CINXE.COM

Scepticisme (philosophie) — Wikipédia

<!DOCTYPE html> <html class="client-nojs vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-sticky-header-enabled vector-toc-available" lang="fr" dir="ltr"> <head> <meta charset="UTF-8"> <title>Scepticisme (philosophie) — Wikipédia</title> <script>(function(){var className="client-js vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-sticky-header-enabled vector-toc-available";var cookie=document.cookie.match(/(?:^|; )frwikimwclientpreferences=([^;]+)/);if(cookie){cookie[1].split('%2C').forEach(function(pref){className=className.replace(new RegExp('(^| )'+pref.replace(/-clientpref-\w+$|[^\w-]+/g,'')+'-clientpref-\\w+( |$)'),'$1'+pref+'$2');});}document.documentElement.className=className;}());RLCONF={"wgBreakFrames":false,"wgSeparatorTransformTable":[",\t."," \t,"],"wgDigitTransformTable":["",""],"wgDefaultDateFormat":"dmy", "wgMonthNames":["","janvier","février","mars","avril","mai","juin","juillet","août","septembre","octobre","novembre","décembre"],"wgRequestId":"9348ccaa-1c2f-4cf3-9dc3-dfd7f7bbb995","wgCanonicalNamespace":"","wgCanonicalSpecialPageName":false,"wgNamespaceNumber":0,"wgPageName":"Scepticisme_(philosophie)","wgTitle":"Scepticisme (philosophie)","wgCurRevisionId":223096801,"wgRevisionId":223096801,"wgArticleId":52377,"wgIsArticle":true,"wgIsRedirect":false,"wgAction":"view","wgUserName":null,"wgUserGroups":["*"],"wgCategories":["Page utilisant une frise chronologique","Article avec source à lier","Article à référence nécessaire","Article de Wikipédia avec notice d'autorité","Page utilisant un modèle Bases inactif","Page utilisant P1417","Page utilisant P8313","Page utilisant P1296","Page utilisant P4342","Page utilisant P3219","Page pointant vers des bases externes","Page pointant vers des dictionnaires ou encyclopédies généralistes", "Portail:Philosophie antique/Articles liés","Portail:Philosophie/Articles liés","Portail:Grèce antique/Articles liés","Portail:Monde antique/Articles liés","Portail:Histoire/Articles liés","Portail:Europe/Articles liés","Portail:Scepticisme rationnel/Articles liés","Portail:Société/Articles liés","Article de qualité en latin","Scepticisme (philosophie)","Philosophie de la Grèce antique"],"wgPageViewLanguage":"fr","wgPageContentLanguage":"fr","wgPageContentModel":"wikitext","wgRelevantPageName":"Scepticisme_(philosophie)","wgRelevantArticleId":52377,"wgIsProbablyEditable":true,"wgRelevantPageIsProbablyEditable":true,"wgRestrictionEdit":[],"wgRestrictionMove":[],"wgNoticeProject":"wikipedia","wgCiteReferencePreviewsActive":true,"wgMediaViewerOnClick":true,"wgMediaViewerEnabledByDefault":true,"wgPopupsFlags":0,"wgVisualEditor":{"pageLanguageCode":"fr","pageLanguageDir":"ltr","pageVariantFallbacks":"fr"},"wgMFDisplayWikibaseDescriptions":{"search":true,"watchlist":true, "tagline":true,"nearby":true},"wgWMESchemaEditAttemptStepOversample":false,"wgWMEPageLength":30000,"wgEditSubmitButtonLabelPublish":true,"wgULSPosition":"interlanguage","wgULSisCompactLinksEnabled":false,"wgVector2022LanguageInHeader":true,"wgULSisLanguageSelectorEmpty":false,"wgWikibaseItemId":"Q1395219","wgCheckUserClientHintsHeadersJsApi":["brands","architecture","bitness","fullVersionList","mobile","model","platform","platformVersion"],"GEHomepageSuggestedEditsEnableTopics":true,"wgGETopicsMatchModeEnabled":false,"wgGEStructuredTaskRejectionReasonTextInputEnabled":false,"wgGELevelingUpEnabledForUser":false};RLSTATE={"ext.globalCssJs.user.styles":"ready","site.styles":"ready","user.styles":"ready","ext.globalCssJs.user":"ready","user":"ready","user.options":"loading","ext.cite.styles":"ready","ext.timeline.styles":"ready","skins.vector.search.codex.styles":"ready","skins.vector.styles":"ready","skins.vector.icons":"ready","ext.wikimediamessages.styles":"ready", "ext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript":"ready","ext.uls.interlanguage":"ready","wikibase.client.init":"ready","ext.wikimediaBadges":"ready"};RLPAGEMODULES=["ext.cite.ux-enhancements","mediawiki.page.media","site","mediawiki.page.ready","mediawiki.toc","skins.vector.js","ext.centralNotice.geoIP","ext.centralNotice.startUp","ext.gadget.ArchiveLinks","ext.gadget.Wdsearch","ext.urlShortener.toolbar","ext.centralauth.centralautologin","mmv.bootstrap","ext.popups","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.init","ext.visualEditor.targetLoader","ext.echo.centralauth","ext.eventLogging","ext.wikimediaEvents","ext.navigationTiming","ext.uls.interface","ext.cx.eventlogging.campaigns","ext.cx.uls.quick.actions","wikibase.client.vector-2022","ext.checkUser.clientHints","ext.growthExperiments.SuggestedEditSession"];</script> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.loader.impl(function(){return["user.options@12s5i",function($,jQuery,require,module){mw.user.tokens.set({"patrolToken":"+\\","watchToken":"+\\","csrfToken":"+\\"}); }];});});</script> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=fr&amp;modules=ext.cite.styles%7Cext.timeline.styles%7Cext.uls.interlanguage%7Cext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript%7Cext.wikimediaBadges%7Cext.wikimediamessages.styles%7Cskins.vector.icons%2Cstyles%7Cskins.vector.search.codex.styles%7Cwikibase.client.init&amp;only=styles&amp;skin=vector-2022"> <script async="" src="/w/load.php?lang=fr&amp;modules=startup&amp;only=scripts&amp;raw=1&amp;skin=vector-2022"></script> <meta name="ResourceLoaderDynamicStyles" content=""> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=fr&amp;modules=site.styles&amp;only=styles&amp;skin=vector-2022"> <meta name="generator" content="MediaWiki 1.44.0-wmf.16"> <meta name="referrer" content="origin"> <meta name="referrer" content="origin-when-cross-origin"> <meta name="robots" content="max-image-preview:standard"> <meta name="format-detection" content="telephone=no"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d0/Petrarca-Meister_001.jpg/1200px-Petrarca-Meister_001.jpg"> <meta property="og:image:width" content="1200"> <meta property="og:image:height" content="877"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d0/Petrarca-Meister_001.jpg/800px-Petrarca-Meister_001.jpg"> <meta property="og:image:width" content="800"> <meta property="og:image:height" content="585"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d0/Petrarca-Meister_001.jpg/640px-Petrarca-Meister_001.jpg"> <meta property="og:image:width" content="640"> <meta property="og:image:height" content="468"> <meta name="viewport" content="width=1120"> <meta property="og:title" content="Scepticisme (philosophie) — Wikipédia"> <meta property="og:type" content="website"> <link rel="preconnect" href="//upload.wikimedia.org"> <link rel="alternate" media="only screen and (max-width: 640px)" href="//fr.m.wikipedia.org/wiki/Scepticisme_(philosophie)"> <link rel="alternate" type="application/x-wiki" title="Modifier" href="/w/index.php?title=Scepticisme_(philosophie)&amp;action=edit"> <link rel="apple-touch-icon" href="/static/apple-touch/wikipedia.png"> <link rel="icon" href="/static/favicon/wikipedia.ico"> <link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/w/rest.php/v1/search" title="Wikipédia (fr)"> <link rel="EditURI" type="application/rsd+xml" href="//fr.wikipedia.org/w/api.php?action=rsd"> <link rel="canonical" href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Scepticisme_(philosophie)"> <link rel="license" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.fr"> <link rel="alternate" type="application/atom+xml" title="Flux Atom de Wikipédia" href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:Modifications_r%C3%A9centes&amp;feed=atom"> <link rel="dns-prefetch" href="//meta.wikimedia.org" /> <link rel="dns-prefetch" href="login.wikimedia.org"> </head> <body class="skin--responsive skin-vector skin-vector-search-vue mediawiki ltr sitedir-ltr mw-hide-empty-elt ns-0 ns-subject mw-editable page-Scepticisme_philosophie rootpage-Scepticisme_philosophie skin-vector-2022 action-view"><a class="mw-jump-link" href="#bodyContent">Aller au contenu</a> <div class="vector-header-container"> <header class="vector-header mw-header"> <div class="vector-header-start"> <nav class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Site"> <div id="vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown vector-main-menu-dropdown vector-button-flush-left vector-button-flush-right" title="Menu principal" > <input type="checkbox" id="vector-main-menu-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Menu principal" > <label id="vector-main-menu-dropdown-label" for="vector-main-menu-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-menu mw-ui-icon-wikimedia-menu"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Menu principal</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-main-menu-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-main-menu" class="vector-main-menu vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-main-menu-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="main-menu-pinned" data-pinnable-element-id="vector-main-menu" data-pinned-container-id="vector-main-menu-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-main-menu-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Menu principal</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.pin">déplacer vers la barre latérale</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.unpin">masquer</button> </div> <div id="p-navigation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation" > <div class="vector-menu-heading"> Navigation </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-mainpage-description" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Accueil_principal" title="Accueil général [z]" accesskey="z"><span>Accueil</span></a></li><li id="n-thema" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Portail:Accueil"><span>Portails thématiques</span></a></li><li id="n-randompage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Page_au_hasard" title="Affiche un article au hasard [x]" accesskey="x"><span>Article au hasard</span></a></li><li id="n-contact" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Contact"><span>Contact</span></a></li><li id="n-specialpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Pages_sp%C3%A9ciales"><span>Pages spéciales</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-Contribuer" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-Contribuer" > <div class="vector-menu-heading"> Contribuer </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-aboutwp" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Aide:D%C3%A9buter"><span>Débuter sur Wikipédia</span></a></li><li id="n-help" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Aide:Accueil" title="Accès à l’aide"><span>Aide</span></a></li><li id="n-portal" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Accueil_de_la_communaut%C3%A9" title="À propos du projet, ce que vous pouvez faire, où trouver les informations"><span>Communauté</span></a></li><li id="n-recentchanges" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Modifications_r%C3%A9centes" title="Liste des modifications récentes sur le wiki [r]" accesskey="r"><span>Modifications récentes</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> <a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Accueil_principal" class="mw-logo"> <img class="mw-logo-icon" src="/static/images/icons/wikipedia.png" alt="" aria-hidden="true" height="50" width="50"> <span class="mw-logo-container skin-invert"> <img class="mw-logo-wordmark" alt="Wikipédia" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-wordmark-fr.svg" style="width: 7.4375em; height: 1.125em;"> <img class="mw-logo-tagline" alt="l&#039;encyclopédie libre" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-tagline-fr.svg" width="120" height="13" style="width: 7.5em; height: 0.8125em;"> </span> </a> </div> <div class="vector-header-end"> <div id="p-search" role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-collapses vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box-auto-expand-width vector-search-box"> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Recherche" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only search-toggle" title="Rechercher sur Wikipédia [f]" accesskey="f"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>Rechercher</span> </a> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail cdx-typeahead-search--auto-expand-width"> <form action="/w/index.php" id="searchform" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div id="simpleSearch" class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Rechercher sur Wikipédia" aria-label="Rechercher sur Wikipédia" autocapitalize="sentences" title="Rechercher sur Wikipédia [f]" accesskey="f" id="searchInput" > <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="Spécial:Recherche"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Rechercher</button> </form> </div> </div> </div> <nav class="vector-user-links vector-user-links-wide" aria-label="Outils personnels"> <div class="vector-user-links-main"> <div id="p-vector-user-menu-preferences" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-userpage" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Apparence"> <div id="vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown " title="Modifier l&#039;apparence de la taille, de la largeur et de la couleur de la police de la page" > <input type="checkbox" id="vector-appearance-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Apparence" > <label id="vector-appearance-dropdown-label" for="vector-appearance-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-appearance mw-ui-icon-wikimedia-appearance"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Apparence</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-appearance-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div id="p-vector-user-menu-notifications" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-overflow" class="vector-menu mw-portlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="https://donate.wikimedia.org/?wmf_source=donate&amp;wmf_medium=sidebar&amp;wmf_campaign=fr.wikipedia.org&amp;uselang=fr" class=""><span>Faire un don</span></a> </li> <li id="pt-createaccount-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:Cr%C3%A9er_un_compte&amp;returnto=Scepticisme+%28philosophie%29" title="Nous vous encourageons à créer un compte utilisateur et vous connecter ; ce n’est cependant pas obligatoire." class=""><span>Créer un compte</span></a> </li> <li id="pt-login-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:Connexion&amp;returnto=Scepticisme+%28philosophie%29" title="Nous vous encourageons à vous connecter ; ce n’est cependant pas obligatoire. [o]" accesskey="o" class=""><span>Se connecter</span></a> </li> </ul> </div> </div> </div> <div id="vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown vector-user-menu vector-button-flush-right vector-user-menu-logged-out" title="Plus d’options" > <input type="checkbox" id="vector-user-links-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Outils personnels" > <label id="vector-user-links-dropdown-label" for="vector-user-links-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-ellipsis mw-ui-icon-wikimedia-ellipsis"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Outils personnels</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-personal" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-personal user-links-collapsible-item" title="Menu utilisateur" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="https://donate.wikimedia.org/?wmf_source=donate&amp;wmf_medium=sidebar&amp;wmf_campaign=fr.wikipedia.org&amp;uselang=fr"><span>Faire un don</span></a></li><li id="pt-createaccount" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:Cr%C3%A9er_un_compte&amp;returnto=Scepticisme+%28philosophie%29" title="Nous vous encourageons à créer un compte utilisateur et vous connecter ; ce n’est cependant pas obligatoire."><span class="vector-icon mw-ui-icon-userAdd mw-ui-icon-wikimedia-userAdd"></span> <span>Créer un compte</span></a></li><li id="pt-login" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:Connexion&amp;returnto=Scepticisme+%28philosophie%29" title="Nous vous encourageons à vous connecter ; ce n’est cependant pas obligatoire. [o]" accesskey="o"><span class="vector-icon mw-ui-icon-logIn mw-ui-icon-wikimedia-logIn"></span> <span>Se connecter</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-user-menu-anon-editor" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-user-menu-anon-editor" > <div class="vector-menu-heading"> Pages pour les contributeurs déconnectés <a href="/wiki/Aide:Premiers_pas" aria-label="En savoir plus sur la contribution"><span>en savoir plus</span></a> </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-anoncontribs" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Mes_contributions" title="Une liste des modifications effectuées depuis cette adresse IP [y]" accesskey="y"><span>Contributions</span></a></li><li id="pt-anontalk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Mes_discussions" title="La page de discussion pour les contributions depuis cette adresse IP [n]" accesskey="n"><span>Discussion</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </header> </div> <div class="mw-page-container"> <div class="mw-page-container-inner"> <div class="vector-sitenotice-container"> <div id="siteNotice"><!-- CentralNotice --></div> </div> <div class="vector-column-start"> <div class="vector-main-menu-container"> <div id="mw-navigation"> <nav id="mw-panel" class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Site"> <div id="vector-main-menu-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> </div> </div> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav id="mw-panel-toc" aria-label="Sommaire" data-event-name="ui.sidebar-toc" class="mw-table-of-contents-container vector-toc-landmark"> <div id="vector-toc-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-toc" class="vector-toc vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-toc-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="toc-pinned" data-pinnable-element-id="vector-toc" > <h2 class="vector-pinnable-header-label">Sommaire</h2> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.pin">déplacer vers la barre latérale</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.unpin">masquer</button> </div> <ul class="vector-toc-contents" id="mw-panel-toc-list"> <li id="toc-mw-content-text" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a href="#" class="vector-toc-link"> <div class="vector-toc-text">Début</div> </a> </li> <li id="toc-Scepticisme_antique" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Scepticisme_antique"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1</span> <span>Scepticisme antique</span> </div> </a> <ul id="toc-Scepticisme_antique-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Doctrine_générale" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Doctrine_générale"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2</span> <span>Doctrine générale</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Doctrine_générale-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Afficher / masquer la sous-section Doctrine générale</span> </button> <ul id="toc-Doctrine_générale-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Division_de_la_philosophie" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Division_de_la_philosophie"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.1</span> <span>Division de la philosophie</span> </div> </a> <ul id="toc-Division_de_la_philosophie-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Méthode" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Méthode"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.2</span> <span>Méthode</span> </div> </a> <ul id="toc-Méthode-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Recherche_de_l&#039;ataraxie" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Recherche_de_l&#039;ataraxie"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.3</span> <span>Recherche de l'ataraxie</span> </div> </a> <ul id="toc-Recherche_de_l&#039;ataraxie-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Histoire_du_scepticisme_antique" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Histoire_du_scepticisme_antique"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.4</span> <span>Histoire du scepticisme antique</span> </div> </a> <ul id="toc-Histoire_du_scepticisme_antique-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Origines" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Origines"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.4.1</span> <span>Origines</span> </div> </a> <ul id="toc-Origines-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Ancien_scepticisme" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Ancien_scepticisme"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.4.2</span> <span>Ancien scepticisme</span> </div> </a> <ul id="toc-Ancien_scepticisme-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Moyenne_et_Nouvelle_Académie" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Moyenne_et_Nouvelle_Académie"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.4.3</span> <span>Moyenne et Nouvelle Académie</span> </div> </a> <ul id="toc-Moyenne_et_Nouvelle_Académie-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Néo-pyrrhonisme" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Néo-pyrrhonisme"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.4.4</span> <span>Néo-pyrrhonisme</span> </div> </a> <ul id="toc-Néo-pyrrhonisme-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Scepticisme_au_sens_large" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Scepticisme_au_sens_large"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3</span> <span>Scepticisme au sens large</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Scepticisme_au_sens_large-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Afficher / masquer la sous-section Scepticisme au sens large</span> </button> <ul id="toc-Scepticisme_au_sens_large-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Scepticisme_de_la_Renaissance" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Scepticisme_de_la_Renaissance"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.1</span> <span>Scepticisme de la Renaissance</span> </div> </a> <ul id="toc-Scepticisme_de_la_Renaissance-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Scepticisme_classique_et_moderne" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Scepticisme_classique_et_moderne"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.2</span> <span>Scepticisme classique et moderne</span> </div> </a> <ul id="toc-Scepticisme_classique_et_moderne-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Période_contemporaine" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Période_contemporaine"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.3</span> <span>Période contemporaine</span> </div> </a> <ul id="toc-Période_contemporaine-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Scepticisme_en_Asie" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Scepticisme_en_Asie"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.4</span> <span>Scepticisme en Asie</span> </div> </a> <ul id="toc-Scepticisme_en_Asie-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Discussion_du_scepticisme" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Discussion_du_scepticisme"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4</span> <span>Discussion du scepticisme</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Discussion_du_scepticisme-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Afficher / masquer la sous-section Discussion du scepticisme</span> </button> <ul id="toc-Discussion_du_scepticisme-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Arguments_des_sceptiques" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Arguments_des_sceptiques"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.1</span> <span>Arguments des sceptiques</span> </div> </a> <ul id="toc-Arguments_des_sceptiques-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Contestation_du_scepticisme" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Contestation_du_scepticisme"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.2</span> <span>Contestation du scepticisme</span> </div> </a> <ul id="toc-Contestation_du_scepticisme-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Scepticisme_et_pragmatisme" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Scepticisme_et_pragmatisme"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.3</span> <span>Scepticisme et pragmatisme</span> </div> </a> <ul id="toc-Scepticisme_et_pragmatisme-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Bibliographie" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Bibliographie"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5</span> <span>Bibliographie</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Bibliographie-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Afficher / masquer la sous-section Bibliographie</span> </button> <ul id="toc-Bibliographie-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Éditions" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Éditions"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.1</span> <span>Éditions</span> </div> </a> <ul id="toc-Éditions-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Études" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Études"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.2</span> <span>Études</span> </div> </a> <ul id="toc-Études-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Notes_et_références" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Notes_et_références"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6</span> <span>Notes et références</span> </div> </a> <ul id="toc-Notes_et_références-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Voir_aussi" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Voir_aussi"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">7</span> <span>Voir aussi</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Voir_aussi-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Afficher / masquer la sous-section Voir aussi</span> </button> <ul id="toc-Voir_aussi-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Articles_connexes" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Articles_connexes"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">7.1</span> <span>Articles connexes</span> </div> </a> <ul id="toc-Articles_connexes-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Liens_externes" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Liens_externes"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">7.2</span> <span>Liens externes</span> </div> </a> <ul id="toc-Liens_externes-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Cours" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Cours"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">7.3</span> <span>Cours</span> </div> </a> <ul id="toc-Cours-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> </ul> </div> </div> </nav> </div> </div> <div class="mw-content-container"> <main id="content" class="mw-body"> <header class="mw-body-header vector-page-titlebar"> <nav aria-label="Sommaire" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown vector-page-titlebar-toc vector-button-flush-left" title="Table des matières" > <input type="checkbox" id="vector-page-titlebar-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Basculer la table des matières" > <label id="vector-page-titlebar-toc-label" for="vector-page-titlebar-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-listBullet mw-ui-icon-wikimedia-listBullet"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Basculer la table des matières</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-titlebar-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <h1 id="firstHeading" class="firstHeading mw-first-heading"><span class="mw-page-title-main">Scepticisme (philosophie)</span></h1> <div id="p-lang-btn" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-lang" > <input type="checkbox" id="p-lang-btn-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn" class="vector-dropdown-checkbox mw-interlanguage-selector" aria-label="Aller à un article dans une autre langue. Disponible en 73 langues." > <label id="p-lang-btn-label" for="p-lang-btn-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive mw-portlet-lang-heading-73" aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-language-progressive mw-ui-icon-wikimedia-language-progressive"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">73 langues</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="interlanguage-link interwiki-an mw-list-item"><a href="https://an.wikipedia.org/wiki/Escepticismo" title="Escepticismo – aragonais" lang="an" hreflang="an" data-title="Escepticismo" data-language-autonym="Aragonés" data-language-local-name="aragonais" class="interlanguage-link-target"><span>Aragonés</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ar mw-list-item"><a href="https://ar.wikipedia.org/wiki/%D8%B4%D9%83%D9%88%D9%83%D9%8A%D8%A9" title="شكوكية – arabe" lang="ar" hreflang="ar" data-title="شكوكية" data-language-autonym="العربية" data-language-local-name="arabe" class="interlanguage-link-target"><span>العربية</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ast mw-list-item"><a href="https://ast.wikipedia.org/wiki/Escepticismu" title="Escepticismu – asturien" lang="ast" hreflang="ast" data-title="Escepticismu" data-language-autonym="Asturianu" data-language-local-name="asturien" class="interlanguage-link-target"><span>Asturianu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-az mw-list-item"><a href="https://az.wikipedia.org/wiki/Skeptisizm" title="Skeptisizm – azerbaïdjanais" lang="az" hreflang="az" data-title="Skeptisizm" data-language-autonym="Azərbaycanca" data-language-local-name="azerbaïdjanais" class="interlanguage-link-target"><span>Azərbaycanca</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ba mw-list-item"><a href="https://ba.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D0%BA%D0%B5%D0%BF%D1%82%D0%B8%D1%86%D0%B8%D0%B7%D0%BC" title="Скептицизм – bachkir" lang="ba" hreflang="ba" data-title="Скептицизм" data-language-autonym="Башҡортса" data-language-local-name="bachkir" class="interlanguage-link-target"><span>Башҡортса</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be mw-list-item"><a href="https://be.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D0%BA%D0%B5%D0%BF%D1%82%D1%8B%D1%86%D1%8B%D0%B7%D0%BC" title="Скептыцызм – biélorusse" lang="be" hreflang="be" data-title="Скептыцызм" data-language-autonym="Беларуская" data-language-local-name="biélorusse" class="interlanguage-link-target"><span>Беларуская</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bg mw-list-item"><a href="https://bg.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D0%BA%D0%B5%D0%BF%D1%82%D0%B8%D1%86%D0%B8%D0%B7%D1%8A%D0%BC" title="Скептицизъм – bulgare" lang="bg" hreflang="bg" data-title="Скептицизъм" data-language-autonym="Български" data-language-local-name="bulgare" class="interlanguage-link-target"><span>Български</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bjn mw-list-item"><a href="https://bjn.wikipedia.org/wiki/Skeptisisme" title="Skeptisisme – banjar" lang="bjn" hreflang="bjn" data-title="Skeptisisme" data-language-autonym="Banjar" data-language-local-name="banjar" class="interlanguage-link-target"><span>Banjar</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bn mw-list-item"><a href="https://bn.wikipedia.org/wiki/%E0%A6%B8%E0%A6%82%E0%A6%B6%E0%A6%AF%E0%A6%BC%E0%A6%AC%E0%A6%BE%E0%A6%A6" title="সংশয়বাদ – bengali" lang="bn" hreflang="bn" data-title="সংশয়বাদ" data-language-autonym="বাংলা" data-language-local-name="bengali" class="interlanguage-link-target"><span>বাংলা</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-br mw-list-item"><a href="https://br.wikipedia.org/wiki/Amgredoni" title="Amgredoni – breton" lang="br" hreflang="br" data-title="Amgredoni" data-language-autonym="Brezhoneg" data-language-local-name="breton" class="interlanguage-link-target"><span>Brezhoneg</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bs mw-list-item"><a href="https://bs.wikipedia.org/wiki/Skepticizam" title="Skepticizam – bosniaque" lang="bs" hreflang="bs" data-title="Skepticizam" data-language-autonym="Bosanski" data-language-local-name="bosniaque" class="interlanguage-link-target"><span>Bosanski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-btm mw-list-item"><a href="https://btm.wikipedia.org/wiki/Skeptisisme" title="Skeptisisme – Batak Mandailing" lang="btm" hreflang="btm" data-title="Skeptisisme" data-language-autonym="Batak Mandailing" data-language-local-name="Batak Mandailing" class="interlanguage-link-target"><span>Batak Mandailing</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ca mw-list-item"><a href="https://ca.wikipedia.org/wiki/Escepticisme" title="Escepticisme – catalan" lang="ca" hreflang="ca" data-title="Escepticisme" data-language-autonym="Català" data-language-local-name="catalan" class="interlanguage-link-target"><span>Català</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ckb mw-list-item"><a href="https://ckb.wikipedia.org/wiki/%DA%AF%D9%88%D9%85%D8%A7%D9%86%DA%A9%D8%A7%D8%B1%DB%8C" title="گومانکاری – sorani" lang="ckb" hreflang="ckb" data-title="گومانکاری" data-language-autonym="کوردی" data-language-local-name="sorani" class="interlanguage-link-target"><span>کوردی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cs mw-list-item"><a href="https://cs.wikipedia.org/wiki/Skepticismus" title="Skepticismus – tchèque" lang="cs" hreflang="cs" data-title="Skepticismus" data-language-autonym="Čeština" data-language-local-name="tchèque" class="interlanguage-link-target"><span>Čeština</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-da mw-list-item"><a href="https://da.wikipedia.org/wiki/Skepticisme" title="Skepticisme – danois" lang="da" hreflang="da" data-title="Skepticisme" data-language-autonym="Dansk" data-language-local-name="danois" class="interlanguage-link-target"><span>Dansk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-de mw-list-item"><a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Skeptizismus" title="Skeptizismus – allemand" lang="de" hreflang="de" data-title="Skeptizismus" data-language-autonym="Deutsch" data-language-local-name="allemand" class="interlanguage-link-target"><span>Deutsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-el mw-list-item"><a href="https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A3%CE%BA%CE%B5%CF%80%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%B9%CF%83%CE%BC%CF%8C%CF%82" title="Σκεπτικισμός – grec" lang="el" hreflang="el" data-title="Σκεπτικισμός" data-language-autonym="Ελληνικά" data-language-local-name="grec" class="interlanguage-link-target"><span>Ελληνικά</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-en mw-list-item"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Skepticism" title="Skepticism – anglais" lang="en" hreflang="en" data-title="Skepticism" data-language-autonym="English" data-language-local-name="anglais" class="interlanguage-link-target"><span>English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eo mw-list-item"><a href="https://eo.wikipedia.org/wiki/Skeptikismo" title="Skeptikismo – espéranto" lang="eo" hreflang="eo" data-title="Skeptikismo" data-language-autonym="Esperanto" data-language-local-name="espéranto" class="interlanguage-link-target"><span>Esperanto</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-es mw-list-item"><a href="https://es.wikipedia.org/wiki/Escepticismo" title="Escepticismo – espagnol" lang="es" hreflang="es" data-title="Escepticismo" data-language-autonym="Español" data-language-local-name="espagnol" class="interlanguage-link-target"><span>Español</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-et mw-list-item"><a href="https://et.wikipedia.org/wiki/Skeptitsism" title="Skeptitsism – estonien" lang="et" hreflang="et" data-title="Skeptitsism" data-language-autonym="Eesti" data-language-local-name="estonien" class="interlanguage-link-target"><span>Eesti</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eu mw-list-item"><a href="https://eu.wikipedia.org/wiki/Eszeptizismo" title="Eszeptizismo – basque" lang="eu" hreflang="eu" data-title="Eszeptizismo" data-language-autonym="Euskara" data-language-local-name="basque" class="interlanguage-link-target"><span>Euskara</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fa mw-list-item"><a href="https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B4%DA%A9%E2%80%8C%DA%AF%D8%B1%D8%A7%DB%8C%DB%8C" title="شک‌گرایی – persan" lang="fa" hreflang="fa" data-title="شک‌گرایی" data-language-autonym="فارسی" data-language-local-name="persan" class="interlanguage-link-target"><span>فارسی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fi mw-list-item"><a href="https://fi.wikipedia.org/wiki/Skeptismi" title="Skeptismi – finnois" lang="fi" hreflang="fi" data-title="Skeptismi" data-language-autonym="Suomi" data-language-local-name="finnois" class="interlanguage-link-target"><span>Suomi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gl mw-list-item"><a href="https://gl.wikipedia.org/wiki/Escepticismo" title="Escepticismo – galicien" lang="gl" hreflang="gl" data-title="Escepticismo" data-language-autonym="Galego" data-language-local-name="galicien" class="interlanguage-link-target"><span>Galego</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gu mw-list-item"><a href="https://gu.wikipedia.org/wiki/%E0%AA%B8%E0%AA%82%E0%AA%B6%E0%AA%AF%E0%AA%B5%E0%AA%BE%E0%AA%A6" title="સંશયવાદ – goudjarati" lang="gu" hreflang="gu" data-title="સંશયવાદ" data-language-autonym="ગુજરાતી" data-language-local-name="goudjarati" class="interlanguage-link-target"><span>ગુજરાતી</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-he mw-list-item"><a href="https://he.wikipedia.org/wiki/%D7%A1%D7%A4%D7%A7%D7%A0%D7%95%D7%AA" title="ספקנות – hébreu" lang="he" hreflang="he" data-title="ספקנות" data-language-autonym="עברית" data-language-local-name="hébreu" class="interlanguage-link-target"><span>עברית</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hi mw-list-item"><a href="https://hi.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%B8%E0%A4%82%E0%A4%B6%E0%A4%AF%E0%A4%B5%E0%A4%BE%E0%A4%A6" title="संशयवाद – hindi" lang="hi" hreflang="hi" data-title="संशयवाद" data-language-autonym="हिन्दी" data-language-local-name="hindi" class="interlanguage-link-target"><span>हिन्दी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hr mw-list-item"><a href="https://hr.wikipedia.org/wiki/Skepticizam" title="Skepticizam – croate" lang="hr" hreflang="hr" data-title="Skepticizam" data-language-autonym="Hrvatski" data-language-local-name="croate" class="interlanguage-link-target"><span>Hrvatski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hu mw-list-item"><a href="https://hu.wikipedia.org/wiki/Szkepticizmus" title="Szkepticizmus – hongrois" lang="hu" hreflang="hu" data-title="Szkepticizmus" data-language-autonym="Magyar" data-language-local-name="hongrois" class="interlanguage-link-target"><span>Magyar</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hy mw-list-item"><a href="https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8D%D5%AF%D5%A5%D5%BA%D5%BF%D5%AB%D6%81%D5%AB%D5%A6%D5%B4" title="Սկեպտիցիզմ – arménien" lang="hy" hreflang="hy" data-title="Սկեպտիցիզմ" data-language-autonym="Հայերեն" data-language-local-name="arménien" class="interlanguage-link-target"><span>Հայերեն</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ia mw-list-item"><a href="https://ia.wikipedia.org/wiki/Scepticismo" title="Scepticismo – interlingua" lang="ia" hreflang="ia" data-title="Scepticismo" data-language-autonym="Interlingua" data-language-local-name="interlingua" class="interlanguage-link-target"><span>Interlingua</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-id mw-list-item"><a href="https://id.wikipedia.org/wiki/Skeptisisme" title="Skeptisisme – indonésien" lang="id" hreflang="id" data-title="Skeptisisme" data-language-autonym="Bahasa Indonesia" data-language-local-name="indonésien" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Indonesia</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-is mw-list-item"><a href="https://is.wikipedia.org/wiki/Efahyggja" title="Efahyggja – islandais" lang="is" hreflang="is" data-title="Efahyggja" data-language-autonym="Íslenska" data-language-local-name="islandais" class="interlanguage-link-target"><span>Íslenska</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-it mw-list-item"><a href="https://it.wikipedia.org/wiki/Scetticismo_metodologico" title="Scetticismo metodologico – italien" lang="it" hreflang="it" data-title="Scetticismo metodologico" data-language-autonym="Italiano" data-language-local-name="italien" class="interlanguage-link-target"><span>Italiano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ja mw-list-item"><a href="https://ja.wikipedia.org/wiki/%E6%87%90%E7%96%91%E4%B8%BB%E7%BE%A9" title="懐疑主義 – japonais" lang="ja" hreflang="ja" data-title="懐疑主義" data-language-autonym="日本語" data-language-local-name="japonais" class="interlanguage-link-target"><span>日本語</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-jam mw-list-item"><a href="https://jam.wikipedia.org/wiki/Skeptisizim" title="Skeptisizim – créole jamaïcain" lang="jam" hreflang="jam" data-title="Skeptisizim" data-language-autonym="Patois" data-language-local-name="créole jamaïcain" class="interlanguage-link-target"><span>Patois</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kk mw-list-item"><a href="https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D0%BA%D0%B5%D0%BF%D1%82%D0%B8%D1%86%D0%B8%D0%B7%D0%BC" title="Скептицизм – kazakh" lang="kk" hreflang="kk" data-title="Скептицизм" data-language-autonym="Қазақша" data-language-local-name="kazakh" class="interlanguage-link-target"><span>Қазақша</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ko mw-list-item"><a href="https://ko.wikipedia.org/wiki/%ED%9A%8C%EC%9D%98%EC%A3%BC%EC%9D%98" title="회의주의 – coréen" lang="ko" hreflang="ko" data-title="회의주의" data-language-autonym="한국어" data-language-local-name="coréen" class="interlanguage-link-target"><span>한국어</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ky mw-list-item"><a href="https://ky.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D0%BA%D0%B5%D0%BF%D1%82%D0%B8%D1%86%D0%B8%D0%B7%D0%BC" title="Скептицизм – kirghize" lang="ky" hreflang="ky" data-title="Скептицизм" data-language-autonym="Кыргызча" data-language-local-name="kirghize" class="interlanguage-link-target"><span>Кыргызча</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-la badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="article de qualité"><a href="https://la.wikipedia.org/wiki/Scepticismus" title="Scepticismus – latin" lang="la" hreflang="la" data-title="Scepticismus" data-language-autonym="Latina" data-language-local-name="latin" class="interlanguage-link-target"><span>Latina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lv mw-list-item"><a href="https://lv.wikipedia.org/wiki/Skepticisms" title="Skepticisms – letton" lang="lv" hreflang="lv" data-title="Skepticisms" data-language-autonym="Latviešu" data-language-local-name="letton" class="interlanguage-link-target"><span>Latviešu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-min mw-list-item"><a href="https://min.wikipedia.org/wiki/Skeptisisme" title="Skeptisisme – minangkabau" lang="min" hreflang="min" data-title="Skeptisisme" data-language-autonym="Minangkabau" data-language-local-name="minangkabau" class="interlanguage-link-target"><span>Minangkabau</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ms mw-list-item"><a href="https://ms.wikipedia.org/wiki/Kewahaman" title="Kewahaman – malais" lang="ms" hreflang="ms" data-title="Kewahaman" data-language-autonym="Bahasa Melayu" data-language-local-name="malais" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Melayu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nl mw-list-item"><a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Scepticisme" title="Scepticisme – néerlandais" lang="nl" hreflang="nl" data-title="Scepticisme" data-language-autonym="Nederlands" data-language-local-name="néerlandais" class="interlanguage-link-target"><span>Nederlands</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-no mw-list-item"><a href="https://no.wikipedia.org/wiki/Skeptisisme" title="Skeptisisme – norvégien bokmål" lang="nb" hreflang="nb" data-title="Skeptisisme" data-language-autonym="Norsk bokmål" data-language-local-name="norvégien bokmål" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk bokmål</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-oc mw-list-item"><a href="https://oc.wikipedia.org/wiki/Scepticisme" title="Scepticisme – occitan" lang="oc" hreflang="oc" data-title="Scepticisme" data-language-autonym="Occitan" data-language-local-name="occitan" class="interlanguage-link-target"><span>Occitan</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pa mw-list-item"><a href="https://pa.wikipedia.org/wiki/%E0%A8%B8%E0%A8%BC%E0%A9%B0%E0%A8%95%E0%A8%BE%E0%A8%B5%E0%A8%BE%E0%A8%A6" title="ਸ਼ੰਕਾਵਾਦ – pendjabi" lang="pa" hreflang="pa" data-title="ਸ਼ੰਕਾਵਾਦ" data-language-autonym="ਪੰਜਾਬੀ" data-language-local-name="pendjabi" class="interlanguage-link-target"><span>ਪੰਜਾਬੀ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pl mw-list-item"><a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Sceptycyzm" title="Sceptycyzm – polonais" lang="pl" hreflang="pl" data-title="Sceptycyzm" data-language-autonym="Polski" data-language-local-name="polonais" class="interlanguage-link-target"><span>Polski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ps mw-list-item"><a href="https://ps.wikipedia.org/wiki/%D8%B4%D9%83%D9%85%D9%86%D8%AA%D9%88%D8%A8_%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D9%87" title="شكمنتوب فلسفه – pachto" lang="ps" hreflang="ps" data-title="شكمنتوب فلسفه" data-language-autonym="پښتو" data-language-local-name="pachto" class="interlanguage-link-target"><span>پښتو</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pt mw-list-item"><a href="https://pt.wikipedia.org/wiki/Ceticismo" title="Ceticismo – portugais" lang="pt" hreflang="pt" data-title="Ceticismo" data-language-autonym="Português" data-language-local-name="portugais" class="interlanguage-link-target"><span>Português</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ro mw-list-item"><a href="https://ro.wikipedia.org/wiki/Scepticism" title="Scepticism – roumain" lang="ro" hreflang="ro" data-title="Scepticism" data-language-autonym="Română" data-language-local-name="roumain" class="interlanguage-link-target"><span>Română</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ru mw-list-item"><a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D0%BA%D0%B5%D0%BF%D1%82%D0%B8%D1%86%D0%B8%D0%B7%D0%BC" title="Скептицизм – russe" lang="ru" hreflang="ru" data-title="Скептицизм" data-language-autonym="Русский" data-language-local-name="russe" class="interlanguage-link-target"><span>Русский</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-rue mw-list-item"><a href="https://rue.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D0%BA%D0%B5%D0%BF%D1%82%D1%96%D1%86%D1%96%D0%B7%D0%BC" title="Скептіцізм – ruthène" lang="rue" hreflang="rue" data-title="Скептіцізм" data-language-autonym="Русиньскый" data-language-local-name="ruthène" class="interlanguage-link-target"><span>Русиньскый</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sh mw-list-item"><a href="https://sh.wikipedia.org/wiki/Skepticizam" title="Skepticizam – serbo-croate" lang="sh" hreflang="sh" data-title="Skepticizam" data-language-autonym="Srpskohrvatski / српскохрватски" data-language-local-name="serbo-croate" class="interlanguage-link-target"><span>Srpskohrvatski / српскохрватски</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-simple mw-list-item"><a href="https://simple.wikipedia.org/wiki/Skepticism" title="Skepticism – Simple English" lang="en-simple" hreflang="en-simple" data-title="Skepticism" data-language-autonym="Simple English" data-language-local-name="Simple English" class="interlanguage-link-target"><span>Simple English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sk mw-list-item"><a href="https://sk.wikipedia.org/wiki/Skepticizmus_(filozofia)" title="Skepticizmus (filozofia) – slovaque" lang="sk" hreflang="sk" data-title="Skepticizmus (filozofia)" data-language-autonym="Slovenčina" data-language-local-name="slovaque" class="interlanguage-link-target"><span>Slovenčina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sl mw-list-item"><a href="https://sl.wikipedia.org/wiki/Skepticizem" title="Skepticizem – slovène" lang="sl" hreflang="sl" data-title="Skepticizem" data-language-autonym="Slovenščina" data-language-local-name="slovène" class="interlanguage-link-target"><span>Slovenščina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sq mw-list-item"><a href="https://sq.wikipedia.org/wiki/Skepticizmi" title="Skepticizmi – albanais" lang="sq" hreflang="sq" data-title="Skepticizmi" data-language-autonym="Shqip" data-language-local-name="albanais" class="interlanguage-link-target"><span>Shqip</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sr mw-list-item"><a href="https://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D0%BA%D0%B5%D0%BF%D1%82%D0%B8%D1%86%D0%B8%D0%B7%D0%B0%D0%BC" title="Скептицизам – serbe" lang="sr" hreflang="sr" data-title="Скептицизам" data-language-autonym="Српски / srpski" data-language-local-name="serbe" class="interlanguage-link-target"><span>Српски / srpski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sv mw-list-item"><a href="https://sv.wikipedia.org/wiki/Skepticism" title="Skepticism – suédois" lang="sv" hreflang="sv" data-title="Skepticism" data-language-autonym="Svenska" data-language-local-name="suédois" class="interlanguage-link-target"><span>Svenska</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ta mw-list-item"><a href="https://ta.wikipedia.org/wiki/%E0%AE%90%E0%AE%AF%E0%AF%81%E0%AE%B1%E0%AE%B5%E0%AE%BF%E0%AE%AF%E0%AE%B2%E0%AF%8D" title="ஐயுறவியல் – tamoul" lang="ta" hreflang="ta" data-title="ஐயுறவியல்" data-language-autonym="தமிழ்" data-language-local-name="tamoul" class="interlanguage-link-target"><span>தமிழ்</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-th mw-list-item"><a href="https://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%A7%E0%B8%B4%E0%B8%A1%E0%B8%95%E0%B8%B4%E0%B8%99%E0%B8%B4%E0%B8%A2%E0%B8%A1" title="วิมตินิยม – thaï" lang="th" hreflang="th" data-title="วิมตินิยม" data-language-autonym="ไทย" data-language-local-name="thaï" class="interlanguage-link-target"><span>ไทย</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tr mw-list-item"><a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/Ku%C5%9Fkuculuk" title="Kuşkuculuk – turc" lang="tr" hreflang="tr" data-title="Kuşkuculuk" data-language-autonym="Türkçe" data-language-local-name="turc" class="interlanguage-link-target"><span>Türkçe</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uk mw-list-item"><a href="https://uk.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D0%BA%D0%B5%D0%BF%D1%82%D0%B8%D1%86%D0%B8%D0%B7%D0%BC" title="Скептицизм – ukrainien" lang="uk" hreflang="uk" data-title="Скептицизм" data-language-autonym="Українська" data-language-local-name="ukrainien" class="interlanguage-link-target"><span>Українська</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ur mw-list-item"><a href="https://ur.wikipedia.org/wiki/%D8%AA%D8%B4%DA%A9%DB%8C%DA%A9" title="تشکیک – ourdou" lang="ur" hreflang="ur" data-title="تشکیک" data-language-autonym="اردو" data-language-local-name="ourdou" class="interlanguage-link-target"><span>اردو</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uz mw-list-item"><a href="https://uz.wikipedia.org/wiki/Skeptitsizm" title="Skeptitsizm – ouzbek" lang="uz" hreflang="uz" data-title="Skeptitsizm" data-language-autonym="Oʻzbekcha / ўзбекча" data-language-local-name="ouzbek" class="interlanguage-link-target"><span>Oʻzbekcha / ўзбекча</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vi mw-list-item"><a href="https://vi.wikipedia.org/wiki/Ch%E1%BB%A7_ngh%C4%A9a_ho%C3%A0i_nghi" title="Chủ nghĩa hoài nghi – vietnamien" lang="vi" hreflang="vi" data-title="Chủ nghĩa hoài nghi" data-language-autonym="Tiếng Việt" data-language-local-name="vietnamien" class="interlanguage-link-target"><span>Tiếng Việt</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-wuu mw-list-item"><a href="https://wuu.wikipedia.org/wiki/%E6%80%80%E7%96%91%E8%AE%BA" title="怀疑论 – wu" lang="wuu" hreflang="wuu" data-title="怀疑论" data-language-autonym="吴语" data-language-local-name="wu" class="interlanguage-link-target"><span>吴语</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh mw-list-item"><a href="https://zh.wikipedia.org/wiki/%E6%80%80%E7%96%91%E8%AE%BA" title="怀疑论 – chinois" lang="zh" hreflang="zh" data-title="怀疑论" data-language-autonym="中文" data-language-local-name="chinois" class="interlanguage-link-target"><span>中文</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-min-nan mw-list-item"><a href="https://zh-min-nan.wikipedia.org/wiki/Ho%C3%A2i-g%C3%AE-ch%C3%BA-g%C4%AB" title="Hoâi-gî-chú-gī – minnan" lang="nan" hreflang="nan" data-title="Hoâi-gî-chú-gī" data-language-autonym="閩南語 / Bân-lâm-gú" data-language-local-name="minnan" class="interlanguage-link-target"><span>閩南語 / Bân-lâm-gú</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-yue mw-list-item"><a href="https://zh-yue.wikipedia.org/wiki/%E6%87%B7%E7%96%91%E8%AB%96" title="懷疑論 – cantonais" lang="yue" hreflang="yue" data-title="懷疑論" data-language-autonym="粵語" data-language-local-name="cantonais" class="interlanguage-link-target"><span>粵語</span></a></li> </ul> <div class="after-portlet after-portlet-lang"><span class="wb-langlinks-edit wb-langlinks-link"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q1395219#sitelinks-wikipedia" title="Modifier les liens interlangues" class="wbc-editpage">Modifier les liens</a></span></div> </div> </div> </div> </header> <div class="vector-page-toolbar"> <div class="vector-page-toolbar-container"> <div id="left-navigation"> <nav aria-label="Espaces de noms"> <div id="p-associated-pages" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-associated-pages" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-nstab-main" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Scepticisme_(philosophie)" title="Voir le contenu de la page [c]" accesskey="c"><span>Article</span></a></li><li id="ca-talk" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Discussion:Scepticisme_(philosophie)" rel="discussion" title="Discussion au sujet de cette page de contenu [t]" accesskey="t"><span>Discussion</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown emptyPortlet" > <input type="checkbox" id="vector-variants-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Modifier la variante de langue" > <label id="vector-variants-dropdown-label" for="vector-variants-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">français</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-variants" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-variants emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> <div id="right-navigation" class="vector-collapsible"> <nav aria-label="Affichages"> <div id="p-views" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-views" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-view" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Scepticisme_(philosophie)"><span>Lire</span></a></li><li id="ca-ve-edit" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Scepticisme_(philosophie)&amp;veaction=edit" title="Modifier cette page [v]" accesskey="v"><span>Modifier</span></a></li><li id="ca-edit" class="collapsible vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Scepticisme_(philosophie)&amp;action=edit" title="Modifier le wikicode de cette page [e]" accesskey="e"><span>Modifier le code</span></a></li><li id="ca-history" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Scepticisme_(philosophie)&amp;action=history" title="Historique des versions de cette page [h]" accesskey="h"><span>Voir l’historique</span></a></li> </ul> </div> </div> </nav> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Outils de la page"> <div id="vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown vector-page-tools-dropdown" > <input type="checkbox" id="vector-page-tools-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Outils" > <label id="vector-page-tools-dropdown-label" for="vector-page-tools-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">Outils</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-tools-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-page-tools" class="vector-page-tools vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-page-tools-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="page-tools-pinned" data-pinnable-element-id="vector-page-tools" data-pinned-container-id="vector-page-tools-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-page-tools-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Outils</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.pin">déplacer vers la barre latérale</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.unpin">masquer</button> </div> <div id="p-cactions" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-cactions emptyPortlet vector-has-collapsible-items" title="Plus d’options" > <div class="vector-menu-heading"> Actions </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-more-view" class="selected vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/wiki/Scepticisme_(philosophie)"><span>Lire</span></a></li><li id="ca-more-ve-edit" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Scepticisme_(philosophie)&amp;veaction=edit" title="Modifier cette page [v]" accesskey="v"><span>Modifier</span></a></li><li id="ca-more-edit" class="collapsible vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Scepticisme_(philosophie)&amp;action=edit" title="Modifier le wikicode de cette page [e]" accesskey="e"><span>Modifier le code</span></a></li><li id="ca-more-history" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Scepticisme_(philosophie)&amp;action=history"><span>Voir l’historique</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-tb" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-tb" > <div class="vector-menu-heading"> Général </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-whatlinkshere" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Pages_li%C3%A9es/Scepticisme_(philosophie)" title="Liste des pages liées qui pointent sur celle-ci [j]" accesskey="j"><span>Pages liées</span></a></li><li id="t-recentchangeslinked" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Suivi_des_liens/Scepticisme_(philosophie)" rel="nofollow" title="Liste des modifications récentes des pages appelées par celle-ci [k]" accesskey="k"><span>Suivi des pages liées</span></a></li><li id="t-upload" class="mw-list-item"><a href="//fr.wikipedia.org/wiki/Aide:Importer_un_fichier" title="Téléverser des fichiers [u]" accesskey="u"><span>Téléverser un fichier</span></a></li><li id="t-permalink" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Scepticisme_(philosophie)&amp;oldid=223096801" title="Adresse permanente de cette version de cette page"><span>Lien permanent</span></a></li><li id="t-info" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Scepticisme_(philosophie)&amp;action=info" title="Davantage d’informations sur cette page"><span>Informations sur la page</span></a></li><li id="t-cite" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:Citer&amp;page=Scepticisme_%28philosophie%29&amp;id=223096801&amp;wpFormIdentifier=titleform" title="Informations sur la manière de citer cette page"><span>Citer cette page</span></a></li><li id="t-urlshortener" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:UrlShortener&amp;url=https%3A%2F%2Ffr.wikipedia.org%2Fwiki%2FScepticisme_%28philosophie%29"><span>Obtenir l'URL raccourcie</span></a></li><li id="t-urlshortener-qrcode" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:QrCode&amp;url=https%3A%2F%2Ffr.wikipedia.org%2Fwiki%2FScepticisme_%28philosophie%29"><span>Télécharger le code QR</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-coll-print_export" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-coll-print_export" > <div class="vector-menu-heading"> Imprimer / exporter </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="coll-create_a_book" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:Livre&amp;bookcmd=book_creator&amp;referer=Scepticisme+%28philosophie%29"><span>Créer un livre</span></a></li><li id="coll-download-as-rl" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:DownloadAsPdf&amp;page=Scepticisme_%28philosophie%29&amp;action=show-download-screen"><span>Télécharger comme PDF</span></a></li><li id="t-print" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Scepticisme_(philosophie)&amp;printable=yes" title="Version imprimable de cette page [p]" accesskey="p"><span>Version imprimable</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-wikibase-otherprojects" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-wikibase-otherprojects" > <div class="vector-menu-heading"> Dans d’autres projets </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-commons mw-list-item"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Skepticism" hreflang="en"><span>Wikimedia Commons</span></a></li><li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikiquote mw-list-item"><a href="https://fr.wikiquote.org/wiki/Scepticisme" hreflang="fr"><span>Wikiquote</span></a></li><li id="t-wikibase" class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikibase-dataitem mw-list-item"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q1395219" title="Lien vers l’élément dans le dépôt de données connecté [g]" accesskey="g"><span>Élément Wikidata</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> </div> <div class="vector-column-end"> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Outils de la page"> <div id="vector-page-tools-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Apparence"> <div id="vector-appearance-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-appearance" class="vector-appearance vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-appearance-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="appearance-pinned" data-pinnable-element-id="vector-appearance" data-pinned-container-id="vector-appearance-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-appearance-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Apparence</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.pin">déplacer vers la barre latérale</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.unpin">masquer</button> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> <div id="bodyContent" class="vector-body" aria-labelledby="firstHeading" data-mw-ve-target-container> <div class="vector-body-before-content"> <div class="mw-indicators"> </div> <div id="siteSub" class="noprint">Un article de Wikipédia, l&#039;encyclopédie libre.</div> </div> <div id="contentSub"><div id="mw-content-subtitle"></div></div> <div id="mw-content-text" class="mw-body-content"><div class="mw-content-ltr mw-parser-output" lang="fr" dir="ltr"><div class="bandeau-container metadata homonymie hatnote"><div class="bandeau-cell bandeau-icone" style="display:table-cell;padding-right:0.5em"><span class="noviewer" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Aide:Homonymie" title="Aide:Homonymie"><img alt="Page d’aide sur l’homonymie" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Logo_disambig.svg/20px-Logo_disambig.svg.png" decoding="async" width="20" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Logo_disambig.svg/30px-Logo_disambig.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Logo_disambig.svg/40px-Logo_disambig.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="375" /></a></span></div><div class="bandeau-cell" style="display:table-cell;padding-right:0.5em"> <p>Pour les articles homonymes, voir <a href="/wiki/Scepticisme" class="mw-disambig" title="Scepticisme">Scepticisme</a>. </p> </div></div> <div class="bandeau-container metadata bandeau-article bandeau-niveau-modere"><figure class="mw-halign-right noviewer" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Mod%C3%A8le:Sources_%C3%A0_lier" title="Si ce bandeau n&#39;est plus pertinent, retirez-le. Cliquez ici pour en savoir plus."><img alt="Si ce bandeau n&#39;est plus pertinent, retirez-le. Cliquez ici pour en savoir plus." src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/38/Info_Simple.svg/12px-Info_Simple.svg.png" decoding="async" width="12" height="12" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/38/Info_Simple.svg/18px-Info_Simple.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/38/Info_Simple.svg/24px-Info_Simple.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="512" /></a><figcaption>Si ce bandeau n'est plus pertinent, retirez-le. Cliquez ici pour en savoir plus.</figcaption></figure><div class="bandeau-cell bandeau-icone" style="display:table-cell;padding-right:0.5em"><span class="noviewer" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:2017-fr.wp-orange-source.svg" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a1/2017-fr.wp-orange-source.svg/45px-2017-fr.wp-orange-source.svg.png" decoding="async" width="45" height="45" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a1/2017-fr.wp-orange-source.svg/68px-2017-fr.wp-orange-source.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a1/2017-fr.wp-orange-source.svg/90px-2017-fr.wp-orange-source.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="512" /></a></span></div><div class="bandeau-cell" style="display:table-cell;padding-right:0.5em"> <p><strong class="bandeau-titre">Certaines informations figurant dans cet article ou cette section devraient être mieux reliées aux sources mentionnées dans les sections «&#160;Bibliographie&#160;», «&#160;Sources&#160;» ou «&#160;Liens externes&#160;»</strong> <small>(<time class="nowrap" datetime="2016-07" data-sort-value="2016-07">juillet 2016</time>).</small> </p> <div class="nomobile"> Vous pouvez améliorer la <a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:V%C3%A9rifiabilit%C3%A9" title="Wikipédia:Vérifiabilité">vérifiabilité</a> en <a href="/wiki/Mod%C3%A8le:Sources_%C3%A0_lier/Explication" title="Modèle:Sources à lier/Explication">associant ces informations à des références</a> à l'aide d'<a href="/wiki/Aide:Note" title="Aide:Note">appels de notes</a>.</div> </div></div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Petrarca-Meister_001.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d0/Petrarca-Meister_001.jpg/350px-Petrarca-Meister_001.jpg" decoding="async" width="350" height="256" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d0/Petrarca-Meister_001.jpg/525px-Petrarca-Meister_001.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d0/Petrarca-Meister_001.jpg/700px-Petrarca-Meister_001.jpg 2x" data-file-width="2024" data-file-height="1480" /></a><figcaption><a href="/wiki/Pyrrhon_d%27%C3%89lis" title="Pyrrhon d&#39;Élis">Pyrrhon</a> impassible dans la tempête.</figcaption></figure> <p>Le <b>scepticisme</b> (du grec <span class="lang-grc" lang="grc">σκεπτικός</span>&#160;/ <span class="lang-grc-latn" lang="grc-latn"><i>skeptikós</i></span>, «&#160;qui examine&#160;»), aussi appelé <b>pyrrhonisme</b>, est à l'origine une philosophie et une méthode <a href="/wiki/Gr%C3%A8ce_antique" title="Grèce antique">grecque antique</a> qui compare et oppose toutes choses afin d'atteindre la tranquillité (<span class="lang-grc" lang="grc">ἀταραξία</span>&#160;/ <span class="lang-grc-latn" lang="grc-latn"><i>ataraxía</i></span>, «&#160;<a href="/wiki/Ataraxie" title="Ataraxie">ataraxie</a>&#160;») de l'âme (<span class="lang-grc" lang="grc">ψυχή</span>&#160;/ <span class="lang-grc-latn" lang="grc-latn"><i>psukhḗ</i></span>). </p><p>Le sceptique pyrrhonien dit que rien n'est vrai ni faux, ni vrai et faux à la fois, et pas même cette dernière phrase car elle s'oppose à elle-même. </p> <blockquote> <p>«&#160;Le scepticisme est une faculté et une méthode qui sert à examiner, qui compare et oppose, de toutes les manières possibles, les choses apparentes, ou sensibles, et celles qui s'aperçoivent par l'entendement; par le moyen de laquelle faculté nous parvenons (à cause du poids égal qui se trouve dans des choses ou dans des raisons opposées) premièrement à I'épochè, c'est-à-dire à la suspension de l'assentiment, et ensuite à l'ataraxie, c'est-à-dire à l'exemption de trouble, à la tranquillité de l'âme.&#160;» </p> </blockquote><p style="margin:-0.7em 0 0.3em 6em">—&#160;(<i><a href="/wiki/Esquisses_pyrrhoniennes" title="Esquisses pyrrhoniennes">Esquisses pyrrhoniennes</a></i>, Livre 1 [8], <a href="/wiki/Sextus_Empiricus" title="Sextus Empiricus">Sextus Empiricus</a>)</p> <p>Le scepticisme a eu une grande influence sur <a href="/wiki/Michel_de_Montaigne" title="Michel de Montaigne">Michel de Montaigne</a> (1533-1592) qui l'avait largement adopté. <a href="/wiki/Descartes" class="mw-redirect" title="Descartes">Descartes</a> quant à lui a rejeté le scepticisme comme un doute scandaleux<sup id="cite_ref-1" class="reference"><a href="#cite_note-1"><span class="cite_crochet">[</span>1<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Comme il l'explique dans le <i>Discours de la méthode</i>, pour lui le doute fait partie d'une méthode. D'autres philosophes modernes comme <a href="/wiki/David_Hume" title="David Hume">David Hume</a>, <a href="/wiki/Friedrich_Nietzsche" title="Friedrich Nietzsche">Friedrich Nietzsche</a>, <a href="/wiki/Bertrand_Russell" title="Bertrand Russell">Bertrand Russell</a> ou <a href="/wiki/Ludwig_Wittgenstein" title="Ludwig Wittgenstein">Ludwig Wittgenstein</a> ont repris et redéfini le terme en le séparant de la recherche antique de l'ataraxie. </p><p><a href="/wiki/Bertrand_Russell" title="Bertrand Russell">Bertrand Russell</a> prône un <span class="citation">«&#160;scepticisme modéré&#160;»</span> par opposition à celui de Pyrrhon. Il résume dans ses <i>Essais sceptiques</i> cette position par «&#160;Ne rien admettre sans preuve et suspendre son jugement tant que la preuve fait défaut&#160;». Le principe d'éviter de conclure aussi longtemps qu'il le faudra se retrouve au <a href="/wiki/XXIe_si%C3%A8cle" title="XXIe siècle"><abbr class="abbr" title="21ᵉ siècle"><span class="romain">XXI</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr>&#160;siècle</a> dans les <a href="/wiki/Inf%C3%A9rence_bay%C3%A9sienne" title="Inférence bayésienne">méthodes bayésiennes</a> qui conservent de front autant d'hypothèses que l'on en peut suivre, et qui sont utilisées en <a href="/wiki/Intelligence_artificielle" title="Intelligence artificielle">intelligence artificielle</a>. </p><p>Le terme «&#160;sceptique&#160;» est un adjectif abondamment utilisé dans des sens parfois très éloignés de l'usage antique. Nous faisons ainsi preuve d'un scepticisme «&#160;sélectif&#160;» lorsque l'on doute de quelque chose en particulier. </p> <meta property="mw:PageProp/toc" /> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Scepticisme_antique">Scepticisme antique</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Scepticisme_(philosophie)&amp;veaction=edit&amp;section=1" title="Modifier la section : Scepticisme antique" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Scepticisme_(philosophie)&amp;action=edit&amp;section=1" title="Modifier le code source de la section : Scepticisme antique"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Doctrine_générale"><span id="Doctrine_g.C3.A9n.C3.A9rale"></span>Doctrine générale</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Scepticisme_(philosophie)&amp;veaction=edit&amp;section=2" title="Modifier la section : Doctrine générale" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Scepticisme_(philosophie)&amp;action=edit&amp;section=2" title="Modifier le code source de la section : Doctrine générale"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Division_de_la_philosophie">Division de la philosophie</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Scepticisme_(philosophie)&amp;veaction=edit&amp;section=3" title="Modifier la section : Division de la philosophie" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Scepticisme_(philosophie)&amp;action=edit&amp;section=3" title="Modifier le code source de la section : Division de la philosophie"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Les sceptiques divisent les philosophes en trois&#160;: </p> <ol><li>Les <a href="/wiki/Dogmatisme#Le_dogmatisme_philosophique_et_scientifique" title="Dogmatisme">dogmatiques</a> sont ceux qui prétendent avoir trouvé la vérité&#160;;</li> <li>Les académiques sont ceux qui prétendent dogmatiquement que la vérité est incompréhensible (et s’inclut donc d'elle-même dans la catégorie précédente)&#160;;</li> <li>Les sceptiques sont ceux qui cherchent toujours. Cette dernière s'oppose aux deux précédentes car elle est adogmatique. (<i><a href="/wiki/Esquisses_pyrrhoniennes" title="Esquisses pyrrhoniennes">E. p</a>.</i>, Livre 1 Chapitre 1).</li></ol> <p>Le scepticisme se divise à son tour en deux parties, l'une générale, laquelle consiste en l'exposition de sa méthode (les modes de l'époque) ainsi que de ses expressions, et l'autre particulière, qui consiste en la réfutation de la philosophie dogmatique. La partie particulière réfute l'enseignement, l'expertise, la logique (et donc l'efficacité de la parole pour décrire le réel). Partant de ces principes, le langage se fait réfuter avec la grammaire et la rhétorique, et les théories abstractives construites elles aussi sur le langage. Cette partie réfute donc les mathématiques (arithmétique, géométrie, astrologie et musique) ainsi que la physique. Le principal objet de critique de ces disciplines est que les objets sur lesquels elles portent n'ont aucune preuve d’existence et se trouvent indéfinissables par le désaccord entre les dogmatiques par rapport à leur définition (le nombre pour l'arithmétique, le point et la ligne pour la géométrique, et le temps pour la musique, Dieu, la Causalité et la corporalité pour la physique) (<i><a href="/wiki/Esquisses_pyrrhoniennes" title="Esquisses pyrrhoniennes">E. p.</a></i>, I, 2 et Contre les professeurs de <a href="/wiki/Sextus_Empiricus" title="Sextus Empiricus">Sextus Empiricus</a>) </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Méthode"><span id="M.C3.A9thode"></span>Méthode</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Scepticisme_(philosophie)&amp;veaction=edit&amp;section=4" title="Modifier la section : Méthode" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Scepticisme_(philosophie)&amp;action=edit&amp;section=4" title="Modifier le code source de la section : Méthode"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Sextus.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/db/Sextus.jpg/200px-Sextus.jpg" decoding="async" width="200" height="270" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/db/Sextus.jpg/300px-Sextus.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/d/db/Sextus.jpg 2x" data-file-width="379" data-file-height="512" /></a><figcaption>Sextus Empiricus</figcaption></figure> <p>D'après <a href="/wiki/Sextus_Empiricus" title="Sextus Empiricus">Sextus</a>, la philosophie sceptique (dans sa période tardive) est une philosophie non <a href="/wiki/Dogmatique" class="mw-disambig" title="Dogmatique">dogmatique</a> dont le principe méthodologique est d'opposer à toute <a href="/wiki/Raison" title="Raison">raison</a> valable, et sur tout sujet, une raison contraire et tout aussi convaincante. Le but de cette recherche, que l'on peut qualifier de <a href="/wiki/Logique" title="Logique">logique</a>, est de détruire les fausses opinions que nous soutenons à tout propos et qui nous rendent malheureux en nous trompant sur la <a href="/wiki/Nature" title="Nature">nature</a> des choses. Ce dernier point peut être rapproché de l'<a href="/wiki/%C3%89picurisme" title="Épicurisme">épicurisme</a>&#160;; mais la comparaison s'arrête là, car le sceptique entend bien rester dans l'ignorance en n'admettant rien qui soit douteux. Il ne formule pas d'hypothèses, mais laisse toujours ouverte la possibilité d'une réfutation. </p><p>En revanche, la <a href="/wiki/R%C3%A9alit%C3%A9" title="Réalité">réalité</a> des phénomènes est tenue pour certaine, c'est-à-dire que l'apparence est telle qu'elle nous apparaît. Il ne dit pas&#160;: «&#160;<i>cet objet (comme substance) est tel (qualité intrinsèque)</i>&#160;»&#160;; mais&#160;: «&#160;<i>cet objet, en tant qu'il m'apparaît, apparaît avec telle qualité sensible</i>&#160;». Du point de vue de la <a href="/wiki/Connaissance" title="Connaissance">connaissance</a>, cela revient à nier la catégorie de substance, pour n'affirmer que des apparences liées sans substrat <a href="/wiki/M%C3%A9taphysique" title="Métaphysique">métaphysique</a>&#160;; d'un point de vue moral, cette distinction permet d'établir des règles de vie issues de l’expérience&#160;: en général, le sceptique suit les croyances établies, même s'il n'y croit pas. Les opinions du sens commun lui sont indifférentes&#160;: telle est la conclusion morale de cette philosophie, l'<a href="/wiki/Ataraxie" title="Ataraxie">ataraxie</a> et l'<a href="/wiki/Acatalepsie" title="Acatalepsie">acatalepsie</a> (la tranquillité et l'absence d'une souffrance qui serait due à une compréhension dite incomplète). </p><p>Selon <a href="/wiki/Victor_Brochard" title="Victor Brochard">Victor Brochard</a>, le scepticisme, dans ses formulations les plus rigoureuses, est une véritable méthode scientifique, comparable à l'esprit scientifique moderne. En effet, ne posant aucune hypothèse d'ordre métaphysique, le scepticisme n'interdit pas d'étudier les phénomènes et d'en faire la <a href="/wiki/Th%C3%A9orie" title="Théorie">théorie</a>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Recherche_de_l'ataraxie"><span id="Recherche_de_l.27ataraxie"></span>Recherche de l'ataraxie</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Scepticisme_(philosophie)&amp;veaction=edit&amp;section=5" title="Modifier la section : Recherche de l&#039;ataraxie" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Scepticisme_(philosophie)&amp;action=edit&amp;section=5" title="Modifier le code source de la section : Recherche de l&#039;ataraxie"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Dans sa version antique, le principal objectif du scepticisme n'est pas seulement de nous faire éviter l'<a href="/wiki/Erreur" title="Erreur">erreur</a>, mais de nous faire parvenir à la quiétude (<a href="/wiki/Ataraxie" title="Ataraxie">ataraxie</a>), loin des conflits de <a href="/wiki/Dogme" title="Dogme">dogmes</a> et de la douleur que l'on peut ressentir lorsqu'on découvre de l'incohérence dans ses certitudes. Le scepticisme dit que nous ne pouvons trouver aucune réponse aux questions qui se rapportent aux affaires humaines, ni aucune certitude en ce qui concerne les réponses aux questions philosophiques et énigmes de la nature et de l'univers, de la pensée, de Dieu et de l'âme, et ce même supposant leur existence. En ce sens, lorsqu'un sceptique s'exprime sur quelque chose, c'est selon ses impressions sensorielles (ou affects)&#160;: le sceptique dit peut-être que rien n'existe, car il semble qu'il ne comprend rien et ne peut rien définir avec certitude jusqu'à présent. Les moyens (ou modes) pour atteindre cette constatation se nomment l'Épochê (suspension du jugement), et leur nombre varie. Par exemple, il peut être pris de la dissemblance des sens qui, du fait que les sens n'ont pas le même objet de traitement, comme l'oreille ne voit pas et les yeux n'entendent pas, ou du fait que les théories dogmatiques se contredisent d'elles-mêmes, et que les définitions que les dogmatiques donnent à leurs propres concepts se contredisent elles aussi, alors il n'existe pas de moyen objectif de définir un quelconque critère de vérité (voir <i><a href="/wiki/Esquisses_pyrrhoniennes" title="Esquisses pyrrhoniennes">Esquisses pyrrhoniennes</a></i>). <span class="citation">«&#160;[...] celui qui opine dogmatiquement, et qui établit qu'il y a naturellement et réellement quelque bien et quelque mal, est toujours troublé. Tant qu'il manque des choses qu'il croit être des biens, il s'imagine que des maux vrais et réels le tourmentent, et il recherche avec ardeur ce qu'il croit être de vrais biens&#160;: et s'il les obtient enfin, il tombe encore dans plusieurs troubles; soit parce qu'il n'agit plus alors conformément à la raison, et qu'il s'élève sans mesure, soit parce que craignant quelque changement il fait tous ses efforts pour ne pas perdre les choses qu'il regarde comme des biens. Au contraire, celui, qui ne détermine rien, et qui est incertain sur la nature de ce que l'on envisage comme des biens et des maux, cet homme-là ne fuit, ni ne poursuit rien avec trop de violence, et par conséquent il est exempt de trouble." (Chap. XII Quelle est la fin du scepticisme)&#160;»</span> Dans l'<a href="/wiki/Antiquit%C3%A9" title="Antiquité">Antiquité</a>, l'école sceptique eut pour fondateur le <a href="/wiki/Philosophe" title="Philosophe">philosophe</a> <a href="/wiki/Pyrrhon_d%27%C3%89lis" title="Pyrrhon d&#39;Élis">Pyrrhon</a> (<a href="/wiki/-360" class="mw-redirect" title="-360">360</a>–<a href="/wiki/-275" class="mw-redirect" title="-275">275 av. J.-C.</a>) dont nous ne connaissons que peu de choses. Nous possédons cependant quelques fragments de l'œuvre de son disciple <a href="/wiki/Timon_de_Phlionte" title="Timon de Phlionte">Timon de Phlionte</a>. Le scepticisme antique est ainsi résumé par <a href="/wiki/Sextus_Empiricus" title="Sextus Empiricus">Sextus Empiricus</a> (<i><a href="/wiki/Esquisses_pyrrhoniennes" title="Esquisses pyrrhoniennes">Esquisses pyrrhoniennes</a></i>, I, 8)&#160;: </p> <blockquote><div>«&#160;Le scepticisme est la faculté de mettre face à face les choses qui apparaissent aussi bien que celles qui sont pensées, de quelque manière que ce soit, capacité par laquelle, du fait de la force égale qu'il y a dans les objets et les raisonnements opposés, nous arriverons d'abord à la suspension de l'assentiment, et après cela à la tranquillité.&#160;»</div></blockquote> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Histoire_du_scepticisme_antique">Histoire du scepticisme antique</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Scepticisme_(philosophie)&amp;veaction=edit&amp;section=6" title="Modifier la section : Histoire du scepticisme antique" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Scepticisme_(philosophie)&amp;action=edit&amp;section=6" title="Modifier le code source de la section : Histoire du scepticisme antique"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Cette <a href="/wiki/Philosophie" title="Philosophie">philosophie</a> ne semble prendre une forme systématique qu'au <span class="nowrap"><abbr class="abbr" title="1ᵉʳ siècle"><span class="romain">I</span><sup style="font-size:72%">er</sup></abbr>&#160;siècle <abbr class="abbr nowrap" title="après Jésus-Christ">apr. J.-C.</abbr></span> (ou quelques décennies <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr>), avec <a href="/wiki/%C3%89n%C3%A9sid%C3%A8me" title="Énésidème">Énésidème</a>, <a href="/wiki/Agrippa_(philosophe)" title="Agrippa (philosophe)">Agrippa</a> puis <a href="/wiki/Sextus_Empiricus" title="Sextus Empiricus">Sextus Empiricus</a>. Mais, avant eux, la <a href="/wiki/Nouvelle_Acad%C3%A9mie" title="Nouvelle Académie">Nouvelle Académie</a>, avec <a href="/wiki/Arc%C3%A9silas_de_Pitane" title="Arcésilas de Pitane">Arcésilas de Pitane</a> et <a href="/wiki/Carn%C3%A9ade" title="Carnéade">Carnéade</a>, paraît être la véritable héritière du scepticisme pour la période <a href="/wiki/IIIe_si%C3%A8cle_av._J.-C." title="IIIe siècle av. J.-C."><abbr class="abbr" title="3ᵉ siècle avant Jésus-Christ"><span class="romain">III</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr></a> - <a href="/wiki/Ier_si%C3%A8cle_av._J.-C." title="Ier siècle av. J.-C."><abbr class="abbr" title="1ᵉʳ siècle"><span class="romain">I</span><sup style="font-size:72%">er</sup></abbr>&#160;siècle&#160;<abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr></a> Nous possédons deux œuvres de Sextus Empiricus, les <i><a href="/wiki/Esquisses_pyrrhoniennes" title="Esquisses pyrrhoniennes">esquisses pyrrhoniennes</a></i> et <i>Contre les professeurs</i>. Ce qu'ont enseigné les autres sceptiques est difficile à établir avec certitude. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Origines">Origines</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Scepticisme_(philosophie)&amp;veaction=edit&amp;section=7" title="Modifier la section : Origines" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Scepticisme_(philosophie)&amp;action=edit&amp;section=7" title="Modifier le code source de la section : Origines"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>D'après <a href="/wiki/Diog%C3%A8ne_La%C3%ABrce" title="Diogène Laërce">Diogène Laërce</a> (IX, 71), certains sceptiques faisaient remonter l'origine de leur pensée à <a href="/wiki/Hom%C3%A8re" title="Homère">Homère</a> et aux <a href="/wiki/Sept_sages_(philosophie)" class="mw-redirect" title="Sept sages (philosophie)">sept sages</a>. On trouve en effet très tôt des formules sceptiques dans la culture grecque&#160;: <i>Rien de trop</i> par exemple. </p><p>Mais on trouve également des interrogations sur la possibilité de la connaissance chez les <a href="/wiki/Pr%C3%A9socratiques" title="Présocratiques">Présocratiques</a>&#160;: </p> <dl><dd><i>À cause de la faiblesse de nos sens, nous sommes impuissants à distinguer la vérité.</i> <a href="/wiki/Anaxagore" title="Anaxagore">Anaxagore</a></dd> <dd><i>La vérité est au fond du puits.</i> <a href="/wiki/D%C3%A9mocrite_d%27Abd%C3%A8re" class="mw-redirect" title="Démocrite d&#39;Abdère">Démocrite</a></dd> <dd><i>Il n'y a jamais eu, il n'y aura jamais un homme qui connaisse avec certitude ce que je dis des dieux et de l'univers. Quand même il rencontrerait la vérité sur ces sujets, il ne serait pas sûr de la posséder&#160;: l'opinion règne en toutes choses.</i> <a href="/wiki/X%C3%A9nophane_de_Colophon" class="mw-redirect" title="Xénophane de Colophon">Xénophane de Colophon</a></dd></dl> <p><a href="/wiki/Protagoras" title="Protagoras">Protagoras</a> affirme que sur tout sujet, on peut opposer des raisons contraires (<a href="/wiki/Diog%C3%A8ne_La%C3%ABrce" title="Diogène Laërce">Diogène Laërce</a>, IX, 51). <a href="/wiki/Socrate" title="Socrate">Socrate</a> affirme que tout ce qu'il sait, c'est qu'il ne sait rien. De nombreux aspects de ce qui s'appellera plus tard le scepticisme imprègnent ainsi la civilisation de la <a href="/wiki/Gr%C3%A8ce" title="Grèce">Grèce</a>. Mais leur synthèse en un système philosophique cohérent prendra encore quelques siècles. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Ancien_scepticisme">Ancien scepticisme</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Scepticisme_(philosophie)&amp;veaction=edit&amp;section=8" title="Modifier la section : Ancien scepticisme" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Scepticisme_(philosophie)&amp;action=edit&amp;section=8" title="Modifier le code source de la section : Ancien scepticisme"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Nous savons peu de choses sur l'ancien scepticisme, qui paraît n'être essentiellement qu'un scepticisme pratique&#160;: </p> <ul><li>Voir <i>articles détaillés <a href="/wiki/Pyrrhon" class="mw-redirect" title="Pyrrhon">Pyrrhon</a> et <a href="/wiki/Timon_de_Phlionte" title="Timon de Phlionte">Timon de Phlionte</a></i></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Moyenne_et_Nouvelle_Académie"><span id="Moyenne_et_Nouvelle_Acad.C3.A9mie"></span>Moyenne et Nouvelle Académie</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Scepticisme_(philosophie)&amp;veaction=edit&amp;section=9" title="Modifier la section : Moyenne et Nouvelle Académie" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Scepticisme_(philosophie)&amp;action=edit&amp;section=9" title="Modifier le code source de la section : Moyenne et Nouvelle Académie"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li>La <abbr class="abbr" title="Deuxième">II<sup>e</sup></abbr> Académie ou Moyenne Académie (<i>Academia media</i>), d'orientation sceptique, fut fondée vers 268 av. J.-C. par <a href="/wiki/Arc%C3%A9silas_de_Pitane" title="Arcésilas de Pitane">Arcésilas de Pitane</a>, cinquième scolarque. Il prétendait que l'on ne peut rien savoir. Il a introduit, plutôt que Pyrrhon, le concept de suspension du jugement, <i><a href="/wiki/%C3%89poch%C3%A8" title="Épochè">épochê</a></i>, pour demeurer sans opinion et n'accepter que le raisonnable.</li> <li>La <abbr class="abbr" title="Troisième">III<sup>e</sup></abbr> Académie ou Nouvelle Académie (<i>Academia nova</i>) au sens strict, d'orientation probabiliste, sans tomber dans un scepticisme absolu, enseignait que l'on ne peut atteindre que le probable (<i>pithanon</i>). Les représentations vraies sont indiscernables des représentations fausses, dans la pratique il faut user du probable et du vraisemblable, mais l'entendement conquiert sa faculté de douter. La Nouvelle Académie eut comme <a href="/wiki/Scolarque" class="mw-redirect" title="Scolarque">scolarques</a>, recteurs&#160;: <a href="/wiki/Lacyd%C3%A8s" title="Lacydès">Lacydès</a> en 241 av. J.-C. (sixième scolarque), Téléclès en 208 av. J.-C. (septième), Évandre (huitième), Hégésinus (neuvième), <a href="/wiki/Carn%C3%A9ade" title="Carnéade">Carnéade</a> en 186 av. J.-C. (c'est le plus important des scolarques), Clitomaque en 128 av. J.-C. (onzième scolarque).</li></ul> <div class="bandeau-container bandeau-section metadata bandeau-niveau-information"><div class="bandeau-cell bandeau-icone-css loupe">Article détaillé&#160;: <a href="/wiki/Nouvelle_Acad%C3%A9mie" title="Nouvelle Académie">Nouvelle Académie</a>.</div></div> <p>Selon <a href="/wiki/Sextus_Empiricus" title="Sextus Empiricus">Sextus Empiricus</a>, les théories de la nouvelle académie diffèrent du scepticisme sur deux points. </p><p>D'abord, la nouvelle académie prétend que les choses sont insaisissables. Pour le sceptique, il est impossible de déterminer si les choses sont saisissables ou non, car l'affirmation selon laquelle rien n'est saisissable est encore dogmatique. Le sceptique se contente de suspendre son jugement. </p> <dl><dd><i>Les membres de la nouvelle Académie, même s'ils disent que toutes les choses sont insaisissables, diffèrent sans doute des sceptiques d'abord justement en disant que toutes les choses sont insaisissables (en effet, ils assurent cela, alors que le sceptique s'attend à ce qu'il soit possible que telle chose soit saisissable)</i> - <a href="/wiki/Esquisses_pyrrhoniennes" title="Esquisses pyrrhoniennes">Esquisses pyrrhoniennes</a>, I, 226</dd></dl> <p>De plus, les néo-académiciens recherchent le plausible, en dictant une échelle de valeur composée, en bas, de l'impression simplement plausible; au milieu, de l'impression plausible et examinée et en haut, de l'impression plausible, examinée plusieurs fois et indubitable. Cela les mène à choisir pour critère de vie (c'est-à-dire du critère qui déterminera nos actions, nos choix quotidiens) la recherche de ce fortement plausible, alors que le sceptique, ne déterminant rien, ne suit que ses perceptions et les normes de l'endroit où il vit. </p> <dl><dd><i>Mais nous différons aussi de la nouvelle Académie sur ce qui conduit à la fin, car les hommes qui affirment se conformer à sa doctrine ont recours au plausible au cours de leur vie, alors que nous-mêmes vivons sans soutenir d'opinion en suivant les lois, les coutumes et nos affects naturels.</i> - <a href="/wiki/Esquisses_pyrrhoniennes" title="Esquisses pyrrhoniennes">Esquisses pyrrhoniennes</a>, I, 231</dd></dl> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Néo-pyrrhonisme"><span id="N.C3.A9o-pyrrhonisme"></span>Néo-pyrrhonisme</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Scepticisme_(philosophie)&amp;veaction=edit&amp;section=10" title="Modifier la section : Néo-pyrrhonisme" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Scepticisme_(philosophie)&amp;action=edit&amp;section=10" title="Modifier le code source de la section : Néo-pyrrhonisme"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Il semble bien que le scepticisme n'atteint à sa conceptualisation la plus rigoureuse qu'à cette époque, avec des sceptiques que l'on a parfois qualifiés de dialectiques&#160;: </p> <ul><li>Voir <i>articles détaillés <a href="/wiki/%C3%89n%C3%A9sid%C3%A8me" title="Énésidème">Énésidème</a> et <a href="/wiki/Agrippa_(philosophe)" title="Agrippa (philosophe)">Agrippa</a></i></li></ul> <p>Plus ou moins différenciée du scepticisme dialectique, il exista également une branche empirique de cette école, branche particulièrement liée à la médecine et à l'expérimentation scientifique&#160;: </p> <ul><li>Voir <i>articles détaillés <a href="/wiki/M%C3%A9nodote_de_Nicom%C3%A9die" title="Ménodote de Nicomédie">Ménodote de Nicomédie</a> et <a href="/wiki/Sextus_Empiricus" title="Sextus Empiricus">Sextus Empiricus</a></i></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Scepticisme_au_sens_large">Scepticisme au sens large</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Scepticisme_(philosophie)&amp;veaction=edit&amp;section=11" title="Modifier la section : Scepticisme au sens large" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Scepticisme_(philosophie)&amp;action=edit&amp;section=11" title="Modifier le code source de la section : Scepticisme au sens large"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Le fondement du scepticisme de l'après Moyen Âge est que <a href="/wiki/Science" title="Science">science</a>, <a href="/wiki/Mat%C3%A9rialisme" title="Matérialisme">matérialisme</a> et <a href="/wiki/Ath%C3%A9isme" title="Athéisme">athéisme</a> sont trois positions philosophiques intimement liées, c'est-à-dire que l'une ne va pas sans l'autre. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Scepticisme_de_la_Renaissance">Scepticisme de la Renaissance</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Scepticisme_(philosophie)&amp;veaction=edit&amp;section=12" title="Modifier la section : Scepticisme de la Renaissance" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Scepticisme_(philosophie)&amp;action=edit&amp;section=12" title="Modifier le code source de la section : Scepticisme de la Renaissance"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>On fait souvent commencer l'<a href="/wiki/%C3%89poque_moderne" title="Époque moderne">époque moderne</a> avec l'invention de l'<a href="/wiki/Imprimerie" title="Imprimerie">imprimerie</a> en <a href="/wiki/1453" title="1453">1453</a>, qui va amplifier ce que l'on a coutume d'appeler la <a href="/wiki/Renaissance" title="Renaissance">Renaissance</a>, née en Italie (<i>Rinascimento</i>) aux <a href="/wiki/XIVe_si%C3%A8cle" title="XIVe siècle"><abbr class="abbr" title="14ᵉ siècle"><span class="romain">XIV</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr></a>&#32;et&#32;<a href="/wiki/XVe_si%C3%A8cle" title="XVe siècle"><abbr class="abbr" title="15ᵉ siècle"><span class="romain">XV</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr></a>&#160;siècles. Le premier livre imprimé sera la <a href="/wiki/Bible" title="Bible">Bible</a>, qui sera ainsi diffusé à un nombre d'exemplaires beaucoup plus important qu'auparavant. Il sera de plus traduit dans les principales <a href="/wiki/Langues_vernaculaires" class="mw-redirect" title="Langues vernaculaires">langues vernaculaires</a> européennes. La connaissance du Livre sacré ne sera plus l'apanage d'intellectuels maîtrisant la <a href="/wiki/Latin" title="Latin">langue latine</a>, comme c'était le cas au <a href="/wiki/Moyen_%C3%82ge" title="Moyen Âge">Moyen Âge</a>. Le peuple va ainsi prendre conscience de l'écart qui existe trop souvent entre le comportement des hommes d'Église de cette époque et l'esprit de pauvreté requis par l'<a href="/wiki/%C3%89vangile" title="Évangile">Évangile</a>. La <a href="/wiki/R%C3%A9forme_protestante" title="Réforme protestante">Réforme protestante</a> est déclenchée par une querelle sur les <a href="/wiki/Indulgences" class="mw-redirect" title="Indulgences">indulgences</a> accordées par l'Église sous des conditions financières&#160;: <a href="/wiki/Martin_Luther" title="Martin Luther">Luther</a> publie ses <a href="/wiki/95_th%C3%A8ses" title="95 thèses">95 thèses</a> en <a href="/wiki/1517" title="1517">1517</a>. Il en résulte un scepticisme par rapport aux enseignements de l'Église catholique qui se propage particulièrement dans la partie nord de l'Europe, et qui débouche sur des périodes de troubles religieux - ainsi que l'on appelait les <a href="/wiki/Guerres_de_religion_(Europe)" class="mw-redirect" title="Guerres de religion (Europe)">guerres de religion</a> à cette époque - violents et interminables au sein du christianisme. La religion devient une cause de division. L'Europe est déchirée et certains dogmes sont remis en cause par les différents courants protestants. </p> <figure class="mw-default-size mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Michel_de_Montaigne.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/e/e9/Michel_de_Montaigne.jpg" decoding="async" width="215" height="275" class="mw-file-element" data-file-width="215" data-file-height="275" /></a><figcaption>Michel de Montaigne</figcaption></figure> <p>Les <a href="/wiki/Grandes_d%C3%A9couvertes" title="Grandes découvertes">Grandes découvertes</a> élargissent la <a href="/wiki/Vision_du_monde" title="Vision du monde">vision du monde</a>, et les récits de voyage des explorateurs questionnent les hommes de la Renaissance sur la nature humaine et sur le monde en général. Les écrits des Anciens étaient disponibles depuis plusieurs siècles, mais ils étaient seulement connus par des intellectuels maîtrisant la langue latine<sup id="cite_ref-2" class="reference"><a href="#cite_note-2"><span class="cite_crochet">[</span>2<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Les humanistes de la Renaissance reprennent donc la lecture des Anciens, afin de renouveler leur vision du monde. Ils s'expriment plus souvent en langue vernaculaire. Ils ne trouveront que contradictions entre les différentes écoles, sans qu'on puisse raisonnablement donner la préférence à l'une d'elles. Le principal représentant du scepticisme, <a href="/wiki/Montaigne" class="mw-redirect" title="Montaigne">Montaigne</a>, en déduira qu'il est vain de tenter de découvrir le fonctionnement du monde. Le seul domaine de recherche qui est autorisé au philosophe, c'est sa propre intériorité. </p><p>Enfin, la <a href="/wiki/Renaissance" title="Renaissance">Renaissance</a> est le point de départ d'une remise en cause des certitudes concernant l'<a href="/wiki/Astronomie" title="Astronomie">astronomie</a> et la <a href="/wiki/Physique" title="Physique">physique</a>. La publication du <i><a href="/wiki/De_revolutionibus" class="mw-redirect" title="De revolutionibus">De revolutionibus</a></i> de <a href="/wiki/Nicolas_Copernic" title="Nicolas Copernic">Copernic</a> en <a href="/wiki/1543" title="1543">1543</a> remet en cause la croyance en un monde centré sur la Terre (<a href="/wiki/G%C3%A9ocentrisme" title="Géocentrisme">géocentrisme</a>), et lui substitue progressivement un monde centré sur le Soleil (<a href="/wiki/H%C3%A9liocentrisme" title="Héliocentrisme">héliocentrisme</a>). Néanmoins, l'impact de cette «&#160;<a href="/wiki/R%C3%A9volution_copernicienne" title="Révolution copernicienne">révolution copernicienne</a>&#160;» sur la société dans son ensemble ne se fera sentir qu'à long terme, avec <a href="/wiki/Galil%C3%A9e_(savant)" title="Galilée (savant)">Galilée</a> (observations dans le système solaire et remise en cause de la physique <a href="/wiki/Aristote" title="Aristote">aristotélicienne</a>) et <a href="/wiki/Isaac_Newton" title="Isaac Newton">Newton</a> (théorie de la <a href="/wiki/Gravitation_universelle" class="mw-redirect" title="Gravitation universelle">gravitation universelle</a>) au <a href="/wiki/XVIIe_si%C3%A8cle" title="XVIIe siècle"><abbr class="abbr" title="17ᵉ siècle"><span class="romain">XVII</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr>&#160;siècle</a>, mais plus encore aux <a href="/wiki/XVIIIe_si%C3%A8cle" title="XVIIIe siècle"><abbr class="abbr" title="18ᵉ siècle"><span class="romain">XVIII</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr></a>&#32;et&#32;<a href="/wiki/XIXe_si%C3%A8cle" title="XIXe siècle"><abbr class="abbr" title="19ᵉ siècle"><span class="romain">XIX</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr></a>&#160;siècles, à cause du temps nécessaire pour que les idées se propagent et que les mentalités changent vraiment&#160;: ce n'est qu'au début du <a href="/wiki/XXe_si%C3%A8cle" title="XXe siècle"><abbr class="abbr" title="20ᵉ siècle"><span class="romain">XX</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr>&#160;siècle</a> que <a href="/wiki/Freud" class="mw-redirect" title="Freud">Freud</a> perçoit a posteriori un traumatisme dans le domaine de la connaissance humaine, qu'il qualifiera de <a href="/wiki/Blessure_narcissique" title="Blessure narcissique">blessure narcissique</a> (avec deux autres blessures&#160;: la théorie de l'évolution de Darwin, puis la psychanalyse). L'homme n'est plus au centre du monde, sa certitude de vivre dans un monde harmonieux vole en éclats. Il n'y a plus ni ordre, ni place prédéterminée. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Scepticisme_classique_et_moderne">Scepticisme classique et moderne</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Scepticisme_(philosophie)&amp;veaction=edit&amp;section=13" title="Modifier la section : Scepticisme classique et moderne" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Scepticisme_(philosophie)&amp;action=edit&amp;section=13" title="Modifier le code source de la section : Scepticisme classique et moderne"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>La période classique et moderne constitue un effort pour briser le scepticisme pessimiste de la Renaissance, en particulier chez les rationalistes comme <a href="/wiki/Descartes" class="mw-redirect" title="Descartes">Descartes</a> et <a href="/wiki/Kant" class="mw-redirect" title="Kant">Kant</a>. Leurs œuvres consistent en une prise en compte de l'état de fait sceptique, pour ensuite <i>sauver</i> la connaissance et la métaphysique. </p> <figure class="mw-default-size mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Frans_Hals_-_Portret_van_Ren%C3%A9_Descartes.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Frans_Hals_-_Portret_van_Ren%C3%A9_Descartes.jpg/220px-Frans_Hals_-_Portret_van_Ren%C3%A9_Descartes.jpg" decoding="async" width="220" height="269" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Frans_Hals_-_Portret_van_Ren%C3%A9_Descartes.jpg/330px-Frans_Hals_-_Portret_van_Ren%C3%A9_Descartes.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Frans_Hals_-_Portret_van_Ren%C3%A9_Descartes.jpg/440px-Frans_Hals_-_Portret_van_Ren%C3%A9_Descartes.jpg 2x" data-file-width="817" data-file-height="1000" /></a><figcaption>René Descartes, d'après <a href="/wiki/Frans_Hals" title="Frans Hals">Frans Hals</a></figcaption></figure> <p>En France, le scepticisme se développe, sur la souche commune de <a href="/wiki/Montaigne" class="mw-redirect" title="Montaigne">Montaigne</a>, dans deux directions différentes comme une stratégie de résistance de l'individu. </p><p>D'une part de grands lettrés, serviteurs du nouveau pouvoir monarchique, observent, au premier rang, son fonctionnement et mettent ainsi au point une technique <a href="/wiki/Pyrrhon" class="mw-redirect" title="Pyrrhon">pyrrhonienne</a> de double parole (ce qu'on dit en public, sous contrainte ou par servitude volontaire; ce qu'on dit et pense par devers soi et entre amis, une <i>skepsis</i> critique). Deux figures centrales se détachent qui jouirent d'un immense prestige européen&#160;: </p> <ul><li>sous Louis XIII et la jeunesse de Louis XIV, <a href="/wiki/Fran%C3%A7ois_de_La_Mothe_Le_Vayer_(1588-1672)" title="François de La Mothe Le Vayer (1588-1672)">François de La Mothe Le Vayer</a> dont les travaux et la pensée redonnent au scepticisme antique une véritable actualité européenne, auteur de nombreux traités sceptiques (par prudence les premiers sont publiés sous un pseudonyme)<sup id="cite_ref-3" class="reference"><a href="#cite_note-3"><span class="cite_crochet">[</span>3<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>&#160;;</li> <li>sous Louis XIV, <a href="/wiki/Pierre-Daniel_Huet" title="Pierre-Daniel Huet">Pierre-Daniel Huet</a> qui, pour se disculper d'accusations d'athéisme pyrrhonien devra attaquer Descartes (<i>Nouveaux mémoires</i>)<sup id="cite_ref-4" class="reference"><a href="#cite_note-4"><span class="cite_crochet">[</span>4<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>.</li></ul> <p><a href="/wiki/Pierre_Bayle" title="Pierre Bayle">Pierre Bayle</a> est également un grand sceptique français<sup id="cite_ref-5" class="reference"><a href="#cite_note-5"><span class="cite_crochet">[</span>5<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>, dont les thèses furent discutées par <a href="/wiki/Leibniz" class="mw-redirect" title="Leibniz">Leibniz</a> dans les <i>Essais de théodicée</i> (1710). </p><p> D'autre part, <a href="/wiki/Descartes" class="mw-redirect" title="Descartes">Descartes</a> et ses disciples qui partent d'une nouvelle définition de la souveraineté du sujet pensant, de l'individu, et pour qui le doute sceptique n'est qu'une étape de la pensée. Le refus du double langage amènera Descartes à se retirer de la vie politique en raison de son désaccord avec ses contemporains sceptiques. Pour lui, on ne peut prouver que notre perception actuelle soit fiable, qu'on ne soit pas par exemple en train de rêver, sinon par la certitude de l'existence de <a href="/wiki/Dieu" title="Dieu">Dieu</a>. Le scepticisme de Descartes s'inspire fortement de celui de <a href="/wiki/Montaigne" class="mw-redirect" title="Montaigne">Montaigne</a> (<i><a href="/wiki/Essais_(Montaigne)" title="Essais (Montaigne)">Les Essais</a></i>). <span class="need_ref" title="Ce passage nécessite une référence (demandé le 8 mars 2013)." style="cursor:help;">On peut considérer que Descartes est plus proche de Montaigne du point de vue des principes fondamentaux de sa pensée que des philosophies rationalistes ultérieures</span><sup class="need_ref_tag" style="padding-left:2px;"><a href="/wiki/Aide:R%C3%A9f%C3%A9rence_n%C3%A9cessaire" title="Aide:Référence nécessaire">&#91;réf.&#160;nécessaire&#93;</a></sup>. Chez lui le scepticisme est le premier pas vers la connaissance. Il est un moment à dépasser pour construire un savoir. C'est sur le doute qu'est bâti son <i>Discours de la méthode</i>, mais il ne faut pas perdre de vue que son objectif principal est de renverser le scepticisme ambiant, en montrant qu'il est possible d'avoir des connaissances. Montaigne doute pour douter, alors que Descartes doute pour ne plus douter. </p><figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Painting_of_David_Hume.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ea/Painting_of_David_Hume.jpg/220px-Painting_of_David_Hume.jpg" decoding="async" width="220" height="270" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ea/Painting_of_David_Hume.jpg/330px-Painting_of_David_Hume.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ea/Painting_of_David_Hume.jpg/440px-Painting_of_David_Hume.jpg 2x" data-file-width="1920" data-file-height="2353" /></a><figcaption>David Hume</figcaption></figure> <p>Ces deux directions structurent le scepticisme du <a href="/wiki/XVIIIe_si%C3%A8cle" title="XVIIIe siècle"><abbr class="abbr" title="18ᵉ siècle"><span class="romain">XVIII</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr>&#160;siècle</a>&#160;: Huet, La Mothe Le Vayer, Descartes sont quasiment mis sur pied d'égalité comme source d'influence. </p><p>Hors de la France, d'autres philosophes avancent de nouvelles thèses sceptiques. On retient surtout&#160;: </p> <ul><li><a href="/wiki/David_Hume" title="David Hume">David Hume</a>&#160;: nous n'avons aucune preuve que les représentations du monde que nous fournissent les <a href="/wiki/Donn%C3%A9es_des_sens" title="Données des sens">données des sens</a> constituent une connaissance fiable de ce monde, notre connaissance s'arrêtant aux données des sens. Hume intègre ainsi le scepticisme dans le but de renforcer les théories empiristes, en invalidant toute possibilité de réflexion métaphysique classique&#160;;</li> <li><a href="/wiki/Emmanuel_Kant" title="Emmanuel Kant">Kant</a>&#160;: notre <a href="/wiki/Perception" class="mw-redirect" title="Perception">perception</a> a lieu dans l'espace et le temps, structures transcendantales de notre esprit, ainsi nous ne pouvons jamais «&#160;connaître&#160;» le monde en soi (intemporel et non spatial), mais nous pouvons néanmoins penser des objets en transcendant l'expérience (les idées régulatrices de la connaissance).</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Période_contemporaine"><span id="P.C3.A9riode_contemporaine"></span>Période contemporaine</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Scepticisme_(philosophie)&amp;veaction=edit&amp;section=14" title="Modifier la section : Période contemporaine" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Scepticisme_(philosophie)&amp;action=edit&amp;section=14" title="Modifier le code source de la section : Période contemporaine"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Le scepticisme se retrouve aujourd'hui dans des courants de pensée tels que les différentes formes de <a href="/wiki/Constructivisme_(%C3%A9pist%C3%A9mologie)" title="Constructivisme (épistémologie)">constructivisme</a><sup class="need_ref_tag" style="padding-left:2px;"><a href="/wiki/Aide:R%C3%A9f%C3%A9rence_n%C3%A9cessaire" title="Aide:Référence nécessaire"><span title="Ce passage nécessite une référence ; voir l&#39;aide.">&#91;réf.&#160;nécessaire&#93;</span></a></sup>, qui proposent une philosophie de la connaissance d'inspiration clairement sceptique, ou le <a href="/wiki/Constructivisme_social" title="Constructivisme social">constructivisme social</a><sup class="need_ref_tag" style="padding-left:2px;"><a href="/wiki/Aide:R%C3%A9f%C3%A9rence_n%C3%A9cessaire" title="Aide:Référence nécessaire"><span title="Ce passage nécessite une référence ; voir l&#39;aide.">&#91;réf.&#160;nécessaire&#93;</span></a></sup>. </p><p>Il existe enfin un <a href="/wiki/Scepticisme_scientifique" title="Scepticisme scientifique">scepticisme scientifique</a>, qui cherche à promouvoir la science, la pensée critique et à soumettre les <a href="/wiki/Pseudo-science" class="mw-redirect" title="Pseudo-science">pseudo-sciences</a> à la méthode expérimentale. En France, ce mouvement est connu sous le nom de <a href="/wiki/Z%C3%A9t%C3%A9tique" title="Zététique">zététique</a>. Il n'a cependant aucun lien avec le scepticisme philosophique au sens strict<sup id="cite_ref-6" class="reference"><a href="#cite_note-6"><span class="cite_crochet">[</span>6<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>, le mot «&#160;sceptique&#160;» devant dans son cas être entendu dans son sens courant. </p><p>Les études récentes en <a href="/wiki/Rh%C3%A9torique" title="Rhétorique">rhétorique</a> comme critique philosophique, avec <a href="/wiki/Barbara_Cassin" title="Barbara Cassin">Barbara Cassin</a> et <a href="/wiki/Philippe-Joseph_Salazar" title="Philippe-Joseph Salazar">Philippe-Joseph Salazar</a> développent une réflexion limitrophe du scepticisme, vers la <a href="/wiki/Sophistique" class="mw-redirect" title="Sophistique">sophistique</a> et vers la politique. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Scepticisme_en_Asie">Scepticisme en Asie</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Scepticisme_(philosophie)&amp;veaction=edit&amp;section=15" title="Modifier la section : Scepticisme en Asie" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Scepticisme_(philosophie)&amp;action=edit&amp;section=15" title="Modifier le code source de la section : Scepticisme en Asie"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p><a href="/wiki/Nagarjuna" class="mw-redirect" title="Nagarjuna">Nagarjuna</a>, fondateur de l'école <a href="/wiki/Bouddhisme" title="Bouddhisme">bouddhique</a> <a href="/wiki/Madhyamaka" title="Madhyamaka">Madhyamaka</a>, dont la méthode rappelle les <a href="/wiki/Esquisses_pyrrhoniennes" title="Esquisses pyrrhoniennes">Esquisses pyrrhoniennes</a> de Sextus Empiricus, nie l'être aussi bien que le non-être&#160;: rien n'a de nature propre, toute connaissance phénoménale n'est que conventionnelle. De façon plus générale, le <a href="/wiki/Bouddhisme" title="Bouddhisme">bouddhisme</a>, comme le scepticisme, nie la catégorie de substance et ne voit que «&#160;<a href="/wiki/Vacuit%C3%A9" title="Vacuité">vacuité</a>&#160;» (absence de nature propre qui ferait qu'une chose serait indépendante des autres choses, ce qui rejoint aussi la notion de <a href="/wiki/Coproduction_conditionn%C3%A9e" title="Coproduction conditionnée">coproduction conditionnée</a>) dans les phénomènes aussi bien que dans l'Absolu (<a href="/wiki/Nirv%C4%81na" class="mw-redirect" title="Nirvāna">nirvāna</a>). </p><p><a href="/wiki/Edward_Conze" title="Edward Conze">Edward Conze</a>, érudit bouddhiste, souligne la proximité du bouddhisme (particulièrement du <a href="/wiki/Madhyamaka" title="Madhyamaka">Madhyamaka</a>) avec le scepticisme pyrrhonien&#160;: </p> <dl><dd>Être libre de passions est le grand but de la vie, et l'équanimité est l'attitude qu'on doit s'efforcer de cultiver. Toutes les choses extérieures sont <i>les mêmes</i>, <i>il n'y a pas de différence entre elles</i>, et le sage ne distingue pas entre elles. Pour gagner cet état d'indifférence on doit sacrifier tous les instincts naturels. Toutes les opinions théoriques sont pareillement sans fondement, et il faut complètement s'abstenir de formuler des propositions et de passer des jugements. Dans la philosophie de <a href="/wiki/Pyrrhon" class="mw-redirect" title="Pyrrhon">Pyrrhon</a>, il y a la même distinction entre la <i>vérité conventionnelle</i>, les apparences <i>(phainomena)</i> d'un côté, et la <i>vérité ultime (adêla)</i> de l'autre. La vérité ultime est complètement cachée&#160;: <span class="citation">«&#160;Je ne sais pas si le miel est doux, mais je suis d'accord qu'il m'apparaît tel<sup id="cite_ref-7" class="reference"><a href="#cite_note-7"><span class="cite_crochet">[</span>7<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>.&#160;»</span></dd></dl> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Discussion_du_scepticisme">Discussion du scepticisme</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Scepticisme_(philosophie)&amp;veaction=edit&amp;section=16" title="Modifier la section : Discussion du scepticisme" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Scepticisme_(philosophie)&amp;action=edit&amp;section=16" title="Modifier le code source de la section : Discussion du scepticisme"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Arguments_des_sceptiques">Arguments des sceptiques</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Scepticisme_(philosophie)&amp;veaction=edit&amp;section=17" title="Modifier la section : Arguments des sceptiques" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Scepticisme_(philosophie)&amp;action=edit&amp;section=17" title="Modifier le code source de la section : Arguments des sceptiques"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Les sceptiques mettent en garde contre les affirmations absolues en utilisant les arguments principaux suivants<sup id="cite_ref-8" class="reference"><a href="#cite_note-8"><span class="cite_crochet">[</span>8<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>&#160;: </p> <ul><li>de fait les opinions exprimées se révèlent diverses, versatiles et contradictoires&#160;;</li> <li>les sensations ou opinions sont relatives au sujet qui les éprouve&#160;: en effet un même homme peut, selon les circonstances, être diversement affecté par un objet. Santé, maladie, sommeil et veille, mouvement et repos, âge, position et lieu conditionnent les perceptions. <a href="/wiki/Montaigne" class="mw-redirect" title="Montaigne">Montaigne</a>, s'il semble parfois se complaire sur le doute comme sur un «&#160;<i>mol oreiller</i>&#160;», veut surtout nous rappeler «&#160;<i>qu'il est lui-même la matière de son livre</i>&#160;» et que ses propos sont relatifs à sa personne&#160;;</li> <li>toute chose n'a qu'un statut relatif, en relation avec une infinité d'autres&#160;: la connaissance du moindre objet suppose que l'on soit capable d'établir son rapport avec tout l'Univers&#160;;</li> <li>les arguments et preuves avancées doivent être eux-mêmes prouvés.</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Contestation_du_scepticisme">Contestation du scepticisme</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Scepticisme_(philosophie)&amp;veaction=edit&amp;section=18" title="Modifier la section : Contestation du scepticisme" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Scepticisme_(philosophie)&amp;action=edit&amp;section=18" title="Modifier le code source de la section : Contestation du scepticisme"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p><a href="/wiki/David_Hume" title="David Hume">Hume</a> assimile le doute sceptique à «&#160;<i>une maladie de l'esprit</i>&#160;». <a href="/wiki/Kant" class="mw-redirect" title="Kant">Kant</a>, dans sa <a href="/wiki/Critique_de_la_raison_pure" title="Critique de la raison pure">Critique de la raison pure</a>, qualifie les sceptiques de «&#160;<i>nomades, sans domicile fixe</i>&#160;»<sup id="cite_ref-9" class="reference"><a href="#cite_note-9"><span class="cite_crochet">[</span>9<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Scepticisme_et_pragmatisme">Scepticisme et pragmatisme</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Scepticisme_(philosophie)&amp;veaction=edit&amp;section=19" title="Modifier la section : Scepticisme et pragmatisme" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Scepticisme_(philosophie)&amp;action=edit&amp;section=19" title="Modifier le code source de la section : Scepticisme et pragmatisme"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Selon le <a href="/wiki/Th%C3%A9or%C3%A8me_de_Cox-Jaynes" title="Théorème de Cox-Jaynes">Théorème de Cox-Jaynes</a>, il est <i>nécessaire d'accorder un crédit provisoire à quelques idées non vérifiées</i> (éventuellement fausses, donc), en vue de créer les expériences qui les infirmeront ou non (cette idée étant aussi ancienne que le scepticisme). Par remises en cause successives, des considérations de <i>diminution d'entropie</i> montrent que les idées de différents observateurs (qui ont des <i>a priori</i> différents) convergeront vers une vision unique là où une réalité sous-jacente objective existe, et est observable d'une manière ou d'une autre. Ce théorème lève également les doutes qui planaient sur le mécanisme (également baptisé <i>scandale</i> par <a href="/wiki/Bertrand_Russell" title="Bertrand Russell">Bertrand Russell</a>) de l'<a href="/wiki/Induction_(logique)" title="Induction (logique)">induction</a>. Voir aussi <a href="/wiki/Inf%C3%A9rence_bay%C3%A9sienne" title="Inférence bayésienne">inférence bayésienne</a>. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Bibliographie">Bibliographie</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Scepticisme_(philosophie)&amp;veaction=edit&amp;section=20" title="Modifier la section : Bibliographie" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Scepticisme_(philosophie)&amp;action=edit&amp;section=20" title="Modifier le code source de la section : Bibliographie"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Éditions"><span id=".C3.89ditions"></span>Éditions</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Scepticisme_(philosophie)&amp;veaction=edit&amp;section=21" title="Modifier la section : Éditions" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Scepticisme_(philosophie)&amp;action=edit&amp;section=21" title="Modifier le code source de la section : Éditions"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><a href="/wiki/Sextus_Empiricus" title="Sextus Empiricus">Sextus Empiricus</a>, <i><a href="/wiki/Esquisses_pyrrhoniennes" title="Esquisses pyrrhoniennes">Esquisses pyrrhoniennes</a></i>, traduction, P.Pellegrin, Paris, Seuil, 1997.</li> <li>Sextus Empiricus, <i>Contre les professeurs</i>, trad. P.&#160;Pellegrin et alii., Seuil, 2002.</li> <li><span class="ouvrage" id="Laërce"><span class="ouvrage" id="Diogène_Laërce"><a href="/wiki/Diog%C3%A8ne_La%C3%ABrce" title="Diogène Laërce">Diogène Laërce</a>, <cite class="italique"><a href="/wiki/Vies,_doctrines_et_sentences_des_philosophes_illustres" title="Vies, doctrines et sentences des philosophes illustres">Vies, doctrines et sentences des philosophes illustres</a></cite> <small>&#91;<a href="/wiki/R%C3%A9f%C3%A9rence:Vies,_doctrines_et_sentences_des_philosophes_illustres_(Diog%C3%A8ne_La%C3%ABrce)" title="Référence:Vies, doctrines et sentences des philosophes illustres (Diogène Laërce)">détail des éditions</a>&#93;</small> <small style="line-height:1em;">(<a rel="nofollow" class="external text" href="http://ugo.bratelli.free.fr/index.php#Laerce">lire en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=Vies%2C+doctrines+et+sentences+des+philosophes+illustres&amp;rft.aulast=La%C3%ABrce&amp;rft.aufirst=Diog%C3%A8ne&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AScepticisme+%28philosophie%29"></span></span></span> (livre IX).</li> <li>Thomas Bénatouil, <i>Le Scepticisme</i>, Paris, Flammarion, coll. «&#160;<a href="/wiki/GF-Corpus" class="mw-redirect" title="GF-Corpus">GF-Corpus</a>&#160;», 1997.</li> <li>J.-P. Dumont, <i>Les Sceptiques grecs, textes choisis</i>, PUF, Paris, 1966.</li> <li><a href="/wiki/Pierre-Daniel_Huet" title="Pierre-Daniel Huet">Pierre-Daniel Huet</a>, <i>Mémoires de Pierre-Daniel Huet</i>, nouvelle édition, Paris/Toulouse, Klincksieck/SLC, 1993, <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a>&#160;<a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/2-908728-13-3" title="Spécial:Ouvrages de référence/2-908728-13-3"><span class="nowrap">2-908728-13-3</span></a>)</small>.</li> <li><a href="/wiki/David_Hume" title="David Hume">David Hume</a>, <i><a href="/wiki/Dialogues_sur_la_religion_naturelle" title="Dialogues sur la religion naturelle">Dialogues sur la religion naturelle</a></i>.</li> <li><a href="/wiki/Fran%C3%A7ois_de_La_Mothe_Le_Vayer_(1588-1672)" title="François de La Mothe Le Vayer (1588-1672)">François de La Mothe Le Vayer</a>, <i>De la patrie et des étrangers et autres traités sceptiques</i>, textes présentés et édités par <a href="/wiki/Philippe-Joseph_Salazar" title="Philippe-Joseph Salazar">Philippe-Joseph Salazar</a>, Paris, Desjonquères, 2003, <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a>&#160;<a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/2-843-21057-7" title="Spécial:Ouvrages de référence/2-843-21057-7"><span class="nowrap">2-843-21057-7</span></a>)</small>.</li> <li>Long et Sedley, <i>Les Philosophes hellénistiques</i>, trad. Pierre Pellegrin et <a href="/wiki/Jacques_Brunschwig" title="Jacques Brunschwig">Jacques Brunschwig</a>, Paris, Flammarion, coll. «&#160;<a href="/wiki/GF_(collection)" class="mw-redirect" title="GF (collection)">GF</a>&#160;», 2001&#160;: tome I&#160;: "Pyrrhon, L'épicurisme" et tome III&#160;: "Les Académiciens. La Renaissance du pyrrhonisme".</li> <li><a href="/wiki/Montaigne" class="mw-redirect" title="Montaigne">Montaigne</a>, <i><a href="https://fr.wikisource.org/wiki/Apologie_de_Raimond_Sebond" class="extiw" title="s:Apologie de Raimond Sebond">Apologie de Raimond Sebond</a></i>.</li> <li><a href="/wiki/Karl_Popper" title="Karl Popper">Karl Popper</a>, «&#160;Tolérance et responsabilité intellectuelle&#160;» (1981), CNDP, 1990.</li> <li><a href="/wiki/Wittgenstein" class="mw-redirect" title="Wittgenstein">Wittgenstein</a>, <i><a href="/wiki/De_la_certitude" title="De la certitude">De la certitude</a></i>, NRF Essais.</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Études"><span id=".C3.89tudes"></span>Études</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Scepticisme_(philosophie)&amp;veaction=edit&amp;section=22" title="Modifier la section : Études" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Scepticisme_(philosophie)&amp;action=edit&amp;section=22" title="Modifier le code source de la section : Études"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li>Charles Bolyard, <i><a rel="nofollow" class="external text" href="https://plato.stanford.edu/entries/skepticism-medieval/">Medieval skepticism</a></i>, Stanford Encyclopedia of Philosophy, 2017.</li> <li><a href="/wiki/Victor_Brochard" title="Victor Brochard">Victor Brochard</a>, <i><a href="https://fr.wikisource.org/wiki/Les_Sceptiques_grecs" class="extiw" title="s:Les Sceptiques grecs">Les Sceptiques grecs</a></i>, Paris, 1887.</li> <li><a href="/wiki/Marcel_Conche" title="Marcel Conche">Marcel Conche</a>, <i>Pyrrhon ou l'apparence</i>, Paris, PUF, 1994.</li> <li><a href="/wiki/Jean-Paul_Dumont_(historien_de_la_philosophie_antique)" class="mw-redirect" title="Jean-Paul Dumont (historien de la philosophie antique)">Jean-Paul Dumont</a>, <i>Le Scepticisme et le phénomène</i>, Paris, Vrin, 1972.</li> <li>Marianne Groulez, <i>Le scepticisme de Hume</i>, Paris, P.U.F., coll. «&#160;Philosophies&#160;», 2005.</li> <li><a href="/wiki/Georg_Wilhelm_Friedrich_Hegel" title="Georg Wilhelm Friedrich Hegel">Hegel</a>, <i>La Relation du scepticisme avec la philosophie</i>, Paris, Vrin, 1986.</li> <li>Pierre-François Moreau (éd.), <i>Le scepticisme au <abbr class="abbr" title="16ᵉ siècle"><span class="romain">XVI</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr> et au <abbr class="abbr" title="17ᵉ siècle"><span class="romain">XVII</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr>&#160;siècle</i>, Paris, Albin Michel, 2001.</li> <li>Gianni Paganini, <i>Skepsis. Le débat moderne sur le scepticisme. Montaigne - Le Vayer - Campanella - Hobbes - Descartes - Bayle</i>, Paris, Vrin, 2008.</li> <li>Richard H. Popkin, <i>Histoire du scepticisme d'Érasme à Spinoza</i>, Paris, PUF, 1995 (traduction de la deuxième édition).</li> <li><a href="/wiki/L%C3%A9on_Robin" title="Léon Robin">Léon Robin</a>, <i>Pyrrhon et le scepticisme grec</i>, Paris, PUF, 1944.</li> <li><a href="/wiki/Philippe-Joseph_Salazar" title="Philippe-Joseph Salazar">Philippe-Joseph Salazar</a>, <i>La Divine Sceptique. Éthique et rhétorique au <abbr class="abbr" title="17ᵉ siècle"><span class="romain">XVII</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr>&#160;siècle</i>, Tübingen, Gunter Narr, 2000 <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a>&#160;<a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/3-8233-5581-3" title="Spécial:Ouvrages de référence/3-8233-5581-3"><span class="nowrap">3-8233-5581-3</span></a>)</small>.</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Notes_et_références"><span id="Notes_et_r.C3.A9f.C3.A9rences"></span>Notes et références</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Scepticisme_(philosophie)&amp;veaction=edit&amp;section=23" title="Modifier la section : Notes et références" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Scepticisme_(philosophie)&amp;action=edit&amp;section=23" title="Modifier le code source de la section : Notes et références"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="references-small decimal" style=""><div class="mw-references-wrap"><ol class="references"> <li id="cite_note-1"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-1">↑</a> </span><span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.cairn.info/revue-dix-septieme-siecle-2002-4-page-663.htm">Descartes face au doute scandaleux des sceptiques</a>, Sylvia Giocanti, Dix-septième siècle 2002/4 (n° 217), pages 663 à 673</span> </li> <li id="cite_note-2"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-2">↑</a> </span><span class="reference-text">Voir notamment l'article <a href="/wiki/Traductions_latines_du_XIIe_si%C3%A8cle" title="Traductions latines du XIIe siècle">Traductions latines du XIIe siècle</a></span> </li> <li id="cite_note-3"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-3">↑</a> </span><span class="reference-text">Philippe-Joseph Salazar, <i>La Divine Sceptique. Éthique et rhétorique au <abbr class="abbr" title="17ᵉ siècle"><span class="romain">XVII</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr>&#160;siècle</i>, Tübingen, Gunter Narr Verlag, 2000, 131p. <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a>&#160;<a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/3-8233-5581-3" title="Spécial:Ouvrages de référence/3-8233-5581-3"><span class="nowrap">3-8233-5581-3</span></a>)</small></span> </li> <li id="cite_note-4"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-4">↑</a> </span><span class="reference-text">Mémoires de Pierre-Daniel Huet, nouvelle édition, Paris/Toulouse, Klincksieck/SLC, 1993, <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a>&#160;<a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/2-908728-13-3" title="Spécial:Ouvrages de référence/2-908728-13-3"><span class="nowrap">2-908728-13-3</span></a>)</small></span> </li> <li id="cite_note-5"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-5">↑</a> </span><span class="reference-text">Cf. <i>Pensées diverses sur la comète</i>, 1682, éd. GF-Flammarion, 2007.</span> </li> <li id="cite_note-6"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-6">↑</a> </span><span class="reference-text">Au contraire, du point de vue du pyrrhonisme, la zététique serait considérée comme un dogmatisme.</span> </li> <li id="cite_note-7"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-7">↑</a> </span><span class="reference-text">Edward Conze, <i>Le Bouddhisme</i>, Payot, 2002.</span> </li> <li id="cite_note-8"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-8">↑</a> </span><span class="reference-text">Traité de Philosophie, op. cit.</span> </li> <li id="cite_note-9"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-9">↑</a> </span><span class="reference-text">Traité de philosophie, op. cit.</span> </li> </ol></div> </div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Voir_aussi">Voir aussi</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Scepticisme_(philosophie)&amp;veaction=edit&amp;section=24" title="Modifier la section : Voir aussi" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Scepticisme_(philosophie)&amp;action=edit&amp;section=24" title="Modifier le code source de la section : Voir aussi"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r194021218">.mw-parser-output .autres-projets>.titre{text-align:center;margin:0.2em 0}.mw-parser-output .autres-projets>ul{margin:0;padding:0}.mw-parser-output .autres-projets>ul>li{list-style:none;margin:0.2em 0;text-indent:0;padding-left:24px;min-height:20px;text-align:left;display:block}.mw-parser-output .autres-projets>ul>li>a{font-style:italic}@media(max-width:720px){.mw-parser-output .autres-projets{float:none}}</style><div class="autres-projets boite-grise boite-a-droite noprint js-interprojets"> <p class="titre">Sur les autres projets Wikimedia&#160;:</p> <ul class="noarchive plainlinks"> <li class="wiktionary"><a href="https://fr.wiktionary.org/wiki/scepticisme" class="extiw" title="wikt:scepticisme">scepticisme</a>, <span class="nowrap">sur le <span class="project">Wiktionnaire</span></span></li> </ul> </div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Articles_connexes">Articles connexes</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Scepticisme_(philosophie)&amp;veaction=edit&amp;section=25" title="Modifier la section : Articles connexes" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Scepticisme_(philosophie)&amp;action=edit&amp;section=25" title="Modifier le code source de la section : Articles connexes"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><a href="/wiki/Agnosticisme" title="Agnosticisme">Agnosticisme</a></li> <li><a href="/wiki/%C3%89poch%C3%A8" title="Épochè">épochè</a> (suspension du jugement)</li> <li><a href="/wiki/Esprit_critique" title="Esprit critique">Esprit critique</a></li> <li><a href="/wiki/Liste_des_philosophes_sceptiques_de_l%27Antiquit%C3%A9" title="Liste des philosophes sceptiques de l&#39;Antiquité">Liste des philosophes sceptiques de l'Antiquité</a></li> <li><a href="/wiki/Scepticisme_scientifique" title="Scepticisme scientifique">Scepticisme scientifique</a></li> <li><a href="/wiki/Vocabulaire_du_scepticisme_antique" title="Vocabulaire du scepticisme antique">Vocabulaire du scepticisme antique</a>.</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Liens_externes">Liens externes</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Scepticisme_(philosophie)&amp;veaction=edit&amp;section=26" title="Modifier la section : Liens externes" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Scepticisme_(philosophie)&amp;action=edit&amp;section=26" title="Modifier le code source de la section : Liens externes"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><div class="liste-horizontale"><span class="wd_identifiers"><a href="/wiki/Autorit%C3%A9_(sciences_de_l%27information)" title="Autorité (sciences de l&#39;information)">Notices d'autorité</a><span class="noprint wikidata-linkback skin-invert"><span class="mw-valign-baseline noviewer" typeof="mw:File"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q1395219?uselang=fr#identifiers" title="Voir et modifier les données sur Wikidata"><img alt="Voir et modifier les données sur Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Blue_pencil.svg/10px-Blue_pencil.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Blue_pencil.svg/15px-Blue_pencil.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Blue_pencil.svg/20px-Blue_pencil.svg.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a></span></span></span>&#160;: <ul><li><span class="nowrap uid noarchive"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://id.loc.gov/authorities/sh85123125">LCCN</a></span></li> <li><span class="nowrap uid noarchive"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://d-nb.info/gnd/4055225-1">GND</a></span></li> <li><span class="nowrap uid noarchive"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://id.ndl.go.jp/auth/ndlna/00564549">Japon</a></span></li> <li><span class="nowrap uid noarchive"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://olduli.nli.org.il/F/?func=find-b&amp;local_base=NLX10&amp;find_code=UID&amp;request=987007546130205171">Israël</a></span></li> <li><span class="nowrap uid noarchive"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://aleph.nkp.cz/F/?func=find-c&amp;local_base=aut&amp;ccl_term=ica=ph125573">Tchéquie</a></span></li> </ul></div></li> <li class="mw-empty-elt"></li> <li><div class="liste-horizontale"><span class="wd_identifiers">Notices dans des dictionnaires ou encyclopédies généralistes<span class="noprint wikidata-linkback skin-invert"><span class="mw-valign-baseline noviewer" typeof="mw:File"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q1395219?uselang=fr#identifiers" title="Voir et modifier les données sur Wikidata"><img alt="Voir et modifier les données sur Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Blue_pencil.svg/10px-Blue_pencil.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Blue_pencil.svg/15px-Blue_pencil.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Blue_pencil.svg/20px-Blue_pencil.svg.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a></span></span></span>&#160;: <ul><li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.britannica.com/topic/skepticism"><i>Britannica</i></a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://denstoredanske.lex.dk//skepticisme/"><i>Den Store Danske Encyklopædi</i></a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.enciclopedia.cat/EC-GEC-0180301.xml"><i>Gran Enciclopèdia Catalana</i></a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://snl.no/skeptisisme"><i>Store norske leksikon</i></a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.universalis.fr/encyclopedie/scepticisme/"><i>Universalis</i></a></li> </ul></div></li> <li>Répertoires de ressources philosophiques antiques&#160;: <ul><li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://bcs.fltr.ucl.ac.be/">Bibliotheca Classica Selecta</a>&#160;;</li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://rspa.vjf.cnrs.fr/">Cnrs</a>&#160;;</li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://remacle.org/">Remacle</a>&#160;;</li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://pedagogie.ac-toulouse.fr/philosophie/textesdephilosophes.htm#Liste%20des%20auteurs%20par%20ordre%20alphab%E9tique/">Site Académique Toulouse</a>&#160;;</li> <li><span class="ouvrage" id="Perrin"><span class="ouvrage" id="Patrick_Perrin">Patrick Perrin, «&#160;<a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.elements-de-philosophie.fr/scepticisme/introduction.php"><cite style="font-style:normal;">La suspension du jugement ou les origines du scepticisme dans la philosophie antique</cite></a>&#160;», sur <span class="italique">elements-de-philosophie.fr</span></span></span>.</li> <li>Nicola Stricker, <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.cairn.info/revue-etudes-theologiques-et-religieuses-2008-3-page-333.htm#no55">«&#160;La dogmatique à l'école du scepticisme&#160;»</a>, <i><a href="/wiki/%C3%89tudes_th%C3%A9ologiques_et_religieuses" title="Études théologiques et religieuses">Études théologiques et religieuses</a></i>, 2008/3 (tome 83), p. 333-350.</li></ul></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Cours">Cours</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Scepticisme_(philosophie)&amp;veaction=edit&amp;section=27" title="Modifier la section : Cours" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Scepticisme_(philosophie)&amp;action=edit&amp;section=27" title="Modifier le code source de la section : Cours"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li>Cours du <a href="/wiki/Coll%C3%A8ge_de_France" title="Collège de France">Collège de France</a>&#160;: <sup id="cite_ref-10" class="reference"><a href="#cite_note-10"><span class="cite_crochet">[</span>1<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>&#160;; <span class="ouvrage" id="2023">«&#160;<a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.radiofrance.fr/franceculture/podcasts/l-ete-du-college-de-france/scepticisme-et-connaissance-de-nouveaux-defis-partie-2-par-claudine-tiercelin-9180774"><cite style="font-style:normal;">"Scepticisme et connaissance&#160;: de nouveaux défis" partie 2, par Claudine Tiercelin</cite></a>&#160;», <time class="nowrap" datetime="2023-08-22" data-sort-value="2023-08-22">22 août 2023</time> <small style="line-height:1em;">(consulté le <time class="nowrap" datetime="2024-09-30" data-sort-value="2024-09-30">30 septembre 2024</time>)</small></span></li></ul> <div class="navbox-container" style="clear:both;"> <table class="navbox collapsible noprint autocollapse" style=""> <tbody><tr><th class="navbox-title" colspan="2" style=""><div style="float:left; width:6em; text-align:left"><div class="noprint plainlinks nowrap tnavbar" style="padding:0; font-size:xx-small; color:var(--color-emphasized, #000000);"><a href="/wiki/Mod%C3%A8le:Palette_Philosophie_hell%C3%A9nistique" title="Modèle:Palette Philosophie hellénistique"><abbr class="abbr" title="Voir ce modèle.">v</abbr></a>&#160;· <a class="external text" href="https://fr.wikipedia.org/w/index.php?title=Mod%C3%A8le:Palette_Philosophie_hell%C3%A9nistique&amp;action=edit"><abbr class="abbr" title="Modifier ce modèle. Merci de prévisualiser avant de sauvegarder.">m</abbr></a></div></div><div style="font-size:110%"><a href="/wiki/Philosophie_hell%C3%A9nistique" title="Philosophie hellénistique">Philosophie hellénistique</a></div></th> </tr> <tr> <td class="navbox-list" style="text-align:left;;" colspan="2"><table class="navbox collapsible noprint autocollapse" style="font-size:100%; padding:0; border:0; margin:-3px 0;"> <tbody><tr><th class="navbox-title" colspan="2" style=""><span style="font-size:110%"><a href="/wiki/Sto%C3%AFcisme" title="Stoïcisme">Stoïcisme</a></span></th> </tr> <tr> <td class="navbox-banner" style="" colspan="2"><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Philosophie_antique" title="Philosophie antique">Philosophie antique</a></li> <li><a href="/wiki/Philosophie_hell%C3%A9nistique" title="Philosophie hellénistique">Philosophie hellénistique</a></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="width:100px;">Frise chronologique</th> <td class="navbox-list" style=""><div class="timeline-wrapper"><map name="timeline_aov0lh9erbtgxr3r7eomyqdjlfoymw8"><area shape="rect" href="/wiki/Marc_Aur%C3%A8le" coords="718,211,836,235" title="Marc Aurèle" alt="Marc Aurèle" /><area shape="rect" href="/wiki/%C3%89pict%C3%A8te" coords="657,196,762,220" title="Épictète" alt="Épictète" /><area shape="rect" href="/wiki/Musonius_Rufus" coords="612,181,743,205" title="Musonius Rufus" alt="Musonius Rufus" /><area shape="rect" href="/wiki/S%C3%A9n%C3%A8que_le_Jeune" coords="563,165,661,189" title="Sénèque le Jeune" alt="Sénèque le Jeune" /><area shape="rect" href="/wiki/Ath%C3%A9nodore_le_Cananite" coords="485,150,677,174" title="Athénodore le Cananite" alt="Athénodore le Cananite" /><area shape="rect" href="/wiki/Arius_Didyme" coords="464,135,582,159" title="Arius Didyme" alt="Arius Didyme" /><area shape="rect" href="/wiki/Cic%C3%A9ron" coords="418,119,509,143" title="Cicéron" alt="Cicéron" /><area shape="rect" href="/wiki/Posidonius_d%27Apam%C3%A9e" coords="407,104,579,128" title="Posidonius d&#39;Apamée" alt="Posidonius d&#39;Apamée" /><area shape="rect" href="/wiki/Pan%C3%A9tios_de_Rhodes" coords="341,88,506,112" title="Panétios de Rhodes" alt="Panétios de Rhodes" /><area shape="rect" href="/wiki/Antipater_de_Tarse" coords="302,73,460,97" title="Antipater de Tarse" alt="Antipater de Tarse" /><area shape="rect" href="/wiki/Diog%C3%A8ne_de_Babylone" coords="271,58,443,82" title="Diogène de Babylone" alt="Diogène de Babylone" /><area shape="rect" href="/wiki/Chrysippe_de_Soles" coords="200,42,298,66" title="Chrysippe de Soles" alt="Chrysippe de Soles" /><area shape="rect" href="/wiki/Cl%C3%A9anthe" coords="163,27,262,51" title="Cléanthe" alt="Cléanthe" /><area shape="rect" href="/wiki/Z%C3%A9non_de_Kition" coords="120,12,265,36" title="Zénon de Kition" alt="Zénon de Kition" /></map><img usemap="#timeline_aov0lh9erbtgxr3r7eomyqdjlfoymw8" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/fr/timeline/aov0lh9erbtgxr3r7eomyqdjlfoymw8.png" /></div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="width:100px;">Autres philosophes</th> <td class="navbox-list navbox-even" style=""><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Persaios_de_Kition" title="Persaios de Kition">Persée de Cition</a></li> <li><a href="/wiki/Ariston_de_Chios" title="Ariston de Chios">Ariston de Chios</a></li> <li><a href="/wiki/H%C3%A9rillos_de_Carthage" title="Hérillos de Carthage">Hérillos de Carthage</a> <span typeof="mw:File"><span title="Bon article"><img alt="Bon article" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/11/Bon_article.svg/14px-Bon_article.svg.png" decoding="async" width="14" height="14" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/11/Bon_article.svg/21px-Bon_article.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/11/Bon_article.svg/28px-Bon_article.svg.png 2x" data-file-width="20" data-file-height="20" /></span></span></li> <li><a href="/wiki/Denys_le_Transfuge" title="Denys le Transfuge">Denys le Transfuge</a></li> <li><a href="/wiki/Sph%C3%A9ros" title="Sphéros">Sphéros</a></li> <li><a href="/wiki/Chrysippe_de_Soles" title="Chrysippe de Soles">Chrysippe de Soles</a></li> <li><a href="/wiki/Aristocr%C3%A9on" title="Aristocréon">Aristocréon</a> <span typeof="mw:File"><span title="Bon article"><img alt="Bon article" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/11/Bon_article.svg/14px-Bon_article.svg.png" decoding="async" width="14" height="14" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/11/Bon_article.svg/21px-Bon_article.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/11/Bon_article.svg/28px-Bon_article.svg.png 2x" data-file-width="20" data-file-height="20" /></span></span></li> <li><a href="/wiki/Caton_d%27Utique" title="Caton d&#39;Utique">Caton d'Utique</a></li> <li><a href="/wiki/Publius_Clodius_Thrasea_Paetus" title="Publius Clodius Thrasea Paetus">Publius Clodius Thrasea Paetus</a></li></ul> </div></td> </tr> </tbody></table></td> </tr> <tr> <td class="navbox-list navbox-even" style="text-align:left;;" colspan="2"><table class="navbox collapsible noprint autocollapse" style="font-size:100%; padding:0; border:0; margin:-3px 0;"> <tbody><tr><th class="navbox-title" colspan="2" style=""><span style="font-size:110%"><a href="/wiki/%C3%89picurisme" title="Épicurisme">Épicurisme</a></span></th> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="">Aire grecque</th> <td class="navbox-list" style=""><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/%C3%89picure" title="Épicure">Épicure</a></li> <li><a href="/wiki/M%C3%A9trodore_de_Lampsaque_(le_Jeune)" title="Métrodore de Lampsaque (le Jeune)">Métrodore</a></li> <li><a href="/wiki/Hermarque_de_Mytil%C3%A8ne" title="Hermarque de Mytilène">Hermarque de Mytilène</a></li> <li><a href="/wiki/Dionysios_de_Lamptr%C3%A9e" title="Dionysios de Lamptrée">Dionysios de Lamptrée</a></li> <li><a href="/wiki/Z%C3%A9non_de_Sidon" title="Zénon de Sidon">Zénon de Sidon</a></li> <li><a href="/wiki/Polystratos" title="Polystratos">Polystrate</a></li> <li><a href="/wiki/Apollodore_l%27%C3%89picurien" title="Apollodore l&#39;Épicurien">Apollodore</a></li> <li><a href="/wiki/Philod%C3%A8me_de_Gadara" title="Philodème de Gadara">Philodème de Gadara</a></li> <li><a href="/wiki/Diog%C3%A8ne_d%27%C5%92noanda" title="Diogène d&#39;Œnoanda">Diogène d'Œnoanda</a></li> <li><a href="/wiki/Idom%C3%A9n%C3%A9e_de_Lampsaque" title="Idoménée de Lampsaque">Idoménée de Lampsaque</a></li> <li><a href="/wiki/Batis_de_Lampsaque" title="Batis de Lampsaque">Batis de Lampsaque</a></li> <li><a href="/wiki/Colot%C3%A8s" title="Colotès">Colotès</a></li> <li><a href="/wiki/L%C3%A9ont%C3%A9e_de_Lampsaque" title="Léontée de Lampsaque">Léontée de Lampsaque</a></li> <li><a href="/wiki/Basilide_(%C3%A9picurien)" title="Basilide (épicurien)">Basilide</a></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="">Aire romaine</th> <td class="navbox-list navbox-even" style=""><a href="/wiki/Lucr%C3%A8ce" title="Lucrèce">Lucrèce</a></td> </tr> </tbody></table></td> </tr> <tr> <td class="navbox-list" style="text-align:left;;" colspan="2"><table class="navbox collapsible noprint autocollapse" style="font-size:100%; padding:0; border:0; margin:-3px 0;"> <tbody><tr><th class="navbox-title" colspan="2" style=""><span style="font-size:110%"><a class="mw-selflink selflink">Scepticisme</a></span></th> </tr> <tr> <td class="navbox-list" style="text-align:center;" colspan="2"><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Pyrrhon_d%27%C3%89lis" title="Pyrrhon d&#39;Élis">Pyrrhon d'Élis</a></li> <li><a href="/wiki/Timon_de_Phlionte" title="Timon de Phlionte">Timon de Phlionte</a></li> <li><a href="/wiki/%C3%89n%C3%A9sid%C3%A8me" title="Énésidème">Énésidème</a></li> <li><a href="/wiki/Agrippa_(philosophe)" title="Agrippa (philosophe)">Agrippa</a></li> <li><a href="/wiki/Sextus_Empiricus" title="Sextus Empiricus">Sextus Empiricus</a></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <td class="navbox-banner" style="" colspan="2"><small><div class="liste-horizontale">Voir aussi&#160;: <ul><li><i><a href="/wiki/Esquisses_pyrrhoniennes" title="Esquisses pyrrhoniennes">Esquisses pyrrhoniennes</a></i></li> <li><a href="/wiki/Vocabulaire_du_scepticisme_antique" title="Vocabulaire du scepticisme antique">Vocabulaire</a></li> <li><a href="/wiki/Liste_des_philosophes_sceptiques_de_l%27Antiquit%C3%A9" title="Liste des philosophes sceptiques de l&#39;Antiquité">Liste des sceptiques anciens</a></li></ul> </div></small></td> </tr> </tbody></table></td> </tr> <tr> <td class="navbox-list navbox-even" style="text-align:left;;" colspan="2"><table class="navbox collapsible noprint autocollapse" style="font-size:100%; padding:0; border:0; margin:-3px 0;"> <tbody><tr><th class="navbox-title" colspan="2" style=""><span style="font-size:110%"><a href="/wiki/Nouvelle_Acad%C3%A9mie" title="Nouvelle Académie">La Nouvelle Académie</a></span></th> </tr> <tr> <td class="navbox-list" style="text-align:center;" colspan="2"><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Antiochos_d%27Ascalon" title="Antiochos d&#39;Ascalon">Antiochos d'Ascalon</a></li> <li><a href="/wiki/Arc%C3%A9silas_de_Pitane" title="Arcésilas de Pitane">Arcésilas de Pitane</a></li> <li><a href="/wiki/Carn%C3%A9ade" title="Carnéade">Carnéade</a></li> <li><a href="/wiki/Charmadas" title="Charmadas">Charmadas</a></li> <li><a href="/wiki/Cic%C3%A9ron" title="Cicéron">Cicéron</a></li> <li><a href="/wiki/Clitomaque_de_Carthage" title="Clitomaque de Carthage">Clitomaque de Carthage</a></li> <li><a href="/wiki/Pamphile_(platonicien)" title="Pamphile (platonicien)">Pamphile</a></li> <li><a href="/wiki/Philon_de_Larissa" title="Philon de Larissa">Philon de Larissa</a></li> <li><a href="/wiki/H%C3%A9raclite_de_Tyr" title="Héraclite de Tyr">Héraclite de Tyr</a></li></ul> </div></td> </tr> </tbody></table></td> </tr> </tbody></table> <table class="navbox collapsible noprint autocollapse" style=""> <tbody><tr><th class="navbox-title" colspan="2" style=""><div style="float:left; width:6em; text-align:left"><div class="noprint plainlinks nowrap tnavbar" style="padding:0; font-size:xx-small; color:var(--color-emphasized, #000000);"><a href="/wiki/Mod%C3%A8le:Palette_Th%C3%A9orie_de_la_connaissance" title="Modèle:Palette Théorie de la connaissance"><abbr class="abbr" title="Voir ce modèle.">v</abbr></a>&#160;· <a class="external text" href="https://fr.wikipedia.org/w/index.php?title=Mod%C3%A8le:Palette_Th%C3%A9orie_de_la_connaissance&amp;action=edit"><abbr class="abbr" title="Modifier ce modèle. Merci de prévisualiser avant de sauvegarder.">m</abbr></a></div></div><div style="font-size:110%"><a href="/wiki/Th%C3%A9orie_de_la_connaissance" title="Théorie de la connaissance">Théorie de la connaissance</a></div></th> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="">Concepts</th> <td class="navbox-list" style=""><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/A_priori_et_a_posteriori" title="A priori et a posteriori">A priori et a posteriori</a></li> <li><a href="/wiki/Concept_(philosophie)" title="Concept (philosophie)">Concept</a></li> <li><a href="/wiki/Connaissance" title="Connaissance">Connaissance</a></li> <li><a href="/wiki/Connaissance_situ%C3%A9e" title="Connaissance située">Connaissance située</a></li> <li><a href="/wiki/Corroboration_(philosophie)" title="Corroboration (philosophie)">Corroboration</a></li> <li><a href="/wiki/Croyance" title="Croyance">Croyance</a></li> <li><a href="/wiki/Doute" title="Doute">Doute</a></li> <li><a href="/wiki/%C3%89nonc%C3%A9_analytique" title="Énoncé analytique">Énoncé analytique</a></li> <li><a href="/wiki/%C3%89quit%C3%A9_des_connaissances" title="Équité des connaissances">Équité des connaissances</a></li> <li><a href="/wiki/Exp%C3%A9rience_(philosophie)" title="Expérience (philosophie)">Expérience (philosophie)</a></li> <li><a href="/wiki/Imagination" title="Imagination">Imagination</a></li> <li><a href="/wiki/Justification_(philosophie)" title="Justification (philosophie)">Justification</a></li> <li><a href="/wiki/Jugement_(philosophie)" title="Jugement (philosophie)">Jugement</a></li> <li><a href="/wiki/Jugement_synth%C3%A9tique_a_priori" title="Jugement synthétique a priori">Jugement synthétique a priori</a></li> <li><a href="/wiki/Justice_cognitive" title="Justice cognitive">Justice cognitive</a></li> <li><a href="/wiki/M%C3%A9moire_(sciences_humaines)" title="Mémoire (sciences humaines)">Mémoire</a></li> <li><a href="/wiki/Objectivit%C3%A9" title="Objectivité">Objectivité</a> et <a href="/wiki/Subjectivit%C3%A9" title="Subjectivité">subjectivité</a></li> <li><a href="/wiki/Perception_humaine" title="Perception humaine">Perception</a></li> <li><a href="/wiki/Preuve_empirique" title="Preuve empirique">Preuve empirique</a></li> <li><a href="/wiki/Raison" title="Raison">Raison</a></li> <li><a href="/wiki/Savoir" title="Savoir">Savoir</a></li> <li><a href="/wiki/Science" title="Science">Science</a></li> <li><a href="/wiki/V%C3%A9rit%C3%A9" title="Vérité">Vérité</a></li> <li><i><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Concept_%C3%A9pist%C3%A9mologique" title="Catégorie:Concept épistémologique">Plus</a></i></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="">Principales doctrines</th> <td class="navbox-list navbox-even" style=""><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a class="mw-selflink selflink">Scepticisme</a></li> <li><a href="/wiki/Empirisme" title="Empirisme">Empirisme</a></li> <li><a href="/wiki/Rationalisme" title="Rationalisme">Rationalisme</a></li> <li><a href="/wiki/Id%C3%A9alisme_(philosophie)" title="Idéalisme (philosophie)">Idéalisme</a></li> <li><a href="/wiki/Inn%C3%A9isme" title="Innéisme">Innéisme</a></li> <li><a href="/wiki/Th%C3%A9orie_de_la_v%C3%A9rit%C3%A9-correspondance" title="Théorie de la vérité-correspondance">Correspondantisme</a></li> <li><a href="/wiki/Coh%C3%A9rentisme" title="Cohérentisme">Cohérentisme</a></li> <li><a href="/wiki/Fondationnalisme" title="Fondationnalisme">Fondationnalisme</a></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="">Principaux philosophes</th> <td class="navbox-list" style=""><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Platon" title="Platon">Platon</a></li> <li><a href="/wiki/Aristote" title="Aristote">Aristote</a></li> <li><a href="/wiki/Pyrrhon_d%27%C3%89lis" title="Pyrrhon d&#39;Élis">Pyrrhon d'Élis</a></li> <li><a href="/wiki/Thomas_d%27Aquin" title="Thomas d&#39;Aquin">Thomas d'Aquin</a></li> <li><a href="/wiki/Descartes" class="mw-redirect" title="Descartes">Descartes</a></li> <li><a href="/wiki/Spinoza" class="mw-redirect" title="Spinoza">Spinoza</a></li> <li><a href="/wiki/Leibniz" class="mw-redirect" title="Leibniz">Leibniz</a></li> <li><a href="/wiki/John_Locke" title="John Locke">John Locke</a></li> <li><a href="/wiki/George_Berkeley" title="George Berkeley">George Berkeley</a></li> <li><a href="/wiki/David_Hume" title="David Hume">David Hume</a></li> <li><a href="/wiki/Kant" class="mw-redirect" title="Kant">Kant</a></li> <li><a href="/wiki/Auguste_Comte" title="Auguste Comte">Auguste Comte</a></li> <li><a href="/wiki/Bertrand_Russell" title="Bertrand Russell">Bertrand Russell</a></li> <li><a href="/wiki/Wittgenstein" class="mw-redirect" title="Wittgenstein">Wittgenstein</a></li> <li><a href="/wiki/Karl_Popper" title="Karl Popper">Karl Popper</a></li> <li><a href="/wiki/Willard_Van_Orman_Quine" title="Willard Van Orman Quine">Quine</a></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="">Champs connexes</th> <td class="navbox-list navbox-even" style=""><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Logique" title="Logique">Logique</a></li> <li><a href="/wiki/Philosophie_des_sciences" title="Philosophie des sciences">Philosophie des sciences</a></li> <li><a href="/wiki/M%C3%A9taphysique" title="Métaphysique">Métaphysique</a></li> <li><a href="/wiki/Philosophie_de_la_perception" title="Philosophie de la perception">Philosophie de la perception</a></li> <li><a href="/wiki/Philosophie_du_langage" title="Philosophie du langage">Philosophie du langage</a></li> <li><a href="/wiki/Sciences_cognitives" title="Sciences cognitives">Sciences cognitives</a></li> <li><a href="/wiki/Sociologie_de_la_connaissance" title="Sociologie de la connaissance">Sociologie de la connaissance</a></li></ul> </div></td> </tr> </tbody></table> </div> <ul id="bandeau-portail" class="bandeau-portail"><li><span class="bandeau-portail-element"><span class="bandeau-portail-icone"><span class="noviewer" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Portail:Philosophie_antique" title="Portail de la philosophie antique"><img alt="icône décorative" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a4/Socrates_Louvre.jpg/18px-Socrates_Louvre.jpg" decoding="async" width="18" height="24" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a4/Socrates_Louvre.jpg/27px-Socrates_Louvre.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a4/Socrates_Louvre.jpg/36px-Socrates_Louvre.jpg 2x" data-file-width="1944" data-file-height="2592" /></a></span></span> <span class="bandeau-portail-texte"><a href="/wiki/Portail:Philosophie_antique" title="Portail:Philosophie antique">Portail de la philosophie antique</a></span> </span></li> <li><span class="bandeau-portail-element"><span class="bandeau-portail-icone"><span class="noviewer" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Portail:Gr%C3%A8ce_antique" title="Portail de la Grèce antique"><img alt="icône décorative" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/93/Discobolus_icon.png/16px-Discobolus_icon.png" decoding="async" width="16" height="24" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/93/Discobolus_icon.png/24px-Discobolus_icon.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/93/Discobolus_icon.png/32px-Discobolus_icon.png 2x" data-file-width="147" data-file-height="220" /></a></span></span> <span class="bandeau-portail-texte"><a href="/wiki/Portail:Gr%C3%A8ce_antique" title="Portail:Grèce antique">Portail de la Grèce antique</a></span> </span></li> <li><span class="bandeau-portail-element"><span class="bandeau-portail-icone"><span class="noviewer" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Portail:Histoire" title="Portail de l’histoire"><img alt="icône décorative" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/48/P_history.svg/27px-P_history.svg.png" decoding="async" width="27" height="24" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/48/P_history.svg/40px-P_history.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/48/P_history.svg/53px-P_history.svg.png 2x" data-file-width="400" data-file-height="360" /></a></span></span> <span class="bandeau-portail-texte"><a href="/wiki/Portail:Histoire" title="Portail:Histoire">Portail de l’histoire</a></span> </span></li> <li><span class="bandeau-portail-element"><span class="bandeau-portail-icone"><span class="noviewer" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Portail:Scepticisme_rationnel" title="Portail du scepticisme rationnel"><img alt="icône décorative" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bb/Anime_eye.svg/27px-Anime_eye.svg.png" decoding="async" width="27" height="24" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bb/Anime_eye.svg/41px-Anime_eye.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bb/Anime_eye.svg/54px-Anime_eye.svg.png 2x" data-file-width="450" data-file-height="400" /></a></span></span> <span class="bandeau-portail-texte"><a href="/wiki/Portail:Scepticisme_rationnel" title="Portail:Scepticisme rationnel">Portail du scepticisme rationnel</a></span> </span></li> </ul> <div class="mw-references-wrap"><ol class="references"> <li id="cite_note-10"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-10">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="2023">«&#160;<a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.radiofrance.fr/franceculture/podcasts/l-ete-du-college-de-france/scepticisme-et-connaissance-de-nouveaux-defis-partie-1-par-claudine-tiercelin-3424379"><cite style="font-style:normal;">"Scepticisme et connaissance&#160;: de nouveaux défis" partie 1, par Claudine Tiercelin</cite></a>&#160;», <time class="nowrap" datetime="2023-08-21" data-sort-value="2023-08-21">21 août 2023</time> <small style="line-height:1em;">(consulté le <time class="nowrap" datetime="2024-09-30" data-sort-value="2024-09-30">30 septembre 2024</time>)</small></span></span> </li> </ol></div> <!-- NewPP limit report Parsed by mw‐api‐ext.codfw.canary‐849b74f7d9‐4rvqc Cached time: 20250217133724 Cache expiry: 2592000 Reduced expiry: false Complications: [show‐toc] CPU time usage: 0.395 seconds Real time usage: 0.583 seconds Preprocessor visited node count: 4802/1000000 Post‐expand include size: 104924/2097152 bytes Template argument size: 25072/2097152 bytes Highest expansion depth: 17/100 Expensive parser function count: 0/500 Unstrip recursion depth: 0/20 Unstrip post‐expand size: 7283/5000000 bytes Lua time usage: 0.133/10.000 seconds Lua memory usage: 5767216/52428800 bytes Number of Wikibase entities loaded: 1/400 --> <!-- Transclusion expansion time report (%,ms,calls,template) 100.00% 500.607 1 -total 19.55% 97.875 1 Modèle:Bases 12.41% 62.134 1 Modèle:Palette 10.62% 53.176 2 Modèle:Méta_palette_de_navigation 10.50% 52.569 1 Modèle:Palette_Philosophie_hellénistique 8.80% 44.041 4 Modèle:Méta_palette_de_navigation_sous-liste 6.75% 33.782 1 Modèle:Frise_philosophes_stoïciens 6.09% 30.493 1 Modèle:Voir_homonymes 5.97% 29.905 1 Modèle:Portail 5.80% 29.018 1 Modèle:Autres_projets --> <!-- Saved in parser cache with key frwiki:pcache:52377:|#|:idhash:canonical and timestamp 20250217133724 and revision id 223096801. Rendering was triggered because: page-edit --> </div><!--esi <esi:include src="/esitest-fa8a495983347898/content" /> --><noscript><img src="https://login.wikimedia.org/wiki/Special:CentralAutoLogin/start?useformat=desktop&amp;type=1x1&amp;usesul3=0" alt="" width="1" height="1" style="border: none; position: absolute;"></noscript> <div class="printfooter" data-nosnippet="">Ce document provient de «&#160;<a dir="ltr" href="https://fr.wikipedia.org/w/index.php?title=Scepticisme_(philosophie)&amp;oldid=223096801">https://fr.wikipedia.org/w/index.php?title=Scepticisme_(philosophie)&amp;oldid=223096801</a>&#160;».</div></div> <div id="catlinks" class="catlinks" data-mw="interface"><div id="mw-normal-catlinks" class="mw-normal-catlinks"><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Accueil" title="Catégorie:Accueil">Catégories</a> : <ul><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Scepticisme_(philosophie)" title="Catégorie:Scepticisme (philosophie)">Scepticisme (philosophie)</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Philosophie_de_la_Gr%C3%A8ce_antique" title="Catégorie:Philosophie de la Grèce antique">Philosophie de la Grèce antique</a></li></ul></div><div id="mw-hidden-catlinks" class="mw-hidden-catlinks mw-hidden-cats-hidden">Catégories cachées : <ul><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_une_frise_chronologique" title="Catégorie:Page utilisant une frise chronologique">Page utilisant une frise chronologique</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Article_avec_source_%C3%A0_lier" title="Catégorie:Article avec source à lier">Article avec source à lier</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Article_%C3%A0_r%C3%A9f%C3%A9rence_n%C3%A9cessaire" title="Catégorie:Article à référence nécessaire">Article à référence nécessaire</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Article_de_Wikip%C3%A9dia_avec_notice_d%27autorit%C3%A9" title="Catégorie:Article de Wikipédia avec notice d&#039;autorité">Article de Wikipédia avec notice d'autorité</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_un_mod%C3%A8le_Bases_inactif" title="Catégorie:Page utilisant un modèle Bases inactif">Page utilisant un modèle Bases inactif</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_P1417" title="Catégorie:Page utilisant P1417">Page utilisant P1417</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_P8313" title="Catégorie:Page utilisant P8313">Page utilisant P8313</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_P1296" title="Catégorie:Page utilisant P1296">Page utilisant P1296</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_P4342" title="Catégorie:Page utilisant P4342">Page utilisant P4342</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_P3219" title="Catégorie:Page utilisant P3219">Page utilisant P3219</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_pointant_vers_des_bases_externes" title="Catégorie:Page pointant vers des bases externes">Page pointant vers des bases externes</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_pointant_vers_des_dictionnaires_ou_encyclop%C3%A9dies_g%C3%A9n%C3%A9ralistes" title="Catégorie:Page pointant vers des dictionnaires ou encyclopédies généralistes">Page pointant vers des dictionnaires ou encyclopédies généralistes</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Portail:Philosophie_antique/Articles_li%C3%A9s" title="Catégorie:Portail:Philosophie antique/Articles liés">Portail:Philosophie antique/Articles liés</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Portail:Philosophie/Articles_li%C3%A9s" title="Catégorie:Portail:Philosophie/Articles liés">Portail:Philosophie/Articles liés</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Portail:Gr%C3%A8ce_antique/Articles_li%C3%A9s" title="Catégorie:Portail:Grèce antique/Articles liés">Portail:Grèce antique/Articles liés</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Portail:Monde_antique/Articles_li%C3%A9s" title="Catégorie:Portail:Monde antique/Articles liés">Portail:Monde antique/Articles liés</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Portail:Histoire/Articles_li%C3%A9s" title="Catégorie:Portail:Histoire/Articles liés">Portail:Histoire/Articles liés</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Portail:Europe/Articles_li%C3%A9s" title="Catégorie:Portail:Europe/Articles liés">Portail:Europe/Articles liés</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Portail:Scepticisme_rationnel/Articles_li%C3%A9s" title="Catégorie:Portail:Scepticisme rationnel/Articles liés">Portail:Scepticisme rationnel/Articles liés</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Portail:Soci%C3%A9t%C3%A9/Articles_li%C3%A9s" title="Catégorie:Portail:Société/Articles liés">Portail:Société/Articles liés</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Article_de_qualit%C3%A9_en_latin" title="Catégorie:Article de qualité en latin">Article de qualité en latin</a></li></ul></div></div> </div> </main> </div> <div class="mw-footer-container"> <footer id="footer" class="mw-footer" > <ul id="footer-info"> <li id="footer-info-lastmod"> La dernière modification de cette page a été faite le 17 février 2025 à 14:37.</li> <li id="footer-info-copyright"><span style="white-space: normal"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Citation_et_r%C3%A9utilisation_du_contenu_de_Wikip%C3%A9dia" title="Wikipédia:Citation et réutilisation du contenu de Wikipédia">Droit d'auteur</a>&#160;: les textes sont disponibles sous <a rel="nofollow" class="external text" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.fr">licence Creative Commons attribution, partage dans les mêmes conditions</a>&#160;; d’autres conditions peuvent s’appliquer. Voyez les <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Policy:Terms_of_Use/fr">conditions d’utilisation</a> pour plus de détails, ainsi que les <a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Cr%C3%A9dits_graphiques" title="Wikipédia:Crédits graphiques">crédits graphiques</a>. En cas de réutilisation des textes de cette page, voyez <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Citer/Scepticisme_(philosophie)" title="Spécial:Citer/Scepticisme (philosophie)">comment citer les auteurs et mentionner la licence</a>.<br /> Wikipedia® est une marque déposée de la <a rel="nofollow" class="external text" href="https://wikimediafoundation.org/">Wikimedia Foundation, Inc.</a>, organisation de bienfaisance régie par le paragraphe <a href="/wiki/501c" title="501c">501(c)(3)</a> du code fiscal des États-Unis.</span><br /></li> </ul> <ul id="footer-places"> <li id="footer-places-privacy"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy/fr">Politique de confidentialité</a></li> <li id="footer-places-about"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:%C3%80_propos_de_Wikip%C3%A9dia">À propos de Wikipédia</a></li> <li id="footer-places-disclaimers"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Avertissements_g%C3%A9n%C3%A9raux">Avertissements</a></li> <li id="footer-places-contact"><a href="//fr.wikipedia.org/wiki/Wikipédia:Contact">Contact</a></li> <li id="footer-places-wm-codeofconduct"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct">Code de conduite</a></li> <li id="footer-places-developers"><a href="https://developer.wikimedia.org">Développeurs</a></li> <li id="footer-places-statslink"><a href="https://stats.wikimedia.org/#/fr.wikipedia.org">Statistiques</a></li> <li id="footer-places-cookiestatement"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Cookie_statement">Déclaration sur les témoins (cookies)</a></li> <li id="footer-places-mobileview"><a href="//fr.m.wikipedia.org/w/index.php?title=Scepticisme_(philosophie)&amp;mobileaction=toggle_view_mobile" class="noprint stopMobileRedirectToggle">Version mobile</a></li> </ul> <ul id="footer-icons" class="noprint"> <li id="footer-copyrightico"><a href="https://wikimediafoundation.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/static/images/footer/wikimedia-button.svg" width="84" height="29" alt="Wikimedia Foundation" lang="en" loading="lazy"></a></li> <li id="footer-poweredbyico"><a href="https://www.mediawiki.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><picture><source media="(min-width: 500px)" srcset="/w/resources/assets/poweredby_mediawiki.svg" width="88" height="31"><img src="/w/resources/assets/mediawiki_compact.svg" alt="Powered by MediaWiki" width="25" height="25" loading="lazy"></picture></a></li> </ul> </footer> </div> </div> </div> <div class="vector-header-container vector-sticky-header-container"> <div id="vector-sticky-header" class="vector-sticky-header"> <div class="vector-sticky-header-start"> <div class="vector-sticky-header-icon-start vector-button-flush-left vector-button-flush-right" aria-hidden="true"> <button class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-sticky-header-search-toggle" tabindex="-1" data-event-name="ui.vector-sticky-search-form.icon"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>Rechercher</span> </button> </div> <div role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box"> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail"> <form action="/w/index.php" id="vector-sticky-search-form" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Rechercher sur Wikipédia"> <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="Spécial:Recherche"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Rechercher</button> </form> </div> </div> </div> <div class="vector-sticky-header-context-bar"> <nav aria-label="Sommaire" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-sticky-header-toc" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-sticky-header-toc vector-sticky-header-toc vector-button-flush-left" > <input type="checkbox" id="vector-sticky-header-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-sticky-header-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Basculer la table des matières" > <label id="vector-sticky-header-toc-label" for="vector-sticky-header-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-listBullet mw-ui-icon-wikimedia-listBullet"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Basculer la table des matières</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-sticky-header-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div class="vector-sticky-header-context-bar-primary" aria-hidden="true" ><span class="mw-page-title-main">Scepticisme (philosophie)</span></div> </div> </div> <div class="vector-sticky-header-end" aria-hidden="true"> <div class="vector-sticky-header-icons"> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-talk-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="talk-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-speechBubbles mw-ui-icon-wikimedia-speechBubbles"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-subject-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="subject-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-article mw-ui-icon-wikimedia-article"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-history-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="history-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-history mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-history"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only mw-watchlink" id="ca-watchstar-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="watch-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-star mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-star"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-ve-edit-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="ve-edit-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-edit mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-edit"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-edit-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="wikitext-edit-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-wikiText mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-wikiText"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-viewsource-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="ve-edit-protected-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-editLock mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-editLock"></span> <span></span> </a> </div> <div class="vector-sticky-header-buttons"> <button class="cdx-button cdx-button--weight-quiet mw-interlanguage-selector" id="p-lang-btn-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-language mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-language"></span> <span>73 langues</span> </button> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive" id="ca-addsection-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="addsection-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-speechBubbleAdd-progressive mw-ui-icon-wikimedia-speechBubbleAdd-progressive"></span> <span>Ajouter un sujet</span> </a> </div> <div class="vector-sticky-header-icon-end"> <div class="vector-user-links"> </div> </div> </div> </div> </div> <div class="vector-settings" id="p-dock-bottom"> <ul></ul> </div><script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.config.set({"wgHostname":"mw-web.codfw.main-54bc5bdf84-fdc9d","wgBackendResponseTime":146,"wgPageParseReport":{"limitreport":{"cputime":"0.395","walltime":"0.583","ppvisitednodes":{"value":4802,"limit":1000000},"postexpandincludesize":{"value":104924,"limit":2097152},"templateargumentsize":{"value":25072,"limit":2097152},"expansiondepth":{"value":17,"limit":100},"expensivefunctioncount":{"value":0,"limit":500},"unstrip-depth":{"value":0,"limit":20},"unstrip-size":{"value":7283,"limit":5000000},"entityaccesscount":{"value":1,"limit":400},"timingprofile":["100.00% 500.607 1 -total"," 19.55% 97.875 1 Modèle:Bases"," 12.41% 62.134 1 Modèle:Palette"," 10.62% 53.176 2 Modèle:Méta_palette_de_navigation"," 10.50% 52.569 1 Modèle:Palette_Philosophie_hellénistique"," 8.80% 44.041 4 Modèle:Méta_palette_de_navigation_sous-liste"," 6.75% 33.782 1 Modèle:Frise_philosophes_stoïciens"," 6.09% 30.493 1 Modèle:Voir_homonymes"," 5.97% 29.905 1 Modèle:Portail"," 5.80% 29.018 1 Modèle:Autres_projets"]},"scribunto":{"limitreport-timeusage":{"value":"0.133","limit":"10.000"},"limitreport-memusage":{"value":5767216,"limit":52428800}},"cachereport":{"origin":"mw-api-ext.codfw.canary-849b74f7d9-4rvqc","timestamp":"20250217133724","ttl":2592000,"transientcontent":false}}});});</script> <script type="application/ld+json">{"@context":"https:\/\/schema.org","@type":"Article","name":"Scepticisme (philosophie)","url":"https:\/\/fr.wikipedia.org\/wiki\/Scepticisme_(philosophie)","sameAs":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q1395219","mainEntity":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q1395219","author":{"@type":"Organization","name":"Contributeurs aux projets Wikimedia"},"publisher":{"@type":"Organization","name":"Fondation Wikimedia, Inc.","logo":{"@type":"ImageObject","url":"https:\/\/www.wikimedia.org\/static\/images\/wmf-hor-googpub.png"}},"datePublished":"2004-02-18T15:58:29Z","dateModified":"2025-02-17T13:37:24Z","image":"https:\/\/upload.wikimedia.org\/wikipedia\/commons\/d\/d0\/Petrarca-Meister_001.jpg","headline":"m\u00e9thode d'examen et une \u00e9cole philosophique selon laquelle il semble que rien n'est vrai"}</script> </body> </html>

Pages: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10