8%D8%B1_%D9%82%D8%AF%DB%8C%D9%85" class="mw-redirect" title="بر قدیم">بر قدیم</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86_%DB%8C%D9%88%D9%86%D8%A7%D9%86%DB%8C_%D8%B1%D9%88%D9%85%DB%8C" title="جهان یونانی رومی">جهان یونانی رومی</a> <ul><li><a href="/wiki/%DB%8C%D9%88%D9%86%D8%A7%D9%86_%D8%A8%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="یونان باستان">یونانی</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B1%D9%88%D9%85_%D8%A8%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="روم باستان">رومی</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D9%85%D9%BE%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%B1%D9%88%D9%85" title="امپراتوری روم">امپراتوری روم</a> <ul><li><a href="/wiki/%D8%A7%D9%85%D9%BE%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%B1%D9%88%D9%85_%D8%BA%D8%B1%D8%A8%DB%8C" title="امپراتوری روم غربی">غربی</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D8%AB_%D8%A7%D9%85%D9%BE%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%B1%D9%88%D9%85" title="میراث امپراتوری روم">میراث امپراتوری روم</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B1%D9%88%D9%85%DB%8C%E2%80%8C%D8%B3%D8%A7%D8%B2%DB%8C" title="رومی‌سازی">رومی‌سازی</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Romano-Germanic_culture&action=edit&redlink=1" class="new" title="Romano-Germanic culture (صفحه وجود ندارد)">Romano-Germanic culture</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86_%D9%85%D8%B3%DB%8C%D8%AD%DB%8C%D8%AA" title="جهان مسیحیت">جهان مسیحیت</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%"><a href="/w/index.php?title=History_of_Western_civilization&action=edit&redlink=1" class="new" title="History of Western civilization (صفحه وجود ندارد)">تاریخچه</a></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even hlist" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/w/index.php?title=Bronze_Age_Europe&action=edit&redlink=1" class="new" title="Bronze Age Europe (صفحه وجود ندارد)">European Bronze Age</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%BE%D8%A7%DB%8C_%D8%AF%D9%88%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D9%82%D8%AF%DB%8C%D9%85" class="mw-redirect" title="اروپای دوران قدیم">اروپای دوران قدیم</a> <ul><li><a href="/wiki/%D8%AF%D9%88%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D8%A8%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86_%D9%85%D8%AA%D8%A3%D8%AE%D8%B1" class="mw-redirect" title="دوران باستان متأخر">دوران باستان متأخر</a></li></ul></li> <li><a class="mw-selflink selflink">قرون وسطی</a> <ul><li><a href="/wiki/%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%D8%A7%DB%8C_%D8%A2%D8%BA%D8%A7%D8%B2%DB%8C%D9%86" title="قرون وسطای آغازین">آغازین</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%D8%A7%DB%8C_%D9%85%DB%8C%D8%A7%D9%86%D9%87" title="قرون وسطای میانه">میانه</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%D8%A7%DB%8C_%D9%85%D8%AA%D8%A3%D8%AE%D8%B1" title="قرون وسطای متأخر">متأخر</a>)</li></ul></li> <li><a href="/wiki/%D8%B1%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86%D8%B3" title="رنسانس">رنسانس</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AF%D9%88%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D9%85%D8%AF%D8%B1%D9%86_%D9%86%D8%AE%D8%B3%D8%AA%DB%8C%D9%86" class="mw-redirect" title="دوران مدرن نخستین">دوران مدرن نخستین</a> <ul><li><a href="/wiki/%D8%B9%D8%B5%D8%B1_%DA%A9%D8%A7%D9%88%D8%B4" class="mw-redirect" title="عصر کاوش">عصر کاوش</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D8%B5%D9%84%D8%A7%D8%AD%D8%A7%D8%AA_%D9%BE%D8%B1%D9%88%D8%AA%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="اصلاحات پروتستانی">اصلاحات پروتستانی</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B9%D8%B5%D8%B1_%D8%B1%D9%88%D8%B4%D9%86%DA%AF%D8%B1%DB%8C" title="عصر روشنگری">عصر روشنگری</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D9%86%D9%82%D9%84%D8%A7%D8%A8_%D8%B9%D9%84%D9%85%DB%8C" title="انقلاب علمی">انقلاب علمی</a></li></ul></li> <li><a href="/w/index.php?title=Late_modern_history&action=edit&redlink=1" class="new" title="Late modern history (صفحه وجود ندارد)">Late modern period</a> <ul><li><a href="/w/index.php?title=%D8%B9%D8%B5%D8%B1_%D8%A7%D9%86%D9%82%D9%84%D8%A7%D8%A8&action=edit&redlink=1" class="new" title="عصر انقلاب (صفحه وجود ندارد)">عصر انقلاب</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D8%AE%D8%A7%D9%84%D9%81%D8%AA_%D8%A8%D8%A7_%D8%A8%D8%B1%D8%AF%DA%AF%DB%8C" title="مخالفت با بردگی">مخالفت با بردگی</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B1%D9%87%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D8%B2%DB%8C" class="mw-redirect" title="رهاسازی">رهاسازی</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B3%D8%B1%D9%85%D8%A7%DB%8C%D9%87%E2%80%8C%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C" title="سرمایه‌داری">سرمایه‌داری</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D9%86%D9%82%D9%84%D8%A7%D8%A8_%D8%B5%D9%86%D8%B9%D8%AA%DB%8C" title="انقلاب صنعتی">انقلاب صنعتی</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Great_Divergence&action=edit&redlink=1" class="new" title="Great Divergence (صفحه وجود ندارد)">Great Divergence</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE_%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86" title="تاریخ انسان">عصر مدرن</a> <ul><li><a href="/wiki/%D8%AC%D9%86%DA%AF_%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86%DB%8C_%D8%A7%D9%88%D9%84" title="جنگ جهانی اول">جنگ جهانی اول</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AF%D9%88%D8%B1%D9%87_%D9%85%DB%8C%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%D8%AF%D9%88%D8%AC%D9%86%DA%AF" title="دوره میان‌دوجنگ">دوره میان‌دوجنگ</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AD%D9%82_%D8%B1%D8%A3%DB%8C_%D8%B9%D9%85%D9%88%D9%85%DB%8C" title="حق رأی عمومی">حق رأی عمومی</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AC%D9%86%DA%AF_%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86%DB%8C_%D8%AF%D9%88%D9%85" title="جنگ جهانی دوم">جنگ جهانی دوم</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AC%D9%86%DA%AF_%D8%B3%D8%B1%D8%AF" title="جنگ سرد">جنگ سرد</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/%D8%AF%D9%88%D8%B1%D9%87_%D9%BE%D8%B3_%D8%A7%D8%B2_%D8%AC%D9%86%DA%AF_%D8%B3%D8%B1%D8%AF" title="دوره پس از جنگ سرد">دوره پس از جنگ سرد</a> <ul><li><a href="/wiki/%D8%B9%D8%B5%D8%B1_%D8%A7%D8%B7%D9%84%D8%A7%D8%B9%D8%A7%D8%AA" title="عصر اطلاعات">عصر اطلاعات</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AC%D9%86%DA%AF_%D8%A8%D8%A7_%D8%AA%D8%B1%D9%88%D8%B1%DB%8C%D8%B3%D9%85" class="mw-redirect" title="جنگ با تروریسم">جنگ با تروریسم</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AC%D9%86%DA%AF_%D8%B3%D8%B1%D8%AF_%D8%AF%D9%88%D9%85" title="جنگ سرد دوم">جنگ سرد دوم</a></li></ul></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%"><a href="/wiki/%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF_%D8%BA%D8%B1%D8%A8%DB%8C" title="فرهنگ غربی">فرهنگ</a></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd hlist" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D9%81%D8%A8%D8%A7%DB%8C_%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D9%84%D8%A7%D8%AA%DB%8C%D9%86" title="الفبای زبان لاتین">الفبا</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C" title="معماری">معماری</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%BE%DB%8C%D8%B4%DB%8C%D9%86%D9%87_%D9%87%D9%86%D8%B1_%D8%BA%D8%B1%D8%A8" title="پیشینه هنر غرب">هنر</a> <ul><li><a href="/w/index.php?title=Periods_in_Western_art_history&action=edit&redlink=1" class="new" title="Periods in Western art history (صفحه وجود ندارد)">Periods</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/%DA%AF%D8%A7%D9%87%E2%80%8C%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C_%D9%85%DB%8C%D9%84%D8%A7%D8%AF%DB%8C" title="گاه‌شماری میلادی">تقویم</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A2%D8%B4%D9%BE%D8%B2%DB%8C_%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%BE%D8%A7%DB%8C%DB%8C" title="آشپزی اروپایی">Cuisine</a> <ul><li><a href="/w/index.php?title=Western_pattern_diet&action=edit&redlink=1" class="new" title="Western pattern diet (صفحه وجود ندارد)">Diet</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/%D8%B3%D9%86%D8%AA_%DA%A9%D9%84%D8%A7%D8%B3%DB%8C%DA%A9_%D8%BA%D8%B1%D8%A8%DB%8C" title="سنت کلاسیک غربی">سنت کلاسیک غربی</a> <ul><li><a href="/wiki/%D9%85%D8%B7%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%A7%D8%AA_%DA%A9%D9%84%D8%A7%D8%B3%DB%8C%DA%A9" title="مطالعات کلاسیک">مطالعات</a></li></ul></li> <li><a href="/w/index.php?title=Western_dress_codes&action=edit&redlink=1" class="new" title="Western dress codes (صفحه وجود ندارد)">Clothing</a> <ul><li><a href="/w/index.php?title=History_of_Western_fashion&action=edit&redlink=1" class="new" title="History of Western fashion (صفحه وجود ندارد)">History</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/%D8%B1%D9%82%D8%B5" title="رقص">رقص</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A8%D8%A7%D8%B7%D9%86%E2%80%8C%DA%AF%D8%B1%D8%A7%DB%8C%DB%8C_%D8%BA%D8%B1%D8%A8%DB%8C" title="باطن‌گرایی غربی">باطن‌گرایی</a> <ul><li><a href="/w/index.php?title=Western_astrology&action=edit&redlink=1" class="new" title="Western astrology (صفحه وجود ندارد)">Astrology</a></li></ul></li> <li><a href="/w/index.php?title=European_folklore&action=edit&redlink=1" class="new" title="European folklore (صفحه وجود ندارد)">Folklore</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Western_law&action=edit&redlink=1" class="new" title="Western law (صفحه وجود ندارد)">Law</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%BE%D8%A7" title="زبان‌های اروپا">زبان‌ها</a> <ul><li><a href="/w/index.php?title=Eurolinguistics&action=edit&redlink=1" class="new" title="Eurolinguistics (صفحه وجود ندارد)">Eurolinguistics</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Standard_Average_European&action=edit&redlink=1" class="new" title="Standard Average European (صفحه وجود ندارد)">Standard Average European</a></li></ul></li> <li><a href="/w/index.php?title=Western_literature&action=edit&redlink=1" class="new" title="Western literature (صفحه وجود ندارد)">Literature</a> <ul><li><a href="/wiki/%D8%A2%D8%AB%D8%A7%D8%B1_%D8%A8%D8%B1%D8%AC%D8%B3%D8%AA%D9%87_%D8%BA%D8%B1%D8%A8%DB%8C" title="آثار برجسته غربی">آثار برجسته</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%B3%D8%A7%D9%86%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%BA%D8%B1%D8%A8%DB%8C" title="رسانه‌های غربی">رسانه</a> <ul><li><a href="/wiki/%D8%A7%DB%8C%D9%86%D8%AA%D8%B1%D9%86%D8%AA" title="اینترنت">اینترنت</a></li></ul></li> <li>موسیقی <ul><li><a href="/w/index.php?title=Chant&action=edit&redlink=1" class="new" title="Chant (صفحه وجود ندارد)">Chant</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%82%DB%8C_%DA%A9%D9%84%D8%A7%D8%B3%DB%8C%DA%A9" title="موسیقی کلاسیک">Classical</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=List_of_European_folk_music_traditions&action=edit&redlink=1" class="new" title="List of European folk music traditions (صفحه وجود ندارد)">Folk</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%82%DB%8C_%D9%82%D8%B1%D9%86_%D8%A8%DB%8C%D8%B3%D8%AA%D9%85" title="موسیقی قرن بیستم">20th century</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/%D9%81%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA_%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D8%B7%DB%8C%D8%B1" class="mw-redirect" title="فهرست اساطیر">Mythology</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%86%D9%82%D8%A7%D8%B4%DB%8C_%D8%BA%D8%B1%D8%A8%DB%8C" title="نقاشی غربی">نقاشی</a> (<a href="/w/index.php?title=20th-century_Western_painting&action=edit&redlink=1" class="new" title="20th-century Western painting (صفحه وجود ندارد)">contemporary</a>)</li> <li><a href="/wiki/%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D9%87_%D8%BA%D8%B1%D8%A8" title="فلسفه غرب">فلسفه غرب</a> <ul><li><a href="/wiki/%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D9%87_%D8%B9%D9%84%D9%85" title="فلسفه علم">فلسفه علم</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Values_(Western_philosophy)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Values (Western philosophy) (صفحه وجود ندارد)">Values</a></li></ul></li> <li><a href="/w/index.php?title=Western_religions&action=edit&redlink=1" class="new" title="Western religions (صفحه وجود ندارد)">Religion</a> <ul><li><a href="/wiki/%D8%AC%D8%AF%D8%A7%DB%8C%DB%8C_%D8%B4%D8%B1%D9%82_%D9%88_%D8%BA%D8%B1%D8%A8" title="جدایی شرق و غرب">جدایی شرق و غرب</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D8%B3%DB%8C%D8%AD%DB%8C%D8%AA_%D8%BA%D8%B1%D8%A8%DB%8C" title="مسیحیت غربی">مسیحیت غربی</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Decline_of_Christianity_in_the_Western_world&action=edit&redlink=1" class="new" title="Decline of Christianity in the Western world (صفحه وجود ندارد)">Decline</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B3%DA%A9%D9%88%D9%84%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%B3%D9%85" title="سکولاریسم">سکولاریسم</a></li></ul></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%"><a href="/wiki/%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D9%87_%D8%BA%D8%B1%D8%A8" title="فلسفه غرب">فلسفه</a></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even hlist" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D9%87_%D9%87%D9%84%D9%86%DB%8C%D8%B3%D8%AA%DB%8C" title="فلسفه هلنیستی">فلسفه هلنیستی</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Judeo-Christian_ethics&action=edit&redlink=1" class="new" title="Judeo-Christian ethics (صفحه وجود ندارد)">Judeo-Christian ethics</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D9%87_%D9%85%D8%B3%DB%8C%D8%AD%DB%8C" title="فلسفه مسیحی">فلسفه مسیحی</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D9%87_%D9%85%D8%AF%D8%B1%D8%B3%DB%8C" title="فلسفه مدرسی">فلسفه مدرسی</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AE%D8%B1%D8%AF%DA%AF%D8%B1%D8%A7%DB%8C%DB%8C" title="خردگرایی">خردگرایی</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%AC%D8%B1%D8%A8%D9%87%E2%80%8C%DA%AF%D8%B1%D8%A7%DB%8C%DB%8C" title="تجربه‌گرایی">تجربه‌گرایی</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%DA%AF%D8%B2%DB%8C%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D9%84%DB%8C%D8%B3%D9%85" title="اگزیستانسیالیسم">اگزیستانسیالیسم</a> <ul><li><a href="/wiki/%D8%A7%DA%AF%D8%B2%DB%8C%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D9%84%DB%8C%D8%B3%D9%85_%D9%85%D8%B3%DB%8C%D8%AD%DB%8C" title="اگزیستانسیالیسم مسیحی">اگزیستانسیالیسم مسیحی</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%DA%AF%D8%B1%D8%A7%DB%8C%DB%8C" title="انسان‌گرایی">انسان‌گرایی</a> <ul><li><a href="/wiki/%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%DA%AF%D8%B1%D8%A7%DB%8C%DB%8C_%D9%85%D8%B3%DB%8C%D8%AD%DB%8C" title="انسان‌گرایی مسیحی">انسان‌گرایی مسیحی</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%DA%AF%D8%B1%D8%A7%DB%8C%DB%8C_%D8%B3%DA%A9%D9%88%D9%84%D8%A7%D8%B1" title="انسان‌گرایی سکولار">انسان‌گرایی سکولار</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/%D9%84%DB%8C%D8%A8%D8%B1%D8%A7%D9%84%DB%8C%D8%B3%D9%85" title="لیبرالیسم">لیبرالیسم</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D8%AD%D8%A7%D9%81%D8%B8%D9%87%E2%80%8C%DA%A9%D8%A7%D8%B1%DB%8C" title="محافظه‌کاری">محافظه‌کاری</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B3%D9%88%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D9%84%DB%8C%D8%B3%D9%85" title="سوسیالیسم">سوسیالیسم</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D9%87_%D9%82%D8%A7%D8%B1%D9%87%E2%80%8C%D8%A7%DB%8C" title="فلسفه قاره‌ای">فلسفه قاره‌ای</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D9%87_%D8%AA%D8%AD%D9%84%DB%8C%D9%84%DB%8C" title="فلسفه تحلیلی">فلسفه تحلیلی</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B3%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D8%AE%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DA%AF%D8%B1%D8%A7%DB%8C%DB%8C" title="پساساختارگرایی">پساساختارگرایی</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%A7" title="مدارا">مدارا</a> <ul><li><a href="/wiki/%D9%BE%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D8%AF%D9%88%DA%A9%D8%B3_%D8%A8%D8%B1%D8%AF%D8%A8%D8%A7%D8%B1%DB%8C" title="پارادوکس بردباری">پارادوکس</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/%D9%86%D8%B3%D8%A8%DB%8C%E2%80%8C%DA%AF%D8%B1%D8%A7%DB%8C%DB%8C" title="نسبی‌گرایی">نسبی‌گرایی</a> <ul><li><a href="/w/index.php?title=Peritrope&action=edit&redlink=1" class="new" title="Peritrope (صفحه وجود ندارد)">Peritrope</a></li></ul></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%"><a href="/w/index.php?title=Western_religions&action=edit&redlink=1" class="new" title="Western religions (صفحه وجود ندارد)">دین</a></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd hlist" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%DB%8C%D9%87%D9%88%D8%AF%DB%8C%D8%AA" title="یهودیت">یهودیت</a> <ul><li><a href="/wiki/%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF_%DB%8C%D9%87%D9%88%D8%AF" title="فرهنگ یهود">فرهنگ</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D8%B3%DB%8C%D8%AD%DB%8C%D8%AA" title="مسیحیت">مسیحیت</a> <ul><li><a href="/wiki/%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF_%D9%85%D8%B3%DB%8C%D8%AD%DB%8C" title="فرهنگ مسیحی">فرهنگ</a> <ul><li><a href="/wiki/%D9%85%D8%B3%DB%8C%D8%AD%DB%8C%D8%AA_%D8%BA%D8%B1%D8%A8%DB%8C" title="مسیحیت غربی">غربی</a>/<a href="/wiki/%D9%85%D8%B3%DB%8C%D8%AD%DB%8C%D8%AA_%D8%B4%D8%B1%D9%82%DB%8C" title="مسیحیت شرقی">شرقی</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/%DA%A9%D9%84%DB%8C%D8%B3%D8%A7%DB%8C_%DA%A9%D8%A7%D8%AA%D9%88%D9%84%DB%8C%DA%A9" title="کلیسای کاتولیک">کلیسای کاتولیک</a> <ul><li><a href="/wiki/%DA%A9%D9%84%DB%8C%D8%B3%D8%A7%DB%8C_%D9%84%D8%A7%D8%AA%DB%8C%D9%86" title="کلیسای لاتین">کلیسای لاتین</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D8%AA%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AA%DB%8C%D8%B3%D9%85" title="پروتستانتیسم">پروتستانتیسم</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/%D9%BE%D8%A7%DA%AF%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%B3%D9%85" title="پاگانیسم">پاگانیسم</a> <ul><li><a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D8%B7%DB%8C%D8%B1_%D8%A8%D8%A7%D9%84%D8%AA%DB%8C%DA%A9" class="mw-redirect" title="اساطیر بالتیک">بالتیک</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Ancient_Celtic_religion&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ancient Celtic religion (صفحه وجود ندارد)">Celtic</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Finnish_paganism&action=edit&redlink=1" class="new" title="Finnish paganism (صفحه وجود ندارد)">Finnish</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A8%D8%AA_%D9%BE%D8%B1%D8%B3%D8%AA%DB%8C_%DA%98%D8%B1%D9%85%D9%86%DB%8C" class="mw-redirect" title="بت پرستی ژرمنی">ژرمنی</a> <ul><li><a href="/wiki/%D8%A8%D8%AA_%D9%BE%D8%B1%D8%B3%D8%AA%DB%8C_%D8%A2%D9%86%DA%AF%D9%84%D9%88%D8%B3%D8%A7%DA%A9%D8%B3%D9%88%D9%86" class="mw-redirect" title="بت پرستی آنگلوساکسون">آنگلوساکسون</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Frankish_mythology&action=edit&redlink=1" class="new" title="Frankish mythology (صفحه وجود ندارد)">Frankish</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Gothic_paganism&action=edit&redlink=1" class="new" title="Gothic paganism (صفحه وجود ندارد)">Gothic</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A8%D8%AA%E2%80%8C%D9%BE%D8%B1%D8%B3%D8%AA%DB%8C_%D9%86%D9%88%D8%B1%D8%B3" class="mw-redirect" title="بت‌پرستی نورس">بت‌پرستی نورس</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/%D8%AF%DB%8C%D9%86_%D9%87%D9%84%D9%86%DB%8C%D8%B3%D8%AA%DB%8C" title="دین هلنیستی">هلنیستی</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AF%DB%8C%D9%86_%D8%B1%D9%88%D9%85_%D8%A8%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="دین روم باستان">رومی</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%BE%DB%8C%DA%AF%D9%86%DB%8C%D8%B3%D9%85_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%88%DB%8C" class="mw-redirect" title="پیگنیسم اسلاوی">اسلاوی</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%BE%D8%A7%DA%AF%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%B3%D9%85_%D9%85%D8%AF%D8%B1%D9%86" class="mw-redirect" title="پاگانیسم مدرن">نئو</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/%D9%86%D8%AF%D8%A7%D9%86%D9%85%E2%80%8C%DA%AF%D8%B1%D8%A7%DB%8C%DB%8C" title="ندانم‌گرایی">ندانم‌گرایی</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AE%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%A7%D9%88%D8%B1%DB%8C" title="خداناباوری">خداناباوری</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%"><a href="/w/index.php?title=Western_law&action=edit&redlink=1" class="new" title="Western law (صفحه وجود ندارد)">حقوق</a></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even hlist" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D9%82%D8%A7%D9%86%D9%88%D9%86_%D8%B7%D8%A8%DB%8C%D8%B9%DB%8C" title="قانون طبیعی">قانون طبیعی</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AD%D8%A7%DA%A9%D9%85%DB%8C%D8%AA_%D9%82%D8%A7%D9%86%D9%88%D9%86" title="حاکمیت قانون">حاکمیت قانون</a> <ul><li><a href="/wiki/%D8%A8%D8%B1%D8%A7%D8%A8%D8%B1%DB%8C_%D8%AF%D8%B1_%D8%A8%D8%B1%D8%A7%D8%A8%D8%B1_%D9%82%D8%A7%D9%86%D9%88%D9%86" title="برابری در برابر قانون">برابری در برابر قانون</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D8%B4%D8%B1%D9%88%D8%B7%DB%8C%D8%AA" title="مشروطیت">مشروطیت</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AD%D9%82%D9%88%D9%82_%D8%A8%D8%B4%D8%B1" title="حقوق بشر">حقوق بشر</a> <ul><li><a href="/wiki/%D8%AD%D9%82_%D8%B2%D9%86%D8%AF%DA%AF%DB%8C" title="حق زندگی">زندگی</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A2%D8%B2%D8%A7%D8%AF%DB%8C_%D8%A7%D9%86%D8%AF%DB%8C%D8%B4%D9%87" title="آزادی اندیشه">اندیشه</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A2%D8%B2%D8%A7%D8%AF%DB%8C_%D8%A8%DB%8C%D8%A7%D9%86" title="آزادی بیان">بیان</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A2%D8%B2%D8%A7%D8%AF%DB%8C_%D8%B1%D8%B3%D8%A7%D9%86%D9%87" title="آزادی رسانه">مطبوعات</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A2%D8%B2%D8%A7%D8%AF%DB%8C_%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D8%A7%D9%86" title="آزادی ادیان">دین</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AD%D9%82_%D9%85%D8%A7%D9%84%DA%A9%DB%8C%D8%AA" title="حق مالکیت">مالکیت</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/%D8%AF%D9%85%D9%88%DA%A9%D8%B1%D8%A7%D8%B3%DB%8C" title="دموکراسی">دموکراسی</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AD%D9%82%D9%88%D9%82_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84" title="حقوق بین‌الملل">حقوق بین‌الملل</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">یکپارچه‌سازی معاصر</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd hlist" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D8%A7%D8%B1%D8%AA%D8%B4%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A2%D8%A8%DA%A9%D8%A7%D9%86%D8%B2" title="ارتش‌های آبکانز">ارتش‌های آبکانز</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D8%AA%D8%AD%D8%A7%D8%AF_%D9%BE%D8%B1%D8%AA%D8%BA%D8%A7%D9%84_%D9%88_%D8%A7%D9%86%DA%AF%D9%84%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="اتحاد پرتغال و انگلستان">اتحاد پرتغال و انگلستان</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%BE%DB%8C%D9%85%D8%A7%D9%86_%D8%A2%D9%86%D8%B2%D9%88%D8%B3" class="mw-redirect" title="پیمان آنزوس">پیمان آنزوس</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B4%D9%88%D8%B1%D8%A7%DB%8C_%D8%B4%D9%85%D8%A7%D9%84%DA%AF%D8%A7%D9%86" title="شورای شمالگان">شورای شمالگان</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A2%DA%A9%D9%88%D8%B3" title="آکوس">آکوس</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Baltic_Assembly&action=edit&redlink=1" class="new" title="Baltic Assembly (صفحه وجود ندارد)">Baltic Assembly</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A8%D9%86%D9%84%D9%88%DA%A9%D8%B3" title="بنلوکس">بنلوکس</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=British%E2%80%93Irish_Council&action=edit&redlink=1" class="new" title="British–Irish Council (صفحه وجود ندارد)">British–Irish Council</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Bucharest_Nine&action=edit&redlink=1" class="new" title="Bucharest Nine (صفحه وجود ندارد)">Bucharest Nine</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B4%D9%88%D8%B1%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%BE%D8%A7" title="شورای اروپا">شورای اروپا</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Craiova_Group&action=edit&redlink=1" class="new" title="Craiova Group (صفحه وجود ندارد)">Craiova Group</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D9%86%D8%B7%D9%82%D9%87_%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF%DB%8C_%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%BE%D8%A7" title="منطقه اقتصادی اروپا">EEA</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=European_Free_Trade_Agreement&action=edit&redlink=1" class="new" title="European Free Trade Agreement (صفحه وجود ندارد)">EFTA</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A2%DA%98%D8%A7%D9%86%D8%B3_%D9%81%D8%B6%D8%A7%DB%8C%DB%8C_%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%BE%D8%A7" title="آژانس فضایی اروپا">آژانس فضایی اروپا</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D8%AA%D8%AD%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D9%87_%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%BE%D8%A7" title="اتحادیه اروپا">EU</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D8%AA%D8%AD%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D9%87_%DA%AF%D9%85%D8%B1%DA%A9%DB%8C_%D8%A7%D8%AA%D8%AD%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D9%87_%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%BE%D8%A7" title="اتحادیه گمرکی اتحادیه اروپا">اتحادیه گمرکی اتحادیه اروپا</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D9%86%D8%B7%D9%82%D9%87_%DB%8C%D9%88%D8%B1%D9%88" title="منطقه یورو">منطقه یورو</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%BE%DB%8C%D9%85%D8%A7%D9%86_%D8%AA%D8%AC%D8%A7%D8%B1%D8%AA_%D9%88_%D9%87%D9%85%DA%A9%D8%A7%D8%B1%DB%8C_%D8%A8%D8%B1%DB%8C%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%A7_%D9%88_%D8%A7%D8%AA%D8%AD%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D9%87_%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%BE%D8%A7" title="پیمان تجارت و همکاری بریتانیا و اتحادیه اروپا">پیمان تجارت و همکاری بریتانیا و اتحادیه اروپا</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%81%D8%A7%DB%8C%D9%88_%D8%A2%DB%8C%D8%B2" title="فایو آیز">فایو آیز</a> <ul><li><a href="/wiki/%DA%AF%D8%B1%D9%88%D9%87_%D9%87%D9%81%D8%AA" title="گروه هفت">G7</a></li></ul></li> <li><a href="/w/index.php?title=Lancaster_House_Treaties&action=edit&redlink=1" class="new" title="Lancaster House Treaties (صفحه وجود ندارد)">Lancaster House Treaties</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D9%85%D8%AB%D9%84%D8%AB_%D9%84%D9%88%D8%A8%D9%84%DB%8C%D9%86&action=edit&redlink=1" class="new" title="مثلث لوبلین (صفحه وجود ندارد)">مثلث لوبلین</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%86%D8%A7%D8%AA%D9%88" title="ناتو">ناتو</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B4%D9%88%D8%B1%D8%A7%DB%8C_%D9%86%D9%88%D8%B1%D8%AF%DB%8C%DA%A9" title="شورای نوردیک">شورای نوردیک</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B3%D8%A7%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86_%D8%A7%D9%85%D9%86%DB%8C%D8%AA_%D9%88_%D9%87%D9%85%DA%A9%D8%A7%D8%B1%DB%8C_%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%BE%D8%A7" title="سازمان امنیت و همکاری اروپا">OSCE</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Pacific_Islands_Forum&action=edit&redlink=1" class="new" title="Pacific Islands Forum (صفحه وجود ندارد)">Pacific Islands Forum</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Inter-American_Treaty_of_Reciprocal_Assistance&action=edit&redlink=1" class="new" title="Inter-American Treaty of Reciprocal Assistance (صفحه وجود ندارد)">Rio Treaty</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D9%86%D8%B7%D9%82%D9%87_%D8%B4%D9%86%DA%AF%D9%86" title="منطقه شنگن">منطقه شنگن</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%A7%D8%A8%D8%B7%D9%87_%D8%AE%D8%A7%D8%B5_(%D8%A8%D8%B1%DB%8C%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%A7-%D8%A2%D9%85%D8%B1%DB%8C%DA%A9%D8%A7)" class="mw-redirect" title="رابطه خاص (بریتانیا-آمریکا)">رابطه خاص (بریتانیا-آمریکا)</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Three_Seas_Initiative&action=edit&redlink=1" class="new" title="Three Seas Initiative (صفحه وجود ندارد)">Three Seas Initiative</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AA%D9%88%D8%A7%D9%81%D9%82_%D8%A7%DB%8C%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AA_%D9%85%D8%AA%D8%AD%D8%AF%D9%87-%D9%85%DA%A9%D8%B2%DB%8C%DA%A9-%DA%A9%D8%A7%D9%86%D8%A7%D8%AF%D8%A7" title="توافق ایالات متحده-مکزیک-کانادا">USMCA</a></li> <li><a href="/wiki/%DA%AF%D8%B1%D9%88%D9%87_%D9%88%DB%8C%D8%B4%DA%AF%D8%B1%D8%A7%D8%AF" title="گروه ویشگراد">گروه ویشگراد</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=West_Nordic_Council&action=edit&redlink=1" class="new" title="West Nordic Council (صفحه وجود ندارد)">West Nordic Council</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%A9_%D8%BA%D8%B1%D8%A8" title="بلوک غرب">بلوک غرب</a></li> <li><a href="/wiki/%DA%AF%D8%B1%D9%88%D9%87_%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%BE%D8%A7%DB%8C_%D8%BA%D8%B1%D8%A8%DB%8C_%D9%88_%D8%AF%DB%8C%DA%AF%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="گروه اروپای غربی و دیگران">گروه اروپای غربی و دیگران</a></li></ul> </div></td></tr></tbody></table></div> <div class="navbox-styles"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r40355799"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39648996"></div><div role="navigation" class="navbox authority-control" aria-labelledby="داده‌های_کتابخانه‌ای_frameless&#124;text-top&#124;10px&#124;alt=ویرایش_در_ویکی‌داده&#124;link=https&#58;//www.wikidata.org/wiki/Q12554#identifiers&#124;class=noprint&#124;ویرایش_در_ویکی‌داده" style="padding:3px"><table class="nowraplinks hlist mw-collapsible autocollapse navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th scope="col" class="navbox-title" colspan="2"><div id="داده‌های_کتابخانه‌ای_frameless&#124;text-top&#124;10px&#124;alt=ویرایش_در_ویکی‌داده&#124;link=https&#58;//www.wikidata.org/wiki/Q12554#identifiers&#124;class=noprint&#124;ویرایش_در_ویکی‌داده" style="font-size:114%;margin:0 4em"><a href="/wiki/%D8%B1%D8%A7%D9%87%D9%86%D9%85%D8%A7:%D8%AF%D8%A7%D8%AF%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87%E2%80%8C%D8%A7%DB%8C" title="راهنما:داده‌های کتابخانه‌ای">داده‌های کتابخانه‌ای</a> <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q12554#identifiers" title="ویرایش در ویکی‌داده"><img alt="ویرایش در ویکی‌داده" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bf/OOjs_UI_icon_edit-rtl-progressive.svg/10px-OOjs_UI_icon_edit-rtl-progressive.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bf/OOjs_UI_icon_edit-rtl-progressive.svg/15px-OOjs_UI_icon_edit-rtl-progressive.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bf/OOjs_UI_icon_edit-rtl-progressive.svg/20px-OOjs_UI_icon_edit-rtl-progressive.svg.png 2x" data-file-width="20" data-file-height="20" /></a></div></th></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">کتابخانه‌های ملی</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://catalogue.bnf.fr/ark:/12148/cb133185191">فرانسه</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://data.bnf.fr/ark:/12148/cb133185191">(داده‌ها)</a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://d-nb.info/gnd/4129108-6">آلمان</a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://uli.nli.org.il/F/?func=find-b&local_base=NLX10&find_code=UID&request=987007533694105171">اسرائیل</a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://id.loc.gov/authorities/subjects/sh85085001">ایالات متحده آمریکا</a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://kopkatalogs.lv/F?func=direct&local_base=lnc10&doc_number=000050418&P_CON_LNG=ENG">لتونی</a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://aleph.nkp.cz/F/?func=find-c&local_base=aut&ccl_term=ica=ph126223&CON_LNG=ENG">جمهوری چک</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">نهادهای پژوهش هنری</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://kulturnav.org/8186a38a-1c8d-4d43-8c60-5ebfbdbad5e4">کولتورناو (نروژ)</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">سایر</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://id.worldcat.org/fast/1020301/">کاربرد چندوجهی اصطلاحات موضوعی</a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://catalog.archives.gov/id/10641432">بایگانی ملی (ایالات متحده)</a></li></ul> </div></td></tr></tbody></table></div> <table class="noprint navbox" style="background-color: #F9F9F9; border: 1px solid #AAA; clear: both; margin-bottom: 0.5em; margin-top: 0.5em;"> <tbody><tr> <td width="175pt"><a href="/wiki/%D8%AF%D8%B1%DA%AF%D8%A7%D9%87:%D8%AF%D8%B1%D9%88%D9%86%D9%85%D8%A7%DB%8C%D9%87/%D8%AF%D8%B1%DA%AF%D8%A7%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7" class="mw-redirect" title="درگاه:درونمایه/درگاه‌ها">درگاه‌ها</a> موارد مرتبط با این موضوع </td> <td> <table style="float: right; padding: 0px 5px;"> <tbody><tr> <td><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fd/Portal-puzzle.svg/30px-Portal-puzzle.svg.png" decoding="async" width="30" height="26" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fd/Portal-puzzle.svg/45px-Portal-puzzle.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fd/Portal-puzzle.svg/60px-Portal-puzzle.svg.png 2x" data-file-width="32" data-file-height="28" /> </td> <td width="125pt" align="right"><a href="/w/index.php?title=%D8%AF%D8%B1%DA%AF%D8%A7%D9%87:%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C&action=edit&redlink=1" class="new" title="درگاه:قرون وسطی (صفحه وجود ندارد)">درگاه قرون وسطی</a> </td></tr></tbody></table> <table style="float: right; padding: 0px 5px;"> <tbody><tr> <td><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/48/P_history.svg/30px-P_history.svg.png" decoding="async" width="30" height="27" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/48/P_history.svg/45px-P_history.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/48/P_history.svg/60px-P_history.svg.png 2x" data-file-width="400" data-file-height="360" /> </td> <td width="125pt" align="right"><a href="/wiki/%D8%AF%D8%B1%DA%AF%D8%A7%D9%87:%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE" title="درگاه:تاریخ">درگاه تاریخ</a> </td></tr></tbody></table> <table style="float: right; padding: 0px 5px;"> <tbody><tr> <td><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3b/Europe_green_light.png/30px-Europe_green_light.png" decoding="async" width="30" height="26" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3b/Europe_green_light.png/45px-Europe_green_light.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3b/Europe_green_light.png/60px-Europe_green_light.png 2x" data-file-width="260" data-file-height="226" /> </td> <td width="125pt" align="right"><a href="/wiki/%D8%AF%D8%B1%DA%AF%D8%A7%D9%87:%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%BE%D8%A7" title="درگاه:اروپا">درگاه اروپا</a> </td></tr></tbody></table> <table style="float: right; padding: 0px 5px;"> <tbody><tr> <td><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/50/Bluetank.png/30px-Bluetank.png" decoding="async" width="30" height="18" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/50/Bluetank.png/45px-Bluetank.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/50/Bluetank.png/60px-Bluetank.png 2x" data-file-width="400" data-file-height="237" /> </td> <td width="125pt" align="right"><a href="/wiki/%D8%AF%D8%B1%DA%AF%D8%A7%D9%87:%D8%AC%D9%86%DA%AF" title="درگاه:جنگ">درگاه جنگ</a> </td></tr></tbody></table> </td></tr> <tr> <td colspan="2"><hr /> </td></tr> <tr> <td width="175pt">خارج از ویکی‌پدیا بیشتر ببینید <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%A7:%D9%BE%D8%B1%D9%88%DA%98%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%87%D8%B1_%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%85%D8%AF%DB%8C%D8%A7" title="ویکی‌پدیا:پروژه‌های خواهر ویکی‌مدیا">پروژه‌های خواهر</a> </td> <td> <table style="float: right; padding: 0px 5px;"> <tbody><tr> <td><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/22px-Commons-logo.svg.png" decoding="async" width="22" height="30" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/33px-Commons-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/45px-Commons-logo.svg.png 2x" data-file-width="1024" data-file-height="1376" /> </td> <td width="125pt" align="right"><a class="external text" href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Special:Search/%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C">تصویرها و رسانه‌ها</a> از ویکی‌انبار </td></tr></tbody></table> <table style="float: right; padding: 0px 5px;"> <tbody><tr> <td><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Wikiquote-logo.svg/25px-Wikiquote-logo.svg.png" decoding="async" width="25" height="30" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Wikiquote-logo.svg/38px-Wikiquote-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Wikiquote-logo.svg/51px-Wikiquote-logo.svg.png 2x" data-file-width="300" data-file-height="355" /> </td> <td width="125pt" align="right"><a class="external text" href="https://fa.wikiquote.org/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D8%AC%D8%B3%D8%AA%D8%AC%D9%88/%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C">گفتاوردها</a> از ویکی‌گفتاورد </td></tr></tbody></table> <table style="float: right; padding: 0px 5px;"> <tbody><tr> <td><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4c/Wikisource-logo.svg/29px-Wikisource-logo.svg.png" decoding="async" width="29" height="30" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4c/Wikisource-logo.svg/43px-Wikisource-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4c/Wikisource-logo.svg/57px-Wikisource-logo.svg.png 2x" data-file-width="410" data-file-height="430" /> </td> <td width="125pt" align="right"><a class="external text" href="https://fa.wikisource.org/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D8%AC%D8%B3%D8%AA%D8%AC%D9%88/%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C">متون</a> از ویکی‌نبشته </td></tr></tbody></table> </td></tr></tbody></table>    </div><noscript><img src="https://login.wikimedia.org/wiki/Special:CentralAutoLogin/start?type=1x1&useformat=desktop" alt="" width="1" height="1" style="border: none; position: absolute;"></noscript> <div class="printfooter" data-nosnippet="">برگرفته از «<a dir="ltr" href="https://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=قرون_وسطی&oldid=40496002">https://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=قرون_وسطی&oldid=40496002</a>»</div></div> <div id="catlinks" class="catlinks" data-mw="interface"><div id="mw-normal-catlinks" class="mw-normal-catlinks"><a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D8%B1%D8%AF%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7" title="ویژه:رده‌ها">رده‌ها</a>: <ul><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%BE%D8%A7_%D8%AF%D8%B1_%D8%B3%D8%AF%D9%87_%DB%B1%DB%B0_(%D9%85%DB%8C%D9%84%D8%A7%D8%AF%DB%8C)" title="رده:اروپا در سده ۱۰ (میلادی)">اروپا در سده ۱۰ (میلادی)</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%BE%D8%A7_%D8%AF%D8%B1_%D8%B3%D8%AF%D9%87_%DB%B1%DB%B1_(%D9%85%DB%8C%D9%84%D8%A7%D8%AF%DB%8C)" title="رده:اروپا در سده ۱۱ (میلادی)">اروپا در سده ۱۱ (میلادی)</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%BE%D8%A7_%D8%AF%D8%B1_%D8%B3%D8%AF%D9%87_%DB%B1%DB%B2_(%D9%85%DB%8C%D9%84%D8%A7%D8%AF%DB%8C)" title="رده:اروپا در سده ۱۲ (میلادی)">اروپا در سده ۱۲ (میلادی)</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%BE%D8%A7_%D8%AF%D8%B1_%D8%B3%D8%AF%D9%87_%DB%B1%DB%B3_(%D9%85%DB%8C%D9%84%D8%A7%D8%AF%DB%8C)" title="رده:اروپا در سده ۱۳ (میلادی)">اروپا در سده ۱۳ (میلادی)</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%BE%D8%A7_%D8%AF%D8%B1_%D8%B3%D8%AF%D9%87_%DB%B1%DB%B4_(%D9%85%DB%8C%D9%84%D8%A7%D8%AF%DB%8C)" title="رده:اروپا در سده ۱۴ (میلادی)">اروپا در سده ۱۴ (میلادی)</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%BE%D8%A7_%D8%AF%D8%B1_%D8%B3%D8%AF%D9%87_%DB%B1%DB%B5_(%D9%85%DB%8C%D9%84%D8%A7%D8%AF%DB%8C)" title="رده:اروپا در سده ۱۵ (میلادی)">اروپا در سده ۱۵ (میلادی)</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%BE%D8%A7_%D8%AF%D8%B1_%D8%B3%D8%AF%D9%87_%DB%B5_(%D9%85%DB%8C%D9%84%D8%A7%D8%AF%DB%8C)" title="رده:اروپا در سده ۵ (میلادی)">اروپا در سده ۵ (میلادی)</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%BE%D8%A7_%D8%AF%D8%B1_%D8%B3%D8%AF%D9%87_%DB%B6_(%D9%85%DB%8C%D9%84%D8%A7%D8%AF%DB%8C)" title="رده:اروپا در سده ۶ (میلادی)">اروپا در سده ۶ (میلادی)</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%BE%D8%A7_%D8%AF%D8%B1_%D8%B3%D8%AF%D9%87_%DB%B7_(%D9%85%DB%8C%D9%84%D8%A7%D8%AF%DB%8C)" title="رده:اروپا در سده ۷ (میلادی)">اروپا در سده ۷ (میلادی)</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%BE%D8%A7_%D8%AF%D8%B1_%D8%B3%D8%AF%D9%87_%DB%B8_(%D9%85%DB%8C%D9%84%D8%A7%D8%AF%DB%8C)" title="رده:اروپا در سده ۸ (میلادی)">اروپا در سده ۸ (میلادی)</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%BE%D8%A7_%D8%AF%D8%B1_%D8%B3%D8%AF%D9%87_%DB%B9_(%D9%85%DB%8C%D9%84%D8%A7%D8%AF%DB%8C)" title="رده:اروپا در سده ۹ (میلادی)">اروپا در سده ۹ (میلادی)</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%86_%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" title="رده:زنان قرون وسطی">زنان قرون وسطی</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D8%B3%D8%AF%D9%87_%DB%B5_(%D9%85%DB%8C%D9%84%D8%A7%D8%AF%DB%8C)" title="رده:سده ۵ (میلادی)">سده ۵ (میلادی)</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" title="رده:قرون وسطی">قرون وسطی</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%85%D8%B3%DB%8C%D8%AD%DB%8C%E2%80%8C%D8%B3%D8%A7%D8%B2%DB%8C" title="رده:مسیحی‌سازی">مسیحی‌سازی</a></li></ul></div><div id="mw-hidden-catlinks" class="mw-hidden-catlinks mw-hidden-cats-hidden">رده‌های پنهان: <ul><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C%DB%8C_%DA%A9%D9%87_%D8%AA%D8%AC%D9%85%DB%8C%D8%B9_%D8%A7%D8%B1%D8%AC%D8%A7%D8%B9_%D8%AF%D8%B1_%D8%A2%D9%86%E2%80%8C%D9%87%D8%A7_%D9%85%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B9_%D8%A7%D8%B3%D8%AA" title="رده:مقاله‌هایی که تجمیع ارجاع در آن‌ها ممنوع است">مقاله‌هایی که تجمیع ارجاع در آن‌ها ممنوع است</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%87%D9%85%D9%87_%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%A7%DB%8C_%D8%B9%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D8%AA%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A8%D8%AF%D9%88%D9%86_%D9%85%D9%86%D8%A8%D8%B9" title="رده:همه مقاله‌های دارای عبارت‌های بدون منبع">همه مقاله‌های دارای عبارت‌های بدون منبع</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%86%DB%8C%D8%A7%D8%B2%D9%85%D9%86%D8%AF_%D8%B1%D9%88%D8%B4%D9%86%E2%80%8C%D8%B3%D8%A7%D8%B2%DB%8C_%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%A7" title="رده:مقاله‌های نیازمند روشن‌سازی ویکی‌پدیا">مقاله‌های نیازمند روشن‌سازی ویکی‌پدیا</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%87%D9%85%D9%87_%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C%DB%8C_%DA%A9%D9%87_%D8%A8%D8%A7_%D9%88%D8%A7%DA%98%DA%AF%D8%A7%D9%86_%D8%B7%D9%81%D8%B1%D9%87%E2%80%8C%D8%A2%D9%85%DB%8C%D8%B2_%D9%85%D8%B4%D8%AE%D8%B5_%D9%86%D8%B4%D8%A7%D9%86%D9%87%E2%80%8C%DA%AF%D8%B0%D8%A7%D8%B1%DB%8C_%D8%B4%D8%AF%D9%87%E2%80%8C%D8%A7%D9%86%D8%AF" title="رده:همه مقاله‌هایی که با واژگان طفره‌آمیز مشخص نشانه‌گذاری شده‌اند">همه مقاله‌هایی که با واژگان طفره‌آمیز مشخص نشانه‌گذاری شده‌اند</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%D9%84%D9%81%D8%A7%D8%B8_%D8%B7%D9%81%D8%B1%D9%87%E2%80%8C%D8%A2%D9%85%DB%8C%D8%B2_%D9%85%D8%B4%D8%AE%D8%B5" title="رده:مقاله‌های دارای الفاظ طفره‌آمیز مشخص">مقاله‌های دارای الفاظ طفره‌آمیز مشخص</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%B3%D8%B1%D9%86%D9%88%DB%8C%D8%B3_%D8%A8%D8%A7_%D8%B5%D9%81%D8%AD%D9%87_%D9%87%D8%AF%D9%81_%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%88%D8%AC%D9%88%D8%AF" title="رده:مقاله‌های دارای الگوهای سرنویس با صفحه هدف ناموجود">مقاله‌های دارای الگوهای سرنویس با صفحه هدف ناموجود</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%86%DA%AF%D9%87%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C_CS1:_%D9%85%D9%88%D9%82%D8%B9%DB%8C%D8%AA" title="رده:نگهداری CS1: موقعیت">نگهداری CS1: موقعیت</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%A7%DB%8C_%D9%BE%DB%8C%D9%88%D9%86%D8%AF_%D8%A8%D8%A7_%D9%85%DB%8C%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C" title="رده:مقاله‌های دارای پیوند با میان‌ویکی">مقاله‌های دارای پیوند با میان‌ویکی</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%A7_%D9%87%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%87_%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_BNF" title="رده:مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های BNF">مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های BNF</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%A7_%D9%87%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%87_%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_GND" title="رده:مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های GND">مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های GND</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%A7_%D9%87%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%87_%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_J9U" title="رده:مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های J9U">مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های J9U</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%A7_%D9%87%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%87_%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_LCCN" title="رده:مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های LCCN">مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های LCCN</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%A7_%D9%87%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%87_%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_LNB" title="رده:مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های LNB">مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های LNB</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%A7_%D9%87%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%87_%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_NKC" title="رده:مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های NKC">مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های NKC</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%A7_%D9%87%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%87_%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_KULTURNAV" title="رده:مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های KULTURNAV">مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های KULTURNAV</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%A7_%D9%87%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%87_%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_FAST" title="رده:مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های FAST">مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های FAST</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%A7_%D9%87%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%87_%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_NARA" title="رده:مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های NARA">مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های NARA</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D8%B5%D9%81%D8%AD%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%AD%D8%A7%D9%88%DB%8C_%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88%DB%8C_%D8%BA%DB%8C%D8%B1_%D8%A8%D9%88%D9%85%DB%8C" title="رده:صفحه‌های حاوی الگوی غیر بومی">صفحه‌های حاوی الگوی غیر بومی</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%87%D9%85%D9%87_%D8%B5%D9%81%D8%AD%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%86%DB%8C%D8%A7%D8%B2%D9%85%D9%86%D8%AF_%D8%AA%D9%85%DB%8C%D8%B2%DA%A9%D8%A7%D8%B1%DB%8C" title="رده:همه صفحه‌های نیازمند تمیزکاری">همه صفحه‌های نیازمند تمیزکاری</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D8%B5%D9%81%D8%AD%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C%DB%8C_%DA%A9%D9%87_%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%AA_%D9%86%D9%85%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%B0%DB%8C%D8%B1%D9%86%D8%AF" title="رده:صفحه‌هایی که ربات نمی‌پذیرند">صفحه‌هایی که ربات نمی‌پذیرند</a></li></ul></div></div> </div> </main> </div> <div class="mw-footer-container"> <footer id="footer" class="mw-footer" > <ul id="footer-info"> <li id="footer-info-lastmod"> این صفحه آخرین‌بار در ۲۱ اکتبر ۲۰۲۴ ساعت ۲۱:۳۱ ویرایش شده است.</li> <li id="footer-info-copyright">همهٔ نوشته‌ها تحت <a rel="nofollow" class="external text" href="//creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.ar">مجوز Creative Commons Attribution/Share-Alike</a> در دسترس است؛ برای جزئیات بیشتر <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Terms_of_Use">شرایط استفاده</a> را بخوانید. ویکی‌پدیا® علامتی تجاری متعلق به سازمان غیرانتفاعی <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.wikimediafoundation.org/">بنیاد ویکی‌مدیا</a> است. </li> </ul> <ul id="footer-places"> <li id="footer-places-privacy"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy">سیاست حفظ حریم خصوصی</a></li> <li id="footer-places-about"><a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%A7:%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87">دربارهٔ ویکی‌پدیا</a></li> <li id="footer-places-disclaimers"><a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%A7:%D8%AA%DA%A9%D8%B0%DB%8C%D8%A8%E2%80%8C%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87%D9%94_%D8%B9%D9%85%D9%88%D9%85%DB%8C">تکذیب‌نامه‌ها</a></li> <li id="footer-places-wm-codeofconduct"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct">آیین‌نامه رفتاری</a></li> <li id="footer-places-developers"><a href="https://www.mediawiki.org/wiki/How_to_contribute/fa?uselang=fa">توسعه‌دهندگان</a></li> <li id="footer-places-statslink"><a href="https://stats.wikimedia.org/#/fa.wikipedia.org">آمار</a></li> <li id="footer-places-cookiestatement"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Cookie_statement">بیانیهٔ کوکی</a></li> <li id="footer-places-mobileview"><a href="//fa.m.wikipedia.org/w/index.php?title=%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C&mobileaction=toggle_view_mobile" class="noprint stopMobileRedirectToggle">نمای موبایل</a></li> </ul> <ul id="footer-icons" class="noprint"> <li id="footer-copyrightico"><a href="https://wikimediafoundation.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/static/images/footer/wikimedia-button.svg" width="84" height="29" alt="Wikimedia Foundation" loading="lazy"></a></li> <li id="footer-poweredbyico"><a href="https://www.mediawiki.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/w/resources/assets/poweredby_mediawiki.svg" alt="Powered by MediaWiki" width="88" height="31" loading="lazy"></a></li> </ul> </footer> </div> </div> </div> <div class="vector-settings" id="p-dock-bottom"> <ul></ul> </div><script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.config.set({"wgHostname":"mw-web.codfw.main-79d9bc49cc-gg6vs","wgBackendResponseTime":224,"wgPageParseReport":{"limitreport":{"cputime":"2.471","walltime":"3.056","ppvisitednodes":{"value":12588,"limit":1000000},"postexpandincludesize":{"value":330017,"limit":2097152},"templateargumentsize":{"value":17784,"limit":2097152},"expansiondepth":{"value":29,"limit":100},"expensivefunctioncount":{"value":81,"limit":500},"unstrip-depth":{"value":1,"limit":20},"unstrip-size":{"value":371222,"limit":5000000},"entityaccesscount":{"value":1,"limit":400},"timingprofile":["100.00% 2297.352 1 -total"," 33.90% 778.786 66 الگو:Cite_book"," 10.84% 248.928 21 الگو:Cite_encyclopedia"," 8.22% 188.926 2 الگو:پانویس"," 6.21% 142.641 8 الگو:Cite_journal"," 5.65% 129.854 5 الگو:Navbox"," 4.69% 107.703 1 الگو:مدرک"," 4.46% 102.404 1 الگو:ثابت"," 4.41% 101.215 17 الگو:Main"," 4.13% 94.872 4 الگو:گرداننده_رده"]},"scribunto":{"limitreport-timeusage":{"value":"1.502","limit":"10.000"},"limitreport-memusage":{"value":8264010,"limit":52428800},"limitreport-profile":[["MediaWiki\\Extension\\Scribunto\\Engines\\LuaSandbox\\LuaSandboxCallback::gsub","620","38.8"],["MediaWiki\\Extension\\Scribunto\\Engines\\LuaSandbox\\LuaSandboxCallback::match","360","22.5"],["?","160","10.0"],["MediaWiki\\Extension\\Scribunto\\Engines\\LuaSandbox\\LuaSandboxCallback::callParserFunction","120","7.5"],["recursiveClone \u003CmwInit.lua:45\u003E","60","3.8"],["dataWrapper \u003Cmw.lua:672\u003E","60","3.8"],["MediaWiki\\Extension\\Scribunto\\Engines\\LuaSandbox\\LuaSandboxCallback::getExpandedArgument","40","2.5"],["MediaWiki\\Extension\\Scribunto\\Engines\\LuaSandbox\\LuaSandboxCallback::find","40","2.5"],["date","20","1.2"],["MediaWiki\\Extension\\Scribunto\\Engines\\LuaSandbox\\LuaSandboxCallback::sub","20","1.2"],["[others]","100","6.2"]]},"cachereport":{"origin":"mw-web.codfw.main-69bc8479c8-kp2fd","timestamp":"20241202105243","ttl":2592000,"transientcontent":false}}});});</script> <script type="application/ld+json">{"@context":"https:\/\/schema.org","@type":"Article","name":"\u0642\u0631\u0648\u0646 \u0648\u0633\u0637\u06cc","url":"https:\/\/fa.wikipedia.org\/wiki\/%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C","sameAs":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q12554","mainEntity":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q12554","author":{"@type":"Organization","name":"\u0645\u0634\u0627\u0631\u06a9\u062a\u200c\u06a9\u0646\u0646\u062f\u06af\u0627\u0646 \u067e\u0631\u0648\u0698\u0647\u0654 \u0648\u06cc\u06a9\u06cc\u200c\u0645\u062f\u06cc\u0627"},"publisher":{"@type":"Organization","name":"Wikimedia Foundation, Inc.","logo":{"@type":"ImageObject","url":"https:\/\/www.wikimedia.org\/static\/images\/wmf-hor-googpub.png"}},"datePublished":"2006-01-18T06:19:46Z","dateModified":"2024-10-21T21:31:41Z","image":"https:\/\/upload.wikimedia.org\/wikipedia\/commons\/0\/0a\/JuengeresMathildenkreuz.jpg","headline":"\u062f\u0648\u0631\u0647\u200c\u0627\u06cc \u0627\u0632 \u062a\u0627\u0631\u06cc\u062e \u0627\u0631\u0648\u067e\u0627 \u0642\u0628\u0644 \u0627\u0632 \u0631\u0646\u0633\u0627\u0646\u0633 \u0628\u0627 \u0642\u062f\u0631\u062a \u06a9\u0644\u06cc\u0633\u0627"}</script> </body> </html>