CINXE.COM

<!DOCTYPE html> <html class="client-nojs vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available" lang="ky" dir="ltr"> <head> <meta charset="UTF-8"> <title>Тотемизм - Википедия</title> <script>(function(){var className="client-js vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available";var cookie=document.cookie.match(/(?:^|; )kywikimwclientpreferences=([^;]+)/);if(cookie){cookie[1].split('%2C').forEach(function(pref){className=className.replace(new RegExp('(^| )'+pref.replace(/-clientpref-\w+$|[^\w-]+/g,'')+'-clientpref-\\w+( |$)'),'$1'+pref+'$2');});}document.documentElement.className=className;}());RLCONF={"wgBreakFrames":false,"wgSeparatorTransformTable":["",""],"wgDigitTransformTable":["",""],"wgDefaultDateFormat":"dmy", "wgMonthNames":["","январь","февраль","март","апрель","май","июнь","июль","август","сентябрь","октябрь","ноябрь","декабрь"],"wgRequestId":"18732295-83c7-439e-98e7-7662855becfd","wgCanonicalNamespace":"","wgCanonicalSpecialPageName":false,"wgNamespaceNumber":0,"wgPageName":"Тотемизм","wgTitle":"Тотемизм","wgCurRevisionId":459605,"wgRevisionId":459605,"wgArticleId":7855,"wgIsArticle":true,"wgIsRedirect":false,"wgAction":"view","wgUserName":null,"wgUserGroups":["*"],"wgCategories":["Webarchive template wayback links","Манас эпосу","Дин"],"wgPageViewLanguage":"ky","wgPageContentLanguage":"ky","wgPageContentModel":"wikitext","wgRelevantPageName":"Тотемизм","wgRelevantArticleId":7855,"wgIsProbablyEditable":true,"wgRelevantPageIsProbablyEditable":true,"wgRestrictionEdit":[],"wgRestrictionMove":[],"wgNoticeProject":"wikipedia","wgCiteReferencePreviewsActive":true,"wgMediaViewerOnClick":true ,"wgMediaViewerEnabledByDefault":true,"wgPopupsFlags":0,"wgVisualEditor":{"pageLanguageCode":"ky","pageLanguageDir":"ltr","pageVariantFallbacks":"ky"},"wgMFDisplayWikibaseDescriptions":{"search":true,"watchlist":true,"tagline":true,"nearby":true},"wgWMESchemaEditAttemptStepOversample":false,"wgWMEPageLength":20000,"wgRelatedArticlesCompat":[],"wgCentralAuthMobileDomain":false,"wgEditSubmitButtonLabelPublish":true,"wgULSPosition":"interlanguage","wgULSisCompactLinksEnabled":false,"wgVector2022LanguageInHeader":true,"wgULSisLanguageSelectorEmpty":false,"wgWikibaseItemId":"Q947965","wgCheckUserClientHintsHeadersJsApi":["brands","architecture","bitness","fullVersionList","mobile","model","platform","platformVersion"],"GEHomepageSuggestedEditsEnableTopics":true,"wgGETopicsMatchModeEnabled":false,"wgGEStructuredTaskRejectionReasonTextInputEnabled":false,"wgGELevelingUpEnabledForUser":false};RLSTATE={"ext.globalCssJs.user.styles":"ready","site.styles":"ready","user.styles":"ready", "ext.globalCssJs.user":"ready","user":"ready","user.options":"loading","skins.vector.search.codex.styles":"ready","skins.vector.styles":"ready","skins.vector.icons":"ready","ext.wikimediamessages.styles":"ready","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript":"ready","ext.uls.interlanguage":"ready","wikibase.client.init":"ready","ext.wikimediaBadges":"ready"};RLPAGEMODULES=["site","mediawiki.page.ready","skins.vector.js","ext.centralNotice.geoIP","ext.centralNotice.startUp","ext.urlShortener.toolbar","ext.centralauth.centralautologin","ext.popups","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.init","ext.visualEditor.targetLoader","ext.echo.centralauth","ext.eventLogging","ext.wikimediaEvents","ext.navigationTiming","ext.uls.interface","ext.cx.eventlogging.campaigns","ext.cx.uls.quick.actions","wikibase.client.vector-2022","ext.checkUser.clientHints","ext.growthExperiments.SuggestedEditSession","wikibase.sidebar.tracking"];</script> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.loader.impl(function(){return["user.options@12s5i",function($,jQuery,require,module){mw.user.tokens.set({"patrolToken":"+\\","watchToken":"+\\","csrfToken":"+\\"}); }];});});</script> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=ky&modules=ext.uls.interlanguage%7Cext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript%7Cext.wikimediaBadges%7Cext.wikimediamessages.styles%7Cskins.vector.icons%2Cstyles%7Cskins.vector.search.codex.styles%7Cwikibase.client.init&only=styles&skin=vector-2022"> <script async="" src="/w/load.php?lang=ky&modules=startup&only=scripts&raw=1&skin=vector-2022"></script> <meta name="ResourceLoaderDynamicStyles" content=""> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=ky&modules=site.styles&only=styles&skin=vector-2022"> <meta name="generator" content="MediaWiki 1.44.0-wmf.4"> <meta name="referrer" content="origin"> <meta name="referrer" content="origin-when-cross-origin"> <meta name="robots" content="max-image-preview:standard"> <meta name="format-detection" content="telephone=no"> <meta name="viewport" content="width=1120"> <meta property="og:title" content="Тотемизм - Википедия"> <meta property="og:type" content="website"> <link rel="alternate" media="only screen and (max-width: 640px)" href="//ky.m.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%BE%D1%82%D0%B5%D0%BC%D0%B8%D0%B7%D0%BC"> <link rel="alternate" type="application/x-wiki" title="Түзөтүү" href="/w/index.php?title=%D0%A2%D0%BE%D1%82%D0%B5%D0%BC%D0%B8%D0%B7%D0%BC&action=edit"> <link rel="apple-touch-icon" href="/static/apple-touch/wikipedia.png"> <link rel="icon" href="/static/favicon/wikipedia.ico"> <link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/w/rest.php/v1/search" title="Википедия (ky)"> <link rel="EditURI" type="application/rsd+xml" href="//ky.wikipedia.org/w/api.php?action=rsd"> <link rel="canonical" href="https://ky.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%BE%D1%82%D0%B5%D0%BC%D0%B8%D0%B7%D0%BC"> <link rel="license" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.ky"> <link rel="alternate" type="application/atom+xml" title="Википедия Atom агымы" href="/w/index.php?title=%D0%90%D1%82%D0%B0%D0%B9%D1%8B%D0%BD:RecentChanges&feed=atom"> <link rel="dns-prefetch" href="//meta.wikimedia.org" /> <link rel="dns-prefetch" href="//login.wikimedia.org"> </head> <body class="skin--responsive skin-vector skin-vector-search-vue mediawiki ltr sitedir-ltr mw-hide-empty-elt ns-0 ns-subject mw-editable page-Тотемизм rootpage-Тотемизм skin-vector-2022 action-view"><a class="mw-jump-link" href="#bodyContent">Мазмунга өтүү</a> <div class="vector-header-container"> <header class="vector-header mw-header"> <div class="vector-header-start"> <nav class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Сайт"> <div id="vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown vector-main-menu-dropdown vector-button-flush-left vector-button-flush-right" > <input type="checkbox" id="vector-main-menu-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Иш тилкеси" > <label id="vector-main-menu-dropdown-label" for="vector-main-menu-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-menu mw-ui-icon-wikimedia-menu"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Иш тилкеси</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-main-menu-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-main-menu" class="vector-main-menu vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-main-menu-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="main-menu-pinned" data-pinnable-element-id="vector-main-menu" data-pinned-container-id="vector-main-menu-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-main-menu-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Иш тилкеси</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.pin">каптал тилкесине жылдыруу</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.unpin">жашыруу</button> </div> <div id="p-navigation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation" > <div class="vector-menu-heading"> Багыттоо </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-mainpage-description" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%91%D0%B0%D1%88%D0%BA%D1%8B_%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%B0%D0%BA" title="Башкы баракка өтүү [z]" accesskey="z"><span>Башкы барак</span></a></li><li id="n-portal" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%96%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D0%B0%D1%82_%D0%BF%D0%BE%D1%80%D1%82%D0%B0%D0%BB%D1%8B" title="Долбоор тууралуу, эмне жасай аласыз, кайдан тапса болот"><span>Жамаат порталы</span></a></li><li id="n-currentevents" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%A3%D1%87%D1%83%D1%80%D0%B4%D0%B0%D0%B3%D1%8B_%D0%BE%D0%BA%D1%83%D1%8F%D0%BB%D0%B0%D1%80" title="Учурдагы окуялар тууралуу кошумча маалымат табуу"><span>Учурдагы окуялар</span></a></li><li id="n-recentchanges" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%90%D1%82%D0%B0%D0%B9%D1%8B%D0%BD:RecentChanges" title="Соңку өзгөрүүлөрдүн тизмеси [r]" accesskey="r"><span>Соңку өзгөрүүлөр</span></a></li><li id="n-randompage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%90%D1%82%D0%B0%D0%B9%D1%8B%D0%BD:Random" title="Туш келди баракты окуу [x]" accesskey="x"><span>Туш келди макала</span></a></li><li id="n-help" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%96%D0%B0%D1%80%D0%B4%D0%B0%D0%BC:%D0%9C%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D1%83%D0%BD%D1%83" title="Маалымат алуу үчүн"><span>Жардам</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> <a href="/wiki/%D0%91%D0%B0%D1%88%D0%BA%D1%8B_%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%B0%D0%BA" class="mw-logo"> <img class="mw-logo-icon" src="/static/images/icons/wikipedia.png" alt="" aria-hidden="true" height="50" width="50"> <span class="mw-logo-container skin-invert"> <img class="mw-logo-wordmark" alt="Википедия" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-wordmark-ky.svg" style="width: 7.5em; height: 1.3125em;"> <img class="mw-logo-tagline" alt="" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-tagline-ky.svg" width="120" height="13" style="width: 7.5em; height: 0.8125em;"> </span> </a> </div> <div class="vector-header-end"> <div id="p-search" role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-collapses vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box-auto-expand-width vector-search-box"> <a href="/wiki/%D0%90%D1%82%D0%B0%D0%B9%D1%8B%D0%BD:Search" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only search-toggle" title="Википедиядан издөө [f]" accesskey="f"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>Издөө</span> </a> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail cdx-typeahead-search--auto-expand-width"> <form action="/w/index.php" id="searchform" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div id="simpleSearch" class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Издөө" aria-label="Издөө" autocapitalize="sentences" title="Википедиядан издөө [f]" accesskey="f" id="searchInput" > <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="Атайын:Search"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Издөө</button> </form> </div> </div> </div> <nav class="vector-user-links vector-user-links-wide" aria-label="Жеке шаймандар"> <div class="vector-user-links-main"> <div id="p-vector-user-menu-preferences" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-userpage" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Көрүнүш"> <div id="vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown " title="Change the appearance of the page's font size, width, and color" > <input type="checkbox" id="vector-appearance-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Көрүнүш" > <label id="vector-appearance-dropdown-label" for="vector-appearance-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-appearance mw-ui-icon-wikimedia-appearance"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Көрүнүш</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-appearance-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div id="p-vector-user-menu-notifications" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-overflow" class="vector-menu mw-portlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_ky.wikipedia.org&uselang=ky" class=""><span>Демөөр</span></a> </li> <li id="pt-createaccount-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=%D0%90%D1%82%D0%B0%D0%B9%D1%8B%D0%BD:CreateAccount&returnto=%D0%A2%D0%BE%D1%82%D0%B5%D0%BC%D0%B8%D0%B7%D0%BC" title="You are encouraged to create an account and log in; however, it is not mandatory" class=""><span>Катталуу</span></a> </li> <li id="pt-login-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=%D0%90%D1%82%D0%B0%D0%B9%D1%8B%D0%BD:UserLogin&returnto=%D0%A2%D0%BE%D1%82%D0%B5%D0%BC%D0%B8%D0%B7%D0%BC" title="Сизге системада катталууга сунуш кылынат, бирок милдеттүү эмес [o]" accesskey="o" class=""><span>Кирүү</span></a> </li> </ul> </div> </div> </div> <div id="vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown vector-user-menu vector-button-flush-right vector-user-menu-logged-out" title="Кошумча мүмкүнчүлүктөр" > <input type="checkbox" id="vector-user-links-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Жеке шаймандар" > <label id="vector-user-links-dropdown-label" for="vector-user-links-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-ellipsis mw-ui-icon-wikimedia-ellipsis"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Жеке шаймандар</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-personal" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-personal user-links-collapsible-item" title="User menu" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_ky.wikipedia.org&uselang=ky"><span>Демөөр</span></a></li><li id="pt-createaccount" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D0%90%D1%82%D0%B0%D0%B9%D1%8B%D0%BD:CreateAccount&returnto=%D0%A2%D0%BE%D1%82%D0%B5%D0%BC%D0%B8%D0%B7%D0%BC" title="You are encouraged to create an account and log in; however, it is not mandatory"><span class="vector-icon mw-ui-icon-userAdd mw-ui-icon-wikimedia-userAdd"></span> <span>Катталуу</span></a></li><li id="pt-login" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D0%90%D1%82%D0%B0%D0%B9%D1%8B%D0%BD:UserLogin&returnto=%D0%A2%D0%BE%D1%82%D0%B5%D0%BC%D0%B8%D0%B7%D0%BC" title="Сизге системада катталууга сунуш кылынат, бирок милдеттүү эмес [o]" accesskey="o"><span class="vector-icon mw-ui-icon-logIn mw-ui-icon-wikimedia-logIn"></span> <span>Кирүү</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-user-menu-anon-editor" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-user-menu-anon-editor" > <div class="vector-menu-heading"> Катталбаган түзөтүүчүлөр үчүн барактар <a href="/wiki/%D0%96%D0%B0%D1%80%D0%B4%D0%B0%D0%BC:%D0%91%D0%B5%D1%82_%D0%B0%D1%87%D0%B0%D1%80" aria-label="Түзөтүү жөнүндө көбүрөөк билүү"><span>чоо-жайы</span></a> </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-anoncontribs" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%90%D1%82%D0%B0%D0%B9%D1%8B%D0%BD:MyContributions" title="A list of edits made from this IP address [y]" accesskey="y"><span>Салымдар</span></a></li><li id="pt-anontalk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%90%D1%82%D0%B0%D0%B9%D1%8B%D0%BD:MyTalk" title="Бул IP дарекке арналган талкуулоо барагы [n]" accesskey="n"><span>Талкуу</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </header> </div> <div class="mw-page-container"> <div class="mw-page-container-inner"> <div class="vector-sitenotice-container"> <div id="siteNotice"></div> </div> <div class="vector-column-start"> <div class="vector-main-menu-container"> <div id="mw-navigation"> <nav id="mw-panel" class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Сайт"> <div id="vector-main-menu-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> </div> </div> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav id="mw-panel-toc" aria-label="Мазмуну" data-event-name="ui.sidebar-toc" class="mw-table-of-contents-container vector-toc-landmark"> <div id="vector-toc-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-toc" class="vector-toc vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-toc-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="toc-pinned" data-pinnable-element-id="vector-toc" > <h2 class="vector-pinnable-header-label">Мазмуну</h2> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.pin">каптал тилкесине жылдыруу</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.unpin">жашыруу</button> </div> <ul class="vector-toc-contents" id="mw-panel-toc-list"> <li id="toc-mw-content-text" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a href="#" class="vector-toc-link"> <div class="vector-toc-text">Башына кайтуу</div> </a> </li> <li id="toc-"Манас"_энциклопедиясында" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#"Манас"_энциклопедиясында"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1</span> <span>"Манас" энциклопедиясында</span> </div> </a> <ul id="toc-"Манас"_энциклопедиясында-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Колдонулган_адабияттар" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Колдонулган_адабияттар"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2</span> <span>Колдонулган адабияттар</span> </div> </a> <ul id="toc-Колдонулган_адабияттар-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </div> </div> </nav> </div> </div> <div class="mw-content-container"> <main id="content" class="mw-body"> <header class="mw-body-header vector-page-titlebar"> <nav aria-label="Мазмуну" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown vector-page-titlebar-toc vector-button-flush-left" > <input type="checkbox" id="vector-page-titlebar-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Мазмунду жашыруу/көрсөтүү" > <label id="vector-page-titlebar-toc-label" for="vector-page-titlebar-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-listBullet mw-ui-icon-wikimedia-listBullet"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Мазмунду жашыруу/көрсөтүү</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-titlebar-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <h1 id="firstHeading" class="firstHeading mw-first-heading"><span class="mw-page-title-main">Тотемизм</span></h1> <div id="p-lang-btn" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-lang" > <input type="checkbox" id="p-lang-btn-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn" class="vector-dropdown-checkbox mw-interlanguage-selector" aria-label="Башка тилдеги макалага өтүү. 52 тилде жеткиликтүү" > <label id="p-lang-btn-label" for="p-lang-btn-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive mw-portlet-lang-heading-52" aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-language-progressive mw-ui-icon-wikimedia-language-progressive"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">52 тил</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="interlanguage-link interwiki-ar mw-list-item"><a href="https://ar.wikipedia.org/wiki/%D8%B7%D9%88%D8%B7%D9%85%D9%8A%D8%A9" title="طوطمية – арабча" lang="ar" hreflang="ar" data-title="طوطمية" data-language-autonym="العربية" data-language-local-name="арабча" class="interlanguage-link-target"><span>العربية</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ast mw-list-item"><a href="https://ast.wikipedia.org/wiki/Totemismu" title="Totemismu – астурийче" lang="ast" hreflang="ast" data-title="Totemismu" data-language-autonym="Asturianu" data-language-local-name="астурийче" class="interlanguage-link-target"><span>Asturianu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-az mw-list-item"><a href="https://az.wikipedia.org/wiki/Totemizm" title="Totemizm – азербайжанча" lang="az" hreflang="az" data-title="Totemizm" data-language-autonym="Azərbaycanca" data-language-local-name="азербайжанча" class="interlanguage-link-target"><span>Azərbaycanca</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-azb mw-list-item"><a href="https://azb.wikipedia.org/wiki/%D8%AA%D9%88%D8%AA%D9%85%DB%8C%D8%B3%D9%85" title="توتمیسم – South Azerbaijani" lang="azb" hreflang="azb" data-title="توتمیسم" data-language-autonym="تۆرکجه" data-language-local-name="South Azerbaijani" class="interlanguage-link-target"><span>تۆرکجه</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ba mw-list-item"><a href="https://ba.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%BE%D1%82%D0%B5%D0%BC%D0%B8%D0%B7%D0%BC" title="Тотемизм – башкырча" lang="ba" hreflang="ba" data-title="Тотемизм" data-language-autonym="Башҡортса" data-language-local-name="башкырча" class="interlanguage-link-target"><span>Башҡортса</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be mw-list-item"><a href="https://be.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%B0%D1%82%D1%8D%D0%BC%D1%96%D0%B7%D0%BC" title="Татэмізм – беларусча" lang="be" hreflang="be" data-title="Татэмізм" data-language-autonym="Беларуская" data-language-local-name="беларусча" class="interlanguage-link-target"><span>Беларуская</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be-x-old mw-list-item"><a href="https://be-tarask.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%B0%D1%82%D1%8D%D0%BC%D1%96%D0%B7%D0%BC" title="Татэмізм – Belarusian (Taraškievica orthography)" lang="be-tarask" hreflang="be-tarask" data-title="Татэмізм" data-language-autonym="Беларуская (тарашкевіца)" data-language-local-name="Belarusian (Taraškievica orthography)" class="interlanguage-link-target"><span>Беларуская (тарашкевіца)</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bn mw-list-item"><a href="https://bn.wikipedia.org/wiki/%E0%A6%9F%E0%A7%8B%E0%A6%9F%E0%A7%87%E0%A6%AE%E0%A6%AC%E0%A6%BE%E0%A6%A6" title="টোটেমবাদ – бангладешче" lang="bn" hreflang="bn" data-title="টোটেমবাদ" data-language-autonym="বাংলা" data-language-local-name="бангладешче" class="interlanguage-link-target"><span>বাংলা</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ca mw-list-item"><a href="https://ca.wikipedia.org/wiki/Totemisme" title="Totemisme – каталончо" lang="ca" hreflang="ca" data-title="Totemisme" data-language-autonym="Català" data-language-local-name="каталончо" class="interlanguage-link-target"><span>Català</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ckb mw-list-item"><a href="https://ckb.wikipedia.org/wiki/%D8%AA%DB%86%D8%AA%DB%8E%D9%85%DB%8C%D8%B2%D9%85" title="تۆتێمیزم – борбордук курдча" lang="ckb" hreflang="ckb" data-title="تۆتێمیزم" data-language-autonym="کوردی" data-language-local-name="борбордук курдча" class="interlanguage-link-target"><span>کوردی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cs mw-list-item"><a href="https://cs.wikipedia.org/wiki/Totemismus" title="Totemismus – чехче" lang="cs" hreflang="cs" data-title="Totemismus" data-language-autonym="Čeština" data-language-local-name="чехче" class="interlanguage-link-target"><span>Čeština</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-de mw-list-item"><a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Totemismus" title="Totemismus – немисче" lang="de" hreflang="de" data-title="Totemismus" data-language-autonym="Deutsch" data-language-local-name="немисче" class="interlanguage-link-target"><span>Deutsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-en badge-Q70893996 mw-list-item" title=""><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Totemism" title="Totemism – англисче" lang="en" hreflang="en" data-title="Totemism" data-language-autonym="English" data-language-local-name="англисче" class="interlanguage-link-target"><span>English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eo mw-list-item"><a href="https://eo.wikipedia.org/wiki/Totemismo" title="Totemismo – эсперанто" lang="eo" hreflang="eo" data-title="Totemismo" data-language-autonym="Esperanto" data-language-local-name="эсперанто" class="interlanguage-link-target"><span>Esperanto</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-es mw-list-item"><a href="https://es.wikipedia.org/wiki/Totemismo" title="Totemismo – испанча" lang="es" hreflang="es" data-title="Totemismo" data-language-autonym="Español" data-language-local-name="испанча" class="interlanguage-link-target"><span>Español</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-et mw-list-item"><a href="https://et.wikipedia.org/wiki/Totemism" title="Totemism – эстончо" lang="et" hreflang="et" data-title="Totemism" data-language-autonym="Eesti" data-language-local-name="эстончо" class="interlanguage-link-target"><span>Eesti</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eu mw-list-item"><a href="https://eu.wikipedia.org/wiki/Totemismo" title="Totemismo – баскча" lang="eu" hreflang="eu" data-title="Totemismo" data-language-autonym="Euskara" data-language-local-name="баскча" class="interlanguage-link-target"><span>Euskara</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fa mw-list-item"><a href="https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%AA%D9%88%D8%AA%D9%85%E2%80%8C%D9%BE%D8%B1%D8%B3%D8%AA%DB%8C" title="توتم‌پرستی – фарсча" lang="fa" hreflang="fa" data-title="توتم‌پرستی" data-language-autonym="فارسی" data-language-local-name="фарсча" class="interlanguage-link-target"><span>فارسی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fi mw-list-item"><a href="https://fi.wikipedia.org/wiki/Totemismi" title="Totemismi – финче" lang="fi" hreflang="fi" data-title="Totemismi" data-language-autonym="Suomi" data-language-local-name="финче" class="interlanguage-link-target"><span>Suomi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fr mw-list-item"><a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Tot%C3%A9misme" title="Totémisme – французча" lang="fr" hreflang="fr" data-title="Totémisme" data-language-autonym="Français" data-language-local-name="французча" class="interlanguage-link-target"><span>Français</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fy mw-list-item"><a href="https://fy.wikipedia.org/wiki/Toatemisme" title="Toatemisme – батыш фризче" lang="fy" hreflang="fy" data-title="Toatemisme" data-language-autonym="Frysk" data-language-local-name="батыш фризче" class="interlanguage-link-target"><span>Frysk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gl mw-list-item"><a href="https://gl.wikipedia.org/wiki/Totemismo" title="Totemismo – галисияча" lang="gl" hreflang="gl" data-title="Totemismo" data-language-autonym="Galego" data-language-local-name="галисияча" class="interlanguage-link-target"><span>Galego</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hi mw-list-item"><a href="https://hi.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%9F%E0%A5%8B%E0%A4%9F%E0%A4%AE_%E0%A4%AA%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%A5%E0%A4%BE" title="टोटम प्रथा – хиндиче" lang="hi" hreflang="hi" data-title="टोटम प्रथा" data-language-autonym="हिन्दी" data-language-local-name="хиндиче" class="interlanguage-link-target"><span>हिन्दी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hr mw-list-item"><a href="https://hr.wikipedia.org/wiki/Totemizam" title="Totemizam – хорватча" lang="hr" hreflang="hr" data-title="Totemizam" data-language-autonym="Hrvatski" data-language-local-name="хорватча" class="interlanguage-link-target"><span>Hrvatski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hu mw-list-item"><a href="https://hu.wikipedia.org/wiki/Totemizmus" title="Totemizmus – венгерче" lang="hu" hreflang="hu" data-title="Totemizmus" data-language-autonym="Magyar" data-language-local-name="венгерче" class="interlanguage-link-target"><span>Magyar</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hy mw-list-item"><a href="https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8F%D5%B8%D5%BF%D5%A5%D5%B4%D5%AB%D5%A6%D5%B4" title="Տոտեմիզմ – армянча" lang="hy" hreflang="hy" data-title="Տոտեմիզմ" data-language-autonym="Հայերեն" data-language-local-name="армянча" class="interlanguage-link-target"><span>Հայերեն</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-id mw-list-item"><a href="https://id.wikipedia.org/wiki/Totemisme" title="Totemisme – индонезияча" lang="id" hreflang="id" data-title="Totemisme" data-language-autonym="Bahasa Indonesia" data-language-local-name="индонезияча" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Indonesia</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-it mw-list-item"><a href="https://it.wikipedia.org/wiki/Totemismo" title="Totemismo – италиянча" lang="it" hreflang="it" data-title="Totemismo" data-language-autonym="Italiano" data-language-local-name="италиянча" class="interlanguage-link-target"><span>Italiano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-jv mw-list-item"><a href="https://jv.wikipedia.org/wiki/Totemisme" title="Totemisme – жаванизче" lang="jv" hreflang="jv" data-title="Totemisme" data-language-autonym="Jawa" data-language-local-name="жаванизче" class="interlanguage-link-target"><span>Jawa</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ka mw-list-item"><a href="https://ka.wikipedia.org/wiki/%E1%83%A2%E1%83%9D%E1%83%A2%E1%83%94%E1%83%9B%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%9B%E1%83%98" title="ტოტემიზმი – грузинче" lang="ka" hreflang="ka" data-title="ტოტემიზმი" data-language-autonym="ქართული" data-language-local-name="грузинче" class="interlanguage-link-target"><span>ქართული</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kk mw-list-item"><a href="https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%BE%D1%82%D0%B5%D0%BC%D0%B8%D0%B7%D0%BC" title="Тотемизм – казакча" lang="kk" hreflang="kk" data-title="Тотемизм" data-language-autonym="Қазақша" data-language-local-name="казакча" class="interlanguage-link-target"><span>Қазақша</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ko mw-list-item"><a href="https://ko.wikipedia.org/wiki/%ED%86%A0%ED%85%8C%EB%AF%B8%EC%A6%98" title="토테미즘 – корейче" lang="ko" hreflang="ko" data-title="토테미즘" data-language-autonym="한국어" data-language-local-name="корейче" class="interlanguage-link-target"><span>한국어</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mg mw-list-item"><a href="https://mg.wikipedia.org/wiki/T%C3%B4temisma" title="Tôtemisma – малагасча" lang="mg" hreflang="mg" data-title="Tôtemisma" data-language-autonym="Malagasy" data-language-local-name="малагасча" class="interlanguage-link-target"><span>Malagasy</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mhr mw-list-item"><a href="https://mhr.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%BE%D1%82%D0%B5%D0%BC%D0%B8%D0%B7%D0%BC" title="Тотемизм – Eastern Mari" lang="mhr" hreflang="mhr" data-title="Тотемизм" data-language-autonym="Олык марий" data-language-local-name="Eastern Mari" class="interlanguage-link-target"><span>Олык марий</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mk mw-list-item"><a href="https://mk.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%BE%D1%82%D0%B5%D0%BC%D0%B8%D0%B7%D0%B0%D0%BC" title="Тотемизам – македончо" lang="mk" hreflang="mk" data-title="Тотемизам" data-language-autonym="Македонски" data-language-local-name="македончо" class="interlanguage-link-target"><span>Македонски</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ml mw-list-item"><a href="https://ml.wikipedia.org/wiki/%E0%B4%9C%E0%B4%A8%E0%B5%8D%E0%B4%A4%E0%B5%81%E0%B4%AA%E0%B5%82%E0%B4%9C" title="ജന്തുപൂജ – малайаламча" lang="ml" hreflang="ml" data-title="ജന്തുപൂജ" data-language-autonym="മലയാളം" data-language-local-name="малайаламча" class="interlanguage-link-target"><span>മലയാളം</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mn mw-list-item"><a href="https://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%BE%D1%82%D0%B5%D0%BC_%D1%88%D2%AF%D1%82%D0%BB%D1%8D%D0%B3" title="Тотем шүтлэг – монголчо" lang="mn" hreflang="mn" data-title="Тотем шүтлэг" data-language-autonym="Монгол" data-language-local-name="монголчо" class="interlanguage-link-target"><span>Монгол</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nl mw-list-item"><a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Totemisme" title="Totemisme – голландча" lang="nl" hreflang="nl" data-title="Totemisme" data-language-autonym="Nederlands" data-language-local-name="голландча" class="interlanguage-link-target"><span>Nederlands</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ru mw-list-item"><a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%BE%D1%82%D0%B5%D0%BC%D0%B8%D0%B7%D0%BC" title="Тотемизм – орусча" lang="ru" hreflang="ru" data-title="Тотемизм" data-language-autonym="Русский" data-language-local-name="орусча" class="interlanguage-link-target"><span>Русский</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sh mw-list-item"><a href="https://sh.wikipedia.org/wiki/Totemizam" title="Totemizam – серб-хорват" lang="sh" hreflang="sh" data-title="Totemizam" data-language-autonym="Srpskohrvatski / српскохрватски" data-language-local-name="серб-хорват" class="interlanguage-link-target"><span>Srpskohrvatski / српскохрватски</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-simple mw-list-item"><a href="https://simple.wikipedia.org/wiki/Totemism" title="Totemism – Simple English" lang="en-simple" hreflang="en-simple" data-title="Totemism" data-language-autonym="Simple English" data-language-local-name="Simple English" class="interlanguage-link-target"><span>Simple English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sk mw-list-item"><a href="https://sk.wikipedia.org/wiki/Totemizmus" title="Totemizmus – словакча" lang="sk" hreflang="sk" data-title="Totemizmus" data-language-autonym="Slovenčina" data-language-local-name="словакча" class="interlanguage-link-target"><span>Slovenčina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sr badge-Q70893996 mw-list-item" title=""><a href="https://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%BE%D1%82%D0%B5%D0%BC%D0%B8%D0%B7%D0%B0%D0%BC" title="Тотемизам – сербче" lang="sr" hreflang="sr" data-title="Тотемизам" data-language-autonym="Српски / srpski" data-language-local-name="сербче" class="interlanguage-link-target"><span>Српски / srpski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sv mw-list-item"><a href="https://sv.wikipedia.org/wiki/Totemism" title="Totemism – шведче" lang="sv" hreflang="sv" data-title="Totemism" data-language-autonym="Svenska" data-language-local-name="шведче" class="interlanguage-link-target"><span>Svenska</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tk mw-list-item"><a href="https://tk.wikipedia.org/wiki/Totemizm:" title="Totemizm: – түркмөнчө" lang="tk" hreflang="tk" data-title="Totemizm:" data-language-autonym="Türkmençe" data-language-local-name="түркмөнчө" class="interlanguage-link-target"><span>Türkmençe</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tr mw-list-item"><a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/Totemizm" title="Totemizm – түркчө" lang="tr" hreflang="tr" data-title="Totemizm" data-language-autonym="Türkçe" data-language-local-name="түркчө" class="interlanguage-link-target"><span>Türkçe</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tt mw-list-item"><a href="https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%BE%D1%82%D0%B5%D0%BC%D0%B8%D0%B7%D0%BC" title="Тотемизм – татарча" lang="tt" hreflang="tt" data-title="Тотемизм" data-language-autonym="Татарча / tatarça" data-language-local-name="татарча" class="interlanguage-link-target"><span>Татарча / tatarça</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uk mw-list-item"><a href="https://uk.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%BE%D1%82%D0%B5%D0%BC%D1%96%D0%B7%D0%BC" title="Тотемізм – украинче" lang="uk" hreflang="uk" data-title="Тотемізм" data-language-autonym="Українська" data-language-local-name="украинче" class="interlanguage-link-target"><span>Українська</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uz mw-list-item"><a href="https://uz.wikipedia.org/wiki/Totemizm" title="Totemizm – өзбекче" lang="uz" hreflang="uz" data-title="Totemizm" data-language-autonym="Oʻzbekcha / ўзбекча" data-language-local-name="өзбекче" class="interlanguage-link-target"><span>Oʻzbekcha / ўзбекча</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vi badge-Q70893996 mw-list-item" title=""><a href="https://vi.wikipedia.org/wiki/T%C3%B4-tem_gi%C3%A1o" title="Tô-tem giáo – вьетнамча" lang="vi" hreflang="vi" data-title="Tô-tem giáo" data-language-autonym="Tiếng Việt" data-language-local-name="вьетнамча" class="interlanguage-link-target"><span>Tiếng Việt</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh mw-list-item"><a href="https://zh.wikipedia.org/wiki/%E5%9C%96%E9%A8%B0%E4%B8%BB%E7%BE%A9" title="圖騰主義 – кытайча" lang="zh" hreflang="zh" data-title="圖騰主義" data-language-autonym="中文" data-language-local-name="кытайча" class="interlanguage-link-target"><span>中文</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-yue mw-list-item"><a href="https://zh-yue.wikipedia.org/wiki/%E5%9C%96%E9%A8%B0%E4%B8%BB%E7%BE%A9" title="圖騰主義 – кантончо" lang="yue" hreflang="yue" data-title="圖騰主義" data-language-autonym="粵語" data-language-local-name="кантончо" class="interlanguage-link-target"><span>粵語</span></a></li> </ul> <div class="after-portlet after-portlet-lang"><span class="wb-langlinks-edit wb-langlinks-link"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q947965#sitelinks-wikipedia" title="Башка тилдерге шилтемени түзөтүү" class="wbc-editpage">Шилтемелерди түзөтүү</a></span></div> </div> </div> </div> </header> <div class="vector-page-toolbar"> <div class="vector-page-toolbar-container"> <div id="left-navigation"> <nav aria-label="Аталыш мейкиндиктери"> <div id="p-associated-pages" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-associated-pages" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-nstab-main" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%A2%D0%BE%D1%82%D0%B5%D0%BC%D0%B8%D0%B7%D0%BC" title="Барактын мазмунун кароо [c]" accesskey="c"><span>Макала</span></a></li><li id="ca-talk" class="new vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D0%A2%D0%B0%D0%BB%D0%BA%D1%83%D1%83:%D0%A2%D0%BE%D1%82%D0%B5%D0%BC%D0%B8%D0%B7%D0%BC&action=edit&redlink=1" rel="discussion" class="new" title="Барактын мазмунун талкуулоо (мындай барак жок) [t]" accesskey="t"><span>Талкуу</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown emptyPortlet" > <input type="checkbox" id="vector-variants-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Тилди өзгөртүү" > <label id="vector-variants-dropdown-label" for="vector-variants-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">кыргызча</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-variants" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-variants emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> <div id="right-navigation" class="vector-collapsible"> <nav aria-label="Көрүүлөр"> <div id="p-views" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-views" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-view" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%A2%D0%BE%D1%82%D0%B5%D0%BC%D0%B8%D0%B7%D0%BC"><span>Окуу</span></a></li><li id="ca-ve-edit" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D0%A2%D0%BE%D1%82%D0%B5%D0%BC%D0%B8%D0%B7%D0%BC&veaction=edit" title="Бул баракты түзөтүү [v]" accesskey="v"><span>Түзөтүү</span></a></li><li id="ca-edit" class="collapsible vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D0%A2%D0%BE%D1%82%D0%B5%D0%BC%D0%B8%D0%B7%D0%BC&action=edit" title="Барактын кодун түзөтүү [e]" accesskey="e"><span>Булагын түзөтүү</span></a></li><li id="ca-history" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D0%A2%D0%BE%D1%82%D0%B5%D0%BC%D0%B8%D0%B7%D0%BC&action=history" title="Барактын тарыхы [h]" accesskey="h"><span>Тарыхын кароо</span></a></li> </ul> </div> </div> </nav> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Page tools"> <div id="vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown vector-page-tools-dropdown" > <input type="checkbox" id="vector-page-tools-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Аспап кутусу" > <label id="vector-page-tools-dropdown-label" for="vector-page-tools-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">Аспап кутусу</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-tools-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-page-tools" class="vector-page-tools vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-page-tools-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="page-tools-pinned" data-pinnable-element-id="vector-page-tools" data-pinned-container-id="vector-page-tools-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-page-tools-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Куралдар</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.pin">каптал тилкесине жылдыруу</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.unpin">жашыруу</button> </div> <div id="p-cactions" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-cactions emptyPortlet vector-has-collapsible-items" title="More options" > <div class="vector-menu-heading"> Аракеттер </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-more-view" class="selected vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%A2%D0%BE%D1%82%D0%B5%D0%BC%D0%B8%D0%B7%D0%BC"><span>Окуу</span></a></li><li id="ca-more-ve-edit" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D0%A2%D0%BE%D1%82%D0%B5%D0%BC%D0%B8%D0%B7%D0%BC&veaction=edit" title="Бул баракты түзөтүү [v]" accesskey="v"><span>Түзөтүү</span></a></li><li id="ca-more-edit" class="collapsible vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D0%A2%D0%BE%D1%82%D0%B5%D0%BC%D0%B8%D0%B7%D0%BC&action=edit" title="Барактын кодун түзөтүү [e]" accesskey="e"><span>Булагын түзөтүү</span></a></li><li id="ca-more-history" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D0%A2%D0%BE%D1%82%D0%B5%D0%BC%D0%B8%D0%B7%D0%BC&action=history"><span>Тарыхын кароо</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-tb" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-tb" > <div class="vector-menu-heading"> Жалпы </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-whatlinkshere" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%90%D1%82%D0%B0%D0%B9%D1%8B%D0%BD:WhatLinksHere/%D0%A2%D0%BE%D1%82%D0%B5%D0%BC%D0%B8%D0%B7%D0%BC" title="Ушул жерге шилтемеленген бардык уики барактардын тизмеси [j]" accesskey="j"><span>Жетелеме шилтемелер</span></a></li><li id="t-recentchangeslinked" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%90%D1%82%D0%B0%D0%B9%D1%8B%D0%BD:RecentChangesLinked/%D0%A2%D0%BE%D1%82%D0%B5%D0%BC%D0%B8%D0%B7%D0%BC" rel="nofollow" title="Бул барактан шилтеме берилген барактардагы соңку өзгөрүүлөр [k]" accesskey="k"><span>Байланыштуу өзгөрүүлөр</span></a></li><li id="t-upload" class="mw-list-item"><a href="//commons.wikimedia.org/wiki/Special:UploadWizard?uselang=ky" title="Файлдарды жүктөө [u]" accesskey="u"><span>Файл жүктөө</span></a></li><li id="t-specialpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%90%D1%82%D0%B0%D0%B9%D1%8B%D0%BD:SpecialPages" title="Кызматтык барактардын жалпы тизмеги [q]" accesskey="q"><span>Атайын барактар</span></a></li><li id="t-permalink" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D0%A2%D0%BE%D1%82%D0%B5%D0%BC%D0%B8%D0%B7%D0%BC&oldid=459605" title="Барактын ушул нускасына туруктуу шилтеме"><span>Туруктуу шилтеме</span></a></li><li id="t-info" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D0%A2%D0%BE%D1%82%D0%B5%D0%BC%D0%B8%D0%B7%D0%BC&action=info" title="More information about this page"><span>Бул барак тууралуу</span></a></li><li id="t-cite" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D0%90%D1%82%D0%B0%D0%B9%D1%8B%D0%BD:CiteThisPage&page=%D0%A2%D0%BE%D1%82%D0%B5%D0%BC%D0%B8%D0%B7%D0%BC&id=459605&wpFormIdentifier=titleform" title="Information on how to cite this page"><span>Бул макаланы цитаталоо</span></a></li><li id="t-urlshortener" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D0%90%D1%82%D0%B0%D0%B9%D1%8B%D0%BD:UrlShortener&url=https%3A%2F%2Fky.wikipedia.org%2Fwiki%2F%25D0%25A2%25D0%25BE%25D1%2582%25D0%25B5%25D0%25BC%25D0%25B8%25D0%25B7%25D0%25BC"><span>URL'ди кыскартуу</span></a></li><li id="t-urlshortener-qrcode" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D0%90%D1%82%D0%B0%D0%B9%D1%8B%D0%BD:QrCode&url=https%3A%2F%2Fky.wikipedia.org%2Fwiki%2F%25D0%25A2%25D0%25BE%25D1%2582%25D0%25B5%25D0%25BC%25D0%25B8%25D0%25B7%25D0%25BC"><span>QR-кодду жүктөп алуу</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-coll-print_export" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-coll-print_export" > <div class="vector-menu-heading"> Басып чыгаруу/экспорттоо </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="coll-create_a_book" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D0%90%D1%82%D0%B0%D0%B9%D1%8B%D0%BD:Book&bookcmd=book_creator&referer=%D0%A2%D0%BE%D1%82%D0%B5%D0%BC%D0%B8%D0%B7%D0%BC"><span>Китеп түзүү</span></a></li><li id="coll-download-as-rl" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D0%90%D1%82%D0%B0%D0%B9%D1%8B%D0%BD:DownloadAsPdf&page=%D0%A2%D0%BE%D1%82%D0%B5%D0%BC%D0%B8%D0%B7%D0%BC&action=show-download-screen"><span>PDF форматында жүктөп алуу</span></a></li><li id="t-print" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D0%A2%D0%BE%D1%82%D0%B5%D0%BC%D0%B8%D0%B7%D0%BC&printable=yes" title="Бул барактын басма түрү [p]" accesskey="p"><span>Басып чыгаруу</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-wikibase-otherprojects" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-wikibase-otherprojects" > <div class="vector-menu-heading"> Башка долбоорлордо </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-commons mw-list-item"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Totems" hreflang="en"><span>Викиказына</span></a></li><li id="t-wikibase" class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikibase-dataitem mw-list-item"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q947965" title="Link to connected data repository item [g]" accesskey="g"><span>Викимаалымат элементи</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> </div> <div class="vector-column-end"> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Page tools"> <div id="vector-page-tools-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Көрүнүш"> <div id="vector-appearance-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-appearance" class="vector-appearance vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-appearance-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="appearance-pinned" data-pinnable-element-id="vector-appearance" data-pinned-container-id="vector-appearance-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-appearance-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Көрүнүш</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.pin">каптал тилкесине жылдыруу</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.unpin">жашыруу</button> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> <div id="bodyContent" class="vector-body" aria-labelledby="firstHeading" data-mw-ve-target-container> <div class="vector-body-before-content"> <div class="mw-indicators"> </div> <div id="siteSub" class="noprint">Википедия дан</div> </div> <div id="contentSub"><div id="mw-content-subtitle"></div></div> <div id="mw-content-text" class="mw-body-content"><div class="mw-content-ltr mw-parser-output" lang="ky" dir="ltr"><p><b>Тотемизм</b> (гр.— башталыш, негиз деген мааниде) — адамзат коомунун өнүгүшүнүн алгачкы баскычындагы элдин мифологиялык түшүнүгү. Алар адамды кайсы бир өсүмдүк же жаныбар, же предмет менен байланыштуу дешип, алардын жашоо шартын ошолор менен байланыштырышкан. Ошондуктан урууларды бугу, бору, багыш ж. б. деп аташкан. Элдин тотемдик түшүнүгү, табият сырларына карата ушундай көз карашы, кыргыз фольклорунун көп жанрларында, өзгөчө макал-ылакаптарда, жомоктордо, легендаларда, эпостордо («Эр Төштүк» менен «Кожожашта») сакталып калган. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id=""Манас"_энциклопедиясында"><span id=".22.D0.9C.D0.B0.D0.BD.D0.B0.D1.81.22_.D1.8D.D0.BD.D1.86.D0.B8.D0.BA.D0.BB.D0.BE.D0.BF.D0.B5.D0.B4.D0.B8.D1.8F.D1.81.D1.8B.D0.BD.D0.B4.D0.B0"></span>"Манас" энциклопедиясында</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D0%A2%D0%BE%D1%82%D0%B5%D0%BC%D0%B8%D0%B7%D0%BC&veaction=edit&section=1" title="«"Манас" энциклопедиясында‎» бөлүмүн түзөтүү" class="mw-editsection-visualeditor"><span>түзөтүү</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D0%A2%D0%BE%D1%82%D0%B5%D0%BC%D0%B8%D0%B7%D0%BC&action=edit&section=1" title="Edit section's source code: "Манас" энциклопедиясында"><span>булагын түзөтүү</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Тотемизм — уруучулук коомдогу диний ишенимдердин жана каадалардын жыйындысы, диндин байыркы формасы. Анын негизги өзгөчөлүгү катары адамдардын тигил же бул уруунун, <a href="/wiki/%D0%96%D0%B0%D0%BD%D1%8B%D0%B1%D0%B0%D1%80" title="Жаныбар">жаныбарлардын</a> пайда болушун, тегин айрым жаныбарлар, өсүмдүктөр менен тикеден-тике байланыштуу түшүндүрүү, анын ыйыктыгына, кереметтүүлүгүнө ишенүү болуп саналат. Тотемдик түшүнүктөр уруулук коом үчүн гана мүнөздүү болгон. Ошондуктан, тотемизм байыркы убакта дүйнөдөгү көп элдерге тарап, алардын материалдык жана маданий турмушуна өз таасирин тийгизген. Бир тотемдин тукуму делинип эсептелген уруу же топ өз ич ара кыз алып, кыз беришпейт. Кээ бир элдер тотем жандыктын этин жешпейт. Тескерисинче, айрым элдерде тотем жандыктын эти касиеттүү күч-кубат берет деген ишеним бар. Мына ушундай көз караштардын түрк, моңгол, иран урууларындагы чагылдырылышына жылкы, бука, ит, бөрү, төө, бугу, буура, короз жана башкалар жаныбарлардын культу менен тыгыз байланышкан. Байыркы чыгыш түрк — Орхон-Эне-Сай жазууларында кыргыз жана башкалар түрк элдери тарабынан тотем катарында урматталган жаныбар илбирс менен карышкыр жана башкалар жаныбарлар айтылат. Бөрү байыркы көк түрктөрдүн тотеми болгонун И. Бичурин белгилейт. Ал эми бул салттуу тотемдик түшүнүк « <a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D1%81_%D0%B1%D0%B0%D0%B0%D1%82%D1%8B%D1%80" class="mw-redirect" title="Манас баатыр">Манас</a> » эпосунда да колдонулат. Эпостун башкы каарманы <a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D1%81_%D0%B1%D0%B0%D0%B0%D1%82%D1%8B%D1%80" class="mw-redirect" title="Манас баатыр">Манастын</a> туруктуу эпитеттеринин бири «көк жал», «көк бөрү» болуп берилет. <a href="/wiki/%D0%9A%D0%BE%D1%88%D0%BE%D0%B9" title="Кошой">Кошойдун</a> «кыргыздарды кырк уруу бөрү» сыпатында мүнөздөшү, <a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D1%81_%D0%B1%D0%B0%D0%B0%D1%82%D1%8B%D1%80" class="mw-redirect" title="Манас баатыр">Манастын</a> көк бөрү болуп кубулган кырк чилтенге жолугушу, анын батасын алып, дамамат колдоого ээ болуп жүрүшү өңдөнгөн мотивдер байыркы тотемдик ишенимдин эпостун жалпы мазмунуна, көркөмдүк деңгээлине, образдык системасына белгилүү таасир тийгизгенин күбөлөйт. Түрк тилдеринде сүйлөгөн элдердин эпикалык эстеликтеринин баарында, анын ичинде «Манаста» оор акыбалда калган каармандарга жана башкалар бардык эле баатырларга адамча сүйлөп, кеп-кеңешин айткан акылдуу аттын образы эң эле кенен тараган. Аттын куйрук-жалы, көкүлү, эти адамдарга күч-кубат, кайрат берчү касиетке эгедер тумар (көз тумар) катары кызмат өтөйт. Кыргыздардын түшүнүгүндө, көз карашында тотемизм туруктуу түрдө орун алып, фольклордук чыгармалардан эпос, жомок, санжыра, уламыш өңдүү жанрларында, алардын идеялык-тематикалык мазмунунда чагылган. Тотемдик ишеним, көз караштардын, образдардын өзүнчө бир катмары <a href="/wiki/%C2%AB%D0%9C%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D1%81%C2%BB_%D1%8D%D0%BF%D0%BE%D1%81%D1%83" class="mw-redirect" title="«Манас» эпосу">«Манас» эпосунда</a> да жолугат. Бул өзгөчө эпикалык чыгарманын байыркылыгын, анын өсүп-өнүгүү кырдаалын аныктоого мүмкүндүк берет. Ошону менен катар тотемдик ишенимдер менен түшүнүктөр, образдык туюнтмалар <a href="/wiki/%D0%9E%D1%80%D0%BE%D0%B7%D0%B1%D0%B0%D0%BA_%D1%83%D1%83%D0%BB%D1%83_%D0%A1%D0%B0%D0%B3%D1%8B%D0%BC%D0%B1%D0%B0%D0%B9" title="Орозбак уулу Сагымбай">Сагымбай Орозбаковдун</a> варианты жана <a href="/wiki/%D0%9A%D0%B0%D1%80%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D0%B5%D0%B2,_%D0%A1%D0%B0%D1%8F%D0%BA%D0%B1%D0%B0%D0%B9" class="mw-redirect" title="Каралаев, Саякбай">Саякбай Каралаевдин</a> варианты вариантынын эпикалык жалпы мазмундуулугун, көркөмдүк даражасынын байышына да активдүү таасир тийгизет. Кыргыздардын тотемдик түшүнүгүндө кайберен эчки-теке, элик, аркар-кулжа, бугулардын пири, колдоочусу болуп саналат. Бул түшүнүктү манасчылардын эпостун лексикасында кеңири пайдаланышы, эпикалык каармандардын ууга чыгуу окуяларында кайталанышы анын фольклордук чыгарманын өзөгүндө тотемизмдин белгилүү түрдө орун алгандыгын аныктайт. Кайып же кайберендин кереметтүүлүгүн көрсөтүү мотиви ага садага чабуу, курмандык жасоо ырым-жырымдары менен кошо коштолот. Маселен, <a href="/wiki/%D0%96%D0%B0%D0%BA%D1%8B%D0%BF" title="Жакып">Жакып</a> кандын кыргыздарды топтоп, Алтайдан Ала-Тоого көчүүгө өз ара макулдашканын баяндаган окуяда алардын «кыбылага карашып, кол көтөрүп буркурап, Адил бааша тагы үчүн, Кайып Эрен бак үчүн» бата кылып мал союу жөрөлгөсү аткарылат. Кыргыздардын кайберенге, кийиктердин пири кайыптын, колдоочулук мүмкүнчүлүгүнө ишенүүсү башкы каарман <a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D1%81_%D0%B1%D0%B0%D0%B0%D1%82%D1%8B%D1%80" class="mw-redirect" title="Манас баатыр">Манастын</a> образында да колдонулат. Эпостун «Семетей» бөлүмүндө да кайыптын, кайберендин колдоочулук милдети өзүнчө бир чоң ынтаа, күчтүү пафос менен берилет. Мында адам баласы менен жаныбарлар дүйнөсүнүн ортосундагы биримдик, алака чоң философиялык жалпылоого көтөрүлүп чыгат. Маселен, <a href="/wiki/%D0%A1%D0%B5%D0%BC%D0%B5%D1%82%D0%B5%D0%B9" title="Семетей">Семетей</a> менен <a href="/wiki/%D0%A7%D1%8B%D0%B9%D1%8B%D1%80%D0%B4%D1%8B" title="Чыйырды">Чыйырдыны</a> алып Букарга качып бараткан жолдо ыйык Байтерекке токтогондо тотемдик дарактын жана Бугунун колдоо көрсөткөн учуру эпосто мындайча сүрөттөлөт: </p> <dl><dd>Атасынан баласын</dd> <dd>Колдоп эле жүргөн пири экен,</dd> <dd>Ошондо он эки айры ак бугу,</dd> <dd>Чуркап жетип келди эле,</dd> <dd>Бешиктеги беренин —</dd> <dd>Семетейди көрдү эле.</dd> <dd>Эмчегин берип ал бугу,</dd> <dd>Мойнун гана бөлөк буруптур,</dd> <dd>Бу баланын өзүнө</dd> <dd>Эмчегин берип туруптур (<a href="/wiki/%D0%9A%D0%B0%D1%80%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D0%B5%D0%B2,_%D0%A1%D0%B0%D1%8F%D0%BA%D0%B1%D0%B0%D0%B9" class="mw-redirect" title="Каралаев, Саякбай">Саякбай Каралаев</a>, «Семетей», 1. 52).<br /></dd></dl> <p>Бугу жөнүндөгү бул байыркы түшүнүк көп кылымдардан бери сакталып келаткан болууга тийиш. Кыргыздардын Ысык-Көлдө жашаган бугу уруусу өзүнүн чыгыш тегин бугудан алып, аны урматтап, ыйык эсептегени байыркы тотемдик түшүнүктүн калдыгы. Эпикалык башкы каармандардын минген аттары, тулпарларынын күлүктүгү, чыдамкайлыгы, акылдуулугу, адамдын ишенимдүү жолдошу катарында сүрөттөлүш сапаттары, артыкчылыктары да дал ушул тотемдик нукта түшүндүрүлөт. Атап айтканда, эпостогу <a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D1%81_%D0%B1%D0%B0%D0%B0%D1%82%D1%8B%D1%80" class="mw-redirect" title="Манас баатыр">Манастын</a> Аккула, Тайбуурул, Чубактын Көгала, тулпарларынын туулушу, артыкчылыгы кайып менен тикеден-тике байланышта интерпретацияланат. Мындай мотив «Семетейде» да толук сакталат, башкача айтканда баатырдын тулпары Тайбуурулдун туулушу, артыкчылыгы ушундайча түшүндүрүлөт. Мааникердин теги «энеси аркар жел кайып, атасы тулпар чөл кайып» катарында сүрөттөлсө, ал эми эпикалык баатыр Чубактын Көгала сындуу тулпарын Кызыр ата өзү келип тартуулайт.<br /> Аны атайын <a href="/wiki/%D0%A7%D1%83%D0%B1%D0%B0%D0%BA" title="Чубак">Чубак</a> үчүн багып, даярдап жүргөндүгү баяндалат. <a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D1%81_%D0%B1%D0%B0%D0%B0%D1%82%D1%8B%D1%80" class="mw-redirect" title="Манас баатыр">Манас</a> атасы Жакыпка тарынып кетип, ак сакалчан Кызыр менен эгин айдаганда ал <a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D1%81_%D0%B1%D0%B0%D0%B0%D1%82%D1%8B%D1%80" class="mw-redirect" title="Манас баатыр">Манаска</a> Карача кандын жылкысында баатырга ылайык тулпар туулганынан кабар берет. Тотемдик көз караштардын калдыктарынын бир көрүнүшү катары жылкы, төөнүн пирлерин, алардын кысталыш учурда ээлерин коргоп жардам бергендигин көрсөтсө болот. Ошондуктан, эпикалык баатырлар <a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D1%81_%D0%B1%D0%B0%D0%B0%D1%82%D1%8B%D1%80" class="mw-redirect" title="Манас баатыр">Манас</a> көчкөндө, душмандарды жеңгенде ырымдап жылкы атап, Камбарбозду курмандыкка чалышат. Демек, малчылык менен оокат кылган адамдар үйүрдөгү мыкты жылкыларын Камбар ата, Камбар боз деп атоо салтка айланып калган. Мына ушундай эле түшүнүктү, тотемдик колдоочулукка ишенүү салты төөгө, уйга, койго таандык кылып сүрөттөө мотиви эпостук окуялардын жүрүшүндө көп эле жолу жолугат. <a href="/wiki/%C2%AB%D0%9C%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D1%81%C2%BB_%D1%8D%D0%BF%D0%BE%D1%81%D1%83" class="mw-redirect" title="«Манас» эпосу">«Манас» эпосунда</a> Акбалтанын талаадагы жайылган төөлөрүн карап жүрүп, төл малы «Ойсул ата куу каймалдын өркөчүнөн Чубакты табышын» баяндаган эпизод жана Кызырдын атайы <a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D1%81_%D0%B1%D0%B0%D0%B0%D1%82%D1%8B%D1%80" class="mw-redirect" title="Манас баатыр">Манасты</a> тосуп туруп, ага желгенине жел жетпеген, басканына мал жетпеген «булуттай учуп сыдырган, төгөрөктүн төрт бурчун, төрт күн койбой кыдырган», «кырк асый Желмаянды тартууга беришин чагылдырган окуялар баатырдын төрөлүшүн, негизги каармандардын башка каармандардан айырмаланган мүлккө, колдоочулукка ээ болушун фантастикалык маанайда сүрөттөө гана эмес, ошондой эле тотемдик ишенимдер менен эпикалык каармандардын ортосундагы өтмө катар байланышты да чечмелөөгө мүмкүнчүлүк түзөт. Эпостогу терс каарман Эсенкандын <a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D1%81_%D0%B1%D0%B0%D0%B0%D1%82%D1%8B%D1%80" class="mw-redirect" title="Манас баатыр">Манас</a> баатырдын колунун келе турган жолуна куу кулжа, куу түлкү жана куу өрдөктү кароол коюшу жана зоогонистикалык жана антропоморфтук касиеттердин эриш-аркак берилиши, алардын өзгөчөлүктөрү кандайдыр бир деңгээлде тотемдик ишенимдердин натыйжаларынын көркөм иштелиши катарында кабыл алынат.<br /> Кумайыкты иттин пири, колдоочусу катары кабыл алуу жана анын кереметтүүлүгүнө, ыйыктыгына ишенүү салты кыргыздардын аң-сезиминде бекем орногон. Ошол себептен анын туулушу, өсүшү, жеке артыкчылыктары атайы фантастикалык ыкмада чечмеленет. <a href="/wiki/%C2%AB%D0%9C%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D1%81%C2%BB_%D1%8D%D0%BF%D0%BE%D1%81%D1%83" class="mw-redirect" title="«Манас» эпосу">«Манас» эпосунда</a> <a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D1%81_%D0%B1%D0%B0%D0%B0%D1%82%D1%8B%D1%80" class="mw-redirect" title="Манас баатыр">Манастын</a> ууда жүрүп Желмаянды, эртеси «Жаңгактуунун керүүдөн, Кум-Булактын белинен кол башындай көзү ачылбаган сур күчүк таап алышы», анын ырым-жырымына ак боз бээ союшу өңдүү эпизоддор жолугат. Табылган күчүккө Бакайдын Кумайык деп ат коюшу жана аны багуунун жол-жоболорун кыргыздардын итке болгон тотемдик ишеними жатат. Байыркы кыргыздарда орун алган тотемдик ишеним боюнча «Кумайык иттен эмес жорудан туулат, ал үч күнгө чейин күчүк түрүндө жатат, үч күнгө чейин адам таап албаса, ал кушка айланып кетет» деген элдик түшүнүк жана аны багып, тарбиялап өстүрүү жөрөлгөлөрү жөнүндөгү көз караштар поэтикалык формада эпостон орун алган. «Манас» бөлүмүндөгү мындай тотемдик түшүнүктөр «Семетейде» өз ыргагынан жанбайт. Өздөрүнүн тотемдик касиеттери, сапаттары, жеке өзгөчөлүктөрү менен эпостун идеялык-көркөмдүк деңгээлинин артылышына көмөк көрсөтүшөт. Тотемдик ишенимдер эпостун «Манас» жана «Семетей» бөлүмдөрүндө окуянын жалпы өнүгүш ыргагын бузбастан, тескерисинче, эпикалык башкы баатырдын образынын монументалдуулугун көтөрүүдө айрыкча роль ойнойт. Архаикалык ой жүгүртүүнүн тотемдик түрүнүн мындай калдыктары жана элементтери «Сейтек» бөлүмүндө азыраак. Тайбуурул, Акшумкар, Кумайыктын <a href="/wiki/%D0%A1%D0%B5%D0%BC%D0%B5%D1%82%D0%B5%D0%B9" title="Семетей">Семетей</a> менен кошо кайып болушу, Куялынын атасынын Кайып ысмын алып жүрүшү Кыястын Тоотору атынын адамча ой жүгүртүүсү сыяктуу мисалдарды келтирсе болот. Себеби, «Сейтек» «Манас» жана «Семетей» бөлүмдөрүнө караганда трансформацияга көбүрөөк дуушар болгону, пайда болуш мезгили, сүрөттөө окуялары боюнча кийинки доордун натыйжаларына таасирленгени, архаикалык көз караштын таасирине аз чалдыкканы менен түшүндүрүлөт. Тотемдик түшүнүктөр Сагымбай Орозбаковдун вариантына караганда <a href="/wiki/%D0%9A%D0%B0%D1%80%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D0%B5%D0%B2,_%D0%A1%D0%B0%D1%8F%D0%BA%D0%B1%D0%B0%D0%B9" class="mw-redirect" title="Каралаев, Саякбай">Саякбай Каралаевдин</a> варианты вариантында кыйла кеңири колдонулуп, фольклордук чыгарманын идеялык, образдык негиздерине активдүү аракет кылып, өзүнчөлүктөргө ээ. Мына ушинтип илгертен айтылып жүргөн уламыштардагы, жомоктордогу урууну сактоочу жана УРУУ сыйынган тотемдер кийинчерек эпостордо келечекте баатыр боло турган баланын төрөлөрүн алдын ала айта турган сыйкырдуу чалга айланган. Бул «Манас» эпосундагы Чыйырдынын түшүнө кирген чал айткандан түшкө кирген чал келечектеги баатырды сактоочу сыйкырдуу атасы (тотем) болуп саналат. Кийин тектеш түрк элдеринин арасына ислам дини таралышына байланыштуу мурунку сыйкырчы чал (тотем) Кызыр алейсаламга, Азиретаалыга, <a href="/wiki/%D0%A8%D0%B0%D0%B9%D0%BC%D0%B5%D1%80%D0%B4%D0%B5%D0%BD_(%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D0%B4%D0%BE%D0%BE%D1%87%D1%83)" title="Шаймерден (колдоочу)">Шаймерденге</a> айланып диндик мааниге ээ болуп кеткен. Мисалы, эпостун бардык варианттарында <a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D1%81_%D0%B1%D0%B0%D0%B0%D1%82%D1%8B%D1%80" class="mw-redirect" title="Манас баатыр">Манас</a> кыйын шарттарга дуушар болгон кездерде көбүнчө шаймердендин жана кырк чилтендин колдоосу менен аман калат. Ошондой эле баатырдык эпостун эволюциялык өнүгүшүнүн кийинки этаптарында мурунку тотем — жырткыч айбандар менен кыраан куштардын аттары каармандардын кыймыл-аракеттерин туюндуруучу көркөм каражаттардын милдетин аткарып калган. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Колдонулган_адабияттар"><span id=".D0.9A.D0.BE.D0.BB.D0.B4.D0.BE.D0.BD.D1.83.D0.BB.D0.B3.D0.B0.D0.BD_.D0.B0.D0.B4.D0.B0.D0.B1.D0.B8.D1.8F.D1.82.D1.82.D0.B0.D1.80"></span>Колдонулган адабияттар</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D0%A2%D0%BE%D1%82%D0%B5%D0%BC%D0%B8%D0%B7%D0%BC&veaction=edit&section=2" title="«Колдонулган адабияттар‎» бөлүмүн түзөтүү" class="mw-editsection-visualeditor"><span>түзөтүү</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D0%A2%D0%BE%D1%82%D0%B5%D0%BC%D0%B8%D0%B7%D0%BC&action=edit&section=2" title="Edit section's source code: Колдонулган адабияттар"><span>булагын түзөтүү</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><a href="/wiki/%22%D0%9C%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D1%81%22_%D1%8D%D0%BD%D1%86%D0%B8%D0%BA%D0%BB%D0%BE%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F%D1%81%D1%8B" title=""Манас" энциклопедиясы">"Манас" энциклопедиясы</a>/Мамлекеттик тил жана энциклопедия борбору.Бишкек: Кыргыз энциклопедиясынын Башкы редакциясы, - 1995. 1-т. - 440. ISBN -5-89750-013-4</li> <li>Булак: <a rel="nofollow" class="external free" href="http://kyrgyzinfo.ru">http://kyrgyzinfo.ru</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20210922193156/http://kyrgyzinfo.ru/">Archived</a> 2021-09-22 at the <a href="/w/index.php?title=Wayback_Machine&action=edit&redlink=1" class="new" title="Wayback Machine (мындай барак жок)">Wayback Machine</a></li></ul>    </div><noscript><img src="https://login.wikimedia.org/wiki/Special:CentralAutoLogin/start?type=1x1" alt="" width="1" height="1" style="border: none; position: absolute;"></noscript> <div class="printfooter" data-nosnippet="">"<a dir="ltr" href="https://ky.wikipedia.org/w/index.php?title=Тотемизм&oldid=459605">https://ky.wikipedia.org/w/index.php?title=Тотемизм&oldid=459605</a>" булагынан алынды</div></div> <div id="catlinks" class="catlinks" data-mw="interface"><div id="mw-normal-catlinks" class="mw-normal-catlinks"><a href="/wiki/%D0%90%D1%82%D0%B0%D0%B9%D1%8B%D0%BD:Categories" title="Атайын:Categories">Категория</a>: <ul><li><a href="/w/index.php?title=%D0%9A%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8F:Webarchive_template_wayback_links&action=edit&redlink=1" class="new" title="Категория:Webarchive template wayback links (мындай барак жок)">Webarchive template wayback links</a></li><li><a href="/wiki/%D0%9A%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8F:%D0%9C%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D1%81_%D1%8D%D0%BF%D0%BE%D1%81%D1%83" title="Категория:Манас эпосу">Манас эпосу</a></li><li><a href="/wiki/%D0%9A%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8F:%D0%94%D0%B8%D0%BD" title="Категория:Дин">Дин</a></li></ul></div></div> </div> </main> </div> <div class="mw-footer-container"> <footer id="footer" class="mw-footer" > <ul id="footer-info"> <li id="footer-info-lastmod"> Бул барак соңку жолу 27 декабрь 2023, саат 11:39 өзгөртүлгөн.</li> <li id="footer-info-copyright">Текст <a rel="nofollow" class="external text" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/">Creative Commons Attribution-ShareAlike лицензиясынын</a> алкагында жеткиликтүү; кошумча шарттар колдонулушу мүмкүн. Кеңири маалымат үчүн <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Terms_of_Use">Колдонуу шарттарын</a> караңыз.</li> </ul> <ul id="footer-places"> <li id="footer-places-privacy"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy">Купуялык саясаты</a></li> <li id="footer-places-about"><a href="/wiki/%D0%94%D0%BE%D0%BB%D0%B1%D0%BE%D0%BE%D1%80:_%D1%82%D1%83%D1%83%D1%80%D0%B0%D0%BB%D1%83%D1%83">Википедия тууралуу</a></li> <li id="footer-places-disclaimers"><a href="/wiki/%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%96%D0%BE%D0%BE%D0%BF%D0%BA%D0%B5%D1%80%D1%87%D0%B8%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D1%82%D0%B5%D0%BD_%D0%B1%D0%B0%D1%88_%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%82%D1%83%D1%83">Жоопкерчиликтен баш тартуу</a></li> <li id="footer-places-wm-codeofconduct"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct">Жүрүм-турум кодекси</a></li> <li id="footer-places-developers"><a href="https://developer.wikimedia.org">Иштеп чыгуучулар</a></li> <li id="footer-places-statslink"><a href="https://stats.wikimedia.org/#/ky.wikipedia.org">Статистика</a></li> <li id="footer-places-cookiestatement"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Cookie_statement">Cookie тууралуу билдирүү</a></li> <li id="footer-places-mobileview"><a href="//ky.m.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A2%D0%BE%D1%82%D0%B5%D0%BC%D0%B8%D0%B7%D0%BC&mobileaction=toggle_view_mobile" class="noprint stopMobileRedirectToggle">Мобилдик көрүнүш</a></li> </ul> <ul id="footer-icons" class="noprint"> <li id="footer-copyrightico"><a href="https://wikimediafoundation.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/static/images/footer/wikimedia-button.svg" width="84" height="29" alt="Wikimedia Foundation" loading="lazy"></a></li> <li id="footer-poweredbyico"><a href="https://www.mediawiki.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/w/resources/assets/poweredby_mediawiki.svg" alt="Powered by MediaWiki" width="88" height="31" loading="lazy"></a></li> </ul> </footer> </div> </div> </div> <div class="vector-settings" id="p-dock-bottom"> <ul></ul> </div><script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.config.set({"wgHostname":"mw-web.codfw.main-6b7f745dd4-krtp4","wgBackendResponseTime":171,"wgPageParseReport":{"limitreport":{"cputime":"0.030","walltime":"0.045","ppvisitednodes":{"value":44,"limit":1000000},"postexpandincludesize":{"value":318,"limit":2097152},"templateargumentsize":{"value":0,"limit":2097152},"expansiondepth":{"value":3,"limit":100},"expensivefunctioncount":{"value":0,"limit":500},"unstrip-depth":{"value":0,"limit":20},"unstrip-size":{"value":0,"limit":5000000},"entityaccesscount":{"value":0,"limit":400},"timingprofile":["100.00% 29.459 1 Калып:Webarchive","100.00% 29.459 1 -total"]},"scribunto":{"limitreport-timeusage":{"value":"0.008","limit":"10.000"},"limitreport-memusage":{"value":619808,"limit":52428800}},"cachereport":{"origin":"mw-web.codfw.main-f69cdc8f6-49vgg","timestamp":"20241123125158","ttl":2592000,"transientcontent":false}}});});</script> <script type="application/ld+json">{"@context":"https:\/\/schema.org","@type":"Article","name":"\u0422\u043e\u0442\u0435\u043c\u0438\u0437\u043c","url":"https:\/\/ky.wikipedia.org\/wiki\/%D0%A2%D0%BE%D1%82%D0%B5%D0%BC%D0%B8%D0%B7%D0%BC","sameAs":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q947965","mainEntity":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q947965","author":{"@type":"Organization","name":"Contributors to Wikimedia projects"},"publisher":{"@type":"Organization","name":"\u0412\u0438\u043a\u0438\u043c\u0435\u0434\u0438\u0430 \u0444\u043e\u043d\u0434\u0443","logo":{"@type":"ImageObject","url":"https:\/\/www.wikimedia.org\/static\/images\/wmf-hor-googpub.png"}},"datePublished":"2011-10-08T15:12:37Z","dateModified":"2023-12-27T11:39:31Z"}</script> </body> </html>