CINXE.COM

<!DOCTYPE html> <html class="client-nojs vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available" lang="pl" dir="ltr"> <head> <meta charset="UTF-8"> <title>Ziemia – Wikipedia, wolna encyklopedia</title> <script>(function(){var className="client-js vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available";var cookie=document.cookie.match(/(?:^|; )plwikimwclientpreferences=([^;]+)/);if(cookie){cookie[1].split('%2C').forEach(function(pref){className=className.replace(new RegExp('(^| )'+pref.replace(/-clientpref-\w+$|[^\w-]+/g,'')+'-clientpref-\\w+( |$)'),'$1'+pref+'$2');});}document.documentElement.className=className;}());RLCONF={"wgBreakFrames":false,"wgSeparatorTransformTable":[",\t."," \t,"],"wgDigitTransformTable":["",""], "wgDefaultDateFormat":"dmy","wgMonthNames":["","styczeń","luty","marzec","kwiecień","maj","czerwiec","lipiec","sierpień","wrzesień","październik","listopad","grudzień"],"wgRequestId":"ad5353d7-a04d-46fc-aa95-95092a3c3d72","wgCanonicalNamespace":"","wgCanonicalSpecialPageName":false,"wgNamespaceNumber":0,"wgPageName":"Ziemia","wgTitle":"Ziemia","wgCurRevisionId":75301546,"wgRevisionId":75301546,"wgArticleId":7075,"wgIsArticle":true,"wgIsRedirect":false,"wgAction":"view","wgUserName":null,"wgUserGroups":["*"],"wgCategories":["Szablon cytowania książki – brak numeru strony","Szablon cytowania czasopisma – brak numeru strony","Szablon cytowania zamienił nazwę czasopisma","Uniwersalny szablon cytowania – brak strony","Wyróżnione artykuły","Artykuły na Medal","Ziemia"],"wgPageViewLanguage":"pl","wgPageContentLanguage":"pl","wgPageContentModel":"wikitext","wgRelevantPageName":"Ziemia","wgRelevantArticleId":7075,"wgIsProbablyEditable":true,"wgRelevantPageIsProbablyEditable" :true,"wgRestrictionEdit":[],"wgRestrictionMove":[],"wgNoticeProject":"wikipedia","wgCiteReferencePreviewsActive":true,"wgFlaggedRevsParams":{"tags":{"accuracy":{"levels":1}}},"wgStableRevisionId":75301546,"wgMediaViewerOnClick":true,"wgMediaViewerEnabledByDefault":true,"wgPopupsFlags":0,"wgVisualEditor":{"pageLanguageCode":"pl","pageLanguageDir":"ltr","pageVariantFallbacks":"pl"},"wgMFDisplayWikibaseDescriptions":{"search":true,"watchlist":true,"tagline":true,"nearby":true},"wgWMESchemaEditAttemptStepOversample":false,"wgWMEPageLength":200000,"wgRelatedArticlesCompat":[],"wgCentralAuthMobileDomain":false,"wgEditSubmitButtonLabelPublish":true,"wgULSPosition":"interlanguage","wgULSisCompactLinksEnabled":false,"wgVector2022LanguageInHeader":true,"wgULSisLanguageSelectorEmpty":false,"wgWikibaseItemId":"Q2","wgCheckUserClientHintsHeadersJsApi":["brands","architecture","bitness","fullVersionList","mobile","model","platform","platformVersion"],"GEHomepageSuggestedEditsEnableTopics":true, "wgGETopicsMatchModeEnabled":false,"wgGEStructuredTaskRejectionReasonTextInputEnabled":false,"wgGELevelingUpEnabledForUser":false};RLSTATE={"ext.gadget.wikiflex":"ready","ext.gadget.infobox":"ready","ext.gadget.hlist":"ready","ext.gadget.darkmode-overrides":"ready","ext.gadget.small-references":"ready","ext.gadget.citation-access-info":"ready","ext.gadget.sprawdz-problemy-szablony":"ready","ext.globalCssJs.user.styles":"ready","site.styles":"ready","user.styles":"ready","ext.globalCssJs.user":"ready","user":"ready","user.options":"loading","ext.cite.styles":"ready","skins.vector.search.codex.styles":"ready","skins.vector.styles":"ready","skins.vector.icons":"ready","jquery.tablesorter.styles":"ready","jquery.makeCollapsible.styles":"ready","ext.flaggedRevs.basic":"ready","mediawiki.codex.messagebox.styles":"ready","ext.wikimediamessages.styles":"ready","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript":"ready","ext.uls.interlanguage":"ready","wikibase.client.init":"ready", "ext.wikimediaBadges":"ready"};RLPAGEMODULES=["ext.cite.ux-enhancements","mediawiki.page.media","ext.scribunto.logs","site","mediawiki.page.ready","jquery.tablesorter","jquery.makeCollapsible","mediawiki.toc","skins.vector.js","ext.centralNotice.geoIP","ext.centralNotice.startUp","ext.flaggedRevs.advanced","ext.gadget.ll-script-loader","ext.gadget.veKeepParameters","ext.gadget.szablon-galeria","ext.gadget.NavFrame","ext.gadget.citoid-overrides","ext.gadget.maps","ext.gadget.padlock-indicators","ext.gadget.interwiki-langlist","ext.gadget.edit-summaries","ext.gadget.edit-first-section","ext.gadget.wikibugs","ext.gadget.map-toggler","ext.gadget.narrowFootnoteColumns","ext.gadget.WDsearch","ext.urlShortener.toolbar","ext.centralauth.centralautologin","mmv.bootstrap","ext.popups","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.init","ext.visualEditor.targetLoader","ext.echo.centralauth","ext.eventLogging","ext.wikimediaEvents","ext.navigationTiming","ext.uls.interface", "ext.cx.eventlogging.campaigns","ext.cx.uls.quick.actions","wikibase.client.vector-2022","ext.checkUser.clientHints","ext.growthExperiments.SuggestedEditSession","wikibase.sidebar.tracking"];</script> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.loader.impl(function(){return["user.options@12s5i",function($,jQuery,require,module){mw.user.tokens.set({"patrolToken":"+\\","watchToken":"+\\","csrfToken":"+\\"}); }];});});</script> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=pl&modules=ext.cite.styles%7Cext.flaggedRevs.basic%7Cext.uls.interlanguage%7Cext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript%7Cext.wikimediaBadges%7Cext.wikimediamessages.styles%7Cjquery.makeCollapsible.styles%7Cjquery.tablesorter.styles%7Cmediawiki.codex.messagebox.styles%7Cskins.vector.icons%2Cstyles%7Cskins.vector.search.codex.styles%7Cwikibase.client.init&only=styles&skin=vector-2022"> <script async="" src="/w/load.php?lang=pl&modules=startup&only=scripts&raw=1&skin=vector-2022"></script> <meta name="ResourceLoaderDynamicStyles" content=""> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=pl&modules=ext.gadget.citation-access-info%2Cdarkmode-overrides%2Chlist%2Cinfobox%2Csmall-references%2Csprawdz-problemy-szablony%2Cwikiflex&only=styles&skin=vector-2022"> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=pl&modules=site.styles&only=styles&skin=vector-2022"> <meta name="generator" content="MediaWiki 1.44.0-wmf.4"> <meta name="referrer" content="origin"> <meta name="referrer" content="origin-when-cross-origin"> <meta name="robots" content="max-image-preview:standard"> <meta name="format-detection" content="telephone=no"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cb/The_Blue_Marble_%28remastered%29.jpg/1200px-The_Blue_Marble_%28remastered%29.jpg"> <meta property="og:image:width" content="1200"> <meta property="og:image:height" content="1200"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cb/The_Blue_Marble_%28remastered%29.jpg/800px-The_Blue_Marble_%28remastered%29.jpg"> <meta property="og:image:width" content="800"> <meta property="og:image:height" content="800"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cb/The_Blue_Marble_%28remastered%29.jpg/640px-The_Blue_Marble_%28remastered%29.jpg"> <meta property="og:image:width" content="640"> <meta property="og:image:height" content="640"> <meta name="viewport" content="width=1120"> <meta property="og:title" content="Ziemia – Wikipedia, wolna encyklopedia"> <meta property="og:type" content="website"> <link rel="preconnect" href="//upload.wikimedia.org"> <link rel="alternate" media="only screen and (max-width: 640px)" href="//pl.m.wikipedia.org/wiki/Ziemia"> <link rel="alternate" type="application/x-wiki" title="Edytuj" href="/w/index.php?title=Ziemia&action=edit"> <link rel="apple-touch-icon" href="/static/apple-touch/wikipedia.png"> <link rel="icon" href="/static/favicon/wikipedia.ico"> <link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/w/rest.php/v1/search" title="Wikipedia (pl)"> <link rel="EditURI" type="application/rsd+xml" href="//pl.wikipedia.org/w/api.php?action=rsd"> <link rel="canonical" href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Ziemia"> <link rel="license" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.pl"> <link rel="alternate" type="application/atom+xml" title="Kanał Atom Wikipedii" href="/w/index.php?title=Specjalna:Ostatnie_zmiany&feed=atom"> <link rel="dns-prefetch" href="//meta.wikimedia.org" /> <link rel="dns-prefetch" href="//login.wikimedia.org"> </head> <body class="skin--responsive skin-vector skin-vector-search-vue mediawiki ltr sitedir-ltr mw-hide-empty-elt ns-0 ns-subject mw-editable page-Ziemia rootpage-Ziemia skin-vector-2022 action-view"><a class="mw-jump-link" href="#bodyContent">Przejdź do zawartości</a> <div class="vector-header-container"> <header class="vector-header mw-header"> <div class="vector-header-start"> <nav class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Witryna"> <div id="vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown vector-main-menu-dropdown vector-button-flush-left vector-button-flush-right" > <input type="checkbox" id="vector-main-menu-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Menu główne" > <label id="vector-main-menu-dropdown-label" for="vector-main-menu-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" > Menu główne </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-main-menu-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-main-menu" class="vector-main-menu vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-main-menu-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="main-menu-pinned" data-pinnable-element-id="vector-main-menu" data-pinned-container-id="vector-main-menu-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-main-menu-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Menu główne</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.pin">przypnij</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.unpin">ukryj</button> </div> <div id="p-navigation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation" > <div class="vector-menu-heading"> Nawigacja </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-mainpage-description" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Strona_g%C5%82%C3%B3wna" title="Przejdź na stronę główną [z]" accesskey="z">Strona główna</a></li><li id="n-randompage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:Losowa_strona" title="Załaduj losową stronę [x]" accesskey="x">Losuj artykuł</a></li><li id="n-Kategorie" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Portal:Kategorie_G%C5%82%C3%B3wne">Kategorie artykułów</a></li><li id="n-Featured-articles" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Wyr%C3%B3%C5%BCniona_zawarto%C5%9B%C4%87_Wikipedii">Najlepsze artykuły</a></li><li id="n-FAQ" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Pomoc:FAQ">Częste pytania (FAQ)</a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-zmiany" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-zmiany" > <div class="vector-menu-heading"> Dla czytelników </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-czytelnicy" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:O_Wikipedii">O Wikipedii</a></li><li id="n-contact" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Kontakt_z_wikipedystami">Kontakt</a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-edytorzy" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-edytorzy" > <div class="vector-menu-heading"> Dla wikipedystów </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-pierwsze-kroki" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Pomoc:Pierwsze_kroki">Pierwsze kroki</a></li><li id="n-portal" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Portal_wikipedyst%C3%B3w" title="O projekcie – co możesz zrobić, gdzie możesz znaleźć informacje">Portal wikipedystów</a></li><li id="n-Noticeboard" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Tablica_og%C5%82osze%C5%84">Ogłoszenia</a></li><li id="n-Guidelines" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Zasady">Zasady</a></li><li id="n-helppage-name" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Pomoc:Spis_tre%C5%9Bci">Pomoc</a></li><li id="n-recentchanges" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:Ostatnie_zmiany" title="Lista ostatnich zmian w Wikipedii. [r]" accesskey="r">Ostatnie zmiany</a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> <a href="/wiki/Wikipedia:Strona_g%C5%82%C3%B3wna" class="mw-logo"> <img class="mw-logo-icon" src="/static/images/icons/wikipedia.png" alt="" aria-hidden="true" height="50" width="50"> <img class="mw-logo-wordmark" alt="Wikipedia" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-wordmark-en.svg" style="width: 7.5em; height: 1.125em;"> <img class="mw-logo-tagline" alt="wolna encyklopedia" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-tagline-pl.svg" width="120" height="13" style="width: 7.5em; height: 0.8125em;"> </a> </div> <div class="vector-header-end"> <div id="p-search" role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-collapses vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box-auto-expand-width vector-search-box"> <a href="/wiki/Specjalna:Szukaj" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only search-toggle" title="Przeszukaj Wikipedię [f]" accesskey="f"> Szukaj </a> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail cdx-typeahead-search--auto-expand-width"> <form action="/w/index.php" id="searchform" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div id="simpleSearch" class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Przeszukaj Wikipedię" aria-label="Przeszukaj Wikipedię" autocapitalize="sentences" title="Przeszukaj Wikipedię [f]" accesskey="f" id="searchInput" > </div> <input type="hidden" name="title" value="Specjalna:Szukaj"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Szukaj</button> </form> </div> </div> </div> <nav class="vector-user-links vector-user-links-wide" aria-label="Narzędzia osobiste"> <div class="vector-user-links-main"> <div id="p-vector-user-menu-preferences" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-userpage" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Wygląd"> <div id="vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown " title="Zmień rozmiar czcionki, szerokość oraz kolorystykę strony" > <input type="checkbox" id="vector-appearance-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Wygląd" > <label id="vector-appearance-dropdown-label" for="vector-appearance-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" > Wygląd </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-appearance-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div id="p-vector-user-menu-notifications" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-overflow" class="vector-menu mw-portlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_pl.wikipedia.org&uselang=pl" class="">Wspomóż Wikipedię</a> </li> <li id="pt-createaccount-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Specjalna:Utw%C3%B3rz_konto&returnto=Ziemia" title="Zachęcamy do stworzenia konta i zalogowania, ale nie jest to obowiązkowe." class="">Utwórz konto</a> </li> <li id="pt-login-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Specjalna:Zaloguj&returnto=Ziemia" title="Zachęcamy do zalogowania się, choć nie jest to obowiązkowe. [o]" accesskey="o" class="">Zaloguj się</a> </li> </ul> </div> </div> </div> <div id="vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown vector-user-menu vector-button-flush-right vector-user-menu-logged-out" title="Więcej opcji" > <input type="checkbox" id="vector-user-links-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Narzędzia osobiste" > <label id="vector-user-links-dropdown-label" for="vector-user-links-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" > Narzędzia osobiste </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-personal" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-personal user-links-collapsible-item" title="Menu użytkownika" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_pl.wikipedia.org&uselang=pl">Wspomóż Wikipedię</a></li><li id="pt-createaccount" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:Utw%C3%B3rz_konto&returnto=Ziemia" title="Zachęcamy do stworzenia konta i zalogowania, ale nie jest to obowiązkowe."> Utwórz konto</a></li><li id="pt-login" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:Zaloguj&returnto=Ziemia" title="Zachęcamy do zalogowania się, choć nie jest to obowiązkowe. [o]" accesskey="o"> Zaloguj się</a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-user-menu-anon-editor" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-user-menu-anon-editor" > <div class="vector-menu-heading"> Strony dla anonimowych edytorów <a href="/wiki/Pomoc:Pierwsze_kroki" aria-label="Dowiedz się więcej na temat edytowania">dowiedz się więcej</a> </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-anoncontribs" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:M%C3%B3j_wk%C5%82ad" title="Lista edycji wykonanych z tego adresu IP [y]" accesskey="y">Edycje</a></li><li id="pt-anontalk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:Moja_dyskusja" title="Dyskusja użytkownika dla tego adresu IP [n]" accesskey="n">Dyskusja</a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </header> </div> <div class="mw-page-container"> <div class="mw-page-container-inner"> <div class="vector-sitenotice-container"> <div id="siteNotice"></div> </div> <div class="vector-column-start"> <div class="vector-main-menu-container"> <div id="mw-navigation"> <nav id="mw-panel" class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Witryna"> <div id="vector-main-menu-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> </div> </div> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav id="mw-panel-toc" aria-label="Spis treści" data-event-name="ui.sidebar-toc" class="mw-table-of-contents-container vector-toc-landmark"> <div id="vector-toc-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-toc" class="vector-toc vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-toc-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="toc-pinned" data-pinnable-element-id="vector-toc" > <h2 class="vector-pinnable-header-label">Spis treści</h2> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.pin">przypnij</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.unpin">ukryj</button> </div> <ul class="vector-toc-contents" id="mw-panel-toc-list"> <li id="toc-mw-content-text" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a href="#" class="vector-toc-link"> <div class="vector-toc-text">Początek</div> </a> </li> <li id="toc-Historia_Ziemi" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Historia_Ziemi"> <div class="vector-toc-text"> 1 Historia Ziemi </div> </a> <button aria-controls="toc-Historia_Ziemi-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> Przełącz podsekcję Historia Ziemi </button> <ul id="toc-Historia_Ziemi-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Powstanie_Ziemi" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Powstanie_Ziemi"> <div class="vector-toc-text"> 1.1 Powstanie Ziemi </div> </a> <ul id="toc-Powstanie_Ziemi-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Historia_geologiczna" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Historia_geologiczna"> <div class="vector-toc-text"> 1.2 Historia geologiczna </div> </a> <ul id="toc-Historia_geologiczna-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Historia_życia" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Historia_życia"> <div class="vector-toc-text"> 1.3 Historia życia </div> </a> <ul id="toc-Historia_życia-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Przyszłość_Ziemi" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Przyszłość_Ziemi"> <div class="vector-toc-text"> 1.4 Przyszłość Ziemi </div> </a> <ul id="toc-Przyszłość_Ziemi-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Geografia" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Geografia"> <div class="vector-toc-text"> 2 Geografia </div> </a> <button aria-controls="toc-Geografia-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> Przełącz podsekcję Geografia </button> <ul id="toc-Geografia-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Geografia_społeczna" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Geografia_społeczna"> <div class="vector-toc-text"> 2.1 Geografia społeczna </div> </a> <ul id="toc-Geografia_społeczna-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Skład_i_struktura" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Skład_i_struktura"> <div class="vector-toc-text"> 3 Skład i struktura </div> </a> <button aria-controls="toc-Skład_i_struktura-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> Przełącz podsekcję Skład i struktura </button> <ul id="toc-Skład_i_struktura-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Kształt" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Kształt"> <div class="vector-toc-text"> 3.1 Kształt </div> </a> <ul id="toc-Kształt-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Skład_chemiczny" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Skład_chemiczny"> <div class="vector-toc-text"> 3.2 Skład chemiczny </div> </a> <ul id="toc-Skład_chemiczny-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Struktura_wewnętrzna" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Struktura_wewnętrzna"> <div class="vector-toc-text"> 3.3 Struktura wewnętrzna </div> </a> <ul id="toc-Struktura_wewnętrzna-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Skorupa" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Skorupa"> <div class="vector-toc-text"> 3.3.1 Skorupa </div> </a> <ul id="toc-Skorupa-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Płaszcz" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Płaszcz"> <div class="vector-toc-text"> 3.3.2 Płaszcz </div> </a> <ul id="toc-Płaszcz-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Jądro" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Jądro"> <div class="vector-toc-text"> 3.3.3 Jądro </div> </a> <ul id="toc-Jądro-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Ciepło" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Ciepło"> <div class="vector-toc-text"> 3.4 Ciepło </div> </a> <ul id="toc-Ciepło-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Tektonika_płyt" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Tektonika_płyt"> <div class="vector-toc-text"> 3.5 Tektonika płyt </div> </a> <ul id="toc-Tektonika_płyt-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Pole_magnetyczne" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Pole_magnetyczne"> <div class="vector-toc-text"> 3.6 Pole magnetyczne </div> </a> <ul id="toc-Pole_magnetyczne-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Sfery_Ziemi" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Sfery_Ziemi"> <div class="vector-toc-text"> 4 Sfery Ziemi </div> </a> <button aria-controls="toc-Sfery_Ziemi-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> Przełącz podsekcję Sfery Ziemi </button> <ul id="toc-Sfery_Ziemi-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Biosfera" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Biosfera"> <div class="vector-toc-text"> 4.1 Biosfera </div> </a> <ul id="toc-Biosfera-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Zagrożenia" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Zagrożenia"> <div class="vector-toc-text"> 4.1.1 Zagrożenia </div> </a> <ul id="toc-Zagrożenia-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Litosfera" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Litosfera"> <div class="vector-toc-text"> 4.2 Litosfera </div> </a> <ul id="toc-Litosfera-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Użytkowanie_zasobów_naturalnych" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Użytkowanie_zasobów_naturalnych"> <div class="vector-toc-text"> 4.2.1 Użytkowanie zasobów naturalnych </div> </a> <ul id="toc-Użytkowanie_zasobów_naturalnych-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Atmosfera" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Atmosfera"> <div class="vector-toc-text"> 4.3 Atmosfera </div> </a> <ul id="toc-Atmosfera-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Klimat_i_pogoda" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Klimat_i_pogoda"> <div class="vector-toc-text"> 4.3.1 Klimat i pogoda </div> </a> <ul id="toc-Klimat_i_pogoda-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Atmosfera_górna" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Atmosfera_górna"> <div class="vector-toc-text"> 4.3.2 Atmosfera górna </div> </a> <ul id="toc-Atmosfera_górna-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Hydrosfera" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Hydrosfera"> <div class="vector-toc-text"> 4.4 Hydrosfera </div> </a> <ul id="toc-Hydrosfera-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Orbita_i_rotacja" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Orbita_i_rotacja"> <div class="vector-toc-text"> 5 Orbita i rotacja </div> </a> <button aria-controls="toc-Orbita_i_rotacja-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> Przełącz podsekcję Orbita i rotacja </button> <ul id="toc-Orbita_i_rotacja-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Rotacja" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Rotacja"> <div class="vector-toc-text"> 5.1 Rotacja </div> </a> <ul id="toc-Rotacja-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Orbita" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Orbita"> <div class="vector-toc-text"> 5.2 Orbita </div> </a> <ul id="toc-Orbita-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Nachylenie_osi" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Nachylenie_osi"> <div class="vector-toc-text"> 5.3 Nachylenie osi </div> </a> <ul id="toc-Nachylenie_osi-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Księżyc" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Księżyc"> <div class="vector-toc-text"> 6 Księżyc </div> </a> <ul id="toc-Księżyc-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Planetoidy_trojańskie" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Planetoidy_trojańskie"> <div class="vector-toc-text"> 7 Planetoidy trojańskie </div> </a> <ul id="toc-Planetoidy_trojańskie-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Historia_badań_i_kultura" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Historia_badań_i_kultura"> <div class="vector-toc-text"> 8 Historia badań i kultura </div> </a> <ul id="toc-Historia_badań_i_kultura-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Symbole" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Symbole"> <div class="vector-toc-text"> 9 Symbole </div> </a> <ul id="toc-Symbole-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Zobacz_też" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Zobacz_też"> <div class="vector-toc-text"> 10 Zobacz też </div> </a> <ul id="toc-Zobacz_też-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Uwagi" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Uwagi"> <div class="vector-toc-text"> 11 Uwagi </div> </a> <ul id="toc-Uwagi-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Przypisy" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Przypisy"> <div class="vector-toc-text"> 12 Przypisy </div> </a> <ul id="toc-Przypisy-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Bibliografia" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Bibliografia"> <div class="vector-toc-text"> 13 Bibliografia </div> </a> <ul id="toc-Bibliografia-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Linki_zewnętrzne" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Linki_zewnętrzne"> <div class="vector-toc-text"> 14 Linki zewnętrzne </div> </a> <ul id="toc-Linki_zewnętrzne-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </div> </div> </nav> </div> </div> <div class="mw-content-container"> <main id="content" class="mw-body"> <header class="mw-body-header vector-page-titlebar"> <nav aria-label="Spis treści" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown vector-page-titlebar-toc vector-button-flush-left" > <input type="checkbox" id="vector-page-titlebar-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Przełącz stan spisu treści" > <label id="vector-page-titlebar-toc-label" for="vector-page-titlebar-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" > Przełącz stan spisu treści </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-titlebar-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <h1 id="firstHeading" class="firstHeading mw-first-heading">Ziemia</h1> <div id="p-lang-btn" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-lang" > <input type="checkbox" id="p-lang-btn-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn" class="vector-dropdown-checkbox mw-interlanguage-selector" aria-label="Przejdź do artykułu w innym języku. Treść dostępna w 305 językach" > <label id="p-lang-btn-label" for="p-lang-btn-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive mw-portlet-lang-heading-305" aria-hidden="true" > 305 języków </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="interlanguage-link interwiki-ace mw-list-item"><a href="https://ace.wikipedia.org/wiki/Bumoe" title="Bumoe – aceh" lang="ace" hreflang="ace" data-title="Bumoe" data-language-autonym="Acèh" data-language-local-name="aceh" class="interlanguage-link-target">Acèh</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kbd mw-list-item"><a href="https://kbd.wikipedia.org/wiki/%D0%A9%D3%80%D1%8B" title="ЩӀы – kabardyjski" lang="kbd" hreflang="kbd" data-title="ЩӀы" data-language-autonym="Адыгэбзэ" data-language-local-name="kabardyjski" class="interlanguage-link-target">Адыгэбзэ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ady mw-list-item"><a href="https://ady.wikipedia.org/wiki/%D0%A7%D3%80%D1%8B%D0%B3%D1%83" title="ЧӀыгу – adygejski" lang="ady" hreflang="ady" data-title="ЧӀыгу" data-language-autonym="Адыгабзэ" data-language-local-name="adygejski" class="interlanguage-link-target">Адыгабзэ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-af badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="medal"><a href="https://af.wikipedia.org/wiki/Aarde" title="Aarde – afrikaans" lang="af" hreflang="af" data-title="Aarde" data-language-autonym="Afrikaans" data-language-local-name="afrikaans" class="interlanguage-link-target">Afrikaans</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-als mw-list-item"><a href="https://als.wikipedia.org/wiki/Erde" title="Erde – szwajcarski niemiecki" lang="gsw" hreflang="gsw" data-title="Erde" data-language-autonym="Alemannisch" data-language-local-name="szwajcarski niemiecki" class="interlanguage-link-target">Alemannisch</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-am mw-list-item"><a href="https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%88%98%E1%88%AC%E1%89%B5" title="መሬት – amharski" lang="am" hreflang="am" data-title="መሬት" data-language-autonym="አማርኛ" data-language-local-name="amharski" class="interlanguage-link-target">አማርኛ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-smn mw-list-item"><a href="https://smn.wikipedia.org/wiki/Eenn%C3%A2mp%C3%A1llu" title="Eennâmpállu – inari" lang="smn" hreflang="smn" data-title="Eennâmpállu" data-language-autonym="Anarâškielâ" data-language-local-name="inari" class="interlanguage-link-target">Anarâškielâ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-anp mw-list-item"><a href="https://anp.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%A7%E0%A4%B0%E0%A4%A4%E0%A5%80" title="धरती – angika" lang="anp" hreflang="anp" data-title="धरती" data-language-autonym="अंगिका" data-language-local-name="angika" class="interlanguage-link-target">अंगिका</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ang mw-list-item"><a href="https://ang.wikipedia.org/wiki/Eor%C3%B0e" title="Eorðe – staroangielski" lang="ang" hreflang="ang" data-title="Eorðe" data-language-autonym="Ænglisc" data-language-local-name="staroangielski" class="interlanguage-link-target">Ænglisc</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ab mw-list-item"><a href="https://ab.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%B4%D0%B3%D1%8C%D1%8B%D0%BB" title="Адгьыл – abchaski" lang="ab" hreflang="ab" data-title="Адгьыл" data-language-autonym="Аԥсшәа" data-language-local-name="abchaski" class="interlanguage-link-target">Аԥсшәа</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ar badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="medal"><a href="https://ar.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%B1%D8%B6" title="الأرض – arabski" lang="ar" hreflang="ar" data-title="الأرض" data-language-autonym="العربية" data-language-local-name="arabski" class="interlanguage-link-target">العربية</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-an mw-list-item"><a href="https://an.wikipedia.org/wiki/Tierra" title="Tierra – aragoński" lang="an" hreflang="an" data-title="Tierra" data-language-autonym="Aragonés" data-language-local-name="aragoński" class="interlanguage-link-target">Aragonés</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-arc mw-list-item"><a href="https://arc.wikipedia.org/wiki/%DC%90%DC%AA%DC%A5%DC%90" title="ܐܪܥܐ – aramejski" lang="arc" hreflang="arc" data-title="ܐܪܥܐ" data-language-autonym="ܐܪܡܝܐ" data-language-local-name="aramejski" class="interlanguage-link-target">ܐܪܡܝܐ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hyw mw-list-item"><a href="https://hyw.wikipedia.org/wiki/%D4%B5%D6%80%D5%AF%D5%AB%D6%80" title="Երկիր – Western Armenian" lang="hyw" hreflang="hyw" data-title="Երկիր" data-language-autonym="Արեւմտահայերէն" data-language-local-name="Western Armenian" class="interlanguage-link-target">Արեւմտահայերէն</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-roa-rup mw-list-item"><a href="https://roa-rup.wikipedia.org/wiki/Locu" title="Locu – arumuński" lang="rup" hreflang="rup" data-title="Locu" data-language-autonym="Armãneashti" data-language-local-name="arumuński" class="interlanguage-link-target">Armãneashti</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-frp mw-list-item"><a href="https://frp.wikipedia.org/wiki/T%C3%A8rra" title="Tèrra – franko-prowansalski" lang="frp" hreflang="frp" data-title="Tèrra" data-language-autonym="Arpetan" data-language-local-name="franko-prowansalski" class="interlanguage-link-target">Arpetan</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-as mw-list-item"><a href="https://as.wikipedia.org/wiki/%E0%A6%AA%E0%A7%83%E0%A6%A5%E0%A6%BF%E0%A7%B1%E0%A7%80" title="পৃথিৱী – asamski" lang="as" hreflang="as" data-title="পৃথিৱী" data-language-autonym="অসমীয়া" data-language-local-name="asamski" class="interlanguage-link-target">অসমীয়া</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ast mw-list-item"><a href="https://ast.wikipedia.org/wiki/Tierra" title="Tierra – asturyjski" lang="ast" hreflang="ast" data-title="Tierra" data-language-autonym="Asturianu" data-language-local-name="asturyjski" class="interlanguage-link-target">Asturianu</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-atj mw-list-item"><a href="https://atj.wikipedia.org/wiki/Aski" title="Aski – atikamekw" lang="atj" hreflang="atj" data-title="Aski" data-language-autonym="Atikamekw" data-language-local-name="atikamekw" class="interlanguage-link-target">Atikamekw</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-awa mw-list-item"><a href="https://awa.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AA%E0%A5%83%E0%A4%A5%E0%A5%8D%E0%A4%B5%E0%A5%80" title="पृथ्वी – awadhi" lang="awa" hreflang="awa" data-title="पृथ्वी" data-language-autonym="अवधी" data-language-local-name="awadhi" class="interlanguage-link-target">अवधी</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gn mw-list-item"><a href="https://gn.wikipedia.org/wiki/Yvy_(yv%C3%B3ra)" title="Yvy (yvóra) – guarani" lang="gn" hreflang="gn" data-title="Yvy (yvóra)" data-language-autonym="Avañe'ẽ" data-language-local-name="guarani" class="interlanguage-link-target">Avañe'ẽ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-av mw-list-item"><a href="https://av.wikipedia.org/wiki/%D0%A0%D0%B0%D0%BA%D1%8C_(%D0%BF%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D0%B5%D1%82%D0%B0)" title="Ракь (планета) – awarski" lang="av" hreflang="av" data-title="Ракь (планета)" data-language-autonym="Авар" data-language-local-name="awarski" class="interlanguage-link-target">Авар</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ay mw-list-item"><a href="https://ay.wikipedia.org/wiki/Aka_pacha" title="Aka pacha – ajmara" lang="ay" hreflang="ay" data-title="Aka pacha" data-language-autonym="Aymar aru" data-language-local-name="ajmara" class="interlanguage-link-target">Aymar aru</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-az badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="medal"><a href="https://az.wikipedia.org/wiki/Yer" title="Yer – azerbejdżański" lang="az" hreflang="az" data-title="Yer" data-language-autonym="Azərbaycanca" data-language-local-name="azerbejdżański" class="interlanguage-link-target">Azərbaycanca</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-azb mw-list-item"><a href="https://azb.wikipedia.org/wiki/%DB%8C%D8%A6%D8%B1" title="یئر – South Azerbaijani" lang="azb" hreflang="azb" data-title="یئر" data-language-autonym="تۆرکجه" data-language-local-name="South Azerbaijani" class="interlanguage-link-target">تۆرکجه</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ban mw-list-item"><a href="https://ban.wikipedia.org/wiki/Gumi" title="Gumi – balijski" lang="ban" hreflang="ban" data-title="Gumi" data-language-autonym="Basa Bali" data-language-local-name="balijski" class="interlanguage-link-target">Basa Bali</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bm mw-list-item"><a href="https://bm.wikipedia.org/wiki/Dugukolo" title="Dugukolo – bambara" lang="bm" hreflang="bm" data-title="Dugukolo" data-language-autonym="Bamanankan" data-language-local-name="bambara" class="interlanguage-link-target">Bamanankan</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bn badge-Q17437798 badge-goodarticle mw-list-item" title="dobry artykuł"><a href="https://bn.wikipedia.org/wiki/%E0%A6%AA%E0%A7%83%E0%A6%A5%E0%A6%BF%E0%A6%AC%E0%A7%80" title="পৃথিবী – bengalski" lang="bn" hreflang="bn" data-title="পৃথিবী" data-language-autonym="বাংলা" data-language-local-name="bengalski" class="interlanguage-link-target">বাংলা</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bjn mw-list-item"><a href="https://bjn.wikipedia.org/wiki/Bumi" title="Bumi – banjar" lang="bjn" hreflang="bjn" data-title="Bumi" data-language-autonym="Banjar" data-language-local-name="banjar" class="interlanguage-link-target">Banjar</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-min-nan mw-list-item"><a href="https://zh-min-nan.wikipedia.org/wiki/T%C4%93-ki%C3%BB" title="Tē-kiû – minnański" lang="nan" hreflang="nan" data-title="Tē-kiû" data-language-autonym="閩南語 / Bân-lâm-gú" data-language-local-name="minnański" class="interlanguage-link-target">閩南語 / Bân-lâm-gú</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-map-bms mw-list-item"><a href="https://map-bms.wikipedia.org/wiki/Bumi" title="Bumi – Banyumasan" lang="jv-x-bms" hreflang="jv-x-bms" data-title="Bumi" data-language-autonym="Basa Banyumasan" data-language-local-name="Banyumasan" class="interlanguage-link-target">Basa Banyumasan</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ba mw-list-item"><a href="https://ba.wikipedia.org/wiki/%D0%95%D1%80" title="Ер – baszkirski" lang="ba" hreflang="ba" data-title="Ер" data-language-autonym="Башҡортса" data-language-local-name="baszkirski" class="interlanguage-link-target">Башҡортса</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="medal"><a href="https://be.wikipedia.org/wiki/%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F" title="Зямля – białoruski" lang="be" hreflang="be" data-title="Зямля" data-language-autonym="Беларуская" data-language-local-name="białoruski" class="interlanguage-link-target">Беларуская</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be-x-old mw-list-item"><a href="https://be-tarask.wikipedia.org/wiki/%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F" title="Зямля – Belarusian (Taraškievica orthography)" lang="be-tarask" hreflang="be-tarask" data-title="Зямля" data-language-autonym="Беларуская (тарашкевіца)" data-language-local-name="Belarusian (Taraškievica orthography)" class="interlanguage-link-target">Беларуская (тарашкевіца)</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bh mw-list-item"><a href="https://bh.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AA%E0%A5%83%E0%A4%A5%E0%A5%8D%E0%A4%B5%E0%A5%80" title="पृथ्वी – Bhojpuri" lang="bh" hreflang="bh" data-title="पृथ्वी" data-language-autonym="भोजपुरी" data-language-local-name="Bhojpuri" class="interlanguage-link-target">भोजपुरी</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bcl mw-list-item"><a href="https://bcl.wikipedia.org/wiki/Kinaban" title="Kinaban – Central Bikol" lang="bcl" hreflang="bcl" data-title="Kinaban" data-language-autonym="Bikol Central" data-language-local-name="Central Bikol" class="interlanguage-link-target">Bikol Central</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bg badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="medal"><a href="https://bg.wikipedia.org/wiki/%D0%97%D0%B5%D0%BC%D1%8F" title="Земя – bułgarski" lang="bg" hreflang="bg" data-title="Земя" data-language-autonym="Български" data-language-local-name="bułgarski" class="interlanguage-link-target">Български</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bar mw-list-item"><a href="https://bar.wikipedia.org/wiki/Eadn" title="Eadn – bawarski" lang="bar" hreflang="bar" data-title="Eadn" data-language-autonym="Boarisch" data-language-local-name="bawarski" class="interlanguage-link-target">Boarisch</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bo mw-list-item"><a href="https://bo.wikipedia.org/wiki/%E0%BD%A6%E0%BD%A0%E0%BD%B2%E0%BC%8B%E0%BD%82%E0%BD%BC%E0%BC%8B%E0%BD%A3%E0%BC%8D" title="སའི་གོ་ལ། – tybetański" lang="bo" hreflang="bo" data-title="སའི་གོ་ལ།" data-language-autonym="བོད་ཡིག" data-language-local-name="tybetański" class="interlanguage-link-target">བོད་ཡིག</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bs mw-list-item"><a href="https://bs.wikipedia.org/wiki/Zemlja_(planeta)" title="Zemlja (planeta) – bośniacki" lang="bs" hreflang="bs" data-title="Zemlja (planeta)" data-language-autonym="Bosanski" data-language-local-name="bośniacki" class="interlanguage-link-target">Bosanski</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-br mw-list-item"><a href="https://br.wikipedia.org/wiki/Douar_(planedenn)" title="Douar (planedenn) – bretoński" lang="br" hreflang="br" data-title="Douar (planedenn)" data-language-autonym="Brezhoneg" data-language-local-name="bretoński" class="interlanguage-link-target">Brezhoneg</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bxr mw-list-item"><a href="https://bxr.wikipedia.org/wiki/%D0%94%D1%8D%D0%BB%D1%85%D1%8D%D0%B9" title="Дэлхэй – Russia Buriat" lang="bxr" hreflang="bxr" data-title="Дэлхэй" data-language-autonym="Буряад" data-language-local-name="Russia Buriat" class="interlanguage-link-target">Буряад</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ca mw-list-item"><a href="https://ca.wikipedia.org/wiki/Terra" title="Terra – kataloński" lang="ca" hreflang="ca" data-title="Terra" data-language-autonym="Català" data-language-local-name="kataloński" class="interlanguage-link-target">Català</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cv mw-list-item"><a href="https://cv.wikipedia.org/wiki/%C3%87%C4%95%D1%80" title="Çĕр – czuwaski" lang="cv" hreflang="cv" data-title="Çĕр" data-language-autonym="Чӑвашла" data-language-local-name="czuwaski" class="interlanguage-link-target">Чӑвашла</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ceb mw-list-item"><a href="https://ceb.wikipedia.org/wiki/Kalibotan_(planeta)" title="Kalibotan (planeta) – cebuański" lang="ceb" hreflang="ceb" data-title="Kalibotan (planeta)" data-language-autonym="Cebuano" data-language-local-name="cebuański" class="interlanguage-link-target">Cebuano</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cs mw-list-item"><a href="https://cs.wikipedia.org/wiki/Zem%C4%9B" title="Země – czeski" lang="cs" hreflang="cs" data-title="Země" data-language-autonym="Čeština" data-language-local-name="czeski" class="interlanguage-link-target">Čeština</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cbk-zam mw-list-item"><a href="https://cbk-zam.wikipedia.org/wiki/Tierra" title="Tierra – Chavacano" lang="cbk" hreflang="cbk" data-title="Tierra" data-language-autonym="Chavacano de Zamboanga" data-language-local-name="Chavacano" class="interlanguage-link-target">Chavacano de Zamboanga</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ny mw-list-item"><a href="https://ny.wikipedia.org/wiki/Dziko_Lapansi" title="Dziko Lapansi – njandża" lang="ny" hreflang="ny" data-title="Dziko Lapansi" data-language-autonym="Chi-Chewa" data-language-local-name="njandża" class="interlanguage-link-target">Chi-Chewa</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sn mw-list-item"><a href="https://sn.wikipedia.org/wiki/Rinopasi" title="Rinopasi – shona" lang="sn" hreflang="sn" data-title="Rinopasi" data-language-autonym="ChiShona" data-language-local-name="shona" class="interlanguage-link-target">ChiShona</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tum mw-list-item"><a href="https://tum.wikipedia.org/wiki/Charu_cha_pasi" title="Charu cha pasi – tumbuka" lang="tum" hreflang="tum" data-title="Charu cha pasi" data-language-autonym="ChiTumbuka" data-language-local-name="tumbuka" class="interlanguage-link-target">ChiTumbuka</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-co badge-Q17559452 badge-recommendedarticle mw-list-item" title="polecany artykuł"><a href="https://co.wikipedia.org/wiki/Terra_(pianeta)" title="Terra (pianeta) – korsykański" lang="co" hreflang="co" data-title="Terra (pianeta)" data-language-autonym="Corsu" data-language-local-name="korsykański" class="interlanguage-link-target">Corsu</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cy mw-list-item"><a href="https://cy.wikipedia.org/wiki/Y_Ddaear" title="Y Ddaear – walijski" lang="cy" hreflang="cy" data-title="Y Ddaear" data-language-autonym="Cymraeg" data-language-local-name="walijski" class="interlanguage-link-target">Cymraeg</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-dag mw-list-item"><a href="https://dag.wikipedia.org/wiki/Ti%C5%8Bgbani" title="Tiŋgbani – Dagbani" lang="dag" hreflang="dag" data-title="Tiŋgbani" data-language-autonym="Dagbanli" data-language-local-name="Dagbani" class="interlanguage-link-target">Dagbanli</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-da badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="medal"><a href="https://da.wikipedia.org/wiki/Jorden" title="Jorden – duński" lang="da" hreflang="da" data-title="Jorden" data-language-autonym="Dansk" data-language-local-name="duński" class="interlanguage-link-target">Dansk</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ary mw-list-item"><a href="https://ary.wikipedia.org/wiki/%D9%84%D8%A3%D8%B1%D8%B6" title="لأرض – marokański arabski" lang="ary" hreflang="ary" data-title="لأرض" data-language-autonym="الدارجة" data-language-local-name="marokański arabski" class="interlanguage-link-target">الدارجة</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-se mw-list-item"><a href="https://se.wikipedia.org/wiki/Eana" title="Eana – północnolapoński" lang="se" hreflang="se" data-title="Eana" data-language-autonym="Davvisámegiella" data-language-local-name="północnolapoński" class="interlanguage-link-target">Davvisámegiella</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pdc mw-list-item"><a href="https://pdc.wikipedia.org/wiki/Erd" title="Erd – pensylwański" lang="pdc" hreflang="pdc" data-title="Erd" data-language-autonym="Deitsch" data-language-local-name="pensylwański" class="interlanguage-link-target">Deitsch</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-de badge-Q17437798 badge-goodarticle mw-list-item" title="dobry artykuł"><a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Erde" title="Erde – niemiecki" lang="de" hreflang="de" data-title="Erde" data-language-autonym="Deutsch" data-language-local-name="niemiecki" class="interlanguage-link-target">Deutsch</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-dv mw-list-item"><a href="https://dv.wikipedia.org/wiki/%DE%84%DE%A8%DE%82%DE%B0" title="ބިން – malediwski" lang="dv" hreflang="dv" data-title="ބިން" data-language-autonym="ދިވެހިބަސް" data-language-local-name="malediwski" class="interlanguage-link-target">ދިވެހިބަސް</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nv mw-list-item"><a href="https://nv.wikipedia.org/wiki/Nahasdz%C3%A1%C3%A1n" title="Nahasdzáán – nawaho" lang="nv" hreflang="nv" data-title="Nahasdzáán" data-language-autonym="Diné bizaad" data-language-local-name="nawaho" class="interlanguage-link-target">Diné bizaad</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-dsb mw-list-item"><a href="https://dsb.wikipedia.org/wiki/Zemja" title="Zemja – dolnołużycki" lang="dsb" hreflang="dsb" data-title="Zemja" data-language-autonym="Dolnoserbski" data-language-local-name="dolnołużycki" class="interlanguage-link-target">Dolnoserbski</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-dty mw-list-item"><a href="https://dty.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AA%E0%A5%83%E0%A4%A5%E0%A5%8D%E0%A4%B5%E0%A5%80" title="पृथ्वी – Doteli" lang="dty" hreflang="dty" data-title="पृथ्वी" data-language-autonym="डोटेली" data-language-local-name="Doteli" class="interlanguage-link-target">डोटेली</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-dz mw-list-item"><a href="https://dz.wikipedia.org/wiki/%E0%BD%A0%E0%BD%9B%E0%BD%98%E0%BC%8B%E0%BD%82%E0%BE%B3%E0%BD%B2%E0%BD%84" title="འཛམ་གླིང – dzongkha" lang="dz" hreflang="dz" data-title="འཛམ་གླིང" data-language-autonym="ཇོང་ཁ" data-language-local-name="dzongkha" class="interlanguage-link-target">ཇོང་ཁ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-et mw-list-item"><a href="https://et.wikipedia.org/wiki/Maa" title="Maa – estoński" lang="et" hreflang="et" data-title="Maa" data-language-autonym="Eesti" data-language-local-name="estoński" class="interlanguage-link-target">Eesti</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-el mw-list-item"><a href="https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%93%CE%B7" title="Γη – grecki" lang="el" hreflang="el" data-title="Γη" data-language-autonym="Ελληνικά" data-language-local-name="grecki" class="interlanguage-link-target">Ελληνικά</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eml mw-list-item"><a href="https://eml.wikipedia.org/wiki/T%C3%A8ra" title="Tèra – Emiliano-Romagnolo" lang="egl" hreflang="egl" data-title="Tèra" data-language-autonym="Emiliàn e rumagnòl" data-language-local-name="Emiliano-Romagnolo" class="interlanguage-link-target">Emiliàn e rumagnòl</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-en badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="medal"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Earth" title="Earth – angielski" lang="en" hreflang="en" data-title="Earth" data-language-autonym="English" data-language-local-name="angielski" class="interlanguage-link-target">English</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-myv mw-list-item"><a href="https://myv.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%BE%D0%B4%D0%B0_(%D0%BF%D0%B5%D1%80%D1%82%D0%BF%D0%B5%D0%BB%D1%8C%D0%BA%D1%81%D1%8D%D0%BD%D1%8C_%D0%B2%D0%B0%D0%BB)" title="Мода (пертпельксэнь вал) – erzja" lang="myv" hreflang="myv" data-title="Мода (пертпельксэнь вал)" data-language-autonym="Эрзянь" data-language-local-name="erzja" class="interlanguage-link-target">Эрзянь</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-es badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="medal"><a href="https://es.wikipedia.org/wiki/Tierra" title="Tierra – hiszpański" lang="es" hreflang="es" data-title="Tierra" data-language-autonym="Español" data-language-local-name="hiszpański" class="interlanguage-link-target">Español</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eo mw-list-item"><a href="https://eo.wikipedia.org/wiki/Tero" title="Tero – esperanto" lang="eo" hreflang="eo" data-title="Tero" data-language-autonym="Esperanto" data-language-local-name="esperanto" class="interlanguage-link-target">Esperanto</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ext mw-list-item"><a href="https://ext.wikipedia.org/wiki/Tierra" title="Tierra – estremadurski" lang="ext" hreflang="ext" data-title="Tierra" data-language-autonym="Estremeñu" data-language-local-name="estremadurski" class="interlanguage-link-target">Estremeñu</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eu badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="medal"><a href="https://eu.wikipedia.org/wiki/Lurra" title="Lurra – baskijski" lang="eu" hreflang="eu" data-title="Lurra" data-language-autonym="Euskara" data-language-local-name="baskijski" class="interlanguage-link-target">Euskara</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fa mw-list-item"><a href="https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" title="زمین – perski" lang="fa" hreflang="fa" data-title="زمین" data-language-autonym="فارسی" data-language-local-name="perski" class="interlanguage-link-target">فارسی</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hif mw-list-item"><a href="https://hif.wikipedia.org/wiki/Dunia" title="Dunia – hindi fidżyjskie" lang="hif" hreflang="hif" data-title="Dunia" data-language-autonym="Fiji Hindi" data-language-local-name="hindi fidżyjskie" class="interlanguage-link-target">Fiji Hindi</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fo mw-list-item"><a href="https://fo.wikipedia.org/wiki/J%C3%B8r%C3%B0in" title="Jørðin – farerski" lang="fo" hreflang="fo" data-title="Jørðin" data-language-autonym="Føroyskt" data-language-local-name="farerski" class="interlanguage-link-target">Føroyskt</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fr badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="medal"><a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Terre" title="Terre – francuski" lang="fr" hreflang="fr" data-title="Terre" data-language-autonym="Français" data-language-local-name="francuski" class="interlanguage-link-target">Français</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fy mw-list-item"><a href="https://fy.wikipedia.org/wiki/Ierde" title="Ierde – zachodniofryzyjski" lang="fy" hreflang="fy" data-title="Ierde" data-language-autonym="Frysk" data-language-local-name="zachodniofryzyjski" class="interlanguage-link-target">Frysk</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fur mw-list-item"><a href="https://fur.wikipedia.org/wiki/Tiere" title="Tiere – friulski" lang="fur" hreflang="fur" data-title="Tiere" data-language-autonym="Furlan" data-language-local-name="friulski" class="interlanguage-link-target">Furlan</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ga mw-list-item"><a href="https://ga.wikipedia.org/wiki/Domhan" title="Domhan – irlandzki" lang="ga" hreflang="ga" data-title="Domhan" data-language-autonym="Gaeilge" data-language-local-name="irlandzki" class="interlanguage-link-target">Gaeilge</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gv mw-list-item"><a href="https://gv.wikipedia.org/wiki/Yn_Dowan" title="Yn Dowan – manx" lang="gv" hreflang="gv" data-title="Yn Dowan" data-language-autonym="Gaelg" data-language-local-name="manx" class="interlanguage-link-target">Gaelg</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gd mw-list-item"><a href="https://gd.wikipedia.org/wiki/An_Talamh_(planaid)" title="An Talamh (planaid) – szkocki gaelicki" lang="gd" hreflang="gd" data-title="An Talamh (planaid)" data-language-autonym="Gàidhlig" data-language-local-name="szkocki gaelicki" class="interlanguage-link-target">Gàidhlig</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gl badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="medal"><a href="https://gl.wikipedia.org/wiki/Terra" title="Terra – galicyjski" lang="gl" hreflang="gl" data-title="Terra" data-language-autonym="Galego" data-language-local-name="galicyjski" class="interlanguage-link-target">Galego</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-inh mw-list-item"><a href="https://inh.wikipedia.org/wiki/%D0%9B%D0%B0%D1%8C%D1%82%D1%82%D0%B0_(%D0%B4%D1%83%D0%BD%D0%B5)" title="Лаьтта (дуне) – inguski" lang="inh" hreflang="inh" data-title="Лаьтта (дуне)" data-language-autonym="ГӀалгӀай" data-language-local-name="inguski" class="interlanguage-link-target">ГӀалгӀай</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gan mw-list-item"><a href="https://gan.wikipedia.org/wiki/%E5%9C%B0%E7%90%83" title="地球 – gan" lang="gan" hreflang="gan" data-title="地球" data-language-autonym="贛語" data-language-local-name="gan" class="interlanguage-link-target">贛語</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ki mw-list-item"><a href="https://ki.wikipedia.org/wiki/Th%C4%A9" title="Thĩ – kikuju" lang="ki" hreflang="ki" data-title="Thĩ" data-language-autonym="Gĩkũyũ" data-language-local-name="kikuju" class="interlanguage-link-target">Gĩkũyũ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-glk mw-list-item"><a href="https://glk.wikipedia.org/wiki/%D8%B2%D9%8A%D9%85%D9%8A" title="زيمي – giliański" lang="glk" hreflang="glk" data-title="زيمي" data-language-autonym="گیلکی" data-language-local-name="giliański" class="interlanguage-link-target">گیلکی</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gu mw-list-item"><a href="https://gu.wikipedia.org/wiki/%E0%AA%AA%E0%AB%83%E0%AA%A5%E0%AB%8D%E0%AA%B5%E0%AB%80" title="પૃથ્વી – gudżarati" lang="gu" hreflang="gu" data-title="પૃથ્વી" data-language-autonym="ગુજરાતી" data-language-local-name="gudżarati" class="interlanguage-link-target">ગુજરાતી</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-got mw-list-item"><a href="https://got.wikipedia.org/wiki/%F0%90%8C%B0%F0%90%8C%B9%F0%90%8D%82%F0%90%8C%B8%F0%90%8C%B0" title="𐌰𐌹𐍂𐌸𐌰 – gocki" lang="got" hreflang="got" data-title="𐌰𐌹𐍂𐌸𐌰" data-language-autonym="𐌲𐌿𐍄𐌹𐍃𐌺" data-language-local-name="gocki" class="interlanguage-link-target">𐌲𐌿𐍄𐌹𐍃𐌺</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gom mw-list-item"><a href="https://gom.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%A7%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%A4%E0%A4%B0%E0%A5%80" title="धर्तरी – konkani (Goa)" lang="gom" hreflang="gom" data-title="धर्तरी" data-language-autonym="गोंयची कोंकणी / Gõychi Konknni" data-language-local-name="konkani (Goa)" class="interlanguage-link-target">गोंयची कोंकणी / Gõychi Konknni</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-guw mw-list-item"><a href="https://guw.wikipedia.org/wiki/Aigba" title="Aigba – Gun" lang="guw" hreflang="guw" data-title="Aigba" data-language-autonym="Gungbe" data-language-local-name="Gun" class="interlanguage-link-target">Gungbe</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hak mw-list-item"><a href="https://hak.wikipedia.org/wiki/Thi-khi%C3%B9" title="Thi-khiù – hakka" lang="hak" hreflang="hak" data-title="Thi-khiù" data-language-autonym="客家語 / Hak-kâ-ngî" data-language-local-name="hakka" class="interlanguage-link-target">客家語 / Hak-kâ-ngî</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-xal mw-list-item"><a href="https://xal.wikipedia.org/wiki/%D0%94%D0%B5%D0%BB%D0%BA%D3%99_%D2%BB%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%B3" title="Делкә һариг – kałmucki" lang="xal" hreflang="xal" data-title="Делкә һариг" data-language-autonym="Хальмг" data-language-local-name="kałmucki" class="interlanguage-link-target">Хальмг</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ko mw-list-item"><a href="https://ko.wikipedia.org/wiki/%EC%A7%80%EA%B5%AC" title="지구 – koreański" lang="ko" hreflang="ko" data-title="지구" data-language-autonym="한국어" data-language-local-name="koreański" class="interlanguage-link-target">한국어</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ha mw-list-item"><a href="https://ha.wikipedia.org/wiki/Duniya" title="Duniya – hausa" lang="ha" hreflang="ha" data-title="Duniya" data-language-autonym="Hausa" data-language-local-name="hausa" class="interlanguage-link-target">Hausa</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-haw mw-list-item"><a href="https://haw.wikipedia.org/wiki/Honua" title="Honua – hawajski" lang="haw" hreflang="haw" data-title="Honua" data-language-autonym="Hawaiʻi" data-language-local-name="hawajski" class="interlanguage-link-target">Hawaiʻi</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hy mw-list-item"><a href="https://hy.wikipedia.org/wiki/%D4%B5%D6%80%D5%AF%D5%AB%D6%80" title="Երկիր – ormiański" lang="hy" hreflang="hy" data-title="Երկիր" data-language-autonym="Հայերեն" data-language-local-name="ormiański" class="interlanguage-link-target">Հայերեն</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hi mw-list-item"><a href="https://hi.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AA%E0%A5%83%E0%A4%A5%E0%A5%8D%E0%A4%B5%E0%A5%80" title="पृथ्वी – hindi" lang="hi" hreflang="hi" data-title="पृथ्वी" data-language-autonym="हिन्दी" data-language-local-name="hindi" class="interlanguage-link-target">हिन्दी</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hsb mw-list-item"><a href="https://hsb.wikipedia.org/wiki/Zemja" title="Zemja – górnołużycki" lang="hsb" hreflang="hsb" data-title="Zemja" data-language-autonym="Hornjoserbsce" data-language-local-name="górnołużycki" class="interlanguage-link-target">Hornjoserbsce</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hr badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="medal"><a href="https://hr.wikipedia.org/wiki/Zemlja" title="Zemlja – chorwacki" lang="hr" hreflang="hr" data-title="Zemlja" data-language-autonym="Hrvatski" data-language-local-name="chorwacki" class="interlanguage-link-target">Hrvatski</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-io mw-list-item"><a href="https://io.wikipedia.org/wiki/Tero" title="Tero – ido" lang="io" hreflang="io" data-title="Tero" data-language-autonym="Ido" data-language-local-name="ido" class="interlanguage-link-target">Ido</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ig mw-list-item"><a href="https://ig.wikipedia.org/wiki/%C3%80l%C3%A0" title="Àlà – igbo" lang="ig" hreflang="ig" data-title="Àlà" data-language-autonym="Igbo" data-language-local-name="igbo" class="interlanguage-link-target">Igbo</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ilo mw-list-item"><a href="https://ilo.wikipedia.org/wiki/Daga_(planeta)" title="Daga (planeta) – ilokano" lang="ilo" hreflang="ilo" data-title="Daga (planeta)" data-language-autonym="Ilokano" data-language-local-name="ilokano" class="interlanguage-link-target">Ilokano</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-id badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="medal"><a href="https://id.wikipedia.org/wiki/Bumi" title="Bumi – indonezyjski" lang="id" hreflang="id" data-title="Bumi" data-language-autonym="Bahasa Indonesia" data-language-local-name="indonezyjski" class="interlanguage-link-target">Bahasa Indonesia</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ia mw-list-item"><a href="https://ia.wikipedia.org/wiki/Terra" title="Terra – interlingua" lang="ia" hreflang="ia" data-title="Terra" data-language-autonym="Interlingua" data-language-local-name="interlingua" class="interlanguage-link-target">Interlingua</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ie mw-list-item"><a href="https://ie.wikipedia.org/wiki/Terra" title="Terra – interlingue" lang="ie" hreflang="ie" data-title="Terra" data-language-autonym="Interlingue" data-language-local-name="interlingue" class="interlanguage-link-target">Interlingue</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-iu mw-list-item"><a href="https://iu.wikipedia.org/wiki/%E1%93%84%E1%93%87" title="ᓄᓇ – inuktitut" lang="iu" hreflang="iu" data-title="ᓄᓇ" data-language-autonym="ᐃᓄᒃᑎᑐᑦ / inuktitut" data-language-local-name="inuktitut" class="interlanguage-link-target">ᐃᓄᒃᑎᑐᑦ / inuktitut</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ik mw-list-item"><a href="https://ik.wikipedia.org/wiki/Nunaqpak" title="Nunaqpak – inupiak" lang="ik" hreflang="ik" data-title="Nunaqpak" data-language-autonym="Iñupiatun" data-language-local-name="inupiak" class="interlanguage-link-target">Iñupiatun</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-os mw-list-item"><a href="https://os.wikipedia.org/wiki/%D0%97%C3%A6%D1%85%D1%85" title="Зæхх – osetyjski" lang="os" hreflang="os" data-title="Зæхх" data-language-autonym="Ирон" data-language-local-name="osetyjski" class="interlanguage-link-target">Ирон</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zu mw-list-item"><a href="https://zu.wikipedia.org/wiki/UMhlaba" title="UMhlaba – zulu" lang="zu" hreflang="zu" data-title="UMhlaba" data-language-autonym="IsiZulu" data-language-local-name="zulu" class="interlanguage-link-target">IsiZulu</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-is badge-Q17437798 badge-goodarticle mw-list-item" title="dobry artykuł"><a href="https://is.wikipedia.org/wiki/J%C3%B6r%C3%B0in" title="Jörðin – islandzki" lang="is" hreflang="is" data-title="Jörðin" data-language-autonym="Íslenska" data-language-local-name="islandzki" class="interlanguage-link-target">Íslenska</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-it badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="medal"><a href="https://it.wikipedia.org/wiki/Terra" title="Terra – włoski" lang="it" hreflang="it" data-title="Terra" data-language-autonym="Italiano" data-language-local-name="włoski" class="interlanguage-link-target">Italiano</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-he mw-list-item"><a href="https://he.wikipedia.org/wiki/%D7%9B%D7%93%D7%95%D7%A8_%D7%94%D7%90%D7%A8%D7%A5" title="כדור הארץ – hebrajski" lang="he" hreflang="he" data-title="כדור הארץ" data-language-autonym="עברית" data-language-local-name="hebrajski" class="interlanguage-link-target">עברית</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-jv mw-list-item"><a href="https://jv.wikipedia.org/wiki/Bumi" title="Bumi – jawajski" lang="jv" hreflang="jv" data-title="Bumi" data-language-autonym="Jawa" data-language-local-name="jawajski" class="interlanguage-link-target">Jawa</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kbp mw-list-item"><a href="https://kbp.wikipedia.org/wiki/T%C9%9Bt%CA%8B" title="Tɛtʋ – Kabiye" lang="kbp" hreflang="kbp" data-title="Tɛtʋ" data-language-autonym="Kabɩyɛ" data-language-local-name="Kabiye" class="interlanguage-link-target">Kabɩyɛ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kl mw-list-item"><a href="https://kl.wikipedia.org/wiki/Nunarsuaq" title="Nunarsuaq – grenlandzki" lang="kl" hreflang="kl" data-title="Nunarsuaq" data-language-autonym="Kalaallisut" data-language-local-name="grenlandzki" class="interlanguage-link-target">Kalaallisut</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kn mw-list-item"><a href="https://kn.wikipedia.org/wiki/%E0%B2%AD%E0%B3%82%E0%B2%AE%E0%B2%BF" title="ಭೂಮಿ – kannada" lang="kn" hreflang="kn" data-title="ಭೂಮಿ" data-language-autonym="ಕನ್ನಡ" data-language-local-name="kannada" class="interlanguage-link-target">ಕನ್ನಡ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pam mw-list-item"><a href="https://pam.wikipedia.org/wiki/Yatu" title="Yatu – pampango" lang="pam" hreflang="pam" data-title="Yatu" data-language-autonym="Kapampangan" data-language-local-name="pampango" class="interlanguage-link-target">Kapampangan</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-krc mw-list-item"><a href="https://krc.wikipedia.org/wiki/%D0%94%D0%B6%D0%B5%D1%80" title="Джер – karaczajsko-bałkarski" lang="krc" hreflang="krc" data-title="Джер" data-language-autonym="Къарачай-малкъар" data-language-local-name="karaczajsko-bałkarski" class="interlanguage-link-target">Къарачай-малкъар</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ka mw-list-item"><a href="https://ka.wikipedia.org/wiki/%E1%83%93%E1%83%94%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%9B%E1%83%98%E1%83%AC%E1%83%90" title="დედამიწა – gruziński" lang="ka" hreflang="ka" data-title="დედამიწა" data-language-autonym="ქართული" data-language-local-name="gruziński" class="interlanguage-link-target">ქართული</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ks mw-list-item"><a href="https://ks.wikipedia.org/wiki/%D8%A8%D9%8F%D8%AA%DB%81%D9%95_%D8%B1%D8%A7%D8%AA%DA%BE" title="بُتہٕ راتھ – kaszmirski" lang="ks" hreflang="ks" data-title="بُتہٕ راتھ" data-language-autonym="कॉशुर / کٲشُر" data-language-local-name="kaszmirski" class="interlanguage-link-target">कॉशुर / کٲشُر</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-csb mw-list-item"><a href="https://csb.wikipedia.org/wiki/Zemia" title="Zemia – kaszubski" lang="csb" hreflang="csb" data-title="Zemia" data-language-autonym="Kaszëbsczi" data-language-local-name="kaszubski" class="interlanguage-link-target">Kaszëbsczi</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kk badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="medal"><a href="https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%96%D0%B5%D1%80" title="Жер – kazachski" lang="kk" hreflang="kk" data-title="Жер" data-language-autonym="Қазақша" data-language-local-name="kazachski" class="interlanguage-link-target">Қазақша</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kw mw-list-item"><a href="https://kw.wikipedia.org/wiki/Dor" title="Dor – kornijski" lang="kw" hreflang="kw" data-title="Dor" data-language-autonym="Kernowek" data-language-local-name="kornijski" class="interlanguage-link-target">Kernowek</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-rw mw-list-item"><a href="https://rw.wikipedia.org/wiki/Isi" title="Isi – kinya-ruanda" lang="rw" hreflang="rw" data-title="Isi" data-language-autonym="Ikinyarwanda" data-language-local-name="kinya-ruanda" class="interlanguage-link-target">Ikinyarwanda</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-rn mw-list-item"><a href="https://rn.wikipedia.org/wiki/Isi" title="Isi – rundi" lang="rn" hreflang="rn" data-title="Isi" data-language-autonym="Ikirundi" data-language-local-name="rundi" class="interlanguage-link-target">Ikirundi</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sw mw-list-item"><a href="https://sw.wikipedia.org/wiki/Dunia" title="Dunia – suahili" lang="sw" hreflang="sw" data-title="Dunia" data-language-autonym="Kiswahili" data-language-local-name="suahili" class="interlanguage-link-target">Kiswahili</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kv mw-list-item"><a href="https://kv.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D1%83" title="Му – komi" lang="kv" hreflang="kv" data-title="Му" data-language-autonym="Коми" data-language-local-name="komi" class="interlanguage-link-target">Коми</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kg mw-list-item"><a href="https://kg.wikipedia.org/wiki/Ntoto" title="Ntoto – kongo" lang="kg" hreflang="kg" data-title="Ntoto" data-language-autonym="Kongo" data-language-local-name="kongo" class="interlanguage-link-target">Kongo</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-avk mw-list-item"><a href="https://avk.wikipedia.org/wiki/Tawava" title="Tawava – kotava" lang="avk" hreflang="avk" data-title="Tawava" data-language-autonym="Kotava" data-language-local-name="kotava" class="interlanguage-link-target">Kotava</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ht mw-list-item"><a href="https://ht.wikipedia.org/wiki/Lat%C3%A8" title="Latè – kreolski haitański" lang="ht" hreflang="ht" data-title="Latè" data-language-autonym="Kreyòl ayisyen" data-language-local-name="kreolski haitański" class="interlanguage-link-target">Kreyòl ayisyen</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gcr mw-list-item"><a href="https://gcr.wikipedia.org/wiki/Lat%C3%A8" title="Latè – Guianan Creole" lang="gcr" hreflang="gcr" data-title="Latè" data-language-autonym="Kriyòl gwiyannen" data-language-local-name="Guianan Creole" class="interlanguage-link-target">Kriyòl gwiyannen</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ku mw-list-item"><a href="https://ku.wikipedia.org/wiki/Dinya_(gerst%C3%AArk)" title="Dinya (gerstêrk) – kurdyjski" lang="ku" hreflang="ku" data-title="Dinya (gerstêrk)" data-language-autonym="Kurdî" data-language-local-name="kurdyjski" class="interlanguage-link-target">Kurdî</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ky mw-list-item"><a href="https://ky.wikipedia.org/wiki/%D0%96%D0%B5%D1%80" title="Жер – kirgiski" lang="ky" hreflang="ky" data-title="Жер" data-language-autonym="Кыргызча" data-language-local-name="kirgiski" class="interlanguage-link-target">Кыргызча</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mrj mw-list-item"><a href="https://mrj.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D3%B1%D0%BB%D3%93%D0%BD%D0%B4%D3%B9_(%D0%BF%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D0%B5%D1%82%D0%B0)" title="Мӱлӓндӹ (планета) – zachodniomaryjski" lang="mrj" hreflang="mrj" data-title="Мӱлӓндӹ (планета)" data-language-autonym="Кырык мары" data-language-local-name="zachodniomaryjski" class="interlanguage-link-target">Кырык мары</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lld mw-list-item"><a href="https://lld.wikipedia.org/wiki/Tera" title="Tera – Ladin" lang="lld" hreflang="lld" data-title="Tera" data-language-autonym="Ladin" data-language-local-name="Ladin" class="interlanguage-link-target">Ladin</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lad mw-list-item"><a href="https://lad.wikipedia.org/wiki/Tierra" title="Tierra – ladyński" lang="lad" hreflang="lad" data-title="Tierra" data-language-autonym="Ladino" data-language-local-name="ladyński" class="interlanguage-link-target">Ladino</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lbe mw-list-item"><a href="https://lbe.wikipedia.org/wiki/%D0%94%D1%83%D0%BD%D0%B8%D1%8F%D0%BB" title="Дуниял – Lak" lang="lbe" hreflang="lbe" data-title="Дуниял" data-language-autonym="Лакку" data-language-local-name="Lak" class="interlanguage-link-target">Лакку</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lo mw-list-item"><a href="https://lo.wikipedia.org/wiki/%E0%BB%82%E0%BA%A5%E0%BA%81" title="ໂລກ – laotański" lang="lo" hreflang="lo" data-title="ໂລກ" data-language-autonym="ລາວ" data-language-local-name="laotański" class="interlanguage-link-target">ລາວ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ltg mw-list-item"><a href="https://ltg.wikipedia.org/wiki/Zeme" title="Zeme – łatgalski" lang="ltg" hreflang="ltg" data-title="Zeme" data-language-autonym="Latgaļu" data-language-local-name="łatgalski" class="interlanguage-link-target">Latgaļu</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-la badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="medal"><a href="https://la.wikipedia.org/wiki/Tellus_(planeta)" title="Tellus (planeta) – łaciński" lang="la" hreflang="la" data-title="Tellus (planeta)" data-language-autonym="Latina" data-language-local-name="łaciński" class="interlanguage-link-target">Latina</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lv badge-Q17437798 badge-goodarticle mw-list-item" title="dobry artykuł"><a href="https://lv.wikipedia.org/wiki/Zeme" title="Zeme – łotewski" lang="lv" hreflang="lv" data-title="Zeme" data-language-autonym="Latviešu" data-language-local-name="łotewski" class="interlanguage-link-target">Latviešu</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lb mw-list-item"><a href="https://lb.wikipedia.org/wiki/%C3%84erd" title="Äerd – luksemburski" lang="lb" hreflang="lb" data-title="Äerd" data-language-autonym="Lëtzebuergesch" data-language-local-name="luksemburski" class="interlanguage-link-target">Lëtzebuergesch</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lez mw-list-item"><a href="https://lez.wikipedia.org/wiki/%D0%A7%D0%B8%D0%BB_(%D0%BF%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D0%B5%D1%82%D0%B0)" title="Чил (планета) – lezgijski" lang="lez" hreflang="lez" data-title="Чил (планета)" data-language-autonym="Лезги" data-language-local-name="lezgijski" class="interlanguage-link-target">Лезги</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lt badge-Q17437798 badge-goodarticle mw-list-item" title="dobry artykuł"><a href="https://lt.wikipedia.org/wiki/%C5%BDem%C4%97" title="Žemė – litewski" lang="lt" hreflang="lt" data-title="Žemė" data-language-autonym="Lietuvių" data-language-local-name="litewski" class="interlanguage-link-target">Lietuvių</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lij mw-list-item"><a href="https://lij.wikipedia.org/wiki/T%C3%A6ra" title="Tæra – liguryjski" lang="lij" hreflang="lij" data-title="Tæra" data-language-autonym="Ligure" data-language-local-name="liguryjski" class="interlanguage-link-target">Ligure</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-li mw-list-item"><a href="https://li.wikipedia.org/wiki/Eerd" title="Eerd – limburski" lang="li" hreflang="li" data-title="Eerd" data-language-autonym="Limburgs" data-language-local-name="limburski" class="interlanguage-link-target">Limburgs</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ln mw-list-item"><a href="https://ln.wikipedia.org/wiki/Mabel%C3%A9" title="Mabelé – lingala" lang="ln" hreflang="ln" data-title="Mabelé" data-language-autonym="Lingála" data-language-local-name="lingala" class="interlanguage-link-target">Lingála</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lfn mw-list-item"><a href="https://lfn.wikipedia.org/wiki/Tera" title="Tera – Lingua Franca Nova" lang="lfn" hreflang="lfn" data-title="Tera" data-language-autonym="Lingua Franca Nova" data-language-local-name="Lingua Franca Nova" class="interlanguage-link-target">Lingua Franca Nova</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-olo mw-list-item"><a href="https://olo.wikipedia.org/wiki/Mua" title="Mua – Livvi-Karelian" lang="olo" hreflang="olo" data-title="Mua" data-language-autonym="Livvinkarjala" data-language-local-name="Livvi-Karelian" class="interlanguage-link-target">Livvinkarjala</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-jbo mw-list-item"><a href="https://jbo.wikipedia.org/wiki/terdi" title="terdi – lojban" lang="jbo" hreflang="jbo" data-title="terdi" data-language-autonym="La .lojban." data-language-local-name="lojban" class="interlanguage-link-target">La .lojban.</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lg mw-list-item"><a href="https://lg.wikipedia.org/wiki/Ensi" title="Ensi – ganda" lang="lg" hreflang="lg" data-title="Ensi" data-language-autonym="Luganda" data-language-local-name="ganda" class="interlanguage-link-target">Luganda</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lmo mw-list-item"><a href="https://lmo.wikipedia.org/wiki/Tera" title="Tera – lombardzki" lang="lmo" hreflang="lmo" data-title="Tera" data-language-autonym="Lombard" data-language-local-name="lombardzki" class="interlanguage-link-target">Lombard</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hu mw-list-item"><a href="https://hu.wikipedia.org/wiki/F%C3%B6ld" title="Föld – węgierski" lang="hu" hreflang="hu" data-title="Föld" data-language-autonym="Magyar" data-language-local-name="węgierski" class="interlanguage-link-target">Magyar</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mad mw-list-item"><a href="https://mad.wikipedia.org/wiki/Bhum%C3%A8" title="Bhumè – madurski" lang="mad" hreflang="mad" data-title="Bhumè" data-language-autonym="Madhurâ" data-language-local-name="madurski" class="interlanguage-link-target">Madhurâ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mai mw-list-item"><a href="https://mai.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AA%E0%A5%83%E0%A4%A5%E0%A5%8D%E0%A4%B5%E0%A5%80" title="पृथ्वी – maithili" lang="mai" hreflang="mai" data-title="पृथ्वी" data-language-autonym="मैथिली" data-language-local-name="maithili" class="interlanguage-link-target">मैथिली</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mk badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="medal"><a href="https://mk.wikipedia.org/wiki/%D0%97%D0%B5%D0%BC%D1%98%D0%B0_(%D0%BF%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D0%B5%D1%82%D0%B0)" title="Земја (планета) – macedoński" lang="mk" hreflang="mk" data-title="Земја (планета)" data-language-autonym="Македонски" data-language-local-name="macedoński" class="interlanguage-link-target">Македонски</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mg mw-list-item"><a href="https://mg.wikipedia.org/wiki/Tany" title="Tany – malgaski" lang="mg" hreflang="mg" data-title="Tany" data-language-autonym="Malagasy" data-language-local-name="malgaski" class="interlanguage-link-target">Malagasy</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ml mw-list-item"><a href="https://ml.wikipedia.org/wiki/%E0%B4%AD%E0%B5%82%E0%B4%AE%E0%B4%BF" title="ഭൂമി – malajalam" lang="ml" hreflang="ml" data-title="ഭൂമി" data-language-autonym="മലയാളം" data-language-local-name="malajalam" class="interlanguage-link-target">മലയാളം</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mt mw-list-item"><a href="https://mt.wikipedia.org/wiki/Id-Dinja" title="Id-Dinja – maltański" lang="mt" hreflang="mt" data-title="Id-Dinja" data-language-autonym="Malti" data-language-local-name="maltański" class="interlanguage-link-target">Malti</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mi mw-list-item"><a href="https://mi.wikipedia.org/wiki/Papat%C5%AB%C4%81nuku" title="Papatūānuku – maoryjski" lang="mi" hreflang="mi" data-title="Papatūānuku" data-language-autonym="Māori" data-language-local-name="maoryjski" class="interlanguage-link-target">Māori</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mr mw-list-item"><a href="https://mr.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AA%E0%A5%83%E0%A4%A5%E0%A5%8D%E0%A4%B5%E0%A5%80" title="पृथ्वी – marathi" lang="mr" hreflang="mr" data-title="पृथ्वी" data-language-autonym="मराठी" data-language-local-name="marathi" class="interlanguage-link-target">मराठी</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-xmf mw-list-item"><a href="https://xmf.wikipedia.org/wiki/%E1%83%93%E1%83%98%E1%83%AE%E1%83%90%E1%83%A3%E1%83%A9%E1%83%90" title="დიხაუჩა – megrelski" lang="xmf" hreflang="xmf" data-title="დიხაუჩა" data-language-autonym="მარგალური" data-language-local-name="megrelski" class="interlanguage-link-target">მარგალური</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-arz mw-list-item"><a href="https://arz.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%B1%D8%B6" title="الارض – egipski arabski" lang="arz" hreflang="arz" data-title="الارض" data-language-autonym="مصرى" data-language-local-name="egipski arabski" class="interlanguage-link-target">مصرى</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mnw mw-list-item"><a href="https://mnw.wikipedia.org/wiki/%E1%80%82%E1%81%A0%E1%80%B8%E1%80%90%E1%80%AD" title="ဂၠးတိ – Mon" lang="mnw" hreflang="mnw" data-title="ဂၠးတိ" data-language-autonym="ဘာသာမန်" data-language-local-name="Mon" class="interlanguage-link-target">ဘာသာမန်</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mzn mw-list-item"><a href="https://mzn.wikipedia.org/wiki/%D8%A8%D9%86%D9%87" title="بنه – mazanderański" lang="mzn" hreflang="mzn" data-title="بنه" data-language-autonym="مازِرونی" data-language-local-name="mazanderański" class="interlanguage-link-target">مازِرونی</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ms mw-list-item"><a href="https://ms.wikipedia.org/wiki/Bumi" title="Bumi – malajski" lang="ms" hreflang="ms" data-title="Bumi" data-language-autonym="Bahasa Melayu" data-language-local-name="malajski" class="interlanguage-link-target">Bahasa Melayu</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mni mw-list-item"><a href="https://mni.wikipedia.org/wiki/%EA%AF%83%EA%AF%A5%EA%AF%82%EA%AF%A6%EA%AF%9D" title="ꯃꯥꯂꯦꯝ – manipuri" lang="mni" hreflang="mni" data-title="ꯃꯥꯂꯦꯝ" data-language-autonym="ꯃꯤꯇꯩ ꯂꯣꯟ" data-language-local-name="manipuri" class="interlanguage-link-target">ꯃꯤꯇꯩ ꯂꯣꯟ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-min mw-list-item"><a href="https://min.wikipedia.org/wiki/Bumi" title="Bumi – minangkabu" lang="min" hreflang="min" data-title="Bumi" data-language-autonym="Minangkabau" data-language-local-name="minangkabu" class="interlanguage-link-target">Minangkabau</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cdo mw-list-item"><a href="https://cdo.wikipedia.org/wiki/D%C3%AA-gi%C3%B9" title="Dê-giù – Mindong" lang="cdo" hreflang="cdo" data-title="Dê-giù" data-language-autonym="閩東語 / Mìng-dĕ̤ng-ngṳ̄" data-language-local-name="Mindong" class="interlanguage-link-target">閩東語 / Mìng-dĕ̤ng-ngṳ̄</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mwl mw-list-item"><a href="https://mwl.wikipedia.org/wiki/Tierra" title="Tierra – mirandyjski" lang="mwl" hreflang="mwl" data-title="Tierra" data-language-autonym="Mirandés" data-language-local-name="mirandyjski" class="interlanguage-link-target">Mirandés</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mdf mw-list-item"><a href="https://mdf.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%BE%D0%B4%D0%B0_(%D1%88%D0%B0%D1%80%D1%8B_%D1%82%D1%8F%D1%88%D1%82%D0%B5)" title="Мода (шары тяште) – moksza" lang="mdf" hreflang="mdf" data-title="Мода (шары тяште)" data-language-autonym="Мокшень" data-language-local-name="moksza" class="interlanguage-link-target">Мокшень</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mn badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="medal"><a href="https://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%94%D1%8D%D0%BB%D1%85%D0%B8%D0%B9" title="Дэлхий – mongolski" lang="mn" hreflang="mn" data-title="Дэлхий" data-language-autonym="Монгол" data-language-local-name="mongolski" class="interlanguage-link-target">Монгол</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-my badge-Q17437798 badge-goodarticle mw-list-item" title="dobry artykuł"><a href="https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%80%E1%80%99%E1%80%B9%E1%80%98%E1%80%AC%E1%80%82%E1%80%BC%E1%80%AD%E1%80%AF%E1%80%9F%E1%80%BA" title="ကမ္ဘာဂြိုဟ် – birmański" lang="my" hreflang="my" data-title="ကမ္ဘာဂြိုဟ်" data-language-autonym="မြန်မာဘာသာ" data-language-local-name="birmański" class="interlanguage-link-target">မြန်မာဘာသာ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nah mw-list-item"><a href="https://nah.wikipedia.org/wiki/Tlalticpactli" title="Tlalticpactli – Nahuatl" lang="nah" hreflang="nah" data-title="Tlalticpactli" data-language-autonym="Nāhuatl" data-language-local-name="Nahuatl" class="interlanguage-link-target">Nāhuatl</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pcm mw-list-item"><a href="https://pcm.wikipedia.org/wiki/Earth" title="Earth – pidżyn nigeryjski" lang="pcm" hreflang="pcm" data-title="Earth" data-language-autonym="Naijá" data-language-local-name="pidżyn nigeryjski" class="interlanguage-link-target">Naijá</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fj mw-list-item"><a href="https://fj.wikipedia.org/wiki/Vuravura_(veivuravura)" title="Vuravura (veivuravura) – fidżijski" lang="fj" hreflang="fj" data-title="Vuravura (veivuravura)" data-language-autonym="Na Vosa Vakaviti" data-language-local-name="fidżijski" class="interlanguage-link-target">Na Vosa Vakaviti</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nl badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="medal"><a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Aarde_(planeet)" title="Aarde (planeet) – niderlandzki" lang="nl" hreflang="nl" data-title="Aarde (planeet)" data-language-autonym="Nederlands" data-language-local-name="niderlandzki" class="interlanguage-link-target">Nederlands</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nds-nl mw-list-item"><a href="https://nds-nl.wikipedia.org/wiki/Eerde" title="Eerde – dolnosaksoński" lang="nds-NL" hreflang="nds-NL" data-title="Eerde" data-language-autonym="Nedersaksies" data-language-local-name="dolnosaksoński" class="interlanguage-link-target">Nedersaksies</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ne mw-list-item"><a href="https://ne.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AA%E0%A5%83%E0%A4%A5%E0%A5%8D%E0%A4%B5%E0%A5%80" title="पृथ्वी – nepalski" lang="ne" hreflang="ne" data-title="पृथ्वी" data-language-autonym="नेपाली" data-language-local-name="nepalski" class="interlanguage-link-target">नेपाली</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-new mw-list-item"><a href="https://new.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AA%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%BF%E0%A4%A5%E0%A4%BF%E0%A4%AC%E0%A5%80" title="प्रिथिबी – newarski" lang="new" hreflang="new" data-title="प्रिथिबी" data-language-autonym="नेपाल भाषा" data-language-local-name="newarski" class="interlanguage-link-target">नेपाल भाषा</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ja badge-Q17437798 badge-goodarticle mw-list-item" title="dobry artykuł"><a href="https://ja.wikipedia.org/wiki/%E5%9C%B0%E7%90%83" title="地球 – japoński" lang="ja" hreflang="ja" data-title="地球" data-language-autonym="日本語" data-language-local-name="japoński" class="interlanguage-link-target">日本語</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nap mw-list-item"><a href="https://nap.wikipedia.org/wiki/Terra" title="Terra – neapolitański" lang="nap" hreflang="nap" data-title="Terra" data-language-autonym="Napulitano" data-language-local-name="neapolitański" class="interlanguage-link-target">Napulitano</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nqo mw-list-item"><a href="https://nqo.wikipedia.org/wiki/%DF%98%DF%8E%DF%B1" title="ߘߎ߱ – n’ko" lang="nqo" hreflang="nqo" data-title="ߘߎ߱" data-language-autonym="ߒߞߏ" data-language-local-name="n’ko" class="interlanguage-link-target">ߒߞߏ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ce mw-list-item"><a href="https://ce.wikipedia.org/wiki/%D0%94%D1%83%D1%8C%D0%BD%D0%B5" title="Дуьне – czeczeński" lang="ce" hreflang="ce" data-title="Дуьне" data-language-autonym="Нохчийн" data-language-local-name="czeczeński" class="interlanguage-link-target">Нохчийн</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-frr badge-Q17437798 badge-goodarticle mw-list-item" title="dobry artykuł"><a href="https://frr.wikipedia.org/wiki/Jard" title="Jard – północnofryzyjski" lang="frr" hreflang="frr" data-title="Jard" data-language-autonym="Nordfriisk" data-language-local-name="północnofryzyjski" class="interlanguage-link-target">Nordfriisk</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pih mw-list-item"><a href="https://pih.wikipedia.org/wiki/Erth" title="Erth – Norfuk / Pitkern" lang="pih" hreflang="pih" data-title="Erth" data-language-autonym="Norfuk / Pitkern" data-language-local-name="Norfuk / Pitkern" class="interlanguage-link-target">Norfuk / Pitkern</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-no mw-list-item"><a href="https://no.wikipedia.org/wiki/Jorden" title="Jorden – norweski (bokmål)" lang="nb" hreflang="nb" data-title="Jorden" data-language-autonym="Norsk bokmål" data-language-local-name="norweski (bokmål)" class="interlanguage-link-target">Norsk bokmål</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nn mw-list-item"><a href="https://nn.wikipedia.org/wiki/Jorda" title="Jorda – norweski (nynorsk)" lang="nn" hreflang="nn" data-title="Jorda" data-language-autonym="Norsk nynorsk" data-language-local-name="norweski (nynorsk)" class="interlanguage-link-target">Norsk nynorsk</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nrm mw-list-item"><a href="https://nrm.wikipedia.org/wiki/T%C3%A8rre" title="Tèrre – Norman" lang="nrf" hreflang="nrf" data-title="Tèrre" data-language-autonym="Nouormand" data-language-local-name="Norman" class="interlanguage-link-target">Nouormand</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nov mw-list-item"><a href="https://nov.wikipedia.org/wiki/Tere" title="Tere – novial" lang="nov" hreflang="nov" data-title="Tere" data-language-autonym="Novial" data-language-local-name="novial" class="interlanguage-link-target">Novial</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-oc mw-list-item"><a href="https://oc.wikipedia.org/wiki/T%C3%A8rra" title="Tèrra – oksytański" lang="oc" hreflang="oc" data-title="Tèrra" data-language-autonym="Occitan" data-language-local-name="oksytański" class="interlanguage-link-target">Occitan</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mhr mw-list-item"><a href="https://mhr.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D0%B5_(%D0%BF%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D0%B5%D1%82)" title="Мланде (планет) – Eastern Mari" lang="mhr" hreflang="mhr" data-title="Мланде (планет)" data-language-autonym="Олык марий" data-language-local-name="Eastern Mari" class="interlanguage-link-target">Олык марий</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-or mw-list-item"><a href="https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%AA%E0%AD%83%E0%AC%A5%E0%AC%BF%E0%AC%AC%E0%AD%80" title="ପୃଥିବୀ – orija" lang="or" hreflang="or" data-title="ପୃଥିବୀ" data-language-autonym="ଓଡ଼ିଆ" data-language-local-name="orija" class="interlanguage-link-target">ଓଡ଼ିଆ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-om mw-list-item"><a href="https://om.wikipedia.org/wiki/Lafa" title="Lafa – oromo" lang="om" hreflang="om" data-title="Lafa" data-language-autonym="Oromoo" data-language-local-name="oromo" class="interlanguage-link-target">Oromoo</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uz mw-list-item"><a href="https://uz.wikipedia.org/wiki/Yer" title="Yer – uzbecki" lang="uz" hreflang="uz" data-title="Yer" data-language-autonym="Oʻzbekcha / ўзбекча" data-language-local-name="uzbecki" class="interlanguage-link-target">Oʻzbekcha / ўзбекча</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pa mw-list-item"><a href="https://pa.wikipedia.org/wiki/%E0%A8%A7%E0%A8%B0%E0%A8%A4%E0%A9%80" title="ਧਰਤੀ – pendżabski" lang="pa" hreflang="pa" data-title="ਧਰਤੀ" data-language-autonym="ਪੰਜਾਬੀ" data-language-local-name="pendżabski" class="interlanguage-link-target">ਪੰਜਾਬੀ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pfl mw-list-item"><a href="https://pfl.wikipedia.org/wiki/Erde" title="Erde – palatynacki" lang="pfl" hreflang="pfl" data-title="Erde" data-language-autonym="Pälzisch" data-language-local-name="palatynacki" class="interlanguage-link-target">Pälzisch</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pnb mw-list-item"><a href="https://pnb.wikipedia.org/wiki/%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" title="زمین – Western Punjabi" lang="pnb" hreflang="pnb" data-title="زمین" data-language-autonym="پنجابی" data-language-local-name="Western Punjabi" class="interlanguage-link-target">پنجابی</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-blk mw-list-item"><a href="https://blk.wikipedia.org/wiki/%E1%80%80%E1%80%99%E1%80%B9%E1%80%98%E1%80%AC%E1%82%8F%E1%80%9F%E1%80%B6%E1%82%8F" title="ကမ္ဘာႏဟံႏ – Pa'O" lang="blk" hreflang="blk" data-title="ကမ္ဘာႏဟံႏ" data-language-autonym="ပအိုဝ်ႏဘာႏသာႏ" data-language-local-name="Pa'O" class="interlanguage-link-target">ပအိုဝ်ႏဘာႏသာႏ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pap mw-list-item"><a href="https://pap.wikipedia.org/wiki/Tera_(planeta)" title="Tera (planeta) – papiamento" lang="pap" hreflang="pap" data-title="Tera (planeta)" data-language-autonym="Papiamentu" data-language-local-name="papiamento" class="interlanguage-link-target">Papiamentu</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ps mw-list-item"><a href="https://ps.wikipedia.org/wiki/%DA%81%D9%85%DA%A9%D9%87" title="ځمکه – paszto" lang="ps" hreflang="ps" data-title="ځمکه" data-language-autonym="پښتو" data-language-local-name="paszto" class="interlanguage-link-target">پښتو</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-jam mw-list-item"><a href="https://jam.wikipedia.org/wiki/Oert" title="Oert – jamajski" lang="jam" hreflang="jam" data-title="Oert" data-language-autonym="Patois" data-language-local-name="jamajski" class="interlanguage-link-target">Patois</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-koi mw-list-item"><a href="https://koi.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D1%83%D1%88%D0%B0%D1%80" title="Мушар – komi-permiacki" lang="koi" hreflang="koi" data-title="Мушар" data-language-autonym="Перем коми" data-language-local-name="komi-permiacki" class="interlanguage-link-target">Перем коми</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-km mw-list-item"><a href="https://km.wikipedia.org/wiki/%E1%9E%95%E1%9F%82%E1%9E%93%E1%9E%8A%E1%9E%B8" title="ផែនដី – khmerski" lang="km" hreflang="km" data-title="ផែនដី" data-language-autonym="ភាសាខ្មែរ" data-language-local-name="khmerski" class="interlanguage-link-target">ភាសាខ្មែរ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pcd mw-list-item"><a href="https://pcd.wikipedia.org/wiki/Ti%C3%A8re" title="Tière – pikardyjski" lang="pcd" hreflang="pcd" data-title="Tière" data-language-autonym="Picard" data-language-local-name="pikardyjski" class="interlanguage-link-target">Picard</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pms mw-list-item"><a href="https://pms.wikipedia.org/wiki/T%C3%A8ra_(pianeta)" title="Tèra (pianeta) – piemoncki" lang="pms" hreflang="pms" data-title="Tèra (pianeta)" data-language-autonym="Piemontèis" data-language-local-name="piemoncki" class="interlanguage-link-target">Piemontèis</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tpi mw-list-item"><a href="https://tpi.wikipedia.org/wiki/Giraun" title="Giraun – tok pisin" lang="tpi" hreflang="tpi" data-title="Giraun" data-language-autonym="Tok Pisin" data-language-local-name="tok pisin" class="interlanguage-link-target">Tok Pisin</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nds mw-list-item"><a href="https://nds.wikipedia.org/wiki/Eer" title="Eer – dolnoniemiecki" lang="nds" hreflang="nds" data-title="Eer" data-language-autonym="Plattdüütsch" data-language-local-name="dolnoniemiecki" class="interlanguage-link-target">Plattdüütsch</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pnt mw-list-item"><a href="https://pnt.wikipedia.org/wiki/%CE%93%CE%B7" title="Γη – pontyjski" lang="pnt" hreflang="pnt" data-title="Γη" data-language-autonym="Ποντιακά" data-language-local-name="pontyjski" class="interlanguage-link-target">Ποντιακά</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pt badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="medal"><a href="https://pt.wikipedia.org/wiki/Terra" title="Terra – portugalski" lang="pt" hreflang="pt" data-title="Terra" data-language-autonym="Português" data-language-local-name="portugalski" class="interlanguage-link-target">Português</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kaa mw-list-item"><a href="https://kaa.wikipedia.org/wiki/Jer" title="Jer – karakałpacki" lang="kaa" hreflang="kaa" data-title="Jer" data-language-autonym="Qaraqalpaqsha" data-language-local-name="karakałpacki" class="interlanguage-link-target">Qaraqalpaqsha</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-crh mw-list-item"><a href="https://crh.wikipedia.org/wiki/D%C3%BCnya" title="Dünya – krymskotatarski" lang="crh" hreflang="crh" data-title="Dünya" data-language-autonym="Qırımtatarca" data-language-local-name="krymskotatarski" class="interlanguage-link-target">Qırımtatarca</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ksh mw-list-item"><a href="https://ksh.wikipedia.org/wiki/%C3%84%C3%A4d_(Planeet)" title="Ääd (Planeet) – gwara kolońska" lang="ksh" hreflang="ksh" data-title="Ääd (Planeet)" data-language-autonym="Ripoarisch" data-language-local-name="gwara kolońska" class="interlanguage-link-target">Ripoarisch</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ro mw-list-item"><a href="https://ro.wikipedia.org/wiki/P%C4%83m%C3%A2nt" title="Pământ – rumuński" lang="ro" hreflang="ro" data-title="Pământ" data-language-autonym="Română" data-language-local-name="rumuński" class="interlanguage-link-target">Română</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-rmy mw-list-item"><a href="https://rmy.wikipedia.org/wiki/Phuv" title="Phuv – Vlax Romani" lang="rmy" hreflang="rmy" data-title="Phuv" data-language-autonym="Romani čhib" data-language-local-name="Vlax Romani" class="interlanguage-link-target">Romani čhib</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-rm mw-list-item"><a href="https://rm.wikipedia.org/wiki/Terra" title="Terra – retoromański" lang="rm" hreflang="rm" data-title="Terra" data-language-autonym="Rumantsch" data-language-local-name="retoromański" class="interlanguage-link-target">Rumantsch</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-qu mw-list-item"><a href="https://qu.wikipedia.org/wiki/Tiqsimuyu" title="Tiqsimuyu – keczua" lang="qu" hreflang="qu" data-title="Tiqsimuyu" data-language-autonym="Runa Simi" data-language-local-name="keczua" class="interlanguage-link-target">Runa Simi</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-rue mw-list-item"><a href="https://rue.wikipedia.org/wiki/%D0%97%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D1%8F_(%D0%BF%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D0%B5%D1%82%D0%B0)" title="Земля (планета) – rusiński" lang="rue" hreflang="rue" data-title="Земля (планета)" data-language-autonym="Русиньскый" data-language-local-name="rusiński" class="interlanguage-link-target">Русиньскый</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ru badge-Q17437798 badge-goodarticle mw-list-item" title="dobry artykuł"><a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%97%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D1%8F" title="Земля – rosyjski" lang="ru" hreflang="ru" data-title="Земля" data-language-autonym="Русский" data-language-local-name="rosyjski" class="interlanguage-link-target">Русский</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sah mw-list-item"><a href="https://sah.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D0%B8%D1%80" title="Сир – jakucki" lang="sah" hreflang="sah" data-title="Сир" data-language-autonym="Саха тыла" data-language-local-name="jakucki" class="interlanguage-link-target">Саха тыла</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sm mw-list-item"><a href="https://sm.wikipedia.org/wiki/Lalolagi" title="Lalolagi – samoański" lang="sm" hreflang="sm" data-title="Lalolagi" data-language-autonym="Gagana Samoa" data-language-local-name="samoański" class="interlanguage-link-target">Gagana Samoa</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sa badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="medal"><a href="https://sa.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AA%E0%A5%83%E0%A4%A5%E0%A5%8D%E0%A4%B5%E0%A5%80" title="पृथ्वी – sanskryt" lang="sa" hreflang="sa" data-title="पृथ्वी" data-language-autonym="संस्कृतम्" data-language-local-name="sanskryt" class="interlanguage-link-target">संस्कृतम्</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sg mw-list-item"><a href="https://sg.wikipedia.org/wiki/S%C3%AAse_(p%C3%A4l%C3%A4n%C3%AAte)" title="Sêse (pälänête) – sango" lang="sg" hreflang="sg" data-title="Sêse (pälänête)" data-language-autonym="Sängö" data-language-local-name="sango" class="interlanguage-link-target">Sängö</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sat mw-list-item"><a href="https://sat.wikipedia.org/wiki/%E1%B1%AB%E1%B1%B7%E1%B1%9F%E1%B1%B9%E1%B1%A8%E1%B1%9B%E1%B1%A4" title="ᱫᱷᱟᱹᱨᱛᱤ – santali" lang="sat" hreflang="sat" data-title="ᱫᱷᱟᱹᱨᱛᱤ" data-language-autonym="ᱥᱟᱱᱛᱟᱲᱤ" data-language-local-name="santali" class="interlanguage-link-target">ᱥᱟᱱᱛᱟᱲᱤ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-skr mw-list-item"><a href="https://skr.wikipedia.org/wiki/%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" title="زمین – Saraiki" lang="skr" hreflang="skr" data-title="زمین" data-language-autonym="سرائیکی" data-language-local-name="Saraiki" class="interlanguage-link-target">سرائیکی</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sc mw-list-item"><a href="https://sc.wikipedia.org/wiki/Terra" title="Terra – sardyński" lang="sc" hreflang="sc" data-title="Terra" data-language-autonym="Sardu" data-language-local-name="sardyński" class="interlanguage-link-target">Sardu</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sco mw-list-item"><a href="https://sco.wikipedia.org/wiki/Yird" title="Yird – scots" lang="sco" hreflang="sco" data-title="Yird" data-language-autonym="Scots" data-language-local-name="scots" class="interlanguage-link-target">Scots</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-stq mw-list-item"><a href="https://stq.wikipedia.org/wiki/%C3%84ide" title="Äide – fryzyjski saterlandzki" lang="stq" hreflang="stq" data-title="Äide" data-language-autonym="Seeltersk" data-language-local-name="fryzyjski saterlandzki" class="interlanguage-link-target">Seeltersk</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-st mw-list-item"><a href="https://st.wikipedia.org/wiki/Lefatshe" title="Lefatshe – sotho południowy" lang="st" hreflang="st" data-title="Lefatshe" data-language-autonym="Sesotho" data-language-local-name="sotho południowy" class="interlanguage-link-target">Sesotho</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nso mw-list-item"><a href="https://nso.wikipedia.org/wiki/Lefase" title="Lefase – sotho północny" lang="nso" hreflang="nso" data-title="Lefase" data-language-autonym="Sesotho sa Leboa" data-language-local-name="sotho północny" class="interlanguage-link-target">Sesotho sa Leboa</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sq mw-list-item"><a href="https://sq.wikipedia.org/wiki/Toka" title="Toka – albański" lang="sq" hreflang="sq" data-title="Toka" data-language-autonym="Shqip" data-language-local-name="albański" class="interlanguage-link-target">Shqip</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-scn mw-list-item"><a href="https://scn.wikipedia.org/wiki/Terra_(pianeta)" title="Terra (pianeta) – sycylijski" lang="scn" hreflang="scn" data-title="Terra (pianeta)" data-language-autonym="Sicilianu" data-language-local-name="sycylijski" class="interlanguage-link-target">Sicilianu</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-si mw-list-item"><a href="https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B6%B8%E0%B7%84_%E0%B6%B4%E0%B7%9C%E0%B7%85%E0%B7%9C%E0%B7%80" title="මහ පොළොව – syngaleski" lang="si" hreflang="si" data-title="මහ පොළොව" data-language-autonym="සිංහල" data-language-local-name="syngaleski" class="interlanguage-link-target">සිංහල</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-simple badge-Q17437798 badge-goodarticle mw-list-item" title="dobry artykuł"><a href="https://simple.wikipedia.org/wiki/Earth" title="Earth – Simple English" lang="en-simple" hreflang="en-simple" data-title="Earth" data-language-autonym="Simple English" data-language-local-name="Simple English" class="interlanguage-link-target">Simple English</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sd mw-list-item"><a href="https://sd.wikipedia.org/wiki/%DA%8C%D8%B1%D8%AA%D9%8A" title="ڌرتي – sindhi" lang="sd" hreflang="sd" data-title="ڌرتي" data-language-autonym="سنڌي" data-language-local-name="sindhi" class="interlanguage-link-target">سنڌي</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sk mw-list-item"><a href="https://sk.wikipedia.org/wiki/Zem" title="Zem – słowacki" lang="sk" hreflang="sk" data-title="Zem" data-language-autonym="Slovenčina" data-language-local-name="słowacki" class="interlanguage-link-target">Slovenčina</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sl mw-list-item"><a href="https://sl.wikipedia.org/wiki/Zemlja" title="Zemlja – słoweński" lang="sl" hreflang="sl" data-title="Zemlja" data-language-autonym="Slovenščina" data-language-local-name="słoweński" class="interlanguage-link-target">Slovenščina</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cu mw-list-item"><a href="https://cu.wikipedia.org/wiki/%EA%99%80%D1%94%D0%BC%D0%BB%D2%84%D1%A3" title="Ꙁємл҄ѣ – cerkiewnosłowiański" lang="cu" hreflang="cu" data-title="Ꙁємл҄ѣ" data-language-autonym="Словѣньскъ / ⰔⰎⰑⰂⰡⰐⰠⰔⰍⰟ" data-language-local-name="cerkiewnosłowiański" class="interlanguage-link-target">Словѣньскъ / ⰔⰎⰑⰂⰡⰐⰠⰔⰍⰟ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-szl mw-list-item"><a href="https://szl.wikipedia.org/wiki/%C5%B9ymja" title="Źymja – śląski" lang="szl" hreflang="szl" data-title="Źymja" data-language-autonym="Ślůnski" data-language-local-name="śląski" class="interlanguage-link-target">Ślůnski</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-so mw-list-item"><a href="https://so.wikipedia.org/wiki/Dhul" title="Dhul – somalijski" lang="so" hreflang="so" data-title="Dhul" data-language-autonym="Soomaaliga" data-language-local-name="somalijski" class="interlanguage-link-target">Soomaaliga</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ckb mw-list-item"><a href="https://ckb.wikipedia.org/wiki/%D8%B2%DB%95%D9%88%DB%8C" title="زەوی – sorani" lang="ckb" hreflang="ckb" data-title="زەوی" data-language-autonym="کوردی" data-language-local-name="sorani" class="interlanguage-link-target">کوردی</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-srn mw-list-item"><a href="https://srn.wikipedia.org/wiki/Grontapu" title="Grontapu – sranan tongo" lang="srn" hreflang="srn" data-title="Grontapu" data-language-autonym="Sranantongo" data-language-local-name="sranan tongo" class="interlanguage-link-target">Sranantongo</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sr badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="medal"><a href="https://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%97%D0%B5%D0%BC%D1%99%D0%B0" title="Земља – serbski" lang="sr" hreflang="sr" data-title="Земља" data-language-autonym="Српски / srpski" data-language-local-name="serbski" class="interlanguage-link-target">Српски / srpski</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sh mw-list-item"><a href="https://sh.wikipedia.org/wiki/Zemlja" title="Zemlja – serbsko-chorwacki" lang="sh" hreflang="sh" data-title="Zemlja" data-language-autonym="Srpskohrvatski / српскохрватски" data-language-local-name="serbsko-chorwacki" class="interlanguage-link-target">Srpskohrvatski / српскохрватски</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-su mw-list-item"><a href="https://su.wikipedia.org/wiki/Marcapada" title="Marcapada – sundajski" lang="su" hreflang="su" data-title="Marcapada" data-language-autonym="Sunda" data-language-local-name="sundajski" class="interlanguage-link-target">Sunda</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fi badge-Q17559452 badge-recommendedarticle mw-list-item" title="polecany artykuł"><a href="https://fi.wikipedia.org/wiki/Maa" title="Maa – fiński" lang="fi" hreflang="fi" data-title="Maa" data-language-autonym="Suomi" data-language-local-name="fiński" class="interlanguage-link-target">Suomi</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sv badge-Q17559452 badge-recommendedarticle mw-list-item" title="polecany artykuł"><a href="https://sv.wikipedia.org/wiki/Jorden" title="Jorden – szwedzki" lang="sv" hreflang="sv" data-title="Jorden" data-language-autonym="Svenska" data-language-local-name="szwedzki" class="interlanguage-link-target">Svenska</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tl mw-list-item"><a href="https://tl.wikipedia.org/wiki/Daigdig" title="Daigdig – tagalski" lang="tl" hreflang="tl" data-title="Daigdig" data-language-autonym="Tagalog" data-language-local-name="tagalski" class="interlanguage-link-target">Tagalog</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ta mw-list-item"><a href="https://ta.wikipedia.org/wiki/%E0%AE%AA%E0%AF%81%E0%AE%B5%E0%AE%BF" title="புவி – tamilski" lang="ta" hreflang="ta" data-title="புவி" data-language-autonym="தமிழ்" data-language-local-name="tamilski" class="interlanguage-link-target">தமிழ்</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-shi mw-list-item"><a href="https://shi.wikipedia.org/wiki/Akal_(Amtiwg)" title="Akal (Amtiwg) – tashelhiyt" lang="shi" hreflang="shi" data-title="Akal (Amtiwg)" data-language-autonym="Taclḥit" data-language-local-name="tashelhiyt" class="interlanguage-link-target">Taclḥit</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kab mw-list-item"><a href="https://kab.wikipedia.org/wiki/Tagnit_(Amtiweg)" title="Tagnit (Amtiweg) – kabylski" lang="kab" hreflang="kab" data-title="Tagnit (Amtiweg)" data-language-autonym="Taqbaylit" data-language-local-name="kabylski" class="interlanguage-link-target">Taqbaylit</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-roa-tara mw-list-item"><a href="https://roa-tara.wikipedia.org/wiki/Terre" title="Terre – Tarantino" lang="nap-x-tara" hreflang="nap-x-tara" data-title="Terre" data-language-autonym="Tarandíne" data-language-local-name="Tarantino" class="interlanguage-link-target">Tarandíne</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tt mw-list-item"><a href="https://tt.wikipedia.org/wiki/%D2%96%D0%B8%D1%80" title="Җир – tatarski" lang="tt" hreflang="tt" data-title="Җир" data-language-autonym="Татарча / tatarça" data-language-local-name="tatarski" class="interlanguage-link-target">Татарча / tatarça</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-shn mw-list-item"><a href="https://shn.wikipedia.org/wiki/%E1%81%B5%E1%80%99%E1%80%BA%E1%82%87%E1%81%BD%E1%82%83%E1%82%87" title="ၵမ်ႇၽႃႇ – szan" lang="shn" hreflang="shn" data-title="ၵမ်ႇၽႃႇ" data-language-autonym="ၽႃႇသႃႇတႆး " data-language-local-name="szan" class="interlanguage-link-target">ၽႃႇသႃႇတႆး </a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tay mw-list-item"><a href="https://tay.wikipedia.org/wiki/hiyal" title="hiyal – Tayal" lang="tay" hreflang="tay" data-title="hiyal" data-language-autonym="Tayal" data-language-local-name="Tayal" class="interlanguage-link-target">Tayal</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-te mw-list-item"><a href="https://te.wikipedia.org/wiki/%E0%B0%AD%E0%B1%82%E0%B0%AE%E0%B0%BF" title="భూమి – telugu" lang="te" hreflang="te" data-title="భూమి" data-language-autonym="తెలుగు" data-language-local-name="telugu" class="interlanguage-link-target">తెలుగు</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tet mw-list-item"><a href="https://tet.wikipedia.org/wiki/Rai" title="Rai – tetum" lang="tet" hreflang="tet" data-title="Rai" data-language-autonym="Tetun" data-language-local-name="tetum" class="interlanguage-link-target">Tetun</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-th badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="medal"><a href="https://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B9%82%E0%B8%A5%E0%B8%81_(%E0%B8%94%E0%B8%B2%E0%B8%A7%E0%B9%80%E0%B8%84%E0%B8%A3%E0%B8%B2%E0%B8%B0%E0%B8%AB%E0%B9%8C)" title="โลก (ดาวเคราะห์) – tajski" lang="th" hreflang="th" data-title="โลก (ดาวเคราะห์)" data-language-autonym="ไทย" data-language-local-name="tajski" class="interlanguage-link-target">ไทย</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-din mw-list-item"><a href="https://din.wikipedia.org/wiki/Piny_nhom" title="Piny nhom – dinka" lang="din" hreflang="din" data-title="Piny nhom" data-language-autonym="Thuɔŋjäŋ" data-language-local-name="dinka" class="interlanguage-link-target">Thuɔŋjäŋ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tg mw-list-item"><a href="https://tg.wikipedia.org/wiki/%D0%97%D0%B0%D0%BC%D0%B8%D0%BD" title="Замин – tadżycki" lang="tg" hreflang="tg" data-title="Замин" data-language-autonym="Тоҷикӣ" data-language-local-name="tadżycki" class="interlanguage-link-target">Тоҷикӣ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-to mw-list-item"><a href="https://to.wikipedia.org/wiki/M%C4%81mani_(palanite)" title="Māmani (palanite) – tonga" lang="to" hreflang="to" data-title="Māmani (palanite)" data-language-autonym="Lea faka-Tonga" data-language-local-name="tonga" class="interlanguage-link-target">Lea faka-Tonga</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-chr mw-list-item"><a href="https://chr.wikipedia.org/wiki/%E1%8E%A1%E1%8E%B6%E1%8E%AF" title="ᎡᎶᎯ – czirokeski" lang="chr" hreflang="chr" data-title="ᎡᎶᎯ" data-language-autonym="ᏣᎳᎩ" data-language-local-name="czirokeski" class="interlanguage-link-target">ᏣᎳᎩ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tcy mw-list-item"><a href="https://tcy.wikipedia.org/wiki/%E0%B2%AD%E0%B3%82%E0%B2%AE%E0%B2%BF" title="ಭೂಮಿ – tulu" lang="tcy" hreflang="tcy" data-title="ಭೂಮಿ" data-language-autonym="ತುಳು" data-language-local-name="tulu" class="interlanguage-link-target">ತುಳು</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tr mw-list-item"><a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/D%C3%BCnya" title="Dünya – turecki" lang="tr" hreflang="tr" data-title="Dünya" data-language-autonym="Türkçe" data-language-local-name="turecki" class="interlanguage-link-target">Türkçe</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tk mw-list-item"><a href="https://tk.wikipedia.org/wiki/%C3%9Der" title="Ýer – turkmeński" lang="tk" hreflang="tk" data-title="Ýer" data-language-autonym="Türkmençe" data-language-local-name="turkmeński" class="interlanguage-link-target">Türkmençe</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kcg mw-list-item"><a href="https://kcg.wikipedia.org/wiki/Swanta" title="Swanta – tyap" lang="kcg" hreflang="kcg" data-title="Swanta" data-language-autonym="Tyap" data-language-local-name="tyap" class="interlanguage-link-target">Tyap</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tyv mw-list-item"><a href="https://tyv.wikipedia.org/wiki/%D0%A7%D0%B5%D1%80" title="Чер – tuwiński" lang="tyv" hreflang="tyv" data-title="Чер" data-language-autonym="Тыва дыл" data-language-local-name="tuwiński" class="interlanguage-link-target">Тыва дыл</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-udm mw-list-item"><a href="https://udm.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D1%83%D0%B7%D1%8A%D0%B5%D0%BC" title="Музъем – udmurcki" lang="udm" hreflang="udm" data-title="Музъем" data-language-autonym="Удмурт" data-language-local-name="udmurcki" class="interlanguage-link-target">Удмурт</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bug mw-list-item"><a href="https://bug.wikipedia.org/wiki/%E1%A8%92%E1%A8%97%E1%A8%8A%E1%A8%9A" title="ᨒᨗᨊᨚ – bugijski" lang="bug" hreflang="bug" data-title="ᨒᨗᨊᨚ" data-language-autonym="Basa Ugi" data-language-local-name="bugijski" class="interlanguage-link-target">Basa Ugi</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uk mw-list-item"><a href="https://uk.wikipedia.org/wiki/%D0%97%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D1%8F" title="Земля – ukraiński" lang="uk" hreflang="uk" data-title="Земля" data-language-autonym="Українська" data-language-local-name="ukraiński" class="interlanguage-link-target">Українська</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ur mw-list-item"><a href="https://ur.wikipedia.org/wiki/%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" title="زمین – urdu" lang="ur" hreflang="ur" data-title="زمین" data-language-autonym="اردو" data-language-local-name="urdu" class="interlanguage-link-target">اردو</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ug mw-list-item"><a href="https://ug.wikipedia.org/wiki/%D9%8A%DB%95%D8%B1_%D8%B4%D8%A7%D8%B1%D9%89" title="يەر شارى – ujgurski" lang="ug" hreflang="ug" data-title="يەر شارى" data-language-autonym="ئۇيغۇرچە / Uyghurche" data-language-local-name="ujgurski" class="interlanguage-link-target">ئۇيغۇرچە / Uyghurche</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-za mw-list-item"><a href="https://za.wikipedia.org/wiki/Giuznamh" title="Giuznamh – czuang" lang="za" hreflang="za" data-title="Giuznamh" data-language-autonym="Vahcuengh" data-language-local-name="czuang" class="interlanguage-link-target">Vahcuengh</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vec mw-list-item"><a href="https://vec.wikipedia.org/wiki/Tera" title="Tera – wenecki" lang="vec" hreflang="vec" data-title="Tera" data-language-autonym="Vèneto" data-language-local-name="wenecki" class="interlanguage-link-target">Vèneto</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vep mw-list-item"><a href="https://vep.wikipedia.org/wiki/Ma" title="Ma – wepski" lang="vep" hreflang="vep" data-title="Ma" data-language-autonym="Vepsän kel’" data-language-local-name="wepski" class="interlanguage-link-target">Vepsän kel’</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vi badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="medal"><a href="https://vi.wikipedia.org/wiki/Tr%C3%A1i_%C4%90%E1%BA%A5t" title="Trái Đất – wietnamski" lang="vi" hreflang="vi" data-title="Trái Đất" data-language-autonym="Tiếng Việt" data-language-local-name="wietnamski" class="interlanguage-link-target">Tiếng Việt</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vo mw-list-item"><a href="https://vo.wikipedia.org/wiki/Tal" title="Tal – wolapik" lang="vo" hreflang="vo" data-title="Tal" data-language-autonym="Volapük" data-language-local-name="wolapik" class="interlanguage-link-target">Volapük</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fiu-vro mw-list-item"><a href="https://fiu-vro.wikipedia.org/wiki/Maa_(hod%27ot%C3%A4ht)" title="Maa (hod'otäht) – võro" lang="vro" hreflang="vro" data-title="Maa (hod'otäht)" data-language-autonym="Võro" data-language-local-name="võro" class="interlanguage-link-target">Võro</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-wa mw-list-item"><a href="https://wa.wikipedia.org/wiki/Daegne" title="Daegne – waloński" lang="wa" hreflang="wa" data-title="Daegne" data-language-autonym="Walon" data-language-local-name="waloński" class="interlanguage-link-target">Walon</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-guc mw-list-item"><a href="https://guc.wikipedia.org/wiki/Mma" title="Mma – wayúu" lang="guc" hreflang="guc" data-title="Mma" data-language-autonym="Wayuunaiki" data-language-local-name="wayúu" class="interlanguage-link-target">Wayuunaiki</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-classical mw-list-item"><a href="https://zh-classical.wikipedia.org/wiki/%E5%9D%A4%E8%BC%BF" title="坤輿 – chiński klasyczny" lang="lzh" hreflang="lzh" data-title="坤輿" data-language-autonym="文言" data-language-local-name="chiński klasyczny" class="interlanguage-link-target">文言</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vls mw-list-item"><a href="https://vls.wikipedia.org/wiki/Eirde_(planete)" title="Eirde (planete) – zachodnioflamandzki" lang="vls" hreflang="vls" data-title="Eirde (planete)" data-language-autonym="West-Vlams" data-language-local-name="zachodnioflamandzki" class="interlanguage-link-target">West-Vlams</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-war mw-list-item"><a href="https://war.wikipedia.org/wiki/Kalibotan" title="Kalibotan – waraj" lang="war" hreflang="war" data-title="Kalibotan" data-language-autonym="Winaray" data-language-local-name="waraj" class="interlanguage-link-target">Winaray</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-wo mw-list-item"><a href="https://wo.wikipedia.org/wiki/Suuf" title="Suuf – wolof" lang="wo" hreflang="wo" data-title="Suuf" data-language-autonym="Wolof" data-language-local-name="wolof" class="interlanguage-link-target">Wolof</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-wuu mw-list-item"><a href="https://wuu.wikipedia.org/wiki/%E5%9C%B0%E7%90%83" title="地球 – wu" lang="wuu" hreflang="wuu" data-title="地球" data-language-autonym="吴语" data-language-local-name="wu" class="interlanguage-link-target">吴语</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ts mw-list-item"><a href="https://ts.wikipedia.org/wiki/Misava" title="Misava – tsonga" lang="ts" hreflang="ts" data-title="Misava" data-language-autonym="Xitsonga" data-language-local-name="tsonga" class="interlanguage-link-target">Xitsonga</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-yi mw-list-item"><a href="https://yi.wikipedia.org/wiki/%D7%A2%D7%A8%D7%93-%D7%A4%D7%9C%D7%90%D7%A0%D7%A2%D7%98" title="ערד-פלאנעט – jidysz" lang="yi" hreflang="yi" data-title="ערד-פלאנעט" data-language-autonym="ייִדיש" data-language-local-name="jidysz" class="interlanguage-link-target">ייִדיש</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-yo mw-list-item"><a href="https://yo.wikipedia.org/wiki/Ay%C3%A9" title="Ayé – joruba" lang="yo" hreflang="yo" data-title="Ayé" data-language-autonym="Yorùbá" data-language-local-name="joruba" class="interlanguage-link-target">Yorùbá</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-yue mw-list-item"><a href="https://zh-yue.wikipedia.org/wiki/%E5%9C%B0%E7%90%83" title="地球 – kantoński" lang="yue" hreflang="yue" data-title="地球" data-language-autonym="粵語" data-language-local-name="kantoński" class="interlanguage-link-target">粵語</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-diq mw-list-item"><a href="https://diq.wikipedia.org/wiki/D%C4%B1nya" title="Dınya – Zazaki" lang="diq" hreflang="diq" data-title="Dınya" data-language-autonym="Zazaki" data-language-local-name="Zazaki" class="interlanguage-link-target">Zazaki</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zea mw-list-item"><a href="https://zea.wikipedia.org/wiki/Aerde" title="Aerde – zelandzki" lang="zea" hreflang="zea" data-title="Aerde" data-language-autonym="Zeêuws" data-language-local-name="zelandzki" class="interlanguage-link-target">Zeêuws</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bat-smg mw-list-item"><a href="https://bat-smg.wikipedia.org/wiki/%C5%BDem%C4%97" title="Žemė – żmudzki" lang="sgs" hreflang="sgs" data-title="Žemė" data-language-autonym="Žemaitėška" data-language-local-name="żmudzki" class="interlanguage-link-target">Žemaitėška</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh badge-Q17437798 badge-goodarticle mw-list-item" title="dobry artykuł"><a href="https://zh.wikipedia.org/wiki/%E5%9C%B0%E7%90%83" title="地球 – chiński" lang="zh" hreflang="zh" data-title="地球" data-language-autonym="中文" data-language-local-name="chiński" class="interlanguage-link-target">中文</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ann mw-list-item"><a href="https://ann.wikipedia.org/wiki/Liny%E1%BB%8Dn%CC%84" title="Linyọn̄ – obolo" lang="ann" hreflang="ann" data-title="Linyọn̄" data-language-autonym="Obolo" data-language-local-name="obolo" class="interlanguage-link-target">Obolo</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bew mw-list-item"><a href="https://bew.wikipedia.org/wiki/Bumi" title="Bumi – betawi" lang="bew" hreflang="bew" data-title="Bumi" data-language-autonym="Betawi" data-language-local-name="betawi" class="interlanguage-link-target">Betawi</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-btm mw-list-item"><a href="https://btm.wikipedia.org/wiki/Bumi" title="Bumi – Batak Mandailing" lang="btm" hreflang="btm" data-title="Bumi" data-language-autonym="Batak Mandailing" data-language-local-name="Batak Mandailing" class="interlanguage-link-target">Batak Mandailing</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-dga mw-list-item"><a href="https://dga.wikipedia.org/wiki/Andon%C9%9B%C9%9B" title="Andonɛɛ – Dagaare" lang="dga" hreflang="dga" data-title="Andonɛɛ" data-language-autonym="Dagaare" data-language-local-name="Dagaare" class="interlanguage-link-target">Dagaare</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-dtp mw-list-item"><a href="https://dtp.wikipedia.org/wiki/Pomogunan" title="Pomogunan – dusun centralny" lang="dtp" hreflang="dtp" data-title="Pomogunan" data-language-autonym="Kadazandusun" data-language-local-name="dusun centralny" class="interlanguage-link-target">Kadazandusun</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fon mw-list-item"><a href="https://fon.wikipedia.org/wiki/W%C9%9Bk%C9%9B%CC%81" title="Wɛkɛ́ – fon" lang="fon" hreflang="fon" data-title="Wɛkɛ́" data-language-autonym="Fɔ̀ngbè" data-language-local-name="fon" class="interlanguage-link-target">Fɔ̀ngbè</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gpe mw-list-item"><a href="https://gpe.wikipedia.org/wiki/Earth" title="Earth – Ghanaian Pidgin" lang="gpe" hreflang="gpe" data-title="Earth" data-language-autonym="Ghanaian Pidgin" data-language-local-name="Ghanaian Pidgin" class="interlanguage-link-target">Ghanaian Pidgin</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-iba mw-list-item"><a href="https://iba.wikipedia.org/wiki/Bumi" title="Bumi – iban" lang="iba" hreflang="iba" data-title="Bumi" data-language-autonym="Jaku Iban" data-language-local-name="iban" class="interlanguage-link-target">Jaku Iban</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kge mw-list-item"><a href="https://kge.wikipedia.org/wiki/Bumi" title="Bumi – Komering" lang="kge" hreflang="kge" data-title="Bumi" data-language-autonym="Kumoring" data-language-local-name="Komering" class="interlanguage-link-target">Kumoring</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tdd mw-list-item"><a href="https://tdd.wikipedia.org/wiki/%E1%A5%90%E1%A5%9B%E1%A5%B1_%E1%A5%9A%E1%A5%A3%E1%A5%B1" title="ᥐᥛᥱ ᥚᥣᥱ – Tai Nuea" lang="tdd" hreflang="tdd" data-title="ᥐᥛᥱ ᥚᥣᥱ" data-language-autonym="ᥖᥭᥰ ᥖᥬᥲ ᥑᥨᥒᥰ" data-language-local-name="Tai Nuea" class="interlanguage-link-target">ᥖᥭᥰ ᥖᥬᥲ ᥑᥨᥒᥰ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tly mw-list-item"><a href="https://tly.wikipedia.org/wiki/Z%C9%99min" title="Zəmin – tałyski" lang="tly" hreflang="tly" data-title="Zəmin" data-language-autonym="Tolışi" data-language-local-name="tałyski" class="interlanguage-link-target">Tolışi</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zgh mw-list-item"><a href="https://zgh.wikipedia.org/wiki/%E2%B4%B0%E2%B4%BD%E2%B4%B0%E2%B5%8D_(%E2%B4%B0%E2%B5%8E%E2%B5%9C%E2%B5%89%E2%B5%A1%E2%B4%B3)" title="ⴰⴽⴰⵍ (ⴰⵎⵜⵉⵡⴳ) – standardowy marokański tamazight" lang="zgh" hreflang="zgh" data-title="ⴰⴽⴰⵍ (ⴰⵎⵜⵉⵡⴳ)" data-language-autonym="ⵜⴰⵎⴰⵣⵉⵖⵜ ⵜⴰⵏⴰⵡⴰⵢⵜ" data-language-local-name="standardowy marokański tamazight" class="interlanguage-link-target">ⵜⴰⵎⴰⵣⵉⵖⵜ ⵜⴰⵏⴰⵡⴰⵢⵜ</a></li> </ul> <div class="after-portlet after-portlet-lang"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q2#sitelinks-wikipedia" title="Edytuj linki pomiędzy wersjami językowymi" class="wbc-editpage">Edytuj linki</a></div> </div> </div> </div> </header> <div class="vector-page-toolbar"> <div class="vector-page-toolbar-container"> <div id="left-navigation"> <nav aria-label="Przestrzenie nazw"> <div id="p-associated-pages" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-associated-pages" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-nstab-main" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Ziemia" title="Zobacz stronę treści [c]" accesskey="c">Artykuł</a></li><li id="ca-talk" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Dyskusja:Ziemia" rel="discussion" title="Dyskusja o zawartości tej strony [t]" accesskey="t">Dyskusja</a></li> </ul> </div> </div> <div id="vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown emptyPortlet" > <input type="checkbox" id="vector-variants-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Zmień wariant języka" > <label id="vector-variants-dropdown-label" for="vector-variants-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" >polski </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-variants" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-variants emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> <div id="right-navigation" class="vector-collapsible"> <nav aria-label="Widok"> <div id="p-views" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-views" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-view" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Ziemia">Czytaj</a></li><li id="ca-ve-edit" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Ziemia&veaction=edit" title="Edytuj tę stronę [v]" accesskey="v">Edytuj</a></li><li id="ca-edit" class="collapsible vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Ziemia&action=edit" title="Edycja kodu źródłowego strony [e]" accesskey="e">Edytuj kod źródłowy</a></li><li id="ca-history" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Ziemia&action=history" title="Starsze wersje tej strony [h]" accesskey="h">Wyświetl historię</a></li> </ul> </div> </div> </nav> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Narzędzia dla stron"> <div id="vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown vector-page-tools-dropdown" > <input type="checkbox" id="vector-page-tools-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Narzędzia" > <label id="vector-page-tools-dropdown-label" for="vector-page-tools-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" >Narzędzia </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-tools-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-page-tools" class="vector-page-tools vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-page-tools-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="page-tools-pinned" data-pinnable-element-id="vector-page-tools" data-pinned-container-id="vector-page-tools-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-page-tools-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Narzędzia</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.pin">przypnij</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.unpin">ukryj</button> </div> <div id="p-cactions" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-cactions emptyPortlet vector-has-collapsible-items" title="Więcej opcji" > <div class="vector-menu-heading"> Działania </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-more-view" class="selected vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/wiki/Ziemia">Czytaj</a></li><li id="ca-more-ve-edit" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Ziemia&veaction=edit" title="Edytuj tę stronę [v]" accesskey="v">Edytuj</a></li><li id="ca-more-edit" class="collapsible vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Ziemia&action=edit" title="Edycja kodu źródłowego strony [e]" accesskey="e">Edytuj kod źródłowy</a></li><li id="ca-more-history" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Ziemia&action=history">Wyświetl historię</a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-tb" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-tb" > <div class="vector-menu-heading"> Ogólne </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-whatlinkshere" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:Linkuj%C4%85ce/Ziemia" title="Pokaż listę wszystkich stron linkujących do tej strony [j]" accesskey="j">Linkujące</a></li><li id="t-recentchangeslinked" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:Zmiany_w_linkowanych/Ziemia" rel="nofollow" title="Ostatnie zmiany w stronach, do których ta strona linkuje [k]" accesskey="k">Zmiany w linkowanych</a></li><li id="t-upload" class="mw-list-item"><a href="//pl.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Prześlij_plik" title="Prześlij pliki [u]" accesskey="u">Prześlij plik</a></li><li id="t-specialpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:Strony_specjalne" title="Lista wszystkich stron specjalnych [q]" accesskey="q">Strony specjalne</a></li><li id="t-permalink" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Ziemia&oldid=75301546" title="Stały link do tej wersji tej strony">Link do tej wersji</a></li><li id="t-info" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Ziemia&action=info" title="Więcej informacji na temat tej strony">Informacje o tej stronie</a></li><li id="t-cite" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:Cytuj&page=Ziemia&id=75301546&wpFormIdentifier=titleform" title="Informacja o tym jak należy cytować tę stronę">Cytowanie tego artykułu</a></li><li id="t-urlshortener" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:Skr%C3%B3%C4%87_adres_URL&url=https%3A%2F%2Fpl.wikipedia.org%2Fwiki%2FZiemia">Zobacz skrócony adres URL</a></li><li id="t-urlshortener-qrcode" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:Kod_QR&url=https%3A%2F%2Fpl.wikipedia.org%2Fwiki%2FZiemia">Pobierz kod QR</a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-coll-print_export" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-coll-print_export" > <div class="vector-menu-heading"> Drukuj lub eksportuj </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="coll-create_a_book" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCka&bookcmd=book_creator&referer=Ziemia">Utwórz książkę</a></li><li id="coll-download-as-rl" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:DownloadAsPdf&page=Ziemia&action=show-download-screen">Pobierz jako PDF</a></li><li id="t-print" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Ziemia&printable=yes" title="Wersja do wydruku [p]" accesskey="p">Wersja do druku</a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-wikibase-otherprojects" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-wikibase-otherprojects" > <div class="vector-menu-heading"> W innych projektach </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-commons mw-list-item"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Earth" hreflang="en">Wikimedia Commons</a></li><li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikiquote mw-list-item"><a href="https://pl.wikiquote.org/wiki/Ziemia" hreflang="pl">Wikicytaty</a></li><li id="t-wikibase" class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikibase-dataitem mw-list-item"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q2" title="Link do powiązanego elementu w repozytorium danych [g]" accesskey="g">Element Wikidanych</a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> </div> <div class="vector-column-end"> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Narzędzia dla stron"> <div id="vector-page-tools-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Wygląd"> <div id="vector-appearance-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-appearance" class="vector-appearance vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-appearance-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="appearance-pinned" data-pinnable-element-id="vector-appearance" data-pinned-container-id="vector-appearance-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-appearance-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Wygląd</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.pin">przypnij</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.unpin">ukryj</button> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> <div id="bodyContent" class="vector-body" aria-labelledby="firstHeading" data-mw-ve-target-container> <div class="vector-body-before-content"> <div class="mw-indicators"> <div id="mw-indicator-featured-article" class="mw-indicator"><div class="mw-parser-output"><a href="/wiki/Wikipedia:Artyku%C5%82y_na_Medal" title="Ten artykuł został wyróżniony statusem „Artykułu na Medal”. Kliknij, aby dowiedzieć się więcej."><img alt="Artykuł na Medal" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bf/Wikimedal_POL.svg/16px-Wikimedal_POL.svg.png" decoding="async" width="16" height="26" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bf/Wikimedal_POL.svg/24px-Wikimedal_POL.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bf/Wikimedal_POL.svg/32px-Wikimedal_POL.svg.png 2x" data-file-width="74" data-file-height="120" /></a></div></div> </div> <div id="siteSub" class="noprint">Z Wikipedii, wolnej encyklopedii</div> </div> <div id="contentSub"><div id="mw-content-subtitle"></div></div> <div id="mw-content-text" class="mw-body-content"><div class="mw-content-ltr mw-parser-output" lang="pl" dir="ltr"><div class="noprint noexcerpt disambig navigation-not-searchable" style="line-height:1.5em; padding: 3px 6px; background-color: var(--background-color-interactive-subtle, #f8f9fa); color: inherit; border-bottom: 1px solid var(--border-color-subtle, #c8ccd1); font-size: 95%; margin-bottom: 1em; display: flex; gap: 4px; align-items: center;"><a href="/wiki/Wikipedia:Strona_ujednoznaczniaj%C4%85ca" title="Inne znaczenia"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/72/Disambig.svg/25px-Disambig.svg.png" decoding="async" width="25" height="20" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/72/Disambig.svg/38px-Disambig.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/72/Disambig.svg/50px-Disambig.svg.png 2x" data-file-width="230" data-file-height="183" /></a>Ten artykuł dotyczy planety. Zobacz też: <a href="/wiki/Ziemia_(ujednoznacznienie)" class="mw-disambig" title="Ziemia (ujednoznacznienie)">inne znaczenia</a>.</div> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r65549675">.mw-parser-output .infobox.planeta .naglowek{background:#B9C5FF;text-align:center;border:1px solid #aaa}.mw-parser-output .infobox.planeta-Mars .naglowek{background:#E8AB79}.mw-parser-output .infobox.planeta-Jowisz .naglowek{background:#FFC8A0}.mw-parser-output .infobox.planeta-Saturn .naglowek{background:#E7CBB4}.mw-parser-output .infobox.planeta-Uran .naglowek{background:#B6CED6}.mw-parser-output .infobox.planeta-Neptun .naglowek{background:#97C3F4}.mw-parser-output .infobox.planeta-Merkury .naglowek{background:#D8C2AD}.mw-parser-output .infobox.planeta-Wenus .naglowek{background:#EFEBE2}.mw-parser-output .infobox.planeta-Ziemia .naglowek{background:#B0C4DE}</style> <table class="infobox planeta planeta-Ziemia"> <caption class="naglowek"><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r65781301">.mw-parser-output .infobox>caption>.iboxt-flex{display:flex;justify-content:flex-start;align-items:center;gap:4px}.mw-parser-output .infobox>caption>.iboxt-flex>.iboxt-ikona{flex-grow:0;flex-shrink:0;font-size:7px;max-width:40px;overflow:hidden}.mw-parser-output .infobox>caption>.iboxt-flex>.iboxt-tekst{flex-grow:1}.mw-parser-output .infobox>caption .iboxt-1{font-weight:bold}.mw-parser-output .infobox>caption .iboxt-2{font-style:italic}.mw-parser-output .infobox>caption .iboxt-3{font-style:italic;font-size:90%}</style><div class="iboxt-1">Ziemia</div> </caption> <tbody><tr> <td colspan="2" style="text-align:center; border-bottom:1px solid #aaa;"><a href="/wiki/Plik:Earth_symbol_(small,_bold).svg" class="mw-file-description" title="Astronomical symbol of Earth"><img alt="🜨" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6e/Earth_symbol_%28small%2C_bold%29.svg/24px-Earth_symbol_%28small%2C_bold%29.svg.png" decoding="async" width="24" height="24" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6e/Earth_symbol_%28small%2C_bold%29.svg/36px-Earth_symbol_%28small%2C_bold%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6e/Earth_symbol_%28small%2C_bold%29.svg/48px-Earth_symbol_%28small%2C_bold%29.svg.png 2x" data-file-width="16" data-file-height="16" /></a> </td></tr> <tr class="grafika iboxs"> <td colspan="2"><a href="/wiki/Plik:The_Blue_Marble_(remastered).jpg" class="mw-file-description" title="Ziemia z pokładu Apollo 17, Blue Marble"><img alt="Ilustracja" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cb/The_Blue_Marble_%28remastered%29.jpg/240px-The_Blue_Marble_%28remastered%29.jpg" decoding="async" width="240" height="240" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cb/The_Blue_Marble_%28remastered%29.jpg/360px-The_Blue_Marble_%28remastered%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cb/The_Blue_Marble_%28remastered%29.jpg/480px-The_Blue_Marble_%28remastered%29.jpg 2x" data-file-width="3000" data-file-height="3000" /></a> Ziemia z pokładu <a href="/wiki/Apollo_17" title="Apollo 17">Apollo 17</a>, <a href="/wiki/The_Blue_Marble" title="The Blue Marble">Blue Marble</a> </td></tr> <tr class="naglowek" style="font-weight:bold;"> <td colspan="2">Charakterystyka orbity (<a href="/wiki/Epoka_(astronomia)" title="Epoka (astronomia)">J2000</a><a href="#cite_note-uwaga1-5">[a]</a>) </td></tr> <tr> <th>Ciało centralne </th> <td> <a href="/wiki/S%C5%82o%C5%84ce" title="Słońce">Słońce</a> </td></tr> <tr> <th>Półoś wielka </th> <td> 1,49598261×1011 m<a href="#cite_note-k-1">[1]</a> 1,00000261 <a href="/wiki/Jednostka_astronomiczna" title="Jednostka astronomiczna">au</a><a href="#cite_note-standish_williams_iau-2">[2]</a> </td></tr> <tr> <th>Obwód orbity </th> <td> 9,39887974×1011 m<a href="#cite_note-k-1">[1]</a> </td></tr> <tr> <th><a href="/wiki/Ekscentryczno%C5%9B%C4%87_(fizyka)" title="Ekscentryczność (fizyka)">Mimośród</a> </th> <td> 0,01671123<a href="#cite_note-k-1">[1]</a><a href="#cite_note-standish_williams_iau-2">[2]</a> </td></tr> <tr> <th><a href="/wiki/Apsyda_(astronomia)" title="Apsyda (astronomia)">Perycentrum</a> </th> <td> 1,47098291×1011 m<a href="#cite_note-k-1">[1]</a> 0,98329134 <a href="/wiki/Jednostka_astronomiczna" title="Jednostka astronomiczna">au</a><a href="#cite_note-standish_williams_iau-2">[2]</a> </td></tr> <tr> <th><a href="/wiki/Apsyda_(astronomia)" title="Apsyda (astronomia)">Apocentrum</a> </th> <td> 1,52098233×1011 m<a href="#cite_note-k-1">[1]</a> 1,01671388 <a href="/wiki/Jednostka_astronomiczna" title="Jednostka astronomiczna">au</a><a href="#cite_note-standish_williams_iau-2">[2]</a> </td></tr> <tr> <th><a href="/wiki/Okres_orbitalny" title="Okres orbitalny">Okres orbitalny</a> </th> <td> 365,256363004 <a href="/wiki/Doba" title="Doba">d</a><a href="#cite_note-IERS1-3">[3]</a> </td></tr> <tr> <th>Prędkość ruchu </th> <td> 29,29–30,29 km/s średnio: 29,78 km/s<a href="#cite_note-NASA_factsheet-4">[4]</a> </td></tr> <tr> <th><a href="/wiki/D%C5%82ugo%C5%9B%C4%87_w%C4%99z%C5%82a_wst%C4%99puj%C4%85cego" title="Długość węzła wstępującego">Długość węzła wstępującego</a> </th> <td> −11,26064°<a href="#cite_note-NASA_factsheet-4">[4]</a> </td></tr> <tr> <th><a href="/wiki/Argument_perycentrum" title="Argument perycentrum">Argument perycentrum</a> </th> <td> 114,20783°<a href="#cite_note-NASA_factsheet-4">[4]</a> </td></tr> <tr> <th><a href="/wiki/Inklinacja" title="Inklinacja">Nachylenie orbity</a> </th> <td> względem <a href="/wiki/Ekliptyka" title="Ekliptyka">ekliptyki</a>: 0,00005°<a href="#cite_note-k-1">[1]</a> </td></tr> <tr class="naglowek" style="font-weight:bold;"> <td colspan="2">Charakterystyka fizyczna </td></tr> <tr> <th>Typ planety </th> <td> <a href="/wiki/Planeta_skalista" title="Planeta skalista">planeta skalista</a> </td></tr> <tr> <th><a href="/wiki/Masa_(fizyka)" title="Masa (fizyka)">Masa</a> </th> <td> 5,97219×1024 kg<a href="#cite_note-k-1">[1]</a> </td></tr> <tr> <th><a href="/wiki/Promie%C5%84_(geometria)" title="Promień (geometria)">Promień</a> </th> <td> 6371,008 km<a href="#cite_note-NASA_factsheet-4">[4]</a> </td></tr> <tr> <th>Promień równikowy </th> <td> 6378,137 km<a href="#cite_note-NASA_factsheet-4">[4]</a> </td></tr> <tr> <th>Promień biegunowy </th> <td> 6356,752 km<a href="#cite_note-NASA_factsheet-4">[4]</a> </td></tr> <tr> <th><a href="/wiki/Sp%C5%82aszczenie" title="Spłaszczenie">Spłaszczenie</a> </th> <td> 0,00335<a href="#cite_note-NASA_factsheet-4">[4]</a> </td></tr> <tr> <th>Obwód </th> <td> 40 075,014 km<a href="#cite_note-uwaga2-6">[b]</a> </td></tr> <tr> <th>Pole powierzchni </th> <td> 510 072 000 km² 148 940 000 km² lądu (29,2%) 361 132 000 km² wody (70,8%)<a href="#cite_note-Pidwirny-t80-7">[5]</a><a href="#cite_note-cia-8">[6]</a> </td></tr> <tr> <th>Objętość </th> <td> 1,083206916846×1012 km³<a href="#cite_note-k-1">[1]</a> </td></tr> <tr> <th><a href="/wiki/G%C4%99sto%C5%9B%C4%87" title="Gęstość">Gęstość</a> </th> <td> 5513 kg/m³<a href="#cite_note-k-1">[1]</a> </td></tr> <tr> <th><a href="/wiki/Okres_obrotu" title="Okres obrotu">Okres obrotu</a> </th> <td> 23,9345 <a href="/wiki/Godzina" title="Godzina">h</a><a href="#cite_note-NASA_factsheet-4">[4]</a> </td></tr> <tr> <th>Prędkość obrotu </th> <td> kątowa: 7,2921150(1)×10−5 <a href="/wiki/Radian" title="Radian">rad</a>/s<a href="#cite_note-IERS-9">[7]</a> </td></tr> <tr> <th>Nachylenie osi obrotu </th> <td> 23,4393°<a href="#cite_note-k-1">[1]</a> </td></tr> <tr> <th><a href="/wiki/Przyspieszenie_grawitacyjne" title="Przyspieszenie grawitacyjne">Przyspieszenie grawitacyjne</a> </th> <td> 9,80665 m/s²<a href="#cite_note-k-1">[1]</a> </td></tr> <tr> <th><a href="/wiki/Pr%C4%99dko%C5%9B%C4%87_ucieczki" title="Prędkość ucieczki">Prędkość ucieczki</a> </th> <td> 11,19 km/s<a href="#cite_note-k-1">[1]</a> </td></tr> <tr> <th>Wiek </th> <td> 4,54 mld lat<a href="#cite_note-USGS_age-10">[8]</a> </td></tr> <tr> <th><a href="/wiki/Albedo" title="Albedo">Albedo</a> </th> <td> 0,434<a href="#cite_note-k-1">[1]</a> </td></tr> <tr> <th><a href="/wiki/Temperatura" title="Temperatura">Temperatura</a> powierzchni </th> <td> 185–331 <a href="/wiki/Kelwin" title="Kelwin">K</a> średnio: 288 <a href="/wiki/Kelwin" title="Kelwin">K</a><a href="#cite_note-NASA_factsheet-4">[4]</a> </td></tr> <tr> <th><a href="/wiki/Naturalny_satelita" title="Naturalny satelita">Satelity naturalne</a> </th> <td> 1 (<a href="/wiki/Ksi%C4%99%C5%BCyc" title="Księżyc">Księżyc</a>) </td></tr> <tr class="naglowek" style="font-weight:bold;"> <td colspan="2">Charakterystyka <a href="/wiki/Atmosfera" title="Atmosfera">atmosfery</a> </td></tr> <tr> <th><a href="/wiki/Ci%C5%9Bnienie_atmosferyczne" title="Ciśnienie atmosferyczne">Ciśnienie atmosferyczne</a> </th> <td> 1014 <a href="/wiki/Paskal" title="Paskal">hPa</a><a href="#cite_note-NASA_factsheet-4">[4]</a> </td></tr> <tr> <th>Skład atmosfery </th> <td> suche <a href="/wiki/Powietrze" title="Powietrze">powietrze</a><a href="#cite_note-NASA_factsheet-4">[4]</a>: <ul><li><a href="/wiki/Azot" title="Azot">Azot</a>: 78,084%</li> <li><a href="/wiki/Tlen" title="Tlen">Tlen</a>: 20,946%</li> <li><a href="/wiki/Argon" title="Argon">Argon</a>: 0,934%</li> <li><a href="/wiki/Dwutlenek_w%C4%99gla" title="Dwutlenek węgla">Dwutlenek węgla</a> (według <a href="/wiki/Krzywa_Keelinga" title="Krzywa Keelinga">krzywej Keelinga</a> w 2015 r.): 0,04%</li> <li>Pozostałe: <a href="/wiki/Neon_(pierwiastek)" title="Neon (pierwiastek)">neon</a>, <a href="/wiki/Hel_(pierwiastek)" title="Hel (pierwiastek)">hel</a>, <a href="/wiki/Metan" title="Metan">metan</a>, <a href="/wiki/Krypton" title="Krypton">krypton</a>, <a href="/wiki/Wod%C3%B3r" title="Wodór">wodór</a>: ślady</li></ul> </td></tr> <tr class="noprint plainlinks" style="border-top:1px solid var(--border-color-base, #a2a9b1); text-align:center;"> <td colspan="2" style="padding:0;"> <table cellpadding="4" cellspacing="0" style="width:100%; margin:0px; background:var(--background-color-base, #fff); color:inherit"> <tbody><tr> <td style="vertical-align:middle; width:30px;"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Earth" title="Commons"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/21px-Commons-logo.svg.png" decoding="async" width="21" height="28" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/31px-Commons-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/42px-Commons-logo.svg.png 2x" data-file-width="1024" data-file-height="1376" /></a> </td> <td style="vertical-align:middle;"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Earth" class="extiw" title="commons:Category:Earth">Multimedia w Wikimedia Commons</a> </td></tr></tbody></table> </td></tr> </tbody></table> Ziemia (<a href="/wiki/%C5%81acina" title="Łacina">łac.</a> Terra, Tellus; <a href="/wiki/J%C4%99zyk_grecki" title="Język grecki">gr.</a> Γαῖα, <a href="/wiki/Transkrypcja_(j%C4%99zykoznawstwo)" title="Transkrypcja (językoznawstwo)">trb.</a> Gaja) – trzecia, licząc od <a href="/wiki/S%C5%82o%C5%84ce" title="Słońce">Słońca</a>, oraz piąta pod względem wielkości <a href="/wiki/Planeta" title="Planeta">planeta</a> <a href="/wiki/Uk%C5%82ad_S%C5%82oneczny" title="Układ Słoneczny">Układu Słonecznego</a>. Pod względem <a href="/wiki/%C5%9Arednica" title="Średnica">średnicy</a>, <a href="/wiki/Masa_(fizyka)" title="Masa (fizyka)">masy</a> i <a href="/wiki/G%C4%99sto%C5%9B%C4%87" title="Gęstość">gęstości</a> jest to największa <a href="/wiki/Planeta_skalista" title="Planeta skalista">planeta skalista</a> Układu Słonecznego. Planeta uformowała się około 4,54 mld lat temu. Ziemia jest jedynym znanym miejscem we <a href="/wiki/Wszech%C5%9Bwiat" title="Wszechświat">Wszechświecie</a>, w którym występuje <a href="/wiki/%C5%BBycie" title="Życie">życie</a><a href="#cite_note-The_Limits_of_Organic_Life-11">[9]</a>, jest zamieszkana przez miliony <a href="/wiki/Gatunek_(biologia)" title="Gatunek (biologia)">gatunków</a>, w tym przez <a href="/wiki/Cz%C5%82owiek_rozumny" title="Człowiek rozumny">człowieka</a>. <a href="/wiki/Pochodzenie_%C5%BCycia" title="Pochodzenie życia">Życie pojawiło</a> się w oceanach w ciągu pierwszego miliarda lat po uformowaniu się Ziemi. <a href="/wiki/Ekosfera" title="Ekosfera">Dystans dzielący Słońce od Ziemi</a>, <a href="/wiki/Geofizyka" title="Geofizyka">jej właściwości fizyczne</a> oraz <a href="/wiki/Historia_Ziemi" title="Historia Ziemi">jej historia geologiczna</a> są najważniejszymi czynnikami, które pozwoliły organizmom żyć i <a href="/wiki/Ewolucja" title="Ewolucja">ewoluować</a>. <a href="/wiki/R%C3%B3%C5%BCnorodno%C5%9B%C4%87_biologiczna" title="Różnorodność biologiczna">Różnorodność biologiczna</a> Ziemi nieustannie powiększa się, chociaż w dziejach życia Ziemi proces ten był kilkukrotnie przerywany, kiedy miało miejsce <a href="/wiki/Masowe_wymieranie" title="Masowe wymieranie">masowe wymieranie</a> gatunków<a href="#cite_note-Sahney2010-12">[10]</a>. Szacuje się, że 99% gatunków organizmów żywych (ok. 5 mld)<a href="#cite_note-The_Biology_of_Rarity-13">[11]</a> kiedykolwiek zamieszkujących Ziemię <a href="/wiki/Wymieranie" title="Wymieranie">wymarło</a><a href="#cite_note-Watching-14">[12]</a><a href="#cite_note-NYT_Prehistory-15">[13]</a>, wciąż mieszka na niej 10–14 mln gatunków<a href="#cite_note-may-16">[14]</a><a href="#cite_note-Biodiversity_and_Evolution-17">[15]</a>, z czego 1,2 mln zostało udokumentowanych<a href="#cite_note-NCBI_how_many_species-18">[16]</a>. <a href="/wiki/Litosfera" title="Litosfera">Litosfera</a> Ziemi składa się z kilkanastu <a href="/wiki/P%C5%82yta_tektoniczna" title="Płyta tektoniczna">płyt tektonicznych</a>, które przesuwają się względem siebie, w efekcie czego dochodzi do <a href="/wiki/W%C4%99dr%C3%B3wka_kontynent%C3%B3w" title="Wędrówka kontynentów">znacznej zmiany położenia kontynentów</a>. Powierzchnię w 70,8% zajmuje woda <a href="/wiki/Wszechocean" title="Wszechocean">wszechoceanu</a> zawarta w <a href="/wiki/Morze" title="Morze">morzach</a> i <a href="/wiki/Ocean" title="Ocean">oceanach</a>; pozostałe 29,2% stanowią <a href="/wiki/Kontynent" title="Kontynent">kontynenty</a> i <a href="/wiki/Wyspa" title="Wyspa">wyspy</a>, na powierzchni których znajdują się jeziora oraz inne źródła wody tworzące <a href="/wiki/Hydrosfera" title="Hydrosfera">hydrosferę</a>. Niezbędnej do życia na Ziemi <a href="/wiki/Woda" title="Woda">wody</a> w stanie ciekłym nie wykryto na powierzchni innych ciał niebieskich<a href="#cite_note-uwaga4-19">[c]</a><a href="#cite_note-uwaga5-20">[d]</a>. <a href="/wiki/Geosfera" title="Geosfera">Wnętrze Ziemi</a> pozostaje aktywne; składa się z grubego i w dużej mierze stałego <a href="/wiki/P%C5%82aszcz_ziemski" title="Płaszcz ziemski">płaszcza</a>, płynnego <a href="/wiki/J%C4%85dro_Ziemi" title="Jądro Ziemi">jądra</a> <a href="/w/index.php?title=J%C4%85dro_zewn%C4%99trzne&action=edit&redlink=1" class="new" title="Jądro zewnętrzne (strona nie istnieje)">zewnętrznego</a> (generującego <a href="/wiki/Pole_magnetyczne" title="Pole magnetyczne">pole magnetyczne</a>) oraz składającego się z <a href="/wiki/%C5%BBelazo" title="Żelazo">żelaza</a> stałego <a href="/w/index.php?title=J%C4%85dro_wewn%C4%99trzne&action=edit&redlink=1" class="new" title="Jądro wewnętrzne (strona nie istnieje)">jądra wewnętrznego</a>. <a href="/wiki/Strefa_podbiegunowa" title="Strefa podbiegunowa">Strefy podbiegunowe</a> Ziemi są pokryte lodem wchodzącym w skład <a href="/w/index.php?title=L%C4%85dol%C3%B3d_antarktyczny&action=edit&redlink=1" class="new" title="Lądolód antarktyczny (strona nie istnieje)">pokrywy lodowej Antarktydy</a> (<a href="/wiki/Biegun_po%C5%82udniowy" title="Biegun południowy">biegun południowy</a>), <a href="/wiki/L%C4%85dol%C3%B3d_grenlandzki" title="Lądolód grenlandzki">pokrywy lodowej Grenlandii</a> i <a href="/wiki/L%C3%B3d_morski" title="Lód morski">lodu morskiego</a>, w tym arktycznego <a href="/wiki/Pak_lodowy" title="Pak lodowy">paku lodowego</a> (<a href="/wiki/Biegun_p%C3%B3%C5%82nocny" title="Biegun północny">biegun północny</a>). Ziemia <a href="/wiki/Grawitacja" title="Grawitacja">oddziałuje grawitacyjnie</a> z innymi ciałami w <a href="/wiki/Przestrze%C5%84_kosmiczna" title="Przestrzeń kosmiczna">przestrzeni kosmicznej</a>, zwłaszcza ze <a href="/wiki/S%C5%82o%C5%84ce" title="Słońce">Słońcem</a> i <a href="/wiki/Ksi%C4%99%C5%BCyc" title="Księżyc">Księżycem</a>. Planeta wykonuje jedno okrążenie wokół Słońca raz na każde 365,256 obrotów wokół własnej osi. Czas jednego okrążenia wokół Słońca nazywa się <a href="/wiki/Rok_gwiazdowy" title="Rok gwiazdowy">rokiem gwiazdowym</a> i odpowiada 365,256 dniom <a href="/wiki/Czas_s%C5%82oneczny" title="Czas słoneczny">czasu słonecznego</a><a href="#cite_note-uwaga6-21">[e]</a>. Nachylenie <a href="/wiki/O%C5%9B_ziemska" title="Oś ziemska">osi Ziemi</a> do prostej prostopadłej do płaszczyzny <a href="/wiki/Orbita" title="Orbita">orbity</a> wynosi 23,44°, co prowadzi do rocznych wahań oświetlenia, które powodują m.in. występowanie na jej powierzchni <a href="/wiki/Pora_roku" title="Pora roku">pór roku</a>, które tworzą <a href="/wiki/Rok_zwrotnikowy" title="Rok zwrotnikowy">rok zwrotnikowy</a><a href="#cite_note-Global_Earth_Physics-22">[17]</a>. Wokół Ziemi krąży jeden <a href="/wiki/Naturalny_satelita" title="Naturalny satelita">naturalny satelita</a> – Księżyc. Jego oddziaływanie grawitacyjne na Ziemię wywołuje <a href="/wiki/P%C5%82ywy_morskie" title="Pływy morskie">pływy morskie</a>, spowalnia jej rotację oraz stabilizuje kąt nachylenia osi obrotu względem orbity. Przypuszcza się, że orbituje on wokół Ziemi od 4,53 mld lat. Bombardowanie przez <a href="/wiki/Kometa" title="Kometa">komety</a> we wczesnej historii Ziemi przyczyniło się do powstania oceanów<a href="#cite_note-comet-23">[18]</a>, a upadki pojedynczych <a href="/wiki/Planetoida" title="Planetoida">planetoid</a> mogły prowadzić do niektórych <a href="/wiki/Masowe_wymieranie" title="Masowe wymieranie">masowych wymierań</a>. Ponad <a href="/wiki/Ludno%C5%9B%C4%87_%C5%9Bwiata" title="Ludność świata">8 mld</a> <a href="/wiki/Cz%C5%82owiek_rozumny" title="Człowiek rozumny">ludzi</a> zamieszkujących Ziemię w 2022<a href="#cite_note-Current_World_Population-24">[19]</a> jest zależnych od jej <a href="/wiki/Biosfera" title="Biosfera">biosfery</a> i <a href="/wiki/Minera%C5%82" title="Minerał">minerałów</a>. <a href="/wiki/Zasoby_naturalne" title="Zasoby naturalne">Zasoby naturalne</a> skorupy ziemskiej i umiejętność ich przetworzenia zapewniają przetrwanie m.in. globalnej populacji ludzkiej. Populacja ta podzielona jest politycznie na około 200 <a href="/wiki/Suwerenno%C5%9B%C4%87" title="Suwerenność">suwerennych</a> <a href="/wiki/Pa%C5%84stwo" title="Państwo">państw</a>; ich mieszkańcy komunikują się między sobą drogą dyplomacji, konfliktów, podróży i <a href="/wiki/%C5%9Arodek_komunikacji" title="Środek komunikacji">środków komunikacji</a>. W <a href="/wiki/Kultura" title="Kultura">kulturze</a> ludzkiej wykształciły się różne poglądy na temat planety, takie jak <a href="/wiki/Personifikacja" title="Personifikacja">personifikacja</a> w postaci bóstwa, wiara, że <a href="/wiki/Towarzystwo_P%C5%82askiej_Ziemi" title="Towarzystwo Płaskiej Ziemi">Ziemia jest płaska</a>, oraz idea świata jako wrażliwego, <a href="/wiki/Hipoteza_Gai" title="Hipoteza Gai">zintegrowanego środowiska</a>. Człowiek po raz pierwszy umownie opuścił Ziemię w 1961, kiedy <a href="/wiki/Jurij_Gagarin" title="Jurij Gagarin">Jurij Gagarin</a> wyleciał <a href="/wiki/Lot_orbitalny" title="Lot orbitalny">lotem orbitalnym</a> na około 2 godziny (jedno okrążenie) nieco ponad jej atmosferę, a w 1969 <a href="/wiki/Neil_Armstrong" title="Neil Armstrong">Neil Armstrong</a> i <a href="/wiki/Buzz_Aldrin" title="Buzz Aldrin">Buzz Aldrin</a> jako pierwsi wylądowali na powierzchni innego ciała niebieskiego – Księżyca. Na ogół przewiduje się, że za około 7,59 mld lat planeta zostanie wchłonięta przez atmosferę Słońca i ulegnie zniszczeniu<a href="#cite_note-sun_future_schroder-25">[20]</a>. <meta property="mw:PageProp/toc" /> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Historia_Ziemi">Historia Ziemi</h2>[<a href="/w/index.php?title=Ziemia&veaction=edit&section=1" title="Edytuj sekcję: Historia Ziemi" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Ziemia&action=edit&section=1" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Historia Ziemi">edytuj kod</a>]</div> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /> Osobny artykuł: <a href="/wiki/Tabela_stratygraficzna" title="Tabela stratygraficzna">Tabela stratygraficzna</a>.</div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Powstanie_Ziemi">Powstanie Ziemi</h3>[<a href="/w/index.php?title=Ziemia&veaction=edit&section=2" title="Edytuj sekcję: Powstanie Ziemi" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Ziemia&action=edit&section=2" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Powstanie Ziemi">edytuj kod</a>]</div> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /> Główny artykuł: <a href="/wiki/Historia_Ziemi" title="Historia Ziemi">Historia Ziemi</a>.</div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:NASA-JPL-Caltech_-_Double_the_Rubble_(PIA11375)_(pd).jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7a/NASA-JPL-Caltech_-_Double_the_Rubble_%28PIA11375%29_%28pd%29.jpg/282px-NASA-JPL-Caltech_-_Double_the_Rubble_%28PIA11375%29_%28pd%29.jpg" decoding="async" width="282" height="150" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7a/NASA-JPL-Caltech_-_Double_the_Rubble_%28PIA11375%29_%28pd%29.jpg/423px-NASA-JPL-Caltech_-_Double_the_Rubble_%28PIA11375%29_%28pd%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7a/NASA-JPL-Caltech_-_Double_the_Rubble_%28PIA11375%29_%28pd%29.jpg/564px-NASA-JPL-Caltech_-_Double_the_Rubble_%28PIA11375%29_%28pd%29.jpg 2x" data-file-width="3000" data-file-height="1600" /></a><figcaption>Wizja artystyczna powstania Układu Słonecznego</figcaption></figure> Ziemia oraz pozostałe <a href="/wiki/Planeta" title="Planeta">planety</a> Układu Słonecznego powstały 4,54 ± 0,05 mld lat temu<a href="#cite_note-age_earth-26">[21]</a><a href="#cite_note-USGS_age-10">[8]</a><a href="#cite_note-DalrympleBrent2001-27">[22]</a><a href="#cite_note-Age-28">[23]</a> z <a href="/wiki/Mg%C5%82awica" title="Mgławica">mgławicy</a> słonecznej – obłoku gazu i pyłu, który podczas powstawania Słońca przekształcił się w dysk. Z owego dysku miały powstać wszystkie planety oraz planetoidy. Najstarszy materiał znaleziony w Układzie Słonecznym powstał 4,5672 ± 0,0006 mld lat temu<a href="#cite_note-BowringHoush1995-29">[24]</a>. Wnioskuje się, że mniej więcej w tym samym czasie miało miejsce zjawisko <a href="/wiki/Akrecja_(astronomia)" title="Akrecja (astronomia)">akrecji</a>, podczas którego powstawała Ziemia. <a href="/wiki/Powstanie_i_ewolucja_Uk%C5%82adu_S%C5%82onecznego" title="Powstanie i ewolucja Układu Słonecznego">Powstanie i ewolucja ciał Układu Słonecznego</a> dokonywały się równocześnie ze Słońcem. Zgodnie z hipotezą mgławicy słonecznej, w wyniku <a href="/wiki/Zapadanie_grawitacyjne" title="Zapadanie grawitacyjne">zapadania grawitacyjnego</a> kurczyły się <a href="/wiki/Ob%C5%82ok_molekularny" title="Obłok molekularny">obłoki molekularne</a>, które zaczęły się spłaszczać i obracać, tworząc <a href="/wiki/Dysk_protoplanetarny" title="Dysk protoplanetarny">dysk protoplanetarny</a>. Z niego, równocześnie z gwiazdą, utworzyły się planety. Według <a href="/wiki/Historia_pogl%C4%85d%C3%B3w_dotycz%C4%85cych_powstania_i_ewolucji_Uk%C5%82adu_S%C5%82onecznego#Hipoteza_mgławicy_słonecznej" title="Historia poglądów dotyczących powstania i ewolucji Układu Słonecznego">hipotezy nebularnej</a> <a href="/wiki/Planetozymal" title="Planetozymal">planetozymale</a> formowały się m.in. przez działanie grawitacji. Masa Ziemi powiększała się przez 10–20 mln lat na skutek jej zderzeń z innymi obiektami<a href="#cite_note-Quingzhu2002-30">[25]</a>. Powstanie Księżyca wciąż pozostaje tematem dyskusji. Według <a href="/wiki/Teoria_wielkiego_zderzenia" title="Teoria wielkiego zderzenia">teorii wielkiego zderzenia</a>, nastąpiło zderzenie planety z obiektem wielkości <a href="/wiki/Mars" title="Mars">Marsa</a> i masie 1/10 masy Ziemi, nazywanym czasami <a href="/wiki/Teoria_wielkiego_zderzenia" title="Teoria wielkiego zderzenia">Theą</a><a href="#cite_note-CanupAsphaugh2001-31">[26]</a>. Część masy tego ciała zintegrowała się z Ziemią, a niektóre odłamki uleciały w przestrzeń kosmiczną. Następnie, według <a href="/wiki/Hipoteza" title="Hipoteza">hipotezy roboczej</a>, z części odłamków i fragmentów skorupy ziemskiej wyrzuconych przy zderzeniu w kosmos (niewiele później od Ziemi, 4,53 mld lat temu), uformował się Księżyc<a href="#cite_note-pmid11507633-32">[27]</a><a href="#cite_note-pmid17008213-33">[28]</a><a href="#cite_note-Kleine2005-34">[29]</a>. Tak jak w przypadku Ziemi, powstał on w procesie akrecji<a href="#cite_note-Controversial_Moon_Origin_Theory-35">[30]</a>. Około 3,8–4,1 mld lat temu miał miejsce okres zwany <a href="/wiki/Wielkie_Bombardowanie" title="Wielkie Bombardowanie">Wielkim Bombardowaniem</a>, podczas którego doszło do zderzenia licznych <a href="/wiki/Planetoida" title="Planetoida">planetoid</a> z Księżycem i planetami skalistymi Układu Słonecznego, co doprowadziło do zmian w wyglądzie znacznej części powierzchni Księżyca oraz w mniejszym stopniu w wyglądzie Ziemi. Początkowe bombardowanie przez <a href="/wiki/Planetoida" title="Planetoida">planetoidy</a> spowodowało, że powłoka zewnętrzna Ziemi była w fazie płynnej. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Historia_geologiczna">Historia geologiczna</h3>[<a href="/w/index.php?title=Ziemia&veaction=edit&section=3" title="Edytuj sekcję: Historia geologiczna" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Ziemia&action=edit&section=3" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Historia geologiczna">edytuj kod</a>]</div> <a href="/wiki/Odgazowanie" title="Odgazowanie">Odgazowanie</a><a href="#cite_note-Turner1989-36">[31]</a> i aktywność <a href="/wiki/Wulkan" title="Wulkan">wulkaniczna</a> wytworzyły pierwotną atmosferę (zob. <a href="/wiki/Dwutlenek_w%C4%99gla_w_atmosferze_Ziemi#Pierwsza,_druga_i_trzecia_atmosfera" title="Dwutlenek węgla w atmosferze Ziemi">pierwsza, druga i trzecia atmosfera</a>). <a href="/wiki/Skraplanie" title="Skraplanie">Skraplająca</a> się <a href="/wiki/Para_wodna" title="Para wodna">para wodna</a>, wraz z lodem i wodą płynną pochodzącymi z <a href="/wiki/Planetoida" title="Planetoida">planetoid</a>, <a href="/wiki/Protoplaneta" title="Protoplaneta">protoplanet</a>, <a href="/wiki/Kometa" title="Kometa">komet</a> i <a href="/wiki/Obiekt_transneptunowy" title="Obiekt transneptunowy">transneptunów</a>, doprowadziła do <a href="/wiki/Woda#Pochodzenie_wody_na_Ziemi" title="Woda">powstania ziemskich oceanów</a><a href="#cite_note-comet-23">[18]</a>. Według <a href="/wiki/Paradoks_s%C5%82abego,_m%C5%82odego_S%C5%82o%C5%84ca" title="Paradoks słabego, młodego Słońca">tego modelu</a> atmosferyczne gazy cieplarniane chroniły oceany przez zlodowaceniem, kiedy <a href="/wiki/Jasno%C5%9B%C4%87_S%C5%82o%C5%84ca" title="Jasność Słońca">całkowita energia</a> emitowana przez formujące się Słońce wynosiła 70% energii emitowanej współcześnie<a href="#cite_note-Our_Changing_Sun-37">[32]</a>. Około 3,5 mld lat temu powstało <a href="/wiki/Ziemskie_pole_magnetyczne" title="Ziemskie pole magnetyczne">ziemskie pole magnetyczne</a>, które pomogło zapobiec zaniknięciu atmosfery wskutek działania wiatru słonecznego<a href="#cite_note-oldest_magnetic_field-38">[33]</a>. Akumulacja pary wodnej i innych gazów w atmosferze doprowadziła do powstania gęstych <a href="/wiki/Chmura_(meteorologia)" title="Chmura (meteorologia)">chmur</a>, które przysłoniły promieniowanie słoneczne i wyzwoliły opady deszczu. W ten sposób płynna powierzchnia Ziemi zaczęła stygnąć, <a href="/wiki/Przemiana_fazowa" title="Przemiana fazowa">formując</a> <a href="/wiki/Skorupa_ziemska" title="Skorupa ziemska">skorupę</a> w postaci ciała stałego<a href="#cite_note-Pre-biotic_Earth-39">[34]</a>. W <a href="/wiki/Eon" title="Eon">eonie</a> <a href="/wiki/Hadeik" title="Hadeik">hadeiku</a> planeta praktycznie pozbawiona była suchego lądu<a href="#cite_note-Processes_on_the_early_Earth-40">[35]</a>. W kolejnych erach powierzchnia obszarów wznoszących się ponad poziom morza stopniowo wzrastała. W ciągu ostatnich 2 mld lat powierzchnia wszystkich kontynentów zwiększyła się dwukrotnie<a href="#cite_note-ward_brownlee-41">[36]</a>. Według <a href="/wiki/Tektonika_p%C5%82yt" title="Tektonika płyt">teorii tektoniki płyt</a> proces kształtowania się powierzchni powodował w skali setek milionów lat nieustanny rozpad i ponowne formowanie <a href="/wiki/Kontynent" title="Kontynent">kontynentów</a>. Kontynenty te formowały się wskutek <a href="/wiki/Tektonika_p%C5%82yt" title="Tektonika płyt">tektoniki płyt</a>, procesu napędzanego przez ciągły ubytek ciepła z wnętrza Ziemi. Według <a href="/wiki/Tabela_stratygraficzna" title="Tabela stratygraficzna">tabeli stratygraficznej</a>, wskutek <a href="/wiki/W%C4%99dr%C3%B3wka_kontynent%C3%B3w" title="Wędrówka kontynentów">migracji płyt litosferycznych</a> trzykrotnie powstawał, a następnie rozpadał się <a href="/wiki/Superkontynent" title="Superkontynent">superkontynent</a>. Około 750 mln lat temu rozpadła się <a href="/wiki/Rodinia" title="Rodinia">Rodinia</a>, jedna z najstarszych tego typu formacji. Później kontynenty złączyły się ponownie i w okresie 600–540 mln lat temu istniał superkontynent <a href="/wiki/Pannocja" title="Pannocja">Pannocja</a>. Następnie powstała <a href="/wiki/Pangea" title="Pangea">Pangea</a>, która rozpadła się 180 mln lat temu<a href="#cite_note-Murphy1965-42">[37]</a>. Około 3,2 mln lat temu nasiliły się wahania klimatu – po fali zimna (<a href="/wiki/Zlodowacenie" title="Zlodowacenie">glacjał</a>) następowało ocieplenie (<a href="/wiki/Interglacja%C5%82" title="Interglacjał">interglacjał</a>). <a href="/wiki/Strefa_podbiegunowa" title="Strefa podbiegunowa">Strefy podbiegunowe</a> przechodziły cykle zlodowacenia i <a href="/wiki/Topnienie" title="Topnienie">topnienia</a>, powtarzające się co 40 000–100 000 lat (zlodowacenia trwały od 100 000 do 300 000 lat, a interglacjały od 15 000 do 220 000 lat). Taka sytuacja utrzymywała się przez całą epokę <a href="/wiki/Plejstocen" title="Plejstocen">plejstoceńską</a>. Ponieważ przez znaczną część swojej historii planeta prawdopodobnie pozbawiona była (lub miała niewielką ilość) lodu, epoka ta nazywana jest również <a href="/wiki/Epoka_lodowa" title="Epoka lodowa">epoką lodową</a>. <a href="/wiki/Zlodowacenie_p%C3%B3%C5%82nocnopolskie" title="Zlodowacenie północnopolskie">Ostatnie zlodowacenie</a> zakończyło się 10 000 lat temu<a href="#cite_note-Paleoclimatology-43">[38]</a>. Od tego czasu Ziemia jest w okresie interglacjału, w epoce <a href="/wiki/Holocen" title="Holocen">holocenu</a><a href="#cite_note-Paleoclimatology-43">[38]</a>. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Historia_życia">Historia życia</h3>[<a href="/w/index.php?title=Ziemia&veaction=edit&section=4" title="Edytuj sekcję: Historia życia" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Ziemia&action=edit&section=4" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Historia życia">edytuj kod</a>]</div> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /> Główny artykuł: <a href="/wiki/Historia_%C5%BCycia_na_Ziemi" title="Historia życia na Ziemi">Historia życia na Ziemi</a>.</div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Phylogenetic_tree.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/70/Phylogenetic_tree.svg/318px-Phylogenetic_tree.svg.png" decoding="async" width="318" height="173" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/70/Phylogenetic_tree.svg/477px-Phylogenetic_tree.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/70/Phylogenetic_tree.svg/636px-Phylogenetic_tree.svg.png 2x" data-file-width="1860" data-file-height="1010" /></a><figcaption><a href="/wiki/Drzewo_filogenetyczne" title="Drzewo filogenetyczne">Filogenetyczne drzewo</a> życia na Ziemi wykonane na podstawie analizy <a href="/wiki/RRNA" title="RRNA">rRNA</a></figcaption></figure> Spekuluje się, że 4 mld lat temu wysokoenergetyczne <a href="/wiki/Reakcja_chemiczna" title="Reakcja chemiczna">reakcje chemiczne</a> doprowadziły do powstania samoreplikujących się cząsteczek; jedna z <a href="/wiki/Cz%C4%85steczka" title="Cząsteczka">cząsteczek</a> uzyskała możliwość powielania siebie, zapoczątkowując życie na planecie. W ciągu następnego pół miliarda lat miał powstać <a href="/wiki/Ostatni_uniwersalny_wsp%C3%B3lny_przodek" title="Ostatni uniwersalny wspólny przodek">wspólny przodek</a> wszystkich żyjących obecnie na Ziemi organizmów<a href="#cite_note-Chemical_Evolution-44">[39]</a><a href="#cite_note-pmid10710791-45">[40]</a>. Pierwotnie wszystkie organizmy żywe były cudzożywne. Podstawą ich rozwoju była energia chemiczna. Rozwój <a href="/wiki/Fotosynteza" title="Fotosynteza">fotosyntezy</a> u niektórych <a href="/wiki/Prokarionty" title="Prokarionty">prokariotów</a> umożliwiał im wykorzystanie energii słonecznej jako źródła energii; wydalany przez nie <a href="/wiki/Tlen" title="Tlen">tlen</a> gromadził się w atmosferze i w związku z oddziaływaniem wysokoenergetycznego promieniowania słonecznego doprowadził do powstania w jej górnej warstwie powłoki <a href="/wiki/Ozon" title="Ozon">ozonu</a> (odmiany <a href="/wiki/Alotropia" title="Alotropia">alotropowej</a> tlenu, O3)<a href="#cite_note-NYT_Oxygen-46">[41]</a>. W wyniku wchłaniania mniejszych <a href="/wiki/Kom%C3%B3rka" title="Komórka">komórek</a> przez większe w procesie <a href="/wiki/Teoria_endosymbiozy" title="Teoria endosymbiozy">endosymbiozy</a>, rozwinęły się <a href="/wiki/Eukarionty" title="Eukarionty">eukarionty</a><a href="#cite_note-BerknerMarshall1965-47">[42]</a>. Prawdziwe organizmy wielokomórkowe powstały, kiedy komórki tworzące <a href="/wiki/Kolonia_(biologia)" title="Kolonia (biologia)">kolonie</a> stawały się coraz bardziej wyspecjalizowane. Organizmy żywe skolonizowały powierzchnię Ziemi wspomagane przez warstwę ozonową wchłaniającą szkodliwe <a href="/wiki/Ultrafiolet" title="Ultrafiolet">promieniowanie ultrafioletowe</a><a href="#cite_note-NASA_astrobiologists-48">[43]</a>. Najstarszymi znalezionymi <a href="/wiki/Skamienia%C5%82o%C5%9Bci" title="Skamieniałości">skamieniałościami</a> świadczącymi o istnieniu <a href="/wiki/%C5%BBycie" title="Życie">życia</a> jest <a href="/w/index.php?title=Substancja_biogenna&action=edit&redlink=1" class="new" title="Substancja biogenna (strona nie istnieje)">biogenny</a> <a href="/wiki/Grafit" title="Grafit">grafit</a> pochodzący ze <a href="/w/index.php?title=Metasedyment&action=edit&redlink=1" class="new" title="Metasedyment (strona nie istnieje)">skał metaosadowych</a> powstałych 3,7 mld lat temu w zachodniej <a href="/wiki/Grenlandia" title="Grenlandia">Grenlandii</a><a href="#cite_note-Ohtomo2015-49">[44]</a>, oraz skamieniałości <a href="/w/index.php?title=Mata_mikrobialna&action=edit&redlink=1" class="new" title="Mata mikrobialna (strona nie istnieje)">maty drobnoustrojowej</a> (<a href="/wiki/J%C4%99zyk_angielski" title="Język angielski">ang.</a> microbial mat) znalezionej w <a href="/wiki/Piaskowiec" title="Piaskowiec">piaskowcu</a> w zachodniej <a href="/wiki/Australia" title="Australia">Australii</a><a href="#cite_note-AP_microbial-50">[45]</a><a href="#cite_note-Noffke2015-51">[46]</a>. W latach 60. XX w. zaproponowano hipotezę <a href="/wiki/Ziemia_%C5%9Bnie%C5%BCka" title="Ziemia śnieżka">Ziemi-śnieżki</a>, która sugeruje, że w <a href="/wiki/Neoproterozoik" title="Neoproterozoik">neoproterozoiku</a> (750–580 mln lat temu), większość powierzchni planety pokrywał <a href="/wiki/L%C3%B3d" title="Lód">lód</a>. Hipoteza jest szczególnie interesująca ze względu na fakt, że wydarzenie to poprzedziło <a href="/wiki/Eksplozja_kambryjska" title="Eksplozja kambryjska">eksplozję kambryjską</a>, okres gwałtownego wzrostu liczby gatunków organizmów wielokomórkowych, w szczególności <a href="/wiki/Zwierz%C4%99ta" title="Zwierzęta">zwierząt</a><a href="#cite_note-Proterozoic_biosphere-52">[47]</a>. W toku dalszej ewolucji, rozwinęły się m.in. następujące grupy zwierząt i roślin: <a href="/wiki/Ryby" title="Ryby">ryby</a> (505 mln lat temu), <a href="/wiki/Ro%C5%9Bliny_telomowe" title="Rośliny telomowe">rośliny lądowe</a> (438 mln), <a href="/wiki/P%C5%82azy" title="Płazy">płazy</a> (408 mln), <a href="/wiki/Gady" title="Gady">gady</a> (320 mln), <a href="/wiki/Ssaki" title="Ssaki">ssaki</a> (208 mln) i <a href="/wiki/Okrytonasienne" title="Okrytonasienne">okrytonasienne</a> (140 mln lat temu)<a href="#cite_note-Pidwirny-5b-53">[48]</a>. W ciągu ostatnich 535 mln lat na Ziemi nastąpiło pięć wielkich <a href="/wiki/Masowe_wymieranie" title="Masowe wymieranie">masowych wymierań</a><a href="#cite_note-RaupSepkoski1982-54">[49]</a> oraz wiele pomniejszych. Ostatnie z nich – <a href="/wiki/Wymieranie_kredowe" title="Wymieranie kredowe">wymieranie kredowe</a>, ok. 66 mln lat temu – wywołane zostało prawdopodobnie upadkiem 10-kilometrowej planetoidy. Zderzenie obiektu z Ziemią wyzwoliła duże ilości pary i pyłów, które uniosły się do górnych warstw atmosfery i utrudniały docieranie promieni słonecznych na powierzchnię. Doprowadziło to do wyginięcia większości gatunków naziemnych (m.in. <a href="/wiki/Dinozaury" title="Dinozaury">nieptasich dinozaurów</a>), choć mniejsze i liczniejsze ssaki przetrwały, a przede wszystkim większości gatunków morskich <a href="/wiki/Otwornice" title="Otwornice">otwornic</a>, <a href="/wiki/Amonity" title="Amonity">amonitów</a> i <a href="/wiki/Belemnity" title="Belemnity">belemnitów</a>. W wyniku ewolucji ssaki zaczęły upodabniać się do <a href="/wiki/Ryj%C3%B3wkowate" title="Ryjówkowate">ryjówkowatych</a>. W ciągu ostatnich 66 mln lat historii Ziemi doszło do ewolucji i wzrostu <a href="/wiki/R%C3%B3%C5%BCnorodno%C5%9B%C4%87_biologiczna" title="Różnorodność biologiczna">różnorodności gatunkowej</a> przedstawicieli <a href="/wiki/Gromada_(biologia)" title="Gromada (biologia)">gromady</a> ssaków. Kilka milionów lat temu <a href="/wiki/Afryka" title="Afryka">afrykańska</a> <a href="/wiki/Cz%C5%82ekokszta%C5%82tne" title="Człekokształtne">małpa człekokształtna</a> (m.in. <a href="/wiki/Orrorin" title="Orrorin">orrorin</a>) wykształciła <a href="/wiki/Dwuno%C5%BCno%C5%9B%C4%87" title="Dwunożność">dwunożność</a> i zdolność chodzenia w pozycji wyprostowanej<a href="#cite_note-Gould1994-55">[50]</a>. Dalsza ewolucja jednego z gatunków z rodziny <a href="/wiki/Cz%C5%82owiekowate" title="Człowiekowate">człowiekowatych</a> faworyzowała zdolność korzystania z narzędzi i komunikację, które stymulowały rozwój <a href="/wiki/M%C3%B3zgowie" title="Mózgowie">mózgu</a>. Ostatecznie powstał <a href="/wiki/Cz%C5%82owiek_rozumny" title="Człowiek rozumny">człowiek współczesny</a> – Homo sapiens. Wytworzenie własnej <a href="/wiki/Kultura" title="Kultura">kultury</a>, rozwój <a href="/wiki/Rolnictwo" title="Rolnictwo">rolnictwa</a> i postęp technologiczny pozwoliły człowiekowi w krótkim czasie wpływać na Ziemię w większym stopniu niż inne gatunki, co zapewniło mu status dominującego gatunku na Ziemi<a href="#cite_note-WilkinsonMcElroy2007-56">[51]</a>. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Przyszłość_Ziemi">Przyszłość Ziemi</h3>[<a href="/w/index.php?title=Ziemia&veaction=edit&section=5" title="Edytuj sekcję: Przyszłość Ziemi" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Ziemia&action=edit&section=5" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Przyszłość Ziemi">edytuj kod</a>]</div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Cykl_%C5%BCycia_S%C5%82o%C5%84ca.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/67/Cykl_%C5%BCycia_S%C5%82o%C5%84ca.svg/550px-Cykl_%C5%BCycia_S%C5%82o%C5%84ca.svg.png" decoding="async" width="550" height="135" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/67/Cykl_%C5%BCycia_S%C5%82o%C5%84ca.svg/825px-Cykl_%C5%BCycia_S%C5%82o%C5%84ca.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/67/Cykl_%C5%BCycia_S%C5%82o%C5%84ca.svg/1100px-Cykl_%C5%BCycia_S%C5%82o%C5%84ca.svg.png 2x" data-file-width="732" data-file-height="180" /></a><figcaption></figcaption></figure> Szacunki dotyczące tego, jak długo na Ziemi będą panować korzystne warunki dla zamieszkujących ją różnych form życia, wahają się od 0,5 do 2,3 mld lat<a href="#cite_note-death-57">[52]</a><a href="#cite_note-:1-58">[53]</a><a href="#cite_note-Li2009-59">[54]</a>. Przyszłość planety związana jest z cyklem życia Słońca. Stopniowe wyczerpywanie się zasobów <a href="/wiki/Wod%C3%B3r" title="Wodór">wodoru</a> w jądrze <a href="/wiki/Gwiazda" title="Gwiazda">gwiazdy</a> i wynikająca z tego akumulacja w jej wnętrzu <a href="/wiki/Hel_(pierwiastek)" title="Hel (pierwiastek)">helu</a> mają prowadzić do zwiększania się <a href="/wiki/Jasno%C5%9B%C4%87_S%C5%82o%C5%84ca" title="Jasność Słońca">świetlistości Słońca</a>, która ma wzrosnąć o 10% w ciągu 1,1 mld lat, a o 40% za 3,5 mld lat<a href="#cite_note-sun_future-60">[55]</a>. <a href="/wiki/Modele_klimatu" title="Modele klimatu">Modele klimatu</a> sugerują, że wzrost promieniowania docierającego na powierzchnię Ziemi do 1,4 obecnej wartości jest wystarczający do całkowitego wyparowania jej oceanów<a href="#cite_note-Kasting1988-61">[56]</a>. Inne scenariusze przewidują, że wody powierzchniowe mają wyparować całkowicie za 2,5 mld lat<a href="#cite_note-życie-62">[57]</a> lub w ciągu miliarda lat<a href="#cite_note-desert_Earth-63">[58]</a>. Stopniowy wzrost temperatury powierzchni Ziemi powodować ma przyspieszenie <a href="/wiki/Wietrzenie" title="Wietrzenie">wietrzenia</a> <a href="/wiki/Ska%C5%82a" title="Skała">skał</a>, co z kolei doprowadzi do spadku zawartości <a href="/wiki/Dwutlenek_w%C4%99gla" title="Dwutlenek węgla">dwutlenku węgla</a> w atmosferze poniżej krytycznego minimum (10 <a href="/wiki/Sposoby_zapisu_bezwymiarowego_stosunku_dw%C3%B3ch_wielko%C5%9Bci" title="Sposoby zapisu bezwymiarowego stosunku dwóch wielkości">ppm</a>) dla roślin. Poziom ten ma zostać osiągnięty w ciągu 500–900 mln lat<a href="#cite_note-death-57">[52]</a>. Brak okresu wegetacji doprowadzi do zaniku tlenu w atmosferze, a to z kolei do wyginięcia organizmów <a href="/wiki/Aerob" title="Aerob">aerobowych</a> w ciągu następnych kilku milionów lat<a href="#cite_note-:2-64">[59]</a>. W ciągu kolejnego miliarda lat wyparują wszystkie wody powierzchniowe<a href="#cite_note-:1-58">[53]</a>, a średnia globalna temperatura na Ziemi osiągnie 70 °C<a href="#cite_note-:2-64">[59]</a>. Ponadto nawet gdyby Słońce istniało wiecznie i przez cały ten czas pozostawało stabilne, 27% wody z obecnych oceanów w ciągu miliarda lat zstąpi do <a href="/wiki/P%C5%82aszcz_ziemski" title="Płaszcz ziemski">płaszcza ziemskiego</a><a href="#cite_note-Bounama2001-65">[60]</a>. Za ok. 5 mld lat Słońce, wskutek <a href="/wiki/Ewolucja_gwiazd" title="Ewolucja gwiazd">swojej ewolucji</a>, przekształci się w <a href="/wiki/Czerwony_olbrzym" title="Czerwony olbrzym">czerwonego olbrzyma</a>. Promień gwiazdy zwiększy się 250-krotnie, do około 1 <a href="/wiki/Jednostka_astronomiczna" title="Jednostka astronomiczna">au</a> (150 000 000 km)<a href="#cite_note-sun_future_schroder-25">[20]</a><a href="#cite_note-sun_future-60">[55]</a><a href="#cite_note-hope_dims-66">[61]</a>. Słońce straci również ok. 30% swojej obecnej masy, co spowoduje oddalenie się ziemskiej orbity od niego. Przy maksymalnej przewidywanej średnicy Słońca, Ziemia będzie od niego oddalona o 1,69 au (ok. 253 000 000 km), kiedy promień gwiazdy osiągnie swoją największą wartość. Planeta miałaby więc uniknąć wchłonięcia przez <a href="/wiki/Atmosfera_s%C5%82oneczna" title="Atmosfera słoneczna">atmosferę słoneczną</a>, mimo całkowitego, lub niemal całkowitego, wyginięcia na niej życia<a href="#cite_note-sun_future-60">[55]</a>, spowodowanego zwiększoną 5000-krotnie jasnością Słońca<a href="#cite_note-sun_future-60">[55]</a>. Artykuł z 2008 roku sugeruje jednak, że ziemska orbita, z powodu <a href="/wiki/Zjawisko_p%C5%82ywowe" title="Zjawisko pływowe">sił pływowych</a> i <a href="/wiki/Op%C3%B3r_aero(hydro)dynamiczny" title="Opór aero(hydro)dynamiczny">oporu aerodynamicznego</a> w dolnej <a href="/wiki/Chromosfera" title="Chromosfera">chromosferze</a>, wejdzie w atmosferę Słońca i planeta ulegnie zniszczeniu. Miałoby to nastąpić za 7,59 ± 0,05 mld lat<a href="#cite_note-sun_future_schroder-25">[20]</a>. Ponadto nawet pomijając cykl życiowy Słońca, kontynuacja ochładzania się wnętrza Ziemi doprowadziłaby do utraty atmosfery i oceanów wskutek zredukowanej aktywności <a href="/wiki/Wulkan" title="Wulkan">wulkanicznej</a><a href="#cite_note-Guillemont2002-67">[62]</a>. Należy także brać pod uwagę fakt istnienia na Ziemi cyklu masowego wymierania. Zakłada się, że jego pełny okres wynosi 62 ± 3 mln lat<a href="#cite_note-RohdeMuller2005-68">[63]</a><a href="#cite_note-YT_SETI-69">[64]</a>. Argumentem przemawiającym za jego istnieniem są ślady wykopaliskowe oraz badania na nich prowadzone. Szacuje się, że apogeum ostatniego okresu wielkiego wymierania miało miejsce około 66 mln lat temu, a sam okres trwał przez około 10 milionów lat (czyli jakieś 5 milionów przed i 5 milionów po). Naukowcy próbowali wyjaśnić przyczynę tak osobliwej powtarzalności w czasie. Jedna z kilku hipotez zakłada, że winowajcą wielkiego wymierania jest promieniowanie międzygalaktyczne, na którego ponadprzeciętne dawki jesteśmy narażeni co 63,6 miliona lat<a href="#cite_note-BahcallBahcall1985-70">[65]</a>. Szacuje się, że początek następnego okresu wielkiego wymierania nastąpi za około 5 milionów lat<a href="#cite_note-YT_cykl-71">[66]</a>. <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Wzrost_promieniowania_mi%C4%99dzygalaktycznego_oraz_r%C3%B3%C5%BCnorodno%C5%9B%C4%87_gatunkowa_na_przestrzeni_500_milion%C3%B3w_lat.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/36/Wzrost_promieniowania_mi%C4%99dzygalaktycznego_oraz_r%C3%B3%C5%BCnorodno%C5%9B%C4%87_gatunkowa_na_przestrzeni_500_milion%C3%B3w_lat.png/220px-Wzrost_promieniowania_mi%C4%99dzygalaktycznego_oraz_r%C3%B3%C5%BCnorodno%C5%9B%C4%87_gatunkowa_na_przestrzeni_500_milion%C3%B3w_lat.png" decoding="async" width="220" height="153" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/36/Wzrost_promieniowania_mi%C4%99dzygalaktycznego_oraz_r%C3%B3%C5%BCnorodno%C5%9B%C4%87_gatunkowa_na_przestrzeni_500_milion%C3%B3w_lat.png/330px-Wzrost_promieniowania_mi%C4%99dzygalaktycznego_oraz_r%C3%B3%C5%BCnorodno%C5%9B%C4%87_gatunkowa_na_przestrzeni_500_milion%C3%B3w_lat.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/36/Wzrost_promieniowania_mi%C4%99dzygalaktycznego_oraz_r%C3%B3%C5%BCnorodno%C5%9B%C4%87_gatunkowa_na_przestrzeni_500_milion%C3%B3w_lat.png/440px-Wzrost_promieniowania_mi%C4%99dzygalaktycznego_oraz_r%C3%B3%C5%BCnorodno%C5%9B%C4%87_gatunkowa_na_przestrzeni_500_milion%C3%B3w_lat.png 2x" data-file-width="916" data-file-height="638" /></a><figcaption>Wzrost promieniowania międzygalaktycznego oraz różnorodność gatunkowa na przestrzeni 500 milionów lat</figcaption></figure> Hipoteza<a href="#cite_note-:3-72">[67]</a> zakłada, że w okresie wielkiego wymierania ciągle rosnące natężenie promieniowania międzygalaktycznego przekracza pewną akceptowalną przez życie biologiczne granicę, po czym następuje znaczne i wciąż narastające w czasie pogorszenie warunków życia na ziemi oraz m.in. znacznie nasilają się przypadki powstawania błędów w kodzie DNA żywych istot, co w konsekwencji doprowadza do ich śmierci. Po okresie stopniowego wzrostu natężenia promieniowania międzygalaktycznego następuje okres największego jego nasilenia trwający kilka milionów lat, a następnie nasilenie promieniowania stopniowo spada przez kilka milionów lat. Z tej przyczyny czynnik ten nie doprowadza do nagłej eksterminacji życia na Ziemi, a jedynie w bardzo znaczącym stopniu utrudnia jego egzystencję w dość długim okresie (ok. 10 milionów lat). Bezpośrednią przyczyną wahania się poziomu promieniowania międzygalaktycznego docierającego do naszej planety jest prostopadły ruch Układu Słonecznego względem płaszczyzny Drogi Mlecznej oraz spadanie Drogi Mlecznej na wielką gromadę galaktyk w gwiazdozbiorze Panny<a href="#cite_note-:3-72">[67]</a>. Najwyższy poziom promieniowania międzygalaktycznego przypada na okres maksymalnego wychylenia Układu Słonecznego na północ Galaktyki<a href="#cite_note-:3-72">[67]</a>. Wykres wzrostu promieniowania międzygalaktycznego jest zgodny z zapisem kopalnym na Ziemi. <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Geografia">Geografia</h2>[<a href="/w/index.php?title=Ziemia&veaction=edit&section=6" title="Edytuj sekcję: Geografia" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Ziemia&action=edit&section=6" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Geografia">edytuj kod</a>]</div> <a href="/wiki/Kartografia" title="Kartografia">Kartografia</a>, sztuka sporządzania i badania map, oraz pośrednio <a href="/wiki/Geografia" title="Geografia">geografia</a>, historycznie poświęcone były próbom zobrazowania planety. <a href="/wiki/Geodezja" title="Geodezja">Geodezja</a>, badająca położenie i dystans, oraz <a href="/wiki/Nawigacja" title="Nawigacja">nawigacja</a>, zajmująca się pozycją na powierzchni Ziemi, dostarczyły danych liczbowych. Wyróżnia się od pięciu do siedmiu <a href="/wiki/Kontynent" title="Kontynent">kontynentów</a>, w kolejności od największej do najmniejszej powierzchni: <a href="/wiki/Eurazja" title="Eurazja">Eurazja</a>, <a href="/wiki/Afryka" title="Afryka">Afryka</a>, <a href="/wiki/Ameryka_P%C3%B3%C5%82nocna" title="Ameryka Północna">Ameryka Północna</a>, <a href="/wiki/Ameryka_Po%C5%82udniowa" title="Ameryka Południowa">Ameryka Południowa</a>, <a href="/wiki/Antarktyda" title="Antarktyda">Antarktyda</a>, i <a href="/wiki/Australia_(kontynent)" title="Australia (kontynent)">Australia.</a> Niektóre podziały traktują Amerykę Płn. i Południową jako jeden kontynent – <a href="/wiki/Ameryka" title="Ameryka">Amerykę</a>, a także Eurazję jako dwa kontynenty – <a href="/wiki/Europa" title="Europa">Europę</a> i <a href="/wiki/Azja" title="Azja">Azję</a>. Wyróżnia się też trzy, cztery lub pięć <a href="/wiki/Ocean" title="Ocean">oceanów</a>. W systemie pięciu oceanów, w kolejności od największej do najmniejszej powierzchni wymienia się: <a href="/wiki/Ocean_Spokojny" title="Ocean Spokojny">Ocean Spokojny</a>, <a href="/wiki/Ocean_Atlantycki" title="Ocean Atlantycki">Ocean Atlantycki</a>, <a href="/wiki/Ocean_Indyjski" title="Ocean Indyjski">Ocean Indyjski</a>, <a href="/wiki/Ocean_Po%C5%82udniowy" title="Ocean Południowy">Ocean Południowy</a> i <a href="/wiki/Ocean_Arktyczny" title="Ocean Arktyczny">Ocean Arktyczny</a>. Ogólne określenie całości tych wód morskich to <a href="/wiki/Wszechocean" title="Wszechocean">wszechocean</a>. Położenie poszczególnych punktów na Ziemi określane jest na podstawie <a href="/wiki/Wsp%C3%B3%C5%82rz%C4%99dne_geograficzne" title="Współrzędne geograficzne">współrzędnych geograficznych</a>. Umiejscowienie lokalizacji w pionie określa <a href="/wiki/Szeroko%C5%9B%C4%87_geograficzna" title="Szerokość geograficzna">szerokość geograficzna</a>, a w poziomie – <a href="/wiki/D%C5%82ugo%C5%9B%C4%87_geograficzna" title="Długość geograficzna">długość geograficzna</a>. Punkty o tej samej szerokości leżą na tym samym <a href="/wiki/R%C3%B3wnole%C5%BCnik" title="Równoleżnik">równoleżniku</a>, a punkty o tej samej długości dzielą wspólny <a href="/wiki/Po%C5%82udnik" title="Południk">południk</a>. Najdłuższym równoleżnikiem jest <a href="/wiki/R%C3%B3wnik" title="Równik">równik</a>. <a href="/wiki/Biegun_geograficzny" title="Biegun geograficzny">Biegun geograficzny</a> jest miejscem przecięcia się osi obrotu Ziemi z jej powierzchnią. <a href="/wiki/Biegun_p%C3%B3%C5%82nocny" title="Biegun północny">Biegun północny</a> znajduje się na <a href="/wiki/Ocean_Arktyczny" title="Ocean Arktyczny">Oceanie Arktycznym</a>, a <a href="/wiki/Biegun_po%C5%82udniowy" title="Biegun południowy">południowy</a> na <a href="/wiki/Antarktyda" title="Antarktyda">Antarktydzie</a>. Ze względu na niewielkie nachylenie osi ziemskiej do osi obiegu wokół Słońca, promienie słoneczne padają na bieguny pod niewielkim kątem, co uniemożliwia ich znaczne ogrzanie. Nawet w czasie dni polarnych, mimo wydłużonej ekspozycji na promieniowanie Słońca, temperatura nie podnosi się znacząco z uwagi na wysoki <a href="/wiki/Wsp%C3%B3%C5%82czynnik_odbicia" title="Współczynnik odbicia">współczynnik odbicia</a> promieni słonecznych od <a href="/wiki/L%C3%B3d" title="Lód">lodu</a> i śniegu. Pierwszym człowiekiem, który dotarł do bieguna północnego był <a href="/wiki/Robert_Edwin_Peary" title="Robert Edwin Peary">Robert Edwin Peary</a>, zdobywcą bieguna południowego był <a href="/wiki/Roald_Amundsen" title="Roald Amundsen">Roald Amundsen</a>. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Geografia_społeczna">Geografia społeczna</h3>[<a href="/w/index.php?title=Ziemia&veaction=edit&section=7" title="Edytuj sekcję: Geografia społeczna" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Ziemia&action=edit&section=7" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Geografia społeczna">edytuj kod</a>]</div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Earth%27s_City_Lights_by_DMSP,_1994-1995_(large).jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e1/Earth%27s_City_Lights_by_DMSP%2C_1994-1995_%28large%29.jpg/260px-Earth%27s_City_Lights_by_DMSP%2C_1994-1995_%28large%29.jpg" decoding="async" width="260" height="130" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e1/Earth%27s_City_Lights_by_DMSP%2C_1994-1995_%28large%29.jpg/390px-Earth%27s_City_Lights_by_DMSP%2C_1994-1995_%28large%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e1/Earth%27s_City_Lights_by_DMSP%2C_1994-1995_%28large%29.jpg/520px-Earth%27s_City_Lights_by_DMSP%2C_1994-1995_%28large%29.jpg 2x" data-file-width="4800" data-file-height="2400" /></a><figcaption>Ziemia w nocy – <a href="/wiki/Kompozycja_(sztuki_wizualne)" title="Kompozycja (sztuki wizualne)">kompozycja</a>, z użyciem danych z sensorów Defense Meteorological Satellite Program (DMSP)</figcaption></figure> Według szacunków United States Census Bureau International Database z 1 stycznia 2013, Ziemię zamieszkiwało blisko 7 057 000 000 ludzi<a href="#cite_note-World_Population_Clock-73">[68]</a>. Natomiast według wyliczeń <a href="/wiki/Organizacja_Narod%C3%B3w_Zjednoczonych" title="Organizacja Narodów Zjednoczonych">ONZ</a>, siedmiomiliardowy człowiek przyszedł na świat 31 października 2011<a href="#cite_note-TVN24_siedem-74">[69]</a> Prognozy sugerują, że <a href="/wiki/Ludno%C5%9B%C4%87_%C5%9Bwiata" title="Ludność świata">światowa populacja ludzka</a> wzrośnie do 8,3 mld w 2030 i 9,2 mld w 2050<a href="#cite_note-UN_population_2006-75">[70]</a>, głównie poprzez zwiększanie się ludności <a href="/wiki/Trzeci_%C5%9Awiat" title="Trzeci Świat">krajów rozwijających się</a>. <a href="/wiki/G%C4%99sto%C5%9B%C4%87_populacji" title="Gęstość populacji">Gęstość populacji</a> waha się w zależności od regionu, jednak największe skupiska ludności występują w <a href="/wiki/Azja" title="Azja">Azji</a>, m.in. w <a href="/wiki/Chi%C5%84ska_Republika_Ludowa" title="Chińska Republika Ludowa">Chinach</a> i <a href="/wiki/Indie" title="Indie">Indiach</a>. W 2020, 60% światowej ludności zamieszkiwać będzie <a href="/wiki/Miasto" title="Miasto">miasta</a>, na skutek <a href="/wiki/Urbanizacja" title="Urbanizacja">urbanizacji</a> i migracji z rejonów <a href="/wiki/Wie%C5%9B" title="Wieś">wiejskich</a><a href="#cite_note-Human_Population-76">[71]</a>. Lądowe obszary Ziemi, poza kontynentem Antarktydy oraz otaczającymi obszary lądowe pasmami morskimi wód przybrzeżnych (zazwyczaj, ale nie zawsze, <a href="/wiki/Akwen" title="Akwen">akwen</a> 12 mil morskich) są podzielone na <a href="/wiki/Pa%C5%84stwo" title="Państwo">państwa</a>. Niektóre z nich roszczą sobie (czasami sprzeczne) prawa do poszczególnych powierzchni lądowych, z wyjątkiem niektórych obszarów <a href="/wiki/Antarktyda" title="Antarktyda">Antarktydy</a>. W 2008 istniało ok. 203 de facto suwerennych państw<a href="#cite_note-Economist_countries-77">[72]</a> (kilkanaście z nich było nieuznawanych w jakimś stopniu prawnie przez inne). Z tej liczby tradycyjnie wyróżnia się 192 państwa członkowskie <a href="/wiki/Organizacja_Narod%C3%B3w_Zjednoczonych" title="Organizacja Narodów Zjednoczonych">ONZ</a>, państwo-obserwatora w ONZ, <a href="/wiki/Watykan" title="Watykan">Watykan</a>, oraz jednostki o statusie niepaństwowego obserwatora w ONZ (<a href="/wiki/Autonomia_Palesty%C5%84ska" title="Autonomia Palestyńska">Palestyna</a>, <a href="/wiki/Zakon_Malta%C5%84ski" title="Zakon Maltański">Zakon Kawalerów Maltańskich</a>)<a href="#cite_note-UN_members-78">[73]</a>. Ziemia nigdy nie miała <a href="/wiki/Suwerenno%C5%9B%C4%87" title="Suwerenność">suwerennego</a> <a href="/wiki/Rz%C4%85d_(prawo)" title="Rząd (prawo)">rządu</a> z władzą rozciągającą się na cały glob, choć niektóre państwa usiłowały uzyskać światową dominację. <a href="/wiki/Organizacja_Narod%C3%B3w_Zjednoczonych" title="Organizacja Narodów Zjednoczonych">Organizacja Narodów Zjednoczonych</a> to docelowo uniwersalna <a href="/wiki/Organizacja_mi%C4%99dzynarodowa" title="Organizacja międzynarodowa">organizacja międzynarodowa</a>, założona głównie w celu zapobiegania zbrojnym konfliktom pomiędzy państwami, rozwoju współpracy i przestrzeganiu <a href="/wiki/Prawa_cz%C5%82owieka" title="Prawa człowieka">praw człowieka</a>. Nie jest ona jednak rządem światowym. Choć ONZ umożliwia ustanawianie prawa międzynarodowego<a href="#cite_note-UN_law-79">[74]</a> oraz, za zgodą członków, zbrojną interwencję, jest to przede wszystkim międzynarodowe forum <a href="/wiki/Dyplomacja" title="Dyplomacja">dyplomacyjne</a>. <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Skład_i_struktura">Skład i struktura</h2>[<a href="/w/index.php?title=Ziemia&veaction=edit&section=8" title="Edytuj sekcję: Skład i struktura" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Ziemia&action=edit&section=8" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Skład i struktura">edytuj kod</a>]</div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Geoida.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b5/Geoida.png/270px-Geoida.png" decoding="async" width="270" height="187" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b5/Geoida.png/405px-Geoida.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b5/Geoida.png/540px-Geoida.png 2x" data-file-width="1686" data-file-height="1166" /></a><figcaption>Różnica pomiędzy <a href="/wiki/Geoida" title="Geoida">geoidą</a> a <a href="/wiki/Elipsoida" title="Elipsoida">elipsoidą</a></figcaption></figure> Ziemia, podobnie jak i pozostałe <a href="/wiki/Planeta_skalista" title="Planeta skalista">planety skaliste</a>, ma skalną powłokę. Pod względem <a href="/wiki/Masa_(fizyka)" title="Masa (fizyka)">masy</a> i <a href="/wiki/%C5%9Arednica" title="Średnica">średnicy</a> jest to największa planeta skalista Układu Słonecznego. Ma również największą <a href="/wiki/G%C4%99sto%C5%9B%C4%87" title="Gęstość">gęstość</a>, najsilniejsze <a href="/wiki/Pole_magnetyczne" title="Pole magnetyczne">pole magnetyczne</a> i <a href="/wiki/Pole_grawitacyjne" title="Pole grawitacyjne">grawitacyjne</a> oraz najszybszy <a href="/wiki/Ruch_obrotowy" title="Ruch obrotowy">ruch obrotowy</a><a href="#cite_note-NASA_magnetism-80">[75]</a>. Jest to jedyna znana planeta, na której są aktywne <a href="/wiki/P%C5%82yta_tektoniczna" title="Płyta tektoniczna">płyty tektoniczne</a><a href="#cite_note-Tackley2000-81">[76]</a>. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Kształt">Kształt</h3>[<a href="/w/index.php?title=Ziemia&veaction=edit&section=9" title="Edytuj sekcję: Kształt" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Ziemia&action=edit&section=9" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Kształt">edytuj kod</a>]</div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Worldheight.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/23/Worldheight.jpg/260px-Worldheight.jpg" decoding="async" width="260" height="174" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/23/Worldheight.jpg/390px-Worldheight.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/23/Worldheight.jpg/520px-Worldheight.jpg 2x" data-file-width="1780" data-file-height="1192" /></a><figcaption>Mapa wysokości powierzchni Ziemi oraz głębokości jej oceanów</figcaption></figure> Kształt Ziemi zbliżony jest do <a href="/wiki/Elipsoida_ziemska" title="Elipsoida ziemska">elipsoidy obrotowej</a>, <a href="/wiki/Kula" title="Kula">kuli</a> lekko spłaszczonej na biegunach i wybrzuszonej wzdłuż <a href="/wiki/R%C3%B3wnik" title="Równik">równika</a><a href="#cite_note-NOAA_GPS-82">[77]</a>. Ruch obrotowy Ziemi sprawia, że średnica równika jest o 43 km większa niż średnica pomiędzy <a href="/wiki/Biegun_geograficzny" title="Biegun geograficzny">biegunami</a><a href="#cite_note-ngdc2006-83">[78]</a>. Przeciętna średnica wynosi 12 742 km. Teoretyczna powierzchnia odpowiadająca kształtowi planety jest nazywana <a href="/wiki/Geoida" title="Geoida">geoidą</a> – jest to powierzchnia prostopadła do pionu w każdym jej punkcie. Geoida zerowa pokrywałaby się ze średnią powierzchnią oceanów przy pełnej równowadze znajdujących się w nich wód<a href="#cite_note-umk-84">[79]</a>, czyli bez krótkotrwałych zmian <a href="/wiki/Poziom_morza" title="Poziom morza">poziomu morza</a> przez <a href="/wiki/Pr%C4%85d_morski" title="Prąd morski">prądy morskie</a> i <a href="/wiki/Pogoda" title="Pogoda">pogodę</a>. Odchylenia geoidy od idealnej elipsoidy wynoszą od –106 do 85 m<a href="#cite_note-GRACE_gravity-85">[80]</a>. Ponieważ nieregularności geoidy mogą mieć znaczenie przy dokładnym określaniu położenia, przy pomiarach i obliczeniach <a href="/wiki/Geodezja" title="Geodezja">geodezyjnych</a> preferowane jest odniesienie do elipsoidy<a href="#cite_note-umk-84">[79]</a>. W porównaniu do idealnej elipsoidy, odchylenie względne geoidy wynosi 1/584, czyli 0,17%. Jest to mniej niż wymagana <a href="/wiki/Tolerancja_kszta%C5%82tu" title="Tolerancja kształtu">tolerancja</a> <a href="/wiki/Kula" title="Kula">kul</a> bilardowych (0,22%)<a href="#cite_note-WPA-86">[81]</a>. Największe lokalne odchylenia powierzchni to <a href="/wiki/Mount_Everest" title="Mount Everest">Mount Everest</a> (8848 m <a href="/wiki/N.p.m." title="N.p.m.">n.p.m.</a>) i <a href="/wiki/R%C3%B3w_Maria%C5%84ski" title="Rów Mariański">Rów Mariański</a> (10 911 m <a href="/wiki/P.p.m." title="P.p.m.">p.p.m.</a>). Najbardziej oddalonym miejscem powierzchni od środka planety jest wierzchołek <a href="/wiki/Chimborazo" title="Chimborazo">Chimborazo</a> (6263,47 m n.p.m.) w <a href="/wiki/Ekwador" title="Ekwador">Ekwadorze</a><a href="#cite_note-Npr_Highest-87">[82]</a><a href="#cite_note-Senne2000-88">[83]</a><a href="#cite_note-Sharp2005-89">[84]</a><a href="#cite_note-ABC_highest-90">[85]</a>. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Skład_chemiczny">Skład chemiczny</h3>[<a href="/w/index.php?title=Ziemia&veaction=edit&section=10" title="Edytuj sekcję: Skład chemiczny" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Ziemia&action=edit&section=10" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Skład chemiczny">edytuj kod</a>]</div> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /> Osobny artykuł: <a href="/wiki/Historia_pierwiastk%C3%B3w_chemicznych" title="Historia pierwiastków chemicznych">Historia pierwiastków chemicznych</a>.</div> <table class="wikitable" style="float: right; clear: right; margin-left: 2em;"> <caption>Tlenki skorupy ziemskiej<a href="#cite_note-tlenki-91">[86]</a> </caption> <tbody><tr> <th>Związek </th> <th>Wzór </th> <th>Udział </th></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Ditlenek_krzemu" title="Ditlenek krzemu">dwutlenek krzemu</a> </td> <td align="center">SiO2 </td> <td align="right">59,1% </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Tritlenek_diglinu" title="Tritlenek diglinu">tlenek glinu</a> </td> <td align="center">Al2O3 </td> <td align="right">15,8% </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Tlenek_wapnia" title="Tlenek wapnia">tlenek wapnia</a> </td> <td align="center">CaO </td> <td align="right">6,4% </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Tlenek_magnezu" title="Tlenek magnezu">tlenek magnezu</a> </td> <td align="center">MgO </td> <td align="right">4,4% </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Tlenek_sodu" title="Tlenek sodu">tlenek sodu</a> </td> <td align="center">Na2O </td> <td align="right">3,2% </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Tlenki_%C5%BCelaza" title="Tlenki żelaza">tlenek żelaza</a> </td> <td align="center">FeOT<a href="#cite_note-uwaga7-92">[f]</a> </td> <td align="right">6,6% </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Tlenek_potasu" title="Tlenek potasu">tlenek potasu</a> </td> <td align="center">K2O </td> <td align="right">1,88% </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Tlenek_manganu(II)" title="Tlenek manganu(II)">tlenek manganu(II)</a> </td> <td align="center">MnO </td> <td align="right">0,11% </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Tlenek_tytanu(IV)" title="Tlenek tytanu(IV)">tlenek tytanu(IV)</a> </td> <td align="center">TiO2 </td> <td align="right">0,7% </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Dekatlenek_tetrafosforu" title="Dekatlenek tetrafosforu">tlenek fosforu(V)</a> </td> <td align="center">P2O5 </td> <td align="right">0,2% </td></tr> <tr> <th colspan="2">Łącznie </th> <th style="text-align: right;">98,39% </th></tr></tbody></table> <a href="/wiki/Masa_Ziemi" title="Masa Ziemi">Masa Ziemi</a> wynosi 5,98 × 1024 kg. Planeta składa się głównie z <a href="/wiki/%C5%BBelazo" title="Żelazo">żelaza</a> 32,1%, <a href="/wiki/Tlen" title="Tlen">tlenu</a> 30,1%, <a href="/wiki/Krzem" title="Krzem">krzemu</a> 15,1%, <a href="/wiki/Magnez" title="Magnez">magnezu</a> 13,9%, <a href="/wiki/Siarka" title="Siarka">siarki</a> 2,9%, <a href="/wiki/Nikiel" title="Nikiel">niklu</a> 1,8%, <a href="/wiki/Wap%C5%84" title="Wapń">wapnia</a> 1,5%, <a href="/wiki/Glin" title="Glin">glinu</a> 1,4%, <a href="/wiki/Chrom" title="Chrom">chromu</a> 0,4% oraz z pozostałych 0,7%, wśród których są śladowe ilości innych pierwiastków. Ze względu na <a href="/w/index.php?title=Dyferencjacja_grawitacyjna&action=edit&redlink=1" class="new" title="Dyferencjacja grawitacyjna (strona nie istnieje)">dyferencjację</a>, jądro zbudowane jest przede wszystkim z żelaza (88,8%), a także niklu (5,8%), siarki (4,5%) i śladowych ilości (mniej niż 1%) innych pierwiastków<a href="#cite_note-pmid16592930-93">[87]</a>. Geochemik <a href="/wiki/Frank_Wigglesworth_Clarke" title="Frank Wigglesworth Clarke">Frank W. Clarke</a> określił <a href="/wiki/Sk%C5%82ad_chemiczny" title="Skład chemiczny">skład</a> ilościowy <a href="/wiki/Skorupa_ziemska" title="Skorupa ziemska">skorupy ziemskiej</a>. Obliczył, że składa się ona w niewielu więcej niż 47% z tlenu<a href="#cite_note-abundances-94">[88]</a>, wchodzącego głównie w skład skał ziemskich w postaci <a href="/wiki/Tlenki" title="Tlenki">tlenków</a>, przede wszystkim tlenków glinu, żelaza, wapnia, magnezu, sodu oraz potasu; chlor, siarka i fluor wchodzą w skład niewielu ponad 1% skał. <a href="/wiki/Ditlenek_krzemu" title="Ditlenek krzemu">Dwutlenek krzemu</a> (krzemionka) występuje w przyrodzie w czystej postaci jako <a href="/wiki/Kwarc" title="Kwarc">kwarc</a>, tworzy też sole zwane <a href="/wiki/Krzemiany" title="Krzemiany">krzemianami</a> – minerały, z których zbudowane jest ponad 90% skał tworzących skorupę ziemską. Na podstawie obliczeń opartych na 1672 analizach wszystkich rodzajów skał Clarke wywnioskował, że 99,22% skał składa się z 11 rodzajów tlenków (10 z nich zamieszczono w tabelce po prawej); pozostałe tlenki występują w znikomych ilościach<a href="#cite_note-Petrology-95">[89]</a>. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Struktura_wewnętrzna">Struktura wewnętrzna</h3>[<a href="/w/index.php?title=Ziemia&veaction=edit&section=11" title="Edytuj sekcję: Struktura wewnętrzna" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Ziemia&action=edit&section=11" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Struktura wewnętrzna">edytuj kod</a>]</div> Wnętrze Ziemi można podzielić ze względu na chemiczne lub mechaniczne (<a href="/wiki/Fizyka" title="Fizyka">fizyczne</a>) właściwości. Pod względem budowy chemicznej, planeta składa się z krzemianowej skorupy, bogatego w krzem, magnez i żelazo płaszcza oraz żelaznego jądra. Pod względem właściwości mechanicznych, wyróżnia się stałą litosferę, <a href="/wiki/Plastyczno%C5%9B%C4%87" title="Plastyczność">plastyczną</a> astenosferę, stałą <a href="/wiki/Mezosfera_(geologia)" title="Mezosfera (geologia)">mezosferę</a>, płynne jądro zewnętrzne i stałe jądro wewnętrzne. Badanie właściwości poszczególnych warstw odbywa się z użyciem pomiarów <a href="/wiki/Sejsmologia" title="Sejsmologia">sejsmologicznych</a>. W górnych rejonach skorupy ziemskiej możliwe jest pobieranie próbek <a href="/wiki/Geologia" title="Geologia">geologicznych</a>. Najgłębszym <a href="/wiki/Odwiert" title="Odwiert">odwiertem</a> na świecie jest <a href="/wiki/SG-3_(odwiert)" title="SG-3 (odwiert)">SG-3</a>, o głębokości 12 262 m<a href="#cite_note-tlenki-91">[86]</a>. Temperatura środka planety może wynosić 4000–7000 K, a ciśnienie dochodzić do 360 <a href="/wiki/Paskal" title="Paskal">GPa</a><a href="#cite_note-Alfe2002-96">[90]</a>. Prawdopodobnie początkowo ciepło wewnętrzne Ziemi pochodziło głównie z kontrakcji grawitacyjnej, w okresie formowania się planety. Obecnie, najwięcej ciepła (45 do 90%) pochodzi z rozpadu radioaktywnego <a href="/wiki/Izotopy" title="Izotopy">izotopów</a> <a href="/wiki/Potas" title="Potas">potasu</a> (40K), <a href="/wiki/Uran" title="Uran">uranu</a> (238U) i <a href="/wiki/Tor_(pierwiastek)" title="Tor (pierwiastek)">toru</a> (232Th)<a href="#cite_note-core_heat-97">[91]</a>. <a href="/wiki/Czas_po%C5%82owicznego_rozpadu" title="Czas połowicznego rozpadu">Czas połowicznego rozpadu</a> tych pierwiastków wynosi, odpowiednio, 1,25 mld, 4 mld i 14 mld lat<a href="#cite_note-core_potassium-98">[92]</a>. Źródła ciepła upatruje się też częściowo w ochładzaniu się płaszcza, tarciu wewnętrznym wywołanym siłami pływowymi i zmianami w prędkości obrotu Ziemi. Część <a href="/wiki/Energia_termiczna" title="Energia termiczna">energii termicznej</a> jądra transportowana jest do skorupy ziemskiej poprzez <a href="/wiki/Pi%C3%B3ropusz_p%C5%82aszcza" title="Pióropusz płaszcza">pióropusz płaszcza</a>, który może powodować powstawanie <a href="/wiki/Plama_gor%C4%85ca" title="Plama gorąca">plam gorąca</a> i <a href="/wiki/Pokrywa_lawowa" title="Pokrywa lawowa">pokryw lawowych</a><a href="#cite_note-Richards1989-99">[93]</a>. Szacowana moc ciepła wypływającego z jądra Ziemi wynosi od 4 do 15 <a href="/wiki/Wat" title="Wat">TW</a>, a wypływ ciepła na powierzchnię ma wartość 46 TW<a href="#cite_note-HollenbachHerndon2001-100">[94]</a><a href="#cite_note-Thorne2008-101">[95]</a>. Jest to niewiele w bilansie energetycznym powierzchni Ziemi – ok. 1/10 W/m², co stanowi około 1/10000 energii promieniowania słonecznego docierającego do Ziemi. <table class="wikitable" style="margin: 4px; margin-right: 0; width: 100%;"> <caption>Geologiczne warstwy Ziemi<a href="#cite_note-pmid16592703-102">[96]</a> </caption> <tbody><tr> <th rowspan="8" style="font-size: smaller; text-align: center; padding: 0;"><figure class="mw-halign-center" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Plik:Earth-crust-cutaway-polish.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5b/Earth-crust-cutaway-polish.svg/270px-Earth-crust-cutaway-polish.svg.png" decoding="async" width="270" height="154" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5b/Earth-crust-cutaway-polish.svg/405px-Earth-crust-cutaway-polish.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5b/Earth-crust-cutaway-polish.svg/540px-Earth-crust-cutaway-polish.svg.png 2x" data-file-width="1800" data-file-height="1024" /></a><figcaption></figcaption></figure> Przekrój Ziemi od jądra do egzosfery. W pierwszym rysunku nie zachowano skali. </th> <th>Głębokość<a href="#cite_note-amonline-103">[97]</a> km </th> <th style="vertical-align: bottom;">Warstwa </th> <th>Gęstość kg/m³ </th></tr> <tr> <td align="center">0–60 </td> <td><a href="/wiki/Litosfera" title="Litosfera">litosfera</a><a href="#cite_note-litosfera-104">[g]</a> </td> <td align="center">– </td></tr> <tr style="background: #FEFEFE;"> <td align="center">0–35 </td> <td>... <a href="/wiki/Skorupa_ziemska" title="Skorupa ziemska">skorupa</a><a href="#cite_note-skorupa-105">[h]</a> </td> <td align="center">2200–2900 </td></tr> <tr style="background: #FEFEFE;"> <td align="center">35–400 </td> <td>... płaszcz górny </td> <td align="center">3400–4400 </td></tr> <tr> <td align="center">35–2885 </td> <td><a href="/wiki/P%C5%82aszcz_ziemski" title="Płaszcz ziemski">płaszcz</a> </td> <td align="center">3400–5600 </td></tr> <tr style="background: #FEFEFE;"> <td align="center">100–700 </td> <td>... <a href="/wiki/Astenosfera" title="Astenosfera">astenosfera</a> </td> <td align="center">– </td></tr> <tr> <td align="center">2885–5155 </td> <td><a href="/wiki/J%C4%85dro_Ziemi" title="Jądro Ziemi">jądro zewnętrzne</a> </td> <td align="center">9900–12200 </td></tr> <tr> <td align="center">5155–6370 </td> <td><a href="/wiki/J%C4%85dro_Ziemi" title="Jądro Ziemi">jądro wewnętrzne</a> </td> <td align="center">12800–13100 </td></tr></tbody></table> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Skorupa">Skorupa</h4>[<a href="/w/index.php?title=Ziemia&veaction=edit&section=12" title="Edytuj sekcję: Skorupa" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Ziemia&action=edit&section=12" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Skorupa">edytuj kod</a>]</div> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /> Osobny artykuł: <a href="/wiki/Skorupa_ziemska" title="Skorupa ziemska">Skorupa ziemska</a>.</div> Skorupa ziemska jest zewnętrzną powłoką Ziemi. Zajmuje do 1% objętości globu oraz 0,7% jego masy, jest to jednak najbardziej zróżnicowana chemicznie i fizycznie <a href="/wiki/Geosfera" title="Geosfera">geosfera</a> i jedyna (poza atmosferą i hydrosferą) dostępna do bezpośrednich badań. Granicę pomiędzy płaszczem a skorupą wyznacza <a href="/wiki/Nieci%C4%85g%C5%82o%C5%9B%C4%87_Mohorovi%C4%8Dicia" title="Nieciągłość Mohorovičicia">nieciągłość Mohorovičicia</a> (zwana też powierzchnią Moho). Nieciągłość Moho, odkryta przez chorwackiego geofizyka <a href="/wiki/Andrija_Mohorovi%C4%8Di%C4%87" title="Andrija Mohorovičić">Andriję Mohorovičicia</a> w 1909, pod kontynentami znajduje się na głębokości około 35 km, a pod oceanami 5–8 km poniżej dna oceanu. Dolna część skorupy ziemskiej (<a href="/wiki/Warstwa_bazaltowa" title="Warstwa bazaltowa">warstwa bazaltowa</a>) jest oddzielona od części górnej (warstwa <a href="/wiki/Granit" title="Granit">granitowa</a>) przez <a href="/wiki/Nieci%C4%85g%C5%82o%C5%9B%C4%87_Conrada" title="Nieciągłość Conrada">nieciągłość Conrada</a>. Skorupa ziemska dzielona jest na <a href="/wiki/Skorupa_ziemska_kontynentalna" title="Skorupa ziemska kontynentalna">skorupę kontynentalną</a> i <a href="/wiki/Skorupa_ziemska_oceaniczna" title="Skorupa ziemska oceaniczna">oceaniczną</a>, które różnią się grubością, gęstością, budową geologiczną, wiekiem i składem chemicznym, a także sposobem powstania. Gęstość skorupy kontynentalnej wynosi średnio 2700 kg/m³. W rejonach aktywnych tektonicznie ma ona grubość 35–45 km, a w regionach stabilnych – 55–70 km. Skorupa oceaniczna ma grubość 10–12 km i średnią gęstość 3000 kg/m³<a href="#cite_note-amonline-103">[97]</a><a href="#cite_note-Pidwirny-10h-106">[98]</a>. <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Płaszcz">Płaszcz</h4>[<a href="/w/index.php?title=Ziemia&veaction=edit&section=13" title="Edytuj sekcję: Płaszcz" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Ziemia&action=edit&section=13" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Płaszcz">edytuj kod</a>]</div> <a href="/wiki/P%C5%82aszcz_ziemski" title="Płaszcz ziemski">Płaszcz ziemski</a> znajduje się na głębokości od 35 do 2890 km, co czyni go najgrubszą warstwą planety. <a href="/wiki/Ci%C5%9Bnienie" title="Ciśnienie">Ciśnienie</a> u jego podstawy ma wartość ok. 140 <a href="/wiki/Paskal" title="Paskal">GPa</a> (1,4 <a href="/wiki/Ci%C5%9Bnienie_atmosferyczne" title="Ciśnienie atmosferyczne">Matm</a>). Rozróżnia się do czterech warstw płaszcza, które składają się głównie z substancji bogatych w żelazo i magnez: płaszcz górny, strefa przejściowa, płaszcz dolny i warstwa D. Ponadto w płaszczu górnym wyróżnia się dodatkowo <a href="/wiki/Astenosfera" title="Astenosfera">astenosferę</a>. Płaszcz górny, zwany zewnętrznym, budują związki chromu, żelaza, krzemu i magnezu (tzw. <a href="/wiki/Crofesima" title="Crofesima">crofesima</a>). Średnia gęstość tej sfery wynosi 4000 kg/m³. Górna część płaszcza ma od 35 do 400 km głębokości; jest to warstwa o cechach plastycznych i zapewnia skorupie ziemskiej ruchliwość – wywodzą się z niej procesy tektoniczne. Płaszcz dolny, zwany też wewnętrznym, zbudowany jest głównie z niklu, żelaza, krzemu i magnezu (tzw. <a href="/wiki/Nifesima" title="Nifesima">nifesima</a>). Średnia gęstość płaszcza wewnętrznego waha się w granicach 5000–5600 kg/m³. W płaszczu Ziemi zachodzą zjawiska związane z powolnym przemieszczaniem się w górę plastycznych mas materii pod wpływem ciepła (ruchy konwekcyjne). Temperatura topnienia substancji zależy od ciśnienia, jakiemu jest ona poddawana. Im głębiej, tym ciśnienie większe, płaszcz dolny jest w stanie stałym, a górny – w stanie plastycznym (półpłynnym). Średnia globalna <a href="/wiki/Lepko%C5%9B%C4%87" title="Lepkość">lepkość</a> płaszcza górnego wynosi 1020 – 1021 <a href="/wiki/Paskal" title="Paskal">Pa</a>·<a href="/wiki/Sekunda" title="Sekunda">s</a><a href="#cite_note-Dixon2004-107">[99]</a>, a płaszcza dolnego 1022 Pa·s<a href="#cite_note-DISS_viscosity-108">[100]</a>. <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Jądro">Jądro</h4>[<a href="/w/index.php?title=Ziemia&veaction=edit&section=14" title="Edytuj sekcję: Jądro" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Ziemia&action=edit&section=14" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Jądro">edytuj kod</a>]</div> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /> Osobny artykuł: <a href="/wiki/J%C4%85dro_Ziemi" title="Jądro Ziemi">Jądro Ziemi</a>.</div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Terrestrial_planet_size_comparisons.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b9/Terrestrial_planet_size_comparisons.jpg/300px-Terrestrial_planet_size_comparisons.jpg" decoding="async" width="300" height="131" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b9/Terrestrial_planet_size_comparisons.jpg/450px-Terrestrial_planet_size_comparisons.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b9/Terrestrial_planet_size_comparisons.jpg/600px-Terrestrial_planet_size_comparisons.jpg 2x" data-file-width="1500" data-file-height="653" /></a><figcaption>Planety skaliste (od lewej): <a href="/wiki/Merkury" title="Merkury">Merkury</a>, <a href="/wiki/Wenus" title="Wenus">Wenus</a>, Ziemia i <a href="/wiki/Mars" title="Mars">Mars</a></figcaption></figure> Gęstość Ziemi wynosi 5515 kg/m³, czyniąc ją najgęstszą planetą w Układzie Słonecznym. Gęstość wzrasta wraz z głębokością – przy powierzchni ma wartość 2200–2900 kg/m³, jądro składa się z najgęstszych substancji – 12 000–13 000 kg/m³. Około 4,54 mld lat temu, podczas formowania się planety, Ziemia stanowiła półpłynną, stopioną masę. Cięższe substancje opadały w kierunku środka, podczas gdy lżejsze materiały odpływały ku powierzchni. W efekcie jądro składa się głównie z żelaza i niklu. Inne cięższe pierwiastki, jak ołów i uran, występują zbyt rzadko, żeby przewidzieć ich dokładne rozmieszczenie oraz mają tendencję do tworzenia wiązań z lżejszymi pierwiastkami, pozostają zatem w płaszczu. Jądro podzielone jest na dwie części: stałe jądro wewnętrzne o <a href="/wiki/Promie%C5%84_(geometria)" title="Promień (geometria)">promieniu</a> ok. 1215 km i płynne jądro zewnętrzne wokół niego, o grubości 2270 km. Przyjmuje się, że jądra mają taki sam skład chemiczny, choć w innych <a href="/wiki/Stan_skupienia_materii" title="Stan skupienia materii">stanach skupienia</a>. <a href="/wiki/Konwekcja" title="Konwekcja">Konwekcja</a> jądra zewnętrznego połączona z ruchem rotacyjnym Ziemi (<a href="/wiki/Efekt_Coriolisa" title="Efekt Coriolisa">efekt Coriolisa</a>) wytwarza <a href="/wiki/Ziemskie_pole_magnetyczne" title="Ziemskie pole magnetyczne">ziemskie pole magnetyczne</a> przez proces znany jako <a href="/wiki/Dynamo_magnetohydrodynamiczne" title="Dynamo magnetohydrodynamiczne">efekt dynama</a>. Stałe jądro wewnętrzne jest zbyt gorące, aby utrzymać stałe pole magnetyczne (<a href="/wiki/Temperatura_Curie" title="Temperatura Curie">temperatura Curie</a>), ale prawdopodobnie działa stabilizująco na pole magnetyczne wytwarzane przez ciekłe jądro zewnętrzne. Badania wskazują, że jądro wewnętrzne Ziemi obraca się szybciej niż reszta planety, o ok. 0,3–0,5° <a href="/wiki/Rok" title="Rok">rocznie</a><a href="#cite_note-Kerr2005-109">[101]</a>. Temperatura w jądrze Ziemi wynosi 6230 ± 500 K<a href="#cite_note-Anzellini2013-110">[102]</a>. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Ciepło">Ciepło</h3>[<a href="/w/index.php?title=Ziemia&veaction=edit&section=15" title="Edytuj sekcję: Ciepło" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Ziemia&action=edit&section=15" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Ciepło">edytuj kod</a>]</div> <a href="/wiki/Energia_geotermalna" title="Energia geotermalna">Ciepło wewnętrzne</a> Ziemi pochodzi od <a href="/wiki/Akrecja_(astronomia)" title="Akrecja (astronomia)">resztek ciepła pochodzącego z akreacji planetarnej</a> (20%) oraz ciepła produkowanego w procesie <a href="/wiki/Radioaktywno%C5%9B%C4%87" title="Radioaktywność">rozpadu radioaktywnego</a> (80%)<a href="#cite_note-:0-111">[103]</a>. Głównymi <a href="/wiki/Izotopy" title="Izotopy">izotopami</a> produkującymi ciepło we wnętrzu Ziemi są <a href="/wiki/Potas" title="Potas">potas-40</a>, <a href="/wiki/Uran_(pierwiastek)" title="Uran (pierwiastek)">uran-238</a>, <a href="/wiki/Uran_(pierwiastek)" title="Uran (pierwiastek)">uran-235</a> oraz <a href="/wiki/Tor_(pierwiastek)" title="Tor (pierwiastek)">tor-232</a><a href="#cite_note-core_potassium-98">[92]</a>. W samym środku jądra Ziemi temperatura może sięgać nawet 6000 °C<a href="#cite_note-ESRF_core-112">[104]</a>, a ciśnienie osiąga do 360 <a href="/wiki/Paskal" title="Paskal">GPa</a><a href="#cite_note-Alfe2002-96">[90]</a>. Ponieważ większość ciepła powstaje podczas rozpadu radioaktywnego, naukowcy postulują, że we wczesnej fazie życia Ziemi produkcja ciepła była dużo większa. Miała ona miejsce ok. 3 mld lat temu i była dwukrotnie większa niż dzisiaj<a href="#cite_note-:0-111">[103]</a> – w jej wyniku w szybszym tempie zachodziło zjawisko <a href="/wiki/Konwekcja_w_p%C5%82aszczu_Ziemi" title="Konwekcja w płaszczu Ziemi">konwekcji</a> oraz tektonika płyt; pozwoliła także na produkcję rzadkich skał magmowych, m.in. <a href="/wiki/Komatyt" title="Komatyt">komatytów</a>, których produkcja zachodzi obecnie dosyć rzadko<a href="#cite_note-Vlaar1994-113">[105]</a>. Średnia ilość ciepła ubywającego z Ziemi wynosi 87 <a href="/wiki/Wat" title="Wat">mW</a>/m², z kolei całkowita ilość wynosi 4,42×1013 W<a href="#cite_note-Pollack1993-114">[106]</a>. Część energii cieplnej jądra ziemskiego jest transportowana do skorupy przez <a href="/wiki/Pi%C3%B3ropusz_p%C5%82aszcza" title="Pióropusz płaszcza">pióropusze płaszcza</a>. Więcej ciepła ziemskiego ubywa z kolei wskutek <a href="/wiki/Konwekcja_w_p%C5%82aszczu_Ziemi" title="Konwekcja w płaszczu Ziemi">ruchów konwekcyjnych w płaszczu</a>, które na powierzchni objawiają się w postaci tektoniki płyt, przez zapadanie chłodnych płyt w procesie <a href="/wiki/Subdukcja" title="Subdukcja">subdukcji</a> i upwelling płaszcza związany z <a href="/wiki/Grzbiet_%C5%9Br%C3%B3doceaniczny" title="Grzbiet śródoceaniczny">grzbietami śródoceanicznymi</a>. Pozostałe ciepło ubywa przez <a href="/wiki/Przewodzenie_ciep%C5%82a" title="Przewodzenie ciepła">przewodzenie ciepła</a> przez skały litosfery, głównie pod oceanami, ponieważ płaszcz ziemski jest tam cieńszy niż pod kontynentami<a href="#cite_note-Sclater1981-115">[107]</a>. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Tektonika_płyt">Tektonika płyt</h3>[<a href="/w/index.php?title=Ziemia&veaction=edit&section=16" title="Edytuj sekcję: Tektonika płyt" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Ziemia&action=edit&section=16" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Tektonika płyt">edytuj kod</a>]</div> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /> Osobny artykuł: <a href="/wiki/Tektonika_p%C5%82yt" title="Tektonika płyt">Tektonika płyt</a>.</div> W XIX wieku zauważono, że kontynenty „pasują” do siebie jak elementy układanki. Co więcej, na odpowiadających sobie wybrzeżach znaleziono te same formacje skalne, mimo że lądy te były oddalone od siebie o tysiące kilometrów. Ponadto <a href="/wiki/Skamienia%C5%82o%C5%9Bci" title="Skamieniałości">skamieniałości</a> wspólnego pochodzenia znajdowano w miejscach zupełnie odmiennych i oddalonych, np. na Antarktydzie i w Indiach. To skłoniło uczonych do spekulacji na temat „ewolucji” skorupy ziemskiej. <a href="/wiki/Teoria_Wegenera" title="Teoria Wegenera">Teoria Wegenera</a> z 1912 sugerowała <a href="/wiki/W%C4%99dr%C3%B3wka_kontynent%C3%B3w" title="Wędrówka kontynentów">wędrówkę kontynentów</a>; nie wyjaśniała ona jednak w jaki sposób kontynenty mogą się przemieszczać. W latach 30. XX wieku hipoteza Wegenera została zarzucona, a na początku lat 60. wykrystalizowała się nowa teoria – <a href="/wiki/Tektonika_p%C5%82yt" title="Tektonika płyt">teoria tektoniki płyt</a> w pewnym stopniu oparta na wywodach Wegenera. Według dominującej obecnie teorii tektoniki płyt, powłoka zewnętrzna Ziemi składa się z dwóch warstw: sztywnej litosfery i płynnej <a href="/wiki/Astenosfera" title="Astenosfera">astenosfery</a>. Astenosfera to region, który ze względu na wyższą temperaturę i ciśnienie zachowuje się jak ciało plastyczne i może bardzo powoli płynąć. Litosfera pod wpływem ciepła ulega deformacji i rozbija się na bloki nazywane <a href="/wiki/P%C5%82yta_tektoniczna" title="Płyta tektoniczna">płytami tektonicznymi</a>, które unoszą się na płynnym materiale astenosfery jak tafle lodu na powierzchni oceanu. Płyty stopniowo przesuwają się względem siebie; wyróżnia się trzy typy granic płyt: rozbieżne (płyty oddalają się od siebie, np. <a href="/wiki/Grzbiet_%C5%9Ar%C3%B3datlantycki" title="Grzbiet Śródatlantycki">Grzbiet Śródatlantycki</a>), zbieżne (jedna płyta podsuwa się pod drugą, np. <a href="/wiki/Andy" title="Andy">Andy</a>) i przesuwcze (płyty przesuwają się względem siebie, np. <a href="/wiki/San_Andreas_(uskok)" title="San Andreas (uskok)">San Andreas</a>). Na granicach płyt tektonicznych może zachodzić aktywność <a href="/wiki/Wulkan" title="Wulkan">wulkaniczna</a>, <a href="/wiki/Orogeneza" title="Orogeneza">orogeneza</a>, <a href="/wiki/Trz%C4%99sienie_ziemi" title="Trzęsienie ziemi">trzęsienia ziemi</a> oraz formowanie się <a href="/wiki/R%C3%B3w_oceaniczny" title="Rów oceaniczny">rowów oceanicznych</a><a href="#cite_note-USGS_plate-116">[108]</a>. Podczas gdy płyty tektoniczne przemieszczają się po powierzchni planety, dno oceanu jest <a href="/wiki/Subdukcja" title="Subdukcja">subdukowane</a> pod krawędzie natarcia planety na granicach zbieżnych. W tym samym czasie upwelling płaszcza ziemskiego na granicach rozbieżnych tworzy grzbiety oceaniczne. Połączenie tych procesów nieustannie przemieszcza <a href="/wiki/P%C5%82yta_oceaniczna" title="Płyta oceaniczna">płyty oceaniczne</a> z powrotem do płaszcza ziemskiego. Z tego powodu większa część dna oceanicznego ma mniej niż 100 mln lat. Najstarsza płyta oceaniczna znajduje się w zachodniej części <a href="/wiki/Ocean_Spokojny" title="Ocean Spokojny">Oceanu Spokojnego</a> – ma ona ok. 200 mln lat<a href="#cite_note-SOEST_Pacific_Plate-117">[109]</a><a href="#cite_note-NOAA_age-118">[110]</a>. Dla porównania, najstarsza płyta kontynentalna ma 4,03 mld lat<a href="#cite_note-BowringWilliams1999-119">[111]</a>. <figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Plyty_tektoniczne.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bb/Plyty_tektoniczne.svg/500px-Plyty_tektoniczne.svg.png" decoding="async" width="500" height="376" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bb/Plyty_tektoniczne.svg/750px-Plyty_tektoniczne.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bb/Plyty_tektoniczne.svg/1000px-Plyty_tektoniczne.svg.png 2x" data-file-width="4217" data-file-height="3169" /></a><figcaption>Główne płyty tektoniczne Ziemi<a href="#cite_note-LANL_plates-120">[112]</a>. Z 16 głównych płyt (pomniejsze nazwano w literaturze anglojęzycznej mianem microplate), nie jest zaznaczona, będąca w procesie formowania się, płyta somalijska. Dokładniejsza mapa, z zaznaczeniem płyty somalijskiej oraz ruchem płyt: <a href="/wiki/Plik:Tectonic_plates_boundaries_detailed-en.png" title="Plik:Tectonic plates boundaries detailed-en.png">Tectonic plates boundaries detailed-en.png</a>. Na styku płyt afrykańskiej i somalijskiej uformował się potężny system rowów tektonicznych, nazywanych <a href="/wiki/Wielkie_Rowy_Afryka%C5%84skie" title="Wielkie Rowy Afrykańskie">Wielkimi Rowami Afrykańskimi</a>. Jest to zarówno region wielkich trzęsień ziemi, jak i najstarszych znalezisk paleontologicznych <a href="/wiki/Homininae" title="Homininae">praczłowieka</a>.</figcaption></figure> <table class="wikitable sortable"> <caption>16 głównych płyt tektonicznych Ziemi </caption> <tbody><tr> <th>Nazwa płyty </th> <th>Powierzchnia mln km² </th></tr> <tr> <td><a href="/wiki/P%C5%82yta_afryka%C5%84ska" title="Płyta afrykańska">płyta afrykańska</a></td> <td align="center">61,3 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/P%C5%82yta_antarktyczna" title="Płyta antarktyczna">płyta antarktyczna</a></td> <td align="center">60,9 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/P%C5%82yta_arabska" title="Płyta arabska">płyta arabska</a></td> <td align="center">5,0 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/P%C5%82yta_australijska" title="Płyta australijska">płyta australijska</a></td> <td align="center">47,2 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/P%C5%82yta_eurazjatycka" title="Płyta eurazjatycka">płyta eurazjatycka</a></td> <td align="center">67,8 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/P%C5%82yta_filipi%C5%84ska" title="Płyta filipińska">płyta filipińska</a></td> <td align="center">5,4 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/P%C5%82yta_karaibska" title="Płyta karaibska">płyta karaibska</a></td> <td align="center">3,3 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/P%C5%82yta_kokosowa" title="Płyta kokosowa">płyta kokosowa</a></td> <td align="center">2,9 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/P%C5%82yta_indyjska" title="Płyta indyjska">płyta indyjska</a></td> <td align="center">11,9 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/P%C5%82yta_Juan_de_Fuca" title="Płyta Juan de Fuca">płyta Juan de Fuca</a></td> <td align="center">0,3 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/P%C5%82yta_Nazca" title="Płyta Nazca">płyta Nazca</a></td> <td align="center">15,6 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/P%C5%82yta_p%C3%B3%C5%82nocnoameryka%C5%84ska" title="Płyta północnoamerykańska">płyta północnoamerykańska</a></td> <td align="center">75,9 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/P%C5%82yta_po%C5%82udniowoameryka%C5%84ska" title="Płyta południowoamerykańska">płyta południowoamerykańska</a></td> <td align="center">43,6 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/P%C5%82yta_pacyficzna" title="Płyta pacyficzna">płyta pacyficzna</a></td> <td align="center">103,3 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/P%C5%82yta_Scotia" title="Płyta Scotia">płyta Scotia</a></td> <td align="center">1,7 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/P%C5%82yta_somalijska" title="Płyta somalijska">płyta somalijska</a></td> <td align="center">16,7 </td></tr></tbody></table> Płyta australijska rozłączyła się z <a href="/wiki/P%C5%82yta_indyjska" title="Płyta indyjska">płytą indyjską</a> ok. 50–55 mln lat temu. Najbardziej aktywne są płyty oceaniczne, takie jak <a href="/wiki/P%C5%82yta_kokosowa" title="Płyta kokosowa">płyta kokosowa</a>, przesuwająca się z prędkością 75 mm/rok<a href="#cite_note-MeschedeBarckhausen2000-121">[113]</a> i płyta pacyficzna (52–69 mm/rok). Najmniej aktywna jest płyta eurazjatycka, przesuwająca się z szybkością 21 mm/rok<a href="#cite_note-NASA_GPS-122">[114]</a>. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Pole_magnetyczne">Pole magnetyczne</h3>[<a href="/w/index.php?title=Ziemia&veaction=edit&section=17" title="Edytuj sekcję: Pole magnetyczne" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Ziemia&action=edit&section=17" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Pole magnetyczne">edytuj kod</a>]</div> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /> Osobny artykuł: <a href="/wiki/Ziemskie_pole_magnetyczne" title="Ziemskie pole magnetyczne">Ziemskie pole magnetyczne</a>.</div> Ziemia wytwarza <a href="/wiki/Pole_magnetyczne" title="Pole magnetyczne">pole magnetyczne</a>, odpowiadające, w pobliżu powierzchni Ziemi, w przybliżeniu polu <a href="/wiki/Dipol" title="Dipol">dipola</a>, którego <a href="/wiki/Biegun_magnetyczny" title="Biegun magnetyczny">bieguny</a> położone są w pobliżu <a href="/wiki/Biegun_geograficzny" title="Biegun geograficzny">biegunów geograficznych</a>. Oś magnetyczna nie pokrywa się jednak z <a href="/wiki/O%C5%9B_ziemska" title="Oś ziemska">osią obrotu Ziemi</a>, lecz jest od niej odchylona o kilkanaście stopni i zmienia swoje położenie; obecnie odchylenie to wynosi około 11°. Jako biegun północny <a href="/wiki/Ig%C5%82a_magnetyczna" title="Igła magnetyczna">igły magnetycznej</a> (i ogólnie <a href="/wiki/Magnes" title="Magnes">magnesów</a>) przyjęło się wskazywać ten z jej końców, który wskazuje północ. Jest on przyciągany przez odwrotnie spolaryzowany biegun magnetyczny Ziemi, skąd wynika, iż na północnej półkuli Ziemi znajduje się jej południowy biegun magnetyczny i odwrotnie, na południu biegun północny<a href="#cite_note-Magnetic_Field-123">[115]</a>. Mimo to często stosowane jest oznaczanie biegunów magnetycznych Ziemi zgodnie z nazwami biegunów geograficznych, a odwrotnie w stosunku do oznaczeń biegunów magnesu stosowanych w fizyce. Według <a href="/wiki/Dynamo_magnetohydrodynamiczne" title="Dynamo magnetohydrodynamiczne">teorii dynama</a>, pole magnetyczne Ziemi powstaje w zewnętrznym płynnym jądrze Ziemi, w wyniku ruchów konwekcyjnych porządkowanych przez ruch wirowy Ziemi. Ruchy te generują <a href="/wiki/Pr%C4%85d_elektryczny" title="Prąd elektryczny">prąd elektryczny</a>, który wytwarza pole magnetyczne. Ruchy konwekcyjne w jądrze są z natury chaotyczne i okresowo zmieniają ustawienie co jest prawdopodobną przyczyną <a href="/wiki/Przebiegunowanie_Ziemi" title="Przebiegunowanie Ziemi">przebiegunowania Ziemi</a>, następującego nieregularnie, średnio kilka razy w przeciągu miliona lat. Ostatnie przebiegunowanie miało miejsce około 700 000 lat temu<a href="#cite_note-UTexas_MHD-124">[116]</a><a href="#cite_note-Geomagnetic_Fields-125">[117]</a>. Pole magnetyczne tworzy <a href="/wiki/Magnetosfera" title="Magnetosfera">magnetosferę</a> ziemską, która odchyla cząstki <a href="/wiki/Wiatr_s%C5%82oneczny" title="Wiatr słoneczny">wiatru słonecznego</a>, wskutek czego pole ulega deformacji. Część odchylonych cząsteczek wiatru słonecznego powoduje powstanie koncentrycznych pierścieni naładowanych elektrycznie <a href="/wiki/Cz%C4%85stka_elementarna" title="Cząstka elementarna">cząstek</a>, nazywanych <a href="/wiki/Pas_Van_Allena" title="Pas Van Allena">pasami Van Allena</a>. Kiedy <a href="/wiki/Plazma" title="Plazma">plazma</a> przenika atmosferę Ziemi w pobliżu biegunów magnetycznych, zachodzi zjawisko <a href="/wiki/Zorza_polarna" title="Zorza polarna">zorzy polarnej</a><a href="#cite_note-NASA_Magnetosphere-126">[118]</a>. Dział nauki zajmujący się badaniem pola magnetycznego planety to <a href="/wiki/Ziemskie_pole_magnetyczne" title="Ziemskie pole magnetyczne">geomagnetyzm</a>. <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Tracy_Caldwell_Dyson_in_Cupola_ISS.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/95/Tracy_Caldwell_Dyson_in_Cupola_ISS.jpg/220px-Tracy_Caldwell_Dyson_in_Cupola_ISS.jpg" decoding="async" width="220" height="146" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/95/Tracy_Caldwell_Dyson_in_Cupola_ISS.jpg/330px-Tracy_Caldwell_Dyson_in_Cupola_ISS.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/95/Tracy_Caldwell_Dyson_in_Cupola_ISS.jpg/440px-Tracy_Caldwell_Dyson_in_Cupola_ISS.jpg 2x" data-file-width="4288" data-file-height="2848" /></a><figcaption><a href="/wiki/Tracy_Caldwell_Dyson" title="Tracy Caldwell Dyson">Tracy Caldwell Dyson</a> oglądająca Ziemię z <a href="/wiki/Mi%C4%99dzynarodowa_Stacja_Kosmiczna" title="Międzynarodowa Stacja Kosmiczna">ISS</a>, 2010</figcaption></figure> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Sfery_Ziemi">Sfery Ziemi</h2>[<a href="/w/index.php?title=Ziemia&veaction=edit&section=18" title="Edytuj sekcję: Sfery Ziemi" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Ziemia&action=edit&section=18" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Sfery Ziemi">edytuj kod</a>]</div> Wyróżnia się 4 główne sfery ziemskie: <a href="/wiki/Atmosfera" title="Atmosfera">atmosfera</a> (powietrze), <a href="/wiki/Litosfera" title="Litosfera">litosfera</a> (skały), <a href="/wiki/Hydrosfera" title="Hydrosfera">hydrosfera</a> (woda) i <a href="/wiki/Biosfera" title="Biosfera">biosfera</a> (życie)<a href="#cite_note-uwaga10-127">[i]</a><a href="#cite_note-BNSC_spheres-128">[119]</a><a href="#cite_note-CET_science-129">[120]</a>. Bardziej szczegółowe podziały wymieniają też powłokę wodną w stanie stałym – <a href="/wiki/Kriosfera" title="Kriosfera">kriosfera</a>, sferę gleb – <a href="/wiki/Pedosfera" title="Pedosfera">pedosfera</a> oraz sferę, w obręb której wchodzi działalność gospodarcza człowieka – <a href="/wiki/Epigeosfera" title="Epigeosfera">epigeosfera</a>. W biosferze wyróżnia się obszar zamieszkiwany przez zwierzęta (<a href="/wiki/Zoosfera" title="Zoosfera">zoosfera</a>) i obszar, który zamieszkują rośliny (<a href="/wiki/Fitosfera" title="Fitosfera">fitosfera</a>)<a href="#cite_note-PAN_srodowisko-130">[121]</a><a href="#cite_note-Wstep_do_geografii-131">[122]</a> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Biosfera">Biosfera</h3>[<a href="/w/index.php?title=Ziemia&veaction=edit&section=19" title="Edytuj sekcję: Biosfera" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Ziemia&action=edit&section=19" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Biosfera">edytuj kod</a>]</div> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /> Osobny artykuł: <a href="/wiki/Biosfera" title="Biosfera">Biosfera</a>.</div> Przestrzeń, w której występują <a href="/wiki/Organizm" title="Organizm">organizmy</a> żywe planety nazywa się biosferą. Ziemia jest jedynym znanym miejscem występowania <a href="/wiki/%C5%BBycie" title="Życie">życia</a>. Planeta znajduje się w strefie, w której panują jedyne w Układzie Słonecznym warunki (temperatura od –70 do 80 °C, ciekła woda, tlen cząsteczkowy), umożliwiające rozwinięcie się organizmów o strukturze takiej jak ziemskie. <a href="/wiki/Ekosfera" title="Ekosfera">Ekosfera</a> ta rozciąga się od 0,95 au do 1,37 au od Słońca<a href="#cite_note-uwaga10-127">[i]</a><a href="#cite_note-KastingWhitmire1993-132">[123]</a><a href="#cite_note-ekosfery-133">[124]</a>. Biosfera dzieli się na <a href="/wiki/Biom" title="Biom">biomy</a> – obszary wyróżniające się <a href="/wiki/Szata_ro%C5%9Blinna" title="Szata roślinna">szatą roślinną</a> tworzącą charakterystyczne <a href="/wiki/Formacja_ro%C5%9Blinna" title="Formacja roślinna">formacje roślinne</a> oraz swoistą <a href="/wiki/Fauna" title="Fauna">fauną</a>. Decydujący wpływ na charakter i zróżnicowanie biomów ma klimat i dlatego biomy tworzą pasy w zależności od <a href="/wiki/Szeroko%C5%9B%C4%87_geograficzna" title="Szerokość geograficzna">szerokości geograficznej</a>, których układ jest modyfikowany przez lokalne warunki orograficzne i klimatyczne. Ziemskie biomy leżące w <a href="/wiki/Arktyka" title="Arktyka">Arktyce</a> i <a href="/wiki/Antarktyda" title="Antarktyda">Antarktydzie</a> są względnie ubogie w życie <a href="/wiki/Ro%C5%9Bliny" title="Rośliny">roślinne</a> i <a href="/wiki/Zwierz%C4%99ta" title="Zwierzęta">zwierzęce</a>, podczas gdy biomy najbogatsze w formy życia leżą w strefie <a href="/wiki/R%C3%B3wnik" title="Równik">równikowej</a>. Biosfera stanowi sumę wszystkich ziemskich <a href="/wiki/Ekosystem" title="Ekosystem">ekosystemów</a>. W skład ekosystemów wchodzą wszystkie organizmy żywe znajdujące się na danym obszarze (<a href="/wiki/Biocenoza" title="Biocenoza">biocenoza</a>) i wszystkie elementy nieożywione (<a href="/wiki/Biotop" title="Biotop">biotop</a>) danego obszaru. Biocenozę tworzą <a href="/wiki/Populacja_(biologia)" title="Populacja (biologia)">populacje</a> – wszystkie osobniki określonego <a href="/wiki/Gatunek_(biologia)" title="Gatunek (biologia)">gatunku</a> żyjące w danym środowisku i wzajemnie na siebie wpływające. Na jeszcze mniejszym <a href="/wiki/Poziomy_organizacji_%C5%BCywej_materii" title="Poziomy organizacji żywej materii">poziomie organizacji żywej materii</a> jest <a href="/wiki/Organizm" title="Organizm">organizm</a> – istota, której poszczególne części i struktury tworzą zharmonizowaną całość, wykazującą wszelkie cechy <a href="/wiki/%C5%BBycie" title="Życie">życia</a>. Bardziej złożone organizmy składają się z <a href="/wiki/Narz%C4%85d" title="Narząd">narządów</a> (które mogą tworzyć <a href="/wiki/Uk%C5%82ad_narz%C4%85d%C3%B3w" title="Układ narządów">układy narządów</a>). Narządy z kolei składają się z <a href="/wiki/Tkanka" title="Tkanka">tkanek</a>. Podstawową jednostką życia, obecną we wszystkich ziemskich organizmach, jest <a href="/wiki/Kom%C3%B3rka" title="Komórka">komórka</a>, zdolna do <a href="/wiki/Metabolizm" title="Metabolizm">przemiany materii</a> i <a href="/wiki/Rozmna%C5%BCanie" title="Rozmnażanie">rozmnażania</a><a href="#cite_note-bio-134">[125]</a>. Wszystkie organizmy występujące na ziemi są klasyfikowane w ramach <a href="/wiki/Systematyka_organizm%C3%B3w" title="Systematyka organizmów">systematyki biologicznej</a>. Podział zaproponowany w 1990 przez <a href="/wiki/Carl_Woese" title="Carl Woese">Carla Woese</a>, oparty na badaniach molekularnych, dzieli świat żywy na trzy <a href="/wiki/Domena_(biologia)" title="Domena (biologia)">domeny</a>: <a href="/wiki/Bakterie" title="Bakterie">bakterie</a>, <a href="/wiki/Archeony" title="Archeony">archeowce</a> i <a href="/wiki/Eukarionty" title="Eukarionty">jądrowce</a>. Wcześniej organizmy klasyfikowano najczęściej na pięć <a href="/wiki/Kr%C3%B3lestwo_(biologia)" title="Królestwo (biologia)">królestw</a>: <a href="/wiki/Bakterie" title="Bakterie">bakterie</a>, <a href="/wiki/Protisty" title="Protisty">protisty</a>, <a href="/wiki/Grzyby" title="Grzyby">grzyby</a>, <a href="/wiki/Ro%C5%9Bliny" title="Rośliny">rośliny</a> i <a href="/wiki/Zwierz%C4%99ta" title="Zwierzęta">zwierzęta</a>. Organizmy <a href="/wiki/Klasyfikacja_biologiczna" title="Klasyfikacja biologiczna">klasyfikowane</a> są w układzie jednostek (<a href="/wiki/Takson" title="Takson">taksonów</a>) tworzonych ze względu na kryterium pokrewieństwa ewolucyjnego, poniżej poziomu wspomnianego królestwa, przez <a href="/wiki/Typ_(biologia)" title="Typ (biologia)">typy</a>, <a href="/wiki/Gromada_(biologia)" title="Gromada (biologia)">gromady</a>, <a href="/wiki/Rz%C4%85d_(biologia)" title="Rząd (biologia)">rzędy</a>, <a href="/wiki/Rodzina_(biologia)" title="Rodzina (biologia)">rodziny</a>, <a href="/wiki/Rodzaj_(biologia)" title="Rodzaj (biologia)">rodzaje</a> i <a href="/wiki/Gatunek_(biologia)" title="Gatunek (biologia)">gatunki</a><a href="#cite_note-bio-134">[125]</a>. Opisano ok. 2 mln gatunków żyjących obecnie na Ziemi, ich szacowana liczba wynosi jednak do 100 mln<a href="#cite_note-may-16">[14]</a><a href="#cite_note-how_many_species-135">[126]</a>. Na podstawie zróżnicowania <a href="/wiki/Skamienia%C5%82o%C5%9Bci" title="Skamieniałości">skamieniałości</a> i długiej historii życia, szacuje się, że ok. 99% gatunków jakie kiedykolwiek żyły na Ziemi, wymarło. Gatunkiem, który współcześnie ma ogromny wpływ na kształtowanie warunków życia na Ziemi jest <a href="/wiki/Cz%C5%82owiek_rozumny" title="Człowiek rozumny">człowiek rozumny</a>. Jego działalność spowodowała tak daleko idące przeobrażenie warunków do utrzymania i rozwoju życia na Ziemi, że przypisywane jest mu powodowanie lub przyspieszenie obecnego <a href="/wiki/Masowe_wymieranie" title="Masowe wymieranie">masowego wymierania</a> (zwanego „szóstym wymieraniem”<a href="#cite_note-Zagrozona_przyroda-136">[127]</a> lub „<a href="/wiki/Sz%C3%B3sta_katastrofa" title="Szósta katastrofa">szóstą katastrofą</a>”<a href="#cite_note-Szosta_katastrofa-137">[128]</a>). Szacuje się, że obecne tempo zaniku różnorodności gatunkowej jest do 1000 razy większe niż w ciągu ostatnich 100 000 lat<a href="#cite_note-bio-134">[125]</a>. <a href="/wiki/Czerwona_ksi%C4%99ga_gatunk%C3%B3w_zagro%C5%BConych" title="Czerwona księga gatunków zagrożonych">Czerwona księga gatunków zagrożonych</a> z 2008 podaje, że 16 928 gatunków jest zagrożonych wyginięciem<a href="#cite_note-IUCN_threatened-138">[129]</a>. <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Zagrożenia">Zagrożenia</h4>[<a href="/w/index.php?title=Ziemia&veaction=edit&section=20" title="Edytuj sekcję: Zagrożenia" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Ziemia&action=edit&section=20" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Zagrożenia">edytuj kod</a>]</div> Niektóre obszary podatne są na skrajne zjawiska pogodowe, takie jak <a href="/wiki/Huragan" title="Huragan">huragany</a>, <a href="/wiki/Cyklon" title="Cyklon">cyklony</a> czy <a href="/wiki/Tajfun" title="Tajfun">tajfuny</a>. W innych miejscach mogą występować <a href="/wiki/Kl%C4%99ska_%C5%BCywio%C5%82owa" title="Klęska żywiołowa">klęski żywiołowe</a>, jak trzęsienia ziemi, <a href="/wiki/Osuwisko" title="Osuwisko">osuwiska</a>, <a href="/wiki/Tsunami" title="Tsunami">tsunami</a>, erupcje <a href="/wiki/Wulkan" title="Wulkan">wulkaniczne</a>, <a href="/wiki/Lej_krasowy" title="Lej krasowy">leje krasowe</a>, <a href="/wiki/Susza" title="Susza">susze</a>, <a href="/wiki/Pow%C3%B3d%C5%BA" title="Powódź">powodzie</a>, <a href="/wiki/Zamie%C4%87_%C5%9Bnie%C5%BCna" title="Zamieć śnieżna">zamiecie śnieżne</a> lub <a href="/wiki/Po%C5%BCar" title="Pożar">pożary</a>. Wiele stref lokalnych znajduje się pod wpływem spowodowanego przez człowieka zanieczyszczenia wody i powietrza, <a href="/wiki/Kwa%C5%9Bny_deszcz" title="Kwaśny deszcz">kwaśnego deszczu</a> i substancji <a href="/wiki/Toksyczno%C5%9B%C4%87" title="Toksyczność">toksycznych</a>, utraty roślinności (przez intensywny <a href="/wiki/Wypas" title="Wypas">wypas</a>, <a href="/wiki/Wylesianie" title="Wylesianie">wylesianie</a> i <a href="/wiki/Pustynnienie" title="Pustynnienie">pustynnienie</a>), zaniku dzikiej przyrody, degradacji i utraty <a href="/wiki/Gleba" title="Gleba">gleby</a>, <a href="/wiki/Erozja" title="Erozja">erozji</a> oraz rozprzestrzeniania się <a href="/wiki/Gatunek_inwazyjny" title="Gatunek inwazyjny">gatunków inwazyjnych</a>. <a href="/wiki/Opinia_naukowa_o_zmianie_klimatu" title="Opinia naukowa o zmianie klimatu">Najprawdopodobniej</a> wywoływany działalnością ludzi wzrost emisji dwutlenku węgla jest główną przyczyną <a href="/wiki/Globalne_ocieplenie" title="Globalne ocieplenie">globalnego ocieplenia</a><a href="#cite_note-RS_climate-139">[130]</a>. Według prognoz, rosnąca temperatura powodować ma m.in. wzrost poziomu morza, <a href="/wiki/Regresja_lodowca" title="Regresja lodowca">cofanie się lodowców</a>, topnienie <a href="/wiki/L%C4%85dol%C3%B3d" title="Lądolód">lądolodów</a>, nasilenie się ekstremalnych zjawisk pogodowych oraz zmiany w ilości i strukturze <a href="/wiki/Opad_atmosferyczny" title="Opad atmosferyczny">opadów atmosferycznych</a><a href="#cite_note-UN_warming-140">[131]</a>. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Litosfera">Litosfera</h3>[<a href="/w/index.php?title=Ziemia&veaction=edit&section=21" title="Edytuj sekcję: Litosfera" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Ziemia&action=edit&section=21" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Litosfera">edytuj kod</a>]</div> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /> Osobne artykuły: <a href="/wiki/Litosfera" title="Litosfera">Litosfera</a> i <a href="/wiki/Cykl_superkontynentalny" title="Cykl superkontynentalny">Cykl superkontynentalny</a>.</div> <figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:AYool_topography_15min.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/24/AYool_topography_15min.png/250px-AYool_topography_15min.png" decoding="async" width="250" height="175" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/24/AYool_topography_15min.png/375px-AYool_topography_15min.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/24/AYool_topography_15min.png/500px-AYool_topography_15min.png 2x" data-file-width="1617" data-file-height="1133" /></a><figcaption>Obecna topografia Ziemi</figcaption></figure> <a href="/wiki/Rze%C5%BAba_terenu" title="Rzeźba terenu">Rzeźba terenu</a> różni się w poszczególnych miejscach na Ziemi. Około 70,8% powierzchni pokrywa woda, a <a href="/wiki/Szelf_kontynentalny" title="Szelf kontynentalny">szelf kontynentalny</a> znajduje się średnio 130 m poniżej poziomu morza<a href="#cite_note-Pidwirny-10o-141">[132]</a>. Powierzchnia podwodna ma zarówno cechy górzyste: <a href="/wiki/G%C3%B3ra_podwodna" title="Góra podwodna">góry podwodne</a>, <a href="/wiki/Grzbiet_%C5%9Br%C3%B3doceaniczny" title="Grzbiet śródoceaniczny">grzbiety śródoceaniczne</a>, <a href="/wiki/R%C3%B3w_oceaniczny" title="Rów oceaniczny">rowy oceaniczne</a>, podwodne wulkany, <a href="/wiki/P%C5%82askowy%C5%BC" title="Płaskowyż">płaskowyże</a> oceaniczne, jak i równinne, np. <a href="/wiki/R%C3%B3wnina_abisalna" title="Równina abisalna">równiny abisalne</a><a href="#cite_note-ngdc2006-83">[78]</a>. Na lądach (29,2%) spotyka się <a href="/wiki/G%C3%B3ra" title="Góra">góry</a>, <a href="/wiki/Pustynia" title="Pustynia">pustynie</a>, <a href="/wiki/R%C3%B3wnina" title="Równina">równiny</a>, płaskowyże i inne typy ukształtowania <a href="/wiki/Geomorfologia" title="Geomorfologia">geomorfologicznego</a>. Powierzchnia planety ulega przekształceniom ze względu na <a href="/wiki/Tektonika_(geologia)" title="Tektonika (geologia)">tektonikę</a> i <a href="/wiki/Erozja" title="Erozja">erozję</a>. Cechy powierzchni utworzone lub zdeformowane przez płyty tektoniczne podatne są na <a href="/wiki/Wietrzenie" title="Wietrzenie">wietrzenie</a>, cykle termiczne i efekty chemiczne. <a href="/wiki/Zlodowacenie" title="Zlodowacenie">Zlodowacenie</a>, tworzenie się <a href="/wiki/Rafa" title="Rafa">raf koralowych</a> i upadek <a href="/wiki/Meteor" title="Meteor">meteorytów</a> również wpływają na ukształtowanie powierzchni. <a href="/wiki/Skorupa_ziemska_oceaniczna" title="Skorupa ziemska oceaniczna">Skorupa ziemska oceaniczna</a> jest stale tworzona w granicach rozbieżnych płyt (w grzbietach śródoceanicznych) z zastygającej magmy płaszcza oraz niszczona – wciągana z powrotem do płaszcza – w granicach zbieżnych (strefach subdukcji). W wyniku tych procesów, materiał z którego zbudowane jest <a href="/wiki/Dno_oceaniczne" title="Dno oceaniczne">dno oceaniczne</a> ulega stałemu przetwarzaniu. Większość dna ma mniej niż 100 mln lat, a szacowany wiek najstarszej skorupy oceanicznej, na zachodnim Pacyfiku, wynosi 200 mln lat. (3/4 powierzchni Ziemi ma skorupę młodszą niż 200 mln lat). Porównując, najstarsze znalezione na lądzie <a href="/wiki/Skamienia%C5%82o%C5%9Bci" title="Skamieniałości">skamieniałości</a> mają ok. 3 mld lat<a href="#cite_note-SOEST_Pacific_Plate-117">[109]</a><a href="#cite_note-NOAA_age-118">[110]</a>. <a href="/wiki/Skorupa_ziemska_kontynentalna" title="Skorupa ziemska kontynentalna">Skorupa ziemska kontynentalna</a> składa się w znacznej mierze ze <a href="/wiki/Ska%C5%82y_magmowe" title="Skały magmowe">skał magmowych</a> i <a href="/wiki/Ska%C5%82y_metamorficzne" title="Skały metamorficzne">metamorficznych</a> o małej gęstości – <a href="/wiki/Granit" title="Granit">granitu</a> i <a href="/wiki/Andezyt" title="Andezyt">andezytu</a>. W mniejszej proporcji w jej skład wchodzi również najczęściej występująca skała na Ziemi – <a href="/wiki/Bazalt" title="Bazalt">bazalt</a>, który jest podstawowym składnikiem dna oceanicznego<a href="#cite_note-Layers-142">[133]</a>. Wskutek nagromadzenia się materiału przynoszonego przez czynniki zewnętrzne powstają <a href="/wiki/Ska%C5%82y_osadowe" title="Skały osadowe">skały osadowe</a>. Zajmują one 75% powierzchni, choć stanowią tylko 5% skał skorupy położonych na głębokości 10 km<a href="#cite_note-CPP_weathering-143">[134]</a>. Skorupę ziemską budują głównie <a href="/wiki/Ska%C5%82y_metamorficzne" title="Skały metamorficzne">skały metamorficzne</a>, powstałe pod wpływem wysokiej temperatury lub ciśnienia z innych skał, takie jak <a href="/wiki/Gnejs" title="Gnejs">gnejs</a>, <a href="/wiki/%C5%81upek" title="Łupek">łupek</a>, <a href="/wiki/Marmur" title="Marmur">marmur</a> czy <a href="/wiki/Kwarcyt" title="Kwarcyt">kwarcyt</a>. Składnikami skał są <a href="/wiki/Minera%C5%82" title="Minerał">minerały</a>. Najczęściej występują minerały z grupy <a href="/wiki/Krzemiany" title="Krzemiany">krzemianów</a> – <a href="/wiki/Kwarc" title="Kwarc">kwarc</a>, <a href="/wiki/Skalenie" title="Skalenie">skaleń</a>, <a href="/wiki/Amfibole" title="Amfibole">amfibole</a>, <a href="/wiki/Miki" title="Miki">miki</a>, <a href="/wiki/Pirokseny" title="Pirokseny">pirokseny</a> i <a href="/wiki/Oliwiny" title="Oliwiny">oliwiny</a><a href="#cite_note-MNH_minerals-144">[135]</a>. Powszechne minerały z grupy <a href="/wiki/W%C4%99glany" title="Węglany">węglanów</a>, to <a href="/wiki/Kalcyt" title="Kalcyt">kalcyt</a> (budulec <a href="/wiki/Wapie%C5%84" title="Wapień">wapienia</a>), <a href="/wiki/Aragonit" title="Aragonit">aragonit</a> oraz <a href="/wiki/Dolomit_(ska%C5%82a)" title="Dolomit (skała)">dolomit</a><a href="#cite_note-WC_carbonate-145">[136]</a>. <a href="/wiki/Pedosfera" title="Pedosfera">Pedosfera</a> to powierzchniowa warstwa skorupy ziemskiej, w której zachodzą <a href="/wiki/Proces_glebotw%C3%B3rczy" title="Proces glebotwórczy">procesy glebotwórcze</a>. <a href="/wiki/Gleba" title="Gleba">Gleba</a> wpływa na produkcję i rozkład <a href="/wiki/Biomasa" title="Biomasa">biomasy</a>, przepływ energii i obieg materii w <a href="/wiki/Ekosystem" title="Ekosystem">ekosystemie</a>. <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Użytkowanie_zasobów_naturalnych">Użytkowanie zasobów naturalnych</h4>[<a href="/w/index.php?title=Ziemia&veaction=edit&section=22" title="Edytuj sekcję: Użytkowanie zasobów naturalnych" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Ziemia&action=edit&section=22" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Użytkowanie zasobów naturalnych">edytuj kod</a>]</div> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /> Osobny artykuł: <a href="/wiki/Zasoby_naturalne" title="Zasoby naturalne">Zasoby naturalne</a>.</div> Litosfera zapewnia zasoby naturalne, które są eksploatowane dla bytowania i gospodarki człowieka. Niektóre z nich to <a href="/wiki/Surowiec" title="Surowiec">surowce nieodnawialne</a>, których ponowne uzupełnienie w wyniku procesów naturalnych jest niemożliwe w krótkim czasie. Ze złóż <a href="/wiki/Paliwa_kopalne" title="Paliwa kopalne">paliw kopalnych</a> zawartych w skorupie ziemskiej wydobywa się <a href="/wiki/Ropa_naftowa" title="Ropa naftowa">ropę naftową</a>, <a href="/wiki/W%C4%99gle_kopalne" title="Węgle kopalne">węgiel</a>, <a href="/wiki/Gaz_ziemny" title="Gaz ziemny">gaz ziemny</a>, <a href="/wiki/Torf" title="Torf">torf</a> i <a href="/wiki/Klatrat_metanu" title="Klatrat metanu">klatrat metanu</a>. Są one wykorzystywane przez człowieka jako główne źródło <a href="/wiki/Energia" title="Energia">energii</a>. W 2006 około 86% wyprodukowanej energii pochodziło z paliw kopalnych, 6,3% z <a href="/wiki/Elektrownia_wodna" title="Elektrownia wodna">elektrowni wodnych</a>, 5,9% z <a href="/wiki/Energia_j%C4%85drowa" title="Energia jądrowa">energii jądrowej</a>, a pozostałe 1,0% to <a href="/wiki/Energia_geotermalna" title="Energia geotermalna">energia geotermalna</a>, <a href="/wiki/Energetyka_s%C5%82oneczna" title="Energetyka słoneczna">słoneczna</a>, <a href="/wiki/Energia_wiatru" title="Energia wiatru">wiatru</a> i <a href="/wiki/Biomasa" title="Biomasa">biomasa</a><a href="#cite_note-IEA_2006-146">[137]</a>. Z głębi Ziemi wydobywa się też minerały <a href="/wiki/Ruda" title="Ruda">rudne</a> zawierające związki <a href="/wiki/Metale" title="Metale">metali</a>, m.in. rudy <a href="/wiki/%C5%BBelazo" title="Żelazo">żelaza</a>, <a href="/wiki/Cynk" title="Cynk">cynku</a>, <a href="/wiki/Mied%C5%BA" title="Miedź">miedzi</a> i <a href="/wiki/O%C5%82%C3%B3w" title="Ołów">ołowiu</a>. Z ziemskiej biosfery produkowane są naturalnie lub syntetycznie produkty <a href="/wiki/Biologia" title="Biologia">biologiczne</a>, m.in. <a href="/wiki/Pokarm" title="Pokarm">pokarm</a>, <a href="/wiki/Drewno_(technika)" title="Drewno (technika)">drewno</a>, <a href="/wiki/Lek" title="Lek">leki</a> i <a href="/wiki/Kompostowanie" title="Kompostowanie">kompost</a>. Człowiek używa <a href="/wiki/Materia%C5%82_budowlany" title="Materiał budowlany">materiałów budowlanych</a> do budowy <a href="/wiki/Dom" title="Dom">domów</a> i ochrony dobytku. Ingeruje także w cykl hydrologiczny dla zapewnienia wody słodkiej do konsumpcji, celów przemysłowych i <a href="/wiki/Irygacja_(rolnictwo)" title="Irygacja (rolnictwo)">nawadniania</a>. Według artykułu naukowego z 2005, około 40% powierzchni lądu zajmują tereny <a href="/wiki/Rolnictwo" title="Rolnictwo">rolnicze</a> (w tym <a href="/wiki/Pastwisko" title="Pastwisko">pastwiska</a>)<a href="#cite_note-Foley2005-147">[138]</a>. Światowy <a href="/wiki/%C5%9Alad_ekologiczny" title="Ślad ekologiczny">ślad ekologiczny</a> człowieka w 2007 wyniósł 2,7 globalnych <a href="/wiki/Hektar" title="Hektar">hektarów</a> (gha)<a href="#cite_note-GFN_2010-148">[139]</a> na osobę, a możliwości planety do regeneracji zasobów naturalnych oszacowano na mniej o 0,6 gha na osobę<a href="#cite_note-GFN_sources-149">[140]</a>. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Atmosfera">Atmosfera</h3>[<a href="/w/index.php?title=Ziemia&veaction=edit&section=23" title="Edytuj sekcję: Atmosfera" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Ziemia&action=edit&section=23" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Atmosfera">edytuj kod</a>]</div> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /> Osobny artykuł: <a href="/wiki/Atmosfera_Ziemi" title="Atmosfera Ziemi">Atmosfera Ziemi</a>.</div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Wysoko%C5%9B%C4%87_bezwzgl%C4%99dna_Ziemi.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3d/Wysoko%C5%9B%C4%87_bezwzgl%C4%99dna_Ziemi.svg/300px-Wysoko%C5%9B%C4%87_bezwzgl%C4%99dna_Ziemi.svg.png" decoding="async" width="300" height="227" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3d/Wysoko%C5%9B%C4%87_bezwzgl%C4%99dna_Ziemi.svg/450px-Wysoko%C5%9B%C4%87_bezwzgl%C4%99dna_Ziemi.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3d/Wysoko%C5%9B%C4%87_bezwzgl%C4%99dna_Ziemi.svg/600px-Wysoko%C5%9B%C4%87_bezwzgl%C4%99dna_Ziemi.svg.png 2x" data-file-width="582" data-file-height="441" /></a><figcaption>Histogram <a href="/wiki/Wysoko%C5%9B%C4%87_bezwzgl%C4%99dna" title="Wysokość bezwzględna">wysokości bezwzględnej</a> skorupy ziemskiej</figcaption></figure> Masę atmosfery ziemskiej szacuje się na 5,1 × 1018 kg. Na poziomie morza gęstość <a href="/wiki/Powietrze" title="Powietrze">powietrza</a> wynosi 1,217 kg/m³, a <a href="/wiki/Ci%C5%9Bnienie_atmosferyczne" title="Ciśnienie atmosferyczne">ciśnienie atmosferyczne</a> – 101,325 <a href="/wiki/Paskal" title="Paskal">kPa</a> i maleje wraz z wysokością. Warstwa atmosfery o grubości do 100 km (<a href="/wiki/Homosfera" title="Homosfera">homosfera</a>) składa się przede wszystkim z <a href="/wiki/Azot" title="Azot">azotu</a> (78% objętości powietrza), <a href="/wiki/Tlen" title="Tlen">tlenu</a> (20,9%) oraz <a href="/wiki/Argon" title="Argon">argonu</a> (0,9%). Zawiera także śladowe ilości <a href="/wiki/Dwutlenek_w%C4%99gla" title="Dwutlenek węgla">dwutlenku węgla</a> i innych niż argon <a href="/wiki/Helowce" title="Helowce">gazów szlachetnych</a>. Zawartość <a href="/wiki/Para_wodna" title="Para wodna">pary wodnej</a> w atmosferze ulega częstej zmianie i wynosi średnio ok. 1%<a href="#cite_note-NASA_factsheet-4">[4]</a>. Atmosfera Ziemi stale ulatnia się w kosmos w tempie około 3 kg <a href="/wiki/Wod%C3%B3r" title="Wodór">wodoru</a> i 50g <a href="/wiki/Hel_(pierwiastek)" title="Hel (pierwiastek)">helu</a> na <a href="/wiki/Sekunda" title="Sekunda">sekundę</a><a href="#cite_note-CatlingZahnle2009-150">[141]</a>. Najniższą i najcieńszą warstwą atmosfery jest <a href="/wiki/Troposfera" title="Troposfera">troposfera</a>. Jej górna granica zmienia się wraz z <a href="/wiki/Szeroko%C5%9B%C4%87_geograficzna" title="Szerokość geograficzna">szerokością geograficzną</a> i <a href="/wiki/Pora_roku" title="Pora roku">porą roku</a>; wynosi ona od mniej niż 8 km nad biegunami w <a href="/wiki/Zima" title="Zima">zimie</a> do 17,5 km nad <a href="/wiki/Azja_Po%C5%82udniowo-Wschodnia" title="Azja Południowo-Wschodnia">Azją Południowo-Wschodnią</a> w <a href="/wiki/Lato" title="Lato">lecie</a><a href="#cite_note-UW_tropopause-151">[142]</a>. <a href="/wiki/Biosfera" title="Biosfera">Biosfera</a> ziemska zmieniła skład chemiczny <a href="/wiki/Atmosfera" title="Atmosfera">atmosfery</a>. <a href="/wiki/Katastrofa_tlenowa" title="Katastrofa tlenowa">Ewolucja fotosyntezy tlenowej</a> ok. 2,7 mld lat temu doprowadziła do wzrostu zawartości tlenu w atmosferze. Umożliwiło to rozwój <a href="/wiki/Aerob" title="Aerob">organizmów aerobowych</a> i uformowanie się powłoki ozonowej, która blokuje szkodliwe dla organizmów żywych promieniowanie <a href="/wiki/Ultrafiolet" title="Ultrafiolet">ultrafioletowe</a>, <a href="/wiki/Pole_magnetyczne" title="Pole magnetyczne">pole magnetyczne</a> zaś nie dopuszcza do Ziemi cząsteczek wiatru słonecznego. Inne funkcje atmosfery sprzyjające życiu na Ziemi to transport pary wodnej, dostawa różnorodnych gazów, spalanie mniejszych <a href="/wiki/Meteor" title="Meteor">meteorów</a> przed uderzeniem w powierzchnię i regulacja temperatury<a href="#cite_note-atmosfera-152">[143]</a>. To ostatnie zjawisko znane jest jako <a href="/wiki/Efekt_cieplarniany" title="Efekt cieplarniany">efekt cieplarniany</a>: atmosfera „zatrzymuje” część <a href="/wiki/Energia_termiczna" title="Energia termiczna">energii termicznej</a> emitowanej z jej powierzchni w kosmos, przez co podnosi się <a href="/wiki/Temperatura" title="Temperatura">temperatura</a>. Głównymi <a href="/wiki/Gaz_cieplarniany" title="Gaz cieplarniany">gazami cieplarnianymi</a> są para wodna, dwutlenek węgla, <a href="/wiki/Metan" title="Metan">metan</a>, <a href="/wiki/Tlenek_diazotu" title="Tlenek diazotu">podtlenek azotu</a> i ozon troposferyczny. Bez efektu cieplarnianego, średnia temperatura kuli ziemskiej wynosiłaby –19 °C<a href="#cite_note-IPCC_zarys-153">[144]</a><a href="#cite_note-Pidwirny2006-154">[145]</a>. Ze względu na zróżnicowane pochłanianie i odbijanie promieniowania słonecznego przez zawarte w niej gazy (<a href="/wiki/Ultrafiolet" title="Ultrafiolet">ultrafiolet</a> pochłaniany jest w dużej mierze przez tlen, zwłaszcza w postaci ozonu, niektóre przedziały podczerwieni przez gazy cieplarniane) atmosfera ziemska jest przezroczysta jedynie dla światła o pewnych długościach fal. W związku z tym organizmy wykorzystują głównie pewien zakres promieniowania słonecznego, określany jako <a href="/wiki/%C5%9Awiat%C5%82o_widzialne" title="Światło widzialne">światło widzialne</a> lub <a href="/wiki/Promieniowanie_czynne_fotosyntetycznie" title="Promieniowanie czynne fotosyntetycznie">promieniowanie czynne fotosyntetycznie</a><a href="#cite_note-TAMU_energy_balance-155">[146]</a>. <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Klimat_i_pogoda">Klimat i pogoda</h4>[<a href="/w/index.php?title=Ziemia&veaction=edit&section=24" title="Edytuj sekcję: Klimat i pogoda" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Ziemia&action=edit&section=24" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Klimat i pogoda">edytuj kod</a>]</div> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /> Osobne artykuły: <a href="/wiki/Klimat" title="Klimat">Klimat</a> i <a href="/wiki/Pogoda" title="Pogoda">Pogoda</a>.</div> Klimat i pogodę na Ziemi kształtują trzy podstawowe procesy klimatotwórcze: obieg <a href="/wiki/Ciep%C5%82o" title="Ciepło">ciepła</a>, obieg <a href="/wiki/Woda" title="Woda">wody</a> i krążenie <a href="/wiki/Powietrze" title="Powietrze">powietrza</a>, a także czynniki geograficzne: układ <a href="/wiki/Kontynent" title="Kontynent">lądów</a> i <a href="/wiki/Ocean" title="Ocean">oceanów</a>, wysokość n.p.m. i odległość od morza (oceanu). <a href="/wiki/Pogoda" title="Pogoda">Pogoda</a> to ogół zjawisk atmosferycznych zachodzących w danej chwili i miejscu. <a href="/wiki/Klimat" title="Klimat">Klimat</a> to przebieg zjawisk pogodowych na danym obszarze w okresie wieloletnim (ok. 30 lat)<a href="#cite_note-MetOffice-156">[147]</a>. Atmosfera ziemska nie ma określonej granicy – jej <a href="/wiki/G%C4%99sto%C5%9B%C4%87" title="Gęstość">gęstość</a> zmniejsza się wraz z wysokością, ostatecznie przechodząc w przestrzeń kosmiczną. Trzy czwarte masy atmosfery zawarte jest w początkowych 11 km, w warstwie nazywanej troposferą. Słońce nagrzewa powierzchnię Ziemi, a najniższe warstwy atmosfery nagrzewają się od powierzchni, co powoduje <a href="/wiki/Rozszerzalno%C5%9B%C4%87_cieplna" title="Rozszerzalność cieplna">rozszerzanie</a> <a href="/wiki/Powietrze" title="Powietrze">powietrza</a>. Cieplejsze powietrze jest lżejsze i unosi się do góry, w jego miejsce napływa chłodniejsze, o większej gęstości. Proces ten nazywany jest <a href="/wiki/Cyrkulacja_powietrza" title="Cyrkulacja powietrza">cyrkulacją powietrza</a> i prowadzi do redystrybucji ciepła na planecie<a href="#cite_note-moran2005-157">[148]</a>. Główne prądy powietrzne to <a href="/wiki/Pasat" title="Pasat">pasaty</a>, wiejące w strefie do 30° szerokości geograficznej oraz wiatry zachodnie, wiejące od 30° do 60° szerokości<a href="#cite_note-berger2002-158">[149]</a>. <a href="/wiki/Pr%C4%85d_morski" title="Prąd morski">Prądy morskie</a> również w istotny sposób wpływają na klimat, w szczególności <a href="/wiki/Cyrkulacja_termohalinowa" title="Cyrkulacja termohalinowa">cyrkulacja termohalinowa</a>, która prowadzi do wymiany energii cieplnej pomiędzy tropikami a strefami polarnymi<a href="#cite_note-PIK_thermohaline-159">[150]</a>. <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Full_moon_partially_obscured_by_atmosphere.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/df/Full_moon_partially_obscured_by_atmosphere.jpg/300px-Full_moon_partially_obscured_by_atmosphere.jpg" decoding="async" width="300" height="200" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/df/Full_moon_partially_obscured_by_atmosphere.jpg/450px-Full_moon_partially_obscured_by_atmosphere.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/df/Full_moon_partially_obscured_by_atmosphere.jpg/600px-Full_moon_partially_obscured_by_atmosphere.jpg 2x" data-file-width="3064" data-file-height="2043" /></a><figcaption>Zdjęcie z orbity – Księżyc częściowo przysłonięty ziemską atmosferą</figcaption></figure> Następuje również cyrkulacja <a href="/wiki/Para_wodna" title="Para wodna">pary wodnej</a>, pochodzącej z wyparowywania powierzchni Ziemi. Kiedy warunki atmosferyczne umożliwiają unoszenie się ciepłego i wilgotnego powietrza, następuje kondensacja (<a href="/wiki/Resublimacja" title="Resublimacja">resublimacja</a> lub <a href="/wiki/Skraplanie" title="Skraplanie">skraplanie</a>) pary. Wskutek tego, powstają <a href="/wiki/Chmura_(meteorologia)" title="Chmura (meteorologia)">chmury</a> i woda spada na powierzchnię jako <a href="/wiki/Opad_atmosferyczny" title="Opad atmosferyczny">opad atmosferyczny</a><a href="#cite_note-moran2005-157">[148]</a>. Większość wody transportowana jest na niższe wysokości przez systemy rzeczne, przeważnie powracając do oceanów lub osiadając w jeziorach. Ten <a href="/wiki/Cykl_hydrologiczny" title="Cykl hydrologiczny">cykl hydrologiczny</a> to kluczowy mechanizm zapewniający życie na lądzie oraz główny czynnik erozji powierzchni. Ilość opadów waha się w poszczególnych rejonach, od poniżej milimetra na rok do kilku metrów na rok. Jest to uwarunkowane cyrkulacją atmosferyczną, cechami <a href="/wiki/Topografia_(geografia)" title="Topografia (geografia)">topograficznymi</a> i temperaturą<a href="#cite_note-The_Hydrologic_Cycle-160">[151]</a>. Ziemię można podzielić na <a href="/wiki/R%C3%B3wnole%C5%BCnik" title="Równoleżnik">równoleżnikowe</a> pasy, w których występuje względnie jednorodny klimat. Wyróżnia się następujące <a href="/wiki/Strefa_klimatyczna" title="Strefa klimatyczna">strefy klimatyczne</a>, zaczynając od biegunów: <a href="/wiki/Klimat_oko%C5%82obiegunowy" title="Klimat okołobiegunowy">klimat okołobiegunowy</a>, <a href="/wiki/Klimat_umiarkowany" title="Klimat umiarkowany">umiarkowany</a>, <a href="/wiki/Klimat_podzwrotnikowy" title="Klimat podzwrotnikowy">podzwrotnikowy</a>, <a href="/wiki/Klimat_zwrotnikowy" title="Klimat zwrotnikowy">zwrotnikowy</a> i <a href="/wiki/Klimat_r%C3%B3wnikowy" title="Klimat równikowy">równikowy</a><a href="#cite_note-edukator-161">[152]</a>. Klimat można też klasyfikować ze względu na temperaturę i ilość opadów – regiony, w których występują prawie jednolite <a href="/wiki/Masa_powietrza" title="Masa powietrza">masy powietrza</a>. Cztery podstawowe masy powietrza to: arktyczne (PA), polarne (PP), zwrotnikowe (PZ) i równikowe (PR). <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Atmosfera_górna">Atmosfera górna</h4>[<a href="/w/index.php?title=Ziemia&veaction=edit&section=25" title="Edytuj sekcję: Atmosfera górna" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Ziemia&action=edit&section=25" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Atmosfera górna">edytuj kod</a>]</div> Powyżej troposfery znajduje się <a href="/wiki/Stratosfera" title="Stratosfera">stratosfera</a> (10–50 km n.p.m.), <a href="/wiki/Mezosfera_(warstwa_atmosfery)" title="Mezosfera (warstwa atmosfery)">mezosfera</a> (50–80 km n.p.m.) i <a href="/wiki/Termosfera" title="Termosfera">termosfera</a> (80–500 km n.p.m.)<a href="#cite_note-stratosphere-162">[153]</a>. Wykazują one różnice w <a href="/wiki/Pionowy_gradient_temperatury" title="Pionowy gradient temperatury">pionowym gradiencie temperatury</a> (zmianą temperatury wraz z wysokością). W stratosferze znajduje się powłoka ozonowa<a href="#cite_note-NOAA_ozone-163">[154]</a>. Umowna granica pomiędzy atmosferą ziemską i <a href="/wiki/Przestrze%C5%84_kosmiczna" title="Przestrzeń kosmiczna">przestrzenią kosmiczną</a>, przebiegająca na wysokości 100 km n.p.m. (w termosferze), nazywa się <a href="/wiki/Linia_K%C3%A1rm%C3%A1na" title="Linia Kármána">Linią Kármána</a><a href="#cite_note-UN_Karman-164">[155]</a>. Powyżej tych warstw jest <a href="/wiki/Egzosfera" title="Egzosfera">egzosfera</a>, w której zanikają ostatnie ślady obecności powietrza. <a href="/wiki/Energia_termiczna" title="Energia termiczna">Energia termiczna</a> powoduje, że niektóre cząsteczki znajdujące się w górnej atmosferze osiągają <a href="/wiki/Pr%C4%99dko%C5%9B%C4%87_ucieczki" title="Prędkość ucieczki">prędkość ucieczki</a> i zdolne są do opuszczenia pola grawitacyjnego planety. Skutkuje to stałym, stopniowym ulatywaniem atmosfery w kosmos. Ponieważ <a href="/wiki/Wod%C3%B3r" title="Wodór">wodór</a> w stanie wolnym ma małą <a href="/wiki/Masa_atomowa" title="Masa atomowa">masę atomową</a>, ulatuje on w szybszym tempie niż inne gazy<a href="#cite_note-LiuDonahue1974-165">[156]</a>. Doprowadziło to do zmiany stanu planety, z początkowej <a href="/wiki/Redukcja_(chemia)" title="Redukcja (chemia)">redukcji</a> do obecnego <a href="/wiki/Utlenianie" title="Utlenianie">utlenienia</a>. Częściowa utrata <a href="/wiki/Reduktor_(chemia)" title="Reduktor (chemia)">reduktorów</a> takich jak wodór miała być przyczyną dużej akumulacji tlenu w atmosferze<a href="#cite_note-Catling2001-166">[157]</a>, zdolność tego pierwiastka do ucieczki w przestrzeń kosmiczną wpłynęła więc na rozwinięcie się życia na planecie<a href="#cite_note-OSU_history-167">[158]</a>. Jednak w obecnej atmosferze, o dużej zawartości tlenu, większość atomów wodoru wchodzi w reakcję z tlenem i powstaje woda, która ulega kondensacji i nie dociera do górnych warstw atmosfery. Jego utrata następuje więc głównie poprzez rozbijanie cząsteczek <a href="/wiki/Metan" title="Metan">metanu</a> przez światło słoneczne w górnej atmosferze<a href="#cite_note-HuntenDonahue1976-168">[159]</a>. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Hydrosfera">Hydrosfera</h3>[<a href="/w/index.php?title=Ziemia&veaction=edit&section=26" title="Edytuj sekcję: Hydrosfera" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Ziemia&action=edit&section=26" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Hydrosfera">edytuj kod</a>]</div> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /> Osobny artykuł: <a href="/wiki/Hydrosfera" title="Hydrosfera">hydrosfera</a>.</div> Ze względu na unikalną w Układzie Słonecznym wodną powłokę – <a href="/wiki/Hydrosfera" title="Hydrosfera">hydrosferę</a>, Ziemia ma przydomek „Błękitnej planety”. Tworzą ją wody powierzchniowe (oceany, <a href="/wiki/Morze" title="Morze">morza</a>, <a href="/wiki/Rzeka" title="Rzeka">rzeki</a>, <a href="/wiki/Jezioro" title="Jezioro">jeziora</a>, <a href="/wiki/Bagno" title="Bagno">bagna</a>) i podziemne, jak również <a href="/wiki/Lodowiec" title="Lodowiec">lodowce</a>, pokrywy śnieżne oraz <a href="/wiki/Para_wodna" title="Para wodna">para wodna</a>. <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:The_Earth_seen_from_Apollo_17.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/97/The_Earth_seen_from_Apollo_17.jpg/250px-The_Earth_seen_from_Apollo_17.jpg" decoding="async" width="250" height="250" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/97/The_Earth_seen_from_Apollo_17.jpg/375px-The_Earth_seen_from_Apollo_17.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/97/The_Earth_seen_from_Apollo_17.jpg/500px-The_Earth_seen_from_Apollo_17.jpg 2x" data-file-width="3000" data-file-height="3002" /></a><figcaption>Zdjęcie „<a href="/wiki/The_Blue_Marble" title="The Blue Marble">Blue Marble</a>” – Ziemia widziana z pokładu <a href="/wiki/Apollo_17" title="Apollo 17">Apollo 17</a></figcaption></figure> Najważniejszym składnikiem hydrosfery są <a href="/wiki/Ocean" title="Ocean">oceany</a> – zawierają one ok. 1,35×1018 <a href="/wiki/Tona" title="Tona">ton</a> wody (1/4400 masy Ziemi), co daje objętość 1,332×109 km³<a href="#cite_note-CharetteSmith2010-169">[160]</a>. Średnia głębokość oceanów wynosi 3800 m, czyli ponad cztery razy więcej niż średnia wysokość kontynentów<a href="#cite_note-sverdrup-170">[161]</a>. Woda morska ma istotny wpływ na klimat globalny, ponieważ oceany są zbiornikami ciepła<a href="#cite_note-NASA_heat_bucket-171">[162]</a>. Zmiany w <a href="/wiki/Temperatura_powierzchni_oceanu" title="Temperatura powierzchni oceanu">temperaturze powierzchni oceanów</a> mogą prowadzić do anomalii pogodowych, takich jak <a href="/wiki/El_Ni%C3%B1o" title="El Niño">El Niño</a><a href="#cite_note-NASA_sea_temperature-172">[163]</a>. W skład wód oceanicznych wchodzą <a href="/wiki/Rozpuszczalno%C5%9B%C4%87" title="Rozpuszczalność">rozpuszczone</a> gazy atmosferyczne, niezbędne do życia organizmom wodnym<a href="#cite_note-NASA_oceanic_prcesses-173">[164]</a>. Za trzy <a href="/wiki/Najd%C5%82u%C5%BCsze_rzeki_%C5%9Bwiata" title="Najdłuższe rzeki świata">najdłuższe rzeki świata</a> generalnie uważa się <a href="/wiki/Nil" title="Nil">Nil</a> (6695 km), <a href="/wiki/Amazonka" title="Amazonka">Amazonkę</a> (6400 km) oraz <a href="/wiki/Jangcy" title="Jangcy">Jangcy</a> (6300 km<a href="#cite_note-EB_Yangtze-174">[165]</a>)<a href="#cite_note-uwaga11-175">[j]</a>. <a href="/wiki/Najwi%C4%99ksze_jeziora_%C5%9Bwiata" title="Największe jeziora świata">Największym jeziorem</a> świata jest <a href="/wiki/Morze_Kaspijskie" title="Morze Kaspijskie">Morze Kaspijskie</a>, o powierzchni 386 400 km²<a href="#cite_note-uwaga12-176">[k]</a><a href="#cite_note-Caspian_Sea-177">[166]</a>. Najwyższym <a href="/wiki/Wodospad" title="Wodospad">wodospadem</a> na Ziemi jest <a href="/wiki/Salto_Angel" title="Salto Angel">Salto del Angel</a>, który ma wysokość 979 m<a href="#cite_note-Salto_Angel-178">[167]</a>. Najniżej położone podwodne miejsce to <a href="/wiki/G%C5%82%C4%99bia_Challengera" title="Głębia Challengera">głębia Challengera</a> w <a href="/wiki/R%C3%B3w_Maria%C5%84ski" title="Rów Mariański">Rowie Mariańskim</a> na <a href="/wiki/Ocean_Spokojny" title="Ocean Spokojny">Pacyfiku</a>, z głębokością 10 911,4 m<a href="#cite_note-KAIKO7000-179">[168]</a>. Woda na Ziemi jest w 97,5% <a href="/wiki/Woda_morska" title="Woda morska">słona</a>, a w 2,5% <a href="/wiki/Woda_s%C5%82odka" title="Woda słodka">słodka</a>. Większość wody słodkiej (68,7%) występuje obecnie w formie <a href="/wiki/L%C3%B3d" title="Lód">lodu</a><a href="#cite_note-UNESCO_water_resources-180">[169]</a>. Około 3,5% masy oceanów stanowi <a href="/wiki/Sole" title="Sole">sól</a>, która pochodzi głównie z aktywności wulkanicznej lub <a href="/wiki/Ska%C5%82y_magmowe" title="Skały magmowe">skał magmowych</a><a href="#cite_note-NASA_salt-181">[170]</a>. <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Orbita_i_rotacja">Orbita i rotacja</h2>[<a href="/w/index.php?title=Ziemia&veaction=edit&section=27" title="Edytuj sekcję: Orbita i rotacja" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Ziemia&action=edit&section=27" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Orbita i rotacja">edytuj kod</a>]</div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Sidereal_day_(prograde).svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8b/Sidereal_day_%28prograde%29.svg/290px-Sidereal_day_%28prograde%29.svg.png" decoding="async" width="290" height="216" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8b/Sidereal_day_%28prograde%29.svg/435px-Sidereal_day_%28prograde%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8b/Sidereal_day_%28prograde%29.svg/580px-Sidereal_day_%28prograde%29.svg.png 2x" data-file-width="481" data-file-height="359" /></a><figcaption><a href="/wiki/Doba_gwiazdowa" title="Doba gwiazdowa">Dzień gwiazdowy</a> jest krótszy od dnia słonecznego. 1) Słońce i wybrana gwiazda są na wprost Ziemi. 2) planeta obróciła się o 360° i gwiazda jest ponownie na wprost Ziemi, Słońce jednak nie (1→2 = 1 doba gwiazdowa). 3) Słońce jest ponownie na wprost Ziemi (1→3 = 1 doba słoneczna)</figcaption></figure> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Rotacja">Rotacja</h3>[<a href="/w/index.php?title=Ziemia&veaction=edit&section=28" title="Edytuj sekcję: Rotacja" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Ziemia&action=edit&section=28" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Rotacja">edytuj kod</a>]</div> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /> Osobny artykuł: <a href="/wiki/Ruch_obrotowy_Ziemi" title="Ruch obrotowy Ziemi">Ruch obrotowy Ziemi</a>.</div> Okres obrotu Ziemi wokół własnej osi względem <a href="/wiki/Gwiazda" title="Gwiazda">gwiazd</a> odpowiada jednej <a href="/wiki/Doba_gwiazdowa" title="Doba gwiazdowa">dobie gwiazdowej</a>, którą zdefiniowano jako 86164,098903691 sekund lub 23 godzin 56 minut i 4,098903691 sekund czasu uniwersalnego (<a href="/wiki/Czas_uniwersalny" title="Czas uniwersalny">UT1</a>)<a href="#cite_note-IERS-9">[7]</a>. Są to wartości uśrednione, gdyż okres ten potrafi się wahać o całe milisekundy z roku na rok. Okres obrotu Ziemi wokół <a href="/wiki/O%C5%9B_ziemska" title="Oś ziemska">własnej osi</a> względem Słońca odpowiada jednej <a href="/wiki/Doba" title="Doba">dobie słonecznej</a> lub 86400 <a href="/wiki/Sekunda" title="Sekunda">sekundom</a> <a href="/wiki/Czas_s%C5%82oneczny" title="Czas słoneczny">czasu słonecznego</a>. Obecnie, sekunda czasu słonecznego jest nieznacznie dłuższa niż sekunda <a href="/wiki/Uk%C5%82ad_SI" title="Układ SI">SI</a>, ponieważ <a href="/wiki/Si%C5%82a_p%C5%82ywowa" title="Siła pływowa">siły pływowe</a> powodują spowolnienie rotacji planety<a href="#cite_note-uwaga13-182">[l]</a>. Od 1820 jeden dzień czasu słonecznego wydłużył się o 2 <a href="/wiki/Milisekunda" title="Milisekunda">milisekundy</a> w stosunku do <a href="/wiki/Mi%C4%99dzynarodowy_czas_atomowy" title="Międzynarodowy czas atomowy">czasu atomowego</a><a href="#cite_note-USNO_leap_seconds-183">[171]</a>. W celu utrzymania synchronizacji zegarów z obrotem Ziemi co pewien czas zegary przestawia się o 1 sekundę zwaną <a href="/wiki/Sekunda_przest%C4%99pna" title="Sekunda przestępna">sekundą przestępną</a>. Wskutek oddziaływania grawitacyjnego Słońca i Księżyca, kierunek ziemskiej osi obrotu ulega powolnym zmianom w ruchu zwanym <a href="/wiki/Precesja" title="Precesja">precesją</a>. Precesja prowadzi do zatoczenia przez oś obrotu na tle nieba pełnego okręgu w <a href="/wiki/Rok_plato%C5%84ski" title="Rok platoński">roku platońskim</a>, wynoszącym ok. 25 800 lat. Powoduje to różnice pomiędzy rokiem gwiazdowym a <a href="/wiki/Rok_zwrotnikowy" title="Rok zwrotnikowy">rokiem zwrotnikowym</a>. Ponieważ obrót Ziemi wokół własnej osi sprawia, że Słońce wykonuje ruch dzienny na sferze niebieskiej (ok. 24 godziny), świat podzielono na 24 <a href="/wiki/Strefa_czasowa" title="Strefa czasowa">strefy czasowe</a>, każda po 15 stopni długości geograficznej (z lokalnymi różnicami, związanymi z podziałem politycznym). Strefy czasowe zapisywane są według ich różnicy względem <a href="/wiki/Uniwersalny_czas_koordynowany" title="Uniwersalny czas koordynowany">czasu uniwersalnego koordynowanego</a> (UTC) – np. UTC+1 dla <a href="/wiki/Polska" title="Polska">Polski</a>. Do 1972 międzynarodowy czas podawano względem leżącego na <a href="/wiki/Po%C5%82udnik_zerowy" title="Południk zerowy">południku zerowym</a> obserwatorium astronomicznego w <a href="/wiki/Royal_Borough_of_Greenwich" title="Royal Borough of Greenwich">Greenwich</a> (<a href="/wiki/Czas_uniwersalny" title="Czas uniwersalny">czas uniwersalny</a> lub GMT). <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Orbita">Orbita</h3>[<a href="/w/index.php?title=Ziemia&veaction=edit&section=29" title="Edytuj sekcję: Orbita" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Ziemia&action=edit&section=29" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Orbita">edytuj kod</a>]</div> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /> Zobacz też: <a href="/wiki/Orbita" title="Orbita">Orbita</a>.</div> Ziemia wykonuje jeden obrót wokół Słońca na każde 365,256 dni czasu słonecznego, co odpowiada jednemu <a href="/wiki/Rok_gwiazdowy" title="Rok gwiazdowy">roku gwiazdowemu</a>. Średnia odległość od Słońca wynosi 150 mln km. Z punktu widzenia ziemskiego obserwatora, Słońce wykonuje pozorny ruch na wschód względem gwiazd, z szybkością ok. 1°/dzień. <a href="/wiki/Pr%C4%99dko%C5%9B%C4%87_orbitalna" title="Prędkość orbitalna">Prędkość orbitalna</a> planety wynosi średnio 29,78 km/s<a href="#cite_note-NASA_factsheet-4">[4]</a>. Księżyc obraca się wraz z Ziemią wokół wspólnego <a href="/wiki/%C5%9Arodek_masy" title="Środek masy">środka masy</a> raz na 27,32 dni względem gwiazd (<a href="/wiki/Miesi%C4%85c_gwiazdowy" title="Miesiąc gwiazdowy">miesiąc gwiazdowy</a>). Środek masy układu Ziemia – Księżyc znajduje się w przybliżeniu w 3/4 promienia Ziemi od jej środka. Jako układ Ziemia-Księżyc obracający się wokół Słońca, okres <a href="/wiki/Miesi%C4%85c_synodyczny" title="Miesiąc synodyczny">miesiąca synodycznego</a> pomiędzy kolejnymi <a href="/wiki/Faza_Ksi%C4%99%C5%BCyca" title="Faza Księżyca">nowiami</a> Księżyca wynosi 29,53 dni. Oglądany z północnego <a href="/wiki/Biegun_niebieski" title="Biegun niebieski">bieguna niebieskiego</a>, ruch Ziemi i Księżyca jest <a href="/wiki/Lewoskr%C4%99tno%C5%9B%C4%87" title="Lewoskrętność">lewoskrętny</a>. Płaszczyzna orbity nie jest równoległa do płaszczyzny równika: <a href="/wiki/O%C5%9B_ziemska" title="Oś ziemska">oś ziemska</a> jest nachylona ok. 23,44° do prostej prostopadłej do płaszczyzny Ziemia-Słońce, a płaszczyzna Ziemia-Księżyc jest nachylona ok. 5° względem płaszczyzny Ziemia-Słońce. Bez tych nachyleń, raz na dwa tygodnie następowałoby <a href="/wiki/Za%C4%87mienie_S%C5%82o%C5%84ca" title="Zaćmienie Słońca">zaćmienie Słońca</a> lub <a href="/wiki/Za%C4%87mienie_Ksi%C4%99%C5%BCyca" title="Zaćmienie Księżyca">Księżyca</a> (na przemian)<a href="#cite_note-NASA_factsheet-4">[4]</a><a href="#cite_note-NASA_Moon-184">[172]</a>. <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Nachylenie_osi_obrotu.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a6/Nachylenie_osi_obrotu.svg/290px-Nachylenie_osi_obrotu.svg.png" decoding="async" width="290" height="256" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a6/Nachylenie_osi_obrotu.svg/435px-Nachylenie_osi_obrotu.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a6/Nachylenie_osi_obrotu.svg/580px-Nachylenie_osi_obrotu.svg.png 2x" data-file-width="774" data-file-height="684" /></a><figcaption>Nachylenie osi Ziemi do prostej prostopadłej do płaszczyzny orbity</figcaption></figure> Promień <a href="/wiki/Strefa_Hilla" title="Strefa Hilla">strefy Hilla</a> Ziemi wynosi ok. 1,5 Gm (1 500 000 km)<a href="#cite_note-Vazquez2006-185">[173]</a>. Jest to maksymalny dystans, na którym siła oddziaływania <a href="/wiki/Grawitacja" title="Grawitacja">grawitacyjnego</a> Ziemi na mniejsze obiekty jest większa niż Słońca i innych planet. Ciała niebieskie znajdujące się w tej strefie mogą orbitować wokół planety, będące poza nią zostaną od niej oddalone wskutek oddziaływania grawitacyjnego Słońca. W pobliżu planety lub na jej powierzchni dominuje przyciąganie Ziemi objawiające się <a href="/wiki/Przyspieszenie" title="Przyspieszenie">przyspieszeniem</a> <a href="/wiki/Spadek_swobodny" title="Spadek swobodny">spadających swobodnie</a> na powierzchnię Ziemi ciał. Standardowa wartość przyspieszenia to 9,80665 m/s², jednak zmienia się ono wraz z szerokością geograficzną i wysokością nad poziomem morza<a href="#cite_note-NIST_SI-186">[174]</a>. Ziemia wraz z Układem Słonecznym położona jest 28 000 <a href="/wiki/Rok_%C5%9Bwietlny" title="Rok świetlny">lat świetlnych</a> od centrum <a href="/wiki/Droga_Mleczna" title="Droga Mleczna">Drogi Mlecznej</a>, w <a href="/wiki/Rami%C4%99_Oriona" title="Ramię Oriona">Ramieniu Oriona</a>. Znajduje się około 20 lat świetlnych od płaszczyzny równika Galaktyki<a href="#cite_note-NASA_Milky_Way-187">[175]</a>. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Nachylenie_osi">Nachylenie osi</h3>[<a href="/w/index.php?title=Ziemia&veaction=edit&section=30" title="Edytuj sekcję: Nachylenie osi" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Ziemia&action=edit&section=30" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Nachylenie osi">edytuj kod</a>]</div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Rotating_earth_axial_tiles_to_orbit.gif" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/12/Rotating_earth_axial_tiles_to_orbit.gif/200px-Rotating_earth_axial_tiles_to_orbit.gif" decoding="async" width="200" height="191" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/12/Rotating_earth_axial_tiles_to_orbit.gif/300px-Rotating_earth_axial_tiles_to_orbit.gif 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/1/12/Rotating_earth_axial_tiles_to_orbit.gif 2x" data-file-width="400" data-file-height="381" /></a><figcaption>Animacja przedstawiająca ruch obrotowy ziemi z uwzględnieniem kąta nachylenia do płaszczyzny orbity</figcaption></figure> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Earth_obliquity_range.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ae/Earth_obliquity_range.svg/200px-Earth_obliquity_range.svg.png" decoding="async" width="200" height="192" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ae/Earth_obliquity_range.svg/300px-Earth_obliquity_range.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ae/Earth_obliquity_range.svg/400px-Earth_obliquity_range.svg.png 2x" data-file-width="545" data-file-height="523" /></a><figcaption>Zakres <a href="/wiki/Precesja" title="Precesja">precesji</a> osi Ziemi (obecnie ok. 23,44°)</figcaption></figure> Ze względu na ruch obrotowy i nachylenie osi ziemskiej względem płaszczyzny <a href="/wiki/Ekliptyka" title="Ekliptyka">ekliptyki</a>, ilość <a href="/wiki/Promieniowanie_s%C5%82oneczne" title="Promieniowanie słoneczne">promieniowania słonecznego</a> docierającego w dane miejsce na powierzchni planety jest zmienna. Prowadzi to do wahań klimatu w przeciągu całego roku, w szczególności do występowania <a href="/wiki/Pora_roku" title="Pora roku">pór roku</a>. Kiedy biegun północny zwrócony jest w stronę Słońca, na <a href="/wiki/P%C3%B3%C5%82kula_p%C3%B3%C5%82nocna" title="Półkula północna">półkuli północnej</a> trwa <a href="/wiki/Wiosna" title="Wiosna">wiosna</a> lub <a href="/wiki/Lato" title="Lato">lato</a>, a na południowej <a href="/wiki/Jesie%C5%84" title="Jesień">jesień</a> lub <a href="/wiki/Zima" title="Zima">zima</a>, a kiedy jest od niego odwrócony, występuje odwrotne zjawisko. W czasie wiosny i lata dni są dłuższe, a Słońce położone jest wyżej na <a href="/wiki/Niebo" title="Niebo">niebie</a>; w jesieni i zimie, klimat się ochładza, a dni są krótsze. W kręgach polarnych Słońce okresowo znajduje się stale pod <a href="/wiki/Horyzont" title="Horyzont">horyzontem</a> – od 20 godzin nad <a href="/wiki/Ko%C5%82o_podbiegunowe" title="Koło podbiegunowe">kołami podbiegunowymi</a> do 179 dni nad biegunami<a href="#cite_note-NSDIC_night-188">[176]</a>. Jeżeli stan taki utrzymuje się przez co najmniej 24 godziny, zjawisko określane jest jako <a href="/wiki/Noc_polarna" title="Noc polarna">noc polarna</a><a href="#cite_note-polar-189">[177]</a>. Przeciwnym zjawiskiem jest okres, podczas którego tarcza słoneczna pozostaje stale nad horyzontem – od 20 godzin do 186 dni<a href="#cite_note-NSDIC_day-190">[178]</a>. Jeżeli utrzymuje się to przez co najmniej 24 godziny, występuje <a href="/wiki/Dzie%C5%84_polarny" title="Dzień polarny">dzień polarny</a><a href="#cite_note-polar-189">[177]</a>. Podstawą wyznaczania dat zmian astronomicznych pór roku jest zjawisko <a href="/wiki/Przesilenie" title="Przesilenie">przesilenia</a> (momentu maksymalnego nachylenia się lub odchylenia się osi ziemskiej od Słońca) oraz <a href="/wiki/R%C3%B3wnonoc" title="Równonoc">równonocy</a> (czasu, w którym oś Ziemi leży w płaszczyźnie prostopadłej do kierunku Ziemia – Słońce). <a href="/wiki/Przesilenie_letnie" title="Przesilenie letnie">Przesilenie letnie</a> następuje ok. 21 czerwca, <a href="/wiki/Przesilenie_zimowe" title="Przesilenie zimowe">przesilenie zimowe</a> – 21 grudnia, <a href="/wiki/R%C3%B3wnonoc_wiosenna" title="Równonoc wiosenna">równonoc wiosenna</a> następuje ok. 20 marca, a <a href="/wiki/R%C3%B3wnonoc_jesienna" title="Równonoc jesienna">równonoc jesienna</a> – 23 września<a href="#cite_note-UT_seasons-191">[179]</a>. W czasach nowożytnych Ziemia osiąga <a href="/wiki/Peryhelium" title="Peryhelium">peryhelium</a> (punkt największego zbliżenia się do Słońca) 3 stycznia, a <a href="/wiki/Aphelium" title="Aphelium">aphelium</a> (punkt największego oddalenia się od Słońca) około 4 lipca. Daty te ulegają jednak zmianom wskutek precesji i innych cyklicznych zmian orbity ziemskiej, zwanych <a href="/wiki/Cykle_Milankovicia" title="Cykle Milankovicia">cyklami Milankovicia</a>. Przy peryhelium wartość docierającej na planetę energii słonecznej wzrasta o 6,9% w odniesieniu do aphelium. Ponieważ półkula południowa zwrócona jest w stronę Słońca, w okresie kiedy dystans Ziemi od gwiazdy jest bliski wartości minimalnej, otrzymuje ona ogólnie w przeciągu całego roku więcej energii. Jednak wody oceaniczne półkuli południowej absorbują większość uzyskanej energii słonecznej, co wpływa na jej klimat. Większe znaczenie na ilość promieniowania docierającego na daną powierzchnię ma nachylenie osi<a href="#cite_note-USDE_radiation-192">[180]</a><a href="#cite_note-USAToday_tilt-193">[181]</a>. Kąt nachylenia <a href="/wiki/O%C5%9B_obrotu" title="Oś obrotu">osi obrotu</a> jest relatywnie stabilny. Oś podlega jednak <a href="/wiki/Drgania" title="Drgania">drganiu</a> zwanym <a href="/wiki/Nutacja" title="Nutacja">nutacją</a>, której największa składowa ma okres 18,6 roku (zob. też <a href="/wiki/Cykle_Milankovicia#Nachylenie_osi_Ziemi" title="Cykle Milankovicia">nachylenie osi Ziemi</a>, <a href="/wiki/Precesja#Precesja_osi_Ziemi" title="Precesja">precesja osi Ziemi</a>). <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Księżyc">Księżyc</h2>[<a href="/w/index.php?title=Ziemia&veaction=edit&section=31" title="Edytuj sekcję: Księżyc" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Ziemia&action=edit&section=31" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Księżyc">edytuj kod</a>]</div> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /> Osobny artykuł: <a href="/wiki/Ksi%C4%99%C5%BCyc" title="Księżyc">Księżyc</a>.</div> Księżyc to jedyny stały <a href="/wiki/Naturalny_satelita" title="Naturalny satelita">naturalny satelita</a> ziemski. Jego średnica wynosi 3474,8 km (ok. 1/4 średnicy Ziemi), co czyni go największym księżycem w Układzie Słonecznym w stosunku do orbitowanej planety. Masa satelity wynosi 7,349×1022 kg, a <a href="/wiki/Okres_orbitalny" title="Okres orbitalny">okres orbitalny</a> trwa 27 dni 7 godzin 43,7 minut. Oddziaływanie grawitacyjne pomiędzy Ziemią a Księżycem wywołuje <a href="/wiki/P%C5%82ywy_morskie" title="Pływy morskie">pływy morskie</a> na planecie. To samo oddziaływanie spowodowało spowolnienie rotacji Księżyca, wskutek czego satelita jest obecnie w <a href="/wiki/Obr%C3%B3t_synchroniczny" title="Obrót synchroniczny">obrocie synchronicznym</a>: okres obrotu Księżyca wokół własnej osi równy jest okresowi obiegu wokół Ziemi. Wskutek tego, zwrócony jest on do planety stale tą samą stroną. Ze względu na rotację, oświetlenie przez Słońce widocznej z Ziemi części Księżyca jest zmienne, co objawia się w cyklicznej zmianie <a href="/wiki/Faza_Ksi%C4%99%C5%BCyca" title="Faza Księżyca">faz Księżyca</a>. Działanie <a href="/wiki/Si%C5%82a_p%C5%82ywowa" title="Siła pływowa">sił pływowych</a> powoduje, że Księżyc oddala się od Ziemi z szybkością 38 mm na rok. Wynikłe z tego wydłużanie się dnia ziemskiego o 23 <a href="/wiki/Mikrosekunda" title="Mikrosekunda">μs</a> na rok kumuluje się znacząco w skali setek milionów lat<a href="#cite_note-EspenakMeeus2007-194">[182]</a>. Przykładowo, we wczesnym <a href="/wiki/Dewon_%C5%9Brodkowy" title="Dewon środkowy">środkowym dewonie</a> (ok. 400 mln lat temu) jeden rok miał 410 ówczesnych dni, a miesiąc miał 31,5 dnia<a href="#cite_note-ST_coral_clock-195">[183]</a><a href="#cite_note-Mazzullo1971-196">[184]</a>. Według niektórych artykułów naukowych, Księżyc miał duży wpływ na rozwój życia na Ziemi poprzez łagodzenie klimatu planety. Dowody <a href="/wiki/Paleontologia" title="Paleontologia">paleontologiczne</a> i symulacje komputerowe wykazują, że oddziaływanie pływowe z satelitą stabilizuje nachylenie ziemskiej osi obrotu<a href="#cite_note-Laskar2004-197">[185]</a>. Bez tej stabilizacji przeciwko <a href="/wiki/Moment_si%C5%82y" title="Moment siły">momentom siły</a> aplikowanym przez Słońce i inne planety, oś Ziemi mogłaby podlegać chaotycznym zmianom w skali setek milionów lat, co ma miejsce w przypadku <a href="/wiki/Mars" title="Mars">Marsa</a><a href="#cite_note-MurrayHolman2001-198">[186]</a>. Zrównanie się osi obrotu z płaszczyzną <a href="/wiki/Ekliptyka" title="Ekliptyka">ekliptyki</a> doprowadziłoby do występowania skrajnych pór roku – jeden biegun znajdowałby się na wprost Słońca w okresie letnim, a drugi w okresie zimowym. W rezultacie wyginęłyby większe zwierzęta i część roślinności<a href="#cite_note-WilliamsKasting1996-199">[187]</a>. Średnica Słońca jest ok. 400-krotnie większa niż średnica satelity, zaś odległość Ziemi od Słońca jest 400-krotnie większa w porównaniu do Księżyca. Wskutek tego <a href="/wiki/Rozmiar_k%C4%85towy" title="Rozmiar kątowy">rozmiar kątowy</a> (pozorny rozmiar) obu ciał jest niemal jednakowy, a na Ziemi dochodzi do całkowitego lub obrączkowego <a href="/wiki/Za%C4%87mienie_S%C5%82o%C5%84ca" title="Zaćmienie Słońca">zaćmienia Słońca</a><a href="#cite_note-NASA_planetary_factsheet-200">[188]</a>. <figure class="mw-halign-center" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Earth-Moon2.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c0/Earth-Moon2.jpg/800px-Earth-Moon2.jpg" decoding="async" width="800" height="40" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c0/Earth-Moon2.jpg/1200px-Earth-Moon2.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c0/Earth-Moon2.jpg/1600px-Earth-Moon2.jpg 2x" data-file-width="4000" data-file-height="200" /></a><figcaption>Ziemia, Księżyc i dzieląca je odległość w jednakowej skali</figcaption></figure> Ponadto z Ziemią oddziałuje co najmniej pięć <a href="/wiki/Obiekt_koorbitalny" title="Obiekt koorbitalny">obiektów koorbitalnych</a>: <a href="/wiki/2014_OL339" title="2014 OL339">2014 OL339</a><a href="#cite_note-Onet_ksiezyc-201">[189]</a>, <a href="/wiki/(3753)_Cruithne" title="(3753) Cruithne">(3753) Cruithne</a>, <a href="/wiki/2002_AA29" title="2002 AA29">2002 AA29</a>, <a href="/wiki/2003_YN107" title="2003 YN107">2003 YN107</a> i <a href="/wiki/(164207)_2004_GU9" title="(164207) 2004 GU9">(164207) 2004 GU9</a><a href="#cite_note-BBC_little_brother-202">[190]</a>. <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Planetoidy_trojańskie">Planetoidy trojańskie</h2>[<a href="/w/index.php?title=Ziemia&veaction=edit&section=32" title="Edytuj sekcję: Planetoidy trojańskie" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Ziemia&action=edit&section=32" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Planetoidy trojańskie">edytuj kod</a>]</div> Księżyc nie jest jedynym obiektem, który stale towarzyszy Ziemi podczas jej obiegu wokół Słońca. Aktualnie synchronicznie z naszą planetą Słońce obiega także zaobserwowana w 2010 roku planetoida <a href="/wiki/2010_TK7" title="2010 TK7">2010 TK7</a>, ma ona średnicę około 300 metrów i jest zaliczana do grupy <a href="/wiki/Troja%C5%84czycy" title="Trojańczycy">planetoid trojańskich</a>. Takie obiekty znano wcześniej dla Jowisza, Marsa i Neptuna, jednak 2010 TK7 jest pierwszą planetoidą w ten sposób związaną z Ziemią. <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Historia_badań_i_kultura">Historia badań i kultura</h2>[<a href="/w/index.php?title=Ziemia&veaction=edit&section=33" title="Edytuj sekcję: Historia badań i kultura" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Ziemia&action=edit&section=33" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Historia badań i kultura">edytuj kod</a>]</div> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /> Zobacz też: <a href="/wiki/Nauki_o_Ziemi" title="Nauki o Ziemi">Nauki o Ziemi</a>, <a href="/wiki/Historia_geografii" title="Historia geografii">Historia geografii</a>, <a href="/wiki/Kultura" title="Kultura">Kultura</a> i <a href="/wiki/Cywilizacja" title="Cywilizacja">Cywilizacja</a>.</div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Baylonianmaps.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a5/Baylonianmaps.JPG/180px-Baylonianmaps.JPG" decoding="async" width="180" height="245" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a5/Baylonianmaps.JPG/270px-Baylonianmaps.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a5/Baylonianmaps.JPG/360px-Baylonianmaps.JPG 2x" data-file-width="1728" data-file-height="2349" /></a><figcaption><a href="/wiki/Babilo%C5%84ska_mapa_%C5%9Bwiata" title="Babilońska mapa świata">Babilońska mapa świata</a> – najstarsza znana mapa świata z VI wieku p.n.e.</figcaption></figure> Ziemia to jedyna planeta, której polska nazwa nie wywodzi się z mitologii greckiej ani rzymskiej. Symbolem astronomicznym Ziemi jest równoramienny <a href="/wiki/Krzy%C5%BC" title="Krzyż">krzyż</a> wpisany w <a href="/wiki/Okr%C4%85g" title="Okrąg">okrąg</a>, znany jako <a href="/wiki/Krzy%C5%BC_s%C5%82oneczny" title="Krzyż słoneczny">krzyż słoneczny</a>, krzyż Odyna lub <a href="/wiki/Krzy%C5%BC_celtycki" title="Krzyż celtycki">krzyż celtycki</a>. Początkowym symbolem astronomicznym planety było <a href="/wiki/Jab%C5%82ko_kr%C3%B3lewskie" title="Jabłko królewskie">jabłko królewskie</a><a href="#cite_note-Western_Signs-203">[191]</a>. Z Ziemią wiązały się szeroko rozpowszechnione kulty <a href="/wiki/B%C3%B3stwa_telluryczne" title="Bóstwa telluryczne">bóstw tellurycznych</a> i <a href="/wiki/B%C3%B3stwa_chtoniczne" title="Bóstwa chtoniczne">chtonicznych</a>, wśród których przeważały bóstwa żeńskie. W wielu kulturach, bogini matka (lub Matka Ziemia) przedstawiana jest jako bogini <a href="/wiki/P%C5%82odno%C5%9B%C4%87" title="Płodność">płodności</a>, pomyślności i dostatku. <a href="/wiki/Aztekowie" title="Aztekowie">Aztekowie</a> nazywali planetę Tonan lub Tonantzin – „nasza matka”, <a href="/wiki/Pa%C5%84stwo_Ink%C3%B3w" title="Państwo Inków">Inkowie</a> – <a href="/wiki/Pachamama" title="Pachamama">Pachamama</a> („Matka Ziemia”). Chińska bogini Ziemi <a href="/wiki/Houtu" title="Houtu">Houtu</a><a href="#cite_note-Myths_and_Legends_of_China-204">[192]</a> jest podobna do <a href="/wiki/Gaja_(mitologia)" title="Gaja (mitologia)">Gai</a>, Ziemi-Matki w mitologii greckiej. Hindusi nazywali ją Bhuma Devi – „bogini Ziemi”, a Słowianie – <a href="/wiki/Mokosz" title="Mokosz">Mokosz</a>. W <a href="/wiki/Mitologia_nordycka" title="Mitologia nordycka">mitologii skandynawskiej</a>, bogini Ziemi <a href="/wiki/J%C3%B6r%C3%B0" title="Jörð">Jörd</a> była matką <a href="/wiki/Thor" title="Thor">Thora</a>. W mitologii starożytnego Egiptu Ziemię utożsamia męskie bóstwo <a href="/wiki/Geb" title="Geb">Geb</a>. <figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Sacrobosco_sphaera1.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ae/Sacrobosco_sphaera1.jpg/150px-Sacrobosco_sphaera1.jpg" decoding="async" width="150" height="213" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ae/Sacrobosco_sphaera1.jpg/225px-Sacrobosco_sphaera1.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ae/Sacrobosco_sphaera1.jpg/300px-Sacrobosco_sphaera1.jpg 2x" data-file-width="612" data-file-height="868" /></a><figcaption>Tractatus de sphaera <a href="/wiki/Sacrobosco" title="Sacrobosco">Sacrobosco</a>, wydana w 1230</figcaption></figure> Wiele mitologii i wierzeń religijnych zawiera opowieści dotyczące powstania Ziemi wskutek interwencji boga lub bóstw. Różnorodne grupy religijne, do których przynależą m.in. <a href="/wiki/Fundamentalizm_religijny" title="Fundamentalizm religijny">fundamentalne</a> odłamy <a href="/wiki/Protestantyzm" title="Protestantyzm">protestantyzmu</a><a href="#cite_note-religion_belief_fact-205">[193]</a> i <a href="/wiki/Islam" title="Islam">islamu</a><a href="#cite_note-Designed_by_God-206">[194]</a> zakładają, że opis stworzenia świata zawarty w ich <a href="/wiki/%C5%9Awi%C4%99te_ksi%C4%99gi" title="Święte księgi">świętych księgach</a> jest prawdą dosłowną i powinien być traktowany na równi lub zastąpić obecny pogląd naukowy nt. uformowania się Ziemi i rozwoju życia na planecie<a href="#cite_note-Creationism-207">[195]</a>. Środowiska naukowe<a href="#cite_note-Pennock2003-208">[196]</a><a href="#cite_note-Science_Evolution_Creationism-209">[197]</a>, a także inne (niż wyżej wymienione) grupy religijne sprzeciwiają się tym twierdzeniom<a href="#cite_note-ColburnHenriques2006-210">[198]</a><a href="#cite_note-Against_Creation-Science-211">[199]</a><a href="#cite_note-Gould1997-212">[200]</a>. Jednym z aspektów kontrowersji jest sprzeciw wobec <a href="/wiki/Ewolucja" title="Ewolucja">teorii ewolucji</a> przez zwolenników <a href="/wiki/Kreacjonizm_m%C5%82odej_Ziemi" title="Kreacjonizm młodej Ziemi">kreacjonizmu</a> i <a href="/wiki/Inteligentny_projekt" title="Inteligentny projekt">inteligentnego projektu</a>. W starożytności rozpowszechniony był pogląd, że Ziemia jest płaska. Ludy <a href="/wiki/Mezopotamia" title="Mezopotamia">Mezopotamii</a> przedstawiały świat jako płaski dysk otoczony przez ocean, a Egipcjanie jako kwadrat<a href="#cite_note-Flat_Earth-213">[201]</a>. Według Chińczyków ziemia miała kształt kwadratu, z nasadzonym na nim za pomocą filarów okrągłym niebem<a href="#cite_note-Symbole_chinskie-214">[202]</a>. Najstarsze znane mapy świata pochodzą z <a href="/wiki/Babilonia" title="Babilonia">Babilonii</a> – <a href="/wiki/Babilo%C5%84ska_mapa_%C5%9Bwiata" title="Babilońska mapa świata">Imago Mundi</a>, wykonana w VI–V wieku p.n.e.<a href="#cite_note-slide103-215">[203]</a> oraz Grecji, którą wykonał <a href="/wiki/Anaksymander" title="Anaksymander">Anaksymander</a><a href="#cite_note-Anaximander-216">[204]</a>. <a href="/wiki/Geosferyzm" title="Geosferyzm">Koncepcja kulistej Ziemi</a> pojawiła się najpóźniej w VI wieku p.n.e. – znana była <a href="/wiki/Pitagorejczycy" title="Pitagorejczycy">pitagorejczykom</a>, spośród których niektórzy utrzymywali ponadto, że Ziemia nie jest centrum wszechświata (<a href="/wiki/Filolaos_z_Tarentu" title="Filolaos z Tarentu">Filolaos z Tarentu</a>)<a href="#cite_note-Philolaus-217">[205]</a>. Po III wieku p.n.e. fakt, że planeta jest okrągła akceptowali wszyscy wykształceni obywatele Grecji i Rzymu<a href="#cite_note-mit-218">[206]</a>. Około 240 roku p.n.e. <a href="/wiki/Eratostenes" title="Eratostenes">Eratostenes</a> oszacował obwód planety (z 5–10% <a href="/wiki/B%C5%82%C4%85d_pomiaru" title="Błąd pomiaru">błędem pomiarowym</a>) i nachylenie osi względem płaszczyzny ekliptyki<a href="#cite_note-Round_Earth-219">[207]</a>. W <a href="/wiki/%C5%9Aredniowiecze" title="Średniowiecze">średniowieczu</a>, z nielicznymi wyjątkami (<a href="/wiki/Topografia_chrze%C5%9Bcija%C5%84ska" title="Topografia chrześcijańska">Topografia chrześcijańska</a>), nie było w Europie wykształconych ludzi, którzy uważaliby, że Ziemia jest płaska, a wydana w XIII w. praca <a href="/wiki/Sacrobosco" title="Sacrobosco">Sacrobosco</a> O Sferach stała się podstawowym podręcznikiem akademickim przez następne cztery stulecia<a href="#cite_note-mit-218">[206]</a><a href="#cite_note-Middle_Ages-220">[208]</a>. Postęp techniczny w nawigacji i budownictwie okrętowym doprowadził do epoki <a href="/wiki/Wielkie_odkrycia_geograficzne" title="Wielkie odkrycia geograficzne">wielkich odkryć geograficznych</a> na przełomie XV i XVI wieku. W 1488 <a href="/wiki/Bartolomeu_Dias" title="Bartolomeu Dias">Bartolomeu Dias</a> opłynął <a href="/wiki/Przyl%C4%85dek_Dobrej_Nadziei" title="Przylądek Dobrej Nadziei">Przylądek Dobrej Nadziei</a>, w 1492 dotarcie do wybrzeży Ameryki przez <a href="/wiki/Krzysztof_Kolumb" title="Krzysztof Kolumb">Kolumba</a> zapoczątkowało jej <a href="/wiki/Europejska_kolonizacja_Ameryki" title="Europejska kolonizacja Ameryki">europejską kolonizację</a>, a w 1498 <a href="/wiki/Vasco_da_Gama" title="Vasco da Gama">Vasco da Gama</a> odkrył drogę morską do <a href="/wiki/Indie" title="Indie">Indii</a>. W latach 1519–1521 <a href="/wiki/Ferdynand_Magellan" title="Ferdynand Magellan">Ferdynand Magellan</a> jako pierwszy Europejczyk odbył podróż dookoła świata. Wydana w 1543 <a href="/wiki/De_revolutionibus_orbium_coelestium" title="De revolutionibus orbium coelestium">O obrotach sfer niebieskich</a> <a href="/wiki/Miko%C5%82aj_Kopernik" title="Mikołaj Kopernik">Mikołaja Kopernika</a> zawiera teorię <a href="/wiki/Heliocentryzm" title="Heliocentryzm">heliocentrycznej</a> budowy świata i stwierdza, że Ziemia krąży wokół Słońca. Zastąpiła ona <a href="/wiki/Klaudiusz_Ptolemeusz" title="Klaudiusz Ptolemeusz">ptolemeuszowy</a> <a href="/wiki/Teoria_geocentryczna" title="Teoria geocentryczna">geocentryzm</a>, który głosił, że Ziemia jest centrum wszechświata. W 1570 <a href="/wiki/Abraham_Ortelius" title="Abraham Ortelius">Abraham Ortelius</a> jako pierwszy wydał usystematyzowany zbiór map świata – Theatrum Orbis Terrarum<a href="#cite_note-Ortelius-221">[209]</a>. W latach 1585–1595 kolekcję map opublikował również <a href="/wiki/Gerard_Merkator" title="Gerard Merkator">Gerard Merkator</a> i nazwał zbiór <a href="/wiki/Atlas_(publikacja)" title="Atlas (publikacja)">atlasem</a>, nawiązując do mitologicznego <a href="/wiki/Atlas_(mitologia)" title="Atlas (mitologia)">Atlasa</a>. <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:AS08-13-2329.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/09/AS08-13-2329.jpg/220px-AS08-13-2329.jpg" decoding="async" width="220" height="216" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/09/AS08-13-2329.jpg/330px-AS08-13-2329.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/09/AS08-13-2329.jpg/440px-AS08-13-2329.jpg 2x" data-file-width="2457" data-file-height="2411" /></a><figcaption>„Wschód Ziemi” z pokładu <a href="/wiki/Apollo_8" title="Apollo 8">Apollo 8</a></figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:PaleBlueDot.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/71/PaleBlueDot.jpg/220px-PaleBlueDot.jpg" decoding="async" width="220" height="249" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/71/PaleBlueDot.jpg/330px-PaleBlueDot.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/71/PaleBlueDot.jpg/440px-PaleBlueDot.jpg 2x" data-file-width="792" data-file-height="895" /></a><figcaption><a href="/wiki/Pale_Blue_Dot" title="Pale Blue Dot">Pale Blue Dot</a> – zdjęcie Ziemi wykonane przez sondę <a href="/wiki/Voyager_1" title="Voyager 1">Voyager 1</a> z odległości ponad 6 mld km</figcaption></figure> Pierwsze zdjęcie Ziemi z przestrzeni kosmicznej (z wysokości 105 km) wykonała 24 października 1946 kamera umieszczona na rakiecie <a href="/wiki/V-2" title="V-2">V-2</a> wystrzelonej przez <a href="/wiki/Stany_Zjednoczone" title="Stany Zjednoczone">Stany Zjednoczone</a> z poligonu <a href="/wiki/White_Sands_Missile_Range" title="White Sands Missile Range">White Sands Missile Range</a><a href="#cite_note-First_photo_from_space-222">[210]</a>. Pierwsze zdjęcia Ziemi z orbity okołoziemskiej wykonał satelita <a href="/wiki/Explorer_6" title="Explorer 6">Explorer 6</a> w 1959<a href="#cite_note-NASA_Explorers-223">[211]</a>. <a href="/wiki/Jurij_Gagarin" title="Jurij Gagarin">Jurij Gagarin</a> w 1961 został pierwszym człowiekiem, który obserwował planetę z przestrzeni kosmicznej. Załoga <a href="/wiki/Apollo_8" title="Apollo 8">Apollo 8</a> w 1968 jako pierwsza obserwowała wschód Ziemi z orbity księżycowej i wykonała wówczas słynne zdjęcie „<a href="/wiki/Earthrise" title="Earthrise">Earthrise</a>”. W 1972 załoga <a href="/wiki/Apollo_17" title="Apollo 17">Apollo 17</a> wykonała z orbity okołoziemskiej słynne zdjęcie „<a href="/wiki/The_Blue_Marble" title="The Blue Marble">Blue Marble</a>”. Fotografia przedstawia kulę, w której znajduje się pokryty chmurami błękitny ocean, przedzielony zielono-brązowymi kontynentami. Jest to jedno z najbardziej rozpowszechnionych zdjęć w historii<a href="#cite_note-NASA_Apollo_anniversary-224">[212]</a>. Z kolei zdjęcie Ziemi zrobione przez opuszczającego Układ Słoneczny <a href="/wiki/Voyager_1" title="Voyager 1">Voyagera 1</a> z 1990 zainspirowało <a href="/wiki/Carl_Sagan" title="Carl Sagan">Carla Sagana</a> do nazwania fotografii „<a href="/wiki/Pale_Blue_Dot" title="Pale Blue Dot">Pale Blue Dot</a>” (bladoniebieska kropka)<a href="#cite_note-seti-pbd-225">[213]</a>. W ciągu ostatnich dwu stuleci wyłoniły się nurty zwracające uwagę na negatywny wpływ człowieka na planetę. Proponowane przeciwdziałanie to <a href="/wiki/Ochrona_%C5%9Brodowiska" title="Ochrona środowiska">ochrona środowiska</a>, między innymi poprzez kontrolę zasobów naturalnych (np. wody i <a href="/wiki/Las" title="Las">lasów</a>), przeciwdziałanie <a href="/wiki/Zanieczyszczenie_%C5%9Brodowiska" title="Zanieczyszczenie środowiska">zanieczyszczeniom</a> i racjonalne użytkowanie gruntów<a href="#cite_note-Planetary_Overload-226">[214]</a>. <a href="/wiki/Ekologia" title="Ekologia">Ekolodzy</a>, m.in. organizacje o globalnym zasięgu – <a href="/wiki/Greenpeace" title="Greenpeace">Greenpeace</a> i <a href="/wiki/World_Wide_Fund_for_Nature" title="World Wide Fund for Nature">World Wildlife Fund</a>, apelują o zmiany w <a href="/wiki/Polityka_spo%C5%82eczna" title="Polityka społeczna">polityce społecznej</a> i racjonalną eksploatację surowców, w szczególności zasobów nieodnawialnych, takich jak <a href="/wiki/Ropa_naftowa" title="Ropa naftowa">ropa naftowa</a>. Apelom tym przeciwstawiają się niektóre firmy i organizacje, zwracające uwagę na koszt ekonomiczny ochrony środowiska<a href="#cite_note-MIT_environmental_policy-227">[215]</a><a href="#cite_note-companies_against_environment-228">[216]</a>. Od lat 60. XX wieku niektórzy przedstawiają planetę jako „Statek kosmiczny Ziemia” (<a href="/wiki/J%C4%99zyk_angielski" title="Język angielski">ang.</a> Spaceship Earth), z <a href="/wiki/System_podtrzymywania_%C5%BCycia" title="System podtrzymywania życia">systemem podtrzymywania życia</a>, który wymaga stałej konserwacji<a href="#cite_note-SpaceshipEarth-229">[217]</a>. Istnieje również <a href="/wiki/Hipoteza_Gai" title="Hipoteza Gai">hipoteza Gai</a>, sugerująca, że ziemska biosfera i czynniki fizyczne stanowią jeden spójny <a href="/wiki/Organizm" title="Organizm">organizm</a><a href="#cite_note-Gaia-230">[218]</a>. Od lat 70. XX wieku 22 kwietnia obchodzony jest <a href="/wiki/Dzie%C5%84_Ziemi" title="Dzień Ziemi">Światowy Dzień Ziemi</a>. <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Symbole">Symbole</h2>[<a href="/w/index.php?title=Ziemia&veaction=edit&section=34" title="Edytuj sekcję: Symbole" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Ziemia&action=edit&section=34" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Symbole">edytuj kod</a>]</div> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /> Osobny artykuł: <a href="/wiki/Symbole_astronomiczne" title="Symbole astronomiczne">Symbole astronomiczne</a>.</div> <a href="/wiki/Mi%C4%99dzynarodowa_Unia_Astronomiczna" title="Międzynarodowa Unia Astronomiczna">Międzynarodowa Unia Astronomiczna</a> proponuje oznaczenie E od angielskiej nazwy Earth. Wśród symboli graficznych można wyróżnić: <table class="wikitable"> <tbody><tr> <th>Symbol</th> <th>Opis</th> <th>Symbolika </th></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Plik:Earth_symbol.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e7/Earth_symbol.svg/50px-Earth_symbol.svg.png" decoding="async" width="50" height="50" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e7/Earth_symbol.svg/75px-Earth_symbol.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e7/Earth_symbol.svg/100px-Earth_symbol.svg.png 2x" data-file-width="16" data-file-height="16" /></a></td> <td>Kółko podzielone na cztery części</td> <td>Glob z równikiem i południkiem </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Plik:Antimony_symbol.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/53/Antimony_symbol.svg/50px-Antimony_symbol.svg.png" decoding="async" width="50" height="50" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/53/Antimony_symbol.svg/75px-Antimony_symbol.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/53/Antimony_symbol.svg/100px-Antimony_symbol.svg.png 2x" data-file-width="16" data-file-height="16" /></a></td> <td>Symbol bardziej popularny w kontekstach <a href="/wiki/Teoria_geocentryczna" title="Teoria geocentryczna">niegeocentrycznych</a></td> <td><a href="/wiki/Jab%C5%82ko_kr%C3%B3lewskie" title="Jabłko królewskie">Jabłko królewskie</a> lub odwrócony symbol Wenus </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Plik:Palgwae_Gon.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b0/Palgwae_Gon.svg/50px-Palgwae_Gon.svg.png" decoding="async" width="50" height="36" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b0/Palgwae_Gon.svg/75px-Palgwae_Gon.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b0/Palgwae_Gon.svg/100px-Palgwae_Gon.svg.png 2x" data-file-width="140" data-file-height="100" /></a></td> <td><a href="/wiki/Osiem_trygram%C3%B3w" title="Osiem trygramów">trygram</a> kun (<a href="/wiki/J%C4%99zyk_chi%C5%84ski" title="Język chiński">chiń.</a>: 坤) z księgi <a href="/wiki/Yijing" title="Yijing">Yijing</a></td> <td> </td></tr></tbody></table> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Earth_flag_PD.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f3/Earth_flag_PD.jpg/180px-Earth_flag_PD.jpg" decoding="async" width="180" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f3/Earth_flag_PD.jpg/270px-Earth_flag_PD.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f3/Earth_flag_PD.jpg/360px-Earth_flag_PD.jpg 2x" data-file-width="1085" data-file-height="724" /></a><figcaption>Flaga Dnia Ziemi.</figcaption></figure> Jednym z nieoficjalnych symboli planety jest <a href="/wiki/Flaga_Ziemi" title="Flaga Ziemi">flaga Ziemi</a>. <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Zobacz_też">Zobacz też</h2>[<a href="/w/index.php?title=Ziemia&veaction=edit&section=35" title="Edytuj sekcję: Zobacz też" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Ziemia&action=edit&section=35" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Zobacz też">edytuj kod</a>]</div> <ul><li><a href="/wiki/Ruch_obiegowy_Ziemi" title="Ruch obiegowy Ziemi">ruch obiegowy Ziemi</a></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Uwagi">Uwagi</h2>[<a href="/w/index.php?title=Ziemia&veaction=edit&section=36" title="Edytuj sekcję: Uwagi" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Ziemia&action=edit&section=36" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Uwagi">edytuj kod</a>]</div> <div class="do-not-make-smaller refsection refsection-uwagi ll-script ll-script-uwagi"><div class="mw-references-wrap mw-references-columns"><ol class="references"> <li id="cite_note-uwaga1-5"><a href="#cite_ref-uwaga1_5-0">↑</a> Według NASA: Podane tu wartości nie są oficjalnymi wartościami, nie ma jednolitego, uzgodnionego zbioru wartości. Są one przedmiotem bieżących badań i mogą zmienić się w każdej chwili. Poczyniono wszelkie starania, aby zaprezentować najbardziej zaktualizowane dane, przy korzystaniu z nich należy jednak zachowywać ostrożność. Patrz: <cite class="citation web">NASA: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/fact_notes.html">Notes on the Fact Sheets</a>. 2016-12-16. [dostęp 2017-06-08].</cite> </li> <li id="cite_note-uwaga2-6"><a href="#cite_ref-uwaga2_6-0">↑</a> Obliczony jako obwód okręgu o długości równej promieniowi równikowemu Ziemi. Na stronie NASA błędnie podano średni obwód Ziemi. </li> <li id="cite_note-uwaga4-19"><a href="#cite_ref-uwaga4_19-0">↑</a> Powierzchnie innych planet w Układzie Słonecznym są zbyt zimne lub zbyt ciepłe, aby występowała na nich woda w stanie ciekłym. Potwierdzono jednak istnienie wody ciekłej na <a href="/wiki/Mars" title="Mars">Marsie</a> w przeszłości; może ona istnieć również obecnie. Patrz: <cite><cite class="citation web">Msnbc: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.msnbc.msn.com/id/4202901/">Rover reveals Mars was once wet enough for life</a>. NASA, 2007-03-02. [dostęp 2007-08-28].</cite></cite>; <cite><cite class="citation web">Staff: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/web/20090321155303/http://dailyheadlines.uark.edu/5717.htm">Simulations Show Liquid Water Could Exist on Mars</a>. University of Arkansas, 2005-11-07. [dostęp 2009-03-21].</cite> (<a href="/wiki/Internet_Archive" title="Internet Archive">Internet Archive</a>)</cite>. </li> <li id="cite_note-uwaga5-20"><a href="#cite_ref-uwaga5_20-0">↑</a> Parę wodną wykryto w atmosferze tylko jednej planety pozasłonecznej; jest to <a href="/wiki/Gazowy_olbrzym" title="Gazowy olbrzym">gazowy olbrzym</a>. Patrz: <cite class="citation journal">G. Tinetti, i inni. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.nature.com/nature/journal/v448/n7150/abs/nature06002.html">Water vapour in the atmosphere of a transiting extrasolar planet</a>. „Nature”, s. 169–171, lipiec 2007. <a href="/wiki/DOI_(identyfikator_cyfrowy)" title="DOI (identyfikator cyfrowy)">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1038/nature06002">10.1038/nature06002</a>. <a href="/wiki/International_Standard_Serial_Number" title="International Standard Serial Number">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://worldcat.org/issn/0028-0836">0028-0836</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Water+vapour+in+the+atmosphere+of+a+transiting+extrasolar+planet&rft.jtitle=Nature&rft.date=2007&rft.issue=%7B%7B%7Bnumer%7D%7D%7D&rft.aulast=Tinetti&rft.aufirst=G.&rft.pages=169%E2%80%93171&rft.issn=0028-0836&rft_id=info:doi/10.1038%2Fnature06002&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.nature.com%2Fnature%2Fjournal%2Fv448%2Fn7150%2Fabs%2Fnature06002.html">  </li> <li id="cite_note-uwaga6-21"><a href="#cite_ref-uwaga6_21-0">↑</a> W roku liczba dni czasu słonecznego jest o 1 mniejsza niż liczba dni <a href="/wiki/Czas_gwiazdowy" title="Czas gwiazdowy">czasu gwiazdowego</a>, ponieważ ruch orbitalny Ziemi wokół Słońca wymaga 1 dodatkowego obrotu planety wokół własnej osi. </li> <li id="cite_note-uwaga7-92"><a href="#cite_ref-uwaga7_92-0">↑</a> Żelazo występuje w naturze jako jony Fe2+ (FeO jako <a href="/wiki/Tlenek_%C5%BCelaza(II)" title="Tlenek żelaza(II)">tlenek żelaza(II)</a>) oraz Fe3+ (Fe2O3 jako <a href="/wiki/Tlenek_%C5%BCelaza(III)" title="Tlenek żelaza(III)">tlenek żelaza(III)</a>). Obecnie, rzadko używana jest metoda analizy chemicznej skał („na mokro”), w której zawartość FeO i Fe2O3 podawana jest osobno. Zazwyczaj skały analizuje się więc z użyciem spektrometrii rentgenofluorescensyjnej (XRF), w której całkowita zawartość żelaza wyrażona jest jako Fe2O3. Ponieważ większość żelaza w <a href="/wiki/Magma" title="Magma">magmach</a> występuje jednak jako jony Fe2+, całkowita zawartość żelaza w skałach magmowych często podawana jest jako FeO i oznaczana jako FeOT, mimo iż oryginalne pomiary wyrażone były jako Fe2O3. Inna metoda – mikroanaliza rentgenowska (EPMA), również wyraża całkowitą zawartość żelaza jako FeO. Możliwe jest przeliczenie, używając równania FeO=0,9×Fe2O3. Patrz: <cite class="citation book">Stephen Blakes, Tom Argles: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?id=mGQ-hMoN7v4C&pg=PA57&lpg=PA57&dq=FeOt%3D+FeO+%2B+Fe2O3&source=bl&ots=1bZ_bdhKgI&sig=0fMd1Uy2VDbStA7pqntc8qfUn7w&hl=pl&sa=X&oi=book_result&resnum=1&ct=result#PPA57,M1">Growth and Destruction – continental Evolution at Subduction Zones: Block 3</a>. 2003. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/0749256664" title="Specjalna:Książki/0749256664">ISBN 0-7492-5666-4</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Growth+and+Destruction+%E2%80%93+continental+Evolution+at+Subduction+Zones%3A+Block+3&rft.aulast=Blakes&rft.aufirst=Stephen&rft.date=2003&rft.isbn=0749256664&rft_id=http%3A%2F%2Fbooks.google.com%2Fbooks%3Fid%3DmGQ-hMoN7v4C%26pg%3DPA57%26lpg%3DPA57%26dq%3DFeOt%253D%2BFeO%2B%252B%2BFe2O3%26source%3Dbl%26ots%3D1bZ_bdhKgI%26sig%3D0fMd1Uy2VDbStA7pqntc8qfUn7w%26hl%3Dpl%26sa%3DX%26oi%3Dbook_result%26resnum%3D1%26ct%3Dresult%23PPA57%2CM1"></cite> Brak numerów stron w książce </li> <li id="cite_note-litosfera-104"><a href="#cite_ref-litosfera_104-0">↑</a> Lokalnie waha się od 5 do 200 km. </li> <li id="cite_note-skorupa-105"><a href="#cite_ref-skorupa_105-0">↑</a> Lokalnie waha się od 5 do 70 km. </li> <li id="cite_note-uwaga10-127">↑ <a href="#cite_ref-uwaga10_127-0">a</a> <a href="#cite_ref-uwaga10_127-1">b</a> W języku polskim terminem „ekosfera” nazywa się czasami cztery główne sfery Ziemi. Patrz: <cite class="citation web">ekosfera.pl: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ekologia.pl/ekoslownik/115_Leksykon_ekologii_i_ochrony_srodowiska/1535_1_E_0_ekosfera.html">Definicja terminu. Ekosfera</a>. [dostęp 2008-12-27].</cite> </li> <li id="cite_note-uwaga11-175"><a href="#cite_ref-uwaga11_175-0">↑</a> Długość rzek różni się jednak w zależności od źródła danych. Przykładowo, niektóre źródła uważają Amazonkę za najdłuższą rzekę świata. Więcej w osobnych artykułach. </li> <li id="cite_note-uwaga12-176"><a href="#cite_ref-uwaga12_176-0">↑</a> Ponieważ jest to jezioro bezodpływowe, jego powierzchnia i głębokość ulegają zmianom, dlatego podawane wartości różnią się w zależności od źródła. Według <a href="/wiki/Organizacja_Narod%C3%B3w_Zjednoczonych" title="Organizacja Narodów Zjednoczonych">ONZ</a> oraz <a href="/wiki/Europejska_Agencja_Kosmiczna" title="Europejska Agencja Kosmiczna">Europejskiej Agencji Kosmicznej</a>, Morze Kaspijskie ma powierzchnię 371 000 km² (<a rel="nofollow" class="external autonumber" href="http://www.esa.int/esaEO/SEM5GYTLWFE_index_0.html">[1]</a> <a rel="nofollow" class="external autonumber" href="https://archive.is/20130503145322/www.un.org/Pubs/chronicle/2004/issue3/0304p44.asp">[2]</a>). </li> <li id="cite_note-uwaga13-182"><a href="#cite_ref-uwaga13_182-0">↑</a> <cite class="citation web">Milan Burša, Z. Šimon: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://link.springer.com/article/10.1007/BF01630850">On the non-tidal secular acceleration of the Earth’s rotation</a>. SpringerLink 2005. [dostęp 2008-11-15]. Cytat: Opóźnienie kątowe rotacji Ziemi jest mniejsze o ok. 1,6·10−221/s² z czego wynika, że inne czynniki też mają wpływ na prędkość kątową Ziemi.</cite> </li> </ol></div></div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Przypisy">Przypisy</h2>[<a href="/w/index.php?title=Ziemia&veaction=edit&section=37" title="Edytuj sekcję: Przypisy" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Ziemia&action=edit&section=37" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Przypisy">edytuj kod</a>]</div> <div class="mw-references-wrap mw-references-columns"><ol class="references"> <li id="cite_note-k-1">↑ <a href="#cite_ref-k_1-0">a</a> <a href="#cite_ref-k_1-1">b</a> <a href="#cite_ref-k_1-2">c</a> <a href="#cite_ref-k_1-3">d</a> <a href="#cite_ref-k_1-4">e</a> <a href="#cite_ref-k_1-5">f</a> <a href="#cite_ref-k_1-6">g</a> <a href="#cite_ref-k_1-7">h</a> <a href="#cite_ref-k_1-8">i</a> <a href="#cite_ref-k_1-9">j</a> <a href="#cite_ref-k_1-10">k</a> <a href="#cite_ref-k_1-11">l</a> <a href="#cite_ref-k_1-12">m</a> <cite class="citation web">NASA: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20130321190914/http://solarsystem.nasa.gov/planets/profile.cfm?Object=Earth&Display=Facts&System=Metric">Earth: Facts & Figures</a>. [dostęp 2012-12-17]. [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="https://solarsystem.nasa.gov/planets/profile.cfm?Object=Earth&Display=Facts&System=Metric">tego adresu</a> (2013-03-21)]. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-standish_williams_iau-2">↑ <a href="#cite_ref-standish_williams_iau_2-0">a</a> <a href="#cite_ref-standish_williams_iau_2-1">b</a> <a href="#cite_ref-standish_williams_iau_2-2">c</a> <a href="#cite_ref-standish_williams_iau_2-3">d</a> <cite class="citation web">E. Myles Standish, Williams, James C: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/6BOqmsTQG?url=http://iau-comm4.jpl.nasa.gov/XSChap8.pdf">Orbital Ephemerides of the Sun, Moon, and Planets</a>. International Astronomical Union Commission 4: (Ephemerides). [dostęp 2010-04-03]. [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="https://iau-comm4.jpl.nasa.gov/XSChap8.pdf">tego adresu</a> (2012-10-14)]. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> Tabela 8.10.2. Wyliczenia bazują na wartości 1 au = 149 597 870 691 m. </li> <li id="cite_note-IERS1-3"><a href="#cite_ref-IERS1_3-0">↑</a> <cite class="citation web">McCarthy, Dennis D.; Petit, Gérard (IERS Working Groups): <a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/web/20131213022556/http://www.iers.org:80/MainDisp.csl?pid=46-25776">General Definitions and Numerical Standards</a>. [w:] IERS Technical Note No. 32 [on-line]. U.S. Naval Observatory and Bureau International des Poids et Mesures, 2003. [dostęp 2012-12-17]. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-NASA_factsheet-4">↑ <a href="#cite_ref-NASA_factsheet_4-0">a</a> <a href="#cite_ref-NASA_factsheet_4-1">b</a> <a href="#cite_ref-NASA_factsheet_4-2">c</a> <a href="#cite_ref-NASA_factsheet_4-3">d</a> <a href="#cite_ref-NASA_factsheet_4-4">e</a> <a href="#cite_ref-NASA_factsheet_4-5">f</a> <a href="#cite_ref-NASA_factsheet_4-6">g</a> <a href="#cite_ref-NASA_factsheet_4-7">h</a> <a href="#cite_ref-NASA_factsheet_4-8">i</a> <a href="#cite_ref-NASA_factsheet_4-9">j</a> <a href="#cite_ref-NASA_factsheet_4-10">k</a> <a href="#cite_ref-NASA_factsheet_4-11">l</a> <a href="#cite_ref-NASA_factsheet_4-12">m</a> <a href="#cite_ref-NASA_factsheet_4-13">n</a> <cite class="citation web">David R. Williams: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/earthfact.html">Earth Fact Sheet</a>. <a href="/wiki/NASA" title="NASA">NASA</a>, 2016-12-23. [dostęp 2017-06-08]. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-Pidwirny-t80-7"><a href="#cite_ref-Pidwirny-t80_7-0">↑</a> <cite class="citation journal">Michael Pidwirny. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.physicalgeography.net/fundamentals/8o.html">Surface area of our planet covered by oceans and continents.(Table 8o-1)</a>. „Fundamentals of Physical Geography”, 2006-02-02. University of British Columbia, Okanagan. [dostęp 2007-11-26].</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Surface+area+of+our+planet+covered+by+oceans+and+continents.%28Table+8o-1%29&rft.jtitle=Fundamentals+of+Physical+Geography&rft.date=2006-02-02&rft.aulast=Pidwirny&rft.aufirst=Michael&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.physicalgeography.net%2Ffundamentals%2F8o.html"> brak numeru strony </li> <li id="cite_note-cia-8"><a href="#cite_ref-cia_8-0">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20100105171656/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/xx.html">World</a>. [w:] The World Factbook [on-line]. Central Intelligence Agency, 2008-07-24. [dostęp 2008-08-05]. [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/xx.html">tego adresu</a> (2010-01-05)].</cite> </li> <li id="cite_note-IERS-9">↑ <a href="#cite_ref-IERS_9-0">a</a> <a href="#cite_ref-IERS_9-1">b</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://hpiers.obspm.fr/eop-pc/models/constants.html">Useful Constants</a>. International Earth Rotation and Reference Systems Service (IERS), 2010-03-29. [dostęp 2012-12-17].</cite> </li> <li id="cite_note-USGS_age-10">↑ <a href="#cite_ref-USGS_age_10-0">a</a> <a href="#cite_ref-USGS_age_10-1">b</a> <cite class="citation web">William L. Newman: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://pubs.usgs.gov/gip/geotime/age.html">Age of the Earth</a>. Publications Services, USGS, 2007-07-09. [dostęp 2007-09-20].</cite> </li> <li id="cite_note-The_Limits_of_Organic_Life-11"><a href="#cite_ref-The_Limits_of_Organic_Life_11-0">↑</a> <cite class="citation book"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.nap.edu/openbook.php?record_id=11919&page=5">The Limits of Organic Life in Planetary Systems</a>. Washington, D.C.: National Academies Press, 2007, s. 5. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9780309104845" title="Specjalna:Książki/9780309104845">ISBN 978-0-309-10484-5</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Limits+of+Organic+Life+in+Planetary+Systems&rft.date=2007&rft.pub=National+Academies+Press&rft.place=Washington%2C+D.C.&rft.pages=5&rft.isbn=978-0-309-10484-5&rft_id=http%3A%2F%2Fbooks.nap.edu%2Fopenbook.php%3Frecord_id%3D11919%26page%3D5"></cite> </li> <li id="cite_note-Sahney2010-12"><a href="#cite_ref-Sahney2010_12-0">↑</a> Sahney, S., Benton, M.J. and Ferry, P.A. (27 stycznia 2010). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://rsbl.royalsocietypublishing.org/content/roybiolett/6/4/544.full.pdf">„Links between global taxonomic diversity, ecological diversity and the expansion of vertebrates on land”</a> (PDF). Biology Letters 6 (4): 544–47. </li> <li id="cite_note-The_Biology_of_Rarity-13"><a href="#cite_ref-The_Biology_of_Rarity_13-0">↑</a> <cite class="citation book">Kunin, W.E.; Gaston, Kevin: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.pl/books?id=4LHnCAAAQBAJ&pg=PA110&lpg=PA110&dq=&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false">The Biology of Rarity: Causes and consequences of rare–common differences.</a>. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9780412633805" title="Specjalna:Książki/9780412633805">ISBN 978-0412633805</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Biology+of+Rarity%3A+Causes+and+consequences+of+rare%E2%80%93common+differences.&rft.au=Kunin%2C+W.E.%3B+Gaston%2C+Kevin&rft.isbn=978-0412633805&rft_id=https%3A%2F%2Fbooks.google.pl%2Fbooks%3Fid%3D4LHnCAAAQBAJ%26pg%3DPA110%26lpg%3DPA110%26dq%3D%26redir_esc%3Dy%23v%3Donepage%26q%26f%3Dfalse"></cite> Brak numerów stron w książce </li> <li id="cite_note-Watching-14"><a href="#cite_ref-Watching_14-0">↑</a> <cite class="citation book">Stearns, Beverly Peterson; Stearns, S.C.; Stearns, Stephen C.: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.pl/books?id=0BHeC-tXIB4C&pg=PA1921&hl=pl">Watching, from the Edge of Extinction.</a>. <a href="/w/index.php?title=Yale_University_Press&action=edit&redlink=1" class="new" title="Yale University Press (strona nie istnieje)">Yale University Press</a>, s. 1921. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9780300084696" title="Specjalna:Książki/9780300084696">ISBN 978-0-300-08469-6</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Watching%2C+from+the+Edge+of+Extinction.&rft.au=Stearns%2C+Beverly+Peterson%3B+Stearns%2C+S.C.%3B+Stearns%2C+Stephen+C.&rft.pub=%5B%5BYale+University+Press%5D%5D&rft.pages=1921&rft.isbn=978-0-300-08469-6&rft_id=https%3A%2F%2Fbooks.google.pl%2Fbooks%3Fid%3D0BHeC-tXIB4C%26pg%3DPA1921%26hl%3Dpl"></cite> </li> <li id="cite_note-NYT_Prehistory-15"><a href="#cite_ref-NYT_Prehistory_15-0">↑</a> <cite class="citation web">Michael J. Novacek: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.nytimes.com/2014/11/09/opinion/sunday/prehistorys-brilliant-future.html">Prehistory’s Brilliant Future</a>. <a href="/wiki/The_New_York_Times" title="The New York Times">The New York Times</a>. [dostęp 2015-06-26]. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-may-16">↑ <a href="#cite_ref-may_16-0">a</a> <a href="#cite_ref-may_16-1">b</a> <cite class="citation journal">May RM. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ciesin.org/docs/002-253/002-253.html">How Many Species Are There on Earth?</a>. „Science (New York, N.Y.)”. 241 (4872), s. 1441–1449, wrzesień 1988. <a href="/wiki/DOI_(identyfikator_cyfrowy)" title="DOI (identyfikator cyfrowy)">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1126/science.241.4872.1441">10.1126/science.241.4872.1441</a>. <a href="/wiki/PMID" title="PMID">PMID</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/17790039">17790039</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=How+Many+Species+Are+There+on+Earth%3F&rft.jtitle=Science+%28New+York%2C+N.Y.%29&rft.date=1988&rft.volume=241&rft.issue=4872&rft.au=May+RM&rft.pages=1441%E2%80%931449&rft_id=info:pmid/17790039&rft_id=info:doi/10.1126%2Fscience.241.4872.1441&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.ciesin.org%2Fdocs%2F002-253%2F002-253.html">  </li> <li id="cite_note-Biodiversity_and_Evolution-17"><a href="#cite_ref-Biodiversity_and_Evolution_17-0">↑</a> <cite class="citation book">G. Miller; Scott Spoolman: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.pl/books?id=NYEJAAAAQBAJ&pg=PA62&hl=pl#v=onepage&q&f=false">Biodiversity and Evolution</a>. <a href="/w/index.php?title=Cengage_Learning&action=edit&redlink=1" class="new" title="Cengage Learning (strona nie istnieje)">Cengage Learning</a>, 2012, s. 62. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/1133707874" title="Specjalna:Książki/1133707874">ISBN 1-133-70787-4</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Biodiversity+and+Evolution&rft.au=G.+Miller%3B+Scott+Spoolman&rft.pub=%5B%5BCengage+Learning%5D%5D&rft.pages=62&rft.isbn=1-133-70787-4&rft_id=https%3A%2F%2Fbooks.google.pl%2Fbooks%3Fid%3DNYEJAAAAQBAJ%26pg%3DPA62%26hl%3Dpl%23v%3Donepage%26q%26f%3Dfalse"></cite> </li> <li id="cite_note-NCBI_how_many_species-18"><a href="#cite_ref-NCBI_how_many_species_18-0">↑</a> <cite class="citation journal open-access doi pmid pmc nourl">C.C. Mora C.C. i inni, How many species are there on Earth and in the ocean?, „<a href="/wiki/PLOS_Biology" title="PLOS Biology">PLOS Biology</a>”, <a href="/wiki/DOI_(identyfikator_cyfrowy)" title="DOI (identyfikator cyfrowy)">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.1371%2Fjournal.pbio.1001127">10.1371/journal.pbio.1001127</a>, <a href="/wiki/PMID" title="PMID">PMID</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/21886479">21886479</a>, <a href="/wiki/PMCID" title="PMCID">PMCID</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3160336/">PMC3160336</a> [dostęp 2015-06-27]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=article&rft.atitle=How+many+species+are+there+on+Earth+and+in+the+ocean%3F&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.jtitle=PLOS+Biology&rft_id=info%3Apmid%2F21886479&rft_id=info%3Apmc%2F3160336&rft_id=info%3Adoi%2F10.1371%2Fjournal.pbio.1001127" style="display:none">  (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-Global_Earth_Physics-22"><a href="#cite_ref-Global_Earth_Physics_22-0">↑</a> <cite class="citation book">Charles F. Yoder, T.J. Ahrens: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/web/20090421092502/http://www.agu.org/reference/gephys.html">Global Earth Physics: A Handbook of Physical Constants</a>. Waszyngton: American Geophysical Union, 1995, s. 8. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/0875908519" title="Specjalna:Książki/0875908519">ISBN 0-87590-851-9</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Global+Earth+Physics%3A+A+Handbook+of+Physical+Constants&rft.au=Charles+F.+Yoder%2C+T.J.+Ahrens&rft.pub=American+Geophysical+Union&rft.place=Waszyngton&rft.pages=8&rft.isbn=0-87590-851-9&rft_id=http%3A%2F%2Fweb.archive.org%2Fweb%2F20090421092502%2Fhttp%3A%2F%2Fwww.agu.org%2Freference%2Fgephys.html"></cite> </li> <li id="cite_note-comet-23">↑ <a href="#cite_ref-comet_23-0">a</a> <a href="#cite_ref-comet_23-1">b</a> <cite class="citation journal doi nourl">A.A. Morbidelli A.A. i inni, Source regions and time scales for the delivery of water to Earth, „Meteoritics & Planetary Science”, 35, 6, 2000, s. 1309–1320, <a href="/wiki/DOI_(identyfikator_cyfrowy)" title="DOI (identyfikator cyfrowy)">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.1111%2Fj.1945-5100.2000.tb01518.x">10.1111/j.1945-5100.2000.tb01518.x</a>, <a href="/wiki/Bibcode" title="Bibcode">Bibcode</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://adsabs.harvard.edu/abs/2000M&PS...35.1309M">2000M&PS...35.1309M</a> [dostęp 2007-03-06]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=article&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.date=2000&rft.jtitle=Meteoritics+%26+Planetary+Science&rft.volume=6&rft.atitle=Source+regions+and+time+scales+for+the+delivery+of+water+to+Earth&rft_id=info%3Adoi%2F10.1111%2Fj.1945-5100.2000.tb01518.x" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-Current_World_Population-24"><a href="#cite_ref-Current_World_Population_24-0">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.worldometers.info/world-population/">Current World Population</a>. worldometers. [dostęp 2018-06-03]. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-sun_future_schroder-25">↑ <a href="#cite_ref-sun_future_schroder_25-0">a</a> <a href="#cite_ref-sun_future_schroder_25-1">b</a> <a href="#cite_ref-sun_future_schroder_25-2">c</a> <cite class="citation journal">K.P. Schröder, Robert Connon Smith. Distant future of the Sun and Earth revisited. „Monthly Notices of the Royal Astronomical Society”, s. 155, 2008. <a href="/wiki/DOI_(identyfikator_cyfrowy)" title="DOI (identyfikator cyfrowy)">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1111/j.1365-2966.2008.13022.x">10.1111/j.1365-2966.2008.13022.x</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Distant+future+of+the+Sun+and+Earth+revisited&rft.jtitle=Monthly+Notices+of+the+Royal+Astronomical+Society&rft.date=2008&rft.issue=%7B%7B%7Bnumer%7D%7D%7D&rft.aulast=Schr%C3%B6der&rft.aufirst=K.P.&rft.pages=155&rft_id=info:doi/10.1111%2Fj.1365-2966.2008.13022.x">  </li> <li id="cite_note-age_earth-26"><a href="#cite_ref-age_earth_26-0">↑</a> <cite class="citation book">G.B. Dalrymple: The Age of the Earth. Kalifornia: Stanford University Press, 1991. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/0804715696" title="Specjalna:Książki/0804715696">ISBN 0-8047-1569-6</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Age+of+the+Earth&rft.aulast=Dalrymple&rft.aufirst=G.B.&rft.pub=Stanford+University+Press&rft.place=Kalifornia&rft.isbn=0-8047-1569-6"></cite> Brak numerów stron w książce </li> <li id="cite_note-DalrympleBrent2001-27"><a href="#cite_ref-DalrympleBrent2001_27-0">↑</a> <cite class="citation journal">G. Brent Dalrymple. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://sp.lyellcollection.org/cgi/content/abstract/190/1/205">The age of the Earth in the twentieth century: a problem (mostly) solved</a>. „Geological Society, London, Special Publications”, s. 205–221, 2001. <a href="/wiki/DOI_(identyfikator_cyfrowy)" title="DOI (identyfikator cyfrowy)">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1144/GSL.SP.2001.190.01.14">10.1144/GSL.SP.2001.190.01.14</a>. [dostęp 2007-09-20].</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=The+age+of+the+Earth+in+the+twentieth+century%3A+a+problem+%28mostly%29+solved&rft.jtitle=Geological+Society%2C+London%2C+Special+Publications&rft.date=2001&rft.issue=%7B%7B%7Bnumer%7D%7D%7D&rft.aulast=Dalrymple&rft.aufirst=G.+Brent&rft.pages=205%E2%80%93221&rft_id=info:doi/10.1144%2FGSL.SP.2001.190.01.14&rft_id=http%3A%2F%2Fsp.lyellcollection.org%2Fcgi%2Fcontent%2Fabstract%2F190%2F1%2F205">  </li> <li id="cite_note-Age-28"><a href="#cite_ref-Age_28-0">↑</a> <cite class="citation web">Chris Stassen: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.talkorigins.org/faqs/faq-age-of-earth.html">The Age of the Earth</a>. The TalkOrigins Archive, 2005-09-10. [dostęp 2007-09-20].</cite> </li> <li id="cite_note-BowringHoush1995-29"><a href="#cite_ref-BowringHoush1995_29-0">↑</a> <cite class="citation journal doi pmid nourl">S.S. Bowring S.S., T.T. Housh T.T., The Earth’s early evolution, „<a href="/wiki/Science" title="Science">Science</a>”, 269 (5230), 1995, s. 1535–1540, <a href="/wiki/DOI_(identyfikator_cyfrowy)" title="DOI (identyfikator cyfrowy)">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.1126%2Fscience.7667634">10.1126/science.7667634</a>, <a href="/wiki/PMID" title="PMID">PMID</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/7667634">7667634</a>, <a href="/wiki/JSTOR" title="JSTOR">JSTOR</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.jstor.org/stable/2889101">2889101</a><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=article&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.date=1995-09-15&rft.atitle=The+Earth%E2%80%99s+early+evolution&rft.jtitle=Science&rft.volume=269&rft.edition=5230&rft_id=info%3Apmid%2F7667634&rft_id=info%3Adoi%2F10.1126%2Fscience.7667634" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-Quingzhu2002-30"><a href="#cite_ref-Quingzhu2002_30-0">↑</a> Qingzhu Yin, S.B. Jacobsen, K. Yamashita, J. Blichert-Toft, P. Télouk, F. Albarède (2002). „A short timescale for terrestrial planet formation from Hf-W chronometry of meteorites”. Nature 418 (6901): s. 949–952. </li> <li id="cite_note-CanupAsphaugh2001-31"><a href="#cite_ref-CanupAsphaugh2001_31-0">↑</a> <cite class="citation journal">R.M. Canup, E. Asphaug. An impact origin of the Earth-Moon system. „American Geophysical Union”, Fall Meeting 2001. <a href="/wiki/Bibcode" title="Bibcode">Bibcode</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://adsabs.harvard.edu/abs/2001AGUFM.U51A..02C">2001AGUFM.U51A..02C</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=An+impact+origin+of+the+Earth-Moon+system&rft.jtitle=American+Geophysical+Union&rft.date=Fall+Meeting+2001&rft.aulast=Canup&rft.aufirst=R.M."> brak numeru strony </li> <li id="cite_note-pmid11507633-32"><a href="#cite_ref-pmid11507633_32-0">↑</a> <cite class="citation journal">R.M. Canup, E. Asphaug. Origin of the Moon in a giant impact near the end of the Earth’s formation. „Nature”. 6848 (412), s. 708–712, sierpień 2001. <a href="/wiki/DOI_(identyfikator_cyfrowy)" title="DOI (identyfikator cyfrowy)">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1038/35089010">10.1038/35089010</a>. <a href="/wiki/PMID" title="PMID">PMID</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/11507633">11507633</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Origin+of+the+Moon+in+a+giant+impact+near+the+end+of+the+Earth%E2%80%99s+formation&rft.jtitle=Nature&rft.date=2001&rft.volume=6848&rft.issue=%7B%7B%7Bnumer%7D%7D%7D&rft.aulast=Canup&rft.aufirst=R.M.&rft.pages=708%E2%80%93712&rft_id=info:pmid/11507633&rft_id=info:doi/10.1038%2F35089010">  </li> <li id="cite_note-pmid17008213-33"><a href="#cite_ref-pmid17008213_33-0">↑</a> <cite class="citation journal">J.I. Lunine. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?artid=1664683">Physical conditions on the early Earth</a>. „Philosophical transactions of the Royal Society of London. Series B, Biological sciences”. 1474 (361), s. 1721–1731, październik 2006. <a href="/wiki/DOI_(identyfikator_cyfrowy)" title="DOI (identyfikator cyfrowy)">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1098/rstb.2006.1900">10.1098/rstb.2006.1900</a>. <a href="/wiki/PMID" title="PMID">PMID</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/17008213">17008213</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Physical+conditions+on+the+early+Earth&rft.jtitle=Philosophical+transactions+of+the+Royal+Society+of+London.+Series+B%2C+Biological+sciences&rft.date=2006&rft.volume=1474&rft.issue=%7B%7B%7Bnumer%7D%7D%7D&rft.aulast=Lunine&rft.aufirst=J.I.&rft.pages=1721%E2%80%931731&rft_id=info:pmid/17008213&rft_id=info:doi/10.1098%2Frstb.2006.1900&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.pubmedcentral.nih.gov%2Farticlerender.fcgi%3Fartid%3D1664683">  </li> <li id="cite_note-Kleine2005-34"><a href="#cite_ref-Kleine2005_34-0">↑</a> <cite class="citation journal">Thorsten Kleine, Herbert Palme, Klaus Mezger, Alex N. Halliday. Hf-W Chronometry of Lunar Metals and the Age and Early Differentiation of the Moon. „<a href="/wiki/Science" title="Science">Science</a>”. 310 (5754), s. 1671–1674, 2005-11-24. <a href="/wiki/DOI_(identyfikator_cyfrowy)" title="DOI (identyfikator cyfrowy)">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1126/science.1118842">10.1126/science.1118842</a>. <a href="/wiki/PMID" title="PMID">PMID</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/16308422">16308422</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Hf-W+Chronometry+of+Lunar+Metals+and+the+Age+and+Early+Differentiation+of+the+Moon&rft.jtitle=%5B%5BScience%5D%5D&rft.date=2005-11-24&rft.volume=310&rft.issue=%7B%7B%7Bnumer%7D%7D%7D&rft.aulast=Kleine&rft.aufirst=Thorsten&rft.pages=1671%E2%80%931674&rft_id=info:pmid/16308422&rft_id=info:doi/10.1126%2Fscience.1118842">  </li> <li id="cite_note-Controversial_Moon_Origin_Theory-35"><a href="#cite_ref-Controversial_Moon_Origin_Theory_35-0">↑</a> <cite class="citation web">Michael Reilly: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://wayback.archive.org/web/20100109042800/http://news.discovery.com/space/moon-earth-formation.html">Controversial Moon Origin Theory Rewrites History</a>. Discovery News. [dostęp 2015-06-28]. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-Turner1989-36"><a href="#cite_ref-Turner1989_36-0">↑</a> <cite class="citation journal">G. Turner. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/web/20110726092701/http://jgs.geoscienceworld.org/cgi/content/abstract/146/1/147">The outgassing history of the Earth’s atmosphere</a>. „Journal of the Geological Society”. 1 (146), luty 1989. <a href="/wiki/DOI_(identyfikator_cyfrowy)" title="DOI (identyfikator cyfrowy)">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1144/gsjgs.146.1.0147">10.1144/gsjgs.146.1.0147</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=The+outgassing+history+of+the+Earth%E2%80%99s+atmosphere&rft.jtitle=Journal+of+the+Geological+Society&rft.date=luty+1989&rft.volume=1&rft.issue=%7B%7B%7Bnumer%7D%7D%7D&rft.aulast=Turner&rft.aufirst=G.&rft_id=info:doi/10.1144%2Fgsjgs.146.1.0147&rft_id=http%3A%2F%2Fweb.archive.org%2Fweb%2F20110726092701%2Fhttp%3A%2F%2Fjgs.geoscienceworld.org%2Fcgi%2Fcontent%2Fabstract%2F146%2F1%2F147">  </li> <li id="cite_note-Our_Changing_Sun-37"><a href="#cite_ref-Our_Changing_Sun_37-0">↑</a> <cite class="citation book">E.F. Guinan, I. Benjamin Montesinos Ribas, Alvaro Gimenez, Edward F. Guinan: Our Changing Sun: The Role of Solar Nuclear Evolution and Magnetic Activity on Earth’s Atmosphere and Climate. ASP Conference Proceedings: The Evolving Sun and its Influence on Planetary Environments. San Francisco: Astronomical Society of the Pacific. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/1583811095" title="Specjalna:Książki/1583811095">ISBN 1-58381-109-5</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Our+Changing+Sun%3A+The+Role+of+Solar+Nuclear+Evolution+and+Magnetic+Activity+on+Earth%E2%80%99s+Atmosphere+and+Climate.+ASP+Conference+Proceedings%3A+The+Evolving+Sun+and+its+Influence+on+Planetary+Environments&rft.au=E.F.+Guinan%2C+I.+Benjamin+Montesinos+Ribas%2C+Alvaro+Gimenez%2C+Edward+F.+Guinan&rft.pub=Astronomical+Society+of+the+Pacific&rft.place=San+Francisco&rft.isbn=1-58381-109-5"></cite> Brak numerów stron w książce </li> <li id="cite_note-oldest_magnetic_field-38"><a href="#cite_ref-oldest_magnetic_field_38-0">↑</a> <cite class="citation web">Staff: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://phys.org/news/2010-03-oldest-earth-magnetic-field-reveals.html">Oldest measurement of Earth’s magnetic field reveals battle between Sun and Earth for our atmosphere</a>. Physorg.news. [dostęp 2015-06-28]. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-Pre-biotic_Earth-39"><a href="#cite_ref-Pre-biotic_Earth_39-0">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20130512022742/http://www.chem.duke.edu/~jds/cruise_chem/Exobiology/PBearth.html">Pre-biotic Earth</a>. Cruising Chemistry. [dostęp 2008-11-08]. [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.chem.duke.edu/~jds/cruise_chem/Exobiology/PBearth.html">tego adresu</a> (2013-05-12)]. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-Processes_on_the_early_Earth-40"><a href="#cite_ref-Processes_on_the_early_Earth_40-0">↑</a> <cite class="citation book">W.U. Reimold, Roger F. Gibson: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?id=Up1Hfo9eRAoC&hl=pl">Processes on the early Earth</a>. Boulder, Colorado: Geological Society of America, 2006, s. 7. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/0813724058" title="Specjalna:Książki/0813724058">ISBN 0-8137-2405-8</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Processes+on+the+early+Earth&rft.aulast=Reimold&rft.aufirst=W.U.&rft.date=2006&rft.pub=Geological+Society+of+America&rft.place=Boulder%2C+Colorado&rft.pages=7&rft.isbn=0-8137-2405-8&rft_id=http%3A%2F%2Fbooks.google.com%2Fbooks%3Fid%3DUp1Hfo9eRAoC%26hl%3Dpl"></cite> </li> <li id="cite_note-ward_brownlee-41"><a href="#cite_ref-ward_brownlee_41-0">↑</a> <cite class="citation book">Donald Brownlee, Peter Ward: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?id=WVb6Uu9aluYC&hl=pl">The Life and Death of Planet Earth: How the New Science of Astrobiology Charts the Ultimate Fate of Our World</a>. Owl Books, 2002. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/0805075127" title="Specjalna:Książki/0805075127">ISBN 0-8050-7512-7</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Life+and+Death+of+Planet+Earth%3A+How+the+New+Science+of+Astrobiology+Charts+the+Ultimate+Fate+of+Our+World&rft.aulast=Brownlee&rft.aufirst=Donald&rft.date=2002&rft.pub=Owl+Books&rft.isbn=0-8050-7512-7&rft_id=http%3A%2F%2Fbooks.google.com%2Fbooks%3Fid%3DWVb6Uu9aluYC%26hl%3Dpl"></cite> Brak numerów stron w książce </li> <li id="cite_note-Murphy1965-42"><a href="#cite_ref-Murphy1965_42-0">↑</a> <cite class="citation journal">J.B. Murphy, R.D. Nance. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://archive.is/KHXz">How do supercontinents assemble?</a>. „<a href="/wiki/American_Scientist" title="American Scientist">American Scientist</a>”, s. 324–333, 1965. <a href="/wiki/DOI_(identyfikator_cyfrowy)" title="DOI (identyfikator cyfrowy)">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1511/2004.4.324">10.1511/2004.4.324</a>. [dostęp 2007-03-05]. [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://scienceweek.com/2004/sa040730-5.htm">adresu</a> 2012-05-24].</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=How+do+supercontinents+assemble%3F&rft.jtitle=%5B%5BAmerican+Scientist%5D%5D&rft.date=1965&rft.issue=%7B%7B%7Bnumer%7D%7D%7D&rft.aulast=Murphy&rft.aufirst=J.B.&rft.pages=324%E2%80%93333&rft_id=info:doi/10.1511%2F2004.4.324&rft_id=http%3A%2F%2Fscienceweek.com%2F2004%2Fsa040730-5.htm">  </li> <li id="cite_note-Paleoclimatology-43">↑ <a href="#cite_ref-Paleoclimatology_43-0">a</a> <a href="#cite_ref-Paleoclimatology_43-1">b</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.lakepowell.net/sciencecenter/paleoclimate.htm">Paleoclimatology – The Study of Ancient Climates</a>. Page Paleontology Science Center. [dostęp 2015-06-28]. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-Chemical_Evolution-44"><a href="#cite_ref-Chemical_Evolution_44-0">↑</a> <cite class="citation web">Eric J. Chaisson: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20110319210620/http://www.tufts.edu/as/wright_center/cosmic_evolution/docs/text/text_chem_2.html">Chemical Evolution</a>. [w:] <a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/web/20120118001550/https://www.cfa.harvard.edu/~ejchaisson/cosmic_evolution/docs/splash.html">Cosmic Evolution</a> [on-line]. Tufts University, 2005. [dostęp 2006-03-27]. [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.tufts.edu/as/wright_center/cosmic_evolution/docs/text/text_chem_2.html">tego adresu</a> (2011-03-19)].</cite> </li> <li id="cite_note-pmid10710791-45"><a href="#cite_ref-pmid10710791_45-0">↑</a> <cite class="citation journal">W.F. Doolittle. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/5w9oPfm4a">Uprooting the tree of life</a>. „<a href="/wiki/Scientific_American" title="Scientific American">Scientific American</a>”. 2 (282), s. 90–95, luty 2000. <a href="/wiki/PMID" title="PMID">PMID</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/10710791">10710791</a>. [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://shiva.msu.montana.edu/courses/mb437_537_2005_fall/docs/uprooting.pdf">adresu</a> 2011-01-31].</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Uprooting+the+tree+of+life&rft.jtitle=%5B%5BScientific+American%5D%5D&rft.date=2000&rft.volume=2&rft.issue=%7B%7B%7Bnumer%7D%7D%7D&rft.aulast=Doolittle&rft.aufirst=W.F.&rft.pages=90%E2%80%9395&rft_id=info:pmid/10710791&rft_id=http%3A%2F%2Fshiva.msu.montana.edu%2Fcourses%2Fmb437_537_2005_fall%2Fdocs%2Fuprooting.pdf">  </li> <li id="cite_note-NYT_Oxygen-46"><a href="#cite_ref-NYT_Oxygen_46-0">↑</a> <cite class="citation web"><a href="/wiki/Carl_Zimmer" title="Carl Zimmer">Carl Zimmer</a> (3 October 2013).”: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.nytimes.com/2013/10/03/science/earths-oxygen-a-mystery-easy-to-take-for-granted.html">„Earth’s Oxygen: A Mystery Easy to Take for Granted</a>. <a href="/wiki/The_New_York_Times" title="The New York Times">New York Times</a>. [dostęp 2015-06-28]. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-BerknerMarshall1965-47"><a href="#cite_ref-BerknerMarshall1965_47-0">↑</a> <cite class="citation journal">L.V. Berkner, L.C. Marshall. On the Origin and Rise of Oxygen Concentration in the Earth’s Atmosphere. „Journal of Atmospheric Sciences”. 3 (22), s. 225–261, 1965. <a href="/wiki/Bibcode" title="Bibcode">Bibcode</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://adsabs.harvard.edu/abs/1965JAtS...22..225B">1965JAtS...22..225B</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=On+the+Origin+and+Rise+of+Oxygen+Concentration+in+the+Earth%E2%80%99s+Atmosphere&rft.jtitle=Journal+of+Atmospheric+Sciences&rft.date=1965&rft.volume=3&rft.issue=%7B%7B%7Bnumer%7D%7D%7D&rft.aulast=Berkner&rft.aufirst=L.V.&rft.pages=225%E2%80%93261">  </li> <li id="cite_note-NASA_astrobiologists-48"><a href="#cite_ref-NASA_astrobiologists_48-0">↑</a> <cite class="citation web">Kathleen Burton: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.nasa.gov/centers/ames/news/releases/2000/00_79AR.html">Astrobiologists Find Evidence of Early Life on Land</a>. NASA. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-Ohtomo2015-49"><a href="#cite_ref-Ohtomo2015_49-0">↑</a> <cite class="citation journal">Yoko Ohtomo, Takeshi Kakegawa, Akizumi Ishida, Toshiro Nagase, Minik T. Rosing. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.nature.com/ngeo/journal/v7/n1/full/ngeo2025.html">Evidence for biogenic graphite in early Archaean Isua metasedimentary rocks</a>. „<a href="/w/index.php?title=Nature_Geoscience&action=edit&redlink=1" class="new" title="Nature Geoscience (strona nie istnieje)">Nature Geoscience</a>”. [dostęp 2015-06-29]. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Evidence+for+biogenic+graphite+in+early+Archaean+Isua+metasedimentary+rocks&rft.jtitle=%5B%5BNature+Geoscience%5D%5D&rft.au=Yoko+Ohtomo%2C+Takeshi+Kakegawa%2C+Akizumi+Ishida%2C+Toshiro+Nagase%2C+Minik+T.+Rosing&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.nature.com%2Fngeo%2Fjournal%2Fv7%2Fn1%2Ffull%2Fngeo2025.html"> brak numeru strony </li> <li id="cite_note-AP_microbial-50"><a href="#cite_ref-AP_microbial_50-0">↑</a> <cite class="citation web">Seth Borenstein: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://apnews.excite.com/article/20131113/DAA1VSC01.html">Oldest fossil found: Meet your microbial mom</a>. Associated Press. [dostęp 2015-06-29]. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-Noffke2015-51"><a href="#cite_ref-Noffke2015_51-0">↑</a> <cite class="citation journal">Nora Noffke, Daniel Christian, David Wacey, Robert M. Hazen. Microbially Induced Sedimentary Structures Recording an Ancient Ecosystem in the ca. 3.48 Billion-Year-Old Dresser Formation, Pilbara, Western Australia. „<a href="/w/index.php?title=Astrobiology&action=edit&redlink=1" class="new" title="Astrobiology (strona nie istnieje)">Astrobiology</a>”. 13 (12). s. 1103–1124. <a href="/wiki/DOI_(identyfikator_cyfrowy)" title="DOI (identyfikator cyfrowy)">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1089/ast.2013.1030">10.1089/ast.2013.1030</a>. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Microbially+Induced+Sedimentary+Structures+Recording+an+Ancient+Ecosystem+in+the+ca.+3.48+Billion-Year-Old+Dresser+Formation%2C+Pilbara%2C+Western+Australia&rft.jtitle=%5B%5BAstrobiology%5D%5D&rft.volume=13&rft.issue=%7B%7B%7Bnumer%7D%7D%7D&rft.au=Nora+Noffke%2C+Daniel+Christian%2C+David+Wacey%2C+Robert+M.+Hazen&rft.pages=1103%E2%80%931124&rft_id=info:doi/10.1089%2Fast.2013.1030">  </li> <li id="cite_note-Proterozoic_biosphere-52"><a href="#cite_ref-Proterozoic_biosphere_52-0">↑</a> <cite class="citation book">William J. Schopf, Cornelis Klein: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.gps.caltech.edu/~jkirschvink/pdfs/firstsnowball.pdf">The Proterozoic biosphere: a multidisciplinary study</a>. Cambridge: Cambridge University Press, 1992, s. 51–52. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/0521366151" title="Specjalna:Książki/0521366151">ISBN 0-521-36615-1</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Proterozoic+biosphere%3A+a+multidisciplinary+study&rft.aulast=Schopf&rft.aufirst=William+J.&rft.date=1992&rft.pub=Cambridge+University+Press&rft.place=Cambridge&rft.pages=51%E2%80%9352&rft.isbn=0-521-36615-1&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.gps.caltech.edu%2F%7Ejkirschvink%2Fpdfs%2Ffirstsnowball.pdf"></cite> </li> <li id="cite_note-Pidwirny-5b-53"><a href="#cite_ref-Pidwirny-5b_53-0">↑</a> <cite class="citation book">Early History of the Earth. W: M. Pidwirny: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.physicalgeography.net/fundamentals/5b.html">Fundamentals of Physical Geography</a>. 2006.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Fundamentals+of+Physical+Geography&rft.atitle=Early+History+of+the+Earth&rft.aulast=Pidwirny&rft.aufirst=M.&rft.date=2006&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.physicalgeography.net%2Ffundamentals%2F5b.html"></cite> Brak numerów stron w książce </li> <li id="cite_note-RaupSepkoski1982-54"><a href="#cite_ref-RaupSepkoski1982_54-0">↑</a> <cite class="citation journal">D.M. Raup, J.J. Sepkoski. Mass Extinctions in the Marine Fossil Record. „<a href="/wiki/Science" title="Science">Science</a>”. 4539 (215), s. 1501–1503, 1982. <a href="/wiki/DOI_(identyfikator_cyfrowy)" title="DOI (identyfikator cyfrowy)">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1126/science.215.4539.1501">10.1126/science.215.4539.1501</a>. <a href="/wiki/Bibcode" title="Bibcode">Bibcode</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://adsabs.harvard.edu/abs/1982Sci...215.1501R">1982Sci...215.1501R</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Mass+Extinctions+in+the+Marine+Fossil+Record&rft.jtitle=%5B%5BScience%5D%5D&rft.date=1982&rft.volume=4539&rft.issue=%7B%7B%7Bnumer%7D%7D%7D&rft.aulast=Raup&rft.aufirst=D.M.&rft.pages=1501%E2%80%931503&rft_id=info:doi/10.1126%2Fscience.215.4539.1501">  </li> <li id="cite_note-Gould1994-55"><a href="#cite_ref-Gould1994_55-0">↑</a> <cite class="citation journal">Stephen J. Gould. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://brembs.net/gould.html">The Evolution of Life on Earth</a>. „<a href="/wiki/Scientific_American" title="Scientific American">Scientific American</a>”, październik 1994. [dostęp 2007-03-05].</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=The+Evolution+of+Life+on+Earth&rft.jtitle=%5B%5BScientific+American%5D%5D&rft.date=1994&rft.aulast=Gould&rft.aufirst=Stephen+J.&rft_id=http%3A%2F%2Fbrembs.net%2Fgould.html"> brak numeru strony </li> <li id="cite_note-WilkinsonMcElroy2007-56"><a href="#cite_ref-WilkinsonMcElroy2007_56-0">↑</a> <cite class="citation journal">B.H. Wilkinson, B.J. McElroy. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/web/20111011212854/http://bulletin.geoscienceworld.org/cgi/content/abstract/119/1-2/140">The impact of humans on continental erosion and sedimentation</a>. „Bulletin of the Geological Society of America”. 1–2 (119), s. 140–156, 2007. <a href="/wiki/DOI_(identyfikator_cyfrowy)" title="DOI (identyfikator cyfrowy)">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1130/B25899.1">10.1130/B25899.1</a>. [dostęp 2007-04-22].</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=The+impact+of+humans+on+continental+erosion+and+sedimentation&rft.jtitle=Bulletin+of+the+Geological+Society+of+America&rft.date=2007&rft.volume=1%E2%80%932&rft.issue=%7B%7B%7Bnumer%7D%7D%7D&rft.aulast=Wilkinson&rft.aufirst=B.H.&rft.pages=140%E2%80%93156&rft_id=info:doi/10.1130%2FB25899.1&rft_id=http%3A%2F%2Fweb.archive.org%2Fweb%2F20111011212854%2Fhttp%3A%2F%2Fbulletin.geoscienceworld.org%2Fcgi%2Fcontent%2Fabstract%2F119%2F1-2%2F140">  </li> <li id="cite_note-death-57">↑ <a href="#cite_ref-death_57-0">a</a> <a href="#cite_ref-death_57-1">b</a> <cite class="citation web">Robert Britt: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/web/20090605231345/http://www.space.com/scienceastronomy/solarsystem/death_of_earth_000224.html">Freeze, Fry or Dry: How Long Has the Earth Got?</a>. space.com. [dostęp 2015-06-30]. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-:1-58">↑ <a href="#cite_ref-:1_58-0">a</a> <a href="#cite_ref-:1_58-1">b</a> <cite class="citation web">Damian Carrington: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://news.bbc.co.uk/2/hi/sci/tech/specials/washington_2000/649913.stm">Date set for desert Earth</a>. BBC News. [dostęp 2015-06-30]. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-Li2009-59"><a href="#cite_ref-Li2009_59-0">↑</a> <cite class="citation journal open-access doi pmid pmc">King-FaiK.F. Li King-FaiK.F. i inni, <a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.gps.caltech.edu/~kfl/paper/Li_PNAS2009.pdf">Atmospheric pressure as a natural climate regulator for a terrestrial planet with a biosphere</a>, „<a href="/wiki/Proceedings_of_the_National_Academy_of_Sciences_of_the_United_States_of_America" title="Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America">Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America</a>”, 106 (24), 2009, s. 9576–9579, <a href="/wiki/DOI_(identyfikator_cyfrowy)" title="DOI (identyfikator cyfrowy)">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.1073%2Fpnas.0809436106">10.1073/pnas.0809436106</a>, <a href="/wiki/PMID" title="PMID">PMID</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/19487662">19487662</a>, <a href="/wiki/PMCID" title="PMCID">PMCID</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2701016/">PMC2701016</a><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=article&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.date=2009-06&rft.atitle=Atmospheric+pressure+as+a+natural+climate+regulator+for+a+terrestrial+planet+with+a+biosphere&rft.jtitle=Proceedings+of+the+National+Academy+of+Sciences+of+the+United+States+of+America&rft.volume=106&rft.edition=24&rft_id=info%3Apmid%2F19487662&rft_id=info%3Apmc%2F2701016&rft_id=info%3Adoi%2F10.1073%2Fpnas.0809436106&rft_id=http%3A%2F%2Fweb.gps.caltech.edu%2F~kfl%2Fpaper%2FLi_PNAS2009.pdf" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-sun_future-60">↑ <a href="#cite_ref-sun_future_60-0">a</a> <a href="#cite_ref-sun_future_60-1">b</a> <a href="#cite_ref-sun_future_60-2">c</a> <a href="#cite_ref-sun_future_60-3">d</a> <cite class="citation journal">I.J. Sackmann, A.I. Boothroyd, K.E. Kraemer. Our Sun. III. Present and Future. „Astrophysical Journal”. 418, s. 457–468, 1993. <a href="/wiki/DOI_(identyfikator_cyfrowy)" title="DOI (identyfikator cyfrowy)">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1086/173407">10.1086/173407</a>. <a href="/wiki/Bibcode" title="Bibcode">Bibcode</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://adsabs.harvard.edu/abs/1993ApJ...418..457S">1993ApJ...418..457S</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Our+Sun.+III.+Present+and+Future&rft.jtitle=Astrophysical+Journal&rft.date=1993&rft.volume=418&rft.aulast=Sackmann&rft.aufirst=I.J.&rft.pages=457%E2%80%93468&rft_id=info:doi/10.1086%2F173407">  </li> <li id="cite_note-Kasting1988-61"><a href="#cite_ref-Kasting1988_61-0">↑</a> <cite class="citation journal">J.F. Kasting. Runaway and Moist Greenhouse Atmospheres and the Evolution of Earth and Venus. „Icarus”, s. 472–494, 1988. <a href="/wiki/DOI_(identyfikator_cyfrowy)" title="DOI (identyfikator cyfrowy)">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1016/0019-1035(88)90116-9">10.1016/0019-1035(88)90116-9</a>. <a href="/wiki/Bibcode" title="Bibcode">Bibcode</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://adsabs.harvard.edu/abs/1988Icar...74..472K">1988Icar...74..472K</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Runaway+and+Moist+Greenhouse+Atmospheres+and+the+Evolution+of+Earth+and+Venus&rft.jtitle=Icarus&rft.date=1988&rft.issue=%7B%7B%7Bnumer%7D%7D%7D&rft.aulast=Kasting&rft.aufirst=J.F.&rft.pages=472%E2%80%93494&rft_id=info:doi/10.1016%2F0019-1035%2888%2990116-9">  </li> <li id="cite_note-życie-62"><a href="#cite_ref-życie_62-0">↑</a> <cite class="citation journal">Ken Caldeira, James F. Kasting. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.nature.com/nature/journal/v360/n6406/abs/360721a0.html">The life span of the biosphere revisited</a>. „<a href="/wiki/Nature" title="Nature">Nature</a>”. 360 (6406), s. 721–723, 1992-12-31. <a href="/wiki/DOI_(identyfikator_cyfrowy)" title="DOI (identyfikator cyfrowy)">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1038/360721a0">10.1038/360721a0</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=The+life+span+of+the+biosphere+revisited&rft.jtitle=%5B%5BNature%5D%5D&rft.date=1992-12-31&rft.volume=360&rft.issue=6406&rft.aulast=Caldeira&rft.aufirst=Ken&rft.pages=721%E2%80%93723&rft_id=info:doi/10.1038%2F360721a0&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.nature.com%2Fnature%2Fjournal%2Fv360%2Fn6406%2Fabs%2F360721a0.html">  </li> <li id="cite_note-desert_Earth-63"><a href="#cite_ref-desert_Earth_63-0">↑</a> <cite class="citation web">Damian Carrington: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://news.bbc.co.uk/1/hi/sci/tech/specials/washington_2000/649913.stm">Date set for desert Earth</a>. BBC News, 2000-02-21. [dostęp 2007-03-31].</cite> </li> <li id="cite_note-:2-64">↑ <a href="#cite_ref-:2_64-0">a</a> <a href="#cite_ref-:2_64-1">b</a> <cite class="citation book">Peter D. Ward, Donald Brownlee: The Life and Death of Planet Earth: How the New Science of Astrobiology Charts the Ultimate Fate of Our World. Nowy Jork: Times Books, Henry Holt and Company, 2002. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/0805067817" title="Specjalna:Książki/0805067817">ISBN 0-8050-6781-7</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Life+and+Death+of+Planet+Earth%3A+How+the+New+Science+of+Astrobiology+Charts+the+Ultimate+Fate+of+Our+World&rft.au=Peter+D.+Ward%2C+Donald+Brownlee&rft.date=2002&rft.pub=Times+Books%2C+Henry+Holt+and+Company&rft.place=Nowy+Jork&rft.isbn=0-8050-6781-7"></cite> Brak numerów stron w książce </li> <li id="cite_note-Bounama2001-65"><a href="#cite_ref-Bounama2001_65-0">↑</a> <cite class="citation journal">Christine Bounama, S. Franck, W. Von Bloh. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.hydrol-earth-syst-sci.net/5/569/2001/hess-5-569-2001.pdf">The fate of the Earth’s ocean</a>. „Hydrology and Earth System Sciences”. 5 (4), s. 569–574, 2001. <a href="/wiki/DOI_(identyfikator_cyfrowy)" title="DOI (identyfikator cyfrowy)">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.5194/hess-5-569-2001">10.5194/hess-5-569-2001</a>. [dostęp 2015-06-30].</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=The+fate+of+the+Earth%E2%80%99s+ocean&rft.jtitle=Hydrology+and+Earth+System+Sciences&rft.date=2001&rft.volume=5&rft.issue=%7B%7B%7Bnumer%7D%7D%7D&rft.aulast=Bounama&rft.aufirst=Christine&rft.pages=569%E2%80%93574&rft_id=info:doi/10.5194%2Fhess-5-569-2001&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.hydrol-earth-syst-sci.net%2F5%2F569%2F2001%2Fhess-5-569-2001.pdf">  </li> <li id="cite_note-hope_dims-66"><a href="#cite_ref-hope_dims_66-0">↑</a> <cite class="citation web">Jason Palmer: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20080416124859/http://space.newscientist.com/article/dn13369-hope-dims-that-earth-will-survive-suns-death.html?feedId=online-news_rss20">Hope dims that Earth will survive Sun’s death</a>. [w:] NewScientist.com news service [on-line]. 2008-02-22. [dostęp 2008-03-24]. [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://space.newscientist.com/article/dn13369-hope-dims-that-earth-will-survive-suns-death.html?feedId=online-news_rss20">tego adresu</a> (2008-04-16)].</cite> </li> <li id="cite_note-Guillemont2002-67"><a href="#cite_ref-Guillemont2002_67-0">↑</a> <cite class="citation journal">H. Guillemot, V. Greffoz. Ce que sera la fin du monde. „Science et Vie”, marzec 2002. (<abbr title="Treść w języku francuskim (français)">fr.</abbr>).</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Ce+que+sera+la+fin+du+monde&rft.jtitle=Science+et+Vie&rft.date=2002&rft.issue=%7B%7B%7Bnumer%7D%7D%7D&rft.aulast=Guillemot&rft.aufirst=H."> brak numeru strony </li> <li id="cite_note-RohdeMuller2005-68"><a href="#cite_ref-RohdeMuller2005_68-0">↑</a> <cite class="citation journal">Robert A. Rohde, Richard A. Muller. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.nature.com/nature/journal/v434/n7030/abs/nature03339.html#abs">Cycles in fossil diversity</a>. „Nature”, s. 208–210, 2005-03-10. <a href="/wiki/DOI_(identyfikator_cyfrowy)" title="DOI (identyfikator cyfrowy)">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1038/nature03339">10.1038/nature03339</a>. <a href="/wiki/International_Standard_Serial_Number" title="International Standard Serial Number">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://worldcat.org/issn/0028-0836">0028-0836</a>. [dostęp 2016-03-31]. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Cycles+in+fossil+diversity&rft.jtitle=Nature&rft.date=2005-03-10&rft.issue=%7B%7B%7Bnumer%7D%7D%7D&rft.au=Robert+A.+Rohde%2C+Richard+A.+Muller&rft.pages=208%E2%80%93210&rft.issn=0028-0836&rft_id=info:doi/10.1038%2Fnature03339&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.nature.com%2Fnature%2Fjournal%2Fv434%2Fn7030%2Fabs%2Fnature03339.html%23abs">  </li> <li id="cite_note-YT_SETI-69"><a href="#cite_ref-YT_SETI_69-0">↑</a> YouTube: „<a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.youtube.com/channel/UCzQdkHKOTVT_chwgDcau4sg">SETI Institute</a> – Fossil Diversity Cycles – Richard Muller (SETI Talks)”. </li> <li id="cite_note-BahcallBahcall1985-70"><a href="#cite_ref-BahcallBahcall1985_70-0">↑</a> <cite class="citation journal">John N. Bahcall, Safi Bahcall. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.nature.com/nature/journal/v316/n6030/abs/316706a0.html">The Sun’s motion perpendicular to the galactic plane</a>. „Nature”, s. 706–708, 1985-08-22. <a href="/wiki/DOI_(identyfikator_cyfrowy)" title="DOI (identyfikator cyfrowy)">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1038/316706a0">10.1038/316706a0</a>. [dostęp 2016-03-31]. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=The+Sun%E2%80%99s+motion+perpendicular+to+the+galactic+plane&rft.jtitle=Nature&rft.date=1985-08-22&rft.issue=%7B%7B%7Bnumer%7D%7D%7D&rft.au=John+N.+Bahcall%2C+Safi+Bahcall&rft.pages=706%E2%80%93708&rft_id=info:doi/10.1038%2F316706a0&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.nature.com%2Fnature%2Fjournal%2Fv316%2Fn6030%2Fabs%2F316706a0.html">  </li> <li id="cite_note-YT_cykl-71"><a href="#cite_ref-YT_cykl_71-0">↑</a> YouTube: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.youtube.com/watch?v=fuZiNBLtWCA">Cykl Zagłady</a> – Astro SciFun. </li> <li id="cite_note-:3-72">↑ <a href="#cite_ref-:3_72-0">a</a> <a href="#cite_ref-:3_72-1">b</a> <a href="#cite_ref-:3_72-2">c</a> <cite class="citation journal doi c">Mikhail V.M.V. Medvedev Mikhail V.M.V., Adrian L.A.L. Melott Adrian L.A.L., <a rel="nofollow" class="external text" href="http://iopscience.iop.org/article/10.1086/518757/pdf">Do extragalactic cosmic rays induce cycles in fossil diversity?</a>, „<a href="/wiki/The_Astrophysical_Journal" title="The Astrophysical Journal">The Astrophysical Journal</a>”, 2, s. 879–889, <a href="/wiki/DOI_(identyfikator_cyfrowy)" title="DOI (identyfikator cyfrowy)">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.1086%2F518757">10.1086/518757</a>, <a href="/wiki/International_Standard_Serial_Number" title="International Standard Serial Number">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://worldcat.org/issn/0004-637X">0004-637X</a>, <a href="/wiki/ArXiv" title="ArXiv">arXiv</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="//arxiv.org/abs/astro-ph/0602092">astro-ph/0602092</a> [dostęp 2016-03-31]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=preprint&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.issn=0004-637X&rft.jtitle=The+Astrophysical+Journal&rft.atitle=Do+extragalactic+cosmic+rays+induce+cycles+in+fossil+diversity%3F&rft_id=info%3Adoi%2F10.1086%2F518757&rft_id=http%3A%2F%2Fiopscience.iop.org%2Farticle%2F10.1086%2F518757%2Fpdf" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-World_Population_Clock-73"><a href="#cite_ref-World_Population_Clock_73-0">↑</a> <cite class="citation web">United States Census Bureau: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/web/20130101190228/http://www.census.gov:80/population/international/">World POP Clock Projection</a>. [w:] United States Census Bureau International Database [on-line]. 2013-01-01. [dostęp 2013-01-01].</cite> </li> <li id="cite_note-TVN24_siedem-74"><a href="#cite_ref-TVN24_siedem_74-0">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.is/20120913124350/http://www.tvn24.pl/0,1722647,0,1,jest-nas-podobno-na-swiecie-juz-siedem-miliardow,wiadomosc.html">tvn.24: Jest nas podobno na świecie już siedem miliardów</a>. [dostęp 2011-10-31].</cite> </li> <li id="cite_note-UN_population_2006-75"><a href="#cite_ref-UN_population_2006_75-0">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20180711222410/http://www.un.org/esa/population/publications/wpp2006/wpp2006.htm">World Population Prospects: The 2006 Revision</a>. United Nations. [dostęp 2012-08-11]. [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.un.org/esa/population/publications/wpp2006/wpp2006.htm">tego adresu</a> (2018-07-11)].</cite> </li> <li id="cite_note-Human_Population-76"><a href="#cite_ref-Human_Population_76-0">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/web/20130426050056/http://www.prb.org/Educators/TeachersGuides/HumanPopulation/PopulationGrowth/QuestionAnswer.aspx">Human Population: Fundamentals of Growth: Growth</a>. Population Reference Bureau, 2007. [dostęp 2007-03-31].</cite> </li> <li id="cite_note-Economist_countries-77"><a href="#cite_ref-Economist_countries_77-0">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/web/20091114072959/http://www.economist.com/blogs/theworldin2009/countries/">Counting countries</a>. [w:] The Economist [on-line]. The Economist Newspaper Limited, 2008-10-24. [dostęp 2009-11-14]. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> (<a href="/wiki/Internet_Archive" title="Internet Archive">Internet Archive</a>). </li> <li id="cite_note-UN_members-78"><a href="#cite_ref-UN_members_78-0">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/web/20090417145758/http://www.un.org/members/list.shtml">United Nations Member States</a>. <a href="/wiki/Organizacja_Narod%C3%B3w_Zjednoczonych" title="Organizacja Narodów Zjednoczonych">Organizacja Narodów Zjednoczonych</a>. [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/web/20090417145758/http://www.un.org/members/list.shtml">tego adresu</a> (2009-04-17)]. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-UN_law-79"><a href="#cite_ref-UN_law_79-0">↑</a> <cite class="citation web">Staff: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/web/20090417023335/http://www.un.org/law/">International Law</a>. <a href="/wiki/Organizacja_Narod%C3%B3w_Zjednoczonych" title="Organizacja Narodów Zjednoczonych">Organizacja Narodów Zjednoczonych</a>. [dostęp 2007-03-27]. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-NASA_magnetism-80"><a href="#cite_ref-NASA_magnetism_80-0">↑</a> <cite class="citation web">David P. Stern: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/web/20141014175713/http://astrogeology.usgs.gov/HotTopics/index.php?/archives/147-Names-for-the-Columbia-astronauts-provisionally-approved.html">Planetary Magnetism</a>. NASA, 2001-11-25. [dostęp 2007-04-01].</cite> </li> <li id="cite_note-Tackley2000-81"><a href="#cite_ref-Tackley2000_81-0">↑</a> <cite class="citation journal">Paul J. Tackley. Mantle Convection and Plate Tectonics: Toward an Integrated Physical and Chemical Theory. „Science”. 5473 (288), s. 2002–2007, 2000-06-16. <a href="/wiki/DOI_(identyfikator_cyfrowy)" title="DOI (identyfikator cyfrowy)">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1126/science.288.5473.2002">10.1126/science.288.5473.2002</a>. <a href="/wiki/PMID" title="PMID">PMID</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/10856206">10856206</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Mantle+Convection+and+Plate+Tectonics%3A+Toward+an+Integrated+Physical+and+Chemical+Theory&rft.jtitle=Science&rft.date=2000-06-16&rft.volume=5473&rft.issue=%7B%7B%7Bnumer%7D%7D%7D&rft.aulast=Tackley&rft.aufirst=Paul+J.&rft.pages=2002%E2%80%932007&rft_id=info:pmid/10856206&rft_id=info:doi/10.1126%2Fscience.288.5473.2002">  </li> <li id="cite_note-NOAA_GPS-82"><a href="#cite_ref-NOAA_GPS_82-0">↑</a> <cite class="citation web">D.G. Milbert, D.A. Smith: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ngs.noaa.gov/PUBS_LIB/gislis96.html">Converting GPS Height into NAVD88 Elevation with the GEOID96 Geoid Height Model</a>. National Geodetic Survey, NOAA. [dostęp 2015-06-30].</cite> </li> <li id="cite_note-ngdc2006-83">↑ <a href="#cite_ref-ngdc2006_83-0">a</a> <a href="#cite_ref-ngdc2006_83-1">b</a> <cite class="citation web">D.T. Sandwell, W.H.F. Smith: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20140715142212/http://www.ngdc.noaa.gov/mgg/bathymetry/predicted/explore.HTML">Exploring the Ocean Basins with Satellite Altimeter Data</a>. NOAA/NGDC, 2006-07-07. [dostęp 2008-11-11]. [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ngdc.noaa.gov/mgg/bathymetry/predicted/explore.HTML">tego adresu</a> (2014-07-15)].</cite> </li> <li id="cite_note-umk-84">↑ <a href="#cite_ref-umk_84-0">a</a> <a href="#cite_ref-umk_84-1">b</a> <cite class="citation web">Jacek Dzierżawski: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://uklady_wspolrzednych.webpark.pl/index06.html">Elipsoida odniesienia</a>. [w:] Charakterystyka układów współrzędnych [on-line]. Uniwersytet Mikołaja Kopernika. [dostęp 2008-11-24].</cite> </li> <li id="cite_note-GRACE_gravity-85"><a href="#cite_ref-GRACE_gravity_85-0">↑</a> <cite class="citation web">GRACE: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20160304084208/http://www.csr.utexas.edu/grace/gravity/gravity_definition.html">Earth’s Gravity Definition</a>. The University of Texas at Austin. [dostęp 2008-11-16]. [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.csr.utexas.edu/grace/gravity/gravity_definition.html">tego adresu</a> (2016-03-04)]. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-WPA-86"><a href="#cite_ref-WPA_86-0">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20110218145007/http://wpa-pool.com/index.asp?content=rules_spec">WPA Tournament Table & Equipment Specifications</a>. World Pool-Billiards Association, listopad 2001. [dostęp 2007-03-10]. [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.wpa-pool.com/index.asp?content=rules_spec">tego adresu</a> (2011-02-18)]. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-Npr_Highest-87"><a href="#cite_ref-Npr_Highest_87-0">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.npr.org/templates/story/story.php?storyId=9428163">The ‘Highest’ Spot on Earth</a>. Npr.org. [dostęp 2015-06-30]. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-Senne2000-88"><a href="#cite_ref-Senne2000_88-0">↑</a> <cite class="citation journal">Joseph H. Senne. Did Edmund Hillary Climb the Wrong Mountain. „Professional Surveyor”. 20 (5), s. 16–21, 2000.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Did+Edmund+Hillary+Climb+the+Wrong+Mountain&rft.jtitle=Professional+Surveyor&rft.date=2000&rft.volume=20&rft.issue=%7B%7B%7Bnumer%7D%7D%7D&rft.aulast=Senne&rft.aufirst=Joseph+H.&rft.pages=16%E2%80%9321">  </li> <li id="cite_note-Sharp2005-89"><a href="#cite_ref-Sharp2005_89-0">↑</a> <cite class="citation journal doi pmid nourl">DavidD. Sharp DavidD., Chimborazo and the old kilogram, „<a href="/wiki/The_Lancet" title="The Lancet">The Lancet</a>”, 365 (9462), 2005, s. 831–832, <a href="/wiki/DOI_(identyfikator_cyfrowy)" title="DOI (identyfikator cyfrowy)">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.1016%2FS0140-6736%2805%2971021-7">10.1016/S0140-6736(05)71021-7</a>, <a href="/wiki/PMID" title="PMID">PMID</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/15752514">15752514</a><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=article&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.date=2005-03-05&rft.atitle=Chimborazo+and+the+old+kilogram&rft.jtitle=The+Lancet&rft.volume=365&rft.edition=9462&rft_id=info%3Apmid%2F15752514&rft_id=info%3Adoi%2F10.1016%2FS0140-6736%2805%2971021-7" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-ABC_highest-90"><a href="#cite_ref-ABC_highest_90-0">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.abc.net.au/science/articles/2004/04/16/1086384.htm?site=science/greatmomentsinscience">Tall Tales about Highest Peaks</a>. Australian Broadcasting Corporation. [dostęp 2015-06-30]. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-tlenki-91">↑ <a href="#cite_ref-tlenki_91-0">a</a> <a href="#cite_ref-tlenki_91-1">b</a> <cite class="citation journal">Roberta L. Rudnick, David M. Fountain. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.agu.org/journals/rg/v033/i003/95RG01302/95RG01302.pdf">Nature and Composition of the Continental Crust: A Lower Crustal Perspective</a>. „Reviews of Geophysics”. 3 (33), s. 267–309, 1995.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Nature+and+Composition+of+the+Continental+Crust%3A+A+Lower+Crustal+Perspective&rft.jtitle=Reviews+of+Geophysics&rft.date=1995&rft.volume=3&rft.issue=%7B%7B%7Bnumer%7D%7D%7D&rft.aulast=Rudnick&rft.aufirst=Roberta+L.&rft.pages=267%E2%80%93309&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.agu.org%2Fjournals%2Frg%2Fv033%2Fi003%2F95RG01302%2F95RG01302.pdf">  </li> <li id="cite_note-pmid16592930-93"><a href="#cite_ref-pmid16592930_93-0">↑</a> <cite class="citation journal open-access doi pmid pmc nourl">John W.J.W. Morgan John W.J.W., EdwardE. Anders EdwardE., Chemical composition of Earth, Venus, and Mercury, „<a href="/wiki/Proceedings_of_the_National_Academy_of_Sciences_of_the_United_States_of_America" title="Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America">Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America</a>”, 77 (12), 1980, s. 6973–6977, <a href="/wiki/DOI_(identyfikator_cyfrowy)" title="DOI (identyfikator cyfrowy)">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.1073%2Fpnas.77.12.6973">10.1073/pnas.77.12.6973</a>, <a href="/wiki/PMID" title="PMID">PMID</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/16592930">16592930</a>, <a href="/wiki/PMCID" title="PMCID">PMCID</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC350422/">PMC350422</a><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=article&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.date=1980-12-01&rft.atitle=Chemical+composition+of+Earth%2C+Venus%2C+and+Mercury&rft.jtitle=Proceedings+of+the+National+Academy+of+Sciences+of+the+United+States+of+America&rft.volume=77&rft.edition=12&rft_id=info%3Apmid%2F16592930&rft_id=info%3Apmc%2F350422&rft_id=info%3Adoi%2F10.1073%2Fpnas.77.12.6973" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-abundances-94"><a href="#cite_ref-abundances_94-0">↑</a> <cite class="citation web">R. Nave: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://archive.is/uvXs">Abundances of the Elements in the Earth’s Crust</a>. HyperPhysics. [dostęp 2008-11-26]. [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/web/20130127151315/http://www.mwit.ac.th/~Physicslab/hbase/tables/elabund.html">tego adresu</a> (2012-12-21)].</cite> </li> <li id="cite_note-Petrology-95"><a href="#cite_ref-Petrology_95-0">↑</a> <cite class="citation book">Hugh Chisholm: Petrology. W: <a href="/wiki/Encyklopedia_Britannica" title="Encyklopedia Britannica">Encyklopedia Britannica</a>. Wyd. <a href="/w/index.php?title=Encyklopedia_Britannica_(11._edycja)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Encyklopedia Britannica (11. edycja) (strona nie istnieje)">11. edycja</a>. Cambridge University Press, 1911.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=%5B%5BEncyklopedia+Britannica%5D%5D&rft.atitle=Petrology&rft.aulast=Chisholm&rft.aufirst=Hugh&rft.edition=%5B%5BEncyklopedia+Britannica+%2811.+edycja%29%7C11.+edycja%5D%5D&rft.pub=Cambridge+University+Press"></cite> Brak numerów stron w książce </li> <li id="cite_note-Alfe2002-96">↑ <a href="#cite_ref-Alfe2002_96-0">a</a> <a href="#cite_ref-Alfe2002_96-1">b</a> <cite class="citation journal">D. Alfè, M.J. Gillan, L. Vocadlo, J. Brodholt i inni. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://chianti.geol.ucl.ac.uk/~dario/pubblicazioni/PTRSA2002.pdf">The ab initio simulation of the Earth’s core</a>. „Philosophical Transactions of the Royal Society of London”. 1795 (360), s. 1227–1244, 2002. [dostęp 2007-02-28].</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=The+%27%27ab+initio%27%27+simulation+of+the+Earth%E2%80%99s+core&rft.jtitle=Philosophical+Transactions+of+the+Royal+Society+of+London&rft.date=2002&rft.volume=1795&rft.issue=%7B%7B%7Bnumer%7D%7D%7D&rft.aulast=Alf%C3%A8&rft.aufirst=D.&rft.pages=1227%E2%80%931244&rft_id=http%3A%2F%2Fchianti.geol.ucl.ac.uk%2F%7Edario%2Fpubblicazioni%2FPTRSA2002.pdf">  </li> <li id="cite_note-core_heat-97"><a href="#cite_ref-core_heat_97-0">↑</a> <cite class="citation web">Joe Anuta: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.physorg.com/news62952904.html">Probing Question: What heats the earth’s core?</a>. physorg.com, 30 marca 2006. [dostęp 2008-12-13].</cite> </li> <li id="cite_note-core_potassium-98">↑ <a href="#cite_ref-core_potassium_98-0">a</a> <a href="#cite_ref-core_potassium_98-1">b</a> <cite class="citation web">Robert Sanders: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.berkeley.edu/news/media/releases/2003/12/10_heat.shtml">Radioactive potassium may be major heat source in Earth’s core</a>. UC Berkeley News. [dostęp 2015-06-30]. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-Richards1989-99"><a href="#cite_ref-Richards1989_99-0">↑</a> <cite class="citation journal">M.A. Richards, R.A. Duncan, V.E. Courtillot. Flood Basalts and Hot-Spot Tracks: Plume Heads and Tails. „Science”. 4926 (246), s. 103–107, 1989. <a href="/wiki/DOI_(identyfikator_cyfrowy)" title="DOI (identyfikator cyfrowy)">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1126/science.246.4926.103">10.1126/science.246.4926.103</a>. <a href="/wiki/PMID" title="PMID">PMID</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/17837768">17837768</a>. <a href="/wiki/Bibcode" title="Bibcode">Bibcode</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://adsabs.harvard.edu/abs/1989Sci...246..103R">1989Sci...246..103R</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Flood+Basalts+and+Hot-Spot+Tracks%3A+Plume+Heads+and+Tails&rft.jtitle=Science&rft.date=1989&rft.volume=4926&rft.issue=%7B%7B%7Bnumer%7D%7D%7D&rft.aulast=Richards&rft.aufirst=M.A.&rft.pages=103%E2%80%93107&rft_id=info:pmid/17837768&rft_id=info:doi/10.1126%2Fscience.246.4926.103">  </li> <li id="cite_note-HollenbachHerndon2001-100"><a href="#cite_ref-HollenbachHerndon2001_100-0">↑</a> <cite class="citation journal">D.F. Hollenbach, J.M. Herndon. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.pnas.org/cgi/content/full/98/20/11085">Thermodynamics from first principles: temperature and composition of the Earth’s core</a>. „<a href="/wiki/Proceedings_of_the_National_Academy_of_Sciences_of_the_United_States_of_America" title="Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America">PNAS</a>”. 20 (98), s. 11085–11090, 25 września 2001. <a href="/wiki/DOI_(identyfikator_cyfrowy)" title="DOI (identyfikator cyfrowy)">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1073/pnas.201393998">10.1073/pnas.201393998</a>. <a href="/wiki/PMID" title="PMID">PMID</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/11562483">11562483</a>. [dostęp 2007-03-01].</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Thermodynamics+from+first+principles%3A+temperature+and+composition+of+the+Earth%E2%80%99s+core&rft.jtitle=%5B%5BProceedings+of+the+National+Academy+of+Sciences+of+the+United+States+of+America%7CPNAS%5D%5D&rft.date=25+wrze%C5%9Bnia+2001&rft.volume=20&rft.issue=%7B%7B%7Bnumer%7D%7D%7D&rft.aulast=Hollenbach&rft.aufirst=D.F.&rft.pages=11085%E2%80%9311090&rft_id=info:pmid/11562483&rft_id=info:doi/10.1073%2Fpnas.201393998&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.pnas.org%2Fcgi%2Fcontent%2Ffull%2F98%2F20%2F11085">  </li> <li id="cite_note-Thorne2008-101"><a href="#cite_ref-Thorne2008_101-0">↑</a> <cite class="citation journal">Thorne Lay, Joe Hernlund i Bruce Buffett. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.nature.com/ngeo/journal/v1/n1/full/ngeo.2007.44.html">Core–mantle boundary heat flow</a>. „Nature Geoscience”, s. 25–32, 2008.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Core%E2%80%93mantle+boundary+heat+flow&rft.jtitle=Nature+Geoscience&rft.date=2008&rft.issue=%7B%7B%7Bnumer%7D%7D%7D&rft.au=Thorne+Lay%2C+Joe+Hernlund+i+Bruce+Buffett&rft.pages=25%E2%80%9332&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.nature.com%2Fngeo%2Fjournal%2Fv1%2Fn1%2Ffull%2Fngeo.2007.44.html">  </li> <li id="cite_note-pmid16592703-102"><a href="#cite_ref-pmid16592703_102-0">↑</a> <cite class="citation journal">TH Jordan. Structural geology of the Earth’s interior. „Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America”. 9 (76), s. 4192–4200, wrzesień 1979. <a href="/wiki/DOI_(identyfikator_cyfrowy)" title="DOI (identyfikator cyfrowy)">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1073/pnas.76.9.4192">10.1073/pnas.76.9.4192</a>. <a href="/wiki/PMID" title="PMID">PMID</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/16592703">16592703</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Structural+geology+of+the+Earth%E2%80%99s+interior&rft.jtitle=Proceedings+of+the+National+Academy+of+Sciences+of+the+United+States+of+America&rft.date=1979&rft.volume=9&rft.issue=%7B%7B%7Bnumer%7D%7D%7D&rft.aulast=Jordan&rft.aufirst=TH&rft.pages=4192%E2%80%934200&rft_id=info:pmid/16592703&rft_id=info:doi/10.1073%2Fpnas.76.9.4192">  </li> <li id="cite_note-amonline-103">↑ <a href="#cite_ref-amonline_103-0">a</a> <a href="#cite_ref-amonline_103-1">b</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20090602004307/http://www.amonline.net.au/geoscience/earth/structure.htm">Structure and composition of the Earth</a>. Australian Museum Online. [dostęp 2007-09-14]. [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.amonline.net.au:80/geoscience/earth/structure.htm">tego adresu</a> (2009-06-02)]. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-Pidwirny-10h-106"><a href="#cite_ref-Pidwirny-10h_106-0">↑</a> <cite class="citation web">M Pidwirny: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.physicalgeography.net/fundamentals/10h.html">Structure of the Earth</a>. [w:] Fundamentals of Physical Geography [on-line]. 2006. [dostęp 2008-12-15].</cite> </li> <li id="cite_note-Dixon2004-107"><a href="#cite_ref-Dixon2004_107-0">↑</a> <cite class="citation journal doi nourl">Jacqueline EJ.E. Dixon Jacqueline EJ.E. i inni, Lateral variation in upper mantle viscosity: role of water, „Earth and Planetary Science Letters”, 222 (2), 2004, s. 451–467, <a href="/wiki/DOI_(identyfikator_cyfrowy)" title="DOI (identyfikator cyfrowy)">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.1016%2Fj.epsl.2004.03.022">10.1016/j.epsl.2004.03.022</a><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=article&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.date=2004&rft.atitle=Lateral+variation+in+upper+mantle+viscosity%3A+role+of+water&rft.jtitle=Earth+and+Planetary+Science+Letters&rft.volume=222&rft.edition=2&rft_id=info%3Adoi%2F10.1016%2Fj.epsl.2004.03.022" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-DISS_viscosity-108"><a href="#cite_ref-DISS_viscosity_108-0">↑</a> <cite class="citation web">Holgen Steffen: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.diss.fu-berlin.de/diss/servlets/MCRFileNodeServlet/FUDISS_derivate_000000002636/07_Steffen2006_7.pdf">Determination of a consistent viscosity distribution in the Earth’s mantle beneath northern and Central Europe</a>. 2006. [dostęp 2008-11-24].</cite> </li> <li id="cite_note-Kerr2005-109"><a href="#cite_ref-Kerr2005_109-0">↑</a> <cite class="citation journal">Richard A. Kerr. Earth’s Inner Core Is Running a Tad Faster Than the Rest of the Planet. „Science”. 5739 (309), s. 1313, 2005-09-26. <a href="/wiki/DOI_(identyfikator_cyfrowy)" title="DOI (identyfikator cyfrowy)">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1126/science.309.5739.1313a">10.1126/science.309.5739.1313a</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Earth%E2%80%99s+Inner+Core+Is+Running+a+Tad+Faster+Than+the+Rest+of+the+Planet&rft.jtitle=Science&rft.date=2005-09-26&rft.volume=5739&rft.issue=%7B%7B%7Bnumer%7D%7D%7D&rft.aulast=Kerr&rft.aufirst=Richard+A.&rft.pages=1313&rft_id=info:doi/10.1126%2Fscience.309.5739.1313a">  </li> <li id="cite_note-Anzellini2013-110"><a href="#cite_ref-Anzellini2013_110-0">↑</a> <cite class="citation journal">S. Anzellini, A. Dewaele, M. Mezouar, P. Loubeyre, G. Morard. Melting of Iron at Earth’s Inner Core Boundary Based on Fast X-ray Diffraction. „Science”. 340 (6131), s. 464–466, 2013-04-26. <a href="/wiki/DOI_(identyfikator_cyfrowy)" title="DOI (identyfikator cyfrowy)">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1126/science.1233514">10.1126/science.1233514</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Melting+of+Iron+at+Earth%E2%80%99s+Inner+Core+Boundary+Based+on+Fast+X-ray+Diffraction&rft.jtitle=Science&rft.date=2013-04-26&rft.volume=340&rft.issue=%7B%7B%7Bnumer%7D%7D%7D&rft.au=S.+Anzellini%2C+A.+Dewaele%2C+M.+Mezouar%2C+P.+Loubeyre%2C+G.+Morard&rft.pages=464%E2%80%93466&rft_id=info:doi/10.1126%2Fscience.1233514">  </li> <li id="cite_note-:0-111">↑ <a href="#cite_ref-:0_111-0">a</a> <a href="#cite_ref-:0_111-1">b</a> <cite class="citation book nourl">D.L.D.L. Turcotte D.L.D.L., G.G. Schubert G.G., Geodynamics (2 ed.), Cambridge: Cambridge University Press, 2002, s. 136–137, <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9780521666244" title="Specjalna:Książki/9780521666244">ISBN 978-0-521-66624-4</a><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft.place=Cambridge&rft.aufirst=D.L.&rft.aulast=Turcotte&rft.date=2002&rft.isbn=978-0-521-66624-4&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Geodynamics+%282+ed.%29&rft.pub=Cambridge+University+Press" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-ESRF_core-112"><a href="#cite_ref-ESRF_core_112-0">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.esrf.eu/news/general/Earth-Center-Hotter">The Earth’s Centre is 1000 Degrees Hotter than Previously Thought</a>. The European Synchrotron (ESRF). [dostęp 2015-06-30]. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-Vlaar1994-113"><a href="#cite_ref-Vlaar1994_113-0">↑</a> <cite class="citation journal">N. Vlaar, P. Vankeken, A. Vandenberg. Cooling of the Earth in the Archaean: Consequences of pressure-release melting in a hotter mantle. „Earth and Planetary Science Letters”. 121 (1–2), s. 1, 1994. <a href="/wiki/DOI_(identyfikator_cyfrowy)" title="DOI (identyfikator cyfrowy)">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1016/0012-821X(94)90028-0">10.1016/0012-821X(94)90028-0</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Cooling+of+the+Earth+in+the+Archaean%3A+Consequences+of+pressure-release+melting+in+a+hotter+mantle&rft.jtitle=Earth+and+Planetary+Science+Letters&rft.date=1994&rft.volume=121&rft.issue=%7B%7B%7Bnumer%7D%7D%7D&rft.au=N.+Vlaar&rft.pages=1&rft_id=info:doi/10.1016%2F0012-821X%2894%2990028-0">  </li> <li id="cite_note-Pollack1993-114"><a href="#cite_ref-Pollack1993_114-0">↑</a> <cite class="citation journal">Henry N. Pollack, Suzanne J. Hurter, Jeffrey R. Johnson. Heat flow from the Earth’s interior: Analysis of the global data set. „Reviews of Geophysics”. 31 (3), s. 267–280, sierpień 1993.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Heat+flow+from+the+Earth%E2%80%99s+interior%3A+Analysis+of+the+global+data+set&rft.jtitle=Reviews+of+Geophysics&rft.date=sierpie%C5%84+1993&rft.volume=31&rft.issue=%7B%7B%7Bnumer%7D%7D%7D&rft.au=Henry+N.+Pollack%2C+Suzanne+J.+Hurter%2C+Jeffrey+R.+Johnson&rft.pages=267%E2%80%93280">  </li> <li id="cite_note-Sclater1981-115"><a href="#cite_ref-Sclater1981_115-0">↑</a> <cite class="citation journal">Sclater, John G; Parsons, Barry; Jaupart, Claude. Oceans and Continents: Similarities and Differences in the Mechanisms of Heat Loss. „Journal of Geophysical Research”. 86 (B12), s. 11535, 1981.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Oceans+and+Continents%3A+Similarities+and+Differences+in+the+Mechanisms+of+Heat+Loss&rft.jtitle=Journal+of+Geophysical+Research&rft.date=1981&rft.volume=86&rft.issue=%7B%7B%7Bnumer%7D%7D%7D&rft.au=Sclater%2C+John+G%3B+Parsons%2C+Barry%3B+Jaupart%2C+Claude&rft.pages=11535">  </li> <li id="cite_note-USGS_plate-116"><a href="#cite_ref-USGS_plate_116-0">↑</a> <cite class="citation web">W.J. Kious, R.I. Tilling: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://pubs.usgs.gov/gip/dynamic/understanding.html">Understanding plate motions</a>. USGS, 1999-05-05. [dostęp 2007-03-02].</cite> </li> <li id="cite_note-SOEST_Pacific_Plate-117">↑ <a href="#cite_ref-SOEST_Pacific_Plate_117-0">a</a> <a href="#cite_ref-SOEST_Pacific_Plate_117-1">b</a> <cite class="citation web">Fred Duennebier: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.soest.hawaii.edu/GG/ASK/plate-tectonics2.html">Pacific Plate Motion</a>. University of Hawaii. [dostęp 2015-06-30]. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-NOAA_age-118">↑ <a href="#cite_ref-NOAA_age_118-0">a</a> <a href="#cite_ref-NOAA_age_118-1">b</a> <cite class="citation web">R.D. Mueller: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ngdc.noaa.gov/mgg/fliers/96mgg04.html">Age of the Ocean Floor Poster</a>. NOAA. [dostęp 2015-06-30]. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-BowringWilliams1999-119"><a href="#cite_ref-BowringWilliams1999_119-0">↑</a> <cite class="citation journal">Samuel A. Bowring, Ian S. Williams. Priscoan (4.00–4.03 Ga) orthogneisses from northwestern Canada. „Contributions to Mineralogy and Petrology”. 134 (1), s. 3, 1999.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Priscoan+%284.00%E2%80%934.03+Ga%29+orthogneisses+from+northwestern+Canada&rft.jtitle=Contributions+to+Mineralogy+and+Petrology&rft.date=1999&rft.volume=134&rft.issue=%7B%7B%7Bnumer%7D%7D%7D&rft.aulast=Bowring&rft.aufirst=Samuel+A.&rft.pages=3">  </li> <li id="cite_note-LANL_plates-120"><a href="#cite_ref-LANL_plates_120-0">↑</a> <cite class="citation web">W.K. Brown, K.H. Wohletz: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20130217002443/http://www.ees1.lanl.gov/Wohletz/SFT-Tectonics.htm">SFT and the Earth’s Tectonic Plates</a>. Los Alamos National Laboratory, 2005. [dostęp 2009-01-04]. [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ees1.lanl.gov/Wohletz/SFT-Tectonics.htm">tego adresu</a> (2013-02-17)]. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-MeschedeBarckhausen2000-121"><a href="#cite_ref-MeschedeBarckhausen2000_121-0">↑</a> <cite class="citation web">M. Meschede, U. Udo Barckhausen: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www-odp.tamu.edu/publications/170_SR/chap_07/chap_07.htm">Plate Tectonic Evolution of the Cocos-Nazca Spreading Center</a>. [w:] Proceedings of the Ocean Drilling Program [on-line]. Texas A&M University, 2000-11-20. [dostęp 2007-04-02].</cite> </li> <li id="cite_note-NASA_GPS-122"><a href="#cite_ref-NASA_GPS_122-0">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://sideshow.jpl.nasa.gov/mbh/series.html">GPS Time Series</a>. NASA JPL. [dostęp 2007-04-02].</cite> </li> <li id="cite_note-Magnetic_Field-123"><a href="#cite_ref-Magnetic_Field_123-0">↑</a> <cite class="citation web">C.R. Nave: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://hyperphysics.phy-astr.gsu.edu/hbase/magnetic/magearth.html">Magnetic Field of the Earth</a>. 2005. [dostęp 2009-01-01]. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-UTexas_MHD-124"><a href="#cite_ref-UTexas_MHD_124-0">↑</a> <cite class="citation web">Richard Fitzpatrick: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://farside.ph.utexas.edu/teaching/plasma/lectures/node69.html">MHD dynamo theory</a>. NASA WMAP, 2006-02-16. [dostęp 2007-02-27].</cite> </li> <li id="cite_note-Geomagnetic_Fields-125"><a href="#cite_ref-Geomagnetic_Fields_125-0">↑</a> <cite class="citation book">Wallace Hall Campbell: Introduction to Geomagnetic Fields. New York: Cambridge University Press, 2003, s. 57. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/0521822068" title="Specjalna:Książki/0521822068">ISBN 0-521-82206-8</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Introduction+to+Geomagnetic+Fields&rft.aulast=Campbell&rft.aufirst=Wallace+Hall&rft.pub=Cambridge+University+Press&rft.place=New+York&rft.pages=57&rft.isbn=0521822068"></cite> </li> <li id="cite_note-NASA_Magnetosphere-126"><a href="#cite_ref-NASA_Magnetosphere_126-0">↑</a> <cite class="citation web">David P. Stern: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/6GCk917YE?url=https://www-spof.gsfc.nasa.gov/Education/wmap.html">Exploration of the Earth’s Magnetosphere</a>. NASA, 2005-07-08. [dostęp 2007-03-21]. [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www-spof.gsfc.nasa.gov/Education/wmap.html">tego adresu</a> (2013-04-28)].</cite> </li> <li id="cite_note-BNSC_spheres-128"><a href="#cite_ref-BNSC_spheres_128-0">↑</a> <cite class="citation web">British National Space Centre: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20090521105115/http://www.bnsc.gov.uk/4576.aspx">Earth’s four spheres</a>. [dostęp 2008-12-27]. [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.bnsc.gov.uk/4576.aspx">tego adresu</a> (2009-05-21)]. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-CET_science-129"><a href="#cite_ref-CET_science_129-0">↑</a> <cite class="citation web">Center for Educational Technologies: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.cotf.edu/ete/ESS/ESSmain.html">Earth System Science</a>. [dostęp 2008-12-27].</cite> </li> <li id="cite_note-PAN_srodowisko-130"><a href="#cite_ref-PAN_srodowisko_130-0">↑</a> <cite class="citation web">Marek Degórski: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20100705045830/http://www.geo.uj.edu.pl/zaklady/zgf/bukowina/prezentacje/Degorski.pdf">Środowisko geograficzne</a>. PAN IGiPZ. [dostęp 2008-12-29]. [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="https://geo.uj.edu.pl/zaklady/zgf/bukowina/prezentacje/Degorski.pdf">tego adresu</a> (2010-07-05)].</cite> </li> <li id="cite_note-Wstep_do_geografii-131"><a href="#cite_ref-Wstep_do_geografii_131-0">↑</a> <cite class="citation web">Lucyna Wachecka-Kotkowska: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/web/20061215222710/http://www.geo.uni.lodz.pl/sekcje/pliki/131/IwGeografiaFizyczna.ppt">Wstęp do geografii fizycznej</a>. [dostęp 2006-12-15].</cite> (<a href="/wiki/Internet_Archive" title="Internet Archive">Internet Archive</a>). </li> <li id="cite_note-KastingWhitmire1993-132"><a href="#cite_ref-KastingWhitmire1993_132-0">↑</a> <cite class="citation journal">James F. Kasting, Daniel P. Whitmire. Habitable Zones around Main Sequence Stars. „Icarus”. 101 (1), s. 108–128, 1993-01. <a href="/wiki/DOI_(identyfikator_cyfrowy)" title="DOI (identyfikator cyfrowy)">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1006/icar.1993.1010">10.1006/icar.1993.1010</a>. <a href="/wiki/Bibcode" title="Bibcode">Bibcode</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://adsabs.harvard.edu/abs/1993Icar..101..108K">1993Icar..101..108K</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Habitable+Zones+around+Main+Sequence+Stars&rft.jtitle=Icarus&rft.date=1993-01&rft.volume=101&rft.issue=1&rft.aulast=Kasting&rft.aufirst=James+F.&rft.pages=108%E2%80%93128&rft_id=info:doi/10.1006%2Ficar.1993.1010">  </li> <li id="cite_note-ekosfery-133"><a href="#cite_ref-ekosfery_133-0">↑</a> <cite class="citation journal">Michał Różyczka. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://kosmos.icm.edu.pl/PDF/2006/381.pdf">Ekosfery Gwiazdowe</a>. „Kosmos”. 4 (55), s. 381–388, 2006.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Ekosfery+Gwiazdowe&rft.jtitle=Kosmos&rft.date=2006&rft.volume=4&rft.issue=%7B%7B%7Bnumer%7D%7D%7D&rft.aulast=R%C3%B3%C5%BCyczka&rft.aufirst=Micha%C5%82&rft.pages=381%E2%80%93388&rft_id=http%3A%2F%2Fkosmos.icm.edu.pl%2FPDF%2F2006%2F381.pdf">  </li> <li id="cite_note-bio-134">↑ <a href="#cite_ref-bio_134-0">a</a> <a href="#cite_ref-bio_134-1">b</a> <a href="#cite_ref-bio_134-2">c</a> <cite class="citation book">Neil Campbell, Jane Reece: Biology. San Francisco: Pearson, Benjamin Cummings, 2005, s. 4–5, 13–14, 1209. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/080537146X" title="Specjalna:Książki/080537146X">ISBN 0-8053-7146-X</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Biology&rft.aulast=Campbell&rft.aufirst=Neil&rft.date=2005&rft.pub=Pearson%2C+Benjamin+Cummings&rft.place=San+Francisco&rft.pages=4%E2%80%935%2C+13%E2%80%9314%2C+1209&rft.isbn=0-8053-7146-X"></cite> </li> <li id="cite_note-how_many_species-135"><a href="#cite_ref-how_many_species_135-0">↑</a> <cite class="citation web">Andrea Thompson: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.msnbc.msn.com/id/20109284/">How many species exist on Earth?</a>. [dostęp 2008-12-29].</cite> </li> <li id="cite_note-Zagrozona_przyroda-136"><a href="#cite_ref-Zagrozona_przyroda_136-0">↑</a> <cite class="citation book">George C. McGavin: Zagrożona przyroda. Warszawa: Bellona, 2008. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/8311108706" title="Specjalna:Książki/8311108706">ISBN 83-1110-870-6</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Zagro%C5%BCona+przyroda&rft.aulast=McGavin&rft.aufirst=George+C.&rft.date=2008&rft.pub=Bellona&rft.place=Warszawa&rft.isbn=83-1110-870-6"></cite> Brak numerów stron w książce </li> <li id="cite_note-Szosta_katastrofa-137"><a href="#cite_ref-Szosta_katastrofa_137-0">↑</a> <cite class="citation book">Richard Leakey: Szósta katastrofa. Warszawa: Prószyński i S-ka, 1999. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/8371808127" title="Specjalna:Książki/8371808127">ISBN 83-7180-812-7</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Sz%C3%B3sta+katastrofa&rft.aulast=Leakey&rft.aufirst=Richard&rft.date=1999&rft.pub=Pr%C3%B3szy%C5%84ski+i+S-ka&rft.place=Warszawa&rft.isbn=83-7180-812-7"></cite> Brak numerów stron w książce </li> <li id="cite_note-IUCN_threatened-138"><a href="#cite_ref-IUCN_threatened_138-0">↑</a> <cite class="citation web">IUCN Red List: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/web/20121224080211/http://www.iucnredlist.org:80/documents/summarystatistics/2011_1_RL_Stats_Table_1.pdf">Numbers of threatened species by major groups of organisms</a>. [dostęp 2011-09-21]. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-RS_climate-139"><a href="#cite_ref-RS_climate_139-0">↑</a> <cite class="citation web"><a href="/wiki/Royal_Society" title="Royal Society">Royal Society</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://royalsociety.org/uploadedFiles/Royal_Society_Content/News_and_Issues/Science_Issues/Climate_change/climate_facts_and_fictions.pdf">A guide to facts and fictions about climate change</a>. marzec 2005. [dostęp 2011-09-21].</cite> </li> <li id="cite_note-UN_warming-140"><a href="#cite_ref-UN_warming_140-0">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.un.org/apps/news/story.asp?NewsID=21429&Cr=climate&Cr1=change">Evidence is now ‘unequivocal’ that humans are causing global warming – UN report</a>. Organizacja Narodów Zjednoczonych, 2007-02-02. [dostęp 2007-03-07].</cite> </li> <li id="cite_note-Pidwirny-10o-141"><a href="#cite_ref-Pidwirny-10o_141-0">↑</a> <cite class="citation web">PhysicalGeography.net: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.physicalgeography.net/fundamentals/10o.html">Chapter 10. Introduction to the Litosphere</a>. [dostęp 2008-12-03].</cite> </li> <li id="cite_note-Layers-142"><a href="#cite_ref-Layers_142-0">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20130826190254/http://volcano.oregonstate.edu/vwdocs/vwlessons/plate_tectonics/part1.html">Layers of the Earth</a>. Volcano World. [dostęp 2007-03-11]. [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://volcano.oregonstate.edu/vwdocs/vwlessons/plate_tectonics/part1.html">tego adresu</a> (2013-08-26)].</cite> </li> <li id="cite_note-CPP_weathering-143"><a href="#cite_ref-CPP_weathering_143-0">↑</a> <cite class="citation web">David Jessey: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20130826163106/http://geology.csupomona.edu/drjessey/class/Gsc101/Weathering.html">Weathering and Sedimentary Rocks</a>. Cal Poly Pomona. [dostęp 2007-03-20]. [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://geology.csupomona.edu/drjessey/class/Gsc101/Weathering.html">tego adresu</a> (2013-08-26)].</cite> </li> <li id="cite_note-MNH_minerals-144"><a href="#cite_ref-MNH_minerals_144-0">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20090613005203/http://natural-history.uoregon.edu/Pages/web/mineral.htm">Minerals</a>. Museum of Natural History, Oregon. [dostęp 2009-06-13]. [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://natural-history.uoregon.edu/Pages/web/mineral.htm">tego adresu</a> (2009-06-13)].</cite> </li> <li id="cite_note-WC_carbonate-145"><a href="#cite_ref-WC_carbonate_145-0">↑</a> <cite class="citation web">Ronadh Cox: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20090405173359/http://madmonster.williams.edu/geos.302/L.08.html">Carbonate sediments</a>. Williams College, 2003. [dostęp 2009-04-05]. [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://madmonster.williams.edu/geos.302/L.08.html">tego adresu</a> (2009-04-05)].</cite> </li> <li id="cite_note-IEA_2006-146"><a href="#cite_ref-IEA_2006_146-0">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20110523213023/http://www.eia.doe.gov/iea/overview.html">International Energy Annual 2006</a>. [dostęp 2011-05-23]. [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.eia.doe.gov/iea/overview.html">tego adresu</a> (2011-05-23)]. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-Foley2005-147"><a href="#cite_ref-Foley2005_147-0">↑</a> <cite class="citation journal">Jonathan A. Foley, Ruth DeFries. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/web/20100928005123/http://verticalfarm.com:80/PDF/sci_global_consequences_of_land_use.pdf">Global Consequences of Land Use</a>. „Science”. 5734 (309), s. 570–574, 2005-07-22.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Global+Consequences+of+Land+Use&rft.jtitle=Science&rft.date=2005-07-22&rft.volume=5734&rft.issue=%7B%7B%7Bnumer%7D%7D%7D&rft.aulast=Foley&rft.aufirst=Jonathan+A.&rft.pages=570%E2%80%93574&rft_id=http%3A%2F%2Fweb.archive.org%2Fweb%2F20100928005123%2Fhttp%3A%2F%2Fverticalfarm.com%3A80%2FPDF%2Fsci_global_consequences_of_land_use.pdf">  </li> <li id="cite_note-GFN_2010-148"><a href="#cite_ref-GFN_2010_148-0">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.footprintnetwork.org/images/uploads/2010_NFA_data_tables.xls">Global Footprint Network’s 2010 Edition</a>. [dostęp 2011-09-21].</cite> </li> <li id="cite_note-GFN_sources-149"><a href="#cite_ref-GFN_sources_149-0">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20150924014527/http://www.footprintnetwork.org/en/index.php/GFN/page/data_sources/">Data Sources</a>. Global Footprint Network, 2008-10-29. [dostęp 2008-12-12]. [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.footprintnetwork.org/en/index.php/GFN/page/data_sources/">tego adresu</a> (2015-09-24)]. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-CatlingZahnle2009-150"><a href="#cite_ref-CatlingZahnle2009_150-0">↑</a> <cite class="citation journal">David C. Catling, Kevin J. Zahnle. Ulotne atmosfery planet. „<a href="/wiki/%C5%9Awiat_Nauki" title="Świat Nauki">Świat Nauki</a>”. 6 (214), s. 30, czerwiec 2009. Joanna Zimakowska. <a href="/wiki/Pr%C3%B3szy%C5%84ski_Media" title="Prószyński Media">Prószyński Media</a>. <a href="/wiki/International_Standard_Serial_Number" title="International Standard Serial Number">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://worldcat.org/issn/0867-6380">0867-6380</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Ulotne+atmosfery+planet&rft.jtitle=%5B%5B%C5%9Awiat+Nauki%5D%5D&rft.date=czerwiec+2009&rft.volume=6+%28214%29&rft.aulast=Catling&rft.aufirst=David+C.&rft.pages=30&rft.issn=0867-6380">  </li> <li id="cite_note-UW_tropopause-151"><a href="#cite_ref-UW_tropopause_151-0">↑</a> <cite class="citation web">B. Geerts, E. Linacre: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www-das.uwyo.edu/~geerts/cwx/notes/chap01/tropo.html">The height of the tropopause</a>. [w:] Resources in Atmospheric Sciences [on-line]. University of Wyoming, listopad 1997. [dostęp 2006-08-10].</cite> </li> <li id="cite_note-atmosfera-152"><a href="#cite_ref-atmosfera_152-0">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.nasa.gov/audience/forstudents/9-12/features/912_liftoff_atm.html">Earth’s Atmosphere</a>. NASA, 2003-10-08. [dostęp 2007-03-21].</cite> </li> <li id="cite_note-IPCC_zarys-153"><a href="#cite_ref-IPCC_zarys_153-0">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20100430083037/http://www.ipcc.ch/pdf/assessment-report/ar4/wg1/ar4-wg1-chapter1.pdf">Zarys historyczny nauki o zmianach klimatu</a>. [w:] IPCC WG1 AR4 Report [on-line]. <a href="/wiki/Mi%C4%99dzyrz%C4%85dowy_Zesp%C3%B3%C5%82_ds._Zmian_Klimatu" title="Międzyrządowy Zespół ds. Zmian Klimatu">IPCC</a>, 2007. [dostęp 2008-04-10]. [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ipcc.ch/pdf/assessment-report/ar4/wg1/ar4-wg1-chapter1.pdf">tego adresu</a> (2010-04-30)].</cite> </li> <li id="cite_note-Pidwirny2006-154"><a href="#cite_ref-Pidwirny2006_154-0">↑</a> <cite class="citation web">Michael Pidwirny: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.physicalgeography.net/fundamentals/7h.html">Fundamentals of Physical Geography</a>. PhysicalGeography.net, 2006. [dostęp 2007-03-19].</cite> </li> <li id="cite_note-TAMU_energy_balance-155"><a href="#cite_ref-TAMU_energy_balance_155-0">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/web/20160510183159/http://oceanworld.tamu.edu:80/resources/oceanography-book/radiationbalance.htm">Earth’s Radiant Energy Balance and Oceanic Heat Fluxes</a>. oceanworld.tamu.edu. [dostęp 2020-05-29].</cite> </li> <li id="cite_note-MetOffice-156"><a href="#cite_ref-MetOffice_156-0">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20141007234606/http://www.metoffice.gov.uk/climate/uk/averages/">Climate averages</a>. Met Office. [dostęp 2008-05-17]. [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.metoffice.gov.uk/climate/uk/averages">tego adresu</a> (2014-10-07)]. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-moran2005-157">↑ <a href="#cite_ref-moran2005_157-0">a</a> <a href="#cite_ref-moran2005_157-1">b</a> <cite class="citation web">Joseph M. Moran: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.webcitation.org/6F17zeqFy">Weather</a>. [w:] World Book Online Reference Center [on-line]. NASA/World Book, Inc, 2005. [dostęp 2007-03-17].</cite> </li> <li id="cite_note-berger2002-158"><a href="#cite_ref-berger2002_158-0">↑</a> <cite class="citation web">Wolfgang H. Berger: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://earthguide.ucsd.edu/virtualmuseum/climatechange1/cc1syllabus.shtml">The Earth’s Climate System</a>. University of California, San Diego, 2002. [dostęp 2007-03-24].</cite> </li> <li id="cite_note-PIK_thermohaline-159"><a href="#cite_ref-PIK_thermohaline_159-0">↑</a> <cite class="citation web">Stefan Rahmstorf: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.pik-potsdam.de/~stefan/thc_fact_sheet.html">The Thermohaline Ocean Circulation</a>. Potsdam Institute for Climate Impact Research, 2003. [dostęp 2007-04-21].</cite> </li> <li id="cite_note-The_Hydrologic_Cycle-160"><a href="#cite_ref-The_Hydrologic_Cycle_160-0">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20200427090734/http://ww2010.atmos.uiuc.edu/(Gh)/guides/mtr/hyd/home.rxml">The Hydrologic Cycle</a>. University of Illinois, 1997-07-21. [dostęp 2007-03-24]. [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://ww2010.atmos.uiuc.edu/(Gh)/guides/mtr/hyd/home.rxml">tego adresu</a> (2020-04-27)].</cite> </li> <li id="cite_note-edukator-161"><a href="#cite_ref-edukator_161-0">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.edukator.pl/strefy-klimatyczne,4922,offset,2,object,4716.html">Strefy klimatyczne</a>. Edukator. [dostęp 2018-08-30].</cite> </li> <li id="cite_note-stratosphere-162"><a href="#cite_ref-stratosphere_162-0">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20160201022358/http://scienceweek.com/2004/rmps-23.htm">Stratosphere and Weather; Discovery of the Stratosphere</a>. Science Week, 2004. [dostęp 2007-03-14]. [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://scienceweek.com/2004/rmps-23.htm">tego adresu</a> (2016-02-01)].</cite> </li> <li id="cite_note-NOAA_ozone-163"><a href="#cite_ref-NOAA_ozone_163-0">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ozonelayer.noaa.gov/science/basics.htm">Science: Ozone Basics</a>. [dostęp 2007-01-29].</cite> </li> <li id="cite_note-UN_Karman-164"><a href="#cite_ref-UN_Karman_164-0">↑</a> <cite class="citation web">S. Sanz Fernández de Córdoba: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20090417145758/http://www.un.org/members/list.shtml">100 km. Altitude Boundary for Astronautics</a>. Fédération Aéronautique Internationale, 2004-06-21. [dostęp 2007-04-21]. [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.un.org/members/list.shtml">tego adresu</a> (2009-04-17)].</cite> </li> <li id="cite_note-LiuDonahue1974-165"><a href="#cite_ref-LiuDonahue1974_165-0">↑</a> <cite class="citation journal">S.C. Liu, T.M. Donahue. The Aeronomy of Hydrogen in the Atmosphere of the Earth. „Journal of Atmospheric Sciences”. 4 (31), s. 1118–1136, 1974. <a href="/wiki/Bibcode" title="Bibcode">Bibcode</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://adsabs.harvard.edu/abs/1974JAtS...31.1118L">1974JAtS...31.1118L</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=The+Aeronomy+of+Hydrogen+in+the+Atmosphere+of+the+Earth&rft.jtitle=Journal+of+Atmospheric+Sciences&rft.date=1974&rft.volume=4&rft.issue=%7B%7B%7Bnumer%7D%7D%7D&rft.aulast=Liu&rft.aufirst=S.C.&rft.pages=1118%E2%80%931136">  </li> <li id="cite_note-Catling2001-166"><a href="#cite_ref-Catling2001_166-0">↑</a> <cite class="citation journal">David C. Catling, Kevin J. Zahnle, Christopher P. McKay. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://science.sciencemag.org/content/293/5531/839.full">Biogenic Methane, Hydrogen Escape, and the Irreversible Oxidation of Early Earth</a>. „Science”. 5531 (293), s. 839–843, 2001.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Biogenic+Methane%2C+Hydrogen+Escape%2C+and+the+Irreversible+Oxidation+of+Early+Earth&rft.jtitle=Science&rft.date=2001&rft.volume=5531&rft.issue=%7B%7B%7Bnumer%7D%7D%7D&rft.aulast=Catling&rft.aufirst=David+C.&rft.pages=839%E2%80%93843&rft_id=http%3A%2F%2Fscience.sciencemag.org%2Fcontent%2F293%2F5531%2F839.full">  </li> <li id="cite_note-OSU_history-167"><a href="#cite_ref-OSU_history_167-0">↑</a> <cite class="citation web">Stephen T. Abedon: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20130827163203/http://www.mansfield.ohio-state.edu/~sabedon/biol1010.htm">History of Earth</a>. Ohio State University, 1997-03-31. [dostęp 2007-03-19]. [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.mansfield.ohio-state.edu/~sabedon/biol1010.htm">tego adresu</a> (2013-08-27)]. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-HuntenDonahue1976-168"><a href="#cite_ref-HuntenDonahue1976_168-0">↑</a> <cite class="citation journal">D.M. Hunten, T.M. Donahue. Hydrogen loss from the terrestrial planets. „Annual review of earth and planetary sciences”, s. 265–292, 1976. <a href="/wiki/Bibcode" title="Bibcode">Bibcode</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://adsabs.harvard.edu/abs/1976AREPS...4..265H">1976AREPS...4..265H</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Hydrogen+loss+from+the+terrestrial+planets&rft.jtitle=Annual+review+of+earth+and+planetary+sciences&rft.date=1976&rft.issue=%7B%7B%7Bnumer%7D%7D%7D&rft.aulast=Hunten&rft.aufirst=D.M.&rft.pages=265%E2%80%93292">  </li> <li id="cite_note-CharetteSmith2010-169"><a href="#cite_ref-CharetteSmith2010_169-0">↑</a> <cite class="citation journal">Matthew A. Charette, Walter H.F. Smith. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/web/20150906055132/http://www.tos.org/oceanography/archive/23-2_charette.html">The Volume of Earth’s Ocean</a>. „Oceanography”. 23, s. 112–114, 2010. [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.tos.org/oceanography/archive/23-2_charette.html">adresu</a> 2015-09-06]. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=The+Volume+of+Earth%E2%80%99s+Ocean&rft.jtitle=Oceanography&rft.date=2010&rft.volume=23&rft.au=Matthew+A.+Charette&rft.pages=112%E2%80%93114&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.tos.org%2Foceanography%2Farchive%2F23-2_charette.html">  </li> <li id="cite_note-sverdrup-170"><a href="#cite_ref-sverdrup_170-0">↑</a> <cite class="citation book">H.U. Sverdrup, Richard H Fleming: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://repositories.cdlib.org/sio/arch/oceans/">The oceans, their physics, chemistry, and general biology</a>. Scripps Institution of Oceanography Archives, 1942-01-01.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+oceans%2C+their+physics%2C+chemistry%2C+and+general+biology&rft.aulast=Sverdrup&rft.aufirst=H.U.&rft.date=1942-01-01&rft.pub=Scripps+Institution+of+Oceanography+Archives&rft_id=http%3A%2F%2Frepositories.cdlib.org%2Fsio%2Farch%2Foceans%2F"></cite> Brak numerów stron w książce </li> <li id="cite_note-NASA_heat_bucket-171"><a href="#cite_ref-NASA_heat_bucket_171-0">↑</a> <cite class="citation web">Michon Scott: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://earthobservatory.nasa.gov/Study/HeatBucket/">Earth’s Big heat Bucket</a>. NASA Earth Observatory, 2006-04-24. [dostęp 2007-03-14].</cite> </li> <li id="cite_note-NASA_sea_temperature-172"><a href="#cite_ref-NASA_sea_temperature_172-0">↑</a> <cite class="citation web">Sharron Sample: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/web/20070429030121/http://science.hq.nasa.gov/oceans/physical/SST.html">Sea Surface Temperature</a>. NASA, 2005-06-21. [dostęp 2007-04-21].</cite> </li> <li id="cite_note-NASA_oceanic_prcesses-173"><a href="#cite_ref-NASA_oceanic_prcesses_173-0">↑</a> <cite class="citation web">Ron M. Morris: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20090415082741/http://seis.natsci.csulb.edu/rmorris/oxy/oxy4.html">Oceanic Processes</a>. NASA Astrobiology Magazine. [dostęp 2009-04-15]. [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://seis.natsci.csulb.edu/rmorris/oxy/oxy4.html">tego adresu</a> (2009-04-15)].</cite> </li> <li id="cite_note-EB_Yangtze-174"><a href="#cite_ref-EB_Yangtze_174-0">↑</a> <cite class="citation open-access"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.britannica.com/place/Yangtze-River">Yangtze River</a>, [w:] <a href="/wiki/Encyklopedia_Britannica" title="Encyklopedia Britannica">Encyclopædia Britannica</a> [dostęp 2009-03-21]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=bookitem&rft.atitle=Yangtze+River&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=%27%27%5B%5BEncyklopedia+Britannica%7CEncyclop%C3%A6dia+Britannica%5D%5D%27%27&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.britannica.com%2Fplace%2FYangtze-River" style="display:none">  (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-Caspian_Sea-177"><a href="#cite_ref-Caspian_Sea_177-0">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20130914041627/http://www.caspianenvironment.org/newsite/Caspian-Background.htm">Caspian Sea » General background</a>. CaspianEnvironment.org. [dostęp 2011-09-21]. [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.caspianenvironment.org:80/newsite/Caspian-Background.htm">tego adresu</a> (2013-09-14)].</cite> </li> <li id="cite_note-Salto_Angel-178"><a href="#cite_ref-Salto_Angel_178-0">↑</a> <cite class="citation web">World Waterfall Database: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20180313031608/http://www.world-waterfalls.com/waterfall.php?num=1%2F">Angel, Salto</a>. 2006-09-23. [dostęp 2009-03-21]. [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.world-waterfalls.com/waterfall.php?num=1/">tego adresu</a> (2018-03-13)].</cite> </li> <li id="cite_note-KAIKO7000-179"><a href="#cite_ref-KAIKO7000_179-0">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.jamstec.go.jp/e/about/equipment/ships/kaiko7000.html">7,000 m Class Remotely Operated Vehicle KAIKO 7000</a>. Japan Agency for Marine-Earth Science and Technology (JAMSTEC). [dostęp 2008-06-07].</cite> </li> <li id="cite_note-UNESCO_water_resources-180"><a href="#cite_ref-UNESCO_water_resources_180-0">↑</a> <cite class="citation web">Igor A. Shiklomanov, et. al: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20160626193534/http://webworld.unesco.org/water/ihp/db/shiklomanov/summary/html/summary.html">Summary of the Monograph „World Water Resources at the Beginning of the 21st century” Prepared in the Framework of IHP UNESCO</a>. State Hydrological Institute, St. Petersburg, 1999. [dostęp 2006-08-10]. [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://webworld.unesco.org/water/ihp/db/shiklomanov/summary/html/summary.html">tego adresu</a> (2016-06-26)]. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-NASA_salt-181"><a href="#cite_ref-NASA_salt_181-0">↑</a> <cite class="citation web">Leslie Mullen: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20140804111804/http://www.astrobio.net/topic/origins/extreme-life/salt-of-the-early-earth/">Salt of the Early Earth</a>. NASA Astrobiology Magazine, 2002-06-11. [dostęp 2014-08-04]. [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.astrobio.net/topic/origins/extreme-life/salt-of-the-early-earth/">tego adresu</a> (2014-08-04)].</cite> </li> <li id="cite_note-USNO_leap_seconds-183"><a href="#cite_ref-USNO_leap_seconds_183-0">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20160128202858/http://tycho.usno.navy.mil/leapsec.html">Leap seconds</a>. Time Service Department, USNO. [dostęp 2008-11-07]. [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://tycho.usno.navy.mil/leapsec.html">tego adresu</a> (2016-01-28)]. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-NASA_Moon-184"><a href="#cite_ref-NASA_Moon_184-0">↑</a> <cite class="citation web">David R. Williams: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/web/20190402143754/https://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/moonfact.html">Moon Fact Sheet</a>. NASA, 2004-09-01. [dostęp 2007-03-21].</cite> </li> <li id="cite_note-Vazquez2006-185"><a href="#cite_ref-Vazquez2006_185-0">↑</a> <cite class="citation web">M. Vázquez, P. Montañés Rodríguez, E. Palle: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.iac.es/folleto/research/preprints/files/PP06024.pdf">The Earth as an Object of Astrophysical Interest in the Search for Extrasolar Planets</a>. Instituto de Astrofísica de Canarias, 2006. [dostęp 2007-03-21].</cite> </li> <li id="cite_note-NIST_SI-186"><a href="#cite_ref-NIST_SI_186-0">↑</a> <cite class="citation web"><a href="/wiki/National_Institute_of_Standards_and_Technology" title="National Institute of Standards and Technology">NIST</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20170122162415/http://physics.nist.gov/Pubs/SP330/sp330.pdf">The International System of Units (SI)</a>. 2008. s. 52. [dostęp 2011-09-21]. [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://physics.nist.gov/Pubs/SP330/sp330.pdf">tego adresu</a> (2017-01-22)]. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-NASA_Milky_Way-187"><a href="#cite_ref-NASA_Milky_Way_187-0">↑</a> <cite class="citation web">Astrophysicist team: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://imagine.gsfc.nasa.gov/docs/ask_astro/answers/030827a.html">Earth’s location in the Milky Way</a>. NASA, 2005-12-01. [dostęp 2008-06-11].</cite> </li> <li id="cite_note-NSDIC_night-188"><a href="#cite_ref-NSDIC_night_188-0">↑</a> <cite class="citation web">NSIDC: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/web/20130204212605/http://nsidc.org/arcticmet/glossary/polar_night.html">Glossary</a>. [dostęp 2008-11-26].</cite> </li> <li id="cite_note-polar-189">↑ <a href="#cite_ref-polar_189-0">a</a> <a href="#cite_ref-polar_189-1">b</a> <cite class="citation web">Astronomical Institute/ Utrecht University: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20111112100600/http://www.astro.uu.nl/~strous/AA/en/antwoorden/tijd.html">Astronomy Answers</a>. [dostęp 2009-01-08]. [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.astro.uu.nl/~strous/AA/en/antwoorden/tijd.html">tego adresu</a> (2011-11-12)].</cite> </li> <li id="cite_note-NSDIC_day-190"><a href="#cite_ref-NSDIC_day_190-0">↑</a> <cite class="citation web">NSIDC: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/web/20130204212532/http://nsidc.org/arcticmet/glossary/polar_day.html">Glossary</a>. [dostęp 2008-11-26].</cite> </li> <li id="cite_note-UT_seasons-191"><a href="#cite_ref-UT_seasons_191-0">↑</a> <cite class="citation web">Irv Bromberg: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.sym454.org/seasons/">The Lengths of the Seasons (on Earth)</a>. University of Toronto, 2008-05-01. [dostęp 2008-11-08].</cite> </li> <li id="cite_note-USDE_radiation-192"><a href="#cite_ref-USDE_radiation_192-0">↑</a> <cite class="citation web">US Department of Energy: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20180830092219/https://www.energy.gov/eere/solar/articles/solar-radiation-basics">Solar Radiation Basics</a>. 2013-08-21. [dostęp 2018-08-30]. [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.energy.gov/eere/solar/articles/solar-radiation-basics">tego adresu</a> (2018-08-30)].</cite> </li> <li id="cite_note-USAToday_tilt-193"><a href="#cite_ref-USAToday_tilt_193-0">↑</a> <cite class="citation web">Jack Williams: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.usatoday.com/weather/tg/wseason/wseason.htm">Earth’s tilt creates seasons</a>. USAToday, 2005-12-20. [dostęp 2007-03-17].</cite> </li> <li id="cite_note-EspenakMeeus2007-194"><a href="#cite_ref-EspenakMeeus2007_194-0">↑</a> <cite class="citation web">F. Espenak, J. Meeus: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.is/EtmF">Secular acceleration of the Moon</a>. NASA, 2007-02-07. [dostęp 2007-04-20]. [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/web/20080302112957/http://sunearth.gsfc.nasa.gov:80/eclipse/SEcat5/secular.html">tego adresu</a> (2012-12-05)].</cite> </li> <li id="cite_note-ST_coral_clock-195"><a href="#cite_ref-ST_coral_clock_195-0">↑</a> <cite class="citation web">Hannu K.J. Poropudas: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/6BOqnqCQZ?url=http://www.skeptictank.org/files//origins/coralclo.htm">Using Coral as a Clock</a>. Skeptic Tank, 1991-12-16. [dostęp 2007-04-26]. [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.skepticfiles.org/origins/coralclo.htm">tego adresu</a> (2012-10-14)].</cite> </li> <li id="cite_note-Mazzullo1971-196"><a href="#cite_ref-Mazzullo1971_196-0">↑</a> <cite class="citation journal">S.J. Mazzullo. Length of the Year during the Silurian and Devonian Periods: New Values. „GSA Bulletin”. 82 (4), s. 1085–1086, 1971. <a href="/wiki/DOI_(identyfikator_cyfrowy)" title="DOI (identyfikator cyfrowy)">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1130/0016-7606(1971)82%5B1085:LOTYDT%5D2.0.CO;2">10.1130/0016-7606(1971)82[1085:LOTYDT]2.0.CO;2</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Length+of+the+Year+during+the+Silurian+and+Devonian+Periods%3A+New+Values&rft.jtitle=GSA+Bulletin&rft.date=1971&rft.volume=82&rft.issue=%7B%7B%7Bnumer%7D%7D%7D&rft.aulast=Mazzullo&rft.aufirst=S.J.&rft.pages=1085%E2%80%931086&rft_id=info:doi/10.1130%2F0016-7606%281971%2982%26%2391%3B1085%3ALOTYDT%26%2393%3B2.0.CO%3B2">  </li> <li id="cite_note-Laskar2004-197"><a href="#cite_ref-Laskar2004_197-0">↑</a> <cite class="citation journal doi nourl">J.J. Laskar J.J. i inni, A long-term numerical solution for the insolation quantities of the Earth, „Astronomy and Astrophysics”, 428, 2004, s. 261–285, <a href="/wiki/DOI_(identyfikator_cyfrowy)" title="DOI (identyfikator cyfrowy)">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.1051%2F0004-6361%3A20041335">10.1051/0004-6361:20041335</a>, <a href="/wiki/Bibcode" title="Bibcode">Bibcode</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://adsabs.harvard.edu/abs/2004A&A...428..261L">2004A&A...428..261L</a> [dostęp 2007-03-31]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=article&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.date=2004&rft.jtitle=Astronomy+and+Astrophysics&rft.atitle=A+long-term+numerical+solution+for+the+insolation+quantities+of+the+Earth&rft_id=info%3Adoi%2F10.1051%2F0004-6361%3A20041335" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-MurrayHolman2001-198"><a href="#cite_ref-MurrayHolman2001_198-0">↑</a> <cite class="citation journal">N. Murray, M. Holman. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://arxiv.org/abs/astro-ph/0111602v1">The role of chaotic resonances in the solar system</a>. „Nature”. 6830 (410), s. 773–779, 2001. <a href="/wiki/DOI_(identyfikator_cyfrowy)" title="DOI (identyfikator cyfrowy)">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1038/35071000">10.1038/35071000</a>. [dostęp 2008-08-05].</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=The+role+of+chaotic+resonances+in+the+solar+system&rft.jtitle=Nature&rft.date=2001&rft.volume=6830&rft.issue=%7B%7B%7Bnumer%7D%7D%7D&rft.aulast=Murray&rft.aufirst=N.&rft.pages=773%E2%80%93779&rft_id=info:doi/10.1038%2F35071000&rft_id=http%3A%2F%2Farxiv.org%2Fabs%2Fastro-ph%2F0111602v1">  </li> <li id="cite_note-WilliamsKasting1996-199"><a href="#cite_ref-WilliamsKasting1996_199-0">↑</a> <cite class="citation journal">D.M. Williams, J.F. Kasting. Habitable planets with high obliquities. „Lunar and Planetary Science”, s. 1437–1438, 1996. <a href="/wiki/Bibcode" title="Bibcode">Bibcode</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://adsabs.harvard.edu/abs/1996LPI....27.1437W">1996LPI....27.1437W</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Habitable+planets+with+high+obliquities&rft.jtitle=Lunar+and+Planetary+Science&rft.date=1996&rft.issue=%7B%7B%7Bnumer%7D%7D%7D&rft.aulast=Williams&rft.aufirst=D.M.&rft.pages=1437%E2%80%931438">  </li> <li id="cite_note-NASA_planetary_factsheet-200"><a href="#cite_ref-NASA_planetary_factsheet_200-0">↑</a> <cite class="citation web">David R. Williams: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/planetfact.html">Planetary Fact Sheets</a>. NASA, 2006-02-10. [dostęp 2008-09-28].</cite> </li> <li id="cite_note-Onet_ksiezyc-201"><a href="#cite_ref-Onet_ksiezyc_201-0">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://wiadomosci.onet.pl/nauka/zdumiewajace-odkrycie-ziemia-ma-drugi-ksiezyc/lxnxe">Zdumiewające odkrycie. Ziemia ma drugi księżyc?</a> </li> <li id="cite_note-BBC_little_brother-202"><a href="#cite_ref-BBC_little_brother_202-0">↑</a> <cite class="citation web">David Whitehouse: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://news.bbc.co.uk/1/hi/sci/tech/2347663.stm">Earth’s little brother found</a>. BBC News, 2002-10-21. [dostęp 2007-03-31].</cite> </li> <li id="cite_note-Western_Signs-203"><a href="#cite_ref-Western_Signs_203-0">↑</a> <cite class="citation book">Group 29: Multi-axes symmetric, both soft and straight-lined, closed signs with crossing lines. W: Carl G. Liungman: Symbols -- Encyclopedia of Western Signs and Ideograms. New York: Ionfox AB, 2004, s. 281–282. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9197270504" title="Specjalna:Książki/9197270504">ISBN 91-972705-0-4</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Symbols+--+Encyclopedia+of+Western+Signs+and+Ideograms&rft.atitle=Group+29%3A+Multi-axes+symmetric%2C+both+soft+and+straight-lined%2C+closed+signs+with+crossing+lines&rft.aulast=Liungman&rft.aufirst=Carl+G.&rft.pub=Ionfox+AB&rft.place=New+York&rft.pages=281%E2%80%93282&rft.isbn=91-972705-0-4"></cite> </li> <li id="cite_note-Myths_and_Legends_of_China-204"><a href="#cite_ref-Myths_and_Legends_of_China_204-0">↑</a> <cite class="citation book">E.T.C. Werner: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.gutenberg.org/files/15250/15250-h/15250-h.htm">Myths & Legends of China</a>. New York: George G. Harrap & Co. Ltd., 1922.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Myths+%26+Legends+of+China&rft.aulast=Werner&rft.aufirst=E.T.C.&rft.pub=George+G.+Harrap+%26+Co.+Ltd.&rft.place=New+York&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.gutenberg.org%2Ffiles%2F15250%2F15250-h%2F15250-h.htm"></cite> Brak numerów stron w książce </li> <li id="cite_note-religion_belief_fact-205"><a href="#cite_ref-religion_belief_fact_205-0">↑</a> <cite class="citation journal">S.I. Dutch. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/web/20051222222035/http://www.nagt.org/files/nagt/jge/abstracts/Dutch_v50n2p137.pdf">Religion as belief versus religion as fact</a>. „Journal of Geoscience Education”. 2 (50), s. 137–144, 2002. [dostęp 2008-04-28].</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Religion+as+belief+versus+religion+as+fact&rft.jtitle=Journal+of+Geoscience+Education&rft.date=2002&rft.volume=2&rft.issue=%7B%7B%7Bnumer%7D%7D%7D&rft.aulast=Dutch&rft.aufirst=S.I.&rft.pages=137%E2%80%93144&rft_id=http%3A%2F%2Fweb.archive.org%2Fweb%2F20051222222035%2Fhttp%3A%2F%2Fwww.nagt.org%2Ffiles%2Fnagt%2Fjge%2Fabstracts%2FDutch_v50n2p137.pdf">  </li> <li id="cite_note-Designed_by_God-206"><a href="#cite_ref-Designed_by_God_206-0">↑</a> <cite class="citation book"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/web/20120212195559/http://www2.truman.edu/~edis/writings/articles/CFI-2001.pdf">A World Designed by God: Science and Creationism in Contemporary Islam</a>. Amherst: Prometheus, 2003. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/1591020646" title="Specjalna:Książki/1591020646">ISBN 1-59102-064-6</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=A+World+Designed+by+God%3A+Science+and+Creationism+in+Contemporary+Islam&rft.pub=Amherst%3A+Prometheus&rft.isbn=1-59102-064-6&rft_id=http%3A%2F%2Fweb.archive.org%2Fweb%2F20120212195559%2Fhttp%3A%2F%2Fwww2.truman.edu%2F%7Eedis%2Fwritings%2Farticles%2FCFI-2001.pdf"></cite> Brak numerów stron w książce </li> <li id="cite_note-Creationism-207"><a href="#cite_ref-Creationism_207-0">↑</a> <cite class="citation journal">M.R. Ross. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/web/20051212000127/http://nagt.org/files/nagt/jge/abstracts/Ross_v53n3p319.pdf">Who Believes What? Clearing up Confusion over Intelligent Design and Young-Earth Creationism</a>. „Journal of Geoscience Education”. 3 (53), s. 319, 2005. [dostęp 2008-04-28].</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Who+Believes+What%3F+Clearing+up+Confusion+over+Intelligent+Design+and+Young-Earth+Creationism&rft.jtitle=Journal+of+Geoscience+Education&rft.date=2005&rft.volume=3&rft.issue=%7B%7B%7Bnumer%7D%7D%7D&rft.aulast=Ross&rft.aufirst=M.R.&rft.pages=319&rft_id=http%3A%2F%2Fweb.archive.org%2Fweb%2F20051212000127%2Fhttp%3A%2F%2Fnagt.org%2Ffiles%2Fnagt%2Fjge%2Fabstracts%2FRoss_v53n3p319.pdf">  </li> <li id="cite_note-Pennock2003-208"><a href="#cite_ref-Pennock2003_208-0">↑</a> <cite class="citation journal">R.T. Pennock. Creationism and intelligent design. „Annu Rev Genomics Hum Genet”, s. 143–163, 2003. <a href="/wiki/DOI_(identyfikator_cyfrowy)" title="DOI (identyfikator cyfrowy)">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1146/annurev.genom.4.070802.110400">10.1146/annurev.genom.4.070802.110400</a>. <a href="/wiki/PMID" title="PMID">PMID</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/14527300">14527300</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Creationism+and+intelligent+design&rft.jtitle=Annu+Rev+Genomics+Hum+Genet&rft.date=2003&rft.issue=%7B%7B%7Bnumer%7D%7D%7D&rft.aulast=Pennock&rft.aufirst=R.T.&rft.pages=143%E2%80%93163&rft_id=info:pmid/14527300&rft_id=info:doi/10.1146%2Fannurev.genom.4.070802.110400">  </li> <li id="cite_note-Science_Evolution_Creationism-209"><a href="#cite_ref-Science_Evolution_Creationism_209-0">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.nap.edu/catalog.php?record_id=11876">Science, Evolution, and Creationism</a>. National Academy Press, 2005. [dostęp 2008-11-23].</cite> </li> <li id="cite_note-ColburnHenriques2006-210"><a href="#cite_ref-ColburnHenriques2006_210-0">↑</a> <cite class="citation journal">A. Colburn, L. Henriques. Clergy views on evolution, creationism, science, and religion. „Journal of Research in Science Teaching”. 4 (43), s. 419–442, 2006. <a href="/wiki/DOI_(identyfikator_cyfrowy)" title="DOI (identyfikator cyfrowy)">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1002/tea.20109">10.1002/tea.20109</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Clergy+views+on+evolution%2C+creationism%2C+science%2C+and+religion&rft.jtitle=Journal+of+Research+in+Science+Teaching&rft.date=2006&rft.volume=4&rft.issue=%7B%7B%7Bnumer%7D%7D%7D&rft.aulast=Colburn&rft.aufirst=A.&rft.pages=419%E2%80%93442&rft_id=info:doi/10.1002%2Ftea.20109">  </li> <li id="cite_note-Against_Creation-Science-211"><a href="#cite_ref-Against_Creation-Science_211-0">↑</a> <cite class="citation book">Is God a Creationist? The Religious Case Against Creation-Science. Scribner’s, 1983. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/0684179938" title="Specjalna:Książki/0684179938">ISBN 0-68417-993-8</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Is+God+a+Creationist%3F+The+Religious+Case+Against+Creation-Science&rft.pub=Scribner%E2%80%99s&rft.isbn=0-68417-993-8"></cite> Brak numerów stron w książce </li> <li id="cite_note-Gould1997-212"><a href="#cite_ref-Gould1997_212-0">↑</a> <cite class="citation journal">S.J. Gould. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.jbburnett.com/resources/gould_nonoverlapping.pdf">Nonoverlapping magisteria</a>. „Natural History”. 2 (106), s. 16–22, 1997. [dostęp 2008-04-28].</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Nonoverlapping+magisteria&rft.jtitle=Natural+History&rft.date=1997&rft.volume=2&rft.issue=%7B%7B%7Bnumer%7D%7D%7D&rft.aulast=Gould&rft.aufirst=S.J.&rft.pages=16%E2%80%9322&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.jbburnett.com%2Fresources%2Fgould_nonoverlapping.pdf">  </li> <li id="cite_note-Flat_Earth-213"><a href="#cite_ref-Flat_Earth_213-0">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.lhup.edu/~dsimanek/flat/flateart.htm">The Flat Earth</a>. </li> <li id="cite_note-Symbole_chinskie-214"><a href="#cite_ref-Symbole_chinskie_214-0">↑</a> <cite class="citation book">Wolfram Eberhard: Symbole chińskie. Słownik. Kraków: Universitas, 2007, s. 304. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9788324207664" title="Specjalna:Książki/9788324207664">ISBN 97883-242-0766-4</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Symbole+chi%C5%84skie.+S%C5%82ownik&rft.aulast=Eberhard&rft.aufirst=Wolfram&rft.date=2007&rft.pub=Universitas&rft.place=Krak%C3%B3w&rft.pages=304&rft.isbn=97883-242-0766-4"></cite> </li> <li id="cite_note-slide103-215"><a href="#cite_ref-slide103_215-0">↑</a> <cite class="citation web">Jim Siebold: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.henry-davis.com/MAPS/Ancient%20Web%20Pages/103.html">Slide #103</a>. [dostęp 2008-11-25].</cite> </li> <li id="cite_note-Anaximander-216"><a href="#cite_ref-Anaximander_216-0">↑</a> <cite class="citation web">J.J. O’Connor i E.F. Robertson: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www-history.mcs.st-and.ac.uk/Printonly/Anaximander.html">Anaximander of Miletus</a>. Univ. of St Andrews, lipiec 2008. [dostęp 2008-11-25].</cite> </li> <li id="cite_note-Philolaus-217"><a href="#cite_ref-Philolaus_217-0">↑</a> <cite class="citation web">Carl Huffman: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://plato.stanford.edu/entries/philolaus/#CosCos">Philolaus</a>. Stanford Encyclopedia of Philosophy. [dostęp 2008-01-01].</cite> </li> <li id="cite_note-mit-218">↑ <a href="#cite_ref-mit_218-0">a</a> <a href="#cite_ref-mit_218-1">b</a> <cite class="citation web">Jeffrey B. Russell: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.asa3.org/ASA/topics/history/1997Russell.html">The Myth of the Flat Earth</a>. American Scientific Affiliation. [dostęp 2007-03-14].</cite> </li> <li id="cite_note-Round_Earth-219"><a href="#cite_ref-Round_Earth_219-0">↑</a> <cite class="citation web">Jeffrey B. Russell: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www-istp.gsfc.nasa.gov/stargaze/Scolumb.htm">The Round Earth</a>. NASA. [dostęp 2008-01-24].</cite> </li> <li id="cite_note-Middle_Ages-220"><a href="#cite_ref-Middle_Ages_220-0">↑</a> <cite class="citation book">Rudolf Simek, Angela Mary Hall: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?id=gXBSKZAlAdMC&hl=pl">Heaven and earth in the Middle Ages: the physical world before Columbus</a>. Woodbridge, Suffolk, UK: Boydell Press, 1996. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/0851156088" title="Specjalna:Książki/0851156088">ISBN 0-85115-608-8</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Heaven+and+earth+in+the+Middle+Ages%3A+the+physical+world+before+Columbus&rft.aulast=Simek&rft.aufirst=Rudolf&rft.date=1996&rft.pub=Boydell+Press&rft.place=Woodbridge%2C+Suffolk%2C+UK&rft.isbn=0-85115-608-8&rft_id=http%3A%2F%2Fbooks.google.com%2Fbooks%3Fid%3DgXBSKZAlAdMC%26hl%3Dpl"></cite> Brak numerów stron w książce </li> <li id="cite_note-Ortelius-221"><a href="#cite_ref-Ortelius_221-0">↑</a> <cite class="citation web">Frans Koks: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://memory.loc.gov/ammem/gmdhtml/gnrlort.html">Ortelius Atlas</a>. [dostęp 2008-12-12].</cite> </li> <li id="cite_note-First_photo_from_space-222"><a href="#cite_ref-First_photo_from_space_222-0">↑</a> <cite class="citation web">TonyT. Reichhardt TonyT., <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.smithsonianmag.com/air-space-magazine/the-first-photo-from-space-13721411/">The First Photo From Space</a> [online], Air & Space/Smithsonian, 24 października 2006 [dostęp 2013-09-06]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft.aufirst=Tony&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=The+First+Photo+From+Space&rft.date=2006-10-24&rft.aulast=Reichhardt&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.smithsonianmag.com%2Fair-space-magazine%2Fthe-first-photo-from-space-13721411%2F" style="display:none">  (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-NASA_Explorers-223"><a href="#cite_ref-NASA_Explorers_223-0">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.nasa.gov/centers/goddard/pdf/106420main_explorers.pdf">Explorers: Searching the Universe Forty Years Later</a>. NASA/Goddard, październik 1998. [dostęp 2007-03-05].</cite> </li> <li id="cite_note-NASA_Apollo_anniversary-224"><a href="#cite_ref-NASA_Apollo_anniversary_224-0">↑</a> <cite class="citation web">NASA: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20170223041137/http://svs.gsfc.nasa.gov/vis/a000000/a002600/a002680/">Apollo 17 30th Anniversary</a>. [dostęp 2008-11-25]. [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="https://svs.gsfc.nasa.gov/vis/a000000/a002600/a002680/">tego adresu</a> (2017-02-23)].</cite> </li> <li id="cite_note-seti-pbd-225"><a href="#cite_ref-seti-pbd_225-0">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/617EoXZin?url=http://gtrc911.quaker.org/pale_blue_dot.html">Pale Blue Dot</a>. SETI@home. [dostęp 2006-04-02]. [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://gtrc911.quaker.org/pale_blue_dot.html">tego adresu</a> (2011-08-22)].</cite> </li> <li id="cite_note-Planetary_Overload-226"><a href="#cite_ref-Planetary_Overload_226-0">↑</a> <cite class="citation book">Anthony J. McMichael: Planetary Overload: Global Environmental Change and the Health of the Human Species. Cambridge University Press, 1993. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/0521457599" title="Specjalna:Książki/0521457599">ISBN 0-521-45759-9</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Planetary+Overload%3A+Global+Environmental+Change+and+the+Health+of+the+Human+Species&rft.aulast=McMichael&rft.aufirst=Anthony+J.&rft.pub=Cambridge+University+Press&rft.isbn=0521457599"></cite> Brak numerów stron w książce </li> <li id="cite_note-MIT_environmental_policy-227"><a href="#cite_ref-MIT_environmental_policy_227-0">↑</a> <cite class="citation web">Stephen M. Meyer: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.mit.edu/polisci/mpepp/">MIT Project on Environmental Politics & Policy</a>. Massachusetts Institute of Technology, 2002-08-18. [dostęp 2006-08-10].</cite> </li> <li id="cite_note-companies_against_environment-228"><a href="#cite_ref-companies_against_environment_228-0">↑</a> <cite class="citation web">Mari Margil: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/web/20120621051336/http://www.commondreams.org/views07/0213-24.htm">Companies’ Support Goes against the Environment</a>. Seattle Post-Intelligencer, 2007-02-13. [dostęp 2008-11-25].</cite> </li> <li id="cite_note-SpaceshipEarth-229"><a href="#cite_ref-SpaceshipEarth_229-0">↑</a> <cite class="citation book"><a href="/wiki/Buckminster_Fuller" title="Buckminster Fuller">R. BuckminsterR.B. Fuller R. BuckminsterR.B.</a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/web/20120423182500/http://www.futurehi.net/docs/OperatingManual.html">Operating Manual for Spaceship Earth</a>, First edition, Nowy Jork: E.P. Dutton & Co., 1963, <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/0525474331" title="Specjalna:Książki/0525474331">ISBN 0-525-47433-1</a> [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/web/20120423182500/http://www.futurehi.net:80/docs/OperatingManual.html">adresu</a> 2012-04-23]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft.place=Nowy+Jork&rft.edition=First+edition&rft.aufirst=R.+Buckminster&rft.aulast=Fuller&rft.date=1963&rft.isbn=0-525-47433-1&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Operating+Manual+for+Spaceship+Earth&rft.pub=E.P.+Dutton+%26+Co.&rft_id=http%3A%2F%2Fweb.archive.org%2Fweb%2F20120423182500%2Fhttp%3A%2F%2Fwww.futurehi.net%3A80%2Fdocs%2FOperatingManual.html" style="display:none"> .</cite> Brak numerów stron w książce </li> <li id="cite_note-Gaia-230"><a href="#cite_ref-Gaia_230-0">↑</a> <cite class="citation book"><a href="/wiki/James_Lovelock" title="James Lovelock">James E. Lovelock</a>: Gaia: A New Look at Life on Earth. Wyd. 1. Oxford: Oxford University Press, 1979. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/0192860305" title="Specjalna:Książki/0192860305">ISBN 0-19-286030-5</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Gaia%3A+A+New+Look+at+Life+on+Earth&rft.aulast=Lovelock&rft.aufirst=James+E.&rft.edition=1&rft.pub=Oxford+University+Press&rft.place=Oxford&rft.isbn=0-19-286030-5"></cite> Brak numerów stron w książce </li> </ol></div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Bibliografia">Bibliografia</h2>[<a href="/w/index.php?title=Ziemia&veaction=edit&section=38" title="Edytuj sekcję: Bibliografia" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Ziemia&action=edit&section=38" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Bibliografia">edytuj kod</a>]</div> <ul><li><cite class="citation book"><a href="/wiki/Tjeerd_H._van_Andel" title="Tjeerd H. van Andel">Tjeerd H. van Andel</a>, tłumaczył z języka angielskiego Wiesław Studencki: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.worldcat.org/wcpa/oclc/69596972">Nowe spojrzenie na starą planetę: zmienne oblicze Ziemi</a>. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1997. oryginał dostępny w Google Books: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?id=LFYkFYAD9fUC">New Views on an Old Planet: A History of Global Change</a>. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/8301122447" title="Specjalna:Książki/8301122447">ISBN 83-01-12244-7</a>. <a href="/wiki/Online_Computer_Library_Center" title="Online Computer Library Center">OCLC</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://worldcat.org/oclc/69596972">69596972</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Nowe+spojrzenie+na+star%C4%85+planet%C4%99%3A+zmienne+oblicze+Ziemi&rft.au=%5B%5BTjeerd+H.+van+Andel%5D%5D%2C+t%C5%82umaczy%C5%82+z+j%C4%99zyka+angielskiego+Wies%C5%82aw+Studencki&rft.date=1997&rft.pub=Wydawnictwo+Naukowe+PWN&rft.place=Warszawa&rft.isbn=8301122447&rft_id=info:oclcnum/69596972&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.worldcat.org%2Fwcpa%2Foclc%2F69596972"></cite> Brak numerów stron w książce</li> <li><cite class="citation book">Cliff Ollier: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?id=ISyqAQAACAAJ">Tektonika a formy krajobrazu</a>. Warszawa: Wydawnictwa Geologiczne, 1987. oryginał skatalogowany przez Australian Government/Geoscience Australia: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/web/20080916052920/https://www.icsm.gov.au/oracle/library/catalogue_details.php?id=%20%20%2079041722">Tectonics and landforms / Cliff Ollier ; series editor: K.M. Clayton.</a>. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/8322002548" title="Specjalna:Książki/8322002548">ISBN 83-220-0254-8</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Tektonika+a+formy+krajobrazu&rft.aulast=Ollier&rft.aufirst=Cliff&rft.date=1987&rft.pub=Wydawnictwa+Geologiczne&rft.place=Warszawa&rft.isbn=8322002548&rft_id=http%3A%2F%2Fbooks.google.com%2Fbooks%3Fid%3DISyqAQAACAAJ"></cite> Brak numerów stron w książce</li> <li><cite class="citation book">Jerzy Dzik: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.worldcat.org/oclc/69558361">Dzieje życia na Ziemi. Wprowadzenie do paleobiologii</a>. T. Wydanie 3. unowocześnione. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2003. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/8301140380" title="Specjalna:Książki/8301140380">ISBN 83-01-14038-0</a>. <a href="/wiki/Online_Computer_Library_Center" title="Online Computer Library Center">OCLC</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://worldcat.org/oclc/69558361">69558361</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Dzieje+%C5%BCycia+na+Ziemi.+Wprowadzenie+do+paleobiologii&rft.aulast=Dzik&rft.aufirst=Jerzy&rft.date=2003&rft.pub=Wydawnictwo+Naukowe+PWN&rft.place=Warszawa&rft.isbn=8301140380&rft_id=info:oclcnum/69558361&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.worldcat.org%2Foclc%2F69558361"></cite> Brak numerów stron w książce</li> <li><cite class="citation book">William Schopf: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?id=NHQ2AgAACAAJ">Kolebka życia: o narodzinach i najstarszych śladach życia na Ziemi</a>. 2002. oryginał dostępny w Google Books: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?id=YJHBAolcIk8C">Cradle of Life By J. William Schopf</a>. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/8301136855" title="Specjalna:Książki/8301136855">ISBN 83-01-13685-5</a>. <a href="/wiki/Online_Computer_Library_Center" title="Online Computer Library Center">OCLC</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://worldcat.org/oclc/69509199">69509199</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Kolebka+%C5%BCycia%3A+o+narodzinach+i+najstarszych+%C5%9Bladach+%C5%BCycia+na+Ziemi&rft.aulast=Schopf&rft.aufirst=William&rft.date=2002&rft.isbn=8301136855&rft_id=info:oclcnum/69509199&rft_id=http%3A%2F%2Fbooks.google.com%2Fbooks%3Fid%3DNHQ2AgAACAAJ"></cite> Brak numerów stron w książce</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Linki_zewnętrzne">Linki zewnętrzne</h2>[<a href="/w/index.php?title=Ziemia&veaction=edit&section=39" title="Edytuj sekcję: Linki zewnętrzne" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Ziemia&action=edit&section=39" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Linki zewnętrzne">edytuj kod</a>]</div> <table class="infobox noprint plainlinks"> <tbody><tr> <td style="text-align: center; font-weight: bold;">Informacje w <a href="/wiki/Wikipedia:Projekty_siostrzane" title="Wikipedia:Projekty siostrzane">projektach siostrzanych</a></td> </tr> <tr> <td><a href="/wiki/Plik:Wikiquote-logo.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Wikiquote-logo.svg/15px-Wikiquote-logo.svg.png" decoding="async" width="15" height="18" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Wikiquote-logo.svg/23px-Wikiquote-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Wikiquote-logo.svg/30px-Wikiquote-logo.svg.png 2x" data-file-width="300" data-file-height="355" /></a>  <a href="https://pl.wikiquote.org/wiki/Ziemia" class="extiw" title="q:Ziemia">Cytaty</a> w <a href="/wiki/Wikicytaty" title="Wikicytaty">Wikicytatach</a></td> </tr><tr> <td><a href="/wiki/Plik:WiktionaryPl_nodesc.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/67/WiktionaryPl_nodesc.svg/15px-WiktionaryPl_nodesc.svg.png" decoding="async" width="15" height="14" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/67/WiktionaryPl_nodesc.svg/23px-WiktionaryPl_nodesc.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/67/WiktionaryPl_nodesc.svg/30px-WiktionaryPl_nodesc.svg.png 2x" data-file-width="122" data-file-height="117" /></a>  <a href="https://pl.wiktionary.org/wiki/Ziemia" class="extiw" title="wikt:Ziemia">Definicje słownikowe</a> w <a href="/wiki/Wikis%C5%82ownik" title="Wikisłownik">Wikisłowniku</a></td> </tr> </tbody></table> <table class="infobox noprint plainlinks" cellpadding="4" role="presentation"> <tbody><tr> <td style="vertical-align:middle; text-align:center; width:30px;"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/21px-Commons-logo.svg.png" decoding="async" width="21" height="28" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/31px-Commons-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/42px-Commons-logo.svg.png 2x" data-file-width="1024" data-file-height="1376" /> </td> <td style="line-height:normal; vertical-align:middle; text-align:center; flex:unset;"><a class="external text" href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Atlas_of_the_world?uselang=pl">Zobacz galerię związaną z tematem: Atlas świata</a> </td></tr></tbody></table> <ul><li><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20051102173412/http://www.nineplanets.pl/earth.html">www.nineplanets.pl – Ziemia</a>. nineplanets.pl. [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.nineplanets.pl/earth.html">tego adresu</a> (2005-11-02)].</cite></li> <li><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20130511235712/http://solarsystem.nasa.gov/planets/profile.cfm?Object=Earth">Profil Ziemi na stronie NASA</a>. [w:] Solar System Exploration [on-line]. NASA. [dostęp 2014-08-04]. [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="https://solarsystem.nasa.gov/planets/profile.cfm?Object=Earth">tego adresu</a> (2013-05-11)]. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://earthobservatory.nasa.gov/">NASA Earth Observatory</a> (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>) – obserwacje planety prowadzone przez NASA</li> <li><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20090227071338/http://www.agu.org/reference/mainrefshelf.html">AGU Reference Shelf</a>. agu.org. [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.agu.org/reference/mainrefshelf.html">tego adresu</a> (2009-02-27)].</cite> (<a href="/wiki/Internet_Archive" title="Internet Archive">Internet Archive</a>) (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>) – pełny dostęp do podręczników opisujących budowę i strukturę Ziemi</li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://geomag.usgs.gov">USGS Geomagnetism Program</a> (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>) – obserwacje pola magnetycznego Ziemi</li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://marsrovers.jpl.nasa.gov/gallery/press/spirit/20040311a/11-ml-02-earth-A067R1.jpg">Ziemia widoczna z Marsa</a> (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>)</li> <li><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20080427065707/http://space.jaxa.jp/movie/20080411_kaguya_movie01_e.html">Wschód Ziemi nad powierzchnią Księżyca w HD</a>. space.jaxa.jp. [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://space.jaxa.jp/movie/20080411_kaguya_movie01_e.html">tego adresu</a> (2008-04-27)]. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite></li></ul> <div class="navbox do-not-make-smaller mw-collapsible mw-collapsed" data-expandtext="pokaż" data-collapsetext="ukryj"><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r74983602">.mw-parser-output .navbox{border:1px solid var(--border-color-base,#a2a9b1);margin:auto;text-align:center;padding:3px;margin-top:1em;clear:both}.mw-parser-output table.navbox:not(.pionowy){width:100%}.mw-parser-output .navbox+.navbox{border-top:0;margin-top:0}.mw-parser-output .navbox.pionowy{width:250px;float:right;clear:right;margin:0 0 0.4em 1.4em}.mw-parser-output .navbox.pionowy .before,.mw-parser-output .navbox.pionowy .after{padding:0.5em 0;text-align:center}.mw-parser-output .navbox>.caption,.mw-parser-output .navbox>tbody>tr>th{background:#ccf;text-align:center;font-weight:bold}.mw-parser-output .navbox .tnavbar{font-weight:normal;font-size:xx-small;white-space:nowrap;padding:0}.mw-parser-output .navbox>.tnavbar{margin-left:1em;float:left}.mw-parser-output .navbox .below>hr+.tnavbar{margin-left:auto;margin-right:auto}.mw-parser-output .navbox .below>.tnavbar:before{content:"Ten szablon: "}.mw-parser-output .navbox .tnavbar li:after{content:" · "}.mw-parser-output .navbox .tnavbar li:last-child:after{content:none}.mw-parser-output .navbox hr{margin:0.2em 1em}.mw-parser-output .navbox .title{background:#ddf;text-align:center;font-weight:bold}.mw-parser-output .navbox>.mw-collapsible-content:not(.grupa-szablonów-nawigacyjnych){margin-top:2px;padding:0;font-size:smaller;overflow:auto}.mw-parser-output .navbox .above+div,.mw-parser-output .navbox .above+.navbox-main-content,.mw-parser-output .navbox .below,.mw-parser-output .navbox .title+.grid{margin-top:2px}.mw-parser-output .navbox>.mw-collapsible-content>.above,.mw-parser-output .navbox>.mw-collapsible-content>.below{background:#ddf;text-align:center;margin-left:auto;margin-right:auto}.mw-parser-output .navbox:not(.pionowy) .flex{display:flex;flex-direction:row}.mw-parser-output .navbox .flex>.before,.mw-parser-output .navbox .flex>.after{align-self:center;text-align:center}.mw-parser-output .navbox .flex>.navbox-main-content{flex-grow:1}.mw-parser-output .navbox:not(.pionowy) .before{margin-right:0.5em}.mw-parser-output .navbox:not(.pionowy) .after{margin-left:0.5em}.mw-parser-output .navbox .inner-columns,.mw-parser-output .navbox .inner-group,.mw-parser-output .navbox .inner-standard{border-spacing:0;border-collapse:collapse;width:100%}.mw-parser-output .navbox .inner-standard>tbody>tr>.opis{text-align:right;vertical-align:middle}.mw-parser-output .navbox .inner-standard>tbody>tr>.opis+.spis{border-left:2px solid var(--background-color-base,#fff);text-align:left}.mw-parser-output .navbox .inner-standard>tbody>tr>td{padding:0;width:100%}.mw-parser-output .navbox .inner-standard>tbody>tr>td:first-child{text-align:center}.mw-parser-output .navbox .inner-standard .inner-standard>tbody>tr>td{text-align:left}.mw-parser-output .navbox .inner-standard>tbody>tr>.navbox-odd,.mw-parser-output .navbox .inner-standard>tbody>tr>.navbox-even{padding:0 0.3em}.mw-parser-output .navbox .inner-standard>tbody>tr+tr>th,.mw-parser-output .navbox .inner-standard>tbody>tr+tr>td{border-top:2px solid var(--background-color-base,#fff)}.mw-parser-output .navbox .inner-standard>tbody>tr>th+td{border-left:2px solid var(--background-color-base,#fff)}.mw-parser-output .navbox .inner-columns{table-layout:fixed}.mw-parser-output .navbox .inner-columns>tbody>tr>th,.mw-parser-output .navbox .inner-columns>tbody>tr>td{padding:0;border-left:2px solid var(--background-color-base,#fff);border-right:2px solid var(--background-color-base,#fff)}.mw-parser-output .navbox .inner-columns>tbody>tr>td{vertical-align:top}.mw-parser-output .navbox .inner-columns>tbody>tr+tr>td{border-top:2px solid var(--background-color-base,#fff)}.mw-parser-output .navbox .inner-columns>tbody>tr>th:first-child,.mw-parser-output .navbox .inner-columns>tbody>tr>td:first-child{border-left:0}.mw-parser-output .navbox .inner-columns>tbody>tr>th:last-child,.mw-parser-output .navbox .inner-columns>tbody>tr>td:last-child{border-right:0}.mw-parser-output .navbox .inner-columns>tbody>tr>td>ul,.mw-parser-output .navbox .inner-columns>tbody>tr>td>ol,.mw-parser-output .navbox .inner-columns>tbody>tr>td>dl{text-align:left;column-width:24em}.mw-parser-output .navbox .inner-group>div+div,.mw-parser-output .navbox .inner-group>div>div+div,.mw-parser-output .navbox .inner-group>div>div+table{margin-top:2px}.mw-parser-output .navbox .inner-group>div>.opis,.mw-parser-output .navbox .inner-group>div>.spis{padding:0.1em 1em;text-align:center}.mw-parser-output .navbox>.mw-collapsible-toggle,.mw-parser-output .navbox .inner-group>div.mw-collapsible>.mw-collapsible-toggle{width:4em;text-align:right;margin-right:0.4em}.mw-parser-output .navbox>.fakebar,.mw-parser-output .navbox .inner-group>div.mw-collapsible>.fakebar{float:left;width:4em;height:1em}.mw-parser-output .navbox .opis{background:#ddf;padding:0 1em;white-space:nowrap;font-weight:bold}.mw-parser-output .navbox.pionowy .opis{white-space:normal}.mw-parser-output .navbox.pionowy .navbox-even,.mw-parser-output .navbox:not(.pionowy) .navbox-odd{background:transparent}.mw-parser-output .navbox.pionowy .navbox-odd,.mw-parser-output .navbox:not(.pionowy) .navbox-even{background:var(--background-color-neutral-subtle,#f8f9fa)}.mw-parser-output .navbox .inner-group>div>div+div{background:transparent}.mw-parser-output .navbox p{margin:0;padding:0.3em 0}.mw-parser-output .navbox.medaliści .opis.a1,.mw-parser-output .navbox.medaliści .a1 .opis{background:gold}.mw-parser-output .navbox.medaliści .opis.a2,.mw-parser-output .navbox.medaliści .a2 .opis{background:silver}.mw-parser-output .navbox.medaliści .opis.a3,.mw-parser-output .navbox.medaliści .a3 .opis{background:#c96}.mw-parser-output .navbox .navbox-main-content>ul,.mw-parser-output .navbox .navbox-main-content>dl,.mw-parser-output .navbox .navbox-main-content>ol{column-width:24em;text-align:left}.mw-parser-output .navbox ul{list-style:none}.mw-parser-output .navbox .references{background:transparent}.mw-parser-output .navbox .hwrap .hlist dd,.mw-parser-output .navbox .hwrap .hlist dt,.mw-parser-output .navbox .hwrap .hlist li{white-space:normal}.mw-parser-output .navbox .rok{display:inline-block;width:4em;padding-right:0.5em;text-align:right}.mw-parser-output .navbox .navbox-statistics{margin-top:2px;border-top:1px solid var(--border-color-base,#a2a9b1);text-align:center;font-size:small}.mw-parser-output .navbox-summary>.title{font-weight:bold;font-size:larger}.mw-parser-output .navbox:not(.grupa-szablonów) .navbox{margin:0;border:0;padding:0}.mw-parser-output .navbox.grupa-szablonów>.grupa-szablonów-nawigacyjnych>.navbox:first-child{margin-top:2px}@media(max-width:800px){.mw-parser-output .navbox:not(.pionowy) .flex>.before,.mw-parser-output .navbox:not(.pionowy) .flex>.after{display:none}}.mw-parser-output .navbox .opis img,.mw-parser-output .navbox .opis .flagicon,.mw-parser-output .navbox>.caption>.flagicon,.mw-parser-output .navbox>.caption>.image{display:none}@media screen{html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox>.caption,html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox>tbody>tr>th{background-color:#3a3c3e}html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox .title,html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox>.mw-collapsible-content>.above,html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox>.mw-collapsible-content>.below,html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox .opis{background-color:#303234}html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox.medaliści .opis.a1,html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox.medaliści .a1 .opis{background:#715f00}html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox.medaliści .opis.a2,html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox.medaliści .a2 .opis{background:#5f5f5f}html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox.medaliści .opis.a3,html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox.medaliści .a3 .opis{background:#764617}}@media screen and (prefers-color-scheme:dark){html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox>.caption,html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox>tbody>tr>th{background-color:#3a3c3e}html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox .title,html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox>.mw-collapsible-content>.above,html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox>.mw-collapsible-content>.below,html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox .opis{background-color:#303234}html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox.medaliści .opis.a1,html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox.medaliści .a1 .opis{background:#715f00}html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox.medaliści .opis.a2,html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox.medaliści .a2 .opis{background:#5f5f5f}html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox.medaliści .opis.a3,html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox.medaliści .a3 .opis{background:#764617}}</style><ul class="tnavbar noprint plainlinks hlist"><li><a href="/wiki/Szablon:Kszta%C5%82t_i_ruch_Ziemi" title="Szablon:Kształt i ruch Ziemi">p</a></li><li><a href="/w/index.php?title=Dyskusja_szablonu:Kszta%C5%82t_i_ruch_Ziemi&action=edit&redlink=1" class="new" title="Dyskusja szablonu:Kształt i ruch Ziemi (strona nie istnieje)">d</a></li><li title="Możesz edytować ten szablon. Użyj przycisku podglądu przed zapisaniem zmian."><a class="external text" href="https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Szablon:Kszta%C5%82t_i_ruch_Ziemi&action=edit">e</a></li></ul><div class="navbox-title caption">Kształt i ruch <a class="mw-selflink selflink">Ziemi</a></div><div class="mw-collapsible-content flex"><table class="navbox-main-content inner-standard"><tbody><tr class="a1"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Geosferyzm" title="Geosferyzm">geosferyzm</a></th><td class="navbox-list spis"><table class="inner-standard"><tbody><tr class="a1_1"><th class="navbox-group opis" scope="row">pojęcia <a href="/wiki/Geometria" title="Geometria">geometryczne</a></th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Kula" title="Kula">kula</a> <ul><li><a href="/wiki/Sfera" title="Sfera">sfera</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Elipsoida" title="Elipsoida">elipsoida</a> <ul><li><a href="/wiki/Elipsoida_obrotowa" title="Elipsoida obrotowa">elipsoida obrotowa</a></li></ul></li></ul> </td></tr><tr class="a1_2"><th class="navbox-group opis" scope="row">pojęcia <a href="/wiki/Geodezja" title="Geodezja">geodezyjne</a></th><td class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><a href="/wiki/Geoida" title="Geoida">geoida</a> <ul><li><a href="/wiki/Quasi-geoida" title="Quasi-geoida">quasi-geoida</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Sferoida" title="Sferoida">sferoida</a></li> <li><a href="/wiki/Telluroida" title="Telluroida">telluroida</a></li></ul> </td></tr><tr class="a1_3"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Przes%C5%82anka" title="Przesłanka">dowody</a></th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Horyzont" title="Horyzont">horyzont</a> <ul><li><a href="/wiki/Widnokr%C4%85g" title="Widnokrąg">widnokrąg</a></li></ul></li> <li>wygląd <a href="/wiki/Sfera_niebieska" title="Sfera niebieska">sfery niebieskiej</a> – różnice <a href="/wiki/Hemisfery_niebieskie" title="Hemisfery niebieskie">półsfer niebieskich</a></li> <li><a href="/wiki/Za%C4%87mienie_Ksi%C4%99%C5%BCyca" title="Zaćmienie Księżyca">zaćmienie Księżyca</a></li> <li><a href="/wiki/Wyprawa_Magellana" title="Wyprawa Magellana">wyprawa Magellana</a></li></ul> </td></tr></tbody></table></td></tr><tr class="a2"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Ruch_obrotowy_Ziemi" title="Ruch obrotowy Ziemi">ruch obrotowy Ziemi</a></th><td class="navbox-list spis"><table class="inner-standard"><tbody><tr class="a2_1"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Doba" title="Doba">doba</a></th><td class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><a href="/wiki/Doba_gwiazdowa" title="Doba gwiazdowa">doba gwiazdowa</a></li> <li><a href="/wiki/Dzie%C5%84" title="Dzień">dzień</a></li> <li><a href="/wiki/Noc" title="Noc">noc</a></li></ul> </td></tr><tr class="a2_2"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/O%C5%9B_obrotu" title="Oś obrotu">oś obrotu</a></th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Precesja" title="Precesja">precesja</a></li> <li><a href="/wiki/Nutacja" title="Nutacja">nutacja</a></li></ul> </td></tr><tr class="a2_3"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Biegun_geograficzny" title="Biegun geograficzny">biegun geograficzny</a></th><td class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><a href="/wiki/Biegun_ziemski" title="Biegun ziemski">ziemski</a></li> <li><a href="/wiki/Biegun_p%C3%B3%C5%82nocny" title="Biegun północny">północny</a></li> <li><a href="/wiki/Biegun_po%C5%82udniowy" title="Biegun południowy">południowy</a></li></ul> </td></tr><tr class="a2_4"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Przyczynowo%C5%9B%C4%87" title="Przyczynowość">skutki</a></th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Si%C5%82a_bezw%C5%82adno%C5%9Bci" title="Siła bezwładności">siły bezwładności</a> <ul><li><a href="/wiki/Si%C5%82a_od%C5%9Brodkowa" title="Siła odśrodkowa">odśrodkowa</a></li> <li><a href="/wiki/Efekt_Coriolisa" title="Efekt Coriolisa">Coriolisa</a></li></ul></li></ul> </td></tr><tr class="a2_5"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Argumentacja" title="Argumentacja">dowody</a></th><td class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><a href="/wiki/Wahad%C5%82o_Foucaulta" title="Wahadło Foucaulta">wahadło Foucaulta</a></li></ul> </td></tr></tbody></table></td></tr><tr class="a3"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Ruch_obiegowy_Ziemi" title="Ruch obiegowy Ziemi">ruch obiegowy Ziemi</a></th><td class="navbox-list spis"><table class="inner-standard"><tbody><tr class="a3_1"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Rok" title="Rok">lata astronomiczne</a></th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Rok_anomalistyczny" title="Rok anomalistyczny">anomalistyczne</a></li> <li><a href="/wiki/Rok_Bessela" title="Rok Bessela">Bessela</a></li> <li><a href="/wiki/Rok_drakoniczny" title="Rok drakoniczny">drakoniczne</a></li> <li><a href="/wiki/Rok_gwiazdowy" title="Rok gwiazdowy">gwiazdowe</a></li> <li><a href="/wiki/Rok_julia%C5%84ski" title="Rok juliański">juliańskie</a></li> <li><a href="/wiki/Rok_zwrotnikowy" title="Rok zwrotnikowy">zwrotnikowe</a></li></ul> </td></tr><tr class="a3_2"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Heliocentryzm" title="Heliocentryzm">heliocentryzm</a></th><td class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><a href="/wiki/Orbita_heliocentryczna" title="Orbita heliocentryczna">orbita heliocentryczna</a> <ul><li><a href="/wiki/Okres_orbitalny" title="Okres orbitalny">okres orbitalny</a></li> <li><a href="/wiki/Syderyczny_okres_obiegu" title="Syderyczny okres obiegu">syderyczny okres obiegu</a></li></ul></li></ul> </td></tr><tr class="a3_3"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Prawa_Keplera" title="Prawa Keplera">prawa Keplera</a></th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Elipsa" title="Elipsa">elipsa</a></li> <li><a href="/wiki/Pr%C4%99dko%C5%9B%C4%87_polowa" title="Prędkość polowa">prędkość polowa</a></li> <li><a href="/wiki/Moment_p%C4%99du" title="Moment pędu">moment pędu</a></li> <li><a href="/wiki/Zasada_zachowania_momentu_p%C4%99du" title="Zasada zachowania momentu pędu">zasada zachowania momentu pędu</a></li></ul> </td></tr><tr class="a3_4"><th class="navbox-group opis" scope="row">dowody</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><a href="/wiki/Aberracja_%C5%9Bwiat%C5%82a" title="Aberracja światła">aberracja światła</a></li> <li><a href="/wiki/Paralaksa" title="Paralaksa">paralaksa</a></li></ul> </td></tr></tbody></table></td></tr><tr class="a4"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Naukowiec" title="Naukowiec">badacze</a> według daty narodzin</th><td class="navbox-list spis"><table class="inner-standard"><tbody><tr class="a4_1"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Staro%C5%BCytno%C5%9B%C4%87" title="Starożytność">starożytni</a> i <a href="/wiki/%C5%9Aredniowiecze" title="Średniowiecze">średniowieczni</a></th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Filolaos_z_Tarentu" title="Filolaos z Tarentu">Filolaos z Tarentu</a></li> <li><a href="/wiki/Heraklides_z_Pontu" title="Heraklides z Pontu">Heraklides z Pontu</a></li> <li><a href="/wiki/Arystarch_z_Samos" title="Arystarch z Samos">Arystarch z Samos</a></li> <li><a href="/wiki/Arjabhata" title="Arjabhata">Arjabhata</a></li></ul> </td></tr><tr class="a4_2"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/XV_wiek" title="XV wiek">XV wiek</a></th><td class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><a href="/wiki/Miko%C5%82aj_Kopernik" title="Mikołaj Kopernik">Mikołaj Kopernik</a></li></ul> </td></tr><tr class="a4_3"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/XVI_wiek" title="XVI wiek">XVI wiek</a></th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Tycho_Brahe" title="Tycho Brahe">Tycho Brahe</a></li> <li><a href="/wiki/Galileusz" title="Galileusz">Galileusz</a></li> <li><a href="/wiki/Johannes_Kepler" title="Johannes Kepler">Johannes Kepler</a></li></ul> </td></tr><tr class="a4_4"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/XVII_wiek" title="XVII wiek">XVII wiek</a></th><td class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><a href="/wiki/Isaac_Newton" title="Isaac Newton">Isaac Newton</a></li> <li><a href="/wiki/James_Bradley" title="James Bradley">James Bradley</a></li></ul> </td></tr><tr class="a4_5"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/XVIII_wiek" title="XVIII wiek">XVIII wiek</a></th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Friedrich_Georg_Wilhelm_Struve" title="Friedrich Georg Wilhelm Struve">Friedrich Georg Wilhelm Struve</a></li> <li><a href="/wiki/Friedrich_Wilhelm_Bessel" title="Friedrich Wilhelm Bessel">Friedrich Wilhelm Bessel</a></li> <li><a href="/wiki/Thomas_James_Henderson" title="Thomas James Henderson">Thomas James Henderson</a></li></ul> </td></tr></tbody></table></td></tr><tr class="a5"><th class="navbox-group opis" scope="row">pojęcia <a href="/wiki/Historia_nauki" title="Historia nauki">historyczne</a></th><td class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><a href="/wiki/Teoria_geocentryczna" title="Teoria geocentryczna">geocentryzm</a></li> <li><a href="/wiki/Przewr%C3%B3t_kopernika%C5%84ski" title="Przewrót kopernikański">przewrót kopernikański</a></li></ul> </td></tr></tbody></table><div class="navbox-after after"> <a href="/wiki/Plik:Earth_obliquity_range.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ae/Earth_obliquity_range.svg/100px-Earth_obliquity_range.svg.png" decoding="async" width="100" height="96" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ae/Earth_obliquity_range.svg/150px-Earth_obliquity_range.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ae/Earth_obliquity_range.svg/200px-Earth_obliquity_range.svg.png 2x" data-file-width="545" data-file-height="523" /></a> </div></div></div> <div class="navbox do-not-make-smaller mw-collapsible mw-collapsed" data-expandtext="pokaż" data-collapsetext="ukryj"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r74983602"><ul class="tnavbar noprint plainlinks hlist"><li><a href="/wiki/Szablon:Lokalizacja_Ziemi" title="Szablon:Lokalizacja Ziemi">p</a></li><li><a href="/w/index.php?title=Dyskusja_szablonu:Lokalizacja_Ziemi&action=edit&redlink=1" class="new" title="Dyskusja szablonu:Lokalizacja Ziemi (strona nie istnieje)">d</a></li><li title="Możesz edytować ten szablon. Użyj przycisku podglądu przed zapisaniem zmian."><a class="external text" href="https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Szablon:Lokalizacja_Ziemi&action=edit">e</a></li></ul><div class="navbox-title caption">Lokalizacja Ziemi we Wszechświecie</div><div class="mw-collapsible-content"><table class="navbox-main-content inner-standard"><tbody><tr class="a1"><td colspan="2" class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a class="mw-selflink selflink">Ziemia</a></li> <li><a href="/wiki/Uk%C5%82ad_S%C5%82oneczny" title="Układ Słoneczny">Układ Słoneczny</a></li> <li><a href="/wiki/Lokalny_Ob%C5%82ok_Mi%C4%99dzygwiazdowy" title="Lokalny Obłok Międzygwiazdowy">Lokalny Obłok Międzygwiazdowy</a></li> <li><a href="/wiki/B%C4%85bel_Lokalny" title="Bąbel Lokalny">Bąbel Lokalny</a></li> <li><a href="/wiki/Pas_Goulda" title="Pas Goulda">Pas Goulda</a></li> <li><a href="/wiki/Rami%C4%99_Oriona" title="Ramię Oriona">Ramię Oriona</a></li> <li><a href="/wiki/Droga_Mleczna" title="Droga Mleczna">Droga Mleczna</a></li> <li><a href="/wiki/Podgrupa_Drogi_Mlecznej" title="Podgrupa Drogi Mlecznej">Podgrupa Drogi Mlecznej</a></li> <li><a href="/wiki/Grupa_Lokalna_Galaktyk" title="Grupa Lokalna Galaktyk">Grupa Lokalna</a></li> <li><a href="/wiki/Supergromada_Lokalna" title="Supergromada Lokalna">Supergromada Lokalna</a> (Supergromada w Pannie)</li> <li><a href="/wiki/Laniakea" title="Laniakea">Laniakea</a></li> <li><a href="/wiki/Widzialny_Wszech%C5%9Bwiat" title="Widzialny Wszechświat">Widzialny Wszechświat</a></li> <li><a href="/wiki/Wszech%C5%9Bwiat" title="Wszechświat">Wszechświat</a></li></ul> </td></tr></tbody></table><div class="hlist navbox-below below"> <ul><li>każdy kolejny element na liście jest elementem większym od poprzedniego</li></ul> </div></div></div> <div class="navbox do-not-make-smaller mw-collapsible mw-collapsed" data-expandtext="pokaż" data-collapsetext="ukryj"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r74983602"><ul class="tnavbar noprint plainlinks hlist"><li><a href="/wiki/Szablon:Uk%C5%82ad_S%C5%82oneczny" title="Szablon:Układ Słoneczny">p</a></li><li><a href="/w/index.php?title=Dyskusja_szablonu:Uk%C5%82ad_S%C5%82oneczny&action=edit&redlink=1" class="new" title="Dyskusja szablonu:Układ Słoneczny (strona nie istnieje)">d</a></li><li title="Możesz edytować ten szablon. Użyj przycisku podglądu przed zapisaniem zmian."><a class="external text" href="https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Szablon:Uk%C5%82ad_S%C5%82oneczny&action=edit">e</a></li></ul><div class="navbox-title caption"><a href="/wiki/Uk%C5%82ad_S%C5%82oneczny" title="Układ Słoneczny">Układ Słoneczny</a></div><div class="mw-collapsible-content"><div class="hlist navbox-above above"> <figure class="mw-default-size noresize" typeof="mw:File"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/4a/Solar_System_XXX.png" decoding="async" width="635" height="36" class="mw-file-element" data-file-width="635" data-file-height="36" usemap="#ImageMap_1e6d462bed742c1c" /><map name="ImageMap_1e6d462bed742c1c"><area href="/wiki/S%C5%82o%C5%84ce" shape="circle" coords="0,0,90,35" alt="Słońce" title="Słońce" /><area href="/wiki/Merkury" shape="circle" coords="112,18,6" alt="Merkury" title="Merkury" /><area href="/wiki/Wenus" shape="circle" coords="153,18,8" alt="Wenus" title="Wenus" /><area href="/wiki/Ksi%C4%99%C5%BCyc" shape="circle" coords="203,8,4" alt="Księżyc" title="Księżyc" /><area href="/wiki/Ziemia" shape="circle" coords="194,18,8" alt="Ziemia" title="Ziemia" /><area href="/wiki/Ksi%C4%99%C5%BCyce_Marsa" shape="circle" coords="239,13,3" alt="Fobos i Deimos" title="Fobos i Deimos" /><area href="/wiki/Mars" shape="circle" coords="233,18,8" alt="Mars" title="Mars" /><area href="/wiki/(1)_Ceres" shape="circle" coords="271,18,8" alt="Ceres" title="Ceres" /><area href="/wiki/Pas_planetoid" shape="rect" coords="256,0,288,35" alt="Pas planetoid" title="Pas planetoid" /><area href="/wiki/Jowisz" shape="circle" coords="316,18,15" alt="Jowisz" title="Jowisz" /><area href="/wiki/Ksi%C4%99%C5%BCyce_Jowisza" shape="circle" coords="329,5,6" alt="Księżyce Jowisza" title="Księżyce Jowisza" /><area href="/wiki/Saturn" shape="circle" coords="372,18,10" alt="Saturn" title="Saturn" /><area href="/wiki/Ksi%C4%99%C5%BCyce_Saturna" shape="circle" coords="381,7,6" alt="Księżyce Saturna" title="Księżyce Saturna" /><area href="/wiki/Uran" shape="circle" coords="418,18,9" alt="Uran" title="Uran" /><area href="/wiki/Ksi%C4%99%C5%BCyce_Urana" shape="circle" coords="427,10,6" alt="Księżyce Urana" title="Księżyce Urana" /><area href="/wiki/Ksi%C4%99%C5%BCyce_Neptuna" shape="circle" coords="471,10,3" alt="Księżyce Neptuna" title="Księżyce Neptuna" /><area href="/wiki/Neptun" shape="circle" coords="462,18,12" alt="Neptun" title="Neptun" /><area href="/wiki/Ksi%C4%99%C5%BCyce_Plutona" shape="circle" coords="508,13,3" alt="Księżyce Plutona" title="Księżyce Plutona" /><area href="/wiki/(134340)_Pluton" shape="circle" coords="504,18,8" alt="Pluton" title="Pluton" /><area href="/wiki/Ksi%C4%99%C5%BCyce_Haumei" shape="circle" coords="539,13,3" alt="Księżyce Haumei" title="Księżyce Haumei" /><area href="/wiki/(136108)_Haumea" shape="circle" coords="535,18,8" alt="Haumea" title="Haumea" /><area href="/wiki/S/2015_(136472)_1" shape="circle" coords="569,13,3" alt="S/2015 (136472) 1" title="S/2015 (136472) 1" /><area href="/wiki/(136472)_Makemake" shape="circle" coords="564,18,8" alt="Makemake" title="Makemake" /><area href="/wiki/Pas_Kuipera" shape="rect" coords="492,0,573,35" alt="Pas Kuipera" title="Pas Kuipera" /><area href="/wiki/Dysnomia_(ksi%C4%99%C5%BCyc)" shape="circle" coords="601,14,3" alt="Dysnomia" title="Dysnomia" /><area href="/wiki/(136199)_Eris" shape="circle" coords="597,18,8" alt="Eris" title="Eris" /><area href="/wiki/(90377)_Sedna" shape="circle" coords="626,18,8" alt="Sedna" title="Sedna" /><area href="/wiki/Dysk_rozproszony" shape="rect" coords="574,0,610,35" alt="Dysk rozproszony" title="Dysk rozproszony" /><area href="/wiki/Ob%C5%82ok_Oorta" shape="rect" coords="611,0,635,35" alt="Obłok Oorta" title="Obłok Oorta" /></map><figcaption></figcaption></figure> </div><table class="navbox-main-content inner-standard"><tbody><tr class="a1"><td colspan="2" class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/S%C5%82o%C5%84ce" title="Słońce">Słońce</a></li> <li><a href="/wiki/Heliosfera" title="Heliosfera">Heliosfera</a></li></ul> </td></tr><tr class="a2"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Planeta" title="Planeta">Planety</a> (<a href="/wiki/Naturalny_satelita" title="Naturalny satelita">☾</a> <a href="/wiki/Pier%C5%9Bcienie_planetarne" title="Pierścienie planetarne">∅</a>)</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><a href="/wiki/Merkury" title="Merkury">Merkury</a></li> <li><a href="/wiki/Wenus" title="Wenus">Wenus</a></li> <li><a class="mw-selflink selflink">Ziemia</a> <ul><li><a href="/wiki/Ksi%C4%99%C5%BCyc" title="Księżyc">☾</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Mars" title="Mars">Mars</a> <ul><li><a href="/wiki/Ksi%C4%99%C5%BCyce_Marsa" title="Księżyce Marsa">☾</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Jowisz" title="Jowisz">Jowisz</a> <ul><li><a href="/wiki/Ksi%C4%99%C5%BCyce_Jowisza" title="Księżyce Jowisza">☾</a></li> <li><a href="/wiki/Pier%C5%9Bcienie_Jowisza" title="Pierścienie Jowisza">∅</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Saturn" title="Saturn">Saturn</a> <ul><li><a href="/wiki/Ksi%C4%99%C5%BCyce_Saturna" title="Księżyce Saturna">☾</a></li> <li><a href="/wiki/Pier%C5%9Bcienie_Saturna" title="Pierścienie Saturna">∅</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Uran" title="Uran">Uran</a> <ul><li><a href="/wiki/Ksi%C4%99%C5%BCyce_Urana" title="Księżyce Urana">☾</a></li> <li><a href="/wiki/Pier%C5%9Bcienie_Urana" title="Pierścienie Urana">∅</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Neptun" title="Neptun">Neptun</a> <ul><li><a href="/wiki/Ksi%C4%99%C5%BCyce_Neptuna" title="Księżyce Neptuna">☾</a></li> <li><a href="/wiki/Pier%C5%9Bcienie_Neptuna" title="Pierścienie Neptuna">∅</a></li></ul></li></ul> </td></tr><tr class="a3"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Planeta_kar%C5%82owata" title="Planeta karłowata">Planety karłowate</a></th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/(1)_Ceres" title="(1) Ceres">(1) Ceres</a></li> <li><a href="/wiki/(134340)_Pluton" title="(134340) Pluton">(134340) Pluton</a> <ul><li><a href="/wiki/Ksi%C4%99%C5%BCyce_Plutona" title="Księżyce Plutona">☾</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/(136108)_Haumea" title="(136108) Haumea">(136108) Haumea</a> <ul><li><a href="/wiki/Ksi%C4%99%C5%BCyce_Haumei" title="Księżyce Haumei">☾</a></li> <li><a href="/wiki/(136108)_Haumea#Pierścień" title="(136108) Haumea">∅</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/(136472)_Makemake" title="(136472) Makemake">(136472) Makemake</a> <ul><li><a href="/wiki/S/2015_(136472)_1" title="S/2015 (136472) 1">☾</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/(136199)_Eris" title="(136199) Eris">(136199) Eris</a> <ul><li><a href="/wiki/Dysnomia_(ksi%C4%99%C5%BCyc)" title="Dysnomia (księżyc)">☾</a></li></ul></li></ul> </td></tr><tr class="a4"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Ma%C5%82e_cia%C5%82o_Uk%C5%82adu_S%C5%82onecznego" title="Małe ciało Układu Słonecznego">Małe ciała Układu Słonecznego</a></th><td class="navbox-list spis"><table class="inner-standard"><tbody><tr class="a4_1"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Planetoida" title="Planetoida">Planetoidy</a></th><td class="navbox-list spis"><table class="inner-standard"><tbody><tr class="a4_1_1"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Kategoria:Grupy_i_rodziny_planetoid" title="Kategoria:Grupy i rodziny planetoid">Grupy i rodziny planetoid</a></th><td class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><a href="/wiki/Planetoidy_bliskie_Ziemi" title="Planetoidy bliskie Ziemi">planetoidy bliskie Ziemi</a></li> <li><a href="/wiki/Pas_planetoid" title="Pas planetoid">pas planetoid</a></li> <li><a href="/wiki/Troja%C5%84czycy" title="Trojańczycy">trojańczycy</a></li> <li><a href="/wiki/Centaury_(planetoidy)" title="Centaury (planetoidy)">centaury</a></li> <li><a href="/wiki/Lista_planetoid_troja%C5%84skich_Neptuna" title="Lista planetoid trojańskich Neptuna">trojańczycy Neptuna</a></li></ul> </td></tr><tr class="a4_1_2"><th class="navbox-group opis" scope="row">Zobacz też</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Ksi%C4%99%C5%BCyc_planetoidy" title="Księżyc planetoidy">księżyce planetoid</a></li> <li><a href="/wiki/Lista_ponumerowanych_planetoid" title="Lista ponumerowanych planetoid">lista ponumerowanych planetoid</a></li> <li><a href="/wiki/Meteoroid" title="Meteoroid">meteoroidy</a></li></ul> </td></tr></tbody></table></td></tr><tr class="a4_2"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Obiekt_transneptunowy" title="Obiekt transneptunowy">Obiekty transneptunowe</a></th><td class="navbox-list spis"><table class="inner-standard"><tbody><tr class="a4_2_1"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Pas_Kuipera" title="Pas Kuipera">Pas Kuipera</a></th><td class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><a href="/wiki/Plutonek" title="Plutonek">plutonki</a> <ul><li><a href="/wiki/(90482)_Orkus" title="(90482) Orkus">Orkus</a></li> <li><a href="/wiki/(208996)_2003_AZ84" title="(208996) 2003 AZ84">2003 AZ84</a></li> <li><a href="/wiki/(28978)_Iksjon" title="(28978) Iksjon">Iksjon</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Cubewano" title="Cubewano">cubewana</a> <ul><li><a href="/wiki/(90568)_2004_GV9" title="(90568) 2004 GV9">2004 GV9</a></li> <li><a href="/wiki/(307261)_2002_MS4" title="(307261) 2002 MS4">2002 MS4</a></li> <li><a href="/wiki/(120347)_Salacia" title="(120347) Salacia">Salacia</a></li> <li><a href="/wiki/(20000)_Waruna" title="(20000) Waruna">Waruna</a></li> <li><a href="/wiki/(55637)_2002_UX25" title="(55637) 2002 UX25">2002 UX25</a></li> <li><a href="/wiki/(50000)_Quaoar" title="(50000) Quaoar">Quaoar</a></li> <li><a href="/wiki/(174567)_Varda" title="(174567) Varda">Varda</a></li> <li><a href="/wiki/(55565)_2002_AW197" title="(55565) 2002 AW197">2002 AW197</a></li></ul></li></ul> </td></tr><tr class="a4_2_2"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Dysk_rozproszony" title="Dysk rozproszony">Dysk rozproszony</a></th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/(523692)_2014_EZ51" title="(523692) 2014 EZ51">2014 EZ51</a></li> <li><a href="/wiki/(532037)_2013_FY27" title="(532037) 2013 FY27">2013 FY27</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=2021_DR15&action=edit&redlink=1" class="new" title="2021 DR15 (strona nie istnieje)">2021 DR15</a></li> <li><a href="/wiki/(225088)_Gonggong" title="(225088) Gonggong">Gonggong</a></li> <li><a href="/wiki/2018_VG18" title="2018 VG18">2018 VG18</a></li></ul> </td></tr><tr class="a4_2_3"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Obiekt_od%C5%82%C4%85czony" title="Obiekt odłączony">Obiekty odłączone</a></th><td class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><a href="/wiki/(90377)_Sedna" title="(90377) Sedna">Sedna</a></li></ul> </td></tr></tbody></table></td></tr><tr class="a4_3"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Kometa" title="Kometa">Komety</a></th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li>Lista <a href="/wiki/Lista_komet_okresowych" title="Lista komet okresowych">komet okresowych</a> i <a href="/wiki/Lista_komet_nieokresowych" title="Lista komet nieokresowych">nieokresowych</a></li> <li><a href="/wiki/Damokloidy" title="Damokloidy">damokloidy</a></li> <li><a href="/wiki/Ob%C5%82ok_Oorta" title="Obłok Oorta">Obłok Oorta</a></li></ul> </td></tr></tbody></table></td></tr></tbody></table><div class="hlist navbox-below below"> <dl><dt>Zobacz też</dt> <dd><a href="/wiki/Powstanie_i_ewolucja_Uk%C5%82adu_S%C5%82onecznego" title="Powstanie i ewolucja Układu Słonecznego">powstanie i ewolucja Układu Słonecznego</a></dd> <dd><a href="/wiki/Cia%C5%82o_niebieskie" title="Ciało niebieskie">ciała niebieskie</a></dd> <dd>lista obiektów w Układzie Słonecznym ze względu na <ul><li><a href="/wiki/Lista_obiekt%C3%B3w_w_Uk%C5%82adzie_S%C5%82onecznym" title="Lista obiektów w Układzie Słonecznym">orbitę</a></li> <li><a href="/wiki/Lista_obiekt%C3%B3w_w_Uk%C5%82adzie_S%C5%82onecznym_ze_wzgl%C4%99du_na_promie%C5%84" title="Lista obiektów w Układzie Słonecznym ze względu na promień">promień</a></li> <li><a href="/wiki/Lista_obiekt%C3%B3w_w_Uk%C5%82adzie_S%C5%82onecznym_ze_wzgl%C4%99du_na_mas%C4%99" title="Lista obiektów w Układzie Słonecznym ze względu na masę">masę</a></li></ul></dd></dl> </div></div></div> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r74016753">.mw-parser-output #normdaten>div+div{margin-top:0.5em}.mw-parser-output #normdaten>div>div{background:var(--background-color-neutral,#eaecf0);padding:.2em .5em}.mw-parser-output #normdaten ul{margin:0;padding:0}.mw-parser-output #normdaten ul li:first-child{padding-left:.5em;border-left:1px solid var(--border-color-base,#a2a9b1)}</style> <div id="normdaten" class="catlinks"><div class="normdaten-typ-w"><div><a href="/wiki/Kontrola_autorytatywna" title="Kontrola autorytatywna">Kontrola autorytatywna</a> (<a href="/wiki/Planeta_skalista" title="Planeta skalista">planeta skalista</a>):</div><ul><li><a href="/wiki/Virtual_International_Authority_File" title="Virtual International Authority File">VIAF</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://viaf.org/viaf/6270149919445006650001">6270149919445006650001</a></li><li><a href="/wiki/Library_of_Congress_Control_Number" title="Library of Congress Control Number">LCCN</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://lccn.loc.gov/sh85040427">sh85040427</a></li><li><a href="/wiki/Gemeinsame_Normdatei" title="Gemeinsame Normdatei">GND</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://d-nb.info/gnd/1135962553">1135962553</a></li><li><a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Web_NDL_Authorities" class="extiw" title="de:Web NDL Authorities">NDL</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://id.ndl.go.jp/auth/ndlna/00573040">00573040</a></li><li><a href="/wiki/Biblioth%C3%A8que_nationale" title="Bibliothèque nationale">BnF</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://catalogue.bnf.fr/ark:/12148/cb11975911n">11975911n</a></li><li><a href="/wiki/Centralna_Biblioteka_Narodowa_we_Florencji" title="Centralna Biblioteka Narodowa we Florencji">BNCF</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://thes.bncf.firenze.sbn.it/termine.php?id=5175">5175</a></li><li><a href="/wiki/Biblioteka_Narodowa_Republiki_Czeskiej" title="Biblioteka Narodowa Republiki Czeskiej">NKC</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://aut.nkp.cz/ph117167">ph117167</a></li><li><a href="/wiki/Hiszpa%C5%84ska_Biblioteka_Narodowa" title="Hiszpańska Biblioteka Narodowa">BNE</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://catalogo.bne.es/uhtbin/authoritybrowse.cgi?action=display&authority_id=XX453913">XX453913</a></li><li><a href="/wiki/Biblioteka_Narodowa_Izraela" title="Biblioteka Narodowa Izraela">J9U</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://olduli.nli.org.il/F/?func=find-b&local_base=NLX10&find_code=UID&request=987007445644605171">987007445644605171</a></li><li><a href="/wiki/Biblioteka_Narodowa_%C5%81otwy" title="Biblioteka Narodowa Łotwy">LNB</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://kopkatalogs.lv/F?func=direct&local_base=lnc10&doc_number=000055925&P_CON_LNG=ENG">000055925</a></li><li><a href="/wiki/Biblioteka_Narodowa_Korei" title="Biblioteka Narodowa Korei">KRNLK</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://librarian.nl.go.kr/LI/contents/L20101000000.do?id=KSH1998010647">KSH1998010647</a></li></ul></div><div class="normdaten-andere"><div><a href="/wiki/Encyklopedia_internetowa" title="Encyklopedia internetowa">Encyklopedie internetowe</a>:</div> <ul><li><a href="/wiki/Encyklopedia_PWN_(internetowa)" title="Encyklopedia PWN (internetowa)">PWN</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/;4001456.html">4001456</a></li> <li><a href="/wiki/Encyklopedia_Britannica" title="Encyklopedia Britannica">Britannica</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.britannica.com/place/Earth">place/Earth</a></li> <li><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Property:P3219" class="extiw" title="d:Property:P3219">Universalis</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.universalis.fr/encyclopedie/terre-la-planete-terre/">terre-la-planete-terre</a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.universalis.fr/encyclopedie/terre-vue-d-ensemble/">terre-vue-d-ensemble</a></li> <li><a href="/wiki/Wielka_Encyklopedia_Rosyjska" title="Wielka Encyklopedia Rosyjska">БРЭ</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://old.bigenc.ru/text/5310930">5310930</a></li> <li><a href="/wiki/Encyk%C5%82opedija_suczasnoji_Ukrajiny" title="Encykłopedija suczasnoji Ukrajiny">ЕСУ</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://esu.com.ua/search_articles.php?id=15977">15977</a></li> <li><a href="/wiki/Nationalencyklopedin" title="Nationalencyklopedin">NE.se</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.ne.se/uppslagsverk/encyklopedi/lång/jorden">jorden</a></li> <li><a href="/wiki/Store_norske_leksikon" title="Store norske leksikon">SNL</a>: <a class="external text" href="https://wikidata-externalid-url.toolforge.org/?p=4342&url_prefix=https://snl.no/&id=Jorden">Jorden</a></li> <li><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Property:P1296" class="extiw" title="d:Property:P1296">Catalana</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.enciclopedia.cat/ec-gec-0145903.xml">0145903</a></li> <li><a href="/wiki/Den_Store_Danske_Encyklop%C3%A6di" title="Den Store Danske Encyklopædi">DSDE</a>: <a class="external text" href="https://wikidata-externalid-url.toolforge.org/?p=8313&url_prefix=https://lex.dk/&id=Jorden">Jorden</a></li></ul> </div></div></div><noscript><img src="https://login.wikimedia.org/wiki/Special:CentralAutoLogin/start?type=1x1" alt="" width="1" height="1" style="border: none; position: absolute;"></noscript> <div class="printfooter" data-nosnippet="">Źródło: „<a dir="ltr" href="https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ziemia&oldid=75301546">https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ziemia&oldid=75301546</a>”</div></div> <div id="catlinks" class="catlinks" data-mw="interface"><div id="mw-normal-catlinks" class="mw-normal-catlinks"><a href="/wiki/Specjalna:Kategorie" title="Specjalna:Kategorie">Kategorie</a>: <ul><li><a href="/wiki/Kategoria:Artyku%C5%82y_na_Medal" title="Kategoria:Artykuły na Medal">Artykuły na Medal</a></li><li><a href="/wiki/Kategoria:Ziemia" title="Kategoria:Ziemia">Ziemia</a></li></ul></div><div id="mw-hidden-catlinks" class="mw-hidden-catlinks mw-hidden-cats-hidden">Ukryte kategorie: <ul><li><a href="/wiki/Kategoria:Szablon_cytowania_ksi%C4%85%C5%BCki_%E2%80%93_brak_numeru_strony" title="Kategoria:Szablon cytowania książki – brak numeru strony">Szablon cytowania książki – brak numeru strony</a></li><li><a href="/wiki/Kategoria:Szablon_cytowania_czasopisma_%E2%80%93_brak_numeru_strony" title="Kategoria:Szablon cytowania czasopisma – brak numeru strony">Szablon cytowania czasopisma – brak numeru strony</a></li><li><a href="/wiki/Kategoria:Szablon_cytowania_zamieni%C5%82_nazw%C4%99_czasopisma" title="Kategoria:Szablon cytowania zamienił nazwę czasopisma">Szablon cytowania zamienił nazwę czasopisma</a></li><li><a href="/wiki/Kategoria:Uniwersalny_szablon_cytowania_%E2%80%93_brak_strony" title="Kategoria:Uniwersalny szablon cytowania – brak strony">Uniwersalny szablon cytowania – brak strony</a></li><li><a href="/wiki/Kategoria:Wyr%C3%B3%C5%BCnione_artyku%C5%82y" title="Kategoria:Wyróżnione artykuły">Wyróżnione artykuły</a></li></ul></div></div> </div> </main> </div> <div class="mw-footer-container"> <footer id="footer" class="mw-footer" > <ul id="footer-info"> <li id="footer-info-lastmod"> Tę stronę ostatnio edytowano 20 lis 2024, 00:29.</li> <li id="footer-info-copyright">Tekst udostępniany na licencji <a rel="nofollow" class="external text" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.pl">Creative Commons: uznanie autorstwa, na tych samych warunkach</a>, z możliwością obowiązywania dodatkowych ograniczeń. Zobacz szczegółowe informacje o <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Policy:Terms_of_Use/pl">warunkach korzystania</a>.</li> </ul> <ul id="footer-places"> <li id="footer-places-privacy"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy">Polityka prywatności</a></li> <li id="footer-places-about"><a href="/wiki/Wikipedia:O_Wikipedii">O Wikipedii</a></li> <li id="footer-places-disclaimers"><a href="/wiki/Wikipedia:Korzystasz_z_Wikipedii_tylko_na_w%C5%82asn%C4%85_odpowiedzialno%C5%9B%C4%87">Korzystasz z Wikipedii tylko na własną odpowiedzialność</a></li> <li id="footer-places-wm-codeofconduct"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct">Powszechne Zasady Postępowania</a></li> <li id="footer-places-developers"><a href="https://developer.wikimedia.org">Dla deweloperów</a></li> <li id="footer-places-statslink"><a href="https://stats.wikimedia.org/#/pl.wikipedia.org">Statystyki</a></li> <li id="footer-places-cookiestatement"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Cookie_statement">Oświadczenie o ciasteczkach</a></li> <li id="footer-places-mobileview"><a href="//pl.m.wikipedia.org/w/index.php?title=Ziemia&mobileaction=toggle_view_mobile" class="noprint stopMobileRedirectToggle">Wersja mobilna</a></li> </ul> <ul id="footer-icons" class="noprint"> <li id="footer-copyrightico"><a href="https://wikimediafoundation.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/static/images/footer/wikimedia-button.svg" width="84" height="29" alt="Wikimedia Foundation" loading="lazy"></a></li> <li id="footer-poweredbyico"><a href="https://www.mediawiki.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/w/resources/assets/poweredby_mediawiki.svg" alt="Powered by MediaWiki" width="88" height="31" loading="lazy"></a></li> </ul> </footer> </div> </div> </div> <div class="vector-settings" id="p-dock-bottom"> <ul></ul> </div><script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.config.set({"wgHostname":"mw-web.codfw.main-6df7948d6c-lfjkn","wgBackendResponseTime":253,"wgPageParseReport":{"limitreport":{"cputime":"2.626","walltime":"2.962","ppvisitednodes":{"value":88130,"limit":1000000},"postexpandincludesize":{"value":538290,"limit":2097152},"templateargumentsize":{"value":187715,"limit":2097152},"expansiondepth":{"value":12,"limit":100},"expensivefunctioncount":{"value":48,"limit":500},"unstrip-depth":{"value":0,"limit":20},"unstrip-size":{"value":268856,"limit":5000000},"entityaccesscount":{"value":10,"limit":400},"timingprofile":["100.00% 2564.569 1 -total"," 34.84% 893.441 128 Szablon:Cytuj_stronę"," 13.04% 334.462 55 Szablon:Cytuj_pismo"," 11.75% 301.387 31 Szablon:Cytuj_książkę"," 9.82% 251.957 1 Szablon:Kontrola_autorytatywna"," 6.77% 173.646 7 Szablon:Szablon_nawigacyjny"," 5.12% 131.364 1 Szablon:Kształt_i_ruch_Ziemi"," 4.18% 107.204 1 Szablon:Planeta_infobox"," 3.96% 101.598 12 Szablon:Cytuj"," 3.78% 96.998 1 Szablon:Uwagi"]},"scribunto":{"limitreport-timeusage":{"value":"1.192","limit":"10.000"},"limitreport-memusage":{"value":5452406,"limit":52428800},"limitreport-logs":"required = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\njournalAbbr = \"[[PLOS Biology]]\"\next = nil\next = false\next = false\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\njournalAbbr = \"Meteoritics \u0026 Planetary Science\"\next = nil\next = false\next = false\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\njournalAbbr = \"[[Science]]\"\next = nil\next = false\next = false\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\njournalAbbr = \"[[Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America]]\"\next = nil\next = false\next = false\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\njournalAbbr = \"The Astrophysical Journal\"\next = nil\next = false\next = false\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\njournalAbbr = \"[[The Lancet]]\"\next = nil\next = false\next = false\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\njournalAbbr = \"[[Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America]]\"\next = nil\next = false\next = false\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\njournalAbbr = \"Earth and Planetary Science Letters\"\next = nil\next = false\next = false\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\njournalAbbr = \"Astronomy and Astrophysics\"\next = nil\next = false\next = false\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\n\n== Szablon:Szablon nawigacyjny ==\n\n\n== Szablon:Szablon nawigacyjny ==\n\n\n== Szablon:Szablon nawigacyjny ==\n\n\n== Szablon:Szablon nawigacyjny ==\n\n\n== Szablon:Szablon nawigacyjny ==\n\n\n== Szablon:Szablon nawigacyjny ==\n\n\n== Szablon:Szablon nawigacyjny ==\n\nrequired = table#1 {\n}\n","limitreport-profile":[["recursiveClone \u003CmwInit.lua:45\u003E","320","26.2"],["MediaWiki\\Extension\\Scribunto\\Engines\\LuaSandbox\\LuaSandboxCallback::getAllExpandedArguments","180","14.8"],["?","140","11.5"],["MediaWiki\\Extension\\Scribunto\\Engines\\LuaSandbox\\LuaSandboxCallback::callParserFunction","100","8.2"],["MediaWiki\\Extension\\Scribunto\\Engines\\LuaSandbox\\LuaSandboxCallback::getEntityStatements","80","6.6"],["(for generator)","80","6.6"],["MediaWiki\\Extension\\Scribunto\\Engines\\LuaSandbox\\LuaSandboxCallback::getReferencedEntityId","40","3.3"],["tostring","40","3.3"],["type","40","3.3"],["MediaWiki\\Extension\\Scribunto\\Engines\\LuaSandbox\\LuaSandboxCallback::getExpandedArgument","40","3.3"],["[others]","160","13.1"]]},"cachereport":{"origin":"mw-web.eqiad.main-559c9fd9f4-cxq4v","timestamp":"20241126132056","ttl":2592000,"transientcontent":false}}});});</script> <script type="application/ld+json">{"@context":"https:\/\/schema.org","@type":"Article","name":"Ziemia","url":"https:\/\/pl.wikipedia.org\/wiki\/Ziemia","sameAs":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q2","mainEntity":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q2","author":{"@type":"Organization","name":"Wsp\u00f3\u0142tw\u00f3rcy projekt\u00f3w Fundacji Wikimedia"},"publisher":{"@type":"Organization","name":"Wikimedia Foundation, Inc.","logo":{"@type":"ImageObject","url":"https:\/\/www.wikimedia.org\/static\/images\/wmf-hor-googpub.png"}},"datePublished":"2002-09-20T09:26:52Z","image":"https:\/\/upload.wikimedia.org\/wikipedia\/commons\/c\/cb\/The_Blue_Marble_%28remastered%29.jpg","headline":"trzecia planeta od S\u0142o\u0144ca"}</script> </body> </html>