CINXE.COM
Лев Клейн: Сами с усами. К спору о варягах - Троицкий вариант — Наука
<!doctype html> <html lang="ru-RU"> <head> <!-- Global site tag (gtag.js) - Google Analytics --> <script async src="https://www.googletagmanager.com/gtag/js?id=UA-20207720-1"></script> <script> window.dataLayer = window.dataLayer || []; function gtag(){dataLayer.push(arguments);} gtag('js', new Date()); gtag('config', 'UA-20207720-1'); </script> <meta charset="UTF-8"> <meta name="viewport" content="width=device-width, initial-scale=1, shrink-to-fit=no"> <link rel="profile" href="https://gmpg.org/xfn/11"> <script id="yookassa-own-payment-methods-head"> window.yookassaOwnPaymentMethods = ["yookassa_widget"]; </script> <meta name='robots' content='index, follow, max-image-preview:large, max-snippet:-1, max-video-preview:-1' /> <!-- This site is optimized with the Yoast SEO plugin v24.5 - https://yoast.com/wordpress/plugins/seo/ --> <link media="all" href="https://www.trv-science.ru/wp-content/cache/autoptimize/css/autoptimize_2a2524b0f2b3eb0f43c6d69fe0242437.css" rel="stylesheet"><link media="only screen and (max-width: 768px)" href="https://www.trv-science.ru/wp-content/cache/autoptimize/css/autoptimize_ec4b19d756c14372e77bd00c03ec5135.css" rel="stylesheet"><title>Лев Клейн: Сами с усами. К спору о варягах - Троицкий вариант — Наука</title> <link rel="canonical" href="https://www.trv-science.ru/2008/12/sami-s-usami-k-sporu-o-varyagax/" /> <meta property="og:locale" content="ru_RU" /> <meta property="og:type" content="article" /> <meta property="og:title" content="Лев Клейн: Сами с усами. К спору о варягах - Троицкий вариант — Наука" /> <meta property="og:description" content="Статья Льва Самуиловича Клейна, посвященная непрекращающемуся научному спору о том, какую роль играли варяги в развитии российского государства." /> <meta property="og:url" content="https://www.trv-science.ru/2008/12/sami-s-usami-k-sporu-o-varyagax/" /> <meta property="og:site_name" content="Троицкий вариант — Наука" /> <meta property="article:published_time" content="2008-12-23T15:55:45+00:00" /> <meta property="article:modified_time" content="2013-12-28T03:39:40+00:00" /> <meta property="og:image" content="http://trv-science.ru/uploads/1461.jpg" /> <meta name="author" content="trv-science.ru" /> <meta name="twitter:card" content="summary_large_image" /> <script type="application/ld+json" class="yoast-schema-graph">{"@context":"https://schema.org","@graph":[{"@type":"Article","@id":"https://www.trv-science.ru/2008/12/sami-s-usami-k-sporu-o-varyagax/#article","isPartOf":{"@id":"https://www.trv-science.ru/2008/12/sami-s-usami-k-sporu-o-varyagax/"},"author":{"name":"trv-science.ru","@id":"https://www.trv-science.ru/#/schema/person/f0fd2cfea3d1948e487d596bc39e90dd"},"headline":"Лев Клейн: Сами с усами. К спору о варягах","datePublished":"2008-12-23T15:55:45+00:00","dateModified":"2013-12-28T03:39:40+00:00","mainEntityOfPage":{"@id":"https://www.trv-science.ru/2008/12/sami-s-usami-k-sporu-o-varyagax/"},"wordCount":2027,"commentCount":0,"publisher":{"@id":"https://www.trv-science.ru/#organization"},"image":{"@id":"https://www.trv-science.ru/2008/12/sami-s-usami-k-sporu-o-varyagax/#primaryimage"},"thumbnailUrl":"http://trv-science.ru/uploads/1461.jpg","keywords":["#019","археолог","археология","варяги","газета","генетика","диссертации","история","Лев Клейн","норманизм","открытия","Петербург","Россия","славяне","университет","человек","язык"],"articleSection":["Авторские колонки"],"inLanguage":"ru-RU","potentialAction":[{"@type":"CommentAction","name":"Comment","target":["https://www.trv-science.ru/2008/12/sami-s-usami-k-sporu-o-varyagax/#respond"]}]},{"@type":"WebPage","@id":"https://www.trv-science.ru/2008/12/sami-s-usami-k-sporu-o-varyagax/","url":"https://www.trv-science.ru/2008/12/sami-s-usami-k-sporu-o-varyagax/","name":"Лев Клейн: Сами с усами. К спору о варягах - Троицкий вариант — Наука","isPartOf":{"@id":"https://www.trv-science.ru/#website"},"primaryImageOfPage":{"@id":"https://www.trv-science.ru/2008/12/sami-s-usami-k-sporu-o-varyagax/#primaryimage"},"image":{"@id":"https://www.trv-science.ru/2008/12/sami-s-usami-k-sporu-o-varyagax/#primaryimage"},"thumbnailUrl":"http://trv-science.ru/uploads/1461.jpg","datePublished":"2008-12-23T15:55:45+00:00","dateModified":"2013-12-28T03:39:40+00:00","breadcrumb":{"@id":"https://www.trv-science.ru/2008/12/sami-s-usami-k-sporu-o-varyagax/#breadcrumb"},"inLanguage":"ru-RU","potentialAction":[{"@type":"ReadAction","target":["https://www.trv-science.ru/2008/12/sami-s-usami-k-sporu-o-varyagax/"]}]},{"@type":"ImageObject","inLanguage":"ru-RU","@id":"https://www.trv-science.ru/2008/12/sami-s-usami-k-sporu-o-varyagax/#primaryimage","url":"http://trv-science.ru/uploads/1461.jpg","contentUrl":"http://trv-science.ru/uploads/1461.jpg"},{"@type":"BreadcrumbList","@id":"https://www.trv-science.ru/2008/12/sami-s-usami-k-sporu-o-varyagax/#breadcrumb","itemListElement":[{"@type":"ListItem","position":1,"name":"Главная страница","item":"https://www.trv-science.ru/"},{"@type":"ListItem","position":2,"name":"Первая","item":"https://www.trv-science.ru/homepage/"},{"@type":"ListItem","position":3,"name":"Лев Клейн: Сами с усами. К спору о варягах"}]},{"@type":"WebSite","@id":"https://www.trv-science.ru/#website","url":"https://www.trv-science.ru/","name":"Троицкий вариант — Наука","description":"газета, выпускаемая учеными и научными журналистами","publisher":{"@id":"https://www.trv-science.ru/#organization"},"potentialAction":[{"@type":"SearchAction","target":{"@type":"EntryPoint","urlTemplate":"https://www.trv-science.ru/?s={search_term_string}"},"query-input":{"@type":"PropertyValueSpecification","valueRequired":true,"valueName":"search_term_string"}}],"inLanguage":"ru-RU"},{"@type":"Organization","@id":"https://www.trv-science.ru/#organization","name":"Троицкий вариант — Наука","url":"https://www.trv-science.ru/","logo":{"@type":"ImageObject","inLanguage":"ru-RU","@id":"https://www.trv-science.ru/#/schema/logo/image/","url":"https://www.trv-science.ru/uploads/logo_trv2-e1573805568596-1.png","contentUrl":"https://www.trv-science.ru/uploads/logo_trv2-e1573805568596-1.png","width":1152,"height":200,"caption":"Троицкий вариант — Наука"},"image":{"@id":"https://www.trv-science.ru/#/schema/logo/image/"}},{"@type":"Person","@id":"https://www.trv-science.ru/#/schema/person/f0fd2cfea3d1948e487d596bc39e90dd","name":"trv-science.ru","image":{"@type":"ImageObject","inLanguage":"ru-RU","@id":"https://www.trv-science.ru/#/schema/person/image/","url":"https://secure.gravatar.com/avatar/63045e136689b352ff059cac139b75d0?s=96&d=mm&r=g","contentUrl":"https://secure.gravatar.com/avatar/63045e136689b352ff059cac139b75d0?s=96&d=mm&r=g","caption":"trv-science.ru"},"url":"https://www.trv-science.ru/author/editor/"}]}</script> <!-- / Yoast SEO plugin. --> <link rel='dns-prefetch' href='//static.yoomoney.ru' /> <link rel='dns-prefetch' href='//www.trv-science.ru' /> <link rel='dns-prefetch' href='//fonts.googleapis.com' /> <link rel="alternate" type="application/rss+xml" title="Троицкий вариант — Наука » Лента" href="https://www.trv-science.ru/feed/" /> <link rel="alternate" type="application/rss+xml" title="Троицкий вариант — Наука » Лента комментариев" href="https://www.trv-science.ru/comments/feed/" /> <link rel="alternate" type="application/rss+xml" title="Троицкий вариант — Наука » Лента комментариев к «Лев Клейн: Сами с усами. К спору о варягах»" href="https://www.trv-science.ru/2008/12/sami-s-usami-k-sporu-o-varyagax/feed/" /> <link rel='stylesheet' id='newscard-google-fonts-css' href='//fonts.googleapis.com/css?family=Roboto%3A100%2C300%2C300i%2C400%2C400i%2C500%2C500i%2C700%2C700i&ver=41ecd9ae2f7d89f64d78d0f9c7d72471' type='text/css' media='all' /> <script type="text/javascript" src="https://www.trv-science.ru/wp-includes/js/jquery/jquery.min.js?ver=3.7.1" id="jquery-core-js"></script> <script type="text/javascript" id="wc-add-to-cart-js-extra"> /* <![CDATA[ */ var wc_add_to_cart_params = {"ajax_url":"\/wp-admin\/admin-ajax.php","wc_ajax_url":"\/?wc-ajax=%%endpoint%%","i18n_view_cart":"\u041f\u0440\u043e\u0441\u043c\u043e\u0442\u0440 \u043a\u043e\u0440\u0437\u0438\u043d\u044b","cart_url":"https:\/\/www.trv-science.ru\/cart\/","is_cart":"","cart_redirect_after_add":"yes"}; /* ]]> */ </script> <script type="text/javascript" id="woocommerce-js-extra"> /* <![CDATA[ */ var woocommerce_params = {"ajax_url":"\/wp-admin\/admin-ajax.php","wc_ajax_url":"\/?wc-ajax=%%endpoint%%"}; /* ]]> */ </script> <!--[if lt IE 9]> <script type="text/javascript" src="https://www.trv-science.ru/wp-content/themes/newscard/assets/js/html5.js?ver=3.7.3" id="html5-js"></script> <![endif]--> <script type="text/javascript" id="__ytprefs__-js-extra"> /* <![CDATA[ */ var _EPYT_ = {"ajaxurl":"https:\/\/www.trv-science.ru\/wp-admin\/admin-ajax.php","security":"355ec8fc56","gallery_scrolloffset":"20","eppathtoscripts":"https:\/\/www.trv-science.ru\/wp-content\/plugins\/youtube-embed-plus\/scripts\/","eppath":"https:\/\/www.trv-science.ru\/wp-content\/plugins\/youtube-embed-plus\/","epresponsiveselector":"[\"iframe.__youtube_prefs__\",\"iframe[src*='youtube.com']\",\"iframe[src*='youtube-nocookie.com']\",\"iframe[data-ep-src*='youtube.com']\",\"iframe[data-ep-src*='youtube-nocookie.com']\",\"iframe[data-ep-gallerysrc*='youtube.com']\"]","epdovol":"1","version":"14.2.1.3","evselector":"iframe.__youtube_prefs__[src], iframe[src*=\"youtube.com\/embed\/\"], iframe[src*=\"youtube-nocookie.com\/embed\/\"]","ajax_compat":"","maxres_facade":"eager","ytapi_load":"light","pause_others":"","stopMobileBuffer":"1","facade_mode":"1","not_live_on_channel":"","vi_active":"","vi_js_posttypes":[]}; /* ]]> */ </script> <link rel="https://api.w.org/" href="https://www.trv-science.ru/wp-json/" /><link rel="alternate" title="JSON" type="application/json" href="https://www.trv-science.ru/wp-json/wp/v2/posts/33" /> <link rel="alternate" title="oEmbed (JSON)" type="application/json+oembed" href="https://www.trv-science.ru/wp-json/oembed/1.0/embed?url=https%3A%2F%2Fwww.trv-science.ru%2F2008%2F12%2Fsami-s-usami-k-sporu-o-varyagax%2F" /> <link rel="alternate" title="oEmbed (XML)" type="text/xml+oembed" href="https://www.trv-science.ru/wp-json/oembed/1.0/embed?url=https%3A%2F%2Fwww.trv-science.ru%2F2008%2F12%2Fsami-s-usami-k-sporu-o-varyagax%2F&format=xml" /> <script> document.documentElement.classList.add("leyka-js"); </script> <!-- Saphali Lite Version --> <meta name="generator" content="Saphali Lite 1.9.2" /> <noscript><style>.woocommerce-product-gallery{ opacity: 1 !important; }</style></noscript> <link rel="icon" href="https://www.trv-science.ru/uploads/cropped-trv_neur-1024-32x32.png" sizes="32x32" /> <link rel="icon" href="https://www.trv-science.ru/uploads/cropped-trv_neur-1024-192x192.png" sizes="192x192" /> <link rel="apple-touch-icon" href="https://www.trv-science.ru/uploads/cropped-trv_neur-1024-180x180.png" /> <meta name="msapplication-TileImage" content="https://www.trv-science.ru/uploads/cropped-trv_neur-1024-270x270.png" /> <!-- ## NXS/OG ## --><!-- ## NXSOGTAGS ## --><!-- ## NXS/OG ## --> </head> <body class="post-template-default single single-post postid-33 single-format-standard wp-custom-logo theme-newscard woocommerce-no-js group-blog"> <div id="page" class="site"> <a class="skip-link screen-reader-text" href="#content">Skip to content</a> <header id="masthead" class="site-header"> <div class="info-bar infobar-links-on"> <div class="container"> <div class="row gutter-10"> <div class="col col-sm contact-section"> <div class="date"> <ul><li>Четверг, 20 февраля, 2025</li></ul> </div> </div><!-- .contact-section --> <div class="col-auto social-profiles order-md-3"> <ul class="clearfix"> <li><a target="_blank" rel="nofollow" href="https://twitter.com/trvscience"></a></li> <li><a target="_blank" rel="nofollow" href="https://vk.com/trvscience"></a></li> <li><a target="_blank" rel="nofollow" href="https://telegram.me/trvscience"></a></li> <li><a target="_blank" rel="nofollow" href="https://www.youtube.com/channel/UCwAVYR-BmFt1bCyCA68Tbbg"></a></li> <li><a target="_blank" rel="nofollow" href="https://rutube.ru/channel/36379070/"></a></li> <li><a target="_blank" rel="nofollow" href="/feed/"></a></li> </ul> </div><!-- .social-profile --> <div class="col-md-auto infobar-links order-md-2"> <button class="infobar-links-menu-toggle">Responsive Menu</button> <ul class="clearfix"><li id="menu-item-53663" class="menu-item menu-item-type-taxonomy menu-item-object-category menu-item-53663"><a href="https://www.trv-science.ru/category/science/">Бытие науки</a></li> <li id="menu-item-53673" class="menu-item menu-item-type-taxonomy menu-item-object-category menu-item-53673"><a href="https://www.trv-science.ru/category/people/">Наука и общество</a></li> <li id="menu-item-53661" class="menu-item menu-item-type-taxonomy menu-item-object-category current-post-ancestor current-menu-parent current-post-parent menu-item-53661"><a href="https://www.trv-science.ru/category/column/">Авторские колонки</a></li> <li id="menu-item-53671" class="menu-item menu-item-type-taxonomy menu-item-object-category menu-item-53671"><a href="https://www.trv-science.ru/category/news/">Исследования</a></li> <li id="menu-item-53676" class="menu-item menu-item-type-taxonomy menu-item-object-category menu-item-53676"><a href="https://www.trv-science.ru/category/edu/">Просвещение</a></li> <li id="menu-item-53678" class="menu-item menu-item-type-taxonomy menu-item-object-category menu-item-53678"><a href="https://www.trv-science.ru/category/history/">Страницы истории</a></li> <li id="menu-item-53660" class="menu-item menu-item-type-taxonomy menu-item-object-category menu-item-53660"><a href="https://www.trv-science.ru/category/online/">ТрВ онлайн</a></li> </ul> </div><!-- .infobar-links --> </div><!-- .row --> </div><!-- .container --> </div><!-- .infobar --> <nav class="navbar navbar-expand-lg d-block"> <div class="navbar-head header-overlay-light" > <div class="container"> <div class="row align-items-center"> <div class="col-lg-4"> <div class="site-branding navbar-brand"> <a href="https://www.trv-science.ru/" class="custom-logo-link" rel="home"><img width="1152" height="200" src="https://www.trv-science.ru/uploads/logo_trv2-e1573805568596-1.png" class="custom-logo" alt="Троицкий вариант — Наука" decoding="async" fetchpriority="high" srcset="https://www.trv-science.ru/uploads/logo_trv2-e1573805568596-1.png 1152w, https://www.trv-science.ru/uploads/logo_trv2-e1573805568596-1-250x43.png 250w, https://www.trv-science.ru/uploads/logo_trv2-e1573805568596-1-580x101.png 580w, https://www.trv-science.ru/uploads/logo_trv2-e1573805568596-1-300x52.png 300w, https://www.trv-science.ru/uploads/logo_trv2-e1573805568596-1-600x104.png 600w" sizes="(max-width: 1152px) 100vw, 1152px" title="Лев Клейн: Сами с усами. К спору о варягах" /></a> <h2 class="site-title"><a href="https://www.trv-science.ru/" rel="home">Троицкий вариант — Наука</a></h2> <p class="site-description">газета, выпускаемая учеными и научными журналистами</p> </div><!-- .site-branding .navbar-brand --> </div> <div class="col-lg-8" style="text-align: center;"> <a href="/2024/08/tri-knigi-borisa-sterna-na-ozone/"> <img class="img-fluid" style="margin: 0px 0px 0px 0px;" src="https://www.trv-science.ru/uploads/stern-.png"> </a> </div> </div><!-- .row --> </div><!-- .container --> </div><!-- .navbar-head --> <div class="navigation-bar"> <div class="navigation-bar-top"> <div class="container"> <button class="navbar-toggler menu-toggle" type="button" data-toggle="collapse" data-target="#navbarCollapse" aria-controls="navbarCollapse" aria-expanded="false" aria-label="Toggle navigation"></button> <span class="search-toggle"></span> </div><!-- .container --> <div class="search-bar"> <div class="container"> <div class="search-block off"> <form action="https://www.trv-science.ru/" method="get" class="search-form"> <label class="assistive-text"> Search </label> <div class="input-group"> <input type="search" value="" placeholder="Search" class="form-control s" name="s"> <div class="input-group-prepend"> <button class="btn btn-theme">Search</button> </div> </div> </form><!-- .search-form --> </div><!-- .search-box --> </div><!-- .container --> </div><!-- .search-bar --> </div><!-- .navigation-bar-top --> <div class="navbar-main"> <div class="container"> <div class="collapse navbar-collapse" id="navbarCollapse"> <div id="site-navigation" class="main-navigation nav-uppercase" role="navigation"> <ul class="nav-menu navbar-nav d-lg-block"><li id="menu-item-409233" class="menu-item menu-item-type-post_type menu-item-object-page menu-item-home menu-item-409233"><a href="https://www.trv-science.ru/"><span class="home-i"></span></a></li> <li id="menu-item-427094" class="menu-item menu-item-type-post_type menu-item-object-page menu-item-has-children menu-item-427094"><a href="https://www.trv-science.ru/about/">О газете</a> <ul class="sub-menu"> <li id="menu-item-427097" class="menu-item menu-item-type-post_type menu-item-object-page menu-item-427097"><a href="https://www.trv-science.ru/editors/">Редакция</a></li> <li id="menu-item-53695" class="menu-item menu-item-type-post_type menu-item-object-page menu-item-53695"><a href="https://www.trv-science.ru/about/banners/">Наши баннеры и логотипы</a></li> <li id="menu-item-53697" class="menu-item menu-item-type-post_type menu-item-object-post menu-item-53697"><a href="https://www.trv-science.ru/2012/03/10-faktov-o-trv-nauka/">10 фактов о ТрВ-Наука</a></li> <li id="menu-item-70221" class="menu-item menu-item-type-post_type menu-item-object-page menu-item-privacy-policy menu-item-70221"><a rel="privacy-policy" href="https://www.trv-science.ru/privacy/">Политика в сфере обработки персональных данных (политика конфиденциальности)</a></li> </ul> </li> <li id="menu-item-53698" class="menu-item menu-item-type-taxonomy menu-item-object-category menu-item-has-children menu-item-53698"><a href="https://www.trv-science.ru/category/pdf/">Архив</a> <ul class="sub-menu"> <li id="menu-item-263160" class="menu-item menu-item-type-taxonomy menu-item-object-category menu-item-263160"><a href="https://www.trv-science.ru/category/pdf/">Архив номеров газеты</a></li> <li id="menu-item-436365" class="menu-item menu-item-type-custom menu-item-object-custom menu-item-436365"><a href="/2024/">2024 год</a></li> <li id="menu-item-432451" class="menu-item menu-item-type-custom menu-item-object-custom menu-item-432451"><a href="/2023/">2023 год</a></li> <li id="menu-item-425528" class="menu-item menu-item-type-custom menu-item-object-custom menu-item-425528"><a href="/2022/">2022 год</a></li> <li id="menu-item-418807" class="menu-item menu-item-type-custom menu-item-object-custom menu-item-418807"><a href="/2021/">2021 год</a></li> <li id="menu-item-412973" class="menu-item menu-item-type-custom menu-item-object-custom menu-item-412973"><a href="/2020/">2020 год</a></li> <li id="menu-item-71028" class="menu-item menu-item-type-custom menu-item-object-custom menu-item-71028"><a href="/2019/">2019 год</a></li> <li id="menu-item-71029" class="menu-item menu-item-type-custom menu-item-object-custom menu-item-71029"><a href="/2018/">2018 год</a></li> <li id="menu-item-71030" class="menu-item menu-item-type-custom menu-item-object-custom menu-item-71030"><a href="/2017/">2017 год</a></li> <li id="menu-item-71031" class="menu-item menu-item-type-custom menu-item-object-custom menu-item-71031"><a href="/2016/">2016 год</a></li> <li id="menu-item-71032" class="menu-item menu-item-type-custom menu-item-object-custom menu-item-71032"><a href="/2015/">2015 год</a></li> <li id="menu-item-71033" class="menu-item menu-item-type-custom menu-item-object-custom menu-item-71033"><a href="/2014/">2014 год</a></li> <li id="menu-item-71034" class="menu-item menu-item-type-custom menu-item-object-custom menu-item-71034"><a href="/2013/">2013 год</a></li> <li id="menu-item-71035" class="menu-item menu-item-type-custom menu-item-object-custom menu-item-71035"><a href="/2012/">2012 год</a></li> <li id="menu-item-71036" class="menu-item menu-item-type-custom menu-item-object-custom menu-item-71036"><a href="/2011/">2011 год</a></li> <li id="menu-item-71037" class="menu-item menu-item-type-custom menu-item-object-custom menu-item-71037"><a href="/2010/">2010 год</a></li> <li id="menu-item-71038" class="menu-item menu-item-type-custom menu-item-object-custom menu-item-71038"><a href="/2009/">2009 год</a></li> <li id="menu-item-71039" class="menu-item menu-item-type-custom menu-item-object-custom menu-item-71039"><a href="/2008/">2008 год</a></li> </ul> </li> <li id="menu-item-53689" class="menu-item menu-item-type-post_type menu-item-object-page menu-item-has-children menu-item-53689"><a href="https://www.trv-science.ru/shop/">Наш магазин</a> <ul class="sub-menu"> <li id="menu-item-263158" class="menu-item menu-item-type-post_type menu-item-object-page menu-item-263158"><a href="https://www.trv-science.ru/shop/">Наш магазин</a></li> <li id="menu-item-53696" class="menu-item menu-item-type-post_type menu-item-object-page menu-item-53696"><a href="https://www.trv-science.ru/guestbook/">Гостевая книга</a></li> <li id="menu-item-53690" class="menu-item menu-item-type-post_type menu-item-object-page menu-item-53690"><a href="https://www.trv-science.ru/my-account/">Мой аккаунт</a></li> <li id="menu-item-53691" class="menu-item menu-item-type-post_type menu-item-object-page menu-item-53691"><a href="https://www.trv-science.ru/cart/">Корзина</a></li> <li id="menu-item-53692" class="menu-item menu-item-type-post_type menu-item-object-page menu-item-53692"><a href="https://www.trv-science.ru/checkout/">Оформление заказа</a></li> <li id="menu-item-415035" class="menu-item menu-item-type-post_type menu-item-object-page menu-item-415035"><a href="https://www.trv-science.ru/phoenix/">«Феникс сапиенс»</a></li> <li id="menu-item-46691" class="menu-item menu-item-type-post_type menu-item-object-page menu-item-has-children menu-item-46691"><a href="https://www.trv-science.ru/proryv/">Прорыв</a> <ul class="sub-menu"> <li id="menu-item-54251" class="menu-item menu-item-type-post_type menu-item-object-product menu-item-54251"><a href="https://www.trv-science.ru/product/proryv-v-pdf/">«Прорыв за край мира» в электронном виде (PDF)</a></li> <li id="menu-item-410680" class="menu-item menu-item-type-post_type menu-item-object-product menu-item-410680"><a href="https://www.trv-science.ru/product/skorlupa-bum/">«Ледяная скорлупа» (бумажная книга)</a></li> <li id="menu-item-410681" class="menu-item menu-item-type-post_type menu-item-object-product menu-item-410681"><a href="https://www.trv-science.ru/product/skorlupa-pdf-epub/">«Ледяная скорлупа» (в электронном виде)</a></li> </ul> </li> <li id="menu-item-53693" class="menu-item menu-item-type-post_type menu-item-object-page menu-item-has-children menu-item-53693"><a href="https://www.trv-science.ru/kovcheg/">Ковчег 47 Либра</a> <ul class="sub-menu"> <li id="menu-item-54248" class="menu-item menu-item-type-post_type menu-item-object-product menu-item-54248"><a href="https://www.trv-science.ru/product/kovcheg-bum/">«Ковчег 47 Либра» (бумажная книга)</a></li> <li id="menu-item-54250" class="menu-item menu-item-type-post_type menu-item-object-product menu-item-54250"><a href="https://www.trv-science.ru/product/kovcheg-v-pdf/">«Ковчег 47 Либра» в электронном виде</a></li> <li id="menu-item-410679" class="menu-item menu-item-type-post_type menu-item-object-product menu-item-410679"><a href="https://www.trv-science.ru/product/kovcheg-audio/">«Ковчег 47 Либра» (аудиокнига)</a></li> <li id="menu-item-53694" class="menu-item menu-item-type-post_type menu-item-object-page menu-item-53694"><a href="https://www.trv-science.ru/kovcheg/kovcheg-disc/">«Ковчег 47 Либра». Дискуссия</a></li> </ul> </li> </ul> </li> <li id="menu-item-69170" class="menu-item menu-item-type-taxonomy menu-item-object-category menu-item-has-children menu-item-69170"><a href="https://www.trv-science.ru/category/informaciya-ot-partnerov/" title="Информация от партнеров">От партнеров</a> <ul class="sub-menu"> <li id="menu-item-69176" class="menu-item menu-item-type-taxonomy menu-item-object-category menu-item-69176"><a href="https://www.trv-science.ru/category/exclusive/">Эксклюзив</a></li> </ul> </li> <li id="menu-item-71809" class="menu-item menu-item-type-post_type menu-item-object-page menu-item-71809"><a href="https://www.trv-science.ru/vmeste/">Помощь ТрВ</a></li> <li id="menu-item-413194" class="menu-item menu-item-type-custom menu-item-object-custom menu-item-has-children menu-item-413194"><a href="/pdf422/">Свежий номер</a> <ul class="sub-menu"> <li id="menu-item-413195" class="menu-item menu-item-type-custom menu-item-object-custom menu-item-413195"><a href="/uploads/422N.pdf">ТрВ-Наука № 422 в PDF</a></li> <li id="menu-item-413196" class="menu-item menu-item-type-custom menu-item-object-custom menu-item-413196"><a href="/tag/422/">Материалы номера в HTML</a></li> </ul> </li> </ul> </div><!-- #site-navigation .main-navigation --> </div><!-- .navbar-collapse --> <div class="nav-search"> <span class="search-toggle"></span> </div><!-- .nav-search --> </div><!-- .container --> </div><!-- .navbar-main --> </div><!-- .navigation-bar --> </nav><!-- .navbar --> <div id="breadcrumb"> <div class="container"> <div role="navigation" aria-label="Breadcrumbs" class="breadcrumb-trail breadcrumbs" itemprop="breadcrumb"><ul class="trail-items" itemscope itemtype="http://schema.org/BreadcrumbList"><meta name="numberOfItems" content="4" /><meta name="itemListOrder" content="Ascending" /><li itemprop="itemListElement" itemscope itemtype="http://schema.org/ListItem" class="trail-item trail-begin"><a href="https://www.trv-science.ru/" rel="home" itemprop="item"><span itemprop="name">Home</span></a><meta itemprop="position" content="1" /></li><li itemprop="itemListElement" itemscope itemtype="http://schema.org/ListItem" class="trail-item"><a href="https://www.trv-science.ru/2008/" itemprop="item"><span itemprop="name">2008</span></a><meta itemprop="position" content="2" /></li><li itemprop="itemListElement" itemscope itemtype="http://schema.org/ListItem" class="trail-item"><a href="https://www.trv-science.ru/2008/12/" itemprop="item"><span itemprop="name">Декабрь</span></a><meta itemprop="position" content="3" /></li><li itemprop="itemListElement" itemscope itemtype="http://schema.org/ListItem" class="trail-item trail-end"><span itemprop="name">Лев Клейн: Сами с усами. К спору о варягах</span><meta itemprop="position" content="4" /></li></ul></div> </div> </div><!-- .breadcrumb --> </header><!-- #masthead --> <div id="content" class="site-content "> <div class="container"> <div class="row justify-content-center"> <div id="primary" class="col-lg-8 content-area"> <main id="main" class="site-main"> <div class="post-33 post type-post status-publish format-standard hentry category-column tag-2586 tag-arxeolog tag-arxeologiya tag-varyagi tag-gazeta tag-genetika tag-dissertacii tag-istoriya tag-lev-klejn tag-normanizm tag-otkrytiya tag-peterburg tag-rossiya tag-slavyane tag-universitet tag-chelovek tag-yazyk"> <div class="entry-meta category-meta"> <div class="cat-links"><a href="https://www.trv-science.ru/category/column/" rel="category tag">Авторские колонки</a></div> </div><!-- .entry-meta --> <header class="entry-header"> <h1 class="entry-title">Лев Клейн: Сами с усами. К спору о варягах</h1> <div class="entry-meta"> <span class="fa fa-clock-o"></span> 23.12.2008 / № 19 / <nobr><span class="fa fa-user"></span> </nobr><a href=/tag/lev-klejn/>Лев Клейн</a> / <!-- nobr><span class="fa fa-eye"></span></nobr --> <nobr><span class="fa fa-comment"></span> <a href="https://www.trv-science.ru/2008/12/sami-s-usami-k-sporu-o-varyagax/#respond">No Comments</a></nobr> </div><!-- .entry-meta --> </header> <div class="entry-content"> <figure id="attachment_27027" aria-describedby="caption-attachment-27027" style="width: 193px" class="wp-caption alignright"><a href="http://trv-science.ru/uploads/1461.jpg" data-rel="lightbox-gallery-0" data-rl_title="" data-rl_caption=""><img decoding="async" class="size-full wp-image-27027 " style="margin: 5px;" title="" alt="Лев Клейн" src="http://trv-science.ru/uploads/1461.jpg" width="193" height="290" /></a><figcaption id="caption-attachment-27027" class="wp-caption-text">Лев Клейн</figcaption></figure> <p><em>Публикуем статью нашего постоянного автора, известного российского археолога, историка <strong>Льва Самуиловича Клейна</strong>, посвященную непрекращающемуся научному спору о том, какую роль играли варяги в развитии российского государства.</em></p> <p>Одна моя книжка, написанная почти полвека назад, издается впервые сейчас. Это редко происходит с научными книгами, в археологии — особенно. Ведь в ней источники удваиваются за каждые 30 лет. А вот не устарела! И я уверен, что книга будет раскуплена сразу. Потому что тема ее — спор о варягах. И книга — не только о фактах, но и о самом споре. О подходе к анализу фактов, об объективности и предвзятости — неумирающая тема. А в споре этом многое было накручено и напутано, причем намеренно, и противники обвиняли в этом противоположную сторону. Я написал эту книгу со всей доступной мне объективностью, честно, открыто, невзирая на лица.</p> <p>Почему же я не опубликовал ее тогда и решился публиковать ее только сейчас? Проанализировав все факты, я пришел тогда к выводу, что варяги — это норманны (шведы, норвежцы и датчане), что они в IX веке захватили все основные восточно-славянские города, посадив там своих князей, что от них происходит название «русские», что эти события сыграли видную роль в становлении русской государственности. Что летописец был прав («от них же и ны прозвашася»), а все попытки перекрутить его показание исходят из пожелания, чтобы этого факта в русской истории не было. А он был.</p> <p>Все имена первых русских князей — не славянские (как Святослав, Всеволод), не библейские (как Иоанн, Михаил), не греческие (как Александр), а раскрывающиеся со скандинавских корней (Рюрик, Олег, Игорь, Ольга). Арабские источники сообщают, что русы живут на острове, приходят в землю славян, грабят их и берут дань. Византийский император Константин Багрянородный в Х веке сообщает два ряда названий днепровских порогов — славянский и русский. Первый ряд звучит близко к современному: Неасит (Неясыть, нынешний Ненасытец), Вульнипрах (Волновой порог), Отровунипрах (Островной порог) и т.п., второй раскрывается со скандинавских корней (Аирфор — ненасытный порог, Улворси — островной порог и др.). Или взять северный этноним «руосси» — финны долго звали так не славян, а шведов. И т.д. На каждый из этих и подобных фактов есть множество попыток инотолкований, опровержений, возражений. Но фактов в совокупности слишком много.</p> <figure id="attachment_27025" aria-describedby="caption-attachment-27025" style="width: 193px" class="wp-caption alignleft"><a href="http://trv-science.ru/uploads/1451.jpg" data-rel="lightbox-gallery-0" data-rl_title="" data-rl_caption="" title=""><img decoding="async" class="size-full wp-image-27025 " style="margin: 5px;" alt="Скандинавская фибула (застежка женского плаща)" src="http://trv-science.ru/uploads/1451.jpg" width="193" height="251" /></a><figcaption id="caption-attachment-27025" class="wp-caption-text">Скандинавская фибула<br />(застежка женского плаща)</figcaption></figure> <p>Через два поколения князья и варяжская часть дружины ославянились, и роль варягов сошла на нет. Я написал эту книгу в 1960 г., получил хорошие отзывы от декана В.В.Мавродина на публикацию. Но опубликовать такую книгу было крайне сложно.</p> <p>Для непредвзятого человека факты были ясны. В том же 1960 г. в Московском университете студент-историк подал профессорам работу с аналогичным содержанием. Его исключили из университета, затем он попал в тюрьму и в конце концов оказался за границей. Он стал известным диссидентом — это Андрей Амальрик.</p> <p>Наш факультет был тогда либеральнее московского. Однако и у нас на мои взгляды многие косились с опаской, а организованный мною славяно-варяжский семинар со студентами вызывал возмущение партийных идеологов факультета. Но приходить на занятия, прямо контролировать речи преподавателей у нас было не принято. Меня решили вызвать на дискуссию. И либо я прямо изложу свои взгляды — тут-то меня и накроют, либо я буду изворачиваться и уходить от прямого ответа — но с какими глазами я назавтра покажусь перед студентами?</p> <p>На 24 декабря 1965 г. была назначена дискуссия — обсуждение только что вышедшей книги И.П.Шаскольского «Норманнская теория в современной буржуазной науке». Кафедре археологии было предписано выдвинуть своего участника. Я и должен был выступить против Игоря Павловича.</p> <p>Дело в том, что уже больше двух веков шел спор норманистов с антинорманистами. Норманисты — это были те, кто признавал участие и роль норманнов, антинорманисты отвергали это как вражеское измышление. Спор шел непрерывно, но яркие всполохи вспыхивали с заметной периодичностью в сто лет. Первая вспышка была в 1760-е годы — это знаменитая баталия между М.В.Ломоносовым и Г.Ф.Миллером. Миллер опирался на летописи и отстаивал объективную науку, а Ломоносов, прославленный открытиями в точных науках, в истории был профаном и основывался на «Синопсисе» — позднем польско-украинском переложении древних источников, а главное — на своих патриотических эмоциях. Он отстаивал идею, что варяги вообще были не норманнами, а западными славянами.</p> <p>Вторая вспышка спора была в 1860 г. Тогда на дискуссию в актовом зале Петербургского университета приехал из Москвы норманист М.П.Погодин, известный профессор-историк, а антинорманистскую позицию защищал петербуржец Н.И.Костомаров. Стечение публики было огромное. Билеты в Актовый зал продавались втридорога — по цене романовского полушубка. Антинорманизм уже не отстаивал славянскую принадлежность варягов, но выводил варягов из Прибалтики — из жмуди, литовского племени.</p> <p>С тех пор в дискуссию вступили археологи и обрушили на антинорманистов бездну норманнских вещей и комплексов с восточнославянской территории — гривны с молоточками Тора (священный объект, не предмет для торговли), фибулы, погребения в ладье и т.д. Это я и отразил в своей книге, взвесив все «за» и «против». Уже имея эту рукопись и пять лет дополнительных исследований за плечами, я был готов к дискуссии.<br /> В ней мне и надлежало защищать факты норманнского присутствия против Шаскольского, который отстаивал антинорманизм, но умеренный, осторожный, скептический. Он полагался на уверения патриотически настроенных археологов, что норманнских вещей у нас мало, что это импорт, и т.п. Мы провели подсчеты: оказалось, что мало только в общем объеме древностей, а вот если рассчитать только для IX-Х вв., то окажется, что в Северной Руси возле городских центров да в верхнем социальном слое норманнов даже больше, чем славян, а больше всего — местного населения с финно-балтийской культурой.</p> <p>Дискуссия была объявлена маленькой бумажкой, пришпиленной к дверям аудитории 70 — большой аудитории исторического факультета, но людей набилось со всех факультетов множество, было не продохнуть, и продолжение дискуссии пришлось перенести в лекторий истфака. Я прекрасно понимал, что на все мои факты (сколь бы они ни были весомы) мне будет сказано, что я их неправильно толкую. Поэтому мы (я с учениками и единомышленниками) припасли также аргументы, не очень весомые в науке, но для моих противников кардинальные: что социополитическая окраска позиций в этом споре не раз менялась местами, что как раз ко времени дискуссии вокруг антинорманистского знамени сплотились противники советской науки; что Маркс. А во всех учебниках приводилась антинорманистская цитата из Маркса: прибывшие на Русь норманны «быстро ославянились, что видно из их браков и их имен». Цитата была взята из не переведенной тогда рукописи Маркса, не вошедшей в его собрание сочинений. Мы прочли её в оригинале. Оказалось, что перед ней у Маркса стояло еще четыре слова: «Мне могут возразить, что». На языке наших противников Маркс был заядлым норманистом.</p> <p>Наши противники запаслись санкциями Обкома на наш разгром в случае реализации их планов в дискуссии — на мое увольнение (в лучшем случае), роспуск семинара и т.п. Но в ходе дискуссии они стали слать в президиум записки с просьбой снять их запланированные выступления. Санкции применить не получилось. Мы отстояли еще лет пятнадцать исследований, а в 1970 г. опубликовали коллективный труд (под редакцией того же Шаскольского!) о состоянии археологических данных по этой проблеме. Четверо моих «семинаристов» тогда же стали членами кафедры, еще один (несколько позже) — завом кафедрой и директором Института истории материальной культуры РАН. Все они опубликовали докторские диссертации по этой тематике. </p> <p>Через 30 лет после этой третьей «норманнской баталии», в 1995 г., был торжественно отмечен её юбилей, с докладами и приветствиями. Я тогда делал доклад с «терминальным» названием: «Конец дискуссии». Казалось, всё настолько ясно и доказано, что спорить уже не о чем, что антинорманизм окончательно перешел из профессиональной науки в сферу поп-науки и стал занятием свихнувшихся фанатиков-националистов. Именно поэтому публикация моей старой рукописи с подробным анализом аргументов обеих сторон стала мне казаться<br /> излишней, а рукопись безнадежно устарелой. Ну, что толку лишний раз доказывать, что земля круглая, что она вращается вокруг солнца, что теория эфира неверна.</p> <p>Ан нет! Жив курилка! Общественная атмосфера в государстве изменилась. Снова выходят тома с антинорманистской концепцией. Более того, современные антинорманисты-профессионалы вернулись к варианту Ломоносова — опять объявили варягов славянами. Ныне нет недостатка в последователях его оды «Нас рабство под твоей державой украшает», появились и адепты его исторических сочинений. Сторону этих ярых гонителей норманизма занял до недавних дней директор Института истории России РАН А.Н.Сахаров, член.-корр. РАН (не спутайте, это другой Сахаров!). По Сахарову, Рюрик был не скандинавом, а нашим, родным, калининградским, то бишь южно-балтийским, славянином, а варяги — те же славяне вагры. Между варягами и ваграми такое же родство, как между варежкой и вагранкой, но может ли это смутить патриота?</p> <p>Этот член.-корр. (который, не забудем, является директором головного института истории страны!) зачисляет всех, кто не согласен с его трактовкой, в норманисты, а о норманизме выражается в следующих формулировках: «норманизм, питаемый в основном политическими импульсами и амбициями из-за рубежа, свил себе гнездо и на русской почве», он возник «в агрессивных и экспансионистских кругах» Запада, а мнение о том, что варяги — скандинавы, «эта сторона норманизма яростно и агрессивно отстаивается в основном небольшой группой филологов», построивших свои конструкции «на глубоко тенденциозной основе»; «определенную поддержку новейшие норманисты имеют среди некоторых ученых Запада» (Сахаров А.Н., 2002), «Солидарность и конъюнктурный расчет лежит в основе этого опасного единства, покрывающего душным туманом русскую науку». О видной скандинавистке, докторе наук он отзывается так: «…наша историография со времени отпетых норманистов XIX в. не знала ничего подобного. Мы снова возвращаемся в эпоху норманистских мифов, затасканных клише прошлого, отсутствия научных аргументов и амбициозной наглости» (Сахаров А.Н., 2003).<br /> Какой знакомый словарь! Как быстро А.Н.Сахаров восстановил свою советскую фразеологию! (он тогда писал о «борьбе с норманистами всех мастей»).</p> <p>В этой обстановке я решил, что моя рукопись 1960 г. становится вновь актуальной. На место мифов и хитроумных измышлений нужно действительно поставить прямой анализ фактов и аргументов. Оставив рукопись 1960 г. без изменений, я добавил к ней сохранившиеся материалы дискуссии 1965 года, последующие статьи на эту тему и современные комментарии.</p> <p>Предвижу недоуменный вопрос некоторых читателей, воспитанных в традициях антинорманистской борьбы, разоблачений и т.п.: а разве не нужно разоблачать «норманнскую теорию», не нужно преодолевать норманизм?<br /> Подробно я отвечаю на этот вопрос в своей книге. А здесь ограничусь несколькими замечаниями.<br /> Никакой норманнской теории нет и не было. Вообще не всякая гипотеза ведет к теории. Есть гипотезы, которые, будучи опровергнуты, исчезают, а будучи подтверждены, превращаются в факты науки. В теории превращаются лишь некоторые гипотезы. Вопрос о реальной роли норманнов к ним не принадлежит. Спор шел о фактах, об их наличии, их объеме, оценке их значения.</p> <p>Вот антинорманизм, т.е. заведомое отрицание этих фактов и их значения, — это реальность. Но реальность не объекта науки, а научной жизни. Странное дело, антинорманизм, за редчайшими исключениями, — реальность исключительно отечественной науки. Никто в мире его не признает. Если не придерживаться баек о том, что Россия — единственная обитель истины, что вокруг одни враги и русофобы, то это крайне подозрительный феномен. Ведь нет подобного отвержения ни русского литературоведения, ни русской антропологии, ни русской философии. Только лысенковская антигенетика вызывала подобное же отторжение.</p> <p>Более того, часть Франции была завоевана норманнами (Нормандия), Англия тоже была завоевана норманнами, причем дважды: один раз — данами, другой — офранцуженными норманнами из Нормандии. Но ни во Франции, ни в Англии местного антинорманизма нет и не было. Он есть только у нас. Почему?</p> <p>Потому что он является рефлексом не состояния фактической базы, а состояния умов. Потому что это комплекс неполноценности, основанный на наших реальных недостатках, на болезненном восприятии всего, что о них напоминает. Потому что мы действительно ныне на деле не можем соревноваться с ведущими странами Европы в промышленном развитии, вынуждены заимствовать у них многое. Добро бы методы и ноу-хау (как Япония), а то ведь просто готовые изделия. Где наши Форды, Пежо, Фольксвагены, Ролс-Ройсы, Тойоты и Мазды? Где наши компьютеры и мобильники? Почему наши партии — это пародии на партии, а парламент — «не место для дискуссий»? Антинорманизм — это уродливая реакция на глубокое чувство неудовлетворенности своей позицией в мире, на уязвленность национального самолюбия. Это попытка справиться с недостатками тем, чтобы закрыть на них глаза и вообразить, что у нас никогда не было ничего подобного. Мы всегда были сами с усами.</p> <p>Иллюзии никогда не помогали справиться с трудностями. Думать надо о причинах недостатков. Одни объясняли их суровыми природными условиями России (но в Скандинавии — не мягче), другие — историей (здесь не было Возрождения, Реформации, Просвещения, поздняя отмена крепостного права). Так или иначе — это реальность. Антинорманизм — это попытка уйти от нее в иллюзорный и благостный мир славянского мифа.</p> <ol> <li><strong>Сахаров А.Н. Рюрик и судьбы российской государственности // Российская газета, 27 сентября 2002</strong></li> <li><strong>Сахаров А.Н. Рюрик, варяги и судьбы российской государственности // Сборник Русского Исторического Общества, 8 (156). Антинорманизм. М.: «Русская панорама», 2003</strong></li> </ol> <div class="taxopress-output-wrapper"> <h4>См. также:</h4> <ul class="st-related-posts"> <li><a href="https://www.trv-science.ru/2021/10/put-rossii-v-istoricheskom-kontekste/" title="Путь России в историческом контексте (13.10.2021)">Путь России в историческом контексте</a> (13.10.2021)</li> <li><a href="https://www.trv-science.ru/2010/02/eksperty-na-televidenii/" title="Эксперты на телевидении (02.02.2010)">Эксперты на телевидении</a> (02.02.2010)</li> <li><a href="https://www.trv-science.ru/2015/12/rozhdenie-ehsatz-nauki/" title="Рождение эрзац-науки: современная отечественная медиевистика и общество (24.12.2015)">Рождение эрзац-науки: современная отечественная медиевистика и общество</a> (24.12.2015)</li> <li><a href="https://www.trv-science.ru/2014/08/otkuda-beretsya-folk-khistori/" title="Откуда берется фолк-хистори? (14.08.2014)">Откуда берется фолк-хистори?</a> (14.08.2014)</li> <li><a href="https://www.trv-science.ru/2014/08/indoevropejjskaya-prarodina/" title="Индоевропейская прародина (12.08.2014)">Индоевропейская прародина</a> (12.08.2014)</li> <li><a href="https://www.trv-science.ru/2014/11/prekrasnaya-epokha/" title="«Прекрасная эпоха» (04.11.2014)">«Прекрасная эпоха»</a> (04.11.2014)</li> <li><a href="https://www.trv-science.ru/2008/12/ehkspediciya-messershmidta-po-sibiri/" title="Экспедиция Мессершмидта по Сибири (09.12.2008)">Экспедиция Мессершмидта по Сибири</a> (09.12.2008)</li> <li><a href="https://www.trv-science.ru/2014/12/ukazuyushchij-perst-glazami-sleduyushchego-pokoleniya/" title="Указующий перст глазами следующего поколения (02.12.2014)">Указующий перст глазами следующего поколения</a> (02.12.2014)</li> <li><a href="https://www.trv-science.ru/2008/12/smena-vekh/" title="Смена вех (23.12.2008)">Смена вех</a> (23.12.2008)</li> </ul> </div> </div><!-- entry-content --> <footer class="entry-meta"><span class="tag-links"><span class="label">Tags:</span> <a href="https://www.trv-science.ru/tag/019/" rel="tag">#019</a>, <a href="https://www.trv-science.ru/tag/arxeolog/" rel="tag">археолог</a>, <a href="https://www.trv-science.ru/tag/arxeologiya/" rel="tag">археология</a>, <a href="https://www.trv-science.ru/tag/varyagi/" rel="tag">варяги</a>, <a href="https://www.trv-science.ru/tag/gazeta/" rel="tag">газета</a>, <a href="https://www.trv-science.ru/tag/genetika/" rel="tag">генетика</a>, <a href="https://www.trv-science.ru/tag/dissertacii/" rel="tag">диссертации</a>, <a href="https://www.trv-science.ru/tag/istoriya/" rel="tag">история</a>, <a href="https://www.trv-science.ru/tag/lev-klejn/" rel="tag">Лев Клейн</a>, <a href="https://www.trv-science.ru/tag/normanizm/" rel="tag">норманизм</a>, <a href="https://www.trv-science.ru/tag/otkrytiya/" rel="tag">открытия</a>, <a href="https://www.trv-science.ru/tag/peterburg/" rel="tag">Петербург</a>, <a href="https://www.trv-science.ru/tag/rossiya/" rel="tag">Россия</a>, <a href="https://www.trv-science.ru/tag/slavyane/" rel="tag">славяне</a>, <a href="https://www.trv-science.ru/tag/universitet/" rel="tag">университет</a>, <a href="https://www.trv-science.ru/tag/chelovek/" rel="tag">человек</a>, <a href="https://www.trv-science.ru/tag/yazyk/" rel="tag">язык</a></span><!-- .tag-links --></footer><!-- .entry-meta --> </div><!-- .post-33 --> </main><!-- #main --> </div><!-- #primary --> <aside id="secondary" class="col-lg-4 widget-area" role="complementary"> <div class="sticky-sidebar"> <section id="newscard_recent_posts-11" class="widget newscard-widget-recent-posts"> <h2 class="widget-title">Свежий номер газеты ТрВ-Наука</h2> <div class="row gutter-parent-14 post-horizontal"> <div class="col-12 second-col"> <div class="row"> <!-- post-boxed --> <div class="col-md-6 post-col"> <div class="post-boxed inlined clearfix"> <div class="post-img-wrap"> <a href="https://www.trv-science.ru/2025/02/pdf422/" class="post-img" style="background-image: url('https://www.trv-science.ru/uploads/trv422.jpg');"></a> </div> <div class="post-content"> <div class="entry-meta category-meta"> <div class="cat-links"><a href="https://www.trv-science.ru/category/pdf/" rel="category tag">Архив</a></div> </div><!-- .entry-meta --> <h3 class="entry-title"><a href="https://www.trv-science.ru/2025/02/pdf422/">ТрВ № 3 (422) за 2025 г.: Как менялся климат Земли за последние два тысячелетия?</a></h3> <div class="entry-meta"> <div class="date"><a href="https://www.trv-science.ru/2025/02/pdf422/" title="ТрВ № 3 (422) за 2025 г.: Как менялся климат Земли за последние два тысячелетия?">11.02.2025</a> </div> <div class="by-author vcard author"><a href="https://www.trv-science.ru/author/editor/">trv-science.ru</a> </div> </div> </div> </div><!-- .post-boxed --> </div><!-- .col-md-6 .post-col --> </div><!-- .row --> </div> <!-- .row gutter-parent-14 --> </section><!-- .widget_featured_post --><section id="newscard_recent_posts-12" class="widget newscard-widget-recent-posts"> <h2 class="widget-title">Главное</h2> <div class="row gutter-parent-14 post-horizontal"> <div class="col-12 second-col"> <div class="row"> <!-- post-boxed --> <div class="col-md-6 post-col"> <div class="post-boxed inlined clearfix"> <div class="post-img-wrap"> <a href="https://www.trv-science.ru/2025/02/kak-menyalsya-klimat-zemli-za-poslednie-2k-let/" class="post-img" style="background-image: url('https://www.trv-science.ru/uploads/422-0043.jpeg');"></a> </div> <div class="post-content"> <div class="entry-meta category-meta"> <div class="cat-links"><a href="https://www.trv-science.ru/category/main/" rel="category tag">Главное</a> <a href="https://www.trv-science.ru/category/news/" rel="category tag">Исследования</a> <a href="https://www.trv-science.ru/category/photo/" rel="category tag">Фотогалерея</a></div> </div><!-- .entry-meta --> <h3 class="entry-title"><a href="https://www.trv-science.ru/2025/02/kak-menyalsya-klimat-zemli-za-poslednie-2k-let/">Солнце, лед, вулканы и климат: как менялся климат Земли за последние два тысячелетия?</a></h3> <div class="entry-meta"> <div class="date"><a href="https://www.trv-science.ru/2025/02/kak-menyalsya-klimat-zemli-za-poslednie-2k-let/" title="Солнце, лед, вулканы и климат: как менялся климат Земли за последние два тысячелетия?">11.02.2025</a> </div> <div class="by-author vcard author"><a href="https://www.trv-science.ru/author/editor/">trv-science.ru</a> </div> </div> </div> </div><!-- .post-boxed --> </div><!-- .col-md-6 .post-col --> <!-- post-boxed --> <div class="col-md-6 post-col"> <div class="post-boxed inlined clearfix"> <div class="post-img-wrap"> <a href="https://www.trv-science.ru/2025/02/gde-i-kak-iskat-novye-zemli-prigodnye-dlya-zhizni/" class="post-img" style="background-image: url('https://www.trv-science.ru/uploads/422-0028.jpg');"></a> </div> <div class="post-content"> <div class="entry-meta category-meta"> <div class="cat-links"><a href="https://www.trv-science.ru/category/main/" rel="category tag">Главное</a> <a href="https://www.trv-science.ru/category/news/" rel="category tag">Исследования</a></div> </div><!-- .entry-meta --> <h3 class="entry-title"><a href="https://www.trv-science.ru/2025/02/gde-i-kak-iskat-novye-zemli-prigodnye-dlya-zhizni/">Где и как искать новые земли, пригодные для жизни (что есть в радиусе 10 парсек)</a></h3> <div class="entry-meta"> <div class="date"><a href="https://www.trv-science.ru/2025/02/gde-i-kak-iskat-novye-zemli-prigodnye-dlya-zhizni/" title="Где и как искать новые земли, пригодные для жизни (что есть в радиусе 10 парсек)">11.02.2025</a> </div> <div class="by-author vcard author"><a href="https://www.trv-science.ru/author/editor/">trv-science.ru</a> </div> </div> </div> </div><!-- .post-boxed --> </div><!-- .col-md-6 .post-col --> <!-- post-boxed --> <div class="col-md-6 post-col"> <div class="post-boxed inlined clearfix"> <div class="post-img-wrap"> <a href="https://www.trv-science.ru/2025/02/astronovosti-11-feb/" class="post-img" style="background-image: url('https://www.trv-science.ru/uploads/422-0009.jpg');"></a> </div> <div class="post-content"> <div class="entry-meta category-meta"> <div class="cat-links"><a href="https://www.trv-science.ru/category/main/" rel="category tag">Главное</a> <a href="https://www.trv-science.ru/category/news/" rel="category tag">Исследования</a> <a href="https://www.trv-science.ru/category/sciencenews/" rel="category tag">Новости науки</a> <a href="https://www.trv-science.ru/category/photo/" rel="category tag">Фотогалерея</a></div> </div><!-- .entry-meta --> <h3 class="entry-title"><a href="https://www.trv-science.ru/2025/02/astronovosti-11-feb/">Астроновости: астероид Бенну — конструктор для демиурга, мишень размером с галактику, рождение планет у двойных и тройных звезд</a></h3> <div class="entry-meta"> <div class="date"><a href="https://www.trv-science.ru/2025/02/astronovosti-11-feb/" title="Астроновости: астероид Бенну — конструктор для демиурга, мишень размером с галактику, рождение планет у двойных и тройных звезд">11.02.2025</a> </div> <div class="by-author vcard author"><a href="https://www.trv-science.ru/author/editor/">trv-science.ru</a> </div> </div> </div> </div><!-- .post-boxed --> </div><!-- .col-md-6 .post-col --> <!-- post-boxed --> <div class="col-md-6 post-col"> <div class="post-boxed inlined clearfix"> <div class="post-img-wrap"> <a href="https://www.trv-science.ru/2025/02/god-velikogo-pereloma-2-raskrytie-vselennoj-contd/" class="post-img" style="background-image: url('https://www.trv-science.ru/uploads/422-0013.jpg');"></a> </div> <div class="post-content"> <div class="entry-meta category-meta"> <div class="cat-links"><a href="https://www.trv-science.ru/category/main/" rel="category tag">Главное</a> <a href="https://www.trv-science.ru/category/history/" rel="category tag">Страницы истории</a> <a href="https://www.trv-science.ru/category/photo/" rel="category tag">Фотогалерея</a></div> </div><!-- .entry-meta --> <h3 class="entry-title"><a href="https://www.trv-science.ru/2025/02/god-velikogo-pereloma-2-raskrytie-vselennoj-contd/">Год великого перелома II: раскрытие Вселенной (окончание)</a></h3> <div class="entry-meta"> <div class="date"><a href="https://www.trv-science.ru/2025/02/god-velikogo-pereloma-2-raskrytie-vselennoj-contd/" title="Год великого перелома II: раскрытие Вселенной (окончание)">11.02.2025</a> </div> <div class="by-author vcard author"><a href="https://www.trv-science.ru/author/editor/">trv-science.ru</a> </div> </div> </div> </div><!-- .post-boxed --> </div><!-- .col-md-6 .post-col --> <!-- post-boxed --> <div class="col-md-6 post-col"> <div class="post-boxed inlined clearfix"> <div class="post-img-wrap"> <a href="https://www.trv-science.ru/2025/02/o-novyh-dokumentalnyh-filmah-ob-einsteine/" class="post-img" style="background-image: url('https://www.trv-science.ru/uploads/422-0044.jpg');"></a> </div> <div class="post-content"> <div class="entry-meta category-meta"> <div class="cat-links"><a href="https://www.trv-science.ru/category/main/" rel="category tag">Главное</a> <a href="https://www.trv-science.ru/category/opinion/" rel="category tag">Мнения</a> <a href="https://www.trv-science.ru/category/history/" rel="category tag">Страницы истории</a> <a href="https://www.trv-science.ru/category/photo/" rel="category tag">Фотогалерея</a></div> </div><!-- .entry-meta --> <h3 class="entry-title"><a href="https://www.trv-science.ru/2025/02/o-novyh-dokumentalnyh-filmah-ob-einsteine/">О новых документальных фильмах об Эйнштейне</a></h3> <div class="entry-meta"> <div class="date"><a href="https://www.trv-science.ru/2025/02/o-novyh-dokumentalnyh-filmah-ob-einsteine/" title="О новых документальных фильмах об Эйнштейне">11.02.2025</a> </div> <div class="by-author vcard author"><a href="https://www.trv-science.ru/author/editor/">trv-science.ru</a> </div> </div> </div> </div><!-- .post-boxed --> </div><!-- .col-md-6 .post-col --> <!-- post-boxed --> <div class="col-md-6 post-col"> <div class="post-boxed inlined clearfix"> <div class="post-img-wrap"> <a href="https://www.trv-science.ru/2025/02/fizika-mezhdu-strok-uchebnika/" class="post-img" style="background-image: url('https://www.trv-science.ru/uploads/422-0011.png');"></a> </div> <div class="post-content"> <div class="entry-meta category-meta"> <div class="cat-links"><a href="https://www.trv-science.ru/category/main/" rel="category tag">Главное</a> <a href="https://www.trv-science.ru/category/opinion/" rel="category tag">Мнения</a> <a href="https://www.trv-science.ru/category/edu/study/" rel="category tag">Образование</a></div> </div><!-- .entry-meta --> <h3 class="entry-title"><a href="https://www.trv-science.ru/2025/02/fizika-mezhdu-strok-uchebnika/">Физика: между строк учебника</a></h3> <div class="entry-meta"> <div class="date"><a href="https://www.trv-science.ru/2025/02/fizika-mezhdu-strok-uchebnika/" title="Физика: между строк учебника">11.02.2025</a> </div> <div class="by-author vcard author"><a href="https://www.trv-science.ru/author/editor/">trv-science.ru</a> </div> </div> </div> </div><!-- .post-boxed --> </div><!-- .col-md-6 .post-col --> <!-- post-boxed --> <div class="col-md-6 post-col"> <div class="post-boxed inlined clearfix"> <div class="post-img-wrap"> <a href="https://www.trv-science.ru/2025/02/muzykalnoe-chuvstvo-ot-neokantianstva-k-fenomenologii-i-obratno/" class="post-img" style="background-image: url('https://www.trv-science.ru/uploads/422-0049_cr.jpg');"></a> </div> <div class="post-content"> <div class="entry-meta category-meta"> <div class="cat-links"><a href="https://www.trv-science.ru/category/main/" rel="category tag">Главное</a> <a href="https://www.trv-science.ru/category/edu/" rel="category tag">Просвещение</a></div> </div><!-- .entry-meta --> <h3 class="entry-title"><a href="https://www.trv-science.ru/2025/02/muzykalnoe-chuvstvo-ot-neokantianstva-k-fenomenologii-i-obratno/">Музыкальное чувство: от неокантианства к феноменологии и обратно</a></h3> <div class="entry-meta"> <div class="date"><a href="https://www.trv-science.ru/2025/02/muzykalnoe-chuvstvo-ot-neokantianstva-k-fenomenologii-i-obratno/" title="Музыкальное чувство: от неокантианства к феноменологии и обратно">11.02.2025</a> </div> <div class="by-author vcard author"><a href="https://www.trv-science.ru/author/editor/">trv-science.ru</a> </div> </div> </div> </div><!-- .post-boxed --> </div><!-- .col-md-6 .post-col --> <!-- post-boxed --> <div class="col-md-6 post-col"> <div class="post-boxed inlined clearfix"> <div class="post-img-wrap"> <a href="https://www.trv-science.ru/2025/02/svidetel-i-tolko-svidetel-rasskaz-pavla-amnuelya/" class="post-img" style="background-image: url('https://www.trv-science.ru/uploads/422-0046.jpg');"></a> </div> <div class="post-content"> <div class="entry-meta category-meta"> <div class="cat-links"><a href="https://www.trv-science.ru/category/main/" rel="category tag">Главное</a> <a href="https://www.trv-science.ru/category/edu/" rel="category tag">Просвещение</a></div> </div><!-- .entry-meta --> <h3 class="entry-title"><a href="https://www.trv-science.ru/2025/02/svidetel-i-tolko-svidetel-rasskaz-pavla-amnuelya/">Свидетель и только свидетель. Рассказ Павла Амнуэля</a></h3> <div class="entry-meta"> <div class="date"><a href="https://www.trv-science.ru/2025/02/svidetel-i-tolko-svidetel-rasskaz-pavla-amnuelya/" title="Свидетель и только свидетель. Рассказ Павла Амнуэля">11.02.2025</a> </div> <div class="by-author vcard author"><a href="https://www.trv-science.ru/author/editor/">trv-science.ru</a> </div> </div> </div> </div><!-- .post-boxed --> </div><!-- .col-md-6 .post-col --> <!-- post-boxed --> <div class="col-md-6 post-col"> <div class="post-boxed inlined clearfix"> <div class="post-img-wrap"> <a href="https://www.trv-science.ru/2025/01/virusy-i-evolyucziya/" class="post-img" style="background-image: url('https://www.trv-science.ru/uploads/421-0027.jpg');"></a> </div> <div class="post-content"> <div class="entry-meta category-meta"> <div class="cat-links"><a href="https://www.trv-science.ru/category/main/" rel="category tag">Главное</a> <a href="https://www.trv-science.ru/category/interview/" rel="category tag">Интервью</a> <a href="https://www.trv-science.ru/category/news/" rel="category tag">Исследования</a></div> </div><!-- .entry-meta --> <h3 class="entry-title"><a href="https://www.trv-science.ru/2025/01/virusy-i-evolyucziya/">Вирусы и эволюция</a></h3> <div class="entry-meta"> <div class="date"><a href="https://www.trv-science.ru/2025/01/virusy-i-evolyucziya/" title="Вирусы и эволюция">28.01.2025</a> </div> <div class="by-author vcard author"><a href="https://www.trv-science.ru/author/editor/">trv-science.ru</a> </div> </div> </div> </div><!-- .post-boxed --> </div><!-- .col-md-6 .post-col --> </div><!-- .row --> </div> <!-- .row gutter-parent-14 --> </section><!-- .widget_featured_post --><section id="custom_html-3" class="widget_text widget widget_custom_html"><div class="textwidget custom-html-widget"><!-- begin of Top100 code --> <script id="top100Counter" type="text/javascript" src="//counter.rambler.ru/top100.jcn?1752865"></script> <noscript> <a rel="nofollow" href="//top100.rambler.ru/navi/1752865/"> <img src="//counter.rambler.ru/top100.cnt?1752865" alt="Rambler's Top100" border="0" /> </a> </noscript> <!-- end of Top100 code --> <!--LiveInternet counter--><script type="text/javascript"><!-- document.write("<a rel='nofollow' href='//www.liveinternet.ru/click' "+ "target=_blank><img src='//counter.yadro.ru/hit?t18.5;r"+ escape(document.referrer)+((typeof(screen)=="undefined")?"": ";s"+screen.width+"*"+screen.height+"*"+(screen.colorDepth? screen.colorDepth:screen.pixelDepth))+";u"+escape(document.URL)+ ";h"+escape(document.title.substring(0,80))+";"+Math.random()+ "' alt='' title='LiveInternet: показано число просмотров за 24"+ " часа, посетителей за 24 часа и за сегодня' "+ "border='0' width='88' height='31'><\/a>") //--></script><!--/LiveInternet--> <!-- Yandex.Metrika informer --> <a href="//metrika.yandex.ru/stat/?id=27777204&from=informer" target="_blank" rel="nofollow"><img src="//bs.yandex.ru/informer/27777204/3_0_ECECECFF_CCCCCCFF_0_pageviews" style="width:88px; height:31px; border:0;" alt="Яндекс.Метрика" title="Яндекс.Метрика: данные за сегодня (просмотры, визиты и уникальные посетители)" onclick="try{Ya.Metrika.informer({i:this,id:27777204,lang:'ru'});return false}catch(e){}"/></a> <!-- /Yandex.Metrika informer --> <!-- Yandex.Metrika counter --> <script type="text/javascript"> (function (d, w, c) { (w[c] = w[c] || []).push(function() { try { w.yaCounter27777204 = new Ya.Metrika({id:27777204, webvisor:true, clickmap:true, trackLinks:true, accurateTrackBounce:true}); } catch(e) { } }); var n = d.getElementsByTagName("script")[0], s = d.createElement("script"), f = function () { n.parentNode.insertBefore(s, n); }; s.type = "text/javascript"; s.async = true; s.src = (d.location.protocol == "https:" ? "https:" : "http:") + "//mc.yandex.ru/metrika/watch.js"; if (w.opera == "[object Opera]") { d.addEventListener("DOMContentLoaded", f, false); } else { f(); } })(document, window, "yandex_metrika_callbacks"); </script> <noscript><div><img src="//mc.yandex.ru/watch/27777204" style="position:absolute; left:-9999px;" alt="" /></div></noscript> <!-- /Yandex.Metrika counter --> </div></section> </div><!-- .sticky-sidebar --> </aside><!-- #secondary --> </div><!-- row --> </div><!-- .container --> </div><!-- #content .site-content--> <footer id="colophon" class="site-footer" role="contentinfo"> <div class="site-info"> <div class="container"> <div class="row"> <div class="col-lg-auto order-lg-2 ml-auto"> <div class="social-profiles"> <ul class="clearfix"> <li><a target="_blank" rel="nofollow" href="https://twitter.com/trvscience"></a></li> <li><a target="_blank" rel="nofollow" href="https://vk.com/trvscience"></a></li> <li><a target="_blank" rel="nofollow" href="https://telegram.me/trvscience"></a></li> <li><a target="_blank" rel="nofollow" href="https://www.youtube.com/channel/UCwAVYR-BmFt1bCyCA68Tbbg"></a></li> <li><a target="_blank" rel="nofollow" href="https://rutube.ru/channel/36379070/"></a></li> <li><a target="_blank" rel="nofollow" href="/feed/"></a></li> </ul> </div> </div> <div class="copyright col-lg order-lg-1 text-lg-left"> <div class="theme-link"> Copyright © 2025 <a href="https://www.trv-science.ru/" title="Троицкий вариант — Наука" >Троицкий вариант — Наука</a></div><div class="privacy-link"><a class="privacy-policy-link" href="https://www.trv-science.ru/privacy/" rel="privacy-policy">Политика в сфере обработки персональных данных (политика конфиденциальности)</a></div> </div><!-- .copyright --> </div><!-- .row --> </div><!-- .container --> </div><!-- .site-info --> </footer><!-- #colophon --> <div class="back-to-top"><a title="Go to Top" href="#masthead"></a></div> </div><!-- #page --> <span id='wpdUserContentInfoAnchor' style='display:none;' rel='#wpdUserContentInfo' data-wpd-lity>wpDiscuz</span><div id='wpdUserContentInfo' style='overflow:auto;background:#FDFDF6;padding:20px;width:600px;max-width:100%;border-radius:6px;' class='lity-hide'></div><div id='wpd-editor-source-code-wrapper-bg'></div><div id='wpd-editor-source-code-wrapper'><textarea id='wpd-editor-source-code'></textarea><button id='wpd-insert-source-code'>Insert</button><input type='hidden' id='wpd-editor-uid' /></div> <script type='text/javascript'> (function () { var c = document.body.className; c = c.replace(/woocommerce-no-js/, 'woocommerce-js'); document.body.className = c; })(); </script> <script type="text/javascript" src="https://static.yoomoney.ru/checkout-client/checkout-widget.js?ver=2.11.0" id="yookassa-widget-js"></script> <script type="text/javascript" id="responsive-lightbox-js-before"> /* <![CDATA[ */ var rlArgs = {"script":"prettyphoto","selector":"lightbox","customEvents":"","activeGalleries":true,"animationSpeed":"slow","slideshow":true,"slideshowDelay":5000,"slideshowAutoplay":false,"opacity":"0.75","showTitle":false,"allowResize":true,"allowExpand":true,"width":1080,"height":720,"separator":"\/","theme":"pp_default","horizontalPadding":20,"hideFlash":false,"wmode":"opaque","videoAutoplay":true,"modal":false,"deeplinking":true,"overlayGallery":false,"keyboardShortcuts":true,"social":false,"woocommerce_gallery":true,"ajaxurl":"https:\/\/www.trv-science.ru\/wp-admin\/admin-ajax.php","nonce":"d9cbc886f4","preview":false,"postId":33,"scriptExtension":false}; /* ]]> */ </script> <script type="text/javascript" id="wp-postratings-js-extra"> /* <![CDATA[ */ var ratingsL10n = {"plugin_url":"https:\/\/www.trv-science.ru\/wp-content\/plugins\/wp-postratings","ajax_url":"https:\/\/www.trv-science.ru\/wp-admin\/admin-ajax.php","text_wait":"\u041f\u043e\u0436\u0430\u043b\u0443\u0439\u0441\u0442\u0430, \u043d\u0435 \u0433\u043e\u043b\u043e\u0441\u0443\u0439\u0442\u0435 \u0437\u0430 \u043d\u0435\u0441\u043a\u043e\u043b\u044c\u043a\u043e \u0437\u0430\u043f\u0438\u0441\u0435\u0439 \u043e\u0434\u043d\u043e\u0432\u0440\u0435\u043c\u0435\u043d\u043d\u043e.","image":"stars_crystal","image_ext":"gif","max":"5","show_loading":"1","show_fading":"1","custom":"0"}; var ratings_mouseover_image=new Image();ratings_mouseover_image.src="https://www.trv-science.ru/wp-content/plugins/wp-postratings/images/stars_crystal/rating_over.gif";; /* ]]> */ </script> <script type="text/javascript" id="wpdiscuz-combo-js-js-extra"> /* <![CDATA[ */ var wpdiscuzAjaxObj = {"wc_hide_replies_text":"\u0421\u043f\u0440\u044f\u0442\u0430\u0442\u044c \u043e\u0442\u0432\u0435\u0442\u044b","wc_show_replies_text":"\u041f\u0440\u043e\u0441\u043c\u043e\u0442\u0440 \u043e\u0442\u0432\u0435\u0442\u043e\u0432","wc_msg_required_fields":"\u0417\u0430\u043f\u043e\u043b\u043d\u0438\u0442\u0435 \u043d\u0435\u043e\u0431\u0445\u043e\u0434\u0438\u043c\u044b\u0435 \u043f\u043e\u043b\u044f","wc_invalid_field":"\u041d\u0435\u043a\u043e\u0442\u043e\u0440\u044b\u0435 \u043f\u043e\u043b\u044f \u0437\u0430\u043f\u043e\u043b\u043d\u0435\u043d\u044b \u043d\u0435\u0432\u0435\u0440\u043d\u043e","wc_error_empty_text":"\u043f\u043e\u0436\u0430\u043b\u0443\u0439\u0441\u0442\u0430, \u0437\u0430\u043f\u043e\u043b\u043d\u0438\u0442\u0435 \u044d\u0442\u043e \u043f\u043e\u043b\u0435, \u0447\u0442\u043e\u0431\u044b \u043a\u043e\u043c\u043c\u0435\u043d\u0442\u0438\u0440\u043e\u0432\u0430\u0442\u044c","wc_error_url_text":"URL \u043d\u0435\u0434\u0435\u0439\u0441\u0442\u0432\u0438\u0442\u0435\u043b\u044c\u043d\u044b\u0439","wc_error_email_text":"\u0430\u0434\u0440\u0435\u0441 \u044d\u043b\u0435\u043a\u0442\u0440\u043e\u043d\u043d\u043e\u0439 \u043f\u043e\u0447\u0442\u044b \u043d\u0435\u0432\u0435\u0440\u0435\u043d","wc_invalid_captcha":"\u041d\u0435\u0432\u0435\u0440\u043d\u043e \u0432\u0432\u0435\u0434\u0435\u043d \u043a\u043e\u0434","wc_login_to_vote":"\u0412\u044b \u0434\u043e\u043b\u0436\u043d\u044b \u0432\u043e\u0439\u0442\u0438, \u0447\u0442\u043e\u0431\u044b \u043f\u0440\u043e\u0433\u043e\u043b\u043e\u0441\u043e\u0432\u0430\u0442\u044c","wc_deny_voting_from_same_ip":"\u0412\u044b \u043d\u0435 \u043c\u043e\u0436\u0435\u0442\u0435 \u0433\u043e\u043b\u043e\u0441\u043e\u0432\u0430\u0442\u044c \u0437\u0430 \u044d\u0442\u043e\u0442 \u043a\u043e\u043c\u043c\u0435\u043d\u0442\u0430\u0440\u0438\u0439","wc_self_vote":"\u0412\u044b \u043d\u0435 \u043c\u043e\u0436\u0435\u0442\u0435 \u0433\u043e\u043b\u043e\u0441\u043e\u0432\u0430\u0442\u044c \u0437\u0430 \u0441\u0432\u043e\u0439 \u043a\u043e\u043c\u043c\u0435\u043d\u0442\u0430\u0440\u0438\u0439","wc_vote_only_one_time":"\u0412\u044b \u0443\u0436\u0435 \u0433\u043e\u043b\u043e\u0441\u043e\u0432\u0430\u043b\u0438 \u0437\u0430 \u044d\u0442\u043e\u0442 \u043a\u043e\u043c\u043c\u0435\u043d\u0442\u0430\u0440\u0438\u0439","wc_voting_error":"\u041e\u0448\u0438\u0431\u043a\u0430 \u0433\u043e\u043b\u043e\u0441\u043e\u0432\u0430\u043d\u0438\u044f","wc_banned_user":"You are banned","wc_comment_edit_not_possible":"\u0418\u0437\u0432\u0438\u043d\u0438\u0442\u0435, \u043d\u043e \u043a\u043e\u043c\u043c\u0435\u043d\u0442\u0430\u0440\u0438\u0439 \u0443\u0436\u0435 \u043d\u0435\u043b\u044c\u0437\u044f \u043e\u0431\u043d\u043e\u0432\u0438\u0442\u044c","wc_comment_not_updated":"\u0418\u0437\u0432\u0438\u043d\u0438\u0442\u0435, \u043a\u043e\u043c\u043c\u0435\u043d\u0442\u0430\u0440\u0438\u0439 \u043d\u0435 \u0431\u044b\u043b \u043e\u0431\u043d\u043e\u0432\u043b\u0435\u043d","wc_comment_not_edited":"\u0412\u044b \u043d\u0435 \u0441\u0434\u0435\u043b\u0430\u043b\u0438 \u043d\u0438\u043a\u0430\u043a\u0438\u0445 \u0438\u0437\u043c\u0435\u043d\u0435\u043d\u0438\u0439","wc_msg_input_min_length":"\u0412\u0432\u0435\u0434\u0435\u043d\u043d\u044b\u0439 \u0442\u0435\u043a\u0441\u0442 \u0441\u043b\u0438\u0448\u043a\u043e\u043c \u043a\u043e\u0440\u043e\u0442\u043a\u0438\u0439","wc_msg_input_max_length":"\u0412\u0432\u0435\u0434\u0435\u043d\u043d\u044b\u0439 \u0442\u0435\u043a\u0441\u0442 \u0441\u043b\u0438\u0448\u043a\u043e\u043c \u0434\u043b\u0438\u043d\u043d\u044b\u0439","wc_spoiler_title":"\u041d\u0430\u0437\u0432\u0430\u043d\u0438\u0435 \u0441\u043f\u043e\u0439\u043b\u0435\u0440\u0430","wc_cannot_rate_again":"\u0412\u044b \u043d\u0435 \u043c\u043e\u0436\u0435\u0442\u0435 \u0433\u043e\u043b\u043e\u0441\u043e\u0432\u0430\u0442\u044c \u0441\u043d\u043e\u0432\u0430","wc_not_allowed_to_rate":"\u0412\u044b \u043d\u0435 \u043c\u043e\u0436\u0435\u0442\u0435 \u0433\u043e\u043b\u043e\u0441\u043e\u0432\u0430\u0442\u044c \u0437\u0434\u0435\u0441\u044c","wc_confirm_rate_edit":"Are you sure you want to edit your rate?","wc_follow_user":"\u041f\u043e\u0434\u043f\u0438\u0441\u0430\u0442\u044c\u0441\u044f \u043d\u0430 \u044d\u0442\u043e\u0433\u043e \u043f\u043e\u043b\u044c\u0437\u043e\u0432\u0430\u0442\u0435\u043b\u044f","wc_unfollow_user":"\u041e\u0442\u043f\u0438\u0441\u0430\u0442\u044c\u0441\u044f \u043e\u0442 \u044d\u0442\u043e\u0433\u043e \u043f\u043e\u043b\u044c\u0437\u043e\u0432\u0430\u0442\u0435\u043b\u044f","wc_follow_success":"\u0412\u044b \u043d\u0430\u0447\u0430\u043b\u0438 \u043f\u043e\u0434\u043f\u0438\u0441\u043a\u0443 \u043d\u0430 \u043a\u043e\u043c\u043c\u0435\u043d\u0442\u0430\u0440\u0438\u0438 \u044d\u0442\u043e\u0433\u043e \u0430\u0432\u0442\u043e\u0440\u0430","wc_follow_canceled":"\u0412\u044b \u043e\u0441\u0442\u0430\u043d\u043e\u0432\u0438\u043b\u0438 \u043f\u043e\u0434\u043f\u0438\u0441\u043a\u0443 \u043d\u0430 \u043a\u043e\u043c\u043c\u0435\u043d\u0442\u0430\u0440\u0438\u0438 \u044d\u0442\u043e\u0433\u043e \u0430\u0432\u0442\u043e\u0440\u0430","wc_follow_email_confirm":"\u041f\u043e\u0436\u0430\u043b\u0443\u0439\u0441\u0442\u0430, \u043f\u0440\u043e\u0432\u0435\u0440\u044c\u0442\u0435 \u0432\u0430\u0448 email \u0438 \u043f\u043e\u0434\u0442\u0432\u0435\u0440\u0434\u0438\u0442\u0435 \u0437\u0430\u043f\u0440\u043e\u0441 \u043d\u0430 \u043f\u043e\u0434\u043f\u0438\u0441\u043a\u0443.","wc_follow_email_confirm_fail":"\u0418\u0437\u0432\u0438\u043d\u0438\u0442\u0435, \u043c\u044b \u043d\u0435 \u043c\u043e\u0436\u0435\u043c \u043f\u0440\u0438\u0441\u043b\u0430\u0442\u044c \u043f\u0438\u0441\u044c\u043c\u043e \u043f\u043e\u0434\u0442\u0432\u0435\u0440\u0436\u0434\u0435\u043d\u0438\u044f.","wc_follow_login_to_follow":"\u041f\u043e\u0436\u0430\u043b\u0443\u0439\u0441\u0442\u0430, \u0432\u043e\u0439\u0434\u0438\u0442\u0435 \u0447\u0442\u043e\u0431\u044b \u043f\u043e\u0434\u043f\u0438\u0441\u044b\u0432\u0430\u0442\u044c\u0441\u044f \u043d\u0430 \u043f\u043e\u043b\u044c\u0437\u043e\u0432\u0430\u0442\u0435\u043b\u0435\u0439.","wc_follow_impossible":"\u041d\u0430\u043c \u0436\u0430\u043b\u044c, \u043d\u043e \u0432\u044b \u043d\u0435 \u043c\u043e\u0436\u0435\u0442\u0435 \u043f\u043e\u0434\u043f\u0438\u0441\u0430\u0442\u044c\u0441\u044f \u043d\u0430 \u044d\u0442\u043e\u0433\u043e \u043f\u043e\u043b\u044c\u0437\u043e\u0432\u0430\u0442\u0435\u043b\u044f.","wc_follow_not_added":"\u041d\u0435 \u043f\u043e\u043b\u0443\u0447\u0438\u043b\u043e\u0441\u044c \u043f\u043e\u0434\u043f\u0438\u0441\u0430\u0442\u044c\u0441\u044f. \u041f\u043e\u0436\u0430\u043b\u0443\u0439\u0441\u0442\u0430, \u043f\u043e\u043f\u0440\u043e\u0431\u0443\u0439\u0442\u0435 \u043f\u043e\u0437\u0436\u0435.","is_user_logged_in":"","commentListLoadType":"0","commentListUpdateType":"1","commentListUpdateTimer":"30","liveUpdateGuests":"0","wordpressThreadCommentsDepth":"10","wordpressIsPaginate":"1","commentTextMaxLength":"7000","replyTextMaxLength":"0","commentTextMinLength":"2","replyTextMinLength":"1","storeCommenterData":"100000","socialLoginAgreementCheckbox":"0","enableFbLogin":"0","fbUseOAuth2":"0","enableFbShare":"0","facebookAppID":"546532369187168","facebookUseOAuth2":"0","enableGoogleLogin":"0","googleClientID":"","googleClientSecret":"","cookiehash":"d4f56d75b7546f7acde4bb81f42ff6f2","isLoadOnlyParentComments":"0","scrollToComment":"1","commentFormView":"collapsed","enableDropAnimation":"1","isNativeAjaxEnabled":"1","enableBubble":"0","bubbleLiveUpdate":"0","bubbleHintTimeout":"45","bubbleHintHideTimeout":"10","cookieHideBubbleHint":"wpdiscuz_hide_bubble_hint","bubbleHintShowOnce":"1","bubbleHintCookieExpires":"7","bubbleShowNewCommentMessage":"1","bubbleLocation":"content_left","firstLoadWithAjax":"2","wc_copied_to_clipboard":"\u041a\u043e\u043f\u0438\u0440\u043e\u0432\u0430\u0442\u044c \u0432 \u0431\u0443\u0444\u0435\u0440 \u043e\u0431\u043c\u0435\u043d\u0430","inlineFeedbackAttractionType":"blink","loadRichEditor":"1","wpDiscuzReCaptchaSK":"","wpDiscuzReCaptchaTheme":"light","wpDiscuzReCaptchaVersion":"2.0","wc_captcha_show_for_guest":"0","wc_captcha_show_for_members":"0","wpDiscuzIsShowOnSubscribeForm":"0","wmuEnabled":"1","wmuInput":"wmu_files","wmuMaxFileCount":"1","wmuMaxFileSize":"1048576","wmuPostMaxSize":"125829120","wmuIsLightbox":"1","wmuMimeTypes":{"jpg":"image\/jpeg","jpeg":"image\/jpeg","jpe":"image\/jpeg","gif":"image\/gif","png":"image\/png"},"wmuPhraseConfirmDelete":"\u0412\u044b \u0443\u0432\u0435\u0440\u0435\u043d\u044b, \u0447\u0442\u043e \u0445\u043e\u0442\u0438\u0442\u0435 \u0443\u0434\u0430\u043b\u0438\u0442\u044c \u044d\u0442\u043e \u0432\u043b\u043e\u0436\u0435\u043d\u0438\u0435?","wmuPhraseNotAllowedFile":"\u041d\u0435 \u0440\u0430\u0437\u0440\u0435\u0448\u0435\u043d\u043d\u044b\u0439 \u0442\u0438\u043f \u0444\u0430\u0439\u043b\u0430","wmuPhraseMaxFileCount":"\u041f\u0440\u0435\u0432\u044b\u0448\u0435\u043d\u043e \u043c\u0430\u043a\u0441\u0438\u043c\u0430\u043b\u044c\u043d\u043e\u0435 \u0447\u0438\u0441\u043b\u043e \u0437\u0430\u0433\u0440\u0443\u0436\u0430\u0435\u043c\u044b\u0445 \u0444\u0430\u0439\u043b\u043e\u0432 1","wmuPhraseMaxFileSize":"\u041f\u0440\u0435\u0432\u044b\u0448\u0435\u043d \u043c\u0430\u043a\u0441\u0438\u043c\u0430\u043b\u044c\u043d\u044b\u0439 \u0440\u0430\u0437\u043c\u0435\u0440 \u0444\u0430\u0439\u043b\u0430 1MB","wmuPhrasePostMaxSize":"\u041f\u0440\u0435\u0432\u044b\u0448\u0435\u043d \u043c\u0430\u043a\u0441\u0438\u043c\u0430\u043b\u044c\u043d\u044b\u0439 \u0440\u0430\u0437\u043c\u0435\u0440 \u0441\u043e\u043e\u0431\u0449\u0435\u043d\u0438\u044f 120MB","wmuPhraseDoingUpload":"Uploading in progress! Please wait.","msgEmptyFile":"File is empty. Please upload something more substantial. This error could also be caused by uploads being disabled in your php.ini or by post_max_size being defined as smaller than upload_max_filesize in php.ini.","msgPostIdNotExists":"ID \u0437\u0430\u043f\u0438\u0441\u0438 \u043d\u0435 \u0441\u0443\u0449\u0435\u0441\u0442\u0432\u0443\u0435\u0442","msgUploadingNotAllowed":"\u0418\u0437\u0432\u0438\u043d\u0438\u0442\u0435, \u0437\u0430\u0433\u0440\u0443\u0437\u043a\u0430 \u0434\u043b\u044f \u044d\u0442\u043e\u0433\u043e \u043f\u043e\u0441\u0442\u0430 \u0437\u0430\u043f\u0440\u0435\u0449\u0435\u043d\u0430","msgPermissionDenied":"\u0423 \u0432\u0430\u0441 \u043d\u0435\u0434\u043e\u0441\u0442\u0430\u0442\u043e\u0447\u043d\u043e \u043f\u0440\u0430\u0432 \u0434\u043b\u044f \u0432\u044b\u043f\u043e\u043b\u043d\u0435\u043d\u0438\u044f \u044d\u0442\u043e\u0433\u043e \u0434\u0435\u0439\u0441\u0442\u0432\u0438\u044f","wmuKeyImages":"images","wmuSingleImageWidth":"auto","wmuSingleImageHeight":"200","isUserRated":null,"version":"7.6.27","wc_post_id":"33","isCookiesEnabled":"1","loadLastCommentId":"0","dataFilterCallbacks":[],"phraseFilters":[],"scrollSize":"32","is_email_field_required":"1","url":"https:\/\/www.trv-science.ru\/wp-admin\/admin-ajax.php","customAjaxUrl":"https:\/\/www.trv-science.ru\/wp-content\/plugins\/wpdiscuz\/utils\/ajax\/wpdiscuz-ajax.php","bubbleUpdateUrl":"https:\/\/www.trv-science.ru\/wp-json\/wpdiscuz\/v1\/update","restNonce":"00bfc07156","is_rate_editable":"0","menu_icon":"https:\/\/www.trv-science.ru\/wp-content\/plugins\/wpdiscuz\/assets\/img\/plugin-icon\/wpdiscuz-svg.svg","menu_icon_hover":"https:\/\/www.trv-science.ru\/wp-content\/plugins\/wpdiscuz\/assets\/img\/plugin-icon\/wpdiscuz-svg_hover.svg"}; var wpdiscuzUCObj = {"msgConfirmDeleteComment":"\u0412\u044b \u0445\u043e\u0442\u0438\u0442\u0435 \u0443\u0434\u0430\u043b\u0438\u0442\u044c \u044d\u0442\u043e\u0442 \u043a\u043e\u043c\u043c\u0435\u043d\u0442\u0430\u0440\u0438\u0439?","msgConfirmCancelSubscription":"\u0412\u044b \u0445\u043e\u0442\u0438\u0442\u0435 \u043e\u0442\u043c\u0435\u043d\u0438\u0442\u044c \u044d\u0442\u0443 \u043f\u043e\u0434\u043f\u0438\u0441\u043a\u0443?","msgConfirmCancelFollow":"\u0412\u044b \u0443\u0432\u0435\u0440\u0435\u043d\u044b \u0447\u0442\u043e \u0445\u043e\u0442\u0438\u0442\u0435 \u043e\u0442\u043c\u0435\u043d\u0438\u0442\u044c \u044d\u0442\u0443 \u043f\u043e\u0434\u043f\u0438\u0441\u043a\u0443?","additionalTab":"0"}; /* ]]> */ </script> <script type="text/javascript" id="wpdiscuz-combo-js-js-before"> /* <![CDATA[ */ var wpdiscuzEditorOptions = { modules: { toolbar: "", counter: { uniqueID: "", commentmaxcount : 7000, replymaxcount : 0, commentmincount : 2, replymincount : 1, }, }, wc_be_the_first_text: "\u041e\u0441\u0442\u0430\u0432\u044c\u0442\u0435 \u043f\u0435\u0440\u0432\u044b\u0439 \u043a\u043e\u043c\u043c\u0435\u043d\u0442\u0430\u0440\u0438\u0439!", wc_comment_join_text: "\u041f\u0440\u0438\u0441\u043e\u0435\u0434\u0438\u043d\u0438\u0442\u044c\u0441\u044f \u043a \u043e\u0431\u0441\u0443\u0436\u0434\u0435\u043d\u0438\u044e", theme: 'snow', debug: 'error' }; /* ]]> */ </script> <script type="text/javascript" id="wc-order-attribution-js-extra"> /* <![CDATA[ */ var wc_order_attribution = {"params":{"lifetime":1.0000000000000001e-5,"session":30,"base64":false,"ajaxurl":"https:\/\/www.trv-science.ru\/wp-admin\/admin-ajax.php","prefix":"wc_order_attribution_","allowTracking":true},"fields":{"source_type":"current.typ","referrer":"current_add.rf","utm_campaign":"current.cmp","utm_source":"current.src","utm_medium":"current.mdm","utm_content":"current.cnt","utm_id":"current.id","utm_term":"current.trm","utm_source_platform":"current.plt","utm_creative_format":"current.fmt","utm_marketing_tactic":"current.tct","session_entry":"current_add.ep","session_start_time":"current_add.fd","session_pages":"session.pgs","session_count":"udata.vst","user_agent":"udata.uag"}}; /* ]]> */ </script> <script defer src="https://www.trv-science.ru/wp-content/cache/autoptimize/js/autoptimize_5522d998663d6a627586f037922fb5e4.js"></script></body> </html>