CINXE.COM

<!DOCTYPE html> <html class="client-nojs vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available" lang="nl" dir="ltr"> <head> <meta charset="UTF-8"> <title>Jodendom - Wikipedia</title> <script>(function(){var className="client-js vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available";var cookie=document.cookie.match(/(?:^|; )nlwikimwclientpreferences=([^;]+)/);if(cookie){cookie[1].split('%2C').forEach(function(pref){className=className.replace(new RegExp('(^| )'+pref.replace(/-clientpref-\w+$|[^\w-]+/g,'')+'-clientpref-\\w+( |$)'),'$1'+pref+'$2');});}document.documentElement.className=className;}());RLCONF={"wgBreakFrames":false,"wgSeparatorTransformTable":[",\t.",".\t,"],"wgDigitTransformTable":["",""], "wgDefaultDateFormat":"dmy","wgMonthNames":["","januari","februari","maart","april","mei","juni","juli","augustus","september","oktober","november","december"],"wgRequestId":"6db65563-03ef-48b8-a004-f119536977a2","wgCanonicalNamespace":"","wgCanonicalSpecialPageName":false,"wgNamespaceNumber":0,"wgPageName":"Jodendom","wgTitle":"Jodendom","wgCurRevisionId":65295715,"wgRevisionId":65295715,"wgArticleId":15321,"wgIsArticle":true,"wgIsRedirect":false,"wgAction":"view","wgUserName":null,"wgUserGroups":["*"],"wgCategories":["Wikipedia:Artikel mist referentie sinds mei 2016","Wikipedia:Alle artikelen die een referentie missen","Wikipedia:Artikel mist referentie sinds april 2016","Wikipedia:Artikel mist referentie sinds juli 2011","Godsdienstfilosofie","Jodendom"],"wgPageViewLanguage":"nl","wgPageContentLanguage":"nl","wgPageContentModel":"wikitext","wgRelevantPageName":"Jodendom","wgRelevantArticleId":15321,"wgIsProbablyEditable":false,"wgRelevantPageIsProbablyEditable":false, "wgRestrictionEdit":["autoconfirmed"],"wgRestrictionMove":["autoconfirmed"],"wgNoticeProject":"wikipedia","wgCiteReferencePreviewsActive":true,"wgMediaViewerOnClick":true,"wgMediaViewerEnabledByDefault":true,"wgPopupsFlags":0,"wgVisualEditor":{"pageLanguageCode":"nl","pageLanguageDir":"ltr","pageVariantFallbacks":"nl"},"wgMFDisplayWikibaseDescriptions":{"search":true,"watchlist":true,"tagline":true,"nearby":true},"wgWMESchemaEditAttemptStepOversample":false,"wgWMEPageLength":40000,"wgRelatedArticlesCompat":[],"wgCentralAuthMobileDomain":false,"wgEditSubmitButtonLabelPublish":true,"wgULSPosition":"interlanguage","wgULSisCompactLinksEnabled":false,"wgVector2022LanguageInHeader":true,"wgULSisLanguageSelectorEmpty":false,"wgWikibaseItemId":"Q9268","wgCheckUserClientHintsHeadersJsApi":["brands","architecture","bitness","fullVersionList","mobile","model","platform","platformVersion"],"GEHomepageSuggestedEditsEnableTopics":true,"wgGETopicsMatchModeEnabled":false, "wgGEStructuredTaskRejectionReasonTextInputEnabled":false,"wgGELevelingUpEnabledForUser":false};RLSTATE={"ext.globalCssJs.user.styles":"ready","site.styles":"ready","user.styles":"ready","ext.globalCssJs.user":"ready","user":"ready","user.options":"loading","ext.cite.styles":"ready","skins.vector.search.codex.styles":"ready","skins.vector.styles":"ready","skins.vector.icons":"ready","ext.wikimediamessages.styles":"ready","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript":"ready","ext.uls.interlanguage":"ready","wikibase.client.init":"ready","ext.wikimediaBadges":"ready"};RLPAGEMODULES=["ext.cite.ux-enhancements","mediawiki.page.media","site","mediawiki.page.ready","mediawiki.toc","skins.vector.js","ext.centralNotice.geoIP","ext.centralNotice.startUp","ext.gadget.Direct-link-to-Commons","ext.gadget.ProtectionTemplates","ext.gadget.InterProjectLinks","ext.gadget.hoofdbetekenis-titelwijziging","ext.gadget.switcher","ext.gadget.OpenStreetMapFrame","ext.gadget.subpages", "ext.urlShortener.toolbar","ext.centralauth.centralautologin","mmv.bootstrap","ext.popups","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.init","ext.visualEditor.targetLoader","ext.echo.centralauth","ext.eventLogging","ext.wikimediaEvents","ext.navigationTiming","ext.uls.interface","ext.cx.eventlogging.campaigns","ext.cx.uls.quick.actions","wikibase.client.vector-2022","ext.checkUser.clientHints","ext.growthExperiments.SuggestedEditSession","wikibase.sidebar.tracking"];</script> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.loader.impl(function(){return["user.options@12s5i",function($,jQuery,require,module){mw.user.tokens.set({"patrolToken":"+\\","watchToken":"+\\","csrfToken":"+\\"}); }];});});</script> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=nl&modules=ext.cite.styles%7Cext.uls.interlanguage%7Cext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript%7Cext.wikimediaBadges%7Cext.wikimediamessages.styles%7Cskins.vector.icons%2Cstyles%7Cskins.vector.search.codex.styles%7Cwikibase.client.init&only=styles&skin=vector-2022"> <script async="" src="/w/load.php?lang=nl&modules=startup&only=scripts&raw=1&skin=vector-2022"></script> <meta name="ResourceLoaderDynamicStyles" content=""> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=nl&modules=site.styles&only=styles&skin=vector-2022"> <meta name="generator" content="MediaWiki 1.44.0-wmf.4"> <meta name="referrer" content="origin"> <meta name="referrer" content="origin-when-cross-origin"> <meta name="robots" content="max-image-preview:standard"> <meta name="format-detection" content="telephone=no"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/7/71/Menorah7a.png"> <meta property="og:image:width" content="1200"> <meta property="og:image:height" content="1011"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/7/71/Menorah7a.png"> <meta property="og:image:width" content="800"> <meta property="og:image:height" content="674"> <meta property="og:image:width" content="640"> <meta property="og:image:height" content="539"> <meta name="viewport" content="width=1120"> <meta property="og:title" content="Jodendom - Wikipedia"> <meta property="og:type" content="website"> <link rel="preconnect" href="//upload.wikimedia.org"> <link rel="alternate" media="only screen and (max-width: 640px)" href="//nl.m.wikipedia.org/wiki/Jodendom"> <link rel="apple-touch-icon" href="/static/apple-touch/wikipedia.png"> <link rel="icon" href="/static/favicon/wikipedia.ico"> <link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/w/rest.php/v1/search" title="Wikipedia (nl)"> <link rel="EditURI" type="application/rsd+xml" href="//nl.wikipedia.org/w/api.php?action=rsd"> <link rel="canonical" href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Jodendom"> <link rel="license" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.nl"> <link rel="alternate" type="application/atom+xml" title="Wikipedia Atom-feed" href="/w/index.php?title=Speciaal:RecenteWijzigingen&feed=atom"> <link rel="dns-prefetch" href="//meta.wikimedia.org" /> <link rel="dns-prefetch" href="//login.wikimedia.org"> </head> <body class="skin--responsive skin-vector skin-vector-search-vue mediawiki ltr sitedir-ltr mw-hide-empty-elt ns-0 ns-subject page-Jodendom rootpage-Jodendom skin-vector-2022 action-view"><a class="mw-jump-link" href="#bodyContent">Naar inhoud springen</a> <div class="vector-header-container"> <header class="vector-header mw-header"> <div class="vector-header-start"> <nav class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Site"> <div id="vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown vector-main-menu-dropdown vector-button-flush-left vector-button-flush-right" > <input type="checkbox" id="vector-main-menu-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Hoofdmenu" > <label id="vector-main-menu-dropdown-label" for="vector-main-menu-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-menu mw-ui-icon-wikimedia-menu"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Hoofdmenu</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-main-menu-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-main-menu" class="vector-main-menu vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-main-menu-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="main-menu-pinned" data-pinnable-element-id="vector-main-menu" data-pinned-container-id="vector-main-menu-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-main-menu-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Hoofdmenu</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.pin">naar zijbalk verplaatsen</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.unpin">verbergen</button> </div> <div id="p-navigation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation" > <div class="vector-menu-heading"> Navigatie </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-mainpage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Hoofdpagina" title="Naar de hoofdpagina gaan [z]" accesskey="z"><span>Hoofdpagina</span></a></li><li id="n-zoekartikel" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Portaal:Navigatie"><span>Vind een artikel</span></a></li><li id="n-today" class="mw-list-item"><a href="/wiki/24_november"><span>Vandaag</span></a></li><li id="n-Etalage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Etalage"><span>Etalage</span></a></li><li id="n-categories" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Categorie:Alles"><span>Categorieën</span></a></li><li id="n-recentchanges" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:RecenteWijzigingen" title="Een lijst met recente wijzigingen in deze wiki. [r]" accesskey="r"><span>Recente wijzigingen</span></a></li><li id="n-newpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:NieuwePaginas"><span>Nieuwe artikelen</span></a></li><li id="n-randompage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:Willekeurig" title="Een willekeurige pagina bekijken [x]" accesskey="x"><span>Willekeurige pagina</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-navigation2" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation2" > <div class="vector-menu-heading"> Informatie </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-portal" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Portaal:Gebruikersportaal" title="Informatie over het project: wat u kunt doen, waar u dingen kunt vinden"><span>Gebruikersportaal</span></a></li><li id="n-Snelcursus" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Snelcursus"><span>Snelcursus</span></a></li><li id="n-help" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Portaal:Hulp_en_beheer" title="Hulpinformatie over deze wiki"><span>Hulp en contact</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> <a href="/wiki/Hoofdpagina" class="mw-logo"> <img class="mw-logo-icon" src="/static/images/icons/wikipedia.png" alt="" aria-hidden="true" height="50" width="50"> <span class="mw-logo-container skin-invert"> <img class="mw-logo-wordmark" alt="Wikipedia" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-wordmark-en.svg" style="width: 7.5em; height: 1.125em;"> <img class="mw-logo-tagline" alt="de vrije encyclopedie" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-tagline-nl.svg" width="120" height="13" style="width: 7.5em; height: 0.8125em;"> </span> </a> </div> <div class="vector-header-end"> <div id="p-search" role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-collapses vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box-auto-expand-width vector-search-box"> <a href="/wiki/Speciaal:Zoeken" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only search-toggle" title="Doorzoek Wikipedia [f]" accesskey="f"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>Zoeken</span> </a> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail cdx-typeahead-search--auto-expand-width"> <form action="/w/index.php" id="searchform" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div id="simpleSearch" class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Doorzoek Wikipedia" aria-label="Doorzoek Wikipedia" autocapitalize="sentences" title="Doorzoek Wikipedia [f]" accesskey="f" id="searchInput" > <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="Speciaal:Zoeken"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Zoeken</button> </form> </div> </div> </div> <nav class="vector-user-links vector-user-links-wide" aria-label="Persoonlijke hulpmiddelen"> <div class="vector-user-links-main"> <div id="p-vector-user-menu-preferences" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-userpage" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Uiterlijk"> <div id="vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown " title="De lettergrootte, breedte en kleur van de pagina wijzigen" > <input type="checkbox" id="vector-appearance-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Uiterlijk" > <label id="vector-appearance-dropdown-label" for="vector-appearance-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-appearance mw-ui-icon-wikimedia-appearance"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Uiterlijk</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-appearance-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div id="p-vector-user-menu-notifications" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-overflow" class="vector-menu mw-portlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_nl.wikipedia.org&uselang=nl" class=""><span>Doneren</span></a> </li> <li id="pt-createaccount-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Speciaal:GebruikerAanmaken&returnto=Jodendom" title="Registreer u vooral en meld u aan. Dit is echter niet verplicht." class=""><span>Account aanmaken</span></a> </li> <li id="pt-login-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Speciaal:Aanmelden&returnto=Jodendom" title="U wordt van harte uitgenodigd om aan te melden, maar dit is niet verplicht [o]" accesskey="o" class=""><span>Aanmelden</span></a> </li> </ul> </div> </div> </div> <div id="vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown vector-user-menu vector-button-flush-right vector-user-menu-logged-out" title="Meer opties" > <input type="checkbox" id="vector-user-links-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Persoonlijke hulpmiddelen" > <label id="vector-user-links-dropdown-label" for="vector-user-links-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-ellipsis mw-ui-icon-wikimedia-ellipsis"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Persoonlijke hulpmiddelen</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-personal" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-personal user-links-collapsible-item" title="Gebruikersmenu" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_nl.wikipedia.org&uselang=nl"><span>Doneren</span></a></li><li id="pt-createaccount" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:GebruikerAanmaken&returnto=Jodendom" title="Registreer u vooral en meld u aan. Dit is echter niet verplicht."><span class="vector-icon mw-ui-icon-userAdd mw-ui-icon-wikimedia-userAdd"></span> <span>Account aanmaken</span></a></li><li id="pt-login" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:Aanmelden&returnto=Jodendom" title="U wordt van harte uitgenodigd om aan te melden, maar dit is niet verplicht [o]" accesskey="o"><span class="vector-icon mw-ui-icon-logIn mw-ui-icon-wikimedia-logIn"></span> <span>Aanmelden</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-user-menu-anon-editor" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-user-menu-anon-editor" > <div class="vector-menu-heading"> Pagina's voor uitgelogde redacteuren <a href="/wiki/Help:Inleiding" aria-label="Meer leren over bewerken"><span>meer lezen</span></a> </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-anoncontribs" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:MijnBijdragen" title="Bijdragen IP-adres [y]" accesskey="y"><span>Bijdragen</span></a></li><li id="pt-anontalk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:MijnOverleg" title="Overlegpagina van de anonieme gebruiker van dit IP-adres [n]" accesskey="n"><span>Overleg</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </header> </div> <div class="mw-page-container"> <div class="mw-page-container-inner"> <div class="vector-sitenotice-container"> <div id="siteNotice"></div> </div> <div class="vector-column-start"> <div class="vector-main-menu-container"> <div id="mw-navigation"> <nav id="mw-panel" class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Site"> <div id="vector-main-menu-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> </div> </div> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav id="mw-panel-toc" aria-label="Inhoud" data-event-name="ui.sidebar-toc" class="mw-table-of-contents-container vector-toc-landmark"> <div id="vector-toc-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-toc" class="vector-toc vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-toc-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="toc-pinned" data-pinnable-element-id="vector-toc" > <h2 class="vector-pinnable-header-label">Inhoud</h2> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.pin">naar zijbalk verplaatsen</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.unpin">verbergen</button> </div> <ul class="vector-toc-contents" id="mw-panel-toc-list"> <li id="toc-mw-content-text" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a href="#" class="vector-toc-link"> <div class="vector-toc-text">Top</div> </a> </li> <li id="toc-Ontstaan" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Ontstaan"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1</span> <span>Ontstaan</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Ontstaan-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Ontstaan-subkopje inklappen</span> </button> <ul id="toc-Ontstaan-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Rabbijnse_visie" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Rabbijnse_visie"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.1</span> <span>Rabbijnse visie</span> </div> </a> <ul id="toc-Rabbijnse_visie-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Hebreeuwse_Bijbel" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Hebreeuwse_Bijbel"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.2</span> <span>Hebreeuwse Bijbel</span> </div> </a> <ul id="toc-Hebreeuwse_Bijbel-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Historisch-kritische_visie" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Historisch-kritische_visie"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.3</span> <span>Historisch-kritische visie</span> </div> </a> <ul id="toc-Historisch-kritische_visie-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Geschiedenis" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Geschiedenis"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2</span> <span>Geschiedenis</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Geschiedenis-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Geschiedenis-subkopje inklappen</span> </button> <ul id="toc-Geschiedenis-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Het_jodendom_tot_1700" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Het_jodendom_tot_1700"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.1</span> <span>Het jodendom tot 1700</span> </div> </a> <ul id="toc-Het_jodendom_tot_1700-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Chassidisme" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Chassidisme"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.2</span> <span>Chassidisme</span> </div> </a> <ul id="toc-Chassidisme-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Het_jodendom_tijdens_de_Hervorming_en_de_verlichting" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Het_jodendom_tijdens_de_Hervorming_en_de_verlichting"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.3</span> <span>Het jodendom tijdens de Hervorming en de verlichting</span> </div> </a> <ul id="toc-Het_jodendom_tijdens_de_Hervorming_en_de_verlichting-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-De_Holocaust" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#De_Holocaust"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.4</span> <span>De Holocaust</span> </div> </a> <ul id="toc-De_Holocaust-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Na_de_Holocaust" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Na_de_Holocaust"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.5</span> <span>Na de Holocaust</span> </div> </a> <ul id="toc-Na_de_Holocaust-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-21e_eeuw" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#21e_eeuw"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.6</span> <span>21e eeuw</span> </div> </a> <ul id="toc-21e_eeuw-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Joodse_wet" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Joodse_wet"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3</span> <span>Joodse wet</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Joodse_wet-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Joodse wet-subkopje inklappen</span> </button> <ul id="toc-Joodse_wet-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Joodse_plichten_en_gebruiken" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Joodse_plichten_en_gebruiken"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.1</span> <span>Joodse plichten en gebruiken</span> </div> </a> <ul id="toc-Joodse_plichten_en_gebruiken-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Joods_gebed" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Joods_gebed"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.2</span> <span>Joods gebed</span> </div> </a> <ul id="toc-Joods_gebed-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Geloofsbeginselen" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Geloofsbeginselen"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4</span> <span>Geloofsbeginselen</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Geloofsbeginselen-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Geloofsbeginselen-subkopje inklappen</span> </button> <ul id="toc-Geloofsbeginselen-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Betekenis" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Betekenis"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.1</span> <span>Betekenis</span> </div> </a> <ul id="toc-Betekenis-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Samenvatting" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Samenvatting"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.2</span> <span>Samenvatting</span> </div> </a> <ul id="toc-Samenvatting-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Richtingen_in_het_jodendom" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Richtingen_in_het_jodendom"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5</span> <span>Richtingen in het jodendom</span> </div> </a> <ul id="toc-Richtingen_in_het_jodendom-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Zie_ook" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Zie_ook"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6</span> <span>Zie ook</span> </div> </a> <ul id="toc-Zie_ook-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </div> </div> </nav> </div> </div> <div class="mw-content-container"> <main id="content" class="mw-body"> <header class="mw-body-header vector-page-titlebar"> <nav aria-label="Inhoud" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown vector-page-titlebar-toc vector-button-flush-left" > <input type="checkbox" id="vector-page-titlebar-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Inhoudsopgave omschakelen" > <label id="vector-page-titlebar-toc-label" for="vector-page-titlebar-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-listBullet mw-ui-icon-wikimedia-listBullet"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Inhoudsopgave omschakelen</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-titlebar-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <h1 id="firstHeading" class="firstHeading mw-first-heading"><span class="mw-page-title-main">Jodendom</span></h1> <div id="p-lang-btn" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-lang" > <input type="checkbox" id="p-lang-btn-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn" class="vector-dropdown-checkbox mw-interlanguage-selector" aria-label="Ga naar een artikel in een andere taal. Beschikbaar in 215 talen" > <label id="p-lang-btn-label" for="p-lang-btn-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive mw-portlet-lang-heading-215" aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-language-progressive mw-ui-icon-wikimedia-language-progressive"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">215 talen</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="interlanguage-link interwiki-ace mw-list-item"><a href="https://ace.wikipedia.org/wiki/Yahudi" title="Yahudi – Atjehs" lang="ace" hreflang="ace" data-title="Yahudi" data-language-autonym="Acèh" data-language-local-name="Atjehs" class="interlanguage-link-target"><span>Acèh</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ady mw-list-item"><a href="https://ady.wikipedia.org/wiki/%D0%94%D0%B6%D1%83%D1%80%D1%82" title="Джурт – Adygees" lang="ady" hreflang="ady" data-title="Джурт" data-language-autonym="Адыгабзэ" data-language-local-name="Adygees" class="interlanguage-link-target"><span>Адыгабзэ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-af mw-list-item"><a href="https://af.wikipedia.org/wiki/Juda%C3%AFsme" title="Judaïsme – Afrikaans" lang="af" hreflang="af" data-title="Judaïsme" data-language-autonym="Afrikaans" data-language-local-name="Afrikaans" class="interlanguage-link-target"><span>Afrikaans</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-als mw-list-item"><a href="https://als.wikipedia.org/wiki/Judentum" title="Judentum – Zwitserduits" lang="gsw" hreflang="gsw" data-title="Judentum" data-language-autonym="Alemannisch" data-language-local-name="Zwitserduits" class="interlanguage-link-target"><span>Alemannisch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-am mw-list-item"><a href="https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8A%A0%E1%8B%AD%E1%88%81%E1%8B%B5%E1%8A%93" title="አይሁድና – Amhaars" lang="am" hreflang="am" data-title="አይሁድና" data-language-autonym="አማርኛ" data-language-local-name="Amhaars" class="interlanguage-link-target"><span>አማርኛ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-an mw-list-item"><a href="https://an.wikipedia.org/wiki/Chuda%C3%ADsmo" title="Chudaísmo – Aragonees" lang="an" hreflang="an" data-title="Chudaísmo" data-language-autonym="Aragonés" data-language-local-name="Aragonees" class="interlanguage-link-target"><span>Aragonés</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-anp mw-list-item"><a href="https://anp.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AF%E0%A4%B9%E0%A5%82%E0%A4%A6%E0%A5%80_%E0%A4%A7%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE" title="यहूदी धर्म – Angika" lang="anp" hreflang="anp" data-title="यहूदी धर्म" data-language-autonym="अंगिका" data-language-local-name="Angika" class="interlanguage-link-target"><span>अंगिका</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ar mw-list-item"><a href="https://ar.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%84%D9%8A%D9%87%D9%88%D8%AF%D9%8A%D8%A9" title="اليهودية – Arabisch" lang="ar" hreflang="ar" data-title="اليهودية" data-language-autonym="العربية" data-language-local-name="Arabisch" class="interlanguage-link-target"><span>العربية</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-arc mw-list-item"><a href="https://arc.wikipedia.org/wiki/%DC%9D%DC%97%DC%98%DC%95%DC%9D%DC%98%DC%AC%DC%90" title="ܝܗܘܕܝܘܬܐ – Aramees" lang="arc" hreflang="arc" data-title="ܝܗܘܕܝܘܬܐ" data-language-autonym="ܐܪܡܝܐ" data-language-local-name="Aramees" class="interlanguage-link-target"><span>ܐܪܡܝܐ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ary mw-list-item"><a href="https://ary.wikipedia.org/wiki/%D9%8A%D9%87%D9%88%D8%AF%D9%8A%D8%A9" title="يهودية – Marokkaans Arabisch" lang="ary" hreflang="ary" data-title="يهودية" data-language-autonym="الدارجة" data-language-local-name="Marokkaans Arabisch" class="interlanguage-link-target"><span>الدارجة</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-arz mw-list-item"><a href="https://arz.wikipedia.org/wiki/%D9%8A%D9%87%D9%88%D8%AF%D9%8A%D9%87" title="يهوديه – Egyptisch Arabisch" lang="arz" hreflang="arz" data-title="يهوديه" data-language-autonym="مصرى" data-language-local-name="Egyptisch Arabisch" class="interlanguage-link-target"><span>مصرى</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-as mw-list-item"><a href="https://as.wikipedia.org/wiki/%E0%A6%87%E0%A6%B9%E0%A7%81%E0%A6%A6%E0%A7%80_%E0%A6%A7%E0%A7%B0%E0%A7%8D%E0%A6%AE" title="ইহুদী ধৰ্ম – Assamees" lang="as" hreflang="as" data-title="ইহুদী ধৰ্ম" data-language-autonym="অসমীয়া" data-language-local-name="Assamees" class="interlanguage-link-target"><span>অসমীয়া</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ast mw-list-item"><a href="https://ast.wikipedia.org/wiki/Xuda%C3%ADsmu" title="Xudaísmu – Asturisch" lang="ast" hreflang="ast" data-title="Xudaísmu" data-language-autonym="Asturianu" data-language-local-name="Asturisch" class="interlanguage-link-target"><span>Asturianu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-av mw-list-item"><a href="https://av.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D1%83%D0%B4%D0%B0%D0%B8%D0%B7%D0%BC" title="Иудаизм – Avarisch" lang="av" hreflang="av" data-title="Иудаизм" data-language-autonym="Авар" data-language-local-name="Avarisch" class="interlanguage-link-target"><span>Авар</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-az mw-list-item"><a href="https://az.wikipedia.org/wiki/%C4%B0udaizm" title="İudaizm – Azerbeidzjaans" lang="az" hreflang="az" data-title="İudaizm" data-language-autonym="Azərbaycanca" data-language-local-name="Azerbeidzjaans" class="interlanguage-link-target"><span>Azərbaycanca</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-azb mw-list-item"><a href="https://azb.wikipedia.org/wiki/%DB%8C%D9%87%D9%88%D8%AF%DB%8C%D9%84%DB%8C%DA%A9" title="یهودیلیک – South Azerbaijani" lang="azb" hreflang="azb" data-title="یهودیلیک" data-language-autonym="تۆرکجه" data-language-local-name="South Azerbaijani" class="interlanguage-link-target"><span>تۆرکجه</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ba badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="uitgelicht artikel"><a href="https://ba.wikipedia.org/wiki/%D0%99%D3%99%D2%BB%D2%AF%D0%B4%D0%B8%D0%BB%D0%B5%D0%BA" title="Йәһүдилек – Basjkiers" lang="ba" hreflang="ba" data-title="Йәһүдилек" data-language-autonym="Башҡортса" data-language-local-name="Basjkiers" class="interlanguage-link-target"><span>Башҡортса</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ban mw-list-item"><a href="https://ban.wikipedia.org/wiki/Agama_Yahudi" title="Agama Yahudi – Balinees" lang="ban" hreflang="ban" data-title="Agama Yahudi" data-language-autonym="Basa Bali" data-language-local-name="Balinees" class="interlanguage-link-target"><span>Basa Bali</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bar mw-list-item"><a href="https://bar.wikipedia.org/wiki/Judndum" title="Judndum – Beiers" lang="bar" hreflang="bar" data-title="Judndum" data-language-autonym="Boarisch" data-language-local-name="Beiers" class="interlanguage-link-target"><span>Boarisch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bat-smg mw-list-item"><a href="https://bat-smg.wikipedia.org/wiki/Joda%C4%97zmos" title="Jodaėzmos – Samogitisch" lang="sgs" hreflang="sgs" data-title="Jodaėzmos" data-language-autonym="Žemaitėška" data-language-local-name="Samogitisch" class="interlanguage-link-target"><span>Žemaitėška</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bcl mw-list-item"><a href="https://bcl.wikipedia.org/wiki/Hudaismo" title="Hudaismo – Central Bikol" lang="bcl" hreflang="bcl" data-title="Hudaismo" data-language-autonym="Bikol Central" data-language-local-name="Central Bikol" class="interlanguage-link-target"><span>Bikol Central</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be mw-list-item"><a href="https://be.wikipedia.org/wiki/%D0%86%D1%9E%D0%B4%D0%B0%D1%96%D0%B7%D0%BC" title="Іўдаізм – Belarussisch" lang="be" hreflang="be" data-title="Іўдаізм" data-language-autonym="Беларуская" data-language-local-name="Belarussisch" class="interlanguage-link-target"><span>Беларуская</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be-x-old mw-list-item"><a href="https://be-tarask.wikipedia.org/wiki/%D0%AE%D0%B4%D0%B0%D1%96%D0%B7%D0%BC" title="Юдаізм – Belarusian (Taraškievica orthography)" lang="be-tarask" hreflang="be-tarask" data-title="Юдаізм" data-language-autonym="Беларуская (тарашкевіца)" data-language-local-name="Belarusian (Taraškievica orthography)" class="interlanguage-link-target"><span>Беларуская (тарашкевіца)</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bew mw-list-item"><a href="https://bew.wikipedia.org/wiki/Yahudi_(agama)" title="Yahudi (agama) – Bataviaans" lang="bew" hreflang="bew" data-title="Yahudi (agama)" data-language-autonym="Betawi" data-language-local-name="Bataviaans" class="interlanguage-link-target"><span>Betawi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bg mw-list-item"><a href="https://bg.wikipedia.org/wiki/%D0%AE%D0%B4%D0%B0%D0%B8%D0%B7%D1%8A%D0%BC" title="Юдаизъм – Bulgaars" lang="bg" hreflang="bg" data-title="Юдаизъм" data-language-autonym="Български" data-language-local-name="Bulgaars" class="interlanguage-link-target"><span>Български</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bh mw-list-item"><a href="https://bh.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AF%E0%A4%B9%E0%A5%82%E0%A4%A6%E0%A5%80_%E0%A4%A7%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE" title="यहूदी धर्म – Bhojpuri" lang="bh" hreflang="bh" data-title="यहूदी धर्म" data-language-autonym="भोजपुरी" data-language-local-name="Bhojpuri" class="interlanguage-link-target"><span>भोजपुरी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bjn mw-list-item"><a href="https://bjn.wikipedia.org/wiki/Agama_Yahudi" title="Agama Yahudi – Banjar" lang="bjn" hreflang="bjn" data-title="Agama Yahudi" data-language-autonym="Banjar" data-language-local-name="Banjar" class="interlanguage-link-target"><span>Banjar</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-blk mw-list-item"><a href="https://blk.wikipedia.org/wiki/%E1%80%85%E1%80%BB%E1%80%B0%E1%80%B8%E1%80%98%E1%80%AC%E1%82%8F%E1%80%9E%E1%80%AC%E1%82%8F" title="စျူးဘာႏသာႏ – Pa'O" lang="blk" hreflang="blk" data-title="စျူးဘာႏသာႏ" data-language-autonym="ပအိုဝ်ႏဘာႏသာႏ" data-language-local-name="Pa'O" class="interlanguage-link-target"><span>ပအိုဝ်ႏဘာႏသာႏ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bn mw-list-item"><a href="https://bn.wikipedia.org/wiki/%E0%A6%87%E0%A6%B9%E0%A7%81%E0%A6%A6%E0%A6%BF_%E0%A6%A7%E0%A6%B0%E0%A7%8D%E0%A6%AE" title="ইহুদি ধর্ম – Bengaals" lang="bn" hreflang="bn" data-title="ইহুদি ধর্ম" data-language-autonym="বাংলা" data-language-local-name="Bengaals" class="interlanguage-link-target"><span>বাংলা</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bo mw-list-item"><a href="https://bo.wikipedia.org/wiki/%E0%BD%A1%E0%BD%B2%E0%BD%A0%E0%BD%B4%E0%BC%8B%E0%BD%90%E0%BD%A0%E0%BD%BA%E0%BC%8B%E0%BD%86%E0%BD%BC%E0%BD%A6%E0%BC%8B%E0%BD%A3%E0%BD%B4%E0%BD%82%E0%BD%A6%E0%BC%8D" title="ཡིའུ་ཐའེ་ཆོས་ལུགས། – Tibetaans" lang="bo" hreflang="bo" data-title="ཡིའུ་ཐའེ་ཆོས་ལུགས།" data-language-autonym="བོད་ཡིག" data-language-local-name="Tibetaans" class="interlanguage-link-target"><span>བོད་ཡིག</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-br mw-list-item"><a href="https://br.wikipedia.org/wiki/Yuzevegezh" title="Yuzevegezh – Bretons" lang="br" hreflang="br" data-title="Yuzevegezh" data-language-autonym="Brezhoneg" data-language-local-name="Bretons" class="interlanguage-link-target"><span>Brezhoneg</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bs mw-list-item"><a href="https://bs.wikipedia.org/wiki/Judaizam" title="Judaizam – Bosnisch" lang="bs" hreflang="bs" data-title="Judaizam" data-language-autonym="Bosanski" data-language-local-name="Bosnisch" class="interlanguage-link-target"><span>Bosanski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-btm mw-list-item"><a href="https://btm.wikipedia.org/wiki/Jahudi" title="Jahudi – Batak Mandailing" lang="btm" hreflang="btm" data-title="Jahudi" data-language-autonym="Batak Mandailing" data-language-local-name="Batak Mandailing" class="interlanguage-link-target"><span>Batak Mandailing</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bxr mw-list-item"><a href="https://bxr.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D1%83%D0%B4%D0%B0%D0%B8%D0%B7%D0%BC" title="Иудаизм – Russia Buriat" lang="bxr" hreflang="bxr" data-title="Иудаизм" data-language-autonym="Буряад" data-language-local-name="Russia Buriat" class="interlanguage-link-target"><span>Буряад</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ca mw-list-item"><a href="https://ca.wikipedia.org/wiki/Judaisme" title="Judaisme – Catalaans" lang="ca" hreflang="ca" data-title="Judaisme" data-language-autonym="Català" data-language-local-name="Catalaans" class="interlanguage-link-target"><span>Català</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cdo mw-list-item"><a href="https://cdo.wikipedia.org/wiki/I%C3%B9-t%C3%A1i-g%C3%A1u" title="Iù-tái-gáu – Mindong" lang="cdo" hreflang="cdo" data-title="Iù-tái-gáu" data-language-autonym="閩東語 / Mìng-dĕ̤ng-ngṳ̄" data-language-local-name="Mindong" class="interlanguage-link-target"><span>閩東語 / Mìng-dĕ̤ng-ngṳ̄</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ce mw-list-item"><a href="https://ce.wikipedia.org/wiki/%D0%96%D1%83%D1%8C%D0%B3%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%BB%D0%B0" title="Жуьгталла – Tsjetsjeens" lang="ce" hreflang="ce" data-title="Жуьгталла" data-language-autonym="Нохчийн" data-language-local-name="Tsjetsjeens" class="interlanguage-link-target"><span>Нохчийн</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ceb mw-list-item"><a href="https://ceb.wikipedia.org/wiki/Hudaismo" title="Hudaismo – Cebuano" lang="ceb" hreflang="ceb" data-title="Hudaismo" data-language-autonym="Cebuano" data-language-local-name="Cebuano" class="interlanguage-link-target"><span>Cebuano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ckb mw-list-item"><a href="https://ckb.wikipedia.org/wiki/%D8%AC%D9%88%D9%88%D9%84%DB%95%DA%A9%D8%A7%DB%8C%DB%95%D8%AA%DB%8C" title="جوولەکایەتی – Soranî" lang="ckb" hreflang="ckb" data-title="جوولەکایەتی" data-language-autonym="کوردی" data-language-local-name="Soranî" class="interlanguage-link-target"><span>کوردی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-co mw-list-item"><a href="https://co.wikipedia.org/wiki/Ghjudaisimu" title="Ghjudaisimu – Corsicaans" lang="co" hreflang="co" data-title="Ghjudaisimu" data-language-autonym="Corsu" data-language-local-name="Corsicaans" class="interlanguage-link-target"><span>Corsu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-crh mw-list-item"><a href="https://crh.wikipedia.org/wiki/Yeudilik" title="Yeudilik – Krim-Tataars" lang="crh" hreflang="crh" data-title="Yeudilik" data-language-autonym="Qırımtatarca" data-language-local-name="Krim-Tataars" class="interlanguage-link-target"><span>Qırımtatarca</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cs mw-list-item"><a href="https://cs.wikipedia.org/wiki/Judaismus" title="Judaismus – Tsjechisch" lang="cs" hreflang="cs" data-title="Judaismus" data-language-autonym="Čeština" data-language-local-name="Tsjechisch" class="interlanguage-link-target"><span>Čeština</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cv mw-list-item"><a href="https://cv.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D1%83%D0%B4%D0%B0%D0%B8%D0%B7%D0%BC" title="Иудаизм – Tsjoevasjisch" lang="cv" hreflang="cv" data-title="Иудаизм" data-language-autonym="Чӑвашла" data-language-local-name="Tsjoevasjisch" class="interlanguage-link-target"><span>Чӑвашла</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cy mw-list-item"><a href="https://cy.wikipedia.org/wiki/Iddewiaeth" title="Iddewiaeth – Welsh" lang="cy" hreflang="cy" data-title="Iddewiaeth" data-language-autonym="Cymraeg" data-language-local-name="Welsh" class="interlanguage-link-target"><span>Cymraeg</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-da mw-list-item"><a href="https://da.wikipedia.org/wiki/J%C3%B8dedom" title="Jødedom – Deens" lang="da" hreflang="da" data-title="Jødedom" data-language-autonym="Dansk" data-language-local-name="Deens" class="interlanguage-link-target"><span>Dansk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-de mw-list-item"><a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Judentum" title="Judentum – Duits" lang="de" hreflang="de" data-title="Judentum" data-language-autonym="Deutsch" data-language-local-name="Duits" class="interlanguage-link-target"><span>Deutsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-diq mw-list-item"><a href="https://diq.wikipedia.org/wiki/C%C4%B1hudiye" title="Cıhudiye – Zazaki" lang="diq" hreflang="diq" data-title="Cıhudiye" data-language-autonym="Zazaki" data-language-local-name="Zazaki" class="interlanguage-link-target"><span>Zazaki</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-dv mw-list-item"><a href="https://dv.wikipedia.org/wiki/%DE%94%DE%A6%DE%80%DE%AB%DE%8B%DE%A9%DE%8B%DE%A9%DE%82%DE%B0" title="ޔަހޫދީދީން – Divehi" lang="dv" hreflang="dv" data-title="ޔަހޫދީދީން" data-language-autonym="ދިވެހިބަސް" data-language-local-name="Divehi" class="interlanguage-link-target"><span>ދިވެހިބަސް</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-el mw-list-item"><a href="https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%99%CE%BF%CF%85%CE%B4%CE%B1%CF%8A%CF%83%CE%BC%CF%8C%CF%82" title="Ιουδαϊσμός – Grieks" lang="el" hreflang="el" data-title="Ιουδαϊσμός" data-language-autonym="Ελληνικά" data-language-local-name="Grieks" class="interlanguage-link-target"><span>Ελληνικά</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-en mw-list-item"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Judaism" title="Judaism – Engels" lang="en" hreflang="en" data-title="Judaism" data-language-autonym="English" data-language-local-name="Engels" class="interlanguage-link-target"><span>English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eo mw-list-item"><a href="https://eo.wikipedia.org/wiki/Judismo" title="Judismo – Esperanto" lang="eo" hreflang="eo" data-title="Judismo" data-language-autonym="Esperanto" data-language-local-name="Esperanto" class="interlanguage-link-target"><span>Esperanto</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-es mw-list-item"><a href="https://es.wikipedia.org/wiki/Juda%C3%ADsmo" title="Judaísmo – Spaans" lang="es" hreflang="es" data-title="Judaísmo" data-language-autonym="Español" data-language-local-name="Spaans" class="interlanguage-link-target"><span>Español</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-et mw-list-item"><a href="https://et.wikipedia.org/wiki/Judaism" title="Judaism – Estisch" lang="et" hreflang="et" data-title="Judaism" data-language-autonym="Eesti" data-language-local-name="Estisch" class="interlanguage-link-target"><span>Eesti</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eu badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="uitgelicht artikel"><a href="https://eu.wikipedia.org/wiki/Judaismo" title="Judaismo – Baskisch" lang="eu" hreflang="eu" data-title="Judaismo" data-language-autonym="Euskara" data-language-local-name="Baskisch" class="interlanguage-link-target"><span>Euskara</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ext mw-list-item"><a href="https://ext.wikipedia.org/wiki/Juda%C3%ADsmu" title="Judaísmu – Extremeens" lang="ext" hreflang="ext" data-title="Judaísmu" data-language-autonym="Estremeñu" data-language-local-name="Extremeens" class="interlanguage-link-target"><span>Estremeñu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fa mw-list-item"><a href="https://fa.wikipedia.org/wiki/%DB%8C%D9%87%D9%88%D8%AF%DB%8C%D8%AA" title="یهودیت – Perzisch" lang="fa" hreflang="fa" data-title="یهودیت" data-language-autonym="فارسی" data-language-local-name="Perzisch" class="interlanguage-link-target"><span>فارسی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ff mw-list-item"><a href="https://ff.wikipedia.org/wiki/Yahudanci" title="Yahudanci – Fulah" lang="ff" hreflang="ff" data-title="Yahudanci" data-language-autonym="Fulfulde" data-language-local-name="Fulah" class="interlanguage-link-target"><span>Fulfulde</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fi mw-list-item"><a href="https://fi.wikipedia.org/wiki/Juutalaisuus" title="Juutalaisuus – Fins" lang="fi" hreflang="fi" data-title="Juutalaisuus" data-language-autonym="Suomi" data-language-local-name="Fins" class="interlanguage-link-target"><span>Suomi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fiu-vro mw-list-item"><a href="https://fiu-vro.wikipedia.org/wiki/Judaism" title="Judaism – Võro" lang="vro" hreflang="vro" data-title="Judaism" data-language-autonym="Võro" data-language-local-name="Võro" class="interlanguage-link-target"><span>Võro</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fo mw-list-item"><a href="https://fo.wikipedia.org/wiki/J%C3%B8dad%C3%B3mur" title="Jødadómur – Faeröers" lang="fo" hreflang="fo" data-title="Jødadómur" data-language-autonym="Føroyskt" data-language-local-name="Faeröers" class="interlanguage-link-target"><span>Føroyskt</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fr mw-list-item"><a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Juda%C3%AFsme" title="Judaïsme – Frans" lang="fr" hreflang="fr" data-title="Judaïsme" data-language-autonym="Français" data-language-local-name="Frans" class="interlanguage-link-target"><span>Français</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-frp mw-list-item"><a href="https://frp.wikipedia.org/wiki/Jud%C3%A2ismo" title="Judâismo – Arpitaans" lang="frp" hreflang="frp" data-title="Judâismo" data-language-autonym="Arpetan" data-language-local-name="Arpitaans" class="interlanguage-link-target"><span>Arpetan</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-frr mw-list-item"><a href="https://frr.wikipedia.org/wiki/Juudendoom" title="Juudendoom – Noord-Fries" lang="frr" hreflang="frr" data-title="Juudendoom" data-language-autonym="Nordfriisk" data-language-local-name="Noord-Fries" class="interlanguage-link-target"><span>Nordfriisk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fur mw-list-item"><a href="https://fur.wikipedia.org/wiki/Ebraisim" title="Ebraisim – Friulisch" lang="fur" hreflang="fur" data-title="Ebraisim" data-language-autonym="Furlan" data-language-local-name="Friulisch" class="interlanguage-link-target"><span>Furlan</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fy mw-list-item"><a href="https://fy.wikipedia.org/wiki/Joadedom" title="Joadedom – Fries" lang="fy" hreflang="fy" data-title="Joadedom" data-language-autonym="Frysk" data-language-local-name="Fries" class="interlanguage-link-target"><span>Frysk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ga mw-list-item"><a href="https://ga.wikipedia.org/wiki/An_Gi%C3%BAdachas" title="An Giúdachas – Iers" lang="ga" hreflang="ga" data-title="An Giúdachas" data-language-autonym="Gaeilge" data-language-local-name="Iers" class="interlanguage-link-target"><span>Gaeilge</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gcr mw-list-item"><a href="https://gcr.wikipedia.org/wiki/Joudayism" title="Joudayism – Guianan Creole" lang="gcr" hreflang="gcr" data-title="Joudayism" data-language-autonym="Kriyòl gwiyannen" data-language-local-name="Guianan Creole" class="interlanguage-link-target"><span>Kriyòl gwiyannen</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gd mw-list-item"><a href="https://gd.wikipedia.org/wiki/I%C3%B9dhachd" title="Iùdhachd – Schots-Gaelisch" lang="gd" hreflang="gd" data-title="Iùdhachd" data-language-autonym="Gàidhlig" data-language-local-name="Schots-Gaelisch" class="interlanguage-link-target"><span>Gàidhlig</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gl mw-list-item"><a href="https://gl.wikipedia.org/wiki/Xuda%C3%ADsmo" title="Xudaísmo – Galicisch" lang="gl" hreflang="gl" data-title="Xudaísmo" data-language-autonym="Galego" data-language-local-name="Galicisch" class="interlanguage-link-target"><span>Galego</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gn mw-list-item"><a href="https://gn.wikipedia.org/wiki/Hud%C3%ADo_jerovia" title="Hudío jerovia – Guaraní" lang="gn" hreflang="gn" data-title="Hudío jerovia" data-language-autonym="Avañe'ẽ" data-language-local-name="Guaraní" class="interlanguage-link-target"><span>Avañe'ẽ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gu mw-list-item"><a href="https://gu.wikipedia.org/wiki/%E0%AA%AF%E0%AA%B9%E0%AB%82%E0%AA%A6%E0%AB%80_%E0%AA%A7%E0%AA%B0%E0%AB%8D%E0%AA%AE" title="યહૂદી ધર્મ – Gujarati" lang="gu" hreflang="gu" data-title="યહૂદી ધર્મ" data-language-autonym="ગુજરાતી" data-language-local-name="Gujarati" class="interlanguage-link-target"><span>ગુજરાતી</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gv mw-list-item"><a href="https://gv.wikipedia.org/wiki/Yn_Ewaghys" title="Yn Ewaghys – Manx" lang="gv" hreflang="gv" data-title="Yn Ewaghys" data-language-autonym="Gaelg" data-language-local-name="Manx" class="interlanguage-link-target"><span>Gaelg</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ha mw-list-item"><a href="https://ha.wikipedia.org/wiki/Yahudanci" title="Yahudanci – Hausa" lang="ha" hreflang="ha" data-title="Yahudanci" data-language-autonym="Hausa" data-language-local-name="Hausa" class="interlanguage-link-target"><span>Hausa</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hak mw-list-item"><a href="https://hak.wikipedia.org/wiki/Y%C3%B9-thai-kau" title="Yù-thai-kau – Hakka" lang="hak" hreflang="hak" data-title="Yù-thai-kau" data-language-autonym="客家語 / Hak-kâ-ngî" data-language-local-name="Hakka" class="interlanguage-link-target"><span>客家語 / Hak-kâ-ngî</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-haw mw-list-item"><a href="https://haw.wikipedia.org/wiki/Ho%27omana_Iukaio" title="Ho'omana Iukaio – Hawaïaans" lang="haw" hreflang="haw" data-title="Ho'omana Iukaio" data-language-autonym="Hawaiʻi" data-language-local-name="Hawaïaans" class="interlanguage-link-target"><span>Hawaiʻi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-he mw-list-item"><a href="https://he.wikipedia.org/wiki/%D7%99%D7%94%D7%93%D7%95%D7%AA" title="יהדות – Hebreeuws" lang="he" hreflang="he" data-title="יהדות" data-language-autonym="עברית" data-language-local-name="Hebreeuws" class="interlanguage-link-target"><span>עברית</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hi mw-list-item"><a href="https://hi.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AF%E0%A4%B9%E0%A5%82%E0%A4%A6%E0%A5%80_%E0%A4%A7%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE" title="यहूदी धर्म – Hindi" lang="hi" hreflang="hi" data-title="यहूदी धर्म" data-language-autonym="हिन्दी" data-language-local-name="Hindi" class="interlanguage-link-target"><span>हिन्दी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hif mw-list-item"><a href="https://hif.wikipedia.org/wiki/Yahudi" title="Yahudi – Fijisch Hindi" lang="hif" hreflang="hif" data-title="Yahudi" data-language-autonym="Fiji Hindi" data-language-local-name="Fijisch Hindi" class="interlanguage-link-target"><span>Fiji Hindi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hr mw-list-item"><a href="https://hr.wikipedia.org/wiki/Judaizam" title="Judaizam – Kroatisch" lang="hr" hreflang="hr" data-title="Judaizam" data-language-autonym="Hrvatski" data-language-local-name="Kroatisch" class="interlanguage-link-target"><span>Hrvatski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ht mw-list-item"><a href="https://ht.wikipedia.org/wiki/Jidayis" title="Jidayis – Haïtiaans Creools" lang="ht" hreflang="ht" data-title="Jidayis" data-language-autonym="Kreyòl ayisyen" data-language-local-name="Haïtiaans Creools" class="interlanguage-link-target"><span>Kreyòl ayisyen</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hu mw-list-item"><a href="https://hu.wikipedia.org/wiki/Zsid%C3%B3_vall%C3%A1s" title="Zsidó vallás – Hongaars" lang="hu" hreflang="hu" data-title="Zsidó vallás" data-language-autonym="Magyar" data-language-local-name="Hongaars" class="interlanguage-link-target"><span>Magyar</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hy mw-list-item"><a href="https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%80%D5%B8%D6%82%D5%A4%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Հուդայականություն – Armeens" lang="hy" hreflang="hy" data-title="Հուդայականություն" data-language-autonym="Հայերեն" data-language-local-name="Armeens" class="interlanguage-link-target"><span>Հայերեն</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ia mw-list-item"><a href="https://ia.wikipedia.org/wiki/Judaismo" title="Judaismo – Interlingua" lang="ia" hreflang="ia" data-title="Judaismo" data-language-autonym="Interlingua" data-language-local-name="Interlingua" class="interlanguage-link-target"><span>Interlingua</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-iba mw-list-item"><a href="https://iba.wikipedia.org/wiki/Pengarap_Judah" title="Pengarap Judah – Iban" lang="iba" hreflang="iba" data-title="Pengarap Judah" data-language-autonym="Jaku Iban" data-language-local-name="Iban" class="interlanguage-link-target"><span>Jaku Iban</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-id mw-list-item"><a href="https://id.wikipedia.org/wiki/Yudaisme" title="Yudaisme – Indonesisch" lang="id" hreflang="id" data-title="Yudaisme" data-language-autonym="Bahasa Indonesia" data-language-local-name="Indonesisch" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Indonesia</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ie mw-list-item"><a href="https://ie.wikipedia.org/wiki/Judeisme" title="Judeisme – Interlingue" lang="ie" hreflang="ie" data-title="Judeisme" data-language-autonym="Interlingue" data-language-local-name="Interlingue" class="interlanguage-link-target"><span>Interlingue</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ig mw-list-item"><a href="https://ig.wikipedia.org/wiki/Judaism" title="Judaism – Igbo" lang="ig" hreflang="ig" data-title="Judaism" data-language-autonym="Igbo" data-language-local-name="Igbo" class="interlanguage-link-target"><span>Igbo</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ilo mw-list-item"><a href="https://ilo.wikipedia.org/wiki/Hudaismo" title="Hudaismo – Iloko" lang="ilo" hreflang="ilo" data-title="Hudaismo" data-language-autonym="Ilokano" data-language-local-name="Iloko" class="interlanguage-link-target"><span>Ilokano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-inh mw-list-item"><a href="https://inh.wikipedia.org/wiki/%D0%96%D1%83%D0%B3%D1%82%D0%B8%D0%B9_%D0%B4%D0%B8" title="Жугтий ди – Ingoesjetisch" lang="inh" hreflang="inh" data-title="Жугтий ди" data-language-autonym="ГӀалгӀай" data-language-local-name="Ingoesjetisch" class="interlanguage-link-target"><span>ГӀалгӀай</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-io mw-list-item"><a href="https://io.wikipedia.org/wiki/Judaismo" title="Judaismo – Ido" lang="io" hreflang="io" data-title="Judaismo" data-language-autonym="Ido" data-language-local-name="Ido" class="interlanguage-link-target"><span>Ido</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-is mw-list-item"><a href="https://is.wikipedia.org/wiki/Gy%C3%B0ingd%C3%B3mur" title="Gyðingdómur – IJslands" lang="is" hreflang="is" data-title="Gyðingdómur" data-language-autonym="Íslenska" data-language-local-name="IJslands" class="interlanguage-link-target"><span>Íslenska</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-it mw-list-item"><a href="https://it.wikipedia.org/wiki/Ebraismo" title="Ebraismo – Italiaans" lang="it" hreflang="it" data-title="Ebraismo" data-language-autonym="Italiano" data-language-local-name="Italiaans" class="interlanguage-link-target"><span>Italiano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ja mw-list-item"><a href="https://ja.wikipedia.org/wiki/%E3%83%A6%E3%83%80%E3%83%A4%E6%95%99" title="ユダヤ教 – Japans" lang="ja" hreflang="ja" data-title="ユダヤ教" data-language-autonym="日本語" data-language-local-name="Japans" class="interlanguage-link-target"><span>日本語</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-jam mw-list-item"><a href="https://jam.wikipedia.org/wiki/Juudizim" title="Juudizim – Jamaicaans Creools" lang="jam" hreflang="jam" data-title="Juudizim" data-language-autonym="Patois" data-language-local-name="Jamaicaans Creools" class="interlanguage-link-target"><span>Patois</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-jv mw-list-item"><a href="https://jv.wikipedia.org/wiki/Agama_Yahudi" title="Agama Yahudi – Javaans" lang="jv" hreflang="jv" data-title="Agama Yahudi" data-language-autonym="Jawa" data-language-local-name="Javaans" class="interlanguage-link-target"><span>Jawa</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ka badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="uitgelicht artikel"><a href="https://ka.wikipedia.org/wiki/%E1%83%98%E1%83%A3%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%9B%E1%83%98" title="იუდაიზმი – Georgisch" lang="ka" hreflang="ka" data-title="იუდაიზმი" data-language-autonym="ქართული" data-language-local-name="Georgisch" class="interlanguage-link-target"><span>ქართული</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kab mw-list-item"><a href="https://kab.wikipedia.org/wiki/Tudayt" title="Tudayt – Kabylisch" lang="kab" hreflang="kab" data-title="Tudayt" data-language-autonym="Taqbaylit" data-language-local-name="Kabylisch" class="interlanguage-link-target"><span>Taqbaylit</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kbp mw-list-item"><a href="https://kbp.wikipedia.org/wiki/Yuudaayism" title="Yuudaayism – Kabiye" lang="kbp" hreflang="kbp" data-title="Yuudaayism" data-language-autonym="Kabɩyɛ" data-language-local-name="Kabiye" class="interlanguage-link-target"><span>Kabɩyɛ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kcg mw-list-item"><a href="https://kcg.wikipedia.org/wiki/Khwiyahuda" title="Khwiyahuda – Tyap" lang="kcg" hreflang="kcg" data-title="Khwiyahuda" data-language-autonym="Tyap" data-language-local-name="Tyap" class="interlanguage-link-target"><span>Tyap</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kk mw-list-item"><a href="https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%AF%D2%BB%D1%83%D0%B4%D0%B8%D0%BB%D1%96%D0%BA" title="Яһудилік – Kazachs" lang="kk" hreflang="kk" data-title="Яһудилік" data-language-autonym="Қазақша" data-language-local-name="Kazachs" class="interlanguage-link-target"><span>Қазақша</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kl mw-list-item"><a href="https://kl.wikipedia.org/wiki/Juutit" title="Juutit – Groenlands" lang="kl" hreflang="kl" data-title="Juutit" data-language-autonym="Kalaallisut" data-language-local-name="Groenlands" class="interlanguage-link-target"><span>Kalaallisut</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kn mw-list-item"><a href="https://kn.wikipedia.org/wiki/%E0%B2%AF%E0%B2%B9%E0%B3%82%E0%B2%A6%E0%B2%BF_%E0%B2%A7%E0%B2%B0%E0%B3%8D%E0%B2%AE" title="ಯಹೂದಿ ಧರ್ಮ – Kannada" lang="kn" hreflang="kn" data-title="ಯಹೂದಿ ಧರ್ಮ" data-language-autonym="ಕನ್ನಡ" data-language-local-name="Kannada" class="interlanguage-link-target"><span>ಕನ್ನಡ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ko mw-list-item"><a href="https://ko.wikipedia.org/wiki/%EC%9C%A0%EB%8C%80%EA%B5%90" title="유대교 – Koreaans" lang="ko" hreflang="ko" data-title="유대교" data-language-autonym="한국어" data-language-local-name="Koreaans" class="interlanguage-link-target"><span>한국어</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-krc mw-list-item"><a href="https://krc.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D1%83%D0%B4%D0%B5%D0%B9%D0%BB%D0%B8%D0%BA" title="Иудейлик – Karatsjaj-Balkarisch" lang="krc" hreflang="krc" data-title="Иудейлик" data-language-autonym="Къарачай-малкъар" data-language-local-name="Karatsjaj-Balkarisch" class="interlanguage-link-target"><span>Къарачай-малкъар</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ks mw-list-item"><a href="https://ks.wikipedia.org/wiki/%DB%8C%DB%81%D9%88%D9%97%D8%AF%DB%8C%D8%AA" title="یہوٗدیت – Kasjmiri" lang="ks" hreflang="ks" data-title="یہوٗدیت" data-language-autonym="कॉशुर / کٲشُر" data-language-local-name="Kasjmiri" class="interlanguage-link-target"><span>कॉशुर / کٲشُر</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ksh mw-list-item"><a href="https://ksh.wikipedia.org/wiki/J%C3%BCddedom" title="Jüddedom – Kölsch" lang="ksh" hreflang="ksh" data-title="Jüddedom" data-language-autonym="Ripoarisch" data-language-local-name="Kölsch" class="interlanguage-link-target"><span>Ripoarisch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ku mw-list-item"><a href="https://ku.wikipedia.org/wiki/Cih%C3%BBt%C3%AE" title="Cihûtî – Koerdisch" lang="ku" hreflang="ku" data-title="Cihûtî" data-language-autonym="Kurdî" data-language-local-name="Koerdisch" class="interlanguage-link-target"><span>Kurdî</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kw mw-list-item"><a href="https://kw.wikipedia.org/wiki/Yedhoweth" title="Yedhoweth – Cornish" lang="kw" hreflang="kw" data-title="Yedhoweth" data-language-autonym="Kernowek" data-language-local-name="Cornish" class="interlanguage-link-target"><span>Kernowek</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-la mw-list-item"><a href="https://la.wikipedia.org/wiki/Religio_Iudaica" title="Religio Iudaica – Latijn" lang="la" hreflang="la" data-title="Religio Iudaica" data-language-autonym="Latina" data-language-local-name="Latijn" class="interlanguage-link-target"><span>Latina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lad mw-list-item"><a href="https://lad.wikipedia.org/wiki/Djudaismo" title="Djudaismo – Ladino" lang="lad" hreflang="lad" data-title="Djudaismo" data-language-autonym="Ladino" data-language-local-name="Ladino" class="interlanguage-link-target"><span>Ladino</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lb mw-list-item"><a href="https://lb.wikipedia.org/wiki/Juddentum" title="Juddentum – Luxemburgs" lang="lb" hreflang="lb" data-title="Juddentum" data-language-autonym="Lëtzebuergesch" data-language-local-name="Luxemburgs" class="interlanguage-link-target"><span>Lëtzebuergesch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lbe mw-list-item"><a href="https://lbe.wikipedia.org/wiki/%D0%96%D1%83%D0%B3%D1%8C%D1%83%D1%82%D3%80%D0%BD%D0%B0%D0%BB_%D0%B4%D0%B8%D0%BD" title="ЖугьутӀнал дин – Lak" lang="lbe" hreflang="lbe" data-title="ЖугьутӀнал дин" data-language-autonym="Лакку" data-language-local-name="Lak" class="interlanguage-link-target"><span>Лакку</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lez mw-list-item"><a href="https://lez.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D1%83%D0%B4%D0%B0%D0%B8%D0%B7%D0%BC" title="Иудаизм – Lezgisch" lang="lez" hreflang="lez" data-title="Иудаизм" data-language-autonym="Лезги" data-language-local-name="Lezgisch" class="interlanguage-link-target"><span>Лезги</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lfn mw-list-item"><a href="https://lfn.wikipedia.org/wiki/Iudisme" title="Iudisme – Lingua Franca Nova" lang="lfn" hreflang="lfn" data-title="Iudisme" data-language-autonym="Lingua Franca Nova" data-language-local-name="Lingua Franca Nova" class="interlanguage-link-target"><span>Lingua Franca Nova</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-li mw-list-item"><a href="https://li.wikipedia.org/wiki/Joededom" title="Joededom – Limburgs" lang="li" hreflang="li" data-title="Joededom" data-language-autonym="Limburgs" data-language-local-name="Limburgs" class="interlanguage-link-target"><span>Limburgs</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lij mw-list-item"><a href="https://lij.wikipedia.org/wiki/Ebraiximo" title="Ebraiximo – Ligurisch" lang="lij" hreflang="lij" data-title="Ebraiximo" data-language-autonym="Ligure" data-language-local-name="Ligurisch" class="interlanguage-link-target"><span>Ligure</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lld mw-list-item"><a href="https://lld.wikipedia.org/wiki/Iudaism" title="Iudaism – Ladin" lang="lld" hreflang="lld" data-title="Iudaism" data-language-autonym="Ladin" data-language-local-name="Ladin" class="interlanguage-link-target"><span>Ladin</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lmo mw-list-item"><a href="https://lmo.wikipedia.org/wiki/Judaism" title="Judaism – Lombardisch" lang="lmo" hreflang="lmo" data-title="Judaism" data-language-autonym="Lombard" data-language-local-name="Lombardisch" class="interlanguage-link-target"><span>Lombard</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ln mw-list-item"><a href="https://ln.wikipedia.org/wiki/Boy%C3%BAda" title="Boyúda – Lingala" lang="ln" hreflang="ln" data-title="Boyúda" data-language-autonym="Lingála" data-language-local-name="Lingala" class="interlanguage-link-target"><span>Lingála</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lo mw-list-item"><a href="https://lo.wikipedia.org/wiki/%E0%BA%AA%E0%BA%B2%E0%BA%AA%E0%BA%B0%E0%BB%9C%E0%BA%B2%E0%BA%8A%E0%BA%B9%E0%BA%94%E0%BA%B2" title="ສາສະໜາຊູດາ – Laotiaans" lang="lo" hreflang="lo" data-title="ສາສະໜາຊູດາ" data-language-autonym="ລາວ" data-language-local-name="Laotiaans" class="interlanguage-link-target"><span>ລາວ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lt mw-list-item"><a href="https://lt.wikipedia.org/wiki/Judaizmas" title="Judaizmas – Litouws" lang="lt" hreflang="lt" data-title="Judaizmas" data-language-autonym="Lietuvių" data-language-local-name="Litouws" class="interlanguage-link-target"><span>Lietuvių</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lv mw-list-item"><a href="https://lv.wikipedia.org/wiki/J%C5%ABdaisms" title="Jūdaisms – Lets" lang="lv" hreflang="lv" data-title="Jūdaisms" data-language-autonym="Latviešu" data-language-local-name="Lets" class="interlanguage-link-target"><span>Latviešu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mdf mw-list-item"><a href="https://mdf.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D1%83%D0%B4%D0%B0%D0%B8%D0%B7%D0%BC%D0%B0%D1%81%D1%8C" title="Иудаизмась – Moksja" lang="mdf" hreflang="mdf" data-title="Иудаизмась" data-language-autonym="Мокшень" data-language-local-name="Moksja" class="interlanguage-link-target"><span>Мокшень</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mg mw-list-item"><a href="https://mg.wikipedia.org/wiki/Jodaisma" title="Jodaisma – Malagassisch" lang="mg" hreflang="mg" data-title="Jodaisma" data-language-autonym="Malagasy" data-language-local-name="Malagassisch" class="interlanguage-link-target"><span>Malagasy</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-min mw-list-item"><a href="https://min.wikipedia.org/wiki/Agamo_Yahudi" title="Agamo Yahudi – Minangkabau" lang="min" hreflang="min" data-title="Agamo Yahudi" data-language-autonym="Minangkabau" data-language-local-name="Minangkabau" class="interlanguage-link-target"><span>Minangkabau</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mk mw-list-item"><a href="https://mk.wikipedia.org/wiki/%D0%88%D1%83%D0%B4%D0%B0%D0%B8%D0%B7%D0%B0%D0%BC" title="Јудаизам – Macedonisch" lang="mk" hreflang="mk" data-title="Јудаизам" data-language-autonym="Македонски" data-language-local-name="Macedonisch" class="interlanguage-link-target"><span>Македонски</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ml badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="uitgelicht artikel"><a href="https://ml.wikipedia.org/wiki/%E0%B4%AF%E0%B4%B9%E0%B5%82%E0%B4%A6%E0%B4%AE%E0%B4%A4%E0%B4%82" title="യഹൂദമതം – Malayalam" lang="ml" hreflang="ml" data-title="യഹൂദമതം" data-language-autonym="മലയാളം" data-language-local-name="Malayalam" class="interlanguage-link-target"><span>മലയാളം</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mn mw-list-item"><a href="https://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D1%83%D0%B4%D0%B0%D0%B8%D0%B7%D0%BC" title="Иудаизм – Mongools" lang="mn" hreflang="mn" data-title="Иудаизм" data-language-autonym="Монгол" data-language-local-name="Mongools" class="interlanguage-link-target"><span>Монгол</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mni mw-list-item"><a href="https://mni.wikipedia.org/wiki/%EA%AF%96%EA%AF%A8%EA%AF%97%EA%AF%A5%EA%AF%8F%EA%AF%81%EA%AF%9D" title="ꯖꯨꯗꯥꯏꯁꯝ – Meitei" lang="mni" hreflang="mni" data-title="ꯖꯨꯗꯥꯏꯁꯝ" data-language-autonym="ꯃꯤꯇꯩ ꯂꯣꯟ" data-language-local-name="Meitei" class="interlanguage-link-target"><span>ꯃꯤꯇꯩ ꯂꯣꯟ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mr mw-list-item"><a href="https://mr.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%9C%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A5%82_%E0%A4%A7%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE" title="ज्यू धर्म – Marathi" lang="mr" hreflang="mr" data-title="ज्यू धर्म" data-language-autonym="मराठी" data-language-local-name="Marathi" class="interlanguage-link-target"><span>मराठी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ms mw-list-item"><a href="https://ms.wikipedia.org/wiki/Agama_Yahudi" title="Agama Yahudi – Maleis" lang="ms" hreflang="ms" data-title="Agama Yahudi" data-language-autonym="Bahasa Melayu" data-language-local-name="Maleis" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Melayu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mt mw-list-item"><a href="https://mt.wikipedia.org/wiki/%C4%A0udai%C5%BCmu" title="Ġudaiżmu – Maltees" lang="mt" hreflang="mt" data-title="Ġudaiżmu" data-language-autonym="Malti" data-language-local-name="Maltees" class="interlanguage-link-target"><span>Malti</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mwl mw-list-item"><a href="https://mwl.wikipedia.org/wiki/Juda%C3%ADsmo" title="Judaísmo – Mirandees" lang="mwl" hreflang="mwl" data-title="Judaísmo" data-language-autonym="Mirandés" data-language-local-name="Mirandees" class="interlanguage-link-target"><span>Mirandés</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-my mw-list-item"><a href="https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%82%E1%80%BB%E1%80%B0%E1%80%B8%E1%80%98%E1%80%AC%E1%80%9E%E1%80%AC" title="ဂျူးဘာသာ – Birmaans" lang="my" hreflang="my" data-title="ဂျူးဘာသာ" data-language-autonym="မြန်မာဘာသာ" data-language-local-name="Birmaans" class="interlanguage-link-target"><span>မြန်မာဘာသာ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mzn mw-list-item"><a href="https://mzn.wikipedia.org/wiki/%D8%AC%D9%87%D9%88%D8%AF%DB%8C_%D8%AF%DB%8C%D9%86" title="جهودی دین – Mazanderani" lang="mzn" hreflang="mzn" data-title="جهودی دین" data-language-autonym="مازِرونی" data-language-local-name="Mazanderani" class="interlanguage-link-target"><span>مازِرونی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nap mw-list-item"><a href="https://nap.wikipedia.org/wiki/Giurieismo" title="Giurieismo – Napolitaans" lang="nap" hreflang="nap" data-title="Giurieismo" data-language-autonym="Napulitano" data-language-local-name="Napolitaans" class="interlanguage-link-target"><span>Napulitano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nds mw-list-item"><a href="https://nds.wikipedia.org/wiki/Jodendom" title="Jodendom – Nedersaksisch" lang="nds" hreflang="nds" data-title="Jodendom" data-language-autonym="Plattdüütsch" data-language-local-name="Nedersaksisch" class="interlanguage-link-target"><span>Plattdüütsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nds-nl mw-list-item"><a href="https://nds-nl.wikipedia.org/wiki/J%C3%B6%C3%A4dendom" title="Jöädendom – Nederduits" lang="nds-NL" hreflang="nds-NL" data-title="Jöädendom" data-language-autonym="Nedersaksies" data-language-local-name="Nederduits" class="interlanguage-link-target"><span>Nedersaksies</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ne mw-list-item"><a href="https://ne.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AF%E0%A4%B9%E0%A5%81%E0%A4%A6%E0%A5%80_%E0%A4%A7%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE" title="यहुदी धर्म – Nepalees" lang="ne" hreflang="ne" data-title="यहुदी धर्म" data-language-autonym="नेपाली" data-language-local-name="Nepalees" class="interlanguage-link-target"><span>नेपाली</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-new mw-list-item"><a href="https://new.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AF%E0%A4%B9%E0%A5%81%E0%A4%A6_%E0%A4%A7%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE" title="यहुद धर्म – Newari" lang="new" hreflang="new" data-title="यहुद धर्म" data-language-autonym="नेपाल भाषा" data-language-local-name="Newari" class="interlanguage-link-target"><span>नेपाल भाषा</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nn mw-list-item"><a href="https://nn.wikipedia.org/wiki/J%C3%B8dedommen" title="Jødedommen – Noors - Nynorsk" lang="nn" hreflang="nn" data-title="Jødedommen" data-language-autonym="Norsk nynorsk" data-language-local-name="Noors - Nynorsk" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk nynorsk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-no mw-list-item"><a href="https://no.wikipedia.org/wiki/J%C3%B8dedom" title="Jødedom – Noors - Bokmål" lang="nb" hreflang="nb" data-title="Jødedom" data-language-autonym="Norsk bokmål" data-language-local-name="Noors - Bokmål" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk bokmål</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nrm mw-list-item"><a href="https://nrm.wikipedia.org/wiki/Juda%C3%AFsme" title="Judaïsme – Norman" lang="nrf" hreflang="nrf" data-title="Judaïsme" data-language-autonym="Nouormand" data-language-local-name="Norman" class="interlanguage-link-target"><span>Nouormand</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nso mw-list-item"><a href="https://nso.wikipedia.org/wiki/Sejuda" title="Sejuda – Noord-Sotho" lang="nso" hreflang="nso" data-title="Sejuda" data-language-autonym="Sesotho sa Leboa" data-language-local-name="Noord-Sotho" class="interlanguage-link-target"><span>Sesotho sa Leboa</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-oc mw-list-item"><a href="https://oc.wikipedia.org/wiki/Juda%C3%AFsme" title="Judaïsme – Occitaans" lang="oc" hreflang="oc" data-title="Judaïsme" data-language-autonym="Occitan" data-language-local-name="Occitaans" class="interlanguage-link-target"><span>Occitan</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-om mw-list-item"><a href="https://om.wikipedia.org/wiki/Judaayizimii" title="Judaayizimii – Afaan Oromo" lang="om" hreflang="om" data-title="Judaayizimii" data-language-autonym="Oromoo" data-language-local-name="Afaan Oromo" class="interlanguage-link-target"><span>Oromoo</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-os mw-list-item"><a href="https://os.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D1%83%D0%B4%D0%B0%D0%B8%D0%B7%D0%BC" title="Иудаизм – Ossetisch" lang="os" hreflang="os" data-title="Иудаизм" data-language-autonym="Ирон" data-language-local-name="Ossetisch" class="interlanguage-link-target"><span>Ирон</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pa mw-list-item"><a href="https://pa.wikipedia.org/wiki/%E0%A8%AF%E0%A8%B9%E0%A9%82%E0%A8%A6%E0%A9%80_%E0%A8%A7%E0%A8%B0%E0%A8%AE" title="ਯਹੂਦੀ ਧਰਮ – Punjabi" lang="pa" hreflang="pa" data-title="ਯਹੂਦੀ ਧਰਮ" data-language-autonym="ਪੰਜਾਬੀ" data-language-local-name="Punjabi" class="interlanguage-link-target"><span>ਪੰਜਾਬੀ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pam mw-list-item"><a href="https://pam.wikipedia.org/wiki/Hudaismu" title="Hudaismu – Pampanga" lang="pam" hreflang="pam" data-title="Hudaismu" data-language-autonym="Kapampangan" data-language-local-name="Pampanga" class="interlanguage-link-target"><span>Kapampangan</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pap mw-list-item"><a href="https://pap.wikipedia.org/wiki/Hudaismo" title="Hudaismo – Papiaments" lang="pap" hreflang="pap" data-title="Hudaismo" data-language-autonym="Papiamentu" data-language-local-name="Papiaments" class="interlanguage-link-target"><span>Papiamentu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pcd mw-list-item"><a href="https://pcd.wikipedia.org/wiki/Juda%C3%AFme" title="Judaïme – Picardisch" lang="pcd" hreflang="pcd" data-title="Judaïme" data-language-autonym="Picard" data-language-local-name="Picardisch" class="interlanguage-link-target"><span>Picard</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pdc mw-list-item"><a href="https://pdc.wikipedia.org/wiki/Yuddedum" title="Yuddedum – Pennsylvania-Duits" lang="pdc" hreflang="pdc" data-title="Yuddedum" data-language-autonym="Deitsch" data-language-local-name="Pennsylvania-Duits" class="interlanguage-link-target"><span>Deitsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pih mw-list-item"><a href="https://pih.wikipedia.org/wiki/Judaism" title="Judaism – Norfuk / Pitkern" lang="pih" hreflang="pih" data-title="Judaism" data-language-autonym="Norfuk / Pitkern" data-language-local-name="Norfuk / Pitkern" class="interlanguage-link-target"><span>Norfuk / Pitkern</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pl mw-list-item"><a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Judaizm" title="Judaizm – Pools" lang="pl" hreflang="pl" data-title="Judaizm" data-language-autonym="Polski" data-language-local-name="Pools" class="interlanguage-link-target"><span>Polski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pms mw-list-item"><a href="https://pms.wikipedia.org/wiki/Giudaism" title="Giudaism – Piëmontees" lang="pms" hreflang="pms" data-title="Giudaism" data-language-autonym="Piemontèis" data-language-local-name="Piëmontees" class="interlanguage-link-target"><span>Piemontèis</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pnb mw-list-item"><a href="https://pnb.wikipedia.org/wiki/%DB%8C%DB%81%D9%88%D8%AF%DB%8C%D8%AA" title="یہودیت – Western Punjabi" lang="pnb" hreflang="pnb" data-title="یہودیت" data-language-autonym="پنجابی" data-language-local-name="Western Punjabi" class="interlanguage-link-target"><span>پنجابی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ps mw-list-item"><a href="https://ps.wikipedia.org/wiki/%D9%8A%D9%87%D9%88%D8%AF%D9%8A%D8%AA" title="يهوديت – Pasjtoe" lang="ps" hreflang="ps" data-title="يهوديت" data-language-autonym="پښتو" data-language-local-name="Pasjtoe" class="interlanguage-link-target"><span>پښتو</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pt mw-list-item"><a href="https://pt.wikipedia.org/wiki/Juda%C3%ADsmo" title="Judaísmo – Portugees" lang="pt" hreflang="pt" data-title="Judaísmo" data-language-autonym="Português" data-language-local-name="Portugees" class="interlanguage-link-target"><span>Português</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-qu mw-list-item"><a href="https://qu.wikipedia.org/wiki/Huriyu_i%C3%B1iy" title="Huriyu iñiy – Quechua" lang="qu" hreflang="qu" data-title="Huriyu iñiy" data-language-autonym="Runa Simi" data-language-local-name="Quechua" class="interlanguage-link-target"><span>Runa Simi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-rm mw-list-item"><a href="https://rm.wikipedia.org/wiki/Giudaissem" title="Giudaissem – Reto-Romaans" lang="rm" hreflang="rm" data-title="Giudaissem" data-language-autonym="Rumantsch" data-language-local-name="Reto-Romaans" class="interlanguage-link-target"><span>Rumantsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ro mw-list-item"><a href="https://ro.wikipedia.org/wiki/Iudaism" title="Iudaism – Roemeens" lang="ro" hreflang="ro" data-title="Iudaism" data-language-autonym="Română" data-language-local-name="Roemeens" class="interlanguage-link-target"><span>Română</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ru mw-list-item"><a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D1%83%D0%B4%D0%B0%D0%B8%D0%B7%D0%BC" title="Иудаизм – Russisch" lang="ru" hreflang="ru" data-title="Иудаизм" data-language-autonym="Русский" data-language-local-name="Russisch" class="interlanguage-link-target"><span>Русский</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-rue mw-list-item"><a href="https://rue.wikipedia.org/wiki/%D0%AE%D0%B4%D0%B0%D1%97%D0%B7%D0%BC" title="Юдаїзм – Roetheens" lang="rue" hreflang="rue" data-title="Юдаїзм" data-language-autonym="Русиньскый" data-language-local-name="Roetheens" class="interlanguage-link-target"><span>Русиньскый</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-rw mw-list-item"><a href="https://rw.wikipedia.org/wiki/Kiyahudi_(Judaism)" title="Kiyahudi (Judaism) – Kinyarwanda" lang="rw" hreflang="rw" data-title="Kiyahudi (Judaism)" data-language-autonym="Ikinyarwanda" data-language-local-name="Kinyarwanda" class="interlanguage-link-target"><span>Ikinyarwanda</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sah mw-list-item"><a href="https://sah.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D1%83%D0%B4%D0%B0%D0%B8%D0%B7%D0%BC" title="Иудаизм – Jakoets" lang="sah" hreflang="sah" data-title="Иудаизм" data-language-autonym="Саха тыла" data-language-local-name="Jakoets" class="interlanguage-link-target"><span>Саха тыла</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sc mw-list-item"><a href="https://sc.wikipedia.org/wiki/Ebraismu" title="Ebraismu – Sardijns" lang="sc" hreflang="sc" data-title="Ebraismu" data-language-autonym="Sardu" data-language-local-name="Sardijns" class="interlanguage-link-target"><span>Sardu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-scn mw-list-item"><a href="https://scn.wikipedia.org/wiki/Judaismu" title="Judaismu – Siciliaans" lang="scn" hreflang="scn" data-title="Judaismu" data-language-autonym="Sicilianu" data-language-local-name="Siciliaans" class="interlanguage-link-target"><span>Sicilianu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sco mw-list-item"><a href="https://sco.wikipedia.org/wiki/Judaism" title="Judaism – Schots" lang="sco" hreflang="sco" data-title="Judaism" data-language-autonym="Scots" data-language-local-name="Schots" class="interlanguage-link-target"><span>Scots</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sd mw-list-item"><a href="https://sd.wikipedia.org/wiki/%D9%8A%D9%87%D9%88%D8%AF%D9%8A%D8%AA" title="يهوديت – Sindhi" lang="sd" hreflang="sd" data-title="يهوديت" data-language-autonym="سنڌي" data-language-local-name="Sindhi" class="interlanguage-link-target"><span>سنڌي</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sh mw-list-item"><a href="https://sh.wikipedia.org/wiki/Judaizam" title="Judaizam – Servo-Kroatisch" lang="sh" hreflang="sh" data-title="Judaizam" data-language-autonym="Srpskohrvatski / српскохрватски" data-language-local-name="Servo-Kroatisch" class="interlanguage-link-target"><span>Srpskohrvatski / српскохрватски</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-shn mw-list-item"><a href="https://shn.wikipedia.org/wiki/%E1%81%B8%E1%81%A2%E1%80%9D%E1%80%BA%E1%80%B8%E1%81%B5%E1%80%BB%E1%80%B0%E1%80%B8" title="ၸၢဝ်းၵျူး – Shan" lang="shn" hreflang="shn" data-title="ၸၢဝ်းၵျူး" data-language-autonym="ၽႃႇသႃႇတႆး " data-language-local-name="Shan" class="interlanguage-link-target"><span>ၽႃႇသႃႇတႆး </span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-si mw-list-item"><a href="https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B6%A2%E0%B7%94%E0%B6%AF%E0%B7%8F_%E0%B6%86%E0%B6%9C%E0%B6%B8" title="ජුදා ආගම – Singalees" lang="si" hreflang="si" data-title="ජුදා ආගම" data-language-autonym="සිංහල" data-language-local-name="Singalees" class="interlanguage-link-target"><span>සිංහල</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-simple mw-list-item"><a href="https://simple.wikipedia.org/wiki/Judaism" title="Judaism – Simple English" lang="en-simple" hreflang="en-simple" data-title="Judaism" data-language-autonym="Simple English" data-language-local-name="Simple English" class="interlanguage-link-target"><span>Simple English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sk mw-list-item"><a href="https://sk.wikipedia.org/wiki/Judaizmus" title="Judaizmus – Slowaaks" lang="sk" hreflang="sk" data-title="Judaizmus" data-language-autonym="Slovenčina" data-language-local-name="Slowaaks" class="interlanguage-link-target"><span>Slovenčina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-skr mw-list-item"><a href="https://skr.wikipedia.org/wiki/%DB%8C%DB%81%D9%88%D8%AF%DB%8C%D8%AA" title="یہودیت – Saraiki" lang="skr" hreflang="skr" data-title="یہودیت" data-language-autonym="سرائیکی" data-language-local-name="Saraiki" class="interlanguage-link-target"><span>سرائیکی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sl mw-list-item"><a href="https://sl.wikipedia.org/wiki/Judovstvo" title="Judovstvo – Sloveens" lang="sl" hreflang="sl" data-title="Judovstvo" data-language-autonym="Slovenščina" data-language-local-name="Sloveens" class="interlanguage-link-target"><span>Slovenščina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sn mw-list-item"><a href="https://sn.wikipedia.org/wiki/Ujudha" title="Ujudha – Shona" lang="sn" hreflang="sn" data-title="Ujudha" data-language-autonym="ChiShona" data-language-local-name="Shona" class="interlanguage-link-target"><span>ChiShona</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-so mw-list-item"><a href="https://so.wikipedia.org/wiki/Yuhuuda" title="Yuhuuda – Somalisch" lang="so" hreflang="so" data-title="Yuhuuda" data-language-autonym="Soomaaliga" data-language-local-name="Somalisch" class="interlanguage-link-target"><span>Soomaaliga</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sq mw-list-item"><a href="https://sq.wikipedia.org/wiki/Judaizmi" title="Judaizmi – Albanees" lang="sq" hreflang="sq" data-title="Judaizmi" data-language-autonym="Shqip" data-language-local-name="Albanees" class="interlanguage-link-target"><span>Shqip</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sr mw-list-item"><a href="https://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%88%D1%83%D0%B4%D0%B0%D0%B8%D0%B7%D0%B0%D0%BC" title="Јудаизам – Servisch" lang="sr" hreflang="sr" data-title="Јудаизам" data-language-autonym="Српски / srpski" data-language-local-name="Servisch" class="interlanguage-link-target"><span>Српски / srpski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-stq mw-list-item"><a href="https://stq.wikipedia.org/wiki/Juudendum" title="Juudendum – Saterfries" lang="stq" hreflang="stq" data-title="Juudendum" data-language-autonym="Seeltersk" data-language-local-name="Saterfries" class="interlanguage-link-target"><span>Seeltersk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-su mw-list-item"><a href="https://su.wikipedia.org/wiki/Yudaisme" title="Yudaisme – Soendanees" lang="su" hreflang="su" data-title="Yudaisme" data-language-autonym="Sunda" data-language-local-name="Soendanees" class="interlanguage-link-target"><span>Sunda</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sv mw-list-item"><a href="https://sv.wikipedia.org/wiki/Judendom" title="Judendom – Zweeds" lang="sv" hreflang="sv" data-title="Judendom" data-language-autonym="Svenska" data-language-local-name="Zweeds" class="interlanguage-link-target"><span>Svenska</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sw mw-list-item"><a href="https://sw.wikipedia.org/wiki/Uyahudi" title="Uyahudi – Swahili" lang="sw" hreflang="sw" data-title="Uyahudi" data-language-autonym="Kiswahili" data-language-local-name="Swahili" class="interlanguage-link-target"><span>Kiswahili</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-szl mw-list-item"><a href="https://szl.wikipedia.org/wiki/Judajizm" title="Judajizm – Silezisch" lang="szl" hreflang="szl" data-title="Judajizm" data-language-autonym="Ślůnski" data-language-local-name="Silezisch" class="interlanguage-link-target"><span>Ślůnski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ta mw-list-item"><a href="https://ta.wikipedia.org/wiki/%E0%AE%AF%E0%AF%82%E0%AE%A4%E0%AE%AE%E0%AF%8D" title="யூதம் – Tamil" lang="ta" hreflang="ta" data-title="யூதம்" data-language-autonym="தமிழ்" data-language-local-name="Tamil" class="interlanguage-link-target"><span>தமிழ்</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tcy mw-list-item"><a href="https://tcy.wikipedia.org/wiki/%E0%B2%AF%E0%B2%B9%E0%B3%82%E0%B2%A6%E0%B2%BF_%E0%B2%A7%E0%B2%B0%E0%B3%8D%E0%B2%AE" title="ಯಹೂದಿ ಧರ್ಮ – Tulu" lang="tcy" hreflang="tcy" data-title="ಯಹೂದಿ ಧರ್ಮ" data-language-autonym="ತುಳು" data-language-local-name="Tulu" class="interlanguage-link-target"><span>ತುಳು</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-te mw-list-item"><a href="https://te.wikipedia.org/wiki/%E0%B0%9C%E0%B1%81%E0%B0%A1%E0%B0%BE%E0%B0%AF%E0%B0%BF%E0%B0%9C%E0%B0%82" title="జుడాయిజం – Telugu" lang="te" hreflang="te" data-title="జుడాయిజం" data-language-autonym="తెలుగు" data-language-local-name="Telugu" class="interlanguage-link-target"><span>తెలుగు</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tg mw-list-item"><a href="https://tg.wikipedia.org/wiki/%D0%AF%D2%B3%D1%83%D0%B4%D0%B8%D1%8F%D1%82" title="Яҳудият – Tadzjieks" lang="tg" hreflang="tg" data-title="Яҳудият" data-language-autonym="Тоҷикӣ" data-language-local-name="Tadzjieks" class="interlanguage-link-target"><span>Тоҷикӣ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-th mw-list-item"><a href="https://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%A8%E0%B8%B2%E0%B8%AA%E0%B8%99%E0%B8%B2%E0%B8%A2%E0%B8%B9%E0%B8%94%E0%B8%B2%E0%B8%AB%E0%B9%8C" title="ศาสนายูดาห์ – Thai" lang="th" hreflang="th" data-title="ศาสนายูดาห์" data-language-autonym="ไทย" data-language-local-name="Thai" class="interlanguage-link-target"><span>ไทย</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tk mw-list-item"><a href="https://tk.wikipedia.org/wiki/%C3%9Dehudylykda" title="Ýehudylykda – Turkmeens" lang="tk" hreflang="tk" data-title="Ýehudylykda" data-language-autonym="Türkmençe" data-language-local-name="Turkmeens" class="interlanguage-link-target"><span>Türkmençe</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tl mw-list-item"><a href="https://tl.wikipedia.org/wiki/Hudaismo" title="Hudaismo – Tagalog" lang="tl" hreflang="tl" data-title="Hudaismo" data-language-autonym="Tagalog" data-language-local-name="Tagalog" class="interlanguage-link-target"><span>Tagalog</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tpi mw-list-item"><a href="https://tpi.wikipedia.org/wiki/Judaisim" title="Judaisim – Tok Pisin" lang="tpi" hreflang="tpi" data-title="Judaisim" data-language-autonym="Tok Pisin" data-language-local-name="Tok Pisin" class="interlanguage-link-target"><span>Tok Pisin</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tr mw-list-item"><a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/Yahudilik" title="Yahudilik – Turks" lang="tr" hreflang="tr" data-title="Yahudilik" data-language-autonym="Türkçe" data-language-local-name="Turks" class="interlanguage-link-target"><span>Türkçe</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ts mw-list-item"><a href="https://ts.wikipedia.org/wiki/Vuyuda" title="Vuyuda – Tsonga" lang="ts" hreflang="ts" data-title="Vuyuda" data-language-autonym="Xitsonga" data-language-local-name="Tsonga" class="interlanguage-link-target"><span>Xitsonga</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tt mw-list-item"><a href="https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%AF%D2%BB%D2%AF%D0%B4_%D0%B4%D0%B8%D0%BD%D0%B5" title="Яһүд дине – Tataars" lang="tt" hreflang="tt" data-title="Яһүд дине" data-language-autonym="Татарча / tatarça" data-language-local-name="Tataars" class="interlanguage-link-target"><span>Татарча / tatarça</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ug mw-list-item"><a href="https://ug.wikipedia.org/wiki/%D9%8A%DB%95%DA%BE%DB%87%D8%AF%D9%89_%D8%AF%D9%89%D9%86%D9%89" title="يەھۇدى دىنى – Oeigoers" lang="ug" hreflang="ug" data-title="يەھۇدى دىنى" data-language-autonym="ئۇيغۇرچە / Uyghurche" data-language-local-name="Oeigoers" class="interlanguage-link-target"><span>ئۇيغۇرچە / Uyghurche</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uk mw-list-item"><a href="https://uk.wikipedia.org/wiki/%D0%AE%D0%B4%D0%B0%D1%97%D0%B7%D0%BC" title="Юдаїзм – Oekraïens" lang="uk" hreflang="uk" data-title="Юдаїзм" data-language-autonym="Українська" data-language-local-name="Oekraïens" class="interlanguage-link-target"><span>Українська</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ur mw-list-item"><a href="https://ur.wikipedia.org/wiki/%DB%8C%DB%81%D9%88%D8%AF%DB%8C%D8%AA" title="یہودیت – Urdu" lang="ur" hreflang="ur" data-title="یہودیت" data-language-autonym="اردو" data-language-local-name="Urdu" class="interlanguage-link-target"><span>اردو</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uz mw-list-item"><a href="https://uz.wikipedia.org/wiki/Yahudiylik" title="Yahudiylik – Oezbeeks" lang="uz" hreflang="uz" data-title="Yahudiylik" data-language-autonym="Oʻzbekcha / ўзбекча" data-language-local-name="Oezbeeks" class="interlanguage-link-target"><span>Oʻzbekcha / ўзбекча</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vep mw-list-item"><a href="https://vep.wikipedia.org/wiki/Judaizm" title="Judaizm – Wepsisch" lang="vep" hreflang="vep" data-title="Judaizm" data-language-autonym="Vepsän kel’" data-language-local-name="Wepsisch" class="interlanguage-link-target"><span>Vepsän kel’</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vi mw-list-item"><a href="https://vi.wikipedia.org/wiki/Do_Th%C3%A1i_gi%C3%A1o" title="Do Thái giáo – Vietnamees" lang="vi" hreflang="vi" data-title="Do Thái giáo" data-language-autonym="Tiếng Việt" data-language-local-name="Vietnamees" class="interlanguage-link-target"><span>Tiếng Việt</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-wa mw-list-item"><a href="https://wa.wikipedia.org/wiki/Djudayisse" title="Djudayisse – Waals" lang="wa" hreflang="wa" data-title="Djudayisse" data-language-autonym="Walon" data-language-local-name="Waals" class="interlanguage-link-target"><span>Walon</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-war mw-list-item"><a href="https://war.wikipedia.org/wiki/Judaismo" title="Judaismo – Waray" lang="war" hreflang="war" data-title="Judaismo" data-language-autonym="Winaray" data-language-local-name="Waray" class="interlanguage-link-target"><span>Winaray</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-wuu mw-list-item"><a href="https://wuu.wikipedia.org/wiki/%E7%8A%B9%E5%A4%AA%E6%95%99" title="犹太教 – Wuyu" lang="wuu" hreflang="wuu" data-title="犹太教" data-language-autonym="吴语" data-language-local-name="Wuyu" class="interlanguage-link-target"><span>吴语</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-xmf mw-list-item"><a href="https://xmf.wikipedia.org/wiki/%E1%83%98%E1%83%A3%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%9B%E1%83%98" title="იუდაიზმი – Mingreels" lang="xmf" hreflang="xmf" data-title="იუდაიზმი" data-language-autonym="მარგალური" data-language-local-name="Mingreels" class="interlanguage-link-target"><span>მარგალური</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-yi mw-list-item"><a href="https://yi.wikipedia.org/wiki/%D7%99%D7%99%D7%93%D7%99%D7%A9%D7%A7%D7%99%D7%99%D7%98" title="יידישקייט – Jiddisch" lang="yi" hreflang="yi" data-title="יידישקייט" data-language-autonym="ייִדיש" data-language-local-name="Jiddisch" class="interlanguage-link-target"><span>ייִדיש</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-za mw-list-item"><a href="https://za.wikipedia.org/wiki/Youzdaigyau" title="Youzdaigyau – Zhuang" lang="za" hreflang="za" data-title="Youzdaigyau" data-language-autonym="Vahcuengh" data-language-local-name="Zhuang" class="interlanguage-link-target"><span>Vahcuengh</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zea mw-list-item"><a href="https://zea.wikipedia.org/wiki/Jo%C3%B4d%27ndom" title="Joôd'ndom – Zeeuws" lang="zea" hreflang="zea" data-title="Joôd'ndom" data-language-autonym="Zeêuws" data-language-local-name="Zeeuws" class="interlanguage-link-target"><span>Zeêuws</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zgh mw-list-item"><a href="https://zgh.wikipedia.org/wiki/%E2%B5%9C%E2%B5%93%E2%B4%B7%E2%B4%B0%E2%B5%A2%E2%B5%9C" title="ⵜⵓⴷⴰⵢⵜ – Standaard Marokkaanse Tamazight" lang="zgh" hreflang="zgh" data-title="ⵜⵓⴷⴰⵢⵜ" data-language-autonym="ⵜⴰⵎⴰⵣⵉⵖⵜ ⵜⴰⵏⴰⵡⴰⵢⵜ" data-language-local-name="Standaard Marokkaanse Tamazight" class="interlanguage-link-target"><span>ⵜⴰⵎⴰⵣⵉⵖⵜ ⵜⴰⵏⴰⵡⴰⵢⵜ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh mw-list-item"><a href="https://zh.wikipedia.org/wiki/%E7%8A%B9%E5%A4%AA%E6%95%99" title="犹太教 – Chinees" lang="zh" hreflang="zh" data-title="犹太教" data-language-autonym="中文" data-language-local-name="Chinees" class="interlanguage-link-target"><span>中文</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-classical mw-list-item"><a href="https://zh-classical.wikipedia.org/wiki/%E7%8C%B6%E5%A4%AA%E6%95%99" title="猶太教 – Klassiek Chinees" lang="lzh" hreflang="lzh" data-title="猶太教" data-language-autonym="文言" data-language-local-name="Klassiek Chinees" class="interlanguage-link-target"><span>文言</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-min-nan mw-list-item"><a href="https://zh-min-nan.wikipedia.org/wiki/I%C3%BB-th%C3%A0i-k%C3%A0u" title="Iû-thài-kàu – Minnanyu" lang="nan" hreflang="nan" data-title="Iû-thài-kàu" data-language-autonym="閩南語 / Bân-lâm-gú" data-language-local-name="Minnanyu" class="interlanguage-link-target"><span>閩南語 / Bân-lâm-gú</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-yue mw-list-item"><a href="https://zh-yue.wikipedia.org/wiki/%E7%8C%B6%E5%A4%AA%E6%95%99" title="猶太教 – Kantonees" lang="yue" hreflang="yue" data-title="猶太教" data-language-autonym="粵語" data-language-local-name="Kantonees" class="interlanguage-link-target"><span>粵語</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zu mw-list-item"><a href="https://zu.wikipedia.org/wiki/UbuJuda" title="UbuJuda – Zoeloe" lang="zu" hreflang="zu" data-title="UbuJuda" data-language-autonym="IsiZulu" data-language-local-name="Zoeloe" class="interlanguage-link-target"><span>IsiZulu</span></a></li> </ul> <div class="after-portlet after-portlet-lang"><span class="wb-langlinks-edit wb-langlinks-link"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q9268#sitelinks-wikipedia" title="Taalkoppelingen bewerken" class="wbc-editpage">Koppelingen bewerken</a></span></div> </div> </div> </div> </header> <div class="vector-page-toolbar"> <div class="vector-page-toolbar-container"> <div id="left-navigation"> <nav aria-label="Naamruimten"> <div id="p-associated-pages" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-associated-pages" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-nstab-main" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Jodendom" title="Inhoudspagina bekijken [c]" accesskey="c"><span>Artikel</span></a></li><li id="ca-talk" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Overleg:Jodendom" rel="discussion" title="Overleg over deze pagina [t]" accesskey="t"><span>Overleg</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown emptyPortlet" > <input type="checkbox" id="vector-variants-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Taalvariant wijzigen" > <label id="vector-variants-dropdown-label" for="vector-variants-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">Nederlands</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-variants" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-variants emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> <div id="right-navigation" class="vector-collapsible"> <nav aria-label="Weergaven"> <div id="p-views" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-views" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-view" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Jodendom"><span>Lezen</span></a></li><li id="ca-viewsource" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Jodendom&action=edit" title="Deze pagina is beveiligd.
U kunt wel de broncode bekijken. [e]" accesskey="e"><span>Brontekst bekijken</span></a></li><li id="ca-history" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Jodendom&action=history" title="Eerdere versies van deze pagina [h]" accesskey="h"><span>Geschiedenis weergeven</span></a></li> </ul> </div> </div> </nav> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Paginahulpmiddelen"> <div id="vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown vector-page-tools-dropdown" > <input type="checkbox" id="vector-page-tools-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Hulpmiddelen" > <label id="vector-page-tools-dropdown-label" for="vector-page-tools-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">Hulpmiddelen</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-tools-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-page-tools" class="vector-page-tools vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-page-tools-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="page-tools-pinned" data-pinnable-element-id="vector-page-tools" data-pinned-container-id="vector-page-tools-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-page-tools-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Hulpmiddelen</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.pin">naar zijbalk verplaatsen</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.unpin">verbergen</button> </div> <div id="p-cactions" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-cactions emptyPortlet vector-has-collapsible-items" title="Meer opties" > <div class="vector-menu-heading"> Handelingen </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-more-view" class="selected vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/wiki/Jodendom"><span>Lezen</span></a></li><li id="ca-more-viewsource" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Jodendom&action=edit"><span>Brontekst bekijken</span></a></li><li id="ca-more-history" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Jodendom&action=history"><span>Geschiedenis weergeven</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-tb" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-tb" > <div class="vector-menu-heading"> Algemeen </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-whatlinkshere" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:VerwijzingenNaarHier/Jodendom" title="Lijst met alle pagina's die naar deze pagina verwijzen [j]" accesskey="j"><span>Links naar deze pagina</span></a></li><li id="t-recentchangeslinked" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:RecenteWijzigingenGelinkt/Jodendom" rel="nofollow" title="Recente wijzigingen in pagina's waar deze pagina naar verwijst [k]" accesskey="k"><span>Gerelateerde wijzigingen</span></a></li><li id="t-upload" class="mw-list-item"><a href="//commons.wikimedia.org/wiki/Special:UploadWizard?uselang=nl" title="Bestanden uploaden [u]" accesskey="u"><span>Bestand uploaden</span></a></li><li id="t-specialpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:SpecialePaginas" title="Lijst met alle speciale pagina's [q]" accesskey="q"><span>Speciale pagina's</span></a></li><li id="t-permalink" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Jodendom&oldid=65295715" title="Permanente koppeling naar deze versie van deze pagina"><span>Permanente koppeling</span></a></li><li id="t-info" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Jodendom&action=info" title="Meer informatie over deze pagina"><span>Paginagegevens</span></a></li><li id="t-cite" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:Citeren&page=Jodendom&id=65295715&wpFormIdentifier=titleform" title="Informatie over hoe u deze pagina kunt citeren"><span>Deze pagina citeren</span></a></li><li id="t-urlshortener" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:UrlShortener&url=https%3A%2F%2Fnl.wikipedia.org%2Fwiki%2FJodendom"><span>Verkorte URL verkrijgen</span></a></li><li id="t-urlshortener-qrcode" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:QrCode&url=https%3A%2F%2Fnl.wikipedia.org%2Fwiki%2FJodendom"><span>QR-code downloaden</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-coll-print_export" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-coll-print_export" > <div class="vector-menu-heading"> Afdrukken/exporteren </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="coll-create_a_book" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:Boek&bookcmd=book_creator&referer=Jodendom"><span>Boek aanmaken</span></a></li><li id="coll-download-as-rl" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:DownloadAsPdf&page=Jodendom&action=show-download-screen"><span>Downloaden als PDF</span></a></li><li id="t-print" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Jodendom&printable=yes" title="Printvriendelijke versie van deze pagina [p]" accesskey="p"><span>Afdrukversie</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-wikibase-otherprojects" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-wikibase-otherprojects" > <div class="vector-menu-heading"> In andere projecten </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-commons mw-list-item"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Judaism" hreflang="en"><span>Wikimedia Commons</span></a></li><li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikinews mw-list-item"><a href="https://nl.wikinews.org/wiki/Categorie:Jodendom" hreflang="nl"><span>Wikinieuws</span></a></li><li id="t-wikibase" class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikibase-dataitem mw-list-item"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q9268" title="Koppeling naar item in verbonden gegevensrepository [g]" accesskey="g"><span>Wikidata-item</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> </div> <div class="vector-column-end"> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Paginahulpmiddelen"> <div id="vector-page-tools-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Uiterlijk"> <div id="vector-appearance-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-appearance" class="vector-appearance vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-appearance-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="appearance-pinned" data-pinnable-element-id="vector-appearance" data-pinned-container-id="vector-appearance-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-appearance-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Uiterlijk</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.pin">naar zijbalk verplaatsen</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.unpin">verbergen</button> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> <div id="bodyContent" class="vector-body" aria-labelledby="firstHeading" data-mw-ve-target-container> <div class="vector-body-before-content"> <div class="mw-indicators"> </div> <div id="siteSub" class="noprint">Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie</div> </div> <div id="contentSub"><div id="mw-content-subtitle"></div></div> <div id="mw-content-text" class="mw-body-content"><div class="mw-content-ltr mw-parser-output" lang="nl" dir="ltr"><div id="sjabloon_zie_artikel" class="hatnote" style="padding:0.5em; margin-bottom:0.5em; border-bottom:1px solid #aaa; font-size:95%;" role="note"><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/15px-1rightarrow_blue.svg.png" decoding="async" width="15" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/23px-1rightarrow_blue.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/30px-1rightarrow_blue.svg.png 2x" data-file-width="480" data-file-height="480" /></span></span> <i>Voor jodendom als etnische groep, zie <a href="/wiki/Joden" title="Joden">Joden</a>.</i> </div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Menorah7a.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/7/71/Menorah7a.png" decoding="async" width="133" height="112" class="mw-file-element" data-file-width="133" data-file-height="112" /></a><figcaption>De <a href="/wiki/Menora" title="Menora">menora</a> is een traditioneel symbool van het jodendom</figcaption></figure> <figure class="mw-halign-right" typeof="mw:File/Frame"><a href="/wiki/Bestand:Magen_David_in_Double_lines_black.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/1/1a/Magen_David_in_Double_lines_black.jpg" decoding="async" width="115" height="132" class="mw-file-element" data-file-width="115" data-file-height="132" /></a><figcaption>De <a href="/wiki/Davidster" title="Davidster">davidster</a> is een ander symbool van het jodendom</figcaption></figure> <p>Het <b>jodendom</b> is de cultuur, levenswijze en <a href="/wiki/Religie" title="Religie">religie</a> van het <a href="/wiki/Joden" title="Joden">Joodse volk</a> en de oudste of een van de vroegst ontstane <a href="/wiki/Monothe%C3%AFsme" title="Monotheïsme">monotheïstische godsdiensten</a> en behoort tot de oudste religieuze tradities die vandaag de dag nog worden beoefend. </p><p>Het jodendom past niet gemakkelijk in de <a href="/wiki/Westerse_cultuur" title="Westerse cultuur">westerse</a> <a href="/wiki/Categorie_(filosofie)" title="Categorie (filosofie)">categorieën</a> zoals religie, <a href="/wiki/Menselijk_ras" title="Menselijk ras">ras</a>, <a href="/wiki/Etniciteit" title="Etniciteit">etniciteit</a> of <a href="/wiki/Cultuur" title="Cultuur">cultuur</a>. Dit komt doordat Joden het jodendom in termen van 4000 jaar geschiedenis beschouwen. Tijdens dit lange tijdperk hebben Joden <a href="/wiki/Slavernij" title="Slavernij">slavernij</a>, <a href="/wiki/Chaos_(situatie)" title="Chaos (situatie)">chaos</a>, <a href="/wiki/Theocratie" title="Theocratie">theocratie</a>, verovering, <a href="/wiki/Bezetting_(militair)" title="Bezetting (militair)">bezetting</a> en <a href="/wiki/Verbanning" title="Verbanning">ballingschap</a> ervaren en zijn zij in contact geweest met en beïnvloed door het <a href="/wiki/Oude_Egypte" title="Oude Egypte">Oude Egypte</a>, <a href="/wiki/Babyloni%C3%AB" title="Babylonië">Babylonië</a>, <a href="/wiki/Perzische_Rijk" title="Perzische Rijk">Perzië</a>, het <a href="/wiki/Griekenland" title="Griekenland">Griekse</a> <a href="/wiki/Hellenisme" title="Hellenisme">hellenisme</a>, evenals moderne bewegingen zoals de <a href="/wiki/Verlichting_(stroming)" title="Verlichting (stroming)">Verlichting</a>, het <a href="/wiki/Socialisme" title="Socialisme">socialisme</a> en de opkomst van het <a href="/wiki/Nationalisme" title="Nationalisme">nationalisme</a>. Daarom stelt de Joods-<a href="/wiki/Verenigde_Staten" title="Verenigde Staten">Amerikaanse</a> professor <a href="/w/index.php?title=Daniel_Boyarin&action=edit&redlink=1" class="new" title="Daniel Boyarin (de pagina bestaat niet)">Daniel Boyarin</a> dat "Joods-zijn de pure categorieën van <a href="/wiki/Identiteit_(eigenheid)" title="Identiteit (eigenheid)">identiteit</a> doorbreekt, omdat het niet nationaal is, niet <a href="/wiki/Genealogie_(geschiedkunde)" title="Genealogie (geschiedkunde)">genealogisch</a> en niet godsdienstig, maar elk van deze, in een <a href="/wiki/Dialectiek" title="Dialectiek">dialectische</a> spanning."<sup id="cite_ref-1" class="reference"><a href="#cite_note-1"><span class="cite-bracket">[</span>1<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Het jodendom is gebaseerd op de <a href="/wiki/Tenach" title="Tenach">Tenach</a> (ook wel <a href="/wiki/Hebreeuwse_Bijbel" title="Hebreeuwse Bijbel">Hebreeuwse Bijbel</a> genoemd), die de basiswetten van het jodendom bevat en daarnaast vooral op de <a href="/wiki/Talmoed" title="Talmoed">Talmoed</a>, die uitleg en uitbreidingen van de basiswetten bevat. </p> <meta property="mw:PageProp/toc" /> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Ontstaan">Ontstaan</h2></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Rabbijnse_visie">Rabbijnse visie</h3></div> <p>Volgens de Joodse traditie was de <a href="/wiki/Semieten" title="Semieten">Semiet</a> <a href="/wiki/Abraham" title="Abraham">Abraham</a>, afkomstig uit <a href="/wiki/Ur_(Sumer)" title="Ur (Sumer)">Ur</a> de eerste jood. Daarom wordt hij aartsvader genoemd. <a href="/wiki/Rabbijnse_literatuur" title="Rabbijnse literatuur">Rabbijnse literatuur</a> vertelt dat hij de eerste was om het tegen de rest van de wereld op te nemen en de dwaasheid van <a href="/wiki/Heiden_(geloof)" title="Heiden (geloof)">afgodendienst</a> af te werpen. Hij vertrok naar <a href="/wiki/Kana%C3%A4n_(gebied)" title="Kanaän (gebied)">Kanaän</a>. Daarop beloofde <a href="/wiki/God_(jodendom)" title="God (jodendom)">God</a> dat Abraham, inmiddels al op hoge leeftijd wonend in Kanaän met zijn vrouw, aartsmoeder <a href="/wiki/Sara_(aartsmoeder)" title="Sara (aartsmoeder)">Sara</a>, nog nageslacht zou krijgen dat het land zou gaan bewonen. Hierna werd aartsvader <a href="/wiki/Isaak_(aartsvader)" title="Isaak (aartsvader)">Isaak</a> geboren. Isaak kreeg twee zoons, <a href="/wiki/Ezau" class="mw-redirect" title="Ezau">Ezau</a> en Jakob. Volgens de <a href="/wiki/Tenach" title="Tenach">Tenach</a> gaf God aan <a href="/wiki/Jakob_(aartsvader)" title="Jakob (aartsvader)">Jakob</a> bij zijn binnenkomst in Kanaän de naam Israël hetgeen betekent: "hij die met God worstelt", en zegde hem toe dat zijn nakomelingen Zijn <a href="/wiki/Volk" title="Volk">volk</a> zouden zijn. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Hebreeuwse_Bijbel">Hebreeuwse Bijbel</h3></div> <p>God stuurde, tijdens een hongersnood in Kanaän, Jakob en zijn kinderen naar <a href="/wiki/Oude_Egypte" title="Oude Egypte">Egypte</a>. Toen zij daar als slaven werden gebruikt, stuurde God <a href="/wiki/Mozes" title="Mozes">Mozes</a> om de <a href="/wiki/Isra%C3%ABlieten" title="Israëlieten">Israëlieten</a>, zoals het volk vanaf dan wordt genoemd, daar weg te halen. Na deze <a href="/wiki/Uittocht_uit_Egypte" title="Uittocht uit Egypte">uittocht uit Egypte</a> (de <i>exodus</i>) bracht God hen naar de berg <a href="/wiki/Sina%C3%AF_(Bijbel)" title="Sinaï (Bijbel)">Sinaï</a> om hun de <a href="/wiki/Thora" title="Thora">Thora</a> te geven, en leidde hen uiteindelijk naar het beloofde land, Erets Jisrael. God bepaalde dat de nakomelingen van Mozes' broer <a href="/wiki/A%C3%A4ron" title="Aäron">Aäron</a> een priesterklasse binnen de Israëlitische gemeenschap zouden zijn. Zij dienden tijdens de lange tocht vanuit Egypte eerst in een verplaatsbare tent, de <a href="/wiki/Tabernakel_(Tenach)" class="mw-redirect" title="Tabernakel (Tenach)">Tabernakel</a>. Aangekomen in het beloofde land werd de tent met de tabernakel in de stad <a href="/wiki/Silo_(Bijbelse_plaats)" title="Silo (Bijbelse plaats)">Silo</a> geplaatst. De tabernakel bleef daar meer dan 300 jaar. Gedurende die tijd zou God aan zijn volk leiders en strijders verstrekt hebben om hen te verzamelen tegen de vijanden die hij op hen af stuurde. Na verloop van tijd daalde de moraal van het volk tot het punt waarin God de <a href="/wiki/Filistijnen" title="Filistijnen">Filistijnen</a> toestond om de tempel in Silo te veroveren en te plunderen. De Israëlieten vertelden de <a href="/wiki/Profeet" title="Profeet">profeet</a> <a href="/wiki/Samuel_(profeet)" title="Samuel (profeet)">Samuel</a> dat zij het punt hadden bereikt waarop zij behoefte hadden aan een permanente koning, zoals andere volken die hadden. God wist dat dit niet het beste voor hen was, maar willigde het verzoek in en liet Samuel <a href="/wiki/Saul" title="Saul">Saul</a>, een groot maar zeer bescheiden mens, benoemen tot <a href="/wiki/Koning_(titel)" title="Koning (titel)">koning</a>. Toen de mensen Saul overhaalden tegen een order in te gaan die via Samuel gegeven was, beval God Samuel om <a href="/wiki/Koning_David" title="Koning David">David</a> in plaats van Saul te benoemen. Zodra David gevestigd was, vertelde hij de profeet <a href="/wiki/Natan_(profeet)" title="Natan (profeet)">Nathan</a> dat hij een permanente tempel zou willen bouwen. God achtte David zelf daarvoor niet goed genoeg, maar zei dat hij zijn zoon <a href="/wiki/Salomo" title="Salomo">Salomo</a> zou toestaan om de tempel te bouwen. Salomo bouwde een <a href="/wiki/Tempel_van_Salomo" title="Tempel van Salomo">tempel</a> in <a href="/wiki/Jeruzalem" title="Jeruzalem">Jeruzalem</a>. De nakomelingen van Aäron dienden vervolgens als priesters in de <a href="/wiki/Joodse_tempel" title="Joodse tempel">Tempel van Jeruzalem</a>. </p><p>Na de dood van Salomo werd het koninkrijk verdeeld in de twee koninkrijken: <a href="/wiki/Koninkrijk_Isra%C3%ABl" title="Koninkrijk Israël">Koninkrijk Israël</a> en <a href="/wiki/Koninkrijk_Juda" title="Koninkrijk Juda">Koninkrijk Juda</a>. Het koninkrijk Israël had een verscheidenheid aan koningen en vanwege een zich uitbreidende afgodendienst zou God na een paar honderd jaar <a href="/wiki/Assyrische_Rijk" title="Assyrische Rijk">Assyrië</a> toestaan om Israël te veroveren. Het koninkrijk Juda, waarvan Jeruzalem de <a href="/wiki/Hoofdstad" title="Hoofdstad">hoofdstad</a> was geworden en dat de tempel bevatte, bleef onder het gezag van het <a href="/wiki/Huis_van_David" title="Huis van David">Huis van David</a>. De afgodendienst echter steeg tot het punt dat God <a href="/wiki/Babyloni%C3%AB" title="Babylonië">Babylonië</a> toestond om Juda te veroveren, de tempel te vernietigen, die 410 jaar in gebruik was geweest<sup class="noprint nopopups"><a href="/wiki/Wikipedia:Bronvermelding#Bron_gevraagd" title="Wikipedia:Bronvermelding"><span title="Voor deze uitspraak is sinds 30 mei 2016 een bronvermelding gewenst.">[bron?]</span></a></sup>, en zijn volk naar Babylonië te verbannen met de belofte dat zij na 70 jaar zouden worden bevrijd. Na 70 jaar werd het de mensen toegestaan terug te keren onder leiding van <a href="/wiki/Ezra_(priester)" title="Ezra (priester)">Ezra</a>, en zou de tempel worden herbouwd. Deze <a href="/wiki/Joodse_tempel" title="Joodse tempel">tweede tempel</a> stond 420 jaar overeind, waarna hij werd vernietigd door de <a href="/wiki/Romeinse_Rijk" title="Romeinse Rijk">Romeinse</a> generaal en latere <a href="/wiki/Keizer" title="Keizer">keizer</a> <a href="/wiki/Titus_(keizer)" title="Titus (keizer)">Titus</a>. </p><p>De Thora, die op de berg Sinaï aan Mozes werd gegeven, omvat vijf boeken. De details, die de bijbehorende <i>Mondelinge Thora</i> vormden, moesten ongeschreven blijven. Echter, aangezien de vervolging van de Joden toenam, ontstond het gevaar dat details vergeten zouden worden. Daarom werd de mondelinge leer alsnog opgetekend in de <a href="/wiki/Misjna" title="Misjna">Misjna</a>, de <a href="/wiki/Talmoed" title="Talmoed">Talmoed</a>, en andere heilige boeken van het jodendom. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Historisch-kritische_visie">Historisch-kritische visie</h3></div> <p>Volgens de historisch-kritische visie onderscheiden twee kenmerken het jodendom van de andere godsdiensten die bestonden toen het jodendom zich net ontwikkelde. </p> <ol><li>Het eerste kenmerk was het <a href="/wiki/Henothe%C3%AFsme" title="Henotheïsme">henotheïsme</a>, dat zich geleidelijk heeft ontwikkeld tot <a href="/wiki/Monothe%C3%AFsme" title="Monotheïsme">monotheïsme</a>. Hoewel de ontkenning van andere goden voor het rabbijnse jodendom fundamenteel is, impliceert de Thora volgens vele kritische geleerden vaak dat vroege Israëlieten het bestaan van andere goden erkenden. De betekenis ligt eerder in het Joodse idee dat God de mensen creëerde en voor hen zorgde. In <a href="/wiki/Polythe%C3%AFsme" title="Polytheïsme">polytheïstische godsdiensten</a> is de schepping van de mensheid vaak iets bijkomstigs en zijn de goden hoofdzakelijk betrokken bij hun relaties met andere goden, niet met mensen.<sup class="noprint nopopups"><a href="/wiki/Wikipedia:Bronvermelding#Bron_gevraagd" title="Wikipedia:Bronvermelding"><span title="Voor deze uitspraak is sinds 24 mei 2016 een bronvermelding gewenst.">[bron?]</span></a></sup></li> <li>Ten tweede specificeert de Thora vele geboden en verboden die de afstammelingen van Israël moeten volgen. Andere godsdiensten werden toentertijd gekenmerkt door tempels waarin de priesters hun goden door offers zouden aanbidden. De Joden hadden ook zo'n tempel met priesters en brachten ook offers, maar dit waren niet de enige middelen om God dienstig te zijn. In vergelijking met andere godsdiensten verhoogt het jodendom het dagelijkse leven tot het niveau van een tempel en eren Joden God door het naleven van allerlei dagelijkse geboden en verboden uit de Thora, waaronder de <a href="/wiki/Kasjroet" title="Kasjroet">spijswetten</a> en het naleven van de <a href="/wiki/Sjabbat" title="Sjabbat">sjabbat</a>.</li></ol> <p>Tijdens de Helleense periode waren de meeste Joden al gaan geloven dat hun God de enige god was, en dat de Thora, het verslag van zijn openbaring, universele waarheden bevat. Deze ontwikkeling kan samen zijn gegaan met de belangstelling van <a href="/wiki/Goj" title="Goj">niet-Joodse</a> zijde voor het jodendom. Zo beschouwden sommige Grieken en <a href="/wiki/Romeinse_Rijk" title="Romeinse Rijk">Romeinen</a> de Joden als een zeer "filosofisch" volk vanwege hun geloof in een abstracte god. Daarbij ontstond er een groeiende Joodse interesse in Griekse <a href="/wiki/Filosofie" title="Filosofie">filosofie</a>, die als doel had om universele waarheden te vestigen. De Joden begonnen te werken aan de spanning tussen het <a href="/wiki/Particularisme" title="Particularisme">particularisme</a> van hun stelling dat alleen Joden de Thora uit hoefden te voeren, en het <a href="/wiki/Universalisme_(theologie)" title="Universalisme (theologie)">universalisme</a> van hun stelling dat de Thora universele waarheden bevatte. </p><p>Het resultaat is een reeks ideeën en praktijken betreffende de identiteit, de ethiek, de relatie met de natuur, alsook de relatie met God, die een voorkeur geven aan "verschil" tussen Joden en niet-Joden; ideeën en praktijken betreffende de verschillen in het praktiseren van het jodendom per plaats; een hechte aandacht voor verschillende betekenissen van woorden bij het interpreteren van teksten; pogingen om verschillende standpunten over teksten vast te leggen, samen met een relatieve onverschilligheid over <a href="/wiki/Geloofsbelijdenis" title="Geloofsbelijdenis">credo</a> en <a href="/wiki/Dogma_(algemeen)" title="Dogma (algemeen)">dogma</a>. </p><p>Het onderwerp van de Hebreeuwse Bijbel is een beschouwing van de verhouding tussen de Israëlieten en God zoals deze tevoorschijn komt in hun geschiedenis van het begin van de tijd tot de bouw van Tweede Tempel, ongeveer 520 jaar vóór de gangbare jaartelling. Deze verhouding wordt over het algemeen als controversieel afgebeeld, aangezien de Joden worstelden met hun geloof in God enerzijds en de aantrekkelijkheid van andere goden anderzijds, en aangezien sommige Joden uit de Thora, met name Abraham, Jakob — later dus Israël geheten — en Mozes, worstelden met God of het godsbegrip. </p><p>Moderne kritische geleerden zijn van mening dat de Hebreeuwse Bijbel uit een verscheidenheid van inconsistente teksten bestaat die gebundeld werden op een manier die om aandacht vraagt voor de uiteenlopende beschouwingen. Voorbeelden zijn verschillen in namen van God, in politieke voorkeuren en botsende verklaringen van eenzelfde fenomeen, zoals scheppingsverhalen van Genesis 1 en 2. Deze <a href="/wiki/Documentaire_hypothese" title="Documentaire hypothese">documentaire hypothese</a> stipuleert in dit kader vijf bronnen voor de Tenach, alsook een zesde, de redacteur. Bronnen kunnen in dit geval ook groepen schrijvers zijn. Hoewel het werk aan de hypothese al in de 19e eeuw begon, is dit onderzoeksgebied nog in ontwikkeling. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Geschiedenis">Geschiedenis</h2></div> <div class="hatnote" style="margin-bottom:0.5em; padding:0.5em 0 0.5em 1.6em; font-size:95%;" role="note"><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/15px-1rightarrow_blue.svg.png" decoding="async" width="15" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/23px-1rightarrow_blue.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/30px-1rightarrow_blue.svg.png 2x" data-file-width="480" data-file-height="480" /></span></span> <i>Zie ook het artikel <a href="/wiki/Joodse_geschiedenis" title="Joodse geschiedenis">Joodse geschiedenis</a> dat de meer politieke aspecten van het historische jodendom belicht.</i></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Het_jodendom_tot_1700">Het jodendom tot 1700</h3></div> <p>Rond de eerste eeuw voor de jaartelling waren er verscheidene kleine Joodse <a href="/wiki/Sekte" title="Sekte">sektes</a>: de <a href="/wiki/Farizee%C3%ABn" title="Farizeeën">Farizeeërs</a>, <a href="/wiki/Sadducee%C3%ABn" title="Sadduceeën">Sadduceeërs</a>, de <a href="/wiki/Zeloten" title="Zeloten">Zeloten</a>, <a href="/wiki/Essenen" title="Essenen">Essenen</a> en later ook de <a href="/wiki/Christen" title="Christen">christenen</a>. Na de vernietiging van de Tweede Tempel in 70 verdwenen de meeste sektes. In de eeuwen die volgden verspreidden de joden zich over vele landen, hetgeen de <a href="/wiki/Joodse_diaspora" title="Joodse diaspora">joodse diaspora</a> wordt genoemd. Het christendom bleef bestaan, maar het brak met het jodendom en werd een afzonderlijke godsdienst; farizeeërs bleven ook bestaan, maar in de vorm van het <a href="/wiki/Rabbijns_jodendom" title="Rabbijns jodendom">rabbijns jodendom</a>. </p><p>Sommige Joden uit de <a href="/wiki/8e_eeuw" title="8e eeuw">8e</a> en <a href="/wiki/9e_eeuw" title="9e eeuw">9e eeuw</a> waren het eens met de Sadduceeërs wat betreft de verwerping van de mondelinge wetten die in de Misjna en de twee Talmoeds werden geregistreerd, van de farizeeërs en de <a href="/wiki/Rabbijn" title="Rabbijn">rabbijnen</a> sinds de verwoesting van de tempel. Tot deze groep separatisten behoorden de <a href="/w/index.php?title=Isunianen&action=edit&redlink=1" class="new" title="Isunianen (de pagina bestaat niet)">Isunianen</a>, <a href="/w/index.php?title=Judganieten&action=edit&redlink=1" class="new" title="Judganieten (de pagina bestaat niet)">Judganieten</a>, <a href="/wiki/Malikieten" title="Malikieten">Malikieten</a> en anderen. Deze Joden volgden aanvankelijk op een vrij letterlijke wijze de wetten van de Thora. Spoedig echter ontwikkelden zij hun eigen mondelinge tradities, die van de rabbijnse tradities verschilden. Zo ontstond uiteindelijk het <a href="/wiki/Kara%C3%AFtisch_jodendom" title="Karaïtisch jodendom">Karaïtisch jodendom</a>. Karaïeten zijn er vandaag nog in kleine aantallen. De meesten leven tegenwoordig in <a href="/wiki/Isra%C3%ABl" title="Israël">Israël</a>. </p><p>Met de tijd ontwikkelden de Joden zich tot verschillende etnische groepen: onder andere de <a href="/wiki/Asjkenazische_Joden" title="Asjkenazische Joden">Asjkenazische Joden</a> uit <a href="/wiki/Centraal-Europa" title="Centraal-Europa">Centraal-</a> en <a href="/wiki/Oost-Europa" title="Oost-Europa">Oost-Europa</a> en <a href="/wiki/Rusland" title="Rusland">Rusland</a>, de <a href="/wiki/Sefardische_Joden" title="Sefardische Joden">Sefardische Joden</a> uit <a href="/wiki/Spanje" title="Spanje">Spanje</a>, <a href="/wiki/Portugal" title="Portugal">Portugal</a> en <a href="/wiki/Noord-Afrika" title="Noord-Afrika">Noord-Afrika</a>, en de <a href="/wiki/Jemen" title="Jemen">Jemenieten</a>, in het zuidelijke uiteinde van het <a href="/wiki/Arabisch_Schiereiland" title="Arabisch Schiereiland">Arabisch Schiereiland</a>. De afsplitsingen zijn vooral cultureel-geografisch van aard en zijn niet gebaseerd op een aanzienlijk doctrinair geschil, hoewel de afstand tussen de etnische groepen wel resulteerde in kleine verschillen in de praktijk en gebeden. </p><p>Op het <a href="/wiki/Vierde_Lateraans_Concilie" title="Vierde Lateraans Concilie">Vierde Lateraans Concilie</a> in 1215 werd bepaald dat Joden een onderscheidingsteken moesten dragen, bijvoorbeeld een <a href="/wiki/Jodenhoed" title="Jodenhoed">jodenhoed</a>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Chassidisme">Chassidisme</h3></div> <div class="hatnote" style="margin-bottom:0.5em; padding:0.5em 0 0.5em 1.6em; font-size:95%;" role="note"><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/15px-1rightarrow_blue.svg.png" decoding="async" width="15" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/23px-1rightarrow_blue.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/30px-1rightarrow_blue.svg.png 2x" data-file-width="480" data-file-height="480" /></span></span> <i>Zie <a href="/wiki/Chassidisch_jodendom" title="Chassidisch jodendom">Chassidisch jodendom</a> voor het hoofdartikel over dit onderwerp.</i></div> <p>Het chassidisch jodendom werd geïnitieerd door <a href="/wiki/Yisroel_ben_Eliezer" title="Yisroel ben Eliezer">Israël ben Eliezer</a> (1700-1760), ook bekend als Ba'al Sjem Tov (of <i>Besjt</i>). Zijn discipelen trokken vele aanhangers, die talrijke chassidische groepen stichtten in Oost- en Centraal-Europa. Het chassidisch jodendom werd uiteindelijk de manier van leven voor vele Joden in Europa. De Joodse <a href="/wiki/Immigratie" title="Immigratie">immigratiegolf</a> in <a href="/wiki/1880-1889" title="1880-1889">de jaren 80 van de 19e eeuw</a> bracht deze richting binnen het jodendom ook naar de Verenigde Staten. </p><p>Ooit bestond er een ernstig schisma tussen de chassidische en niet-chassidische orthodoxe Joden. De Europese Joden die de chassidische beweging verwierpen, werden door chassidische Joden bestempeld als <i>misnagdim</i> ofwel "tegenstanders". Desalniettemin zijn alle sektes van het chassidische jodendom ondergebracht in de stroming die buiten de Verenigde Staten het grootste is, het <a href="/wiki/Orthodox_jodendom" title="Orthodox jodendom">orthodox jodendom</a>, waarin ze samen met de "tegenstanders" het <a href="/wiki/Charedisch_jodendom" title="Charedisch jodendom">charedisch jodendom</a> vormen. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Het_jodendom_tijdens_de_Hervorming_en_de_verlichting">Het jodendom tijdens de Hervorming en de verlichting</h3></div> <div class="hatnote" style="margin-bottom:0.5em; padding:0.5em 0 0.5em 1.6em; font-size:95%;" role="note"><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/15px-1rightarrow_blue.svg.png" decoding="async" width="15" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/23px-1rightarrow_blue.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/30px-1rightarrow_blue.svg.png 2x" data-file-width="480" data-file-height="480" /></span></span> <i>Zie <a href="/wiki/Haskala" title="Haskala">Haskala</a> voor het hoofdartikel over dit onderwerp.</i></div> <p>In de late <a href="/wiki/18e_eeuw" title="18e eeuw">18e eeuw</a> ontstonden in <a href="/wiki/Europa_(werelddeel)" title="Europa (werelddeel)">Europa</a> intellectuele, sociale en politieke bewegingen die geïnspireerd waren door de verlichting. Die leidde tot een versoepeling van de Europese wetten die Joden belemmerden te <a href="/wiki/Emancipatie" title="Emancipatie">emanciperen</a> en met de bredere <a href="/wiki/Secularisme" title="Secularisme">seculiere</a> wereld in contact te staan. Aan Joden werd toegang tot seculair onderwijs en seculaire instellingen verleend. Een parallelle Joodse beweging, de <a href="/wiki/Haskala" title="Haskala">haskala</a> of <i>Joodse verlichting</i>, ontstond als reactie op zowel de verlichting als de nieuwe vrijheden. De haskala legde een nadruk op integratie met de seculiere maatschappij. De strijd tussen verdedigers van de haskala en traditionelere Joodse concepten leidde uiteindelijk tot de vorming van verschillende takken in het jodendom: <a href="/wiki/Liberaal_jodendom" title="Liberaal jodendom">liberaal jodendom</a>, vele vormen van orthodox jodendom en <a href="/wiki/Masorti_jodendom" class="mw-redirect" title="Masorti jodendom">conservatief jodendom</a>, alsmede een aantal kleinere groepen. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="De_Holocaust">De Holocaust</h3></div> <div class="hatnote" style="margin-bottom:0.5em; padding:0.5em 0 0.5em 1.6em; font-size:95%;" role="note"><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/15px-1rightarrow_blue.svg.png" decoding="async" width="15" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/23px-1rightarrow_blue.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/30px-1rightarrow_blue.svg.png 2x" data-file-width="480" data-file-height="480" /></span></span> <i>Zie <a href="/wiki/Holocaust" title="Holocaust">Holocaust</a> voor het hoofdartikel over dit onderwerp.</i></div> <p>Het verlies van ongeveer 6 miljoen levens in de Holocaust in de periode 1933-1945 had een radicale demografische verschuiving tot gevolg, en beïnvloedde sterk de organisatie van het georganiseerde jodendom in Europa. Desondanks had de Holocaust weinig blijvende invloed op de inhoud van de Joodse religie. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Na_de_Holocaust">Na de Holocaust</h3></div> <div class="hatnote" style="margin-bottom:0.5em; padding:0.5em 0 0.5em 1.6em; font-size:95%;" role="note"><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/15px-1rightarrow_blue.svg.png" decoding="async" width="15" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/23px-1rightarrow_blue.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/30px-1rightarrow_blue.svg.png 2x" data-file-width="480" data-file-height="480" /></span></span> <i>Zie ook de artikelen <a href="/wiki/Jodendom_in_Nederland" class="mw-redirect" title="Jodendom in Nederland">Jodendom in Nederland</a>, <a href="/wiki/Orthodox_jodendom" title="Orthodox jodendom">orthodox jodendom</a> en <a href="/wiki/Liberaal_jodendom" title="Liberaal jodendom">liberaal jodendom</a>.</i></div> <p>In de meeste westerse naties, zoals de Verenigde Staten van Amerika, Israël, <a href="/wiki/Canada" title="Canada">Canada</a>, het <a href="/wiki/Verenigd_Koninkrijk" title="Verenigd Koninkrijk">Verenigd Koninkrijk</a> en <a href="/wiki/Zuid-Afrika" title="Zuid-Afrika">Zuid-Afrika</a>, bestaat onder Joden een grote verscheidenheid van religieuze praktijken, met een meerderheid van seculaire en onorthodoxe Joden. In de Verenigde Staten bijvoorbeeld hadden volgens <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20040515195547/http://www.ujc.org/content_display.html?ArticleID=83784">het bevolkingsonderzoek van 2001</a> 4,3 miljoen van de 5,1 miljoen Joden een of andere aansluiting met de godsdienst. Van die bevolking van verbonden Joden nam 80% deel aan een of andere soort Joodse godsdienstige praktijk, maar was slechts 48% lid van een Joodse gemeenschap. </p><p>De godsdienstige en seculiere Joodse bewegingen in de Verenigde Staten en Canada vinden veelal dat er sprake is van een crisissituatie en hebben ernstige zorg over de toenemende percentages van <a href="/wiki/Gemengd_huwelijk" title="Gemengd huwelijk">gemengde huwelijken</a> en <a href="/wiki/Culturele_assimilatie" title="Culturele assimilatie">assimilatie</a>. Aangezien de Amerikaanse Joden later in hun leven trouwen dan vroeger gebruikelijk was en gemiddeld minder kinderen krijgen dan vroeger, is het geboortecijfer voor Amerikaanse Joden van meer dan 2,0 gedaald tot 1,7. Als gevolg van gemengde huwelijken en lage geboortecijfers kromp de Joodse bevolking in de Verenigde Staten van 5,5 miljoen in 1990 tot 5,1 miljoen in 2001. Dit is indicatief voor de algemene bevolkingstendenzen binnen de Joodse gemeenschap in <a href="/wiki/Joodse_diaspora" title="Joodse diaspora">diaspora</a>, maar een nadruk op bevolking maskeert de diversiteit van de huidige Joodse godsdienstige praktijk, evenals de groeitendenzen onder sommige gemeenschappen, zoals Haredi-Joden. Hierdoor groeit het percentage orthodoxe Joden, terwijl het aantal Joden als geheel afneemt. In de orthodox-Joodse gemeenschap is tevens over het algemeen geen sprake van gemengde huwelijken en assimilatie, gezien de religieuze omgeving waarin kinderen al van jongs af aan opgroeien. In New York maar ook in Antwerpen wonen talloze Joden die daar geboren zijn maar geen Engels respectievelijk Nederlands spreken; vanzelfsprekend is de kans dat zij trouwen met een niet-Joodse partner niet erg groot. </p><p>In de laatste 50 jaar is de interesse in godsdienst onder vele segmenten van de Joodse bevolking toegenomen. Alle belangrijke Joodse groeperingen hebben een heropleving in populariteit ervaren, met stijgende aantallen jongere Joden die aan Joods onderwijs deelnemen en toetreden tot <a href="/wiki/Synagoge" title="Synagoge">synagoges</a>. Hoewel deze groei niet het algehele demografische verlies heeft gecompenseerd, groeien vele Joodse gemeenschappen en bewegingen, waarbij het hoogtepunt in de Verenigde Staten in <a href="/wiki/1970-1979" title="1970-1979">de jaren 70</a> lag. De charedische bewegingen in Israël en met name de Sefardische charediem kenden een bloeiperiode in de jaren 80 en <a href="/wiki/1890-1899" title="1890-1899">90 van de 19e eeuw</a>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="21e_eeuw">21e eeuw</h3></div> <p>Hoewel te vroeg voor geschiedschrijving lijkt de euforie van de verschillende religieuze bewegingen in de 20e eeuw gekalmeerd.<sup class="noprint nopopups"><a href="/wiki/Wikipedia:Bronvermelding#Bron_gevraagd" title="Wikipedia:Bronvermelding"><span title="Voor deze uitspraak is sinds 26 april 2016 een bronvermelding gewenst.">[bron?]</span></a></sup> Om de langzame neerwaartse daling te compenseren, is de openheid voor bekeringen - met name onder niet-Joden met een Joodse achtergrond - iets groter dan voorheen.<sup class="noprint nopopups"><a href="/wiki/Wikipedia:Bronvermelding#Bron_gevraagd" title="Wikipedia:Bronvermelding"><span title="Voor deze uitspraak is sinds 26 april 2016 een bronvermelding gewenst.">[bron?]</span></a></sup> In Nederland is dit echter niet het geval en is de mogelijkheid zich tot het jodendom te bekeren uiterst beperkt.<sup class="noprint nopopups"><a href="/wiki/Wikipedia:Bronvermelding#Bron_gevraagd" title="Wikipedia:Bronvermelding"><span title="Voor deze uitspraak is sinds 26 april 2016 een bronvermelding gewenst.">[bron?]</span></a></sup> </p><p>In Israël is in 2004 een poging gedaan een nieuw religieus gerechtshof, het <a href="/wiki/Sanhedrin_(gerechtshof)" title="Sanhedrin (gerechtshof)">Sanhedrin</a>, te stichten dat het voor orthodoxe Joden mogelijk zou kunnen maken om bestaande regelgeving aanzienlijk aan te passen door een bredere <a href="/wiki/Consensus" title="Consensus">consensus</a>.<sup class="noprint nopopups"><a href="/wiki/Wikipedia:Bronvermelding#Bron_gevraagd" title="Wikipedia:Bronvermelding"><span title="Voor deze uitspraak is sinds 26 april 2016 een bronvermelding gewenst.">[bron?]</span></a></sup> Dit Sanhedrin wordt door de <a href="/wiki/Charedisch_jodendom" title="Charedisch jodendom">ultraorthodoxe gemeenschap</a> echter niet erkend en heeft dus weinig kans op succes. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Joodse_wet">Joodse wet</h2></div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Jerusalem_Modell_BW_2.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/84/Jerusalem_Modell_BW_2.JPG/260px-Jerusalem_Modell_BW_2.JPG" decoding="async" width="260" height="149" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/84/Jerusalem_Modell_BW_2.JPG/390px-Jerusalem_Modell_BW_2.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/84/Jerusalem_Modell_BW_2.JPG/520px-Jerusalem_Modell_BW_2.JPG 2x" data-file-width="3867" data-file-height="2222" /></a><figcaption>Maquette van de Tempel van Jeruzalem</figcaption></figure> <p>Het fundament van de Joodse wet en traditie is de Thora, bestaande uit de vijf boeken van Mozes. Volgens rabbijnse traditie bevat de Thora 613 geboden en verboden, <i>mitswot</i>. Sommige van deze wetten zijn alleen van toepassing op mannen of op vrouwen, op priesters (<i>kohaniem</i>) of op leden van de stam van <a href="/wiki/Levi_(Hebreeuwse_Bijbel)" title="Levi (Hebreeuwse Bijbel)">Levi</a>, op personen die zich met de landbouw bezighouden. Vele geboden en verboden zijn niet meer relevant, omdat zij betrekking hebben op de periode toen de <a href="/wiki/Tempel_van_Salomo" title="Tempel van Salomo">Tempel van Jeruzalem</a> nog bestond. Minder dan 300 van deze geboden zijn vandaag de dag nog toepasbaar. </p><p>De meeste religieuze Joden volgen niet alleen de <a href="/wiki/Thora" title="Thora">Thora</a>, maar ook de <a href="/wiki/Misjna" title="Misjna">Misjna</a>, de mondelinge leer, die rond 200 is vastgelegd. Het rabbijnse jodendom heeft altijd gesteld dat de geschreven boeken van de Thora op hetzelfde moment door God aan Mozes werden gegeven als de Misjna. Zij baseren zich hierin op de tekst van de Thora, waarin vele woorden ongedefinieerd blijven en vele procedures zonder verklaring of instructies worden vermeld; dit, stellen zij, betekent dat de lezer verondersteld wordt met andere details vertrouwd te zijn, en daaronder vallen de mondelinge bronnen. Er bestaan en bestonden echter ook Joodse groepen die zich alleen op de geschreven tekst van de Thora baseren, namelijk de Sadduceeërs, <a href="/wiki/Beta_Isra%C3%ABl" title="Beta Israël">Beta Israël</a> en de Karaïeten. </p><p>De Misjna, die gezien kan worden als parallelle reeks van materiaal aan de Thora, werd oorspronkelijk mondeling overgebracht. In <a href="/wiki/3e_eeuw" title="3e eeuw">3e eeuw</a> C.E. werd tegen de tijd van Rabbijn <a href="/wiki/Jehoeda_Hanassi" title="Jehoeda Hanassi">Jehoeda Hanassi</a> veel van het mondelinge materiaal vastgelegd. In de loop van de volgende vier eeuwen onderging deze wet bespreking en debat door joodse gemeenschappen in zowel het <a href="/wiki/Land_van_Isra%C3%ABl" title="Land van Israël">land van Israël</a> als in Babylonië. Er commentaren op de Misjna geschreven die gebundeld werden en bekend zijn geworden als de Talmoeds van Babylonië en die van het land van Israël. Deze zijn op hun beurt weer becommentarieerd door vele Thora-geleerden. </p><p>De huidige <a href="/wiki/Halacha" title="Halacha">Halacha</a>, de rabbijnse levensvoorschriften, zijn gebaseerd op een gecombineerde lezing van de Thora en de mondelinge traditie - de Misjna, <a href="/wiki/Midrasj" title="Midrasj">Midrasj</a>, Talmoed en de vele commentaren daarop. Doordat de Halacha een <a href="/wiki/Precedent" title="Precedent">precedent</a>-gebaseerd systeem is, heeft het zich langzaam ontwikkeld. De literatuur van vragen aan rabbijnen en hun overwogen antwoorden, worden opgenomen in de <a href="/w/index.php?title=Responsa&action=edit&redlink=1" class="new" title="Responsa (de pagina bestaat niet)">responsa</a>-literatuur. Dit wordt in het <a href="/wiki/Hebreeuws" title="Hebreeuws">Hebreeuws</a> aangeduid met <i>Sjeëlot Oetesjoewot</i>, hetgeen <i>vragen en antwoorden</i> betekent. Aangezien er altijd weer vragen rijzen blijven praktijken zich ontwikkelen. Daarom worden codes van de Joodse wet geschreven die op responsa gebaseerd zijn; de voornaamste code daarvan, de <a href="/wiki/Sjoelchan_Aroech" title="Sjoelchan Aroech">Sjoelchan Aroech</a>, bepaalt grotendeels de Joodse religieuze praktijk tot vandaag de dag. Een voorbeeld kan zijn de vraag of met de sjabbat een lift gebruikt kan worden, die aanleiding vindt in moderne ontwikkelingen. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Joodse_plichten_en_gebruiken">Joodse plichten en gebruiken</h3></div> <p>Joden die volgens de tradities leven, volgen een groot aantal plichten en gebruiken die ook voor buitenstaanders zichtbaar zijn. Deze zijn onder meer: </p> <ul><li><a href="/wiki/Bar_mitswa" title="Bar mitswa">Bar</a> en <a href="/wiki/Bat_mitswa" title="Bat mitswa">bat mitswa</a>: joodse kinderen worden vanaf hun bar mitswa (voor jongens: 13 jaar) of bat mitswa (voor meisjes: 12 jaar) als volwassen gezien in de ogen van de joodse wetgeving. Zij zijn dan ook vanaf dat ogenblik zelf verantwoordelijk voor het naleven van de geboden en verboden (<i>mitswot</i>).</li> <li><a href="/wiki/Briet_mila" title="Briet mila">Briet mila</a>: joodse jongetjes worden op de achtste dag na hun geboorte besneden.</li> <li><a href="/wiki/Joods_huwelijk" title="Joods huwelijk">Joods huwelijk</a>, dat plaatsvindt onder een <a href="/wiki/Choepa" title="Choepa">Choepa</a>: een soort afdak</li> <li><a href="/wiki/Joodse_begrafenis" title="Joodse begrafenis">Joodse begrafenis</a></li> <li><a href="/wiki/Lijst_van_joodse_feest-_en_gedenkdagen" title="Lijst van joodse feest- en gedenkdagen">Joodse feestdagen</a></li> <li><a href="/wiki/Kasjroet" title="Kasjroet">Kasjroet</a>: een stelsel van spijswetten, waaruit onder andere volgt dat joden geen varkensvlees mogen eten, en dat melkproducten en vlees niet gelijktijdig gebruikt mogen worden.</li> <li><a href="/wiki/Keppel_(hoofddeksel)" title="Keppel (hoofddeksel)">Keppel</a>: joodse mannen lopen met bedekt hoofd. Ze dragen bijvoorbeeld een hoed, maar vaak ook een keppel.</li> <li><a href="/wiki/Matse" title="Matse">Matzes</a>: ongerezen brood eten tijdens <a href="/wiki/Pesach" title="Pesach">Pesach</a>, het herdenkingsfeest voor de uittocht uit Egypte.</li> <li><a href="/wiki/Mezoeza" title="Mezoeza">Mezoeza</a>: aan de deurpost van een woning is een houder bevestigd met daarin een rolletje <a href="/wiki/Perkament" title="Perkament">perkament</a> met de tekst van een belangrijk gebed, het <a href="/wiki/Sjema" title="Sjema">Sjema</a>.</li> <li><a href="/wiki/Sjabbat" title="Sjabbat">Sjabbat</a>: de vrijdagavond en zaterdag, wanneer joden naar de synagoge gaan en niet werken.</li> <li><a href="/wiki/Talliet" title="Talliet">Talliet</a> (gebedskleed) met <a href="/wiki/Tsietsiet" class="mw-redirect" title="Tsietsiet">tsietsiet</a>, symbolische franjedraden, al dan niet permanent gedragen of alleen tijdens de ochtenddienst.</li> <li><a href="/wiki/Tefilin" title="Tefilin">Tefilien</a>: gebedsriemen die gedragen worden tijdens het bidden, ook met houders voor heilige teksten.</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Joods_gebed">Joods gebed</h3></div> <div class="hatnote" style="margin-bottom:0.5em; padding:0.5em 0 0.5em 1.6em; font-size:95%;" role="note"><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/15px-1rightarrow_blue.svg.png" decoding="async" width="15" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/23px-1rightarrow_blue.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/30px-1rightarrow_blue.svg.png 2x" data-file-width="480" data-file-height="480" /></span></span> <i>Zie <a href="/wiki/Joods_gebed" title="Joods gebed">Joods gebed</a> voor het hoofdartikel over dit onderwerp.</i></div> <p>Er zijn traditioneel drie dagelijkse gebedsdiensten: <a href="/wiki/Sjachariet" title="Sjachariet">sjachariet</a> in de ochtend, <a href="/wiki/Mincha" title="Mincha">mincha</a> in de middag en <a href="/wiki/Ma%27ariew" title="Ma'ariew">ma'ariew</a> in de avond. Op sjabbat en feestdagen wordt na sjachariet een extra dienst ingelast: <a href="/wiki/Moesaf" title="Moesaf">moesaf</a>. En op <a href="/wiki/Jom_Kipoer" title="Jom Kipoer">Jom Kipoer</a> tussen mincha en ma'ariew ook: <a href="/w/index.php?title=Neilah&action=edit&redlink=1" class="new" title="Neilah (de pagina bestaat niet)">neilah</a>. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Geloofsbeginselen">Geloofsbeginselen</h2></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Betekenis">Betekenis</h3></div> <p>Hoewel het jodendom altijd een aantal geloofsbeginselen heeft bevestigd, heeft het nooit een bindende <a href="/wiki/Catechismus" title="Catechismus">catechismus</a> ontwikkeld zoals die in het christendom bestaat. Er is geen formeel overeengekomen dogma of reeks van religieuze geloofspunten. Hoewel individuele rabbijnen, of soms volledige groepen, af en toe met een vast dogma akkoord gingen, gingen andere rabbijnen en groepen hiermee niet akkoord. Zonder centraal overeengekomen gezag kon geen enkele formulering van Joodse geloofsprincipes blijvende voorkeur over een andere verkrijgen. </p><p>Ook de Joods-<a href="/wiki/Romeinse_Rijk" title="Romeinse Rijk">Romeinse</a> historicus <a href="/wiki/Flavius_Josephus" title="Flavius Josephus">Flavius Josephus</a> benadrukt vooral praktijken en <a href="/wiki/Traditie" title="Traditie">tradities</a>, en niet de geloofsleer, in zijn beschrijving van de kenmerken van een <a href="/wiki/Geloofsafval" title="Geloofsafval">apostaat</a>, oftewel een afvallige Jood. De eisen ten aanzien van bekering tot het jodendom zijn dan ook niet een belijdenis, maar vooral voor mannen de <a href="/wiki/Circumcisie" title="Circumcisie">besnijdenis</a> en het zich houden aan traditionele regels. Desalniettemin werden in het orthodox jodendom sommige beginselen, bijvoorbeeld de goddelijke oorsprong van de Thora, wel zo belangrijk geacht dat openlijke verwerping van die beginselen een reden kon zijn om die persoon als <i>afvallige</i> te bestempelen. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Samenvatting">Samenvatting</h3></div> <p>Een aantal formuleringen van geloofsprincipes zijn in de loop der tijden verschenen; de meeste hebben veel gemeenschappelijk en verschillen slechts in details. Een onderlinge vergelijking toont een brede tolerantie voor variërende <a href="/wiki/Theologie" title="Theologie">theologische</a> perspectieven aan. Hieronder volgt een samenvatting van Joodse geloofsbeginselen: </p> <ol><li><a href="/wiki/Monothe%C3%AFsme" title="Monotheïsme">Monotheïsme</a> - het jodendom is gebaseerd op strikt unitaristisch monotheïsme, het geloof in één God. God wordt opgevat als eeuwig, de schepper van het heelal en de bron van ethiek.</li> <li>God is één - het idee van een dualiteit of een drievuldigheid van God is voor Joden een <a href="/wiki/Ketterij" title="Ketterij">heresie</a>; het wordt beschouwd als verwant aan polytheïsme.</li> <li>God zowel omnipotent of alleskunnend als omniscient of alwetend. De verschillende namen van God zijn manieren om verschillende aspecten van Zijn aanwezigheid in de wereld uit te drukken.</li> <li>God is niet-fysisch, niet-materieel en eeuwig. Alle verklaringen in de Hebreeuwse Bijbel en in de rabbijnse literatuur die zich van <a href="/wiki/Antropomorfisme" title="Antropomorfisme">antropomorfisme</a> bedienen, zijn <a href="/wiki/Metafoor" title="Metafoor">metaforen</a>, aangezien het anders onmogelijk zou zijn om over God te spreken.</li> <li>Aan God alleen kan men een gebed aanbieden. Iedere tussenpersoon, vanuit welke overtuiging dan ook, tussen een mens en God, verplicht of optioneel, wordt traditioneel als afvallig beschouwd.</li> <li>De Tenach, en veel van wat in de Misjna en Talmoed wordt beschreven, is het product van goddelijke openbaring. Hoe de openbaring werkt, en wat het precies betekent wanneer men zegt dat een boek 'goddelijk' is, is altijd een kwestie van geschil geweest. Onder Joden bestaan verschillende begrippen van dit concept.</li> <li>De woorden van <a href="/wiki/Profeet" title="Profeet">profeten</a> zijn waarheden.</li> <li><a href="/wiki/Mozes" title="Mozes">Mozes</a> was de voornaamste profeet.</li> <li>De Thora, de vijf boeken van Mozes, is de primaire tekst van het jodendom. Het rabbijnse jodendom stelt dat de Thora dezelfde is als die door God aan Mozes werd gegeven op de berg Sinaï. Het orthodoxe jodendom stelt dat de Thora van nu precies gelijk is aan wat toen werd ontvangen, afgezien van een klein aantal fouten in de overschrijving. Wegens de ontwikkelingen in het <a href="/wiki/Documentaire_hypothese" title="Documentaire hypothese">tenachisch</a>, archeologisch en taalkundig onderzoek verwerpen vele Joden dit principe. In plaats daarvan aanvaarden zij dat de kern van de mondelinge en geschreven Thora van Mozes afkomstig is, maar dat de geschreven Thora van nu uitgegeven is met andere documenten.</li> <li>God zal alleen diegenen belonen die zijn geboden nakomen, en hen straffen die ze overtreden hebben.</li> <li>God koos het Joodse volk om een uniek verbond met hem te hebben; de beschrijving van deze overeenkomst is de Thora zelf. In tegenstelling tot wat vaak wordt beweerd, zijn de Joden niet Gods verkozen volk op zich. Joden geloven dat zij voor een specifieke opdracht zijn gekozen; om een licht te zijn voor de naties en een overeenkomst met God na te komen zoals die wordt beschreven in de Thora. Het <a href="/wiki/Reconstructionistisch_jodendom" title="Reconstructionistisch jodendom">reconstructionistisch jodendom</a> verwerpt de idee van uitverkiezing geheel en al.</li> <li>Er zal een Joodse <a href="/wiki/Messias" title="Messias">messias</a> komen of wellicht een messiaans tijdperk.</li> <li>De <a href="/wiki/Ziel_(filosofie)" title="Ziel (filosofie)">ziel</a> is zuiver bij geboorte. Mensen zijn geboren met een <i>jetser hatov</i>, een tendens om goed te doen, en een <i>jetser hara</i>, een tendens om slecht te doen. Daarom zijn de mensen vrij de weg in het leven te kiezen die zij willen nemen.</li> <li>Mensen kunnen boeten voor <a href="/wiki/Zonde_(religie)" class="mw-redirect" title="Zonde (religie)">zonden</a>, die slechts fouten zijn in het nakomen van de wetten. De <a href="/wiki/Liturgie" title="Liturgie">liturgie</a> van de belangrijke dagen <a href="/wiki/Rosj_Hasjana" title="Rosj Hasjana">Rosj Hasjana</a> en Jom Kipoer en de tien dagen van inkeer ertussen verklaren dat het <a href="/wiki/Gebed" title="Gebed">gebed</a>, boete doen en <i><a href="/wiki/Tsedaka" title="Tsedaka">tsedaka</a></i>, het verplichte geven voor goede doelen zonden herstelt. Dit is dus verschillend van de vrijwillige <a href="/wiki/Caritas_(deugd)" title="Caritas (deugd)">liefdadigheid</a>. Boete doen wordt alleen zinvol geacht indien vergezeld van een oprecht besluit om op te houden met onaanvaardbare acties en zelfs dan alleen als acties om verontschuldigingen aan derden aan te bieden eerlijk worden ondernomen.</li></ol> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Richtingen_in_het_jodendom">Richtingen in het jodendom</h2></div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Maurycy_Gottlieb_-_Jews_Praying_in_the_Synagogue_on_Yom_Kippur.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1e/Maurycy_Gottlieb_-_Jews_Praying_in_the_Synagogue_on_Yom_Kippur.jpg/260px-Maurycy_Gottlieb_-_Jews_Praying_in_the_Synagogue_on_Yom_Kippur.jpg" decoding="async" width="260" height="336" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1e/Maurycy_Gottlieb_-_Jews_Praying_in_the_Synagogue_on_Yom_Kippur.jpg/390px-Maurycy_Gottlieb_-_Jews_Praying_in_the_Synagogue_on_Yom_Kippur.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1e/Maurycy_Gottlieb_-_Jews_Praying_in_the_Synagogue_on_Yom_Kippur.jpg/520px-Maurycy_Gottlieb_-_Jews_Praying_in_the_Synagogue_on_Yom_Kippur.jpg 2x" data-file-width="1647" data-file-height="2130" /></a><figcaption><a href="/wiki/Joden" title="Joden">Joden</a> in een synagoge op Jom Kipoer (door <a href="/wiki/Maurycy_Gottlieb" title="Maurycy Gottlieb">Maurycy Gottlieb</a>, 1878)</figcaption></figure> <p>Hieronder volgt een opsomming van de primaire richtingen binnen het rabbijns en niet-rabbijns jodendom, met enige onderverdeling bij het zeer versnipperde orthodoxe jodendom. Het reconstructionistisch en niet-rabbijns jodendom zijn klein van omvang. </p> <ul><li><a href="/wiki/Rabbijns_jodendom" title="Rabbijns jodendom">Rabbijns jodendom</a> <ul><li><a href="/wiki/Orthodox_jodendom" title="Orthodox jodendom">Orthodox jodendom</a> – aanhangers zien zichzelf meestal als praktiserend van het normatieve jodendom en niet als een beweging. “Orthodox” is in dit verband niet gelijk aan religieus, ondanks het bestaan van een niet-<a href="/wiki/Determinisme_(filosofie)" title="Determinisme (filosofie)">deterministische</a> <a href="/wiki/Correlatie" title="Correlatie">correlatie</a> tussen die twee. Het orthodox jodendom is op te splitsen in: <ul><li><a href="/wiki/Modern-orthodox_jodendom" title="Modern-orthodox jodendom">Modern-orthodox jodendom</a> en</li> <li><a href="/wiki/Charedisch_jodendom" title="Charedisch jodendom">Charedisch jodendom</a>, vaak bekend onder de minder politiek correcte naam “ultraorthodox”. Het charedisch jodendom is wederom onderverdeeld in twee hoofdstromingen: <ul><li><a href="/wiki/Chassidisch_jodendom" title="Chassidisch jodendom">Chassidisch jodendom</a>, dat uit tientallen chassidische bewegingen bestaat, in aanhang variërend van enkele tientallen mensen tot ruim 100.000, en</li> <li><a href="/wiki/Mitnagdiem" title="Mitnagdiem">Mitnagdiem</a>, hetgeen letterlijk <i>tegenstanders</i> betekent, of "Litouws jodendom", een richting die in <a href="/wiki/Litouwen" title="Litouwen">Litouwen</a> ontstond en inging tegen het chassidisme. Tegenwoordig wordt de naam gebruikt voor het haredi-jodendom, dat niet chassidisch is. Het mag niet worden verward met de Joodse gemeenschap van Litouwen. Vaak worden <a href="/wiki/Sefardische_Joden" title="Sefardische Joden">Sefardische Joden</a> - van de strikt orthodoxe variant - ook onder deze tak gerekend; soms worden zij als aparte tak van het charedisch jodendom gezien.</li></ul></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Masorti_jodendom" class="mw-redirect" title="Masorti jodendom">Conservatief jodendom</a> – hangt veranderingen in de joodse wetgeving halacha aan die groter zijn dan de principes van het orthodox jodendom toestaan. Onder de revisies zijn er vele met betrekking tot het opheffen van de traditioneel verschillende rollen van <a href="/wiki/Man_(geslacht)" title="Man (geslacht)">mannen</a> en <a href="/wiki/Vrouw" title="Vrouw">vrouwen</a>. Masorti is <a href="/wiki/Hebreeuws" title="Hebreeuws">Hebreeuws</a> voor <i>traditioneel</i>. De <i>masorti</i>-beweging is meer bekend als “conservatief”, de officiële naam in de Verenigde Staten, waar ze het grootst is. Conservatief betekent hier dat men zich aan meer principes van het traditionele jodendom wil houden dan het liberaal jodendom.</li> <li><a href="/wiki/Liberaal_jodendom" title="Liberaal jodendom">Liberaal jodendom</a> – voorstander van verregaande integratie in de maatschappij en een persoonlijke interpretatie van de Thora. Deze beweging is oorspronkelijk afkomstig uit <a href="/wiki/Duitsland" title="Duitsland">Duitsland</a>, als een reactie op de spanning tussen het traditionele jodendom en de Verlichting. Het liberaal jodendom is ook bekend onder de namen “reform”, de officiële naam in de Verenigde Staten, en “progressief”, de overkoepelende naam in het Verenigd Koninkrijk. <ul><li><a href="/wiki/Liberaal_jodendom#Richtingen_binnen_het_liberale_jodendom" title="Liberaal jodendom">Liberaal jodendom</a> – de grootste beweging binnen het liberale jodendom.</li> <li><a href="/wiki/Reconstructionistisch_jodendom" title="Reconstructionistisch jodendom">Reconstructionistisch jodendom</a> – een kleine, liberale Joodse beweging, voornamelijk in de Verenigde Staten. De persoonlijke <a href="/wiki/Interpretatie" title="Interpretatie">interpretatie</a> van de Thora wordt in <a href="/wiki/Consensus" title="Consensus">consensus</a> gezocht, waarmee het meestal iets traditioneler is dan het reformjodendom.</li></ul></li> <li><a href="/wiki/Humanistisch_jodendom" title="Humanistisch jodendom">Humanistisch jodendom</a> – een kleine niet-theïstische Joodse beweging, voornamelijk actief in Noord-Amerika en Israël, die de Joodse cultuur en geschiedenis beschouwt als de bron van de Joodse identiteit.</li></ul></li> <li>Niet-rabbijns jodendom <ul><li><a href="/wiki/Kara%C3%AFtisch_jodendom" title="Karaïtisch jodendom">Karaïtisch jodendom</a> – een kleine beweging die alleen de geboden en verboden uit de Thora respecteert, en niet die uit de Misjna. De leden van deze stroming bevinden zich voornamelijk in Israël. De beweging, ooit omvangrijk, neemt snel af in omvang vanwege <a href="/wiki/Secularisatie" title="Secularisatie">secularisatie</a>. Zij worden door de rabbijns-Joodse wereld algemeen niet als Joods erkend, maar wel door de staat Israël.</li> <li>Beta Israël – in <a href="/wiki/Ethiopi%C3%AB" title="Ethiopië">Ethiopië</a> hadden de meeste Joden alleen toegang tot de Tenach. In Israël <a href="/wiki/Secularisatie" title="Secularisatie">seculariseren</a> de meesten, terwijl anderen zich aansluiten bij het orthodoxe jodendom. De oudere generatie bewaart de Beta Israël-traditie, maar wellicht niet als <a href="/wiki/Ideologie" title="Ideologie">ideologie</a>. Daarmee is het onduidelijk of dit een richting binnen het niet-rabbijnse jodendom is of slechts een rabbijnse gemeenschap met enige afwijkende praktijken.</li> <li><a href="/wiki/Nazarener" title="Nazarener">Nazarener</a> - ook bekend als Nazareth-jodendom, een kleine Joodse groep die enkel de geschreven Tenach en het Aramees Evangelie accepteert. Deze groep stond bekend als de volgelingen van <a href="/wiki/Jezus_(traditioneel-christelijk)" title="Jezus (traditioneel-christelijk)">Yahshua</a> en werd erkend door elke andere Joodse stroming.<sup class="noprint nopopups"><a href="/wiki/Wikipedia:Bronvermelding#Bron_gevraagd" title="Wikipedia:Bronvermelding"><span title="Voor deze uitspraak is sinds 13 juli 2011 een bronvermelding gewenst.">[bron?]</span></a></sup> Ze zijn niet te verwarren met christenen of Messiaanse Joden. De groep werd later vervolgd door de Farizeeën en voor de rechtbanken gebracht en door christenen vermoord. De meeste Nazoreeërs vandaag wonen in Amerika en Israël. De Nazoreeërs volgen dezelfde Bijbelse kalender zoals de Karaïeten en verwerpen hierdoor het rabbijns en Messiaans jodendom en het christendom.</li></ul></li> <li>Overige <ul><li><a href="/wiki/Messiaanse_beweging" title="Messiaanse beweging">Messiasbelijdende joden</a> behoren tot een godsdienstige groepering die <a href="/wiki/Jezus_(traditioneel-christelijk)" title="Jezus (traditioneel-christelijk)">Jezus</a> beschouwt als de door <a href="/wiki/God_(christendom)" title="God (christendom)">God</a> in de <a href="/wiki/Hebreeuwse_Bijbel" title="Hebreeuwse Bijbel">Bijbel</a> beloofde <a href="/wiki/Messias#Christendom" title="Messias">messias</a>. Door het jodendom wordt deze stroming gezien als christelijk, hoewel er enkele joden zijn die zich er wellicht toe rekenen. Messiasbelijdende joden combineren in hun geloofsleven aspecten uit zowel het christendom als het jodendom.</li></ul></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Zie_ook">Zie ook</h2></div> <ul><li><a href="/wiki/Antisemitisme" title="Antisemitisme">Antisemitisme</a></li> <li><a href="/wiki/Antizionisme" title="Antizionisme">Antizionisme</a></li> <li><a href="/wiki/Isra%C3%ABl_van_A_tot_Z" title="Israël van A tot Z">Israël van A tot Z</a></li> <li><a href="/wiki/Jiddisch_van_A_tot_Z" title="Jiddisch van A tot Z">Jiddisch van A tot Z</a></li> <li><a href="/wiki/Joden" title="Joden">Joden</a></li> <li><a href="/wiki/Joden_(spelling)" title="Joden (spelling)">Joden (spelling)</a></li> <li><a href="/wiki/Jodendom_van_A_tot_Z" title="Jodendom van A tot Z">Jodendom van A tot Z</a></li> <li><a href="/wiki/Joodse_geschiedenis" title="Joodse geschiedenis">Joodse geschiedenis</a></li> <li><a href="/wiki/Joodse_Omroep" title="Joodse Omroep">Joodse Omroep</a></li> <li><a href="/wiki/Rabbijnse_literatuur" title="Rabbijnse literatuur">Rabbijnse literatuur</a></li> <li><a href="/wiki/Samaritanen" title="Samaritanen">Samaritanen</a></li> <li><a href="/wiki/Zionisme" title="Zionisme">Zionisme</a></li></ul> <div class="toccolours appendix" role="presentation" style="font-size:90%; margin:1em 0 -0.5em; clear:both;"> <div><b>Bronnen, noten en/of referenties</b></div> <dl><dt>Bronnen</dt></dl> <ul><li>Dit artikel of een eerdere versie ervan is een (gedeeltelijke) vertaling van het artikel <span class="plainlinks"><a class="external text" href="https://en.wikipedia.org/wiki/Judaism?oldid=">Judaism</a> op de Engelstalige Wikipedia, dat onder de licentie <a rel="nofollow" class="external text" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/deed.nl">Creative Commons Naamsvermelding/Gelijk delen</a> valt. Zie de <a class="external text" href="https://en.wikipedia.org/wiki/Judaism?action=history">bewerkingsgeschiedenis</a></span> aldaar.<style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r66936091">.mw-parser-output .error-bronvermelding{color:#ff0000;font-weight:bold}.mw-parser-output .error-bronvermelding span{font-size:larger}</style></li> <li>Dit artikel of een eerdere versie ervan is een (gedeeltelijke) vertaling van het artikel <span class="plainlinks"><a class="external text" href="https://en.wikipedia.org/wiki/Documentary_hypothesis?oldid=">Documentary hypothesis</a> op de Engelstalige Wikipedia, dat onder de licentie <a rel="nofollow" class="external text" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/deed.nl">Creative Commons Naamsvermelding/Gelijk delen</a> valt. Zie de <a class="external text" href="https://en.wikipedia.org/wiki/Documentary_hypothesis?action=history">bewerkingsgeschiedenis</a></span> aldaar.<link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r66936091"></li></ul> <dl><dt>Literatuur</dt></dl> <ul><li><i>Atlas van de Joodse wereld</i>, <a href="/wiki/Nicholas_de_Lange" title="Nicholas de Lange">Nicholas de Lange</a>, 1986, 240 blz., <a href="/wiki/Elsevier_(uitgeverij)" title="Elsevier (uitgeverij)">Elsevier</a> - <a href="/wiki/Amsterdam" title="Amsterdam">Amsterdam</a>, <span class="ISBN"><a href="/wiki/Speciaal:Boekbronnen/90-10-05721-6" title="Speciaal:Boekbronnen/90-10-05721-6">ISBN 90-10-05721-6</a></span> (vertaling van: <i>Atlas of the Jewish World</i>, 1984)</li> <li><i>De Joodse weg: een inleiding in de godsdienst van het jodendom</i>, <a href="/wiki/J._den_Hartogh" title="J. den Hartogh">J. den Hartogh</a>, 1993, 131 blz., <a href="/wiki/Boekencentrum_Uitgevers" title="Boekencentrum Uitgevers">Boekencentrum</a>, Zoetermeer, <span class="ISBN"><a href="/wiki/Speciaal:Boekbronnen/90-239-0458-3" title="Speciaal:Boekbronnen/90-239-0458-3">ISBN 90-239-0458-3</a></span></li> <li><i>De kleine verschillen die het leven uitmaken: een historische studie naar Joodse sociaaldemocraten en socialistisch-zionisten in Nederland</i>, <a href="/wiki/Evelien_Gans" title="Evelien Gans">Evelien Gans</a>, 1999, uitg. <a href="/wiki/Vassallucci" title="Vassallucci">Vassallucci</a>, Amsterdam</li> <li><i>Het jodendom</i>, serie <i>Wegwijs</i>, <a href="/wiki/Albert_van_der_Heide_(hoogleraar)" title="Albert van der Heide (hoogleraar)">Albert van der Heide</a>, 2012 (6e druk), 190 blz., uitg. <a href="/wiki/Kok_(uitgeverij)" class="mw-redirect" title="Kok (uitgeverij)">Kok</a>, Kampen, <span class="ISBN"><a href="/wiki/Speciaal:Boekbronnen/978-90-435-0362-4" title="Speciaal:Boekbronnen/978-90-435-0362-4">ISBN 978-90-435-0362-4</a></span></li> <li><i>Het wezen der Joodsche religie</i>, <a href="/wiki/Kornelis_Heiko_Miskotte" title="Kornelis Heiko Miskotte">Kornelis Heiko Miskotte</a>, 1982 (3e druk), 575 blz., uitg. Kok, Kampen, <span class="ISBN"><a href="/wiki/Speciaal:Boekbronnen/90-242-2238-9" title="Speciaal:Boekbronnen/90-242-2238-9">ISBN 90-242-2238-9</a></span></li> <li><i>Jodendom: oorsprong, geloof, gebruiken, heilige teksten, gewijde plaatsen</i>, <a href="/wiki/Carl_Ehrlich" title="Carl Ehrlich">Carl Ehrlich</a>, 2004, 112 blz., <a href="/w/index.php?title=Librero&action=edit&redlink=1" class="new" title="Librero (de pagina bestaat niet)">Librero</a>, Kerkdriel, <span class="ISBN"><a href="/wiki/Speciaal:Boekbronnen/90-5764-400-2" title="Speciaal:Boekbronnen/90-5764-400-2">ISBN 90-5764-400-2</a></span> (vertaling van: <i>Understanding judaism: origins, beliefs, practices, holy texts, sacred places</i>, 2003)</li> <li><i>Jodendom voor beginners: een heldere inleiding</i>, <a href="/wiki/Lou_Evers" title="Lou Evers">Lou Evers</a>, 2005 (5e druk), 189 blz., uitg. <a href="/w/index.php?title=Pearson_Addison_Wesley&action=edit&redlink=1" class="new" title="Pearson Addison Wesley (de pagina bestaat niet)">Pearson Addison Wesley</a>, Amsterdam, <span class="ISBN"><a href="/wiki/Speciaal:Boekbronnen/90-225-3766-8" title="Speciaal:Boekbronnen/90-225-3766-8">ISBN 90-225-3766-8</a></span></li> <li><i>Jodendom voor dummies</i>, <a href="/w/index.php?title=Ted_Falcon&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ted Falcon (de pagina bestaat niet)">Ted Falcon</a>, <a href="/w/index.php?title=David_Blatner&action=edit&redlink=1" class="new" title="David Blatner (de pagina bestaat niet)">David Blatner</a>, 2008, 394 blz., uitg. <a href="/w/index.php?title=Impressum_(uitgeverij)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Impressum (uitgeverij) (de pagina bestaat niet)">Impressum</a>, Amsterdam, <span class="ISBN"><a href="/wiki/Speciaal:Boekbronnen/978-90-430-1608-7" title="Speciaal:Boekbronnen/978-90-430-1608-7">ISBN 978-90-430-1608-7</a></span> (vertaling van: <i>Judaism for Dummies</i>, 2001)</li> <li><i>Joods onderwijs: een geschiedenis over het tijdvak 1200 tot 2000</i>, <a href="/w/index.php?title=Nan_Dodde&action=edit&redlink=1" class="new" title="Nan Dodde (de pagina bestaat niet)">Nan Dodde</a>, 2009, 2e herziene druk, uitg, Van Dijck, 's-Gravenhage, <span class="ISBN"><a href="/wiki/Speciaal:Boekbronnen/978-90-90-23875-3" title="Speciaal:Boekbronnen/978-90-90-23875-3">ISBN 978-90-90-23875-3</a></span></li> <li><i>Joodse riten en symbolen</i>, <a href="/wiki/Simon_de_Vries" title="Simon de Vries">Simon de Vries</a>, 1996 (8e druk), 316 blz., uitg. <a href="/wiki/De_Arbeiderspers" title="De Arbeiderspers">De Arbeiderspers</a>, Amsterdam, <span class="ISBN"><a href="/wiki/Speciaal:Boekbronnen/90-295-5463-0" title="Speciaal:Boekbronnen/90-295-5463-0">ISBN 90-295-5463-0</a></span></li> <li><i>Onze Joodse buren: een inleiding in het jodendom</i>, <a href="/w/index.php?title=Sylvain_Brachfeld&action=edit&redlink=1" class="new" title="Sylvain Brachfeld (de pagina bestaat niet)">Sylvain Brachfeld</a>, 2006 (4e druk), 270 blz., uitg. <a href="/wiki/Houtekiet_(uitgeverij)" title="Houtekiet (uitgeverij)">Houtekiet</a>, Antwerpen/Amsterdam, <span class="ISBN"><a href="/wiki/Speciaal:Boekbronnen/90-5240-881-5" title="Speciaal:Boekbronnen/90-5240-881-5">ISBN 90-5240-881-5</a></span></li> <li><i>Wegwijs in het jodendom</i>, <a href="/w/index.php?title=Chaim_Pearl&action=edit&redlink=1" class="new" title="Chaim Pearl (de pagina bestaat niet)">Chaim Pearl</a> en <a href="/w/index.php?title=Reuben_Brookes&action=edit&redlink=1" class="new" title="Reuben Brookes (de pagina bestaat niet)">Reuben Brookes</a>, 1989 (3e druk), 154 blz., uitg. <a href="/wiki/Nederlands-Isra%C3%ABlitisch_Kerkgenootschap" title="Nederlands-Israëlitisch Kerkgenootschap">Nederlands-Israëlitisch Kerkgenootschap</a>, Amsterdam, <span class="ISBN"><a href="/wiki/Speciaal:Boekbronnen/90-71727-12-2" title="Speciaal:Boekbronnen/90-71727-12-2">ISBN 90-71727-12-2</a></span> (vertaling van: <i>A guide to Jewish knowledge</i>, 1982)</li></ul> <dl><dt>Externe links</dt></dl> <ul><li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.jhm.nl/">Joods Historisch Museum te Amsterdam</a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.nik.nl/">Nederlands Israëlitisch Kerkgenootschap, overkoepelende organisatie van Joodse Gemeenten in Nederland</a> (met o.a. lijst van koosjere producten, nieuws, informatie over het Jodendom)</li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.vraaghetderabbijn.nl/">Vraaghetderabbijn.nl</a> (voor al je vragen aan de rabbijn, informatie & verdieping over het jodendom)</li></ul> <hr /> <div class="reflist" style="list-style-type: decimal;"><div class="mw-references-wrap"><ol class="references"> <li id="cite_note-1"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-1">↑</a></span> <span class="reference-text"><span style="font-variant:small-caps;">D. Boyarin - J. Boyarin</span>, Diaspora: Generation and the Ground of Jewish Identity, in <i>Critical Inquiry</i> 19 (1993), p. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20130513135557/http://neareastern.berkeley.edu/Web_Boyarin/BoyarinArticles/69%20Diaspora%20(1993).pdf">721.</a></span> </li> </ol></div></div> </div> <div class="interProject commons mw-list-item" style="display:none;"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Jodendom#mw-subcategories" class="extiw" title="commons:Category:Jodendom">Mediabestanden</a></div> <div class="interProjectTemplate interProject-groot toccolours" style="display:flex; gap:1em; align-items:center; clear:both; margin:1em 0 -0.5em 0;"> <div style="min-width:max-content;"><span class="noviewer noresize" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Bestand:Commons-logo.svg" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/25px-Commons-logo.svg.png" decoding="async" width="25" height="34" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/38px-Commons-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/50px-Commons-logo.svg.png 2x" data-file-width="1024" data-file-height="1376" /></a></span></div> <div>Zie de categorie <i><b><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Judaism#mw-subcategories" class="extiw" title="commons:Category:Judaism">Judaism</a></b></i> van <a href="/wiki/Wikimedia_Commons" title="Wikimedia Commons">Wikimedia Commons</a> voor mediabestanden over dit onderwerp.</div> </div> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r67837862">.mw-parser-output .navigatie{position:relative;clear:both;overflow:auto;margin:1em auto -0.5em;padding:2px;background-color:var(--background-color-neutral-subtle,#f8f9fa);border:1px solid var(--border-color-base,#a2a9b1);text-align:center;font-size:87%}.mw-parser-output .navigatie-bewerken{margin-left:0.5em}.mw-parser-output .navigatie-bewerken .mw-ui-icon::before{background-size:0.9em}.mw-parser-output .navigatie-afb-links,.mw-parser-output .navigatie-afb-rechts{position:absolute}.mw-parser-output .navigatie-afb-rechts{right:2px}.mw-parser-output .navigatie-afb-groot{float:right;padding-left:0.5em}.mw-parser-output .navigatie-titel{background-color:#ddeef8;padding:2px 5.5em;font-weight:bold}.mw-parser-output .navigatie-inhoud{padding:0.5em}.mw-parser-output .navigatie-inhoud p:first-child{margin:0}.mw-parser-output .navigatie div[style*="background-color"],.mw-parser-output .navigatie div[style*="background"]{color:inherit}@media screen{html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navigatie-titel{background-color:var(--background-color-interactive,#eaecf0)!important}}@media screen and (prefers-color-scheme:dark){html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navigatie-titel{background-color:var(--background-color-interactive,#eaecf0)!important}}</style> <div class="navigatie" role="navigation" aria-labelledby="Jodendom_(Portaal)"> <div class="navigatie-afb-links noviewer"><div class="navigatie-bewerken show-autoconfirmed nomobile"><span class="nowrap skin-invert-image"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Sjabloon:Navigatie_jodendom" title="Sjabloon:Navigatie jodendom"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c4/OOjs_UI_icon_article-ltr.svg/16px-OOjs_UI_icon_article-ltr.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c4/OOjs_UI_icon_article-ltr.svg/24px-OOjs_UI_icon_article-ltr.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c4/OOjs_UI_icon_article-ltr.svg/32px-OOjs_UI_icon_article-ltr.svg.png 2x" data-file-width="20" data-file-height="20" /></a></span> · <span typeof="mw:File"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/nl:Overleg_sjabloon:Navigatie_jodendom" title="Overleg sjabloon"><img alt="Overleg sjabloon" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/40/OOjs_UI_icon_speechBubbles-ltr.svg/16px-OOjs_UI_icon_speechBubbles-ltr.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/40/OOjs_UI_icon_speechBubbles-ltr.svg/24px-OOjs_UI_icon_speechBubbles-ltr.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/40/OOjs_UI_icon_speechBubbles-ltr.svg/32px-OOjs_UI_icon_speechBubbles-ltr.svg.png 2x" data-file-width="20" data-file-height="20" /></a></span> · <span typeof="mw:File"><a href="//nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Sjabloon:Navigatie_jodendom&action=edit" title="Sjabloon bewerken"><img alt="Sjabloon bewerken" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8a/OOjs_UI_icon_edit-ltr.svg/16px-OOjs_UI_icon_edit-ltr.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8a/OOjs_UI_icon_edit-ltr.svg/24px-OOjs_UI_icon_edit-ltr.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8a/OOjs_UI_icon_edit-ltr.svg/32px-OOjs_UI_icon_edit-ltr.svg.png 2x" data-file-width="20" data-file-height="20" /></a></span></span></div></div> <div id="Jodendom_(Portaal)" class="navigatie-titel"><a class="mw-selflink selflink">Jodendom</a> <small>(<a href="/wiki/Portaal:Jodendom" title="Portaal:Jodendom">Portaal</a>)</small></div> <div class="navigatie-afb-groot noviewer"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Bestand:Menorah7a.png" class="mw-file-description" title="Menora"><img alt="Menora" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/71/Menorah7a.png/40px-Menorah7a.png" decoding="async" width="40" height="34" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/71/Menorah7a.png/60px-Menorah7a.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/71/Menorah7a.png/80px-Menorah7a.png 2x" data-file-width="133" data-file-height="112" /></a></span></div> <div class="navigatie-inhoud"> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r67785531">.mw-parser-output .navigatie-tabel{margin:0 auto 0 auto;text-align:left}.mw-parser-output .navigatie-tabel .links{text-align:right}.mw-parser-output .navigatie-tabel .rechts{padding-left:0.5em}@media screen and (max-width:640px){.mw-parser-output .navigatie-tabel tr{display:grid;grid-template-columns:1fr;width:100%;margin-bottom:0.5em}.mw-parser-output .navigatie-tabel tr:last-of-type{margin-bottom:0}.mw-parser-output .navigatie-tabel .links{text-align:unset}.mw-parser-output .navigatie-tabel .rechts{padding:unset}}</style><table class="navigatie-tabel vatop" cellpadding="0" cellspacing="0" style=""><tbody><tr><td class="links" style=""><b>Algemeen</b>:</td><td class="rechts"><a href="/wiki/Parochet" title="Parochet">Parochet</a> · <a href="/wiki/Kabbala_(hoofdbetekenis)" class="mw-redirect" title="Kabbala (hoofdbetekenis)">Kabbala</a> · <a href="/wiki/Halacha" title="Halacha">Halacha</a> · <a href="/wiki/Mitswa" title="Mitswa">Mitswa</a> · <a href="/wiki/Tsedaka" title="Tsedaka">Tsedaka</a> · <a href="/wiki/Kasjroet" title="Kasjroet">Kasjroet</a> · <a href="/wiki/Briet_mila" title="Briet mila">Briet</a> · <a href="/wiki/Ketoeba" title="Ketoeba">Ketoeba</a> · <a href="/wiki/Joods_gebed" title="Joods gebed">Gebed</a> · <a href="/wiki/Beracha" title="Beracha">Beracha</a> - <a href="/wiki/Ark_van_het_Verbond" title="Ark van het Verbond">Ark</a> · <a href="/wiki/Synagoge" title="Synagoge">Sjoel</a> · <a href="/wiki/Rabbijn" title="Rabbijn">Rabbijn</a> · <a href="/wiki/Chazan" title="Chazan">Chazan</a></td></tr><tr><td class="links"><span class="nowrap"><b><a href="/wiki/Joodse_kalender" title="Joodse kalender">Kalender</a>:</b></span></td><td class="rechts"><a href="/wiki/Lijst_van_joodse_feest-_en_gedenkdagen" title="Lijst van joodse feest- en gedenkdagen">Joodse feestdagen</a> · <a href="/wiki/Sjabbat" title="Sjabbat">Sjabbat</a></td></tr><tr><td class="links"><b>Boeken:</b></td><td class="rechts"><a href="/wiki/Misjna" title="Misjna">Misjna</a> · <a href="/wiki/Rabbijnse_literatuur" title="Rabbijnse literatuur">Rabbijnse literatuur</a> · <a href="/wiki/Talmoed" title="Talmoed">Talmoed</a> · <a href="/wiki/Tenach" title="Tenach">Tenach</a> · <a href="/wiki/Thora" title="Thora">Thora</a> · <a href="/wiki/Tosefta" title="Tosefta">Tosefta</a></td></tr><tr><td class="links"><b>Heiligdommen:</b></td><td class="rechts"><a href="/wiki/Joodse_tempel" title="Joodse tempel">Joodse tempel</a> · <a href="/wiki/Tabernakel_(tent)" title="Tabernakel (tent)">Tabernakel</a> · <a href="/wiki/Tempel_van_Salomo" title="Tempel van Salomo">Tempel van Salomo</a> · <a href="/wiki/Tweede_Tempel" title="Tweede Tempel">Tweede Tempel</a> · <a href="/wiki/Derde_tempel" title="Derde tempel">Derde tempel</a></td></tr><tr><td class="links"><b>Landen:</b></td><td class="rechts"><a href="/wiki/Isra%C3%ABl" title="Israël">Israël</a> · <a href="/wiki/Joodse_Autonome_Oblast" title="Joodse Autonome Oblast">Joodse Autonome Oblast</a></td></tr><tr><td class="links"><b><a href="/wiki/Joden" title="Joden">Volkeren</a>:</b></td><td class="rechts"><a href="/wiki/Asjkenazische_Joden" title="Asjkenazische Joden">Asjkenazische Joden</a> · <a href="/wiki/Bene_Isra%C3%ABl" title="Bene Israël">Bene Israël</a> · <a href="/wiki/Beta_Isra%C3%ABl" title="Beta Israël">Beta Israël</a> · <a href="/wiki/Mizrachi-Joden" title="Mizrachi-Joden">Mizrachi-Joden</a> · <a href="/wiki/Samaritanen" title="Samaritanen">Samaritaanse Joden</a> · <a href="/wiki/Sefardische_Joden" title="Sefardische Joden">Sefardische Joden</a></td></tr><tr><td class="links"><b>Talen:</b></td><td class="rechts"><a href="/wiki/Hebreeuws" title="Hebreeuws">Hebreeuws</a> · <a href="/wiki/Jiddisch" title="Jiddisch">Jiddisch</a> · <a href="/wiki/Ladino_(Sefardische_taal)" title="Ladino (Sefardische taal)">Ladino</a></td></tr><tr><td class="links"><b>Overige:</b></td><td class="rechts"><a href="/wiki/Joodse_geschiedenis" title="Joodse geschiedenis">Geschiedenis van het jodendom</a> · <a href="/wiki/Jodendom_van_A_tot_Z" title="Jodendom van A tot Z">Jodendom van A tot Z</a></td></tr></tbody></table> </div></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67837862"> <div class="navigatie" role="navigation" aria-labelledby="Richtingen_in_het_jodendom_(Portaal)"> <div class="navigatie-afb-links noviewer"><div class="navigatie-bewerken show-autoconfirmed nomobile"><span class="nowrap skin-invert-image"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Sjabloon:Navigatie_richtingen_jodendom" title="Sjabloon:Navigatie richtingen jodendom"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c4/OOjs_UI_icon_article-ltr.svg/16px-OOjs_UI_icon_article-ltr.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c4/OOjs_UI_icon_article-ltr.svg/24px-OOjs_UI_icon_article-ltr.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c4/OOjs_UI_icon_article-ltr.svg/32px-OOjs_UI_icon_article-ltr.svg.png 2x" data-file-width="20" data-file-height="20" /></a></span> · <span typeof="mw:File"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/nl:Overleg_sjabloon:Navigatie_richtingen_jodendom" title="Overleg sjabloon"><img alt="Overleg sjabloon" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/40/OOjs_UI_icon_speechBubbles-ltr.svg/16px-OOjs_UI_icon_speechBubbles-ltr.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/40/OOjs_UI_icon_speechBubbles-ltr.svg/24px-OOjs_UI_icon_speechBubbles-ltr.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/40/OOjs_UI_icon_speechBubbles-ltr.svg/32px-OOjs_UI_icon_speechBubbles-ltr.svg.png 2x" data-file-width="20" data-file-height="20" /></a></span> · <span typeof="mw:File"><a href="//nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Sjabloon:Navigatie_richtingen_jodendom&action=edit" title="Sjabloon bewerken"><img alt="Sjabloon bewerken" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8a/OOjs_UI_icon_edit-ltr.svg/16px-OOjs_UI_icon_edit-ltr.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8a/OOjs_UI_icon_edit-ltr.svg/24px-OOjs_UI_icon_edit-ltr.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8a/OOjs_UI_icon_edit-ltr.svg/32px-OOjs_UI_icon_edit-ltr.svg.png 2x" data-file-width="20" data-file-height="20" /></a></span></span></div></div> <div id="Richtingen_in_het_jodendom_(Portaal)" class="navigatie-titel">Richtingen in het <a class="mw-selflink selflink">jodendom</a> <small>(<a href="/wiki/Portaal:Jodendom" title="Portaal:Jodendom">Portaal</a>)</small></div> <div class="navigatie-afb-groot noviewer"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Bestand:Menorah7a.png" class="mw-file-description" title="Menora"><img alt="Menora" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/71/Menorah7a.png/50px-Menorah7a.png" decoding="async" width="50" height="42" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/71/Menorah7a.png/75px-Menorah7a.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/71/Menorah7a.png/100px-Menorah7a.png 2x" data-file-width="133" data-file-height="112" /></a></span></div> <div class="navigatie-inhoud"> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67785531"><table class="navigatie-tabel vatop" cellpadding="0" cellspacing="0" style=""><tbody><tr><td class="links" style=""><b><a href="/wiki/Rabbijns_jodendom" title="Rabbijns jodendom">Rabbijns</a>:</b></td><td class="rechts"><a href="/wiki/Orthodox_jodendom" title="Orthodox jodendom">orthodoxen</a> · <a href="/wiki/Masorti-jodendom" title="Masorti-jodendom">masorti</a> (conservatieven) · <a href="/wiki/Liberaal_jodendom" title="Liberaal jodendom">liberalen</a> · <a href="/wiki/Reconstructionistisch_jodendom" title="Reconstructionistisch jodendom">reconstructionisten</a> · <a href="/wiki/Humanistisch_jodendom" title="Humanistisch jodendom">humanisten</a></td></tr><tr><td class="links"><b>Niet-rabbijns:</b></td><td class="rechts"><a href="/wiki/Kara%C3%AFtisch_jodendom" title="Karaïtisch jodendom">karaïeten</a></td></tr><tr><td class="links">Onderverdeling <b><a href="/wiki/Modern-orthodox_jodendom" title="Modern-orthodox jodendom">modern-orthodoxen</a>:</b></td><td class="rechts"><a href="/wiki/Religieus_zionisme" title="Religieus zionisme">religieus zionistisch</a> (mizrachie)</td></tr><tr><td class="links">Onderverdeling <b><a href="/wiki/Charedisch_jodendom" title="Charedisch jodendom">ultra-orthodoxen</a> (charedisch):</b></td><td class="rechts"><a href="/wiki/Chassidisch_jodendom" title="Chassidisch jodendom">chassidisch</a> · <a href="/wiki/Mitnagdiem" title="Mitnagdiem">mitnagdiem</a> (Litouws) · <a href="/wiki/Sefardisch_orthodox_jodendom" title="Sefardisch orthodox jodendom">sefardisch orthodox</a></td></tr><tr><td class="links"><b>Jodendom in:</b></td><td class="rechts"><a href="/wiki/Categorie:Jodendom_in_Belgi%C3%AB" title="Categorie:Jodendom in België">België</a> · <a href="/wiki/Jodendom_in_China" title="Jodendom in China">China</a> · <a href="/wiki/Categorie:Geschiedenis_van_de_Joden_in_Cura%C3%A7ao" title="Categorie:Geschiedenis van de Joden in Curaçao">Curaçao</a> · <a href="/wiki/Categorie:Jodendom_in_Isra%C3%ABl" title="Categorie:Jodendom in Israël">Israël</a> · <a href="/wiki/Geschiedenis_van_de_Joden_in_Marokko" title="Geschiedenis van de Joden in Marokko">Marokko</a> · <a href="/wiki/Jodendom_in_Nederland" class="mw-redirect" title="Jodendom in Nederland">Nederland</a> · <a href="/wiki/Het_Jodendom_en_de_Nederlandse_koloni%C3%ABn" class="mw-redirect" title="Het Jodendom en de Nederlandse koloniën">Nederlandse koloniën</a> · <a href="/wiki/Categorie:Jodendom_in_Suriname" title="Categorie:Jodendom in Suriname">Suriname</a></td></tr></tbody></table> </div></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67837862"> <div class="navigatie" role="navigation" aria-labelledby="Jiddisch"> <div class="navigatie-afb-links noviewer"><div class="navigatie-bewerken show-autoconfirmed nomobile"><span class="nowrap skin-invert-image"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Sjabloon:Navigatie_Jiddisch" title="Sjabloon:Navigatie Jiddisch"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c4/OOjs_UI_icon_article-ltr.svg/16px-OOjs_UI_icon_article-ltr.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c4/OOjs_UI_icon_article-ltr.svg/24px-OOjs_UI_icon_article-ltr.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c4/OOjs_UI_icon_article-ltr.svg/32px-OOjs_UI_icon_article-ltr.svg.png 2x" data-file-width="20" data-file-height="20" /></a></span> · <span class="ui-state-disabled" typeof="mw:File"><span title="Overleg sjabloon (de pagina bestaat niet)"><img alt="Overleg sjabloon (de pagina bestaat niet)" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/40/OOjs_UI_icon_speechBubbles-ltr.svg/16px-OOjs_UI_icon_speechBubbles-ltr.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/40/OOjs_UI_icon_speechBubbles-ltr.svg/24px-OOjs_UI_icon_speechBubbles-ltr.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/40/OOjs_UI_icon_speechBubbles-ltr.svg/32px-OOjs_UI_icon_speechBubbles-ltr.svg.png 2x" data-file-width="20" data-file-height="20" /></span></span> · <span typeof="mw:File"><a href="//nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Sjabloon:Navigatie_Jiddisch&action=edit" title="Sjabloon bewerken"><img alt="Sjabloon bewerken" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8a/OOjs_UI_icon_edit-ltr.svg/16px-OOjs_UI_icon_edit-ltr.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8a/OOjs_UI_icon_edit-ltr.svg/24px-OOjs_UI_icon_edit-ltr.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8a/OOjs_UI_icon_edit-ltr.svg/32px-OOjs_UI_icon_edit-ltr.svg.png 2x" data-file-width="20" data-file-height="20" /></a></span></span></div></div> <div id="Jiddisch" class="navigatie-titel"><a href="/wiki/Jiddisch" title="Jiddisch">Jiddisch</a></div> <div class="navigatie-inhoud"> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67785531"><table class="navigatie-tabel vatop" cellpadding="0" cellspacing="0" style=""><tbody><tr><td class="links" style=""><b>Literatuur:</b></td><td class="rechts"><a href="/wiki/Jiddische_literatuur" title="Jiddische literatuur">Overzicht</a> · <a href="/wiki/Hebreeuws_alfabet" title="Hebreeuws alfabet">Alfabet</a> · <a href="/wiki/Isaac_Bashevis_Singer" title="Isaac Bashevis Singer">Isaac Bashevis Singer</a> · <a href="/wiki/Sjolem_Asch" title="Sjolem Asch">Sjolem Asch</a> · <a href="/wiki/Sjolem_Alejchem" title="Sjolem Alejchem">Sjolem Alejchem</a> · <a href="/wiki/Der_Nister" title="Der Nister">Der Nister</a> · <a href="/wiki/Chajiem_Nachman_Bialik" title="Chajiem Nachman Bialik">Chajiem Nachman Bialik</a> · <a href="/wiki/Glikl_bas_Judah_Leib" title="Glikl bas Judah Leib">Glikl Hamel</a> · <a href="/wiki/Ramsj" title="Ramsj">Ramsj</a></td></tr><tr><td class="links"><b>Muziek:</b></td><td class="rechts"><a href="/wiki/Klezmer" title="Klezmer">Klezmer</a> · <a href="/wiki/Leo_Fuld" title="Leo Fuld">Leo Fuld</a> · <a href="/wiki/Giora_Feidman" title="Giora Feidman">Giora Feidman</a> · <a href="/wiki/Lin_Jaldati" title="Lin Jaldati">Lin Jaldati</a> · <a href="/wiki/Oi_Va_Voi" title="Oi Va Voi">Oi Va Voi</a> · <a href="/wiki/The_Klezmer_Society" title="The Klezmer Society">The Klezmer Society</a> · <a href="/wiki/Di_Gojim" title="Di Gojim">Di Gojim</a> · <a href="/wiki/Kroke" title="Kroke">Kroke</a> · <a href="/wiki/Amsterdam_Klezmer_Band" title="Amsterdam Klezmer Band">Amsterdam Klezmer Band</a></td></tr><tr><td class="links"><span class="nowrap"><b>Cultuur en eten:</b></span></td><td class="rechts"><a href="/w/index.php?title=Jiddisch_theater&action=edit&redlink=1" class="new" title="Jiddisch theater (de pagina bestaat niet)">Theater</a> · <a href="/wiki/Fiddler_on_the_Roof" title="Fiddler on the Roof">Anatevka</a> · <a href="/wiki/Sjtreimel" title="Sjtreimel">Sjtreimel</a> · <a href="/wiki/Asjkenazische_Joden" title="Asjkenazische Joden">Asjkenazisch</a> · <a href="/wiki/Obbene_Sjoel" title="Obbene Sjoel">Obbene Sjoel</a> · <a href="/wiki/Sjtetl" title="Sjtetl">Sjtetl</a> · <a href="/wiki/Gefilte_fisj" title="Gefilte fisj">Gefilte fisj</a> · <a href="/wiki/Bagel" title="Bagel">Bagel</a> · <a href="/wiki/Aardappelpannenkoekje" title="Aardappelpannenkoekje">Latkes</a> · <a href="/wiki/Challe" title="Challe">Challe</a> · <a href="/wiki/Zeeuwse_bolus" title="Zeeuwse bolus">Bolus</a></td></tr><tr><td class="links"><b>Taal:</b></td><td class="rechts"><a href="/wiki/Achenebbisj" title="Achenebbisj">Achenebbisj</a> · <a href="/w/index.php?title=Geintje&action=edit&redlink=1" class="new" title="Geintje (de pagina bestaat niet)">Geintje</a> · <a href="/w/index.php?title=Jatten&action=edit&redlink=1" class="new" title="Jatten (de pagina bestaat niet)">Jatten</a> · <a href="/wiki/Koefnoen_(begrip)" title="Koefnoen (begrip)">Koefnoen</a> · <a href="/wiki/Gannef" title="Gannef">Gannef</a> · <a href="/wiki/Mazzeltof" title="Mazzeltof">Mazzeltof</a> · <a href="/wiki/Mokum" title="Mokum">Mokum</a> · <a href="/wiki/Treife" title="Treife">Treife</a> · <a href="/wiki/Tacheles" title="Tacheles">Tacheles</a> · <a href="/wiki/Hoteldebotel" title="Hoteldebotel">Hoteldebotel</a> · <a href="/wiki/Jiddisch_van_A_tot_Z" title="Jiddisch van A tot Z">Jiddisch van A tot Z</a></td></tr></tbody></table> </div></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67837862"> <div class="navigatie" role="navigation" aria-labelledby="Wereldreligies_(Religieportaal)"> <div class="navigatie-afb-links noviewer"><div class="navigatie-bewerken show-autoconfirmed nomobile"><span class="nowrap skin-invert-image"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Sjabloon:Navigatie_wereldreligies" title="Sjabloon:Navigatie wereldreligies"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c4/OOjs_UI_icon_article-ltr.svg/16px-OOjs_UI_icon_article-ltr.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c4/OOjs_UI_icon_article-ltr.svg/24px-OOjs_UI_icon_article-ltr.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c4/OOjs_UI_icon_article-ltr.svg/32px-OOjs_UI_icon_article-ltr.svg.png 2x" data-file-width="20" data-file-height="20" /></a></span> · <span typeof="mw:File"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/nl:Overleg_sjabloon:Navigatie_wereldreligies" title="Overleg sjabloon"><img alt="Overleg sjabloon" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/40/OOjs_UI_icon_speechBubbles-ltr.svg/16px-OOjs_UI_icon_speechBubbles-ltr.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/40/OOjs_UI_icon_speechBubbles-ltr.svg/24px-OOjs_UI_icon_speechBubbles-ltr.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/40/OOjs_UI_icon_speechBubbles-ltr.svg/32px-OOjs_UI_icon_speechBubbles-ltr.svg.png 2x" data-file-width="20" data-file-height="20" /></a></span> · <span typeof="mw:File"><a href="//nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Sjabloon:Navigatie_wereldreligies&action=edit" title="Sjabloon bewerken"><img alt="Sjabloon bewerken" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8a/OOjs_UI_icon_edit-ltr.svg/16px-OOjs_UI_icon_edit-ltr.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8a/OOjs_UI_icon_edit-ltr.svg/24px-OOjs_UI_icon_edit-ltr.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8a/OOjs_UI_icon_edit-ltr.svg/32px-OOjs_UI_icon_edit-ltr.svg.png 2x" data-file-width="20" data-file-height="20" /></a></span></span></div></div> <div id="Wereldreligies_(Religieportaal)" class="navigatie-titel"><a href="/wiki/Wereldreligie" title="Wereldreligie">Wereldreligies</a> <small>(<a href="/wiki/Portaal:Religie" title="Portaal:Religie">Religieportaal</a>)</small></div> <div class="navigatie-inhoud"> <p><a href="/wiki/Bahai" title="Bahai">Bahá'í</a> · <a href="/wiki/Boeddhisme" title="Boeddhisme">Boeddhisme</a> · <a href="/wiki/Christendom" title="Christendom">Christendom</a> · <a href="/wiki/Confucianisme" title="Confucianisme">Confucianisme</a> · <a href="/wiki/Hindoe%C3%AFsme" title="Hindoeïsme">Hindoeïsme</a> · <a href="/wiki/Islam_(hoofdbetekenis)" class="mw-redirect" title="Islam (hoofdbetekenis)">Islam</a> · <a href="/wiki/Ja%C3%AFnisme" title="Jaïnisme">Jaïnisme</a> · <a class="mw-selflink selflink">Jodendom</a> · <a href="/wiki/Sikhisme" title="Sikhisme">Sikhisme</a> · <a href="/wiki/Tao%C3%AFsme" title="Taoïsme">Taoïsme</a> </p> </div></div>    </div><noscript><img src="https://login.wikimedia.org/wiki/Special:CentralAutoLogin/start?type=1x1" alt="" width="1" height="1" style="border: none; position: absolute;"></noscript> <div class="printfooter" data-nosnippet="">Overgenomen van "<a dir="ltr" href="https://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Jodendom&oldid=65295715">https://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Jodendom&oldid=65295715</a>"</div></div> <div id="catlinks" class="catlinks" data-mw="interface"><div id="mw-normal-catlinks" class="mw-normal-catlinks"><a href="/wiki/Categorie:Alles" title="Categorie:Alles">Categorieën</a>: <ul><li><a href="/wiki/Categorie:Godsdienstfilosofie" title="Categorie:Godsdienstfilosofie">Godsdienstfilosofie</a></li><li><a href="/wiki/Categorie:Jodendom" title="Categorie:Jodendom">Jodendom</a></li></ul></div><div id="mw-hidden-catlinks" class="mw-hidden-catlinks mw-hidden-cats-hidden">Verborgen categorieën: <ul><li><a href="/wiki/Categorie:Wikipedia:Artikel_mist_referentie_sinds_mei_2016" title="Categorie:Wikipedia:Artikel mist referentie sinds mei 2016">Wikipedia:Artikel mist referentie sinds mei 2016</a></li><li><a href="/wiki/Categorie:Wikipedia:Alle_artikelen_die_een_referentie_missen" title="Categorie:Wikipedia:Alle artikelen die een referentie missen">Wikipedia:Alle artikelen die een referentie missen</a></li><li><a href="/wiki/Categorie:Wikipedia:Artikel_mist_referentie_sinds_april_2016" title="Categorie:Wikipedia:Artikel mist referentie sinds april 2016">Wikipedia:Artikel mist referentie sinds april 2016</a></li><li><a href="/wiki/Categorie:Wikipedia:Artikel_mist_referentie_sinds_juli_2011" title="Categorie:Wikipedia:Artikel mist referentie sinds juli 2011">Wikipedia:Artikel mist referentie sinds juli 2011</a></li></ul></div></div> </div> </main> </div> <div class="mw-footer-container"> <footer id="footer" class="mw-footer" > <ul id="footer-info"> <li id="footer-info-lastmod"> Deze pagina is voor het laatst bewerkt op 19 aug 2023 om 18:37.</li> <li id="footer-info-copyright">De tekst is beschikbaar onder de licentie <a rel="nofollow" class="external text" href="//creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.nl">Creative Commons Naamsvermelding/Gelijk delen</a>, er kunnen aanvullende voorwaarden van toepassing zijn. Zie de <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Terms_of_Use/nl">gebruiksvoorwaarden</a> voor meer informatie.<br /> Wikipedia® is een geregistreerd handelsmerk van de <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.wikimediafoundation.org">Wikimedia Foundation, Inc.</a>, een organisatie zonder winstoogmerk.</li> </ul> <ul id="footer-places"> <li id="footer-places-privacy"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy">Privacybeleid</a></li> <li id="footer-places-about"><a href="/wiki/Wikipedia">Over Wikipedia</a></li> <li id="footer-places-disclaimers"><a href="/wiki/Wikipedia:Algemeen_voorbehoud">Disclaimers</a></li> <li id="footer-places-wm-codeofconduct"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct">Gedragscode</a></li> <li id="footer-places-developers"><a href="https://developer.wikimedia.org">Ontwikkelaars</a></li> <li id="footer-places-statslink"><a href="https://stats.wikimedia.org/#/nl.wikipedia.org">Statistieken</a></li> <li id="footer-places-cookiestatement"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Cookie_statement">Cookieverklaring</a></li> <li id="footer-places-mobileview"><a href="//nl.m.wikipedia.org/w/index.php?title=Jodendom&mobileaction=toggle_view_mobile" class="noprint stopMobileRedirectToggle">Mobiele weergave</a></li> </ul> <ul id="footer-icons" class="noprint"> <li id="footer-copyrightico"><a href="https://wikimediafoundation.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/static/images/footer/wikimedia-button.svg" width="84" height="29" alt="Wikimedia Foundation" loading="lazy"></a></li> <li id="footer-poweredbyico"><a href="https://www.mediawiki.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/w/resources/assets/poweredby_mediawiki.svg" alt="Powered by MediaWiki" width="88" height="31" loading="lazy"></a></li> </ul> </footer> </div> </div> </div> <div class="vector-settings" id="p-dock-bottom"> <ul></ul> </div><script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.config.set({"wgHostname":"mw-web.codfw.main-f69cdc8f6-k5cx6","wgBackendResponseTime":153,"wgPageParseReport":{"limitreport":{"cputime":"0.160","walltime":"0.240","ppvisitednodes":{"value":2447,"limit":1000000},"postexpandincludesize":{"value":49001,"limit":2097152},"templateargumentsize":{"value":17965,"limit":2097152},"expansiondepth":{"value":10,"limit":100},"expensivefunctioncount":{"value":4,"limit":500},"unstrip-depth":{"value":0,"limit":20},"unstrip-size":{"value":8568,"limit":5000000},"entityaccesscount":{"value":1,"limit":400},"timingprofile":["100.00% 129.970 1 -total"," 34.01% 44.209 1 Sjabloon:Commonscat"," 31.20% 40.556 1 Sjabloon:Zusterproject_box"," 27.67% 35.965 2 Sjabloon:First_non_empty"," 26.53% 34.480 4 Sjabloon:Navigatie"," 23.23% 30.193 1 Sjabloon:Navigatie_jodendom"," 21.07% 27.388 1 Sjabloon:Appendix"," 11.83% 15.381 3 Sjabloon:Navigatie/Tabel"," 11.37% 14.779 1 Sjabloon:References"," 6.93% 9.001 2 Sjabloon:Bronvermelding_anderstalige_Wikipedia"]},"scribunto":{"limitreport-timeusage":{"value":"0.015","limit":"10.000"},"limitreport-memusage":{"value":697479,"limit":52428800}},"cachereport":{"origin":"mw-api-int.codfw.main-7858d788f6-2wxrb","timestamp":"20241102120120","ttl":2592000,"transientcontent":false}}});});</script> <script type="application/ld+json">{"@context":"https:\/\/schema.org","@type":"Article","name":"Jodendom","url":"https:\/\/nl.wikipedia.org\/wiki\/Jodendom","sameAs":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q9268","mainEntity":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q9268","author":{"@type":"Organization","name":"Bijdragers aan Wikimedia-projecten"},"publisher":{"@type":"Organization","name":"Wikimedia Foundation, Inc.","logo":{"@type":"ImageObject","url":"https:\/\/www.wikimedia.org\/static\/images\/wmf-hor-googpub.png"}},"datePublished":"2003-07-01T18:40:38Z","dateModified":"2023-08-19T17:37:03Z","image":"https:\/\/upload.wikimedia.org\/wikipedia\/commons\/7\/71\/Menorah7a.png","headline":"Abrahamistische en monothe\u00efstische religie van het Joodse volk"}</script> </body> </html>