CINXE.COM

<!DOCTYPE html> <html class="client-nojs vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available" lang="nl" dir="ltr"> <head> <meta charset="UTF-8"> <title>Gouden Eeuw (Nederland) - Wikipedia</title> <script>(function(){var className="client-js vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available";var cookie=document.cookie.match(/(?:^|; )nlwikimwclientpreferences=([^;]+)/);if(cookie){cookie[1].split('%2C').forEach(function(pref){className=className.replace(new RegExp('(^| )'+pref.replace(/-clientpref-\w+$|[^\w-]+/g,'')+'-clientpref-\\w+( |$)'),'$1'+pref+'$2');});}document.documentElement.className=className;}());RLCONF={"wgBreakFrames":false,"wgSeparatorTransformTable":[",\t.",".\t,"],"wgDigitTransformTable":["",""], "wgDefaultDateFormat":"dmy","wgMonthNames":["","januari","februari","maart","april","mei","juni","juli","augustus","september","oktober","november","december"],"wgRequestId":"d059ddda-41b7-4f55-a18b-ceffd659bcb5","wgCanonicalNamespace":"","wgCanonicalSpecialPageName":false,"wgNamespaceNumber":0,"wgPageName":"Gouden_Eeuw_(Nederland)","wgTitle":"Gouden Eeuw (Nederland)","wgCurRevisionId":68307718,"wgRevisionId":68307718,"wgArticleId":594,"wgIsArticle":true,"wgIsRedirect":false,"wgAction":"view","wgUserName":null,"wgUserGroups":["*"],"wgCategories":["Wikipedia:Etalage-artikelen","Wikipedia:Etalage-artikelen uit 2003","Gouden Eeuw (Nederland)"],"wgPageViewLanguage":"nl","wgPageContentLanguage":"nl","wgPageContentModel":"wikitext","wgRelevantPageName":"Gouden_Eeuw_(Nederland)","wgRelevantArticleId":594,"wgIsProbablyEditable":false,"wgRelevantPageIsProbablyEditable":false,"wgRestrictionEdit":["autoconfirmed"],"wgRestrictionMove":[],"wgNoticeProject":"wikipedia", "wgCiteReferencePreviewsActive":true,"wgMediaViewerOnClick":true,"wgMediaViewerEnabledByDefault":true,"wgPopupsFlags":0,"wgVisualEditor":{"pageLanguageCode":"nl","pageLanguageDir":"ltr","pageVariantFallbacks":"nl"},"wgMFDisplayWikibaseDescriptions":{"search":true,"watchlist":true,"tagline":true,"nearby":true},"wgWMESchemaEditAttemptStepOversample":false,"wgWMEPageLength":90000,"wgRelatedArticlesCompat":[],"wgCentralAuthMobileDomain":false,"wgEditSubmitButtonLabelPublish":true,"wgULSPosition":"interlanguage","wgULSisCompactLinksEnabled":false,"wgVector2022LanguageInHeader":true,"wgULSisLanguageSelectorEmpty":false,"wgWikibaseItemId":"Q661566","wgCheckUserClientHintsHeadersJsApi":["brands","architecture","bitness","fullVersionList","mobile","model","platform","platformVersion"],"GEHomepageSuggestedEditsEnableTopics":true,"wgGETopicsMatchModeEnabled":false,"wgGEStructuredTaskRejectionReasonTextInputEnabled":false,"wgGELevelingUpEnabledForUser":false};RLSTATE={"ext.globalCssJs.user.styles" :"ready","site.styles":"ready","user.styles":"ready","ext.globalCssJs.user":"ready","user":"ready","user.options":"loading","ext.cite.styles":"ready","ext.tmh.player.styles":"ready","skins.vector.search.codex.styles":"ready","skins.vector.styles":"ready","skins.vector.icons":"ready","jquery.makeCollapsible.styles":"ready","ext.wikimediamessages.styles":"ready","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript":"ready","ext.uls.interlanguage":"ready","wikibase.client.init":"ready","ext.wikimediaBadges":"ready"};RLPAGEMODULES=["ext.cite.ux-enhancements","mediawiki.page.media","ext.tmh.player","ext.scribunto.logs","site","mediawiki.page.ready","jquery.makeCollapsible","mediawiki.toc","skins.vector.js","ext.centralNotice.geoIP","ext.centralNotice.startUp","ext.gadget.Direct-link-to-Commons","ext.gadget.ProtectionTemplates","ext.gadget.InterProjectLinks","ext.gadget.hoofdbetekenis-titelwijziging","ext.gadget.switcher","ext.gadget.OpenStreetMapFrame","ext.gadget.subpages", "ext.urlShortener.toolbar","ext.centralauth.centralautologin","mmv.bootstrap","ext.popups","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.init","ext.visualEditor.targetLoader","ext.echo.centralauth","ext.eventLogging","ext.wikimediaEvents","ext.navigationTiming","ext.uls.interface","ext.cx.eventlogging.campaigns","ext.cx.uls.quick.actions","wikibase.client.vector-2022","ext.checkUser.clientHints","ext.growthExperiments.SuggestedEditSession","wikibase.sidebar.tracking"];</script> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.loader.impl(function(){return["user.options@12s5i",function($,jQuery,require,module){mw.user.tokens.set({"patrolToken":"+\\","watchToken":"+\\","csrfToken":"+\\"}); }];});});</script> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=nl&modules=ext.cite.styles%7Cext.tmh.player.styles%7Cext.uls.interlanguage%7Cext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript%7Cext.wikimediaBadges%7Cext.wikimediamessages.styles%7Cjquery.makeCollapsible.styles%7Cskins.vector.icons%2Cstyles%7Cskins.vector.search.codex.styles%7Cwikibase.client.init&only=styles&skin=vector-2022"> <script async="" src="/w/load.php?lang=nl&modules=startup&only=scripts&raw=1&skin=vector-2022"></script> <meta name="ResourceLoaderDynamicStyles" content=""> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=nl&modules=site.styles&only=styles&skin=vector-2022"> <meta name="generator" content="MediaWiki 1.44.0-wmf.4"> <meta name="referrer" content="origin"> <meta name="referrer" content="origin-when-cross-origin"> <meta name="robots" content="max-image-preview:standard"> <meta name="format-detection" content="telephone=no"> <meta name="viewport" content="width=1120"> <meta property="og:title" content="Gouden Eeuw (Nederland) - Wikipedia"> <meta property="og:type" content="website"> <link rel="preconnect" href="//upload.wikimedia.org"> <link rel="alternate" media="only screen and (max-width: 640px)" href="//nl.m.wikipedia.org/wiki/Gouden_Eeuw_(Nederland)"> <link rel="apple-touch-icon" href="/static/apple-touch/wikipedia.png"> <link rel="icon" href="/static/favicon/wikipedia.ico"> <link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/w/rest.php/v1/search" title="Wikipedia (nl)"> <link rel="EditURI" type="application/rsd+xml" href="//nl.wikipedia.org/w/api.php?action=rsd"> <link rel="canonical" href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Gouden_Eeuw_(Nederland)"> <link rel="license" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.nl"> <link rel="alternate" type="application/atom+xml" title="Wikipedia Atom-feed" href="/w/index.php?title=Speciaal:RecenteWijzigingen&feed=atom"> <link rel="dns-prefetch" href="//meta.wikimedia.org" /> <link rel="dns-prefetch" href="//login.wikimedia.org"> </head> <body class="skin--responsive skin-vector skin-vector-search-vue mediawiki ltr sitedir-ltr mw-hide-empty-elt ns-0 ns-subject page-Gouden_Eeuw_Nederland rootpage-Gouden_Eeuw_Nederland skin-vector-2022 action-view"><a class="mw-jump-link" href="#bodyContent">Naar inhoud springen</a> <div class="vector-header-container"> <header class="vector-header mw-header"> <div class="vector-header-start"> <nav class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Site"> <div id="vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown vector-main-menu-dropdown vector-button-flush-left vector-button-flush-right" > <input type="checkbox" id="vector-main-menu-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Hoofdmenu" > <label id="vector-main-menu-dropdown-label" for="vector-main-menu-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-menu mw-ui-icon-wikimedia-menu"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Hoofdmenu</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-main-menu-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-main-menu" class="vector-main-menu vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-main-menu-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="main-menu-pinned" data-pinnable-element-id="vector-main-menu" data-pinned-container-id="vector-main-menu-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-main-menu-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Hoofdmenu</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.pin">naar zijbalk verplaatsen</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.unpin">verbergen</button> </div> <div id="p-navigation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation" > <div class="vector-menu-heading"> Navigatie </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-mainpage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Hoofdpagina" title="Naar de hoofdpagina gaan [z]" accesskey="z"><span>Hoofdpagina</span></a></li><li id="n-zoekartikel" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Portaal:Navigatie"><span>Vind een artikel</span></a></li><li id="n-today" class="mw-list-item"><a href="/wiki/25_november"><span>Vandaag</span></a></li><li id="n-Etalage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Etalage"><span>Etalage</span></a></li><li id="n-categories" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Categorie:Alles"><span>Categorieën</span></a></li><li id="n-recentchanges" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:RecenteWijzigingen" title="Een lijst met recente wijzigingen in deze wiki. [r]" accesskey="r"><span>Recente wijzigingen</span></a></li><li id="n-newpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:NieuwePaginas"><span>Nieuwe artikelen</span></a></li><li id="n-randompage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:Willekeurig" title="Een willekeurige pagina bekijken [x]" accesskey="x"><span>Willekeurige pagina</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-navigation2" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation2" > <div class="vector-menu-heading"> Informatie </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-portal" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Portaal:Gebruikersportaal" title="Informatie over het project: wat u kunt doen, waar u dingen kunt vinden"><span>Gebruikersportaal</span></a></li><li id="n-Snelcursus" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Snelcursus"><span>Snelcursus</span></a></li><li id="n-help" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Portaal:Hulp_en_beheer" title="Hulpinformatie over deze wiki"><span>Hulp en contact</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> <a href="/wiki/Hoofdpagina" class="mw-logo"> <img class="mw-logo-icon" src="/static/images/icons/wikipedia.png" alt="" aria-hidden="true" height="50" width="50"> <span class="mw-logo-container skin-invert"> <img class="mw-logo-wordmark" alt="Wikipedia" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-wordmark-en.svg" style="width: 7.5em; height: 1.125em;"> <img class="mw-logo-tagline" alt="de vrije encyclopedie" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-tagline-nl.svg" width="120" height="13" style="width: 7.5em; height: 0.8125em;"> </span> </a> </div> <div class="vector-header-end"> <div id="p-search" role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-collapses vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box-auto-expand-width vector-search-box"> <a href="/wiki/Speciaal:Zoeken" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only search-toggle" title="Doorzoek Wikipedia [f]" accesskey="f"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>Zoeken</span> </a> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail cdx-typeahead-search--auto-expand-width"> <form action="/w/index.php" id="searchform" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div id="simpleSearch" class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Doorzoek Wikipedia" aria-label="Doorzoek Wikipedia" autocapitalize="sentences" title="Doorzoek Wikipedia [f]" accesskey="f" id="searchInput" > <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="Speciaal:Zoeken"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Zoeken</button> </form> </div> </div> </div> <nav class="vector-user-links vector-user-links-wide" aria-label="Persoonlijke hulpmiddelen"> <div class="vector-user-links-main"> <div id="p-vector-user-menu-preferences" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-userpage" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Uiterlijk"> <div id="vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown " title="De lettergrootte, breedte en kleur van de pagina wijzigen" > <input type="checkbox" id="vector-appearance-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Uiterlijk" > <label id="vector-appearance-dropdown-label" for="vector-appearance-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-appearance mw-ui-icon-wikimedia-appearance"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Uiterlijk</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-appearance-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div id="p-vector-user-menu-notifications" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-overflow" class="vector-menu mw-portlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_nl.wikipedia.org&uselang=nl" class=""><span>Doneren</span></a> </li> <li id="pt-createaccount-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Speciaal:GebruikerAanmaken&returnto=Gouden+Eeuw+%28Nederland%29" title="Registreer u vooral en meld u aan. Dit is echter niet verplicht." class=""><span>Account aanmaken</span></a> </li> <li id="pt-login-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Speciaal:Aanmelden&returnto=Gouden+Eeuw+%28Nederland%29" title="U wordt van harte uitgenodigd om aan te melden, maar dit is niet verplicht [o]" accesskey="o" class=""><span>Aanmelden</span></a> </li> </ul> </div> </div> </div> <div id="vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown vector-user-menu vector-button-flush-right vector-user-menu-logged-out" title="Meer opties" > <input type="checkbox" id="vector-user-links-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Persoonlijke hulpmiddelen" > <label id="vector-user-links-dropdown-label" for="vector-user-links-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-ellipsis mw-ui-icon-wikimedia-ellipsis"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Persoonlijke hulpmiddelen</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-personal" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-personal user-links-collapsible-item" title="Gebruikersmenu" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_nl.wikipedia.org&uselang=nl"><span>Doneren</span></a></li><li id="pt-createaccount" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:GebruikerAanmaken&returnto=Gouden+Eeuw+%28Nederland%29" title="Registreer u vooral en meld u aan. Dit is echter niet verplicht."><span class="vector-icon mw-ui-icon-userAdd mw-ui-icon-wikimedia-userAdd"></span> <span>Account aanmaken</span></a></li><li id="pt-login" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:Aanmelden&returnto=Gouden+Eeuw+%28Nederland%29" title="U wordt van harte uitgenodigd om aan te melden, maar dit is niet verplicht [o]" accesskey="o"><span class="vector-icon mw-ui-icon-logIn mw-ui-icon-wikimedia-logIn"></span> <span>Aanmelden</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-user-menu-anon-editor" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-user-menu-anon-editor" > <div class="vector-menu-heading"> Pagina's voor uitgelogde redacteuren <a href="/wiki/Help:Inleiding" aria-label="Meer leren over bewerken"><span>meer lezen</span></a> </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-anoncontribs" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:MijnBijdragen" title="Bijdragen IP-adres [y]" accesskey="y"><span>Bijdragen</span></a></li><li id="pt-anontalk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:MijnOverleg" title="Overlegpagina van de anonieme gebruiker van dit IP-adres [n]" accesskey="n"><span>Overleg</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </header> </div> <div class="mw-page-container"> <div class="mw-page-container-inner"> <div class="vector-sitenotice-container"> <div id="siteNotice"></div> </div> <div class="vector-column-start"> <div class="vector-main-menu-container"> <div id="mw-navigation"> <nav id="mw-panel" class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Site"> <div id="vector-main-menu-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> </div> </div> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav id="mw-panel-toc" aria-label="Inhoud" data-event-name="ui.sidebar-toc" class="mw-table-of-contents-container vector-toc-landmark"> <div id="vector-toc-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-toc" class="vector-toc vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-toc-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="toc-pinned" data-pinnable-element-id="vector-toc" > <h2 class="vector-pinnable-header-label">Inhoud</h2> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.pin">naar zijbalk verplaatsen</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.unpin">verbergen</button> </div> <ul class="vector-toc-contents" id="mw-panel-toc-list"> <li id="toc-mw-content-text" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a href="#" class="vector-toc-link"> <div class="vector-toc-text">Top</div> </a> </li> <li id="toc-Inleiding" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Inleiding"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1</span> <span>Inleiding</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Inleiding-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Inleiding-subkopje inklappen</span> </button> <ul id="toc-Inleiding-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Economische_bloei" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Economische_bloei"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.1</span> <span>Economische bloei</span> </div> </a> <ul id="toc-Economische_bloei-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Tolerantie" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Tolerantie"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.2</span> <span>Tolerantie</span> </div> </a> <ul id="toc-Tolerantie-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Zelfbewustzijn" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Zelfbewustzijn"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.3</span> <span>Zelfbewustzijn</span> </div> </a> <ul id="toc-Zelfbewustzijn-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Bestuurders_en_geleerden" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Bestuurders_en_geleerden"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.4</span> <span>Bestuurders en geleerden</span> </div> </a> <ul id="toc-Bestuurders_en_geleerden-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Ontstaan_van_de_Republiek" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Ontstaan_van_de_Republiek"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2</span> <span>Ontstaan van de Republiek</span> </div> </a> <ul id="toc-Ontstaan_van_de_Republiek-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Demografie;_verstedelijking" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Demografie;_verstedelijking"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3</span> <span>Demografie; verstedelijking</span> </div> </a> <ul id="toc-Demografie;_verstedelijking-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Landbouw" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Landbouw"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4</span> <span>Landbouw</span> </div> </a> <ul id="toc-Landbouw-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Handel_en_nijverheid" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Handel_en_nijverheid"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5</span> <span>Handel en nijverheid</span> </div> </a> <ul id="toc-Handel_en_nijverheid-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Sociale_structuur;_rangen_en_standen" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Sociale_structuur;_rangen_en_standen"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6</span> <span>Sociale structuur; rangen en standen</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Sociale_structuur;_rangen_en_standen-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Sociale structuur; rangen en standen-subkopje inklappen</span> </button> <ul id="toc-Sociale_structuur;_rangen_en_standen-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Positie_van_de_vrouw" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Positie_van_de_vrouw"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.1</span> <span>Positie van de vrouw</span> </div> </a> <ul id="toc-Positie_van_de_vrouw-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Ervaringen_van_buitenlanders" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Ervaringen_van_buitenlanders"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.2</span> <span>Ervaringen van buitenlanders</span> </div> </a> <ul id="toc-Ervaringen_van_buitenlanders-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Religie" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Religie"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">7</span> <span>Religie</span> </div> </a> <ul id="toc-Religie-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Cultuur" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Cultuur"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">8</span> <span>Cultuur</span> </div> </a> <ul id="toc-Cultuur-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Onderwijs" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Onderwijs"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">9</span> <span>Onderwijs</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Onderwijs-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Onderwijs-subkopje inklappen</span> </button> <ul id="toc-Onderwijs-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Latijnse_school" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Latijnse_school"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">9.1</span> <span>Latijnse school</span> </div> </a> <ul id="toc-Latijnse_school-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Universiteiten" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Universiteiten"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">9.2</span> <span>Universiteiten</span> </div> </a> <ul id="toc-Universiteiten-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Literatuur" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Literatuur"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">10</span> <span>Literatuur</span> </div> </a> <ul id="toc-Literatuur-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Architectuur" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Architectuur"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">11</span> <span>Architectuur</span> </div> </a> <ul id="toc-Architectuur-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Schilderkunst" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Schilderkunst"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">12</span> <span>Schilderkunst</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Schilderkunst-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Schilderkunst-subkopje inklappen</span> </button> <ul id="toc-Schilderkunst-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Historiestukken" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Historiestukken"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">12.1</span> <span>Historiestukken</span> </div> </a> <ul id="toc-Historiestukken-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-(Groeps)portretten" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#(Groeps)portretten"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">12.2</span> <span>(Groeps)portretten</span> </div> </a> <ul id="toc-(Groeps)portretten-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Alledaagse_taferelen" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Alledaagse_taferelen"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">12.3</span> <span>Alledaagse taferelen</span> </div> </a> <ul id="toc-Alledaagse_taferelen-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Landschappen,_stadsgezichten_en_zeegezichten" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Landschappen,_stadsgezichten_en_zeegezichten"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">12.4</span> <span>Landschappen, stadsgezichten en zeegezichten</span> </div> </a> <ul id="toc-Landschappen,_stadsgezichten_en_zeegezichten-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Stillevens" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Stillevens"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">12.5</span> <span>Stillevens</span> </div> </a> <ul id="toc-Stillevens-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Beeldhouwkunst" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Beeldhouwkunst"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">13</span> <span>Beeldhouwkunst</span> </div> </a> <ul id="toc-Beeldhouwkunst-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Muziek" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Muziek"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">14</span> <span>Muziek</span> </div> </a> <ul id="toc-Muziek-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Wetenschap" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Wetenschap"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">15</span> <span>Wetenschap</span> </div> </a> <ul id="toc-Wetenschap-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Oorlogvoering" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Oorlogvoering"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">16</span> <span>Oorlogvoering</span> </div> </a> <ul id="toc-Oorlogvoering-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Koloniaal_rijk" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Koloniaal_rijk"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">17</span> <span>Koloniaal rijk</span> </div> </a> <ul id="toc-Koloniaal_rijk-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Politieke_structuren" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Politieke_structuren"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">18</span> <span>Politieke structuren</span> </div> </a> <ul id="toc-Politieke_structuren-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Einde_van_de_Gouden_Eeuw" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Einde_van_de_Gouden_Eeuw"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">19</span> <span>Einde van de Gouden Eeuw</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Einde_van_de_Gouden_Eeuw-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Einde van de Gouden Eeuw-subkopje inklappen</span> </button> <ul id="toc-Einde_van_de_Gouden_Eeuw-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Economische_neergang" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Economische_neergang"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">19.1</span> <span>Economische neergang</span> </div> </a> <ul id="toc-Economische_neergang-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Nasleep" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Nasleep"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">19.2</span> <span>Nasleep</span> </div> </a> <ul id="toc-Nasleep-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-De_term_Gouden_Eeuw" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#De_term_Gouden_Eeuw"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">20</span> <span>De term Gouden Eeuw</span> </div> </a> <ul id="toc-De_term_Gouden_Eeuw-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Zie_ook" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Zie_ook"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">21</span> <span>Zie ook</span> </div> </a> <ul id="toc-Zie_ook-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Literatuur_2" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Literatuur_2"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">22</span> <span>Literatuur</span> </div> </a> <ul id="toc-Literatuur_2-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </div> </div> </nav> </div> </div> <div class="mw-content-container"> <main id="content" class="mw-body"> <header class="mw-body-header vector-page-titlebar"> <nav aria-label="Inhoud" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown vector-page-titlebar-toc vector-button-flush-left" > <input type="checkbox" id="vector-page-titlebar-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Inhoudsopgave omschakelen" > <label id="vector-page-titlebar-toc-label" for="vector-page-titlebar-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-listBullet mw-ui-icon-wikimedia-listBullet"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Inhoudsopgave omschakelen</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-titlebar-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <h1 id="firstHeading" class="firstHeading mw-first-heading"><span class="mw-page-title-main">Gouden Eeuw (Nederland)</span></h1> <div id="p-lang-btn" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-lang" > <input type="checkbox" id="p-lang-btn-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn" class="vector-dropdown-checkbox mw-interlanguage-selector" aria-label="Ga naar een artikel in een andere taal. Beschikbaar in 42 talen" > <label id="p-lang-btn-label" for="p-lang-btn-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive mw-portlet-lang-heading-42" aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-language-progressive mw-ui-icon-wikimedia-language-progressive"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">42 talen</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="interlanguage-link interwiki-af mw-list-item"><a href="https://af.wikipedia.org/wiki/Goue_Eeu" title="Goue Eeu – Afrikaans" lang="af" hreflang="af" data-title="Goue Eeu" data-language-autonym="Afrikaans" data-language-local-name="Afrikaans" class="interlanguage-link-target"><span>Afrikaans</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ar mw-list-item"><a href="https://ar.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%B5%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D8%B0%D9%87%D8%A8%D9%8A_%D8%A7%D9%84%D9%87%D9%88%D9%84%D9%86%D8%AF%D9%8A" title="العصر الذهبي الهولندي – Arabisch" lang="ar" hreflang="ar" data-title="العصر الذهبي الهولندي" data-language-autonym="العربية" data-language-local-name="Arabisch" class="interlanguage-link-target"><span>العربية</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-arz mw-list-item"><a href="https://arz.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%B5%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D8%AF%D9%87%D8%A8%D9%89_%D8%A7%D9%84%D9%86%D9%8A%D8%AF%D9%8A%D8%B1%D9%84%D8%A7%D9%86%D8%AF%D9%89" title="العصر الدهبى النيديرلاندى – Egyptisch Arabisch" lang="arz" hreflang="arz" data-title="العصر الدهبى النيديرلاندى" data-language-autonym="مصرى" data-language-local-name="Egyptisch Arabisch" class="interlanguage-link-target"><span>مصرى</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-az mw-list-item"><a href="https://az.wikipedia.org/wiki/Holland_q%C4%B1z%C4%B1l_d%C3%B6vr%C3%BC" title="Holland qızıl dövrü – Azerbeidzjaans" lang="az" hreflang="az" data-title="Holland qızıl dövrü" data-language-autonym="Azərbaycanca" data-language-local-name="Azerbeidzjaans" class="interlanguage-link-target"><span>Azərbaycanca</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bg mw-list-item"><a href="https://bg.wikipedia.org/wiki/%D0%9D%D0%B8%D0%B4%D0%B5%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%81%D0%BA%D0%B8_%D0%B7%D0%BB%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%BD_%D0%B2%D0%B5%D0%BA" title="Нидерландски златен век – Bulgaars" lang="bg" hreflang="bg" data-title="Нидерландски златен век" data-language-autonym="Български" data-language-local-name="Bulgaars" class="interlanguage-link-target"><span>Български</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ca mw-list-item"><a href="https://ca.wikipedia.org/wiki/Edat_d%27Or_neerlandesa" title="Edat d'Or neerlandesa – Catalaans" lang="ca" hreflang="ca" data-title="Edat d'Or neerlandesa" data-language-autonym="Català" data-language-local-name="Catalaans" class="interlanguage-link-target"><span>Català</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cs mw-list-item"><a href="https://cs.wikipedia.org/wiki/Nizozemsk%C3%BD_zlat%C3%BD_v%C4%9Bk" title="Nizozemský zlatý věk – Tsjechisch" lang="cs" hreflang="cs" data-title="Nizozemský zlatý věk" data-language-autonym="Čeština" data-language-local-name="Tsjechisch" class="interlanguage-link-target"><span>Čeština</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-da badge-Q17559452 badge-recommendedarticle mw-list-item" title="aanbevolen artikel"><a href="https://da.wikipedia.org/wiki/Den_hollandske_guldalder" title="Den hollandske guldalder – Deens" lang="da" hreflang="da" data-title="Den hollandske guldalder" data-language-autonym="Dansk" data-language-local-name="Deens" class="interlanguage-link-target"><span>Dansk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-de badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="uitgelicht artikel"><a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Goldenes_Zeitalter_(Niederlande)" title="Goldenes Zeitalter (Niederlande) – Duits" lang="de" hreflang="de" data-title="Goldenes Zeitalter (Niederlande)" data-language-autonym="Deutsch" data-language-local-name="Duits" class="interlanguage-link-target"><span>Deutsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-en mw-list-item"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Dutch_Golden_Age" title="Dutch Golden Age – Engels" lang="en" hreflang="en" data-title="Dutch Golden Age" data-language-autonym="English" data-language-local-name="Engels" class="interlanguage-link-target"><span>English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eo mw-list-item"><a href="https://eo.wikipedia.org/wiki/Ora_jarcento_de_Nederlando" title="Ora jarcento de Nederlando – Esperanto" lang="eo" hreflang="eo" data-title="Ora jarcento de Nederlando" data-language-autonym="Esperanto" data-language-local-name="Esperanto" class="interlanguage-link-target"><span>Esperanto</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-es mw-list-item"><a href="https://es.wikipedia.org/wiki/Siglo_de_Oro_neerland%C3%A9s" title="Siglo de Oro neerlandés – Spaans" lang="es" hreflang="es" data-title="Siglo de Oro neerlandés" data-language-autonym="Español" data-language-local-name="Spaans" class="interlanguage-link-target"><span>Español</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-et mw-list-item"><a href="https://et.wikipedia.org/wiki/Hollandi_kuldajastu" title="Hollandi kuldajastu – Estisch" lang="et" hreflang="et" data-title="Hollandi kuldajastu" data-language-autonym="Eesti" data-language-local-name="Estisch" class="interlanguage-link-target"><span>Eesti</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eu mw-list-item"><a href="https://eu.wikipedia.org/wiki/Herbehereetako_Urrezko_Aroa" title="Herbehereetako Urrezko Aroa – Baskisch" lang="eu" hreflang="eu" data-title="Herbehereetako Urrezko Aroa" data-language-autonym="Euskara" data-language-local-name="Baskisch" class="interlanguage-link-target"><span>Euskara</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fa mw-list-item"><a href="https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%AF%D9%88%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D8%B7%D9%84%D8%A7%DB%8C%DB%8C_%D9%87%D9%84%D9%86%D8%AF" title="دوران طلایی هلند – Perzisch" lang="fa" hreflang="fa" data-title="دوران طلایی هلند" data-language-autonym="فارسی" data-language-local-name="Perzisch" class="interlanguage-link-target"><span>فارسی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fi mw-list-item"><a href="https://fi.wikipedia.org/wiki/Hollannin_suurvaltakausi" title="Hollannin suurvaltakausi – Fins" lang="fi" hreflang="fi" data-title="Hollannin suurvaltakausi" data-language-autonym="Suomi" data-language-local-name="Fins" class="interlanguage-link-target"><span>Suomi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fr mw-list-item"><a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Si%C3%A8cle_d%27or_n%C3%A9erlandais" title="Siècle d'or néerlandais – Frans" lang="fr" hreflang="fr" data-title="Siècle d'or néerlandais" data-language-autonym="Français" data-language-local-name="Frans" class="interlanguage-link-target"><span>Français</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fy mw-list-item"><a href="https://fy.wikipedia.org/wiki/Gouden_Iuw" title="Gouden Iuw – Fries" lang="fy" hreflang="fy" data-title="Gouden Iuw" data-language-autonym="Frysk" data-language-local-name="Fries" class="interlanguage-link-target"><span>Frysk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gl mw-list-item"><a href="https://gl.wikipedia.org/wiki/S%C3%A9culo_de_ouro_dos_Pa%C3%ADses_Baixos" title="Século de ouro dos Países Baixos – Galicisch" lang="gl" hreflang="gl" data-title="Século de ouro dos Países Baixos" data-language-autonym="Galego" data-language-local-name="Galicisch" class="interlanguage-link-target"><span>Galego</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-he mw-list-item"><a href="https://he.wikipedia.org/wiki/%D7%AA%D7%95%D7%A8_%D7%94%D7%96%D7%94%D7%91_%D7%A9%D7%9C_%D7%94%D7%95%D7%9C%D7%A0%D7%93" title="תור הזהב של הולנד – Hebreeuws" lang="he" hreflang="he" data-title="תור הזהב של הולנד" data-language-autonym="עברית" data-language-local-name="Hebreeuws" class="interlanguage-link-target"><span>עברית</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hu mw-list-item"><a href="https://hu.wikipedia.org/wiki/Holland_aranykor" title="Holland aranykor – Hongaars" lang="hu" hreflang="hu" data-title="Holland aranykor" data-language-autonym="Magyar" data-language-local-name="Hongaars" class="interlanguage-link-target"><span>Magyar</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hy mw-list-item"><a href="https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%86%D5%AB%D5%A4%D5%A5%D6%80%D5%AC%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%B8%D5%BD%D5%AF%D5%A5%D5%A4%D5%A1%D6%80" title="Նիդերլանդական ոսկեդար – Armeens" lang="hy" hreflang="hy" data-title="Նիդերլանդական ոսկեդար" data-language-autonym="Հայերեն" data-language-local-name="Armeens" class="interlanguage-link-target"><span>Հայերեն</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-id mw-list-item"><a href="https://id.wikipedia.org/wiki/Masa_Keemasan_Belanda" title="Masa Keemasan Belanda – Indonesisch" lang="id" hreflang="id" data-title="Masa Keemasan Belanda" data-language-autonym="Bahasa Indonesia" data-language-local-name="Indonesisch" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Indonesia</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-it mw-list-item"><a href="https://it.wikipedia.org/wiki/Secolo_d%27oro_olandese" title="Secolo d'oro olandese – Italiaans" lang="it" hreflang="it" data-title="Secolo d'oro olandese" data-language-autonym="Italiano" data-language-local-name="Italiaans" class="interlanguage-link-target"><span>Italiano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ja mw-list-item"><a href="https://ja.wikipedia.org/wiki/%E3%82%AA%E3%83%A9%E3%83%B3%E3%83%80%E9%BB%84%E9%87%91%E6%99%82%E4%BB%A3" title="オランダ黄金時代 – Japans" lang="ja" hreflang="ja" data-title="オランダ黄金時代" data-language-autonym="日本語" data-language-local-name="Japans" class="interlanguage-link-target"><span>日本語</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ko mw-list-item"><a href="https://ko.wikipedia.org/wiki/%EB%84%A4%EB%8D%9C%EB%9E%80%EB%93%9C_%ED%99%A9%EA%B8%88_%EC%8B%9C%EB%8C%80" title="네덜란드 황금 시대 – Koreaans" lang="ko" hreflang="ko" data-title="네덜란드 황금 시대" data-language-autonym="한국어" data-language-local-name="Koreaans" class="interlanguage-link-target"><span>한국어</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lfn mw-list-item"><a href="https://lfn.wikipedia.org/wiki/Eda_oro_nederlandes" title="Eda oro nederlandes – Lingua Franca Nova" lang="lfn" hreflang="lfn" data-title="Eda oro nederlandes" data-language-autonym="Lingua Franca Nova" data-language-local-name="Lingua Franca Nova" class="interlanguage-link-target"><span>Lingua Franca Nova</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ms mw-list-item"><a href="https://ms.wikipedia.org/wiki/Zaman_Kegemilangan_Belanda" title="Zaman Kegemilangan Belanda – Maleis" lang="ms" hreflang="ms" data-title="Zaman Kegemilangan Belanda" data-language-autonym="Bahasa Melayu" data-language-local-name="Maleis" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Melayu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nn mw-list-item"><a href="https://nn.wikipedia.org/wiki/Den_nederlandske_gullalderen" title="Den nederlandske gullalderen – Noors - Nynorsk" lang="nn" hreflang="nn" data-title="Den nederlandske gullalderen" data-language-autonym="Norsk nynorsk" data-language-local-name="Noors - Nynorsk" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk nynorsk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-no mw-list-item"><a href="https://no.wikipedia.org/wiki/Den_nederlandske_gullalderen" title="Den nederlandske gullalderen – Noors - Bokmål" lang="nb" hreflang="nb" data-title="Den nederlandske gullalderen" data-language-autonym="Norsk bokmål" data-language-local-name="Noors - Bokmål" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk bokmål</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pt mw-list-item"><a href="https://pt.wikipedia.org/wiki/S%C3%A9culo_de_Ouro_dos_Pa%C3%ADses_Baixos" title="Século de Ouro dos Países Baixos – Portugees" lang="pt" hreflang="pt" data-title="Século de Ouro dos Países Baixos" data-language-autonym="Português" data-language-local-name="Portugees" class="interlanguage-link-target"><span>Português</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ro mw-list-item"><a href="https://ro.wikipedia.org/wiki/Epoca_de_Aur_Neerlandez%C4%83" title="Epoca de Aur Neerlandeză – Roemeens" lang="ro" hreflang="ro" data-title="Epoca de Aur Neerlandeză" data-language-autonym="Română" data-language-local-name="Roemeens" class="interlanguage-link-target"><span>Română</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ru mw-list-item"><a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%97%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D1%82%D0%BE%D0%B9_%D0%B2%D0%B5%D0%BA_%D0%9D%D0%B8%D0%B4%D0%B5%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D0%BE%D0%B2" title="Золотой век Нидерландов – Russisch" lang="ru" hreflang="ru" data-title="Золотой век Нидерландов" data-language-autonym="Русский" data-language-local-name="Russisch" class="interlanguage-link-target"><span>Русский</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sl mw-list-item"><a href="https://sl.wikipedia.org/wiki/Nizozemska_zlata_doba" title="Nizozemska zlata doba – Sloveens" lang="sl" hreflang="sl" data-title="Nizozemska zlata doba" data-language-autonym="Slovenščina" data-language-local-name="Sloveens" class="interlanguage-link-target"><span>Slovenščina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sr mw-list-item"><a href="https://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%97%D0%BB%D0%B0%D1%82%D0%BD%D0%BE_%D0%B4%D0%BE%D0%B1%D0%B0_%D0%A5%D0%BE%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D0%B8%D1%98%D0%B5" title="Златно доба Холандије – Servisch" lang="sr" hreflang="sr" data-title="Златно доба Холандије" data-language-autonym="Српски / srpski" data-language-local-name="Servisch" class="interlanguage-link-target"><span>Српски / srpski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sv mw-list-item"><a href="https://sv.wikipedia.org/wiki/Nederl%C3%A4ndska_stormaktstiden" title="Nederländska stormaktstiden – Zweeds" lang="sv" hreflang="sv" data-title="Nederländska stormaktstiden" data-language-autonym="Svenska" data-language-local-name="Zweeds" class="interlanguage-link-target"><span>Svenska</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-th mw-list-item"><a href="https://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%A2%E0%B8%B8%E0%B8%84%E0%B8%97%E0%B8%AD%E0%B8%87%E0%B8%82%E0%B8%AD%E0%B8%87%E0%B9%80%E0%B8%99%E0%B9%80%E0%B8%98%E0%B8%AD%E0%B8%A3%E0%B9%8C%E0%B9%81%E0%B8%A5%E0%B8%99%E0%B8%94%E0%B9%8C" title="ยุคทองของเนเธอร์แลนด์ – Thai" lang="th" hreflang="th" data-title="ยุคทองของเนเธอร์แลนด์" data-language-autonym="ไทย" data-language-local-name="Thai" class="interlanguage-link-target"><span>ไทย</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tl mw-list-item"><a href="https://tl.wikipedia.org/wiki/Ginintuang_Panahon_ng_Olanda" title="Ginintuang Panahon ng Olanda – Tagalog" lang="tl" hreflang="tl" data-title="Ginintuang Panahon ng Olanda" data-language-autonym="Tagalog" data-language-local-name="Tagalog" class="interlanguage-link-target"><span>Tagalog</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tr mw-list-item"><a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/Hollanda_Alt%C4%B1n_%C3%87a%C4%9F%C4%B1" title="Hollanda Altın Çağı – Turks" lang="tr" hreflang="tr" data-title="Hollanda Altın Çağı" data-language-autonym="Türkçe" data-language-local-name="Turks" class="interlanguage-link-target"><span>Türkçe</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uk mw-list-item"><a href="https://uk.wikipedia.org/wiki/%D0%97%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D1%82%D0%B0_%D0%B4%D0%BE%D0%B1%D0%B0_%D0%9D%D1%96%D0%B4%D0%B5%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%96%D0%B2" title="Золота доба Нідерландів – Oekraïens" lang="uk" hreflang="uk" data-title="Золота доба Нідерландів" data-language-autonym="Українська" data-language-local-name="Oekraïens" class="interlanguage-link-target"><span>Українська</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vi mw-list-item"><a href="https://vi.wikipedia.org/wiki/Th%E1%BB%9Di_k%E1%BB%B3_ho%C3%A0ng_kim_H%C3%A0_Lan" title="Thời kỳ hoàng kim Hà Lan – Vietnamees" lang="vi" hreflang="vi" data-title="Thời kỳ hoàng kim Hà Lan" data-language-autonym="Tiếng Việt" data-language-local-name="Vietnamees" class="interlanguage-link-target"><span>Tiếng Việt</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh mw-list-item"><a href="https://zh.wikipedia.org/wiki/%E8%8D%B7%E8%98%AD%E9%BB%83%E9%87%91%E6%99%82%E4%BB%A3" title="荷蘭黃金時代 – Chinees" lang="zh" hreflang="zh" data-title="荷蘭黃金時代" data-language-autonym="中文" data-language-local-name="Chinees" class="interlanguage-link-target"><span>中文</span></a></li> </ul> <div class="after-portlet after-portlet-lang"><span class="wb-langlinks-edit wb-langlinks-link"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q661566#sitelinks-wikipedia" title="Taalkoppelingen bewerken" class="wbc-editpage">Koppelingen bewerken</a></span></div> </div> </div> </div> </header> <div class="vector-page-toolbar"> <div class="vector-page-toolbar-container"> <div id="left-navigation"> <nav aria-label="Naamruimten"> <div id="p-associated-pages" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-associated-pages" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-nstab-main" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Gouden_Eeuw_(Nederland)" title="Inhoudspagina bekijken [c]" accesskey="c"><span>Artikel</span></a></li><li id="ca-talk" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Overleg:Gouden_Eeuw_(Nederland)" rel="discussion" title="Overleg over deze pagina [t]" accesskey="t"><span>Overleg</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown emptyPortlet" > <input type="checkbox" id="vector-variants-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Taalvariant wijzigen" > <label id="vector-variants-dropdown-label" for="vector-variants-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">Nederlands</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-variants" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-variants emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> <div id="right-navigation" class="vector-collapsible"> <nav aria-label="Weergaven"> <div id="p-views" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-views" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-view" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Gouden_Eeuw_(Nederland)"><span>Lezen</span></a></li><li id="ca-viewsource" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Gouden_Eeuw_(Nederland)&action=edit" title="Deze pagina is beveiligd.
U kunt wel de broncode bekijken. [e]" accesskey="e"><span>Brontekst bekijken</span></a></li><li id="ca-history" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Gouden_Eeuw_(Nederland)&action=history" title="Eerdere versies van deze pagina [h]" accesskey="h"><span>Geschiedenis weergeven</span></a></li> </ul> </div> </div> </nav> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Paginahulpmiddelen"> <div id="vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown vector-page-tools-dropdown" > <input type="checkbox" id="vector-page-tools-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Hulpmiddelen" > <label id="vector-page-tools-dropdown-label" for="vector-page-tools-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">Hulpmiddelen</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-tools-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-page-tools" class="vector-page-tools vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-page-tools-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="page-tools-pinned" data-pinnable-element-id="vector-page-tools" data-pinned-container-id="vector-page-tools-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-page-tools-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Hulpmiddelen</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.pin">naar zijbalk verplaatsen</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.unpin">verbergen</button> </div> <div id="p-cactions" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-cactions emptyPortlet vector-has-collapsible-items" title="Meer opties" > <div class="vector-menu-heading"> Handelingen </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-more-view" class="selected vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/wiki/Gouden_Eeuw_(Nederland)"><span>Lezen</span></a></li><li id="ca-more-viewsource" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Gouden_Eeuw_(Nederland)&action=edit"><span>Brontekst bekijken</span></a></li><li id="ca-more-history" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Gouden_Eeuw_(Nederland)&action=history"><span>Geschiedenis weergeven</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-tb" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-tb" > <div class="vector-menu-heading"> Algemeen </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-whatlinkshere" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:VerwijzingenNaarHier/Gouden_Eeuw_(Nederland)" title="Lijst met alle pagina's die naar deze pagina verwijzen [j]" accesskey="j"><span>Links naar deze pagina</span></a></li><li id="t-recentchangeslinked" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:RecenteWijzigingenGelinkt/Gouden_Eeuw_(Nederland)" rel="nofollow" title="Recente wijzigingen in pagina's waar deze pagina naar verwijst [k]" accesskey="k"><span>Gerelateerde wijzigingen</span></a></li><li id="t-upload" class="mw-list-item"><a href="//commons.wikimedia.org/wiki/Special:UploadWizard?uselang=nl" title="Bestanden uploaden [u]" accesskey="u"><span>Bestand uploaden</span></a></li><li id="t-specialpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:SpecialePaginas" title="Lijst met alle speciale pagina's [q]" accesskey="q"><span>Speciale pagina's</span></a></li><li id="t-permalink" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Gouden_Eeuw_(Nederland)&oldid=68307718" title="Permanente koppeling naar deze versie van deze pagina"><span>Permanente koppeling</span></a></li><li id="t-info" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Gouden_Eeuw_(Nederland)&action=info" title="Meer informatie over deze pagina"><span>Paginagegevens</span></a></li><li id="t-cite" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:Citeren&page=Gouden_Eeuw_%28Nederland%29&id=68307718&wpFormIdentifier=titleform" title="Informatie over hoe u deze pagina kunt citeren"><span>Deze pagina citeren</span></a></li><li id="t-urlshortener" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:UrlShortener&url=https%3A%2F%2Fnl.wikipedia.org%2Fwiki%2FGouden_Eeuw_%28Nederland%29"><span>Verkorte URL verkrijgen</span></a></li><li id="t-urlshortener-qrcode" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:QrCode&url=https%3A%2F%2Fnl.wikipedia.org%2Fwiki%2FGouden_Eeuw_%28Nederland%29"><span>QR-code downloaden</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-coll-print_export" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-coll-print_export" > <div class="vector-menu-heading"> Afdrukken/exporteren </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="coll-create_a_book" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:Boek&bookcmd=book_creator&referer=Gouden+Eeuw+%28Nederland%29"><span>Boek aanmaken</span></a></li><li id="coll-download-as-rl" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:DownloadAsPdf&page=Gouden_Eeuw_%28Nederland%29&action=show-download-screen"><span>Downloaden als PDF</span></a></li><li id="t-print" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Gouden_Eeuw_(Nederland)&printable=yes" title="Printvriendelijke versie van deze pagina [p]" accesskey="p"><span>Afdrukversie</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-wikibase-otherprojects" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-wikibase-otherprojects" > <div class="vector-menu-heading"> In andere projecten </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-commons mw-list-item"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Dutch_Golden_Age" hreflang="en"><span>Wikimedia Commons</span></a></li><li id="t-wikibase" class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikibase-dataitem mw-list-item"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q661566" title="Koppeling naar item in verbonden gegevensrepository [g]" accesskey="g"><span>Wikidata-item</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> </div> <div class="vector-column-end"> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Paginahulpmiddelen"> <div id="vector-page-tools-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Uiterlijk"> <div id="vector-appearance-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-appearance" class="vector-appearance vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-appearance-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="appearance-pinned" data-pinnable-element-id="vector-appearance" data-pinned-container-id="vector-appearance-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-appearance-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Uiterlijk</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.pin">naar zijbalk verplaatsen</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.unpin">verbergen</button> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> <div id="bodyContent" class="vector-body" aria-labelledby="firstHeading" data-mw-ve-target-container> <div class="vector-body-before-content"> <div class="mw-indicators"> <div id="mw-indicator-etalage" class="mw-indicator"><div class="mw-parser-output"><span id="tpl_Etalage"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Wikipedia:Etalage" title="Etalagester"><img alt="Etalagester" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Fairytale_bookmark_golden.svg/21px-Fairytale_bookmark_golden.svg.png" decoding="async" width="21" height="21" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Fairytale_bookmark_golden.svg/32px-Fairytale_bookmark_golden.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Fairytale_bookmark_golden.svg/42px-Fairytale_bookmark_golden.svg.png 2x" data-file-width="64" data-file-height="64" /></a></span></span></div></div> </div> <div id="siteSub" class="noprint">Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie</div> </div> <div id="contentSub"><div id="mw-content-subtitle"></div></div> <div id="mw-content-text" class="mw-body-content"><div class="mw-content-ltr mw-parser-output" lang="nl" dir="ltr"><div id="sjabloon_zie_artikel" class="hatnote" style="padding:0.5em; margin-bottom:0.5em; border-bottom:1px solid #aaa; font-size:95%;" role="note"><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/15px-1rightarrow_blue.svg.png" decoding="async" width="15" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/23px-1rightarrow_blue.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/30px-1rightarrow_blue.svg.png 2x" data-file-width="480" data-file-height="480" /></span></span> <i>Dit artikel behandelt hoofdzakelijk de economische, sociale en culturele geschiedenis. Zie voor <a href="/wiki/Politiek" title="Politiek">politieke</a> gebeurtenissen ook <a href="/wiki/Geschiedenis_van_Nederland#Republiek" title="Geschiedenis van Nederland">Republiek in Geschiedenis van Nederland</a> en <a href="/wiki/Tachtigjarige_Oorlog" title="Tachtigjarige Oorlog">Tachtigjarige Oorlog</a> (1568–1648).</i> </div> <table class="toccolours" style="width:270px; margin:1em 0em 1em 1em; float:right; clear:right; font-size:85%;"> <tbody><tr> <td style="text-align:center;"><b><a href="/wiki/Geschiedenis_van_Nederland" title="Geschiedenis van Nederland">Geschiedenis van Nederland</a></b><br /> <p><b><a href="/wiki/Tijdlijn_van_de_Nederlandse_geschiedenis" title="Tijdlijn van de Nederlandse geschiedenis">Tijdlijn</a></b> · <b><a href="/wiki/Bibliografie_van_de_geschiedenis_der_Nederlanden" title="Bibliografie van de geschiedenis der Nederlanden">Bibliografie</a></b> </p> </td></tr> <tr> <td> <hr /> </td></tr> <tr> <td><div class="mw-collapsible mw-collapsed" style="font-size:100%; text-align:left; border:0"> <div style="padding-left:0em; text-align:left; font-size:105%;"><b>Naar chronologie</b></div> <div class="mw-collapsible-content"> <ul><li><a href="/wiki/Prehistorisch_Nederland" title="Prehistorisch Nederland">Prehistorie</a></li> <li><a href="/wiki/Bronstijd_in_Nederland" title="Bronstijd in Nederland">Bronstijd</a></li> <li><a href="/wiki/Nederlandse_ijzertijd" class="mw-redirect" title="Nederlandse ijzertijd">IJzertijd</a></li> <li><a href="/wiki/Romeinen_in_Nederland" title="Romeinen in Nederland">Romeinse tijd</a></li> <li><a href="/wiki/Frankische_tijd_in_de_Nederlanden" title="Frankische tijd in de Nederlanden">Frankische tijd</a></li> <li><a href="/wiki/Volksverhuizing_in_de_Lage_Landen_(Frankische_Tijd)" class="mw-redirect" title="Volksverhuizing in de Lage Landen (Frankische Tijd)">Volksverhuizing</a></li> <li><a href="/wiki/Geschiedenis_van_de_opkomst_van_vorstendommen_en_steden_in_de_Lage_Landen" title="Geschiedenis van de opkomst van vorstendommen en steden in de Lage Landen">Opkomst van steden en vorstendommen</a></li> <li><a href="/wiki/De_Nederlanden_in_de_Middeleeuwen" class="mw-redirect" title="De Nederlanden in de Middeleeuwen">Middeleeuwen</a></li> <li><a href="/wiki/Geschiedenis_van_de_Bourgondische_Nederlanden" class="mw-redirect" title="Geschiedenis van de Bourgondische Nederlanden">Geschiedenis van de Bourgondische Nederlanden</a></li> <li><a href="/wiki/Habsburgse_tijd" class="mw-redirect" title="Habsburgse tijd">Habsburgse tijd</a> <ul><li><a href="/wiki/Geschiedenis_van_de_Habsburgse_Nederlanden" class="mw-redirect" title="Geschiedenis van de Habsburgse Nederlanden">Geschiedenis van de Habsburgse Nederlanden</a></li> <li><a href="/wiki/Zeventien_Provinci%C3%ABn" title="Zeventien Provinciën">Zeventien Provinciën</a></li> <li><a href="/wiki/Geschiedenis_van_de_Spaanse_Nederlanden" title="Geschiedenis van de Spaanse Nederlanden">Geschiedenis van de Spaanse Nederlanden</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Nederlandse_Opstand" title="Nederlandse Opstand">Nederlandse Opstand</a>/<a href="/wiki/Tachtigjarige_Oorlog" title="Tachtigjarige Oorlog">Tachtigjarige Oorlog</a></li> <li><a href="/wiki/Republiek_der_Zeven_Verenigde_Nederlanden" title="Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden">Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden</a> <ul><li><a class="mw-selflink selflink">Gouden Eeuw</a></li> <li><a href="/wiki/Patriotten" title="Patriotten">Patriotten</a></li> <li><a href="/wiki/Oranjerestauratie" title="Oranjerestauratie">Oranjerestauratie</a></li> <li><a href="/wiki/Bataafse_Revolutie" title="Bataafse Revolutie">Bataafse Revolutie</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Franse_tijd_in_Nederland" class="mw-redirect" title="Franse tijd in Nederland">Franse tijd</a></li> <li><a href="/wiki/Verenigd_Koninkrijk_der_Nederlanden" title="Verenigd Koninkrijk der Nederlanden">Verenigd Koninkrijk der Nederlanden</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Geschiedenis_van_Nederland_(1830-1917)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Geschiedenis van Nederland (1830-1917) (de pagina bestaat niet)">1830-1917</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Nederland_in_het_interbellum&action=edit&redlink=1" class="new" title="Nederland in het interbellum (de pagina bestaat niet)">Interbellum</a></li> <li><a href="/wiki/Nederland_in_de_Tweede_Wereldoorlog" title="Nederland in de Tweede Wereldoorlog">Tweede Wereldoorlog</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Eigentijdse_geschiedenis_van_Nederland&action=edit&redlink=1" class="new" title="Eigentijdse geschiedenis van Nederland (de pagina bestaat niet)">Eigentijdse geschiedenis</a></li></ul></div></div> </td></tr> <tr> <td><div class="mw-collapsible mw-collapsed" style="font-size:100%; text-align:left; border:0"> <div style="padding-left:0em; text-align:left; font-size:105%;"><b>Naar onderwerp</b></div> <div class="mw-collapsible-content"> <ul><li><a href="/w/index.php?title=Constitutionele_geschiedenis_van_Nederland&action=edit&redlink=1" class="new" title="Constitutionele geschiedenis van Nederland (de pagina bestaat niet)">Constitutionele geschiedenis</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Economische_geschiedenis_van_Nederland&action=edit&redlink=1" class="new" title="Economische geschiedenis van Nederland (de pagina bestaat niet)">Economische geschiedenis</a></li> <li><a href="/wiki/Portaal:Fascisme_en_nationaalsocialisme_in_Nederland" title="Portaal:Fascisme en nationaalsocialisme in Nederland">Fascisme en nationaalsocialisme</a></li> <li><a href="/wiki/Nederlandse_cinema" title="Nederlandse cinema">Nederlandse film</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Geschiedenis_van_het_Fries&action=edit&redlink=1" class="new" title="Geschiedenis van het Fries (de pagina bestaat niet)">Geschiedenis van het Fries</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Kunstgeschiedenis_van_Nederland&action=edit&redlink=1" class="new" title="Kunstgeschiedenis van Nederland (de pagina bestaat niet)">Kunstgeschiedenis</a></li> <li><a href="/wiki/Nederlandse_literatuur" title="Nederlandse literatuur">Literatuurgeschiedenis</a></li> <li><a href="/wiki/Monarchie_in_Nederland" title="Monarchie in Nederland">Geschiedenis van de monarchie</a></li> <li>Maritieme geschiedenis <ul><li><a href="/wiki/Maritieme_geschiedenis_van_de_Nederlanden:_van_de_prehistorie_tot_1585" title="Maritieme geschiedenis van de Nederlanden: van de prehistorie tot 1585">Van de prehistorie tot 1585</a></li> <li><a href="/wiki/Maritieme_geschiedenis_van_Nederland" title="Maritieme geschiedenis van Nederland">Van 1585 tot heden</a></li></ul></li> <li><a href="/w/index.php?title=Militaire_geschiedenis_van_Nederland&action=edit&redlink=1" class="new" title="Militaire geschiedenis van Nederland (de pagina bestaat niet)">Militaire geschiedenis</a></li> <li><a href="/wiki/Geschiedenis_van_het_Nederlands" title="Geschiedenis van het Nederlands">Geschiedenis van het Nederlands</a></li> <li><a href="/wiki/Geschiedenis_van_het_onderwijs_in_Nederland" title="Geschiedenis van het onderwijs in Nederland">Geschiedenis van het onderwijs</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Geschiedenis_van_de_rechterlijke_macht_in_Nederland&action=edit&redlink=1" class="new" title="Geschiedenis van de rechterlijke macht in Nederland (de pagina bestaat niet)">Rechterlijke macht</a></li> <li><a href="/wiki/Ontstaan_van_de_Nederlandse_ondergrond" title="Ontstaan van de Nederlandse ondergrond">Ontstaan van de Nederlandse ondergrond</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Sociale_geschiedenis_van_Nederland&action=edit&redlink=1" class="new" title="Sociale geschiedenis van Nederland (de pagina bestaat niet)">Sociale geschiedenis</a></li> <li><a href="/wiki/Strijd_tegen_het_water" class="mw-redirect" title="Strijd tegen het water">Strijd tegen het water</a></li> <li><a href="/wiki/Geschiedenis_van_de_Nederlandse_televisie" title="Geschiedenis van de Nederlandse televisie">Televisiegeschiedenis</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Nederlandse_uitvindingen_en_ontdekkingen&action=edit&redlink=1" class="new" title="Nederlandse uitvindingen en ontdekkingen (de pagina bestaat niet)">Uitvindingen en ontdekkingen</a></li></ul> </div></div> </td></tr> <tr> <td><div class="mw-collapsible mw-collapsed" style="font-size:100%; text-align:left; border:0"> <div style="padding-left:0em; text-align:left; font-size:105%;"><b>Naar overzeese gebieden</b></div> <div class="mw-collapsible-content"> <ul><li><a href="/wiki/Geschiedenis_van_Aruba" title="Geschiedenis van Aruba">Aruba</a></li> <li><a href="/wiki/Geschiedenis_van_de_Nederlandse_Antillen" title="Geschiedenis van de Nederlandse Antillen">Nederlandse Antillen</a></li> <li><a href="/wiki/Nederlands-Indi%C3%AB" title="Nederlands-Indië">Nederlands-Indië</a></li> <li><a href="/wiki/Nieuw-Nederland" title="Nieuw-Nederland">Noord-Amerika</a></li> <li><a href="/wiki/Nederlands-Guiana" title="Nederlands-Guiana">Suriname</a></li> <li><a href="/wiki/Nederlandse_Kaapkolonie" title="Nederlandse Kaapkolonie">Zuid-Afrika</a></li> <li><a href="/wiki/Nederlandse_koloni%C3%ABn" title="Nederlandse koloniën">Koloniën algemeen</a></li></ul> </div></div> </td></tr> <tr> <td><div class="mw-collapsible mw-collapsed" style="font-size:100%; text-align:left; border:0"> <div style="padding-left:0em; text-align:left; font-size:105%;"><b>Naar provincie</b></div> <div class="mw-collapsible-content"> <ul><li><a href="/wiki/Geschiedenis_van_Drenthe" title="Geschiedenis van Drenthe">Drenthe</a></li> <li><a href="/wiki/Geschiedenis_van_Flevoland" title="Geschiedenis van Flevoland">Flevoland</a></li> <li><a href="/wiki/Geschiedenis_van_Friesland" title="Geschiedenis van Friesland">Friesland</a></li> <li><a href="/wiki/Geschiedenis_van_Gelderland" title="Geschiedenis van Gelderland">Gelderland</a></li> <li><a href="/wiki/Geschiedenis_van_Groningen" title="Geschiedenis van Groningen">Groningen</a></li> <li><a href="/wiki/Geschiedenis_van_Limburg" title="Geschiedenis van Limburg">Limburg</a></li> <li><a href="/wiki/Geschiedenis_van_Noord-Brabant" title="Geschiedenis van Noord-Brabant">Noord-Brabant</a></li> <li><a href="/wiki/Geschiedenis_van_Noord-Holland" title="Geschiedenis van Noord-Holland">Noord-Holland</a></li> <li><a href="/wiki/Geschiedenis_van_Overijssel" title="Geschiedenis van Overijssel">Overijssel</a></li> <li><a href="/wiki/Geschiedenis_van_de_provincie_Utrecht" title="Geschiedenis van de provincie Utrecht">Utrecht</a></li> <li><a href="/wiki/Geschiedenis_van_Zeeland" title="Geschiedenis van Zeeland">Zeeland</a></li> <li><a href="/wiki/Geschiedenis_van_Zuid-Holland" title="Geschiedenis van Zuid-Holland">Zuid-Holland</a></li></ul> </div></div> </td></tr> <tr> <td> <hr /> </td></tr> <tr> <td style="text-align:center;"><b>Portaal</b>  <span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Bestand:Portal.svg" class="mw-file-description" title="Portaalicoon"><img alt="Portaalicoon" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Portal.svg/22px-Portal.svg.png" decoding="async" width="22" height="20" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Portal.svg/33px-Portal.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Portal.svg/44px-Portal.svg.png 2x" data-file-width="36" data-file-height="32" /></a></span>  <b><a href="/wiki/Portaal:Nederland" title="Portaal:Nederland">Nederland</a></b><br /><b>Portaal</b>  <span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Bestand:Portal.svg" class="mw-file-description" title="Portaalicoon"><img alt="Portaalicoon" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Portal.svg/22px-Portal.svg.png" decoding="async" width="22" height="20" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Portal.svg/33px-Portal.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Portal.svg/44px-Portal.svg.png 2x" data-file-width="36" data-file-height="32" /></a></span>  <b><a href="/wiki/Portaal:Geschiedenis" title="Portaal:Geschiedenis">Geschiedenis</a></b> </td></tr></tbody></table> <p>De <b>Gouden Eeuw</b> is een periode in de <a href="/wiki/Geschiedenis_van_Nederland" title="Geschiedenis van Nederland">Nederlandse geschiedenis</a> die goeddeels samenvalt met de <a href="/wiki/17e_eeuw" title="17e eeuw">zeventiende eeuw</a>. De <a href="/wiki/Republiek_der_Zeven_Verenigde_Nederlanden" title="Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden">Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden</a> maakte een bloeiperiode door op gebied van <a href="/wiki/Handel_(economie)" title="Handel (economie)">handel</a>, <a href="/wiki/Wetenschap" title="Wetenschap">wetenschap</a> en <a href="/wiki/Kunst" title="Kunst">kunsten</a>. Ook wat betreft haar politieke en militaire macht (vooral ter zee) nam de Republiek in de wereld een vooraanstaande positie in. Deze bloeitijd, tot uitdrukking gebracht in de metafoor <a href="/wiki/Gouden_eeuw_(metafoor)" title="Gouden eeuw (metafoor)">Gouden Eeuw</a>, wordt gezien als belangrijke nieuwe fase in de ontwikkeling van de <a href="/wiki/Geschiedenis_van_de_westerse_beschaving" title="Geschiedenis van de westerse beschaving">westerse beschaving</a>. Deze metafoor, ontstaan in de negentiende eeuw, is algemeen verbreid, maar heeft ook regelmatig discussie opgeroepen.<sup id="cite_ref-oomen_1-0" class="reference"><a href="#cite_note-oomen-1"><span class="cite-bracket">[</span>1<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Het beginpunt van de Gouden Eeuw varieert van 1602, het jaar waarin de <a href="/wiki/Vereenigde_Oostindische_Compagnie" title="Vereenigde Oostindische Compagnie">VOC</a> opgericht werd, tot 1609, het beginjaar van het <a href="/wiki/Twaalfjarig_Bestand" title="Twaalfjarig Bestand">Twaalfjarig Bestand</a>. Tot het einde van het bestand in 1621 <a href="/wiki/Economische_groei" title="Economische groei">groeide</a> de <a href="/wiki/Economie_(systeem)" title="Economie (systeem)">economie</a> vrijwel ongehinderd. Tijdens de <a href="/wiki/Dertigjarige_Oorlog" title="Dertigjarige Oorlog">Dertigjarige Oorlog</a>, die goeddeels samenviel met de tweede fase van de <a href="/wiki/Tachtigjarige_Oorlog" title="Tachtigjarige Oorlog">Tachtigjarige Oorlog</a>, was in sommige sectoren sprake van stagnatie, in andere van groei. Na 1648 trok de economie weer aan, vooral voor de <a href="/wiki/Nijverheid" title="Nijverheid">nijverheid</a> waren dit zeer voorspoedige jaren. Na het <a href="/wiki/Rampjaar_1672" title="Rampjaar 1672">Rampjaar 1672</a>, het begin van de <a href="/wiki/Hollandse_Oorlog" title="Hollandse Oorlog">Hollandse Oorlog</a> (1672–1679), volgde een periode van relatieve economische neergang en was de Gouden Eeuw over haar hoogtepunt heen. Een periode van <a href="/wiki/Consolidatie_(economie)" title="Consolidatie (economie)">consolidatie</a> volgde. </p><p>De historicus <a href="/wiki/Jonathan_Israel" title="Jonathan Israel">Jonathan Israel</a> maakt een verdere onderverdeling van de periode in de vroege Gouden Eeuw van 1588 tot 1647 en de late Gouden Eeuw van 1647 tot 1702. </p> <meta property="mw:PageProp/toc" /> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Inleiding">Inleiding</h2></div> <p>Ter verklaring van deze bloeiperiode in kunsten en wetenschappen zijn door historici diverse factoren genoemd: </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Economische_bloei">Economische bloei</h3></div> <p>De economie heeft een erg belangrijke rol gespeeld in de opkomst van de Republiek in de zeventiende eeuw. In de Gouden Eeuw groeide de Republiek uit tot het centrum van de <a href="/wiki/Wereldhandel" class="mw-redirect" title="Wereldhandel">wereldhandel</a>. Na zich in enkele decennia te hebben vrijgevochten van het <a href="/wiki/Spaanse_Nederlanden" title="Spaanse Nederlanden">Spaanse gezag</a> ontwikkelde het land zich tot een internationale grootmacht. Zowel in Azië en Afrika als in Amerika beschikte de Republiek over een aantal zeer winstgevende <a href="/wiki/Koloni%C3%ABn" class="mw-redirect" title="Koloniën">koloniën</a>. Maar het fundament van de rijkdom werd gelegd met de handel in Europa: de graanhandel en houthandel op het Oostzeegebied of <a href="/wiki/Moedernegotie" title="Moedernegotie">moedernegotie</a>. In de Europese- en <a href="/wiki/Wereldeconomie" title="Wereldeconomie">wereldeconomie</a> ging Amsterdam een zeer belangrijke rol spelen. De bloeiende handel leidde tot een grote en zeer rijke klasse van kooplieden. De nieuwe voorspoed leidde ook tot meer aandacht voor en sponsoring van <a href="/wiki/Beeldende_kunsten" class="mw-redirect" title="Beeldende kunsten">beeldende kunsten</a>, <a href="/wiki/Literatuur" title="Literatuur">literatuur</a>, <a href="/wiki/Wetenschap" title="Wetenschap">wetenschappen</a> en <a href="/wiki/Armenzorg" title="Armenzorg">armenzorg</a>. </p><p>De moedernegotie (moeder aller handel) was de handel met de landen rond de Oostzee die door kooplieden uit Amsterdam vanaf de Late Middeleeuwen werd gedreven. Deze handel vormde de voornaamste bron van de welvaart in Amsterdam, waardoor de stad zich kon ontwikkelen van een weinig belangrijke plaats tot het economische centrum van Holland en de stapelplaats van Europa. De lucratieve Oostzeehandel legde de basis voor de Gouden Eeuw van de Nederlandse republiek.<sup id="cite_ref-lak_2-0" class="reference"><a href="#cite_note-lak-2"><span class="cite-bracket">[</span>2<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Na de Spaanse overheersing heeft Nederland een nieuwe, <a href="/wiki/Republiek" title="Republiek">republikeinse</a> staatsvorm gekozen. De samenleving in Nederland werd veel minder door het <a href="/wiki/Feodalisme" title="Feodalisme">feodalisme</a> gekenmerkt dan in andere landen en hierdoor was de <a href="/wiki/Arbeidsmarkt" title="Arbeidsmarkt">arbeidsmarkt</a> veel vrijer. Een andere factor die ervoor zorgde dat de economie zo goed liep, was het feit dat er in de Republiek een uitgebreide markt bestond voor het lenen en uitlenen van geld. Hierdoor konden mensen, bedrijven of de Staat, die graag investeringen of uitgaven wilden doen, gebruikmaken van het gespaarde geld van iemand anders. Deze <a href="/wiki/Financi%C3%ABle_markt" title="Financiële markt">financiële markt</a> vergemakkelijkte dan ook het doen van investeringen in potentieel winstgevende bedrijven of staatsorganisaties (zoals de VOC). </p><p>Een derde reden voor de economische voorspoed was de <a href="/wiki/Geschiedenis_van_de_technologie#De_Europese_Renaissance" title="Geschiedenis van de technologie">technologische voorsprong</a> die de Republiek tijdens de Gouden Eeuw op veel andere landen had. Doordat de Republiek een relatief diverse, open en <a href="/wiki/Tolerantie_(maatschappij)" title="Tolerantie (maatschappij)">tolerante</a> samenleving kende, was het gemakkelijker om ideeën en uitvindingen te ontwikkelen. Op bijna ieder terrein liep de Republiek voor op het buitenland. Een bekend voorbeeld van zo'n noviteit is het <a href="/wiki/Fluitschip" title="Fluitschip">fluitschip</a>, dat de Nederlandse zeevaarders een groot voordeel gaf ten opzichte van veel andere zeevarende landen. </p><p>Een laatste belangrijke oorzaak voor de economische voorspoed was de spilfunctie die <a href="/wiki/Amsterdam_(hoofdbetekenis)" class="mw-redirect" title="Amsterdam (hoofdbetekenis)">Amsterdam</a> kreeg in de wereldhandel. In Amsterdam begon er langzamerhand een <a href="/wiki/Stapelmarkt" title="Stapelmarkt">stapelmarkt</a> te ontstaan, waarbij bijna alle informatie, goederen en diensten op een relatief kleine plek aanwezig waren. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Tolerantie">Tolerantie</h3></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:The-Synod-of-Dort-in-a-seventeenth-century-Dutch-engraving.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a8/The-Synod-of-Dort-in-a-seventeenth-century-Dutch-engraving.jpg/260px-The-Synod-of-Dort-in-a-seventeenth-century-Dutch-engraving.jpg" decoding="async" width="260" height="313" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a8/The-Synod-of-Dort-in-a-seventeenth-century-Dutch-engraving.jpg/390px-The-Synod-of-Dort-in-a-seventeenth-century-Dutch-engraving.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a8/The-Synod-of-Dort-in-a-seventeenth-century-Dutch-engraving.jpg/520px-The-Synod-of-Dort-in-a-seventeenth-century-Dutch-engraving.jpg 2x" data-file-width="553" data-file-height="665" /></a><figcaption><a href="/wiki/Synode_van_Dordrecht" title="Synode van Dordrecht">Synode van Dordrecht</a>, 1618</figcaption></figure> <p>Volgens bezoekers uit het buitenland en ook volgens de officiële propaganda was Nederland een zeer tolerant land, het land van de <i>ware vryheit</i>. Latere historici hebben dit in verband gebracht met de internationale handel en de <a href="/wiki/Reformatie" title="Reformatie">Reformatie</a>, die beide zouden hebben bijgedragen aan een relatief milde opstelling ten opzichte van andersdenkenden. </p><p><a href="/wiki/Protestantisme" title="Protestantisme">Protestanten</a> stellen dat de interpretatie van de <a href="/wiki/Bijbel_(christendom)" title="Bijbel (christendom)">Bijbel</a> vooral een kwestie van het eigen geweten van ieder individu is, en verwerpen centrale dogma's en een klerikale hiërarchie om deze te bekrachtigen. Dat nam niet weg dat de gereformeerden in de Gouden Eeuw een machtspositie innamen die <a href="/wiki/Legitimiteit_(politiek)" title="Legitimiteit (politiek)">gelegitimeerd</a> was door de Staat sinds de <a href="/wiki/Synode_van_Dordrecht" title="Synode van Dordrecht">Synode van Dordrecht</a>. Christelijke andersdenkenden werd het moeilijk of onmogelijk gemaakt openlijk hun religie te belijden. </p><p><a href="/wiki/Opportunisme" title="Opportunisme">Opportunisme</a> zal een belangrijke rol hebben gespeeld, aangezien het grote katholieke deel van de bevolking niet al te veel vervreemd mocht worden. De relatieve tolerantie voorkwam daarmee dat er een exodus optrad zoals het dogmatische Spanje had meegemaakt. Of het bij de spreekwoordelijke Nederlandse tolerantie ging over een vorm van onverschilligheid of van opportunisme, in ieder geval was het voor buitenlanders makkelijk om naar de <a href="/wiki/Lage_Landen" class="mw-redirect" title="Lage Landen">Lage Landen</a> te reizen en te emigreren. Er was relatief veel vrijheid en in een aantal Nederlandse steden was er sprake van een sociale smeltkroes. </p><p>Toch zijn er ook voorbeelden dat de Nederlanders in de Gouden Eeuw helemaal niet zo verdraagzaam waren, onder andere ten opzichte van <a href="/wiki/Rooms-Katholieke_Kerk" title="Rooms-Katholieke Kerk">rooms-katholieken</a> en korte tijd tegenover <a href="/wiki/Remonstranten" title="Remonstranten">remonstranten</a>. <a href="/wiki/Joden" title="Joden">Joden</a> in de Republiek konden geen lid worden van de <a href="/wiki/Gilde_(beroepsgroep)" title="Gilde (beroepsgroep)">gilden</a>, konden geen <a href="/wiki/Poorter" title="Poorter">poorter</a> worden en mochten niet trouwen met niet-joden. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Zelfbewustzijn">Zelfbewustzijn</h3></div> <p>Voor de calvinisten ging zuiverheid in de leer boven alles. De strijd om de vrijheid om het <a href="/wiki/Calvinisme" title="Calvinisme">calvinisme</a> te belijden naast de strijd tot politieke zelfstandigheid was de inzet van de <a href="/wiki/Nederlandse_Opstand" title="Nederlandse Opstand">Nederlandse Opstand</a> tegen <a href="/wiki/Spaanse_Rijk" title="Spaanse Rijk">Spanje</a>, beter bekend als de Tachtigjarige Oorlog (1568–1648). De volledige onafhankelijkheid van de protestantse noordelijke provincies als uitkomst van deze strijd zal zeker het nationale besef versterkt hebben. Al in 1609, toen Nederland en Spanje een wapenstilstand sloten die twaalf jaar zou duren, was veel van dit alles bereikt. </p><p>Net als na de <a href="/wiki/Franse_Revolutie" title="Franse Revolutie">Franse Revolutie</a>, leidde politieke vrijheid tot vrijheid in andere domeinen van menselijk handelen en leidde deze vrijheid tot meer openheid voor nieuwe culturele en wetenschappelijke ideeën. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Bestuurders_en_geleerden">Bestuurders en geleerden</h3></div> <p>Aan het eind van de zestiende en in de zeventiende eeuw hebben de Nederlanden een aantal uiterst bekwame bestuurders gehad, zoals <a href="/wiki/Johan_van_Oldenbarnevelt" title="Johan van Oldenbarnevelt">Johan van Oldenbarnevelt</a>, <a href="/wiki/Johan_de_Witt" title="Johan de Witt">Johan de Witt</a> (tevens wiskundige op het gebied van levensverzekeringen), <a href="/wiki/Cornelis_de_Graeff_(1599-1664)" title="Cornelis de Graeff (1599-1664)">Cornelis de Graeff</a> en <a href="/wiki/Andries_Bicker" title="Andries Bicker">Andries Bicker</a>. Ook ontbrak het niet aan bekwame veldheren zoals <a href="/wiki/Maurits_van_Oranje" title="Maurits van Oranje">prins Maurits</a> en <a href="/wiki/Frederik_Hendrik_van_Oranje" title="Frederik Hendrik van Oranje">prins Frederik Hendrik</a> en admiraals als <a href="/wiki/Piet_Hein_(zeevaarder)" title="Piet Hein (zeevaarder)">Piet Hein</a>, <a href="/wiki/Maarten_Tromp" class="mw-redirect" title="Maarten Tromp">Maarten Tromp</a> en <a href="/wiki/Michiel_Adriaenszoon_de_Ruyter" class="mw-redirect" title="Michiel Adriaenszoon de Ruyter">Michiel de Ruyter</a>. Daarnaast waren er wetenschappers en bekwame vaklieden op allerlei terrein in de Nederlanden te vinden. Enkele grootheden en hun werkterreinen zijn <a href="/wiki/Jan_Pieterszoon_Sweelinck" title="Jan Pieterszoon Sweelinck">Jan Pieterszoon Sweelinck</a> (1562–1621) muziek, <a href="/wiki/Hugo_de_Groot_(rechtsgeleerde)" title="Hugo de Groot (rechtsgeleerde)">Hugo de Groot</a> (1583–1645) volkenrecht en zeerecht, <a href="/wiki/Louis_de_Geer_(ondernemer)" class="mw-redirect" title="Louis de Geer (ondernemer)">Louis de Geer</a> wapenfabricage en handel, <a href="/wiki/Rembrandt_van_Rijn" title="Rembrandt van Rijn">Rembrandt van Rijn</a> (1606–1669) schilderkunst, <a href="/wiki/Franciscus_Gomarus" title="Franciscus Gomarus">Franciscus Gomarus</a> (1563–1641) en <a href="/wiki/Jacobus_Arminius" title="Jacobus Arminius">Jacobus Arminius</a> (± 1559–1609) theologie, <a href="/wiki/Christiaan_Huygens" title="Christiaan Huygens">Christiaan Huygens</a> (1629–1695) wis-, natuur- en sterrenkunde, <a href="/wiki/Simon_Stevin" title="Simon Stevin">Simon Stevin</a> (1548–1620) waterbouwkunde en rekenkunde, <a href="/wiki/Jan_Adriaanszoon_Leeghwater" title="Jan Adriaanszoon Leeghwater">Jan Adriaanszoon Leeghwater</a>(1575–1650) waterbouwkunde en <a href="/wiki/Spinoza" class="mw-redirect" title="Spinoza">Benedictus Spinoza</a> (1632–1677) filosofie. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Ontstaan_van_de_Republiek">Ontstaan van de Republiek</h2></div> <p>Gedurende de laatste decennia van de zestiende eeuw was de Republiek ontstaan. De Noordelijke en <a href="/wiki/Zuidelijke_Nederlanden" title="Zuidelijke Nederlanden">Zuidelijke Nederlanden</a> gingen uiteindelijk ieder hun eigen weg. Het noorden zei de trouw aan koning <a href="/wiki/Filips_II_van_Spanje" title="Filips II van Spanje">Filips</a> op. Daarbij was het van het begin af aan het gewest <a href="/wiki/Holland_(hoofdbetekenis)" class="mw-redirect" title="Holland (hoofdbetekenis)">Holland</a> dat de noordelijke <a href="/wiki/Unie_van_Utrecht_(1579)" title="Unie van Utrecht (1579)">unie</a> domineerde. De andere gewesten zagen zich gedwongen de leiding van Holland te accepteren. </p><p>Duidelijke verschillen tussen de Noordelijke en Zuidelijke Nederlanden bestonden al langer. <a href="/wiki/Hertogdom_Brabant" title="Hertogdom Brabant">Brabant</a> en <a href="/wiki/Graafschap_Vlaanderen" title="Graafschap Vlaanderen">Vlaanderen</a>, de belangrijkste zuidelijke gewesten, hadden vaak tegengestelde belangen. Centralisatie vanuit <a href="/wiki/Brussel_(stad)" title="Brussel (stad)">Brussel</a> werd daardoor bemoeilijkt. Nog minder invloed had de centrale regering in het gebied ten noorden van de grote rivieren. Verder was een groot deel van de bevolking in de <a href="/wiki/Waals" title="Waals">Franstalige</a> gewesten het <a href="/wiki/Katholicisme" title="Katholicisme">katholieke geloof</a> trouw gebleven. <a href="/wiki/Adel" title="Adel">Adel</a>, <a href="/wiki/Geestelijkheid" class="mw-redirect" title="Geestelijkheid">geestelijkheid</a> en het <a href="/wiki/Patriciaat" title="Patriciaat">stedelijk patriciaat</a> hadden in het zuiden aanzienlijk meer macht dan in het noorden. </p><p>Aanvankelijk was het zeer onzeker of de nieuwe Noord-Nederlandse staat zich tegenover de Spaanse overmacht zou weten te handhaven. De <a href="/wiki/Alexander_Farnese" title="Alexander Farnese">Alexander Farnese, hertog van Parma</a> veroverde in hoog tempo stad na stad, onder andere het strategisch belangrijke <a href="/wiki/Breda_(stad)" class="mw-redirect" title="Breda (stad)">Breda</a>. <a href="/wiki/Willem_van_Oranje" title="Willem van Oranje">Willem van Oranje</a> week in 1583 uit naar <a href="/wiki/Delft_(hoofdbetekenis)" class="mw-redirect" title="Delft (hoofdbetekenis)">Delft</a>. De <a href="/wiki/Staten-Generaal_van_de_Nederlanden" title="Staten-Generaal van de Nederlanden">Staten-Generaal</a> vergaderden voortaan in Holland en <a href="/wiki/Graafschap_Zeeland" title="Graafschap Zeeland">Zeeland</a>. </p><p>Ook in het oosten van het latere Nederland boekten de Spanjaarden successen. De Spanjaard <a href="/wiki/Francisco_Verdugo" title="Francisco Verdugo">Verdugo</a> was stadhouder van <a href="/wiki/Heerlijkheid_Groningen" title="Heerlijkheid Groningen">Groningen</a>. De stadhouder van <a href="/wiki/Geschiedenis_van_Gelderland" title="Geschiedenis van Gelderland">Gelderland</a>, <a href="/wiki/Willem_IV_van_den_Bergh" title="Willem IV van den Bergh">Willem van den Berg</a>, deed de eed van trouw aan beide partijen en koos uiteindelijk de Spaanse zijde. In 1590 waren <a href="/wiki/Nijmegen_(hoofdbetekenis)" class="mw-redirect" title="Nijmegen (hoofdbetekenis)">Nijmegen</a>, <a href="/wiki/Groningen_(stad)" title="Groningen (stad)">Groningen</a> en vrijwel het gehele gebied ten oosten van de <a href="/wiki/IJssel" title="IJssel">IJssel</a> bezet door de Spanjaarden. In 1589 was ook <a href="/wiki/Geertruidenberg_(plaats)" title="Geertruidenberg (plaats)">Geertruidenberg</a> door hen veroverd. Spaanse garnizoenen vielen vanuit <a href="/wiki/Steenwijk" title="Steenwijk">Steenwijk</a> en <a href="/wiki/Coevorden_(stad)" title="Coevorden (stad)">Coevorden</a> zelfs <a href="/wiki/Friesland" title="Friesland">Friesland</a> binnen. </p><p>Deze periode van crisis, waarin de Republiek moest vechten om te overleven, was tegelijkertijd ook een periode van grote creativiteit. Bestaande bestuurlijke en economische structuren werden aan de kant geschoven om plaats te maken voor organisatievormen die effectievere weerstand mogelijk maakten. Terwijl de troepen van Parma naar het noorden trokken, werd een interne machtsstrijd uitgevochten. De aristocratische aanhangers van graaf <a href="/wiki/Robert_Dudley" title="Robert Dudley">Leicester</a>, die hoopten dat de protestantse <a href="/wiki/Elizabeth_I_van_Engeland" title="Elizabeth I van Engeland">Elizabeth I</a> de soevereiniteit wilde aanvaarden, stonden tegenover de Hollandse <a href="/wiki/Regenten" title="Regenten">regenten</a>. De laatsten wonnen het pleit. </p><p>Cruciaal waren de gebeurtenissen in de jaren 1588, 1589 en 1590. Vergaande gevolgen had de beslissing van Filips II om zich te mengen in de burgeroorlog die in deze jaren in <a href="/wiki/Geschiedenis_van_Frankrijk" title="Geschiedenis van Frankrijk">Frankrijk</a> woedde. Het <a href="/wiki/Leger_van_Vlaanderen" title="Leger van Vlaanderen">Spaanse leger in de Nederlanden</a> werd daar grootschalig ingezet. Dat maakte de Nederlandse tegenaanval mogelijk. Bovendien begon in de jaren na 1588 ook de spectaculaire groei van de Nederlandse economie, en daarmee de financiële draagkracht. De steden groeiden explosief. Binnen enkele decennia was de Republiek een van de leidende Europese mogendheden. </p><p>In <a href="/wiki/Tien_jaren_(Tachtigjarige_Oorlog)" title="Tien jaren (Tachtigjarige Oorlog)">tien jaar</a> tijd veroverde prins Maurits drieënveertig steden en vele vestingen op de Spanjaarden. Zij werden vrijwel geheel verdreven uit <a href="/wiki/Hertogdom_Gelre" title="Hertogdom Gelre">Gelderland</a>, <a href="/wiki/Heerlijkheid_Overijssel" title="Heerlijkheid Overijssel">Overijssel</a>, <a href="/wiki/Drenthe_(landschap)" title="Drenthe (landschap)">Drenthe</a> en Groningen. Ook in <a href="/wiki/Staats-Brabant" title="Staats-Brabant">Brabant</a> werd gebied veroverd. </p><p>Filips II heeft vermoedelijk in de jaren voor zijn overlijden (1598) ingezien dat zijn politiek was mislukt. Daarom sloot hij –kort voor zijn dood– met Frankrijk de <a href="/wiki/Vrede_van_Vervins" title="Vrede van Vervins">Vrede van Vervins</a>. Ook leek Spanje zich terug te trekken uit de <a href="/wiki/Lage_Landen" class="mw-redirect" title="Lage Landen">Lage Landen</a>. Filips' dochter <a href="/wiki/Isabella_van_Spanje" title="Isabella van Spanje">Isabella</a> volgde hem met haar gemaal, <a href="/wiki/Albrecht_van_Oostenrijk" title="Albrecht van Oostenrijk">Albertus van Oostenrijk</a>, op in de zuidelijke Nederlanden. Aldus werd een Spaanse vazalstaat gecreëerd. Tot een hereniging van noord en zuid heeft dit niet geleid, hoewel er onderhandelingen gevoerd zijn. Van de noordelijke provincies werd geëist dat zij de <a href="/wiki/Aartshertog" title="Aartshertog">aartshertogen</a> formeel als soeverein erkenden en de katholieke eredienst tolereerden. Dit waren voor het noorden onaanvaardbare eisen. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Demografie;_verstedelijking"><span id="Demografie.3B_verstedelijking"></span>Demografie; verstedelijking</h2></div> <p>De bijzondere positie die de Republiek in de zeventiende eeuw innam, is des te verwonderlijker met een inwonertal dat nooit boven de twee miljoen is uitgekomen. Een opvallend aspect van de noordelijke Lage Landen was daarbij de hoge graad van <a href="/wiki/Verstedelijking" title="Verstedelijking">verstedelijking</a>. Het merendeel van de inwoners leefde in het westen, in het gewest <a href="/wiki/Holland" title="Holland">Holland</a> (ongeveer gelijk aan het huidige Noord- en Zuid-Holland). Daarvan leefde ongeveer de helft in een stad, in Holland vooral in Amsterdam, <a href="/wiki/Leiden_(hoofdbetekenis)" class="mw-redirect" title="Leiden (hoofdbetekenis)">Leiden</a>, <a href="/wiki/Haarlem_(hoofdbetekenis)" class="mw-redirect" title="Haarlem (hoofdbetekenis)">Haarlem</a>, <a href="/wiki/Rotterdam_(hoofdbetekenis)" class="mw-redirect" title="Rotterdam (hoofdbetekenis)">Rotterdam</a>, Delft, <a href="/wiki/Dordrecht_(Nederland)" class="mw-redirect" title="Dordrecht (Nederland)">Dordrecht</a> en <a href="/wiki/Enkhuizen" title="Enkhuizen">Enkhuizen</a>. Buiten Holland waren <a href="/wiki/Middelburg_(Zeeland)" title="Middelburg (Zeeland)">Middelburg</a>, <a href="/wiki/Utrecht_(stad)" title="Utrecht (stad)">Utrecht</a> en <a href="/wiki/Groningen_(stad)" title="Groningen (stad)">Groningen</a> de grootste steden. Deze verhouding tussen stedelingen en plattelandsbewoners was voor die tijd uitzonderlijk: in omringende landen woonde slechts vijftien tot twintig procent van de bevolking in een stad. </p> <table class="wikitable" style="text-align:center;"> <caption>Aantal inwoners van de grootste steden in Holland en Zeeland<sup id="cite_ref-3" class="reference"><a href="#cite_note-3"><span class="cite-bracket">[</span>3<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </caption> <tbody><tr> <th> </th> <th>1570 </th> <th>1622 </th> <th>1647 </th> <th>1688 </th></tr> <tr> <td style="text-align:left;">Amsterdam</td> <td>30.000</td> <td>105.000</td> <td>140.000</td> <td>200.000 </td></tr> <tr> <td style="text-align:left;">Haarlem</td> <td>16.000</td> <td>39.500</td> <td>45.000</td> <td>50.000 </td></tr> <tr> <td style="text-align:left;">Leiden</td> <td>15.000</td> <td>44.500</td> <td>60.000</td> <td>70.000 </td></tr> <tr> <td style="text-align:left;">Delft</td> <td>14.000</td> <td>22.750</td> <td>21.000</td> <td>24.000 </td></tr> <tr> <td style="text-align:left;">Middelburg</td> <td>10.000</td> <td>25.000</td> <td>30.000</td> <td>30.000 </td></tr> <tr> <td style="text-align:left;">Enkhuizen</td> <td>7500</td> <td>22.000</td> <td>18.000</td> <td>14.000 </td></tr> <tr> <td style="text-align:left;">Rotterdam</td> <td>7000</td> <td>19.500</td> <td>30.000</td> <td>50.000 </td></tr> <tr> <td style="text-align:left;">'s-Gravenhage</td> <td>5000</td> <td>15.750</td> <td>18.000</td> <td>30.000 </td></tr></tbody></table> <p>Ruim twee eeuwen eerder, aan het eind van de veertiende eeuw, hadden slechts drie steden in ditzelfde gebied niet veel meer dan 10.000 inwoners en woonde de bevolking nog voornamelijk in het midden en oosten van het land. De grote <a href="/wiki/Bevolkingsgroei" title="Bevolkingsgroei">bevolkingsaanwas</a> in het westen was mogelijk gemaakt door de waterbouwkundige werken, die vanaf de dertiende eeuw op ongekende schaal zijn uitgevoerd, (in het hele land maar vooral in de westelijke kustprovincies): landaanwinst aan de kust, indijking van rivieren en inpoldering. Deze immense inspanningen vormden tevens door het grote en complexe bestuurlijke apparaat dat hiervoor nodig was een extra verklaring voor de hoge bestuurlijke organisatiegraad in de Nederlanden. Ook de geleidelijke overschakeling van graanbouw op <a href="/wiki/Veeteelt" title="Veeteelt">veeteelt</a> had een rol gespeeld bij de trek naar de steden. Naarmate meer graan werd geïmporteerd verschoof het accent naar de minder arbeidsintensieve veeteelt. </p><p>Voor de meeste steden in de noordelijke Nederlanden was de zestiende eeuw tot het jaar 1580 vooral een eeuw van stagnatie. Amsterdam groeide daarentegen sterk. In 1514 telde het nauwelijks meer dan 10.000 inwoners, in 1570 waren dat er ongeveer 30.000. Dit was echter een van de weinige uitzonderingen op het algemene patroon. Vrijwel alle steden, waaronder de voorheen bloeiende <a href="/wiki/IJsselsteden" title="IJsselsteden">IJsselsteden</a>, werden kleiner, of bleven ongeveer gelijk wat betreft het aantal inwoners. De werkelijk grote steden lagen alle in de zuidelijke Nederlanden. <a href="/wiki/Antwerpen_(stad)" title="Antwerpen (stad)">Antwerpen</a> was met 100.000 inwoners in 1560 verreweg het grootst. Leiden telde in het jaar van het <a href="/wiki/Beleg_van_Leiden_(1573-1574)" title="Beleg van Leiden (1573-1574)">beleg</a> (1573/74) slechts zo'n 12.500 zielen.<sup id="cite_ref-4" class="reference"><a href="#cite_note-4"><span class="cite-bracket">[</span>4<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Gedurende de decennia na 1590 groeiden bijna alle Hollandse steden explosief. Deze groei was slechts mogelijk door <a href="/wiki/Menselijke_migratie" title="Menselijke migratie">migratie</a>. Gedurende de <a href="/wiki/Vroegmoderne_Tijd" class="mw-redirect" title="Vroegmoderne Tijd">Vroegmoderne Tijd</a> lag in eigenlijk iedere stad het <a href="/wiki/Sterftecijfer" title="Sterftecijfer">sterftecijfer</a> hoger dan het <a href="/wiki/Geboortecijfer" title="Geboortecijfer">geboortecijfer</a>. De slechte hygiënische omstandigheden, de hoge <a href="/wiki/Zuigelingensterfte" class="mw-redirect" title="Zuigelingensterfte">zuigelingensterfte</a> en het veelvuldig optreden van <a href="/wiki/Epidemie" title="Epidemie">epidemische ziekten</a> in de steden waren daar debet aan. Zonder migratie vanaf het platteland zou iedere stad krimpen. Voor 1670 sloeg ook de <a href="/wiki/Pest_(ziekte)" title="Pest (ziekte)">pest</a> enkele malen toe. In Amsterdam stierven in 1602 ongeveer 10.000 mensen, merendeels armen, aan een epidemische ziekte. Epidemische ziekten troffen Leiden in 1599, in 1604, in 1624 en in 1636. Slechts het economisch succes deed migranten in groten getale naar de steden trekken. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Landbouw">Landbouw</h2></div> <p>De <a href="/wiki/Landbouw" title="Landbouw">landbouw</a> werd in de Republiek op een relatief moderne en efficiënte wijze bedreven. Vernieuwingen in de land- en <a href="/wiki/Tuinbouw" title="Tuinbouw">tuinbouw</a> leidden tot goede opbrengsten. Voorbeelden hiervan zijn de toegepaste methoden van <a href="/wiki/Drainage" title="Drainage">afwatering</a> en de vele <a href="/wiki/Droogmakerij" title="Droogmakerij">droogmakerijen</a>, het verbeterde <a href="/wiki/Veevoer" class="mw-redirect" title="Veevoer">veevoer</a> en de destijds toegepaste methoden om de <a href="/wiki/Bodemvruchtbaarheid" title="Bodemvruchtbaarheid">vruchtbaarheid van verschraalde gronden te herstellen</a>. De nieuwe technieken werden in de achttiende eeuw tijdens de zogenaamde <a href="/wiki/Agrarische_revolutie" title="Agrarische revolutie">agrarische revolutie</a> op grote schaal nagevolgd in <a href="/wiki/Koninkrijk_Groot-Brittanni%C3%AB" title="Koninkrijk Groot-Brittannië">Engeland</a>. </p><p>De landbouw was in de Republiek de grootste sector in het economische leven. Het bood werk aan een kleine helft van de totale beroepsbevolking. Het land kan in grofweg twee delen ingedeeld worden: de natte maar vruchtbare kustprovincies in het westen en noorden en de zanderige en onvruchtbare landprovincies in het zuiden en oosten. In de vroege zestiende eeuw waren de graanopbrengsten laag en kon maar een klein overschot vermarkt worden. Opbrengsten bleven laag door een gebrek aan specialisatie en het ontbreken van investeringen. De <a href="/wiki/Es_(geografie)" title="Es (geografie)">essen</a> en <a href="/wiki/Woeste_grond" title="Woeste grond">woeste gronden</a> in het oosten werden gemeenschappelijk beheerd door <a href="/wiki/Marke_(bestuur)" title="Marke (bestuur)">marken</a>. Veruit het belangrijkste gewas was <a href="/wiki/Rogge_(graan)" title="Rogge (graan)">rogge</a>. Het <a href="/wiki/Inklinken" title="Inklinken">inklinkende</a> land in de kustprovincies zorgde voor een transformatie van voornamelijk akkerbouw naar voornamelijk veeteelt. Boeren waren genoodzaakt hun inkomen aan te vullen met nevenactiviteiten, zoals <a href="/wiki/Binnenvisserij" class="mw-redirect" title="Binnenvisserij">zoetwatervisserij</a>, jacht en rietsnijden. </p><p>Vanaf de late vijftiende eeuw groeide de bevolking in de Nederlanden en in Europa en stegen de prijzen. Daarnaast ontwikkelde Amsterdam zich tot graanschuur van Europa met de import van goedkoop graan uit Oostzeehavens. Door de lage graanprijzen werd de graanproductie in de kustprovincies ingeruild voor de verbouw van tuinbouwgewassen en intensieve nijverheidsgewassen als <a href="/wiki/Hennep" title="Hennep">hennep</a>, <a href="/wiki/Vlas_(gewas)" title="Vlas (gewas)">vlas</a> en oliehoudende zaden. In de kustprovincies vormden de boeren gespecialiseerd in de veeteelt de belangrijkste groep. De veeteelt kan onderverdeeld worden in de <a href="/wiki/Vetweiderij" title="Vetweiderij">vetweiderij</a> en de melkveehouderij. Met de vetweiderij werden magere ossen van buiten de Republiek geïmporteerd om op Nederlandse weiden gemest te worden. Het vlees werd na de slacht voor het grootste deel geëxporteerd. De melkveehouders hielden koeien voor de productie van kaas en boter, ook veelal bestemd voor de export. De stijgende prijzen en een groeiende rijkdom van stedelijke kooplieden trok investeringen in de landbouw aan. In Noord-Holland werden een groot aantal speculatieve investeringen in <a href="/wiki/Landaanwinning" title="Landaanwinning">landaanwinningsprojecten</a> gedaan, waaronder van de <a href="/wiki/Beemster" title="Beemster">Beemster</a>, <a href="/wiki/Schermer_(droogmakerij)" title="Schermer (droogmakerij)">Schermer</a> en <a href="/wiki/Purmer" title="Purmer">Purmer</a>. In <a href="/wiki/Stad_en_Lande" title="Stad en Lande">Groningen</a> zorgde de <a href="/wiki/Groningen_(provincie)" title="Groningen (provincie)">stad</a> ervoor dat bij het afgraven van <a href="/wiki/Hoogveen" title="Hoogveen">hoogveengebieden</a> voor de winning van <a href="/wiki/Turf_(brandstof)" title="Turf (brandstof)">turf</a>, een vruchtbare bovenlaag overbleef. Hier ontstonden nieuwe agrarische nederzettingen, de <a href="/wiki/Groninger_Veenkoloni%C3%ABn" title="Groninger Veenkoloniën">Veenkoloniën</a>. Ook boeren deden investeringen om de productie te vergroten. Door de hoeveelheid vee in de kustprovincies was er ook veel mest om akkers te bemesten dat de opbrengst verder deed toenemen. In de landprovincies bleven deze ontwikkelingen uit door verwoestende militaire activiteiten tijdens de Tachtigjarige Oorlog, de uitgestrekte woeste gronden en het gemeenschappelijke beheer over de essen. Vanaf halverwege de zeventiende eeuw begon de agrarische depressie die tot halverwege de achttiende eeuw duurde en alle boeren in Europa trof. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Handel_en_nijverheid">Handel en nijverheid</h2></div> <div class="hatnote" style="margin-bottom:0.5em; padding:0.5em 0 0.5em 1.6em; font-size:95%;" role="note"><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/15px-1rightarrow_blue.svg.png" decoding="async" width="15" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/23px-1rightarrow_blue.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/30px-1rightarrow_blue.svg.png 2x" data-file-width="480" data-file-height="480" /></span></span> <i>Zie ook <a href="/wiki/Maritieme_geschiedenis_van_Nederland" title="Maritieme geschiedenis van Nederland">Maritieme geschiedenis van Nederland</a>.</i></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Een_aantal_Oostindi%C3%ABvaarders_voor_de_kust_Rijksmuseum_SK-A-3108.jpeg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8e/Een_aantal_Oostindi%C3%ABvaarders_voor_de_kust_Rijksmuseum_SK-A-3108.jpeg/260px-Een_aantal_Oostindi%C3%ABvaarders_voor_de_kust_Rijksmuseum_SK-A-3108.jpeg" decoding="async" width="260" height="134" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8e/Een_aantal_Oostindi%C3%ABvaarders_voor_de_kust_Rijksmuseum_SK-A-3108.jpeg/390px-Een_aantal_Oostindi%C3%ABvaarders_voor_de_kust_Rijksmuseum_SK-A-3108.jpeg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8e/Een_aantal_Oostindi%C3%ABvaarders_voor_de_kust_Rijksmuseum_SK-A-3108.jpeg/520px-Een_aantal_Oostindi%C3%ABvaarders_voor_de_kust_Rijksmuseum_SK-A-3108.jpeg 2x" data-file-width="7444" data-file-height="3850" /></a><figcaption><i>Het uitzeilen van een aantal Oost-Indiëvaarders</i> (1600), <a href="/wiki/Hendrik_Cornelisz._Vroom" title="Hendrik Cornelisz. Vroom">Hendrik Cornelisz. Vroom</a></figcaption></figure> <p>Gedurende een groot deel van de zeventiende eeuw domineerden Nederlanders, traditioneel kundige zeevaarders en kaartenmakers, de wereldhandel, een positie die daarvoor in mindere mate was ingenomen door de <a href="/wiki/Koninkrijk_Portugal" title="Koninkrijk Portugal">Portugezen</a> en de <a href="/wiki/Spanje_(personele_unie)" title="Spanje (personele unie)">Spanjaarden</a>. Nederland heeft deze dominante positie binnen de wereldhandel ongeveer anderhalve eeuw weten te handhaven. </p><p>In de decennia na de <a href="/wiki/Beleg_van_Antwerpen_(1584-1585)" title="Beleg van Antwerpen (1584-1585)">Val van Antwerpen</a> groeide de Nederlandse economie explosief, de handel het meest. De snelheid en hevigheid van de economische ontwikkelingen zijn tamelijk uniek in de geschiedenis. Belangrijke oorzaken van de groei waren: </p> <ul><li>de <a href="/wiki/Migratiestroom_in_de_Nederlanden" title="Migratiestroom in de Nederlanden">stroom van vakbekwame migranten naar het Noorden</a> als gevolg van het <a href="/wiki/Parma%27s_negen_jaren" class="mw-redirect" title="Parma's negen jaren">verlies van het Zuiden</a></li> <li>de verovering van het rivierengebied, waardoor de contacten met het Duitse achterland hersteld werden</li> <li>de blokkades door de Staatse vloot op de <a href="/wiki/Sluiting_van_de_Schelde" title="Sluiting van de Schelde">Schelde</a>, de <a href="/wiki/Eems" title="Eems">Eems</a> en de <a href="/wiki/Graafschap_Vlaanderen" title="Graafschap Vlaanderen">Vlaamse kust</a></li></ul> <p>In 1602 werd de <a href="/wiki/Verenigde_Oostindische_Compagnie" class="mw-redirect" title="Verenigde Oostindische Compagnie">Verenigde Oostindische Compagnie</a> (VOC) gesticht. Deze onderneming kreeg het Nederlandse monopolie op de handel met <a href="/wiki/Azi%C3%AB" title="Azië">Azië</a> en zou dit bijna twee eeuwen behouden. Het zou 's werelds grootste handelsonderneming van de zeventiende eeuw worden. <a href="/wiki/Specerijen" class="mw-redirect" title="Specerijen">Specerijen</a> werden in grote hoeveelheden geïmporteerd en leverden grote winsten op, enerzijds door de grote inspanningen die geleverd moesten worden en de risico's waar deze mee gepaard gingen, anderzijds door de niet te verzadigen vraag naar deze producten. De VOC bestond overigens grotendeels van de handel binnen Azië. Toen de Engelsen de winstgevende <a href="/wiki/Opium" title="Opium">opiumhandel</a> tussen de <a href="/wiki/Klaproos" title="Klaproos">papavervelden</a> in <a href="/wiki/Bengalen_(gebied)" title="Bengalen (gebied)">Bengalen</a> en de markten op <a href="/wiki/Java_(eiland)" title="Java (eiland)">Java</a> en in <a href="/wiki/Chinees_keizerrijk" class="mw-redirect" title="Chinees keizerrijk">China</a> overnamen, kon de VOC geen grote winsten meer maken. </p> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Emanuel_de_Witte_-_De_binnenplaats_van_de_beurs_te_Amsterdam.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bf/Emanuel_de_Witte_-_De_binnenplaats_van_de_beurs_te_Amsterdam.jpg/260px-Emanuel_de_Witte_-_De_binnenplaats_van_de_beurs_te_Amsterdam.jpg" decoding="async" width="260" height="273" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bf/Emanuel_de_Witte_-_De_binnenplaats_van_de_beurs_te_Amsterdam.jpg/390px-Emanuel_de_Witte_-_De_binnenplaats_van_de_beurs_te_Amsterdam.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bf/Emanuel_de_Witte_-_De_binnenplaats_van_de_beurs_te_Amsterdam.jpg/520px-Emanuel_de_Witte_-_De_binnenplaats_van_de_beurs_te_Amsterdam.jpg 2x" data-file-width="1000" data-file-height="1051" /></a><figcaption>De in 1609 opgerichte <a href="/wiki/Amsterdamse_effectenbeurs" title="Amsterdamse effectenbeurs">Beurs van Amsterdam</a></figcaption></figure> <p>In 1609 werd de <a href="/wiki/Amsterdamse_effectenbeurs" title="Amsterdamse effectenbeurs">Beurs van Amsterdam</a> opgericht (een eeuw eerder dan de tegenhanger in Londen), die samen met de in hetzelfde jaar opgerichte <a href="/wiki/Amsterdamsche_Wisselbank" title="Amsterdamsche Wisselbank">Amsterdamsche Wisselbank</a> van deze stad spoedig het financiële centrum van Europa zou maken. </p><p>De financiële infrastructuur van de Nederlanden was gunstig voor het vormen van een handelsnatie. Anders dan in andere landen, waar de <a href="/wiki/Adel" title="Adel">adel</a> de vermogens en het bestuur monopoliseerde en op de handel neerkeek, was er in Nederland veel kapitaal beschikbaar voor ondernemingen. De beurs, een relatief efficiënt bestuur, de bereidheid van de bankiers om risico's te nemen en een landsbestuur dat niet neerkeek op de handel maar die juist stimuleerde zorgden voor een voor Europa uniek investeringsklimaat. </p><p>Holland domineerde ook de handel in bulkgoederen tussen Europese landen (waar ruim een eeuw tevoren de <a href="/wiki/Hanze" title="Hanze">Hanzesteden</a> nog een prominente rol hadden gespeeld). Geografische aspecten speelden hierbij ook een rol, enerzijds de gunstige ligging, op een kruispunt van oost-west en noord-zuid routes, anderzijds de uitstekende verbinding met een groot <a href="/wiki/Duitsland" title="Duitsland">Duits</a> achterland via de <a href="/wiki/Rijn" title="Rijn">Rijn</a>. Nederlandse handelaren verscheepten wijn en zout uit <a href="/wiki/Koninkrijk_Frankrijk" title="Koninkrijk Frankrijk">Frankrijk</a> en <a href="/wiki/Koninkrijk_Portugal" title="Koninkrijk Portugal">Portugal</a> naar de landen rond de <a href="/wiki/Oostzee" title="Oostzee">Oostzee</a> en keerden terug met vooral graan, <a href="/wiki/Koninkrijk_Zweden_(1523-1814)" title="Koninkrijk Zweden (1523-1814)">Zweeds</a> <a href="/wiki/Buskruit" title="Buskruit">kruit</a>, <a href="/wiki/Hout" title="Hout">hout</a>, <a href="/wiki/IJzer_(element)" title="IJzer (element)">ijzer</a> en <a href="/wiki/Gevechtswapen" title="Gevechtswapen">wapens</a>, maar ook vele andere goederen die voor een deel weer naar landen rond de <a href="/wiki/Middellandse_Zee" title="Middellandse Zee">Middellandse Zee</a> werden vervoerd. </p><p>De handel op de <a href="/wiki/Oostzee" title="Oostzee">Oostzee</a> (ook wel bekend als de <a href="/wiki/Moedernegotie" title="Moedernegotie">moedernegotie</a>) was een belangrijk fundament van de welvaart. De koning van <a href="/wiki/Denemarken" title="Denemarken">Denemarken</a>, de man die de <a href="/wiki/Sont" title="Sont">Sont</a> controleerde, was dan ook een belangrijke bondgenoot. </p><p>Ook het Nederlandse <a href="/wiki/Industrie" title="Industrie">industriële</a> potentieel nam toe. <a href="/wiki/Scheepswerf" title="Scheepswerf">Scheepswerven</a> en <a href="/wiki/Sucrose" class="mw-redirect" title="Sucrose">suiker</a><a href="/wiki/Raffinaderij" title="Raffinaderij">raffinaderijen</a> zijn daarvan goede voorbeelden. Dankzij de toepassing van de <a href="/wiki/Krukas" title="Krukas">krukas</a> in <a href="/wiki/Windmolen" title="Windmolen">windmolens</a>, voor het eerst in 1594, kon zeer veel hout, nodig voor onder meer het bouwen van schepen, gezaagd worden met <a href="/wiki/Houtzaagmolen" class="mw-redirect" title="Houtzaagmolen">houtzaagmolens</a>. Dit bracht ook de houthandel met de Oostzeelanden op gang. </p><p>De <a href="/wiki/Haring_(dier)" class="mw-redirect" title="Haring (dier)">haringvangst</a> was een zeer belangrijke bron van inkomsten. Naarmate meer land in productie werd genomen (deels door het <a href="/wiki/Polder" title="Polder">inpolderen</a> van een aantal meren), namen de <a href="/wiki/Graan" title="Graan">graanproductie</a> en <a href="/wiki/Veehouderij" class="mw-redirect" title="Veehouderij">veehouderij</a> in belang toe. </p><p>Hoewel de zeventiende eeuw als geheel een periode was van bijna onbeperkte economische groei, zijn er wel verschillende fasen aan te wijzen. Van 1621 tot 1632 was eerder sprake van recessie en stagnatie. Daarna herstelde de economie zich aarzelend. Het aandeel in de Europese handel verminderde; daar stond echter een grotere vraag naar Nederlandse producten en koloniale waren tegenover. </p><p>Het succes van de Nederlanders wekte de afgunst op van de omringende landen. Na een felle concurrentiestrijd, die aanleiding gaf tot enkele oorlogen, zou de dominerende positie van Holland overgaan in de handen van de <a href="/wiki/Koninkrijk_Engeland" title="Koninkrijk Engeland">Engelsen</a>. Deze oorlogen met Engeland werden hoofdzakelijk ter zee uitgevochten. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Sociale_structuur;_rangen_en_standen"><span id="Sociale_structuur.3B_rangen_en_standen"></span>Sociale structuur; rangen en standen</h2></div> <p>In de Nederlanden van de zeventiende eeuw werd <a href="/wiki/Sociale_status" title="Sociale status">sociale status</a> vooral door <a href="/wiki/Inkomen" title="Inkomen">inkomen</a> bepaald. In dit opzicht verschilden de Nederlanden van naburige landen, waar sociale status nog grotendeels afgemeten werd aan afkomst, hetgeen tot de <a href="/wiki/Franse_Revolutie" title="Franse Revolutie">Franse Revolutie</a> zo zou blijven. Er waren hier wel <a href="/wiki/Sociale_klasse" title="Sociale klasse">sociale klassen</a>, maar op een nieuwe manier. </p><p>De <a href="/wiki/Aristocratie" title="Aristocratie">aristocratie</a>, of <a href="/wiki/Adel" title="Adel">adel</a>, had haar privileges grotendeels aan de steden verkocht, waar kooplieden en hun geld het voor het zeggen hadden. Bovendien was het aantal edelen in Nederland met land en macht, dus anders dan in naam, bijzonder laag in vergelijking tot omringende landen. Hiervoor zijn twee redenen aan te voeren: vanaf de dertiende eeuw was het feodale stelsel in de Lage Landen in snel tempo afgebrokkeld. Veel horige boeren waren als vrij man naar het nieuw ontgonnen of ingepolderd land getrokken, waar zij pachter werden. Vanaf de vijftiende eeuw werd ook nog eens veel land door rijke kooplieden opgekocht, die dit weer in pacht uitgaven. In de zestiende eeuw was het de bewuste politiek van de <a href="/wiki/Huis_Habsburg" title="Huis Habsburg">Habsburgse</a> vorsten geweest om edelen in allerlei bestuurlijke functies te vervangen door de opkomende klasse van universitair geschoolde <a href="/wiki/Jurist" title="Jurist">juristen</a>, wier afhankelijkheid en daarmee loyaliteit hoger was. </p><p>De <a href="/wiki/Geestelijkheid" class="mw-redirect" title="Geestelijkheid">geestelijkheid</a> had ook niet al te veel wereldse invloed: de <a href="/wiki/Rooms-Katholieke_Kerk" title="Rooms-Katholieke Kerk">katholieke Kerk</a> werd tot op zekere hoogte onderdrukt sinds het uitbreken van de Tachtigjarige Oorlog; de jonge <a href="/wiki/Protestantisme" title="Protestantisme">protestantse Kerk</a> was verdeeld. </p><p>Hiermee is niet gezegd dat de aristocraten niet over sociale status beschikten. Integendeel, het ging er veeleer om dat rijke kooplieden zich bij de adel inkochten door landbezit te verwerven en zich een familiewapen en -zegel aan te meten. Ook mengden aristocraten zich met leden van andere klassen om op een hen passende manier in hun levensonderhoud te kunnen voorzien. Hiertoe huwelijkten zij dochters uit aan rijke kooplieden, gingen zij zelf in de handel of aanvaardden zij een publiek of militair ambt om zo een salaris te verdienen. Ook kooplieden kregen interesse voor openbare ambten, aangezien deze hen grotere economische macht en meer prestige konden verschaffen. </p><p>Een universitaire opleiding werd allengs gezien als een opstap naar zo'n publieke functie. Rijke kooplieden en aristocraten zonden hun zoons op een zogeheten <a href="/wiki/Grand_tour" title="Grand tour">grand tour</a> (grote reis) door Europa. Deze jongelui bezochten dan <a href="/wiki/Universiteit" title="Universiteit">universiteiten</a> in verschillende Europese hoofdsteden, vaak vergezeld door een privéleraar, als het even kon een man van de wetenschap. </p><p>De hier beschreven vermenging van <a href="/wiki/Patrici%C3%ABr" title="Patriciër">patriciërs</a> en <a href="/wiki/Aristocratie" title="Aristocratie">aristocraten</a> kwam het meest voor in de tweede helft van de eeuw. </p><p>Direct onder de aristocraten en patriciërs stond de gegoede <a href="/wiki/Burgerij" title="Burgerij">burgerij</a>, die bestond uit protestantse geestelijken, juristen, artsen, industriëlen en hogere ambtenaren. Een lagere status was toebedeeld aan kleine zelfstandigen, gespecialiseerde handwerkslieden, administratief personeel en boeren. Nog een trede lager stonden geoefende arbeiders, huisbedienden en ander dienstverlenend personeel. Aan de voet van de piramide bevonden zich de paupers, door <a href="/wiki/Karl_Marx" title="Karl Marx">Karl Marx</a> later het <a href="/wiki/Proletariaat" class="mw-redirect" title="Proletariaat">proletariaat</a> genoemd: verarmd landvolk, waarvan velen hun geluk beproefden in de steden, als bedelaar of dagloner. </p><p>De armen- en ziekenzorg was in Nederland voor die tijd bijzonder goed geregeld. Deze waren in vorige eeuwen vooral een taak van <a href="/wiki/Gilde_(beroepsgroep)" title="Gilde (beroepsgroep)">gilden</a> en van de katholieke Kerk geweest. Na de Reformatie nam de lokale overheid dit werk grotendeels over. </p><p>Omdat rijkdom, of het gebrek daaraan, zozeer iemands sociale status bepaalde waren de standen minder scherp afgebakend dan elders. Tenslotte kon het fortuin keren. Ook het <a href="/wiki/Calvinisme" title="Calvinisme">calvinisme</a>, dat nederigheid als een belangrijke deugd prijst, had daar veel mee te maken. Deze tendensen zijn opmerkelijk bestendig gebleken. De huidige Nederlandse samenleving, hoewel veel meer <a href="/wiki/Secularisatie" title="Secularisatie">geseculariseerd</a>, wordt door velen nog steeds als opmerkelijk egalitair gezien. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Positie_van_de_vrouw">Positie van de vrouw</h3></div> <p><a href="/wiki/Vrouwengeschiedenis" title="Vrouwengeschiedenis">Vrouwen</a> genoten in de Republiek aanzienlijk meer vrijheid dan elders in Europa. Zelfs ongehuwde vrouwen mochten zich vrij over straat bewegen zonder door mannen begeleid te worden. Terwijl het in de meeste landen gewoon werd gevonden om <a href="/wiki/Huiselijk_geweld" title="Huiselijk geweld">vrouwen te slaan</a> werd dit in de Republiek niet getolereerd. In de kustprovincies domineerden vrouwen veelal het straatbeeld. <a href="/wiki/Arie_van_Deursen" title="Arie van Deursen">Arie van Deursen</a> zegt hierover het volgende: <i>In de kustprovincies was een groot deel van de mannelijke beroepsbevolking werkzaam als visser of matroos. [...] Als het ooit onwaar geweest is dat vrouwen enkel de huishouding deden en hun ziel en zaligheid verpand hadden aan het schoonschrobben van de stoep, dan wel in het Holland van de zeventiende eeuw. De arbeidsverdeling tussen man en vrouw kon in de talrijke gezinnen van zeevarenden niet anders dan onevenredig belastend voor de vrouw uitvallen, die zolang haar man op het water rondzwierf de rollen van gezinshoofd en kostwinner met die van huisvrouw en moeder had te verenigen.</i><sup id="cite_ref-5" class="reference"><a href="#cite_note-5"><span class="cite-bracket">[</span>5<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Overigens verbaasden buitenlandse bezoekers zich wel over de Hollandse reinheid. Nergens besteedden vrouwen zo veel zorg en energie aan het schoonschrobben van de stoep en het lappen van de ramen. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Ervaringen_van_buitenlanders">Ervaringen van buitenlanders</h3></div> <p><a href="/wiki/Jonathan_Israel" title="Jonathan Israel">Jonathan Israel</a> geeft in de inleiding van zijn boek <i>De Republiek, 1477-1806</i> een lijst van kenmerken en innovaties van de Republiek tijdens de Gouden Eeuw waarover buitenlanders zich verbaasden. </p><p>Op economisch gebied was er de omvang en doelmatigheid van scheepvaart en handel, en de hoge ontwikkeling van industrie en financiële instellingen. Bezoekers prezen de ordelijkheid en reinheid van de mooie steden, de verdraagzaamheid op godsdienstig en intellectueel gebied, de wees-, armen- en ziekenhuizen, de gevangenissen en de geringe criminaliteit. Opmerkelijk was in hun ogen de inperking van de macht van de Kerken, het gezag dat een staat geregeerd door burgers uitoefende over het leger, de overvloed aan wetenschappelijke collecties, bibliotheken en uitgevers, en ook de prestaties op het gebied van kunst, wetenschap en filosofie. Buitenlanders waren doorgaans geschokt door de veelheid aan kerken, de overmatige vrijheid die vrouwen, <a href="/w/index.php?title=Huishoudelijk_personeel&action=edit&redlink=1" class="new" title="Huishoudelijk personeel (de pagina bestaat niet)">personeel</a> en joden genoten, de burgerlijkheid en het ontbreken van hiërarchie. Het kostte buitenlandse bezoekers moeite om dienstmeisjes als zodanig aan hun kleding te herkennen. Edelen vonden het choquerend dat mensen van mindere <a href="/wiki/Stand_(maatschappelijk)" title="Stand (maatschappelijk)">stand</a> het woord tot hen richtten. De <a href="/wiki/Verenigde_Provinci%C3%ABn" class="mw-redirect" title="Verenigde Provinciën">Verenigde Provinciën</a> werden veelal beschouwd als een broeinest van wanorde. </p><p>De Republiek was de leidende technologische macht: <a href="/wiki/Trekschuit" title="Trekschuit">trekschuit</a>, <a href="/wiki/Straatverlichting" title="Straatverlichting">straatverlichting</a>, nieuwe <a href="/wiki/Sluis_(kunstwerk)" class="mw-redirect" title="Sluis (kunstwerk)">sluizen</a>, <a href="/wiki/Scheepsbouw" title="Scheepsbouw">scheepsbouwmethoden</a>, <a href="/wiki/Weefgetouw" title="Weefgetouw">weefgetouwen</a>, <a href="/wiki/Houtzaagmolen" class="mw-redirect" title="Houtzaagmolen">houtzaagmolens</a>, andere <a href="/wiki/Windmolen" title="Windmolen">windmolens</a> trokken bezoekers zoals tsaar <a href="/wiki/Peter_de_Grote" class="mw-redirect" title="Peter de Grote">Peter de Grote</a> aan. </p><p>Streven naar vrijheid was een motief voor de <a href="/wiki/Tachtigjarige_Oorlog" title="Tachtigjarige Oorlog">Opstand</a> geweest. Nergens was er zo'n <i>vrije en veilige staat</i>, schreef <a href="/wiki/Romeyn_de_Hooghe" title="Romeyn de Hooghe">Romeyn de Hooghe</a>, schilder en propagandist van <a href="/wiki/Willem_III_van_Oranje-Nassau" class="mw-redirect" title="Willem III van Oranje-Nassau">Willem III</a> in 1703. Dit neemt niet weg dat vooruitstrevende denkers als <a href="/wiki/Hugo_de_Groot_(rechtsgeleerde)" title="Hugo de Groot (rechtsgeleerde)">Hugo de Groot</a>, <a href="/wiki/Simon_Bischop" class="mw-redirect" title="Simon Bischop">Episcopius</a>, <a href="/wiki/Spinoza" class="mw-redirect" title="Spinoza">Spinoza</a>, <a href="/wiki/Ren%C3%A9_Descartes" title="René Descartes">René Descartes</a> en anderen op de grenzen van deze vrijheid stuitten. Toch roemden ze de relatief grote vrijheid. Descartes schreef dat er geen ander land was <i><span lang="fr" title="Frans">où l'on puisse jouir d'une liberté si entière</span></i> (waar men een zo volledige vrijheid kan genieten). </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Religie">Religie</h2></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Amsterdam_(NL),_Westerkerk_--_2015_--_7186.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a0/Amsterdam_%28NL%29%2C_Westerkerk_--_2015_--_7186.jpg/260px-Amsterdam_%28NL%29%2C_Westerkerk_--_2015_--_7186.jpg" decoding="async" width="260" height="377" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a0/Amsterdam_%28NL%29%2C_Westerkerk_--_2015_--_7186.jpg/390px-Amsterdam_%28NL%29%2C_Westerkerk_--_2015_--_7186.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a0/Amsterdam_%28NL%29%2C_Westerkerk_--_2015_--_7186.jpg/520px-Amsterdam_%28NL%29%2C_Westerkerk_--_2015_--_7186.jpg 2x" data-file-width="3176" data-file-height="4608" /></a><figcaption><a href="/wiki/Westerkerk_(Amsterdam)" title="Westerkerk (Amsterdam)">Westerkerk</a> in Amsterdam, gebouwd door <a href="/wiki/Hendrick_de_Keyser" title="Hendrick de Keyser">Hendrick de Keyser</a> (1565–1621)</figcaption></figure> <p>Een meerderheid in de noordelijke provincies was na de <a href="/wiki/Reformatie" title="Reformatie">Reformatie</a> calvinist, of behoorde althans tot de <a href="/wiki/Nederduits_Gereformeerde_Kerk_(later_Nederlandse_Hervormde_Kerk)" class="mw-redirect" title="Nederduits Gereformeerde Kerk (later Nederlandse Hervormde Kerk)">Nederduits Gereformeerde Kerk</a>. In de tweede helft van de zeventiende eeuw was tachtig tot negentig procent van de bevolking gereformeerd.<sup id="cite_ref-6" class="reference"><a href="#cite_note-6"><span class="cite-bracket">[</span>6<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Deze Kerk was geen toonbeeld van eensgezindheid. In het begin van de zeventiende eeuw werd de Republiek verscheurd door bittere tegenstellingen tussen de preciezen en de rekkelijken. Laatstgenoemden, de <a href="/wiki/Remonstranten" title="Remonstranten">remonstranten</a>, geloofden niet in <a href="/wiki/Predestinatie" title="Predestinatie">predestinatie</a> (voorbeschikking tot hemel of hel, ongeacht iemands levenswandel) en pleitten voor <a href="/wiki/Vrijheid_van_geweten" title="Vrijheid van geweten">vrijheid van geweten</a>. Hun meer dogmatische tegenstanders, die zich <a href="/wiki/Contraremonstranten" title="Contraremonstranten">contraremonstranten</a> noemden, wonnen het pleit bij de <a href="/wiki/Synode_van_Dordrecht" title="Synode van Dordrecht">Synode van Dordrecht</a>. Het grote aantal vertakkingen binnen de Nederlandse protestantisme zal er wellicht toe bijgedragen hebben dat de onderlinge tegenstellingen na verloop van tijd afzwakten en daarmee de onderlinge verdraagzaamheid weer toenam. Na de Synode van Dordrecht komt er onder de behoudende <a href="/wiki/Calvinisme" title="Calvinisme">calvinistische</a> predikers een beweging op gang tot verdere doorwerking en verbreiding van het Bijbelse ideaal in leer en leven in bevindelijke zin. Deze stroming staat bekend als de <a href="/wiki/Nadere_Reformatie" title="Nadere Reformatie">Nadere Reformatie</a>. De bekende hoogleraar <a href="/wiki/Gisbertus_Voetius" title="Gisbertus Voetius">Gisbertus Voetius</a> was de grote man van deze stroming. De wortels van deze beweging liggen in het werk van de Zeeuwse predikant <a href="/wiki/Willem_Teellinck" title="Willem Teellinck">Willem Teellinck</a>. Zijn omvangrijke programma tot reformatie van het volksleven vatte hij in 1627 samen in <i>Noodtwendigh Vertoogh</i>. </p><p>Ook het <a href="/wiki/Renaissance-humanisme" class="mw-redirect" title="Renaissance-humanisme">humanisme</a>, dat in de zestiende eeuw was opgekomen en dat in <a href="/wiki/Desiderius_Erasmus" title="Desiderius Erasmus">Desiderius Erasmus</a> zo niet de geestelijk vader dan toch een belangrijk pleitbezorger had, had nog steeds veel invloed en droeg bij aan een klimaat van tolerantie. Het viel niet mee om de genoemde tolerantie ook naar <a href="/wiki/Rooms-Katholieke_Kerk" title="Rooms-Katholieke Kerk">katholieken</a> aan de dag te leggen. Religie had immers (naast politieke en economische motieven) een belangrijke rol gespeeld in de opstand tegen Spanje, de Tachtigjarige Oorlog. </p><p>In de loop van de zeventiende eeuw nam de tolerantie ten opzichte van andere religies toe. Het jaar 1630 wordt door <a href="/wiki/Jonathan_Israel" title="Jonathan Israel">Jonathan Israel</a> als scheidslijn aangewezen. Daarna genoten remonstranten, lutheranen, katholieken en joden aanzienlijk meer vrijheid dan daarvoor. Met geld kon dikwijls veel bereikt worden. Zo konden katholieken na betaling van steekpenningen gedaan krijgen dat het houden van een mis (in een <a href="/wiki/Schuilkerk" title="Schuilkerk">schuilkerk</a>) oogluikend werd toegestaan of dat hun kinderen door een katholieke priester gedoopt werden. Sommige steden waren toleranter dan andere. Rotterdam en Amsterdam waren relatief tolerant. In steden waar de contraremonstranten aan de macht waren, waaronder Leiden en Haarlem, bleef nog enkele decennia lang de gewoonte bestaan om het opdragen van de mis met geweld onmogelijk te maken. </p><p>Openbare ambten bleven voor katholieken onbereikbaar. Hetzelfde gold voor <a href="/wiki/Doopsgezinden" title="Doopsgezinden">doopsgezinden</a> en voor joden. </p><p>De relatief grote verdraagzaamheid was niet van principiële aard; handelsbelangen en onverschilligheid speelden ook een rol. In ieder geval kwamen er grote aantallen mensen die in omringende landen om hun religie vervolgd werden naar Nederland om daar in relatieve vrijheid te leven. Te denken valt aan de (vaak gefortuneerde) joodse kooplieden uit <a href="/wiki/Portugal" title="Portugal">Portugal</a> (de <a href="/wiki/Sefardim" class="mw-redirect" title="Sefardim">sefardim</a>). Uit Frankrijk kwamen, na de intrekking van het <a href="/wiki/Edict_van_Nantes" title="Edict van Nantes">Edict van Nantes</a> in 1685 veel <a href="/wiki/Hugenoot" class="mw-redirect" title="Hugenoot">hugenoten</a> en joden; velen van hen waren gespecialiseerde handwerkslieden en geleerden. Dat de tolerantie niet ongelimiteerd was ondervond <a href="/wiki/Filosoof" title="Filosoof">filosoof</a> <a href="/wiki/Baruch_Spinoza" class="mw-redirect" title="Baruch Spinoza">Baruch Spinoza</a> (1632–1677): hij werd wegens zijn opvattingen door de Joodse gemeenschap uitgestoten. Wijselijk liet hij zijn controversiële <a href="/wiki/Tractatus_theologico-politicus" title="Tractatus theologico-politicus">Tractatus theologico-politicus</a> anoniem in het Latijn verschijnen, en ook dat was niet zonder risico. Radicale vrijdenkers als <a href="/wiki/Adriaen_Koerbagh" title="Adriaen Koerbagh">Adriaen Koerbagh</a> kregen ook van overheidswege met repressie te maken; hij eindigde zijn leven als dwangarbeider in het Amsterdamse <a href="/wiki/Rasphuis_(Amsterdam)" title="Rasphuis (Amsterdam)">Rasphuis</a>. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Cultuur">Cultuur</h2></div> <p>Ten gevolge van de Opstand vielen de Nederlanden ook in cultureel opzicht uiteen. In noord en zuid ontwikkelde zich een eigen cultuur. Het zuiden kwam geheel in de greep van de <a href="/wiki/Contrareformatie" title="Contrareformatie">contrareformatie</a>. De <a href="/wiki/Censuur_(informatie)" title="Censuur (informatie)">censuur</a> was er buitengewoon streng; het intellectueel debat viel er bijna stil. </p><p>In het noorden, in de Republiek, voltrok zich een geheel andere ontwikkeling. Hier ontstond een mengeling van calvinistische, andere protestantse, katholieke en humanistische stromingen, die zich juist door deze diversiteit onderscheidden van de cultuur in de omringende landen. De <a href="/wiki/Barok_(stijlperiode)" title="Barok (stijlperiode)">barok</a> deed er slechts beperkt zijn invloed gelden, op enige uitzonderingen in de literatuur na (zoals de dichter <a href="/wiki/Joost_van_den_Vondel" title="Joost van den Vondel">Joost van den Vondel</a>). De overdadigheid van de barok paste niet bij de strengheid van de merendeels calvinistische bevolking. </p><p>Hoewel cultuur ook in de Republiek in de eerste plaats een zaak was van de welgestelden, kon een relatief groot deel van de bevolking er deel aan nemen. Velen konden zich de aanschaf van een schilderij permitteren. Velen hadden een bijbel en <a href="/wiki/Psalter_(boek)" title="Psalter (boek)">psalmboeken</a> in hun bezit. Daarnaast waren er allerlei vormen van goedkoop <a href="/w/index.php?title=Drukwerk_(medium)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Drukwerk (medium) (de pagina bestaat niet)">drukwerk</a>, zoals <a href="/wiki/Pamflet" title="Pamflet">pamfletten</a>. </p><p>De burgerij vormde de drijvende kracht achter de nieuwe culturele ontwikkelingen, en dan overwegend in de westelijke provincies: eerst en vooral in <a href="/wiki/Holland" title="Holland">Holland</a>, in mindere mate in <a href="/wiki/Zeeland_(provincie)" title="Zeeland (provincie)">Zeeland</a> en <a href="/wiki/Utrecht_(provincie)" title="Utrecht (provincie)">Utrecht</a>. Waren het in andere landen vooral rijke aristocraten die beschermheer van de kunsten werden, in de Lage Landen was hun bescheiden aantal er debet aan dat deze rol overgenomen werd door rijke kooplieden en andere patriciërs. </p><p>Centra van cultureel-literaire activiteit werden gevormd door <a href="/wiki/Schutterij_(historisch)" title="Schutterij (historisch)">schutterij</a> en <a href="/wiki/Rederijkers" class="mw-redirect" title="Rederijkers">rederijkerskamers</a>. De primaire taak van de schutterijen was het verdedigen van een stad in tijden van nood en het uitvoeren van politietaken, maar daarnaast vormden zij een ontmoetingsplaats voor mensen uit de gegoede <a href="/wiki/Middenklasse" title="Middenklasse">middenklasse</a>, die er met trots een prominente positie bekleedden, en er een behoorlijk bedrag voor over hadden om dit voor het nageslacht vast te laten leggen. De rederijkers vormden verenigingen (kamers) in de steden, die tot doel hadden literaire activiteiten te organiseren, zoals dicht- en toneelkunst en debatten, vaak in de vorm van wedstrijden. De steden waren trots op hun rederijkerskamer en ondersteunden deze. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Onderwijs">Onderwijs</h2></div> <p>In vrijwel alle steden en grotere plaatsen in de Gouden Eeuw bestonden particuliere lagere scholen voor vijf- tot ongeveer tienjarigen en daarop was enige kwaliteitscontrole door de overheden in grotere steden. Hier leerden kinderen (tegen betaling) in ongeveer twee jaar lezen en rekenen, en eventueel na nog een jaar of twee schrijven. Uitgangspunt in de Republiek was dat ieder mens de Bijbel moest kunnen lezen. Daarnaast waren rekenen, schrijven, boekhouden en de beheersing van een of meerdere talen voor de handel van wezenlijk belang. Maar er was wel een verschil tussen stad en platteland. De bovengenoemde controle vond voornamelijk plaats in de steden. De school bestond doorgaans uit een lokaal. Kinderen met ongeveer dezelfde capaciteiten zaten bij elkaar aan een tafel. Er werd zelfstandig gewerkt en als het af was kregen ze nieuw werk van de <a href="/wiki/Schoolmeester_(beroep)" title="Schoolmeester (beroep)">schoolmeester</a>. De kwaliteit was sterk afhankelijk van wat ouders konden betalen. In dorpen was de kwaliteit doorgaans minder. Er werd een beetje gerekend, wat gelezen en geschreven en de jongere kinderen kregen hulp van de oudere en er was ook hier de nodige aandacht voor de godsdienst. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Latijnse_school">Latijnse school</h3></div> <p>In de steden bestond niet zelden de mogelijkheid om naar de <a href="/wiki/Latijnse_school" title="Latijnse school">Latijnse school</a> te gaan, waar -naast Latijn- ook schrijven, oude geschiedenis en welsprekendheid werd onderwezen. De nadruk op het Latijn was evident: de kinderen moesten worden voorbereid op de universiteit, waar alles in het Latijn werd onderwezen. In de tweede plaats was het onderwijs uit de klassieke oudheid door de Latijnse school overgenomen. Latijn was de voertaal van de (katholieke) Kerk en alle internationale correspondentie gebeurde eveneens in die taal. Daarnaast was er aandacht voor Grieks, geschiedenis, retorica (welsprekendheid) dialectiek (logisch redeneren), filosofie, godsdienst, zingen, musica (theoretische muziekleer), aritmetica, geometrie en astronomie. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Universiteiten">Universiteiten</h3></div> <p>De <a href="/wiki/Universiteit_van_Leiden" class="mw-redirect" title="Universiteit van Leiden">Universiteit van Leiden</a> was in 1575 de eerste van de <a href="/wiki/Republiek_der_Zeven_Verenigde_Nederlanden" title="Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden">Noordelijke Nederlanden</a>. Aangenomen wordt dat de keuze voor Leiden een geschenk was van Willem van Oranje aan de stad Leiden na het <a href="/wiki/Beleg_van_Leiden_(1573-1574)" title="Beleg van Leiden (1573-1574)">Leids ontzet</a>, hoewel hiervoor geen bewijs gevonden is.<sup id="cite_ref-7" class="reference"><a href="#cite_note-7"><span class="cite-bracket">[</span>7<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Deze protestante staatsuniversiteit onderwees aanvankelijk alleen protestante theologie (de nieuwe Republiek had een sterke behoefte aan goed opgeleide geestelijken), welsprekendheid, oude geschiedenis, <a href="/wiki/Latijn" title="Latijn">Latijn</a> en <a href="/wiki/Grieks" title="Grieks">Grieks</a> en <a href="/wiki/Wiskunde" title="Wiskunde">wiskunde</a>. Omdat Leiden een van de eerste protestante universiteiten was, trok zij uit heel Noord-Europa (waar veel oorlogen heersten) protestante studenten. Er doceerden Europese beroemdheden als de Brabantse humanist en geschiedschrijver <a href="/wiki/Justus_Lipsius" title="Justus Lipsius">Justus Lipsius</a>, de Franse <a href="/wiki/Letterkundige" class="mw-redirect" title="Letterkundige">letterkundige</a> <a href="/wiki/Josephus_Justus_Scaliger" title="Josephus Justus Scaliger">Josephus Justus Scaliger</a>, de <a href="/wiki/Jurist" title="Jurist">jurist</a> <a href="/wiki/Hugo_de_Groot_(rechtsgeleerde)" title="Hugo de Groot (rechtsgeleerde)">Hugo de Groot</a>, de Vlaamse letterkundige <a href="/wiki/Dani%C3%ABl_Heinsius" title="Daniël Heinsius">Daniël Heinsius</a>, de wiskundige <a href="/wiki/Willebrord_Snel_van_Royen" title="Willebrord Snel van Royen">Willebrord Snellius</a>, de linguïst <a href="/wiki/Gerardus_Vossius" title="Gerardus Vossius">Gerard Vossius</a> en de laat in de zeventiende eeuw geboren Nederlandse medicus en <a href="/wiki/Botanicus" title="Botanicus">botanicus</a> <a href="/wiki/Herman_Boerhaave" title="Herman Boerhaave">Herman Boerhaave</a>. Bekend was ook de Vlaamse theoloog <a href="/wiki/Franciscus_Gomarus" title="Franciscus Gomarus">Franciscus Gomarus</a> en diens tegenstander <a href="/wiki/Jacobus_Arminius" title="Jacobus Arminius">Jacobus Arminius</a>, die een hooglopend conflict hadden dat uitliep op winst voor de <a href="/wiki/Calvinisme" title="Calvinisme">calvinistische</a> Gomaristen en vervolging van de <a href="/wiki/Remonstranten" title="Remonstranten">remonstrantse</a> Arminianen. </p><p>De Leidse Universiteit kende drie hoofdfaculteiten, Theologie, Rechten en Medicijnen. Daarnaast was er vooral onderricht in filosofie en kennis van de klassieke Romeinse en Griekse geschiedenis. Verder werd er onderricht gegeven in de zeven vrije kunsten (grammatica van Latijn en Grieks, dialectica, retorica, aritmetica, geometria, musica, astronomia). Deze vakken werden op vrijwel elke universiteit in die tijd gegeven. Nieuw in Leiden was echter de schermschool. Het schermen diende een nauwkeurig wiskundig patroon te volgen. <a href="/wiki/Simon_Stevin" title="Simon Stevin">Simon Stevin</a> stelde het lesprogramma op voor de Duytsche Mathematique, een <a href="/wiki/Leidse_ingenieursschool" title="Leidse ingenieursschool">ingenieursschool</a> met wiskunde en toegepaste natuurkunde in het Nederlands voor landmeetkunde en vestingbouw, het enige vak in de volkstaal. Net als de schermles hadden deze vakken vooral een militaire betekenis. Ze kwamen tegemoet aan prins Maurits' behoefte aan kennis van beschietingstechnieken en vestingbouw in verband met de Tachtigjarige Oorlog tegen Spanje. </p><p>In de loop van de zeventiende eeuw volgde de oprichting van de protestantse universiteiten van <a href="/wiki/Universiteit_van_Franeker" title="Universiteit van Franeker">Franeker</a> (1585), <a href="/wiki/Universiteit_van_Groningen" class="mw-redirect" title="Universiteit van Groningen">Groningen</a> (1614), Amsterdam (1632), <a href="/wiki/Universiteit_van_Utrecht" class="mw-redirect" title="Universiteit van Utrecht">Utrecht</a> (1636) en <a href="/wiki/Universiteit_van_Harderwijk" title="Universiteit van Harderwijk">Harderwijk</a> (1648). </p><p>Een Athenaeum Illustre of <a href="/wiki/Illustere_school" title="Illustere school">illustere school</a> was een school voor hoger onderwijs zonder promotierecht, dit laatste kon alleen op een universiteit. Wel werd er gedoceerd door hoogleraren. Athenaea waren er onder meer in <a href="/wiki/Athenaeum_Illustre_(Amsterdam)" title="Athenaeum Illustre (Amsterdam)">Amsterdam</a>, <a href="/wiki/Illustere_school_en_Collegium_Auriacum_(Breda)" class="mw-redirect" title="Illustere school en Collegium Auriacum (Breda)">Breda</a> en <a href="/wiki/Athenaeum_Illustre_(Deventer)" title="Athenaeum Illustre (Deventer)">Deventer</a>. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Literatuur">Literatuur</h2></div> <div class="hatnote" style="margin-bottom:0.5em; padding:0.5em 0 0.5em 1.6em; font-size:95%;" role="note"><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/15px-1rightarrow_blue.svg.png" decoding="async" width="15" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/23px-1rightarrow_blue.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/30px-1rightarrow_blue.svg.png 2x" data-file-width="480" data-file-height="480" /></span></span> <i>Zie <a href="/wiki/Nederlandse_literatuur_in_de_renaissance" title="Nederlandse literatuur in de renaissance">Nederlandse literatuur in de renaissance</a> voor het hoofdartikel over dit onderwerp.</i></div> <p>Het centrum van literaire activiteit verplaatste zich in de zeventiende eeuw van de <a href="/wiki/Zuidelijke_Nederlanden" title="Zuidelijke Nederlanden">Zuidelijke</a> naar de <a href="/wiki/Republiek_der_Zeven_Verenigde_Nederlanden" title="Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden">Noordelijke Nederlanden</a>. Dit was deels het gevolg van het feit dat veel kunstenaars en intellectuelen tijdens de <a href="/wiki/Tachtigjarige_Oorlog" title="Tachtigjarige Oorlog">Tachtigjarige Oorlog</a>, en vooral na de <a href="/wiki/Beleg_van_Antwerpen_(1584-1585)" title="Beleg van Antwerpen (1584-1585)">val van Antwerpen</a> in 1585 de Spaanse overheersers ontvluchtten. </p><p>Verhaallijnen werden aan de Bijbel en de vaderlandse geschiedenis ontleend. Het bekendste stuk uit deze tijd is de <a href="/wiki/Gijsbrecht_van_Aemstel" title="Gijsbrecht van Aemstel">Gijsbrecht van Aemstel</a>, in 1637 door <a href="/wiki/Joost_van_den_Vondel" title="Joost van den Vondel">Joost van den Vondel</a> geschreven. Het stuk is gesitueerd in het Amsterdam van rond 1300, en verhaalt van de rampen die de stad in haar bestaan na de dood van <a href="/wiki/Floris_V_van_Holland" title="Floris V van Holland">Floris V</a> bedreigden. De <i>Gijsbrecht</i> werd eeuwenlang jaarlijks op nieuwjaarsdag in Amsterdam opgevoerd, een traditie die tot 1968 stand hield. </p><p>Meer dan andere kunstvormen zou de literatuur door de <a href="/wiki/Barok_(stijlperiode)" title="Barok (stijlperiode)">barok</a> worden beïnvloed. Naarmate de zeventiende eeuw vorderde nam het niveau van de literaire productie af. Schrijvers begonnen hun voorgangers te imiteren en literaire stijlen werden steeds meer geformaliseerd. </p><p>De vermaardste literatoren van de zeventiende eeuw waren <a href="/wiki/Gerbrand_Adriaensz._Bredero" title="Gerbrand Adriaensz. Bredero">Gerbrand Adriaensz. Bredero</a>, <a href="/wiki/Jacob_Cats_(dichter)" title="Jacob Cats (dichter)">Jacob Cats</a>, <a href="/wiki/Pieter_Corneliszoon_Hooft" title="Pieter Corneliszoon Hooft">Pieter Corneliszoon Hooft</a>, <a href="/wiki/Constantijn_Huygens" title="Constantijn Huygens">Constantijn Huygens</a> en <a href="/wiki/Joost_van_den_Vondel" title="Joost van den Vondel">Joost van den Vondel</a>. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Architectuur">Architectuur</h2></div> <p>Ook de architectuur beleefde hoogtijdagen in de Gouden Eeuw. De bloeiende economie had tot gevolg dat de steden sterk in omvang toenamen. Er werden nieuwe <a href="/wiki/Gemeentehuis" title="Gemeentehuis">stadhuizen</a> en <a href="/wiki/Pakhuis" title="Pakhuis">pakhuizen</a> gebouwd. Veel steden lieten ook een nieuwe <a href="/wiki/Waag" title="Waag">waag</a> bouwen. Kooplieden die een fortuin vergaard hadden, gaven opdracht tot de bouw van een nieuw pand, met rijk geornamenteerde gevel, langs een van de vele nieuwe <a href="/wiki/Gracht_(hoofdbetekenis)" class="mw-redirect" title="Gracht (hoofdbetekenis)">grachten</a>, die voor transport- en verdedigingsdoeleinden waren gegraven. Ook werden nieuwe <a href="/wiki/Villa_(bouwkunde)" title="Villa (bouwkunde)">landhuizen</a> gebouwd, maar niet in grote aantallen. </p><p>Vanaf 1595 werden veel hervormde kerken gebouwd. Vele daarvan zijn nog steeds in het oog springende gebouwen in een stad. </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Amsterdam_Royal_Palace_7299.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3e/Amsterdam_Royal_Palace_7299.jpg/260px-Amsterdam_Royal_Palace_7299.jpg" decoding="async" width="260" height="195" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3e/Amsterdam_Royal_Palace_7299.jpg/390px-Amsterdam_Royal_Palace_7299.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3e/Amsterdam_Royal_Palace_7299.jpg/520px-Amsterdam_Royal_Palace_7299.jpg 2x" data-file-width="4071" data-file-height="3053" /></a><figcaption><a href="/wiki/Paleis_op_de_Dam" title="Paleis op de Dam">Paleis op de Dam</a>, gebouwd: 1648-1665</figcaption></figure> <p>Vooral tussen 1647 en 1672 werd op grote schaal gebouwd. Na enkele decennia van soberheid verrezen nu de meest monumentale bouwwerken, met uitbundige ornamenten. Dit gebeurde niet alleen in Amsterdam, maar ook in <a href="/wiki/%27s-Gravenhage" class="mw-redirect" title="'s-Gravenhage">'s-Gravenhage</a>, Leiden en Haarlem. Juist in deze decennia werden veel nieuwe grachten aangelegd. De invloed van de Nederlandse kunsten op de Europese cultuur bereikte een hoogtepunt. </p><p>In het begin van de zeventiende eeuw overheersten nog de stijl van de late <a href="/wiki/Gotiek_(bouwkunst)" title="Gotiek (bouwkunst)">gotiek</a>, gecombineerd met <a href="/wiki/Renaissance" title="Renaissance">renaissancemotieven</a>. Na enkele decennia nam de invloed van het Franse <a href="/wiki/Classicisme" title="Classicisme">classicisme</a> sterk toe: de nadruk werd gelegd op verticale elementen, het gebruik van <a href="/wiki/Ornament" title="Ornament">ornamentatie</a> nam af, natuursteen kreeg de voorkeur boven baksteen. In de laatste decennia van de zeventiende eeuw werd deze soberheid meer en meer benadrukt. Rond 1670 was de ingang van een huis het meest opvallende kenmerk van een gevel geworden, met zuilen aan weerszijden en mogelijk een balkon erboven, maar geen verdere decoratie. </p><p>De meest vermaarde Nederlandse architecten van de zeventiende eeuw waren <a href="/wiki/Jacob_van_Campen" title="Jacob van Campen">Jacob van Campen</a>, <a href="/wiki/Lieven_de_Key" title="Lieven de Key">Lieven de Key</a> en <a href="/wiki/Hendrick_de_Keyser" title="Hendrick de Keyser">Hendrick de Keyser</a>. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Schilderkunst">Schilderkunst</h2></div> <div class="hatnote" style="margin-bottom:0.5em; padding:0.5em 0 0.5em 1.6em; font-size:95%;" role="note"><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/15px-1rightarrow_blue.svg.png" decoding="async" width="15" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/23px-1rightarrow_blue.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/30px-1rightarrow_blue.svg.png 2x" data-file-width="480" data-file-height="480" /></span></span> <i>Zie <a href="/wiki/Nederlandse_schilderkunst_in_de_Gouden_Eeuw" title="Nederlandse schilderkunst in de Gouden Eeuw">Nederlandse schilderkunst in de Gouden Eeuw</a> voor het hoofdartikel over dit onderwerp.</i></div> <p>Zoals reeds eerder vermeld was de clientèle van de Nederlandse kunstenaar zeer verschillend van die van hun buitenlandse collega's. Dit had invloed op de onderwerpen die gekozen werden en de stijl van schilderen. Nog een verschil met het buitenland was dat veel doeken niet in opdracht vervaardigd werden, maar via kunsthandelaren en schilders zelf afgezet werden. Deze aanpak werkte specialisatie in de hand, waardoor de net niet briljante schilders zich op een thema van eigen keuze kon toeleggen en in dat genre toch konden excelleren. </p><p>Populaire genres waren: </p> <ul><li><a href="/wiki/Historieschilderkunst" title="Historieschilderkunst">historiestukken</a></li> <li><a href="/wiki/Portret" title="Portret">portretten</a> (zowel individuele als groepsportretten)</li> <li><a href="/wiki/Landschapschilderkunst" class="mw-redirect" title="Landschapschilderkunst">landschappen</a>, <a href="/wiki/Stadsgezicht" title="Stadsgezicht">stadsgezichten</a> en <a href="/wiki/Marine_(schilderkunst)" title="Marine (schilderkunst)">zeegezichten</a></li> <li><a href="/wiki/Stilleven" title="Stilleven">stillevens</a></li> <li>alledaagse taferelen, <a href="/wiki/Genrestuk" title="Genrestuk">genrestukken</a></li></ul> <p>Mengvormen van deze categorieën kwamen ook voor. Ook werden vaak <a href="/wiki/Allegorie_(beeldende_kunst)" title="Allegorie (beeldende kunst)">allegorische</a> voorstellingen afgebeeld, voorstellingen dus waarin objecten met een symbolische betekenis aan het hoofdonderwerp worden toegevoegd. Zo kon een stilleven bijvoorbeeld een schedel, een zandloper en een uitgedoofde kaars bevatten, elk een symbool van sterfelijkheid. Afbeeldingen hadden ook vaak onder de oppervlakte een moralistische lading. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Historiestukken">Historiestukken</h3></div> <p>Deze categorie omvat niet alleen schilderijen die werkelijke historische gebeurtenissen afbeelden, maar ook voorstellingen van Bijbelse, mythologische, literaire en allegorische voorstellingen. In Nederland werden minder grote, dramatische, historische of Bijbelse voorstellingen geschilderd dan in omringende landen, waar de adellijke of geestelijke opdrachtgevers vaak aanstuurden op het inboezemen van ontzag bij de kijker. In plaats daarvan legden schilders, voornamelijk in de noordelijke Nederlanden, zich toe op het beroeren van de kijker door deze deelgenoot te maken van een tafereel van diepgaande intimiteit. </p><p>Zo zijn <a href="/wiki/Rembrandt_van_Rijn" title="Rembrandt van Rijn">Rembrandt</a> en <a href="/wiki/Pieter_Pauwel_Rubens" class="mw-redirect" title="Pieter Pauwel Rubens">Rubens</a> representatieve voorbeelden van de grote verschillen in stijl tussen schilders uit de Republiek, de noordelijke provincies, enerzijds en Vlaanderen, de zuidelijke provincies, anderzijds. </p><p>Veel belangrijke Nederlandse schilders zijn geïnspireerd en beïnvloed, althans in hun beginjaren, door <a href="/wiki/Itali%C3%AB" title="Italië">Italiaanse</a> voorbeelden. Kopieën van Italiaanse meesterwerken circuleerden hier. Deze suggereerden bepaalde compositorische schema's. Ook de behandeling van licht en donker (<i><a href="/wiki/Clair-obscur_(schilderkunst)" title="Clair-obscur (schilderkunst)">chiaroscuro</a></i>), waar de Nederlanders zelf absoluut meesters in zouden worden, was voor een deel terug te voeren op Italiaanse voorgangers zoals <a href="/wiki/Caravaggio_(schilder)" title="Caravaggio (schilder)">Caravaggio</a>. Een aantal schilders trok zelf naar Italië om de voorbeelden met eigen ogen te kunnen aanschouwen. Als een speciale schakel fungeerden de <a href="/wiki/Utrechtse_caravaggisten" title="Utrechtse caravaggisten">Utrechtse caravaggisten</a> zoals <a href="/wiki/Hendrick_ter_Brugghen" title="Hendrick ter Brugghen">Hendrick ter Brugghen</a>, <a href="/wiki/Dirck_van_Baburen" title="Dirck van Baburen">Dirck van Baburen</a> en <a href="/wiki/Gerard_van_Honthorst" title="Gerard van Honthorst">Gerard van Honthorst</a>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="(Groeps)portretten"><span id=".28Groeps.29portretten"></span>(Groeps)portretten</h3></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:The_Nightwatch_by_Rembrandt_-_Rijksmuseum.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/94/The_Nightwatch_by_Rembrandt_-_Rijksmuseum.jpg/260px-The_Nightwatch_by_Rembrandt_-_Rijksmuseum.jpg" decoding="async" width="260" height="212" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/94/The_Nightwatch_by_Rembrandt_-_Rijksmuseum.jpg/390px-The_Nightwatch_by_Rembrandt_-_Rijksmuseum.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/94/The_Nightwatch_by_Rembrandt_-_Rijksmuseum.jpg/520px-The_Nightwatch_by_Rembrandt_-_Rijksmuseum.jpg 2x" data-file-width="14168" data-file-height="11528" /></a><figcaption><a href="/wiki/Rembrandt_van_Rijn" title="Rembrandt van Rijn">Rembrandt</a>: <i>De Nachtwacht</i> (1642)</figcaption></figure> <p>Geschilderde portretten waren in de zeventiende eeuw in de Nederlanden zeer gewild. Rijke handelaren en patriciërs lieten zich graag afbeelden. Ook werden veel opdrachten geplaatst door de vooraanstaande leden van een schutterij of bestuursorgaan. </p><p>Vooral in de eerste helft van de eeuw waren portretten erg formeel, en strak van opbouw. Vaak zat een groep rond een tafel, en was ieders blik naar de toeschouwer gericht. Kledij werd zeer minutieus afgebeeld. Dit gold ook voor meubels en eventuele andere objecten, om zo de maatschappelijke positie van de geportretteerde te onderstrepen. Later in de eeuw werden groepstaferelen levendiger en de kleuren helderder. </p><p>Wetenschappers poseerden vaak gezeten tussen hun instrumentarium en studieobjecten. Artsen werden meermalen afgebeeld tijdens een anatomische les: gegroepeerd rond een lijk, terwijl een van hen college gaf. De beroemdste hiervan is de <i><a href="/wiki/Anatomische_les_van_Dr._Nicolaes_Tulp" class="mw-redirect" title="Anatomische les van Dr. Nicolaes Tulp">Anatomische les van Dr. Nicolaes Tulp</a></i> (1632, <a href="/wiki/Mauritshuis" title="Mauritshuis">Mauritshuis</a>, <a href="/wiki/Den_Haag" title="Den Haag">Den Haag</a>). </p><p>Bestuursraden zagen zich graag afgebeeld rond een tafel, ernstig kijkend. De sobere donkere kledij benadrukte enerzijds hun gestrengheid en nederigheid, maar maakte door zorgvuldig gepenseelde verfijning en snit toch duidelijk dat zij niet tot de minsten behoorden. Families lieten zich graag vereeuwigen in hun luxueuze huizen. </p><p>Vooral in Amsterdam en Haarlem werden veel <a href="/wiki/Schuttersstuk" title="Schuttersstuk">schuttersstukken</a> vervaardigd. De opdrachtgevers poseerden als machtige, joyeuze, zwierige mannen van de wereld. Ook hier eerst weer veel gezelschappen die rond een tafel gezeten waren. Later werd de mise en scène dynamischer. Het bekendste schuttersstuk is <i>De Schutterscompagnie van kapitein <a href="/wiki/Frans_Banning_Cocq" class="mw-redirect" title="Frans Banning Cocq">Frans Banning Cocq</a></i>, beter bekend als <i>De Nachtwacht</i> (1642, <a href="/wiki/Rijksmuseum_Amsterdam" title="Rijksmuseum Amsterdam">Rijksmuseum</a>, Amsterdam). </p><p>Bij veel groepsportretten betaalde iedereen die afgebeeld wilde worden de schilder apart, die dan de plaats van de persoon op het schilderij liet afhangen van de bijdrage: met een royale betaling kon een plaats op de voorgrond verzekerd worden in vol ornaat van hoofd tot voeten uitgebeeld. Bij een bescheiden bijdrage volgde al snel een plaats op de achtergrond, het hoofd nog net zichtbaar tussen omstanders. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Alledaagse_taferelen">Alledaagse taferelen</h3></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Johannes_Vermeer_-_Het_melkmeisje_-_Google_Art_Project.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/20/Johannes_Vermeer_-_Het_melkmeisje_-_Google_Art_Project.jpg/260px-Johannes_Vermeer_-_Het_melkmeisje_-_Google_Art_Project.jpg" decoding="async" width="260" height="292" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/20/Johannes_Vermeer_-_Het_melkmeisje_-_Google_Art_Project.jpg/390px-Johannes_Vermeer_-_Het_melkmeisje_-_Google_Art_Project.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/20/Johannes_Vermeer_-_Het_melkmeisje_-_Google_Art_Project.jpg/520px-Johannes_Vermeer_-_Het_melkmeisje_-_Google_Art_Project.jpg 2x" data-file-width="4000" data-file-height="4485" /></a><figcaption><a href="/wiki/Johannes_Vermeer" title="Johannes Vermeer">Johannes Vermeer</a> <i><a href="/wiki/Het_melkmeisje" title="Het melkmeisje">Het melkmeisje</a></i> (1658–1660)</figcaption></figure> <p>Veel genreschilderijen die op het eerste gezicht alleen het leven van alledag toonden, waren in feite illustraties van oude spreekwoorden en gezegden of hadden een moralistische boodschap, die tegenwoordig niet altijd meer makkelijk te achterhalen is. Alle rangen en standen werden afgebeeld. Genreschilderijen verschaffen veel inzicht in het dagelijks leven in de zeventiende eeuw in de Nederlanden, zoals hiernaast door Johannes Vermeer, <i><a href="/wiki/Het_melkmeisje" title="Het melkmeisje">Het melkmeisje</a></i>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Landschappen,_stadsgezichten_en_zeegezichten"><span id="Landschappen.2C_stadsgezichten_en_zeegezichten"></span>Landschappen, stadsgezichten en zeegezichten</h3></div> <p>Ook het schilderen van landschappen was een geliefde bezigheid in de zeventiende eeuw. In het begin van de Gouden Eeuw werd veel geschilderd in de stijl van zestiende-eeuwse voorgangers uit de <a href="/wiki/Zuidelijke_Nederlanden" title="Zuidelijke Nederlanden">Zuidelijke Nederlanden</a>, in het bijzonder in <a href="/wiki/Antwerpen_(stad)" title="Antwerpen (stad)">Antwerpen</a>. Deze Vlamingen en Brabanders hadden weinig belang gehecht aan realisme. Doeken werden vaak in het atelier vervaardigd en waren deels aan de fantasie ontsproten. Dit zou nu spoedig veranderen: eigen waarneming werd belangrijk, vaak aan de hand van schetsen die op locatie gemaakt waren. De horizon werd nu vaak laag gehouden, waardoor er meer ruimte kwam voor de karakteristieke indrukwekkend gevonden Hollandse wolkenluchten, met hun geheel eigen licht. Duinformaties behoorden tot de favoriete onderwerpen, maar ook rivierlandschappen met brede uiterwaarden, waar koeien op graasden, een silhouet van een stad op de achtergrond. </p><p>Ook winterlandschappen werden veel gemaakt. En in <a href="/wiki/Marine_(schilderkunst)" title="Marine (schilderkunst)">zeegezichten</a> was ook de zee een bron van inspiratie. Tenslotte leefden veel Nederlanders van de vruchten van de zee of van overzeese handel en was de zee regelmatig een geduchte tegenstander. </p><p>Ook architectuur fascineerde de Nederlanders, in het bijzonder van kerken. Schilders legden interieur of exterieur van een gebouw zo nauwgezet mogelijk vast. Naarmate de eeuw vorderde werden nieuwe inzichten in de werking van het <a href="/wiki/Lijnperspectief" title="Lijnperspectief">perspectief</a> enthousiast toegepast. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Stillevens">Stillevens</h3></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Balthasar_van_der_Ast_-_Flowers_and_Fruit_-_WGA1040.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c8/Balthasar_van_der_Ast_-_Flowers_and_Fruit_-_WGA1040.jpg/260px-Balthasar_van_der_Ast_-_Flowers_and_Fruit_-_WGA1040.jpg" decoding="async" width="260" height="147" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c8/Balthasar_van_der_Ast_-_Flowers_and_Fruit_-_WGA1040.jpg/390px-Balthasar_van_der_Ast_-_Flowers_and_Fruit_-_WGA1040.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c8/Balthasar_van_der_Ast_-_Flowers_and_Fruit_-_WGA1040.jpg/520px-Balthasar_van_der_Ast_-_Flowers_and_Fruit_-_WGA1040.jpg 2x" data-file-width="1300" data-file-height="735" /></a><figcaption>Een stilleven van <a href="/wiki/Balthasar_van_der_Ast" title="Balthasar van der Ast">Balthasar van der Ast</a></figcaption></figure> <p>Vooral stillevens boden een schilder (en een enkele schilderes) de gelegenheid om zijn/haar kundigheid te etaleren in het overtuigend en zeer gedetailleerd en met realistische lichteffecten afbeelden van texturen en oppervlakken. Allerlei soorten drank en etenswaar, uitgestald op een tafel, zilveren bestek, fijn tafellinnen dat in plooien afhing, dit alles vormde een uitdaging voor fijnschilders. Vooral schilders uit Leiden blonken in dit genre uit. Stillevens werden ook vaak in opdracht gemaakt. Rijke mensen wilden op zo'n stilleven graag hun waardevolle bezittingen terugzien, zodat ze hiermee pronken konden. Er werd veel gebruikgemaakt van symboliek in de stillevens. In stillevens letten de kunstenaars ook goed op de goede stofuitdrukking. Ze wilden het zo realistisch mogelijk laten lijken. </p><p>Tot de vermaardste Nederlandse schilders uit de zeventiende eeuw behoren <a href="/wiki/Ferdinand_Bol" title="Ferdinand Bol">Ferdinand Bol</a>, <a href="/wiki/Albert_Cuyp" class="mw-redirect" title="Albert Cuyp">Albert Cuyp</a>, <a href="/wiki/Gerrit_Dou" title="Gerrit Dou">Gerrit Dou</a>, <a href="/wiki/Carel_Fabritius" title="Carel Fabritius">Carel Fabritius</a>, <a href="/wiki/Govert_Flinck" title="Govert Flinck">Govert Flinck</a>, <a href="/wiki/Jan_van_Goyen" title="Jan van Goyen">Jan van Goyen</a>, <a href="/wiki/Frans_Hals" title="Frans Hals">Frans Hals</a><a href="/wiki/Pieter_de_Hooch" title="Pieter de Hooch">, Pieter de Hooch</a>, Gerard Houckgeest, <a href="/wiki/Pieter_Lastman" title="Pieter Lastman">Pieter Pieterszoon Lastman</a>, <a href="/wiki/Jan_Lievens" title="Jan Lievens">Jan Lievens</a>, <a href="/wiki/Nicolaes_Maes" title="Nicolaes Maes">Nicolaes Maes</a>, <a href="/wiki/Gabri%C3%ABl_Metsu" title="Gabriël Metsu">Gabriël Metsu</a>, <a href="/wiki/Adriaen_van_Ostade" title="Adriaen van Ostade">Michiel van Mierevelt, Adriaen van Ostade</a>, <a href="/wiki/Paulus_Potter" title="Paulus Potter">Paulus Potter</a>, <a href="/wiki/Rembrandt_van_Rijn" title="Rembrandt van Rijn">Rembrandt Harmenszoon van Rijn</a>, <a href="/wiki/Pieter_Jansz._Saenredam" class="mw-redirect" title="Pieter Jansz. Saenredam">Pieter Jansz. Saenredam</a>, <a href="/wiki/Jan_Steen" title="Jan Steen">Jan Steen</a> en <a href="/wiki/Johannes_Vermeer" title="Johannes Vermeer">Johannes Vermeer</a>, Hendrick van Vliet, Emanuel de Witte. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Beeldhouwkunst">Beeldhouwkunst</h2></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Mercurius.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9d/Mercurius.jpg/260px-Mercurius.jpg" decoding="async" width="260" height="374" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9d/Mercurius.jpg/390px-Mercurius.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/9/9d/Mercurius.jpg 2x" data-file-width="400" data-file-height="576" /></a><figcaption><a href="/wiki/Mercurius_(god)" class="mw-redirect" title="Mercurius (god)">Mercurius</a> door <a href="/wiki/Artus_Quellinus" title="Artus Quellinus">Artus Quellinus</a></figcaption></figure> <p>De Nederlandse prestaties op het vlak van de beeldhouwkunst worden minder hoog aangeslagen dan die in de schilderkunst en architectuur. Er werden ook minder sculpturen vervaardigd dan in omringende landen. Enerzijds was dit te verklaren door de totale afwezigheid ervan in protestantse kerken; tenslotte was de <a href="/wiki/Reformatie" title="Reformatie">Reformatie</a> mede voortgekomen uit de afkeer van de beeldenverering in de katholieke Kerk. Anderzijds had dit te maken met de kleine vraag naar beelden uit aristocratische kringen. Wel werden <a href="/wiki/Beeldhouwwerk" class="mw-redirect" title="Beeldhouwwerk">beeldhouwwerken</a> gemaakt voor overheidsgebouwen en het exterieur van <a href="/wiki/Kerkgebouw" title="Kerkgebouw">kerken</a>. Particulieren gaven vaak opdracht tot het vervaardigen van een buste, dikwijls om een gevel te verfraaien. Er was ook vraag naar grafmonumenten. </p><p>Nederlandse beeldhouwers uit de zeventiende eeuw waren onder andere: <a href="/wiki/Hendrick_de_Keyser" title="Hendrick de Keyser">Hendrick de Keyser</a>, <a href="/wiki/Artus_Quellinus" title="Artus Quellinus">Artus Quellinus</a> en <a href="/wiki/Rombout_Verhulst" title="Rombout Verhulst">Rombout Verhulst</a>. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Muziek">Muziek</h2></div> <div class="hatnote" style="margin-bottom:0.5em; padding:0.5em 0 0.5em 1.6em; font-size:95%;" role="note"><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/15px-1rightarrow_blue.svg.png" decoding="async" width="15" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/23px-1rightarrow_blue.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/30px-1rightarrow_blue.svg.png 2x" data-file-width="480" data-file-height="480" /></span></span> <i>Zie ook <a href="/wiki/Nederlandse_muziek_in_de_Gouden_Eeuw" title="Nederlandse muziek in de Gouden Eeuw">Nederlandse muziek in de Gouden Eeuw</a></i></div> <p>In de zeventiende eeuw werd veel <a href="/wiki/Muziek" title="Muziek">muziek</a> gemaakt in de huiselijke kring. Bekende instrumenten waren: de <a href="/wiki/Luit" title="Luit">luit</a>, het <a href="/wiki/Klavecimbel" title="Klavecimbel">klavecimbel</a>, de <a href="/wiki/Viola_da_gamba" title="Viola da gamba">viola da gamba</a> en de <a href="/wiki/Traverso" title="Traverso">traverso</a>. Er werden veel liederenboeken uitgegeven. Muzikale invloeden uit Engeland, Frankrijk en Italië voerden de boventoon in de Nederlandse muziek. Vanaf het midden van de eeuw werden meer en meer lyrische drama's, <a href="/wiki/Ballet" title="Ballet">balletten</a> en <a href="/wiki/Opera_(muziek)" title="Opera (muziek)">opera</a>'s opgevoerd in de <a href="/wiki/Schouwburg_van_Van_Campen" title="Schouwburg van Van Campen">Amsterdamse Schouwburg</a>, die in 1638 geopend was. De afkeer die calvinisten hadden van frivoliteit belemmerde de vrije ontwikkeling van muziek, en <a href="/wiki/Orgel" title="Orgel">orgelmuziek</a> werd uitgesloten van diensten in de gereformeerde kerken. Als gevolg daarvan zou de talentrijke organist-componist <a href="/wiki/Jan_Pieterszoon_Sweelinck" title="Jan Pieterszoon Sweelinck">Jan Pieterszoon Sweelinck</a> meer invloed uitoefenen in Duitsland dan onder zijn eigen landgenoten. Andere vermaarde Nederlandse <a href="/wiki/Componist" title="Componist">componisten</a> uit de zeventiende eeuw waren <a href="/wiki/Constantijn_Huygens" title="Constantijn Huygens">Constantijn Huygens</a> en <a href="/wiki/Jacob_van_Eyck" title="Jacob van Eyck">Jacob van Eyck</a>. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Wetenschap">Wetenschap</h2></div> <p>De intellectuele ruimdenkendheid en verdraagzaamheid trok denkers aan uit heel Europa. Vooral de gerenommeerde <a href="/wiki/Universiteit_van_Leiden" class="mw-redirect" title="Universiteit van Leiden">universiteit van Leiden</a> werd voor hen een ontmoetingsplaats. Opvallend aan de wetenschapsbeoefening ten tijde van de Gouden Eeuw is haar veelal praktische karakter. </p><p>Het intellectueel debat liep in de Republiek voor op dat in de omringende landen. Zo leefde en werkte de Franse wis- en natuurkundige en filosoof <a href="/wiki/Ren%C3%A9_Descartes" title="René Descartes">René Descartes</a> in Nederland van 1628 tot 1649, onder meer in Leiden en in Utrecht. Descartes publiceerde in de Republiek zijn belangrijkste werken. Gedurende enkele decennia was het debat tussen de voor- en tegenstanders van het Cartesiaans mechanistische wereldbeeld het belangrijkste intellectuele debat in Europa. Dat werd binnen de Republiek veel eerder gevoerd dan elders. </p><p>Aan het eind van de zeventiende eeuw vestigde <a href="/wiki/Pierre_Bayle" title="Pierre Bayle">Pierre Bayle</a>, een belangrijke voorloper van de <a href="/wiki/Verlichting_(stroming)" title="Verlichting (stroming)">verlichting</a>, zich in Rotterdam. </p><p>Hollandse <a href="/wiki/Jurist" title="Jurist">rechtsgeleerden</a> waren vermaard om hun kennis van internationaal <a href="/wiki/Zeerecht" title="Zeerecht">zeerecht</a> en <a href="/wiki/Handelsrecht" title="Handelsrecht">handelsrecht</a>. <a href="/wiki/Hugo_de_Groot_(rechtsgeleerde)" title="Hugo de Groot (rechtsgeleerde)">Hugo de Groot</a> (Hugo Grotius) legde de fundamenten voor het <a href="/wiki/Internationaal_recht" title="Internationaal recht">internationale recht</a>. Hij ontwikkelde het concept van de Vrije Zeeën of <i><a href="/wiki/Mare_liberum" title="Mare liberum">Mare liberum</a></i>, dat overigens fel bestreden werd door Engeland met onder meer de <a href="/wiki/Engelse_Scheepvaartwetten" title="Engelse Scheepvaartwetten">Engelse Scheepvaartwetten</a>. Engeland werd in de loop van de zeventiende eeuw Hollands belangrijkste concurrent voor de heerschappij over de wereldzeeën. Ook formuleerde De Groot in zijn boek <i>De iure belli ac pacis</i> (Over oorlogs- en vredesrecht) wetten voor het reguleren van conflicten tussen naties. </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Jan_Verkolje_-_Antonie_van_Leeuwenhoek.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/94/Jan_Verkolje_-_Antonie_van_Leeuwenhoek.jpg/260px-Jan_Verkolje_-_Antonie_van_Leeuwenhoek.jpg" decoding="async" width="260" height="308" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/94/Jan_Verkolje_-_Antonie_van_Leeuwenhoek.jpg/390px-Jan_Verkolje_-_Antonie_van_Leeuwenhoek.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/94/Jan_Verkolje_-_Antonie_van_Leeuwenhoek.jpg/520px-Jan_Verkolje_-_Antonie_van_Leeuwenhoek.jpg 2x" data-file-width="2662" data-file-height="3156" /></a><figcaption><a href="/wiki/Antoni_van_Leeuwenhoek" title="Antoni van Leeuwenhoek">Antoni van Leeuwenhoek</a> (1632–1723)</figcaption></figure> <p><a href="/wiki/Christiaan_Huygens" title="Christiaan Huygens">Christiaan Huygens</a> was een beroemd <a href="/wiki/Wiskundige" title="Wiskundige">wiskundige</a>, <a href="/wiki/Natuurkundige" class="mw-redirect" title="Natuurkundige">natuurkundige</a> en <a href="/wiki/Sterrenkundige" class="mw-redirect" title="Sterrenkundige">sterrenkundige</a>. Hij vond het <a href="/wiki/Slingeruurwerk_(uurwerk)" title="Slingeruurwerk (uurwerk)">slingeruurwerk</a> uit, waarmee de tijd nauwkeuriger kon worden gemeten. Aan de hand van zijn astronomische waarnemingen verklaarde hij de ringen van <a href="/wiki/Saturnus_(planeet)" title="Saturnus (planeet)">Saturnus</a>. Hij bedacht de <a href="/wiki/Principe_van_Huygens-Fresnel" title="Principe van Huygens-Fresnel">golftheorie</a> van het licht en droeg veel bij aan <a href="/wiki/Mechanica" title="Mechanica">mechanica</a>. </p><p>In 1609 werd in <a href="/wiki/Middelburg_(Zeeland)" title="Middelburg (Zeeland)">Middelburg</a> de zogenaamde Hollandse kijker (een eerste verrekijker) door <a href="/wiki/Zacharias_Jansen" class="mw-redirect" title="Zacharias Jansen">Zacharias Jansen</a> of <a href="/wiki/Hans_Lippershey" class="mw-redirect" title="Hans Lippershey">Hans Lippershey</a> gebouwd. Deze ontdekking baarde groot opzien en werd in eerste instantie gedacht als oorlogswapen. Al snel vond zij ook echter ook toepassing in de <a href="/wiki/Astronomie" title="Astronomie">astronomie</a>. <a href="/wiki/Galileo_Galilei" title="Galileo Galilei">Galileo Galilei</a> ontdekte reeds een jaar later, in 1610, met zijn <a href="/wiki/Telescoop_(optica)" title="Telescoop (optica)">telescoop</a>, een verbeterde versie van het Zeeuwse apparaat, vier van de manen van <a href="/wiki/Jupiter_(planeet)" title="Jupiter (planeet)">Jupiter</a>. Ook werden twee soorten <a href="/wiki/Microscoop" title="Microscoop">microscopen</a> in Nederland uitgevonden: de samengestelde microscoop door Zacharias Jansen en een afwijkend type met kraallens door <a href="/wiki/Antoni_van_Leeuwenhoek" title="Antoni van Leeuwenhoek">Antoni van Leeuwenhoek</a>. Met zijn systematische waarnemingen van <a href="/wiki/Micro-organisme" title="Micro-organisme">micro-organismen</a> legde van Leeuwenhoek de basis voor de <a href="/wiki/Celbiologie" title="Celbiologie">celbiologie</a>. <a href="/wiki/Jan_Swammerdam" title="Jan Swammerdam">Jan Swammerdam</a> verbeterde de microscoop en ontdekte onder meer de <a href="/wiki/Rode_bloedcel" title="Rode bloedcel">rode bloedcellen</a>. </p><p>Belangrijke Nederlandse waterbouwkundige ingenieurs waren <a href="/wiki/Simon_Stevin" title="Simon Stevin">Simon Stevin</a>, die tevens wiskundige was en het <a href="/wiki/Decimaal_talstelsel" title="Decimaal talstelsel">decimale stelsel</a> voor breuken ontwierp, dat het mogelijk maakte met gebroken getallen veel sneller te rekenen. <a href="/wiki/Jan_Adriaanszoon_Leeghwater" title="Jan Adriaanszoon Leeghwater">Jan Adriaanszoon Leeghwater</a> (1575–1650) voerde diverse grote inpolderingsprojecten uit, zoals van de <a href="/wiki/Beemster" title="Beemster">Beemster</a>, ter bestrijding van overstromingen en om land te winnen. </p><p>Ook weer als gevolg van het tolerante klimaat maakten uitgeverijen (onder meer Elsevier) een grote bloeiperiode mee. Veel boeken over religie, filosofie en wetenschap die in andere landen controversieel werden gevonden werden daarom in Nederland gedrukt en heimelijk naar het buitenland uitgevoerd. Aldus werden de Lage Landen in de zeventiende eeuw allengs meer de uitgever van Europa. Toch heerste er voor Nederlandstalige publicaties een streng regiem ten aanzien van afwijkingen van de officiële gereformeerde leer, en hanteerden overheden, zoals Johan de Witt, de censuur. Een prominent slachtoffer van deze censuur was <a href="/wiki/Adriaan_Koerbagh" class="mw-redirect" title="Adriaan Koerbagh">Adriaan Koerbagh</a>. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Oorlogvoering">Oorlogvoering</h2></div> <p>Op militair gebied werden vernieuwingen doorgevoerd op het gebied van de <a href="/wiki/Tactiek_(krijgskunde)" title="Tactiek (krijgskunde)">tactiek</a> en de <a href="/wiki/Vesting_(verdedigingswerk)" title="Vesting (verdedigingswerk)">vestingbouw</a>. Prins <a href="/wiki/Maurits_van_Oranje" title="Maurits van Oranje">Maurits</a> voerde met <a href="/wiki/Willem_Lodewijk_van_Nassau-Dillenburg" title="Willem Lodewijk van Nassau-Dillenburg">Willem Lodewijk van Nassau</a> een <a href="/wiki/Militaire_revolutie" title="Militaire revolutie">strakke discipline</a> in het leger in. Dankzij de economische opbloei kon een groter leger bekostigd worden. In 1595 telde het leger van de Republiek 32.000 man, hetgeen voor die tijd veel was. De <a href="/wiki/Artillerie" title="Artillerie">artillerie</a> was binnen het leger een belangrijk onderdeel. </p><p>Tot 1648 was de krijgskunst in de Nederlanden het voorbeeld voor de rest van Europa. Krijgskundigen uit heel Europa kwamen in de Republiek kijken. </p><p>Na 1672 waren de Nederlanden opnieuw het belangrijkste strijdtoneel. De oorlogen van <a href="/wiki/Lodewijk_XIV_van_Frankrijk" title="Lodewijk XIV van Frankrijk">Lodewijk XIV</a> werden voor een belangrijk deel uitgevochten in de zuidelijke Nederlanden. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Koloniaal_rijk">Koloniaal rijk</h2></div> <div class="hatnote" style="margin-bottom:0.5em; padding:0.5em 0 0.5em 1.6em; font-size:95%;" role="note"><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/15px-1rightarrow_blue.svg.png" decoding="async" width="15" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/23px-1rightarrow_blue.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/30px-1rightarrow_blue.svg.png 2x" data-file-width="480" data-file-height="480" /></span></span> <i>Zie ook <a href="/wiki/Geschiedenis_van_de_Nederlandse_slavernij" title="Geschiedenis van de Nederlandse slavernij">Geschiedenis van de Nederlandse slavernij</a></i></div> <p>Ook buiten Europa ging het de Republiek voor de wind. De <a href="/wiki/Vereenigde_Oostindische_Compagnie" title="Vereenigde Oostindische Compagnie">Vereenigde Oostindische Compagnie</a> (VOC) en de <a href="/wiki/West-Indische_Compagnie" title="West-Indische Compagnie">West-Indische Compagnie</a> (WIC) verkregen niet alleen het monopolie op de <a href="/wiki/Specerijenhandel" title="Specerijenhandel">specerijenhandel</a>, ook beheersten hun schepen de wereldzeeën. Dit was zeer tegen de zin van Engeland, dat na-ijverig was op het economisch succes van de Republiek. Hoewel zij beiden tegen de Spanjaarden gevochten hadden tijdens de <a href="/wiki/Tachtigjarige_Oorlog" title="Tachtigjarige Oorlog">Tachtigjarige Oorlog</a>, stonden de twee landen lijnrecht tegenover elkaar toen de Republiek een groot <a href="/wiki/Nederlandse_koloni%C3%ABn" title="Nederlandse koloniën">koloniaal rijk</a> veroverde. Dit leidde tot de <a href="/wiki/Engels-Nederlandse_oorlogen" title="Engels-Nederlandse oorlogen">Engelse oorlogen</a>. </p><p>De welvaart die hiermee verkregen werd, ging gepaard met verschrikkingen tegen de lokale bevolking. Zo liet <a href="/wiki/Jan_Pieterszoon_Coen" title="Jan Pieterszoon Coen">Jan Pieterszoon Coen</a> in 1621 vrijwel alle inwoners van de <a href="/wiki/Bloedbad_van_Banda" title="Bloedbad van Banda">Banda-eilanden uitmoorden</a>. </p><p>Korte tijd leek de Republiek zeer succesvol in <a href="/wiki/Brazili%C3%AB" title="Brazilië">Brazilië</a>. De Nederlanders waren erin geslaagd de kust tussen de monding van de <a href="/wiki/Amazone_(rivier)" title="Amazone (rivier)">Amazone</a> en de <a href="/wiki/S%C3%A3o_Francisco_(rivier)" title="São Francisco (rivier)">São Francisco</a> (een rivier ten zuiden van <a href="/wiki/Recife" title="Recife">Recife</a>) op de Portugezen te veroveren. Onder gouverneur-generaal <a href="/wiki/Johan_Maurits_van_Nassau-Siegen" title="Johan Maurits van Nassau-Siegen">Johan Maurits van Nassau-Siegen</a> (1637–1644) was de lucratieve <a href="/w/index.php?title=Suikerhandel&action=edit&redlink=1" class="new" title="Suikerhandel (de pagina bestaat niet)">suikerhandel</a> grotendeels in Nederlandse handen. </p><p><a href="/wiki/Cura%C3%A7ao_(hoofdbetekenis)" class="mw-redirect" title="Curaçao (hoofdbetekenis)">Curaçao</a> werd veroverd in 1634. In 1648 waren ook <a href="/wiki/Aruba" title="Aruba">Aruba</a> en <a href="/wiki/Bonaire" title="Bonaire">Bonaire</a> in Nederlandse handen. Een veelbelovende kolonie in Noord-Amerika was <a href="/wiki/Nieuw-Amsterdam_(Nieuw-Nederland)" title="Nieuw-Amsterdam (Nieuw-Nederland)">Nieuw-Amsterdam</a>. </p><p>De rol die Nederland kon spelen in de <a href="/wiki/Trans-Atlantische_slavenhandel" title="Trans-Atlantische slavenhandel">trans-Atlantische slavenhandel</a> was het gevolg van een reeks veroveringen op de Portugezen. Handelsroutes van Afrikaanse slaven liepen in de zeventiende eeuw grotendeels via <a href="/wiki/Elmina" title="Elmina">Elmina</a> in <a href="/wiki/Ghana" title="Ghana">Ghana</a> (Goudkust) naar <a href="/wiki/Brazili%C3%AB" title="Brazilië">Brazilië</a> en de <a href="/wiki/Caribische_eilanden" class="mw-redirect" title="Caribische eilanden">Caribische eilanden</a>. Elmina werd in 1637 veroverd, <a href="/wiki/Santo_Antonio_de_Axim" title="Santo Antonio de Axim">Axim</a> in 1642. In 1641 werd onder aanvoering van <a href="/wiki/Cornelis_Jol" title="Cornelis Jol">Pieter Cornelisz. Jol</a> ook <a href="/wiki/Angola" title="Angola">Angola</a> veroverd. Naar schattingen werden zo ruim 550.000 mensen in slavernij naar Amerika gebracht door Hollandse schepen. Deze reizen waren veelal onder erbarmelijke omstandigheden waarbij de nodige mensen onderweg stierven. Naast de persoonlijke ontberingen had dit ook een ontwrichtende uitwerking op de Afrikaanse samenlevingen. Schattingen over de directe winstgevendheid lopen uiteen, maar zonder slavernij was de kolonisatie van Amerika geheel anders verlopen. </p><p>Ook in Aziatische slaven werd veelvuldig gehandeld. De slaaf was in de economie van het Nederlandse koloniale rijk in de Gouden Eeuw onmisbaar als arbeidskracht; in de tweede helft van de zeventiende eeuw bestond de helft van de inwoners van Batavia uit onvrijen.<sup id="cite_ref-8" class="reference"><a href="#cite_note-8"><span class="cite-bracket">[</span>8<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Politieke_structuren">Politieke structuren</h2></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:LeidenOudeRijn.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/14/LeidenOudeRijn.jpg/260px-LeidenOudeRijn.jpg" decoding="async" width="260" height="181" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/14/LeidenOudeRijn.jpg/390px-LeidenOudeRijn.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/14/LeidenOudeRijn.jpg/520px-LeidenOudeRijn.jpg 2x" data-file-width="3705" data-file-height="2577" /></a><figcaption>Koopmanshuizen in <a href="/wiki/Leiden" title="Leiden">Leiden</a></figcaption></figure> <p>De politieke structuur van de Republiek kreeg haar beslag tussen 1572 en 1609. Er was duidelijk sprake van een breuk met de instellingen zoals die onder de <a href="/wiki/Habsburgse_Nederlanden" title="Habsburgse Nederlanden">Habsburgers</a> functioneerden. Op papier was het de in 1579 ondertekende <a href="/wiki/Unie_van_Utrecht_(1579)" title="Unie van Utrecht (1579)">Unie van Utrecht</a> die de staatsinrichting regelde. Volgens het unieverdrag was de Republiek een <a href="/wiki/Statenbond" class="mw-redirect" title="Statenbond">statenbond</a> en waren de gewesten soeverein. Belangrijke besluiten mochten slechts bij <a href="/wiki/Unanimiteit" title="Unanimiteit">unanimiteit</a> in de <a href="/wiki/Staten-Generaal_van_de_Nederlanden" title="Staten-Generaal van de Nederlanden">Staten-Generaal</a> genomen worden. </p><p>In de praktijk had de Republiek eerder het karakter van een <a href="/wiki/Bondsstaat" class="mw-redirect" title="Bondsstaat">bondsstaat</a> onder leiding van <a href="/wiki/Holland" title="Holland">Holland</a>. Binnen de Republiek was Holland verreweg het machtigste, welvarendste en invloedrijkste gewest van de Nederlanden. Ieder gewest had één stem in de Staten-Generaal. De meeste besluiten werden genomen door de <a href="/wiki/Staten_van_Holland_en_West-Friesland" title="Staten van Holland en West-Friesland">Staten van Holland</a> en een meerderheid van de andere gewesten. De Staten-Generaal bemoeiden zich ook met kerkelijke aangelegenheden, het bestuur van de <a href="/wiki/Generaliteitslanden" title="Generaliteitslanden">Generaliteitslanden</a> en koloniale expansie. </p><p>In de beginjaren van de nieuwe staat was het aanvankelijk onduidelijk en een punt van discussie of voor een republikeins dan wel voor een monarchistisch staatsbestel gekozen zou worden. De Staten van Holland waren in meerderheid voorstander van een staat zonder vorst. Gezien de dominante positie van Holland is het niet verwonderlijk dat de voorstanders van een <a href="/wiki/Republiek" title="Republiek">republiek</a> aan het langste eind trokken. Binnen de context van Europa als geheel was het een opmerkelijke en ook revolutionaire keuze. </p><p><a href="/wiki/Johan_van_Oldenbarnevelt" title="Johan van Oldenbarnevelt">Johan van Oldenbarnevelt</a> heeft in hoge mate een stempel gedrukt op het politiek bestel zoals dat tijdens de eerste decennia na de moord op Willem van Oranje vorm kreeg. Hij was ontegenzeggelijk de politieke leider; de fundamentele beslissingen wat betreft het buitenlands beleid werden door hem genomen. Steeds stond voor Van Oldenbarnevelt het belang van Holland voorop. Onwillige provincies werden vroeg of laat tot de orde geroepen. In financieel opzicht waren alle gewesten van Holland afhankelijk. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Einde_van_de_Gouden_Eeuw">Einde van de Gouden Eeuw</h2></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><span><video id="mwe_player_0" poster="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/60/Betekende_de_moord_van_Johan_de_Witt_het_einde_van_de_Gouden_Eeuw_%285_5%29.webm/260px--Betekende_de_moord_van_Johan_de_Witt_het_einde_van_de_Gouden_Eeuw_%285_5%29.webm.jpg" controls="" preload="none" data-mw-tmh="" class="mw-file-element" width="260" height="146" data-durationhint="940" data-mwtitle="Betekende_de_moord_van_Johan_de_Witt_het_einde_van_de_Gouden_Eeuw_(5_5).webm" data-mwprovider="wikimediacommons" resource="/wiki/Bestand:Betekende_de_moord_van_Johan_de_Witt_het_einde_van_de_Gouden_Eeuw_(5_5).webm"><source src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/transcoded/6/60/Betekende_de_moord_van_Johan_de_Witt_het_einde_van_de_Gouden_Eeuw_%285_5%29.webm/Betekende_de_moord_van_Johan_de_Witt_het_einde_van_de_Gouden_Eeuw_%285_5%29.webm.480p.vp9.webm" type="video/webm; codecs="vp9, opus"" data-transcodekey="480p.vp9.webm" data-width="854" data-height="480" /><source src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/6/60/Betekende_de_moord_van_Johan_de_Witt_het_einde_van_de_Gouden_Eeuw_%285_5%29.webm" type="video/webm; codecs="vp8, vorbis"" data-width="1280" data-height="720" /><source src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/transcoded/6/60/Betekende_de_moord_van_Johan_de_Witt_het_einde_van_de_Gouden_Eeuw_%285_5%29.webm/Betekende_de_moord_van_Johan_de_Witt_het_einde_van_de_Gouden_Eeuw_%285_5%29.webm.720p.vp9.webm" type="video/webm; codecs="vp9, opus"" data-transcodekey="720p.vp9.webm" data-width="1280" data-height="720" /><source src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/transcoded/6/60/Betekende_de_moord_van_Johan_de_Witt_het_einde_van_de_Gouden_Eeuw_%285_5%29.webm/Betekende_de_moord_van_Johan_de_Witt_het_einde_van_de_Gouden_Eeuw_%285_5%29.webm.144p.mjpeg.mov" type="video/quicktime" data-transcodekey="144p.mjpeg.mov" data-width="256" data-height="144" /><source src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/transcoded/6/60/Betekende_de_moord_van_Johan_de_Witt_het_einde_van_de_Gouden_Eeuw_%285_5%29.webm/Betekende_de_moord_van_Johan_de_Witt_het_einde_van_de_Gouden_Eeuw_%285_5%29.webm.240p.vp9.webm" type="video/webm; codecs="vp9, opus"" data-transcodekey="240p.vp9.webm" data-width="426" data-height="240" /><source src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/transcoded/6/60/Betekende_de_moord_van_Johan_de_Witt_het_einde_van_de_Gouden_Eeuw_%285_5%29.webm/Betekende_de_moord_van_Johan_de_Witt_het_einde_van_de_Gouden_Eeuw_%285_5%29.webm.360p.vp9.webm" type="video/webm; codecs="vp9, opus"" data-transcodekey="360p.vp9.webm" data-width="640" data-height="360" /><source src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/transcoded/6/60/Betekende_de_moord_van_Johan_de_Witt_het_einde_van_de_Gouden_Eeuw_%285_5%29.webm/Betekende_de_moord_van_Johan_de_Witt_het_einde_van_de_Gouden_Eeuw_%285_5%29.webm.360p.webm" type="video/webm; codecs="vp8, vorbis"" data-transcodekey="360p.webm" data-width="640" data-height="360" /></video></span><figcaption>College <a href="/w/index.php?title=Maarten_Prak&action=edit&redlink=1" class="new" title="Maarten Prak (de pagina bestaat niet)">Maarten Prak</a> (<a href="/wiki/Universiteit_Utrecht" title="Universiteit Utrecht">Universiteit Utrecht</a>) over de vraag of de moord op de gebroeders Johan en Cornelis de Witt het einde van de Gouden Eeuw betekende</figcaption></figure> <p>Na het <a href="/wiki/Eerste_Stadhouderloze_Tijdperk" title="Eerste Stadhouderloze Tijdperk">Eerste Stadhouderloze Tijdperk</a> en de <a href="/wiki/Derde_Nederlands-Engelse_Oorlog" class="mw-redirect" title="Derde Nederlands-Engelse Oorlog">derde Nederlands-Engelse Oorlog</a> werd koning <a href="/wiki/Jacobus_II_van_Engeland" title="Jacobus II van Engeland">Jacobus II van Engeland</a> onttroond door het <a href="/wiki/Parlement_van_Engeland" title="Parlement van Engeland">Engelse Parlement</a>. Diens schoonzoon, de Nederlandse stadhouder <a href="/wiki/Willem_III_van_Oranje-Nassau" class="mw-redirect" title="Willem III van Oranje-Nassau">Willem III</a>, getrouwd met <a href="/wiki/Maria_II_van_Engeland" title="Maria II van Engeland">Mary</a>, werd in 1689 gevraagd om ook koning van Engeland te worden. Willem had daar wel oren naar, en viel met een grotendeels Nederlands leger Engeland binnen. In zekere zin waren de Nederlanders de laatsten die Engeland met succes veroverd hebben, in de zin van een geslaagde grootschalige militaire inval, betaald met Amsterdams geld. Het ging wel om een troonswisseling, niet om inlijving van Engeland bij de Nederlandse Republiek. Willem III moest om koning te mogen worden aan het Engelse Parlement ook meer macht geven. Met het bewind van Willem en Maria Stuart (in het Verenigd Koninkrijk bekend als de <i><a href="/wiki/Glorious_Revolution" title="Glorious Revolution">Glorious Revolution</a></i> van William and Mary) werd een eind gemaakt aan een heel roerige periode in de Engelse geschiedenis, waarin ook de Engelsen voorgoed afrekenden met hun <a href="/wiki/Absolutisme" class="mw-redirect" title="Absolutisme">absolutistische</a> koningen. </p><p>Willem III bracht ook zijn bankiers en raadgevers naar Londen en voerde economische verbeteringen door. Vanaf zijn tijd begon Engeland steeds meer de Republiek te overvleugelen, vooral in de koloniale handel. Voor een deel kwam dat omdat in Engeland nu het centraal gezag beter ging functioneren, ironisch genoeg mede door Willems hervormingen. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Economische_neergang">Economische neergang</h3></div> <p>Ondanks het feit dat pas de <a href="/wiki/Vrede_van_Utrecht_(1713)" title="Vrede van Utrecht (1713)">Vrede van Utrecht</a> in 1713 definitief afbreuk deed aan de rol van <a href="/wiki/Grote_mogendheid" title="Grote mogendheid">grote mogendheid</a>, die de Republiek gedurende de gehele zeventiende eeuw had gespeeld, was de economische neergang al vanaf de jaren zeventig van de zeventiende eeuw zichtbaar. Dat wil zeggen: nadat de Nederlandse economie tussen 1647 en 1672 haar hoogtepunt had bereikt, verloren de Nederlanders nu gaandeweg terrein. Zij bleven de <a href="/wiki/Wereldeconomie" title="Wereldeconomie">wereldeconomie</a>, de handel in het bijzonder, echter beheersen tot ~1720. </p><p>Een groot aantal factoren hebben een bijdrage geleverd aan deze economische terugval. </p><p>Als belangrijkste dient hierbij de opkomst van andere mogendheden aangehaald te worden. In het bijzonder waren Frankrijk op het vasteland en Engeland op zee steeds machtigere concurrenten voor de Republiek. Frankrijk was onder toedoen van de Lodewijk XIV weer een land vol zelfvertrouwen dat tevens beschikte over het grootste leger op het Europese continent. Engeland maakte in de tweede helft van de zeventiende eeuw een woelige periode door. De uitwas van bloedige conflicten tussen parlement en koning betekende in 1688 de Glorious Revolution waarbij het parlement zijn macht aanzienlijk wist te vergroten. Het parlement besloot over te gaan tot nieuwe forse investeringen in het leger en in het bijzonder de marine. </p><p>De opkomst van de twee grootmachten zorgde op deze manier voor destabilisatie van het machtsevenwicht en had twee belangrijke gevolgen. Wegens angst voor de ander zag de Republiek zich genoodzaakt om mee te gaan met een dure wapenwedloop die een behoorlijke tol zou eisen op de staatskas. Enerzijds betekende dit hogere belastingen en anderzijds meer kosten voor het leger wat leidde tot een grotere staatsschuld. </p><p>Ten tweede was er door het verstoorde machtsevenwicht sprake van een nieuwe golf van protectionisme. De Republiek beschikte over een kleine thuismarkt en was gebaat bij een volledige vrije markt. Vrije handel waar ook ter wereld was dan ook de basis voor het succes van de Republiek. Het protectionisme was op zijn beurt een gevolg van het heersende <a href="/wiki/Mercantilisme" title="Mercantilisme">mercantilistische</a> gedachtegoed waarbij werd gesteld dat invoerheffingen het land alleen maar ten goede zouden komen. </p><p>Drie overige factoren dienen echter nog naar voren te worden gebracht. Als eerste vond er binnen de Republiek een negatieve ontwikkeling plaats wat betreft de loon-prijs verhouding. In tegenstelling tot andere landen was er een grote starheid van de lonen. Daarnaast daalden de prijzen gestaag. Ten tweede kende de veelvuldig geprezen tolerantie van de Republiek ook zijn keerzijde. In de tweede helft van de zeventiende eeuw wierp de pluralistische samenleving van de Republiek geen vruchten meer af, omdat grote belangenconflicten uitmondden in starheid. In dit licht kan de derde factor aangehaald worden. Het moeizame overleg leidde tot een terugval in innovatie, een van de factoren die juist de Republiek zo voortvarend had gemaakt. </p><p>Ook wordt de ondergang vaak geweten aan gezapigheid van de <a href="/wiki/Regenten" title="Regenten">regenten</a>. Ze hadden het goed, waarom zouden ze ook maar iets veranderen? Ze hadden niet in de gaten of het interesseerde hen niet dat de rest van Europa niet stil bleef staan en hen economisch inhaalde. Zo verloor de Republiek haar leidende functie op bijna alle gebieden. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Nasleep">Nasleep</h3></div> <p>De achteruitgang was relatief ten opzichte van de buurlanden. Na de Gouden Eeuw haalden Frankrijk en Engeland –landen met veel meer inwoners en hulpmiddelen– de Republiek snel in. De Duitse gebieden herstelden zich van de verwoestingen door de <a href="/wiki/Dertigjarige_Oorlog" title="Dertigjarige Oorlog">Dertigjarige Oorlog</a>. Amsterdam wilde na de succesvolle verovering van Engeland door <a href="/wiki/Willem_III_van_Oranje-Nassau" class="mw-redirect" title="Willem III van Oranje-Nassau">Willem III</a> in de Glorious Revolution niet meer betalen voor militaire operaties. Zo verloor de Republiek grondgebied (rond <a href="/wiki/Geldern" title="Geldern">Geldern</a>) aan <a href="/wiki/Koninkrijk_Pruisen" title="Koninkrijk Pruisen">Pruisen</a>. Nederland bleef nog wel het rijkste land ter wereld. Rentenieren en beleggen leverden meer rendement dan ondernemen. Nederlands kapitaal werd bijvoorbeeld geïnvesteerd in de <a href="/wiki/Industri%C3%ABle_revolutie" title="Industriële revolutie">industriële revolutie</a> in Engeland. Dat Frankrijk en Engeland niet eerder de Republiek voorbij waren gegaan kwam omdat zij het te druk hadden met binnenlandse problemen als revoluties en oorlogen. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="De_term_Gouden_Eeuw">De term Gouden Eeuw</h2></div> <p>De term <a href="/wiki/Gouden_eeuw_(metafoor)" title="Gouden eeuw (metafoor)">Gouden Eeuw</a> is een uit oosterse en Grieks-Romeinse mythen afkomstige <a href="/wiki/Metafoor" title="Metafoor">metafoor</a> van de <a href="/wiki/Tijdperken_van_de_Mens" title="Tijdperken van de Mens">vijf tijdperken van de mens</a>, waarbij het eerste tijdperk van het 'gouden geslacht' een grote voorspoed kent. Vanuit deze <a href="/wiki/Periodisering" title="Periodisering">periodisering</a> volgt op een Gouden eeuw een Zilveren eeuw. In Nederland wordt de achttiende eeuw soms de <a href="/w/index.php?title=Zilveren_eeuw_(Nederland)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Zilveren eeuw (Nederland) (de pagina bestaat niet)">zilveren eeuw</a> genoemd.<sup id="cite_ref-9" class="reference"><a href="#cite_note-9"><span class="cite-bracket">[</span>9<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Ook andere beschavingen worden met een gouden tijdperk geduid zoals de <a href="/wiki/Klassieke_periode_(geschiedenis)#Gouden_Eeuw_van_Pericles" title="Klassieke periode (geschiedenis)">Gouden eeuw van Athene</a> en het <a href="/wiki/Islamitische_gouden_tijdperk" title="Islamitische gouden tijdperk">islamitische gouden tijdperk</a>. In de <a href="/wiki/Nationalistische_geschiedschrijving" title="Nationalistische geschiedschrijving">nationalistische geschiedschrijving</a> van de negentiende eeuw werd de metafoor van toepassing verklaard op de zeventiende eeuw in Nederland. Als een tegenhanger van een gouden eeuw wordt het begrip <a href="/wiki/Ijzeren_eeuw" class="mw-redirect" title="Ijzeren eeuw">ijzeren eeuw</a> gebruikt voor een periode van ellende en geweld. De <a href="/wiki/Universiteit_Leiden" title="Universiteit Leiden">Leidse</a> historicus <a href="/w/index.php?title=Jean-Nicolas_de_Parival&action=edit&redlink=1" class="new" title="Jean-Nicolas de Parival (de pagina bestaat niet)">Jean-Nicolas de Parival</a> (1605-1669) noemde juist de zeventiende eeuw waarin hij leefde, met zijn vrijwel permanente staat van oorlog en grote sociale veranderingen, een ijzeren eeuw. </p><p>Zoals dat geldt voor meer door de traditie geijkte begrippen en verschijnselen in de Nederlandse historie, is ook de term Gouden Eeuw diverse malen tegen het licht gehouden.<sup id="cite_ref-oomen_1-1" class="reference"><a href="#cite_note-oomen-1"><span class="cite-bracket">[</span>1<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> In de titel van zijn boek <i>Nederland's beschaving in de zeventiende eeuw</i> uit 1941 vermeed <a href="/wiki/Johan_Huizinga" title="Johan Huizinga">Johan Huizinga</a> de term, en hij schreef in zijn slotconclusie: </p> <dl><dd><i>Toen P.L. Muller in 1897 zijn hoogst verdienstelijke [..] beschrijving van </i>De Republiek der Vereenigde Nederlanden in haar bloeitijd<i> in het licht gaf, moest het boek naar den wensch van den uitgever </i>Onze Gouden Eeuw<i> heeten. Die titel echter werd [..] eigenlijk door het werk zelf weerlegd. [..] Het is de naam Gouden eeuw zelf, die niet deugt. [..] Als ons bloeitijdperk een naam moet hebben, laat het dan zijn naar hout en staal, pik en teer, verf en inkt, durf en vroomheid, geest en fantazie. Gouden eeuw zou beter passen bij de achttiende eeuw, toen het goud gemunt in de geldkisten lag.</i><sup id="cite_ref-10" class="reference"><a href="#cite_note-10"><span class="cite-bracket">[</span>10<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></dd></dl> <p>In september 2019 stopte het <a href="/wiki/Amsterdam_Museum" title="Amsterdam Museum">Amsterdam Museum</a> met het gebruik van de term Gouden Eeuw, omdat deze metafoor <i>de vele negatieve kanten van de zeventiende eeuw als armoede, oorlog, dwangarbeid en mensenhandel</i> zou negeren.<sup id="cite_ref-11" class="reference"><a href="#cite_note-11"><span class="cite-bracket">[</span>11<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Deze opvatting riep veel reacties op en werd door velen gezien als een symptoom van doorgeslagen <a href="/wiki/Politieke_correctheid" title="Politieke correctheid">politieke correctheid</a>.<sup id="cite_ref-12" class="reference"><a href="#cite_note-12"><span class="cite-bracket">[</span>12<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Zie_ook">Zie ook</h2></div> <ul><li><a href="/wiki/Lijst_van_personen_uit_de_Gouden_Eeuw" title="Lijst van personen uit de Gouden Eeuw">Lijst van personen uit de Gouden Eeuw</a></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Literatuur_2">Literatuur</h2></div> <ul><li><span style="font-variant:small-caps;"><a href="/wiki/Arie_van_Deursen" title="Arie van Deursen">Deursen, A.T. van</a></span> (2004): <i>De last van veel geluk. Geschiedenis van Nederland 1555-1702</i>, Bert Bakker</li> <li><span style="font-variant:small-caps;"><a href="/wiki/Arie_van_Deursen" title="Arie van Deursen">Deursen, A.T. van</a></span> (1991): <i>Mensen van klein vermogen. Het kopergeld van de Gouden Eeuw</i>, Bert Bakker</li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.ntr.nl/De-Gouden-Eeuw/42/archief/">GOEDKOOP, H., NTR (2013): <i>De Gouden Eeuw. over het historische en immer actuele verhaal van de Gouden Eeuw</i>.</a></li> <li><span style="font-variant:small-caps;"><a href="/wiki/Johan_Huizinga" title="Johan Huizinga">Huizinga, J.</a></span> (1941): <i>Nederland's beschaving in de zeventiende eeuw</i>, Tjeenk Willink</li> <li><span style="font-variant:small-caps;"><a href="/wiki/Jonathan_Israel" title="Jonathan Israel">Israel, J.</a></span> (1989): <i>Dutch Primacy in World Trade 1585-1740</i>, Clarendon Press</li> <li><span style="font-variant:small-caps;"><a href="/wiki/Jonathan_Israel" title="Jonathan Israel">Israel, J.</a></span> (1996): <i>De Republiek, 1477-1806</i>, Van Wijnen, vertaling van (1995): <i>The Dutch Republic. Its Rise, Greatness and Fall, 1477-1806</i>, Clarendon Press</li> <li><span style="font-variant:small-caps;"><a href="/wiki/Pieter_Lodewijk_Muller" title="Pieter Lodewijk Muller">Muller, P.L.</a></span> (1896): <i>Onze Gouden Eeuw. De Republiek der Vereenigde Nederlanden in haar bloeitijd</i>, Sijthoff</li> <li><span style="font-variant:small-caps;"><a href="/w/index.php?title=Maarten_Prak&action=edit&redlink=1" class="new" title="Maarten Prak (de pagina bestaat niet)">Prak, M.</a></span> (2002): <i>Gouden Eeuw. Het raadsel van de Republiek</i>, Sun</li> <li><span style="font-variant:small-caps;"><a href="/wiki/Simon_Schama" title="Simon Schama">Schama, S.</a></span> (1988): <i><a href="/wiki/Overvloed_en_onbehagen" title="Overvloed en onbehagen">Overvloed en onbehagen. De Nederlandse cultuur in de Gouden Eeuw</a></i>, Contact, vertaling van (1987): <i>The Embarrassment of Riches. An Interpretation of Dutch Culture in the Golden Age</i>, Alfred A. Knopf</li> <li><span style="font-variant:small-caps;"><a href="/w/index.php?title=Jan_de_Vries_(historicus)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Jan de Vries (historicus) (de pagina bestaat niet)">Vries, J. de</a></span>; <span style="font-variant:small-caps;"><a href="/wiki/Ad_van_der_Woude" title="Ad van der Woude">Woude, A. van der</a></span> (1995): <i>Nederland 1500-1815. De eerste ronde van moderne economische groei</i>, Balans</li> <li><span style="font-variant:small-caps;"><a href="/wiki/Immanuel_Wallerstein" title="Immanuel Wallerstein">Wallerstein, I.</a></span> (1980): <i>The Modern World System vol 2: Mercantilism and the consolidation of the European world-economy, 1600-1750</i>, New York.</li></ul> <div class="toccolours appendix" role="presentation" style="font-size:90%; margin:1em 0 -0.5em; clear:both;"> <div><span style="font-weight:bold">Bronnen, noten en/of referenties</span></div> <div class="reflist" style="list-style-type: decimal;"><div class="mw-references-wrap mw-references-columns"><ol class="references"> <li id="cite_note-oomen-1"><span class="mw-cite-backlink">↑ <a href="#cite_ref-oomen_1-0"><sup><i><b>a</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-oomen_1-1"><sup><i><b>b</b></i></sup></a></span> <span class="reference-text"><span style="font-variant:small-caps;"><a href="/w/index.php?title=Mar_Oomen&action=edit&redlink=1" class="new" title="Mar Oomen (de pagina bestaat niet)">Oomen, M.</a></span> (2000): <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20160817215851/http://www.historischnieuwsblad.nl/goudeneeuw/artikelen/het-gouden-eeuw-gevoel/index.html">'Het Gouden Eeuw Gevoel'</a> in <i><a href="/wiki/Historisch_Nieuwsblad" title="Historisch Nieuwsblad">Historisch Nieuwsblad</a></i> (gearchiveerd)</span> </li> <li id="cite_note-lak-2"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-lak_2-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><span style="font-variant:small-caps;"><a href="/w/index.php?title=Martijn_Lak&action=edit&redlink=1" class="new" title="Martijn Lak (de pagina bestaat niet)">Lak, M.</a></span> (2007): <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.historischnieuwsblad.nl/nl/artikel/6948/de-moedernegotie.html">'De moedernegotie'</a> in <i>Historisch Nieuwsblad</i>. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20190411112924/https://www.historischnieuwsblad.nl/nl/artikel/6948/de-moedernegotie.html">Gearchiveerd</a> op 11 april 2019.</span> </li> <li id="cite_note-3"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-3">↑</a></span> <span class="reference-text">Alle gegeven aantallen zijn slechts schattingen. Het is niet ongewoon dat vakhistorici wat dit betreft tot uiteenlopende conclusies komen. De gegevens zijn ontleend aan <span style="font-variant:small-caps;"><a href="/wiki/Jonathan_Israel" title="Jonathan Israel">Israel</a></span> (1995) p. 328, 1007. <span style="font-variant:small-caps;"><a href="/wiki/Jonathan_Israel" title="Jonathan Israel">Israel</a></span> vat vooral de huidige stand van het onderzoek samen</span> </li> <li id="cite_note-4"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-4">↑</a></span> <span class="reference-text"><span style="font-variant:small-caps;"><a href="/wiki/Jonathan_Israel" title="Jonathan Israel">Israel</a></span> (1995) p. 307-308</span> </li> <li id="cite_note-5"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-5">↑</a></span> <span class="reference-text"><span style="font-variant:small-caps;"><a href="/wiki/Arie_van_Deursen" title="Arie van Deursen">Deursen</a></span> (2004) p. 262</span> </li> <li id="cite_note-6"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-6">↑</a></span> <span class="reference-text"><span style="font-variant:small-caps;">Maarten Prak</span>, <i>Gouden Eeuw: Het raadsel van de Republiek</i> (Nijmegen/Amsterdam: Uitgeverij SUN, 2004) 232.</span> </li> <li id="cite_note-7"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-7">↑</a></span> <span class="reference-text"><span style="font-variant:small-caps;"><a href="/wiki/Willem_Otterspeer" title="Willem Otterspeer">Otterspeer, W.</a></span> (2000): <i>Het bolwerk van de vrĳheid. De Leidse universiteit, 1575-1672</i>, Bert Bakker</span> </li> <li id="cite_note-8"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-8">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20121108191129/http://voc-kenniscentrum.nl/themas.html#Slavernij">VOC-kenniscentrum, thema slavernij</a></span> </li> <li id="cite_note-9"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-9">↑</a></span> <span class="reference-text"><span style="font-variant:small-caps;"><a href="/w/index.php?title=Bastiaan_Willink&action=edit&redlink=1" class="new" title="Bastiaan Willink (de pagina bestaat niet)">Willink, B.</a></span> (1998): <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.dbnl.org/tekst/will078twee01_01/will078twee01_01_0002.php"><i>De tweede Gouden Eeuw. Nederland en de Nobelprijzen voor natuurwetenschappen 1870-1940</i></a>, Prometheus. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20230409011809/https://www.dbnl.org/tekst/will078twee01_01/will078twee01_01_0002.php">Gearchiveerd</a> op 9 april 2023.</span> </li> <li id="cite_note-10"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-10">↑</a></span> <span class="reference-text"><span style="font-variant:small-caps;"><a href="/wiki/Johan_Huizinga" title="Johan Huizinga">Huizinga, J.</a></span> (1941): <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.dbnl.org/arch/huiz003nede01_01/pag/huiz003nede01_01.pdf#page=7"><i>Nederland's beschaving in de zeventiende eeuw</i></a>, Tjeenk Willink & Zoon, p. 175-176</span> </li> <li id="cite_note-11"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-11">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20191205212346/https://www.amsterdammuseum.nl/nieuws/gouden_eeuw">Amsterdam Museum gebruikt term 'Gouden Eeuw' niet meer</a>, website Amsterdam Museum, 12 september 2019</span> </li> <li id="cite_note-12"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-12">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://nos.nl/artikel/2301505-kritiek-op-ban-gouden-eeuw-rijksmuseum-handhaaft-de-term.html">Kritiek op ban Gouden Eeuw, Rijksmuseum handhaaft de term</a>, NOS Nieuws, 13 september 2019</span> </li> </ol></div></div> </div> <div class="interProject commons mw-list-item" style="display:none;"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Dutch_Golden_Age#mw-subcategories" class="extiw" title="commons:Category:Dutch Golden Age">Mediabestanden</a></div> <div class="interProjectTemplate interProject-groot toccolours" style="display:flex; gap:1em; align-items:center; clear:both; margin:1em 0 -0.5em 0;"> <div style="min-width:max-content;"><span class="noviewer noresize" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Bestand:Commons-logo.svg" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/25px-Commons-logo.svg.png" decoding="async" width="25" height="34" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/38px-Commons-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/50px-Commons-logo.svg.png 2x" data-file-width="1024" data-file-height="1376" /></a></span></div> <div>Zie de categorie <i><b><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Dutch_Golden_Age#mw-subcategories" class="extiw" title="commons:Category:Dutch Golden Age">Dutch Golden Age</a></b></i> van <a href="/wiki/Wikimedia_Commons" title="Wikimedia Commons">Wikimedia Commons</a> voor mediabestanden over dit onderwerp.</div> </div> <div class="toccolours etalage" style="display:flex; justify-content:space-between; gap:1em; align-items:center; text-align:center; font-size:85%; clear:both; margin-top:1em; margin-bottom:-0.5em; border:1px solid var(--border-color-base,#a2a9b1);"> <div><span class="noviewer" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Bestand:Fairytale_bookmark_golden.svg" class="mw-file-description" title="Etalagester"><img alt="Etalagester" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Fairytale_bookmark_golden.svg/20px-Fairytale_bookmark_golden.svg.png" decoding="async" width="20" height="20" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Fairytale_bookmark_golden.svg/30px-Fairytale_bookmark_golden.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Fairytale_bookmark_golden.svg/40px-Fairytale_bookmark_golden.svg.png 2x" data-file-width="64" data-file-height="64" /></a></span></div> <div>Dit artikel is op 1 augustus 2003 in <span class="plainlinks" style="color:#0645AD"><a class="external text" href="https://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Gouden_Eeuw_(Nederland)&oldid=82369">deze versie</a></span> opgenomen in de <a href="/wiki/Wikipedia:Etalage" title="Wikipedia:Etalage">etalage</a>.</div> <div></div> </div> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r67837862">.mw-parser-output .navigatie{position:relative;clear:both;overflow:auto;margin:1em auto -0.5em;padding:2px;background-color:var(--background-color-neutral-subtle,#f8f9fa);border:1px solid var(--border-color-base,#a2a9b1);text-align:center;font-size:87%}.mw-parser-output .navigatie-bewerken{margin-left:0.5em}.mw-parser-output .navigatie-bewerken .mw-ui-icon::before{background-size:0.9em}.mw-parser-output .navigatie-afb-links,.mw-parser-output .navigatie-afb-rechts{position:absolute}.mw-parser-output .navigatie-afb-rechts{right:2px}.mw-parser-output .navigatie-afb-groot{float:right;padding-left:0.5em}.mw-parser-output .navigatie-titel{background-color:#ddeef8;padding:2px 5.5em;font-weight:bold}.mw-parser-output .navigatie-inhoud{padding:0.5em}.mw-parser-output .navigatie-inhoud p:first-child{margin:0}.mw-parser-output .navigatie div[style*="background-color"],.mw-parser-output .navigatie div[style*="background"]{color:inherit}@media screen{html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navigatie-titel{background-color:var(--background-color-interactive,#eaecf0)!important}}@media screen and (prefers-color-scheme:dark){html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navigatie-titel{background-color:var(--background-color-interactive,#eaecf0)!important}}</style> <div class="navigatie" role="navigation" aria-labelledby="Slavernij"> <div class="navigatie-afb-links noviewer"><div class="navigatie-bewerken show-autoconfirmed nomobile"><span class="nowrap skin-invert-image"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Sjabloon:Navigatie_slavernij" title="Sjabloon:Navigatie slavernij"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c4/OOjs_UI_icon_article-ltr.svg/16px-OOjs_UI_icon_article-ltr.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c4/OOjs_UI_icon_article-ltr.svg/24px-OOjs_UI_icon_article-ltr.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c4/OOjs_UI_icon_article-ltr.svg/32px-OOjs_UI_icon_article-ltr.svg.png 2x" data-file-width="20" data-file-height="20" /></a></span> · <span typeof="mw:File"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/nl:Overleg_sjabloon:Navigatie_slavernij" title="Overleg sjabloon"><img alt="Overleg sjabloon" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/40/OOjs_UI_icon_speechBubbles-ltr.svg/16px-OOjs_UI_icon_speechBubbles-ltr.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/40/OOjs_UI_icon_speechBubbles-ltr.svg/24px-OOjs_UI_icon_speechBubbles-ltr.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/40/OOjs_UI_icon_speechBubbles-ltr.svg/32px-OOjs_UI_icon_speechBubbles-ltr.svg.png 2x" data-file-width="20" data-file-height="20" /></a></span> · <span typeof="mw:File"><a href="//nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Sjabloon:Navigatie_slavernij&action=edit" title="Sjabloon bewerken"><img alt="Sjabloon bewerken" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8a/OOjs_UI_icon_edit-ltr.svg/16px-OOjs_UI_icon_edit-ltr.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8a/OOjs_UI_icon_edit-ltr.svg/24px-OOjs_UI_icon_edit-ltr.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8a/OOjs_UI_icon_edit-ltr.svg/32px-OOjs_UI_icon_edit-ltr.svg.png 2x" data-file-width="20" data-file-height="20" /></a></span></span></div></div> <div id="Slavernij" class="navigatie-titel"><a href="/wiki/Slavernij" title="Slavernij">Slavernij</a></div> <div class="navigatie-inhoud"> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r67785531">.mw-parser-output .navigatie-tabel{margin:0 auto 0 auto;text-align:left}.mw-parser-output .navigatie-tabel .links{text-align:right}.mw-parser-output .navigatie-tabel .rechts{padding-left:0.5em}@media screen and (max-width:640px){.mw-parser-output .navigatie-tabel tr{display:grid;grid-template-columns:1fr;width:100%;margin-bottom:0.5em}.mw-parser-output .navigatie-tabel tr:last-of-type{margin-bottom:0}.mw-parser-output .navigatie-tabel .links{text-align:unset}.mw-parser-output .navigatie-tabel .rechts{padding:unset}}</style><table class="navigatie-tabel vatop" cellpadding="0" cellspacing="0" style="width:100%;"><tbody><tr><td class="links" style="width:12em;"><b>Hedendaags:</b></td><td class="rechts"><a href="/wiki/Moderne_slavernij" title="Moderne slavernij">Moderne slavernij</a> · <a href="/wiki/Kinderarbeid" title="Kinderarbeid">Kinderarbeid</a> · <a href="/wiki/Kindsoldaat" title="Kindsoldaat">Kindsoldaat</a> · <a href="/wiki/Dienstplicht" title="Dienstplicht">Dienstplicht</a> · <a href="/wiki/Schuldslavernij" title="Schuldslavernij">Schuldslavernij</a> · <a href="/wiki/Huwelijksdwang" title="Huwelijksdwang">Huwelijksdwang</a> · <a href="/wiki/Prostitutie" title="Prostitutie">Gedwongen Prostitutie</a> · <a href="/wiki/Mensenhandel" title="Mensenhandel">Mensenhandel</a> · <a href="/wiki/Peonage" title="Peonage">Peonage</a> · <a href="/wiki/Dwangarbeid" title="Dwangarbeid">Dwangarbeid</a> · <a href="/w/index.php?title=Moderne_Afrikaanse_slavernij&action=edit&redlink=1" class="new" title="Moderne Afrikaanse slavernij (de pagina bestaat niet)">Moderne Afrikaanse slavernij</a> · <a href="/w/index.php?title=Slavernij_binnen_het_jihadisme&action=edit&redlink=1" class="new" title="Slavernij binnen het jihadisme (de pagina bestaat niet)">Slavernij binnen het jihadisme</a> · <a href="/wiki/Seksuele_slavernij" title="Seksuele slavernij">Seksuele slavernij</a> · <a href="/w/index.php?title=Huishoudelijke_slavernij&action=edit&redlink=1" class="new" title="Huishoudelijke slavernij (de pagina bestaat niet)">Huishoudelijke slavernij</a> · <a href="/wiki/Loonslaaf" title="Loonslaaf">Loonslavernij</a></td></tr></tbody></table> <div style="background: var(--navigatie-titelbalkkleur,#ddeef8)"><b>Historisch</b></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67785531"><table class="navigatie-tabel vatop" cellpadding="0" cellspacing="0" style="width:100%;"><tbody><tr><td class="links" style="width:12em;"></td><td class="rechts"></td></tr><tr><td class="links"><b>Oudheid:</b></td><td class="rechts"><a href="/w/index.php?title=Slavernij_in_het_oude_Egypte&action=edit&redlink=1" class="new" title="Slavernij in het oude Egypte (de pagina bestaat niet)">Slavernij in het oude Egypte</a> · <a href="/wiki/Babylonisch_recht" title="Babylonisch recht">Babylonisch recht</a> · <a href="/wiki/Slavernij_in_het_oude_Griekenland" title="Slavernij in het oude Griekenland">Slavernij in het oude Griekenland</a> · <a href="/wiki/Slavernij_in_het_oude_Rome" title="Slavernij in het oude Rome">Slavernij in het oude Rome</a></td></tr><tr><td class="links"><b>Middeleeuwen:</b></td><td class="rechts"><a href="/w/index.php?title=Slavernij_in_het_Byzantijnse_rijk&action=edit&redlink=1" class="new" title="Slavernij in het Byzantijnse rijk (de pagina bestaat niet)">Slavernij in het Byzantijnse rijk</a> · <a href="/wiki/Cholop" title="Cholop">Cholop</a> · <a href="/wiki/Lijfeigenschap" title="Lijfeigenschap">Lijfeigenschap</a></td></tr><tr><td class="links"><b>Islamitisch:</b></td><td class="rechts"><a href="/w/index.php?title=Mukataba&action=edit&redlink=1" class="new" title="Mukataba (de pagina bestaat niet)">Mukataba</a> · <a href="/wiki/Slavernij_in_het_Ottomaanse_Rijk" title="Slavernij in het Ottomaanse Rijk">Slavernij in het Ottomaanse Rijk</a> · <a href="/wiki/Barbarijse_slavenhandel" title="Barbarijse slavenhandel">Barbarijse slavenhandel</a> · <a href="/wiki/Barbarijse_zeerovers" title="Barbarijse zeerovers">Barbarijse zeerovers</a> · <a href="/wiki/Turkse_ontvoeringen" title="Turkse ontvoeringen">Turkse ontvoeringen</a> · <a href="/wiki/Harem" title="Harem">Harem</a></td></tr><tr><td class="links"><b>Trans-Atlantisch:</b></td><td class="rechts"><a href="/wiki/Trans-Atlantische_slavenhandel" title="Trans-Atlantische slavenhandel">Trans-Atlantische slavenhandel</a> · <a href="/w/index.php?title=Bristolse_slavenhandel&action=edit&redlink=1" class="new" title="Bristolse slavenhandel (de pagina bestaat niet)">Bristolse slavenhandel</a> · <a href="/w/index.php?title=Slavenhandel_naar_Brazili%C3%AB&action=edit&redlink=1" class="new" title="Slavenhandel naar Brazilië (de pagina bestaat niet)">Slavenhandel naar Brazilië</a> · <a href="/wiki/Slavenkust" title="Slavenkust">Slavenkust</a> · <a href="/wiki/Middenpassage" title="Middenpassage">Middenpassage</a> · <a href="/wiki/Kaapvaart" title="Kaapvaart">Kaapvaart</a> · <a href="/w/index.php?title=Slavenhandel_in_Nantes&action=edit&redlink=1" class="new" title="Slavenhandel in Nantes (de pagina bestaat niet)">Slavenhandel in Nantes</a> · <a href="/w/index.php?title=Pannenschieten&action=edit&redlink=1" class="new" title="Pannenschieten (de pagina bestaat niet)">Pannenschieten</a> · <a href="/w/index.php?title=Slavernij_in_Spaans_Amerika&action=edit&redlink=1" class="new" title="Slavernij in Spaans Amerika (de pagina bestaat niet)">Slavernij in Spaans Amerika</a> · <a href="/w/index.php?title=Slavenkust_van_West-Afrika&action=edit&redlink=1" class="new" title="Slavenkust van West-Afrika (de pagina bestaat niet)">Slavenkust van West-Afrika</a> · <a href="/w/index.php?title=Caribische_slavernij&action=edit&redlink=1" class="new" title="Caribische slavernij (de pagina bestaat niet)">Caribische slavernij</a> · <a href="/wiki/Koninkrijk_Kongo" title="Koninkrijk Kongo">Koninkrijk Kongo</a> · <a href="/wiki/Ndongo" title="Ndongo">Ndongo</a> · <a class="mw-selflink selflink">Gouden Eeuw (Nederland)</a> · <a href="/wiki/Middelburgsche_Commercie_Compagnie" title="Middelburgsche Commercie Compagnie">Middelburgsche Commercie Compagnie</a></td></tr><tr><td class="links"><b>Religie:</b></td><td class="rechts"><a href="/wiki/Slavernij#Jodendom" title="Slavernij">Slavernij in het jodendom</a> · <a href="/wiki/Slavernij#Christendom" title="Slavernij">Slavernij in het christendom</a> · <a href="/wiki/Slavernij#Islam" title="Slavernij">Slavernij in de islam</a> · <a href="/w/index.php?title=Slavernij_in_het_hindoe%C3%AFsme&action=edit&redlink=1" class="new" title="Slavernij in het hindoeïsme (de pagina bestaat niet)">Slavernij in het hindoeïsme</a> · <a href="/w/index.php?title=Slavernij_in_het_boeddhisme&action=edit&redlink=1" class="new" title="Slavernij in het boeddhisme (de pagina bestaat niet)">Slavernij in het boeddhisme</a> · <a href="/wiki/Koloniale_kerken_in_Suriname" title="Koloniale kerken in Suriname">Koloniale kerken in Suriname</a></td></tr><tr><td class="links"><b>Onderwerpen:</b></td><td class="rechts"><a href="/wiki/Slavenhandel" title="Slavenhandel">Slavenhandel</a> · <a href="/wiki/Slavenschip" title="Slavenschip">Slavenschip</a> · <a href="/wiki/Slavenreglement" title="Slavenreglement">Slavenreglement</a> · <a href="/w/index.php?title=Slavenmarkt&action=edit&redlink=1" class="new" title="Slavenmarkt (de pagina bestaat niet)">Slavenmarkt</a> · <a href="/wiki/Slavenwoningen_in_Amerika" title="Slavenwoningen in Amerika">Slavenwoning</a> · <a href="/wiki/Slavennaam" title="Slavennaam">Slavennaam</a> · <a href="/wiki/Malenger" title="Malenger">Malenger</a> · <a href="/wiki/Mammelukken" title="Mammelukken">Mammelukken</a> · <a href="/wiki/Dev%C5%9Firme" title="Devşirme">Devşirme</a> · <a href="/wiki/Koelie" title="Koelie">Koelie</a> · <a href="/wiki/Corvee" title="Corvee">Corvee</a> · <a href="/wiki/Saqaliba" title="Saqaliba">Saqaliba</a> · <a href="/w/index.php?title=Galeislavernij&action=edit&redlink=1" class="new" title="Galeislavernij (de pagina bestaat niet)">Galeislavernij</a> · <a href="/wiki/Landsslaaf" title="Landsslaaf">Landsslaaf</a></td></tr></tbody></table> <div style="background: var(--navigatie-titelbalkkleur,#ddeef8)"><b>Per regio</b></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67785531"><table class="navigatie-tabel vatop" cellpadding="0" cellspacing="0" style="width:100%;"><tbody><tr><td class="links" style="width:12em;"></td><td class="rechts"></td></tr><tr><td class="links"><b>Afrika:</b></td><td class="rechts"><a href="/w/index.php?title=Slavernij_in_Afrika&action=edit&redlink=1" class="new" title="Slavernij in Afrika (de pagina bestaat niet)">Slavernij in Afrika</a> · <a href="/w/index.php?title=Trans-Sahara_slavenhandel&action=edit&redlink=1" class="new" title="Trans-Sahara slavenhandel (de pagina bestaat niet)">Trans-Sahara slavenhandel</a> · <a href="/wiki/Arabische_slavenhandel" title="Arabische slavenhandel">Arabische slavenhandel</a> · <a href="/w/index.php?title=Slavernij_in_Angola&action=edit&redlink=1" class="new" title="Slavernij in Angola (de pagina bestaat niet)">Slavernij in Angola</a> · <a href="/w/index.php?title=Mensenhandel_in_Tsjaad&action=edit&redlink=1" class="new" title="Mensenhandel in Tsjaad (de pagina bestaat niet)">Mensenhandel in Tsjaad</a> · <a href="/w/index.php?title=Slavernij_in_Ethiopi%C3%AB&action=edit&redlink=1" class="new" title="Slavernij in Ethiopië (de pagina bestaat niet)">Slavernij in Ethiopië</a> · <a href="/w/index.php?title=Slavernij_in_Mali&action=edit&redlink=1" class="new" title="Slavernij in Mali (de pagina bestaat niet)">Slavernij in Mali</a> · <a href="/wiki/Mauritani%C3%AB#Slavernij" title="Mauritanië">Slavernij in Mauritanië</a> · <a href="/w/index.php?title=Slavernij_in_Niger&action=edit&redlink=1" class="new" title="Slavernij in Niger (de pagina bestaat niet)">Slavernij in Niger</a> · <a href="/w/index.php?title=Slavernij_in_Nigeria&action=edit&redlink=1" class="new" title="Slavernij in Nigeria (de pagina bestaat niet)">Slavernij in Nigeria</a> · <a href="/w/index.php?title=Slavernij_op_de_Seychellen&action=edit&redlink=1" class="new" title="Slavernij op de Seychellen (de pagina bestaat niet)">Slavernij op de Seychellen</a> · <a href="/wiki/Slavernij_in_Somali%C3%AB" class="mw-redirect" title="Slavernij in Somalië">Slavernij in Somalië</a> · <a href="/w/index.php?title=Slavernij_in_Zuid-Afrika&action=edit&redlink=1" class="new" title="Slavernij in Zuid-Afrika (de pagina bestaat niet)">Slavernij in Zuid-Afrika</a> · <a href="/w/index.php?title=Slavernij_in_Soedan&action=edit&redlink=1" class="new" title="Slavernij in Soedan (de pagina bestaat niet)">Slavernij in Soedan</a> · <a href="/w/index.php?title=Fulani_slavernij&action=edit&redlink=1" class="new" title="Fulani slavernij (de pagina bestaat niet)">Fulani slavernij</a> · <a href="/w/index.php?title=Slavernij_in_Ghana&action=edit&redlink=1" class="new" title="Slavernij in Ghana (de pagina bestaat niet)">Slavernij in Ghana</a> · <a href="/w/index.php?title=Slavernij_in_Benin&action=edit&redlink=1" class="new" title="Slavernij in Benin (de pagina bestaat niet)">Slavernij in Benin</a></td></tr><tr><td class="links"><b>Amerika:</b></td><td class="rechts"><a href="/wiki/WIC" class="mw-redirect" title="WIC">WIC</a> · <a href="/w/index.php?title=Slavernij_onder_de_inheemse_volkeren_van_Amerika&action=edit&redlink=1" class="new" title="Slavernij onder de inheemse volkeren van Amerika (de pagina bestaat niet)">Slavernij onder de inheemse volkeren van Amerika</a> · <a href="/wiki/Slavernij_in_de_Verenigde_Staten" title="Slavernij in de Verenigde Staten">Slavernij in de Verenigde Staten</a> · <a href="/w/index.php?title=Slavernij_in_Canada&action=edit&redlink=1" class="new" title="Slavernij in Canada (de pagina bestaat niet)">Slavernij in Canada</a> · <a href="/w/index.php?title=Slavernij_op_de_Bahama%27s&action=edit&redlink=1" class="new" title="Slavernij op de Bahama's (de pagina bestaat niet)">Slavernij op de Bahama's</a> · <a href="/w/index.php?title=Slavernij_in_het_Caribisch_gebied&action=edit&redlink=1" class="new" title="Slavernij in het Caribisch gebied (de pagina bestaat niet)">Slavernij in het Caribisch gebied</a> · <a href="/w/index.php?title=Slavernij_op_de_Britse_Maagdeneilanden&action=edit&redlink=1" class="new" title="Slavernij op de Britse Maagdeneilanden (de pagina bestaat niet)">Slavernij op de Britse Maagdeneilanden</a> · <a href="/w/index.php?title=Slavernij_in_Latijns-Amerika&action=edit&redlink=1" class="new" title="Slavernij in Latijns-Amerika (de pagina bestaat niet)">Slavernij in Latijns-Amerika</a> · <a href="/wiki/Slavernij_in_Brazili%C3%AB" title="Slavernij in Brazilië">Slavernij in Brazilië</a> · <a href="/w/index.php?title=Slavernij_in_Colombia&action=edit&redlink=1" class="new" title="Slavernij in Colombia (de pagina bestaat niet)">Slavernij in Colombia</a> · <a href="/w/index.php?title=Slavernij_in_Cuba&action=edit&redlink=1" class="new" title="Slavernij in Cuba (de pagina bestaat niet)">Slavernij in Cuba</a> · <a href="/w/index.php?title=Slavernij_in_Ha%C3%AFti&action=edit&redlink=1" class="new" title="Slavernij in Haïti (de pagina bestaat niet)">Slavernij in Haïti</a></td></tr><tr><td class="links"><b>Azië:</b></td><td class="rechts"><a href="/wiki/Vereenigde_Oostindische_Compagnie" title="Vereenigde Oostindische Compagnie">VOC</a>· <a href="/w/index.php?title=Mensenhandel_in_Zuidoost-Azi%C3%AB&action=edit&redlink=1" class="new" title="Mensenhandel in Zuidoost-Azië (de pagina bestaat niet)">Mensenhandel in Zuidoost-Azië</a> · <a href="/wiki/Bacha_bazi" title="Bacha bazi">Slavernij in Centraal Azië</a> · <a href="/w/index.php?title=Slavernij_in_Bhutan&action=edit&redlink=1" class="new" title="Slavernij in Bhutan (de pagina bestaat niet)">Slavernij in Bhutan</a> · <a href="/w/index.php?title=Slavernij_in_China&action=edit&redlink=1" class="new" title="Slavernij in China (de pagina bestaat niet)">Slavernij in China</a> · <a href="/w/index.php?title=Slavernij_in_Indi%C3%AB&action=edit&redlink=1" class="new" title="Slavernij in Indië (de pagina bestaat niet)">Slavernij in Indië</a> · <a href="/w/index.php?title=Slavernij_in_Japan&action=edit&redlink=1" class="new" title="Slavernij in Japan (de pagina bestaat niet)">Slavernij in Japan</a> · <a href="/w/index.php?title=Slavernij_in_Korea&action=edit&redlink=1" class="new" title="Slavernij in Korea (de pagina bestaat niet)">Slavernij in Korea</a> · <a href="/w/index.php?title=Slavernij_in_Thailand&action=edit&redlink=1" class="new" title="Slavernij in Thailand (de pagina bestaat niet)">Slavernij in Thailand</a> · <a href="/w/index.php?title=Slavernij_in_Vietnam&action=edit&redlink=1" class="new" title="Slavernij in Vietnam (de pagina bestaat niet)">Slavernij in Vietnam</a> · <a href="/w/index.php?title=Slavernij_in_Bahrein&action=edit&redlink=1" class="new" title="Slavernij in Bahrein (de pagina bestaat niet)">Slavernij in Bahrein</a> · <a href="/w/index.php?title=Mensenhandel_in_het_Midden-Oosten&action=edit&redlink=1" class="new" title="Mensenhandel in het Midden-Oosten (de pagina bestaat niet)">Mensenhandel in het Midden-Oosten</a> · <a href="/w/index.php?title=Slavernij_in_Iran&action=edit&redlink=1" class="new" title="Slavernij in Iran (de pagina bestaat niet)">Slavernij in Iran</a> · <a href="/w/index.php?title=Slavernij_in_Koeweit&action=edit&redlink=1" class="new" title="Slavernij in Koeweit (de pagina bestaat niet)">Slavernij in Koeweit</a> · <a href="/w/index.php?title=Slavernij_in_Oman&action=edit&redlink=1" class="new" title="Slavernij in Oman (de pagina bestaat niet)">Slavernij in Oman</a> · <a href="/w/index.php?title=Slavernij_in_Saoedi-Arabi%C3%AB&action=edit&redlink=1" class="new" title="Slavernij in Saoedi-Arabië (de pagina bestaat niet)">Slavernij in Saoedi-Arabië</a> · <a href="/w/index.php?title=Slavernij_in_Qatar&action=edit&redlink=1" class="new" title="Slavernij in Qatar (de pagina bestaat niet)">Slavernij in Qatar</a> · <a href="/w/index.php?title=Slavernij_in_Jemen&action=edit&redlink=1" class="new" title="Slavernij in Jemen (de pagina bestaat niet)">Slavernij in Jemen</a> · <a href="/w/index.php?title=Slavernij_in_de_Verenigde_Arabische_Emiraten&action=edit&redlink=1" class="new" title="Slavernij in de Verenigde Arabische Emiraten (de pagina bestaat niet)">Slavernij in de Verenigde Arabische Emiraten</a> · <a href="/w/index.php?title=Slavernij_in_Saoedi-Arabi%C3%AB&action=edit&redlink=1" class="new" title="Slavernij in Saoedi-Arabië (de pagina bestaat niet)">Slavernij in Saoedi-Arabië</a> · <a href="/w/index.php?title=Slavernij_in_Afghanistan&action=edit&redlink=1" class="new" title="Slavernij in Afghanistan (de pagina bestaat niet)">Slavernij in Afghanistan</a></td></tr><tr><td class="links"><b>Oceanië:</b></td><td class="rechts"><a href="/w/index.php?title=Slavernij_in_Australi%C3%AB&action=edit&redlink=1" class="new" title="Slavernij in Australië (de pagina bestaat niet)">Slavernij in Australië</a> · <a href="/w/index.php?title=Mensenhandel_in_Papoea-Nieuw-Guinea&action=edit&redlink=1" class="new" title="Mensenhandel in Papoea-Nieuw-Guinea (de pagina bestaat niet)">Mensenhandel in Papoea-Nieuw-Guinea</a></td></tr><tr><td class="links"><b>Europa:</b></td><td class="rechts"><a href="/wiki/Geschiedenis_van_de_Nederlandse_slavernij" title="Geschiedenis van de Nederlandse slavernij">Geschiedenis van de Nederlandse slavernij</a> · <a href="/wiki/Geschiedenis_van_de_slavernij_in_Belgi%C3%AB" title="Geschiedenis van de slavernij in België">Geschiedenis van de Belgische slavernij</a> · <a href="/w/index.php?title=Britse_slavernij&action=edit&redlink=1" class="new" title="Britse slavernij (de pagina bestaat niet)">Britse slavernij</a> · <a href="/w/index.php?title=Franse_slavernij&action=edit&redlink=1" class="new" title="Franse slavernij (de pagina bestaat niet)">Franse slavernij</a> · <a href="/w/index.php?title=Portugese_slavernij&action=edit&redlink=1" class="new" title="Portugese slavernij (de pagina bestaat niet)">Portugese slavernij</a> · <a href="/w/index.php?title=Spaanse_slavernij&action=edit&redlink=1" class="new" title="Spaanse slavernij (de pagina bestaat niet)">Spaanse slavernij</a> · <a href="/w/index.php?title=Slavernij_op_Malta&action=edit&redlink=1" class="new" title="Slavernij op Malta (de pagina bestaat niet)">Slavernij op Malta</a> · <a href="/w/index.php?title=Slavernij_in_Polen&action=edit&redlink=1" class="new" title="Slavernij in Polen (de pagina bestaat niet)">Slavernij in Polen</a> · <a href="/w/index.php?title=Slavernij_in_Roemeni%C3%AB&action=edit&redlink=1" class="new" title="Slavernij in Roemenië (de pagina bestaat niet)">Slavernij in Roemenië</a> · <a href="/w/index.php?title=Slavernij_in_Rusland&action=edit&redlink=1" class="new" title="Slavernij in Rusland (de pagina bestaat niet)">Slavernij in Rusland</a> · <a href="/w/index.php?title=Deense_slavenhandel&action=edit&redlink=1" class="new" title="Deense slavenhandel (de pagina bestaat niet)">Deense slavenhandel</a> · <a href="/w/index.php?title=Zweedse_slavenhandel&action=edit&redlink=1" class="new" title="Zweedse slavenhandel (de pagina bestaat niet)">Zweedse slavenhandel</a> · <a href="/wiki/Arbeitseinsatz" title="Arbeitseinsatz">Arbeitseinsatz</a></td></tr><tr><td class="links"><b>Maghreb:</b></td><td class="rechts"><a href="/w/index.php?title=Slavernij_in_Algerije&action=edit&redlink=1" class="new" title="Slavernij in Algerije (de pagina bestaat niet)">Slavernij in Algerije</a> · <a href="/w/index.php?title=Slavernij_in_Libi%C3%AB&action=edit&redlink=1" class="new" title="Slavernij in Libië (de pagina bestaat niet)">Slavernij in Libië</a> · <a href="/w/index.php?title=Slavernij_in_Marokko&action=edit&redlink=1" class="new" title="Slavernij in Marokko (de pagina bestaat niet)">Slavernij in Marokko</a> · <a href="/w/index.php?title=Slavernij_in_Tunesi%C3%AB&action=edit&redlink=1" class="new" title="Slavernij in Tunesië (de pagina bestaat niet)">Slavernij in Tunesië</a> · <a href="/w/index.php?title=Slavernij_in_Egypte&action=edit&redlink=1" class="new" title="Slavernij in Egypte (de pagina bestaat niet)">Slavernij in Egypte</a></td></tr></tbody></table> <div style="background: var(--navigatie-titelbalkkleur,#ddeef8)"><b>Vrijheidsstrijd</b></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67785531"><table class="navigatie-tabel vatop" cellpadding="0" cellspacing="0" style="width:100%;"><tbody><tr><td class="links" style="width:12em;"></td><td class="rechts"></td></tr><tr><td class="links"><b>Opstand, verzet:</b></td><td class="rechts"><a href="/wiki/Slavenopstand" title="Slavenopstand">Slavenopstand</a> · <a href="/wiki/Derde_Slavenoorlog" title="Derde Slavenoorlog">Derde Slavenoorlog</a> · <a href="/wiki/Spartacus_(slavenleider)" title="Spartacus (slavenleider)">Spartacus (slavenleider)</a> · <a href="/wiki/Ha%C3%AFtiaanse_Revolutie" title="Haïtiaanse Revolutie">Haïtiaanse Revolutie</a> · <a href="/wiki/Oranibo#Tempati-opstand" title="Oranibo">Tempati-opstand</a> · <a href="/wiki/Cura%C3%A7aose_slavenopstand_van_1750" title="Curaçaose slavenopstand van 1750">Curaçaose slavenopstand van 1750</a> · <a href="/wiki/Cura%C3%A7aose_slavenopstand_van_1795" title="Curaçaose slavenopstand van 1795">Curaçaose slavenopstand van 1795</a> · <a href="/wiki/Slavenopstand_van_Berbice" title="Slavenopstand van Berbice">Slavenopstand van Berbice</a> · <a href="/wiki/Opstand_op_de_Vigilante" title="Opstand op de Vigilante">Opstand op de Vigilante (schip)</a> · <a href="/wiki/Tata_Colin" title="Tata Colin">Tata Colin</a> · <a href="/wiki/Marrons_van_Suriname" title="Marrons van Suriname">Marrons van Suriname</a></td></tr><tr><td class="links"><span class="nowrap"><b>Politiek-juridisch:</b></span></td><td class="rechts"><a href="/wiki/Abolitionisme_(slavernij)" title="Abolitionisme (slavernij)">Abolitionisme</a> · <a href="/wiki/Anti-Slavery_International" title="Anti-Slavery International">Anti-Slavery International</a> · <a href="/wiki/Internationale_Slavernij-Conventie" title="Internationale Slavernij-Conventie">Internationale Slavernij-Conventie</a> · <a href="/w/index.php?title=Anti-slavenhandelsverdragen_en_-wetten&action=edit&redlink=1" class="new" title="Anti-slavenhandelsverdragen en -wetten (de pagina bestaat niet)">Anti-slavenhandelsverdragen en -wetten</a> · <a href="/w/index.php?title=Blokkade_van_Afrika&action=edit&redlink=1" class="new" title="Blokkade van Afrika (de pagina bestaat niet)">Blokkade van Afrika</a> · <a href="/w/index.php?title=Amerikaanse_Kolonisatie_Maatschappij&action=edit&redlink=1" class="new" title="Amerikaanse Kolonisatie Maatschappij (de pagina bestaat niet)">Amerikaanse Kolonisatie Maatschappij</a> · <a href="/wiki/Dertiende_amendement_van_de_Grondwet_van_de_Verenigde_Staten" title="Dertiende amendement van de Grondwet van de Verenigde Staten">Dertiende amendement van de Grondwet van de Verenigde Staten</a> · <a href="/wiki/Emancipatiewet" title="Emancipatiewet">Emancipatiewet</a> · <a href="/wiki/Compensatiedossier_1863" title="Compensatiedossier 1863">Compensatiedossier 1863</a> · <a href="/wiki/Conventie_van_Brussel_(1890)" title="Conventie van Brussel (1890)">Conventie van Brussel (1890)</a> · <a href="/wiki/Brusselse_Anti-Slavernij_Conferentie_1889-1890" title="Brusselse Anti-Slavernij Conferentie 1889-1890">Brusselse Anti-Slavernij Conferentie 1889-1890</a> · <a href="/wiki/Koloniale_Conferentie_van_Berlijn" title="Koloniale Conferentie van Berlijn">Koloniale Conferentie van Berlijn</a> · <a href="/wiki/Soci%C3%A9t%C3%A9_antiesclavagiste_de_Belgique" title="Société antiesclavagiste de Belgique">Société antiesclavagiste de Belgique</a> · <a href="/wiki/Veldtochten_van_de_Onafhankelijke_Congostaat_tegen_de_Arabo-Swahili" title="Veldtochten van de Onafhankelijke Congostaat tegen de Arabo-Swahili">Veldtochten van de Onafhankelijke Congostaat tegen de Arabo-Swahili</a> · <a href="/wiki/Afschaffing_van_de_slavernij_in_het_Koninkrijk_der_Nederlanden" title="Afschaffing van de slavernij in het Koninkrijk der Nederlanden">Afschaffing van de slavernij in het Koninkrijk der Nederlanden</a> · <a href="/wiki/Afschaffing_van_de_slavernij_in_Suriname" title="Afschaffing van de slavernij in Suriname">Afschaffing van de slavernij in Suriname</a> · <a href="/wiki/Ketikoti" title="Ketikoti">Ketikoti</a> · <a href="/w/index.php?title=Chronologie_van_de_afschaffing_van_slavernij_en_lijfeigenschap&action=edit&redlink=1" class="new" title="Chronologie van de afschaffing van slavernij en lijfeigenschap (de pagina bestaat niet)">Chronologie van de afschaffing van slavernij en lijfeigenschap</a> · <a href="/w/index.php?title=Slavernij_in_internationaal_recht&action=edit&redlink=1" class="new" title="Slavernij in internationaal recht (de pagina bestaat niet)">Slavernij in internationaal recht</a> · <a href="/wiki/Universele_Verklaring_van_de_Rechten_van_de_Mens" title="Universele Verklaring van de Rechten van de Mens">Universele Verklaring van de Rechten van de Mens</a> · <a href="/wiki/Adviescollege_Dialooggroep_Slavernijverleden" title="Adviescollege Dialooggroep Slavernijverleden">Adviescollege Dialooggroep Slavernijverleden</a></td></tr><tr><td class="links"><span class="nowrap"><b>Excuses en reparaties:</b></span></td><td class="rechts"><a href="/wiki/Nederlandse_excuses_voor_het_koloniale_verleden" title="Nederlandse excuses voor het koloniale verleden">Nederlandse excuses voor het koloniale verleden</a> · <a href="/wiki/Belgische_excuses_aan_Congo" title="Belgische excuses aan Congo">Belgische excuses aan Congo</a> · <a href="/w/index.php?title=Britse_reparaties_van_de_slavernij&action=edit&redlink=1" class="new" title="Britse reparaties van de slavernij (de pagina bestaat niet)">Britse reparaties van de slavernij</a> · <a href="/wiki/Caricom_Reparations_Commission" title="Caricom Reparations Commission">Caricom Reparations Commission</a> · <a href="/wiki/Nationale_Reparatie_Commissie_Suriname" title="Nationale Reparatie Commissie Suriname">Nationale Reparatie Commissie Suriname</a> · <a href="/wiki/Slavernijmonument" title="Slavernijmonument">Slavernijmonument</a> · <a href="/wiki/Slavernijmuseum" title="Slavernijmuseum">Slavernijmuseum</a></td></tr></tbody></table> </div></div>    </div><noscript><img src="https://login.wikimedia.org/wiki/Special:CentralAutoLogin/start?type=1x1" alt="" width="1" height="1" style="border: none; position: absolute;"></noscript> <div class="printfooter" data-nosnippet="">Overgenomen van "<a dir="ltr" href="https://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Gouden_Eeuw_(Nederland)&oldid=68307718">https://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Gouden_Eeuw_(Nederland)&oldid=68307718</a>"</div></div> <div id="catlinks" class="catlinks" data-mw="interface"><div id="mw-normal-catlinks" class="mw-normal-catlinks"><a href="/wiki/Categorie:Alles" title="Categorie:Alles">Categorie</a>: <ul><li><a href="/wiki/Categorie:Gouden_Eeuw_(Nederland)" title="Categorie:Gouden Eeuw (Nederland)">Gouden Eeuw (Nederland)</a></li></ul></div><div id="mw-hidden-catlinks" class="mw-hidden-catlinks mw-hidden-cats-hidden">Verborgen categorieën: <ul><li><a href="/wiki/Categorie:Wikipedia:Etalage-artikelen" title="Categorie:Wikipedia:Etalage-artikelen">Wikipedia:Etalage-artikelen</a></li><li><a href="/wiki/Categorie:Wikipedia:Etalage-artikelen_uit_2003" title="Categorie:Wikipedia:Etalage-artikelen uit 2003">Wikipedia:Etalage-artikelen uit 2003</a></li></ul></div></div> </div> </main> </div> <div class="mw-footer-container"> <footer id="footer" class="mw-footer" > <ul id="footer-info"> <li id="footer-info-lastmod"> Deze pagina is voor het laatst bewerkt op 28 okt 2024 om 15:40.</li> <li id="footer-info-copyright">De tekst is beschikbaar onder de licentie <a rel="nofollow" class="external text" href="//creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.nl">Creative Commons Naamsvermelding/Gelijk delen</a>, er kunnen aanvullende voorwaarden van toepassing zijn. Zie de <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Terms_of_Use/nl">gebruiksvoorwaarden</a> voor meer informatie.<br /> Wikipedia® is een geregistreerd handelsmerk van de <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.wikimediafoundation.org">Wikimedia Foundation, Inc.</a>, een organisatie zonder winstoogmerk.</li> </ul> <ul id="footer-places"> <li id="footer-places-privacy"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy">Privacybeleid</a></li> <li id="footer-places-about"><a href="/wiki/Wikipedia">Over Wikipedia</a></li> <li id="footer-places-disclaimers"><a href="/wiki/Wikipedia:Algemeen_voorbehoud">Disclaimers</a></li> <li id="footer-places-wm-codeofconduct"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct">Gedragscode</a></li> <li id="footer-places-developers"><a href="https://developer.wikimedia.org">Ontwikkelaars</a></li> <li id="footer-places-statslink"><a href="https://stats.wikimedia.org/#/nl.wikipedia.org">Statistieken</a></li> <li id="footer-places-cookiestatement"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Cookie_statement">Cookieverklaring</a></li> <li id="footer-places-mobileview"><a href="//nl.m.wikipedia.org/w/index.php?title=Gouden_Eeuw_(Nederland)&mobileaction=toggle_view_mobile" class="noprint stopMobileRedirectToggle">Mobiele weergave</a></li> </ul> <ul id="footer-icons" class="noprint"> <li id="footer-copyrightico"><a href="https://wikimediafoundation.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/static/images/footer/wikimedia-button.svg" width="84" height="29" alt="Wikimedia Foundation" loading="lazy"></a></li> <li id="footer-poweredbyico"><a href="https://www.mediawiki.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/w/resources/assets/poweredby_mediawiki.svg" alt="Powered by MediaWiki" width="88" height="31" loading="lazy"></a></li> </ul> </footer> </div> </div> </div> <div class="vector-settings" id="p-dock-bottom"> <ul></ul> </div><script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.config.set({"wgHostname":"mw-web.codfw.main-6b7f745dd4-856t2","wgBackendResponseTime":175,"wgPageParseReport":{"limitreport":{"cputime":"0.347","walltime":"0.451","ppvisitednodes":{"value":2724,"limit":1000000},"postexpandincludesize":{"value":47159,"limit":2097152},"templateargumentsize":{"value":22133,"limit":2097152},"expansiondepth":{"value":10,"limit":100},"expensivefunctioncount":{"value":1,"limit":500},"unstrip-depth":{"value":0,"limit":20},"unstrip-size":{"value":10733,"limit":5000000},"entityaccesscount":{"value":1,"limit":400},"timingprofile":["100.00% 252.147 1 -total"," 49.86% 125.730 1 Sjabloon:Lang"," 17.50% 44.120 1 Sjabloon:Navigatie_slavernij"," 16.34% 41.190 1 Sjabloon:Navigatie"," 10.79% 27.196 1 Sjabloon:Commonscat"," 9.44% 23.806 1 Sjabloon:Zusterproject_box"," 8.45% 21.307 4 Sjabloon:Navigatie/Tabel"," 5.61% 14.147 1 Sjabloon:Appendix"," 5.37% 13.536 1 Sjabloon:Etalage"," 4.82% 12.151 1 Sjabloon:References"]},"scribunto":{"limitreport-timeusage":{"value":"0.096","limit":"10.000"},"limitreport-memusage":{"value":8484455,"limit":52428800},"limitreport-logs":"fr\n"},"cachereport":{"origin":"mw-web.eqiad.main-64476968cd-k4g2k","timestamp":"20241102120032","ttl":2592000,"transientcontent":false}}});});</script> <script type="application/ld+json">{"@context":"https:\/\/schema.org","@type":"Article","name":"Gouden Eeuw (Nederland)","url":"https:\/\/nl.wikipedia.org\/wiki\/Gouden_Eeuw_(Nederland)","sameAs":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q661566","mainEntity":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q661566","author":{"@type":"Organization","name":"Bijdragers aan Wikimedia-projecten"},"publisher":{"@type":"Organization","name":"Wikimedia Foundation, Inc.","logo":{"@type":"ImageObject","url":"https:\/\/www.wikimedia.org\/static\/images\/wmf-hor-googpub.png"}},"datePublished":"2002-01-29T00:15:23Z","dateModified":"2024-10-28T14:40:31Z","headline":"periode in de Nederlandse geschiedenis"}</script> </body> </html>