CINXE.COM

Servage — Wikipédia

<!DOCTYPE html> <html class="client-nojs vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-sticky-header-enabled vector-toc-available" lang="fr" dir="ltr"> <head> <meta charset="UTF-8"> <title>Servage — Wikipédia</title> <script>(function(){var className="client-js vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-sticky-header-enabled vector-toc-available";var cookie=document.cookie.match(/(?:^|; )frwikimwclientpreferences=([^;]+)/);if(cookie){cookie[1].split('%2C').forEach(function(pref){className=className.replace(new RegExp('(^| )'+pref.replace(/-clientpref-\w+$|[^\w-]+/g,'')+'-clientpref-\\w+( |$)'),'$1'+pref+'$2');});}document.documentElement.className=className;}());RLCONF={"wgBreakFrames":false,"wgSeparatorTransformTable":[",\t."," \t,"],"wgDigitTransformTable":["",""],"wgDefaultDateFormat":"dmy","wgMonthNames":["","janvier","février","mars","avril","mai","juin","juillet","août","septembre","octobre","novembre","décembre"],"wgRequestId":"86f1dad9-723f-4cd0-8094-796c599b16a9","wgCanonicalNamespace":"","wgCanonicalSpecialPageName":false,"wgNamespaceNumber":0,"wgPageName":"Servage","wgTitle":"Servage","wgCurRevisionId":224018231,"wgRevisionId":224018231,"wgArticleId":24571,"wgIsArticle":true,"wgIsRedirect":false,"wgAction":"view","wgUserName":null,"wgUserGroups":["*"],"wgCategories":["Article pouvant contenir un travail inédit","Article à référence nécessaire","Article contenant un appel à traduction en italien","Article avec une section vide ou incomplète","Article contenant un appel à traduction en anglais","Page utilisant un modèle Bases inactif","Page utilisant P1417","Page utilisant P8313","Page utilisant P902","Page utilisant P6404","Page utilisant P4223","Page utilisant P4342","Page utilisant P3219","Page utilisant P7666","Page pointant vers des bases externes","Page pointant vers des dictionnaires ou encyclopédies généralistes","Article de Wikipédia avec notice d'autorité","Portail:Esclavage/Articles liés","Portail:Histoire/Articles liés","Portail:Moyen Âge/Articles liés","Droit seigneurial","Travail forcé","Histoire du travail"],"wgPageViewLanguage":"fr","wgPageContentLanguage":"fr","wgPageContentModel":"wikitext","wgRelevantPageName":"Servage","wgRelevantArticleId":24571,"wgIsProbablyEditable":true,"wgRelevantPageIsProbablyEditable":true,"wgRestrictionEdit":[],"wgRestrictionMove":[],"wgNoticeProject":"wikipedia","wgCiteReferencePreviewsActive":true,"wgMediaViewerOnClick":true,"wgMediaViewerEnabledByDefault":true,"wgPopupsFlags":0,"wgVisualEditor":{"pageLanguageCode":"fr","pageLanguageDir":"ltr","pageVariantFallbacks":"fr"},"wgMFDisplayWikibaseDescriptions":{"search":true,"watchlist":true,"tagline":true,"nearby":true},"wgWMESchemaEditAttemptStepOversample":false,"wgWMEPageLength":60000,"wgEditSubmitButtonLabelPublish":true,"wgULSPosition":"interlanguage","wgULSisCompactLinksEnabled":false,"wgVector2022LanguageInHeader":true,"wgULSisLanguageSelectorEmpty":false,"wgWikibaseItemId":"Q103350","wgCheckUserClientHintsHeadersJsApi":["brands","architecture","bitness","fullVersionList","mobile","model","platform","platformVersion"],"GEHomepageSuggestedEditsEnableTopics":true,"wgGETopicsMatchModeEnabled":false,"wgGELevelingUpEnabledForUser":false}; RLSTATE={"ext.globalCssJs.user.styles":"ready","site.styles":"ready","user.styles":"ready","ext.globalCssJs.user":"ready","user":"ready","user.options":"loading","ext.cite.styles":"ready","skins.vector.search.codex.styles":"ready","skins.vector.styles":"ready","skins.vector.icons":"ready","jquery.makeCollapsible.styles":"ready","ext.wikimediamessages.styles":"ready","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript":"ready","ext.uls.interlanguage":"ready","wikibase.client.init":"ready"};RLPAGEMODULES=["ext.cite.ux-enhancements","mediawiki.page.media","site","mediawiki.page.ready","jquery.makeCollapsible","mediawiki.toc","skins.vector.js","ext.centralNotice.geoIP","ext.centralNotice.startUp","ext.gadget.ArchiveLinks","ext.urlShortener.toolbar","ext.centralauth.centralautologin","mmv.bootstrap","ext.popups","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.init","ext.visualEditor.targetLoader","ext.echo.centralauth","ext.eventLogging","ext.wikimediaEvents","ext.navigationTiming","ext.uls.interface","ext.cx.eventlogging.campaigns","ext.cx.uls.quick.actions","wikibase.client.vector-2022","ext.checkUser.clientHints","ext.growthExperiments.SuggestedEditSession"];</script> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.loader.impl(function(){return["user.options@12s5i",function($,jQuery,require,module){mw.user.tokens.set({"patrolToken":"+\\","watchToken":"+\\","csrfToken":"+\\"}); }];});});</script> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=fr&amp;modules=ext.cite.styles%7Cext.uls.interlanguage%7Cext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript%7Cext.wikimediamessages.styles%7Cjquery.makeCollapsible.styles%7Cskins.vector.icons%2Cstyles%7Cskins.vector.search.codex.styles%7Cwikibase.client.init&amp;only=styles&amp;skin=vector-2022"> <script async="" src="/w/load.php?lang=fr&amp;modules=startup&amp;only=scripts&amp;raw=1&amp;skin=vector-2022"></script> <meta name="ResourceLoaderDynamicStyles" content=""> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=fr&amp;modules=site.styles&amp;only=styles&amp;skin=vector-2022"> <meta name="generator" content="MediaWiki 1.44.0-wmf.22"> <meta name="referrer" content="origin"> <meta name="referrer" content="origin-when-cross-origin"> <meta name="robots" content="max-image-preview:standard"> <meta name="format-detection" content="telephone=no"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/57/DeathWatTylerFull.jpg/1200px-DeathWatTylerFull.jpg"> <meta property="og:image:width" content="1200"> <meta property="og:image:height" content="954"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/57/DeathWatTylerFull.jpg/800px-DeathWatTylerFull.jpg"> <meta property="og:image:width" content="800"> <meta property="og:image:height" content="636"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/57/DeathWatTylerFull.jpg/640px-DeathWatTylerFull.jpg"> <meta property="og:image:width" content="640"> <meta property="og:image:height" content="509"> <meta name="viewport" content="width=1120"> <meta property="og:title" content="Servage — Wikipédia"> <meta property="og:type" content="website"> <link rel="preconnect" href="//upload.wikimedia.org"> <link rel="alternate" media="only screen and (max-width: 640px)" href="//fr.m.wikipedia.org/wiki/Servage"> <link rel="alternate" type="application/x-wiki" title="Modifier" href="/w/index.php?title=Servage&amp;action=edit"> <link rel="apple-touch-icon" href="/static/apple-touch/wikipedia.png"> <link rel="icon" href="/static/favicon/wikipedia.ico"> <link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/w/rest.php/v1/search" title="Wikipédia (fr)"> <link rel="EditURI" type="application/rsd+xml" href="//fr.wikipedia.org/w/api.php?action=rsd"> <link rel="canonical" href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Servage"> <link rel="license" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.fr"> <link rel="alternate" type="application/atom+xml" title="Flux Atom de Wikipédia" href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:Modifications_r%C3%A9centes&amp;feed=atom"> <link rel="dns-prefetch" href="//meta.wikimedia.org" /> <link rel="dns-prefetch" href="login.wikimedia.org"> </head> <body class="skin--responsive skin-vector skin-vector-search-vue mediawiki ltr sitedir-ltr mw-hide-empty-elt ns-0 ns-subject mw-editable page-Servage rootpage-Servage skin-vector-2022 action-view"><a class="mw-jump-link" href="#bodyContent">Aller au contenu</a> <div class="vector-header-container"> <header class="vector-header mw-header"> <div class="vector-header-start"> <nav class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Site"> <div id="vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown vector-main-menu-dropdown vector-button-flush-left vector-button-flush-right" title="Menu principal" > <input type="checkbox" id="vector-main-menu-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Menu principal" > <label id="vector-main-menu-dropdown-label" for="vector-main-menu-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-menu mw-ui-icon-wikimedia-menu"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Menu principal</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-main-menu-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-main-menu" class="vector-main-menu vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-main-menu-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="main-menu-pinned" data-pinnable-element-id="vector-main-menu" data-pinned-container-id="vector-main-menu-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-main-menu-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Menu principal</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.pin">déplacer vers la barre latérale</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.unpin">masquer</button> </div> <div id="p-navigation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation" > <div class="vector-menu-heading"> Navigation </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-mainpage-description" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Accueil_principal" title="Accueil général [z]" accesskey="z"><span>Page d’accueil</span></a></li><li id="n-thema" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Portail:Accueil" title="Regroupements d&#039;articles par thématiques"><span>Portails thématiques</span></a></li><li id="n-randompage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Page_au_hasard" title="Affiche un article au hasard [x]" accesskey="x"><span>Article au hasard</span></a></li><li id="n-contact" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Contact" title="Qui contacter"><span>Contact</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-Contribuer" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-Contribuer" > <div class="vector-menu-heading"> Contribuer </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-aboutwp" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Aide:D%C3%A9buter" title="Guide pour apprendre à contribuer à Wikipédia"><span>Débuter sur Wikipédia</span></a></li><li id="n-help" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Aide:Accueil" title="Accès à l’aide"><span>Aide</span></a></li><li id="n-portal" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Accueil_de_la_communaut%C3%A9" title="À propos du projet, ce que vous pouvez faire, où trouver les informations"><span>Communauté</span></a></li><li id="n-specialpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Pages_sp%C3%A9ciales" title="Outils pour contribuer à Wikipédia"><span>Pages spéciales</span></a></li><li id="n-recentchanges" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Modifications_r%C3%A9centes" title="Liste des modifications récentes sur le wiki [r]" accesskey="r"><span>Modifications récentes</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> <a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Accueil_principal" class="mw-logo"> <img class="mw-logo-icon" src="/static/images/icons/wikipedia.png" alt="" aria-hidden="true" height="50" width="50"> <span class="mw-logo-container skin-invert"> <img class="mw-logo-wordmark" alt="Wikipédia" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-wordmark-fr.svg" style="width: 7.4375em; height: 1.125em;"> <img class="mw-logo-tagline" alt="l&#039;encyclopédie libre" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-tagline-fr.svg" width="120" height="13" style="width: 7.5em; height: 0.8125em;"> </span> </a> </div> <div class="vector-header-end"> <div id="p-search" role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-collapses vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box-auto-expand-width vector-search-box"> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Recherche" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only search-toggle" title="Rechercher sur Wikipédia [f]" accesskey="f"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>Rechercher</span> </a> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail cdx-typeahead-search--auto-expand-width"> <form action="/w/index.php" id="searchform" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div id="simpleSearch" class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Rechercher sur Wikipédia" aria-label="Rechercher sur Wikipédia" autocapitalize="sentences" title="Rechercher sur Wikipédia [f]" accesskey="f" id="searchInput" > <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="Spécial:Recherche"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Rechercher</button> </form> </div> </div> </div> <nav class="vector-user-links vector-user-links-wide" aria-label="Outils personnels"> <div class="vector-user-links-main"> <div id="p-vector-user-menu-preferences" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-userpage" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Apparence"> <div id="vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown " title="Modifier l&#039;apparence de la taille, de la largeur et de la couleur de la police de la page" > <input type="checkbox" id="vector-appearance-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Apparence" > <label id="vector-appearance-dropdown-label" for="vector-appearance-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-appearance mw-ui-icon-wikimedia-appearance"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Apparence</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-appearance-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div id="p-vector-user-menu-notifications" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-overflow" class="vector-menu mw-portlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="https://donate.wikimedia.org/?wmf_source=donate&amp;wmf_medium=sidebar&amp;wmf_campaign=fr.wikipedia.org&amp;uselang=fr" class=""><span>Faire un don</span></a> </li> <li id="pt-createaccount-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:Cr%C3%A9er_un_compte&amp;returnto=Servage" title="Nous vous encourageons à créer un compte utilisateur et vous connecter ; ce n’est cependant pas obligatoire." class=""><span>Créer un compte</span></a> </li> <li id="pt-login-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:Connexion&amp;returnto=Servage" title="Nous vous encourageons à vous connecter ; ce n’est cependant pas obligatoire. [o]" accesskey="o" class=""><span>Se connecter</span></a> </li> </ul> </div> </div> </div> <div id="vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown vector-user-menu vector-button-flush-right vector-user-menu-logged-out" title="Plus d’options" > <input type="checkbox" id="vector-user-links-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Outils personnels" > <label id="vector-user-links-dropdown-label" for="vector-user-links-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-ellipsis mw-ui-icon-wikimedia-ellipsis"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Outils personnels</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-personal" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-personal user-links-collapsible-item" title="Menu utilisateur" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="https://donate.wikimedia.org/?wmf_source=donate&amp;wmf_medium=sidebar&amp;wmf_campaign=fr.wikipedia.org&amp;uselang=fr"><span>Faire un don</span></a></li><li id="pt-createaccount" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:Cr%C3%A9er_un_compte&amp;returnto=Servage" title="Nous vous encourageons à créer un compte utilisateur et vous connecter ; ce n’est cependant pas obligatoire."><span class="vector-icon mw-ui-icon-userAdd mw-ui-icon-wikimedia-userAdd"></span> <span>Créer un compte</span></a></li><li id="pt-login" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:Connexion&amp;returnto=Servage" title="Nous vous encourageons à vous connecter ; ce n’est cependant pas obligatoire. [o]" accesskey="o"><span class="vector-icon mw-ui-icon-logIn mw-ui-icon-wikimedia-logIn"></span> <span>Se connecter</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-user-menu-anon-editor" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-user-menu-anon-editor" > <div class="vector-menu-heading"> Pages pour les contributeurs déconnectés <a href="/wiki/Aide:Premiers_pas" aria-label="En savoir plus sur la contribution"><span>en savoir plus</span></a> </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-anoncontribs" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Mes_contributions" title="Une liste des modifications effectuées depuis cette adresse IP [y]" accesskey="y"><span>Contributions</span></a></li><li id="pt-anontalk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Mes_discussions" title="La page de discussion pour les contributions depuis cette adresse IP [n]" accesskey="n"><span>Discussion</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </header> </div> <div class="mw-page-container"> <div class="mw-page-container-inner"> <div class="vector-sitenotice-container"> <div id="siteNotice"><!-- CentralNotice --></div> </div> <div class="vector-column-start"> <div class="vector-main-menu-container"> <div id="mw-navigation"> <nav id="mw-panel" class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Site"> <div id="vector-main-menu-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> </div> </div> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav id="mw-panel-toc" aria-label="Sommaire" data-event-name="ui.sidebar-toc" class="mw-table-of-contents-container vector-toc-landmark"> <div id="vector-toc-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-toc" class="vector-toc vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-toc-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="toc-pinned" data-pinnable-element-id="vector-toc" > <h2 class="vector-pinnable-header-label">Sommaire</h2> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.pin">déplacer vers la barre latérale</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.unpin">masquer</button> </div> <ul class="vector-toc-contents" id="mw-panel-toc-list"> <li id="toc-mw-content-text" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a href="#" class="vector-toc-link"> <div class="vector-toc-text">Début</div> </a> </li> <li id="toc-Origines" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Origines"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1</span> <span>Origines</span> </div> </a> <ul id="toc-Origines-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Différences_entre_servage_et_esclavage" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Différences_entre_servage_et_esclavage"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2</span> <span>Différences entre servage et esclavage</span> </div> </a> <ul id="toc-Différences_entre_servage_et_esclavage-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Servage_personnel_ou_servage_réel" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Servage_personnel_ou_servage_réel"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3</span> <span>Servage personnel ou servage réel</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Servage_personnel_ou_servage_réel-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Afficher / masquer la sous-section Servage personnel ou servage réel</span> </button> <ul id="toc-Servage_personnel_ou_servage_réel-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Servage_personnel" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Servage_personnel"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.1</span> <span>Servage personnel</span> </div> </a> <ul id="toc-Servage_personnel-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Servage_réel" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Servage_réel"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.2</span> <span>Servage réel</span> </div> </a> <ul id="toc-Servage_réel-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Le_servage_vu_par_le_marxisme" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Le_servage_vu_par_le_marxisme"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4</span> <span>Le servage vu par le marxisme</span> </div> </a> <ul id="toc-Le_servage_vu_par_le_marxisme-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Variances_et_persistance" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Variances_et_persistance"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5</span> <span>Variances et persistance</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Variances_et_persistance-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Afficher / masquer la sous-section Variances et persistance</span> </button> <ul id="toc-Variances_et_persistance-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Asie" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Asie"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.1</span> <span>Asie</span> </div> </a> <ul id="toc-Asie-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Chine_et_Tibet" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Chine_et_Tibet"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.1.1</span> <span>Chine et Tibet</span> </div> </a> <ul id="toc-Chine_et_Tibet-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Bhoutan" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Bhoutan"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.1.2</span> <span>Bhoutan</span> </div> </a> <ul id="toc-Bhoutan-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Népal" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Népal"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.1.3</span> <span>Népal</span> </div> </a> <ul id="toc-Népal-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Europe" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Europe"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.2</span> <span>Europe</span> </div> </a> <ul id="toc-Europe-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Bretagne" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Bretagne"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.2.1</span> <span>Bretagne</span> </div> </a> <ul id="toc-Bretagne-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-France" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#France"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.2.2</span> <span>France</span> </div> </a> <ul id="toc-France-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Un_exemple_précis_:_l&#039;abbaye_de_Saint-Germain-des-Prés_au_IXe_siècle" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-4"> <a class="vector-toc-link" href="#Un_exemple_précis_:_l&#039;abbaye_de_Saint-Germain-des-Prés_au_IXe_siècle"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.2.2.1</span> <span>Un exemple précis : l'abbaye de Saint-Germain-des-Prés au <span>IX</span><sup>e</sup> siècle</span> </div> </a> <ul id="toc-Un_exemple_précis_:_l&#039;abbaye_de_Saint-Germain-des-Prés_au_IXe_siècle-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Pologne_et_Lituanie" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Pologne_et_Lituanie"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.2.3</span> <span>Pologne et Lituanie</span> </div> </a> <ul id="toc-Pologne_et_Lituanie-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Royaume-Uni" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Royaume-Uni"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.2.4</span> <span>Royaume-Uni</span> </div> </a> <ul id="toc-Royaume-Uni-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Saint-Empire_romain_germanique" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Saint-Empire_romain_germanique"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.2.5</span> <span>Saint-Empire romain germanique</span> </div> </a> <ul id="toc-Saint-Empire_romain_germanique-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Scandinavie_et_Finlande" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Scandinavie_et_Finlande"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.2.6</span> <span>Scandinavie et Finlande</span> </div> </a> <ul id="toc-Scandinavie_et_Finlande-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Russie" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Russie"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.3</span> <span>Russie</span> </div> </a> <ul id="toc-Russie-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Dates_d&#039;émancipation_des_serfs_dans_différents_pays_et_régions" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Dates_d&#039;émancipation_des_serfs_dans_différents_pays_et_régions"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6</span> <span>Dates d'émancipation des serfs dans différents pays et régions</span> </div> </a> <ul id="toc-Dates_d&#039;émancipation_des_serfs_dans_différents_pays_et_régions-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Notes_et_références" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Notes_et_références"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">7</span> <span>Notes et références</span> </div> </a> <ul id="toc-Notes_et_références-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Voir_aussi" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Voir_aussi"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">8</span> <span>Voir aussi</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Voir_aussi-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Afficher / masquer la sous-section Voir aussi</span> </button> <ul id="toc-Voir_aussi-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Bibliographie" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Bibliographie"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">8.1</span> <span>Bibliographie</span> </div> </a> <ul id="toc-Bibliographie-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Articles_connexes" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Articles_connexes"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">8.2</span> <span>Articles connexes</span> </div> </a> <ul id="toc-Articles_connexes-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Liens_externes" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Liens_externes"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">8.3</span> <span>Liens externes</span> </div> </a> <ul id="toc-Liens_externes-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> </ul> </div> </div> </nav> </div> </div> <div class="mw-content-container"> <main id="content" class="mw-body"> <header class="mw-body-header vector-page-titlebar"> <nav aria-label="Sommaire" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown vector-page-titlebar-toc vector-button-flush-left" title="Table des matières" > <input type="checkbox" id="vector-page-titlebar-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Basculer la table des matières" > <label id="vector-page-titlebar-toc-label" for="vector-page-titlebar-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-listBullet mw-ui-icon-wikimedia-listBullet"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Basculer la table des matières</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-titlebar-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <h1 id="firstHeading" class="firstHeading mw-first-heading"><span class="mw-page-title-main">Servage</span></h1> <div id="p-lang-btn" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-lang" > <input type="checkbox" id="p-lang-btn-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn" class="vector-dropdown-checkbox mw-interlanguage-selector" aria-label="Aller à un article dans une autre langue. Disponible en 71 langues." > <label id="p-lang-btn-label" for="p-lang-btn-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive mw-portlet-lang-heading-71" aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-language-progressive mw-ui-icon-wikimedia-language-progressive"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">71 langues</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="interlanguage-link interwiki-af mw-list-item"><a href="https://af.wikipedia.org/wiki/Lyfeienskap" title="Lyfeienskap – afrikaans" lang="af" hreflang="af" data-title="Lyfeienskap" data-language-autonym="Afrikaans" data-language-local-name="afrikaans" class="interlanguage-link-target"><span>Afrikaans</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-als mw-list-item"><a href="https://als.wikipedia.org/wiki/Leibeigenschaft" title="Leibeigenschaft – alémanique" lang="gsw" hreflang="gsw" data-title="Leibeigenschaft" data-language-autonym="Alemannisch" data-language-local-name="alémanique" class="interlanguage-link-target"><span>Alemannisch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-an mw-list-item"><a href="https://an.wikipedia.org/wiki/Servitut" title="Servitut – aragonais" lang="an" hreflang="an" data-title="Servitut" data-language-autonym="Aragonés" data-language-local-name="aragonais" class="interlanguage-link-target"><span>Aragonés</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ar mw-list-item"><a href="https://ar.wikipedia.org/wiki/%D9%82%D9%86%D8%A7%D9%86%D8%A9" title="قنانة – arabe" lang="ar" hreflang="ar" data-title="قنانة" data-language-autonym="العربية" data-language-local-name="arabe" class="interlanguage-link-target"><span>العربية</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-arz mw-list-item"><a href="https://arz.wikipedia.org/wiki/%D9%81%D9%84%D8%A7%D8%AD_%D8%B9%D8%A8%D8%AF" title="فلاح عبد – arabe égyptien" lang="arz" hreflang="arz" data-title="فلاح عبد" data-language-autonym="مصرى" data-language-local-name="arabe égyptien" class="interlanguage-link-target"><span>مصرى</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ast mw-list-item"><a href="https://ast.wikipedia.org/wiki/Siervu" title="Siervu – asturien" lang="ast" hreflang="ast" data-title="Siervu" data-language-autonym="Asturianu" data-language-local-name="asturien" class="interlanguage-link-target"><span>Asturianu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-az mw-list-item"><a href="https://az.wikipedia.org/wiki/T%C9%99hkim%C3%A7ilik_h%C3%BCququ" title="Təhkimçilik hüququ – azerbaïdjanais" lang="az" hreflang="az" data-title="Təhkimçilik hüququ" data-language-autonym="Azərbaycanca" data-language-local-name="azerbaïdjanais" class="interlanguage-link-target"><span>Azərbaycanca</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be mw-list-item"><a href="https://be.wikipedia.org/wiki/%D0%9F%D1%80%D1%8B%D0%B3%D0%BE%D0%BD%D0%BD%D0%B0%D0%B5_%D0%BF%D1%80%D0%B0%D0%B2%D0%B0" title="Прыгоннае права – biélorusse" lang="be" hreflang="be" data-title="Прыгоннае права" data-language-autonym="Беларуская" data-language-local-name="biélorusse" class="interlanguage-link-target"><span>Беларуская</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bg mw-list-item"><a href="https://bg.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D1%80%D0%B5%D0%BF%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%BD%D0%BE_%D0%BF%D1%80%D0%B0%D0%B2%D0%BE" title="Крепостно право – bulgare" lang="bg" hreflang="bg" data-title="Крепостно право" data-language-autonym="Български" data-language-local-name="bulgare" class="interlanguage-link-target"><span>Български</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ca mw-list-item"><a href="https://ca.wikipedia.org/wiki/Serf" title="Serf – catalan" lang="ca" hreflang="ca" data-title="Serf" data-language-autonym="Català" data-language-local-name="catalan" class="interlanguage-link-target"><span>Català</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ce mw-list-item"><a href="https://ce.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D3%80%D0%BE%D0%BF%D0%B0%D0%BB%D0%BB%D0%B0" title="ГӀопалла – tchétchène" lang="ce" hreflang="ce" data-title="ГӀопалла" data-language-autonym="Нохчийн" data-language-local-name="tchétchène" class="interlanguage-link-target"><span>Нохчийн</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-crh mw-list-item"><a href="https://crh.wikipedia.org/wiki/Topraq_qullu%C4%9F%C4%B1" title="Topraq qulluğı – tatar de Crimée" lang="crh" hreflang="crh" data-title="Topraq qulluğı" data-language-autonym="Qırımtatarca" data-language-local-name="tatar de Crimée" class="interlanguage-link-target"><span>Qırımtatarca</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cs mw-list-item"><a href="https://cs.wikipedia.org/wiki/Nevolnictv%C3%AD" title="Nevolnictví – tchèque" lang="cs" hreflang="cs" data-title="Nevolnictví" data-language-autonym="Čeština" data-language-local-name="tchèque" class="interlanguage-link-target"><span>Čeština</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cy mw-list-item"><a href="https://cy.wikipedia.org/wiki/Taeog" title="Taeog – gallois" lang="cy" hreflang="cy" data-title="Taeog" data-language-autonym="Cymraeg" data-language-local-name="gallois" class="interlanguage-link-target"><span>Cymraeg</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-da mw-list-item"><a href="https://da.wikipedia.org/wiki/Livegenskab" title="Livegenskab – danois" lang="da" hreflang="da" data-title="Livegenskab" data-language-autonym="Dansk" data-language-local-name="danois" class="interlanguage-link-target"><span>Dansk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-de mw-list-item"><a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Leibeigenschaft" title="Leibeigenschaft – allemand" lang="de" hreflang="de" data-title="Leibeigenschaft" data-language-autonym="Deutsch" data-language-local-name="allemand" class="interlanguage-link-target"><span>Deutsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-diq mw-list-item"><a href="https://diq.wikipedia.org/wiki/Serf" title="Serf – Dimli" lang="diq" hreflang="diq" data-title="Serf" data-language-autonym="Zazaki" data-language-local-name="Dimli" class="interlanguage-link-target"><span>Zazaki</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-el mw-list-item"><a href="https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%94%CE%BF%CF%85%CE%BB%CE%BF%CF%80%CE%B1%CF%81%CE%BF%CE%B9%CE%BA%CE%AF%CE%B1" title="Δουλοπαροικία – grec" lang="el" hreflang="el" data-title="Δουλοπαροικία" data-language-autonym="Ελληνικά" data-language-local-name="grec" class="interlanguage-link-target"><span>Ελληνικά</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-en mw-list-item"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Serfdom" title="Serfdom – anglais" lang="en" hreflang="en" data-title="Serfdom" data-language-autonym="English" data-language-local-name="anglais" class="interlanguage-link-target"><span>English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eo mw-list-item"><a href="https://eo.wikipedia.org/wiki/Servuteco" title="Servuteco – espéranto" lang="eo" hreflang="eo" data-title="Servuteco" data-language-autonym="Esperanto" data-language-local-name="espéranto" class="interlanguage-link-target"><span>Esperanto</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-es mw-list-item"><a href="https://es.wikipedia.org/wiki/Servidumbre" title="Servidumbre – espagnol" lang="es" hreflang="es" data-title="Servidumbre" data-language-autonym="Español" data-language-local-name="espagnol" class="interlanguage-link-target"><span>Español</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-et mw-list-item"><a href="https://et.wikipedia.org/wiki/P%C3%A4risorjus" title="Pärisorjus – estonien" lang="et" hreflang="et" data-title="Pärisorjus" data-language-autonym="Eesti" data-language-local-name="estonien" class="interlanguage-link-target"><span>Eesti</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eu mw-list-item"><a href="https://eu.wikipedia.org/wiki/Joputza" title="Joputza – basque" lang="eu" hreflang="eu" data-title="Joputza" data-language-autonym="Euskara" data-language-local-name="basque" class="interlanguage-link-target"><span>Euskara</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fa mw-list-item"><a href="https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B1%D8%B9%DB%8C%D8%AA%E2%80%8C%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C" title="رعیت‌داری – persan" lang="fa" hreflang="fa" data-title="رعیت‌داری" data-language-autonym="فارسی" data-language-local-name="persan" class="interlanguage-link-target"><span>فارسی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fi mw-list-item"><a href="https://fi.wikipedia.org/wiki/Maaorjuus" title="Maaorjuus – finnois" lang="fi" hreflang="fi" data-title="Maaorjuus" data-language-autonym="Suomi" data-language-local-name="finnois" class="interlanguage-link-target"><span>Suomi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ga mw-list-item"><a href="https://ga.wikipedia.org/wiki/Seirfeachas" title="Seirfeachas – irlandais" lang="ga" hreflang="ga" data-title="Seirfeachas" data-language-autonym="Gaeilge" data-language-local-name="irlandais" class="interlanguage-link-target"><span>Gaeilge</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gl mw-list-item"><a href="https://gl.wikipedia.org/wiki/Servidume" title="Servidume – galicien" lang="gl" hreflang="gl" data-title="Servidume" data-language-autonym="Galego" data-language-local-name="galicien" class="interlanguage-link-target"><span>Galego</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-he mw-list-item"><a href="https://he.wikipedia.org/wiki/%D7%A6%D7%9E%D7%99%D7%AA%D7%95%D7%AA" title="צמיתות – hébreu" lang="he" hreflang="he" data-title="צמיתות" data-language-autonym="עברית" data-language-local-name="hébreu" class="interlanguage-link-target"><span>עברית</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hi mw-list-item"><a href="https://hi.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%A6%E0%A4%BE%E0%A4%B8%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%B5" title="दासत्व – hindi" lang="hi" hreflang="hi" data-title="दासत्व" data-language-autonym="हिन्दी" data-language-local-name="hindi" class="interlanguage-link-target"><span>हिन्दी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hr mw-list-item"><a href="https://hr.wikipedia.org/wiki/Kmetstvo" title="Kmetstvo – croate" lang="hr" hreflang="hr" data-title="Kmetstvo" data-language-autonym="Hrvatski" data-language-local-name="croate" class="interlanguage-link-target"><span>Hrvatski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hu mw-list-item"><a href="https://hu.wikipedia.org/wiki/Jobb%C3%A1gy" title="Jobbágy – hongrois" lang="hu" hreflang="hu" data-title="Jobbágy" data-language-autonym="Magyar" data-language-local-name="hongrois" class="interlanguage-link-target"><span>Magyar</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hy mw-list-item"><a href="https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%83%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%A1%D5%BF%D5%AB%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Ճորտատիրություն – arménien" lang="hy" hreflang="hy" data-title="Ճորտատիրություն" data-language-autonym="Հայերեն" data-language-local-name="arménien" class="interlanguage-link-target"><span>Հայերեն</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-id mw-list-item"><a href="https://id.wikipedia.org/wiki/Perbudakan_tani" title="Perbudakan tani – indonésien" lang="id" hreflang="id" data-title="Perbudakan tani" data-language-autonym="Bahasa Indonesia" data-language-local-name="indonésien" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Indonesia</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-io mw-list-item"><a href="https://io.wikipedia.org/wiki/Serfeso" title="Serfeso – ido" lang="io" hreflang="io" data-title="Serfeso" data-language-autonym="Ido" data-language-local-name="ido" class="interlanguage-link-target"><span>Ido</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-is mw-list-item"><a href="https://is.wikipedia.org/wiki/B%C3%A6nda%C3%A1nau%C3%B0" title="Bændaánauð – islandais" lang="is" hreflang="is" data-title="Bændaánauð" data-language-autonym="Íslenska" data-language-local-name="islandais" class="interlanguage-link-target"><span>Íslenska</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-it mw-list-item"><a href="https://it.wikipedia.org/wiki/Servit%C3%B9_della_gleba" title="Servitù della gleba – italien" lang="it" hreflang="it" data-title="Servitù della gleba" data-language-autonym="Italiano" data-language-local-name="italien" class="interlanguage-link-target"><span>Italiano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ja mw-list-item"><a href="https://ja.wikipedia.org/wiki/%E8%BE%B2%E5%A5%B4%E5%88%B6" title="農奴制 – japonais" lang="ja" hreflang="ja" data-title="農奴制" data-language-autonym="日本語" data-language-local-name="japonais" class="interlanguage-link-target"><span>日本語</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kn mw-list-item"><a href="https://kn.wikipedia.org/wiki/%E0%B2%9C%E0%B3%80%E0%B2%A4_%E0%B2%AA%E0%B2%A6%E0%B3%8D%E0%B2%A7%E0%B2%A4%E0%B2%BF" title="ಜೀತ ಪದ್ಧತಿ – kannada" lang="kn" hreflang="kn" data-title="ಜೀತ ಪದ್ಧತಿ" data-language-autonym="ಕನ್ನಡ" data-language-local-name="kannada" class="interlanguage-link-target"><span>ಕನ್ನಡ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ko mw-list-item"><a href="https://ko.wikipedia.org/wiki/%EB%86%8D%EB%85%B8%EC%A0%9C" title="농노제 – coréen" lang="ko" hreflang="ko" data-title="농노제" data-language-autonym="한국어" data-language-local-name="coréen" class="interlanguage-link-target"><span>한국어</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ky mw-list-item"><a href="https://ky.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D1%80%D0%B5%D0%BF%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%BD%D0%BE%D0%B9_%D1%83%D0%BA%D1%83%D0%BA" title="Крепостной укук – kirghize" lang="ky" hreflang="ky" data-title="Крепостной укук" data-language-autonym="Кыргызча" data-language-local-name="kirghize" class="interlanguage-link-target"><span>Кыргызча</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lb mw-list-item"><a href="https://lb.wikipedia.org/wiki/Leifeegeschaft" title="Leifeegeschaft – luxembourgeois" lang="lb" hreflang="lb" data-title="Leifeegeschaft" data-language-autonym="Lëtzebuergesch" data-language-local-name="luxembourgeois" class="interlanguage-link-target"><span>Lëtzebuergesch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lt mw-list-item"><a href="https://lt.wikipedia.org/wiki/Baud%C5%BEiava" title="Baudžiava – lituanien" lang="lt" hreflang="lt" data-title="Baudžiava" data-language-autonym="Lietuvių" data-language-local-name="lituanien" class="interlanguage-link-target"><span>Lietuvių</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lv mw-list-item"><a href="https://lv.wikipedia.org/wiki/Dzimtb%C5%AB%C5%A1ana" title="Dzimtbūšana – letton" lang="lv" hreflang="lv" data-title="Dzimtbūšana" data-language-autonym="Latviešu" data-language-local-name="letton" class="interlanguage-link-target"><span>Latviešu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ms mw-list-item"><a href="https://ms.wikipedia.org/wiki/Serf" title="Serf – malais" lang="ms" hreflang="ms" data-title="Serf" data-language-autonym="Bahasa Melayu" data-language-local-name="malais" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Melayu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nds mw-list-item"><a href="https://nds.wikipedia.org/wiki/Liefegenschop" title="Liefegenschop – bas-allemand" lang="nds" hreflang="nds" data-title="Liefegenschop" data-language-autonym="Plattdüütsch" data-language-local-name="bas-allemand" class="interlanguage-link-target"><span>Plattdüütsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nl mw-list-item"><a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Lijfeigenschap" title="Lijfeigenschap – néerlandais" lang="nl" hreflang="nl" data-title="Lijfeigenschap" data-language-autonym="Nederlands" data-language-local-name="néerlandais" class="interlanguage-link-target"><span>Nederlands</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nn mw-list-item"><a href="https://nn.wikipedia.org/wiki/Liveigenskap" title="Liveigenskap – norvégien nynorsk" lang="nn" hreflang="nn" data-title="Liveigenskap" data-language-autonym="Norsk nynorsk" data-language-local-name="norvégien nynorsk" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk nynorsk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-no mw-list-item"><a href="https://no.wikipedia.org/wiki/Livegenskap" title="Livegenskap – norvégien bokmål" lang="nb" hreflang="nb" data-title="Livegenskap" data-language-autonym="Norsk bokmål" data-language-local-name="norvégien bokmål" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk bokmål</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-oc mw-list-item"><a href="https://oc.wikipedia.org/wiki/S%C3%A8rv" title="Sèrv – occitan" lang="oc" hreflang="oc" data-title="Sèrv" data-language-autonym="Occitan" data-language-local-name="occitan" class="interlanguage-link-target"><span>Occitan</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pa mw-list-item"><a href="https://pa.wikipedia.org/wiki/%E0%A8%AD%E0%A9%8C%E0%A8%82-%E0%A8%97%E0%A9%81%E0%A8%B2%E0%A8%BE%E0%A8%AE%E0%A9%80" title="ਭੌਂ-ਗੁਲਾਮੀ – pendjabi" lang="pa" hreflang="pa" data-title="ਭੌਂ-ਗੁਲਾਮੀ" data-language-autonym="ਪੰਜਾਬੀ" data-language-local-name="pendjabi" class="interlanguage-link-target"><span>ਪੰਜਾਬੀ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pl mw-list-item"><a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Podda%C5%84stwo" title="Poddaństwo – polonais" lang="pl" hreflang="pl" data-title="Poddaństwo" data-language-autonym="Polski" data-language-local-name="polonais" class="interlanguage-link-target"><span>Polski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pt mw-list-item"><a href="https://pt.wikipedia.org/wiki/Servid%C3%A3o" title="Servidão – portugais" lang="pt" hreflang="pt" data-title="Servidão" data-language-autonym="Português" data-language-local-name="portugais" class="interlanguage-link-target"><span>Português</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ro mw-list-item"><a href="https://ro.wikipedia.org/wiki/Iob%C4%83gie" title="Iobăgie – roumain" lang="ro" hreflang="ro" data-title="Iobăgie" data-language-autonym="Română" data-language-local-name="roumain" class="interlanguage-link-target"><span>Română</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ru mw-list-item"><a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D1%80%D0%B5%D0%BF%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%BD%D0%BE%D0%B5_%D0%BF%D1%80%D0%B0%D0%B2%D0%BE" title="Крепостное право – russe" lang="ru" hreflang="ru" data-title="Крепостное право" data-language-autonym="Русский" data-language-local-name="russe" class="interlanguage-link-target"><span>Русский</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-rue mw-list-item"><a href="https://rue.wikipedia.org/wiki/%D0%9F%D0%BE%D0%B4%D0%B4%D0%B0%D0%BD%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%BE" title="Подданство – ruthène" lang="rue" hreflang="rue" data-title="Подданство" data-language-autonym="Русиньскый" data-language-local-name="ruthène" class="interlanguage-link-target"><span>Русиньскый</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sh mw-list-item"><a href="https://sh.wikipedia.org/wiki/Kmetstvo" title="Kmetstvo – serbo-croate" lang="sh" hreflang="sh" data-title="Kmetstvo" data-language-autonym="Srpskohrvatski / српскохрватски" data-language-local-name="serbo-croate" class="interlanguage-link-target"><span>Srpskohrvatski / српскохрватски</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-simple mw-list-item"><a href="https://simple.wikipedia.org/wiki/Serfdom" title="Serfdom – Simple English" lang="en-simple" hreflang="en-simple" data-title="Serfdom" data-language-autonym="Simple English" data-language-local-name="Simple English" class="interlanguage-link-target"><span>Simple English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sk mw-list-item"><a href="https://sk.wikipedia.org/wiki/Nevo%C4%BEn%C3%ADctvo" title="Nevoľníctvo – slovaque" lang="sk" hreflang="sk" data-title="Nevoľníctvo" data-language-autonym="Slovenčina" data-language-local-name="slovaque" class="interlanguage-link-target"><span>Slovenčina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sl mw-list-item"><a href="https://sl.wikipedia.org/wiki/Tla%C4%8Danstvo" title="Tlačanstvo – slovène" lang="sl" hreflang="sl" data-title="Tlačanstvo" data-language-autonym="Slovenščina" data-language-local-name="slovène" class="interlanguage-link-target"><span>Slovenščina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sr mw-list-item"><a href="https://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%BC%D0%B5%D1%82%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%BE" title="Кметство – serbe" lang="sr" hreflang="sr" data-title="Кметство" data-language-autonym="Српски / srpski" data-language-local-name="serbe" class="interlanguage-link-target"><span>Српски / srpski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sv mw-list-item"><a href="https://sv.wikipedia.org/wiki/Livegenskap" title="Livegenskap – suédois" lang="sv" hreflang="sv" data-title="Livegenskap" data-language-autonym="Svenska" data-language-local-name="suédois" class="interlanguage-link-target"><span>Svenska</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sw mw-list-item"><a href="https://sw.wikipedia.org/wiki/Hadimu" title="Hadimu – swahili" lang="sw" hreflang="sw" data-title="Hadimu" data-language-autonym="Kiswahili" data-language-local-name="swahili" class="interlanguage-link-target"><span>Kiswahili</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ta mw-list-item"><a href="https://ta.wikipedia.org/wiki/%E0%AE%AA%E0%AE%A3%E0%AF%8D%E0%AE%A3%E0%AF%88%E0%AE%AF%E0%AE%9F%E0%AE%BF%E0%AE%AE%E0%AF%88" title="பண்ணையடிமை – tamoul" lang="ta" hreflang="ta" data-title="பண்ணையடிமை" data-language-autonym="தமிழ்" data-language-local-name="tamoul" class="interlanguage-link-target"><span>தமிழ்</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-th mw-list-item"><a href="https://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%97%E0%B8%B2%E0%B8%AA%E0%B8%95%E0%B8%B4%E0%B8%94%E0%B8%97%E0%B8%B5%E0%B9%88%E0%B8%94%E0%B8%B4%E0%B8%99" title="ทาสติดที่ดิน – thaï" lang="th" hreflang="th" data-title="ทาสติดที่ดิน" data-language-autonym="ไทย" data-language-local-name="thaï" class="interlanguage-link-target"><span>ไทย</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tr mw-list-item"><a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/Serf" title="Serf – turc" lang="tr" hreflang="tr" data-title="Serf" data-language-autonym="Türkçe" data-language-local-name="turc" class="interlanguage-link-target"><span>Türkçe</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ug mw-list-item"><a href="https://ug.wikipedia.org/wiki/%D9%8A%D8%A7%D9%86%DA%86%D9%89%D9%84%D9%89%D9%82_%D8%AA%DB%88%D8%B2%DB%88%D9%85%D9%89" title="يانچىلىق تۈزۈمى – ouïghour" lang="ug" hreflang="ug" data-title="يانچىلىق تۈزۈمى" data-language-autonym="ئۇيغۇرچە / Uyghurche" data-language-local-name="ouïghour" class="interlanguage-link-target"><span>ئۇيغۇرچە / Uyghurche</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uk mw-list-item"><a href="https://uk.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D1%80%D1%96%D0%BF%D0%B0%D1%86%D1%82%D0%B2%D0%BE" title="Кріпацтво – ukrainien" lang="uk" hreflang="uk" data-title="Кріпацтво" data-language-autonym="Українська" data-language-local-name="ukrainien" class="interlanguage-link-target"><span>Українська</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vi mw-list-item"><a href="https://vi.wikipedia.org/wiki/N%C3%B4ng_n%C3%B4" title="Nông nô – vietnamien" lang="vi" hreflang="vi" data-title="Nông nô" data-language-autonym="Tiếng Việt" data-language-local-name="vietnamien" class="interlanguage-link-target"><span>Tiếng Việt</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-wuu mw-list-item"><a href="https://wuu.wikipedia.org/wiki/%E5%86%9C%E5%A5%B4%E5%88%B6" title="农奴制 – wu" lang="wuu" hreflang="wuu" data-title="农奴制" data-language-autonym="吴语" data-language-local-name="wu" class="interlanguage-link-target"><span>吴语</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh mw-list-item"><a href="https://zh.wikipedia.org/wiki/%E8%BE%B2%E5%A5%B4%E5%88%B6" title="農奴制 – chinois" lang="zh" hreflang="zh" data-title="農奴制" data-language-autonym="中文" data-language-local-name="chinois" class="interlanguage-link-target"><span>中文</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-yue mw-list-item"><a href="https://zh-yue.wikipedia.org/wiki/%E8%BE%B2%E5%A5%B4%E5%88%B6" title="農奴制 – cantonais" lang="yue" hreflang="yue" data-title="農奴制" data-language-autonym="粵語" data-language-local-name="cantonais" class="interlanguage-link-target"><span>粵語</span></a></li> </ul> <div class="after-portlet after-portlet-lang"><span class="wb-langlinks-edit wb-langlinks-link"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q103350#sitelinks-wikipedia" title="Modifier les liens interlangues" class="wbc-editpage">Modifier les liens</a></span></div> </div> </div> </div> </header> <div class="vector-page-toolbar"> <div class="vector-page-toolbar-container"> <div id="left-navigation"> <nav aria-label="Espaces de noms"> <div id="p-associated-pages" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-associated-pages" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-nstab-main" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Servage" title="Voir le contenu de la page [c]" accesskey="c"><span>Article</span></a></li><li id="ca-talk" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Discussion:Servage" rel="discussion" title="Discussion au sujet de cette page de contenu [t]" accesskey="t"><span>Discussion</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown emptyPortlet" > <input type="checkbox" id="vector-variants-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Modifier la variante de langue" > <label id="vector-variants-dropdown-label" for="vector-variants-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">français</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-variants" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-variants emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> <div id="right-navigation" class="vector-collapsible"> <nav aria-label="Affichages"> <div id="p-views" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-views" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-view" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Servage"><span>Lire</span></a></li><li id="ca-ve-edit" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Servage&amp;veaction=edit" title="Modifier cette page [v]" accesskey="v"><span>Modifier</span></a></li><li id="ca-edit" class="collapsible vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Servage&amp;action=edit" title="Modifier le wikicode de cette page [e]" accesskey="e"><span>Modifier le code</span></a></li><li id="ca-history" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Servage&amp;action=history" title="Historique des versions de cette page [h]" accesskey="h"><span>Voir l’historique</span></a></li> </ul> </div> </div> </nav> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Outils de la page"> <div id="vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown vector-page-tools-dropdown" > <input type="checkbox" id="vector-page-tools-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Outils" > <label id="vector-page-tools-dropdown-label" for="vector-page-tools-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">Outils</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-tools-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-page-tools" class="vector-page-tools vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-page-tools-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="page-tools-pinned" data-pinnable-element-id="vector-page-tools" data-pinned-container-id="vector-page-tools-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-page-tools-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Outils</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.pin">déplacer vers la barre latérale</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.unpin">masquer</button> </div> <div id="p-cactions" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-cactions emptyPortlet vector-has-collapsible-items" title="Plus d’options" > <div class="vector-menu-heading"> Actions </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-more-view" class="selected vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/wiki/Servage"><span>Lire</span></a></li><li id="ca-more-ve-edit" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Servage&amp;veaction=edit" title="Modifier cette page [v]" accesskey="v"><span>Modifier</span></a></li><li id="ca-more-edit" class="collapsible vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Servage&amp;action=edit" title="Modifier le wikicode de cette page [e]" accesskey="e"><span>Modifier le code</span></a></li><li id="ca-more-history" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Servage&amp;action=history"><span>Voir l’historique</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-tb" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-tb" > <div class="vector-menu-heading"> Général </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-whatlinkshere" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Pages_li%C3%A9es/Servage" title="Liste des pages liées qui pointent sur celle-ci [j]" accesskey="j"><span>Pages liées</span></a></li><li id="t-recentchangeslinked" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Suivi_des_liens/Servage" rel="nofollow" title="Liste des modifications récentes des pages appelées par celle-ci [k]" accesskey="k"><span>Suivi des pages liées</span></a></li><li id="t-upload" class="mw-list-item"><a href="//fr.wikipedia.org/wiki/Aide:Importer_un_fichier" title="Téléverser des fichiers [u]" accesskey="u"><span>Téléverser un fichier</span></a></li><li id="t-permalink" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Servage&amp;oldid=224018231" title="Adresse permanente de cette version de cette page"><span>Lien permanent</span></a></li><li id="t-info" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Servage&amp;action=info" title="Davantage d’informations sur cette page"><span>Informations sur la page</span></a></li><li id="t-cite" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:Citer&amp;page=Servage&amp;id=224018231&amp;wpFormIdentifier=titleform" title="Informations sur la manière de citer cette page"><span>Citer cette page</span></a></li><li id="t-urlshortener" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:UrlShortener&amp;url=https%3A%2F%2Ffr.wikipedia.org%2Fwiki%2FServage"><span>Obtenir l&#039;URL raccourcie</span></a></li><li id="t-urlshortener-qrcode" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:QrCode&amp;url=https%3A%2F%2Ffr.wikipedia.org%2Fwiki%2FServage"><span>Télécharger le code QR</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-coll-print_export" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-coll-print_export" > <div class="vector-menu-heading"> Imprimer / exporter </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="coll-create_a_book" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:Livre&amp;bookcmd=book_creator&amp;referer=Servage"><span>Créer un livre</span></a></li><li id="coll-download-as-rl" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:DownloadAsPdf&amp;page=Servage&amp;action=show-download-screen"><span>Télécharger comme PDF</span></a></li><li id="t-print" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Servage&amp;printable=yes" title="Version imprimable de cette page [p]" accesskey="p"><span>Version imprimable</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-wikibase-otherprojects" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-wikibase-otherprojects" > <div class="vector-menu-heading"> Dans d’autres projets </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-commons mw-list-item"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Serfdom" hreflang="en"><span>Wikimedia Commons</span></a></li><li id="t-wikibase" class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikibase-dataitem mw-list-item"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q103350" title="Lien vers l’élément dans le dépôt de données connecté [g]" accesskey="g"><span>Élément Wikidata</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> </div> <div class="vector-column-end"> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Outils de la page"> <div id="vector-page-tools-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Apparence"> <div id="vector-appearance-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-appearance" class="vector-appearance vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-appearance-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="appearance-pinned" data-pinnable-element-id="vector-appearance" data-pinned-container-id="vector-appearance-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-appearance-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Apparence</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.pin">déplacer vers la barre latérale</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.unpin">masquer</button> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> <div id="bodyContent" class="vector-body" aria-labelledby="firstHeading" data-mw-ve-target-container> <div class="vector-body-before-content"> <div class="mw-indicators"> </div> <div id="siteSub" class="noprint">Un article de Wikipédia, l&#039;encyclopédie libre.</div> </div> <div id="contentSub"><div id="mw-content-subtitle"></div></div> <div id="mw-content-text" class="mw-body-content"><div class="mw-content-ltr mw-parser-output" lang="fr" dir="ltr"><div class="bandeau-container metadata homonymie hatnote"><div class="bandeau-cell bandeau-icone" style="display:table-cell;padding-right:0.5em"><span class="noviewer" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Aide:Homonymie" title="Aide:Homonymie"><img alt="Page d’aide sur l’homonymie" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Logo_disambig.svg/20px-Logo_disambig.svg.png" decoding="async" width="20" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Logo_disambig.svg/30px-Logo_disambig.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Logo_disambig.svg/40px-Logo_disambig.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="375" /></a></span></div><div class="bandeau-cell" style="display:table-cell;padding-right:0.5em"> <p>Pour les articles homonymes, voir <a href="/wiki/Serf_(homonymie)" class="mw-disambig" title="Serf (homonymie)">Serf (homonymie)</a>. </p> </div></div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:DeathWatTylerFull.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/57/DeathWatTylerFull.jpg/300px-DeathWatTylerFull.jpg" decoding="async" width="300" height="238" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/57/DeathWatTylerFull.jpg/450px-DeathWatTylerFull.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/57/DeathWatTylerFull.jpg/600px-DeathWatTylerFull.jpg 2x" data-file-width="1422" data-file-height="1130" /></a><figcaption>Assassinat de <a href="/wiki/Wat_Tyler" title="Wat Tyler">Wat Tyler</a> par Walworth sous l'œil de <a href="/wiki/Richard_II" title="Richard II">Richard II</a>, qui, s'adressant à la foule, lui ment sur ce meurtre. Wat Tyler revendiquait l'abolition du servage lors de la <a href="/wiki/R%C3%A9volte_des_paysans" class="mw-redirect" title="Révolte des paysans">révolte des paysans</a>, en Grande-Bretagne en 1381.</figcaption></figure> <p>Le <b>servage</b> (du <a href="/wiki/Latin" title="Latin">latin</a> <i>servus</i> «&#160;<a href="/wiki/Esclavage" title="Esclavage">celui qui sert</a>&#160;»<sup id="cite_ref-1" class="reference"><a href="#cite_note-1"><span class="cite-bracket">&#91;</span>1<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>) est défini par la <a href="/wiki/Convention_suppl%C3%A9mentaire_sur_l%27abolition_de_l%27esclavage" title="Convention supplémentaire sur l&#39;abolition de l&#39;esclavage">convention supplémentaire relative à l'abolition de l'esclavage des Nations unies</a> concernant aussi le servage comme la «&#160;condition de quiconque est tenu par la loi, la coutume ou un accord, de vivre et de travailler sur une terre appartenant à une autre personne et de fournir à cette autre personne, contre rémunération ou gratuitement, certains services déterminés, sans pouvoir changer sa condition&#160;»<sup id="cite_ref-2" class="reference"><a href="#cite_note-2"><span class="cite-bracket">&#91;</span>2<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p><p>Le «&#160;servage&#160;» désigne à partir du <a href="/wiki/Moyen_%C3%82ge" title="Moyen Âge">Moyen Âge</a> la condition des paysans attachés à un <a href="/wiki/Manse_(tenure)" title="Manse (tenure)">manse</a> servile, terre qu'ils cultivent et ne peuvent quitter. </p> <meta property="mw:PageProp/toc" /> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Origines">Origines</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Servage&amp;veaction=edit&amp;section=1" title="Modifier la section : Origines" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Servage&amp;action=edit&amp;section=1" title="Modifier le code source de la section : Origines"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>À la fin de l'Empire romain, le statut de <a href="/wiki/Colonat_partiaire" title="Colonat partiaire">colon</a> évolue. Désormais, les colons sont liés juridiquement à la terre qu'ils exploitent ou au propriétaire de la terre, dans une forme qui préfigure le servage. Les troubles sociaux et les <a href="/wiki/Invasions_barbares" title="Invasions barbares">invasions</a> qui accompagnent le <a href="/wiki/D%C3%A9clin_de_l%27Empire_romain_d%27Occident" title="Déclin de l&#39;Empire romain d&#39;Occident">déclin de l'empire</a> poussent les grands propriétaires à se retirer dans leurs domaines (<i><a href="/wiki/Villa_romaine" title="Villa romaine">villa</a></i>), dont ils organisent eux-mêmes la défense. Des esclaves en fuite et des familles de paysans viennent trouver refuge sur ces domaines. Le propriétaire alloue à chaque famille un lot de terre qu'elle peut cultiver pour son compte, en échange d'une part de la récolte et de temps de travail (<a href="/wiki/Corv%C3%A9e" title="Corvée">corvée</a>) sur les terres du propriétaire. Les enfants des paysans héritent à leur tour du statut de dépendance de leurs parents. Progressivement ce système évolue vers le servage<sup id="cite_ref-:34_3-0" class="reference"><a href="#cite_note-:34-3"><span class="cite-bracket">&#91;</span>3<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Différences_entre_servage_et_esclavage"><span id="Diff.C3.A9rences_entre_servage_et_esclavage"></span>Différences entre servage et esclavage</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Servage&amp;veaction=edit&amp;section=2" title="Modifier la section : Différences entre servage et esclavage" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Servage&amp;action=edit&amp;section=2" title="Modifier le code source de la section : Différences entre servage et esclavage"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="bandeau-container bandeau-section metadata bandeau-niveau-grave"><div class="bandeau-cell bandeau-icone"><figure class="mw-halign-center noviewer" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:OOjs_UI_icon_helpNotice-ltr-destructive.svg" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f4/OOjs_UI_icon_helpNotice-ltr-destructive.svg/25px-OOjs_UI_icon_helpNotice-ltr-destructive.svg.png" decoding="async" width="25" height="25" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f4/OOjs_UI_icon_helpNotice-ltr-destructive.svg/38px-OOjs_UI_icon_helpNotice-ltr-destructive.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f4/OOjs_UI_icon_helpNotice-ltr-destructive.svg/50px-OOjs_UI_icon_helpNotice-ltr-destructive.svg.png 2x" data-file-width="20" data-file-height="20" /></a><figcaption></figcaption></figure></div><div class="bandeau-cell"><div class="mw-collapsible mw-collapsed"><b>Cette section peut contenir un <a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Travaux_in%C3%A9dits" title="Wikipédia:Travaux inédits">travail inédit</a> ou des déclarations <a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:V%C3%A9rifiabilit%C3%A9" title="Wikipédia:Vérifiabilité">non vérifiées</a></b><small>&#160;(septembre 2020)</small>. Vous pouvez aider en ajoutant des références ou en supprimant le contenu inédit.&#160;<div class="mw-collapsible-content"> <ul><li>Si <u>vous ne connaissez pas le sujet</u>, laissez ce bandeau <small>(vous pouvez alors contacter les auteurs)</small>.</li> <li>Si vous supprimez le contenu mis en cause <small>(vous pouvez préalablement contacter les auteurs)</small>,</li></ul> <dl><dd>argumentez précisément cette suppression dans la <a href="/wiki/Discussion:Servage" title="Discussion:Servage">page de discussion</a></dd> <dd>(un manque de référence n'est pas un argument&#160;; une recherche réelle de référence doit avoir été effectuée, être formellement documentée).</dd></dl></div></div></div></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Costumes_of_Slaves_or_Serfs_from_the_Sixth_to_the_Twelfth_Centuries.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/09/Costumes_of_Slaves_or_Serfs_from_the_Sixth_to_the_Twelfth_Centuries.png/220px-Costumes_of_Slaves_or_Serfs_from_the_Sixth_to_the_Twelfth_Centuries.png" decoding="async" width="220" height="159" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/09/Costumes_of_Slaves_or_Serfs_from_the_Sixth_to_the_Twelfth_Centuries.png/330px-Costumes_of_Slaves_or_Serfs_from_the_Sixth_to_the_Twelfth_Centuries.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/09/Costumes_of_Slaves_or_Serfs_from_the_Sixth_to_the_Twelfth_Centuries.png/440px-Costumes_of_Slaves_or_Serfs_from_the_Sixth_to_the_Twelfth_Centuries.png 2x" data-file-width="1440" data-file-height="1040" /></a><figcaption><a href="/wiki/Esclavage" title="Esclavage">Esclaves</a> et serfs du sixième au douzième siècle&#160;: illustrations recueillies par H. de Vielcastel, de documents originaux dispersés dans les grandes bibliothèques <a href="/wiki/Europe" title="Europe">européennes</a>.</figcaption></figure> <p>Le servage est une institution caractérisant l'organisation socio-économique du <a href="/wiki/Moyen_%C3%82ge" title="Moyen Âge">Moyen Âge</a> et qui subsiste au <a href="/wiki/Tibet" title="Tibet">Tibet</a> jusqu'en <a href="/wiki/1959" title="1959">1959</a><sup id="cite_ref-4" class="reference"><a href="#cite_note-4"><span class="cite-bracket">&#91;</span>4<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>, toutefois le terme de <i>serfs</i>, appliqué aux paysans tibétains, est contesté par certains <a href="/wiki/Tib%C3%A9tologie" title="Tibétologie">tibétologues</a> occidentaux, qui préfèrent celui de <i>gens du commun</i> ou <i>sujets</i> […]<sup id="cite_ref-buffetrille2_5-0" class="reference"><a href="#cite_note-buffetrille2-5"><span class="cite-bracket">&#91;</span>5<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p><p>La différence entre le servage et l'<a href="/wiki/Esclavage" title="Esclavage">esclavage</a> n'est pas évidente. Selon le Larousse, la différence se situe au niveau du statut juridique du serf, qui n'est pas assimilé à une chose comme l'était l'esclave et dispose d'une personnalité juridique. Il ne peut se marier sans l'autorisation de son maître ni transmettre ses biens, il ne peut quitter la seigneurie non plus mais en revanche, il ne peut être vendu<sup id="cite_ref-6" class="reference"><a href="#cite_note-6"><span class="cite-bracket">&#91;</span>6<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. Ce n'est cependant pas vrai partout. En Russie<sup id="cite_ref-7" class="reference"><a href="#cite_note-7"><span class="cite-bracket">&#91;</span>7<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup> et en Angleterre<sup class="need_ref_tag" style="padding-left:2px;"><a href="/wiki/Aide:R%C3%A9f%C3%A9rence_n%C3%A9cessaire" title="Aide:Référence nécessaire"><span title="Ce passage nécessite une référence ; voir l&#39;aide.">&#91;réf.&#160;nécessaire&#93;</span></a></sup>, les serfs pouvaient être vendus comme des esclaves et pouvaient être exploités et violentés sans aucun droit sur leur propre corps. </p><p>Les critères de différenciation ne font pas l'unanimité. Selon d'autres auteurs, «&#160;esclave&#160;» n'est qu'un synonyme tardif de «&#160;serf&#160;», consécutivement à la mise en servage de slaves par les peuples germaniques, du temps d'Othon le Grand et de ses successeurs<sup id="cite_ref-8" class="reference"><a href="#cite_note-8"><span class="cite-bracket">&#91;</span>8<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p><p>Les serfs sont une classe de travailleurs agricoles non libres à la différence des vilains. Ils doivent résider et travailler dans un endroit, et cultiver la terre, propriété de leur seigneur, lequel peut être un noble, un dignitaire ecclésiastique ou une institution religieuse comme un monastère. De ce fait, le serf est juridiquement considéré non pas comme une «&#160;chose&#160;», un «&#160;<a href="/wiki/Bien_meuble" title="Bien meuble">bien meuble</a>&#160;», mais comme une «&#160;<a href="/wiki/Personne_physique" title="Personne physique">personne</a>&#160;», liée par un <a href="/wiki/Contrat_(droit)" class="mw-redirect" title="Contrat (droit)">contrat</a> (une obligation) à une autre personne. Les serfs cultivent les terres de leur seigneur (la «&#160;<a href="/wiki/R%C3%A9serve_(histoire)" title="Réserve (histoire)">réserve seigneuriale</a>&#160;»). En contrepartie, ils sont autorisés à travailler un lopin de terre (leur «&#160;<a href="/wiki/Tenure_(f%C3%A9odalit%C3%A9)" title="Tenure (féodalité)">tenure</a>&#160;») pour nourrir leur famille et subvenir à leurs besoins. </p><p>À partir du <abbr class="abbr" title="13ᵉ siècle"><span class="romain">XIII</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr>&#160;siècle, les serfs sont soumis de plus en plus à une taxe arbitraire appelée <i><a href="/wiki/Taille_(imp%C3%B4t)" title="Taille (impôt)">taille</a></i>, qui devient annuelle à partir de <a href="/wiki/1439" title="1439">1439</a>. Les seigneurs ont le droit de <a href="/wiki/Mainmorte" title="Mainmorte">mainmorte</a>, en vertu duquel les serfs ne peuvent pas transmettre leurs biens. En échange, le seigneur protège le serf des brigands et lui doit son assistance alimentaire. Ainsi, le serf n'appartient pas à son seigneur, mais est attaché à la terre (souvent un <a href="/wiki/Fief" title="Fief">fief</a>, dont le propriétaire ultime est plus haut dans la chaîne de vassalité), la contrepartie étant qu'il ne peut être chassé de cette terre, puisqu'il ne fait qu'un avec elle&#160;; en outre, il possède des biens, peut exercer une action et témoigner en justice, peut contracter (mariages, contrats de vente) plus ou moins librement (le plus souvent entre serfs). </p><p>Sa condition de servage pouvait elle-même faire l'objet d'un <a href="/wiki/Contrat_(droit)" class="mw-redirect" title="Contrat (droit)">contrat</a><sup id="cite_ref-9" class="reference"><a href="#cite_note-9"><span class="cite-bracket">&#91;</span>9<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. Mais s'il n'est pas nécessairement complètement dénué de droit d'<a href="/wiki/H%C3%A9ritage_(droit)" title="Héritage (droit)">héritage</a>, celui-ci est dans tous les cas fortement limité, en particulier par l'<a href="/wiki/%C3%89chute" title="Échute">échute</a>&#160;: en l'absence d'héritier direct, ses biens reviennent à son seigneur lors de son décès. Ce qui lie le serf à son seigneur se trouve à la base de la pyramide <a href="/wiki/F%C3%A9odalit%C3%A9" title="Féodalité">féodale</a>. Cette fidélité, comme tout lien <a href="/wiki/F%C3%A9odal" class="mw-redirect" title="Féodal">féodal</a>, a une contrepartie&#160;: le seigneur lui doit protection. </p><p>L'Église chrétienne d'Occident des premiers siècles non seulement ne s'oppose ni à l’esclavage ni au servage, mais s'en sert elle-même. <a href="/wiki/Paul_(ap%C3%B4tre)" class="mw-redirect" title="Paul (apôtre)">Saint Paul</a> interdit aux esclaves de s’interroger sur la justice ou l’injustice de leur situation&#160;; et à sa suite les têtes pensantes de l’Église l'approuvent sur la base <a href="/wiki/Tautologie_(rh%C3%A9torique)" title="Tautologie (rhétorique)">tautologique</a> suivante&#160;: «&#160;L’asservissement est une peine. Celui qui a perdu la guerre est donc puni. Il faut que cette punition ait été acceptée par Dieu puisqu'il est tout puissant. Or Dieu est juste et il ne peut pas se tromper. Il faut donc que celui qui a subi la défaite soit coupable&#160;»<sup class="need_ref_tag" style="padding-left:2px;"><a href="/wiki/Aide:R%C3%A9f%C3%A9rence_n%C3%A9cessaire" title="Aide:Référence nécessaire"><span title="Ce passage nécessite une référence ; voir l&#39;aide.">&#91;réf.&#160;nécessaire&#93;</span></a></sup>. Le concile de Gangres (362), puis un autre concile vers 650<sup id="cite_ref-11" class="reference"><a href="#cite_note-11"><span class="cite-bracket">&#91;</span>11<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>, interdisent formellement d'utiliser même la religion pour inciter un esclave à quitter son maître. L’Église va un pas plus loin en utilisant elle-même l’asservissement comme punition<sup class="need_ref_tag" style="padding-left:2px;"><a href="/wiki/Aide:R%C3%A9f%C3%A9rence_n%C3%A9cessaire" title="Aide:Référence nécessaire"><span title="Ce passage nécessite une référence ; voir l&#39;aide.">&#91;réf.&#160;nécessaire&#93;</span></a></sup>&#160;: les femmes d'hommes devenus diacres doivent être réduites à l’esclavage si leurs hommes continuent à les fréquenter<sup class="need_ref_tag" style="padding-left:2px;"><a href="/wiki/Aide:R%C3%A9f%C3%A9rence_n%C3%A9cessaire" title="Aide:Référence nécessaire"><span title="Ce passage nécessite une référence ; voir l&#39;aide.">&#91;réf.&#160;nécessaire&#93;</span></a></sup>&#160;; les enfants nés d'un homme d’Église et d'une femme libre ou esclave, doivent être déshérités et asservis leur vie durant dans l’Église de ce prêtre<sup class="need_ref_tag" style="padding-left:2px;"><a href="/wiki/Aide:R%C3%A9f%C3%A9rence_n%C3%A9cessaire" title="Aide:Référence nécessaire"><span title="Ce passage nécessite une référence ; voir l&#39;aide.">&#91;réf.&#160;nécessaire&#93;</span></a></sup>. En 443, le pape <a href="/wiki/L%C3%A9on_Ier_(pape)" title="Léon Ier (pape)">Léon <abbr class="abbr" title="premier">I<sup>er</sup></abbr></a> interdit que les esclaves soient ordonnés membres du clergé, en mettant l'ordination sous la condition de <i>dignitas natalia et morum</i><sup id="cite_ref-2009brasseul2_12-0" class="reference"><a href="#cite_note-2009brasseul2-12"><span class="cite-bracket">&#91;</span>12<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p><p>Quelques Pères de l’Église d'Orient sont plus critiques. <a href="/wiki/Gr%C3%A9goire_de_Nazianze" title="Grégoire de Nazianze">Grégoire de Nazianze</a> (330-390) réfute le bien-fondé de l'esclavage, qu'il voit comme une tyrannie. Saint <a href="/wiki/Gr%C3%A9goire_de_Nysse" title="Grégoire de Nysse">Grégoire de Nysse</a> (335-395) est le plus virulent&#160;: soulignant l'égalité entre les humains, il renverse entièrement la position de l’Église officielle&#160;: posséder des esclaves est un péché<sup id="cite_ref-2009brasseul2_12-1" class="reference"><a href="#cite_note-2009brasseul2-12"><span class="cite-bracket">&#91;</span>12<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p><p>Toutefois, au <abbr class="abbr" title="4ᵉ siècle"><span class="romain">IV</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr>&#160;siècle, <a href="/wiki/Ambroise_de_Milan" title="Ambroise de Milan">saint Ambroise</a> (†397) condamne l’asservissement des chrétiens<sup id="cite_ref-2009brasseul2_12-2" class="reference"><a href="#cite_note-2009brasseul2-12"><span class="cite-bracket">&#91;</span>12<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. <a href="/wiki/L%C3%A9on_III_(pape)" title="Léon III (pape)">Léon III</a> (795-816) et le <span class="need_ref" title="Ce passage nécessite une précision." style="cursor:help;"><a href="/wiki/Concile_de_Latran" class="mw-redirect mw-disambig" title="Concile de Latran">concile de Latran</a></span><sup class="need_ref_tag" style="padding-left:2px;"><a href="/wiki/Aide:Pr%C3%A9ciser_un_fait" title="Aide:Préciser un fait">&#91;Lequel&#160;?&#93;</a></sup> s'opposent à ce que des chrétiens possèdent d'autres chrétiens<sup id="cite_ref-Allard_13-0" class="reference"><a href="#cite_note-Allard-13"><span class="cite-bracket">&#91;</span>13<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>, ce qui n'a pas empêché l'institution du servage d'exister dans les terres dominées par le christianisme. Il faut malgré tout attendre le <abbr class="abbr" title="10ᵉ siècle"><span class="romain">X</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr>&#160;siècle pour que l'Église en arrive à considérer officiellement comme un homicide le fait d'enlever un chrétien ou le vendre<sup id="cite_ref-2009brasseul2_12-3" class="reference"><a href="#cite_note-2009brasseul2-12"><span class="cite-bracket">&#91;</span>12<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup> (mais ceci ne s'applique pas aux non-chrétiens). Certains, comme <a href="/wiki/Alcuin" title="Alcuin">Alcuin</a>, conseiller de <a href="/wiki/Charlemagne" title="Charlemagne">Charlemagne</a> à la tête de l'<a href="/wiki/Acad%C3%A9mie_palatine" title="Académie palatine">Académie palatine</a>, ou <a href="/wiki/Raban_Maur" title="Raban Maur">Raban Maur</a>, autre artisan important de la «&#160;<a href="/wiki/Renaissance_carolingienne" title="Renaissance carolingienne">Renaissance carolingienne</a>&#160;», considéraient l'esclavage et le servage comme légitimes<sup id="cite_ref-Allard_13-1" class="reference"><a href="#cite_note-Allard-13"><span class="cite-bracket">&#91;</span>13<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>&#160;; d'autres, tels l'évêque <a href="/wiki/Jonas_d%27Orl%C3%A9ans" title="Jonas d&#39;Orléans">Jonas d'Orléans</a> ou <a href="/wiki/Agobard_de_Lyon" title="Agobard de Lyon">Agobard de Lyon</a> pensaient qu'on devait traiter un esclave de la même façon qu'un homme libre&#160;; de façon marginale, <a href="/wiki/Smaragde_de_Saint-Mihiel" title="Smaragde de Saint-Mihiel">Smaragde</a>, l'<a href="/wiki/Abbaye_Saint-Michel_de_Saint-Mihiel" title="Abbaye Saint-Michel de Saint-Mihiel">abbé de Saint-Mihiel</a>, réclamait jusqu'à l'abrogation de l'esclavage<sup id="cite_ref-Allard_13-2" class="reference"><a href="#cite_note-Allard-13"><span class="cite-bracket">&#91;</span>13<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. Mais un abbé de <a href="/wiki/Abbaye_de_V%C3%A9zelay" class="mw-redirect" title="Abbaye de Vézelay">Vézelay</a> affirme de l'un de ses serfs&#160;: «&#160;Il est mien de la plante des pieds au sommet du crâne&#160;»<sup id="cite_ref-2009brasseul2_12-4" class="reference"><a href="#cite_note-2009brasseul2-12"><span class="cite-bracket">&#91;</span>12<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p><p>Selon l'historien <a href="/wiki/Paul_Allard" title="Paul Allard">Paul Allard</a> (<a href="/wiki/1913" title="1913">1913</a><sup id="cite_ref-Allard_13-3" class="reference"><a href="#cite_note-Allard-13"><span class="cite-bracket">&#91;</span>13<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>) et d'autres (<a href="/wiki/Marc_Bloch" title="Marc Bloch">Marc Bloch</a>, <a href="/wiki/Pierre_Bonnassie" title="Pierre Bonnassie">Pierre Bonnassie</a>, <a href="/wiki/Robert_Fossier" title="Robert Fossier">Fossier</a>…)<sup id="cite_ref-2009brasseul_14-0" class="reference"><a href="#cite_note-2009brasseul-14"><span class="cite-bracket">&#91;</span>14<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>, le servage, d'origine <a href="/wiki/Droit_romain" title="Droit romain">romaine</a>, a coexisté un temps avec l'<a href="/wiki/Esclavage_en_Rome_antique" class="mw-redirect" title="Esclavage en Rome antique">esclavage</a>, étant lié de très près avec le <a href="/wiki/Colonat" class="mw-redirect" title="Colonat">colonat</a>. Au <abbr class="abbr" title="4ᵉ siècle"><span class="romain">IV</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr>&#160;siècle, une loi de <a href="/wiki/Valentinien" class="mw-redirect" title="Valentinien">Valentinien</a> et <a href="/wiki/Gratien" title="Gratien">Gratien</a> aurait renforcé l'institution du colonat, en interdisant aux propriétaires de vendre des esclaves ruraux sans les terres cultivées par eux<sup id="cite_ref-Allard_13-4" class="reference"><a href="#cite_note-Allard-13"><span class="cite-bracket">&#91;</span>13<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p><p>Contrairement aux serfs, les esclaves sont la propriété privée d'un maître. En effet, les esclaves sont des outils vivants aux yeux des maîtres. Ce ne sont pas des personnes mais des biens meubles, comparables aux animaux domestiques, ils sont traités comme ceux-ci. À la ville et dans les campagnes, dans les ateliers, sur les navires, aux champs, les esclaves féminins ainsi que masculins, exclus du peuple, figuraient parmi les instruments de production. Là où le travail n'était pas imposé par la nécessité, l'esclavage n'existait pas. Les esclaves peuvent être achetés, vendus, négociés ou offerts en cadeau… </p><p>L'<a href="/wiki/%C3%89glise_romaine" class="mw-redirect" title="Église romaine">Église</a>, opposée à l'esclavage et propriétaire de nombreuses terres disposant de serfs, aurait alors accordé à ces derniers, un certain nombre de droits, notamment ceux relatifs à l'<span class="page_h"><a href="/wiki/H%C3%A9ritage" class="mw-disambig" title="Héritage">héritage</a></span> et au <a href="/wiki/Mariage" title="Mariage">mariage</a><sup id="cite_ref-Allard_13-5" class="reference"><a href="#cite_note-Allard-13"><span class="cite-bracket">&#91;</span>13<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. À la fin du <abbr class="abbr" title="19ᵉ siècle"><span class="romain">XIX</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr> et au début du <abbr class="abbr" title="20ᵉ siècle"><span class="romain">XX</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr>&#160;siècle, un débat opposait toutefois <a href="/wiki/Ernest_Renan" title="Ernest Renan">Ernest Renan</a> et <a href="/w/index.php?title=Ettore_Cicotti&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Ettore Cicotti (page inexistante)">Ettore Cicotti</a>&#160;<a href="https://it.wikipedia.org/wiki/Ettore_Cicotti" class="extiw" title="it:Ettore Cicotti"><span class="indicateur-langue" title="Article en italien&#160;: «&#160;Ettore Cicotti&#160;»">(it)</span></a> d'un côté, et Paul Allard de l'autre, au sujet des serfs de l'Église&#160;: les premiers pensaient que les serfs de l'Église obtenaient moins facilement la liberté que les autres, tandis qu'Allard affirmait que le principe d'<a href="/wiki/Inali%C3%A9nabilit%C3%A9" class="mw-disambig" title="Inaliénabilité">inaliénabilité</a>, issu du <a href="/wiki/Droit_canon" class="mw-redirect" title="Droit canon">droit canon</a>, pouvait être assoupli, et qu'on ne pouvait déduire du <a href="/wiki/Concile_d%27%C3%89paone" title="Concile d&#39;Épaone">concile d'Épaone</a> (417) que les esclaves ou les serfs des <a href="/wiki/Monast%C3%A8re" title="Monastère">monastères</a> ne pouvaient être affranchis<sup id="cite_ref-Allard_13-6" class="reference"><a href="#cite_note-Allard-13"><span class="cite-bracket">&#91;</span>13<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. Selon P. Allard (1913), le <i><a href="/wiki/Polyptyque_d%27Irminon" title="Polyptyque d&#39;Irminon">Polyptyque d'Irminon</a></i>, inventaire de biens rédigé au <abbr class="abbr" title="9ᵉ siècle"><span class="romain">IX</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr>&#160;siècle par l'<a href="/wiki/Abbaye_de_Saint-Germain-des-Pr%C3%A9s" title="Abbaye de Saint-Germain-des-Prés">abbé de Saint-Germain-des-Prés</a>, montre une grande variété des statuts de serfs dans l'Église<sup id="cite_ref-Allard_13-7" class="reference"><a href="#cite_note-Allard-13"><span class="cite-bracket">&#91;</span>13<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. Mais c'est, selon lui, saint <a href="/wiki/Beno%C3%AEt_d%27Aniane" title="Benoît d&#39;Aniane">Benoît d'Aniane</a>, moine <a href="/wiki/B%C3%A9n%C3%A9dictin" class="mw-redirect" title="Bénédictin">bénédictin</a> des <abbr class="abbr" title="8ᵉ siècle"><span class="romain">VIII</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr>&#32;et&#32;<abbr class="abbr" title="9ᵉ siècle"><span class="romain">IX</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr>&#160;siècles, qui marque une rupture, en refusant que son monastère, fondé en <a href="/wiki/807" title="807">807</a>, possède des serfs<sup id="cite_ref-Allard_13-8" class="reference"><a href="#cite_note-Allard-13"><span class="cite-bracket">&#91;</span>13<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Servage_personnel_ou_servage_réel"><span id="Servage_personnel_ou_servage_r.C3.A9el"></span>Servage personnel ou servage réel</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Servage&amp;veaction=edit&amp;section=3" title="Modifier la section : Servage personnel ou servage réel" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Servage&amp;action=edit&amp;section=3" title="Modifier le code source de la section : Servage personnel ou servage réel"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Servage_personnel">Servage personnel</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Servage&amp;veaction=edit&amp;section=4" title="Modifier la section : Servage personnel" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Servage&amp;action=edit&amp;section=4" title="Modifier le code source de la section : Servage personnel"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Dans le servage personnel, c'est la personne qui a le statut de serf, indépendamment de son activité ou de sa profession. Le serf est attaché à une terre qu'il doit exploiter soit à son propre compte soit, plus rarement, au compte de son seigneur. Il est soumis à l'obligation juridique d'y rester, et doit accepter son nouveau seigneur quand cette terre est léguée ou vendue. Ce statut est héréditaire. </p><p>Pour devenir libre, le serf devait acheter sa «&#160;franchise&#160;», ou alors s'enfuir. En effet, le seigneur avait «&#160;<a href="/wiki/Droit_de_suite_en_France#Ancien_Droit" class="mw-redirect" title="Droit de suite en France">droit de suite</a>&#160;», lequel l’autorisait à poursuivre celui qui était en fuite de son domaine, et des accords d’«&#160;entrecours&#160;» par lesquels les seigneurs s’engageaient à se livrer mutuellement les fugitifs. Toutefois, à partir du <a href="/wiki/Xe_si%C3%A8cle" title="Xe siècle"><abbr class="abbr" title="10ᵉ siècle"><span class="romain">X</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr>&#160;siècle</a>, l'Église crée avec le roi et les comtes des terres de refuges ou <a href="/wiki/Sauvet%C3%A9" title="Sauveté">sauvetés</a> qui permettent à ceux qui s'y installent de s'affranchir des effets du <i>droit de suite</i> et les rend ainsi libres, eux et leurs familles. C'est le développement du nombre des sauvetés, des <a href="/wiki/Villefranche_(ville)" title="Villefranche (ville)">villefranches</a> puis des <a href="/wiki/Bastide_(ville)" title="Bastide (ville)">bastides</a> qui fera disparaître complètement le servage. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Servage_réel"><span id="Servage_r.C3.A9el"></span>Servage réel</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Servage&amp;veaction=edit&amp;section=5" title="Modifier la section : Servage réel" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Servage&amp;action=edit&amp;section=5" title="Modifier le code source de la section : Servage réel"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Dans le servage réel, le servage est un droit réel, ou plutôt une restriction des droits attachés à un domaine foncier, en particulier le droit d'aliéner. Il se transmet avec la propriété de celui-ci. Un homme libre qui acquiert une <a href="/wiki/Tenure_(f%C3%A9odalit%C3%A9)" title="Tenure (féodalité)">tenure</a> <i>servile</i> devient serf. En plus de certaines servitudes, ce droit réel consiste essentiellement dans le fait de ne pas pouvoir vendre sa terre ou sa maison à un tiers, ni la léguer à son successeur. À la mort du serf, tous ses biens immeubles reviennent au seigneur qui, presque toujours, les concède à nouveau à ses enfants capables de lui succéder. Le servage réel était plus connu sous l'appellation de mainmorte ou d'aubaine. Les terres non libres, ou de mainmortes, étaient aussi appelées «&#160;précaires&#160;» et correspondaient au statut de louage qui a été généralisé après la <a href="/wiki/R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise" title="Révolution française">Révolution</a> par le <a href="/wiki/Code_civil_(France)" title="Code civil (France)">Code civil</a> de <a href="/wiki/1804" title="1804">1804</a>. Celui qui était serf à titre réel avait exactement les mêmes droits civils et politiques qu'un homme libre. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Le_servage_vu_par_le_marxisme">Le servage vu par le marxisme</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Servage&amp;veaction=edit&amp;section=6" title="Modifier la section : Le servage vu par le marxisme" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Servage&amp;action=edit&amp;section=6" title="Modifier le code source de la section : Le servage vu par le marxisme"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="bandeau-container bandeau-section metadata bandeau-niveau-information"><div class="bandeau-cell bandeau-icone"><span class="mw-valign-text-top noviewer" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:Logo_travaux_orange-simple.svg" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d5/Logo_travaux_orange-simple.svg/20px-Logo_travaux_orange-simple.svg.png" decoding="async" width="15" height="17" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d5/Logo_travaux_orange-simple.svg/40px-Logo_travaux_orange-simple.svg.png 1.5x" data-file-width="190" data-file-height="219" /></a></span></div><div class="bandeau-cell">Cette section est vide, insuffisamment détaillée ou incomplète. <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:EditPage/Servage" title="Spécial:EditPage/Servage">Votre aide</a> est la bienvenue&#160;! <a href="/wiki/Aide:Comment_modifier_une_page" title="Aide:Comment modifier une page">Comment faire&#160;?</a></div></div> <p>Succédant à l'esclavage, le servage, dans l'analyse <a href="/wiki/Marxisme" title="Marxisme">marxiste</a>, représente l'une des trois formes d'exploitation du travail avec l'esclavage précisément et le salariat. Le concept d'exploitation désigne dans cette pensée l'inégalité entre la valeur produite par le travailleur et les rétributions qui lui sont allouées. Dans le cadre de l'esclavage et du servage, cette inégalité prend notamment la forme d'un travail sans rétribution ou travail gratuit. Toutefois, <a href="/wiki/Rapports_de_production" title="Rapports de production">le rapport de production</a> propre à l'esclavage est plus simple que celui du travail gratuit occasionnel qui est fait par les serfs. Au niveau du servage, le serf se voit contraint de travailler gratuitement sur les terres du seigneur et de lui donner en nature une partie de sa récolte. Pour indiquer ce travail gratuit, on dit qu'il est soumis à la <a href="/wiki/Taille_(imp%C3%B4t)" title="Taille (impôt)">taille</a> et à la <a href="/wiki/Corv%C3%A9e_seigneuriale" class="mw-redirect" title="Corvée seigneuriale">corvée seigneuriale</a>&#160;: entretien du château, des douves ou des bois. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Variances_et_persistance">Variances et persistance</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Servage&amp;veaction=edit&amp;section=7" title="Modifier la section : Variances et persistance" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Servage&amp;action=edit&amp;section=7" title="Modifier le code source de la section : Variances et persistance"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Les spécificités du servage ont grandement varié à travers époques, régions et dans le temps long étudié ici&#160;: autour de l'an Mille. En certains <a href="/wiki/Pays" title="Pays">pays</a>, le servage était mixte, fusionné avec (ou en échange) des <a href="/wiki/Corv%C3%A9e" title="Corvée">corvées</a> ou des <a href="/wiki/Taxe" title="Taxe">taxes</a>. En temps de <a href="/wiki/Guerre" title="Guerre">guerre</a>, il fournissait le plus fort de l'effectif militaire. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Asie">Asie</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Servage&amp;veaction=edit&amp;section=8" title="Modifier la section : Asie" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Servage&amp;action=edit&amp;section=8" title="Modifier le code source de la section : Asie"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Chine_et_Tibet">Chine et Tibet</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Servage&amp;veaction=edit&amp;section=9" title="Modifier la section : Chine et Tibet" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Servage&amp;action=edit&amp;section=9" title="Modifier le code source de la section : Chine et Tibet"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="bandeau-container bandeau-section metadata bandeau-niveau-information"><div class="bandeau-cell bandeau-icone-css loupe">Articles détaillés&#160;: <a href="/wiki/Servage_au_Tibet" class="mw-redirect" title="Servage au Tibet">Servage au Tibet</a>, <a href="/wiki/Soci%C3%A9t%C3%A9_tib%C3%A9taine" title="Société tibétaine">Société tibétaine</a> et <a href="/wiki/Jour_d%27%C3%A9mancipation_des_serfs_au_Tibet" class="mw-redirect" title="Jour d&#39;émancipation des serfs au Tibet">Jour d'émancipation des serfs au Tibet</a>.</div></div> <p>Plusieurs manuscrits découverts dans les <a href="/wiki/Grottes_de_Mogao" title="Grottes de Mogao">grottes de Mogao</a> à <a href="/wiki/Dunhuang" title="Dunhuang">Dunhuang</a>, dans le <a href="/wiki/Gansu" title="Gansu">Gansu</a> concernent l'esclavage ou le servage sous les <a href="/wiki/Dynastie_Tang" title="Dynastie Tang">Tang</a> et au <a href="/wiki/Xe_si%C3%A8cle" title="Xe siècle"><abbr class="abbr" title="10ᵉ siècle"><span class="romain">X</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr>&#160;siècle</a><sup id="cite_ref-15" class="reference"><a href="#cite_note-15"><span class="cite-bracket">&#91;</span>15<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p><p>Des observateurs occidentaux comme le journaliste militaire britannique <a href="/wiki/Edmund_Candler" title="Edmund Candler">Edmund Candler</a>, qui séjourna dans la capitale tibétaine en <a href="/wiki/1904" title="1904">1904</a><sup id="cite_ref-16" class="reference"><a href="#cite_note-16"><span class="cite-bracket">&#91;</span>16<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>, l'alpiniste autrichien <a href="/wiki/Heinrich_Harrer" title="Heinrich Harrer">Heinrich Harrer</a> qui vécut à <a href="/wiki/Lhassa" title="Lhassa">Lhassa</a> dans la deuxième moitié des <a href="/wiki/Ann%C3%A9es_1940" title="Années 1940">années 1940</a><sup id="cite_ref-17" class="reference"><a href="#cite_note-17"><span class="cite-bracket">&#91;</span>17<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>, <a href="/wiki/Robert_W._Ford" title="Robert W. Ford">Robert W. Ford</a>, un Britannique employé par le gouvernement tibétain comme opérateur radio dans la ville de <a href="/wiki/Chamdo" title="Chamdo">Chamdo</a>, dans le <a href="/wiki/Kham" title="Kham">Kham</a>, à la fin des années 1940<sup id="cite_ref-18" class="reference"><a href="#cite_note-18"><span class="cite-bracket">&#91;</span>18<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>, témoignent dans leurs écrits de l'existence d'un système féodal fondé sur le servage dans ce pays. Ce système de servage a été décrit par divers tibétologues, dont l'Américain <a href="/wiki/Melvyn_Goldstein" title="Melvyn Goldstein">Melvyn Goldstein</a><sup id="cite_ref-19" class="reference"><a href="#cite_note-19"><span class="cite-bracket">&#91;</span>19<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup> ou le Chinois <a href="/w/index.php?title=Yuan_Sha&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Yuan Sha (page inexistante)">Yuan Sha</a><sup id="cite_ref-20" class="reference"><a href="#cite_note-20"><span class="cite-bracket">&#91;</span>20<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. Cependant, selon Goldstein, le système politique tibétain du <a href="/wiki/XXe_si%C3%A8cle" title="XXe siècle"><abbr class="abbr" title="20ᵉ siècle"><span class="romain">XX</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr>&#160;siècle</a> ne peut être catégorisé comme étant féodal car le Tibet était alors une sorte d'État centralisé<sup id="cite_ref-21" class="reference"><a href="#cite_note-21"><span class="cite-bracket">&#91;</span>21<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. <a href="/wiki/Geoffrey_Samuel" title="Geoffrey Samuel">Geoffrey Samuel</a>, spécialiste de l'étude des religions<sup id="cite_ref-22" class="reference"><a href="#cite_note-22"><span class="cite-bracket">&#91;</span>22<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>, estime pour sa part que le Tibet, même au début du <abbr class="abbr" title="20ᵉ siècle"><span class="romain">XX</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr>&#160;siècle, n'était pas constitué d’un seul État, mais plutôt de plusieurs districts, et que le système juridique de Lhassa, avec ses droits fiscaux et de propriété terrienne, ne s'est pas étendu à l’ensemble du pays<sup id="cite_ref-TibetSamuel_23-0" class="reference"><a href="#cite_note-TibetSamuel-23"><span class="cite-bracket">&#91;</span>23<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p><p>Selon le sociologue chinois <a href="/w/index.php?title=Rong_Ma&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Rong Ma (page inexistante)">Rong Ma</a>&#160;<a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Rong_Ma" class="extiw" title="en:Rong Ma"><span class="indicateur-langue" title="Article en anglais&#160;: «&#160;Rong Ma&#160;»">(en)</span></a>, avant <a href="/wiki/1959" title="1959">1959</a>, la société tibétaine se divisait en deux grands groupes, d'une part les abbés et les nobles, d'autre part les <i>mi-ser</i>, répartis en trois sous-groupes&#160;: </p> <ul><li>les <i>tre-ba</i><sup id="cite_ref-24" class="reference"><a href="#cite_note-24"><span class="cite-bracket">&#91;</span>24<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>, serfs attachés de façon héréditaire au domaine d'un monastère ou d'une famille noble&#160;; outre un lopin personnel, ils travaillaient la terre du seigneur (la <a href="/wiki/R%C3%A9serve_(histoire)" title="Réserve (histoire)">réserve</a>) gratuitement et fournissaient divers services (corvées) au seigneur ou au gouvernement&#160;;</li> <li>les <i>du-jung</i><sup id="cite_ref-25" class="reference"><a href="#cite_note-25"><span class="cite-bracket">&#91;</span>25<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>, au statut de serfs héréditaires mais qui, moyennant une redevance et la fourniture de corvées à leur seigneur d'origine, pouvaient louer de la terre ou s'embaucher auprès d'un <i>tre-ba</i>&#160;;</li> <li>les <i>nangsan</i><sup id="cite_ref-26" class="reference"><a href="#cite_note-26"><span class="cite-bracket">&#91;</span>26<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>, domestiques attachés de façon héréditaire à un manoir et ayant le statut d'esclaves<sup id="cite_ref-27" class="reference"><a href="#cite_note-27"><span class="cite-bracket">&#91;</span>27<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>.</li></ul> <p>Selon Rong Ma, à la différence des paysans tibétains, les paysans <a href="/wiki/Han_(ethnie)" title="Han (ethnie)">Han</a> étaient juridiquement libres. Même lorsqu'ils étaient très pauvres et avaient à payer un loyer élevé pour la terre qu'ils prenaient en bail au seigneur, même lorsqu'ils vivaient dans des conditions effroyables, il y avait une différence de taille entre ces derniers et leurs homologues tibétains&#160;: s'ils ne louaient pas de terre à un seigneur, ils n'étaient pas tenus de payer quoi que ce soit à ce dernier, et ils étaient libres de s'en aller. Aucun paysan Han ne souhaitait s'installer au Tibet pour se retrouver serf&#160;: il n'en existe aucun exemple dans la littérature. L'absence de migration interne d'agriculteurs Han au Tibet explique la grande homogénéité ethnique au Tibet<sup id="cite_ref-28" class="reference"><a href="#cite_note-28"><span class="cite-bracket">&#91;</span>28<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p><p>Dans une conversation avec <a href="/wiki/Thomas_Laird" title="Thomas Laird">Thomas Laird</a>, le <a href="/wiki/Tenzin_Gyatso" title="Tenzin Gyatso"><abbr class="abbr" title="Quatorzième">14<sup>e</sup></abbr> dalaï-lama</a> affirme que, selon des personnes ayant voyagé en Chine et au Tibet dans les années 1940, les paysans tibétains étaient bien plus riches que leurs homologues chinois et qu'ils étaient dans une certaine mesure à l'abri de la famine alors que pauvreté et disette étaient monnaie courante en Chine. Il ajoute que les rapports entre serfs et maître en Chine étaient bien pires qu'au Tibet car du fait de la lutte des classes après la révolution les serfs étaient animés d'une grande haine contre les seigneurs alors qu'au Tibet la majorité des serfs avaient essayé de protéger les propriétaires<sup id="cite_ref-Laird_29-0" class="reference"><a href="#cite_note-Laird-29"><span class="cite-bracket">&#91;</span>29<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p><p>À partir de 1959, après avoir réprimé ce qu'il qualifie de <a href="/wiki/Soul%C3%A8vement_tib%C3%A9tain_de_1959" title="Soulèvement tibétain de 1959">révolte de l'ancienne classe privilégiée de l'ancien Tibet</a>, le gouvernement <a href="/wiki/Parti_communiste_chinois" title="Parti communiste chinois">communiste</a> déclare avoir mis en place au Tibet une série de réformes, notamment l'abolition du servage<sup id="cite_ref-30" class="reference"><a href="#cite_note-30"><span class="cite-bracket">&#91;</span>30<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. Selon l'encyclopédie <a href="/wiki/Encyclop%C3%A9die_Larousse" class="mw-redirect" title="Encyclopédie Larousse">Larousse</a> en ligne, parmi les réformes sociales et économiques entreprises au Tibet ou <a href="/wiki/Xizang" class="mw-redirect" title="Xizang">Xizang</a> à l'instigation de Pékin figure une réforme agraire qui dépossède les grands propriétaires et libère les serfs, encore nombreux sous le régime des lamas<sup id="cite_ref-31" class="reference"><a href="#cite_note-31"><span class="cite-bracket">&#91;</span>31<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p><p>Une controverse existe sur la terminologie à employer pour définir le statut et les conditions de vie de cette partie de la population. Le débat est devenu un argument politique dans la confrontation entre la <a href="/wiki/R%C3%A9publique_populaire_de_Chine" class="mw-redirect" title="République populaire de Chine">république populaire de Chine</a> et le <a href="/wiki/Gouvernement_tib%C3%A9tain_en_exil" class="mw-redirect" title="Gouvernement tibétain en exil">gouvernement tibétain en exil</a> ainsi qu'un sujet de discussion pour quelques universitaires sur la notion même de servage, au sens occidental, dans le cadre de l'ancien Tibet<sup id="cite_ref-TibetBarnett_32-0" class="reference"><a href="#cite_note-TibetBarnett-32"><span class="cite-bracket">&#91;</span>32<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. Selon <a href="/wiki/Katia_Buffetrille" title="Katia Buffetrille">Katia Buffetrille</a>, tibétologue et ethnologue à l'École pratique des hautes études, le terme de «&#160;serfs&#160;», appliqué aux paysans, est contesté par certains tibétologues, qui préfèrent celui de «&#160;gens du commun&#160;» ou «&#160;sujets&#160;». Katia Buffetrile indique que les paysans étaient «&#160;héréditairement liés à la terre&#160;» et devaient des taxes essentiellement sous forme de travail dont celui de la terre<sup id="cite_ref-33" class="reference"><a href="#cite_note-33"><span class="cite-bracket">&#91;</span>33<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. Les taxes et corvées concernaient les familles et non pas les individus<sup id="cite_ref-KB_34-0" class="reference"><a href="#cite_note-KB-34"><span class="cite-bracket">&#91;</span>34<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Bhoutan">Bhoutan</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Servage&amp;veaction=edit&amp;section=10" title="Modifier la section : Bhoutan" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Servage&amp;action=edit&amp;section=10" title="Modifier le code source de la section : Bhoutan"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Au <a href="/wiki/Bhoutan" title="Bhoutan">Bhoutan</a>, le roi <a href="/wiki/Jigme_Dorji_Wangchuck" title="Jigme Dorji Wangchuck">Jigme Dorji Wangchuck</a> abolit, en <a href="/wiki/1956" title="1956">1956</a>, le servage et l'<a href="/wiki/Esclavage" title="Esclavage">esclavage</a>, décréta l'interdiction de toutes les appellations péjoratives associées aux serfs<sup id="cite_ref-35" class="reference"><a href="#cite_note-35"><span class="cite-bracket">&#91;</span>35<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>, réorganisa la propriété terrienne<sup id="cite_ref-36" class="reference"><a href="#cite_note-36"><span class="cite-bracket">&#91;</span>36<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup> en distribuant les terres des grands propriétaires et des institutions monastiques<sup id="cite_ref-37" class="reference"><a href="#cite_note-37"><span class="cite-bracket">&#91;</span>37<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Népal"><span id="N.C3.A9pal"></span>Népal</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Servage&amp;veaction=edit&amp;section=11" title="Modifier la section : Népal" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Servage&amp;action=edit&amp;section=11" title="Modifier le code source de la section : Népal"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Dans les zones tibétaines du <a href="/wiki/N%C3%A9pal" title="Népal">Népal</a>, les serfs furent émancipés dans les <a href="/wiki/Ann%C3%A9es_1960" title="Années 1960">années 1960</a>. Le journaliste <a href="/wiki/Thomas_Laird" title="Thomas Laird">Thomas Laird</a> a enquêté sur les anciens serfs du <a href="/wiki/District_de_Mustang" title="District de Mustang">Mustang</a>, région où les seigneurs possédaient les terres, les maisons des serfs et régissaient tous les aspects de la vie de ces derniers<sup id="cite_ref-38" class="reference"><a href="#cite_note-38"><span class="cite-bracket">&#91;</span>38<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p><p>En 2008, le gouvernement népalais décide d’abolir le système de servage des paysans sans-terre connus sous le nom d’<a href="/wiki/Haliya" title="Haliya">haliyas</a><sup id="cite_ref-39" class="reference"><a href="#cite_note-39"><span class="cite-bracket">&#91;</span>39<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Europe">Europe</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Servage&amp;veaction=edit&amp;section=12" title="Modifier la section : Europe" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Servage&amp;action=edit&amp;section=12" title="Modifier le code source de la section : Europe"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Bretagne">Bretagne</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Servage&amp;veaction=edit&amp;section=13" title="Modifier la section : Bretagne" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Servage&amp;action=edit&amp;section=13" title="Modifier le code source de la section : Bretagne"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Le <a href="/wiki/Duch%C3%A9_de_Bretagne" title="Duché de Bretagne">duché de Bretagne</a> vit la disparition du servage dès le <abbr class="abbr" title="10ᵉ siècle"><span class="romain">X</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr>&#160;siècle, sous le règne d'<a href="/wiki/Alain_Barbetorte" title="Alain Barbetorte">Alain Barbetorte</a><sup id="cite_ref-40" class="reference"><a href="#cite_note-40"><span class="cite-bracket">&#91;</span>40<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup class="reference cite_virgule">,</sup><sup id="cite_ref-41" class="reference"><a href="#cite_note-41"><span class="cite-bracket">&#91;</span>41<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="France">France</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Servage&amp;veaction=edit&amp;section=14" title="Modifier la section : France" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Servage&amp;action=edit&amp;section=14" title="Modifier le code source de la section : France"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>En France, le servage a fortement diminué avec l'essor économique de la fin du <a href="/wiki/Moyen_%C3%82ge" title="Moyen Âge">Moyen Âge</a> qui permit aux serfs de racheter leur liberté (voir aussi le rappel de l'interdiction de la servitude sous <a href="/wiki/Louis_X" title="Louis X">Louis X</a>, 1315), l'esclavage de traite ayant disparu au milieu du <a href="/wiki/XIe_si%C3%A8cle" title="XIe siècle"><abbr class="abbr" title="11ᵉ siècle"><span class="romain">XI</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr>&#160;siècle</a> et le servage étant progressivement remplacé par l'<a href="/wiki/Soci%C3%A9t%C3%A9_d%27Ancien_R%C3%A9gime#Trois_ordres_de_la_société" title="Société d&#39;Ancien Régime">ordre des laboratores</a> qui offre librement son travail en échange de garanties assurant des moyens élémentaires d'existence<sup id="cite_ref-42" class="reference"><a href="#cite_note-42"><span class="cite-bracket">&#91;</span>42<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. Un acte d'affranchissement, appelé «&#160;lettres de manumission&#160;» leur est remis. </p><p>Le servage personnel avait disparu après la <a href="/wiki/Guerre_de_Cent_Ans" title="Guerre de Cent Ans">guerre de Cent Ans</a>, car le manque de main-d'œuvre (la <a href="/wiki/Grande_Peste" class="mw-redirect" title="Grande Peste">Grande Peste</a> à elle seule a emporté entre 1/4 et 1/3 de la population) a favorisé la concurrence entre nobles et le débauchage des serfs. À cette époque, les nobles du voisinage proposaient aux serfs de racheter leur contrat pour venir s'installer librement sur leurs nombreuses terres en friche, ce qui obligeait le noble local à faire de même pour conserver son personnel. Plus généralement, les autorités ecclésiastiques et royales créaient des <a href="/wiki/Sauvet%C3%A9" title="Sauveté">sauvetés</a>, des villefranches et accordaient des lettres de franchises à des villes existantes, afin d'attirer et de fixer sur leur territoire toute la population servile ou mécontente de son sort. En <a href="/wiki/Histoire_de_l%27Aquitaine" title="Histoire de l&#39;Aquitaine">Aquitaine</a>, on voit les rois <a href="/wiki/Liste_des_monarques_de_France" title="Liste des monarques de France">de France</a> et <a href="/wiki/Liste_des_monarques_d%27Angleterre" title="Liste des monarques d&#39;Angleterre">d'Angleterre</a> faire assaut de concurrence en créant <a href="/wiki/Liste_des_bastides" class="mw-redirect" title="Liste des bastides">une multitude de bastides</a> dotées du plus grand nombre de privilèges et d'exemptions fiscales pour attirer la population. </p><p>Par l'<a href="/wiki/%C3%89dit_du_8_ao%C3%BBt_1779" title="Édit du 8 août 1779">Édit du 8 août 1779</a>, le roi <a href="/wiki/Louis_XVI" title="Louis XVI">Louis XVI</a> abolit le servage (c'est-à-dire la «&#160;<a href="/wiki/Servitude_(droit)" class="mw-redirect" title="Servitude (droit)">servitude</a> personnelle et réelle&#160;»<sup id="cite_ref-FL_43-0" class="reference"><a href="#cite_note-FL-43"><span class="cite-bracket">&#91;</span>43<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>) sur les domaines royaux de France. Refusant l'abolition sans distinction de la servitude personnelle, il abolit toutefois dans tout le royaume le «&#160;droit de suite&#160;», et affranchit tous les «&#160;<a href="/wiki/Mainmorte" title="Mainmorte">main-mortables</a> [les serfs] des domaines du roi&#160;», ainsi que les «&#160;hommes de corps&#160;», les «&#160;mortaillables&#160;» et les «&#160;<a href="/wiki/Taille_(imp%C3%B4t)" title="Taille (impôt)">taillables</a>&#160;» [d'où vient l'expression «&#160;taillable et corvéable à merci&#160;»]<sup id="cite_ref-FL_43-1" class="reference"><a href="#cite_note-FL-43"><span class="cite-bracket">&#91;</span>43<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. Cette ordonnance avait été favorisée par l'intervention de <a href="/wiki/Voltaire" title="Voltaire">Voltaire</a>, qui avait plaidé en <a href="/wiki/1778" title="1778">1778</a> la cause des serfs du <a href="/w/index.php?title=Mont-Jura&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Mont-Jura (page inexistante)">Mont-Jura</a> et de l'<a href="/wiki/Abbaye_de_Saint-Claude" title="Abbaye de Saint-Claude">abbaye de Saint-Claude</a><sup id="cite_ref-FL_43-2" class="reference"><a href="#cite_note-FL-43"><span class="cite-bracket">&#91;</span>43<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. L'ordonnance de Louis XVI montre qu'«&#160;excepté certains cas&#160;», les serfs étaient privés du droit d'héritage<sup id="cite_ref-FL_43-3" class="reference"><a href="#cite_note-FL-43"><span class="cite-bracket">&#91;</span>43<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. Il autorise en outre les titulaires de <a href="/wiki/Domaines_engag%C3%A9s" title="Domaines engagés">domaines engagés</a> qui se croiraient «&#160;lésés&#160;» par cette réforme à remettre au roi les domaines concernés en échange de contreparties financières<sup id="cite_ref-FL_43-4" class="reference"><a href="#cite_note-FL-43"><span class="cite-bracket">&#91;</span>43<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. Afin de favoriser l'imitation de son acte royal d'affranchissement des serfs dans les domaines royaux, l'ordonnance précise que <span class="citation">«&#160;considérant bien moins ces affranchissements comme une aliénation, que comme un retour au <a href="/wiki/Droit_naturel" title="Droit naturel">droit naturel</a>, nous avons exempté ces sortes d'actes [d'affranchissement] des formalités et des <a href="/wiki/Fiscalit%C3%A9_d%27Ancien_R%C3%A9gime" title="Fiscalité d&#39;Ancien Régime">taxes</a> auxquelles l'antique sévérité des maximes féodales les avaient assujettis&#160;»</span><sup id="cite_ref-FL_43-5" class="reference"><a href="#cite_note-FL-43"><span class="cite-bracket">&#91;</span>43<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p><p>Néanmoins, l'ordonnance ne fut guère appliquée<sup id="cite_ref-FL_43-6" class="reference"><a href="#cite_note-FL-43"><span class="cite-bracket">&#91;</span>43<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>, car il aurait fallu que le roi rachète aux propriétaires supérieurs des terres en mainmorte la valeur patrimoniale de ce droit qui revenait à rendre tous les fermiers des abbayes propriétaires du domaine qu'ils exploitaient. </p><p>À la veille de la <a href="/wiki/R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise" title="Révolution française">Révolution</a>, le vrai servage, c'est-à-dire le servage personnel, avait complètement disparu depuis plus de cinq siècles, sauf dans les îles d'<a href="/wiki/Am%C3%A9rique" title="Amérique">Amérique</a> où il existait des <a href="/wiki/Esclavage" title="Esclavage">esclaves</a> régis par le statut du <a href="/wiki/Code_noir" title="Code noir">Code noir</a>. L'abolition des <a href="/wiki/Privil%C3%A8ge_(droit_m%C3%A9di%C3%A9val)" title="Privilège (droit médiéval)">privilèges</a> lors de la célèbre <a href="/wiki/Nuit_du_4_ao%C3%BBt" class="mw-redirect" title="Nuit du 4 août">nuit du 4 août</a> <a href="/wiki/1789" title="1789">1789</a> n'a donc eu aucun effet sur l'abolition du servage. </p><p>En métropole, le servage qui subsistait était un servage réel qui consistait dans la persistance de terres qui étaient détenues en mainmorte ou en précaires. Autrement dit, leur possesseur ne pouvait pas les aliéner en les vendant ou en les léguant à leurs enfants. Le plus souvent, les biens fonciers, terres ou maisons, étaient détenus en censive, c'est-à-dire comme une propriété héréditaire avec la charge de payer au seigneur une redevance fixe annuelle assez modique et inchangée depuis le <abbr class="abbr" title="13ᵉ siècle"><span class="romain">XIII</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr>&#160;siècle. Les terres ou les maisons sous statut servile étaient l'équivalent des censives, sauf qu'elles étaient inaliénables, comme actuellement pour un locataire qui ne peut pas revendre son titre d'occupation ou sous-louer. </p><p>Lors de la vente des <a href="/wiki/Biens_nationaux" class="mw-redirect" title="Biens nationaux">biens nationaux</a>, c'est l'ancien statut de servage réel, rebaptisé «&#160;louage d'ouvrage&#160;» puis <a href="/wiki/Fermage" class="mw-redirect" title="Fermage">fermage</a>, qui a été préféré et généralisé en <a href="/wiki/1801" title="1801">1801</a> par le <a href="/wiki/Code_civil_des_Fran%C3%A7ais" class="mw-redirect" title="Code civil des Français">Code civil des Français</a>&#160;: l'ancien seigneur ayant été remplacé par un bourgeois propriétaire et l'ancien censitaire par un locataire libre, c'est-à-dire précaire. </p> <div class="mw-heading mw-heading5"><h5 id="Un_exemple_précis_:_l'abbaye_de_Saint-Germain-des-Prés_au_IXe_siècle"><span id="Un_exemple_pr.C3.A9cis_:_l.27abbaye_de_Saint-Germain-des-Pr.C3.A9s_au_IXe_si.C3.A8cle"></span>Un exemple précis&#160;: l'abbaye de Saint-Germain-des-Prés au <abbr class="abbr" title="9ᵉ siècle"><span class="romain">IX</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr>&#160;siècle</h5><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Servage&amp;veaction=edit&amp;section=15" title="Modifier la section : Un exemple précis&#160;: l&#39;abbaye de Saint-Germain-des-Prés au IXe&#160;siècle" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Servage&amp;action=edit&amp;section=15" title="Modifier le code source de la section : Un exemple précis&#160;: l&#39;abbaye de Saint-Germain-des-Prés au IXe&#160;siècle"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Le <i><a href="/wiki/Polyptyque_d%27Irminon" title="Polyptyque d&#39;Irminon">Polyptyque d'Irminon</a></i>, inventaire des domaines de l'<a href="/wiki/Abbaye_de_Saint-Germain-des-Pr%C3%A9s" title="Abbaye de Saint-Germain-des-Prés">abbaye de Saint-Germain-des-Prés</a> effectué au <abbr class="abbr" title="9ᵉ siècle"><span class="romain">IX</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr>&#160;siècle, aurait compté 600 esclaves selon <a href="/wiki/Bathild_Bouniol" title="Bathild Bouniol">Bathild Bouniol</a> (1872<sup id="cite_ref-BB_44-0" class="reference"><a href="#cite_note-BB-44"><span class="cite-bracket">&#91;</span>44<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>), et aucun selon <a href="/wiki/Paul_Allard" title="Paul Allard">Paul Allard</a> (1913<sup id="cite_ref-Allard_13-9" class="reference"><a href="#cite_note-Allard-13"><span class="cite-bracket">&#91;</span>13<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>). Bouniol affirme que 10&#160;000&#160;personnes, «&#160;hommes libres, <a href="/wiki/Colonat" class="mw-redirect" title="Colonat">colons</a>, lides (demi-serfs), serfs et <a href="/wiki/Esclavage" title="Esclavage">esclaves</a>&#160;» y vivaient. Allard compte, quant à lui, et à partir du même document, 120 ménages tenus en servitude sur 2&#160;800 environ<sup id="cite_ref-Allard_13-10" class="reference"><a href="#cite_note-Allard-13"><span class="cite-bracket">&#91;</span>13<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p><p>Selon Bathild Bouniol&#160;: </p> <blockquote> <p>«&#160;Les sujets de l'abbaye n'avaient pas à se plaindre de leur condition, relativement heureuse, car comme le dit très bien l'écrivain déjà cité (Gabourg&#160;: <i>Histoire de Paris</i>, t. <abbr class="abbr" title="Premier">1<sup>er</sup></abbr>)&#160;: «&#160;Alors que l'Église exerçait sur le pauvre une autorité pleine de mansuétude et disputait le terrain aux envahissements de la force brutale et du sabre, cette grande puissance territoriale attestait, quoi qu'on puisse dire, un incontestable progrès social. L'<a href="/wiki/%C3%89glise_(institution)" class="mw-redirect" title="Église (institution)">Église</a>, en effet, assurait seule aux masses un peu de sécurité et de paix&#160;; elle stipulait pour le faible et pour l'opprimé, et ne cessait de transformer l'esclavage en servage, le servage en colonat<sup id="cite_ref-BB_44-1" class="reference"><a href="#cite_note-BB-44"><span class="cite-bracket">&#91;</span>44<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>.&#160;» </p> </blockquote> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Pologne_et_Lituanie">Pologne et Lituanie</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Servage&amp;veaction=edit&amp;section=16" title="Modifier la section : Pologne et Lituanie" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Servage&amp;action=edit&amp;section=16" title="Modifier le code source de la section : Pologne et Lituanie"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>En <a href="/wiki/Pologne" title="Pologne">Pologne</a>-<a href="/wiki/Lituanie" title="Lituanie">Lituanie</a>, existait le statut de <i>serf-<a href="/wiki/Paysan" title="Paysan">paysan</a></i>. Ainsi, sur les domaines seigneuriaux, le nombre de jours de servage dans la semaine était limité et variable avec les époques, allant d'un jour ou moins d'un jour à six jours. Le reste du temps, le cultivateur pouvait s'occuper de son lopin personnel. Or, le temps seigneurial eut toujours tendance à s'alourdir&#160;: par exemple, si au <abbr class="abbr" title="13ᵉ siècle"><span class="romain">XIII</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr>&#160;siècle, ce temps n'était que de quelques jours dans l'année, au <abbr class="abbr" title="14ᵉ siècle"><span class="romain">XIV</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr>&#160;siècle d'un jour par semaine, il était de quatre jours par semaine au <a href="/wiki/XVIIe_si%C3%A8cle" title="XVIIe siècle"><abbr class="abbr" title="17ᵉ siècle"><span class="romain">XVII</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr>&#160;siècle</a> et de six au <abbr class="abbr" title="18ᵉ siècle"><span class="romain">XVIII</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr>&#160;siècle. En principe, le septième jour étant consacré au repos, le serf-<a href="/wiki/Paysan" title="Paysan">paysan</a> ne pouvait plus cultiver son lopin personnel. </p><p>En revanche, le nombre de jours de servage ne fut jamais limité sur le <a href="/wiki/Roi" title="Roi">domaine royal</a>. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Royaume-Uni">Royaume-Uni</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Servage&amp;veaction=edit&amp;section=17" title="Modifier la section : Royaume-Uni" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Servage&amp;action=edit&amp;section=17" title="Modifier le code source de la section : Royaume-Uni"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Le <a href="/wiki/Parlement_d%27Angleterre" title="Parlement d&#39;Angleterre">Parlement d'Angleterre</a> adopta en <a href="/wiki/1259" title="1259">1259</a> les <a href="/wiki/Provisions_de_Westminster" title="Provisions de Westminster">Provisions de Westminster</a>, qui comprennent les premières dispositions légales relatives à la <a href="/wiki/Mainmorte" title="Mainmorte">mainmorte</a>. En <a href="/wiki/1381" title="1381">1381</a>, la <a href="/wiki/R%C3%A9volte_des_paysans" class="mw-redirect" title="Révolte des paysans">Révolte des paysans</a>, lors de la <a href="/wiki/Guerre_de_Cent_Ans" title="Guerre de Cent Ans">guerre de Cent Ans</a>, qui voit les serfs s'emparer de <a href="/wiki/Londres" title="Londres">Londres</a> afin de réclamer l'abolition du servage, est écrasée. Celui-ci perdura, et n'a été définitivement aboli en <a href="/wiki/Angleterre" title="Angleterre">Angleterre</a> en <a href="/wiki/1574" title="1574">1574</a>, par <a href="/wiki/%C3%89lisabeth_Ire_d%27Angleterre" class="mw-redirect" title="Élisabeth Ire d&#39;Angleterre">Élisabeth <abbr class="abbr" title="première">I<sup>re</sup></abbr></a>, et en <a href="/wiki/%C3%89cosse" title="Écosse">Écosse</a> par <a href="/wiki/George_III_du_Royaume-Uni" class="mw-redirect" title="George III du Royaume-Uni">George III</a>, à la fin du <abbr class="abbr" title="18ᵉ siècle"><span class="romain">XVIII</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr>&#160;siècle<sup id="cite_ref-45" class="reference"><a href="#cite_note-45"><span class="cite-bracket">&#91;</span>45<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Saint-Empire_romain_germanique">Saint-Empire romain germanique</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Servage&amp;veaction=edit&amp;section=18" title="Modifier la section : Saint-Empire romain germanique" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Servage&amp;action=edit&amp;section=18" title="Modifier le code source de la section : Saint-Empire romain germanique"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="bandeau-container bandeau-section metadata bandeau-niveau-information"><div class="bandeau-cell bandeau-icone-css loupe">Article détaillé&#160;: <a href="/wiki/Saint-Empire_romain_germanique" title="Saint-Empire romain germanique">Saint-Empire romain germanique</a>.</div></div> <p>Le droit <a href="/wiki/Allemagne" title="Allemagne">allemand</a> distinguait, le «&#160;serf passif&#160;» et le «&#160;serf réel&#160;». Mais seul le «&#160;serf réel&#160;» possédait des <a href="/wiki/Droit_social" title="Droit social">droits sociaux</a> et/ou politiques à l'instar des hommes libres. </p><p>Ainsi, le «&#160;serf passif&#160;» travaillait sur la réserve d’un seigneur, et était donc obligé de payer, outre les charges au seigneur, un <a href="/wiki/Imp%C3%B4t" title="Impôt">impôt</a> public, <i>la Bede</i> ou <i>le Schatzung</i>&#160;; alors que le «&#160;serf réel&#160;» ne travaillait pas sur la réserve d’un seigneur, mais exploitait les terres de la ferme sous toutes sortes de baux (<a href="/wiki/Louage_(droit)" title="Louage (droit)">louage</a>, <a href="/wiki/M%C3%A9tayage" title="Métayage">métayage</a>, <a href="/wiki/Fermage" class="mw-redirect" title="Fermage">fermage</a>, etc.). Le grand juriste allemand <a href="/wiki/Justus_M%C3%B6ser" title="Justus Möser">Justus Möser</a> (<a href="/wiki/Osnabr%C3%BCck" title="Osnabrück">Osnabrück</a>, <a href="/wiki/1720" title="1720">1720</a> – <a href="/wiki/1794" title="1794">1794</a>) s'est constamment attaché dans ses écrits, non littéraires, à définir, et si possible développer, les capacités <a href="/wiki/Politique" title="Politique">politiques</a> et <a href="/wiki/Social" title="Social">sociales</a> liées à ces deux formes de servage. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Scandinavie_et_Finlande">Scandinavie et Finlande</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Servage&amp;veaction=edit&amp;section=19" title="Modifier la section : Scandinavie et Finlande" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Servage&amp;action=edit&amp;section=19" title="Modifier le code source de la section : Scandinavie et Finlande"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Le servage est étroitement lié au <a href="/wiki/F%C3%A9odalisme" title="Féodalisme">féodalisme</a>. Dans la <a href="/wiki/P%C3%A9ninsule_scandinave" class="mw-redirect" title="Péninsule scandinave">péninsule scandinave</a> (<a href="/wiki/Norv%C3%A8ge" title="Norvège">Norvège</a> et <a href="/wiki/Su%C3%A8de" title="Suède">Suède</a>) et en <a href="/wiki/Finlande" title="Finlande">Finlande</a>, contrées où le féodalisme ne fut jamais vraiment établi, le servage n'a guère existé, sauf en période d'hégémonie <a href="/wiki/Danemark" title="Danemark">danoise</a> sur une partie du territoire de ses voisins du nord. Car au Danemark la noblesse toute puissante a réduit ses paysans au servage. </p><p>De plus, en <a href="/wiki/Su%C3%A8de" title="Suède">Suède</a>, une forme de contrat proche du servage a existé entre le <abbr class="abbr" title="18ᵉ siècle"><span class="romain">XVIII</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr>&#160;siècle et jusqu'en <a href="/wiki/1945" title="1945">1945</a>, le <a href="/wiki/Statare" title="Statare">statare</a>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Russie">Russie</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Servage&amp;veaction=edit&amp;section=20" title="Modifier la section : Russie" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Servage&amp;action=edit&amp;section=20" title="Modifier le code source de la section : Russie"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="bandeau-container bandeau-section metadata bandeau-niveau-information"><div class="bandeau-cell bandeau-icone-css loupe">Article détaillé&#160;: <a href="/wiki/Servage_en_Russie" title="Servage en Russie">Servage en Russie</a>.</div></div> <p>Dans l'<a href="/wiki/Empire_russe" title="Empire russe">Empire russe</a>, le servage généralisé, touchant des millions de personnes (les «&#160;<a href="/wiki/%C3%82me" title="Âme">âmes</a>&#160;»), a duré du début du <abbr class="abbr" title="17ᵉ siècle"><span class="romain">XVII</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr>&#160;siècle jusqu'en <a href="/wiki/1861" title="1861">1861</a><sup id="cite_ref-46" class="reference"><a href="#cite_note-46"><span class="cite-bracket">&#91;</span>46<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. Lors de son <a href="/wiki/Abolition_du_servage_de_1861" title="Abolition du servage de 1861">abolition</a> par <a href="/wiki/Alexandre_II_de_Russie" class="mw-redirect" title="Alexandre II de Russie">Alexandre II</a> le <time class="nowrap" datetime="1861-02-19" data-sort-value="1861-02-19">19 février 1861</time>, on estimait à 40&#160;% de la population le nombre de serfs<sup id="cite_ref-47" class="reference"><a href="#cite_note-47"><span class="cite-bracket">&#91;</span>47<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup class="need_ref_tag" style="padding-left:2px;"><a href="/wiki/Aide:R%C3%A9f%C3%A9rence_incompl%C3%A8te" title="Aide:Référence incomplète">[réf.&#160;incomplète]</a></sup>. </p><p>En <a href="/wiki/1785" title="1785">1785</a>, un rapport remis à <a href="/wiki/Catherine_II" title="Catherine II">Catherine II</a> de Russie précise&#160;: </p> <blockquote> <p>«&#160;Les effectifs de l’armée russe sont de 500&#160;000&#160;hommes avec 9&#160;% de nobles, 3&#160;% de bourgeois et 50&#160;% de serfs&#160;; le reste de <a href="/wiki/Soldat" class="mw-redirect" title="Soldat">soldats</a><sup id="cite_ref-48" class="reference"><a href="#cite_note-48"><span class="cite-bracket">&#91;</span>48<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>.&#160;» </p> </blockquote> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Dates_d'émancipation_des_serfs_dans_différents_pays_et_régions"><span id="Dates_d.27.C3.A9mancipation_des_serfs_dans_diff.C3.A9rents_pays_et_r.C3.A9gions"></span>Dates d'émancipation des serfs dans différents pays et régions</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Servage&amp;veaction=edit&amp;section=21" title="Modifier la section : Dates d&#39;émancipation des serfs dans différents pays et régions" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Servage&amp;action=edit&amp;section=21" title="Modifier le code source de la section : Dates d&#39;émancipation des serfs dans différents pays et régions"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div style="column-width:30em;column-gap:1em;" class="colonnes"> <ul><li><abbr class="abbr" title="10ᵉ siècle"><span class="romain">X</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr>&#160;siècle&#160;: <a href="/wiki/Duch%C3%A9_de_Bretagne" title="Duché de Bretagne">duché de Bretagne</a></li> <li><abbr class="abbr" title="12ᵉ siècle"><span class="romain">XII</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr>&#160;siècle&#160;: <a href="/wiki/Duch%C3%A9_de_Normandie" title="Duché de Normandie">duché de Normandie</a></li> <li><abbr class="abbr" title="14ᵉ siècle"><span class="romain">XIV</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr>&#160;siècle&#160;: <a href="/wiki/France" title="France">France</a></li> <li>1574&#160;: <a href="/wiki/Angleterre" title="Angleterre">Angleterre</a>&#160;: 1574</li> <li>1746&#160;: <a href="/wiki/Valachie_(principaut%C3%A9)" class="mw-redirect" title="Valachie (principauté)">Valachie</a>&#160;: <a href="/wiki/1746" title="1746">1746</a></li> <li>1749&#160;: <a href="/wiki/Moldavie" title="Moldavie">Moldavie</a>&#160;: <a href="/wiki/1749" title="1749">1749</a></li> <li>1771&#160;: <a href="/wiki/Royaume_de_Sardaigne_(1720-1861)" title="Royaume de Sardaigne (1720-1861)">Piémont-Sardaigne</a>&#160;: <time class="nowrap" datetime="1771-12-19" data-sort-value="1771-12-19">19 décembre 1771</time></li> <li>1781&#160;: <a href="/wiki/Archiduch%C3%A9_d%27Autriche" title="Archiduché d&#39;Autriche">Archiduché d'Autriche</a>. Première abolition&#160;: <time class="nowrap" datetime="1781-11-01" data-sort-value="1781-11-01"><abbr class="abbr" title="premier">1<sup>er</sup></abbr> novembre 1781</time> (<a href="/wiki/1848" title="1848">1848</a>)</li> <li>1781&#160;: <a href="/wiki/Royaume_de_Boh%C3%AAme" title="Royaume de Bohême">Royaume de Bohême</a>. Première abolition&#160;: <time class="nowrap" datetime="1781-11-01" data-sort-value="1781-11-01"><abbr class="abbr" title="premier">1<sup>er</sup></abbr> novembre 1781</time> (<a href="/wiki/1848" title="1848">1848</a>)</li> <li>1783&#160;: <a href="/wiki/Margraviat_de_Bade" title="Margraviat de Bade">Margraviat de Bade</a>&#160;: <time class="nowrap" datetime="1783-07-23" data-sort-value="1783-07-23">23 juillet 1783</time></li> <li>1788&#160;: <a href="/wiki/Danemark" title="Danemark">Danemark</a>&#160;: <time class="nowrap" datetime="1788-06-20" data-sort-value="1788-06-20">20 juin 1788</time></li> <li>1789&#160;: Territoires rattachés à la <a href="/wiki/France" title="France">France</a>&#160;: <time class="nowrap" datetime="1789-11-03" data-sort-value="1789-11-03">3 novembre 1789</time> (<a href="/wiki/1779" title="1779">1779</a>)</li> <li>1798&#160;: <a href="/wiki/Suisse" title="Suisse">Suisse</a>&#160;: <time class="nowrap" datetime="1798-05-04" data-sort-value="1798-05-04">4 mai 1798</time></li> <li>1804&#160;: <a href="/wiki/Schleswig-Holstein" title="Schleswig-Holstein">Schleswig-Holstein</a>&#160;: <time class="nowrap" datetime="1804-12-19" data-sort-value="1804-12-19">19 décembre 1804</time></li> <li>1807&#160;: <a href="/wiki/Duch%C3%A9_de_Varsovie" title="Duché de Varsovie">Duché de Varsovie</a> (<a href="/wiki/Pologne" title="Pologne">Pologne</a>)&#160;: <time class="nowrap" datetime="1807-12-21" data-sort-value="1807-12-21">21 décembre 1807</time><sup id="cite_ref-49" class="reference"><a href="#cite_note-49"><span class="cite-bracket">&#91;</span>49<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup></li> <li>1807&#160;: <a href="/wiki/Royaume_de_Prusse" title="Royaume de Prusse">Royaume de Prusse</a>&#160;: <time class="nowrap" datetime="1807-10-09" data-sort-value="1807-10-09">9 octobre 1807</time> (<a href="/wiki/1811" title="1811">1811</a>-<a href="/wiki/1823" title="1823">1823</a>)</li> <li>1807&#160;: <a href="/wiki/Mecklembourg" title="Mecklembourg">Mecklembourg</a>&#160;: <time class="nowrap" datetime="1807-10" data-sort-value="1807-10">octobre 1807</time> (<a href="/wiki/1820" title="1820">1820</a>)</li> <li>1808&#160;: <a href="/wiki/Royaume_de_Bavi%C3%A8re" title="Royaume de Bavière">Royaume de Bavière</a>&#160;: <time class="nowrap" datetime="1808-08-31" data-sort-value="1808-08-31">31 août 1808</time></li> <li>1812&#160;: <a href="/wiki/Duch%C3%A9_de_Nassau" title="Duché de Nassau">Duché de Nassau</a>&#160;: <time class="nowrap" datetime="1812-09-01" data-sort-value="1812-09-01"><abbr class="abbr" title="premier">1<sup>er</sup></abbr> septembre 1812</time></li> <li>1816&#160;: <a href="/wiki/Gouvernement_d%27Estonie" title="Gouvernement d&#39;Estonie">Gouvernement d'Estonie</a> (<a href="/wiki/Empire_russe" title="Empire russe">Empire russe</a>)&#160;: <time class="nowrap" datetime="1816-03-23" data-sort-value="1816-03-23">23 mars 1816</time></li> <li>1817&#160;: <a href="/wiki/Gouvernement_de_Courlande" title="Gouvernement de Courlande">Gouvernement de Courlande</a> (<a href="/wiki/Empire_russe" title="Empire russe">Empire russe</a>)&#160;: <time class="nowrap" datetime="1817-08-25" data-sort-value="1817-08-25">25 août 1817</time></li> <li>1817&#160;: <a href="/wiki/Royaume_de_Wurtemberg" title="Royaume de Wurtemberg">Royaume de Wurtemberg</a>&#160;: <time class="nowrap" datetime="1817-11-18" data-sort-value="1817-11-18">18 novembre 1817</time></li> <li>1819&#160;: <a href="/wiki/Gouvernement_de_Livonie" title="Gouvernement de Livonie">Gouvernement de Livonie</a> (<a href="/wiki/Russie" title="Russie">Empire russe</a>)&#160;: <time class="nowrap" datetime="1819-03-26" data-sort-value="1819-03-26">26 mars 1819</time></li> <li>1820&#160;: <a href="/wiki/Mecklembourg" title="Mecklembourg">Mecklembourg</a>&#160;: abolition effective en <a href="/wiki/1820" title="1820">1820</a> (<a href="/wiki/1807" title="1807">1807</a>)</li> <li>1823&#160;: <a href="/wiki/Royaume_de_Prusse" title="Royaume de Prusse">Royaume de Prusse</a>&#160;: abolition effective en <a href="/wiki/1811" title="1811">1811</a>-<a href="/wiki/1823" title="1823">1823</a> (<a href="/wiki/1807" title="1807">1807</a>)</li> <li>1831&#160;: <a href="/wiki/Royaume_de_Hanovre" title="Royaume de Hanovre">Royaume de Hanovre</a>&#160;: <a href="/wiki/1831" title="1831">1831</a></li> <li>1832&#160;: <a href="/wiki/Royaume_de_Saxe" title="Royaume de Saxe">Royaume de Saxe</a>&#160;: <time class="nowrap" datetime="1832-03-17" data-sort-value="1832-03-17">17 mars 1832</time></li> <li>1835&#160;: <a href="/wiki/Royaume_d%27Hawa%C3%AF" title="Royaume d&#39;Hawaï">Royaume d'Hawaï</a></li> <li>1846&#160;: <a href="/wiki/Tunisie" title="Tunisie">Tunisie</a>&#160;: Le bey <a href="/wiki/Ahmed_Ier_Bey" title="Ahmed Ier Bey">Ahmed <abbr class="abbr" title="premier">I<sup>er</sup></abbr></a> abolit l'esclavage le 24 <time class="nowrap" datetime="1846-01" data-sort-value="1846-01">janvier 1846</time><sup id="cite_ref-50" class="reference"><a href="#cite_note-50"><span class="cite-bracket">&#91;</span>50<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup></li> <li>1848&#160;: <a href="/wiki/Royaume_de_Hongrie" title="Royaume de Hongrie">Royaume de Hongrie</a>. Première abolition&#160;: <time class="nowrap" datetime="1848-04-11" data-sort-value="1848-04-11">11 avril 1848</time></li> <li>1848&#160;: <a href="/wiki/Croatie" title="Croatie">Croatie</a>&#160;: <time class="nowrap" datetime="1848-05-08" data-sort-value="1848-05-08">8 mai 1848</time></li> <li>1848&#160;: <a href="/wiki/Empire_d%27Autriche" title="Empire d&#39;Autriche">Empire d'Autriche</a>. Deuxième abolition&#160;: <time class="nowrap" datetime="1848-09-07" data-sort-value="1848-09-07">7 septembre 1848</time> (<a href="/wiki/1781" title="1781">1781</a>)</li> <li>1848&#160;: <a href="/wiki/Royaume_de_Boh%C3%AAme" title="Royaume de Bohême">Royaume de Bohême</a>. Deuxième abolition&#160;: <a href="/wiki/1848" title="1848">1848</a> (<a href="/wiki/1781" title="1781">1781</a>)</li> <li>1853&#160;: <a href="/wiki/Royaume_de_Hongrie" title="Royaume de Hongrie">Royaume de Hongrie</a>. Deuxième abolition&#160;: <time class="nowrap" datetime="1853-03-02" data-sort-value="1853-03-02">2 mars 1853</time></li> <li>1858&#160;: <a href="/wiki/Bulgarie" title="Bulgarie">Bulgarie</a>&#160;: <a href="/wiki/1858" title="1858">1858</a>&#160;: <i>de jure</i> par l’<a href="/wiki/Empire_ottoman" title="Empire ottoman">Empire ottoman</a> (<a href="/wiki/1880" title="1880">1880</a>)</li> <li>1861&#160;: <a href="/wiki/Empire_russe" title="Empire russe">Empire russe</a>&#160;: <time class="nowrap" datetime="1861-02-19" data-sort-value="1861-02-19">19 février 1861</time></li> <li>1862&#160;: <a href="/wiki/Tonga" title="Tonga">Tonga</a>&#160;: <a href="/wiki/1862" title="1862">1862</a></li> <li>1864&#160;: <a href="/wiki/Royaume_du_Congr%C3%A8s" title="Royaume du Congrès">Royaume du Congrès</a>&#160;: <a href="/wiki/1864" title="1864">1864</a></li> <li>1880&#160;: <a href="/wiki/Bulgarie" title="Bulgarie">Bulgarie</a>&#160;: <i>de facto</i> en <a href="/wiki/1880" title="1880">1880</a> (<a href="/wiki/1858" title="1858">1858</a> <i>de jure</i>)</li> <li>1918&#160;: <a href="/wiki/Bosnie-Herz%C3%A9govine" title="Bosnie-Herzégovine">Bosnie-Herzégovine</a>&#160;: <a href="/wiki/1918" title="1918">1918</a></li> <li>1923&#160;: <a href="/wiki/Afghanistan" title="Afghanistan">Afghanistan</a>&#160;: <a href="/wiki/1923" title="1923">1923</a></li> <li>1956&#160;: <a href="/wiki/Bhoutan" title="Bhoutan">Bhoutan</a>&#160;: <a href="/wiki/1956" title="1956">1956</a></li> <li>1959&#160;: <a href="/wiki/Tibet" title="Tibet">Tibet</a>&#160;: <time class="nowrap" datetime="1959-03-28" data-sort-value="1959-03-28">28 mars 1959</time></li> <li>2008&#160;: <a href="/wiki/N%C3%A9pal" title="Népal">Népal</a></li></ul> </div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Notes_et_références"><span id="Notes_et_r.C3.A9f.C3.A9rences"></span>Notes et références</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Servage&amp;veaction=edit&amp;section=22" title="Modifier la section : Notes et références" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Servage&amp;action=edit&amp;section=22" title="Modifier le code source de la section : Notes et références"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r224276929">@media screen{body:not(.mw-mf) .mw-parser-output .reference-cadre{height:30em;overflow:auto;padding:3px;border:1px solid var(--border-color-base,#a2a9b1);margin-top:0.3em}body.mw-mf .mw-parser-output .reference-cadre{height:auto!important}body:not(.mw-mf) .mw-parser-output .reference-cadre .references-small{margin-top:0}}@media screen and (prefers-reduced-motion:reduce){body:not(.mw-mf) .mw-parser-output .reference-cadre{height:auto;column-width:30em;padding:0;border:0 none}}</style><div class="reference-cadre" tabindex="0"> <div class="references-small decimal" style="column-width:30em;"><ol class="references"> <li id="cite_note-1"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-1">↑</a> </span><span class="reference-text">Dictionnaire Gaffiot latin-français, Hachette, Paris, 1934, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;1432&#160;: <span class="citation">«&#160;<b>servus</b>, i, m., esclave&#160;: PL., Ter., Cic., etc.&#160;»</span></span> </li> <li id="cite_note-2"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-2">↑</a> </span><span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://archive.wikiwix.com/cache/?url=http%3A%2F%2Fwww2.ohchr.org%2Ffrench%2Flaw%2Fesclavage_abolition.htm">Convention supplémentaire relative à l'abolition de l'esclavage, de la traite des esclaves et des institutions et pratiques analogues à l'esclavage</a> - <a href="/wiki/Organisation_des_Nations_unies" title="Organisation des Nations unies">ONU</a>, 7 septembre 1956.</span> </li> <li id="cite_note-:34-3"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-:34_3-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Roudart,_Laure2002"><span class="ouvrage" id="Mazoyer,_Marcel,_Roudart,_Laure2002">Mazoyer, Marcel, <span class="nom_auteur">Roudart, Laure</span>, <cite class="italique">Histoire des agricultures du monde&#160;: du néolithique à la crise contemporaine</cite>, Éditions du Seuil, <time>2002</time> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a>&#160;<a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-2-02-053061-3" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-2-02-053061-3"><span class="nowrap">978-2-02-053061-3</span></a>, <a href="/wiki/Online_Computer_Library_Center" title="Online Computer Library Center">OCLC</a>&#160;<span class="plainlinks noarchive nowrap"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://worldcat.org/fr/title/300189713">300189713</a></span>)</small>, Chapitre VI Les systèmes agraires à jachère et culture attelée légère des régions tempérées<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=Histoire+des+agricultures+du+monde+%3A+du+n%C3%A9olithique+%C3%A0+la+crise+contemporaine&amp;rft.pub=%C3%89ditions+du+Seuil&amp;rft.aulast=Roudart%2C+Laure&amp;rft.aufirst=Mazoyer%2C+Marcel%2C&amp;rft.date=2002&amp;rft.pages=Chapitre+VI+Les+syst%C3%A8mes+agraires+%C3%A0+jach%C3%A8re+et+culture+attel%C3%A9e+l%C3%A9g%C3%A8re+des+r%C3%A9gions+temp%C3%A9r%C3%A9es&amp;rft.isbn=978-2-02-053061-3&amp;rft_id=info%3Aoclcnum%2F300189713&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AServage"></span></span></span></span> </li> <li id="cite_note-4"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-4">↑</a> </span><span class="reference-text">Florence Perret, <a rel="nofollow" class="external text" href="http://journal.24heures.ch/actu/monde/2008/03/25/repression-feroce">«&#160;La répression est très féroce&#160;»</a>, sur le site helvétique «&#160;24 heures&#160;» (entretien avec <a href="/wiki/Katia_Buffetrille" title="Katia Buffetrille">Katia Buffetrille</a>), 25 mars 2008&#160;: <span class="citation">«&#160;La tibétologue <a href="/wiki/Katia_Buffetrille" title="Katia Buffetrille">Katia Buffetrille</a>, […] déclare que dans l'ancien Tibet, «&#160;effectivement, il y avait du servage, de l'esclavage même&#160;», précisant que «&#160;la société était très hiérarchisée, seul le clergé et les nobles pouvaient être propriétaires terriens.&#160;»&#160;»</span></span> </li> <li id="cite_note-buffetrille2-5"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-buffetrille2_5-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="/wiki/Katia_Buffetrille" title="Katia Buffetrille">Katia Buffetrille</a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.lemonde.fr/asie-pacifique/article/2008/03/23/chine-et-tibet-une-si-longue-histoire_1026383_3216.html">Chine et Tibet, une si longue histoire</a>, <i>Le Monde</i>, 23 mars 2008&#160;: <span class="citation">«&#160;Le mot "esclave" est parfaitement impropre. Très schématiquement, on peut dire que le Tibet était une société à strates, très hiérarchisée, dans laquelle existait une séparation nette entre religieux et laïcs. Les laïcs étaient divisés en trois strates&#160;: la noblesse, le peuple, la strate inférieure (bouchers, pêcheurs…). Trois groupes seulement pouvaient être propriétaires&#160;: l’État, le clergé et les nobles. Le terme de "serfs", appliqué aux paysans, est contesté par certains tibétologues, qui préfèrent celui de "gens du commun" ou "sujets". En fait, les paysans, la grande majorité du peuple, étaient héréditairement liés à la terre et devaient des taxes qui étaient versées en argent, en nature, mais la plupart étaient sous forme de travail, essentiellement le travail de la terre. En dépit de cette structure qui peut paraître rigide, il y avait en fait une grande flexibilité. […] Les seigneurs n'avaient aucunement pouvoir de vie et de mort sur eux. Il ne s'agissait pas du tout d'un système idéal, mais il n'avait rien à voir avec de l'esclavage.&#160;»</span></span> </li> <li id="cite_note-6"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-6">↑</a> </span><span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.larousse.fr/encyclopedie/divers/servage/91536">«&#160;Servage&#160;»</a>, <i>Encyclopédie Larousse</i>.</span> </li> <li id="cite_note-7"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-7">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="2006"><cite class="italique">The Cambridge history of Russia</cite> (Perrie, Maureen, 1946-, Lieven, D. C. B., Suny, Ronald Grigor.), Cambridge, Cambridge University Press, <time>2006</time>, 576&#160;<abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a>&#160;<a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/9780521812276" title="Spécial:Ouvrages de référence/9780521812276"><span class="nowrap">9780521812276</span></a>, <a href="/wiki/Online_Computer_Library_Center" title="Online Computer Library Center">OCLC</a>&#160;<span class="plainlinks noarchive nowrap"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://worldcat.org/fr/title/77011698">77011698</a></span>, <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/cambridgehistory03suny_059">lire en ligne</a> <span class="skin-invert-image" typeof="mw:File"><span title="Inscription nécessaire pour accéder au document"><img alt="Inscription nécessaire" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d6/Lock-gray-alt-2.svg/20px-Lock-gray-alt-2.svg.png" decoding="async" width="9" height="14" class="mw-file-element" data-file-width="512" data-file-height="813" /></span></span>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=The+Cambridge+history+of+Russia&amp;rft.place=Cambridge&amp;rft.pub=Cambridge+University+Press&amp;rft.date=2006&amp;rft.tpages=576&amp;rft.isbn=9780521812276&amp;rft_id=info%3Aoclcnum%2F77011698&amp;rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fcambridgehistory03suny_059&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AServage"></span></span></span> </li> <li id="cite_note-8"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-8">↑</a> </span><span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.littre.org/definition/esclave">Etymologie de esclave (Dictionnaire Littré en ligne)</a>.</span> </li> <li id="cite_note-9"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-9">↑</a> </span><span class="reference-text"><i>Recueil des chartes de l'<a href="/wiki/Abbaye_de_Cluny" title="Abbaye de Cluny">abbaye de Cluny</a></i>, fin du <abbr class="abbr" title="9ᵉ siècle"><span class="romain">IX</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr>&#160;siècle, <abbr class="abbr" title="numéro">n<sup>o</sup></abbr>&#160;30, traduction de Alexandre Bruel, Paris, 1876-1903&#160;: «&#160;Moi, Berterius, dans la villa d'Asine, près de l'église de Saint-Pierre, devant le peuple assemblé et l'illustre Comte Teubolt, de mon plein gré, sans être ni forcé ni circonvenu, dans le libre exercice de ma volonté, j'ai mis la courroie à mon cou, selon la loi romaine, je me suis livré par les mains à Alvadius et à son épouse Ermengarde. Car il est établi que tout homme libre peut rendre meilleure ou pire sa condition personnelle. Donc, à partir de ce jour, vous et vos héritiers, vous ferez de moi et de mes proches ce que vous voudrez, ayant droit de nous posséder, de nous vendre, de nous donner ou de nous affranchir. Si de moi-même ou par le conseil d'hommes méchants, je veux me soustraire de votre service, vous pourrez me détenir et me punir, vous et vos régisseurs, comme tous vos autres serfs nés dans la condition servile.&#160;»</span> </li> <li id="cite_note-2009brasseul2note9-10"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-2009brasseul2note9_10-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#2009brasseul">Brasseul &amp; Herland 2009</a>, II&#160;: «&#160;La rémanence de l’idéologie esclavagiste&#160;», note 9.</span> </li> <li id="cite_note-11"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-11">↑</a> </span><span class="reference-text">Concile vers 650 sous le pape <a href="/wiki/Martin_Ier_(pape)" title="Martin Ier (pape)">Martin <abbr class="abbr" title="premier">I<sup>er</sup></abbr></a>, canon 47<sup id="cite_ref-2009brasseul2note9_10-0" class="reference"><a href="#cite_note-2009brasseul2note9-10"><span class="cite-bracket">&#91;</span>10<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup></span> </li> <li id="cite_note-2009brasseul2-12"><span class="mw-cite-backlink noprint">↑ <sup><a href="#cite_ref-2009brasseul2_12-0">a</a> <a href="#cite_ref-2009brasseul2_12-1">b</a> <a href="#cite_ref-2009brasseul2_12-2">c</a> <a href="#cite_ref-2009brasseul2_12-3">d</a> et <a href="#cite_ref-2009brasseul2_12-4">e</a></sup> </span><span class="reference-text"><a href="#2009brasseul">Brasseul &amp; Herland 2009</a>, II&#160;: «&#160;La rémanence de l’idéologie esclavagiste&#160;».</span> </li> <li id="cite_note-Allard-13"><span class="mw-cite-backlink noprint">↑ <sup><a href="#cite_ref-Allard_13-0">a</a> <a href="#cite_ref-Allard_13-1">b</a> <a href="#cite_ref-Allard_13-2">c</a> <a href="#cite_ref-Allard_13-3">d</a> <a href="#cite_ref-Allard_13-4">e</a> <a href="#cite_ref-Allard_13-5">f</a> <a href="#cite_ref-Allard_13-6">g</a> <a href="#cite_ref-Allard_13-7">h</a> <a href="#cite_ref-Allard_13-8">i</a> <a href="#cite_ref-Allard_13-9">j</a> et <a href="#cite_ref-Allard_13-10">k</a></sup> </span><span class="reference-text"><a href="/wiki/Paul_Allard" title="Paul Allard">Paul Allard</a> (1913), <i>Les Origines du servage en France</i>, Paris, J. Gabalda, 332 p. Voir en ligne, sur le <a href="/wiki/Pers%C3%A9e_(portail)" title="Persée (portail)">portail Persée</a>, la <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.persee.fr/web/revues/home/prescript/article/rhef_0300-9505_1914_num_5_28_2124_t1_0512_0000_1">recension de 1914 par J. Duffo</a>&#160;: «&#160;Paul Allard. Les origines du servage en France&#160;», dans <i><a href="/wiki/Revue_d%27histoire_de_l%27%C3%89glise_de_France" title="Revue d&#39;histoire de l&#39;Église de France">Revue d'histoire de l'Église de France</a></i>, 1914, <abbr class="abbr" title="numéro">n<sup>o</sup></abbr>&#160;28, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr>&#160;<span class="nowrap">512-515</span>.</span> </li> <li id="cite_note-2009brasseul-14"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-2009brasseul_14-0">↑</a> </span><span class="reference-text">Voir dans <a href="#2009brasseul">Brasseul &amp; Herland 2009</a>.</span> </li> <li id="cite_note-15"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-15">↑</a> </span><span class="reference-text">Michel Soymié, <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.fr/books?id=U9mXEzvC9fcC&amp;printsec=frontcover&amp;source=gbs_v2_summary_r&amp;cad=0#v=onepage&amp;q=&amp;f=false"><i>Contributions aux études sur Touen-houang</i></a>, Librairie Droz, 1979.</span> </li> <li id="cite_note-16"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-16">↑</a> </span><span class="reference-text"><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : anglais">(en)</abbr> <a href="/wiki/Edmund_Candler" title="Edmund Candler">Edmund Candler</a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.fr/books?id=HRvusrO-Fd8C&amp;printsec=frontcover&amp;source=gbs_v2_summary_r&amp;cad=0#v=onepage&amp;q=&amp;f=false"><i>The Unveiling of Lhasa</i></a>, Pentagon, London, 2007&#160;: <span class="citation not_fr_quote" lang="en">«&#160;<span class="italique">The country is governed on the feudal system. The monks are the overlords, the peasantry their serfs</span>&#160;»</span>.</span> </li> <li id="cite_note-17"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-17">↑</a> </span><span class="reference-text"><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : anglais">(en)</abbr> Heinrich Harrer, <i>Seven Years in Tibet</i>, E. P. Dutton, 1954&#160;: <span class="citation not_fr_quote" lang="en">«&#160;<span class="italique">Many serfs are attached to every estate; they are given a few fields to cultivate for their own profit, but are obliged to spend a certain time working for their landlord</span>&#160;»</span>.</span> </li> <li id="cite_note-18"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-18">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="/wiki/Robert_W._Ford" title="Robert W. Ford">Robert W. Ford</a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.fr/books?id=njKk6Jrz2A8C&amp;dq=tibet+arm%C3%A9e&amp;source=gbs_navlinks_s"><i>Tibet Rouge. Capturé par l’armée chinoise au Kham</i></a>, Olizane, 1999 <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a>&#160;<a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/2-88086-241-8" title="Spécial:Ouvrages de référence/2-88086-241-8"><span class="nowrap">2-88086-241-8</span></a>)</small>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;20&#160;: <span class="citation">«&#160;au Tibet, un propriétaire dispose de ceux qui sont sur ses terres comme de serfs&#160;»</span>.</span> </li> <li id="cite_note-19"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-19">↑</a> </span><span class="reference-text">Entre autres&#160;: <abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : anglais">(en)</abbr> Melvyn C. Goldstein, «&#160;Serfdom and Mobility: An Examination of the Institution of "Human Lease" in Traditional Tibetan Society&#160;», dans <i>The Journal of Asian Studies</i>, 1971, vol. 30, issue 3, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr>&#160;<span class="nowrap">521-534</span>.</span> </li> <li id="cite_note-20"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-20">↑</a> </span><span class="reference-text">Yuan Sha, <i>Le Système de servage féodal au Tibet</i>, Centres d'études himalayennes du CNRS (CEH), Villejuif, 2000, 44 p.</span> </li> <li id="cite_note-21"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-21">↑</a> </span><span class="reference-text"><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : anglais">(en)</abbr> Melvyn Goldstein, «&#160;On the Nature of Tibetan Peasantry&#160;», in <i>The Tibet journal</i>, Vol. XIII, <abbr class="abbr" title="numéro">n<sup>o</sup></abbr>&#160;1, 1988, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr>&#160;<span class="nowrap">61-65</span>&#160;: <span class="citation not_fr_quote" lang="en">«&#160;<span class="italique">I did not argue in the paper in question that the Tibetan political system of the 20th century should be categorized as a feudal system, and in fact, have specifically rejected that argument in dissertation and in a later paper in which I argued that Tibet possessed a centralized type of state.</span>&#160;»</span>.</span> </li> <li id="cite_note-22"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-22">↑</a> </span><span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.cardiff.ac.uk/relig/contactsandpeople/stafflist/prof-geoffrey-samuel-overview.html">Geoffrey Samuel</a>.</span> </li> <li id="cite_note-TibetSamuel-23"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-TibetSamuel_23-0">↑</a> </span><span class="reference-text">Geoffrey Samuel, «&#160;Tibet as a Stateless Society and Some Islamic Parallels&#160;», dans <i>The Journal of Asian Studies</i>, vol. 41, <abbr class="abbr" title="numéro">n<sup>o</sup></abbr>&#160;2, (Feb., 1982), <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr>&#160;<span class="nowrap">215-229</span>.</span> </li> <li id="cite_note-24"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-24">↑</a> </span><span class="reference-text">On trouve aussi les graphies <i>tral-pa</i> ou <i>khral-pa</i>.</span> </li> <li id="cite_note-25"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-25">↑</a> </span><span class="reference-text">On trouve aussi la graphie <i>dud chung</i>.</span> </li> <li id="cite_note-26"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-26">↑</a> </span><span class="reference-text">Orthographié également <i>nang-gzan</i>.</span> </li> <li id="cite_note-27"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-27">↑</a> </span><span class="reference-text"><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : anglais">(en)</abbr> Rong Ma, <i>Population and Society in Tibet</i>, Hong Kong University Press, 2010, 350 p., <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;145&#160;: <span class="citation not_fr_quote" lang="en">«&#160;<span class="italique">The dominant group consisted of senior monks and aristocrats. […] Serfs (<i>mi ser</i>) made up the second group, which also had several subgroups. <i>Tre-ba</i> cultivated hereditary "duty land" owned by an aristocratic family or a monastery; they were attached to the land. They worked on the land without payment while providing many other services for their lord and the government. <i>Du-jung</i> "had no hereditary land, held hereditary serf status for which they were compelled to pay taxes, perform corvee and other feudal obligations. <i>Du-jung</i> had little power and usually rented land or worked as hired hands for taxpayer serfs (<i>tre-ba</i>) […]. The third group, <i>Nangsan</i>, was classified as slaves by the Chinese authority and this was also accepted by Western scholars. […] Their position was hereditary and as a result their children also became <i>Nangsan</i> (Tanzen and Zhang Xiangming, 199Aa:86-88).</span>&#160;»</span>.</span> </li> <li id="cite_note-28"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-28">↑</a> </span><span class="reference-text"><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : anglais">(en)</abbr> Rong Ma, <i>Population and Society in Tibet</i>, Hong Kong University Press, 2010, 350 p., <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;154&#160;: <span class="citation not_fr_quote" lang="en">«&#160;<span class="italique">In comparison, Han farmers were legally free. They might have been very poor and have to pay a high rent for the land they rented from their landlord. They might have lived in dismal conditions. But if they did not rent land from the landlords, they did not need to pay anything to these landlords and were free to leave. This was the significant difference between the Tibetan serf-estate system and the tenure systems in Han regions. No Han farmer wanted to move to Tibet and turn himself into a serf; no such records have been found in literature. The difference in system[s] was a key factor in keeping Han agricultural in-migrants out of Tibetan areas and maintaining a high degree of ethnic homogeneity in Tibet</span>&#160;»</span>.</span> </li> <li id="cite_note-Laird-29"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Laird_29-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : anglais">(en)</abbr> Thomas Laird, <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.fr/books?id=CaV2y65qb4EC&amp;printsec=frontcover"><i>The Story of Tibet: Conversations with the Dalai Lama</i></a>, Grove Press, 2006, <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a>&#160;<a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/0-8021-1827-5" title="Spécial:Ouvrages de référence/0-8021-1827-5"><span class="nowrap">0-8021-1827-5</span></a>)</small>, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr>&#160;<span class="nowrap">317-319</span>&#160;: <span class="citation not_fr_quote" lang="en">«&#160;<span class="italique">During the 1940s, travelers who passed through both China and Tibet reported that Tibetan peasants were far richer than their Chinese counterparts were. Tibetans had a level of immunity from famine, while poverty and starvation were common in China. […] "And how can we compare the relations between those we might call serfs, and their masters, in Tibet versus in China?" I asked. / "I think it was much worse in China," he said, "and my reason is quite simple. After the revolution the struggle between classes was very active in China, the serfs showed great hatred towards the landlords. (Three million landlords were executed in 1953). And in Tibet there was also some cases like this. But the majority of the serfs tried to protect their landlords."</span>&#160;»</span>.</span> </li> <li id="cite_note-30"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-30">↑</a> </span><span class="reference-text"><i>Cent questions sur le Tibet</i>, publication du gouvernement chinois, 2001. Extrait de la réponse à la question 13&#160;: <span class="citation">«&#160;Des gens de l'échelon supérieur du Tibet considéraient comme une faiblesse l'attitude du gouvernement central d'attendre patiemment la réforme du système social du Tibet, et ils déclenchèrent sans vergogne une rébellion armée en 1959. Dans ces circonstances, se conformant au désir de la majorité de la population du Tibet, le gouvernement central réprima rapidement la rébellion et lança une réforme démocratique. Celle-ci abolit le régime féodal du servage, extrêmement corrompu et ténébreux, et la théocratie, et elle permit à un million de serfs et d'esclaves de s'émanciper. Ces derniers n'étaient plus considérés comme les biens individuels des propriétaires de serfs, c'est-à-dire pouvant être vendus, achetés, transférés, échangés et utilisés pour payer une dette, et ils n'étaient plus forcés à travailler pour leurs propriétaires. Ces serfs et ces esclaves, traités depuis longtemps comme des <span class="citation">«&#160;bœufs et des chevaux doués de la parole&#160;»</span>, devinrent dès lors des «&#160;êtres humains&#160;» à part entière. Ils obtinrent la jouissance de la liberté individuelle et devinrent les maîtres de leur propre destin et de la société. C'est une transformation qui fait époque dans l'histoire du Tibet et aussi un grand progrès dans l'histoire de son développement des droits de l'homme.&#160;»</span>.</span> </li> <li id="cite_note-31"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-31">↑</a> </span><span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.larousse.fr/encyclopedie/autre-region/Tibet/146753">«&#160;Tibet, en chinois Xizang&#160;»</a>, <i>Encyclopédie Larousse</i> en ligne&#160;: <span class="citation">«&#160;Les réformes sociales et économiques, entreprises à l'instigation de Pékin à partir de 1951, débouchent sur la socialisation du pays, entraînant des progrès économiques certains, caractérisés par l'accroissement des surfaces cultivées (+ 20&#160;%) et des rendements agricoles (+ 25&#160;%), ainsi que par un début d'industrialisation, tandis qu'est commencée la construction de routes. Parallèlement, une réforme agraire dépossède les grands propriétaires et libère les serfs, encore nombreux sous le régime des lamas&#160;»</span>.</span> </li> <li id="cite_note-TibetBarnett-32"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-TibetBarnett_32-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : anglais">(en)</abbr> Robert Barnett, «&#160;What were the conditions regarding human rights in Tibet before democratic reform?&#160;», dans <i>Authenticating Tibet: Answers to China’s 100 Questions</i> (sous la direction de Anne-Marie Blondeau and Katia Buffetrille), University of California Press, 2008, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr>&#160;<span class="nowrap">81-83</span>, <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a>&#160;<a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-0-520-24464-1" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-0-520-24464-1"><span class="nowrap">978-0-520-24464-1</span></a> et <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-0-520-24928-8" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-0-520-24928-8"><span class="nowrap">978-0-520-24928-8</span></a>)</small>.</span> </li> <li id="cite_note-33"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-33">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="/wiki/Katia_Buffetrille" title="Katia Buffetrille">Katia Buffetrille</a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.lemonde.fr/asie-pacifique/article/2008/03/22/chine-et-tibet-une-si-longue-histoire_1026383_3216.html">«&#160;Chine et Tibet, une si longue histoire&#160;»</a>, <i>Le Monde</i>, 23 mars 2008&#160;: <span class="citation">«&#160;Le terme de «&#160;serfs&#160;», appliqué aux paysans, est contesté par certains tibétologues, qui préfèrent celui de «&#160;gens du commun&#160;» ou «&#160;sujets&#160;». En fait, les paysans, la grande majorité du peuple, étaient héréditairement liés à la terre et devaient des taxes qui étaient versées en argent, en nature, mais la plupart étaient sous forme de travail, essentiellement le travail de la terre. En dépit de cette structure qui peut paraître rigide, il y avait en fait une grande flexibilité. Ces paysans avaient des devoirs mais jouissaient aussi de droits. Les seigneurs n'avaient aucunement pouvoir de vie et de mort sur eux. Il ne s'agissait pas du tout d'un système idéal, mais il n'avait rien à voir avec de l'esclavage&#160;»</span>.</span> </li> <li id="cite_note-KB-34"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-KB_34-0">↑</a> </span><span class="reference-text">Katia Buffetrille, <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.fr/books?id=OUq0F1W0MxIC&amp;pg=PA352&amp;lpg=PA350&amp;ots=R8eT5JgPYb&amp;dq=servage+tibet+buffetrille&amp;hl=fr&amp;output=html_text"><i>Le Tibet est-il chinois&#160;: Conditions de vie</i></a>, 2002.</span> </li> <li id="cite_note-35"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-35">↑</a> </span><span class="reference-text"><i>Bhutan Travel Guide</i>, Lonely Planet, 2011&#160;: <span class="citation not_fr_quote" lang="en">«&#160;<span class="italique">The age-old system of serfdom is abolished by King Jigme Dorji Wangchuck, who also decrees that all derogatory terms associated with serfs be abolished</span>&#160;»</span>.</span> </li> <li id="cite_note-36"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-36">↑</a> </span><span class="reference-text"><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : anglais">(en)</abbr> <i><a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.fr/books?id=_EWuvGysPSIC&amp;printsec=frontcover&amp;hl=fr#v=onepage&amp;q&amp;f=false">Bhutan Foreign Policy and Government Guide</a></i>, Global Investment and Business Center, Inc. Staff, International Business Publications, USA, 2000, 350 pages, <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a>&#160;<a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/0739737198" title="Spécial:Ouvrages de référence/0739737198"><span class="nowrap">0739737198</span></a> et <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/9780739737194" title="Spécial:Ouvrages de référence/9780739737194"><span class="nowrap">9780739737194</span></a>)</small> <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;62&#160;: <span class="citation not_fr_quote" lang="en">«&#160;<span class="italique">Land reform was accompanied by the abolition of slavery and serfdom.</span>&#160;»</span>.</span> </li> <li id="cite_note-37"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-37">↑</a> </span><span class="reference-text">Françoise Pommaret, <i>Bhoutan</i>, Éditions Olizane, 2010, 312 pages, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;74&#160;: <span class="citation">«&#160;[il] distribua les terres des grands propriétaires et des institutions monastiques&#160;»</span>.</span> </li> <li id="cite_note-38"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-38">↑</a> </span><span class="reference-text">Thomas Laird, <i><a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.fr/books?id=As_4aQjGaUEC&amp;pg=PA444&amp;dq=%22Laird+has+interviewed+former%22&amp;hl=fr&amp;sa=X&amp;ei=EHdRUY_3IeuS7AbTooGQDQ&amp;ved=0CDIQ6AEwAA#v=onepage&amp;q=%22Laird%20has%20interviewed%20former%22&amp;f=false">The story of Tibet. Conversations with the Dalai Lama</a></i>, 2006, 496 p., note 318, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;444&#160;: <span class="citation not_fr_quote" lang="en">«&#160;<span class="italique">Laird has interviewed former serfs in Tibetan areas of Nepal, freed only in the 1960s, their descriptions of how the local lords, in Mustang, owned the land and the serfs' houses, and controlled every aspct of the serfs' lives, were disturbing.</span>&#160;»</span>.</span> </li> <li id="cite_note-39"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-39">↑</a> </span><span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://news.un.org/fr/story/2011/09/226372-nepal-lonu-demande-lamelioration-des-conditions-de-vie-des-serfs-affranchis">Népal&#160;: l'ONU demande l'amélioration des conditions de vie des serfs affranchis</a> <i>ONU Info</i>, 6 décembre 2011</span> </li> <li id="cite_note-40"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-40">↑</a> </span><span class="reference-text"><i><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.historia-nostra.com/index.php?option=com_content&amp;task=view&amp;id=642&amp;Itemid=58">Serf&#160;: le vassal du vassal</a></i>, <i>Historia Nostra</i>, 19 août 2007.</span> </li> <li id="cite_note-41"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-41">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="/wiki/Henri_S%C3%A9e" title="Henri Sée">Henri Sée</a>, «&#160;Notes sur les origines de l'organisation municipale en Bretagne&#160;», <i>Annales de Bretagne</i>, volume 35, numéro 3, 1921, p. 388-401.</span> </li> <li id="cite_note-42"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-42">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Arnoux2012"><span class="ouvrage" id="Mathieu_Arnoux2012">Mathieu Arnoux, <cite class="italique">Le temps des laboureurs. Travail, ordre social et croissance en Europe, <abbr class="abbr" title="11ᵉ siècle"><span class="romain">XI</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr> – <abbr class="abbr" title="14ᵉ siècle"><span class="romain">XIV</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr>&#160;siècle</cite>, <a href="/wiki/%C3%89ditions_Albin_Michel" title="Éditions Albin Michel">Éditions Albin Michel</a>, <time>2012</time>, 378&#160;<abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=Le+temps+des+laboureurs.+Travail%2C+ordre+social+et+croissance+en+Europe%2C+XIe%E2%80%89%E2%80%93%E2%80%89XIVe%26nbsp%3Bsi%C3%A8cle&amp;rft.pub=%C3%89ditions+Albin+Michel&amp;rft.aulast=Arnoux&amp;rft.aufirst=Mathieu&amp;rft.date=2012&amp;rft.tpages=378&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AServage"></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-FL-43"><span class="mw-cite-backlink noprint">↑ <sup><a href="#cite_ref-FL_43-0">a</a> <a href="#cite_ref-FL_43-1">b</a> <a href="#cite_ref-FL_43-2">c</a> <a href="#cite_ref-FL_43-3">d</a> <a href="#cite_ref-FL_43-4">e</a> <a href="#cite_ref-FL_43-5">f</a> et <a href="#cite_ref-FL_43-6">g</a></sup> </span><span class="reference-text"><a href="/wiki/Firmin_Laferri%C3%A8re" title="Firmin Laferrière">Louis Firmin Julien Laferrière</a>, <i>Histoire du droit français</i>, Joubert, 1837, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr>&#160; 510 sq. (texte en ligne sur <a href="/wiki/Gallica" title="Gallica">Gallica</a> et d'autres sites).</span> </li> <li id="cite_note-BB-44"><span class="mw-cite-backlink noprint">↑ <sup><a href="#cite_ref-BB_44-0">a</a> et <a href="#cite_ref-BB_44-1">b</a></sup> </span><span class="reference-text">Bathild Bouniol, <i>les Rues de Paris, biographies, portraits, récits et légendes</i>, Par M. Bathild Bouniol, Tome troisième, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr>&#160;<span class="nowrap">275-275</span>. Bray et Retaux, Libraires-éditeurs. 82, Rue Bonaparte, Paris, 1872.</span> </li> <li id="cite_note-45"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-45">↑</a> </span><span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.1902encyclopedia.com/S/SLA/slavery-12.html">Entrée esclavage</a> dans l'<i><a href="/wiki/Encyclop%C3%A6dia_Britannica" title="Encyclopædia Britannica">Encyclopædia Britannica</a></i>, ed. 1902.</span> </li> <li id="cite_note-46"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-46">↑</a> </span><span class="reference-text">Michel Niqueux, <a rel="nofollow" class="external text" href="https://ilcea.revues.org/1751">«&#160;L’émancipation des serfs en Russie&#160;: les projets en français (1858-1861)&#160;»</a>, ILCEA [En ligne], 17 | 2013, mis en ligne le 31 janvier 2013, consulté le 6 novembre 2017.</span> </li> <li id="cite_note-47"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-47">↑</a> </span><span class="reference-text">Cité par <a href="/wiki/H%C3%A9l%C3%A8ne_Carr%C3%A8re_d%27Encausse" title="Hélène Carrère d&#39;Encausse">Hélène Carrère d'Encausse</a> dans <i>Nicolas II</i>.</span> </li> <li id="cite_note-48"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-48">↑</a> </span><span class="reference-text">Ce que l’on appelle par convention «&#160;le servage&#160;» en Russie n’est pas le servage dans le sens défini ici, puisque les serfs russes pouvaient être vendus sans terre. Ceci se voit, par exemple, dans <i>Les Âmes mortes</i> de Nikolai Gogol, qui traite du commerce de serfs. Voir <a class="external text" href="https://fr.m.wikisource.org/wiki/La_Question_du_Servage_en_Russie/01">«&#160;La Question du Servage en Russie. — I. — Nécessité de l’Émancipation et condition actuelle des Serfs&#160;»</a>, Louis Wolowski. <i><a href="/wiki/Revue_des_Deux_Mondes" title="Revue des Deux Mondes">Revue des Deux Mondes</a></i>, <abbr class="abbr" title="Deuxième">2<sup>e</sup></abbr> période, tome 16, 1858 (p. 317-349).</span> </li> <li id="cite_note-49"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-49">↑</a> </span><span class="reference-text">Antoni Mączak, <i>Encyklopedia historii gospodarczej Polski do 1945 roku. A-N</i>. Warszawa 1981, s. 136.</span> </li> <li id="cite_note-50"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-50">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="1875">«&#160;<a rel="nofollow" class="external text" href="https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k97874787/f37.image"><cite style="font-style:normal;">Nouveau recueil général de traités, conventions et autres transactions remarquables, servant à la connaissance des relations étrangères des puissances et états dans leurs rapports mutuels&#160;: continuation du grand Recueil de feu M. de Martens… Tome 9, p. 29</cite></a>&#160;», sur <span class="italique">Gallica</span>, <time>1875</time> <small style="line-height:1em;">(consulté le <time class="nowrap" datetime="2018-01-24" data-sort-value="2018-01-24">24 janvier 2018</time>)</small></span>.</span> </li> </ol> </div> </div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Voir_aussi">Voir aussi</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Servage&amp;veaction=edit&amp;section=23" title="Modifier la section : Voir aussi" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Servage&amp;action=edit&amp;section=23" title="Modifier le code source de la section : Voir aussi"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r194021218">.mw-parser-output .autres-projets>.titre{text-align:center;margin:0.2em 0}.mw-parser-output .autres-projets>ul{margin:0;padding:0}.mw-parser-output .autres-projets>ul>li{list-style:none;margin:0.2em 0;text-indent:0;padding-left:24px;min-height:20px;text-align:left;display:block}.mw-parser-output .autres-projets>ul>li>a{font-style:italic}@media(max-width:720px){.mw-parser-output .autres-projets{float:none}}</style><div class="autres-projets boite-grise boite-a-droite noprint js-interprojets"> <p class="titre">Sur les autres projets Wikimedia&#160;:</p> <ul class="noarchive plainlinks"> <li class="wiktionary"><a href="https://fr.wiktionary.org/wiki/servage" class="extiw" title="wikt:servage">servage</a>, <span class="nowrap">sur le <span class="project">Wiktionnaire</span></span></li> </ul> </div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Bibliographie">Bibliographie</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Servage&amp;veaction=edit&amp;section=24" title="Modifier la section : Bibliographie" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Servage&amp;action=edit&amp;section=24" title="Modifier le code source de la section : Bibliographie"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><small>[Barthélémy 2002]</small> <span class="ouvrage" id="Barthélémy2002"><span class="ouvrage" id="Dominique_Barthélémy2002"><a href="/wiki/Dominique_Barth%C3%A9l%C3%A9my" class="mw-redirect" title="Dominique Barthélémy">Dominique Barthélémy</a>, <cite style="font-style:normal">«&#160;article «&#160;serf&#160;»&#160;»</cite>, dans <a href="/wiki/Claude_Gauvard" title="Claude Gauvard">Claude Gauvard</a>, <a href="/wiki/Alain_de_Libera" title="Alain de Libera">Alain de Libera</a> et <a href="/wiki/Michel_Zink" title="Michel Zink">Michel Zink</a> (dir.), <cite class="italique">Dictionnaire du Moyen Âge</cite>, Paris, <a href="/wiki/PUF" class="mw-redirect" title="PUF">PUF</a>, <time>2002</time>, <abbr class="abbr" title="première">1<sup>re</sup></abbr>&#160;<abbr class="abbr" title="édition">éd.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a>&#160;<a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/2130530575" title="Spécial:Ouvrages de référence/2130530575"><span class="nowrap">2130530575</span></a>)</small>, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr>&#160;<span class="nowrap">1325-1327</span><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=bookitem&amp;rft.btitle=Dictionnaire+du+Moyen+%C3%82ge&amp;rft.atitle=article+%C2%AB+serf+%C2%BB&amp;rft.place=Paris&amp;rft.pub=PUF&amp;rft.edition=1&amp;rft.aulast=Barth%C3%A9l%C3%A9my&amp;rft.aufirst=Dominique&amp;rft.date=2002&amp;rft.pages=1325-1327&amp;rft.isbn=2130530575&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AServage"></span></span></span>.</li> <li><span class="ouvrage" id="2009brasseul"><small>[Brasseul &amp; Herland 2009]</small> Jacques Brasseul et Michel Herland, «&#160;<cite style="font-style:normal">Une énigme historique&#160;: La succession de l’esclavage antique et du servage médiéval</cite>&#160;» (Table ronde 2&#160;: «&#160;La transition de l'esclavage à d'autres systèmes&#160;». Université des Antilles et de la Guyane – Martinique, 16-17 décembre 2004), <i>Économies et Sociétés - Cahiers de l'ISMÉA</i>, histoire de la pensée économique <abbr class="abbr" title="numéro">n<sup>o</sup></abbr>&#160;41,&#8206; <time class="nowrap" datetime="2009" data-sort-value="2009">juillet-août 2009</time>, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr>&#160;<span class="nowrap">1089-1116</span> <small style="line-height:1em;">(<a rel="nofollow" class="external text" href="http://brasseul.free.fr/esclavage_servage.htm">lire en ligne</a> &#91;sur <i>brasseul.free.fr</i>&#93;)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&amp;rft.genre=article&amp;rft.atitle=Une+%C3%A9nigme+historique+%3A+La+succession+de+l%E2%80%99esclavage+antique+et+du+servage+m%C3%A9di%C3%A9val&amp;rft.jtitle=%C3%89conomies+et+Soci%C3%A9t%C3%A9s+-+Cahiers+de+l%27ISM%C3%89A&amp;rft.issue=41&amp;rft.au=Jacques+Brasseul&amp;rft.au=Michel+Herland&amp;rft.date=2009&amp;rft.pages=1089-1116&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AServage"></span></span>.</li> <li><span class="ouvrage" id="FreedmanBourin2005"><span class="ouvrage" id="Paul_FreedmanMonique_Bourin2005"><small>[Freedman &amp; Bourin 2005]</small> <abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : anglais">(en)</abbr> Paul Freedman et <a href="/wiki/Monique_Bourin" title="Monique Bourin">Monique Bourin</a> (<abbr class="abbr" title="directeur de publication">dir.</abbr>), <cite class="italique" lang="en">Forms of Servitude in Northern and Central Europe. Decline, Resistance and Expansion</cite> [«&#160;Les formes de servitude en Europe du nord et Europe centrale. Déclin, résistance et expansion&#160;»], <a href="/wiki/Brepols" title="Brepols">Brepols</a>, <time>2005</time><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=Forms+of+Servitude+in+Northern+and+Central+Europe.+Decline%2C+Resistance+and+Expansion&amp;rft.pub=Brepols&amp;rft.aulast=Freedman&amp;rft.aufirst=Paul&amp;rft.au=Monique+Bourin&amp;rft.date=2005&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AServage"></span></span></span>.</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Articles_connexes">Articles connexes</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Servage&amp;veaction=edit&amp;section=25" title="Modifier la section : Articles connexes" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Servage&amp;action=edit&amp;section=25" title="Modifier le code source de la section : Articles connexes"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><a href="/wiki/Bordelage" title="Bordelage">Bordelage</a></li> <li><a href="/wiki/Forfuyance" title="Forfuyance">Forfuyance</a></li> <li><a href="/wiki/Seigneurie" class="mw-redirect" title="Seigneurie">Seigneurie</a></li> <li><a href="/wiki/Servitude_(droit)" class="mw-redirect" title="Servitude (droit)">Servitude (droit)</a></li> <li><a href="/wiki/Kamaiya" title="Kamaiya">Kamaiya</a>, <a href="/wiki/Kamlahari" title="Kamlahari">Kamlahari</a></li> <li><a href="/wiki/Alain_Testart" title="Alain Testart">Alain Testart</a></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Liens_externes">Liens externes</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Servage&amp;veaction=edit&amp;section=26" title="Modifier la section : Liens externes" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Servage&amp;action=edit&amp;section=26" title="Modifier le code source de la section : Liens externes"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p class="mw-empty-elt"> </p> <ul><li class="mw-empty-elt"></li> <li class="mw-empty-elt"></li> <li><div class="liste-horizontale"><span class="wd_identifiers">Notices dans des dictionnaires ou encyclopédies généralistes<span class="noprint wikidata-linkback skin-invert"><span class="mw-valign-baseline noviewer" typeof="mw:File"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q103350?uselang=fr#identifiers" title="Voir et modifier les données sur Wikidata"><img alt="Voir et modifier les données sur Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Blue_pencil.svg/20px-Blue_pencil.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a></span></span></span>&#160;: <ul><li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.britannica.com/topic/serfdom"><i>Britannica</i></a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://denstoredanske.lex.dk//livegenskab/"><i>Den Store Danske Encyklopædi</i></a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.hls-dhs-dss.ch/textes/f/F008967.php"><i>Dictionnaire historique de la Suisse</i></a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.treccani.it/enciclopedia/servitu-della-gleba_(Dizionario-di-Storia)/"><i>Dizionario di Storia</i></a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.treccani.it/enciclopedia/servitu-della-gleba_(Enciclopedia-Italiana)/"><i>Enciclopedia italiana</i></a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://snl.no/livegenskap"><i>Store norske leksikon</i></a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.universalis.fr/encyclopedie/servage/"><i>Universalis</i></a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.vle.lt/Straipsnis/baudziava"><i>Visuotinė lietuvių enciklopedija</i></a></li> </ul></div></li> <li><div class="liste-horizontale"><span class="wd_identifiers"><a href="/wiki/Autorit%C3%A9_(sciences_de_l%27information)" title="Autorité (sciences de l&#39;information)">Notices d'autorité</a><span class="noprint wikidata-linkback skin-invert"><span class="mw-valign-baseline noviewer" typeof="mw:File"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q103350?uselang=fr#identifiers" title="Voir et modifier les données sur Wikidata"><img alt="Voir et modifier les données sur Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Blue_pencil.svg/20px-Blue_pencil.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a></span></span></span>&#160;: <ul><li><span class="nowrap uid noarchive"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://catalogue.bnf.fr/ark:/12148/cb119478388">BnF</a></span> (<span class="nowrap uid noarchive"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://data.bnf.fr/ark:/12148/cb119478388">données</a></span>)</li> <li><span class="nowrap uid noarchive"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.idref.fr/027436683">IdRef</a></span></li> <li><span class="nowrap uid noarchive"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://id.loc.gov/authorities/sh85120215">LCCN</a></span></li> <li><span class="nowrap uid noarchive"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://d-nb.info/gnd/4035132-4">GND</a></span></li> <li><span class="nowrap uid noarchive"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://id.ndl.go.jp/auth/ndlna/00568594">Japon</a></span></li> <li><span class="nowrap uid noarchive"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://olduli.nli.org.il/F/?func=find-b&amp;local_base=NLX10&amp;find_code=UID&amp;request=987007531752505171">Israël</a></span></li> <li><span class="nowrap uid noarchive"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://aleph.nkp.cz/F/?func=find-c&amp;local_base=aut&amp;ccl_term=ica=ph123278">Tchéquie</a></span></li> </ul></div></li></ul> <div class="navbox-container" style="clear:both;"> <table class="navbox collapsible noprint autocollapse" style=""> <tbody><tr><th class="navbox-title" colspan="2" style=""><div style="float:left; width:6em; text-align:left"><div class="noprint plainlinks nowrap tnavbar" style="padding:0; font-size:xx-small; color:var(--color-emphasized, #000000);"><a href="/wiki/Mod%C3%A8le:Palette_Esclavage" title="Modèle:Palette Esclavage"><abbr class="abbr" title="Voir ce modèle.">v</abbr></a>&#160;· <a class="external text" href="https://fr.wikipedia.org/w/index.php?title=Mod%C3%A8le:Palette_Esclavage&amp;action=edit"><abbr class="abbr" title="Modifier ce modèle. Merci de prévisualiser avant de sauvegarder.">m</abbr></a></div></div><div style="font-size:110%"><a href="/wiki/Esclavage" title="Esclavage">Esclavage</a></div></th> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="">Histoire</th> <td class="navbox-list" style=""><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Histoire_de_l%27esclavage" title="Histoire de l&#39;esclavage">Histoire</a></li> <li><a href="/wiki/Esclavage_dans_l%27Antiquit%C3%A9" title="Esclavage dans l&#39;Antiquité">Antiquité</a></li> <li><a href="/wiki/Servitude_dans_l%27%C3%89gypte_antique" title="Servitude dans l&#39;Égypte antique">Servitude dans l'Égypte antique</a></li> <li><a href="/wiki/Esclavage_en_Gr%C3%A8ce_antique" title="Esclavage en Grèce antique">Grèce antique</a></li> <li><a href="/wiki/Esclavage_dans_la_Rome_antique" title="Esclavage dans la Rome antique">Rome antique</a></li> <li><a href="/wiki/Esclavage_dans_l%27Empire_byzantin" title="Esclavage dans l&#39;Empire byzantin">Empire byzantin</a></li> <li><a href="/wiki/Esclavage_dans_l%27Empire_ottoman" title="Esclavage dans l&#39;Empire ottoman">Empire ottoman</a></li> <li><a href="/wiki/Esclavage_au_Moyen_%C3%82ge" title="Esclavage au Moyen Âge">Europe médiévale</a></li> <li><a class="mw-selflink selflink">Servage</a></li> <li><a href="/wiki/Thrall" title="Thrall">Thrall</a> (Scandinavie)</li> <li><a href="/wiki/Kholop" title="Kholop">Kholop</a></li> <li><a href="/wiki/Esclavage_dans_la_civilisation_azt%C3%A8que" title="Esclavage dans la civilisation aztèque">Aztèque</a></li> <li><a href="/wiki/Encomienda" title="Encomienda">Encomienda</a></li> <li><a href="/wiki/Coolie" title="Coolie">Coolies</a></li> <li><a href="/wiki/Engagisme" title="Engagisme">Engagisme</a></li> <li><a href="/wiki/Tch%C3%A9liad" title="Tchéliad">Tchéliad</a> (Rus')</li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="">Esclavage et religion</th> <td class="navbox-list navbox-even" style=""><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Bible_et_esclavage" title="Bible et esclavage">Bible</a></li> <li><a href="/wiki/Esclavage_dans_le_juda%C3%AFsme" title="Esclavage dans le judaïsme">Judaïsme</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Christianisme_et_esclavage&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Christianisme et esclavage (page inexistante)">Christianisme</a>&#160;<a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Christianity_and_slavery" class="extiw" title="en:Christianity and slavery"><span class="indicateur-langue" title="Article en anglais&#160;: «&#160;Christianity and slavery&#160;»">(en)</span></a></li> <li><a href="/wiki/Point_de_vue_du_Magist%C3%A8re_catholique_sur_l%27esclavage" title="Point de vue du Magistère catholique sur l&#39;esclavage">Catholicisme</a></li> <li><a href="/wiki/Esclavage_dans_le_monde_musulman" title="Esclavage dans le monde musulman">Islam</a></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="">Par pays ou région</th> <td class="navbox-list" style=""><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Esclavage_en_Afghanistan" title="Esclavage en Afghanistan">Afghanistan</a></li> <li><a href="/wiki/Traites_n%C3%A9gri%C3%A8res" title="Traites négrières">Afrique</a></li> <li><a href="/wiki/Esclavage_des_Am%C3%A9rindiens" title="Esclavage des Amérindiens">Amérindiens</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Esclavage_en_Angola&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Esclavage en Angola (page inexistante)">Angola</a>&#160;<a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Slavery_in_Angola" class="extiw" title="en:Slavery in Angola"><span class="indicateur-langue" title="Article en anglais&#160;: «&#160;Slavery in Angola&#160;»">(en)</span></a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Esclavage_au_Bhoutan&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Esclavage au Bhoutan (page inexistante)">Bhoutan</a>&#160;<a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Slavery_in_Bhutan" class="extiw" title="en:Slavery in Bhutan"><span class="indicateur-langue" title="Article en anglais&#160;: «&#160;Slavery in Bhutan&#160;»">(en)</span></a></li> <li><a href="/wiki/Esclavage_%C3%A0_Bourbon" title="Esclavage à Bourbon">Bourbon</a></li> <li><a href="/wiki/Esclavage_au_Br%C3%A9sil" title="Esclavage au Brésil">Brésil</a></li> <li><a href="/wiki/Esclavage_au_Canada" title="Esclavage au Canada">Canada</a></li> <li><a href="/wiki/Esclavage_en_Chine" title="Esclavage en Chine">Chine</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Coastwise_slave_trade&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Coastwise slave trade (page inexistante)">Coastwise slave trade</a>&#160;<a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Coastwise_slave_trade" class="extiw" title="en:Coastwise slave trade"><span class="indicateur-langue" title="Article en anglais&#160;: «&#160;Coastwise slave trade&#160;»">(en)</span></a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Esclavage_en_Am%C3%A9rique_espagnole&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Esclavage en Amérique espagnole (page inexistante)">Colonies espagnoles du nouveau monde</a>&#160;<a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Slavery_in_colonial_Spanish_America" class="extiw" title="en:Slavery in colonial Spanish America"><span class="indicateur-langue" title="Article en anglais&#160;: «&#160;Slavery in colonial Spanish America&#160;»">(en)</span></a></li> <li><a href="/wiki/Esclavage_dans_la_Corne_de_l%27Afrique" title="Esclavage dans la Corne de l&#39;Afrique">Corne de l'Afrique</a></li> <li><a href="/wiki/Traite_des_esclaves_de_Barbarie" title="Traite des esclaves de Barbarie">Côte des Barbaresques</a></li> <li><a href="/wiki/Esclavage_aux_%C3%89tats-Unis" title="Esclavage aux États-Unis">États-Unis</a></li> <li><a href="/wiki/Esclavage_en_%C3%89thiopie" title="Esclavage en Éthiopie">Éthiopie</a></li> <li>France <ul><li><a href="/wiki/Traite_n%C3%A9gri%C3%A8re_%C3%A0_Bordeaux" title="Traite négrière à Bordeaux">Traite négrière à Bordeaux</a></li> <li><a href="/wiki/Traite_n%C3%A9gri%C3%A8re_au_Havre" title="Traite négrière au Havre">Traite négrière au Havre</a></li> <li><a href="/wiki/Traite_n%C3%A9gri%C3%A8re_%C3%A0_Nantes" title="Traite négrière à Nantes">Traite négrière à Nantes</a></li> <li><a href="/wiki/Traite_n%C3%A9gri%C3%A8re_%C3%A0_La_Rochelle" title="Traite négrière à La Rochelle">Traite négrière à La Rochelle</a></li></ul></li> <li><a href="/w/index.php?title=Esclavage_en_Grande-Bretagne_et_en_Irlande&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Esclavage en Grande-Bretagne et en Irlande (page inexistante)">Grande-Bretagne et Irlande</a>&#160;<a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Slavery_in_Britain_and_Ireland" class="extiw" title="en:Slavery in Britain and Ireland"><span class="indicateur-langue" title="Article en anglais&#160;: «&#160;Slavery in Britain and Ireland&#160;»">(en)</span></a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Esclavage_aux_%C3%AEles_Vierges_britanniques&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Esclavage aux îles Vierges britanniques (page inexistante)">Îles Vierges britanniques</a>&#160;<a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Slavery_in_the_British_Virgin_Islands" class="extiw" title="en:Slavery in the British Virgin Islands"><span class="indicateur-langue" title="Article en anglais&#160;: «&#160;Slavery in the British Virgin Islands&#160;»">(en)</span></a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Esclavage_en_Inde&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Esclavage en Inde (page inexistante)">Inde</a>&#160;<a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Slavery_in_India" class="extiw" title="en:Slavery in India"><span class="indicateur-langue" title="Article en anglais&#160;: «&#160;Slavery in India&#160;»">(en)</span></a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Esclavage_en_Iran&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Esclavage en Iran (page inexistante)">Iran</a>&#160;<a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Slavery_in_Iran" class="extiw" title="en:Slavery in Iran"><span class="indicateur-langue" title="Article en anglais&#160;: «&#160;Slavery in Iran&#160;»">(en)</span></a></li> <li><a href="/wiki/Esclavage_au_Japon" title="Esclavage au Japon">Japon</a></li> <li><a href="/wiki/Esclavage_en_Libye" title="Esclavage en Libye">Libye</a></li> <li><a href="/wiki/Esclavage_%C3%A0_Malte" title="Esclavage à Malte">Malte</a></li> <li><a href="/wiki/Esclavage_en_Mauritanie" title="Esclavage en Mauritanie">Mauritanie</a></li> <li><a href="/wiki/Traite_orientale" title="Traite orientale">Monde arabo-musulman</a></li> <li><a href="/wiki/Esclavage_en_Nouvelle-France" title="Esclavage en Nouvelle-France">Nouvelle-France</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Esclavage_au_Portugal&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Esclavage au Portugal (page inexistante)">Portugal</a>&#160;<a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Slavery_in_Portugal" class="extiw" title="en:Slavery in Portugal"><span class="indicateur-langue" title="Article en anglais&#160;: «&#160;Slavery in Portugal&#160;»">(en)</span></a></li> <li><a href="/wiki/Esclavage_en_Roumanie" title="Esclavage en Roumanie">Roumanie</a></li> <li><a href="/wiki/Servage_en_Russie" title="Servage en Russie">Russie</a></li> <li><a href="/wiki/Esclavage_aux_Seychelles" title="Esclavage aux Seychelles">Seychelles</a></li> <li><a href="/wiki/Esclavage_au_Soudan" title="Esclavage au Soudan">Soudan</a></li> <li><a href="/wiki/Commerce_des_esclaves_en_Su%C3%A8de" title="Commerce des esclaves en Suède">Suède</a></li> <li><a href="/wiki/Servage_et_esclavage_au_Tibet" title="Servage et esclavage au Tibet">Tibet</a></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="">Monde contemporain</th> <td class="navbox-list navbox-even" style=""><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/w/index.php?title=Esclavage_en_Afrique_moderne&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Esclavage en Afrique moderne (page inexistante)">Afrique</a>&#160;<a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Slavery_in_modern_Africa" class="extiw" title="en:Slavery in modern Africa"><span class="indicateur-langue" title="Article en anglais&#160;: «&#160;Slavery in modern Africa&#160;»">(en)</span></a></li> <li><a href="/wiki/Esclavage_en_Mauritanie" title="Esclavage en Mauritanie">Mauritanie</a></li> <li><a href="/wiki/Esclavage_en_Libye" title="Esclavage en Libye">Libye</a></li> <li><a href="/wiki/Servitude_pour_dettes" title="Servitude pour dettes">Servitude pour dettes</a></li> <li><span class="page_h" title="Ce lien renvoie vers une page d&#39;homonymie"><a href="/wiki/Peon" class="mw-redirect" title="Peon">Peon</a></span><small>&#160;<span style="vertical-align:top"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Peon" title="Peon"><img alt="Ce lien renvoie vers une page d&#39;homonymie" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Logo_disambig.svg/15px-Logo_disambig.svg.png" decoding="async" width="15" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Logo_disambig.svg/23px-Logo_disambig.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Logo_disambig.svg/30px-Logo_disambig.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="375" /></a></span></span></small></li> <li><a href="/wiki/Travaux_forc%C3%A9s" title="Travaux forcés">Travaux forcés</a></li> <li><a href="/wiki/Esclavage_sexuel" title="Esclavage sexuel">Esclavage sexuel</a> <ul><li><a href="/wiki/Histoire_de_l%27esclavage_sexuel_aux_%C3%89tats-Unis" title="Histoire de l&#39;esclavage sexuel aux États-Unis">aux États-Unis</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Prostitution_forc%C3%A9e" title="Prostitution forcée">Prostitution forcée</a></li> <li><a href="/wiki/Esclavage_salari%C3%A9" title="Esclavage salarié">Esclavage salarié</a></li> <li><a href="/wiki/Traite_des_%C3%AAtres_humains" title="Traite des êtres humains">Traite des êtres humains</a></li> <li><a href="/wiki/Esclavage_contemporain" title="Esclavage contemporain">Esclavage contemporain</a></li> <li><a href="/wiki/Esclavage_par_ascendance" title="Esclavage par ascendance">Esclavage par ascendance</a></li> <li><a href="/wiki/Trafic_sexuel" title="Trafic sexuel">Trafic sexuel</a> <ul><li><a href="/wiki/Trafic_sexuel_par_Internet" title="Trafic sexuel par Internet">par Internet</a></li></ul></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="">Commerce</th> <td class="navbox-list" style=""><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Commerce_des_esclaves" title="Commerce des esclaves">Commerce des esclaves</a></li> <li><a href="/wiki/March%C3%A9_aux_esclaves" title="Marché aux esclaves">Marché aux esclaves</a></li> <li><a href="/wiki/Traites_n%C3%A9gri%C3%A8res" title="Traites négrières">Traites négrières</a></li> <li><a href="/wiki/Traite_orientale" title="Traite orientale">Traite orientale</a></li> <li><a href="/wiki/Traite_n%C3%A9gri%C3%A8re_occidentale" title="Traite négrière occidentale">Traite négrière occidentale</a></li> <li><a href="/wiki/Commerce_triangulaire" title="Commerce triangulaire">Commerce triangulaire</a></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="">Oppositions et résistances</th> <td class="navbox-list navbox-even" style=""><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Abolitionnisme" title="Abolitionnisme">Abolitionnisme</a></li> <li><a href="/wiki/Abolition_de_l%27esclavage" title="Abolition de l&#39;esclavage">Abolition de l'esclavage</a> <ul><li><a href="/wiki/Chronologie_de_l%27abolition_de_l%27esclavage" title="Chronologie de l&#39;abolition de l&#39;esclavage">Chronologie</a></li></ul></li> <li><a href="/w/index.php?title=Compensated_emancipation&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Compensated emancipation (page inexistante)">Compensated emancipation</a>&#160;<a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Compensated_emancipation" class="extiw" title="en:Compensated emancipation"><span class="indicateur-langue" title="Article en anglais&#160;: «&#160;Compensated emancipation&#160;»">(en)</span></a></li> <li><a href="/wiki/Liste_d%27opposants_%C3%A0_l%27esclavage" title="Liste d&#39;opposants à l&#39;esclavage">Opposants à l'esclavage</a></li> <li><a href="/wiki/R%C3%A9volte_d%27esclaves" title="Révolte d&#39;esclaves">Révolte d'esclaves</a></li> <li><a href="/wiki/Guerre_servile" title="Guerre servile">Guerre servile</a></li> <li><a href="/wiki/R%C3%A9cit_d%27esclave" title="Récit d&#39;esclave">Récit d'esclave</a></li> <li><a href="/wiki/Chemin_de_fer_clandestin" title="Chemin de fer clandestin">Underground Railroad</a></li> <li><a href="/wiki/Marronnage_(esclavage)" title="Marronnage (esclavage)">Marronnage</a></li> <li><i><a href="/wiki/A_Tribute_for_the_Negro" title="A Tribute for the Negro">A Tribute for the Negro</a></i></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="">Musées</th> <td class="navbox-list" style=""><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Mus%C3%A9e_case_de_l%27oncle_Tom" title="Musée case de l&#39;oncle Tom">Musée case de l'oncle Tom</a></li> <li><a href="/wiki/Maison_des_Esclaves" title="Maison des Esclaves">Maison des Esclaves</a></li> <li><a href="/wiki/M%C3%A9morial_ACTe" title="Mémorial ACTe">Mémorial ACTe</a></li> <li><a href="/wiki/M%C3%A9morial_de_l%27abolition_de_l%27esclavage" title="Mémorial de l&#39;abolition de l&#39;esclavage">Mémorial de l'abolition de l'esclavage</a></li> <li><a href="/wiki/Route_des_Esclaves_en_C%C3%B4te_d%27Ivoire" title="Route des Esclaves en Côte d&#39;Ivoire">Route des Esclaves en Côte d'Ivoire</a></li> <li><a href="/wiki/Mus%C3%A9e_d%27Aquitaine" title="Musée d&#39;Aquitaine">Musée d'Aquitaine</a></li> <li><a href="/wiki/Mus%C3%A9e_de_Vill%C3%A8le" title="Musée de Villèle">Musée de Villèle</a></li> <li><a href="/wiki/Mus%C3%A9e_Intercontinental_de_l%27Esclavage" title="Musée Intercontinental de l&#39;Esclavage">Musée Intercontinental de l'Esclavage</a></li> <li><a href="/wiki/Mus%C3%A9e_international_de_l%27esclavage" title="Musée international de l&#39;esclavage">Musée international de l'esclavage</a></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="">Mémoire et réparations</th> <td class="navbox-list navbox-even" style=""><div class="liste-horizontale"> <ul><li><span style="white-space:normal;"><a href="/wiki/Comit%C3%A9_national_pour_la_m%C3%A9moire_et_l%27histoire_de_l%27esclavage" title="Comité national pour la mémoire et l&#39;histoire de l&#39;esclavage">Comité national pour la mémoire et l'histoire de l'esclavage</a></span></li> <li><span style="white-space:normal;"><a href="/wiki/Fondation_pour_la_m%C3%A9moire_de_l%27esclavage" title="Fondation pour la mémoire de l&#39;esclavage">Fondation pour la mémoire de l'esclavage</a></span></li> <li><span style="white-space:normal;"><a href="/wiki/Excuses_officielles_africaines_pour_la_traite_n%C3%A9gri%C3%A8re_transatlantique" title="Excuses officielles africaines pour la traite négrière transatlantique">Excuses officielles africaines pour la traite négrière transatlantique</a></span></li> <li><span style="white-space:normal;"><a href="/wiki/Journ%C3%A9e_nationale_des_m%C3%A9moires_de_la_traite_et_de_l%27esclavage_et_de_leurs_abolitions" title="Journée nationale des mémoires de la traite et de l&#39;esclavage et de leurs abolitions">Journée nationale des mémoires de la traite et de l'esclavage et de leurs abolitions</a></span></li> <li><span style="white-space:normal;"><a href="/wiki/Journ%C3%A9e_internationale_du_souvenir_de_la_traite_n%C3%A9gri%C3%A8re_et_de_son_abolition" title="Journée internationale du souvenir de la traite négrière et de son abolition">Journée internationale du souvenir de la traite négrière et de son abolition</a></span></li> <li><span style="white-space:normal;"><a href="/wiki/Journ%C3%A9e_internationale_de_comm%C3%A9moration_des_victimes_de_l%27esclavage_et_de_la_traite_transatlantique_des_esclaves" title="Journée internationale de commémoration des victimes de l&#39;esclavage et de la traite transatlantique des esclaves">Journée internationale de commémoration des victimes de l'esclavage et de la traite transatlantique des esclaves</a></span></li> <li><span style="white-space:normal;"><a href="/wiki/Liste_des_dates_de_comm%C3%A9moration_de_l%27esclavage" title="Liste des dates de commémoration de l&#39;esclavage">Liste des dates de commémoration de l'esclavage</a></span></li> <li><span style="white-space:normal;"><a href="/wiki/Loi_tendant_%C3%A0_la_reconnaissance_de_la_traite_et_de_l%27esclavage_en_tant_que_crime_contre_l%27humanit%C3%A9" title="Loi tendant à la reconnaissance de la traite et de l&#39;esclavage en tant que crime contre l&#39;humanité">Loi tendant à la reconnaissance de la traite et de l'esclavage en tant que crime contre l'humanité</a></span></li> <li><span style="white-space:normal;"><a href="/wiki/R%C3%A9parations_pour_esclavage" title="Réparations pour esclavage">Réparations pour esclavage</a></span></li></ul> </div></td> </tr> </tbody></table> </div> <ul id="bandeau-portail" class="bandeau-portail"><li><span class="bandeau-portail-element"><span class="bandeau-portail-icone"><span class="noviewer" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Portail:Esclavage" title="Portail de l’esclavage"><img alt="icône décorative" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/80/Official_medallion_of_the_British_Anti-Slavery_Society_%281795%29.jpg/40px-Official_medallion_of_the_British_Anti-Slavery_Society_%281795%29.jpg" decoding="async" width="24" height="24" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/80/Official_medallion_of_the_British_Anti-Slavery_Society_%281795%29.jpg/60px-Official_medallion_of_the_British_Anti-Slavery_Society_%281795%29.jpg 2x" data-file-width="900" data-file-height="900" /></a></span></span> <span class="bandeau-portail-texte"><a href="/wiki/Portail:Esclavage" title="Portail:Esclavage">Portail de l’esclavage</a></span> </span></li> <li><span class="bandeau-portail-element"><span class="bandeau-portail-icone"><span class="noviewer skin-invert-image" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Portail:Moyen_%C3%82ge" title="Portail du Moyen Âge"><img alt="icône décorative" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/94/Portal_Middle_Ages_icon.svg/40px-Portal_Middle_Ages_icon.svg.png" decoding="async" width="24" height="24" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/94/Portal_Middle_Ages_icon.svg/60px-Portal_Middle_Ages_icon.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="512" /></a></span></span> <span class="bandeau-portail-texte"><a href="/wiki/Portail:Moyen_%C3%82ge" title="Portail:Moyen Âge">Portail du Moyen Âge</a></span> </span></li> </ul> <!-- NewPP limit report Parsed by mw‐web.codfw.main‐866f5d587f‐jwzqk Cached time: 20250328110811 Cache expiry: 2592000 Reduced expiry: false Complications: [show‐toc] CPU time usage: 0.524 seconds Real time usage: 0.705 seconds Preprocessor visited node count: 7684/1000000 Post‐expand include size: 184096/2097152 bytes Template argument size: 57956/2097152 bytes Highest expansion depth: 16/100 Expensive parser function count: 14/500 Unstrip recursion depth: 1/20 Unstrip post‐expand size: 46815/5000000 bytes Lua time usage: 0.170/10.000 seconds Lua memory usage: 7308829/52428800 bytes Number of Wikibase entities loaded: 1/400 --> <!-- Transclusion expansion time report (%,ms,calls,template) 100.00% 556.020 1 -total 22.99% 127.829 1 Modèle:Références_nombreuses 21.24% 118.098 1 Modèle:Références 20.43% 113.621 1 Modèle:Liens 8.16% 45.365 4 Modèle:Ouvrage 6.96% 38.696 1 Modèle:Palette 6.07% 33.735 1 Modèle:Palette_Esclavage 5.72% 31.828 1 Modèle:Méta_palette_de_navigation 5.41% 30.077 25 Modèle:Date 5.38% 29.939 1 Modèle:Voir_homonymes --> <!-- Saved in parser cache with key frwiki:pcache:24571:|#|:idhash:canonical and timestamp 20250328110811 and revision id 224018231. Rendering was triggered because: page-view --> </div><!--esi <esi:include src="/esitest-fa8a495983347898/content" /> --><noscript><img src="https://login.wikimedia.org/wiki/Special:CentralAutoLogin/start?useformat=desktop&amp;type=1x1&amp;usesul3=0" alt="" width="1" height="1" style="border: none; position: absolute;"></noscript> <div class="printfooter" data-nosnippet="">Ce document provient de «&#160;<a dir="ltr" href="https://fr.wikipedia.org/w/index.php?title=Servage&amp;oldid=224018231">https://fr.wikipedia.org/w/index.php?title=Servage&amp;oldid=224018231</a>&#160;».</div></div> <div id="catlinks" class="catlinks" data-mw="interface"><div id="mw-normal-catlinks" class="mw-normal-catlinks"><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Accueil" title="Catégorie:Accueil">Catégories</a> : <ul><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Droit_seigneurial" title="Catégorie:Droit seigneurial">Droit seigneurial</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Travail_forc%C3%A9" title="Catégorie:Travail forcé">Travail forcé</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Histoire_du_travail" title="Catégorie:Histoire du travail">Histoire du travail</a></li></ul></div><div id="mw-hidden-catlinks" class="mw-hidden-catlinks mw-hidden-cats-hidden">Catégories cachées : <ul><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Article_pouvant_contenir_un_travail_in%C3%A9dit" title="Catégorie:Article pouvant contenir un travail inédit">Article pouvant contenir un travail inédit</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Article_%C3%A0_r%C3%A9f%C3%A9rence_n%C3%A9cessaire" title="Catégorie:Article à référence nécessaire">Article à référence nécessaire</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Article_contenant_un_appel_%C3%A0_traduction_en_italien" title="Catégorie:Article contenant un appel à traduction en italien">Article contenant un appel à traduction en italien</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Article_avec_une_section_vide_ou_incompl%C3%A8te" title="Catégorie:Article avec une section vide ou incomplète">Article avec une section vide ou incomplète</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Article_contenant_un_appel_%C3%A0_traduction_en_anglais" title="Catégorie:Article contenant un appel à traduction en anglais">Article contenant un appel à traduction en anglais</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_un_mod%C3%A8le_Bases_inactif" title="Catégorie:Page utilisant un modèle Bases inactif">Page utilisant un modèle Bases inactif</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_P1417" title="Catégorie:Page utilisant P1417">Page utilisant P1417</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_P8313" title="Catégorie:Page utilisant P8313">Page utilisant P8313</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_P902" title="Catégorie:Page utilisant P902">Page utilisant P902</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_P6404" title="Catégorie:Page utilisant P6404">Page utilisant P6404</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_P4223" title="Catégorie:Page utilisant P4223">Page utilisant P4223</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_P4342" title="Catégorie:Page utilisant P4342">Page utilisant P4342</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_P3219" title="Catégorie:Page utilisant P3219">Page utilisant P3219</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_P7666" title="Catégorie:Page utilisant P7666">Page utilisant P7666</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_pointant_vers_des_bases_externes" title="Catégorie:Page pointant vers des bases externes">Page pointant vers des bases externes</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_pointant_vers_des_dictionnaires_ou_encyclop%C3%A9dies_g%C3%A9n%C3%A9ralistes" title="Catégorie:Page pointant vers des dictionnaires ou encyclopédies généralistes">Page pointant vers des dictionnaires ou encyclopédies généralistes</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Article_de_Wikip%C3%A9dia_avec_notice_d%27autorit%C3%A9" title="Catégorie:Article de Wikipédia avec notice d&#039;autorité">Article de Wikipédia avec notice d&#039;autorité</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Portail:Esclavage/Articles_li%C3%A9s" title="Catégorie:Portail:Esclavage/Articles liés">Portail:Esclavage/Articles liés</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Portail:Histoire/Articles_li%C3%A9s" title="Catégorie:Portail:Histoire/Articles liés">Portail:Histoire/Articles liés</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Portail:Moyen_%C3%82ge/Articles_li%C3%A9s" title="Catégorie:Portail:Moyen Âge/Articles liés">Portail:Moyen Âge/Articles liés</a></li></ul></div></div> </div> </main> </div> <div class="mw-footer-container"> <footer id="footer" class="mw-footer" > <ul id="footer-info"> <li id="footer-info-lastmod"> La dernière modification de cette page a été faite le 18 mars 2025 à 21:02.</li> <li id="footer-info-copyright"><span style="white-space: normal"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Citation_et_r%C3%A9utilisation_du_contenu_de_Wikip%C3%A9dia" title="Wikipédia:Citation et réutilisation du contenu de Wikipédia">Droit d'auteur</a>&#160;: les textes sont disponibles sous <a rel="nofollow" class="external text" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.fr">licence Creative Commons attribution, partage dans les mêmes conditions</a>&#160;; d’autres conditions peuvent s’appliquer. Voyez les <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Policy:Terms_of_Use/fr">conditions d’utilisation</a> pour plus de détails, ainsi que les <a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Cr%C3%A9dits_graphiques" title="Wikipédia:Crédits graphiques">crédits graphiques</a>. En cas de réutilisation des textes de cette page, voyez <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Citer/Servage" title="Spécial:Citer/Servage">comment citer les auteurs et mentionner la licence</a>.<br /> Wikipedia® est une marque déposée de la <a rel="nofollow" class="external text" href="https://wikimediafoundation.org/">Wikimedia Foundation, Inc.</a>, organisation de bienfaisance régie par le paragraphe <a href="/wiki/501c" title="501c">501(c)(3)</a> du code fiscal des États-Unis.</span><br /></li> </ul> <ul id="footer-places"> <li id="footer-places-privacy"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy/fr">Politique de confidentialité</a></li> <li id="footer-places-about"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:%C3%80_propos_de_Wikip%C3%A9dia">À propos de Wikipédia</a></li> <li id="footer-places-disclaimers"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Avertissements_g%C3%A9n%C3%A9raux">Avertissements</a></li> <li id="footer-places-contact"><a href="//fr.wikipedia.org/wiki/Wikipédia:Contact">Contact</a></li> <li id="footer-places-wm-codeofconduct"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct">Code de conduite</a></li> <li id="footer-places-developers"><a href="https://developer.wikimedia.org">Développeurs</a></li> <li id="footer-places-statslink"><a href="https://stats.wikimedia.org/#/fr.wikipedia.org">Statistiques</a></li> <li id="footer-places-cookiestatement"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Cookie_statement">Déclaration sur les témoins (cookies)</a></li> <li id="footer-places-mobileview"><a href="//fr.m.wikipedia.org/w/index.php?title=Servage&amp;mobileaction=toggle_view_mobile" class="noprint stopMobileRedirectToggle">Version mobile</a></li> </ul> <ul id="footer-icons" class="noprint"> <li id="footer-copyrightico"><a href="https://www.wikimedia.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><picture><source media="(min-width: 500px)" srcset="/static/images/footer/wikimedia-button.svg" width="84" height="29"><img src="/static/images/footer/wikimedia.svg" width="25" height="25" alt="Wikimedia Foundation" lang="en" loading="lazy"></picture></a></li> <li id="footer-poweredbyico"><a href="https://www.mediawiki.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><picture><source media="(min-width: 500px)" srcset="/w/resources/assets/poweredby_mediawiki.svg" width="88" height="31"><img src="/w/resources/assets/mediawiki_compact.svg" alt="Powered by MediaWiki" lang="en" width="25" height="25" loading="lazy"></picture></a></li> </ul> </footer> </div> </div> </div> <div class="vector-header-container vector-sticky-header-container"> <div id="vector-sticky-header" class="vector-sticky-header"> <div class="vector-sticky-header-start"> <div class="vector-sticky-header-icon-start vector-button-flush-left vector-button-flush-right" aria-hidden="true"> <button class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-sticky-header-search-toggle" tabindex="-1" data-event-name="ui.vector-sticky-search-form.icon"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>Rechercher</span> </button> </div> <div role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box"> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail"> <form action="/w/index.php" id="vector-sticky-search-form" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Rechercher sur Wikipédia"> <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="Spécial:Recherche"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Rechercher</button> </form> </div> </div> </div> <div class="vector-sticky-header-context-bar"> <nav aria-label="Sommaire" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-sticky-header-toc" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-sticky-header-toc vector-sticky-header-toc vector-button-flush-left" > <input type="checkbox" id="vector-sticky-header-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-sticky-header-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Basculer la table des matières" > <label id="vector-sticky-header-toc-label" for="vector-sticky-header-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-listBullet mw-ui-icon-wikimedia-listBullet"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Basculer la table des matières</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-sticky-header-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div class="vector-sticky-header-context-bar-primary" aria-hidden="true" ><span class="mw-page-title-main">Servage</span></div> </div> </div> <div class="vector-sticky-header-end" aria-hidden="true"> <div class="vector-sticky-header-icons"> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-talk-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="talk-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-speechBubbles mw-ui-icon-wikimedia-speechBubbles"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-subject-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="subject-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-article mw-ui-icon-wikimedia-article"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-history-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="history-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-history mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-history"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only mw-watchlink" id="ca-watchstar-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="watch-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-star mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-star"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-ve-edit-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="ve-edit-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-edit mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-edit"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-edit-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="wikitext-edit-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-wikiText mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-wikiText"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-viewsource-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="ve-edit-protected-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-editLock mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-editLock"></span> <span></span> </a> </div> <div class="vector-sticky-header-buttons"> <button class="cdx-button cdx-button--weight-quiet mw-interlanguage-selector" id="p-lang-btn-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-language mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-language"></span> <span>71 langues</span> </button> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive" id="ca-addsection-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="addsection-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-speechBubbleAdd-progressive mw-ui-icon-wikimedia-speechBubbleAdd-progressive"></span> <span>Ajouter un sujet</span> </a> </div> <div class="vector-sticky-header-icon-end"> <div class="vector-user-links"> </div> </div> </div> </div> </div> <div class="mw-portlet mw-portlet-dock-bottom emptyPortlet" id="p-dock-bottom"> <ul> </ul> </div> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.config.set({"wgHostname":"mw-web.codfw.main-5c6f46dcf-m9kkc","wgBackendResponseTime":195,"wgPageParseReport":{"limitreport":{"cputime":"0.524","walltime":"0.705","ppvisitednodes":{"value":7684,"limit":1000000},"postexpandincludesize":{"value":184096,"limit":2097152},"templateargumentsize":{"value":57956,"limit":2097152},"expansiondepth":{"value":16,"limit":100},"expensivefunctioncount":{"value":14,"limit":500},"unstrip-depth":{"value":1,"limit":20},"unstrip-size":{"value":46815,"limit":5000000},"entityaccesscount":{"value":1,"limit":400},"timingprofile":["100.00% 556.020 1 -total"," 22.99% 127.829 1 Modèle:Références_nombreuses"," 21.24% 118.098 1 Modèle:Références"," 20.43% 113.621 1 Modèle:Liens"," 8.16% 45.365 4 Modèle:Ouvrage"," 6.96% 38.696 1 Modèle:Palette"," 6.07% 33.735 1 Modèle:Palette_Esclavage"," 5.72% 31.828 1 Modèle:Méta_palette_de_navigation"," 5.41% 30.077 25 Modèle:Date"," 5.38% 29.939 1 Modèle:Voir_homonymes"]},"scribunto":{"limitreport-timeusage":{"value":"0.170","limit":"10.000"},"limitreport-memusage":{"value":7308829,"limit":52428800}},"cachereport":{"origin":"mw-web.codfw.main-866f5d587f-jwzqk","timestamp":"20250328110811","ttl":2592000,"transientcontent":false}}});});</script> <script type="application/ld+json">{"@context":"https:\/\/schema.org","@type":"Article","name":"Servage","url":"https:\/\/fr.wikipedia.org\/wiki\/Servage","sameAs":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q103350","mainEntity":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q103350","author":{"@type":"Organization","name":"Contributeurs aux projets Wikimedia"},"publisher":{"@type":"Organization","name":"Fondation Wikimedia, Inc.","logo":{"@type":"ImageObject","url":"https:\/\/www.wikimedia.org\/static\/images\/wmf-hor-googpub.png"}},"datePublished":"2003-08-03T16:57:58Z","dateModified":"2025-03-18T20:02:13Z","image":"https:\/\/upload.wikimedia.org\/wikipedia\/commons\/5\/57\/DeathWatTylerFull.jpg","headline":"condition d\u2019une personne tenue de servir ou travailler pour une autre personne ou pour un groupe, contre une faible r\u00e9mun\u00e9ration ou gratuitement, sans pouvoir changer sa condition"}</script> </body> </html>

Pages: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10