CINXE.COM
Fossile — Wikipédia
<!DOCTYPE html> <html class="client-nojs vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-sticky-header-enabled vector-toc-available" lang="fr" dir="ltr"> <head> <meta charset="UTF-8"> <title>Fossile — Wikipédia</title> <script>(function(){var className="client-js vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-sticky-header-enabled vector-toc-available";var cookie=document.cookie.match(/(?:^|; )frwikimwclientpreferences=([^;]+)/);if(cookie){cookie[1].split('%2C').forEach(function(pref){className=className.replace(new RegExp('(^| )'+pref.replace(/-clientpref-\w+$|[^\w-]+/g,'')+'-clientpref-\\w+( |$)'),'$1'+pref+'$2');});}document.documentElement.className=className;}());RLCONF={"wgBreakFrames":false,"wgSeparatorTransformTable":[",\t."," \t,"],"wgDigitTransformTable":["",""],"wgDefaultDateFormat":"dmy", "wgMonthNames":["","janvier","février","mars","avril","mai","juin","juillet","août","septembre","octobre","novembre","décembre"],"wgRequestId":"b15915ec-8763-4a65-b654-f9a987d69dad","wgCanonicalNamespace":"","wgCanonicalSpecialPageName":false,"wgNamespaceNumber":0,"wgPageName":"Fossile","wgTitle":"Fossile","wgCurRevisionId":220852230,"wgRevisionId":220852230,"wgArticleId":34598,"wgIsArticle":true,"wgIsRedirect":false,"wgAction":"view","wgUserName":null,"wgUserGroups":["*"],"wgCategories":["Article contenant un appel à traduction en anglais","Article à référence nécessaire","Catégorie Commons avec lien local identique sur Wikidata","Article de Wikipédia avec notice d'autorité","Page utilisant P1417","Page utilisant P7685","Page utilisant P8313","Page utilisant P6010","Page utilisant P4613","Page utilisant P1296","Page utilisant P6058","Page utilisant P7688","Page utilisant P4342","Page utilisant P3219","Page utilisant P7695","Page pointant vers des bases externes", "Page pointant vers des dictionnaires ou encyclopédies généralistes","Page utilisant P486","Page pointant vers des bases relatives à la santé","Page utilisant P9346","Page pointant vers des bases relatives à l'audiovisuel","Portail:Préhistoire/Articles liés","Portail:Paléontologie/Articles liés","Projet:Biologie/Pages liées","Portail:Origine et évolution du vivant/Articles liés","Portail:Biologie/Articles liés","Portail:Sciences/Articles liés","Portail:Sciences de la Terre et de l'Univers/Articles liés","Portail:Géologie/Articles liés","Article de qualité en asturien","Article de qualité en espagnol","Fossile","Paléontologie","Concept ou hypothèse paléontologique"],"wgPageViewLanguage":"fr","wgPageContentLanguage":"fr","wgPageContentModel":"wikitext","wgRelevantPageName":"Fossile","wgRelevantArticleId":34598,"wgIsProbablyEditable":true,"wgRelevantPageIsProbablyEditable":true,"wgRestrictionEdit":[],"wgRestrictionMove":[],"wgNoticeProject":"wikipedia", "wgCiteReferencePreviewsActive":true,"wgMediaViewerOnClick":true,"wgMediaViewerEnabledByDefault":true,"wgPopupsFlags":0,"wgVisualEditor":{"pageLanguageCode":"fr","pageLanguageDir":"ltr","pageVariantFallbacks":"fr"},"wgMFDisplayWikibaseDescriptions":{"search":true,"watchlist":true,"tagline":true,"nearby":true},"wgWMESchemaEditAttemptStepOversample":false,"wgWMEPageLength":80000,"wgEditSubmitButtonLabelPublish":true,"wgULSPosition":"interlanguage","wgULSisCompactLinksEnabled":false,"wgVector2022LanguageInHeader":true,"wgULSisLanguageSelectorEmpty":false,"wgWikibaseItemId":"Q40614","wgCheckUserClientHintsHeadersJsApi":["brands","architecture","bitness","fullVersionList","mobile","model","platform","platformVersion"],"GEHomepageSuggestedEditsEnableTopics":true,"wgGETopicsMatchModeEnabled":false,"wgGEStructuredTaskRejectionReasonTextInputEnabled":false,"wgGELevelingUpEnabledForUser":false};RLSTATE={"ext.globalCssJs.user.styles":"ready","site.styles":"ready","user.styles":"ready", "ext.globalCssJs.user":"ready","user":"ready","user.options":"loading","ext.cite.styles":"ready","ext.math.styles":"ready","skins.vector.search.codex.styles":"ready","skins.vector.styles":"ready","skins.vector.icons":"ready","ext.wikimediamessages.styles":"ready","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript":"ready","ext.uls.interlanguage":"ready","wikibase.client.init":"ready","ext.wikimediaBadges":"ready"};RLPAGEMODULES=["ext.cite.ux-enhancements","mediawiki.page.media","site","mediawiki.page.ready","mediawiki.toc","skins.vector.js","ext.centralNotice.geoIP","ext.centralNotice.startUp","ext.gadget.ArchiveLinks","ext.gadget.Wdsearch","ext.urlShortener.toolbar","ext.centralauth.centralautologin","mmv.bootstrap","ext.popups","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.init","ext.visualEditor.targetLoader","ext.echo.centralauth","ext.eventLogging","ext.wikimediaEvents","ext.navigationTiming","ext.uls.interface","ext.cx.eventlogging.campaigns","ext.cx.uls.quick.actions", "wikibase.client.vector-2022","ext.checkUser.clientHints","ext.growthExperiments.SuggestedEditSession"];</script> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.loader.impl(function(){return["user.options@12s5i",function($,jQuery,require,module){mw.user.tokens.set({"patrolToken":"+\\","watchToken":"+\\","csrfToken":"+\\"}); }];});});</script> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=fr&modules=ext.cite.styles%7Cext.math.styles%7Cext.uls.interlanguage%7Cext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript%7Cext.wikimediaBadges%7Cext.wikimediamessages.styles%7Cskins.vector.icons%2Cstyles%7Cskins.vector.search.codex.styles%7Cwikibase.client.init&only=styles&skin=vector-2022"> <script async="" src="/w/load.php?lang=fr&modules=startup&only=scripts&raw=1&skin=vector-2022"></script> <meta name="ResourceLoaderDynamicStyles" content=""> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=fr&modules=site.styles&only=styles&skin=vector-2022"> <meta name="generator" content="MediaWiki 1.44.0-wmf.16"> <meta name="referrer" content="origin"> <meta name="referrer" content="origin-when-cross-origin"> <meta name="robots" content="max-image-preview:standard"> <meta name="format-detection" content="telephone=no"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/78/Whale_2261-2263mod.jpg/1200px-Whale_2261-2263mod.jpg"> <meta property="og:image:width" content="1200"> <meta property="og:image:height" content="725"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/78/Whale_2261-2263mod.jpg/800px-Whale_2261-2263mod.jpg"> <meta property="og:image:width" content="800"> <meta property="og:image:height" content="484"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/78/Whale_2261-2263mod.jpg/640px-Whale_2261-2263mod.jpg"> <meta property="og:image:width" content="640"> <meta property="og:image:height" content="387"> <meta name="viewport" content="width=1120"> <meta property="og:title" content="Fossile — Wikipédia"> <meta property="og:type" content="website"> <link rel="preconnect" href="//upload.wikimedia.org"> <link rel="alternate" media="only screen and (max-width: 640px)" href="//fr.m.wikipedia.org/wiki/Fossile"> <link rel="alternate" type="application/x-wiki" title="Modifier" href="/w/index.php?title=Fossile&action=edit"> <link rel="apple-touch-icon" href="/static/apple-touch/wikipedia.png"> <link rel="icon" href="/static/favicon/wikipedia.ico"> <link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/w/rest.php/v1/search" title="Wikipédia (fr)"> <link rel="EditURI" type="application/rsd+xml" href="//fr.wikipedia.org/w/api.php?action=rsd"> <link rel="canonical" href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Fossile"> <link rel="license" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.fr"> <link rel="alternate" type="application/atom+xml" title="Flux Atom de Wikipédia" href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:Modifications_r%C3%A9centes&feed=atom"> <link rel="dns-prefetch" href="//meta.wikimedia.org" /> <link rel="dns-prefetch" href="login.wikimedia.org"> </head> <body class="skin--responsive skin-vector skin-vector-search-vue mediawiki ltr sitedir-ltr mw-hide-empty-elt ns-0 ns-subject mw-editable page-Fossile rootpage-Fossile skin-vector-2022 action-view"><a class="mw-jump-link" href="#bodyContent">Aller au contenu</a> <div class="vector-header-container"> <header class="vector-header mw-header"> <div class="vector-header-start"> <nav class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Site"> <div id="vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown vector-main-menu-dropdown vector-button-flush-left vector-button-flush-right" title="Menu principal" > <input type="checkbox" id="vector-main-menu-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Menu principal" > <label id="vector-main-menu-dropdown-label" for="vector-main-menu-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-menu mw-ui-icon-wikimedia-menu"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Menu principal</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-main-menu-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-main-menu" class="vector-main-menu vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-main-menu-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="main-menu-pinned" data-pinnable-element-id="vector-main-menu" data-pinned-container-id="vector-main-menu-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-main-menu-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Menu principal</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.pin">déplacer vers la barre latérale</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.unpin">masquer</button> </div> <div id="p-navigation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation" > <div class="vector-menu-heading"> Navigation </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-mainpage-description" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Accueil_principal" title="Accueil général [z]" accesskey="z"><span>Accueil</span></a></li><li id="n-thema" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Portail:Accueil"><span>Portails thématiques</span></a></li><li id="n-randompage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Page_au_hasard" title="Affiche un article au hasard [x]" accesskey="x"><span>Article au hasard</span></a></li><li id="n-contact" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Contact"><span>Contact</span></a></li><li id="n-specialpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Pages_sp%C3%A9ciales"><span>Pages spéciales</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-Contribuer" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-Contribuer" > <div class="vector-menu-heading"> Contribuer </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-aboutwp" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Aide:D%C3%A9buter"><span>Débuter sur Wikipédia</span></a></li><li id="n-help" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Aide:Accueil" title="Accès à l’aide"><span>Aide</span></a></li><li id="n-portal" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Accueil_de_la_communaut%C3%A9" title="À propos du projet, ce que vous pouvez faire, où trouver les informations"><span>Communauté</span></a></li><li id="n-recentchanges" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Modifications_r%C3%A9centes" title="Liste des modifications récentes sur le wiki [r]" accesskey="r"><span>Modifications récentes</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> <a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Accueil_principal" class="mw-logo"> <img class="mw-logo-icon" src="/static/images/icons/wikipedia.png" alt="" aria-hidden="true" height="50" width="50"> <span class="mw-logo-container skin-invert"> <img class="mw-logo-wordmark" alt="Wikipédia" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-wordmark-fr.svg" style="width: 7.4375em; height: 1.125em;"> <img class="mw-logo-tagline" alt="l'encyclopédie libre" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-tagline-fr.svg" width="120" height="13" style="width: 7.5em; height: 0.8125em;"> </span> </a> </div> <div class="vector-header-end"> <div id="p-search" role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-collapses vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box-auto-expand-width vector-search-box"> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Recherche" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only search-toggle" title="Rechercher sur Wikipédia [f]" accesskey="f"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>Rechercher</span> </a> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail cdx-typeahead-search--auto-expand-width"> <form action="/w/index.php" id="searchform" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div id="simpleSearch" class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Rechercher sur Wikipédia" aria-label="Rechercher sur Wikipédia" autocapitalize="sentences" title="Rechercher sur Wikipédia [f]" accesskey="f" id="searchInput" > <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="Spécial:Recherche"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Rechercher</button> </form> </div> </div> </div> <nav class="vector-user-links vector-user-links-wide" aria-label="Outils personnels"> <div class="vector-user-links-main"> <div id="p-vector-user-menu-preferences" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-userpage" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Apparence"> <div id="vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown " title="Modifier l'apparence de la taille, de la largeur et de la couleur de la police de la page" > <input type="checkbox" id="vector-appearance-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Apparence" > <label id="vector-appearance-dropdown-label" for="vector-appearance-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-appearance mw-ui-icon-wikimedia-appearance"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Apparence</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-appearance-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div id="p-vector-user-menu-notifications" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-overflow" class="vector-menu mw-portlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="https://donate.wikimedia.org/?wmf_source=donate&wmf_medium=sidebar&wmf_campaign=fr.wikipedia.org&uselang=fr" class=""><span>Faire un don</span></a> </li> <li id="pt-createaccount-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:Cr%C3%A9er_un_compte&returnto=Fossile" title="Nous vous encourageons à créer un compte utilisateur et vous connecter ; ce n’est cependant pas obligatoire." class=""><span>Créer un compte</span></a> </li> <li id="pt-login-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:Connexion&returnto=Fossile" title="Nous vous encourageons à vous connecter ; ce n’est cependant pas obligatoire. [o]" accesskey="o" class=""><span>Se connecter</span></a> </li> </ul> </div> </div> </div> <div id="vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown vector-user-menu vector-button-flush-right vector-user-menu-logged-out" title="Plus d’options" > <input type="checkbox" id="vector-user-links-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Outils personnels" > <label id="vector-user-links-dropdown-label" for="vector-user-links-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-ellipsis mw-ui-icon-wikimedia-ellipsis"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Outils personnels</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-personal" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-personal user-links-collapsible-item" title="Menu utilisateur" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="https://donate.wikimedia.org/?wmf_source=donate&wmf_medium=sidebar&wmf_campaign=fr.wikipedia.org&uselang=fr"><span>Faire un don</span></a></li><li id="pt-createaccount" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:Cr%C3%A9er_un_compte&returnto=Fossile" title="Nous vous encourageons à créer un compte utilisateur et vous connecter ; ce n’est cependant pas obligatoire."><span class="vector-icon mw-ui-icon-userAdd mw-ui-icon-wikimedia-userAdd"></span> <span>Créer un compte</span></a></li><li id="pt-login" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:Connexion&returnto=Fossile" title="Nous vous encourageons à vous connecter ; ce n’est cependant pas obligatoire. [o]" accesskey="o"><span class="vector-icon mw-ui-icon-logIn mw-ui-icon-wikimedia-logIn"></span> <span>Se connecter</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-user-menu-anon-editor" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-user-menu-anon-editor" > <div class="vector-menu-heading"> Pages pour les contributeurs déconnectés <a href="/wiki/Aide:Premiers_pas" aria-label="En savoir plus sur la contribution"><span>en savoir plus</span></a> </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-anoncontribs" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Mes_contributions" title="Une liste des modifications effectuées depuis cette adresse IP [y]" accesskey="y"><span>Contributions</span></a></li><li id="pt-anontalk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Mes_discussions" title="La page de discussion pour les contributions depuis cette adresse IP [n]" accesskey="n"><span>Discussion</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </header> </div> <div class="mw-page-container"> <div class="mw-page-container-inner"> <div class="vector-sitenotice-container"> <div id="siteNotice"><!-- CentralNotice --></div> </div> <div class="vector-column-start"> <div class="vector-main-menu-container"> <div id="mw-navigation"> <nav id="mw-panel" class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Site"> <div id="vector-main-menu-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> </div> </div> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav id="mw-panel-toc" aria-label="Sommaire" data-event-name="ui.sidebar-toc" class="mw-table-of-contents-container vector-toc-landmark"> <div id="vector-toc-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-toc" class="vector-toc vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-toc-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="toc-pinned" data-pinnable-element-id="vector-toc" > <h2 class="vector-pinnable-header-label">Sommaire</h2> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.pin">déplacer vers la barre latérale</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.unpin">masquer</button> </div> <ul class="vector-toc-contents" id="mw-panel-toc-list"> <li id="toc-mw-content-text" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a href="#" class="vector-toc-link"> <div class="vector-toc-text">Début</div> </a> </li> <li id="toc-Éléments_historiques" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Éléments_historiques"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1</span> <span>Éléments historiques</span> </div> </a> <ul id="toc-Éléments_historiques-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Localisation_des_sites_fossilifères" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Localisation_des_sites_fossilifères"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2</span> <span>Localisation des sites fossilifères</span> </div> </a> <ul id="toc-Localisation_des_sites_fossilifères-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Registre_fossile" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Registre_fossile"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3</span> <span>Registre fossile</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Registre_fossile-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Afficher / masquer la sous-section Registre fossile</span> </button> <ul id="toc-Registre_fossile-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Caractère_lacunaire" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Caractère_lacunaire"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.1</span> <span>Caractère lacunaire</span> </div> </a> <ul id="toc-Caractère_lacunaire-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Représentativité" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Représentativité"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.2</span> <span>Représentativité</span> </div> </a> <ul id="toc-Représentativité-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Fenêtre_temporelle" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Fenêtre_temporelle"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4</span> <span>Fenêtre temporelle</span> </div> </a> <ul id="toc-Fenêtre_temporelle-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Différents_types_de_fossiles" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Différents_types_de_fossiles"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5</span> <span>Différents types de fossiles</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Différents_types_de_fossiles-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Afficher / masquer la sous-section Différents types de fossiles</span> </button> <ul id="toc-Différents_types_de_fossiles-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Ichnofossile" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Ichnofossile"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.1</span> <span>Ichnofossile</span> </div> </a> <ul id="toc-Ichnofossile-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Microfossile" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Microfossile"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.2</span> <span>Microfossile</span> </div> </a> <ul id="toc-Microfossile-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Résine_fossile" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Résine_fossile"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.3</span> <span>Résine fossile</span> </div> </a> <ul id="toc-Résine_fossile-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-«_Fossile_vivant_»" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#«_Fossile_vivant_»"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.4</span> <span>« Fossile vivant »</span> </div> </a> <ul id="toc-«_Fossile_vivant_»-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Pseudo-fossile" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Pseudo-fossile"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.5</span> <span>Pseudo-fossile</span> </div> </a> <ul id="toc-Pseudo-fossile-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Processus_de_fossilisation" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Processus_de_fossilisation"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6</span> <span>Processus de fossilisation</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Processus_de_fossilisation-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Afficher / masquer la sous-section Processus de fossilisation</span> </button> <ul id="toc-Processus_de_fossilisation-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Processus_de_décomposition" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Processus_de_décomposition"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.1</span> <span>Processus de décomposition</span> </div> </a> <ul id="toc-Processus_de_décomposition-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Processus_de_diagenèse_fossile" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Processus_de_diagenèse_fossile"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.2</span> <span>Processus de diagenèse fossile</span> </div> </a> <ul id="toc-Processus_de_diagenèse_fossile-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Processus_de_destruction_physico-chimique" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Processus_de_destruction_physico-chimique"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.3</span> <span>Processus de destruction physico-chimique</span> </div> </a> <ul id="toc-Processus_de_destruction_physico-chimique-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Diagenèse_fossile" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Diagenèse_fossile"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.4</span> <span>Diagenèse fossile</span> </div> </a> <ul id="toc-Diagenèse_fossile-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Nodule_de_carbonate_et_de_calcaire_lithographique" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Nodule_de_carbonate_et_de_calcaire_lithographique"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.4.1</span> <span>Nodule de carbonate et de calcaire lithographique</span> </div> </a> <ul id="toc-Nodule_de_carbonate_et_de_calcaire_lithographique-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Squelette_d'aragonite" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Squelette_d'aragonite"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.4.2</span> <span>Squelette d'aragonite</span> </div> </a> <ul id="toc-Squelette_d'aragonite-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Squelette_de_calcite" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Squelette_de_calcite"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.4.3</span> <span>Squelette de calcite</span> </div> </a> <ul id="toc-Squelette_de_calcite-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Squelette_calcaire" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Squelette_calcaire"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.4.4</span> <span>Squelette calcaire</span> </div> </a> <ul id="toc-Squelette_calcaire-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Squelette_de_silice" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Squelette_de_silice"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.4.5</span> <span>Squelette de silice</span> </div> </a> <ul id="toc-Squelette_de_silice-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Fossile_pyritisé" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Fossile_pyritisé"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.4.6</span> <span>Fossile pyritisé</span> </div> </a> <ul id="toc-Fossile_pyritisé-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Plante_fossile" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Plante_fossile"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.4.7</span> <span>Plante fossile</span> </div> </a> <ul id="toc-Plante_fossile-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Formation_des_sites_fossilifères" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Formation_des_sites_fossilifères"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">7</span> <span>Formation des sites fossilifères</span> </div> </a> <ul id="toc-Formation_des_sites_fossilifères-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Importance_scientifique" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Importance_scientifique"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">8</span> <span>Importance scientifique</span> </div> </a> <ul id="toc-Importance_scientifique-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Commerce_des_fossiles" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Commerce_des_fossiles"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">9</span> <span>Commerce des fossiles</span> </div> </a> <ul id="toc-Commerce_des_fossiles-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Notes_et_références" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Notes_et_références"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">10</span> <span>Notes et références</span> </div> </a> <ul id="toc-Notes_et_références-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Voir_aussi" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Voir_aussi"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">11</span> <span>Voir aussi</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Voir_aussi-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Afficher / masquer la sous-section Voir aussi</span> </button> <ul id="toc-Voir_aussi-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Bibliographie" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Bibliographie"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">11.1</span> <span>Bibliographie</span> </div> </a> <ul id="toc-Bibliographie-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Articles_connexes" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Articles_connexes"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">11.2</span> <span>Articles connexes</span> </div> </a> <ul id="toc-Articles_connexes-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Liens_externes" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Liens_externes"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">11.3</span> <span>Liens externes</span> </div> </a> <ul id="toc-Liens_externes-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> </ul> </div> </div> </nav> </div> </div> <div class="mw-content-container"> <main id="content" class="mw-body"> <header class="mw-body-header vector-page-titlebar"> <nav aria-label="Sommaire" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown vector-page-titlebar-toc vector-button-flush-left" title="Table des matières" > <input type="checkbox" id="vector-page-titlebar-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Basculer la table des matières" > <label id="vector-page-titlebar-toc-label" for="vector-page-titlebar-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-listBullet mw-ui-icon-wikimedia-listBullet"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Basculer la table des matières</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-titlebar-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <h1 id="firstHeading" class="firstHeading mw-first-heading"><span class="mw-page-title-main">Fossile</span></h1> <div id="p-lang-btn" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-lang" > <input type="checkbox" id="p-lang-btn-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn" class="vector-dropdown-checkbox mw-interlanguage-selector" aria-label="Aller à un article dans une autre langue. Disponible en 110 langues." > <label id="p-lang-btn-label" for="p-lang-btn-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive mw-portlet-lang-heading-110" aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-language-progressive mw-ui-icon-wikimedia-language-progressive"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">110 langues</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="interlanguage-link interwiki-af mw-list-item"><a href="https://af.wikipedia.org/wiki/Fossiel" title="Fossiel – afrikaans" lang="af" hreflang="af" data-title="Fossiel" data-language-autonym="Afrikaans" data-language-local-name="afrikaans" class="interlanguage-link-target"><span>Afrikaans</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-als mw-list-item"><a href="https://als.wikipedia.org/wiki/Fossil" title="Fossil – alémanique" lang="gsw" hreflang="gsw" data-title="Fossil" data-language-autonym="Alemannisch" data-language-local-name="alémanique" class="interlanguage-link-target"><span>Alemannisch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ami mw-list-item"><a href="https://ami.wikipedia.org/wiki/Holac" title="Holac – Amis" lang="ami" hreflang="ami" data-title="Holac" data-language-autonym="Pangcah" data-language-local-name="Amis" class="interlanguage-link-target"><span>Pangcah</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ar mw-list-item"><a href="https://ar.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%B3%D8%AA%D8%AD%D8%A7%D8%AB%D8%A9" title="مستحاثة – arabe" lang="ar" hreflang="ar" data-title="مستحاثة" data-language-autonym="العربية" data-language-local-name="arabe" class="interlanguage-link-target"><span>العربية</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ast badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="article de qualité"><a href="https://ast.wikipedia.org/wiki/F%C3%B3sil" title="Fósil – asturien" lang="ast" hreflang="ast" data-title="Fósil" data-language-autonym="Asturianu" data-language-local-name="asturien" class="interlanguage-link-target"><span>Asturianu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-az mw-list-item"><a href="https://az.wikipedia.org/wiki/Fosil" title="Fosil – azerbaïdjanais" lang="az" hreflang="az" data-title="Fosil" data-language-autonym="Azərbaycanca" data-language-local-name="azerbaïdjanais" class="interlanguage-link-target"><span>Azərbaycanca</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-azb mw-list-item"><a href="https://azb.wikipedia.org/wiki/%D9%81%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%84" title="فوسیل – South Azerbaijani" lang="azb" hreflang="azb" data-title="فوسیل" data-language-autonym="تۆرکجه" data-language-local-name="South Azerbaijani" class="interlanguage-link-target"><span>تۆرکجه</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be mw-list-item"><a href="https://be.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%BA%D0%B0%D0%BC%D1%8F%D0%BD%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%86%D1%96" title="Акамянеласці – biélorusse" lang="be" hreflang="be" data-title="Акамянеласці" data-language-autonym="Беларуская" data-language-local-name="biélorusse" class="interlanguage-link-target"><span>Беларуская</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bg mw-list-item"><a href="https://bg.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D0%BA%D0%B0%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D0%B5%D0%BB%D0%BE%D1%81%D1%82" title="Вкаменелост – bulgare" lang="bg" hreflang="bg" data-title="Вкаменелост" data-language-autonym="Български" data-language-local-name="bulgare" class="interlanguage-link-target"><span>Български</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bh mw-list-item"><a href="https://bh.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AB%E0%A5%89%E0%A4%B8%E0%A4%BF%E0%A4%B2" title="फॉसिल – Bhojpuri" lang="bh" hreflang="bh" data-title="फॉसिल" data-language-autonym="भोजपुरी" data-language-local-name="Bhojpuri" class="interlanguage-link-target"><span>भोजपुरी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bn mw-list-item"><a href="https://bn.wikipedia.org/wiki/%E0%A6%9C%E0%A7%80%E0%A6%AC%E0%A6%BE%E0%A6%B6%E0%A7%8D%E0%A6%AE" title="জীবাশ্ম – bengali" lang="bn" hreflang="bn" data-title="জীবাশ্ম" data-language-autonym="বাংলা" data-language-local-name="bengali" class="interlanguage-link-target"><span>বাংলা</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-br mw-list-item"><a href="https://br.wikipedia.org/wiki/Karrekaenn" title="Karrekaenn – breton" lang="br" hreflang="br" data-title="Karrekaenn" data-language-autonym="Brezhoneg" data-language-local-name="breton" class="interlanguage-link-target"><span>Brezhoneg</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bs mw-list-item"><a href="https://bs.wikipedia.org/wiki/Fosili" title="Fosili – bosniaque" lang="bs" hreflang="bs" data-title="Fosili" data-language-autonym="Bosanski" data-language-local-name="bosniaque" class="interlanguage-link-target"><span>Bosanski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ca mw-list-item"><a href="https://ca.wikipedia.org/wiki/F%C3%B2ssil" title="Fòssil – catalan" lang="ca" hreflang="ca" data-title="Fòssil" data-language-autonym="Català" data-language-local-name="catalan" class="interlanguage-link-target"><span>Català</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cdo mw-list-item"><a href="https://cdo.wikipedia.org/wiki/Hu%C3%A1-si%C5%8Fh" title="Huá-siŏh – Mindong" lang="cdo" hreflang="cdo" data-title="Huá-siŏh" data-language-autonym="閩東語 / Mìng-dĕ̤ng-ngṳ̄" data-language-local-name="Mindong" class="interlanguage-link-target"><span>閩東語 / Mìng-dĕ̤ng-ngṳ̄</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ckb mw-list-item"><a href="https://ckb.wikipedia.org/wiki/%D9%81%DB%86%D8%B3%DB%8C%D9%84" title="فۆسیل – sorani" lang="ckb" hreflang="ckb" data-title="فۆسیل" data-language-autonym="کوردی" data-language-local-name="sorani" class="interlanguage-link-target"><span>کوردی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cs mw-list-item"><a href="https://cs.wikipedia.org/wiki/Fosilie" title="Fosilie – tchèque" lang="cs" hreflang="cs" data-title="Fosilie" data-language-autonym="Čeština" data-language-local-name="tchèque" class="interlanguage-link-target"><span>Čeština</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cv mw-list-item"><a href="https://cv.wikipedia.org/wiki/%D0%A4%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%BB%D0%B8%D1%81%D0%B5%D0%BC" title="Фоссилисем – tchouvache" lang="cv" hreflang="cv" data-title="Фоссилисем" data-language-autonym="Чӑвашла" data-language-local-name="tchouvache" class="interlanguage-link-target"><span>Чӑвашла</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cy mw-list-item"><a href="https://cy.wikipedia.org/wiki/Ffosil" title="Ffosil – gallois" lang="cy" hreflang="cy" data-title="Ffosil" data-language-autonym="Cymraeg" data-language-local-name="gallois" class="interlanguage-link-target"><span>Cymraeg</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-da mw-list-item"><a href="https://da.wikipedia.org/wiki/Fossil" title="Fossil – danois" lang="da" hreflang="da" data-title="Fossil" data-language-autonym="Dansk" data-language-local-name="danois" class="interlanguage-link-target"><span>Dansk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-de mw-list-item"><a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Fossil" title="Fossil – allemand" lang="de" hreflang="de" data-title="Fossil" data-language-autonym="Deutsch" data-language-local-name="allemand" class="interlanguage-link-target"><span>Deutsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-el mw-list-item"><a href="https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%91%CF%80%CE%BF%CE%BB%CE%AF%CE%B8%CF%89%CE%BC%CE%B1" title="Απολίθωμα – grec" lang="el" hreflang="el" data-title="Απολίθωμα" data-language-autonym="Ελληνικά" data-language-local-name="grec" class="interlanguage-link-target"><span>Ελληνικά</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-en mw-list-item"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Fossil" title="Fossil – anglais" lang="en" hreflang="en" data-title="Fossil" data-language-autonym="English" data-language-local-name="anglais" class="interlanguage-link-target"><span>English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eo mw-list-item"><a href="https://eo.wikipedia.org/wiki/Fosilio" title="Fosilio – espéranto" lang="eo" hreflang="eo" data-title="Fosilio" data-language-autonym="Esperanto" data-language-local-name="espéranto" class="interlanguage-link-target"><span>Esperanto</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-es badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="article de qualité"><a href="https://es.wikipedia.org/wiki/F%C3%B3sil" title="Fósil – espagnol" lang="es" hreflang="es" data-title="Fósil" data-language-autonym="Español" data-language-local-name="espagnol" class="interlanguage-link-target"><span>Español</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-et mw-list-item"><a href="https://et.wikipedia.org/wiki/Kivistis" title="Kivistis – estonien" lang="et" hreflang="et" data-title="Kivistis" data-language-autonym="Eesti" data-language-local-name="estonien" class="interlanguage-link-target"><span>Eesti</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eu mw-list-item"><a href="https://eu.wikipedia.org/wiki/Fosil" title="Fosil – basque" lang="eu" hreflang="eu" data-title="Fosil" data-language-autonym="Euskara" data-language-local-name="basque" class="interlanguage-link-target"><span>Euskara</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ext mw-list-item"><a href="https://ext.wikipedia.org/wiki/F%C3%B3sil" title="Fósil – estrémègne" lang="ext" hreflang="ext" data-title="Fósil" data-language-autonym="Estremeñu" data-language-local-name="estrémègne" class="interlanguage-link-target"><span>Estremeñu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fa mw-list-item"><a href="https://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%81%D8%B3%DB%8C%D9%84" title="فسیل – persan" lang="fa" hreflang="fa" data-title="فسیل" data-language-autonym="فارسی" data-language-local-name="persan" class="interlanguage-link-target"><span>فارسی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fi mw-list-item"><a href="https://fi.wikipedia.org/wiki/Fossiili" title="Fossiili – finnois" lang="fi" hreflang="fi" data-title="Fossiili" data-language-autonym="Suomi" data-language-local-name="finnois" class="interlanguage-link-target"><span>Suomi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fy mw-list-item"><a href="https://fy.wikipedia.org/wiki/Fossyl" title="Fossyl – frison occidental" lang="fy" hreflang="fy" data-title="Fossyl" data-language-autonym="Frysk" data-language-local-name="frison occidental" class="interlanguage-link-target"><span>Frysk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ga mw-list-item"><a href="https://ga.wikipedia.org/wiki/Iontaise" title="Iontaise – irlandais" lang="ga" hreflang="ga" data-title="Iontaise" data-language-autonym="Gaeilge" data-language-local-name="irlandais" class="interlanguage-link-target"><span>Gaeilge</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gl mw-list-item"><a href="https://gl.wikipedia.org/wiki/F%C3%B3sil" title="Fósil – galicien" lang="gl" hreflang="gl" data-title="Fósil" data-language-autonym="Galego" data-language-local-name="galicien" class="interlanguage-link-target"><span>Galego</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-he mw-list-item"><a href="https://he.wikipedia.org/wiki/%D7%9E%D7%90%D7%95%D7%91%D7%9F" title="מאובן – hébreu" lang="he" hreflang="he" data-title="מאובן" data-language-autonym="עברית" data-language-local-name="hébreu" class="interlanguage-link-target"><span>עברית</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hi mw-list-item"><a href="https://hi.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%9C%E0%A5%80%E0%A4%B5%E0%A4%BE%E0%A4%B6%E0%A5%8D%E0%A4%AE" title="जीवाश्म – hindi" lang="hi" hreflang="hi" data-title="जीवाश्म" data-language-autonym="हिन्दी" data-language-local-name="hindi" class="interlanguage-link-target"><span>हिन्दी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hr mw-list-item"><a href="https://hr.wikipedia.org/wiki/Fosil" title="Fosil – croate" lang="hr" hreflang="hr" data-title="Fosil" data-language-autonym="Hrvatski" data-language-local-name="croate" class="interlanguage-link-target"><span>Hrvatski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ht mw-list-item"><a href="https://ht.wikipedia.org/wiki/Fosil" title="Fosil – créole haïtien" lang="ht" hreflang="ht" data-title="Fosil" data-language-autonym="Kreyòl ayisyen" data-language-local-name="créole haïtien" class="interlanguage-link-target"><span>Kreyòl ayisyen</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hu mw-list-item"><a href="https://hu.wikipedia.org/wiki/Fossz%C3%ADlia" title="Fosszília – hongrois" lang="hu" hreflang="hu" data-title="Fosszília" data-language-autonym="Magyar" data-language-local-name="hongrois" class="interlanguage-link-target"><span>Magyar</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hy mw-list-item"><a href="https://hy.wikipedia.org/wiki/%D4%B2%D6%80%D5%A1%D5%AE%D5%B8_%D5%AF%D5%A5%D5%B6%D5%A4%D5%A1%D5%B6%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Բրածո կենդանիներ – arménien" lang="hy" hreflang="hy" data-title="Բրածո կենդանիներ" data-language-autonym="Հայերեն" data-language-local-name="arménien" class="interlanguage-link-target"><span>Հայերեն</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-id mw-list-item"><a href="https://id.wikipedia.org/wiki/Fosil" title="Fosil – indonésien" lang="id" hreflang="id" data-title="Fosil" data-language-autonym="Bahasa Indonesia" data-language-local-name="indonésien" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Indonesia</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-io mw-list-item"><a href="https://io.wikipedia.org/wiki/Fosilo" title="Fosilo – ido" lang="io" hreflang="io" data-title="Fosilo" data-language-autonym="Ido" data-language-local-name="ido" class="interlanguage-link-target"><span>Ido</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-is mw-list-item"><a href="https://is.wikipedia.org/wiki/Steingervingur" title="Steingervingur – islandais" lang="is" hreflang="is" data-title="Steingervingur" data-language-autonym="Íslenska" data-language-local-name="islandais" class="interlanguage-link-target"><span>Íslenska</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-it mw-list-item"><a href="https://it.wikipedia.org/wiki/Fossile" title="Fossile – italien" lang="it" hreflang="it" data-title="Fossile" data-language-autonym="Italiano" data-language-local-name="italien" class="interlanguage-link-target"><span>Italiano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ja mw-list-item"><a href="https://ja.wikipedia.org/wiki/%E5%8C%96%E7%9F%B3" title="化石 – japonais" lang="ja" hreflang="ja" data-title="化石" data-language-autonym="日本語" data-language-local-name="japonais" class="interlanguage-link-target"><span>日本語</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-jv mw-list-item"><a href="https://jv.wikipedia.org/wiki/Fosil" title="Fosil – javanais" lang="jv" hreflang="jv" data-title="Fosil" data-language-autonym="Jawa" data-language-local-name="javanais" class="interlanguage-link-target"><span>Jawa</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ka mw-list-item"><a href="https://ka.wikipedia.org/wiki/%E1%83%9C%E1%83%90%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%AE%E1%83%98_%E1%83%9C%E1%83%90%E1%83%A8%E1%83%97%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98" title="ნამარხი ნაშთები – géorgien" lang="ka" hreflang="ka" data-title="ნამარხი ნაშთები" data-language-autonym="ქართული" data-language-local-name="géorgien" class="interlanguage-link-target"><span>ქართული</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kge mw-list-item"><a href="https://kge.wikipedia.org/wiki/Fosil" title="Fosil – Komering" lang="kge" hreflang="kge" data-title="Fosil" data-language-autonym="Kumoring" data-language-local-name="Komering" class="interlanguage-link-target"><span>Kumoring</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kk mw-list-item"><a href="https://kk.wikipedia.org/wiki/%D2%9A%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%BD%D0%B4%D1%8B%D0%BB%D0%B0%D1%80" title="Қазындылар – kazakh" lang="kk" hreflang="kk" data-title="Қазындылар" data-language-autonym="Қазақша" data-language-local-name="kazakh" class="interlanguage-link-target"><span>Қазақша</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-km mw-list-item"><a href="https://km.wikipedia.org/wiki/%E1%9E%A0%E1%9F%92%E1%9E%9C%E1%9E%BC%E1%9E%9F%E1%9F%8A%E1%9E%B8%E1%9E%9B" title="ហ្វូស៊ីល – khmer" lang="km" hreflang="km" data-title="ហ្វូស៊ីល" data-language-autonym="ភាសាខ្មែរ" data-language-local-name="khmer" class="interlanguage-link-target"><span>ភាសាខ្មែរ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kn mw-list-item"><a href="https://kn.wikipedia.org/wiki/%E0%B2%AA%E0%B2%B3%E0%B3%86%E0%B2%AF%E0%B3%81%E0%B2%B3%E0%B2%BF%E0%B2%95%E0%B3%86" title="ಪಳೆಯುಳಿಕೆ – kannada" lang="kn" hreflang="kn" data-title="ಪಳೆಯುಳಿಕೆ" data-language-autonym="ಕನ್ನಡ" data-language-local-name="kannada" class="interlanguage-link-target"><span>ಕನ್ನಡ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ko mw-list-item"><a href="https://ko.wikipedia.org/wiki/%ED%99%94%EC%84%9D" title="화석 – coréen" lang="ko" hreflang="ko" data-title="화석" data-language-autonym="한국어" data-language-local-name="coréen" class="interlanguage-link-target"><span>한국어</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-la mw-list-item"><a href="https://la.wikipedia.org/wiki/Fossile" title="Fossile – latin" lang="la" hreflang="la" data-title="Fossile" data-language-autonym="Latina" data-language-local-name="latin" class="interlanguage-link-target"><span>Latina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lb mw-list-item"><a href="https://lb.wikipedia.org/wiki/Fossil" title="Fossil – luxembourgeois" lang="lb" hreflang="lb" data-title="Fossil" data-language-autonym="Lëtzebuergesch" data-language-local-name="luxembourgeois" class="interlanguage-link-target"><span>Lëtzebuergesch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-li mw-list-item"><a href="https://li.wikipedia.org/wiki/Fossiel" title="Fossiel – limbourgeois" lang="li" hreflang="li" data-title="Fossiel" data-language-autonym="Limburgs" data-language-local-name="limbourgeois" class="interlanguage-link-target"><span>Limburgs</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lo mw-list-item"><a href="https://lo.wikipedia.org/wiki/%E0%BA%8A%E0%BA%B2%E0%BA%81%E0%BA%94%E0%BA%B6%E0%BA%81%E0%BA%94%E0%BA%B3%E0%BA%9A%E0%BA%B1%E0%BA%99" title="ຊາກດຶກດຳບັນ – lao" lang="lo" hreflang="lo" data-title="ຊາກດຶກດຳບັນ" data-language-autonym="ລາວ" data-language-local-name="lao" class="interlanguage-link-target"><span>ລາວ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lt mw-list-item"><a href="https://lt.wikipedia.org/wiki/Fosilija" title="Fosilija – lituanien" lang="lt" hreflang="lt" data-title="Fosilija" data-language-autonym="Lietuvių" data-language-local-name="lituanien" class="interlanguage-link-target"><span>Lietuvių</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lv mw-list-item"><a href="https://lv.wikipedia.org/wiki/Fosilijas" title="Fosilijas – letton" lang="lv" hreflang="lv" data-title="Fosilijas" data-language-autonym="Latviešu" data-language-local-name="letton" class="interlanguage-link-target"><span>Latviešu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-map-bms mw-list-item"><a href="https://map-bms.wikipedia.org/wiki/Fosil" title="Fosil – Banyumasan" lang="jv-x-bms" hreflang="jv-x-bms" data-title="Fosil" data-language-autonym="Basa Banyumasan" data-language-local-name="Banyumasan" class="interlanguage-link-target"><span>Basa Banyumasan</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mg mw-list-item"><a href="https://mg.wikipedia.org/wiki/F%C3%B4sily" title="Fôsily – malgache" lang="mg" hreflang="mg" data-title="Fôsily" data-language-autonym="Malagasy" data-language-local-name="malgache" class="interlanguage-link-target"><span>Malagasy</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mk mw-list-item"><a href="https://mk.wikipedia.org/wiki/%D0%A4%D0%BE%D1%81%D0%B8%D0%BB" title="Фосил – macédonien" lang="mk" hreflang="mk" data-title="Фосил" data-language-autonym="Македонски" data-language-local-name="macédonien" class="interlanguage-link-target"><span>Македонски</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ml mw-list-item"><a href="https://ml.wikipedia.org/wiki/%E0%B4%9C%E0%B5%80%E0%B4%B5%E0%B4%BE%E0%B4%B6%E0%B5%8D%E0%B4%AE%E0%B4%82" title="ജീവാശ്മം – malayalam" lang="ml" hreflang="ml" data-title="ജീവാശ്മം" data-language-autonym="മലയാളം" data-language-local-name="malayalam" class="interlanguage-link-target"><span>മലയാളം</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mnw mw-list-item"><a href="https://mnw.wikipedia.org/wiki/%E1%80%87%E1%80%99%E1%80%BC" title="ဇမြ – Mon" lang="mnw" hreflang="mnw" data-title="ဇမြ" data-language-autonym="ဘာသာမန်" data-language-local-name="Mon" class="interlanguage-link-target"><span>ဘာသာမန်</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mr mw-list-item"><a href="https://mr.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%9C%E0%A5%80%E0%A4%B5%E0%A4%BE%E0%A4%B6%E0%A5%8D%E0%A4%AE" title="जीवाश्म – marathi" lang="mr" hreflang="mr" data-title="जीवाश्म" data-language-autonym="मराठी" data-language-local-name="marathi" class="interlanguage-link-target"><span>मराठी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ms mw-list-item"><a href="https://ms.wikipedia.org/wiki/Fosil" title="Fosil – malais" lang="ms" hreflang="ms" data-title="Fosil" data-language-autonym="Bahasa Melayu" data-language-local-name="malais" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Melayu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-my mw-list-item"><a href="https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%80%E1%80%BB%E1%80%B1%E1%80%AC%E1%80%80%E1%80%BA%E1%80%96%E1%80%BC%E1%80%85%E1%80%BA%E1%80%9B%E1%80%AF%E1%80%95%E1%80%BA%E1%80%80%E1%80%BC%E1%80%BD%E1%80%84%E1%80%BA%E1%80%B8" title="ကျောက်ဖြစ်ရုပ်ကြွင်း – birman" lang="my" hreflang="my" data-title="ကျောက်ဖြစ်ရုပ်ကြွင်း" data-language-autonym="မြန်မာဘာသာ" data-language-local-name="birman" class="interlanguage-link-target"><span>မြန်မာဘာသာ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nds mw-list-item"><a href="https://nds.wikipedia.org/wiki/Fossil" title="Fossil – bas-allemand" lang="nds" hreflang="nds" data-title="Fossil" data-language-autonym="Plattdüütsch" data-language-local-name="bas-allemand" class="interlanguage-link-target"><span>Plattdüütsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ne mw-list-item"><a href="https://ne.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%9C%E0%A5%80%E0%A4%B5%E0%A4%BE%E0%A4%B5%E0%A4%B6%E0%A5%87%E0%A4%B7" title="जीवावशेष – népalais" lang="ne" hreflang="ne" data-title="जीवावशेष" data-language-autonym="नेपाली" data-language-local-name="népalais" class="interlanguage-link-target"><span>नेपाली</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nl mw-list-item"><a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Fossiel" title="Fossiel – néerlandais" lang="nl" hreflang="nl" data-title="Fossiel" data-language-autonym="Nederlands" data-language-local-name="néerlandais" class="interlanguage-link-target"><span>Nederlands</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nn mw-list-item"><a href="https://nn.wikipedia.org/wiki/Fossil" title="Fossil – norvégien nynorsk" lang="nn" hreflang="nn" data-title="Fossil" data-language-autonym="Norsk nynorsk" data-language-local-name="norvégien nynorsk" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk nynorsk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-no mw-list-item"><a href="https://no.wikipedia.org/wiki/Fossil" title="Fossil – norvégien bokmål" lang="nb" hreflang="nb" data-title="Fossil" data-language-autonym="Norsk bokmål" data-language-local-name="norvégien bokmål" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk bokmål</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-oc mw-list-item"><a href="https://oc.wikipedia.org/wiki/Fossil" title="Fossil – occitan" lang="oc" hreflang="oc" data-title="Fossil" data-language-autonym="Occitan" data-language-local-name="occitan" class="interlanguage-link-target"><span>Occitan</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-or mw-list-item"><a href="https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%9C%E0%AD%80%E0%AC%AC%E0%AC%BE%E0%AC%B6%E0%AD%8D%E0%AC%AE" title="ଜୀବାଶ୍ମ – odia" lang="or" hreflang="or" data-title="ଜୀବାଶ୍ମ" data-language-autonym="ଓଡ଼ିଆ" data-language-local-name="odia" class="interlanguage-link-target"><span>ଓଡ଼ିଆ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pa mw-list-item"><a href="https://pa.wikipedia.org/wiki/%E0%A8%AA%E0%A8%A5%E0%A8%B0%E0%A8%BE%E0%A8%9F" title="ਪਥਰਾਟ – pendjabi" lang="pa" hreflang="pa" data-title="ਪਥਰਾਟ" data-language-autonym="ਪੰਜਾਬੀ" data-language-local-name="pendjabi" class="interlanguage-link-target"><span>ਪੰਜਾਬੀ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pap mw-list-item"><a href="https://pap.wikipedia.org/wiki/Fossiel" title="Fossiel – papiamento" lang="pap" hreflang="pap" data-title="Fossiel" data-language-autonym="Papiamentu" data-language-local-name="papiamento" class="interlanguage-link-target"><span>Papiamentu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pl mw-list-item"><a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Skamienia%C5%82o%C5%9Bci" title="Skamieniałości – polonais" lang="pl" hreflang="pl" data-title="Skamieniałości" data-language-autonym="Polski" data-language-local-name="polonais" class="interlanguage-link-target"><span>Polski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pnb mw-list-item"><a href="https://pnb.wikipedia.org/wiki/%D9%BE%D8%AA%DA%BE%D8%B1%DB%8C_%D8%AC%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1" title="پتھری جاندار – Western Punjabi" lang="pnb" hreflang="pnb" data-title="پتھری جاندار" data-language-autonym="پنجابی" data-language-local-name="Western Punjabi" class="interlanguage-link-target"><span>پنجابی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pt mw-list-item"><a href="https://pt.wikipedia.org/wiki/F%C3%B3ssil" title="Fóssil – portugais" lang="pt" hreflang="pt" data-title="Fóssil" data-language-autonym="Português" data-language-local-name="portugais" class="interlanguage-link-target"><span>Português</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-qu mw-list-item"><a href="https://qu.wikipedia.org/wiki/Rumiyasqa" title="Rumiyasqa – quechua" lang="qu" hreflang="qu" data-title="Rumiyasqa" data-language-autonym="Runa Simi" data-language-local-name="quechua" class="interlanguage-link-target"><span>Runa Simi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ro mw-list-item"><a href="https://ro.wikipedia.org/wiki/Fosil%C4%83" title="Fosilă – roumain" lang="ro" hreflang="ro" data-title="Fosilă" data-language-autonym="Română" data-language-local-name="roumain" class="interlanguage-link-target"><span>Română</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ru mw-list-item"><a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A4%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%BB%D0%B8%D0%B8" title="Фоссилии – russe" lang="ru" hreflang="ru" data-title="Фоссилии" data-language-autonym="Русский" data-language-local-name="russe" class="interlanguage-link-target"><span>Русский</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sd mw-list-item"><a href="https://sd.wikipedia.org/wiki/%D9%81%D8%A7%D8%B3%D9%84" title="فاسل – sindhi" lang="sd" hreflang="sd" data-title="فاسل" data-language-autonym="سنڌي" data-language-local-name="sindhi" class="interlanguage-link-target"><span>سنڌي</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sh mw-list-item"><a href="https://sh.wikipedia.org/wiki/Fosil" title="Fosil – serbo-croate" lang="sh" hreflang="sh" data-title="Fosil" data-language-autonym="Srpskohrvatski / српскохрватски" data-language-local-name="serbo-croate" class="interlanguage-link-target"><span>Srpskohrvatski / српскохрватски</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-si mw-list-item"><a href="https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B6%B4%E0%B7%9C%E0%B7%83%E0%B7%92%E0%B6%BD" title="පොසිල – cingalais" lang="si" hreflang="si" data-title="පොසිල" data-language-autonym="සිංහල" data-language-local-name="cingalais" class="interlanguage-link-target"><span>සිංහල</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-simple mw-list-item"><a href="https://simple.wikipedia.org/wiki/Fossil" title="Fossil – Simple English" lang="en-simple" hreflang="en-simple" data-title="Fossil" data-language-autonym="Simple English" data-language-local-name="Simple English" class="interlanguage-link-target"><span>Simple English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sk mw-list-item"><a href="https://sk.wikipedia.org/wiki/Fos%C3%ADlia" title="Fosília – slovaque" lang="sk" hreflang="sk" data-title="Fosília" data-language-autonym="Slovenčina" data-language-local-name="slovaque" class="interlanguage-link-target"><span>Slovenčina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sl mw-list-item"><a href="https://sl.wikipedia.org/wiki/Fosil" title="Fosil – slovène" lang="sl" hreflang="sl" data-title="Fosil" data-language-autonym="Slovenščina" data-language-local-name="slovène" class="interlanguage-link-target"><span>Slovenščina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sq mw-list-item"><a href="https://sq.wikipedia.org/wiki/Fosilet" title="Fosilet – albanais" lang="sq" hreflang="sq" data-title="Fosilet" data-language-autonym="Shqip" data-language-local-name="albanais" class="interlanguage-link-target"><span>Shqip</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sr mw-list-item"><a href="https://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%A4%D0%BE%D1%81%D0%B8%D0%BB" title="Фосил – serbe" lang="sr" hreflang="sr" data-title="Фосил" data-language-autonym="Српски / srpski" data-language-local-name="serbe" class="interlanguage-link-target"><span>Српски / srpski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-su mw-list-item"><a href="https://su.wikipedia.org/wiki/Fosil" title="Fosil – soundanais" lang="su" hreflang="su" data-title="Fosil" data-language-autonym="Sunda" data-language-local-name="soundanais" class="interlanguage-link-target"><span>Sunda</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sv mw-list-item"><a href="https://sv.wikipedia.org/wiki/Fossil" title="Fossil – suédois" lang="sv" hreflang="sv" data-title="Fossil" data-language-autonym="Svenska" data-language-local-name="suédois" class="interlanguage-link-target"><span>Svenska</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sw mw-list-item"><a href="https://sw.wikipedia.org/wiki/Kisukuku" title="Kisukuku – swahili" lang="sw" hreflang="sw" data-title="Kisukuku" data-language-autonym="Kiswahili" data-language-local-name="swahili" class="interlanguage-link-target"><span>Kiswahili</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ta mw-list-item"><a href="https://ta.wikipedia.org/wiki/%E0%AE%A4%E0%AF%8A%E0%AE%B2%E0%AF%8D%E0%AE%B2%E0%AF%81%E0%AE%AF%E0%AE%BF%E0%AE%B0%E0%AF%8D_%E0%AE%8E%E0%AE%9A%E0%AF%8D%E0%AE%9A%E0%AE%AE%E0%AF%8D" title="தொல்லுயிர் எச்சம் – tamoul" lang="ta" hreflang="ta" data-title="தொல்லுயிர் எச்சம்" data-language-autonym="தமிழ்" data-language-local-name="tamoul" class="interlanguage-link-target"><span>தமிழ்</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-te mw-list-item"><a href="https://te.wikipedia.org/wiki/%E0%B0%B6%E0%B0%BF%E0%B0%B2%E0%B0%BE%E0%B0%9C%E0%B0%AE%E0%B1%81" title="శిలాజము – télougou" lang="te" hreflang="te" data-title="శిలాజము" data-language-autonym="తెలుగు" data-language-local-name="télougou" class="interlanguage-link-target"><span>తెలుగు</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-th mw-list-item"><a href="https://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%8B%E0%B8%B2%E0%B8%81%E0%B8%94%E0%B8%B6%E0%B8%81%E0%B8%94%E0%B8%B3%E0%B8%9A%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%9E%E0%B9%8C" title="ซากดึกดำบรรพ์ – thaï" lang="th" hreflang="th" data-title="ซากดึกดำบรรพ์" data-language-autonym="ไทย" data-language-local-name="thaï" class="interlanguage-link-target"><span>ไทย</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tk mw-list-item"><a href="https://tk.wikipedia.org/wiki/Galyndy_yazgy" title="Galyndy yazgy – turkmène" lang="tk" hreflang="tk" data-title="Galyndy yazgy" data-language-autonym="Türkmençe" data-language-local-name="turkmène" class="interlanguage-link-target"><span>Türkmençe</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tl mw-list-item"><a href="https://tl.wikipedia.org/wiki/Posil" title="Posil – tagalog" lang="tl" hreflang="tl" data-title="Posil" data-language-autonym="Tagalog" data-language-local-name="tagalog" class="interlanguage-link-target"><span>Tagalog</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tr mw-list-item"><a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/Fosil" title="Fosil – turc" lang="tr" hreflang="tr" data-title="Fosil" data-language-autonym="Türkçe" data-language-local-name="turc" class="interlanguage-link-target"><span>Türkçe</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uk mw-list-item"><a href="https://uk.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D0%BA%D0%B0%D0%BC%27%D1%8F%D0%BD%D1%96%D0%BB%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%96" title="Скам'янілості – ukrainien" lang="uk" hreflang="uk" data-title="Скам'янілості" data-language-autonym="Українська" data-language-local-name="ukrainien" class="interlanguage-link-target"><span>Українська</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ur mw-list-item"><a href="https://ur.wikipedia.org/wiki/%D8%B1%DA%A9%D8%A7%D8%B2" title="رکاز – ourdou" lang="ur" hreflang="ur" data-title="رکاز" data-language-autonym="اردو" data-language-local-name="ourdou" class="interlanguage-link-target"><span>اردو</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vi mw-list-item"><a href="https://vi.wikipedia.org/wiki/H%C3%B3a_th%E1%BA%A1ch" title="Hóa thạch – vietnamien" lang="vi" hreflang="vi" data-title="Hóa thạch" data-language-autonym="Tiếng Việt" data-language-local-name="vietnamien" class="interlanguage-link-target"><span>Tiếng Việt</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vls mw-list-item"><a href="https://vls.wikipedia.org/wiki/Fossiel" title="Fossiel – flamand occidental" lang="vls" hreflang="vls" data-title="Fossiel" data-language-autonym="West-Vlams" data-language-local-name="flamand occidental" class="interlanguage-link-target"><span>West-Vlams</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vo mw-list-item"><a href="https://vo.wikipedia.org/wiki/F%C3%B6sil" title="Fösil – volapük" lang="vo" hreflang="vo" data-title="Fösil" data-language-autonym="Volapük" data-language-local-name="volapük" class="interlanguage-link-target"><span>Volapük</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-war mw-list-item"><a href="https://war.wikipedia.org/wiki/Posil" title="Posil – waray" lang="war" hreflang="war" data-title="Posil" data-language-autonym="Winaray" data-language-local-name="waray" class="interlanguage-link-target"><span>Winaray</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-wuu mw-list-item"><a href="https://wuu.wikipedia.org/wiki/%E5%8C%96%E7%9F%B3" title="化石 – wu" lang="wuu" hreflang="wuu" data-title="化石" data-language-autonym="吴语" data-language-local-name="wu" class="interlanguage-link-target"><span>吴语</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-yi mw-list-item"><a href="https://yi.wikipedia.org/wiki/%D7%A4%D7%90%D7%A1%D7%99%D7%9C" title="פאסיל – yiddish" lang="yi" hreflang="yi" data-title="פאסיל" data-language-autonym="ייִדיש" data-language-local-name="yiddish" class="interlanguage-link-target"><span>ייִדיש</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh mw-list-item"><a href="https://zh.wikipedia.org/wiki/%E5%8C%96%E7%9F%B3" title="化石 – chinois" lang="zh" hreflang="zh" data-title="化石" data-language-autonym="中文" data-language-local-name="chinois" class="interlanguage-link-target"><span>中文</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-classical mw-list-item"><a href="https://zh-classical.wikipedia.org/wiki/%E5%8C%96%E7%9F%B3" title="化石 – chinois littéraire" lang="lzh" hreflang="lzh" data-title="化石" data-language-autonym="文言" data-language-local-name="chinois littéraire" class="interlanguage-link-target"><span>文言</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-min-nan mw-list-item"><a href="https://zh-min-nan.wikipedia.org/wiki/H%C3%B2a-chio%CC%8Dh" title="Hòa-chio̍h – minnan" lang="nan" hreflang="nan" data-title="Hòa-chio̍h" data-language-autonym="閩南語 / Bân-lâm-gú" data-language-local-name="minnan" class="interlanguage-link-target"><span>閩南語 / Bân-lâm-gú</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-yue mw-list-item"><a href="https://zh-yue.wikipedia.org/wiki/%E5%8C%96%E7%9F%B3" title="化石 – cantonais" lang="yue" hreflang="yue" data-title="化石" data-language-autonym="粵語" data-language-local-name="cantonais" class="interlanguage-link-target"><span>粵語</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zu mw-list-item"><a href="https://zu.wikipedia.org/wiki/Intshicwa" title="Intshicwa – zoulou" lang="zu" hreflang="zu" data-title="Intshicwa" data-language-autonym="IsiZulu" data-language-local-name="zoulou" class="interlanguage-link-target"><span>IsiZulu</span></a></li> </ul> <div class="after-portlet after-portlet-lang"><span class="wb-langlinks-edit wb-langlinks-link"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q40614#sitelinks-wikipedia" title="Modifier les liens interlangues" class="wbc-editpage">Modifier les liens</a></span></div> </div> </div> </div> </header> <div class="vector-page-toolbar"> <div class="vector-page-toolbar-container"> <div id="left-navigation"> <nav aria-label="Espaces de noms"> <div id="p-associated-pages" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-associated-pages" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-nstab-main" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Fossile" title="Voir le contenu de la page [c]" accesskey="c"><span>Article</span></a></li><li id="ca-talk" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Discussion:Fossile" rel="discussion" title="Discussion au sujet de cette page de contenu [t]" accesskey="t"><span>Discussion</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown emptyPortlet" > <input type="checkbox" id="vector-variants-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Modifier la variante de langue" > <label id="vector-variants-dropdown-label" for="vector-variants-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">français</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-variants" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-variants emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> <div id="right-navigation" class="vector-collapsible"> <nav aria-label="Affichages"> <div id="p-views" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-views" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-view" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Fossile"><span>Lire</span></a></li><li id="ca-ve-edit" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Fossile&veaction=edit" title="Modifier cette page [v]" accesskey="v"><span>Modifier</span></a></li><li id="ca-edit" class="collapsible vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Fossile&action=edit" title="Modifier le wikicode de cette page [e]" accesskey="e"><span>Modifier le code</span></a></li><li id="ca-history" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Fossile&action=history" title="Historique des versions de cette page [h]" accesskey="h"><span>Voir l’historique</span></a></li> </ul> </div> </div> </nav> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Outils de la page"> <div id="vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown vector-page-tools-dropdown" > <input type="checkbox" id="vector-page-tools-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Outils" > <label id="vector-page-tools-dropdown-label" for="vector-page-tools-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">Outils</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-tools-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-page-tools" class="vector-page-tools vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-page-tools-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="page-tools-pinned" data-pinnable-element-id="vector-page-tools" data-pinned-container-id="vector-page-tools-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-page-tools-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Outils</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.pin">déplacer vers la barre latérale</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.unpin">masquer</button> </div> <div id="p-cactions" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-cactions emptyPortlet vector-has-collapsible-items" title="Plus d’options" > <div class="vector-menu-heading"> Actions </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-more-view" class="selected vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/wiki/Fossile"><span>Lire</span></a></li><li id="ca-more-ve-edit" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Fossile&veaction=edit" title="Modifier cette page [v]" accesskey="v"><span>Modifier</span></a></li><li id="ca-more-edit" class="collapsible vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Fossile&action=edit" title="Modifier le wikicode de cette page [e]" accesskey="e"><span>Modifier le code</span></a></li><li id="ca-more-history" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Fossile&action=history"><span>Voir l’historique</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-tb" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-tb" > <div class="vector-menu-heading"> Général </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-whatlinkshere" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Pages_li%C3%A9es/Fossile" title="Liste des pages liées qui pointent sur celle-ci [j]" accesskey="j"><span>Pages liées</span></a></li><li id="t-recentchangeslinked" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Suivi_des_liens/Fossile" rel="nofollow" title="Liste des modifications récentes des pages appelées par celle-ci [k]" accesskey="k"><span>Suivi des pages liées</span></a></li><li id="t-upload" class="mw-list-item"><a href="//fr.wikipedia.org/wiki/Aide:Importer_un_fichier" title="Téléverser des fichiers [u]" accesskey="u"><span>Téléverser un fichier</span></a></li><li id="t-permalink" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Fossile&oldid=220852230" title="Adresse permanente de cette version de cette page"><span>Lien permanent</span></a></li><li id="t-info" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Fossile&action=info" title="Davantage d’informations sur cette page"><span>Informations sur la page</span></a></li><li id="t-cite" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:Citer&page=Fossile&id=220852230&wpFormIdentifier=titleform" title="Informations sur la manière de citer cette page"><span>Citer cette page</span></a></li><li id="t-urlshortener" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:UrlShortener&url=https%3A%2F%2Ffr.wikipedia.org%2Fwiki%2FFossile"><span>Obtenir l'URL raccourcie</span></a></li><li id="t-urlshortener-qrcode" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:QrCode&url=https%3A%2F%2Ffr.wikipedia.org%2Fwiki%2FFossile"><span>Télécharger le code QR</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-coll-print_export" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-coll-print_export" > <div class="vector-menu-heading"> Imprimer / exporter </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="coll-create_a_book" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:Livre&bookcmd=book_creator&referer=Fossile"><span>Créer un livre</span></a></li><li id="coll-download-as-rl" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:DownloadAsPdf&page=Fossile&action=show-download-screen"><span>Télécharger comme PDF</span></a></li><li id="t-print" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Fossile&printable=yes" title="Version imprimable de cette page [p]" accesskey="p"><span>Version imprimable</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-wikibase-otherprojects" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-wikibase-otherprojects" > <div class="vector-menu-heading"> Dans d’autres projets </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-commons mw-list-item"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Fossil" hreflang="en"><span>Wikimedia Commons</span></a></li><li id="t-wikibase" class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikibase-dataitem mw-list-item"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q40614" title="Lien vers l’élément dans le dépôt de données connecté [g]" accesskey="g"><span>Élément Wikidata</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> </div> <div class="vector-column-end"> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Outils de la page"> <div id="vector-page-tools-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Apparence"> <div id="vector-appearance-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-appearance" class="vector-appearance vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-appearance-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="appearance-pinned" data-pinnable-element-id="vector-appearance" data-pinned-container-id="vector-appearance-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-appearance-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Apparence</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.pin">déplacer vers la barre latérale</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.unpin">masquer</button> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> <div id="bodyContent" class="vector-body" aria-labelledby="firstHeading" data-mw-ve-target-container> <div class="vector-body-before-content"> <div class="mw-indicators"> </div> <div id="siteSub" class="noprint">Un article de Wikipédia, l'encyclopédie libre.</div> </div> <div id="contentSub"><div id="mw-content-subtitle"></div></div> <div id="mw-content-text" class="mw-body-content"><div class="mw-content-ltr mw-parser-output" lang="fr" dir="ltr"><div class="bandeau-container metadata homonymie hatnote"><div class="bandeau-cell bandeau-icone" style="display:table-cell;padding-right:0.5em"><span class="noviewer" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Aide:Homonymie" title="Aide:Homonymie"><img alt="Page d’aide sur l’homonymie" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/44/Logo_disambig-homophone.svg/20px-Logo_disambig-homophone.svg.png" decoding="async" width="20" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/44/Logo_disambig-homophone.svg/30px-Logo_disambig-homophone.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/44/Logo_disambig-homophone.svg/40px-Logo_disambig-homophone.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="375" /></a></span></div><div class="bandeau-cell" style="display:table-cell;padding-right:0.5em"> <p>Pour les articles ayant des titres homophones, voir <a href="/wiki/Faux_cil" class="mw-redirect" title="Faux cil">Faux cil</a> et <a href="/wiki/Fossil" class="mw-disambig" title="Fossil">Fossil</a>. </p> </div></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Whale_2261-2263mod.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/78/Whale_2261-2263mod.jpg/220px-Whale_2261-2263mod.jpg" decoding="async" width="220" height="133" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/78/Whale_2261-2263mod.jpg/330px-Whale_2261-2263mod.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/78/Whale_2261-2263mod.jpg/440px-Whale_2261-2263mod.jpg 2x" data-file-width="3365" data-file-height="2034" /></a><figcaption><a href="/wiki/Squelette" title="Squelette">Squelette</a> de <a href="/wiki/Histoire_%C3%A9volutive_des_c%C3%A9tac%C3%A9s" title="Histoire évolutive des cétacés">baleine</a> <a href="/wiki/Mioc%C3%A8ne" title="Miocène">Miocène</a> fossilisé <i><a href="/wiki/In_situ" class="mw-disambig" title="In situ">in situ</a></i> dans le désert d'<a href="/wiki/Ica" title="Ica">Ica</a>, <a href="/wiki/P%C3%A9rou" title="Pérou">Pérou</a>.</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Lethe_corbieri,_Oligoc%C3%A8ne,_Holotype.jpeg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3b/Lethe_corbieri%2C_Oligoc%C3%A8ne%2C_Holotype.jpeg/220px-Lethe_corbieri%2C_Oligoc%C3%A8ne%2C_Holotype.jpeg" decoding="async" width="220" height="194" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3b/Lethe_corbieri%2C_Oligoc%C3%A8ne%2C_Holotype.jpeg/330px-Lethe_corbieri%2C_Oligoc%C3%A8ne%2C_Holotype.jpeg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3b/Lethe_corbieri%2C_Oligoc%C3%A8ne%2C_Holotype.jpeg/440px-Lethe_corbieri%2C_Oligoc%C3%A8ne%2C_Holotype.jpeg 2x" data-file-width="2070" data-file-height="1830" /></a><figcaption>Fossile de <i>Lethe corbieri</i>, <a href="/wiki/Lepidoptera" title="Lepidoptera">papillon</a> de l'<a href="/wiki/Oligoc%C3%A8ne" title="Oligocène">Oligocène</a> de <a href="/wiki/Provence" title="Provence">Provence</a>, <a href="/wiki/France" title="France">France</a>.</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Ammonite_cat.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1a/Ammonite_cat.JPG/220px-Ammonite_cat.JPG" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1a/Ammonite_cat.JPG/330px-Ammonite_cat.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1a/Ammonite_cat.JPG/440px-Ammonite_cat.JPG 2x" data-file-width="2272" data-file-height="1704" /></a><figcaption><a href="/wiki/Ammonoidea" title="Ammonoidea">Ammonite</a> fossilisée.</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:9178_-_Milano_-_Museo_storia_naturale_-_Coelodus_costai_-_Foto_Giovanni_Dall%27Orto_22-Apr-2007.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/61/9178_-_Milano_-_Museo_storia_naturale_-_Coelodus_costai_-_Foto_Giovanni_Dall%27Orto_22-Apr-2007.jpg/220px-9178_-_Milano_-_Museo_storia_naturale_-_Coelodus_costai_-_Foto_Giovanni_Dall%27Orto_22-Apr-2007.jpg" decoding="async" width="220" height="192" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/61/9178_-_Milano_-_Museo_storia_naturale_-_Coelodus_costai_-_Foto_Giovanni_Dall%27Orto_22-Apr-2007.jpg/330px-9178_-_Milano_-_Museo_storia_naturale_-_Coelodus_costai_-_Foto_Giovanni_Dall%27Orto_22-Apr-2007.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/61/9178_-_Milano_-_Museo_storia_naturale_-_Coelodus_costai_-_Foto_Giovanni_Dall%27Orto_22-Apr-2007.jpg/440px-9178_-_Milano_-_Museo_storia_naturale_-_Coelodus_costai_-_Foto_Giovanni_Dall%27Orto_22-Apr-2007.jpg 2x" data-file-width="1562" data-file-height="1360" /></a><figcaption>Poisson (<i>Coelodus costai</i>) fossilisé exposé au <a href="/wiki/Museo_Civico_di_Storia_Naturale_de_Milan" class="mw-redirect" title="Museo Civico di Storia Naturale de Milan">musée d'histoire naturelle de Milan</a>.</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Cordulagomphus_01.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bb/Cordulagomphus_01.JPG/220px-Cordulagomphus_01.JPG" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bb/Cordulagomphus_01.JPG/330px-Cordulagomphus_01.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bb/Cordulagomphus_01.JPG/440px-Cordulagomphus_01.JPG 2x" data-file-width="1818" data-file-height="1364" /></a><figcaption><a href="/wiki/Anisoptera" title="Anisoptera">Libellule</a> (<i><a href="/wiki/Cordulagomphus" title="Cordulagomphus">Cordulagomphus</a></i>) fossilisée.</figcaption></figure> <p>Un <dfn>fossile</dfn> (dérivé du substantif du verbe <a href="/wiki/Latin" title="Latin">latin</a> <i><a href="https://fr.wiktionary.org/wiki/fodio#la" class="extiw" title="wikt:fodio">fodere</a></i> : <i>fossile</i>, littéralement « qui est fouillé ») est la trace plus ou moins <a href="/wiki/Min%C3%A9ral" title="Minéral">minéralisée</a> d'un ancien <a href="/wiki/Organisme_(physiologie)" title="Organisme (physiologie)">organisme vivant</a> ou de son activité passée, ou bien son simple moulage, conservés dans une <a href="/wiki/Roche_s%C3%A9dimentaire" title="Roche sédimentaire">roche sédimentaire</a>. Il peut s'agir de restes plus ou moins bien conservés de l'organisme lui-même (ossements, dents, feuilles, mycélium, biofilms, <abbr class="abbr" title="et cetera">etc.</abbr>) ou d'empreintes laissées par ce dernier (<a href="/wiki/Empreinte_de_pas" title="Empreinte de pas">empreintes de pas</a>, de peaux ou de téguments), moulages externes naturels (<a href="/wiki/Ambre" title="Ambre">ambre</a>, par exemple), terriers, <a href="/wiki/Stromatolithe" title="Stromatolithe">stromatolithes</a>, <a href="/wiki/Coprolithe" title="Coprolithe">coprolithes</a>, <abbr class="abbr" title="et cetera">etc.</abbr> Les fossiles et les <a href="/wiki/Taphonomie" title="Taphonomie">processus de fossilisation</a> sont principalement étudiés dans le cadre de la <a href="/wiki/Pal%C3%A9ontologie" title="Paléontologie">paléontologie</a>, mais aussi dans ceux de la <a href="/wiki/G%C3%A9ologie" title="Géologie">géologie</a>, de la <a href="/wiki/Pr%C3%A9histoire" title="Préhistoire">préhistoire humaine</a> et de l'<a href="/wiki/Arch%C3%A9ologie" title="Archéologie">archéologie</a>. </p><p>Suivant les espèces et les périodes, les fossiles peuvent être de différentes qualités et plus ou moins abondants. Comparativement au nombre des êtres vivants morts, le processus de fossilisation reste rare, les conditions de la fossilisation étant rarement réunies. De ce fait, les témoignages qu'apportent les fossiles sur plus de trois milliards d'années d'<a href="/wiki/%C3%89volution_(biologie)" title="Évolution (biologie)">évolution</a> de la vie sur <a href="/wiki/Terre" title="Terre">Terre</a> sont lacunaires, sauf cas exceptionnel (fossilisation intégrale d'un périmètre et d'une biocénose à la suite de coulées <a href="/wiki/Glissement_de_terrain_sous-marin" title="Glissement de terrain sous-marin">sédimentaires sous-marines</a> ou <a href="/wiki/Coul%C3%A9e_pyroclastique" class="mw-redirect" title="Coulée pyroclastique">volcaniques pyroclastiques</a>, par exemple). Jusqu'ici, plusieurs dizaines de milliers d'espèces de fossiles ont été identifiées, sachant qu'une espèce de fossile ne correspond pas forcément au <a href="/wiki/Ph%C3%A9notype" title="Phénotype">phénotype</a> d'une espèce biologique disparue, mais peut n'être qu'un juvénile, une <a href="/wiki/Vari%C3%A9t%C3%A9_(biologie)" class="mw-redirect" title="Variété (biologie)">variété</a>, une <a href="/wiki/Larve" title="Larve">forme larvaire</a>, une <a href="/wiki/Exuvie" title="Exuvie">exuvie</a>, un <a href="/wiki/%C5%92uf_fossile" title="Œuf fossile">œuf</a> ou une <a href="/wiki/Pal%C3%A9oichnologie" title="Paléoichnologie">trace de déplacement</a> d'une même espèce vivante (voir « <a href="/wiki/Type_(biologie)" title="Type (biologie)">type</a> »). </p><p>La fossilisation peut être plus ou moins complète selon les circonstances (par exemple, l'<a href="/wiki/Anoxie_(eau)" title="Anoxie (eau)">anoxie</a> et la non-<a href="/wiki/Turbidit%C3%A9" title="Turbidité">turbidité</a> d'un sédiment sont des facteurs favorisant la fossilisation des parties molles) ; si la roche contenante est <a href="/wiki/M%C3%A9tamorphisme" title="Métamorphisme">métamorphisée</a>, les fossiles le seront aussi. Les restes d'êtres vivants enrobés dans l'<a href="/wiki/Ambre" title="Ambre">ambre</a>, momifiés dans du <a href="/wiki/Bitume" title="Bitume">bitume</a> ou bien congelés dans le <a href="/wiki/Perg%C3%A9lisol" title="Pergélisol">pergélisol</a> ne sont pas à proprement parler des fossiles, puisqu'ils ne sont pas <a href="/wiki/Min%C3%A9ral" title="Minéral">minéralisés</a>, mais sont assimilés à eux dans le langage courant. Quand, pour les périodes récentes, la fossilisation est inachevée, on parle de semi-fossilisation. </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Ammonite_x240.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fc/Ammonite_x240.jpg/220px-Ammonite_x240.jpg" decoding="async" width="220" height="331" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fc/Ammonite_x240.jpg/330px-Ammonite_x240.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fc/Ammonite_x240.jpg/440px-Ammonite_x240.jpg 2x" data-file-width="3072" data-file-height="4618" /></a><figcaption>Ammonite silicifiée, vue au microscope (agrandie ×240).</figcaption></figure> <meta property="mw:PageProp/toc" /> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Éléments_historiques"><span id=".C3.89l.C3.A9ments_historiques"></span>Éléments historiques</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Fossile&veaction=edit&section=1" title="Modifier la section : Éléments historiques" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Fossile&action=edit&section=1" title="Modifier le code source de la section : Éléments historiques"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Asaphus_kowalewskii_3.jpg" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0c/Asaphus_kowalewskii_3.jpg/220px-Asaphus_kowalewskii_3.jpg" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0c/Asaphus_kowalewskii_3.jpg/330px-Asaphus_kowalewskii_3.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0c/Asaphus_kowalewskii_3.jpg/440px-Asaphus_kowalewskii_3.jpg 2x" data-file-width="640" data-file-height="480" /></a><figcaption><a href="/wiki/Trilobite" class="mw-redirect" title="Trilobite">Trilobite</a> perminéralisé (<i><a href="/wiki/Asaphus" title="Asaphus">Asaphus kowalewskii</a></i>).</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Dactylo%2BBelemnites.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/61/Dactylo%2BBelemnites.jpg/220px-Dactylo%2BBelemnites.jpg" decoding="async" width="220" height="223" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/61/Dactylo%2BBelemnites.jpg/330px-Dactylo%2BBelemnites.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/61/Dactylo%2BBelemnites.jpg/440px-Dactylo%2BBelemnites.jpg 2x" data-file-width="2362" data-file-height="2392" /></a><figcaption><a href="/wiki/Ammonite" class="mw-redirect" title="Ammonite">Ammonites</a> (<i><a href="/wiki/Dactylioceras" title="Dactylioceras">Dactylioceras</a> sp.</i>) et <a href="/wiki/B%C3%A9lemnite" class="mw-redirect" title="Bélemnite">Bélemnite</a>, calcaire noir du <a href="/wiki/Jura_souabe" title="Jura souabe">Jura souabe</a>.</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:The_fossils_from_Cretaceous_age_found_in_Lebanon.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/17/The_fossils_from_Cretaceous_age_found_in_Lebanon.jpg/220px-The_fossils_from_Cretaceous_age_found_in_Lebanon.jpg" decoding="async" width="220" height="157" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/17/The_fossils_from_Cretaceous_age_found_in_Lebanon.jpg/330px-The_fossils_from_Cretaceous_age_found_in_Lebanon.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/17/The_fossils_from_Cretaceous_age_found_in_Lebanon.jpg/440px-The_fossils_from_Cretaceous_age_found_in_Lebanon.jpg 2x" data-file-width="6000" data-file-height="4286" /></a><figcaption>Fossile de <a href="/wiki/Crevette" title="Crevette">crevette</a>, datant du <a href="/wiki/Cr%C3%A9tac%C3%A9" title="Crétacé">Crétacé</a>.</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Cockerellites_liops_Green_River_Formation.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/72/Cockerellites_liops_Green_River_Formation.jpg/220px-Cockerellites_liops_Green_River_Formation.jpg" decoding="async" width="220" height="125" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/72/Cockerellites_liops_Green_River_Formation.jpg/330px-Cockerellites_liops_Green_River_Formation.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/72/Cockerellites_liops_Green_River_Formation.jpg/440px-Cockerellites_liops_Green_River_Formation.jpg 2x" data-file-width="5736" data-file-height="3258" /></a><figcaption>Poisson <i>Priscacara liops</i> fossilisé, visible au <a href="/wiki/Monument_national_de_Fossil_Butte" title="Monument national de Fossil Butte">monument national de Fossil Butte</a> (<a href="/wiki/Nebraska" title="Nebraska">Nebraska</a>).</figcaption></figure> <div class="bandeau-container bandeau-section metadata bandeau-niveau-information"><div class="bandeau-cell bandeau-icone-css loupe">Article détaillé : <a href="/wiki/Histoire_de_la_pal%C3%A9ontologie" title="Histoire de la paléontologie">Histoire de la paléontologie</a>.</div></div> <p>Depuis la <a href="/wiki/Pr%C3%A9histoire" title="Préhistoire">Préhistoire</a>, l'homme a trouvé de nombreux fossiles, restes d'organismes pétrifiés par les minéraux qui les ont remplacés ou qui ont conservé leur enveloppe extérieure. Si la plupart des interprétations étaient plus ou moins fantaisistes (« os de <a href="/wiki/Monstre" title="Monstre">monstres</a> » tels les <a href="/wiki/Titan_(mythologie)" title="Titan (mythologie)">titans</a>, <a href="/wiki/G%C3%A9ant_(mythologie)" title="Géant (mythologie)">géants</a>, <a href="/wiki/Satyre" title="Satyre">satyres</a>, <a href="/wiki/Centaure" title="Centaure">centaures</a>, <a href="/wiki/Cyclope" title="Cyclope">cyclopes</a>, <a href="/wiki/Dragon" title="Dragon">dragons</a>, <a href="/wiki/Troll" title="Troll">trolls</a> ou <a href="/wiki/Gnome" title="Gnome">gnomes</a> ; traces de <a href="/wiki/D%C3%A9luge" title="Déluge">déluges</a>)<sup id="cite_ref-1" class="reference"><a href="#cite_note-1"><span class="cite_crochet">[</span>1<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>, quelques auteurs de l'<a href="/wiki/Antiquit%C3%A9" title="Antiquité">Antiquité</a>, comme <a href="/wiki/Aristote" title="Aristote">Aristote</a>, les ont, d'une façon générale, interprétés correctement. Le terme « fossile » est employé depuis <a href="/wiki/Pline_l%27Ancien" title="Pline l'Ancien">Pline l'Ancien</a> au <a href="/wiki/Ier_si%C3%A8cle" title="Ier siècle"><abbr class="abbr" title="1ᵉʳ siècle"><span class="romain">I</span><sup style="font-size:72%">er</sup></abbr> siècle</a><sup id="cite_ref-2" class="reference"><a href="#cite_note-2"><span class="cite_crochet">[</span>2<span class="cite_crochet">]</span></a></sup><sup class="reference cite_virgule">,</sup><sup id="cite_ref-Hortolà_3-0" class="reference"><a href="#cite_note-Hortolà-3"><span class="cite_crochet">[</span>3<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>, et son utilisation fut récupérée au <a href="/wiki/XVIe_si%C3%A8cle" title="XVIe siècle"><abbr class="abbr" title="16ᵉ siècle"><span class="romain">XVI</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr> siècle</a> par <a href="/wiki/Georgius_Agricola" title="Georgius Agricola">Georgius Agricola</a>, pour faire allusion à un corps enterré, que ce soient des restes d'organismes ou de minéraux intégrés dans les matériaux de la croûte terrestre. Cette situation curieuse a perduré jusqu'au début du <a href="/wiki/XIXe_si%C3%A8cle" title="XIXe siècle"><abbr class="abbr" title="19ᵉ siècle"><span class="romain">XIX</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr> siècle</a>. </p><p><a href="/wiki/L%C3%A9onard_de_Vinci" title="Léonard de Vinci">Léonard de Vinci</a> comprenait néanmoins dès le <a href="/wiki/XVe_si%C3%A8cle" title="XVe siècle"><abbr class="abbr" title="15ᵉ siècle"><span class="romain">XV</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr> siècle</a> que ces fossiles ne pouvaient pas être considérés, comme on le pensait alors en Europe, comme des témoignages du <a href="/wiki/D%C3%A9luge" title="Déluge">Déluge</a> biblique. « En un tel cas, écrivait-il, ils seraient épars dans le plus grand désordre au lieu d'être empilés en couches successives nettes comme dans des traces de crues successives<sup id="cite_ref-4" class="reference"><a href="#cite_note-4"><span class="cite_crochet">[</span>4<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. » Toutefois, les deux idées essentielles à leur propos, soit leur origine <a href="/wiki/Mati%C3%A8re_organique" title="Matière organique">organique</a> et le fait qu'il s'agisse de témoignages de formes de vie disparues ayant existé avant le présent, n'ont pas été véritablement appréhendées avant le <abbr class="abbr" title="17ᵉ siècle"><span class="romain">XVII</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr> siècle. </p><p>Les premiers progrès réels découlent d'une hypothèse formulée au début du <abbr class="abbr" title="18ᵉ siècle"><span class="romain">XVIII</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr> siècle : les terrains contenant des fossiles d'animaux ou végétaux marins devaient en toute logique avoir été recouverts par la mer ou l'eau douce (notamment lors des <a href="/wiki/Crue" title="Crue">crues</a>), afin qu'ils s'y déposent sur le fond, s'enfoncent sur le lit <a href="/wiki/S%C3%A9diment" title="Sédiment">sédimentaire</a>, et soient recouverts par les couches suivantes. C'est la première fois que le fossile est envisagé comme indice <a href="/wiki/Stratigraphie" title="Stratigraphie">stratigraphique</a>. Toutefois, le poids de l'idée de <a href="/wiki/G%C3%A9n%C3%A9ration_spontan%C3%A9e" title="Génération spontanée">génération spontanée</a>, selon laquelle les espèces étaient apparues les unes après les autres et d'origine divine, empêcha une interprétation systématisée et approfondie des causes du renouvellement des espèces, telle que logiquement déduite de l'étude des fossiles. </p><p>Au <abbr class="abbr" title="19ᵉ siècle"><span class="romain">XIX</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr> siècle, <a href="/wiki/Charles_Lyell_(g%C3%A9ologue)" title="Charles Lyell (géologue)">Charles Lyell</a> décrit les fossiles comme les <span class="citation">« restes d'organismes ayant vécu à une autre époque, actuellement intégrés au sein de roches sédimentaires »</span>. Cette définition reste valable, bien que désormais on accorde une plus grande ampleur au terme, en incluant les manifestations de l'activité de ces organismes telles que les excréments (<a href="/wiki/Coprolithe" title="Coprolithe">coprolithes</a>), les restes de constructions organiques, les <a href="/wiki/Pal%C3%A9oichnologie" title="Paléoichnologie">traces d'empreintes</a> et autres impressions de parties du corps (<a href="/wiki/%C3%89caille" title="Écaille">écailles</a>, <a href="/wiki/Plume" title="Plume">plumes</a>, <a href="/wiki/Denticule_(biologie)" title="Denticule (biologie)">denticules</a>, <a href="/wiki/Squelette" title="Squelette">squelettes</a>, <a href="/wiki/Feuille" title="Feuille">feuilles</a>, <a href="/wiki/Graine" title="Graine">graines</a>, <a href="/wiki/Tronc_(botanique)" title="Tronc (botanique)">troncs</a>, etc.) </p><p>Ainsi l'idée d'une filiation entre les espèces fait son chemin, notamment par les écrits de <a href="/wiki/%C3%89tienne_Geoffroy_Saint-Hilaire" title="Étienne Geoffroy Saint-Hilaire">Étienne Geoffroy Saint-Hilaire</a> et <a href="/wiki/Jean-Baptiste_de_Lamarck" title="Jean-Baptiste de Lamarck">Jean-Baptiste de Lamarck</a>. Mais les visions <a href="/wiki/Dogmatisme" title="Dogmatisme">dogmatiques</a> des <a href="/wiki/%C3%89glise_(institution)" class="mw-redirect" title="Église (institution)">Églises</a> s'opposent à ce <a href="/wiki/Transformisme_(biologie)" title="Transformisme (biologie)">transformisme</a> <a href="/wiki/%C3%89volution_(biologie)" title="Évolution (biologie)">évolutionniste</a>, et la controverse atteint son paroxysme lorsqu'à la question des origines de la vie végétale et animale s'ajoute celle des origines de l'<a href="/wiki/Homo_sapiens" title="Homo sapiens">Homme</a>. C'est également au <abbr class="abbr" title="18ᵉ siècle"><span class="romain">XVIII</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr> siècle que la <a href="/wiki/Pal%C3%A9ontologie" title="Paléontologie">paléontologie</a> se scinda en trois grandes branches qui subsistent toujours, sous la forme de spécialités disciplinaires : la paléontologie descriptive et comparative initiée par <a href="/wiki/Georges_Cuvier" title="Georges Cuvier">Georges Cuvier</a> ; la paléontologie évolutive de <a href="/wiki/Jean-Baptiste_de_Lamarck" title="Jean-Baptiste de Lamarck">Jean-Baptiste de Lamarck</a> et un peu plus tard, la paléontologie stratigraphique de <a href="/wiki/Nicolaus_Michael_Oppel" title="Nicolaus Michael Oppel">Nicolaus Michael Oppel</a> et d'<a href="/wiki/Alcide_Dessalines_d%27Orbigny" title="Alcide Dessalines d'Orbigny">Alcide Dessalines d'Orbigny</a>. Suit la <a href="/wiki/Pal%C3%A9og%C3%A9ographie" title="Paléogéographie">paléogéographie</a> vers 1830. </p><p>Comme en <a href="/wiki/Astronomie" title="Astronomie">astronomie</a> à la fin du <a href="/wiki/Moyen_%C3%82ge" title="Moyen Âge">Moyen Âge</a>, en paléontologie les découvertes du <abbr class="abbr" title="19ᵉ siècle"><span class="romain">XIX</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr> siècle ont contrarié les convictions <a href="/wiki/Cr%C3%A9ationnisme" title="Créationnisme">créationnistes</a> et <a href="/wiki/Fixisme" title="Fixisme">fixistes</a> de certains croyants qui lisaient les <a href="/wiki/Livre_sacr%C3%A9" class="mw-redirect" title="Livre sacré">livres sacrés</a> (codes <a href="/wiki/Symbole" title="Symbole">symboliques</a> de <a href="/wiki/Morale" title="Morale">morale</a>) comme s'il s'agissait de descriptions scientifiques. Aujourd'hui, cette controverse est éteinte, mais en revanche, les fossiles, la <a href="/wiki/G%C3%A9ologie" title="Géologie">géologie</a> tout entière, l'essentiel de la <a href="/wiki/Biologie" title="Biologie">biologie</a> et les conclusions de leurs études sont toujours réfutés par les groupes créationnistes présents en milieu chrétien (surtout néo-protestant), juif (ultra-orthodoxe) et musulman (surtout islamiste)<sup id="cite_ref-5" class="reference"><a href="#cite_note-5"><span class="cite_crochet">[</span>5<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Multidisciplinaire, organisée comme une enquête historique, l'étude des fossiles a également eu des implications importantes sur le rapport de l'Homme au <a href="/wiki/Temps" title="Temps">temps</a>, par exemple sur la question de l'<a href="/wiki/%C3%82ge_de_la_Terre" title="Âge de la Terre">âge de la Terre</a> ou du vivant, ou encore sur la question des durées — l'unité temporelle de base d'un fossile est le <a href="/wiki/Million_d%27ann%C3%A9es" title="Million d'années">million d'années</a>, un laps de temps sans commune mesure avec l'immédiateté humaine. Grâce à des progrès rapides et importants dans les techniques d'observation et d'investigation, la connaissance des fossiles et de la <a href="/wiki/Fossilisation" class="mw-redirect" title="Fossilisation">fossilisation</a> au cours des <a href="/wiki/Temps_g%C3%A9ologiques" class="mw-redirect" title="Temps géologiques">temps géologiques</a> a réalisé ses plus grandes avancées à partir du début du <abbr class="abbr" title="20ᵉ siècle"><span class="romain">XX</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr> siècle. </p><p>L'examen et le réexamen des fossiles sont constamment renouvelés chaque fois qu'il est possible d'utiliser des techniques plus modernes. L'application de ces techniques implique parfois la modification des approches précédentes. Par exemple, la <a href="/wiki/Tomographie" title="Tomographie">tomographie</a> aux <a href="/wiki/Rayon_X" title="Rayon X">rayons X</a> a permis l'étude <a href="/wiki/Microtomographie" class="mw-redirect" title="Microtomographie">microtomographique</a> des os et la restitution des moulages cérébraux des <a href="/wiki/Dinosauria" title="Dinosauria">Dinosauriens</a>, contribuant à faire voler en éclats le préjugé qui les imaginait comme des animaux « <a href="/wiki/Po%C3%AFkilotherme" title="Poïkilotherme">à sang froid</a>, lents et stupides ». L'un des derniers fossiles remarquables à avoir été tomographiés est celui de <i><a href="/wiki/Futalognkosaurus_dukei" class="mw-redirect" title="Futalognkosaurus dukei">Futalognkosaurus dukei</a></i>, un <a href="/wiki/Dinosaure" class="mw-redirect" title="Dinosaure">dinosaure</a> du <a href="/wiki/Clade" title="Clade">clade</a> des <a href="/wiki/Lognkosauria" title="Lognkosauria">Lognkosauria</a>, découvert en 2007 : le squelette était intact à 70 % et il est le troisième plus grand fossile au monde et aussi le plus complet d'entre eux. Ou encore, à la suite d'un examen mené en 2006 avec ces techniques tomographiques, la famille qui contient les vers <i>Markuelia</i> a été rapproché des <a href="/wiki/Priapulida" title="Priapulida">Priapuliens</a>, des <a href="/wiki/Nematoda" title="Nematoda">Nématodes</a> et des <a href="/wiki/Arthropodes" title="Arthropodes">Arthropodes</a><sup id="cite_ref-6" class="reference"><a href="#cite_note-6"><span class="cite_crochet">[</span>6<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Localisation_des_sites_fossilifères"><span id="Localisation_des_sites_fossilif.C3.A8res"></span>Localisation des sites fossilifères</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Fossile&veaction=edit&section=2" title="Modifier la section : Localisation des sites fossilifères" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Fossile&action=edit&section=2" title="Modifier le code source de la section : Localisation des sites fossilifères"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="bandeau-container bandeau-section metadata bandeau-niveau-information"><div class="bandeau-cell bandeau-icone-css loupe">Article détaillé : <a href="/wiki/Liste_de_sites_fossilif%C3%A8res" title="Liste de sites fossilifères">Liste de sites fossilifères</a>.</div></div> <p>Certaines régions du globe sont particulièrement connues pour l'abondance de leurs fossiles. Ces sites fossilifères d'une qualité exceptionnelle portent le nom de <a href="/wiki/Lagerst%C3%A4tte" title="Lagerstätte">Lagerstätten</a> (littéralement « lieu de rangement », en allemand). Ces formations résultent probablement de l'enfouissement de carcasses dans un environnement anoxique avec très peu de bactéries aérobies, ce qui a ralenti le processus de décomposition. Sur l'échelle des temps géologiques, les lagerstätten s'étendent du <a href="/wiki/Cambrien" title="Cambrien">Cambrien</a> à nos jours. </p><p>Parmi ces sites, on trouve notamment les <a href="/wiki/Marne_(g%C3%A9ologie)" title="Marne (géologie)">marnes</a> jurassiques de <a href="/wiki/Lagerst%C3%A4tte_de_La_Voulte-sur-Rh%C3%B4ne" title="Lagerstätte de La Voulte-sur-Rhône">La Voulte-sur-Rhône</a> (conservation des parties molles de céphalopodes en trois dimensions), les <a href="/wiki/Schistes_de_Maotianshan" title="Schistes de Maotianshan">schistes de Maotianshan</a> en <a href="/wiki/Chine" title="Chine">Chine</a> et ceux de <a href="/wiki/Schistes_de_Burgess" title="Schistes de Burgess">Burgess</a> en <a href="/wiki/Colombie-Britannique" title="Colombie-Britannique">Colombie-Britannique</a><sup id="cite_ref-7" class="reference"><a href="#cite_note-7"><span class="cite_crochet">[</span>7<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>, le <a href="/wiki/Parc_national_de_Miguasha" title="Parc national de Miguasha">parc national de Miguasha</a> au <a href="/wiki/Canada" title="Canada">Canada</a> ou le <a href="/wiki/Calcaire_de_Solnhofen" title="Calcaire de Solnhofen">calcaire lithographique de Solnhofen</a> en <a href="/wiki/Bavi%C3%A8re" title="Bavière">Bavière</a>. Celui-ci détient, entre autres, un exemple d'<i><a href="/wiki/Arch%C3%A9opt%C3%A9ryx" class="mw-redirect" title="Archéoptéryx">Archéoptéryx</a></i>. Ces gisements fossilifères sont tellement rares que chacune des découvertes ou redécouvertes qui y sont faites bouleverse la vision de la progression de la vie. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Registre_fossile">Registre fossile</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Fossile&veaction=edit&section=3" title="Modifier la section : Registre fossile" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Fossile&action=edit&section=3" title="Modifier le code source de la section : Registre fossile"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Le registre fossile correspond à l'ensemble des fossiles existants. Il s'agit d'un petit échantillon de la vie du passé, déformé et partial<sup id="cite_ref-8" class="reference"><a href="#cite_note-8"><span class="cite_crochet">[</span>8<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Toutefois, il ne s'agit pas d'échantillons aléatoires. Toutes les investigations paléontologiques doivent tenir compte de ces aspects pour comprendre ce qui peut être obtenu grâce à l'utilisation des fossiles et ce qui ne peut pas l'être. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Caractère_lacunaire"><span id="Caract.C3.A8re_lacunaire"></span>Caractère lacunaire</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Fossile&veaction=edit&section=4" title="Modifier la section : Caractère lacunaire" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Fossile&action=edit&section=4" title="Modifier le code source de la section : Caractère lacunaire"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Carcharodontosaurus_and_Megalodon_teeth.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/51/Carcharodontosaurus_and_Megalodon_teeth.jpg/220px-Carcharodontosaurus_and_Megalodon_teeth.jpg" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/51/Carcharodontosaurus_and_Megalodon_teeth.jpg/330px-Carcharodontosaurus_and_Megalodon_teeth.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/51/Carcharodontosaurus_and_Megalodon_teeth.jpg/440px-Carcharodontosaurus_and_Megalodon_teeth.jpg 2x" data-file-width="3072" data-file-height="2304" /></a><figcaption>Dents de <i><a href="/wiki/Megalodon" class="mw-redirect" title="Megalodon">Megalodon</a></i> et de <i><a href="/wiki/Carcharodontosaurus" title="Carcharodontosaurus">Carcharodontosaurus</a></i>.</figcaption></figure> <p>La fossilisation est un événement extrêmement rare, d'où le caractère lacunaire du registre fossile. On estime entre 0,01 et 0,1 % la proportion d'organismes qui se fossilisent<sup id="cite_ref-9" class="reference"><a href="#cite_note-9"><span class="cite_crochet">[</span>9<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. En effet, une grande partie de ce qui compose un être vivant a tendance à se décomposer relativement rapidement après la mort. Pour qu'un organisme soit fossilisé, les restes doivent normalement être recouverts par les sédiments dans les plus brefs délais. Cependant, il existe des exceptions à cette règle, comme pour un organisme congelé, <a href="/wiki/Dessiccation" title="Dessiccation">desséché</a>, ou immobilisé dans un environnement anoxique (sans <a href="/wiki/Oxyg%C3%A8ne" title="Oxygène">oxygène</a>). Il existe plusieurs types de fossiles et de fossilisations. </p><p>En raison de l'effet combiné des <a href="/wiki/Taphonomie" title="Taphonomie">processus taphonomiques</a> et du simple hasard mathématique, la fossilisation tend à favoriser les organismes composés de parties dures, ceux qui sont particulièrement répandus sur le globe et ceux qui ont vécu pendant une longue période. D'autre part, il est très rare de trouver des fossiles de petits corps mous, d'organismes géographiquement limités ou éphémères géologiquement parlant, en raison de leur relative rareté et de la faible probabilité de conservation. Les spécimens de grande taille (macrofossiles) sont plus souvent observés, déterrés et exposés, alors que les restes microscopiques (microfossiles) sont de loin les fossiles les plus courants. </p><p>Certains observateurs occasionnels furent perplexes devant la rareté des <a href="/wiki/Forme_transitionnelle" title="Forme transitionnelle">espèces transitionnelles</a> dans le registre fossile. L'explication communément admise a été donnée par <a href="/wiki/Charles_Darwin" title="Charles Darwin">Darwin</a>. Il a ainsi déclaré que « l'extrême imperfection du registre géologique », combinée à la courte durée et à l'aire de répartition géographique réduite des espèces de transition, conduisait à une faible probabilité de trouver beaucoup de ces fossiles, ce qui était un point faible pour sa <a href="/wiki/Darwinisme" title="Darwinisme">théorie de l'évolution</a>. En d'autres termes, les conditions dans lesquelles se déroule la fossilisation sont assez rares et il est fort peu probable qu'un organisme donné se fossilise à sa mort. Eldredge et Gould ont développé une théorie de l'<a href="/wiki/%C3%89quilibre_ponctu%C3%A9" title="Équilibre ponctué">équilibre ponctué</a> qui permet d'expliquer en partie le motif de stase et les apparitions soudaines dans le registre fossile. Enfin, le dilemme de Darwin (absence d'archives fossiles au <a href="/wiki/Pr%C3%A9cambrien" title="Précambrien">Précambrien</a> avant l'apparition soudaine, au cours de l'<a href="/wiki/Explosion_cambrienne" title="Explosion cambrienne">explosion cambrienne</a>, de restes fossiles, principalement composés de coquilles et d'<a href="/wiki/Exosquelette" title="Exosquelette">exosquelettes</a> issus de la faune d'invertébrés marins) est remis en cause avec la description depuis le milieu du <abbr class="abbr" title="19ᵉ siècle"><span class="romain">XIX</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr> siècle de macrofossiles et surtout de <a href="/wiki/Microfossile" title="Microfossile">microfossiles</a> et de <a href="/wiki/Pal%C3%A9oichnologie" title="Paléoichnologie">traces fossiles</a> laissés par des microbes (bactéries, algues, moisissures) aux ères précambriennes (appelées à tort <a href="/wiki/Azo%C3%AFque" class="mw-disambig" title="Azoïque">azoïques</a> à l'époque de Darwin)<sup id="cite_ref-10" class="reference"><a href="#cite_note-10"><span class="cite_crochet">[</span>10<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Représentativité"><span id="Repr.C3.A9sentativit.C3.A9"></span>Représentativité</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Fossile&veaction=edit&section=5" title="Modifier la section : Représentativité" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Fossile&action=edit&section=5" title="Modifier le code source de la section : Représentativité"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Petrified_Araucaria_cone_from_patagonia-Edit3.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d7/Petrified_Araucaria_cone_from_patagonia-Edit3.jpg/220px-Petrified_Araucaria_cone_from_patagonia-Edit3.jpg" decoding="async" width="220" height="147" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d7/Petrified_Araucaria_cone_from_patagonia-Edit3.jpg/330px-Petrified_Araucaria_cone_from_patagonia-Edit3.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d7/Petrified_Araucaria_cone_from_patagonia-Edit3.jpg/440px-Petrified_Araucaria_cone_from_patagonia-Edit3.jpg 2x" data-file-width="1600" data-file-height="1067" /></a><figcaption>Cône fossilisé de <i>Araucaria sp.</i>, datant du <a href="/wiki/Jurassique" title="Jurassique">Jurassique</a>.</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Eldredgeops-rana-crassituberculata.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ea/Eldredgeops-rana-crassituberculata.jpg/220px-Eldredgeops-rana-crassituberculata.jpg" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ea/Eldredgeops-rana-crassituberculata.jpg/330px-Eldredgeops-rana-crassituberculata.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ea/Eldredgeops-rana-crassituberculata.jpg/440px-Eldredgeops-rana-crassituberculata.jpg 2x" data-file-width="512" data-file-height="384" /></a><figcaption>Fossile de triolobite Phacopide (<i>Eldredgeops rana crassituberculata</i>). Les yeux schizochroaux à facettes ont contribué à la formulation de la théorie de l'<a href="/wiki/%C3%89quilibre_ponctu%C3%A9" title="Équilibre ponctué">équilibre ponctué</a>.</figcaption></figure> <p>Le nombre total d'espèces vivantes (végétales et animales incluses) décrites et classées s'élève à 1,5 million. Ce nombre continue d'augmenter, en proportion de la taille des groupes étudiés : chaque année, les chercheurs découvrent près de dix mille espèces d'insectes (pour 850 000 espèces déjà connues) et une centaine d'espèces d'oiseaux (pour 10 700<sup id="cite_ref-11" class="reference"><a href="#cite_note-11"><span class="cite_crochet">[</span>11<span class="cite_crochet">]</span></a></sup> à 11 150 espèces<sup id="cite_ref-IUCN2020_12-0" class="reference"><a href="#cite_note-IUCN2020-12"><span class="cite_crochet">[</span>12<span class="cite_crochet">]</span></a></sup> déjà connues). Par déduction et projection numérique, on estime à près de <span class="nowrap">5 millions</span> le nombre d'espèces vivantes possibles. On ne connaît environ que 300 000 espèces décrites et classées d'après leurs fossiles, soit 20 % du nombre d'espèces vivantes et moins de 6 % du nombre probable. Le registre fossile s'étend d'il y a 3,5 milliards d'années jusqu'à aujourd'hui, mais 99 % des fossiles ne remontent que jusqu'à <span class="nowrap">545 millions</span> d'années. Ces chiffres sont énormes si l'on considère que le registre fossile correspond à une période de centaines de millions d'années et que la faune et la flore vivant aujourd'hui ne représentent qu'un instantané à l'échelle des temps géologiques. Si la préservation des fossiles était bonne, on aurait davantage d'espèces fossiles que d'espèces vivantes à l'heure actuelle. </p><p>La rareté relative des espèces fossiles s'explique de plusieurs manières. Seule une fraction des fossiles découverts parvient aux scientifiques, car beaucoup sont broyés avec les roches en exploitation ou bien sont commercialisés sans avoir été étudiés. Les fossiles découverts ne représentent qu'une faible partie de ceux qui <a href="/wiki/Affleurement" title="Affleurement">affleurent</a>, qui eux-mêmes ne sont qu'une infime part de ceux qui gisent dans les <a href="/wiki/S%C3%A9diment" title="Sédiment">sédiments</a>, lesquels ne sont qu'une petite fraction de tous ceux qui se sont formés mais que la <a href="/wiki/Tectonique" title="Tectonique">tectonique</a> ou l'<a href="/wiki/%C3%89rosion" title="Érosion">érosion</a> ont détruit au fil du temps. Enfin, les restes fossilisés ne représentent qu'une minuscule part des espèces et des individus ayant vécu, car les conditions d'une <a href="#Processus_de_fossilisation">fossilisation</a> sont rarement réunies. </p><p>On a parfois pensé que la <a href="/wiki/Biodiversit%C3%A9" title="Biodiversité">biodiversité</a> a été moindre dans le passé géologique, car malgré les épisodes d'<a href="/wiki/Extinction_massive" title="Extinction massive">extinction massive</a>, statistiquement, on constate un accroissement au fil des ères. Mais il peut s'agir d'un biais <a href="/wiki/Statistique" title="Statistique">statistique</a>, car la biodiversité se mesure au nombre de taxons décrits (<a href="/wiki/Esp%C3%A8ce" title="Espèce">espèces</a>, <a href="/wiki/Genre_(biologie)" title="Genre (biologie)">genres</a>, <a href="/wiki/Famille_(biologie)" title="Famille (biologie)">familles</a>…) qui ont vécu en un lieu et au cours d'un intervalle de temps définis, or les roches récentes se trouvent dans les strates supérieures, encore peu détruites par la tectonique ou l'érosion et plus faciles d'accès, ce qui explique pourquoi les fossiles les plus récents sont généralement les moins rares. Dans le même ordre d'idées, le nombre de paléontologues travaillant sur le <a href="/wiki/Prot%C3%A9rozo%C3%AFque" title="Protérozoïque">Protérozoïque</a> et le <a href="/wiki/Pal%C3%A9ozo%C3%AFque" title="Paléozoïque">Paléozoïque</a> ne représente qu'un très faible pourcentage des chercheurs, alors que le travail sur ces périodes est considérable ; inversement, il y a de nombreux spécialistes du <a href="/wiki/M%C3%A9sozo%C3%AFque" title="Mésozoïque">Mésozoïque</a> et, parmi ceux-ci, des <a href="/wiki/Dinosauria" title="Dinosauria">dinosaures</a>. </p><p>Tout donne à penser que la diversité actuelle peut ne pas être significativement plus élevée que la moyenne, pour les ères géologiques remontant jusqu'au <a href="/wiki/Cambrien" title="Cambrien">Cambrien</a>. Par conséquent, le faible nombre d'espèces fossiles ne peut être expliqué de façon satisfaisante par l'idée que la diversité croît avec le temps. Les espèces disparaissent et sont remplacées par de nouvelles au cours des temps géologiques. Il a été suggéré qu'il faudrait un délai de douze millions d'années pour opérer un remplacement complet de toutes les espèces. La durée de chaque biochrone se situe entre 0,5 et <span class="nowrap">5 millions</span> d'années (<span class="nowrap">2,75 Ma</span> en moyenne). Enfin, la quantité d'espèces fossiles est estimée à : </p> <center>Nombre d'espèces par biochrone × Nombre de biochrones = <span class="mwe-math-element"><span class="mwe-math-mathml-inline mwe-math-mathml-a11y" style="display: none;"><math xmlns="http://www.w3.org/1998/Math/MathML" alttext="{\displaystyle (5\times 10^{6})\times {\frac {545\times 10^{6}}{2,75\times 10^{6}}}=991\times 10^{6}}"> <semantics> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mstyle displaystyle="true" scriptlevel="0"> <mo stretchy="false">(</mo> <mn>5</mn> <mo>×<!-- × --></mo> <msup> <mn>10</mn> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mn>6</mn> </mrow> </msup> <mo stretchy="false">)</mo> <mo>×<!-- × --></mo> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mfrac> <mrow> <mn>545</mn> <mo>×<!-- × --></mo> <msup> <mn>10</mn> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mn>6</mn> </mrow> </msup> </mrow> <mrow> <mn>2</mn> <mo>,</mo> <mn>75</mn> <mo>×<!-- × --></mo> <msup> <mn>10</mn> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mn>6</mn> </mrow> </msup> </mrow> </mfrac> </mrow> <mo>=</mo> <mn>991</mn> <mo>×<!-- × --></mo> <msup> <mn>10</mn> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mn>6</mn> </mrow> </msup> </mstyle> </mrow> <annotation encoding="application/x-tex">{\displaystyle (5\times 10^{6})\times {\frac {545\times 10^{6}}{2,75\times 10^{6}}}=991\times 10^{6}}</annotation> </semantics> </math></span><img src="https://wikimedia.org/api/rest_v1/media/math/render/svg/1b9ab2c38543ce5ddecfcbeef07b0bd72bcc122c" class="mwe-math-fallback-image-inline mw-invert skin-invert" aria-hidden="true" style="vertical-align: -2.838ex; width:36.414ex; height:6.676ex;" alt="{\displaystyle (5\times 10^{6})\times {\frac {545\times 10^{6}}{2,75\times 10^{6}}}=991\times 10^{6}}"></span></center> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Fenêtre_temporelle"><span id="Fen.C3.AAtre_temporelle"></span>Fenêtre temporelle</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Fossile&veaction=edit&section=6" title="Modifier la section : Fenêtre temporelle" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Fossile&action=edit&section=6" title="Modifier le code source de la section : Fenêtre temporelle"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Les sites fossilifères n'offrent qu'une fenêtre temporelle limitée. Aucun fait ne peut être déduit en dehors de cette fenêtre. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Différents_types_de_fossiles"><span id="Diff.C3.A9rents_types_de_fossiles"></span>Différents types de fossiles</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Fossile&veaction=edit&section=7" title="Modifier la section : Différents types de fossiles" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Fossile&action=edit&section=7" title="Modifier le code source de la section : Différents types de fossiles"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Petrified_forest_log_1_md.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a7/Petrified_forest_log_1_md.jpg/220px-Petrified_forest_log_1_md.jpg" decoding="async" width="220" height="330" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a7/Petrified_forest_log_1_md.jpg/330px-Petrified_forest_log_1_md.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a7/Petrified_forest_log_1_md.jpg/440px-Petrified_forest_log_1_md.jpg 2x" data-file-width="821" data-file-height="1231" /></a><figcaption> <a href="/wiki/Bois_p%C3%A9trifi%C3%A9" title="Bois pétrifié">Tronc pétrifié</a> d'<i><a href="/w/index.php?title=Araucarioxylon_arizonicum&action=edit&redlink=1" class="new" title="Araucarioxylon arizonicum (page inexistante)">Araucarioxylon arizonicum</a> <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Araucarioxylon_arizonicum" class="extiw" title="en:Araucarioxylon arizonicum"><span class="indicateur-langue" title="Article en anglais : « Araucarioxylon arizonicum »">(en)</span></a></i>.</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Eggs_of_Oviraptor_(Senckenberg).jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c5/Eggs_of_Oviraptor_%28Senckenberg%29.jpg/220px-Eggs_of_Oviraptor_%28Senckenberg%29.jpg" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c5/Eggs_of_Oviraptor_%28Senckenberg%29.jpg/330px-Eggs_of_Oviraptor_%28Senckenberg%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c5/Eggs_of_Oviraptor_%28Senckenberg%29.jpg/440px-Eggs_of_Oviraptor_%28Senckenberg%29.jpg 2x" data-file-width="2592" data-file-height="1944" /></a><figcaption> Nid d'<i><a href="/wiki/Oviraptor" title="Oviraptor">Oviraptor</a></i> contenant des <a href="/wiki/%C5%92uf_fossile" title="Œuf fossile">œufs fossilisés</a>.</figcaption></figure> <p>Les <a href="/wiki/Fossiles_les_plus_anciens" title="Fossiles les plus anciens">fossiles les plus anciens</a> sont les <a href="/wiki/Stromatolithe" title="Stromatolithe">stromatolithes</a>, qui sont composés de roches créées par la sédimentation de substances (telles que le <a href="/wiki/Carbonate_de_calcium" title="Carbonate de calcium">carbonate de calcium</a>) grâce à l'activité bactérienne<sup id="cite_ref-13" class="reference"><a href="#cite_note-13"><span class="cite_crochet">[</span>13<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Celle-ci a été découverte à travers l'étude des stromatolithes actuellement produits par des <a href="/wiki/Biofilm" title="Biofilm">tapis microbiens</a>. La formation Gunflint contient de nombreux microfossiles, largement acceptés comme étant des restes microbiens<sup id="cite_ref-14" class="reference"><a href="#cite_note-14"><span class="cite_crochet">[</span>14<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>Il existe de nombreux types de fossiles. Les plus courants sont des <a href="/wiki/Coquille_(mollusque)" title="Coquille (mollusque)">coquilles</a> ou des <a href="/wiki/Os" title="Os">os</a> transformés en pierre, entiers ou non. Beaucoup d'entre eux montrent tous les détails originaux de la coquille ou de l'os. Les <a href="/wiki/Porosit%C3%A9" title="Porosité">pores</a> et autres petits espaces de leur structure sont remplis de <a href="/wiki/Min%C3%A9ral" title="Minéral">minéraux</a>. Les minéraux, tels que la <a href="/wiki/Calcite" title="Calcite">calcite</a> (carbonate de calcium), sont des composés chimiques qui ont été dissous dans l'eau. Lorsque la coquille ou l'os passe à travers le sable ou la boue, des minéraux se déposent dans les espaces de sa structure (c'est pourquoi les fossiles sont si lourds). D'autres fossiles ont pu perdre toutes les marques de leur structure originelle. Par exemple, un escargot dont la coquille était à l'origine composée de calcite peut se dissoudre complètement après avoir été enterré. L'impression laissée dans la roche peut alors se remplir par d'autres matériaux et forme une réplique exacte de l'escargot. Dans d'autres cas, l'escargot est dissous et il ne reste alors plus qu'un trou dans la pierre, une sorte de moule que les <a href="/wiki/Pal%C3%A9ontologie" title="Paléontologie">paléontologues</a> peuvent remplir de plâtre pour découvrir à quoi ressemblait l'animal. </p><p>Généralement, les fossiles montrent seulement les parties rigides de l'animal ou du végétal : le tronc d'un arbre, la coquille d'un escargot ou les os d'un <a href="/wiki/Dinosaure" class="mw-redirect" title="Dinosaure">dinosaure</a>. Certains fossiles sont plus complets. Si une plante ou un animal reste enfoui dans un type spécial de boue, qui ne contient pas d'oxygène, certaines des parties molles peuvent également être préservées en fossiles. </p><p>Les « fossiles parfaits » les plus spectaculaires sont ceux des <a href="/wiki/Mammouth" title="Mammouth">mammouths</a> laineux qui ont été retrouvés dans un sol gelé<sup id="cite_ref-15" class="reference"><a href="#cite_note-15"><span class="cite_crochet">[</span>15<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. La viande était tellement gelée qu'elle aurait pu être consommée, même après 20 000 ans. Par convention, on estime que les organismes fossilisés les plus récents vivaient à la fin de la dernière <a href="/wiki/Glaciation" title="Glaciation">glaciation</a> quaternaire (<a href="/wiki/Glaciation_de_W%C3%BCrm" title="Glaciation de Würm">Würm</a>), c'est-à-dire il y a quelque 13 000 ans environ. Ceux qui datent d'une époque plus récente (<a href="/wiki/N%C3%A9olithique" title="Néolithique">néolithique</a>, <a href="/wiki/Protohistoire" title="Protohistoire">âge des métaux</a>, etc.) sont généralement considérés comme des sous-fossiles. </p><p>Des produits chimiques inclus dans les sédiments peuvent indiquer la présence passée de certains organismes qui les sécrétaient ou en était faits. Certaines molécules organiques complexes, ou dérivées par altération de ces molécules complexes, peuvent signer l'existence passée de certains types d'organismes vivants. Enfin, des anomalies isotopiques, notamment un déficit en <a href="/wiki/Carbone_13" title="Carbone 13">carbone 13</a>, peuvent témoigner de la présence passée d'êtres vivants. Ces marqueurs chimiques ou isotopiques représentent l'extrême limite de la notion de fossile. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Ichnofossile">Ichnofossile</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Fossile&veaction=edit&section=8" title="Modifier la section : Ichnofossile" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Fossile&action=edit&section=8" title="Modifier le code source de la section : Ichnofossile"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Ichnofossil.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f4/Ichnofossil.jpg/220px-Ichnofossil.jpg" decoding="async" width="220" height="197" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f4/Ichnofossil.jpg/330px-Ichnofossil.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f4/Ichnofossil.jpg/440px-Ichnofossil.jpg 2x" data-file-width="836" data-file-height="749" /></a><figcaption><i>Asteriacites</i>, ichnogenre attribué à des étoiles de mer (groupe Cubichnia).</figcaption></figure> <p>Les <a href="/wiki/Ichnofossile" class="mw-redirect" title="Ichnofossile">ichnofossiles</a> sont les restes de dépôts, d'empreintes, d'œuf, de nids, de bioérosion ou de n'importe quel autre type d'impression. Ils sont l'objet d'étude de la <a href="/wiki/Pal%C3%A9oichnologie" title="Paléoichnologie">paléoichnologie</a>. Les ichnofossiles présentent des caractéristiques qui les rendent facilement identifiables et permettent leur classification comme parataxons : ichnogenres et ichnoespèces. Les ichnotaxons sont des classes de pistes de fossiles regroupées suivant leurs propriétés communes : géométrie, structure, taille, type de substrat et fonctionnalité. Bien que parfois un diagnostic de l'espèce productrice de l'ichnofossile puisse être ambigu, en général, il est possible de déduire au moins le groupe biologique ou le <a href="/wiki/Taxon" title="Taxon">taxon</a> supérieur auxquels il appartenait. </p><p>Le terme <i>ichnofaciès</i> fait référence à l'association caractéristique des traces fossiles qui reflètent les conditions environnementales telles que la <a href="/wiki/Bathym%C3%A9trie" title="Bathymétrie">bathymétrie</a>, la <a href="/wiki/Salinit%C3%A9" title="Salinité">salinité</a> et le type de <a href="/wiki/Substratum" title="Substratum">substrat</a><sup id="cite_ref-16" class="reference"><a href="#cite_note-16"><span class="cite_crochet">[</span>16<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Les traces et les empreintes d'invertébrés marins constituent d'excellents indicateurs <a href="/wiki/Pal%C3%A9o%C3%A9cologie" title="Paléoécologie">paléoécologiques</a>. En effet, elles sont le résultat de l'activité de ces organismes, en liaison avec leur environnement spécifique (nature du substrat et conditions du milieu aquatique : salinité, température, bathymétrie). En particulier, la profondeur de la mer conditionne le type d'organismes qui vont s'y développer et, par conséquent, il n'est pas surprenant que l'on puisse distinguer une gamme d'ichnofaciès suivant la bathymétrie, dont la nomenclature due à <a href="/wiki/Adolf_Seilacher" title="Adolf Seilacher">Seilacher</a> fait référence aux types de pistes les plus fréquentes et les plus caractéristiques<sup id="cite_ref-17" class="reference"><a href="#cite_note-17"><span class="cite_crochet">[</span>17<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Microfossile">Microfossile</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Fossile&veaction=edit&section=9" title="Modifier la section : Microfossile" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Fossile&action=edit&section=9" title="Modifier le code source de la section : Microfossile"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Mikrofossils_hg.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bb/Mikrofossils_hg.jpg/220px-Mikrofossils_hg.jpg" decoding="async" width="220" height="145" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bb/Mikrofossils_hg.jpg/330px-Mikrofossils_hg.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bb/Mikrofossils_hg.jpg/440px-Mikrofossils_hg.jpg 2x" data-file-width="2954" data-file-height="1942" /></a><figcaption>Microfossiles de sédiments marins provenant de l'<a href="/wiki/Antarctique" title="Antarctique">Antarctique</a> (diamètre moyen des petites sphères : 0,5 <abbr class="abbr" title="millimètre">mm</abbr>).</figcaption></figure> <p>Le <a href="/wiki/Microfossile" title="Microfossile">microfossile</a> est une plante ou un animal fossilisé trop petit pour être analysé à l'œil nu. On applique communément un seuil de taille pour distinguer les microfossiles des macrofossiles, 1 <abbr class="abbr" title="millimètre">mm</abbr>, mais il ne s'agit que d'un guide approximatif. Les microfossiles peuvent être soit des organismes complets (ou quasi complets), comme les <a href="/wiki/Foraminifera" title="Foraminifera">foraminifères</a> planctoniques ou benthiques ou bien les <a href="/wiki/Ostracode" title="Ostracode">ostracodes</a>, soit des parties isolées de petits ou grands organismes, plantes ou animaux, comme les <a href="/wiki/Coccolithophorid%C3%A9" class="mw-redirect" title="Coccolithophoridé">coccolithophoridés</a> (restes calcaires de petites algues), les spicules de <a href="/wiki/Spongiaires" class="mw-redirect" title="Spongiaires">spongiaires</a>, les pièces pédicellaires d'<a href="/wiki/%C3%89chinides" class="mw-redirect" title="Échinides">échinides</a>, les ossicules d'<a href="/wiki/Ophiuroidea" title="Ophiuroidea">ophiurides</a> ou d'<a href="/wiki/%C3%89toile_de_mer" title="Étoile de mer">astérides</a>, les <a href="/wiki/Spicule_(invert%C3%A9br%C3%A9s)" title="Spicule (invertébrés)">spicules</a> d'<a href="/wiki/Holothurie" title="Holothurie">Holothurides</a>, les petites dents, les écailles de petits poissons ou les <a href="/wiki/Palynologie" title="Palynologie">spores</a>. Les microfossiles sont, par leur abondance et leur <a href="/wiki/Biodiversit%C3%A9" title="Biodiversité">diversité</a>, d'une grande importance pour les <a href="/wiki/Biostratigraphie" title="Biostratigraphie">biostratigraphes</a>. Ceux-ci les utilisent pour dater des <a href="/wiki/Roches_s%C3%A9dimentaires" class="mw-redirect" title="Roches sédimentaires">roches sédimentaires</a> et donc corréler des <a href="/wiki/S%C3%A9rie_s%C3%A9dimentaire" title="Série sédimentaire">séries sédimentaires</a>. Ils les utilisent aussi comme indicateurs paléoenvironnementaux (<a href="/wiki/Salinit%C3%A9" title="Salinité">salinité</a>, <a href="/wiki/Bathym%C3%A9trie" title="Bathymétrie">profondeur des mers et océans</a>, <a href="/wiki/Pal%C3%A9oclimatologie" title="Paléoclimatologie">paléoclimat</a>, <abbr class="abbr" title="et cetera">etc.</abbr>). </p><p>Les microfossiles peuvent être scindés en <a href="/wiki/Eukaryota" title="Eukaryota">eucaryotes</a> et <a href="/wiki/Prokaryota" title="Prokaryota">procaryotes</a>. Les procaryotes relativement petits puisqu'unicellulaires sont de loin les plus fréquents. Ils sont parfois représentés par des tests aux formes très complexes (« <a href="/wiki/Foraminifera" title="Foraminifera">grands foraminifères</a> »). C'est principalement par des restes dissociés que les eucaryotes, quant à eux, sont retrouvés en micropaléontologie. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Résine_fossile"><span id="R.C3.A9sine_fossile"></span>Résine fossile</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Fossile&veaction=edit&section=10" title="Modifier la section : Résine fossile" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Fossile&action=edit&section=10" title="Modifier le code source de la section : Résine fossile"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Insects_in_baltic_amber.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d7/Insects_in_baltic_amber.jpg/220px-Insects_in_baltic_amber.jpg" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d7/Insects_in_baltic_amber.jpg/330px-Insects_in_baltic_amber.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d7/Insects_in_baltic_amber.jpg/440px-Insects_in_baltic_amber.jpg 2x" data-file-width="1777" data-file-height="1333" /></a><figcaption>Un <a href="/wiki/Moustique" title="Moustique">moustique</a> et une <a href="/wiki/Mouche" title="Mouche">mouche</a> inclus dans de l'<a href="/wiki/Ambre" title="Ambre">ambre</a>, datant de 40-<span class="nowrap">60 millions</span> d'années.</figcaption></figure> <p>La résine fossile (aussi appelée <a href="/wiki/Ambre" title="Ambre">ambre</a>) est un <a href="/wiki/Polym%C3%A8re" title="Polymère">polymère</a> naturel que l'on rencontre dans plusieurs types de <a href="/wiki/Strate_(g%C3%A9ologie)" title="Strate (géologie)">strates</a> différentes, partout dans le monde. Il s'agit de <a href="/wiki/R%C3%A9sine_v%C3%A9g%C3%A9tale" title="Résine végétale">résine</a> fossilisée provenant de la <a href="/wiki/S%C3%A8ve" title="Sève">sève</a> des arbres et datant pour la plupart du <a href="/wiki/Tertiaire_(g%C3%A9ologie)" title="Tertiaire (géologie)">Tertiaire</a> (2-<span class="nowrap">5 millions</span> d'années), voire du <a href="/wiki/Trias" title="Trias">Trias</a> (<span class="nowrap">200 millions</span> d'années). On la trouve généralement sous forme de pierres jaune-orangé. </p><p>On estime que la résine est une <a href="/wiki/Adaptation_(biologie)" title="Adaptation (biologie)">adaptation</a> évolutive des arbres pour la protection contre les insectes et l'étanchéité des blessures causées par les éléments. La résine fossile contient souvent d'autres fossiles, appelés <a href="/wiki/Inclusion_(min%C3%A9ralogie)" title="Inclusion (minéralogie)">inclusions</a>, qui ont été capturés par la résine collante. Il s'agit notamment de <a href="/wiki/Bact%C3%A9rie" title="Bactérie">bactéries</a>, de <a href="/wiki/Champignon" title="Champignon">champignons</a>, de <a href="/wiki/Plante" title="Plante">plantes</a> ou d'<a href="/wiki/Animal" title="Animal">animaux</a>. Les inclusions animales sont généralement de petits <a href="/wiki/Invert%C3%A9br%C3%A9" title="Invertébré">invertébrés</a>, principalement les <a href="/wiki/Arthropodes" title="Arthropodes">arthropodes</a> comme les <a href="/wiki/Insecte" title="Insecte">insectes</a> et les <a href="/wiki/Araign%C3%A9e" class="mw-redirect" title="Araignée">araignées</a>, et très rarement des vertébrés comme un petit <a href="/wiki/L%C3%A9zard" title="Lézard">lézard</a>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="«_Fossile_vivant_»"><span id=".C2.AB_Fossile_vivant_.C2.BB"></span>« Fossile vivant »</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Fossile&veaction=edit&section=11" title="Modifier la section : « Fossile vivant »" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Fossile&action=edit&section=11" title="Modifier le code source de la section : « Fossile vivant »"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Nautilus_belauensis_profile.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d9/Nautilus_belauensis_profile.jpg/220px-Nautilus_belauensis_profile.jpg" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d9/Nautilus_belauensis_profile.jpg/330px-Nautilus_belauensis_profile.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d9/Nautilus_belauensis_profile.jpg/440px-Nautilus_belauensis_profile.jpg 2x" data-file-width="2048" data-file-height="1536" /></a><figcaption>Nautile.</figcaption></figure> <p>Le terme de « <a href="/wiki/Fossile_vivant" class="mw-redirect" title="Fossile vivant">fossile vivant</a> », lancé par Darwin en personne<sup id="cite_ref-18" class="reference"><a href="#cite_note-18"><span class="cite_crochet">[</span>18<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>, reste couramment utilisé pour qualifier une espèce vivante qui présente des ressemblances <a href="/wiki/Morphologie_(biologie)" class="mw-redirect" title="Morphologie (biologie)">morphologiques</a> avec des fossiles retrouvés, mais il est inexact car une ressemblance superficielle n'empêche pas de substantielles différences notamment <a href="/wiki/G%C3%A9n%C3%A9tique" title="Génétique">génétiques</a>, et peut aussi traduire non pas une parenté, mais une <a href="/wiki/Convergence_%C3%A9volutive" title="Convergence évolutive">convergence adaptative</a>. Aujourd'hui, on parle d'« <a href="/wiki/Esp%C3%A8ce_panchronique" title="Espèce panchronique">espèce panchronique</a> ». </p><p>Les exemples de panchronisme les plus connus sont les <a href="/wiki/Brachiopoda" title="Brachiopoda">brachiopodes</a>, les <a href="/wiki/Ginkgo_biloba" title="Ginkgo biloba">gingkos</a> ou les <a href="/wiki/Triops" title="Triops">triops</a>. Il peut s'agir d'espèces ou de <a href="/wiki/Taxon" title="Taxon">taxons</a> connus uniquement sous forme fossile avant que des représentants vivants ne soient trouvés (cas du <a href="/wiki/C%C5%93lacanthe" class="mw-redirect" title="Cœlacanthe">cœlacanthe</a>, découvert le long des côtes <a href="/wiki/Afrique" title="Afrique">africaines</a> en <a href="/wiki/1938" title="1938">1938</a>, alors qu'on le pensait disparu depuis <span class="nowrap">70 millions</span> d'années, ou encore des <a href="/wiki/Monoplacophora" title="Monoplacophora">néopilines</a>), d'espèces vivantes sans aucun proche parent (<a href="/wiki/Cagou" class="mw-redirect" title="Cagou">cagou</a> de <a href="/wiki/Nouvelle-Cal%C3%A9donie" title="Nouvelle-Calédonie">Nouvelle-Calédonie</a>, <a href="/wiki/Caurale_soleil" title="Caurale soleil">caurale soleil</a>…) ou encore d'un petit groupe d'espèces étroitement liées sans proche parent (<a href="/wiki/Limulidae" title="Limulidae">limules</a>, <a href="/wiki/Nautilus_(mollusque)" title="Nautilus (mollusque)">nautiles</a>, <a href="/wiki/Psilotum" title="Psilotum">psilotes</a>, <a href="/wiki/Stromatolithe" title="Stromatolithe">stromatolithes</a>, <a href="/wiki/Sphenodon" title="Sphenodon">tuataras</a>, <abbr class="abbr" title="et cetera">etc.</abbr>). </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Pseudo-fossile">Pseudo-fossile</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Fossile&veaction=edit&section=12" title="Modifier la section : Pseudo-fossile" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Fossile&action=edit&section=12" title="Modifier le code source de la section : Pseudo-fossile"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Dendrite_in_Kona.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8f/Dendrite_in_Kona.JPG/220px-Dendrite_in_Kona.JPG" decoding="async" width="220" height="147" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8f/Dendrite_in_Kona.JPG/330px-Dendrite_in_Kona.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8f/Dendrite_in_Kona.JPG/440px-Dendrite_in_Kona.JPG 2x" data-file-width="3888" data-file-height="2592" /></a><figcaption><a href="/wiki/Dendrite_(cristal)" title="Dendrite (cristal)">Dendrites</a> de <a href="/wiki/Mangan%C3%A8se" title="Manganèse">manganèse</a> à la surface d'une dalle de <a href="/wiki/Calcaire" title="Calcaire">calcaire</a> lithographique du type <a href="/wiki/Solnhofen" title="Solnhofen">Solnhofen</a>, couramment employé en terrassement.</figcaption></figure> <p>Un <a href="/wiki/Pseudo-fossile" title="Pseudo-fossile">pseudo-fossile</a> est un motif que l'on peut observer sur une roche mais qui est le résultat d'un processus géologique, plus que biologique. Ils peuvent facilement être confondus avec de vrais fossiles. Certains pseudo-fossiles, tels que les <a href="/wiki/Dendrite_(cristal)" title="Dendrite (cristal)">dendrites</a>, sont formés par des fissures qui se produisent naturellement dans la roche et qui se remplissent par percolation des minéraux. Parmi les autres types de pseudo-fossiles, on peut également citer les reins de minerai (formes rondes dans le minerai de fer) ou l'<a href="/wiki/Agate" title="Agate">agate mousse</a>, qui ressemble à de la mousse ou des feuilles coincées dans une agate. Des <a href="/wiki/Concr%C3%A9tion" title="Concrétion">concrétions</a>, sphériques ou ovoïdes, en forme de nodules dans certaines couches sédimentaires ont déjà été prises pour des œufs de <a href="/wiki/Dinosaure" class="mw-redirect" title="Dinosaure">dinosaures</a> et sont également souvent confondues avec des fossiles. </p><p>Les erreurs d'interprétation dues aux pseudo-fossiles ont généré des controverses dans l'histoire de la <a href="/wiki/Pal%C3%A9ontologie" title="Paléontologie">paléontologie</a>. Ainsi, en <a href="/wiki/2003" title="2003">2003</a>, un groupe de <a href="/wiki/G%C3%A9ologue" title="Géologue">géologues</a> espagnols a remis en question l'authenticité des fossiles de <a href="/wiki/Warrawoona" title="Warrawoona">Warrawoona</a>. Selon William Schopf, il s'agirait de <a href="/wiki/Cyanobacteriota" title="Cyanobacteriota">cyanobactéries</a> qui seraient les premières traces de vie sur la Terre, il y 3,5 milliards d'années. Le groupe espagnol affirme, pour sa part, qu'un sel de <a href="/wiki/Baryum" title="Baryum">baryum</a> et un <a href="/wiki/Silicate" title="Silicate">silicate</a>, placés dans un environnement <a href="/wiki/Base_(chimie)" title="Base (chimie)">alcalin</a>, à température et pression ambiante, peuvent produire des structures filamenteuses similaires<sup id="cite_ref-19" class="reference"><a href="#cite_note-19"><span class="cite_crochet">[</span>19<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Il en est de même pour les <a href="/wiki/Groupe_fossile_de_Franceville" title="Groupe fossile de Franceville">gaboniontes</a>, un ensemble d'environ 250 fossiles <a href="/wiki/Macroscopique" class="mw-redirect" title="Macroscopique">macroscopiques</a> datés de 2,1 milliards d'années, interprétés comme des <a href="/wiki/Organismes_pluricellulaires" class="mw-redirect" title="Organismes pluricellulaires">organismes pluricellulaires</a> par leurs découvreurs<sup id="cite_ref-Rauscher_20-0" class="reference"><a href="#cite_note-Rauscher-20"><span class="cite_crochet">[</span>20<span class="cite_crochet">]</span></a></sup> mais comme des <a href="/wiki/Pseudo-fossile" title="Pseudo-fossile">pseudo-fossiles</a> de <a href="/wiki/Pyrite" title="Pyrite">pyrites</a> inorganiques par les sceptiques<sup id="cite_ref-21" class="reference"><a href="#cite_note-21"><span class="cite_crochet">[</span>21<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Processus_de_fossilisation">Processus de fossilisation</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Fossile&veaction=edit&section=13" title="Modifier la section : Processus de fossilisation" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Fossile&action=edit&section=13" title="Modifier le code source de la section : Processus de fossilisation"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:P%C3%A9trologie.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/36/P%C3%A9trologie.png/220px-P%C3%A9trologie.png" decoding="async" width="220" height="223" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/36/P%C3%A9trologie.png/330px-P%C3%A9trologie.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/36/P%C3%A9trologie.png/440px-P%C3%A9trologie.png 2x" data-file-width="711" data-file-height="720" /></a><figcaption>On rencontre les fossiles dans les <a href="/wiki/Roche_s%C3%A9dimentaire" title="Roche sédimentaire">roches sédimentaires</a>.</figcaption></figure> <p>Il faut des conditions particulières pour qu'un organisme vivant se fossilise. Ce processus s'opère le plus souvent par la <a href="/wiki/Min%C3%A9ral" title="Minéral">minéralisation</a> de l'organisme : les tissus sont remplacés par des substances minérales, pétrifiées au sein de la <a href="/wiki/Roche_s%C3%A9dimentaire" title="Roche sédimentaire">roche sédimentaire</a>, roche par excellence pour la conservation de fossiles. Il peut y avoir, plus rarement, une conservation de la matière organique, dans les cas de congélation (celle des <a href="/wiki/Mammouth" title="Mammouth">mammouths</a> dans le <a href="/wiki/Perg%C3%A9lisol" title="Pergélisol">pergélisol</a>), de momification (<a href="/wiki/Momie" title="Momie">momification</a> dans du <a href="/wiki/Bitume" title="Bitume">bitume</a> ou de la <a href="/wiki/Diatomite" title="Diatomite">diatomite</a> (roche siliceuse)) ou d'inclusion dans de l'<a href="/wiki/Ambre" title="Ambre">ambre</a><sup id="cite_ref-rts_22-0" class="reference"><a href="#cite_note-rts-22"><span class="cite_crochet">[</span>22<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. La conservation est meilleure et plus fréquente pour les parties rigides de l'organisme. Les tissus mous ne sont préservés de la décomposition qu'en l'absence d'oxygène, ce qui se produit dans certains dépôts de vase ou de boue<sup id="cite_ref-rts_22-1" class="reference"><a href="#cite_note-rts-22"><span class="cite_crochet">[</span>22<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>, voire au sein d'<a href="/wiki/Argile" title="Argile">argiles</a> d'origine <a href="/wiki/Volcanisme" title="Volcanisme">volcanique</a><sup id="cite_ref-23" class="reference"><a href="#cite_note-23"><span class="cite_crochet">[</span>23<span class="cite_crochet">]</span></a></sup><sup class="reference cite_virgule">,</sup><sup id="cite_ref-24" class="reference"><a href="#cite_note-24"><span class="cite_crochet">[</span>24<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>Le temps de fossilisation est très long en cas de minéralisation (plusieurs millions d'années) ; il peut être très court (quelques heures) lorsqu'il y a congélation, ou <a href="/wiki/Phosphate" title="Phosphate">phosphatisation</a> de tissus<sup id="cite_ref-rts_22-2" class="reference"><a href="#cite_note-rts-22"><span class="cite_crochet">[</span>22<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Dalle_%C3%A0_Ammonoidea_%C3%A0_proximit%C3%A9_du_pont_de_Fressac.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5f/Dalle_%C3%A0_Ammonoidea_%C3%A0_proximit%C3%A9_du_pont_de_Fressac.jpg/220px-Dalle_%C3%A0_Ammonoidea_%C3%A0_proximit%C3%A9_du_pont_de_Fressac.jpg" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5f/Dalle_%C3%A0_Ammonoidea_%C3%A0_proximit%C3%A9_du_pont_de_Fressac.jpg/330px-Dalle_%C3%A0_Ammonoidea_%C3%A0_proximit%C3%A9_du_pont_de_Fressac.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5f/Dalle_%C3%A0_Ammonoidea_%C3%A0_proximit%C3%A9_du_pont_de_Fressac.jpg/440px-Dalle_%C3%A0_Ammonoidea_%C3%A0_proximit%C3%A9_du_pont_de_Fressac.jpg 2x" data-file-width="1600" data-file-height="1200" /></a><figcaption>Exemple de <a href="/wiki/Thanatoc%C3%A9nose" title="Thanatocénose">thanatocénose</a> ; dalle <a href="/wiki/Trias" title="Trias">triasique</a> ou <a href="/wiki/Jurassique" title="Jurassique">jurassique</a> à <a href="/wiki/Ammonoidea" title="Ammonoidea">Ammonoidea</a> <i>in situ</i>, sous le pont de <a href="/wiki/Fressac" title="Fressac">Fressac</a> sur la rivière Conturby (Gard, France).</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Bulgaria-Pobiti_Kamani-05.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/28/Bulgaria-Pobiti_Kamani-05.jpg/220px-Bulgaria-Pobiti_Kamani-05.jpg" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/28/Bulgaria-Pobiti_Kamani-05.jpg/330px-Bulgaria-Pobiti_Kamani-05.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/28/Bulgaria-Pobiti_Kamani-05.jpg/440px-Bulgaria-Pobiti_Kamani-05.jpg 2x" data-file-width="3648" data-file-height="2736" /></a><figcaption>Troncs de <i><a href="/wiki/Taxodioxylon" title="Taxodioxylon">Taxodioxylon</a></i> du <a href="/wiki/Tortonien" title="Tortonien">Tortonien</a> fossilisés sur place (par ensevelissement dans une <a href="/wiki/Dune" title="Dune">dune</a>, devenue du <a href="/wiki/Gr%C3%A8s_(g%C3%A9ologie)" title="Grès (géologie)">grès</a>) à <a href="/wiki/Devnya_(Bulgarie)" title="Devnya (Bulgarie)">Devnya (Bulgarie)</a>.</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Tarbosaurus_museum_Muenster.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/de/Tarbosaurus_museum_Muenster.jpg/220px-Tarbosaurus_museum_Muenster.jpg" decoding="async" width="220" height="174" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/de/Tarbosaurus_museum_Muenster.jpg/330px-Tarbosaurus_museum_Muenster.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/d/de/Tarbosaurus_museum_Muenster.jpg 2x" data-file-width="433" data-file-height="342" /></a><figcaption>Moulage en <a href="/wiki/Pl%C3%A2tre" title="Plâtre">plâtre</a> du squelette fossile d'un <i><a href="/wiki/Tarbosaurus" title="Tarbosaurus">Tarbosaurus</a></i> au <a href="/w/index.php?title=Mus%C3%A9e_westphalien_d%27Histoire_naturelle&action=edit&redlink=1" class="new" title="Musée westphalien d'Histoire naturelle (page inexistante)">musée westphalien d'Histoire naturelle</a> à <a href="/wiki/M%C3%BCnster" title="Münster">Münster</a>. L'original est conservé à Moscou, au <a href="/w/index.php?title=Mus%C3%A9e_Orlov_de_pal%C3%A9ontologie&action=edit&redlink=1" class="new" title="Musée Orlov de paléontologie (page inexistante)">musée Orlov de paléontologie</a>.</figcaption></figure> <p>Parfois ne sont conservées que des traces d'activité biologique (comme les terriers) ; c'est le domaine de la <a href="/wiki/Pal%C3%A9oichnologie" title="Paléoichnologie">paléoichnologie</a>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Processus_de_décomposition"><span id="Processus_de_d.C3.A9composition"></span>Processus de décomposition</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Fossile&veaction=edit&section=14" title="Modifier la section : Processus de décomposition" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Fossile&action=edit&section=14" title="Modifier le code source de la section : Processus de décomposition"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>La capacité de conservation des fossiles est en grande partie due au processus de <a href="/wiki/D%C3%A9composition" title="Décomposition">décomposition</a> des organismes. Celui-ci explique pourquoi il est rare de retrouver des fossiles des parties molles organiques (60 % des individus d'une communauté marine sont uniquement composés de parties molles). La présence des parties molles est alors le résultat de conditions <a href="/wiki/S%C3%A9dimentologie" title="Sédimentologie">sédimentologiques</a> et <a href="/wiki/Diagen%C3%A8se" title="Diagenèse">diagénétiques</a> exceptionnelles. </p><p>Les processus de décomposition <a href="/wiki/A%C3%A9robie" title="Aérobie">aérobie</a> sont les plus rapides et les plus efficaces pour la <a href="/wiki/Biod%C3%A9gradation" title="Biodégradation">biodégradation</a>. Ainsi, il est nécessaire d'avoir un environnement <a href="/wiki/Anoxie_(p%C3%A9dologie)" title="Anoxie (pédologie)">anoxique</a> pour pouvoir préserver des organismes faiblement minéralisés et des parties molles. La demande en <a href="/wiki/Oxyg%C3%A8ne" title="Oxygène">oxygène</a> pour la décomposition en milieu aérobie est très élevée (<span class="nowrap">106 <a href="/wiki/Mole_(unit%C3%A9)" title="Mole (unité)">moles</a></span> de O<sub>2</sub><sub></sub><sub></sub><sub></sub><sub></sub><sub></sub><sub></sub><sub></sub><sub></sub><sub></sub><sub></sub><sub></sub><sub></sub><sub></sub><sub></sub> pour <span class="nowrap">1 mole</span> de <a href="/wiki/Carbone" title="Carbone">carbone</a> <a href="/wiki/Mati%C3%A8re_organique" title="Matière organique">organique</a>) : </p><p>(CH<sub>2</sub>O)<sub>106</sub>(NH<sub>3</sub>)<sub>16</sub>H<sub>3</sub>PO<sub>4</sub> + 106 O<sub>2</sub> → 106 CO<sub>2</sub> + 16 NH<sub>3</sub> + H<sub>3</sub>PO<sub>4</sub> + 106 H<sub>2</sub>O<sub></sub><sub></sub><sub></sub>. </p><p>La décomposition est la source principale de perte de données dans le registre fossile et la <a href="/wiki/Min%C3%A9ralisation_(g%C3%A9ologie)" title="Minéralisation (géologie)">minéralisation</a> est le seul moyen de la freiner. Les tissus peuvent se conserver sous la forme de <a href="/wiki/Permin%C3%A9ralisation" title="Perminéralisation">perminéralisations</a> (déchets organiques altérés) ou, quand la détérioration est prolongée, sous la forme d'empreintes. Si la décomposition est plus importante que la minéralisation, les tissus sont détruits et seuls les matériaux réfractaires (<a href="/wiki/Chitine" title="Chitine">chitine</a>, <a href="/wiki/Lignine" title="Lignine">lignine</a> ou <a href="/wiki/Cellulose" title="Cellulose">cellulose</a>) sont conservés. </p><p>La décomposition fossilisée se détecte en trois étapes. Dans un premier temps, on identifie la décomposition par les détériorations de la structure de l'organisme fossilisé (tissus osseux ou phanères modifiés, étalement des traces de lipides autour de l'organisme, <abbr class="abbr" title="et cetera">etc.</abbr>). Ensuite, il faut reconnaître les <a href="/wiki/Min%C3%A9ral" title="Minéral">minéraux</a> particuliers et les marqueurs géochimiques associés aux divers types de décomposition. Enfin, il faut rechercher les <a href="/wiki/Microfossile" title="Microfossile">microfossiles</a> des <a href="/wiki/Micro-organisme" title="Micro-organisme">organismes microbiens</a> impliqués dans le processus. </p><p>La matière organique se recycle en majeure partie dans l'eau, en particulier dans la <a href="/wiki/Zone_photique" title="Zone photique">zone euphotique</a>. Une petite proportion de cette matière organique participe à la formation des sédiments adjacents et sera affectée par les modifications du flux organique (biostratinomique) telles que la <a href="/wiki/Photo-oxydation" class="mw-redirect" title="Photo-oxydation">photo-oxydation</a>, l'activité microbienne et les organismes <a href="/wiki/D%C3%A9tritivore" title="Détritivore">détritivores</a>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Processus_de_diagenèse_fossile"><span id="Processus_de_diagen.C3.A8se_fossile"></span>Processus de diagenèse fossile</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Fossile&veaction=edit&section=15" title="Modifier la section : Processus de diagenèse fossile" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Fossile&action=edit&section=15" title="Modifier le code source de la section : Processus de diagenèse fossile"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Catellocaula.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/74/Catellocaula.jpg/220px-Catellocaula.jpg" decoding="async" width="220" height="215" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/74/Catellocaula.jpg/330px-Catellocaula.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/74/Catellocaula.jpg/440px-Catellocaula.jpg 2x" data-file-width="2940" data-file-height="2874" /></a><figcaption><i>Catellocaula vallata</i>, organisme à corps mou (trous en forme d'étoile), préservé par bioimurration <sup class="need_ref_tag" style="padding-left:2px;"><a href="/wiki/Aide:R%C3%A9f%C3%A9rence_n%C3%A9cessaire" title="Aide:Référence nécessaire"><span title="Ce passage nécessite une référence ; voir l'aide.">[réf. nécessaire]</span></a></sup> dans un squelette de <a href="/wiki/Ectoprocta" title="Ectoprocta">bryozoaire</a>, datant de l'<a href="/wiki/Ordovicien" title="Ordovicien">Ordovicien Supérieur</a><sup id="cite_ref-25" class="reference"><a href="#cite_note-25"><span class="cite_crochet">[</span>25<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>.</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Permian_Silicified_Sclerobionts.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2d/Permian_Silicified_Sclerobionts.JPG/220px-Permian_Silicified_Sclerobionts.JPG" decoding="async" width="220" height="168" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2d/Permian_Silicified_Sclerobionts.JPG/330px-Permian_Silicified_Sclerobionts.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2d/Permian_Silicified_Sclerobionts.JPG/440px-Permian_Silicified_Sclerobionts.JPG 2x" data-file-width="1889" data-file-height="1446" /></a><figcaption></figcaption></figure> <p>En plus des <a href="/wiki/Lipide" title="Lipide">lipides</a>, la matière organique comprend également des <a href="/wiki/Biopolym%C3%A8re" title="Biopolymère">biopolymères</a>, comme les <a href="/wiki/Glucide" title="Glucide">glucides</a>, les <a href="/wiki/Prot%C3%A9ine" title="Protéine">protéines</a>, la <a href="/wiki/Lignine" title="Lignine">lignine</a> et la <a href="/wiki/Chitine" title="Chitine">chitine</a>, dont certains seront utilisés pour sa consommation ou modifiés par les organismes <a href="/wiki/Benthos" title="Benthos">benthiques</a> et les <a href="/wiki/Micro-organisme" title="Micro-organisme">micro-organismes</a>. Ceux qui ne sont pas utilisés pourront subir une polycondensation qui conduira à la formation de <a href="/wiki/G%C3%A9opolym%C3%A8re" title="Géopolymère">géopolymères</a> qui s'intégreront au proto-kérogène (précurseur du <a href="/wiki/K%C3%A9rog%C3%A8ne" title="Kérogène">kérogène</a>). Lors de l'enfouissement des sédiments, la condensation s'accroît et l'insolubilité produit la lente conversion <a href="/wiki/Diagen%C3%A8se" title="Diagenèse">diagénétique</a> du kérogène, constituant principal de la matière organique dans les sédiments anciens. </p><p>On trouve de grandes quantités de molécules organiques dans les sédiments et les roches sédimentaires. On les qualifie de marqueurs biologiques ou de « biomarqueurs ». Leur étude et leur identification nécessitent des techniques avancées d'investigation et d'analyse. Ces marqueurs conservent un registre très détaillé de l'activité biologique passée et ils sont liés aux molécules organiques actuelles. On trouve autant de sources possibles de marqueurs biologiques dans les échantillons que de molécules dans un organisme. </p><p>Une <a href="/wiki/Roche-m%C3%A8re_(g%C3%A9ologie)" title="Roche-mère (géologie)">roche-mère</a> est un volume rocheux qui a généré et expulsé des hydrocarbures en quantité suffisante pour former une accumulation de <a href="/wiki/P%C3%A9trole" title="Pétrole">pétrole</a> et de <a href="/wiki/Gaz" title="Gaz">gaz</a>. Elle se compose de grès, de sables, d'argiles et de certains calcaires fins, constituants favorables à un milieu qui assimile et transforme la matière organique selon des phénomènes de réductions. On peut les expliquer par l'accumulation successive de sédiments sur la matière organique qui, peu à peu, se retrouve emprisonnée dans un milieu fermé et anaérobie. À la suite de ces transformations, une portion de la matière organique se retrouve assimilée par la roche sédimentaire, devenant partie intégrante de sa composition. Pour ce qui est de l'autre portion, les macromolécules qui la composent deviennent insolubles et inassimilables dans la roche mère, formant alors le kérogène<sup id="cite_ref-26" class="reference"><a href="#cite_note-26"><span class="cite_crochet">[</span>26<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. La plupart des roches mères potentielles contiennent entre 0,8 et 2 % de carbone organique. Il est couramment admis, comme limite basse, un pourcentage de 0,4 % en volume de carbone organique pour la production d'<a href="/wiki/Hydrocarbure" title="Hydrocarbure">hydrocarbures</a>. Toutefois, la génération est plus efficace avec un pourcentage supérieur à 5-10 %. La nature des hydrocarbures générés dépend essentiellement de la composition du kérogène, qui peut être composé de deux types de matières organiques : les débris de plantes terrestres — <i>les sédiments libèrent alors du gaz</i> — ou d'organismes aquatiques, comme les <a href="/wiki/Algue" title="Algue">algues</a>, le <a href="/wiki/Phytoplancton" title="Phytoplancton">phytoplancton</a>, le <a href="/wiki/Zooplancton" title="Zooplancton">zooplancton</a> — <i>auquel cas ils forment alors du pétrole (si la maturation est suffisante)</i>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Processus_de_destruction_physico-chimique">Processus de destruction physico-chimique</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Fossile&veaction=edit&section=16" title="Modifier la section : Processus de destruction physico-chimique" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Fossile&action=edit&section=16" title="Modifier le code source de la section : Processus de destruction physico-chimique"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Smilodon_californicus.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7a/Smilodon_californicus.jpg/220px-Smilodon_californicus.jpg" decoding="async" width="220" height="164" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7a/Smilodon_californicus.jpg/330px-Smilodon_californicus.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7a/Smilodon_californicus.jpg/440px-Smilodon_californicus.jpg 2x" data-file-width="1502" data-file-height="1118" /></a><figcaption>Tigre à dents de sabre (<i><a href="/wiki/Smilodon" title="Smilodon">Smilodon</a> californicus</i>) fossilisé.</figcaption></figure> <p>La durabilité des squelettes dépend de leur résistance à la rupture et à la destruction par des agents chimiques, physiques et biotiques. Ces processus destructeurs peuvent être divisés en cinq catégories qui suivent plus ou moins l'ordre séquentiel : la désarticulation, la fragmentation, l'abrasion, la bioérosion et la corrosion/dissolution. </p><p>La <i>désarticulation</i> correspond à la désintégration de squelettes composés de plusieurs éléments le long des jointures ou des articulations préexistantes. Ce phénomène peut également se produire avant même la mort, comme lors de la <a href="/wiki/Mue_(squamate)" title="Mue (squamate)">mue</a> ou de l'<a href="/wiki/Exuvie" title="Exuvie">exuvie</a> chez les <a href="/wiki/Arthropodes" title="Arthropodes">arthropodes</a>. Cette décomposition détruit les ligaments reliant les ossicules d'<a href="/wiki/%C3%89chinoderme" class="mw-redirect" title="Échinoderme">échinodermes</a> en quelques heures ou quelques jours après la mort. Les <a href="/wiki/Ligament" title="Ligament">ligaments</a> composés de <a href="/wiki/Conchyoline" title="Conchyoline">conchyoline</a>, comme ceux des <a href="/wiki/Mytilida" title="Mytilida">moules</a>, sont plus résistants et peuvent rester intacts pendant des mois, en dépit de la fragmentation de la coquille. </p><p>La <i>fragmentation</i> se produit lors d'un impact par des objets physiques et par des agents biotiques, tels que les <a href="/wiki/Pr%C3%A9dateur" class="mw-redirect" title="Prédateur">prédateurs</a> ou les <a href="/wiki/N%C3%A9crophagie" title="Nécrophagie">nécrophages</a>. Certaines formes de rupture permettent d'identifier le prédateur. Les coquilles ont tendance à se briser le long de lignes de faiblesse préexistantes, telles que les lignes de croissance ou d'ornementation. La résistance à la fragmentation dépend de plusieurs facteurs : la morphologie du squelette, la composition et la <a href="/wiki/Microstructure_(mat%C3%A9riaux)" title="Microstructure (matériaux)">microstructure</a> (notamment l'épaisseur et le pourcentage de matière organique). </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Eurypterus_remipes.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/79/Eurypterus_remipes.jpg/220px-Eurypterus_remipes.jpg" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/79/Eurypterus_remipes.jpg/330px-Eurypterus_remipes.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/79/Eurypterus_remipes.jpg/440px-Eurypterus_remipes.jpg 2x" data-file-width="1600" data-file-height="1200" /></a><figcaption>Fossile d'<i>Eurypterus remipes</i>.</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Eryon_cuvieri_Solnhofen.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f8/Eryon_cuvieri_Solnhofen.jpg/220px-Eryon_cuvieri_Solnhofen.jpg" decoding="async" width="220" height="243" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f8/Eryon_cuvieri_Solnhofen.jpg/330px-Eryon_cuvieri_Solnhofen.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f8/Eryon_cuvieri_Solnhofen.jpg/440px-Eryon_cuvieri_Solnhofen.jpg 2x" data-file-width="3968" data-file-height="4376" /></a><figcaption>Le <a href="/wiki/Crustacea" class="mw-redirect" title="Crustacea">crustacé</a> <i>Eryon cuvieri</i> du <a href="/wiki/Tithonien" title="Tithonien">Tithonien</a> de <a href="/wiki/Calcaire_de_Solnhofen" title="Calcaire de Solnhofen">Solnhofen</a> (de -150,8 ± 4 à -145,5 ± 4 millions d'années), à morphologie intermédiaire entre les <a href="/wiki/Brachyura" title="Brachyura">crabes</a> et les <a href="/wiki/Macrura_Reptantia" title="Macrura Reptantia">Macroures</a>.</figcaption></figure> <p>L'<i>abrasion</i> est le résultat du <a href="/wiki/Polissage" title="Polissage">polissage</a> et du <a href="/wiki/Concassage" title="Concassage">concassage</a> des éléments du squelette, qui produit un arrondissement et une perte des détails de la surface. Il y a eu des études semi-quantitatives sur les proportions de l'abrasion, en introduisant des coquilles dans un tambour rotatif rempli de <a href="/wiki/Gravier_(granulat)" title="Gravier (granulat)">gravier</a> <a href="/wiki/Dioxyde_de_silicium" title="Dioxyde de silicium">siliceux</a><sup id="cite_ref-27" class="reference"><a href="#cite_note-27"><span class="cite_crochet">[</span>27<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Le degré d'intensité est lié à plusieurs facteurs : l'énergie du milieu, le temps d'exposition, la taille de la particule abrasive et la microstructure du squelette. </p><p>La <i>bioérosion</i> ne peut se produire que si elle est associée à des fossiles reconnaissables, tels que les <a href="/wiki/Porifera" title="Porifera">éponges</a> <i>Cliona</i> ou les algues endolithiques. Son action destructrice est très importante dans les milieux marins peu profonds, où on peut observer une perte de masse allant de 16 à 20 % dans les coquilles des mollusques actuels. Aucune étude ne montre toutefois si les proportions étaient les mêmes au <a href="/wiki/Pal%C3%A9ozo%C3%AFque" title="Paléozoïque">Paléozoïque</a>, quand les éponges cliona étaient moins abondantes. </p><p>La <i>corrosion</i> et la <i>dissolution</i> sont le résultat de l'instabilité chimique des minéraux qui se trouvent dans la colonne d'eau et dans les pores des sédiments. La dissolution commence à l'interface sédiment-eau avant de continuer vers l'intérieur du sédiment. La <a href="/wiki/Bioturbation" title="Bioturbation">bioturbation</a> des sédiments favorise normalement la dissolution grâce à l'introduction d'eau de mer à l'intérieur du sédiment, ce qui permet également l'oxydation des <a href="/wiki/Sulfure" title="Sulfure">sulfures</a>. </p><p>Dans la pratique, il est difficile de distinguer les effets de l'abrasion mécanique, de la bioérosion et de la corrosion. Certains auteurs ont ainsi proposé le terme de <i><a href="/wiki/Corrasion" title="Corrasion">corrasion</a></i> pour indiquer l'état général des coquilles, comme le résultat d'une combinaison de ces processus. Le grade de corrosion est proportionnel à un indice général du temps durant lequel les restes ont été exposés à ces trois processus. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Diagenèse_fossile"><span id="Diagen.C3.A8se_fossile"></span>Diagenèse fossile</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Fossile&veaction=edit&section=17" title="Modifier la section : Diagenèse fossile" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Fossile&action=edit&section=17" title="Modifier le code source de la section : Diagenèse fossile"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>La compréhension des processus diagénétiques est essentielle pour l'interprétation correcte de la <a href="/wiki/Min%C3%A9ralogie" title="Minéralogie">minéralogie</a> originale, de la structure des squelettes et des coquilles, de leurs affinités taxonomiques et de la paléoécologie. L'une des difficultés est très souvent de déduire ce qu'a été la minéralogie originale de groupes disparus (<a href="/wiki/Porifera" title="Porifera">coraux</a> bruts, <a href="/wiki/Archaeocyatha" title="Archaeocyatha">archéocyathes</a>, <a href="/wiki/Stromatopore" class="mw-redirect" title="Stromatopore">stromatopores</a>, <abbr class="abbr" title="et cetera">etc.</abbr>). La transition vers un état de fossile dépend surtout de la composition du squelette. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Nodule_de_carbonate_et_de_calcaire_lithographique">Nodule de carbonate et de calcaire lithographique</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Fossile&veaction=edit&section=18" title="Modifier la section : Nodule de carbonate et de calcaire lithographique" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Fossile&action=edit&section=18" title="Modifier le code source de la section : Nodule de carbonate et de calcaire lithographique"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:CambrianRusophycus.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a3/CambrianRusophycus.jpg/220px-CambrianRusophycus.jpg" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a3/CambrianRusophycus.jpg/330px-CambrianRusophycus.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a3/CambrianRusophycus.jpg/440px-CambrianRusophycus.jpg 2x" data-file-width="4000" data-file-height="3000" /></a><figcaption><i>Rusophycus</i>, que l'on assimile généralement à des traces de <a href="/wiki/Trilobite" class="mw-redirect" title="Trilobite">trilobites</a>.</figcaption></figure> <p>La préservation des parties molles est souvent associée à la <a href="/wiki/Pr%C3%A9cipit%C3%A9" title="Précipité">précipitation</a> des carbonates sous la forme de nodules stratifiés, comme pour le calcaire lithographique. Les nodules de carbonates sont composés de <a href="/wiki/Calcite" title="Calcite">calcite</a> ou de <a href="/wiki/Sid%C3%A9rite" title="Sidérite">sidérite</a>, et associés aux sédiments argileux riches en micro-organismes. Ils contiennent souvent des fossiles conservés dans leurs trois dimensions, et parfois même les restes fossilisés des parties molles. Leur taille varie entre 10 et 30 centimètres, même si certains atteignant les <span class="nowrap">10 mètres</span> ont été retrouvés (dont un <a href="/wiki/Plesiosauroidea" title="Plesiosauroidea">Plésiosaure</a> complet). Le contenu de micro-organismes et leur décomposition sont les principaux facteurs qui contrôlent le degré d'anoxie, le <a href="/wiki/Potentiel_d%27oxydo-r%C3%A9duction" class="mw-redirect" title="Potentiel d'oxydo-réduction">potentiel d'oxydo-réduction</a> et le <a href="/wiki/Potentiel_hydrog%C3%A8ne" title="Potentiel hydrogène">pH</a>. En présence d'oxygène, la respiration microbienne produit du <a href="/wiki/Dioxyde_de_carbone" title="Dioxyde de carbone">CO<sub>2</sub><sub></sub><sub></sub><sub></sub><sub></sub><sub></sub><sub></sub><sub></sub><sub></sub><sub></sub><sub></sub><sub></sub><sub></sub><sub></sub><sub></sub></a> qui s'accumule dans l'eau interstitielle des sédiments, favorisant la dissolution des carbonates : </p> <center>H<sub>2</sub>O + CaCO<sub>3</sub> + CO<sub>2</sub>  <span class="mwe-math-element"><span class="mwe-math-mathml-inline mwe-math-mathml-a11y" style="display: none;"><math xmlns="http://www.w3.org/1998/Math/MathML" alttext="{\displaystyle \rightleftharpoons }"> <semantics> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mstyle displaystyle="true" scriptlevel="0"> <mo class="MJX-variant" stretchy="false">⇌<!-- ⇌ --></mo> </mstyle> </mrow> <annotation encoding="application/x-tex">{\displaystyle \rightleftharpoons }</annotation> </semantics> </math></span><img src="https://wikimedia.org/api/rest_v1/media/math/render/svg/1c37b981df851b9e54e489e017b1481e37d418f3" class="mwe-math-fallback-image-inline mw-invert skin-invert" aria-hidden="true" style="vertical-align: -0.338ex; width:2.324ex; height:1.843ex;" alt="{\displaystyle \rightleftharpoons }"></span>  2 HCO<sub>3</sub><sup>−</sup> + Ca<sup>2+</sup><sub></sub><sub></sub><sub></sub><sub></sub><sub></sub><sub></sub><sub></sub><sub></sub><sub></sub><sub></sub><sub></sub>.</center> <p>En l'absence d'oxygène, les bactéries utilisent une série d'oxydants alternatifs dans le processus de la respiration (<a href="/wiki/Mangan%C3%A8se" title="Manganèse">Mn</a>, <a href="/wiki/Nitrate" title="Nitrate">NO<sub>3</sub><sup>−</sup><sub></sub><sub></sub><sub></sub><sub></sub><sub></sub><sub></sub><sub></sub><sub></sub><sub></sub><sub></sub><sub></sub><sub></sub><sub></sub><sub></sub></a>, <a href="/wiki/Fer" title="Fer">Fe</a> ou <a href="/wiki/Sulfate" title="Sulfate">SO<sub>4</sub><sup>2−</sup><sub></sub><sub></sub><sub></sub><sub></sub><sub></sub><sub></sub><sub></sub><sub></sub><sub></sub><sub></sub><sub></sub><sub></sub><sub></sub><sub></sub></a>). Une fois que tous les oxydants ont disparu, la <a href="/wiki/Fermentation" title="Fermentation">fermentation</a> devient la réaction dominante et la production de <a href="/wiki/M%C3%A9thane" title="Méthane">méthane</a> augmente. Le calcaire lithographique se forme dans un environnement marin ou lacustre et se présente sous forme de fines bandes à grain fin. Par exemple, le célèbre calcaire de <a href="/wiki/Solnhofen" title="Solnhofen">Solnhofen</a> datant du Jurassique contient des fossiles d'<a href="/wiki/Archaeopteryx" title="Archaeopteryx">Archaeopteryx</a>. Les dépôts de carbonate peuvent provenir de sources biogéniques (comme les algues calcaires) ou d'un précipité chimique. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Squelette_d'aragonite"><span id="Squelette_d.27aragonite"></span>Squelette d'aragonite</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Fossile&veaction=edit&section=19" title="Modifier la section : Squelette d'aragonite" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Fossile&action=edit&section=19" title="Modifier le code source de la section : Squelette d'aragonite"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Normalement, l'aragonite se transforme en calcite à travers un processus de dissolution ou de calcification. Si les eaux du gué<sup class="need_ref_tag" style="padding-left:2px;"><a href="/wiki/Aide:Pr%C3%A9ciser_un_fait" title="Aide:Préciser un fait">[Quoi ?]</a></sup> ne sont pas saturées en carbonates, il se produit une dissolution totale du squelette et des chairs par la calcite. L'espace vide reproduit le moule d'une coquille vide et la structure de cette dernière n'est pas conservée. Il peut se former des druses avec des cristaux dirigés vers le centre. La durée de ce processus est variable. Dans le cas de la calcification, le squelette des coquilles conserve son ancienne structure (en couches ou lamelles). Il se peut même que soient préservés les cristaux d'aragonite, ce qui nous donne des renseignements très utiles. Ce remplacement se fait progressivement et respecte la structure d'origine. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Squelette_de_calcite">Squelette de calcite</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Fossile&veaction=edit&section=20" title="Modifier la section : Squelette de calcite" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Fossile&action=edit&section=20" title="Modifier le code source de la section : Squelette de calcite"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:GeopetalCarboniferousNV.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/88/GeopetalCarboniferousNV.jpg/250px-GeopetalCarboniferousNV.jpg" decoding="async" width="250" height="204" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/88/GeopetalCarboniferousNV.jpg/375px-GeopetalCarboniferousNV.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/88/GeopetalCarboniferousNV.jpg/500px-GeopetalCarboniferousNV.jpg 2x" data-file-width="1780" data-file-height="1451" /></a><figcaption>Moulage calcitique d'une coquille de bivalve.</figcaption></figure> <p>En général, les squelettes fossiles qui étaient constitués de <a href="/wiki/Calcite" title="Calcite">calcite</a> conservent souvent leur composition originale (à moins qu'ils ne se <a href="/wiki/Dioxyde_de_silicium" title="Dioxyde de silicium">silicifient</a> ou ne se <a href="/wiki/Dolomite" title="Dolomite">dolomitisent</a>). La teneur en <a href="/wiki/Magn%C3%A9sium" title="Magnésium">magnésium</a> a tendance à diminuer, de sorte qu'il puisse y avoir une altération diagénique, soit à forte, soit à faible teneur en calcite. Il existe des techniques spéciales, telles que la <a href="/wiki/Cathodoluminescence" title="Cathodoluminescence">cathodoluminescence</a>, pour déterminer son contenu original à partir des zones qui ont conservé leur composition originale. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Squelette_calcaire">Squelette calcaire</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Fossile&veaction=edit&section=21" title="Modifier la section : Squelette calcaire" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Fossile&action=edit&section=21" title="Modifier le code source de la section : Squelette calcaire"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Les squelettes de <a href="/wiki/Carbonate_de_calcium" title="Carbonate de calcium">carbonate de calcium</a> peuvent se transformer en <a href="/wiki/Apatite" title="Apatite">apatite</a> sans modification de la morphologie externe. Dans les milieux naturels, cette modification diagénique est associée à des dépôts de <a href="/wiki/Phosphate" title="Phosphate">phosphate</a>. La transformation bactérienne des organismes calcaires en apatite a été démontrée en laboratoire. Ces observations et ces expériences suggèrent, dans un premier temps, que le <a href="/wiki/Phosphore" title="Phosphore">phosphore</a> nécessaire pour remplacer le carbonate par de l'apatite provient des micro-organismes des sédiments. Par ailleurs, il semble que les micro-organismes (bactéries, algues, champignons) favorisent la décomposition, en libérant des ions phosphates et en acidifiant l'eau interstitielle des sédiments. Cette acidification, qui peut être très localisée, favorise la dissolution des carbonates. Le phosphate libéré se combine avec le <a href="/wiki/Calcium" title="Calcium">calcium</a> pour former de l'apatite, préférentiellement à l'interface entre le carbone et le micro-organisme remplaçant le carbonate dissous. Ce remplacement préserve l'apparence originale de la coquille et le <a href="/wiki/Fluor" title="Fluor">fluor</a> joue un rôle important en ce qui concerne la composition finale en carbonate-fluor-apatite. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Squelette_de_silice">Squelette de silice</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Fossile&veaction=edit&section=22" title="Modifier la section : Squelette de silice" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Fossile&action=edit&section=22" title="Modifier le code source de la section : Squelette de silice"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:CyprusPlioceneGastropod.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/95/CyprusPlioceneGastropod.JPG/220px-CyprusPlioceneGastropod.JPG" decoding="async" width="220" height="191" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/95/CyprusPlioceneGastropod.JPG/330px-CyprusPlioceneGastropod.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/95/CyprusPlioceneGastropod.JPG/440px-CyprusPlioceneGastropod.JPG 2x" data-file-width="2990" data-file-height="2592" /></a><figcaption>Fossile d'un <a href="/wiki/Gastropoda" title="Gastropoda">gastéropode</a> sur lequel est accroché un ver <i>Serpulidae</i>, datant du <a href="/wiki/Plioc%C3%A8ne" title="Pliocène">Pliocène</a>.</figcaption></figure> <p>Le phosphatisation de la silice primaire apparaît aussi sur certains squelettes de <a href="/wiki/Radiolaria" title="Radiolaria">radiolaires</a>, bien que ce processus ne soit pas encore bien connu à l'heure actuelle. L'examen microscopique d'échantillons de phosphorites montre que de nombreux micro-organismes sans carapace minérale (algues, champignons, bactéries) se minéralisent comme l'apatite, bien qu'ils n'aient aucun précurseur minéral. Un exemple bien connu est le <a href="/wiki/Coprolithe" title="Coprolithe">coprolithe</a> phosphaté, où la matière organique est elle-même remplacée par de l'apatite qui conserve la forme exacte de l'objet. La phosphatisation des parties molles est également fréquente, notamment chez de nombreux <a href="/wiki/Arthropodes" title="Arthropodes">arthropodes</a> (<a href="/wiki/Cop%C3%A9pode" class="mw-redirect" title="Copépode">copépodes</a>, <a href="/wiki/Ostracode" title="Ostracode">ostracodes</a>) où des nodules calcaires et phosphatés apparaissent au sein de calcaire nodulaire ou de coprolithes de grands vertébrés. </p><p>Des études sur les <a href="/wiki/Phosphorite" title="Phosphorite">phosphorites</a> et sur la synthèse expérimentale de l'apatite ont abouti à une estimation des conditions probables de fossilisation de l'apatite. En raison de son besoin de stabilité, l'apatite se forme de préférence dans un environnement déficient en oxygène, parfois même dans des conditions totalement réductrices, comme l'indique la présence fréquente de <a href="/wiki/Pyrite" title="Pyrite">pyrite</a> à proximité. Cet environnement est atteint facilement dans les milieux où l'on trouve beaucoup de matière organique qui est la principale source de phosphore. </p><p>La silice peut remplacer la calcite et l'aragonite des coques et perminéraliser le bois. Il peut également se former des nodules et des couches de <a href="/wiki/Silex" title="Silex">silex</a>, en remplaçant les sédiments carbonés, en précipitant directement ou en remplissant les fossiles ou les inclusions. La coque peut alors être remplacée par une croûte blanche granuleuse, par une couche finement granuleuse ou par des anneaux concentriques de silice. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Fossile_pyritisé"><span id="Fossile_pyritis.C3.A9"></span>Fossile pyritisé</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Fossile&veaction=edit&section=23" title="Modifier la section : Fossile pyritisé" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Fossile&action=edit&section=23" title="Modifier le code source de la section : Fossile pyritisé"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Silurian_Orthoceras_Fossil_Macro_2.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fd/Silurian_Orthoceras_Fossil_Macro_2.JPG/220px-Silurian_Orthoceras_Fossil_Macro_2.JPG" decoding="async" width="220" height="148" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fd/Silurian_Orthoceras_Fossil_Macro_2.JPG/330px-Silurian_Orthoceras_Fossil_Macro_2.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fd/Silurian_Orthoceras_Fossil_Macro_2.JPG/440px-Silurian_Orthoceras_Fossil_Macro_2.JPG 2x" data-file-width="1992" data-file-height="1337" /></a><figcaption>Fossile d'<i><a href="/wiki/Orthoceras_(animal)" title="Orthoceras (animal)">Orthoceras</a></i> datant du <a href="/wiki/Silurien" title="Silurien">Silurien</a>.</figcaption></figure> <p>La <a href="/wiki/Pyrite" title="Pyrite">pyrite</a> sédimentaire est une composante mineure des sédiments clastiques marins. Les études actuelles sur les sédiments ont montré que la formation de la pyrite authigénique a lieu au tout début de la diagenèse, à quelques centimètres au-dessous de l'interface eau-sédiments. Une augmentation du nombre de micro-organismes et/ou de la profondeur d'enfouissement empêche la <a href="/wiki/Diffusion_de_la_mati%C3%A8re" title="Diffusion de la matière">diffusion</a> de l'oxygène dans les sédiments et les micro-organismes sont obligés de respirer en <a href="/wiki/Ana%C3%A9robie" title="Anaérobie">anaérobie</a>. La minéralisation empêche la perte d'information relative à la décomposition de macro-organismes et la précipitation de la pyrite, au début de la diagenèse, est un moyen important pour la préservation des fossiles. Dans les tissus mous, comme les <a href="/wiki/Muscle" title="Muscle">muscles</a> et la <a href="/wiki/Chitine" title="Chitine">chitine</a>, il peut se produire une pyritisation au début de la diagenèse. Lorsque la décomposition est plus avancée (mais avant que ne se produise la formation de la pyrite), les tissus mous sont détruits et seuls les composés biologiques résistants (appelés réfractaires), comme la <a href="/wiki/Cellulose" title="Cellulose">cellulose</a> et la <a href="/wiki/Lignine" title="Lignine">lignine</a>, sont préservés. Les parties biogéniques dures, telles que les coquilles (composées de <a href="/wiki/Carbonate_de_calcium" title="Carbonate de calcium">carbonate de calcium</a> et de <a href="/wiki/Magn%C3%A9sium" title="Magnésium">magnésium</a>) et les os (<a href="/wiki/Phosphate_de_calcium" title="Phosphate de calcium">phosphate de calcium</a>), sont quelques-unes des structures biologiques les plus résistantes à la décomposition. Sur les deux, le carbonate de calcium est le plus instable et il est donc plus probable qu'il soit remplacé par la pyrite. </p><p>La formation de la pyrite est contrôlée par la concentration en carbone organique, en sulfate et en minéraux <a href="/wiki/Roche_d%C3%A9tritique" title="Roche détritique">détritiques</a> ferreux. Dans un environnement marin normal, les minéraux ferreux et les sulfates sont présents en abondance et la formation de pyrite est contrôlée par l'approvisionnement en carbone organique. Toutefois, dans les milieux en eau douce, la formation de pyrite est très limitée par la faible concentration en sulfates. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Plante_fossile">Plante fossile</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Fossile&veaction=edit&section=24" title="Modifier la section : Plante fossile" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Fossile&action=edit&section=24" title="Modifier le code source de la section : Plante fossile"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Pecopteris_arborescens.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6b/Pecopteris_arborescens.jpg/220px-Pecopteris_arborescens.jpg" decoding="async" width="220" height="161" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6b/Pecopteris_arborescens.jpg/330px-Pecopteris_arborescens.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6b/Pecopteris_arborescens.jpg/440px-Pecopteris_arborescens.jpg 2x" data-file-width="2516" data-file-height="1844" /></a><figcaption><a href="/wiki/Foug%C3%A8re" class="mw-redirect" title="Fougère">Fougère</a> fossilisée (<i>Pecopteris arborescens</i>), datant du <a href="/wiki/Carbonif%C3%A8re_sup%C3%A9rieur" class="mw-redirect" title="Carbonifère supérieur">carbonifère supérieur</a>.</figcaption></figure> <div class="bandeau-container bandeau-section metadata bandeau-niveau-information"><div class="bandeau-cell bandeau-icone-css loupe">Article détaillé : <a href="/wiki/Plante_fossile" title="Plante fossile">Plante fossile</a>.</div></div> <p>Les différentes parties des plantes (branches, <a href="/wiki/Racine_(botanique)" title="Racine (botanique)">racines</a>, <a href="/wiki/Feuille" title="Feuille">feuilles</a>, <a href="/wiki/Pollen" title="Pollen">pollen</a>, <a href="/wiki/Fruit_(botanique)" title="Fruit (botanique)">fruits</a>, <a href="/wiki/Graine" title="Graine">graines</a>) se détachent pour certaines au cours de leur vie, et pour les autres après leur mort. Une bonne compréhension des processus de <a href="https://fr.wiktionary.org/wiki/dispersion" class="extiw" title="wikt:dispersion">dispersion</a> qui affectent ces parties est très importante pour interpréter correctement les associations paléofloristiques. Les études sur la dispersion des feuilles par le vent montrent qu'elle dépend de leur poids et de leur forme. Les débris végétaux se conservent soit par préservation du matériel original, soit par <a href="/wiki/Carbonisation" title="Carbonisation">carbonisation</a>, soit par <a href="/wiki/Permin%C3%A9ralisation" title="Perminéralisation">perminéralisation</a>. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Formation_des_sites_fossilifères"><span id="Formation_des_sites_fossilif.C3.A8res"></span>Formation des sites fossilifères</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Fossile&veaction=edit&section=25" title="Modifier la section : Formation des sites fossilifères" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Fossile&action=edit&section=25" title="Modifier le code source de la section : Formation des sites fossilifères"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="bandeau-container bandeau-section metadata bandeau-niveau-information"><div class="bandeau-cell bandeau-icone-css loupe">Article connexe : <a href="/wiki/Liste_de_sites_fossilif%C3%A8res" title="Liste de sites fossilifères">Liste de sites fossilifères</a>.</div></div> <p>Curieusement, les fossiles osseux sont parfois densément et localement rassemblés en grande quantité. Il y a plus de <span class="nowrap">70 millions</span> d'années, de grandes quantités d'animaux (dinosaures notamment) semblent s'être noyés ou avoir été enfouis dans de la vase puis fossilisés ; les paléontologues en retrouvent des restes parfois très nombreux, comme au début des <a href="/wiki/Ann%C3%A9es_2000" title="Années 2000">années 2000</a> dans la formation géologique « Maevarano » au Nord-Ouest de Madagascar<sup id="cite_ref-Gramling2017_28-0" class="reference"><a href="#cite_note-Gramling2017-28"><span class="cite_crochet">[</span>28<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Une partie du site malgache (notamment étudié par Raymond Rogers, géologue du Macalester College de St. Paul) est extraordinairement « fossilifère » : 1 200 spécimens ont été trouvés dans une même couche sur une surface pas plus grande que le tiers d'un terrain de tennis. Les paléontologues se demandent pourquoi tant d'animaux à la fois sont morts dans ces lieux<sup id="cite_ref-Gramling2017_28-1" class="reference"><a href="#cite_note-Gramling2017-28"><span class="cite_crochet">[</span>28<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. On invoque généralement les inondations, des catastrophes volcaniques, des coulées de boue ou des sécheresses dramatiques suivies de pluies diluviennes qui auraient rapidement enfoui les cadavres de grands et petits animaux, ou encore des bulles géantes de CO<sub>2</sub> asphyxiant remontant d'un grand lac, mais une autre hypothèse a été avancée en 2017 pour expliquer ces mortalités « massives » et répétées<sup id="cite_ref-Gramling2017_28-2" class="reference"><a href="#cite_note-Gramling2017-28"><span class="cite_crochet">[</span>28<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Les gros et petits animaux y sont curieusement morts les uns contre les autres, ils semblent avoir été tués sans discrimination (ce qui fait penser à un poison agissant très rapidement, capable de faire tomber des oiseaux du ciel… de manière répétée puisque plusieurs lits d'os se superposent les uns aux autres)<sup id="cite_ref-Gramling2017_28-3" class="reference"><a href="#cite_note-Gramling2017-28"><span class="cite_crochet">[</span>28<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>Pour tester l'hypothèse selon laquelle de simples proliférations de microalgues toxiques auraient pu tuer ces animaux, on a recherché des traces fossiles de <i>blooms</i> (pullulations) de ces microalgues, mais de telles traces sont difficiles à mettre en évidence. Rogers note que certains animaux ont une posture arquée inhabituelle pour un animal mourant<sup id="cite_ref-Gramling2017_28-4" class="reference"><a href="#cite_note-Gramling2017-28"><span class="cite_crochet">[</span>28<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Un dos arqué évoque les convulsions qu'on observe aujourd'hui lors de certains empoisonnements de vaches ayant bu de l'eau contaminée par certaines <a href="/wiki/Cyanobact%C3%A9rie" class="mw-redirect" title="Cyanobactérie">cyanobactéries</a>. Rogers a aussi trouvé des croûtes inhabituelles de <a href="/wiki/Carbonate" title="Carbonate">carbonates</a> pouvant évoquer la présence d'un biofilm d'algues<sup id="cite_ref-Gramling2017_28-5" class="reference"><a href="#cite_note-Gramling2017-28"><span class="cite_crochet">[</span>28<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Le grand nombre d'oiseaux morts est également intrigant (aujourd'hui, on ne voit que très rarement dans la nature des oiseaux morts de mort naturelle, tout particulièrement dans l'eau, car les oiseaux se cachent pour mourir). Rogers pense donc que la cause pourrait être une <a href="/wiki/Microalgue" title="Microalgue">microalgue</a> ayant périodiquement pullulé sur le même site<sup id="cite_ref-Gramling2017_28-6" class="reference"><a href="#cite_note-Gramling2017-28"><span class="cite_crochet">[</span>28<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>Ce phénomène était connu en mer avec le phénomène de « zones mortes » : des centaines de restes de baleines et d'autres animaux marins se sont ainsi déposés devant l'actuel Chili, il y a <span class="nowrap">11 millions</span> d'années, et un nombre croissant de zones marines mortes est actuellement observé depuis quelques décennies dans le monde. Wighart von Koenigswald, paléontologue à l'Université de Bonn (Allemagne), cité par la revue Science, se demande si des cyanotoxines ne pourraient pas expliquer le fameux gisement de Messel (des fosses datant de l'Éocène emplies de fossiles dont d'oiseaux et de chauves-souris). Des tortues en train de copuler et des juments enceintes y ont été trouvées sur différents niveaux, ce qui implique que le phénomène s'est reproduit et dans ces cas en période de reproduction. </p><p>Cependant, à Madagascar, la preuve directe d'algues ou de toxines manque encore<sup id="cite_ref-Gramling2017_28-7" class="reference"><a href="#cite_note-Gramling2017-28"><span class="cite_crochet">[</span>28<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Rogers songe à tenter d'en retrouver des traces fossiles (chimiques ou via des biomarqueurs)<sup id="cite_ref-Gramling2017_28-8" class="reference"><a href="#cite_note-Gramling2017-28"><span class="cite_crochet">[</span>28<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Importance_scientifique">Importance scientifique</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Fossile&veaction=edit&section=26" title="Modifier la section : Importance scientifique" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Fossile&action=edit&section=26" title="Modifier le code source de la section : Importance scientifique"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:2007_01_3000_muchowka_sciaridae.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cd/2007_01_3000_muchowka_sciaridae.jpg/220px-2007_01_3000_muchowka_sciaridae.jpg" decoding="async" width="220" height="174" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cd/2007_01_3000_muchowka_sciaridae.jpg/330px-2007_01_3000_muchowka_sciaridae.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cd/2007_01_3000_muchowka_sciaridae.jpg/440px-2007_01_3000_muchowka_sciaridae.jpg 2x" data-file-width="1716" data-file-height="1356" /></a><figcaption>Insecte (<i><a href="/wiki/Sciaridae" title="Sciaridae">Sciaridae</a></i>) piégé dans de l'<a href="/wiki/Ambre" title="Ambre">ambre</a>.</figcaption></figure> <p>De tout temps, les fossiles ont intrigué les hommes qui, suivant les époques, leur ont donné différentes significations : talismans, restes de géants, objets maléfiques, <a href="/wiki/Animal" title="Animal">animaux</a> disparus lors du <a href="/wiki/D%C3%A9luge" title="Déluge">Déluge</a>. Ce n'est qu'au <a href="/wiki/XIXe_si%C3%A8cle" title="XIXe siècle"><abbr class="abbr" title="19ᵉ siècle"><span class="romain">XIX</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr> siècle</a>, avec les travaux de <a href="/wiki/Charles_Lyell_(g%C3%A9ologue)" title="Charles Lyell (géologue)">Charles Lyell</a>, de <a href="/wiki/Jean-Baptiste_de_Lamarck" title="Jean-Baptiste de Lamarck">Jean-Baptiste de Lamarck</a>, puis de <a href="/wiki/Charles_Darwin" title="Charles Darwin">Charles Darwin</a> et les <span class="page_h"><a href="/wiki/Th%C3%A9orie_de_l%27%C3%A9volution" class="mw-disambig" title="Théorie de l'évolution">théories de l'évolution</a></span>, puis de la théorie de la <a href="/wiki/Tectonique_des_plaques" title="Tectonique des plaques">tectonique des plaques</a>, formulée par <a href="/wiki/Alfred_Wegener" title="Alfred Wegener">Alfred Wegener</a> en <a href="/wiki/1915" title="1915">1915</a>, que se met en place le cadre théorique moderne dans lequel sont étudiés les fossiles. </p><p>Pour le grand public, les fossiles sont surtout connus grâce à quelques familles caractéristiques comme les <a href="/wiki/Ammonite" class="mw-redirect" title="Ammonite">ammonites</a>, sortes de <a href="/wiki/C%C3%A9phalopode" title="Céphalopode">céphalopodes</a> marins, les <a href="/wiki/Trilobita" title="Trilobita">trilobites</a> de la famille des <a href="/wiki/Arthropode" class="mw-redirect" title="Arthropode">arthropodes</a>, les <a href="/wiki/Oursin_(animal)" class="mw-redirect" title="Oursin (animal)">oursins</a> ou enfin les végétaux fossiles conservés dans le <a href="/wiki/Houille" title="Houille">charbon</a> (<a href="/wiki/Foug%C3%A8re" class="mw-redirect" title="Fougère">fougères</a>, <a href="/wiki/Sphenophyta" class="mw-redirect" title="Sphenophyta">prêles</a>, <abbr class="abbr" title="et cetera">etc.</abbr>). </p><p>Des techniques récentes comme la <a href="/wiki/Photomicrographie" title="Photomicrographie">photomicrographie</a> et la <a href="/wiki/Microtomographie" class="mw-redirect" title="Microtomographie">microtomographie</a> permettent de voir des détails invisibles à l'œil nu et de reconstituer partiellement la morphologie et le mode de nutrition des êtres vivants fossilisés. L'extraction d'<a href="/wiki/ADN" class="mw-redirect" title="ADN">ADN fossile</a> a récemment été développée grâce à l'amplification permise par la <a href="/wiki/R%C3%A9action_en_cha%C3%AEne_par_polym%C3%A9rase" title="Réaction en chaîne par polymérase">réaction en chaîne par polymérase</a>. Depuis la fin des années 1990, les connaissances sur ces techniques se sont améliorées<sup id="cite_ref-29" class="reference"><a href="#cite_note-29"><span class="cite_crochet">[</span>29<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. L'une des techniques proposées consiste à extraire de l'ADN de l'ambre. Bien que cette idée soit actuellement irréalisable, l'imagination populaire en a été nourrie à travers le livre et le film « <i><a href="/wiki/Jurassic_Park" title="Jurassic Park">Jurassic Park</a></i> ». Dans ce livre, on suggère que les moustiques piégés dans l'ambre pourraient avoir conservé intact l'ADN d'autres animaux, tels que les dinosaures. On a cru parvenir à de bons résultats grâce à cette méthode et plusieurs études font ainsi état d'ADN datant de plus de 100 millions d'années<sup id="cite_ref-30" class="reference"><a href="#cite_note-30"><span class="cite_crochet">[</span>30<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>, mais des études plus récentes (quoique moins médiatisées) ont montré que ces résultats n'étaient absolument pas concluants et provenaient la plupart du temps de contaminations actuelles<sup id="cite_ref-31" class="reference"><a href="#cite_note-31"><span class="cite_crochet">[</span>31<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>De l'ADN peut également être extrait de cristaux présents dans les os fossilisés. Les scientifiques ont montré que parfois des cristaux se formaient à l'intérieur des os, et que ces cristaux pouvaient contenir des traces d'ADN. </p><p>L'importance de l'étude de la formation des fossiles a conduit à la fondation d'une nouvelle discipline, la <a href="/wiki/Taphonomie" title="Taphonomie">taphonomie</a>. Celle-ci va étudier les procédés de fossilisation, de recristallisation, et les biais associés afin de comprendre ce qui fait que certains restes d'un organismes seront préservés, et de quelle manière, de sa mort jusqu'à la <a href="/wiki/Diagen%C3%A8se" title="Diagenèse">diagénèse</a>. </p><p>La présence de fossiles et leur distribution, orientation, quantité, type ou encore diversité dans la roche peuvent avoir une importance dans le cadre d'une reconstitution <a href="/wiki/Pal%C3%A9oenvironnement" title="Paléoenvironnement">paléoenvironnementale</a>, ou pour l'étude stratigraphique ou sédimentologique de la roche, d'où l'importance de relever toutes ces données lors de la collecte de fossiles sur le terrain. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Commerce_des_fossiles">Commerce des fossiles</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Fossile&veaction=edit&section=27" title="Modifier la section : Commerce des fossiles" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Fossile&action=edit&section=27" title="Modifier le code source de la section : Commerce des fossiles"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="bandeau-container bandeau-section metadata bandeau-niveau-information"><div class="bandeau-cell bandeau-icone-css loupe">Article connexe : <a href="/wiki/Collecte_de_fossiles" title="Collecte de fossiles">Collecte de fossiles</a>.</div></div> <p>La vente et l'achat de fossiles donne lieu de nos jours à un <a href="/w/index.php?title=Commerce_des_fossiles&action=edit&redlink=1" class="new" title="Commerce des fossiles (page inexistante)">commerce lucratif</a> <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Fossil_trade" class="extiw" title="en:Fossil trade"><span class="indicateur-langue" title="Article en anglais : « Fossil trade »">(en)</span></a> ; des spécimens rares sont acquis dans certains cas par des <a href="/wiki/Collecte_de_fossiles" title="Collecte de fossiles">collectionneurs</a> privés, au lieu d'être confiés à des musées ou des instituts de recherche, ce qui constitue une perte pour la science. Une polémique oppose les <a href="/wiki/Pal%C3%A9ontologues" class="mw-redirect" title="Paléontologues">paléontologues</a> aux maisons de vente aux enchères telles que <a href="/wiki/Christie%27s" title="Christie's">Christie's</a>, qui vendent des squelettes de dinosaures au même titre que des objets d'art. Ces effets de mode provoquent une envolée des prix qui favorise le <a href="/wiki/Collecte_de_fossiles" title="Collecte de fossiles">pillage des pièces paléontologiques</a>, patrimoine de l'humanité<sup id="cite_ref-dino_32-0" class="reference"><a href="#cite_note-dino-32"><span class="cite_crochet">[</span>32<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>De plus, une partie de ce commerce relève du trafic illégal. En 2002, les États-Unis avaient restitué 14 tonnes de fossiles sortis de Chine en contrebande<sup id="cite_ref-dino_32-1" class="reference"><a href="#cite_note-dino-32"><span class="cite_crochet">[</span>32<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. À la suite d'un procès très médiatisé aux États-Unis en 2013, des fossiles de dinosaures volés en <a href="/wiki/Mongolie" title="Mongolie">Mongolie</a> et vendus sur le marché noir ont été restitués au pays d'origine<sup id="cite_ref-33" class="reference"><a href="#cite_note-33"><span class="cite_crochet">[</span>33<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Selon le site dinonews.net, « la rétention d'informations pratiquée par les maisons de vente aux enchères est propice aux trafics »<sup id="cite_ref-dino_32-2" class="reference"><a href="#cite_note-dino-32"><span class="cite_crochet">[</span>32<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Les médias alertent sur le cas du trafic illégal de l'<a href="/wiki/Ambre_de_Birmanie" title="Ambre de Birmanie">ambre fossilifère de Birmanie</a> : d'une part, des scientifiques étudiant les inclusions animales et végétales dans des pièces de cet ambre vieux de 99 millions d'années, qui leur sont prêtées par des collectionneurs ou des bijoutiers, donnent une valeur supplémentaire à cette résine fossile ; d'autre part, les factions politiques rivales de <a href="/wiki/Birmanie" title="Birmanie">Birmanie</a> se disputent l'argent issu du trafic d'ambre<sup id="cite_ref-ScienceEthics2019_34-0" class="reference"><a href="#cite_note-ScienceEthics2019-34"><span class="cite_crochet">[</span>34<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Ainsi en achetant l'ambre ou en l'étudiant, les scientifiques contribueraient à alimenter le conflit dans un contexte de guerre civile, selon Paul Donowitz<sup id="cite_ref-ScienceEthics2019_34-1" class="reference"><a href="#cite_note-ScienceEthics2019-34"><span class="cite_crochet">[</span>34<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Julia Clarke (paléontologue qui a étudié l'<a href="/wiki/Ambre_de_Birmanie" title="Ambre de Birmanie">ambre de Birmanie</a> à l'université du Texas à Austin) estime que ce mélange entre commerce, trafic et science pose des problèmes <a href="/wiki/%C3%89thique" title="Éthique">éthiques</a> nouveaux pour la paléontologie<sup id="cite_ref-ScienceEthics2019_34-2" class="reference"><a href="#cite_note-ScienceEthics2019-34"><span class="cite_crochet">[</span>34<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Notes_et_références"><span id="Notes_et_r.C3.A9f.C3.A9rences"></span>Notes et références</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Fossile&veaction=edit&section=28" title="Modifier la section : Notes et références" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Fossile&action=edit&section=28" title="Modifier le code source de la section : Notes et références"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : espagnol">(es)</abbr> Cet article est partiellement ou en totalité issu de l’article de Wikipédia en espagnol intitulé <span class="plainlinks">« <a class="external text" href="https://es.wikipedia.org/wiki/F%C3%B3sil?oldid=17381664">Fósil</a> » <small>(<a class="external text" href="https://es.wikipedia.org/wiki/F%C3%B3sil?action=history">voir la liste des auteurs</a>)</small></span>.</li></ul> <div class="references-small decimal" style=""><div class="mw-references-wrap mw-references-columns"><ol class="references"> <li id="cite_note-1"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-1">↑</a> </span><span class="reference-text">Dans ses conférences et interviews, <a href="/wiki/Guillaume_Lecointre" title="Guillaume Lecointre">Guillaume Lecointre</a>, coordonnateur du <i>Guide critique de l'évolution</i>, Belin 2009 <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-2-7011-4797-0" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-2-7011-4797-0"><span class="nowrap">978-2-7011-4797-0</span></a>)</small>, souligne que beaucoup de <a href="/wiki/Mythologie" title="Mythologie">mythes</a> ont pu apparaître à la suite d'observations sans analyse scientifique : <ul><li>des fossiles marins en montagne ont pu donner lieu aux récits de <a href="/wiki/D%C3%A9luge" title="Déluge">déluges</a> ;</li> <li>des <a href="/wiki/Ammonoidea" title="Ammonoidea">ammonites</a> <i><a href="/wiki/Ceratitida" title="Ceratitida">Ceratitida</a></i> à enroulement incomplet ont été comprises comme des cornes de <a href="/wiki/B%C3%A9liers" title="Béliers">béliers</a> géants (d'où leur nom) ;</li> <li>des ossements de grande dimension ont accrédité l'existence des dragons, <a href="/wiki/Tarasque" title="Tarasque">tarasques</a> et géants… ;</li> <li>des crânes d'<i><a href="/wiki/Elephas_falconeri" class="mw-redirect" title="Elephas falconeri">Elephas falconeri</a></i> ont pu être interprétés comme des têtes de <a href="/wiki/Cyclope" title="Cyclope">cyclopes</a> (la fosse nasale étant prise pour une orbite unique) comme le souligne aussi Linda Gamlin dans <i>L'évolution</i>, 1994, Gallimard, collection « La passion des sciences » sur <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.larecherche.fr/savoirs/cas-espece/elephants-90-cm-au-garrot-01-09-2000-80370">Des éléphants de 90 <abbr class="abbr" title="centimètre">cm</abbr> au garrot</a> citée par Stéphane Deligeorges dans <a href="/wiki/La_Recherche_(magazine)" title="La Recherche (magazine)">La Recherche</a> et dans <i><a href="/wiki/R%C3%A9ponse_%C3%A0_Tout" class="mw-redirect" title="Réponse à Tout">Réponse à Tout</a></i>, <abbr class="abbr" title="numéro">n<sup>o</sup></abbr> 227, mai 2009, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr> 44 ;</li> <li>des crânes de <a href="/wiki/Gigantopith%C3%A8que" title="Gigantopithèque">gigantopithèques</a> (perdus pour la science, qui ne dispose que de dents) ont pu être à l'origine du mythe du <a href="/wiki/Y%C3%A9ti" title="Yéti">yéti</a> évoqué par <a href="/wiki/Bernard_Heuvelmans" title="Bernard Heuvelmans">Bernard Heuvelmans</a> dans <i>Sur la piste des bêtes ignorées</i>, Paris, Plon, 1955 ;</li> <li>des tentacules flottants d’<a href="/wiki/Architeuthis" class="mw-redirect" title="Architeuthis">Architeuthis</a> (décrit scientifiquement en <a href="/wiki/1857" title="1857">1857</a> par <a href="/wiki/Japetus_Steenstrup" title="Japetus Steenstrup">Japetus Steenstrup</a>) pouvaient être interprétés comme des serpents de mer géants ou des restes de <a href="/wiki/Kraken" title="Kraken">kraken</a>, également évoqués par Bernard Heuvelmans.</li></ul> </span></li> <li id="cite_note-2"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-2">↑</a> </span><span class="reference-text"><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : espagnol">(es)</abbr> <span class="ouvrage" id="Geológico_Virtual_de_Venezuela"><span class="ouvrage" id="Museo_Geológico_Virtual_de_Venezuela">Museo Geológico Virtual de Venezuela, « <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.pdvsa.com/lexico/museo/fosiles/f-glosario.htm"><cite style="font-style:normal;">Glosario de Fósiles</cite></a> » <small style="line-height:1em;">(consulté le <time class="nowrap" datetime="2007-12-23" data-sort-value="2007-12-23">23 décembre 2007</time>)</small></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-Hortolà-3"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Hortolà_3-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="P.2016"><span class="ouvrage" id="Hortolà_P.2016"><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : anglais">(en)</abbr> Hortolà P., « <cite style="font-style:normal" lang="en">Conceptualising ‘fossiliferous deposit’ against ‘palaeontological deposit’: some semantic (and epistemological) considerations</cite> », <i><span class="lang-en" lang="en">Historical Biology</span></i>, <abbr class="abbr" title="volume">vol.</abbr> 28, <abbr class="abbr" title="numéro">n<sup>o</sup></abbr> 6,‎ <time>2016</time>, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <span class="nowrap">858-860</span> <small style="line-height:1em;">(<a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ingentaconnect.com/content/tandf/ghbi/2016/00000028/00000006/art00012">lire en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Conceptualising+%E2%80%98fossiliferous+deposit%E2%80%99+against+%E2%80%98palaeontological+deposit%E2%80%99%3A+some+semantic+%28and+epistemological%29+considerations&rft.jtitle=Historical+Biology&rft.issue=6&rft.aulast=P.&rft.aufirst=Hortol%C3%A0&rft.date=2016&rft.volume=28&rft.pages=858-860&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.ingentaconnect.com%2Fcontent%2Ftandf%2Fghbi%2F2016%2F00000028%2F00000006%2Fart00012&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AFossile"></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-4"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-4">↑</a> </span><span class="reference-text"><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : anglais">(en)</abbr> John Avery, <i><span class="lang-en" lang="en">Information theory and evolution</span></i>, World scientific, 1993 <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/981-238-400-6" title="Spécial:Ouvrages de référence/981-238-400-6"><span class="nowrap">981-238-400-6</span></a>)</small>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr> 3.</span> </li> <li id="cite_note-5"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-5">↑</a> </span><span class="reference-text">Il s'agit de groupes appelés <i><a href="/wiki/Int%C3%A9grisme" title="Intégrisme">intégristes</a></i> qui interprètent les livres sacrés de leur religion au pied de la lettre comme si c'étaient des ouvrages scientifiques : voir <abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : anglais">(en)</abbr> Dylan T. Lovan, <abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : anglais">(en)</abbr> <i>High-tech museum brings creationism to life: Biblical account is taken as scientific gospel at $25 million Creation Museum</i> (« Un musée de pointe pour défendre le créationnisme : le récit biblique considéré comme scientifique au <i>Creation Museum</i>, qui a coûté 25 millions de dollars », <a rel="nofollow" class="external autonumber" href="https://www.msnbc.msn.com/id/14122311/">[1]</a> consulté le 31 juillet 2006), les sites <a rel="nofollow" class="external text" href="http://creationmuseum.org/">Site officiel du <i>Creation Museum</i></a> et <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.answersingenesis.org/">Site officiel d'Answers in Genesis</a>, et les articles <a href="/wiki/Cr%C3%A9ationnisme_Jeune-Terre" title="Créationnisme Jeune-Terre">Créationnisme Jeune-Terre</a> ou <a href="/wiki/Adnan_Oktar" title="Adnan Oktar">Haroun Yahya</a>.</span> </li> <li id="cite_note-6"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-6">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Donoghue,_et_al.2006"><span class="ouvrage" id="PCJ_Donoghue,_et_al.2006"><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : anglais">(en)</abbr> PCJ Donoghue, et <i>al.</i>, <cite class="italique" lang="en">Synchrotron X-ray tomographic microscopy of fossil embryos</cite>, <abbr class="abbr" title="volume">vol.</abbr> 442, Nature, <time>2006</time>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 680-683.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Synchrotron+X-ray+tomographic+microscopy+of+fossil+embryos&rft.pub=Nature&rft.au=PCJ+Donoghue%2C+et+%27%27al.%27%27&rft.date=2006&rft.volume=442&rft.pages=680-683.&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AFossile"></span></span></span></span> </li> <li id="cite_note-7"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-7">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage"><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : anglais">(en)</abbr> « <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ucmp.berkeley.edu/cambrian/burgess.html"><cite style="font-style:normal;" lang="en">The Burgess Shale</cite></a> », Universidad de Berkeley <small style="line-height:1em;">(consulté le <time class="nowrap" datetime="2007-12-22" data-sort-value="2007-12-22">22 décembre 2007</time>)</small></span>.</span> </li> <li id="cite_note-8"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-8">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Fernández-López2000"><span class="ouvrage" id="S.R._Fernández-López2000"><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : anglais">(en)</abbr> S.R. Fernández-López, <cite class="italique" lang="en">La naturaleza del registro fósil y el análisis de las extinciones</cite>, <abbr class="abbr" title="volume">vol.</abbr> 51, Coloquios de Paleontología, <time>2000</time>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 267-280.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=La+naturaleza+del+registro+f%C3%B3sil+y+el+an%C3%A1lisis+de+las+extinciones&rft.pub=Coloquios+de+Paleontolog%C3%ADa&rft.aulast=Fern%C3%A1ndez-L%C3%B3pez&rft.aufirst=S.R.&rft.date=2000&rft.volume=51&rft.pages=267-280.&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AFossile"></span></span></span></span> </li> <li id="cite_note-9"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-9">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage">« <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.museum.toulouse.fr/-/fossiles-mais-quelles-sont-ces-traces-"><cite style="font-style:normal;">Fossiles : mais quelles sont ces traces ? - PARLONS SCIENCES - Museum</cite></a> », sur <span class="italique">www.museum.toulouse.fr</span> <small style="line-height:1em;">(consulté le <time class="nowrap" datetime="2020-05-23" data-sort-value="2020-05-23">23 mai 2020</time>)</small></span>.</span> </li> <li id="cite_note-10"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-10">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="William_Schopf2000"><span class="ouvrage" id="J._William_Schopf2000"><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : anglais">(en)</abbr> J. William Schopf, « <cite style="font-style:normal" lang="en">Solution to Darwin's dilemma: Discovery of the missing Precambrian record of life</cite> », <i><span class="lang-en" lang="en">PNAS</span></i>, <abbr class="abbr" title="volume">vol.</abbr> 97, <abbr class="abbr" title="numéro">n<sup>o</sup></abbr> 13,‎ <time>2000</time>, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <span class="nowrap">6947-6953</span> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/Digital_Object_Identifier" title="Digital Object Identifier">DOI</a> <span class="plainlinks noarchive nowrap"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.1073/pnas.97.13.6947">10.1073/pnas.97.13.6947</a></span>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Solution+to+Darwin%27s+dilemma%3A+Discovery+of+the+missing+Precambrian+record+of+life&rft.jtitle=PNAS&rft.issue=13&rft.au=J.+William+Schopf&rft.date=2000&rft.volume=97&rft.pages=6947-6953&rft_id=info%3Adoi%2F10.1073%2Fpnas.97.13.6947&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AFossile"></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-11"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-11">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Fush_et_Marc_Pons_(Muséum_National_d'Histoire_Naturelle_—_MNHN)2021"><span class="ouvrage" id="Jérome_Fush_et_Marc_Pons_(Muséum_National_d'Histoire_Naturelle_—_MNHN)2021">Jérome Fush et Marc Pons (Muséum National d'Histoire Naturelle — MNHN), « <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.caminteresse.fr/animaux/pourquoi-et-comment-les-oiseaux-font-ils-leurs-nids-2-11160218/"><cite style="font-style:normal;">Pourquoi et comment les oiseaux font-ils leurs nids ?</cite></a> », sur <span class="italique">caminteresse.fr</span>, <i>Ça m'intéresse</i>, 27 février 2021.</span></span></span> </li> <li id="cite_note-IUCN2020-12"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-IUCN2020_12-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage"><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : anglais">(en)</abbr> « <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.iucnredlist.org/search"><cite style="font-style:normal;" lang="en">iucnredlist search : aves</cite></a> », sur <span class="italique"><a href="/wiki/Liste_rouge_de_l%27UICN" title="Liste rouge de l'UICN">iucnredlist.org</a></span> <small style="line-height:1em;">(consulté le <time class="nowrap" datetime="2020-05-22" data-sort-value="2020-05-22">22 mai 2020</time>)</small></span>.</span> </li> <li id="cite_note-13"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-13">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage"><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : anglais">(en)</abbr> « <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.fossilmuseum.net/Tree_of_Life/Stromatolites.htm"><cite style="font-style:normal;" lang="en">Stromatolites, the Oldest Fossils</cite></a> » <small style="line-height:1em;">(consulté le <time class="nowrap" datetime="2007-03-04" data-sort-value="2007-03-04">4 mars 2007</time>)</small></span>.</span> </li> <li id="cite_note-14"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-14">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Knoll,_et_al1978"><span class="ouvrage" id="A.H._Knoll,_et_al1978"><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : anglais">(en)</abbr> A.H. Knoll, et <i>al</i>, <cite class="italique" lang="en">New organisms from the Aphebian Gunflint Iron Formation</cite>, <abbr class="abbr" title="volume">vol.</abbr> 52, Journal of Paleontology, <time>1978</time>, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <span class="nowrap">1074-1082</span><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=New+organisms+from+the+Aphebian+Gunflint+Iron+Formation&rft.pub=Journal+of+Paleontology&rft.au=A.H.+Knoll%2C+et+%27%27al%27%27&rft.date=1978&rft.volume=52&rft.pages=1074-1082&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AFossile"></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-15"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-15">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage"><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : anglais">(en)</abbr> « <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.elpais.com/articulo/sociedad/10000/anos/bien/llevados/elpepusoc/20070711elpepusoc_4/Tes"><cite style="font-style:normal;" lang="en">10.000 años muy bien llevados</cite></a> » <small style="line-height:1em;">(consulté le <time class="nowrap" datetime="2007-12-22" data-sort-value="2007-12-22">22 décembre 2007</time>)</small></span>.</span> </li> <li id="cite_note-16"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-16">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Bromley1990"><span class="ouvrage" id="R.G._Bromley1990"><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : anglais">(en)</abbr> R.G. Bromley, <cite class="italique" lang="en">Trace fossils. Biology and Taphonomy</cite>, Londres, Unwin Hyman, <time>1990</time>, 280 <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Trace+fossils.+Biology+and+Taphonomy&rft.place=Londres&rft.pub=Unwin+Hyman&rft.aulast=Bromley&rft.aufirst=R.G.&rft.date=1990&rft.tpages=280&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AFossile"></span></span></span></span> </li> <li id="cite_note-17"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-17">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Seilacher1953"><span class="ouvrage" id="A._Seilacher1953"><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : allemand">(de)</abbr> A. Seilacher, <cite class="italique" lang="de">Studien zur palichnologie. I. über die methoden der palichnologie. Neues Jahrb</cite>, <abbr class="abbr" title="volume">vol.</abbr> 96, Geologie Paläontologie Abhandlungen, <time>1953</time>, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <span class="nowrap">421-452</span><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Studien+zur+palichnologie.+I.+%C3%BCber+die+methoden+der+palichnologie.+Neues+Jahrb&rft.pub=Geologie+Pal%C3%A4ontologie+Abhandlungen&rft.aulast=Seilacher&rft.aufirst=A.&rft.date=1953&rft.volume=96&rft.pages=421-452&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AFossile"></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-18"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-18">↑</a> </span><span class="reference-text">Charles Darwin, <i>De l'origine des espèces</i>, 1859, page 107 <a rel="nofollow" class="external text" href="http://darwin-online.org.uk/content/frameset?pageseq=122&itemID=F373&viewtype=text">p. 107</a>.</span> </li> <li id="cite_note-19"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-19">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage"><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : espagnol">(es)</abbr> « <a rel="nofollow" class="external text" href="http://duvi2.uvigo.es/attachment/000003927.pdf"><cite style="font-style:normal;" lang="es">Un español replantea la forma de detectar la vida primitiva</cite></a> » <small style="line-height:1em;">(consulté le <time class="nowrap" datetime="2007-12-27" data-sort-value="2007-12-27">27 décembre 2007</time>)</small></span>.</span> </li> <li id="cite_note-Rauscher-20"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Rauscher_20-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Rauscher2014"><span class="ouvrage" id="Emilie_Rauscher2014">Emilie Rauscher, « <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.science-et-vie.com/archives/il-y-a-2-1-milliards-d-annees-sous-les-mers-la-vie-foisonnait-deja-25263"><cite style="font-style:normal;">Il y a 2,1 milliards d'années : sous les mers, la vie foisonnait déjà !</cite></a> », sur <span class="italique"><a href="/wiki/Science-et-vie.com" class="mw-redirect" title="Science-et-vie.com">science-et-vie.com</a></span>, 27 août 2014.</span></span></span> </li> <li id="cite_note-21"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-21">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="/wiki/Adolf_Seilacher" title="Adolf Seilacher">Adolf Seilacher</a>, Amy Maxmen, <abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : anglais">(en)</abbr> « Ancient macrofossils unearthed in West Africa » in <i>Nature</i> du 30 juin 2010 - <a rel="nofollow" class="external autonumber" href="http://www.nature.com/news/2010/100630/full/news.2010.323.html">[2]</a>.</span> </li> <li id="cite_note-rts-22"><span class="mw-cite-backlink noprint">↑ <sup><a href="#cite_ref-rts_22-0">a</a> <a href="#cite_ref-rts_22-1">b</a> et <a href="#cite_ref-rts_22-2">c</a></sup> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Piguet"><span class="ouvrage" id="Martine_Piguet">Martine Piguet, « <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.rts.ch/decouverte/monde-et-societe/histoire/7589943-combien-de-temps-un-objet-squelette-coquille-etc-met-il-pour-passer-a-l-etat-de-fossile-a-partir-du-moment-ou-il-est-sous-terre-.html"><cite style="font-style:normal;">Combien de temps un objet (squelette, coquille, etc..) met-il pour passer à l'état de fossile à partir du moment où il est sous terre ?</cite></a> », sur <span class="italique">rts.ch</span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-23"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-23">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="2021">« <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.cnrs.fr/fr/le-role-des-argiles-volcaniques-dans-la-preservation-des-formes-de-vie-ancienne"><cite style="font-style:normal;">Le rôle des argiles volcaniques dans la préservation des formes de vie ancienne</cite></a> », sur <span class="italique"><a href="/wiki/Centre_national_de_la_recherche_scientifique" title="Centre national de la recherche scientifique">CNRS</a></span>, <time class="nowrap" datetime="2021-03-29" data-sort-value="2021-03-29">29 mars 2021</time> <small style="line-height:1em;">(consulté le <time class="nowrap" datetime="2021-04-02" data-sort-value="2021-04-02">2 avril 2021</time>)</small></span>.</span> </li> <li id="cite_note-24"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-24">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Becker-KerberEl_AlbaniKonhauserAbd_Elmola2021"><span class="ouvrage" id="Bruno_Becker-KerberAbderrazak_El_AlbaniKurt_KonhauserAhmed_Abd_Elmola2021"><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : anglais">(en)</abbr> Bruno Becker-Kerber, Abderrazak El Albani, Kurt Konhauser, Ahmed Abd Elmola, Claude Fontaine <i><abbr class="abbr" title="et alii (et d’autres)">et al.</abbr></i>, « <cite style="font-style:normal" lang="en">The role of volcanic-derived clays in the preservation of Ediacaran biota from the Itajaí Basin (ca. 563 Ma, Brazil)</cite> », <i><span class="lang-en" lang="en"><a href="/wiki/Scientific_Reports" title="Scientific Reports">Scientific Reports</a></span></i>, <abbr class="abbr" title="volume">vol.</abbr> 11,‎ <time class="nowrap" datetime="2021-03-03" data-sort-value="2021-03-03">3 mars 2021</time>, article <abbr class="abbr" title="numéro">n<sup>o</sup></abbr> 5013 <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/Digital_Object_Identifier" title="Digital Object Identifier">DOI</a> <span class="plainlinks noarchive nowrap"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.1038/s41598-021-84433-0">10.1038/s41598-021-84433-0</a></span>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=The+role+of+volcanic-derived+clays+in+the+preservation+of+Ediacaran+biota+from+the+Itaja%C3%AD+Basin+%28ca.+563+Ma%2C+Brazil%29&rft.jtitle=Scientific+Reports&rft.aulast=Becker-Kerber&rft.aufirst=Bruno&rft.au=Abderrazak+El+Albani&rft.au=Kurt+Konhauser&rft.au=Ahmed+Abd+Elmola&rft.au=Claude+Fontaine&rft.date=2021-03-03&rft.volume=11&rft_id=info%3Adoi%2F10.1038%2Fs41598-021-84433-0&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AFossile"></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-25"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-25">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="PalmerWilson1988"><span class="ouvrage" id="T._J._PalmerM._A._Wilson1988"><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : anglais">(en)</abbr> T. J. Palmer et M. A. Wilson, <cite class="italique" lang="en">Parasitism of Ordovician bryozoans and the origin of pseudoborings</cite>, <abbr class="abbr" title="volume">vol.</abbr> 31, Palaeontology, <time>1988</time>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 939-949.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Parasitism+of+Ordovician+bryozoans+and+the+origin+of+pseudoborings&rft.pub=Palaeontology&rft.aulast=Palmer&rft.aufirst=T.+J.&rft.au=M.+A.+Wilson&rft.date=1988&rft.volume=31&rft.pages=939-949.&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AFossile"></span></span></span></span> </li> <li id="cite_note-26"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-26">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Dubois2007"><span class="ouvrage" id="Stéphane_Dubois2007">Stéphane <span class="nom_auteur">Dubois</span>, <cite class="italique">Les hydrocarbures dans le monde</cite>, Ellipses Édition Marketing S.A., <time>2007</time>, 418 <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr>, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <span class="nowrap">10-11</span><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Les+hydrocarbures+dans+le+monde&rft.pub=Ellipses+%C3%89dition+Marketing+S.A.&rft.aulast=Dubois&rft.aufirst=St%C3%A9phane&rft.date=2007&rft.pages=10-11&rft.tpages=418&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AFossile"></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-27"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-27">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Chave1964"><span class="ouvrage" id="K._E._Chave1964"><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : anglais">(en)</abbr> K. E. Chave, <cite class="italique" lang="en">Skeletal durability and preservation</cite>, New York, John Wiley and Sons, <time>1964</time>, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <span class="nowrap">377-387</span><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Skeletal+durability+and+preservation&rft.place=New+York&rft.pub=John+Wiley+and+Sons&rft.aulast=Chave&rft.aufirst=K.+E.&rft.date=1964&rft.pages=377-387&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AFossile"></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-Gramling2017-28"><span class="mw-cite-backlink noprint">↑ <sup><a href="#cite_ref-Gramling2017_28-0">a</a> <a href="#cite_ref-Gramling2017_28-1">b</a> <a href="#cite_ref-Gramling2017_28-2">c</a> <a href="#cite_ref-Gramling2017_28-3">d</a> <a href="#cite_ref-Gramling2017_28-4">e</a> <a href="#cite_ref-Gramling2017_28-5">f</a> <a href="#cite_ref-Gramling2017_28-6">g</a> <a href="#cite_ref-Gramling2017_28-7">h</a> et <a href="#cite_ref-Gramling2017_28-8">i</a></sup> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Gramling2017"><span class="ouvrage" id="Carolyn_Gramling2017">Carolyn <span class="nom_auteur">Gramling</span>, « <cite style="font-style:normal">Did tiny algae fell mighty dinosaurs?</cite> », <i>Science</i>,‎ <time class="nowrap" datetime="2017-08-29" data-sort-value="2017-08-29">29 août 2017</time> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Serial_Number" title="International Standard Serial Number">ISSN</a> <span class="plainlinks noarchive"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://portal.issn.org/resource/issn/0036-8075">0036-8075</a></span> et <span class="plainlinks noarchive"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://portal.issn.org/resource/issn/1095-9203">1095-9203</a></span>, <a href="/wiki/Digital_Object_Identifier" title="Digital Object Identifier">DOI</a> <span class="plainlinks noarchive nowrap"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.1126/science.aap8161">10.1126/science.aap8161</a></span>, <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.sciencemag.org/news/2017/08/did-tiny-algae-fell-mighty-dinosaurs">lire en ligne</a>, consulté le <time class="nowrap" datetime="2024-04-11" data-sort-value="2024-04-11">11 avril 2024</time>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Did+tiny+algae+fell+mighty+dinosaurs%3F&rft.jtitle=Science&rft.aulast=Gramling&rft.aufirst=Carolyn&rft.date=2017-08-29&rft.issn=0036-8075&rft_id=info%3Adoi%2F10.1126%2Fscience.aap8161&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AFossile"></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-29"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-29">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Grimaldi1992"><span class="ouvrage" id="boffr_D._Grimaldi1992"><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : anglais">(en)</abbr> boffr D. Grimaldi, <cite class="italique" lang="en">DNA sequences from a fossil termite in Oligo-Miocene amber and their phylogenetic implications</cite>, <abbr class="abbr" title="volume">vol.</abbr> 257, Science, <time>1992</time>, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <span class="nowrap">1993-1936</span><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=DNA+sequences+from+a+fossil+termite+in+Oligo-Miocene+amber+and+their+phylogenetic+implications&rft.pub=Science&rft.aulast=Grimaldi&rft.aufirst=boffr+D.&rft.date=1992&rft.volume=257&rft.pages=1993-1936&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AFossile"></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-30"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-30">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Cano_et_al.1993"><span class="ouvrage" id="R.J._Cano_et_al.1993"><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : anglais">(en)</abbr> R.J. Cano <i>et al.</i>, <cite class="italique" lang="en">Amplification and sequencing of DNA from a 120–135-million-year-old weevil</cite>, <abbr class="abbr" title="volume">vol.</abbr> 363, Nature, <time>1993</time>, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <span class="nowrap">536-538</span><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Amplification+and+sequencing+of+DNA+from+a+120%E2%80%93135-million-year-old+weevil&rft.pub=Nature&rft.au=R.J.+Cano+%27%27et+al.%27%27&rft.date=1993&rft.volume=363&rft.pages=536-538&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AFossile"></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-31"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-31">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Hebsgaard_et_al.2005"><span class="ouvrage" id="M._B._Hebsgaard_et_al.2005"><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : anglais">(en)</abbr> M. B. Hebsgaard <i>et al.</i>, <cite class="italique" lang="en">Geologically ancient DNA : fact or artefact?</cite>, <abbr class="abbr" title="volume">vol.</abbr> 13, Trends in Microbiology, <time>2005</time>, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <span class="nowrap">212-220</span><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Geologically+ancient+DNA&rft.pub=Trends+in+Microbiology&rft.stitle=fact+or+artefact%3F&rft.aulast=Hebsgaard+%27%27et+al.%27%27&rft.aufirst=M.+B.&rft.date=2005&rft.volume=13&rft.pages=212-220&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AFossile"></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-dino-32"><span class="mw-cite-backlink noprint">↑ <sup><a href="#cite_ref-dino_32-0">a</a> <a href="#cite_ref-dino_32-1">b</a> et <a href="#cite_ref-dino_32-2">c</a></sup> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage">« <a rel="nofollow" class="external text" href="https://dinonews.net/rubriq/paleonews.php?id=16"><cite style="font-style:normal;">Fossiles aux enchères: la polémique</cite></a> », sur <span class="italique">dinonews.net</span></span></span> </li> <li id="cite_note-33"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-33">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="2017">« <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.nationalgeographic.fr/sciences/2017/11/la-contrebande-de-fossiles-sorganise-la-science-contre-attaque"><cite style="font-style:normal;">La contrebande de fossiles s'organise - la science contre-attaque</cite></a> », sur <span class="italique">National Geographic</span>, <time class="nowrap" datetime="2017-11-23" data-sort-value="2017-11-23">23 novembre 2017</time></span></span> </li> <li id="cite_note-ScienceEthics2019-34"><span class="mw-cite-backlink noprint">↑ <sup><a href="#cite_ref-ScienceEthics2019_34-0">a</a> <a href="#cite_ref-ScienceEthics2019_34-1">b</a> et <a href="#cite_ref-ScienceEthics2019_34-2">c</a></sup> </span><span class="reference-text">Joshua Sokol (2019) <i><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.sciencemag.org/news/2019/05/fossils-burmese-amber-offer-exquisite-view-dinosaur-times-and-ethical-minefield">Fossils in Burmese amber offer an exquisite view of dinosaur times—and an ethical minefield</a></i> ; Science, may 23.</span> </li> </ol></div> </div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Voir_aussi">Voir aussi</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Fossile&veaction=edit&section=29" title="Modifier la section : Voir aussi" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Fossile&action=edit&section=29" title="Modifier le code source de la section : Voir aussi"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r194021218">.mw-parser-output .autres-projets>.titre{text-align:center;margin:0.2em 0}.mw-parser-output .autres-projets>ul{margin:0;padding:0}.mw-parser-output .autres-projets>ul>li{list-style:none;margin:0.2em 0;text-indent:0;padding-left:24px;min-height:20px;text-align:left;display:block}.mw-parser-output .autres-projets>ul>li>a{font-style:italic}@media(max-width:720px){.mw-parser-output .autres-projets{float:none}}</style><div class="autres-projets boite-grise boite-a-droite noprint js-interprojets"> <p class="titre">Sur les autres projets Wikimedia :</p> <ul class="noarchive plainlinks"> <li class="commons"><a class="external text" href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Fossils?uselang=fr">Fossile</a>, sur <span class="project">Wikimedia Commons</span></li><li class="wiktionary"><a href="https://fr.wiktionary.org/wiki/fossile" class="extiw" title="wikt:fossile">fossile</a>, <span class="nowrap">sur le <span class="project">Wiktionnaire</span></span></li> </ul> </div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Bibliographie">Bibliographie</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Fossile&veaction=edit&section=30" title="Modifier la section : Bibliographie" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Fossile&action=edit&section=30" title="Modifier le code source de la section : Bibliographie"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><span class="ouvrage" id="Ager1963"><span class="ouvrage" id="D.V._Ager1963"><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : anglais">(en)</abbr> D.V. Ager, <cite class="italique" lang="en">Principles of paleoecology</cite>, New York, McGraw-Hill, <time>1963</time>, 371 <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Principles+of+paleoecology&rft.place=New+York&rft.pub=McGraw-Hill&rft.aulast=Ager&rft.aufirst=D.V.&rft.date=1963&rft.tpages=371&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AFossile"></span></span></span></li> <li><span class="ouvrage" id="Allison_et_D.E.G._Briggs1993"><span class="ouvrage" id="P.A._Allison_et_D.E.G._Briggs1993"><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : anglais">(en)</abbr> P.A. Allison et D.E.G. Briggs, <cite class="italique" lang="en">Exceptional fossil record : distribution of soft tissue preservation through the Phanerozoic</cite>, <abbr class="abbr" title="volume">vol.</abbr> 21, <a href="/wiki/Geology" title="Geology">Geology</a>, <time>1993</time>, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <span class="nowrap">527-530</span><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Exceptional+fossil+record+%3A+distribution+of+soft+tissue+preservation+through+the+Phanerozoic&rft.pub=Geology&rft.au=P.A.+Allison+et+D.E.G.+Briggs&rft.date=1993&rft.volume=21&rft.pages=527-530&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AFossile"></span></span></span></li> <li><span class="ouvrage" id="Antón2006"><span class="ouvrage" id="Mauricio_Antón2006"><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : espagnol">(es)</abbr> <a href="/wiki/Mauricio_Ant%C3%B3n" title="Mauricio Antón">Mauricio Antón</a>, <cite class="italique" lang="es">El secreto de los fósiles : el arte y la ciencia de reconstruir a nuestros antepasados y otras criaturas</cite>, Madrid, Aguilar, <time>2006</time>, 357 <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-84-03-09762-9" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-84-03-09762-9"><span class="nowrap">978-84-03-09762-9</span></a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=El+secreto+de+los+f%C3%B3siles&rft.place=Madrid&rft.pub=Aguilar&rft.stitle=el+arte+y+la+ciencia+de+reconstruir+a+nuestros+antepasados+y+otras+criaturas&rft.aulast=Ant%C3%B3n&rft.aufirst=Mauricio&rft.date=2006&rft.tpages=357&rft.isbn=978-84-03-09762-9&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AFossile"></span></span></span></li> <li><span class="ouvrage" id="Arduini_et_G._Teruzzi1986"><span class="ouvrage" id="P._Arduini_et_G._Teruzzi1986"><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : italien">(it)</abbr> P. Arduini et G. Teruzzi, <cite class="italique" lang="it">Fossili</cite>, Milan, Arnaldo Mondadori Editore, <time>1986</time><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Fossili&rft.place=Milan&rft.pub=Arnaldo+Mondadori+Editore&rft.au=P.+Arduini+et+G.+Teruzzi&rft.date=1986&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AFossile"></span></span></span></li> <li><span class="ouvrage" id="BatesJackson1984"><span class="ouvrage" id="R._L._BatesJ._A._Jackson1984"><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : anglais">(en)</abbr> R. L. Bates et J. A. Jackson, <cite class="italique" lang="en">Dictionary of geological terms (Third Edition)</cite>, New York, Anchor Book (Prepared by The American Geological Institute), <time>1984</time>, 571 <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Dictionary+of+geological+terms+%28Third+Edition%29&rft.place=New+York&rft.pub=Anchor+Book+%28Prepared+by+The+American+Geological+Institute%29&rft.aulast=Bates&rft.aufirst=R.+L.&rft.au=J.+A.+Jackson&rft.date=1984&rft.tpages=571&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AFossile"></span></span></span></li> <li><span class="ouvrage" id="BatesJackson1987"><span class="ouvrage" id="R._L._BatesJ._A._Jackson1987"><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : anglais">(en)</abbr> R. L. Bates et J. A. Jackson, <cite class="italique" lang="en">Glossary of Geology (Third Edition)</cite>, American Geological Institute, <time>1987</time>, 788 <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Glossary+of+Geology+%28Third+Edition%29&rft.pub=American+Geological+Institute&rft.aulast=Bates&rft.aufirst=R.+L.&rft.au=J.+A.+Jackson&rft.date=1987&rft.tpages=788&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AFossile"></span></span></span></li> <li><span class="ouvrage" id="Briggs1991"><span class="ouvrage" id="D.E.G._Briggs1991"><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : anglais">(en)</abbr> D.E.G. Briggs, <cite class="italique" lang="en">Extraordinary fossils</cite>, <abbr class="abbr" title="volume">vol.</abbr> 79, American Scientist, <time>1991</time>, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <span class="nowrap">130-141</span><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Extraordinary+fossils&rft.pub=American+Scientist&rft.aulast=Briggs&rft.aufirst=D.E.G.&rft.date=1991&rft.volume=79&rft.pages=130-141&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AFossile"></span></span></span></li> <li><span class="ouvrage" id="Bromley1990"><span class="ouvrage" id="R.G._Bromley1990"><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : anglais">(en)</abbr> R.G. Bromley, <cite class="italique" lang="en">Trace fossils, biology and taphonomy</cite>, Londres, Unwin Hyman, <time>1990</time>, 280 <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Trace+fossils%2C+biology+and+taphonomy&rft.place=Londres&rft.pub=Unwin+Hyman&rft.aulast=Bromley&rft.aufirst=R.G.&rft.date=1990&rft.tpages=280&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AFossile"></span></span></span></li> <li><span class="ouvrage" id="Candel_et_al.1963"><span class="ouvrage" id="R._Candel_et_al.1963"><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : espagnol">(es)</abbr> R. Candel et <i>al.</i>, <cite class="italique" lang="es">Historia Natural : Vida de los animales, de las plantas y de la Tierra</cite>, <abbr class="abbr" title="volume">vol.</abbr> IV (geología), Instituto Gallach de Librería y Ediciones, <time>1963</time>, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <span class="nowrap">345-346</span><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Historia+Natural+%3A+Vida+de+los+animales%2C+de+las+plantas+y+de+la+Tierra&rft.pub=Instituto+Gallach+de+Librer%C3%ADa+y+Ediciones&rft.au=R.+Candel+et+%27%27al.%27%27&rft.date=1963&rft.volume=IV+%28geolog%C3%ADa%29&rft.pages=345-346&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AFossile"></span></span></span></li> <li><span class="ouvrage" id="Conway-Morris1986"><span class="ouvrage" id="S._Conway-Morris1986"><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : anglais">(en)</abbr> S. Conway-Morris, <cite class="italique" lang="en">The community structure of the Middle Cambrian Phyllopod Bed</cite>, <abbr class="abbr" title="volume">vol.</abbr> 29, Paleontology, <time>1986</time>, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <span class="nowrap">423-467</span><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+community+structure+of+the+Middle+Cambrian+Phyllopod+Bed&rft.pub=Paleontology&rft.aulast=Conway-Morris&rft.aufirst=S.&rft.date=1986&rft.volume=29&rft.pages=423-467&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AFossile"></span></span></span></li> <li><span class="ouvrage" id="Crichton1990"><span class="ouvrage" id="M._Crichton1990"><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : anglais">(en)</abbr> M. Crichton, <cite class="italique" lang="en">Jurassic Park</cite>, New York, Alfred A. Knopf, <time>1990</time> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/0-394-58816-9" title="Spécial:Ouvrages de référence/0-394-58816-9"><span class="nowrap">0-394-58816-9</span></a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Jurassic+Park&rft.place=New+York&rft.pub=Alfred+A.+Knopf&rft.aulast=Crichton&rft.aufirst=M.&rft.date=1990&rft.isbn=0-394-58816-9&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AFossile"></span></span></span></li> <li><span class="ouvrage" id="Greenwood_et_al.1999"><span class="ouvrage" id="A.D._Greenwood_et_al.1999"><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : anglais">(en)</abbr> A.D. Greenwood et <i>al.</i>, <cite class="italique" lang="en">Nuclear DNA sequences from late pleistocene megafauna</cite>, <abbr class="abbr" title="volume">vol.</abbr> 16, Mol Biol Evol, <time>1999</time>, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <span class="nowrap">1466-1473</span><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Nuclear+DNA+sequences+from+late+pleistocene+megafauna&rft.pub=Mol+Biol+Evol&rft.au=A.D.+Greenwood+et+%27%27al.%27%27&rft.date=1999&rft.volume=16&rft.pages=1466-1473&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AFossile"></span></span></span></li> <li><span class="ouvrage" id="Höss2000"><span class="ouvrage" id="M._Höss2000"><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : anglais">(en)</abbr> M. Höss, <cite class="italique" lang="en">Neanderthal population genetics</cite>, <abbr class="abbr" title="volume">vol.</abbr> 404, Nature, <time>2000</time>, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <span class="nowrap">453-454</span><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Neanderthal+population+genetics&rft.pub=Nature&rft.aulast=H%C3%B6ss&rft.aufirst=M.&rft.date=2000&rft.volume=404&rft.pages=453-454&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AFossile"></span></span></span></li> <li><span class="ouvrage" id="KimberlyRobertson1997"><span class="ouvrage" id="K._O._KimberlyH._M._Robertson1997"><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : anglais">(en)</abbr> K. O. Kimberly et H. M. Robertson, <cite class="italique" lang="en">Ancient DNA from amber fossil bees?</cite>, <abbr class="abbr" title="volume">vol.</abbr> 14, Mol Biol Evol, <time>1997</time>, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <span class="nowrap">1075-1077</span><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Ancient+DNA+from+amber+fossil+bees%3F&rft.pub=Mol+Biol+Evol&rft.aulast=Kimberly&rft.aufirst=K.+O.&rft.au=H.+M.+Robertson&rft.date=1997&rft.volume=14&rft.pages=1075-1077&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AFossile"></span></span></span></li> <li><span class="ouvrage" id="Rudwick1987"><span class="ouvrage" id="M.J.S._Rudwick1987"><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : espagnol">(es)</abbr> M.J.S. Rudwick, <cite class="italique" lang="es">El significado de los fósiles</cite>, Hermann Blume, <time>1987</time><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=El+significado+de+los+f%C3%B3siles&rft.pub=Hermann+Blume&rft.aulast=Rudwick&rft.aufirst=M.J.S.&rft.date=1987&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AFossile"></span></span></span></li> <li><span class="ouvrage" id="Thomson1991"><span class="ouvrage" id="K.S._Thomson1991"><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : anglais">(en)</abbr> K.S. Thomson, <cite class="italique" lang="en">Living Fossil : The Story of the Coelacanth</cite>, Hutchinson Radius, <time>1991</time>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr> 252<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Living+Fossil&rft.pub=Hutchinson+Radius&rft.stitle=The+Story+of+the+Coelacanth&rft.aulast=Thomson&rft.aufirst=K.S.&rft.date=1991&rft.pages=252&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AFossile"></span></span></span></li> <li><span class="ouvrage" id="WalkerBambach1971"><span class="ouvrage" id="K._R._WalkerR._K._Bambach1971"><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : anglais">(en)</abbr> K. R. Walker et R. K. Bambach, <cite class="italique" lang="en">The significance of fossil assemblages from fine-grained sediments : time-averaged communities</cite>, <abbr class="abbr" title="volume">vol.</abbr> 3, Geological Society of America Abstracts with Programs, <time>1971</time>, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <span class="nowrap">783-784</span><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+significance+of+fossil+assemblages+from+fine-grained+sediments&rft.pub=Geological+Society+of+America+Abstracts+with+Programs&rft.stitle=time-averaged+communities&rft.aulast=Walker&rft.aufirst=K.+R.&rft.au=R.+K.+Bambach&rft.date=1971&rft.volume=3&rft.pages=783-784&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AFossile"></span></span></span></li> <li><span class="ouvrage" id="Whitten_et_J.R.V._Brooks1986"><span class="ouvrage" id="D.G.A._Whitten_et_J.R.V._Brooks1986"><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : espagnol">(es)</abbr> D.G.A. Whitten et J.R.V. Brooks, <cite class="italique" lang="es">Diccionario de Geología</cite>, Madrid, Alianza Editorial, <time>1986</time>, 300 <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Diccionario+de+Geolog%C3%ADa&rft.place=Madrid&rft.pub=Alianza+Editorial&rft.au=D.G.A.+Whitten+et+J.R.V.+Brooks&rft.date=1986&rft.tpages=300&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AFossile"></span></span></span></li> <li><span class="ouvrage" id="Whittington1985"><span class="ouvrage" id="H.B._Whittington1985"><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : anglais">(en)</abbr> H.B. Whittington, <cite class="italique" lang="en">The Burgess Shale</cite>, New Haven, Yale University Press, <time>1985</time><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Burgess+Shale&rft.place=New+Haven&rft.pub=Yale+University+Press&rft.aulast=Whittington&rft.aufirst=H.B.&rft.date=1985&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AFossile"></span></span></span>, . . : .</li> <li><span class="ouvrage" id="Willerslev_et_al.1999"><span class="ouvrage" id="E._Willerslev_et_al.1999"><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : anglais">(en)</abbr> E. Willerslev et <i>al.</i>, <cite class="italique" lang="en">Diversity of Holocene life forms in fossil glacier ice</cite>, <abbr class="abbr" title="volume">vol.</abbr> 96, Proceedings of National Academy of Science, USA, <time>1999</time>, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <span class="nowrap">8017-8021</span><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Diversity+of+Holocene+life+forms+in+fossil+glacier+ice&rft.pub=Proceedings+of+National+Academy+of+Science%2C+USA&rft.au=E.+Willerslev+et+%27%27al.%27%27&rft.date=1999&rft.volume=96&rft.pages=8017-8021&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AFossile"></span></span></span></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Articles_connexes">Articles connexes</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Fossile&veaction=edit&section=31" title="Modifier la section : Articles connexes" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Fossile&action=edit&section=31" title="Modifier le code source de la section : Articles connexes"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><a href="/wiki/Taphonomie" title="Taphonomie">Taphonomie</a></li> <li><a href="/wiki/Microfossile" title="Microfossile">Microfossile</a></li> <li><a href="/wiki/Fossile_stratigraphique" title="Fossile stratigraphique">Fossile stratigraphique</a></li> <li><a href="/wiki/Fossile_vivant" class="mw-redirect" title="Fossile vivant">Fossile vivant</a></li> <li><a href="/wiki/Fossiles_les_plus_anciens" title="Fossiles les plus anciens">Fossiles les plus anciens</a></li> <li><a href="/wiki/Liste_de_fossiles_par_pays" class="mw-redirect" title="Liste de fossiles par pays">Liste de fossiles par pays</a></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Liens_externes">Liens externes</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Fossile&veaction=edit&section=32" title="Modifier la section : Liens externes" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Fossile&action=edit&section=32" title="Modifier le code source de la section : Liens externes"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><div class="liste-horizontale"><span class="wd_identifiers"><a href="/wiki/Autorit%C3%A9_(sciences_de_l%27information)" title="Autorité (sciences de l'information)">Notices d'autorité</a><span class="noprint wikidata-linkback skin-invert"><span class="mw-valign-baseline noviewer" typeof="mw:File"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q40614?uselang=fr#identifiers" title="Voir et modifier les données sur Wikidata"><img alt="Voir et modifier les données sur Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Blue_pencil.svg/10px-Blue_pencil.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Blue_pencil.svg/15px-Blue_pencil.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Blue_pencil.svg/20px-Blue_pencil.svg.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a></span></span></span> : <ul><li><span class="nowrap uid noarchive"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://catalogue.bnf.fr/ark:/12148/cb11956262f">BnF</a></span> (<span class="nowrap uid noarchive"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://data.bnf.fr/ark:/12148/cb11956262f">données</a></span>)</li> <li><span class="nowrap uid noarchive"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://id.loc.gov/authorities/sh89005492">LCCN</a></span></li> <li><span class="nowrap uid noarchive"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://d-nb.info/gnd/4017999-0">GND</a></span></li> <li><span class="nowrap uid noarchive"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://id.ndl.go.jp/auth/ndlna/00565096">Japon</a></span></li> <li><span class="nowrap uid noarchive"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://catalogo.bne.es/uhtbin/authoritybrowse.cgi?action=display&authority_id=XX526061">Espagne</a></span></li> <li><span class="nowrap uid noarchive"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://olduli.nli.org.il/F/?func=find-b&local_base=NLX10&find_code=UID&request=987007534580105171">Israël</a></span></li> <li><span class="nowrap uid noarchive"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://aleph.nkp.cz/F/?func=find-c&local_base=aut&ccl_term=ica=ph116775">Tchéquie</a></span></li> <li><span class="nowrap uid noarchive"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://kopkatalogs.lv/F/?func=direct&local_base=lnc10&doc_number=000069373">Lettonie</a></span></li> </ul></div></li> <li><div class="liste-horizontale"><span class="wd_identifiers">Notices dans des dictionnaires ou encyclopédies généralistes<span class="noprint wikidata-linkback skin-invert"><span class="mw-valign-baseline noviewer" typeof="mw:File"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q40614?uselang=fr#identifiers" title="Voir et modifier les données sur Wikidata"><img alt="Voir et modifier les données sur Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Blue_pencil.svg/10px-Blue_pencil.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Blue_pencil.svg/15px-Blue_pencil.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Blue_pencil.svg/20px-Blue_pencil.svg.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a></span></span></span> : <ul><li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.britannica.com/science/fossil"><i>Britannica</i></a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://encyclopediaofarkansas.net/entries/fossils-5026/"><i>CALS Encyclopedia of Arkansas</i></a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://denstoredanske.lex.dk//fossil/"><i>Den Store Danske Encyklopædi</i></a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.encyclopediaofalabama.org/article/h-1152"><i>Encyclopedia of Alabama</i></a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://esu.com.ua/search_articles.php?id=33980"><i>Encyclopédie de l'Ukraine moderne</i></a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.enciclopedia.cat/EC-GEC-0110011.xml"><i>Gran Enciclopèdia Catalana</i></a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.larousse.fr/encyclopedie/divers/fossile/53117"><i>Larousse</i></a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://mississippiencyclopedia.org/entries/fossils/"><i>Mississippi Encyclopedia</i></a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://snl.no/fossil"><i>Store norske leksikon</i></a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.universalis.fr/encyclopedie/fossiles/"><i>Universalis</i></a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.wvencyclopedia.org/articles/2059"><i>The West Virginia Encyclopedia</i></a></li> </ul></div></li> <li><span class="liste-horizontale noarchive"><span class="wd_identifiers">Ressource relative à la santé<span class="noprint wikidata-linkback skin-invert"><span class="mw-valign-baseline noviewer" typeof="mw:File"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q40614?uselang=fr#identifiers" title="Voir et modifier les données sur Wikidata"><img alt="Voir et modifier les données sur Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Blue_pencil.svg/10px-Blue_pencil.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Blue_pencil.svg/15px-Blue_pencil.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Blue_pencil.svg/20px-Blue_pencil.svg.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a></span></span></span> : <ul><li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://meshb.nlm.nih.gov/record/ui?ui=D005580"><span class="lang-en" lang="en">Medical Subject Headings</span></a></li> </ul></span></li> <li><span class="liste-horizontale noarchive"><span class="wd_identifiers">Ressource relative à l'audiovisuel<span class="noprint wikidata-linkback skin-invert"><span class="mw-valign-baseline noviewer" typeof="mw:File"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q40614?uselang=fr#identifiers" title="Voir et modifier les données sur Wikidata"><img alt="Voir et modifier les données sur Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Blue_pencil.svg/10px-Blue_pencil.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Blue_pencil.svg/15px-Blue_pencil.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Blue_pencil.svg/20px-Blue_pencil.svg.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a></span></span></span> : <ul><li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.france24.com/fr/tag/fossile/">France 24</a></li> </ul></span></li></ul> <div class="navbox-container" style="clear:both;"> <table class="navbox collapsible noprint autocollapse" style=""> <tbody><tr><th class="navbox-title" colspan="2" style="background-color:#ffce00;"><div style="float:left; width:6em; text-align:left"><div class="noprint plainlinks nowrap tnavbar" style="padding:0; font-size:xx-small; color:var(--color-emphasized, #000000);"><a href="/wiki/Mod%C3%A8le:Palette_Pal%C3%A9ontologie" title="Modèle:Palette Paléontologie"><abbr class="abbr" title="Voir ce modèle.">v</abbr></a> · <a class="external text" href="https://fr.wikipedia.org/w/index.php?title=Mod%C3%A8le:Palette_Pal%C3%A9ontologie&action=edit"><abbr class="abbr" title="Modifier ce modèle. Merci de prévisualiser avant de sauvegarder.">m</abbr></a></div></div><div style="font-size:110%"><a href="/wiki/Pal%C3%A9ontologie" title="Paléontologie">Paléontologie</a></div></th> </tr> <tr> <td class="navbox-banner" style="background-color:#ffce00;" colspan="2"><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a class="mw-selflink selflink">Fossile</a></li> <li><a href="/wiki/Subfossile" title="Subfossile">Subfossile</a></li> <li><a href="/wiki/Histoire_de_la_pal%C3%A9ontologie" title="Histoire de la paléontologie">Histoire de la paléontologie</a></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="background-color:#ffe000;"><a href="/wiki/Datation" title="Datation">Datation</a></th> <td class="navbox-list" style=""><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Biostratigraphie" title="Biostratigraphie">Biostratigraphie</a></li> <li><a href="/wiki/Chronologie_de_l%27%C3%A9volution_du_vivant" title="Chronologie de l'évolution du vivant">Chronologie de la paléontologie</a></li> <li><a href="/wiki/Chronologie_de_la_Terre" title="Chronologie de la Terre">Chronologie de l'histoire naturelle</a></li> <li><a href="/wiki/Chronostratigraphie" title="Chronostratigraphie">Chronostratigraphie</a></li> <li><a href="/wiki/Datation_au_carbone_14" title="Datation au carbone 14">Datation au carbone 14</a></li> <li><a href="/wiki/Datation_radiom%C3%A9trique" title="Datation radiométrique">Datation radiométrique</a></li> <li><a href="/wiki/%C3%89chelle_des_temps_g%C3%A9ologiques" title="Échelle des temps géologiques">Échelle des temps géologiques</a></li> <li><a href="/wiki/G%C3%A9ochronologie" title="Géochronologie">Géochronologie</a></li> <li><a href="/wiki/Histoire_%C3%A9volutive_du_vivant" title="Histoire évolutive du vivant">Histoire évolutive du vivant</a></li> <li><a href="/wiki/Pal%C3%A9omagn%C3%A9tisme" title="Paléomagnétisme">Paléomagnétisme</a></li> <li><a href="/wiki/Stratigraphie" title="Stratigraphie">Stratigraphie</a></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="background-color:#ffe000;"><a href="/wiki/Pal%C3%A9o%C3%A9cologie" title="Paléoécologie">Paléoécologie</a></th> <td class="navbox-list navbox-even" style="background-color:#ffffd0;"><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Coprolithe" title="Coprolithe">Coprolithe</a></li> <li><a href="/wiki/Ethnopal%C3%A9ontologie" title="Ethnopaléontologie">Ethnopaléontologie</a></li> <li><a href="/wiki/Pal%C3%A9oc%C3%A9anographie" title="Paléocéanographie">Paléocéanographie</a></li> <li><a href="/wiki/Pal%C3%A9oclimatologie" title="Paléoclimatologie">Paléoclimatologie</a></li> <li><a href="/wiki/Pal%C3%A9oenvironnement" title="Paléoenvironnement">Paléoenvironnement</a></li> <li><a href="/wiki/Pal%C3%A9og%C3%A9ographie" title="Paléogéographie">Paléogéographie</a></li> <li><a href="/wiki/Pal%C3%A9oichnologie" title="Paléoichnologie">Paléoichnologie</a></li> <li><a href="/wiki/Pal%C3%A9olimnologie" title="Paléolimnologie">Paléolimnologie</a></li> <li><a href="/wiki/Pal%C3%A9ontologie_virtuelle" title="Paléontologie virtuelle">Paléontologie virtuelle</a></li> <li><a href="/wiki/Pal%C3%A9opalynologie" title="Paléopalynologie">Paléopalynologie</a></li> <li><a href="/wiki/P%C3%A9dologie_(g%C3%A9oscience)" title="Pédologie (géoscience)">Paléopédologie</a></li> <li><a href="/wiki/Pal%C3%A9otempestologie" title="Paléotempestologie">Paléotempestologie</a></li> <li><a href="/wiki/Pal%C3%A9ov%C3%A9g%C3%A9tation" title="Paléovégétation">Paléovégétation</a></li> <li><a href="/wiki/R%C3%A9gurgitalithe" title="Régurgitalithe">Régurgitalithe</a></li> <li><a href="/wiki/Taphonomie" title="Taphonomie">Taphonomie</a></li> <li><a href="/wiki/Taxon_Lazare" title="Taxon Lazare">Taxon Lazare</a></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="background-color:#ffe000;"><a href="/wiki/Pal%C3%A9obiologie" title="Paléobiologie">Paléobiologie</a></th> <td class="navbox-list" style=""><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Micropal%C3%A9ontologie" title="Micropaléontologie">Micropaléontologie</a></li> <li><a href="/wiki/Pal%C3%A9oanthropologie" title="Paléoanthropologie">Paléoanthropologie</a></li> <li><a href="/wiki/Pal%C3%A9obiochimie" title="Paléobiochimie">Paléobiochimie</a></li> <li><a href="/wiki/Pal%C3%A9obiog%C3%A9ographie" title="Paléobiogéographie">Paléobiogéographie</a></li> <li><a href="/wiki/Pal%C3%A9obotanique" title="Paléobotanique">Paléobotanique</a></li> <li><a href="/wiki/Pal%C3%A9og%C3%A9n%C3%A9tique" title="Paléogénétique">Paléogénétique</a></li> <li><a href="/wiki/Pal%C3%A9og%C3%A9nomique" title="Paléogénomique">Paléogénomique</a></li> <li><a href="/wiki/Pal%C3%A9omycologie" title="Paléomycologie">Paléomycologie</a></li> <li><a href="/wiki/Pal%C3%A9oneurologie" title="Paléoneurologie">Paléoneurologie</a></li> <li><a href="/wiki/Pal%C3%A9ontologie_des_invert%C3%A9br%C3%A9s" title="Paléontologie des invertébrés">Paléontologie des invertébrés</a></li> <li><a href="/wiki/Pal%C3%A9ontologie_des_vert%C3%A9br%C3%A9s" title="Paléontologie des vertébrés">Paléontologie des vertébrés</a></li> <li><a href="/wiki/Pal%C3%A9ontologie_mol%C3%A9culaire" title="Paléontologie moléculaire">Paléontologie moléculaire</a></li> <li><a href="/wiki/Pal%C3%A9opathologie" title="Paléopathologie">Paléopathologie</a></li> <li><a href="/wiki/Pal%C3%A9oprot%C3%A9omique" title="Paléoprotéomique">Paléoprotéomique</a></li> <li><a href="/wiki/Pal%C3%A9oxylologie" title="Paléoxylologie">Paléoxylologie</a></li> <li><a href="/wiki/Pal%C3%A9ozoologie" title="Paléozoologie">Paléozoologie</a></li> <li><a href="/wiki/Scl%C3%A9rochronologie" title="Sclérochronologie">Sclérochronologie</a></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <td class="navbox-banner" style="background-color:#ffce00;" colspan="2"><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Biologie" title="Biologie">Biologie</a></li> <li><a href="/wiki/%C3%89volution_(biologie)" title="Évolution (biologie)">Évolution</a></li> <li><a href="/wiki/G%C3%A9ologie" title="Géologie">Géologie</a></li></ul> </div></td></tr></tbody></table> <table class="navbox collapsible noprint collapsed" style=""> <tbody><tr><th class="navbox-title" colspan="2" style="background:PaleTurquoise;"><div style="float:left; width:6em; text-align:left"><div class="noprint plainlinks nowrap tnavbar" style="padding:0; font-size:xx-small; color:var(--color-emphasized, #000000);"><a href="/wiki/Mod%C3%A8le:Palette_Vocabulaire_pal%C3%A9ontologique/biologie" title="Modèle:Palette Vocabulaire paléontologique/biologie"><abbr class="abbr" title="Voir ce modèle.">v</abbr></a> · <a class="external text" href="https://fr.wikipedia.org/w/index.php?title=Mod%C3%A8le:Palette_Vocabulaire_pal%C3%A9ontologique/biologie&action=edit"><abbr class="abbr" title="Modifier ce modèle. Merci de prévisualiser avant de sauvegarder.">m</abbr></a></div></div><div style="font-size:110%">Vocabulaire <a href="/wiki/Pal%C3%A9ontologie" title="Paléontologie">paléontologique</a> concernant la <a href="/wiki/Biologie" title="Biologie">biologie</a></div></th> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="background:LightCyan;"><a href="/wiki/Phylog%C3%A9nie" title="Phylogénie">Phylogénie</a></th> <td class="navbox-list" style=""><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Syst%C3%A9matique" title="Systématique">Systématique</a></li> <li><a href="/wiki/Phylog%C3%A9nie" title="Phylogénie">Phylogénie</a></li> <li><a href="/wiki/Classification_phylog%C3%A9n%C3%A9tique" title="Classification phylogénétique">Classification phylogénétique</a></li> <li><a href="/wiki/Cladistique" title="Cladistique">Cladistique</a></li> <li><a href="/wiki/Clade" title="Clade">Clade</a></li> <li><a href="/wiki/Cladistique" title="Cladistique">Cladogramme</a></li> <li><a href="/wiki/Grade_%C3%A9volutif" title="Grade évolutif">Grade évolutif</a></li> <li><a href="/wiki/Dernier_anc%C3%AAtre_commun" title="Dernier ancêtre commun">Dernier ancêtre commun</a></li> <li><a href="/wiki/Groupe-couronne" title="Groupe-couronne">Groupe-couronne</a></li> <li><a href="/wiki/Groupe_fr%C3%A8re" title="Groupe frère">Groupe frère</a></li> <li><a href="/wiki/Base_(phylog%C3%A9n%C3%A9tique)" title="Base (phylogénétique)">Taxon basal</a></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="background:LightCyan;"><a href="/wiki/Esp%C3%A8ce" title="Espèce">Espèces</a></th> <td class="navbox-list navbox-even" style=""><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Esp%C3%A8ce_type" title="Espèce type">Espèce type</a></li> <li><a href="/wiki/Taxon_fossile" title="Taxon fossile">Taxon fossile</a></li> <li><a href="/wiki/Esp%C3%A8ce_panchronique" title="Espèce panchronique">Espèce panchronique</a></li> <li><a href="/wiki/Forme_transitionnelle" title="Forme transitionnelle">Forme transitionnelle</a></li> <li><a href="/wiki/Type_(biologie)#Holotype" title="Type (biologie)">Holotype</a></li> <li><a href="/wiki/Paratype" title="Paratype">Paratype</a></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="background:LightCyan;">Caractères</th> <td class="navbox-list" style=""><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Caract%C3%A8re_ph%C3%A9notypique" title="Caractère phénotypique">Caractère phénotypique</a></li> <li><a href="/wiki/Caract%C3%A8re_ancestral_et_caract%C3%A8re_d%C3%A9riv%C3%A9" title="Caractère ancestral et caractère dérivé">Caractère ancestral et caractère dérivé</a></li> <li><a href="/wiki/Caract%C3%A8re_ancestral_et_caract%C3%A8re_d%C3%A9riv%C3%A9" title="Caractère ancestral et caractère dérivé">Apomorphie</a></li> <li><a href="/wiki/Autapomorphie" title="Autapomorphie">Autapomorphie</a></li> <li><a href="/wiki/Synapomorphie" title="Synapomorphie">Synapomorphie</a></li> <li><a href="/wiki/Sympl%C3%A9siomorphie" title="Symplésiomorphie">Plésiomorphie</a></li> <li><a href="/wiki/Sympl%C3%A9siomorphie" title="Symplésiomorphie">Symplésiomorphie</a></li> <li><a href="/wiki/Convergence_%C3%A9volutive" title="Convergence évolutive">Convergence évolutive</a></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="background:LightCyan;"><a class="mw-selflink selflink">Fossiles</a></th> <td class="navbox-list navbox-even" style=""><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a class="mw-selflink selflink">Fossile</a></li> <li><a href="/wiki/Animal_fossile" title="Animal fossile">Animal fossile</a></li> <li><a href="/wiki/Plante_fossile" title="Plante fossile">Plante fossile</a></li> <li><a href="/wiki/Ambre" title="Ambre">Ambre</a></li> <li><a href="/wiki/Microfossile" title="Microfossile">Microfossile</a></li> <li><a href="/wiki/Pseudo-fossile" title="Pseudo-fossile">Pseudo-fossile</a></li> <li><a href="/wiki/Subfossile" title="Subfossile">Subfossile</a></li> <li><a href="/wiki/Pal%C3%A9oichnologie" title="Paléoichnologie">Paléoichnologie</a></li> <li><a href="/wiki/Pal%C3%A9opalynologie" title="Paléopalynologie">Paléopalynologie</a></li> <li><a href="/wiki/Taphonomie" title="Taphonomie">Taphonomie</a></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="background:LightCyan;"><a href="/wiki/Taxon" title="Taxon">Taxons</a></th> <td class="navbox-list" style=""><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Taxonomie" title="Taxonomie">Taxonomie</a></li> <li><a href="/wiki/Nom_binominal" title="Nom binominal">Nom binominal</a></li> <li><a href="/wiki/Esp%C3%A8ce" title="Espèce">Espèce</a></li> <li><a href="/wiki/Genre_(biologie)" title="Genre (biologie)">Genre</a></li> <li><a href="/wiki/Tribu_(biologie)" title="Tribu (biologie)">Tribu</a></li> <li><a href="/wiki/Famille_(biologie)" title="Famille (biologie)">Famille</a></li> <li><a href="/wiki/Ordre_(biologie)" title="Ordre (biologie)">Ordre</a></li> <li><a href="/wiki/Cohorte_(biologie)" title="Cohorte (biologie)">Cohorte</a></li> <li><a href="/wiki/Classe_(biologie)" title="Classe (biologie)">Classe</a></li> <li><a href="/wiki/Phylum" title="Phylum">Embranchement</a></li> <li><a href="/wiki/R%C3%A8gne_(biologie)" title="Règne (biologie)">Règne</a></li> <li><a href="/wiki/Empire_(biologie)" title="Empire (biologie)">Empire</a></li> <li><a href="/wiki/Domaine_(biologie)" title="Domaine (biologie)">Domaine</a></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <td class="navbox-banner" style="" colspan="2">Autres palettes liées : <a href="/wiki/Mod%C3%A8le:Palette_Vocabulaire_pal%C3%A9ontologique/g%C3%A9ographie" title="Modèle:Palette Vocabulaire paléontologique/géographie">Espace géographique</a> - <a href="/wiki/Mod%C3%A8le:Palette_Vocabulaire_pal%C3%A9ontologique/temps" title="Modèle:Palette Vocabulaire paléontologique/temps">Espace temps</a> - <a href="/wiki/Mod%C3%A8le:Palette_Vocabulaire_pal%C3%A9ontologique/biologie" title="Modèle:Palette Vocabulaire paléontologique/biologie">Biologie</a> - <a href="/wiki/Mod%C3%A8le:Palette_Vocabulaire_pal%C3%A9ontologique/g%C3%A9ologie" title="Modèle:Palette Vocabulaire paléontologique/géologie">Géologie</a> - <a href="/wiki/Mod%C3%A8le:Palette_Vocabulaire_pal%C3%A9ontologique/outils" title="Modèle:Palette Vocabulaire paléontologique/outils">Outils</a></td></tr></tbody></table> </div> <ul id="bandeau-portail" class="bandeau-portail"><li><span class="bandeau-portail-element"><span class="bandeau-portail-icone"><span class="noviewer" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Portail:Pr%C3%A9histoire" title="Portail de la Préhistoire"><img alt="icône décorative" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6b/Venus_of_Brassempouy.jpg/30px-Venus_of_Brassempouy.jpg" decoding="async" width="30" height="24" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6b/Venus_of_Brassempouy.jpg/45px-Venus_of_Brassempouy.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6b/Venus_of_Brassempouy.jpg/61px-Venus_of_Brassempouy.jpg 2x" data-file-width="741" data-file-height="589" /></a></span></span> <span class="bandeau-portail-texte"><a href="/wiki/Portail:Pr%C3%A9histoire" title="Portail:Préhistoire">Portail de la Préhistoire</a></span> </span></li> <li><span class="bandeau-portail-element"><span class="bandeau-portail-icone"><span class="noviewer" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Portail:Pal%C3%A9ontologie" title="Portail de la paléontologie"><img alt="icône décorative" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5f/Anning_plesiosaur.png/27px-Anning_plesiosaur.png" decoding="async" width="27" height="24" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5f/Anning_plesiosaur.png/40px-Anning_plesiosaur.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5f/Anning_plesiosaur.png/53px-Anning_plesiosaur.png 2x" data-file-width="770" data-file-height="692" /></a></span></span> <span class="bandeau-portail-texte"><a href="/wiki/Portail:Pal%C3%A9ontologie" title="Portail:Paléontologie">Portail de la paléontologie</a></span> </span></li> <li><span class="bandeau-portail-element"><span class="bandeau-portail-icone"><span class="noviewer" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Portail:Origine_et_%C3%A9volution_du_vivant" title="Portail origine et évolution du vivant"><img alt="icône décorative" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e2/Icone_OEV2.jpg/48px-Icone_OEV2.jpg" decoding="async" width="48" height="23" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e2/Icone_OEV2.jpg/72px-Icone_OEV2.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e2/Icone_OEV2.jpg/96px-Icone_OEV2.jpg 2x" data-file-width="170" data-file-height="83" /></a></span></span> <span class="bandeau-portail-texte"><a href="/wiki/Portail:Origine_et_%C3%A9volution_du_vivant" title="Portail:Origine et évolution du vivant">Portail origine et évolution du vivant</a></span> </span></li> <li><span class="bandeau-portail-element"><span class="bandeau-portail-icone"><span class="noviewer" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Portail:Sciences_de_la_Terre_et_de_l%27Univers" title="Portail des sciences de la Terre et de l’Univers"><img alt="icône décorative" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/72/Crystal128-browser.svg/24px-Crystal128-browser.svg.png" decoding="async" width="24" height="24" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/72/Crystal128-browser.svg/36px-Crystal128-browser.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/72/Crystal128-browser.svg/48px-Crystal128-browser.svg.png 2x" data-file-width="124" data-file-height="125" /></a></span></span> <span class="bandeau-portail-texte"><a href="/wiki/Portail:Sciences_de_la_Terre_et_de_l%27Univers" title="Portail:Sciences de la Terre et de l'Univers">Portail des sciences de la Terre et de l’Univers</a></span> </span></li> <li><span class="bandeau-portail-element"><span class="bandeau-portail-icone"><span class="noviewer" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Portail:G%C3%A9ologie" title="Portail de la géologie"><img alt="icône décorative" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/88/Monocline01.svg/35px-Monocline01.svg.png" decoding="async" width="35" height="24" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/88/Monocline01.svg/52px-Monocline01.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/88/Monocline01.svg/69px-Monocline01.svg.png 2x" data-file-width="1230" data-file-height="860" /></a></span></span> <span class="bandeau-portail-texte"><a href="/wiki/Portail:G%C3%A9ologie" title="Portail:Géologie">Portail de la géologie</a></span> </span></li> </ul> <!-- NewPP limit report Parsed by mw‐web.codfw.main‐b766959bd‐9j7s7 Cached time: 20250216140513 Cache expiry: 2592000 Reduced expiry: false Complications: [show‐toc] CPU time usage: 0.676 seconds Real time usage: 0.946 seconds Preprocessor visited node count: 6888/1000000 Post‐expand include size: 159897/2097152 bytes Template argument size: 14155/2097152 bytes Highest expansion depth: 12/100 Expensive parser function count: 2/500 Unstrip recursion depth: 0/20 Unstrip post‐expand size: 43252/5000000 bytes Lua time usage: 0.230/10.000 seconds Lua memory usage: 6424474/52428800 bytes Number of Wikibase entities loaded: 1/400 --> <!-- Transclusion expansion time report (%,ms,calls,template) 100.00% 621.460 1 -total 22.01% 136.801 1 Modèle:Références 14.11% 87.676 1 Modèle:Bases 10.15% 63.072 31 Modèle:Ouvrage 6.20% 38.540 1 Modèle:Portail 5.88% 36.567 1 Modèle:Autres_projets 5.39% 33.509 1 Modèle:Homophone 5.02% 31.184 1 Modèle:Traduction/Référence 4.94% 30.694 1 Modèle:Méta_bandeau_de_note 4.69% 29.120 1 Modèle:Méta_bandeau --> <!-- Saved in parser cache with key frwiki:pcache:34598:|#|:idhash:canonical and timestamp 20250216140513 and revision id 220852230. Rendering was triggered because: page-view --> </div><!--esi <esi:include src="/esitest-fa8a495983347898/content" /> --><noscript><img src="https://login.wikimedia.org/wiki/Special:CentralAutoLogin/start?useformat=desktop&type=1x1&usesul3=0" alt="" width="1" height="1" style="border: none; position: absolute;"></noscript> <div class="printfooter" data-nosnippet="">Ce document provient de « <a dir="ltr" href="https://fr.wikipedia.org/w/index.php?title=Fossile&oldid=220852230">https://fr.wikipedia.org/w/index.php?title=Fossile&oldid=220852230</a> ».</div></div> <div id="catlinks" class="catlinks" data-mw="interface"><div id="mw-normal-catlinks" class="mw-normal-catlinks"><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Accueil" title="Catégorie:Accueil">Catégories</a> : <ul><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Fossile" title="Catégorie:Fossile">Fossile</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Pal%C3%A9ontologie" title="Catégorie:Paléontologie">Paléontologie</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Concept_ou_hypoth%C3%A8se_pal%C3%A9ontologique" title="Catégorie:Concept ou hypothèse paléontologique">Concept ou hypothèse paléontologique</a></li></ul></div><div id="mw-hidden-catlinks" class="mw-hidden-catlinks mw-hidden-cats-hidden">Catégories cachées : <ul><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Article_contenant_un_appel_%C3%A0_traduction_en_anglais" title="Catégorie:Article contenant un appel à traduction en anglais">Article contenant un appel à traduction en anglais</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Article_%C3%A0_r%C3%A9f%C3%A9rence_n%C3%A9cessaire" title="Catégorie:Article à référence nécessaire">Article à référence nécessaire</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Cat%C3%A9gorie_Commons_avec_lien_local_identique_sur_Wikidata" title="Catégorie:Catégorie Commons avec lien local identique sur Wikidata">Catégorie Commons avec lien local identique sur Wikidata</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Article_de_Wikip%C3%A9dia_avec_notice_d%27autorit%C3%A9" title="Catégorie:Article de Wikipédia avec notice d'autorité">Article de Wikipédia avec notice d'autorité</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_P1417" title="Catégorie:Page utilisant P1417">Page utilisant P1417</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_P7685" title="Catégorie:Page utilisant P7685">Page utilisant P7685</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_P8313" title="Catégorie:Page utilisant P8313">Page utilisant P8313</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_P6010" title="Catégorie:Page utilisant P6010">Page utilisant P6010</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_P4613" title="Catégorie:Page utilisant P4613">Page utilisant P4613</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_P1296" title="Catégorie:Page utilisant P1296">Page utilisant P1296</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_P6058" title="Catégorie:Page utilisant P6058">Page utilisant P6058</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_P7688" title="Catégorie:Page utilisant P7688">Page utilisant P7688</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_P4342" title="Catégorie:Page utilisant P4342">Page utilisant P4342</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_P3219" title="Catégorie:Page utilisant P3219">Page utilisant P3219</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_P7695" title="Catégorie:Page utilisant P7695">Page utilisant P7695</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_pointant_vers_des_bases_externes" title="Catégorie:Page pointant vers des bases externes">Page pointant vers des bases externes</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_pointant_vers_des_dictionnaires_ou_encyclop%C3%A9dies_g%C3%A9n%C3%A9ralistes" title="Catégorie:Page pointant vers des dictionnaires ou encyclopédies généralistes">Page pointant vers des dictionnaires ou encyclopédies généralistes</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_P486" title="Catégorie:Page utilisant P486">Page utilisant P486</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_pointant_vers_des_bases_relatives_%C3%A0_la_sant%C3%A9" title="Catégorie:Page pointant vers des bases relatives à la santé">Page pointant vers des bases relatives à la santé</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_P9346" title="Catégorie:Page utilisant P9346">Page utilisant P9346</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_pointant_vers_des_bases_relatives_%C3%A0_l%27audiovisuel" title="Catégorie:Page pointant vers des bases relatives à l'audiovisuel">Page pointant vers des bases relatives à l'audiovisuel</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Portail:Pr%C3%A9histoire/Articles_li%C3%A9s" title="Catégorie:Portail:Préhistoire/Articles liés">Portail:Préhistoire/Articles liés</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Portail:Pal%C3%A9ontologie/Articles_li%C3%A9s" title="Catégorie:Portail:Paléontologie/Articles liés">Portail:Paléontologie/Articles liés</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Projet:Biologie/Pages_li%C3%A9es" title="Catégorie:Projet:Biologie/Pages liées">Projet:Biologie/Pages liées</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Portail:Origine_et_%C3%A9volution_du_vivant/Articles_li%C3%A9s" title="Catégorie:Portail:Origine et évolution du vivant/Articles liés">Portail:Origine et évolution du vivant/Articles liés</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Portail:Biologie/Articles_li%C3%A9s" title="Catégorie:Portail:Biologie/Articles liés">Portail:Biologie/Articles liés</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Portail:Sciences/Articles_li%C3%A9s" title="Catégorie:Portail:Sciences/Articles liés">Portail:Sciences/Articles liés</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Portail:Sciences_de_la_Terre_et_de_l%27Univers/Articles_li%C3%A9s" title="Catégorie:Portail:Sciences de la Terre et de l'Univers/Articles liés">Portail:Sciences de la Terre et de l'Univers/Articles liés</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Portail:G%C3%A9ologie/Articles_li%C3%A9s" title="Catégorie:Portail:Géologie/Articles liés">Portail:Géologie/Articles liés</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Article_de_qualit%C3%A9_en_asturien" title="Catégorie:Article de qualité en asturien">Article de qualité en asturien</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Article_de_qualit%C3%A9_en_espagnol" title="Catégorie:Article de qualité en espagnol">Article de qualité en espagnol</a></li></ul></div></div> </div> </main> </div> <div class="mw-footer-container"> <footer id="footer" class="mw-footer" > <ul id="footer-info"> <li id="footer-info-lastmod"> La dernière modification de cette page a été faite le 4 décembre 2024 à 07:53.</li> <li id="footer-info-copyright"><span style="white-space: normal"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Citation_et_r%C3%A9utilisation_du_contenu_de_Wikip%C3%A9dia" title="Wikipédia:Citation et réutilisation du contenu de Wikipédia">Droit d'auteur</a> : les textes sont disponibles sous <a rel="nofollow" class="external text" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.fr">licence Creative Commons attribution, partage dans les mêmes conditions</a> ; d’autres conditions peuvent s’appliquer. Voyez les <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Policy:Terms_of_Use/fr">conditions d’utilisation</a> pour plus de détails, ainsi que les <a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Cr%C3%A9dits_graphiques" title="Wikipédia:Crédits graphiques">crédits graphiques</a>. En cas de réutilisation des textes de cette page, voyez <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Citer/Fossile" title="Spécial:Citer/Fossile">comment citer les auteurs et mentionner la licence</a>.<br /> Wikipedia® est une marque déposée de la <a rel="nofollow" class="external text" href="https://wikimediafoundation.org/">Wikimedia Foundation, Inc.</a>, organisation de bienfaisance régie par le paragraphe <a href="/wiki/501c" title="501c">501(c)(3)</a> du code fiscal des États-Unis.</span><br /></li> </ul> <ul id="footer-places"> <li id="footer-places-privacy"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy/fr">Politique de confidentialité</a></li> <li id="footer-places-about"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:%C3%80_propos_de_Wikip%C3%A9dia">À propos de Wikipédia</a></li> <li id="footer-places-disclaimers"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Avertissements_g%C3%A9n%C3%A9raux">Avertissements</a></li> <li id="footer-places-contact"><a href="//fr.wikipedia.org/wiki/Wikipédia:Contact">Contact</a></li> <li id="footer-places-wm-codeofconduct"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct">Code de conduite</a></li> <li id="footer-places-developers"><a href="https://developer.wikimedia.org">Développeurs</a></li> <li id="footer-places-statslink"><a href="https://stats.wikimedia.org/#/fr.wikipedia.org">Statistiques</a></li> <li id="footer-places-cookiestatement"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Cookie_statement">Déclaration sur les témoins (cookies)</a></li> <li id="footer-places-mobileview"><a href="//fr.m.wikipedia.org/w/index.php?title=Fossile&mobileaction=toggle_view_mobile" class="noprint stopMobileRedirectToggle">Version mobile</a></li> </ul> <ul id="footer-icons" class="noprint"> <li id="footer-copyrightico"><a href="https://wikimediafoundation.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/static/images/footer/wikimedia-button.svg" width="84" height="29" alt="Wikimedia Foundation" lang="en" loading="lazy"></a></li> <li id="footer-poweredbyico"><a href="https://www.mediawiki.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><picture><source media="(min-width: 500px)" srcset="/w/resources/assets/poweredby_mediawiki.svg" width="88" height="31"><img src="/w/resources/assets/mediawiki_compact.svg" alt="Powered by MediaWiki" width="25" height="25" loading="lazy"></picture></a></li> </ul> </footer> </div> </div> </div> <div class="vector-header-container vector-sticky-header-container"> <div id="vector-sticky-header" class="vector-sticky-header"> <div class="vector-sticky-header-start"> <div class="vector-sticky-header-icon-start vector-button-flush-left vector-button-flush-right" aria-hidden="true"> <button class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-sticky-header-search-toggle" tabindex="-1" data-event-name="ui.vector-sticky-search-form.icon"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>Rechercher</span> </button> </div> <div role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box"> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail"> <form action="/w/index.php" id="vector-sticky-search-form" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Rechercher sur Wikipédia"> <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="Spécial:Recherche"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Rechercher</button> </form> </div> </div> </div> <div class="vector-sticky-header-context-bar"> <nav aria-label="Sommaire" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-sticky-header-toc" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-sticky-header-toc vector-sticky-header-toc vector-button-flush-left" > <input type="checkbox" id="vector-sticky-header-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-sticky-header-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Basculer la table des matières" > <label id="vector-sticky-header-toc-label" for="vector-sticky-header-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-listBullet mw-ui-icon-wikimedia-listBullet"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Basculer la table des matières</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-sticky-header-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div class="vector-sticky-header-context-bar-primary" aria-hidden="true" ><span class="mw-page-title-main">Fossile</span></div> </div> </div> <div class="vector-sticky-header-end" aria-hidden="true"> <div class="vector-sticky-header-icons"> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-talk-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="talk-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-speechBubbles mw-ui-icon-wikimedia-speechBubbles"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-subject-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="subject-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-article mw-ui-icon-wikimedia-article"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-history-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="history-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-history mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-history"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only mw-watchlink" id="ca-watchstar-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="watch-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-star mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-star"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-ve-edit-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="ve-edit-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-edit mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-edit"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-edit-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="wikitext-edit-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-wikiText mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-wikiText"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-viewsource-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="ve-edit-protected-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-editLock mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-editLock"></span> <span></span> </a> </div> <div class="vector-sticky-header-buttons"> <button class="cdx-button cdx-button--weight-quiet mw-interlanguage-selector" id="p-lang-btn-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-language mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-language"></span> <span>110 langues</span> </button> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive" id="ca-addsection-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="addsection-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-speechBubbleAdd-progressive mw-ui-icon-wikimedia-speechBubbleAdd-progressive"></span> <span>Ajouter un sujet</span> </a> </div> <div class="vector-sticky-header-icon-end"> <div class="vector-user-links"> </div> </div> </div> </div> </div> <div class="vector-settings" id="p-dock-bottom"> <ul></ul> </div><script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.config.set({"wgHostname":"mw-web.codfw.main-d859b9dc9-9fq66","wgBackendResponseTime":151,"wgPageParseReport":{"limitreport":{"cputime":"0.676","walltime":"0.946","ppvisitednodes":{"value":6888,"limit":1000000},"postexpandincludesize":{"value":159897,"limit":2097152},"templateargumentsize":{"value":14155,"limit":2097152},"expansiondepth":{"value":12,"limit":100},"expensivefunctioncount":{"value":2,"limit":500},"unstrip-depth":{"value":0,"limit":20},"unstrip-size":{"value":43252,"limit":5000000},"entityaccesscount":{"value":1,"limit":400},"timingprofile":["100.00% 621.460 1 -total"," 22.01% 136.801 1 Modèle:Références"," 14.11% 87.676 1 Modèle:Bases"," 10.15% 63.072 31 Modèle:Ouvrage"," 6.20% 38.540 1 Modèle:Portail"," 5.88% 36.567 1 Modèle:Autres_projets"," 5.39% 33.509 1 Modèle:Homophone"," 5.02% 31.184 1 Modèle:Traduction/Référence"," 4.94% 30.694 1 Modèle:Méta_bandeau_de_note"," 4.69% 29.120 1 Modèle:Méta_bandeau"]},"scribunto":{"limitreport-timeusage":{"value":"0.230","limit":"10.000"},"limitreport-memusage":{"value":6424474,"limit":52428800}},"cachereport":{"origin":"mw-web.codfw.main-b766959bd-9j7s7","timestamp":"20250216140513","ttl":2592000,"transientcontent":false}}});});</script> <script type="application/ld+json">{"@context":"https:\/\/schema.org","@type":"Article","name":"Fossile","url":"https:\/\/fr.wikipedia.org\/wiki\/Fossile","sameAs":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q40614","mainEntity":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q40614","author":{"@type":"Organization","name":"Contributeurs aux projets Wikimedia"},"publisher":{"@type":"Organization","name":"Fondation Wikimedia, Inc.","logo":{"@type":"ImageObject","url":"https:\/\/www.wikimedia.org\/static\/images\/wmf-hor-googpub.png"}},"datePublished":"2003-11-12T15:54:14Z","dateModified":"2024-12-04T06:53:40Z","image":"https:\/\/upload.wikimedia.org\/wikipedia\/commons\/7\/78\/Whale_2261-2263mod.jpg","headline":"reste d'un animal ou d'un v\u00e9g\u00e9tal conserv\u00e9 dans une roche s\u00e9dimentaire"}</script> </body> </html>