CINXE.COM

<!DOCTYPE html> <html class="client-nojs vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available" lang="nl" dir="ltr"> <head> <meta charset="UTF-8"> <title>Harmonieleer - Wikipedia</title> <script>(function(){var className="client-js vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available";var cookie=document.cookie.match(/(?:^|; )nlwikimwclientpreferences=([^;]+)/);if(cookie){cookie[1].split('%2C').forEach(function(pref){className=className.replace(new RegExp('(^| )'+pref.replace(/-clientpref-\w+$|[^\w-]+/g,'')+'-clientpref-\\w+( |$)'),'$1'+pref+'$2');});}document.documentElement.className=className;}());RLCONF={"wgBreakFrames":false,"wgSeparatorTransformTable":[",\t.",".\t,"],"wgDigitTransformTable":["",""], "wgDefaultDateFormat":"dmy","wgMonthNames":["","januari","februari","maart","april","mei","juni","juli","augustus","september","oktober","november","december"],"wgRequestId":"5c107556-ff34-4c28-be76-734eb39fbedc","wgCanonicalNamespace":"","wgCanonicalSpecialPageName":false,"wgNamespaceNumber":0,"wgPageName":"Harmonieleer","wgTitle":"Harmonieleer","wgCurRevisionId":58867675,"wgRevisionId":58867675,"wgArticleId":42527,"wgIsArticle":true,"wgIsRedirect":false,"wgAction":"view","wgUserName":null,"wgUserGroups":["*"],"wgCategories":["Wikipedia:Pagina's die ISBN magische links gebruiken","Muziektheorie","Muziekterm"],"wgPageViewLanguage":"nl","wgPageContentLanguage":"nl","wgPageContentModel":"wikitext","wgRelevantPageName":"Harmonieleer","wgRelevantArticleId":42527,"wgIsProbablyEditable":true,"wgRelevantPageIsProbablyEditable":true,"wgRestrictionEdit":[],"wgRestrictionMove":[],"wgNoticeProject":"wikipedia","wgCiteReferencePreviewsActive":true,"wgMediaViewerOnClick":true, "wgMediaViewerEnabledByDefault":true,"wgPopupsFlags":0,"wgVisualEditor":{"pageLanguageCode":"nl","pageLanguageDir":"ltr","pageVariantFallbacks":"nl"},"wgMFDisplayWikibaseDescriptions":{"search":true,"watchlist":true,"tagline":true,"nearby":true},"wgWMESchemaEditAttemptStepOversample":false,"wgWMEPageLength":20000,"wgRelatedArticlesCompat":[],"wgCentralAuthMobileDomain":false,"wgEditSubmitButtonLabelPublish":true,"wgULSPosition":"interlanguage","wgULSisCompactLinksEnabled":false,"wgVector2022LanguageInHeader":true,"wgULSisLanguageSelectorEmpty":false,"wgWikibaseItemId":"Q184421","wgCheckUserClientHintsHeadersJsApi":["brands","architecture","bitness","fullVersionList","mobile","model","platform","platformVersion"],"GEHomepageSuggestedEditsEnableTopics":true,"wgGETopicsMatchModeEnabled":false,"wgGEStructuredTaskRejectionReasonTextInputEnabled":false,"wgGELevelingUpEnabledForUser":false};RLSTATE={"ext.globalCssJs.user.styles":"ready","site.styles":"ready","user.styles":"ready", "ext.globalCssJs.user":"ready","user":"ready","user.options":"loading","skins.vector.search.codex.styles":"ready","skins.vector.styles":"ready","skins.vector.icons":"ready","ext.wikimediamessages.styles":"ready","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript":"ready","ext.uls.interlanguage":"ready","wikibase.client.init":"ready","ext.wikimediaBadges":"ready"};RLPAGEMODULES=["site","mediawiki.page.ready","mediawiki.toc","skins.vector.js","ext.centralNotice.geoIP","ext.centralNotice.startUp","ext.gadget.Direct-link-to-Commons","ext.gadget.ProtectionTemplates","ext.gadget.InterProjectLinks","ext.gadget.hoofdbetekenis-titelwijziging","ext.gadget.switcher","ext.gadget.OpenStreetMapFrame","ext.gadget.subpages","ext.urlShortener.toolbar","ext.centralauth.centralautologin","mmv.bootstrap","ext.popups","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.init","ext.visualEditor.targetLoader","ext.echo.centralauth","ext.eventLogging","ext.wikimediaEvents","ext.navigationTiming","ext.uls.interface", "ext.cx.eventlogging.campaigns","ext.cx.uls.quick.actions","wikibase.client.vector-2022","ext.checkUser.clientHints","ext.growthExperiments.SuggestedEditSession","wikibase.sidebar.tracking"];</script> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.loader.impl(function(){return["user.options@12s5i",function($,jQuery,require,module){mw.user.tokens.set({"patrolToken":"+\\","watchToken":"+\\","csrfToken":"+\\"}); }];});});</script> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=nl&modules=ext.uls.interlanguage%7Cext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript%7Cext.wikimediaBadges%7Cext.wikimediamessages.styles%7Cskins.vector.icons%2Cstyles%7Cskins.vector.search.codex.styles%7Cwikibase.client.init&only=styles&skin=vector-2022"> <script async="" src="/w/load.php?lang=nl&modules=startup&only=scripts&raw=1&skin=vector-2022"></script> <meta name="ResourceLoaderDynamicStyles" content=""> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=nl&modules=site.styles&only=styles&skin=vector-2022"> <meta name="generator" content="MediaWiki 1.44.0-wmf.4"> <meta name="referrer" content="origin"> <meta name="referrer" content="origin-when-cross-origin"> <meta name="robots" content="max-image-preview:standard"> <meta name="format-detection" content="telephone=no"> <meta name="viewport" content="width=1120"> <meta property="og:title" content="Harmonieleer - Wikipedia"> <meta property="og:type" content="website"> <link rel="preconnect" href="//upload.wikimedia.org"> <link rel="alternate" media="only screen and (max-width: 640px)" href="//nl.m.wikipedia.org/wiki/Harmonieleer"> <link rel="alternate" type="application/x-wiki" title="Bewerken" href="/w/index.php?title=Harmonieleer&action=edit"> <link rel="apple-touch-icon" href="/static/apple-touch/wikipedia.png"> <link rel="icon" href="/static/favicon/wikipedia.ico"> <link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/w/rest.php/v1/search" title="Wikipedia (nl)"> <link rel="EditURI" type="application/rsd+xml" href="//nl.wikipedia.org/w/api.php?action=rsd"> <link rel="canonical" href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Harmonieleer"> <link rel="license" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.nl"> <link rel="alternate" type="application/atom+xml" title="Wikipedia Atom-feed" href="/w/index.php?title=Speciaal:RecenteWijzigingen&feed=atom"> <link rel="dns-prefetch" href="//meta.wikimedia.org" /> <link rel="dns-prefetch" href="//login.wikimedia.org"> </head> <body class="skin--responsive skin-vector skin-vector-search-vue mediawiki ltr sitedir-ltr mw-hide-empty-elt ns-0 ns-subject mw-editable page-Harmonieleer rootpage-Harmonieleer skin-vector-2022 action-view"><a class="mw-jump-link" href="#bodyContent">Naar inhoud springen</a> <div class="vector-header-container"> <header class="vector-header mw-header"> <div class="vector-header-start"> <nav class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Site"> <div id="vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown vector-main-menu-dropdown vector-button-flush-left vector-button-flush-right" > <input type="checkbox" id="vector-main-menu-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Hoofdmenu" > <label id="vector-main-menu-dropdown-label" for="vector-main-menu-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-menu mw-ui-icon-wikimedia-menu"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Hoofdmenu</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-main-menu-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-main-menu" class="vector-main-menu vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-main-menu-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="main-menu-pinned" data-pinnable-element-id="vector-main-menu" data-pinned-container-id="vector-main-menu-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-main-menu-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Hoofdmenu</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.pin">naar zijbalk verplaatsen</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.unpin">verbergen</button> </div> <div id="p-navigation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation" > <div class="vector-menu-heading"> Navigatie </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-mainpage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Hoofdpagina" title="Naar de hoofdpagina gaan [z]" accesskey="z"><span>Hoofdpagina</span></a></li><li id="n-zoekartikel" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Portaal:Navigatie"><span>Vind een artikel</span></a></li><li id="n-today" class="mw-list-item"><a href="/wiki/28_november"><span>Vandaag</span></a></li><li id="n-Etalage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Etalage"><span>Etalage</span></a></li><li id="n-categories" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Categorie:Alles"><span>Categorieën</span></a></li><li id="n-recentchanges" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:RecenteWijzigingen" title="Een lijst met recente wijzigingen in deze wiki. [r]" accesskey="r"><span>Recente wijzigingen</span></a></li><li id="n-newpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:NieuwePaginas"><span>Nieuwe artikelen</span></a></li><li id="n-randompage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:Willekeurig" title="Een willekeurige pagina bekijken [x]" accesskey="x"><span>Willekeurige pagina</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-navigation2" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation2" > <div class="vector-menu-heading"> Informatie </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-portal" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Portaal:Gebruikersportaal" title="Informatie over het project: wat u kunt doen, waar u dingen kunt vinden"><span>Gebruikersportaal</span></a></li><li id="n-Snelcursus" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Snelcursus"><span>Snelcursus</span></a></li><li id="n-help" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Portaal:Hulp_en_beheer" title="Hulpinformatie over deze wiki"><span>Hulp en contact</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> <a href="/wiki/Hoofdpagina" class="mw-logo"> <img class="mw-logo-icon" src="/static/images/icons/wikipedia.png" alt="" aria-hidden="true" height="50" width="50"> <span class="mw-logo-container skin-invert"> <img class="mw-logo-wordmark" alt="Wikipedia" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-wordmark-en.svg" style="width: 7.5em; height: 1.125em;"> <img class="mw-logo-tagline" alt="de vrije encyclopedie" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-tagline-nl.svg" width="120" height="13" style="width: 7.5em; height: 0.8125em;"> </span> </a> </div> <div class="vector-header-end"> <div id="p-search" role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-collapses vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box-auto-expand-width vector-search-box"> <a href="/wiki/Speciaal:Zoeken" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only search-toggle" title="Doorzoek Wikipedia [f]" accesskey="f"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>Zoeken</span> </a> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail cdx-typeahead-search--auto-expand-width"> <form action="/w/index.php" id="searchform" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div id="simpleSearch" class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Doorzoek Wikipedia" aria-label="Doorzoek Wikipedia" autocapitalize="sentences" title="Doorzoek Wikipedia [f]" accesskey="f" id="searchInput" > <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="Speciaal:Zoeken"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Zoeken</button> </form> </div> </div> </div> <nav class="vector-user-links vector-user-links-wide" aria-label="Persoonlijke hulpmiddelen"> <div class="vector-user-links-main"> <div id="p-vector-user-menu-preferences" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-userpage" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Uiterlijk"> <div id="vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown " title="De lettergrootte, breedte en kleur van de pagina wijzigen" > <input type="checkbox" id="vector-appearance-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Uiterlijk" > <label id="vector-appearance-dropdown-label" for="vector-appearance-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-appearance mw-ui-icon-wikimedia-appearance"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Uiterlijk</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-appearance-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div id="p-vector-user-menu-notifications" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-overflow" class="vector-menu mw-portlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_nl.wikipedia.org&uselang=nl" class=""><span>Doneren</span></a> </li> <li id="pt-createaccount-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Speciaal:GebruikerAanmaken&returnto=Harmonieleer" title="Registreer u vooral en meld u aan. Dit is echter niet verplicht." class=""><span>Account aanmaken</span></a> </li> <li id="pt-login-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Speciaal:Aanmelden&returnto=Harmonieleer" title="U wordt van harte uitgenodigd om aan te melden, maar dit is niet verplicht [o]" accesskey="o" class=""><span>Aanmelden</span></a> </li> </ul> </div> </div> </div> <div id="vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown vector-user-menu vector-button-flush-right vector-user-menu-logged-out" title="Meer opties" > <input type="checkbox" id="vector-user-links-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Persoonlijke hulpmiddelen" > <label id="vector-user-links-dropdown-label" for="vector-user-links-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-ellipsis mw-ui-icon-wikimedia-ellipsis"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Persoonlijke hulpmiddelen</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-personal" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-personal user-links-collapsible-item" title="Gebruikersmenu" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_nl.wikipedia.org&uselang=nl"><span>Doneren</span></a></li><li id="pt-createaccount" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:GebruikerAanmaken&returnto=Harmonieleer" title="Registreer u vooral en meld u aan. Dit is echter niet verplicht."><span class="vector-icon mw-ui-icon-userAdd mw-ui-icon-wikimedia-userAdd"></span> <span>Account aanmaken</span></a></li><li id="pt-login" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:Aanmelden&returnto=Harmonieleer" title="U wordt van harte uitgenodigd om aan te melden, maar dit is niet verplicht [o]" accesskey="o"><span class="vector-icon mw-ui-icon-logIn mw-ui-icon-wikimedia-logIn"></span> <span>Aanmelden</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-user-menu-anon-editor" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-user-menu-anon-editor" > <div class="vector-menu-heading"> Pagina's voor uitgelogde redacteuren <a href="/wiki/Help:Inleiding" aria-label="Meer leren over bewerken"><span>meer lezen</span></a> </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-anoncontribs" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:MijnBijdragen" title="Bijdragen IP-adres [y]" accesskey="y"><span>Bijdragen</span></a></li><li id="pt-anontalk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:MijnOverleg" title="Overlegpagina van de anonieme gebruiker van dit IP-adres [n]" accesskey="n"><span>Overleg</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </header> </div> <div class="mw-page-container"> <div class="mw-page-container-inner"> <div class="vector-sitenotice-container"> <div id="siteNotice"></div> </div> <div class="vector-column-start"> <div class="vector-main-menu-container"> <div id="mw-navigation"> <nav id="mw-panel" class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Site"> <div id="vector-main-menu-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> </div> </div> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav id="mw-panel-toc" aria-label="Inhoud" data-event-name="ui.sidebar-toc" class="mw-table-of-contents-container vector-toc-landmark"> <div id="vector-toc-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-toc" class="vector-toc vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-toc-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="toc-pinned" data-pinnable-element-id="vector-toc" > <h2 class="vector-pinnable-header-label">Inhoud</h2> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.pin">naar zijbalk verplaatsen</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.unpin">verbergen</button> </div> <ul class="vector-toc-contents" id="mw-panel-toc-list"> <li id="toc-mw-content-text" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a href="#" class="vector-toc-link"> <div class="vector-toc-text">Top</div> </a> </li> <li id="toc-Contrapunt_en_stemvoering" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Contrapunt_en_stemvoering"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1</span> <span>Contrapunt en stemvoering</span> </div> </a> <ul id="toc-Contrapunt_en_stemvoering-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Tonaliteit" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Tonaliteit"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2</span> <span>Tonaliteit</span> </div> </a> <ul id="toc-Tonaliteit-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Functionele_harmonie" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Functionele_harmonie"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3</span> <span>Functionele harmonie</span> </div> </a> <ul id="toc-Functionele_harmonie-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Basisfunctionele_akkoorden" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Basisfunctionele_akkoorden"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4</span> <span>Basisfunctionele akkoorden</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Basisfunctionele_akkoorden-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Basisfunctionele akkoorden-subkopje inklappen</span> </button> <ul id="toc-Basisfunctionele_akkoorden-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Van_C-majeur" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Van_C-majeur"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.1</span> <span>Van C-majeur</span> </div> </a> <ul id="toc-Van_C-majeur-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Meer_majeur" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Meer_majeur"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.2</span> <span>Meer majeur</span> </div> </a> <ul id="toc-Meer_majeur-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Mineur" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Mineur"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.3</span> <span>Mineur</span> </div> </a> <ul id="toc-Mineur-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Akkoordenverbindingen" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Akkoordenverbindingen"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5</span> <span>Akkoordenverbindingen</span> </div> </a> <ul id="toc-Akkoordenverbindingen-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Parallelverbod" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Parallelverbod"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6</span> <span>Parallelverbod</span> </div> </a> <ul id="toc-Parallelverbod-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Ontwikkeling_van_de_harmonie" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Ontwikkeling_van_de_harmonie"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">7</span> <span>Ontwikkeling van de harmonie</span> </div> </a> <ul id="toc-Ontwikkeling_van_de_harmonie-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Modaal-functionele_harmonie" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Modaal-functionele_harmonie"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">8</span> <span>Modaal-functionele harmonie</span> </div> </a> <ul id="toc-Modaal-functionele_harmonie-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Atonaliteit" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Atonaliteit"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">9</span> <span>Atonaliteit</span> </div> </a> <ul id="toc-Atonaliteit-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Microtonaliteit" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Microtonaliteit"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">10</span> <span>Microtonaliteit</span> </div> </a> <ul id="toc-Microtonaliteit-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Zie_ook" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Zie_ook"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">11</span> <span>Zie ook</span> </div> </a> <ul id="toc-Zie_ook-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </div> </div> </nav> </div> </div> <div class="mw-content-container"> <main id="content" class="mw-body"> <header class="mw-body-header vector-page-titlebar"> <nav aria-label="Inhoud" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown vector-page-titlebar-toc vector-button-flush-left" > <input type="checkbox" id="vector-page-titlebar-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Inhoudsopgave omschakelen" > <label id="vector-page-titlebar-toc-label" for="vector-page-titlebar-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-listBullet mw-ui-icon-wikimedia-listBullet"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Inhoudsopgave omschakelen</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-titlebar-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <h1 id="firstHeading" class="firstHeading mw-first-heading"><span class="mw-page-title-main">Harmonieleer</span></h1> <div id="p-lang-btn" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-lang" > <input type="checkbox" id="p-lang-btn-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn" class="vector-dropdown-checkbox mw-interlanguage-selector" aria-label="Ga naar een artikel in een andere taal. Beschikbaar in 60 talen" > <label id="p-lang-btn-label" for="p-lang-btn-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive mw-portlet-lang-heading-60" aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-language-progressive mw-ui-icon-wikimedia-language-progressive"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">60 talen</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="interlanguage-link interwiki-af mw-list-item"><a href="https://af.wikipedia.org/wiki/Harmonie" title="Harmonie – Afrikaans" lang="af" hreflang="af" data-title="Harmonie" data-language-autonym="Afrikaans" data-language-local-name="Afrikaans" class="interlanguage-link-target"><span>Afrikaans</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ar mw-list-item"><a href="https://ar.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AC%D8%A7%D9%85_(%D9%85%D9%88%D8%B3%D9%8A%D9%82%D9%89)" title="انسجام (موسيقى) – Arabisch" lang="ar" hreflang="ar" data-title="انسجام (موسيقى)" data-language-autonym="العربية" data-language-local-name="Arabisch" class="interlanguage-link-target"><span>العربية</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ast mw-list-item"><a href="https://ast.wikipedia.org/wiki/Harmon%C3%ADa" title="Harmonía – Asturisch" lang="ast" hreflang="ast" data-title="Harmonía" data-language-autonym="Asturianu" data-language-local-name="Asturisch" class="interlanguage-link-target"><span>Asturianu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bn mw-list-item"><a href="https://bn.wikipedia.org/wiki/%E0%A6%90%E0%A6%95%E0%A6%A4%E0%A6%BE%E0%A6%A8" title="ঐকতান – Bengaals" lang="bn" hreflang="bn" data-title="ঐকতান" data-language-autonym="বাংলা" data-language-local-name="Bengaals" class="interlanguage-link-target"><span>বাংলা</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bpy mw-list-item"><a href="https://bpy.wikipedia.org/wiki/%E0%A6%B9%E0%A6%BE%E0%A6%B0%E0%A7%8D%E0%A6%AE%E0%A7%8B%E0%A6%A8%E0%A6%BF%E0%A6%AF%E0%A6%BC%E0%A6%BE" title="হার্মোনিয়া – Bishnupriya" lang="bpy" hreflang="bpy" data-title="হার্মোনিয়া" data-language-autonym="বিষ্ণুপ্রিয়া মণিপুরী" data-language-local-name="Bishnupriya" class="interlanguage-link-target"><span>বিষ্ণুপ্রিয়া মণিপুরী</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ca mw-list-item"><a href="https://ca.wikipedia.org/wiki/Harmonia_musical" title="Harmonia musical – Catalaans" lang="ca" hreflang="ca" data-title="Harmonia musical" data-language-autonym="Català" data-language-local-name="Catalaans" class="interlanguage-link-target"><span>Català</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ckb mw-list-item"><a href="https://ckb.wikipedia.org/wiki/%DA%BE%D8%A7%D8%B1%D9%85%DB%86%D9%86%DB%8C" title="ھارمۆنی – Soranî" lang="ckb" hreflang="ckb" data-title="ھارمۆنی" data-language-autonym="کوردی" data-language-local-name="Soranî" class="interlanguage-link-target"><span>کوردی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cs mw-list-item"><a href="https://cs.wikipedia.org/wiki/Harmonie" title="Harmonie – Tsjechisch" lang="cs" hreflang="cs" data-title="Harmonie" data-language-autonym="Čeština" data-language-local-name="Tsjechisch" class="interlanguage-link-target"><span>Čeština</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-da mw-list-item"><a href="https://da.wikipedia.org/wiki/Harmonik" title="Harmonik – Deens" lang="da" hreflang="da" data-title="Harmonik" data-language-autonym="Dansk" data-language-local-name="Deens" class="interlanguage-link-target"><span>Dansk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-de mw-list-item"><a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Harmonik" title="Harmonik – Duits" lang="de" hreflang="de" data-title="Harmonik" data-language-autonym="Deutsch" data-language-local-name="Duits" class="interlanguage-link-target"><span>Deutsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-el mw-list-item"><a href="https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%91%CF%81%CE%BC%CE%BF%CE%BD%CE%AF%CE%B1_(%CE%BC%CE%BF%CF%85%CF%83%CE%B9%CE%BA%CE%AE)" title="Αρμονία (μουσική) – Grieks" lang="el" hreflang="el" data-title="Αρμονία (μουσική)" data-language-autonym="Ελληνικά" data-language-local-name="Grieks" class="interlanguage-link-target"><span>Ελληνικά</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-en mw-list-item"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Harmony" title="Harmony – Engels" lang="en" hreflang="en" data-title="Harmony" data-language-autonym="English" data-language-local-name="Engels" class="interlanguage-link-target"><span>English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eo mw-list-item"><a href="https://eo.wikipedia.org/wiki/Harmoniscienco" title="Harmoniscienco – Esperanto" lang="eo" hreflang="eo" data-title="Harmoniscienco" data-language-autonym="Esperanto" data-language-local-name="Esperanto" class="interlanguage-link-target"><span>Esperanto</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-es mw-list-item"><a href="https://es.wikipedia.org/wiki/Armon%C3%ADa" title="Armonía – Spaans" lang="es" hreflang="es" data-title="Armonía" data-language-autonym="Español" data-language-local-name="Spaans" class="interlanguage-link-target"><span>Español</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-et mw-list-item"><a href="https://et.wikipedia.org/wiki/Harmoonia_(muusika)" title="Harmoonia (muusika) – Estisch" lang="et" hreflang="et" data-title="Harmoonia (muusika)" data-language-autonym="Eesti" data-language-local-name="Estisch" class="interlanguage-link-target"><span>Eesti</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eu mw-list-item"><a href="https://eu.wikipedia.org/wiki/Harmonia_(musika)" title="Harmonia (musika) – Baskisch" lang="eu" hreflang="eu" data-title="Harmonia (musika)" data-language-autonym="Euskara" data-language-local-name="Baskisch" class="interlanguage-link-target"><span>Euskara</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ext mw-list-item"><a href="https://ext.wikipedia.org/wiki/Armon%C3%ADa" title="Armonía – Extremeens" lang="ext" hreflang="ext" data-title="Armonía" data-language-autonym="Estremeñu" data-language-local-name="Extremeens" class="interlanguage-link-target"><span>Estremeñu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fa mw-list-item"><a href="https://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%87%D8%A7%D8%B1%D9%85%D9%88%D9%86%DB%8C" title="هارمونی – Perzisch" lang="fa" hreflang="fa" data-title="هارمونی" data-language-autonym="فارسی" data-language-local-name="Perzisch" class="interlanguage-link-target"><span>فارسی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fi mw-list-item"><a href="https://fi.wikipedia.org/wiki/Harmonia_(musiikki)" title="Harmonia (musiikki) – Fins" lang="fi" hreflang="fi" data-title="Harmonia (musiikki)" data-language-autonym="Suomi" data-language-local-name="Fins" class="interlanguage-link-target"><span>Suomi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fr mw-list-item"><a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Harmonie" title="Harmonie – Frans" lang="fr" hreflang="fr" data-title="Harmonie" data-language-autonym="Français" data-language-local-name="Frans" class="interlanguage-link-target"><span>Français</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ga mw-list-item"><a href="https://ga.wikipedia.org/wiki/Comhcheol" title="Comhcheol – Iers" lang="ga" hreflang="ga" data-title="Comhcheol" data-language-autonym="Gaeilge" data-language-local-name="Iers" class="interlanguage-link-target"><span>Gaeilge</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gl mw-list-item"><a href="https://gl.wikipedia.org/wiki/Harmon%C3%ADa_(m%C3%BAsica)" title="Harmonía (música) – Galicisch" lang="gl" hreflang="gl" data-title="Harmonía (música)" data-language-autonym="Galego" data-language-local-name="Galicisch" class="interlanguage-link-target"><span>Galego</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-he mw-list-item"><a href="https://he.wikipedia.org/wiki/%D7%94%D7%A8%D7%9E%D7%95%D7%A0%D7%99%D7%94" title="הרמוניה – Hebreeuws" lang="he" hreflang="he" data-title="הרמוניה" data-language-autonym="עברית" data-language-local-name="Hebreeuws" class="interlanguage-link-target"><span>עברית</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hi mw-list-item"><a href="https://hi.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%B5%E0%A4%B0-%E0%A4%B8%E0%A4%82%E0%A4%97%E0%A4%A4%E0%A4%BF" title="स्वर-संगति – Hindi" lang="hi" hreflang="hi" data-title="स्वर-संगति" data-language-autonym="हिन्दी" data-language-local-name="Hindi" class="interlanguage-link-target"><span>हिन्दी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hr mw-list-item"><a href="https://hr.wikipedia.org/wiki/Harmonija_(glazba)" title="Harmonija (glazba) – Kroatisch" lang="hr" hreflang="hr" data-title="Harmonija (glazba)" data-language-autonym="Hrvatski" data-language-local-name="Kroatisch" class="interlanguage-link-target"><span>Hrvatski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hu mw-list-item"><a href="https://hu.wikipedia.org/wiki/Harm%C3%B3nia_(zene)" title="Harmónia (zene) – Hongaars" lang="hu" hreflang="hu" data-title="Harmónia (zene)" data-language-autonym="Magyar" data-language-local-name="Hongaars" class="interlanguage-link-target"><span>Magyar</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hy mw-list-item"><a href="https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%80%D5%A1%D6%80%D5%B4%D5%B8%D5%B6%D5%AB%D5%A1" title="Հարմոնիա – Armeens" lang="hy" hreflang="hy" data-title="Հարմոնիա" data-language-autonym="Հայերեն" data-language-local-name="Armeens" class="interlanguage-link-target"><span>Հայերեն</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-id mw-list-item"><a href="https://id.wikipedia.org/wiki/Harmoni_(musik)" title="Harmoni (musik) – Indonesisch" lang="id" hreflang="id" data-title="Harmoni (musik)" data-language-autonym="Bahasa Indonesia" data-language-local-name="Indonesisch" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Indonesia</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-it mw-list-item"><a href="https://it.wikipedia.org/wiki/Armonia" title="Armonia – Italiaans" lang="it" hreflang="it" data-title="Armonia" data-language-autonym="Italiano" data-language-local-name="Italiaans" class="interlanguage-link-target"><span>Italiano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ja mw-list-item"><a href="https://ja.wikipedia.org/wiki/%E5%92%8C%E5%A3%B0" title="和声 – Japans" lang="ja" hreflang="ja" data-title="和声" data-language-autonym="日本語" data-language-local-name="Japans" class="interlanguage-link-target"><span>日本語</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kk mw-list-item"><a href="https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B0%D1%80%D0%BC%D0%BE%D0%BD%D0%B8%D1%8F" title="Гармония – Kazachs" lang="kk" hreflang="kk" data-title="Гармония" data-language-autonym="Қазақша" data-language-local-name="Kazachs" class="interlanguage-link-target"><span>Қазақша</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kn mw-list-item"><a href="https://kn.wikipedia.org/wiki/%E0%B2%B8%E0%B3%8D%E0%B2%B5%E0%B2%B0_%E0%B2%B8%E0%B2%BE%E0%B2%AE%E0%B2%B0%E0%B2%B8%E0%B3%8D%E0%B2%AF" title="ಸ್ವರ ಸಾಮರಸ್ಯ – Kannada" lang="kn" hreflang="kn" data-title="ಸ್ವರ ಸಾಮರಸ್ಯ" data-language-autonym="ಕನ್ನಡ" data-language-local-name="Kannada" class="interlanguage-link-target"><span>ಕನ್ನಡ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ko mw-list-item"><a href="https://ko.wikipedia.org/wiki/%ED%99%94%EC%84%B1_(%EC%9D%8C%EC%95%85)" title="화성 (음악) – Koreaans" lang="ko" hreflang="ko" data-title="화성 (음악)" data-language-autonym="한국어" data-language-local-name="Koreaans" class="interlanguage-link-target"><span>한국어</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-la mw-list-item"><a href="https://la.wikipedia.org/wiki/Harmonia" title="Harmonia – Latijn" lang="la" hreflang="la" data-title="Harmonia" data-language-autonym="Latina" data-language-local-name="Latijn" class="interlanguage-link-target"><span>Latina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lt mw-list-item"><a href="https://lt.wikipedia.org/wiki/Harmonija_(muzika)" title="Harmonija (muzika) – Litouws" lang="lt" hreflang="lt" data-title="Harmonija (muzika)" data-language-autonym="Lietuvių" data-language-local-name="Litouws" class="interlanguage-link-target"><span>Lietuvių</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mk mw-list-item"><a href="https://mk.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D0%B0%D1%80%D0%BC%D0%BE%D0%BD%D0%B8%D1%98%D0%B0" title="Хармонија – Macedonisch" lang="mk" hreflang="mk" data-title="Хармонија" data-language-autonym="Македонски" data-language-local-name="Macedonisch" class="interlanguage-link-target"><span>Македонски</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nn mw-list-item"><a href="https://nn.wikipedia.org/wiki/Harmoni" title="Harmoni – Noors - Nynorsk" lang="nn" hreflang="nn" data-title="Harmoni" data-language-autonym="Norsk nynorsk" data-language-local-name="Noors - Nynorsk" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk nynorsk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-no mw-list-item"><a href="https://no.wikipedia.org/wiki/Harmonikk" title="Harmonikk – Noors - Bokmål" lang="nb" hreflang="nb" data-title="Harmonikk" data-language-autonym="Norsk bokmål" data-language-local-name="Noors - Bokmål" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk bokmål</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pl mw-list-item"><a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Harmonia_(muzyka)" title="Harmonia (muzyka) – Pools" lang="pl" hreflang="pl" data-title="Harmonia (muzyka)" data-language-autonym="Polski" data-language-local-name="Pools" class="interlanguage-link-target"><span>Polski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pt mw-list-item"><a href="https://pt.wikipedia.org/wiki/Harmonia_(m%C3%BAsica)" title="Harmonia (música) – Portugees" lang="pt" hreflang="pt" data-title="Harmonia (música)" data-language-autonym="Português" data-language-local-name="Portugees" class="interlanguage-link-target"><span>Português</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ro mw-list-item"><a href="https://ro.wikipedia.org/wiki/Armonie" title="Armonie – Roemeens" lang="ro" hreflang="ro" data-title="Armonie" data-language-autonym="Română" data-language-local-name="Roemeens" class="interlanguage-link-target"><span>Română</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-roa-rup mw-list-item"><a href="https://roa-rup.wikipedia.org/wiki/Armunii" title="Armunii – Aroemeens" lang="rup" hreflang="rup" data-title="Armunii" data-language-autonym="Armãneashti" data-language-local-name="Aroemeens" class="interlanguage-link-target"><span>Armãneashti</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ru mw-list-item"><a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B0%D1%80%D0%BC%D0%BE%D0%BD%D0%B8%D1%8F_(%D0%BC%D1%83%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D0%B0)" title="Гармония (музыка) – Russisch" lang="ru" hreflang="ru" data-title="Гармония (музыка)" data-language-autonym="Русский" data-language-local-name="Russisch" class="interlanguage-link-target"><span>Русский</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sh mw-list-item"><a href="https://sh.wikipedia.org/wiki/Harmonija_(muzika)" title="Harmonija (muzika) – Servo-Kroatisch" lang="sh" hreflang="sh" data-title="Harmonija (muzika)" data-language-autonym="Srpskohrvatski / српскохрватски" data-language-local-name="Servo-Kroatisch" class="interlanguage-link-target"><span>Srpskohrvatski / српскохрватски</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-simple mw-list-item"><a href="https://simple.wikipedia.org/wiki/Harmony" title="Harmony – Simple English" lang="en-simple" hreflang="en-simple" data-title="Harmony" data-language-autonym="Simple English" data-language-local-name="Simple English" class="interlanguage-link-target"><span>Simple English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sl mw-list-item"><a href="https://sl.wikipedia.org/wiki/Harmonija" title="Harmonija – Sloveens" lang="sl" hreflang="sl" data-title="Harmonija" data-language-autonym="Slovenščina" data-language-local-name="Sloveens" class="interlanguage-link-target"><span>Slovenščina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sq mw-list-item"><a href="https://sq.wikipedia.org/wiki/Harmonia" title="Harmonia – Albanees" lang="sq" hreflang="sq" data-title="Harmonia" data-language-autonym="Shqip" data-language-local-name="Albanees" class="interlanguage-link-target"><span>Shqip</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sr mw-list-item"><a href="https://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D1%83%D0%B7%D0%B8%D1%87%D0%BA%D0%B0_%D1%85%D0%B0%D1%80%D0%BC%D0%BE%D0%BD%D0%B8%D1%98%D0%B0" title="Музичка хармонија – Servisch" lang="sr" hreflang="sr" data-title="Музичка хармонија" data-language-autonym="Српски / srpski" data-language-local-name="Servisch" class="interlanguage-link-target"><span>Српски / srpski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sv mw-list-item"><a href="https://sv.wikipedia.org/wiki/Harmonil%C3%A4ra_(musik)" title="Harmonilära (musik) – Zweeds" lang="sv" hreflang="sv" data-title="Harmonilära (musik)" data-language-autonym="Svenska" data-language-local-name="Zweeds" class="interlanguage-link-target"><span>Svenska</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tg mw-list-item"><a href="https://tg.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B0%D1%80%D0%BC%D0%BE%D0%BD%D0%B8%D1%8F_(%D0%BC%D1%83%D1%81%D0%B8%D2%9B%D3%A3)" title="Гармония (мусиқӣ) – Tadzjieks" lang="tg" hreflang="tg" data-title="Гармония (мусиқӣ)" data-language-autonym="Тоҷикӣ" data-language-local-name="Tadzjieks" class="interlanguage-link-target"><span>Тоҷикӣ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-th mw-list-item"><a href="https://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B9%80%E0%B8%AA%E0%B8%B5%E0%B8%A2%E0%B8%87%E0%B8%9B%E0%B8%A3%E0%B8%B0%E0%B8%AA%E0%B8%B2%E0%B8%99" title="เสียงประสาน – Thai" lang="th" hreflang="th" data-title="เสียงประสาน" data-language-autonym="ไทย" data-language-local-name="Thai" class="interlanguage-link-target"><span>ไทย</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tl mw-list-item"><a href="https://tl.wikipedia.org/wiki/Harmoniya" title="Harmoniya – Tagalog" lang="tl" hreflang="tl" data-title="Harmoniya" data-language-autonym="Tagalog" data-language-local-name="Tagalog" class="interlanguage-link-target"><span>Tagalog</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tr mw-list-item"><a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/Armoni" title="Armoni – Turks" lang="tr" hreflang="tr" data-title="Armoni" data-language-autonym="Türkçe" data-language-local-name="Turks" class="interlanguage-link-target"><span>Türkçe</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uk mw-list-item"><a href="https://uk.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B0%D1%80%D0%BC%D0%BE%D0%BD%D1%96%D1%8F_(%D0%BC%D1%83%D0%B7%D0%B8%D0%BA%D0%B0)" title="Гармонія (музика) – Oekraïens" lang="uk" hreflang="uk" data-title="Гармонія (музика)" data-language-autonym="Українська" data-language-local-name="Oekraïens" class="interlanguage-link-target"><span>Українська</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uz mw-list-item"><a href="https://uz.wikipedia.org/wiki/Garmoniyalash" title="Garmoniyalash – Oezbeeks" lang="uz" hreflang="uz" data-title="Garmoniyalash" data-language-autonym="Oʻzbekcha / ўзбекча" data-language-local-name="Oezbeeks" class="interlanguage-link-target"><span>Oʻzbekcha / ўзбекча</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vi mw-list-item"><a href="https://vi.wikipedia.org/wiki/H%C3%B2a_%C3%A2m" title="Hòa âm – Vietnamees" lang="vi" hreflang="vi" data-title="Hòa âm" data-language-autonym="Tiếng Việt" data-language-local-name="Vietnamees" class="interlanguage-link-target"><span>Tiếng Việt</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-war mw-list-item"><a href="https://war.wikipedia.org/wiki/Armonya" title="Armonya – Waray" lang="war" hreflang="war" data-title="Armonya" data-language-autonym="Winaray" data-language-local-name="Waray" class="interlanguage-link-target"><span>Winaray</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-wuu mw-list-item"><a href="https://wuu.wikipedia.org/wiki/%E5%92%8C%E5%A3%B0" title="和声 – Wuyu" lang="wuu" hreflang="wuu" data-title="和声" data-language-autonym="吴语" data-language-local-name="Wuyu" class="interlanguage-link-target"><span>吴语</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh mw-list-item"><a href="https://zh.wikipedia.org/wiki/%E5%92%8C%E5%A3%B0" title="和声 – Chinees" lang="zh" hreflang="zh" data-title="和声" data-language-autonym="中文" data-language-local-name="Chinees" class="interlanguage-link-target"><span>中文</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-yue mw-list-item"><a href="https://zh-yue.wikipedia.org/wiki/%E5%92%8C%E9%9F%B3" title="和音 – Kantonees" lang="yue" hreflang="yue" data-title="和音" data-language-autonym="粵語" data-language-local-name="Kantonees" class="interlanguage-link-target"><span>粵語</span></a></li> </ul> <div class="after-portlet after-portlet-lang"><span class="wb-langlinks-edit wb-langlinks-link"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q184421#sitelinks-wikipedia" title="Taalkoppelingen bewerken" class="wbc-editpage">Koppelingen bewerken</a></span></div> </div> </div> </div> </header> <div class="vector-page-toolbar"> <div class="vector-page-toolbar-container"> <div id="left-navigation"> <nav aria-label="Naamruimten"> <div id="p-associated-pages" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-associated-pages" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-nstab-main" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Harmonieleer" title="Inhoudspagina bekijken [c]" accesskey="c"><span>Artikel</span></a></li><li id="ca-talk" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Overleg:Harmonieleer" rel="discussion" title="Overleg over deze pagina [t]" accesskey="t"><span>Overleg</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown emptyPortlet" > <input type="checkbox" id="vector-variants-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Taalvariant wijzigen" > <label id="vector-variants-dropdown-label" for="vector-variants-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">Nederlands</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-variants" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-variants emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> <div id="right-navigation" class="vector-collapsible"> <nav aria-label="Weergaven"> <div id="p-views" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-views" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-view" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Harmonieleer"><span>Lezen</span></a></li><li id="ca-ve-edit" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Harmonieleer&veaction=edit" title="Deze pagina bewerken [v]" accesskey="v"><span>Bewerken</span></a></li><li id="ca-edit" class="collapsible vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Harmonieleer&action=edit" title="Broncode van deze pagina bewerken [e]" accesskey="e"><span>Brontekst bewerken</span></a></li><li id="ca-history" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Harmonieleer&action=history" title="Eerdere versies van deze pagina [h]" accesskey="h"><span>Geschiedenis weergeven</span></a></li> </ul> </div> </div> </nav> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Paginahulpmiddelen"> <div id="vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown vector-page-tools-dropdown" > <input type="checkbox" id="vector-page-tools-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Hulpmiddelen" > <label id="vector-page-tools-dropdown-label" for="vector-page-tools-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">Hulpmiddelen</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-tools-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-page-tools" class="vector-page-tools vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-page-tools-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="page-tools-pinned" data-pinnable-element-id="vector-page-tools" data-pinned-container-id="vector-page-tools-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-page-tools-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Hulpmiddelen</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.pin">naar zijbalk verplaatsen</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.unpin">verbergen</button> </div> <div id="p-cactions" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-cactions emptyPortlet vector-has-collapsible-items" title="Meer opties" > <div class="vector-menu-heading"> Handelingen </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-more-view" class="selected vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/wiki/Harmonieleer"><span>Lezen</span></a></li><li id="ca-more-ve-edit" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Harmonieleer&veaction=edit" title="Deze pagina bewerken [v]" accesskey="v"><span>Bewerken</span></a></li><li id="ca-more-edit" class="collapsible vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Harmonieleer&action=edit" title="Broncode van deze pagina bewerken [e]" accesskey="e"><span>Brontekst bewerken</span></a></li><li id="ca-more-history" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Harmonieleer&action=history"><span>Geschiedenis weergeven</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-tb" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-tb" > <div class="vector-menu-heading"> Algemeen </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-whatlinkshere" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:VerwijzingenNaarHier/Harmonieleer" title="Lijst met alle pagina's die naar deze pagina verwijzen [j]" accesskey="j"><span>Links naar deze pagina</span></a></li><li id="t-recentchangeslinked" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:RecenteWijzigingenGelinkt/Harmonieleer" rel="nofollow" title="Recente wijzigingen in pagina's waar deze pagina naar verwijst [k]" accesskey="k"><span>Gerelateerde wijzigingen</span></a></li><li id="t-upload" class="mw-list-item"><a href="//commons.wikimedia.org/wiki/Special:UploadWizard?uselang=nl" title="Bestanden uploaden [u]" accesskey="u"><span>Bestand uploaden</span></a></li><li id="t-specialpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:SpecialePaginas" title="Lijst met alle speciale pagina's [q]" accesskey="q"><span>Speciale pagina's</span></a></li><li id="t-permalink" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Harmonieleer&oldid=58867675" title="Permanente koppeling naar deze versie van deze pagina"><span>Permanente koppeling</span></a></li><li id="t-info" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Harmonieleer&action=info" title="Meer informatie over deze pagina"><span>Paginagegevens</span></a></li><li id="t-cite" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:Citeren&page=Harmonieleer&id=58867675&wpFormIdentifier=titleform" title="Informatie over hoe u deze pagina kunt citeren"><span>Deze pagina citeren</span></a></li><li id="t-urlshortener" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:UrlShortener&url=https%3A%2F%2Fnl.wikipedia.org%2Fwiki%2FHarmonieleer"><span>Verkorte URL verkrijgen</span></a></li><li id="t-urlshortener-qrcode" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:QrCode&url=https%3A%2F%2Fnl.wikipedia.org%2Fwiki%2FHarmonieleer"><span>QR-code downloaden</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-coll-print_export" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-coll-print_export" > <div class="vector-menu-heading"> Afdrukken/exporteren </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="coll-create_a_book" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:Boek&bookcmd=book_creator&referer=Harmonieleer"><span>Boek aanmaken</span></a></li><li id="coll-download-as-rl" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:DownloadAsPdf&page=Harmonieleer&action=show-download-screen"><span>Downloaden als PDF</span></a></li><li id="t-print" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Harmonieleer&printable=yes" title="Printvriendelijke versie van deze pagina [p]" accesskey="p"><span>Afdrukversie</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-wikibase-otherprojects" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-wikibase-otherprojects" > <div class="vector-menu-heading"> In andere projecten </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-commons mw-list-item"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Harmony" hreflang="en"><span>Wikimedia Commons</span></a></li><li id="t-wikibase" class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikibase-dataitem mw-list-item"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q184421" title="Koppeling naar item in verbonden gegevensrepository [g]" accesskey="g"><span>Wikidata-item</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> </div> <div class="vector-column-end"> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Paginahulpmiddelen"> <div id="vector-page-tools-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Uiterlijk"> <div id="vector-appearance-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-appearance" class="vector-appearance vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-appearance-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="appearance-pinned" data-pinnable-element-id="vector-appearance" data-pinned-container-id="vector-appearance-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-appearance-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Uiterlijk</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.pin">naar zijbalk verplaatsen</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.unpin">verbergen</button> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> <div id="bodyContent" class="vector-body" aria-labelledby="firstHeading" data-mw-ve-target-container> <div class="vector-body-before-content"> <div class="mw-indicators"> </div> <div id="siteSub" class="noprint">Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie</div> </div> <div id="contentSub"><div id="mw-content-subtitle"></div></div> <div id="mw-content-text" class="mw-body-content"><div class="mw-content-ltr mw-parser-output" lang="nl" dir="ltr"><p><b>Harmonieleer</b> is in de <a href="/wiki/Muziektheorie" title="Muziektheorie">muziektheorie</a> de beschrijving van de opeenvolging van <a href="/wiki/Akkoord_(muziek)" title="Akkoord (muziek)">akkoorden</a> en hun samenhang. In de <a href="/wiki/Klassieke_muziek" title="Klassieke muziek">klassieke muziek</a> is er traditioneel sprake van <b>tonaal-functionele harmonie</b>, alternatieven zijn onder andere de <b>modaal-functionele harmonie</b> en de <a href="/wiki/Atonaliteit" title="Atonaliteit">atonaliteit</a>. Er is sprake van harmonie wanneer er een aantal verschillende tonen tegelijk klinken. In de striktere zin wordt in de harmonieleer onder harmonie verstaan: de (al dan niet functionele) opeenvolging van <a href="/wiki/Akkoord_(muziek)" title="Akkoord (muziek)">akkoorden</a>. Een akkoord is in de klassieke harmonieleer doorgaans een opeenstapeling van minimaal twee tertsen op een <a href="/wiki/Trap_(muziek)" title="Trap (muziek)">trap</a> (ook wel een <a href="/wiki/Drieklank" class="mw-redirect" title="Drieklank">drieklank</a>). In de ruimere zin wordt onder harmonie verstaan: het omgaan met samenklanken binnen een stuk of stijl. </p> <meta property="mw:PageProp/toc" /> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Contrapunt_en_stemvoering">Contrapunt en stemvoering</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Harmonieleer&veaction=edit&section=1" title="Bewerk dit kopje: Contrapunt en stemvoering" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Harmonieleer&action=edit&section=1" title="De broncode bewerken van de sectie: Contrapunt en stemvoering"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p><a href="/wiki/Contrapunt" title="Contrapunt">Contrapunt</a> of <a href="/wiki/Polyfonie" title="Polyfonie">polyfonie</a> is de techniek waarbij twee of meer onafhankelijke gelijkwaardige stemmen gelijktijdig klinken. Vanwege het meer horizontale verloop van deze stemcombinaties wordt dit laatste onderwerp apart van de harmonieleer bestudeerd. Bij harmonieleer ligt het accent op de verticale verbinding van de akkoorden (<a href="/wiki/Homofonie_(muziek)" title="Homofonie (muziek)">homofonie</a>). Toch is de hantering van de stemvoering van belang, met name bij het schrijven van de stempartijen voor een vierstemmig <a href="/wiki/A_capella" title="A capella">a-capellakoor</a>. Met andere woorden, de akkoordenverbindingen dienen zodanig geschreven te zijn, dat een goedlopende stemvoering vanwege de zingbaarheid, noodzakelijk is. </p><p>De hantering van de stemvoering bij de traditionele harmonieleer is te vergelijken met de koralen van <a href="/wiki/Johann_Sebastian_Bach" title="Johann Sebastian Bach">Johann Sebastian Bach</a>, waarbij een koraalmelodie wordt geharmoniseerd voor vierstemmig gemengd koor. Bach categoriseerde deze vierstemmige koralen onder elementair contrapunt, dat de basis vormde om verder te gaan in versierd contrapunt.<br /> Als er onder een melodie een harmonische begeleiding gespeeld wordt met gitaar of een ander begeleidingsinstrument waarbij er geen strenge stemvoeringsregels gelden (begeleide <a href="/wiki/Monodie" title="Monodie">monodie</a>), dan is het overduidelijk dat daar geen verwantschap meer is met contrapunt. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Tonaliteit">Tonaliteit</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Harmonieleer&veaction=edit&section=2" title="Bewerk dit kopje: Tonaliteit" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Harmonieleer&action=edit&section=2" title="De broncode bewerken van de sectie: Tonaliteit"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Het begrip <a href="/wiki/Tonaliteit" title="Tonaliteit">tonaliteit</a> is een intrinsiek muzikaal gegeven. Feitelijk is tonaliteit de muzikale perceptie (het ervaren) van de verhouding van de tonen rond een waargenomen grondtoon als tooncentrum. Deze ervaring ontstaat door een afwisselend beeld van spanning, stuwing en oplossing binnen een <a href="/wiki/Toongeslacht" title="Toongeslacht">toongeslacht</a>, <a href="/wiki/Toonsoort" title="Toonsoort">toonsoort</a> en <a href="/wiki/Toonaard" class="mw-redirect" title="Toonaard">toonaard</a>. Dit spanningsverloop wordt mede bepaald door de onderlinge verhouding van tonen ten opzichte van elkaar en ten opzichte van de grondtoon van de toonladder, alsmede de verhouding van de akkoorden ten opzichte van de tonica-drieklank (d.i. het basisakkoord op de grondtoon van de toonladder) en elkaar. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Functionele_harmonie">Functionele harmonie</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Harmonieleer&veaction=edit&section=3" title="Bewerk dit kopje: Functionele harmonie" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Harmonieleer&action=edit&section=3" title="De broncode bewerken van de sectie: Functionele harmonie"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Rond 1600 ontstond de begeleide <a href="/wiki/Monodie" title="Monodie">monodie</a> (akkoordenbegeleiding onder een melodielijn) en het harmonisch denken (en horen) in akkoorden met betrekking tot de <a href="/wiki/Grondtoon_(muziekleer)" title="Grondtoon (muziekleer)">grondtonen</a>. <a href="/wiki/Jean-Philippe_Rameau" title="Jean-Philippe Rameau">Jean-Philippe Rameau</a> was de eerste theoreticus die rond 1722 de functionele harmonie beschreef. Hij beschreef de harmonische functie van akkoorden. </p><p>In de (tonaal-)functionele harmonie zijn drie hoofdfuncties te onderscheiden: </p> <ul><li><a href="/wiki/Tonica_(muziek)" title="Tonica (muziek)">tonica</a> (symbool: T) (drieklank op de grondtoon: I, punt van ontspanning en spanningsloosheid)</li> <li><a href="/wiki/Dominant_(muziek)" title="Dominant (muziek)">dominant</a> (D) (drieklank op de dominant: V, spanningspunt)</li> <li><a href="/wiki/Subdominant" title="Subdominant">subdominant</a>, of <a href="/w/index.php?title=Onderdominant&action=edit&redlink=1" class="new" title="Onderdominant (de pagina bestaat niet)">onderdominant</a>, (S) (drieklank op de subdominant: IV, voorbereidende stuwing naar de dominant, minder vaak terugkerend naar de tonica)</li></ul> <p>Het bijvoeglijk naamwoord functionele verwijst naar <a href="/wiki/Tonaliteit" title="Tonaliteit">tonaliteit</a> of tonale muziek. Tonaliteit en atonaliteit zijn relatieve termen die tegenover elkaar staan. Pas vanaf Schönberg, met de introductie van de vrije atonaliteit en de dodecafonie (1923), spreekt men van atonale muziek. </p><p>Tonaliteit, atonaliteit en functionaliteit zijn brede begrippen met elk een verschillende inhoud. De toonzettingsprocedés (de onderlinge rekenkundige verhoudingen tussen verschillende tonen) zijn bij de relatieve termen tonaliteit en atonaliteit in eerste instantie de harmonie en/of melodie. De functionaliteit van tonale muziek is van een andere aard dan die van atonale muziek. </p><p>Tonale functionaliteit wordt gekenmerkt door (een) toongeslacht(en), toonsoort(en) en toonaard(en), waarbij elke toonsoort (binnen een toongeslacht, zoals bijvoorbeeld het diatonische toongeslacht waarbij enkel hele en halve tonen worden gebruikt) getuigt van een onderlinge hiërarchie tussen de tonen. Elke toon heeft een functie ten opzichte van de tonica (in de <a href="/wiki/Gregoriaanse_muziek" title="Gregoriaanse muziek">Gregoriaanse muziek</a> <i>finalis</i>, ook vaak het tooncentrum of spil van de toonaard genoemd) en elkaar: voorop staat de tonica, de dominant heeft een overheersende functie ten opzichte van de tonica en de andere tonen, de leidtoon wil oplossen naar de tonica, enzovoorts. </p><p>Functionaliteit heeft in tonale muziek betrekking op de harmonische en/of melodische functies als tonica en dominant. </p><p>Tonale muziek staat voor wat tonaliteit (zelfstandig naamwoord) genoemd wordt. Maar in het jargon van de schriftuurleer (manier van notatie en schrijven binnen de muziektheorie) en de compositieleer onderscheidt men binnen tonaliteit zowel tonaal- als modaal-functionele harmonie en/of melodie.<br /> Deze vaktaal is niet terug te vinden in het Nederlands woordenboek tenzij daar tonaal (bn.) tegenover atonaal (bn.) wordt geplaatst. Het jargon verbastert soms tonaal-functioneel tot tonaal en modaal-functioneel tot modaal. </p><p>Bij tonaal-functionele harmonie krijgt de functionele dominant - tonica verbinding de voorrang. J.S. Bach leverde op dit vlak baanbrekend werk: zelfs modale cantus firmi kon hij tonaal- functioneel harmoniseren. In dergelijke muziek zien we veel <a href="/w/index.php?title=Tussendominant&action=edit&redlink=1" class="new" title="Tussendominant (de pagina bestaat niet)">tussendominanten</a>. (symbool: TD). Dit is het invoegen van een dominantakkoord ten opzichte van en voor een andere graad dan I. Praktisch komt dit neer op het gebruikmaken van een dominant van een andere toonaard. De verbinding V<sup>7</sup>- I met al haar mogelijke omkeringen staat voorop. Men spreekt hier wel van verrechtsen: de dominant bevindt zich in de kwintencirkel rechts van de tonica (het tooncentrum van de toonaard). </p><p>Bij modaal-functionele harmonie spreekt men van verlinksen omdat de subdominant zich in de kwintencirkel links van de tonica bevindt en de relatie S-T (hoofdfuncties subdominant-tonica) voor gaat. In die zin spreken we ook van tussensubdominanten, zie bijvoorbeeld sommige muziek van J. Brahms. </p><p>Binnen de tonaal-functionele harmonie, zijn de hoofddrieklanken met de bijbehorende drie harmonische hoofdfuncties: </p> <ul><li>de tonicadrieklank I (T) op de eerste toontrap van de toonladder of de tonica van de toonaard</li> <li>het subdominantdrieklank IV (S) (het akkoord op de vierde toontrap) en</li> <li>het dominantdrieklank V (D) op de vijfde toontrap.</li></ul> <p>Een meer uitgebreid harmonisch functieschema is: </p> <dl><dd>T : I VI III</dd> <dd>S : IV II (VI)</dd> <dd>D : V VII III</dd></dl> <p>De Romeinse cijfers stellen de graden voor (de drieklanken). Het cijfer geeft de toontrap weer voor waarop het betreffende akkoord (hier de drieklank) is gebouwd. In het volgende onderdeel wordt dit nader verklaard. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Basisfunctionele_akkoorden">Basisfunctionele akkoorden</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Harmonieleer&veaction=edit&section=4" title="Bewerk dit kopje: Basisfunctionele akkoorden" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Harmonieleer&action=edit&section=4" title="De broncode bewerken van de sectie: Basisfunctionele akkoorden"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Van_C-majeur">Van C-majeur</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Harmonieleer&veaction=edit&section=5" title="Bewerk dit kopje: Van C-majeur" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Harmonieleer&action=edit&section=5" title="De broncode bewerken van de sectie: Van C-majeur"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Ter toelichting volgt hier de majeurtoonladder van C met de bijbehorende toontrappen I t.m. VII: </p> <table class="wikitable"> <tbody><tr> <th>toon</th> <th>c</th> <th>d</th> <th>e</th> <th>f</th> <th>g</th> <th>a</th> <th>b</th> <th>c </th></tr> <tr> <td>trap</td> <td>I</td> <td>ii</td> <td>iii</td> <td>IV</td> <td>V</td> <td>vi</td> <td>vii</td> <td>I' </td></tr></tbody></table> <p>De tonicadrieklank op <i>I</i> is het akkoord <i>c-e-g</i> (C-akkoord).<br /> Het subdominantakkoord op <i>IV</i> is de zogenaamde grote drieklank <i>f-a-c</i> (F-akkoord).<br /> Het dominantakkoord op <i>V</i> is de grote drieklank <i>g-b-d</i> of het dominant septiemakkoord <i>g-b-d-f</i> (resp. G en G7-akkoord). </p><p>Akkoorden op de andere toontrappen, de zogeheten <a href="/w/index.php?title=Nevendrieklank&action=edit&redlink=1" class="new" title="Nevendrieklank (de pagina bestaat niet)">nevendrieklanken</a>, hebben eveneens een harmonische functie, doch in afgezwakte vorm en afhankelijk van de wijze waarop ze worden toegepast: </p> <ul><li>de kleine tertsdrieklank op trap ii (d-f-a, d-mineurakkoord) is een zwakke subdominant</li> <li>op de iii<sup>e</sup> trap bevindt zich de kleine tertsdrieklank e-g-b (e-mineurakkoord): zowel een zwakke dominant als een zwakke tonica</li> <li>op de vi<sup>e</sup> trap bevindt zich de kleine tertsdrieklank a-c-e (a-mineurakkoord), deze kan zowel een zwakke subdominant als een tamelijk sterke tonica zijn</li> <li>op trap vii bevindt zich de verminderde drieklank b-d-f, deze kan afhankelijk van het functioneel gebruik een zwakke of sterke dominantfunctie hebben</li></ul> <p>De akkoorden met de dubbele functies op III en VI worden ook wel parallelakkoorden genoemd. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Meer_majeur">Meer majeur</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Harmonieleer&veaction=edit&section=6" title="Bewerk dit kopje: Meer majeur" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Harmonieleer&action=edit&section=6" title="De broncode bewerken van de sectie: Meer majeur"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Voor de majeurtoonsoort in het algemeen, geldt uiteraard dezelfde formule: </p> <table class="wikitable" width="50%"> <tbody><tr> <th>Toonsoort</th> <th>Toonladder</th> <th>Tonica- akkoord</th> <th>Subdominant- akkoord</th> <th>Dominant- akkoord </th></tr> <tr> <td style="text-align:center">Bb</td> <td>Bb-c-d-eb-f-g-a-bb</td> <td style="text-align:center">Bb</td> <td style="text-align:center">Eb</td> <td style="text-align:center">F / F7 </td></tr> <tr> <td style="text-align:center">F</td> <td>F-G-A-Bb-c-d-e-f</td> <td style="text-align:center">F</td> <td style="text-align:center">Bb</td> <td style="text-align:center">C / C7 </td></tr> <tr> <td style="text-align:center">C</td> <td>c-d-e-f-g-a-b-c'</td> <td style="text-align:center">C</td> <td style="text-align:center">F</td> <td style="text-align:center">G / G7 </td></tr> <tr> <td style="text-align:center">G</td> <td>G-A-B-c-d-e-f#-g</td> <td style="text-align:center">G</td> <td style="text-align:center">C</td> <td style="text-align:center">D / D7 </td></tr> <tr> <td style="text-align:center">D</td> <td>d-e-f#-g-a-b-c#'-d'</td> <td style="text-align:center">D</td> <td style="text-align:center">G</td> <td style="text-align:center">A / A7 </td></tr> <tr> <td style="text-align:center">A</td> <td>A-B-c#-d-e-f#-g#-a</td> <td style="text-align:center">A</td> <td style="text-align:center">D</td> <td style="text-align:center">E / E7 </td></tr> <tr> <td style="text-align:center">E</td> <td>e-f#-g#-a-b-c#'-d#'-e'</td> <td style="text-align:center">E</td> <td style="text-align:center">A</td> <td style="text-align:center">B / B7 </td></tr> <tr> <td style="text-align:center">enz.</td> <td></td> <td></td> <td></td> <td> </td></tr></tbody></table> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Mineur">Mineur</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Harmonieleer&veaction=edit&section=7" title="Bewerk dit kopje: Mineur" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Harmonieleer&action=edit&section=7" title="De broncode bewerken van de sectie: Mineur"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>In de klassieke harmonieleer, werkt men met de zogenaamde harmonische mineur toonladder, waarin ook de functionele akkoorden zijn aan te geven. </p> <table class="wikitable" width="50%"> <tbody><tr> <th>Toonsoort</th> <th>Toonladder</th> <th>Tonica- akkoord</th> <th>Subdominant- akkoord</th> <th>Dominant- akkoord </th></tr> <tr> <td style="text-align:center">g</td> <td>G-A-Bb-c-d-eb-f#-g</td> <td style="text-align:center">Gm</td> <td style="text-align:center">Cm</td> <td style="text-align:center">D / D7 </td></tr> <tr> <td style="text-align:center">d</td> <td>D-E-F-G-A-Bb-c#-d</td> <td style="text-align:center">Dm</td> <td style="text-align:center">Gm</td> <td style="text-align:center">A / A7 </td></tr> <tr> <td style="text-align:center">a</td> <td>A-B-c-d-e-f-g#-a</td> <td style="text-align:center">Am</td> <td style="text-align:center">Dm</td> <td style="text-align:center">E / E7 </td></tr> <tr> <td style="text-align:center">e</td> <td>e-f#-g-a-b-c-d#-e</td> <td style="text-align:center">Em</td> <td style="text-align:center">Am</td> <td style="text-align:center">B / B7 </td></tr> <tr> <td style="text-align:center">b</td> <td>B-c#-d-e-f#-g-a#-b</td> <td style="text-align:center">Bm</td> <td style="text-align:center">Em</td> <td style="text-align:center">F# / F#7 </td></tr> <tr> <td style="text-align:center">enz.</td> <td></td> <td></td> <td></td> <td> </td></tr></tbody></table> <p>Het woord mineur betekent klein (zoals majeur: groot). Vandaar dat de naam van de harmonische toonladder als a (hetgeen betekent: a-klein, a-mineur) wordt geschreven. Feitelijk geldt ook voor de mineur-akkoorden, in zowel de majeur als de mineur toonreeksen dat deze met een kleine letter zouden behoren te worden geschreven. Echter beïnvloed door de Amerikaanse akkoordbenaming wordt het mineur akkoord in de praktijk meestal met een hoofdletter, gevolgd door een (kleine) m genoteerd (Am; Em; Bm; etc.) </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Akkoordenverbindingen">Akkoordenverbindingen</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Harmonieleer&veaction=edit&section=8" title="Bewerk dit kopje: Akkoordenverbindingen" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Harmonieleer&action=edit&section=8" title="De broncode bewerken van de sectie: Akkoordenverbindingen"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="hatnote" style="margin-bottom:0.5em; padding:0.5em 0 0.5em 1.6em; font-size:95%;" role="note"><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/15px-1rightarrow_blue.svg.png" decoding="async" width="15" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/23px-1rightarrow_blue.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/30px-1rightarrow_blue.svg.png 2x" data-file-width="480" data-file-height="480" /></span></span> <i>Zie <a href="/wiki/Akkoordprogressie" title="Akkoordprogressie">Akkoordprogressie</a> voor het hoofdartikel over dit onderwerp.</i></div> <p>Dit is in het bijzonder van belang voor de meerstemmige (meestal vierstemmige) a-capella-zetting. De grote variëteit aan koppelingsmogelijkheden, waarbij de functionaliteit (dominant, subdominant en tonica) intact blijft, is vanuit een diversiteit aan invalshoeken mogelijk: </p> <ul><li>een akkoordenverbinding is de verbinding tussen twee trappen</li> <li>er bestaan drie oplossingswijzen bij de grondakkoorden (waarbij de grondnoot in de bas ligt): <ul><li>met gemeenschappelijke noot of noten (als die er zijn) en de liggingen blijven ofwel eng ofwel wijd</li> <li>met tegenbeweging (neem het kleinste interval in de bas om de tegenbeweging op te sporen) ofwel gelijke beweging (in sommige gevallen): eng blijft eng of wijd blijft wijd</li> <li>met positiewijziging: men gaat bij de verbinding over van eng naar wijd of omgekeerd</li></ul></li></ul> <p>Deze materie is echter té uitgebreid om dit even in een kort bestek weer te geven. </p><p>De functionele afsluitende akkoordenopeenvolging heet <a href="/wiki/Cadens_(muziektheorie)" title="Cadens (muziektheorie)">cadens</a>, waarmee in beginsel de <a href="/wiki/Toonsoort" title="Toonsoort">toonsoort</a> en toonaard van het muziekstuk wordt gedefinieerd. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Parallelverbod">Parallelverbod</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Harmonieleer&veaction=edit&section=9" title="Bewerk dit kopje: Parallelverbod" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Harmonieleer&action=edit&section=9" title="De broncode bewerken van de sectie: Parallelverbod"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>In de <a href="/w/index.php?title=Schoolse_harmonieleer&action=edit&redlink=1" class="new" title="Schoolse harmonieleer (de pagina bestaat niet)">schoolse harmonieleer</a> zijn een aantal belangrijke grondregels. De voornaamste is het z.g. <a href="/w/index.php?title=Parallelverbod&action=edit&redlink=1" class="new" title="Parallelverbod (de pagina bestaat niet)">parallelverbod</a>. Volgens deze regel is het niet toegestaan dat tussen twee dezelfde stemmen opeenvolgende <a href="/wiki/Kwint" title="Kwint">reine kwinten</a>, <a href="/wiki/Octaaf_(muziek)" title="Octaaf (muziek)">octaven</a> en <a href="/wiki/Prime_(muziek)" title="Prime (muziek)">primen</a> optreden. In sommige gevallen is ook een <a href="/w/index.php?title=Bedekte_reine_kwint_en_octaaf&action=edit&redlink=1" class="new" title="Bedekte reine kwint en octaaf (de pagina bestaat niet)">bedekte</a> reine kwint of octaaf niet toegestaan, dit is een reine kwint of octaaf die ontstaat tijdens gelijke beweging van twee dezelfde stemmen en waarbij de bovenste stem meer dan een seconde springt. Sinds de barok is enkel de bedekte tussen de buitenstemmen (de bovenste stem en de laagste bas) de meest gevreesde. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Ontwikkeling_van_de_harmonie">Ontwikkeling van de harmonie</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Harmonieleer&veaction=edit&section=10" title="Bewerk dit kopje: Ontwikkeling van de harmonie" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Harmonieleer&action=edit&section=10" title="De broncode bewerken van de sectie: Ontwikkeling van de harmonie"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Gedurende de drie opeenvolgende eeuwen (1600-1900) werden steeds ingewikkelder akkoorden en cadensen gebruikt. Zo gebruikte bijvoorbeeld <a href="/wiki/Fr%C3%A9d%C3%A9ric_Chopin" title="Frédéric Chopin">Chopin</a> regelmatig passages met niet-functionele <a href="/w/index.php?title=Parallelharmoniek&action=edit&redlink=1" class="new" title="Parallelharmoniek (de pagina bestaat niet)">parallelharmoniek</a>, en ontwikkelde <a href="/wiki/Richard_Wagner" title="Richard Wagner">Wagner</a> <i>zwevende tonaliteit</i>, waarbij een (functionele) <a href="/wiki/Grondtoon_(muziekleer)" title="Grondtoon (muziekleer)">grondtoon</a> niet meer aanwezig of moeilijk te herkennen is. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Modaal-functionele_harmonie">Modaal-functionele harmonie</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Harmonieleer&veaction=edit&section=11" title="Bewerk dit kopje: Modaal-functionele harmonie" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Harmonieleer&action=edit&section=11" title="De broncode bewerken van de sectie: Modaal-functionele harmonie"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Modaal-functionele harmonie en/of melodie maakt veelal gebruik van de kerkmodi. </p><p>Bij modaal-functionele harmonie spreekt men van verlinksen, omdat de subdominant zich in de kwintencirkel links van de tonica bevindt en de relatie S-T (hoofdfuncties subdominant-tonica) primeert. In die zin spreken we ook van tussensubdominanten, zie bijvoorbeeld sommige muziek van J. Brahms. </p><p>In navolging van <a href="/wiki/Claude_Debussy" title="Claude Debussy">Claude Debussy</a>, mede beïnvloed door de <a href="/wiki/Wereldmuziek" title="Wereldmuziek">wereldmuziek</a> op de <a href="/wiki/Wereldtentoonstelling_van_1889" title="Wereldtentoonstelling van 1889">wereldtentoonstelling van 1889</a> in <a href="/wiki/Parijs" title="Parijs">Parijs</a>, wordt in de eigentijdse <a href="/wiki/Jazz" title="Jazz">jazz</a> veelvuldig gebruikgemaakt van modaal-functionele harmonie en afwijkende akkoordenbouw. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Atonaliteit">Atonaliteit</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Harmonieleer&veaction=edit&section=12" title="Bewerk dit kopje: Atonaliteit" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Harmonieleer&action=edit&section=12" title="De broncode bewerken van de sectie: Atonaliteit"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>In het begin van de twintigste eeuw werd door een aantal <a href="/wiki/Componist" title="Componist">componisten</a> het werken met een toongeslacht en <a href="/wiki/Toonsoort" title="Toonsoort">toonsoorten</a> verlaten. Zo ontwikkelde <a href="/wiki/Arnold_Sch%C3%B6nberg" title="Arnold Schönberg">Arnold Schönberg</a> <a href="/wiki/Atonaliteit" title="Atonaliteit">atonaliteit</a>, een opzettelijk grondtoonloze muziek, waarbij geen toon belangrijker mocht zijn dan de andere. Schönberg noemde dit overigens zelf pantonaliteit, maar deze term heeft geen algemene ingang gevonden. <a href="/wiki/Ton_de_Leeuw_(componist)" title="Ton de Leeuw (componist)">Ton de Leeuw</a> heeft de eveneens zeer toepasselijke term atonicaliteit geïntroduceerd. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Microtonaliteit">Microtonaliteit</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Harmonieleer&veaction=edit&section=13" title="Bewerk dit kopje: Microtonaliteit" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Harmonieleer&action=edit&section=13" title="De broncode bewerken van de sectie: Microtonaliteit"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Vanaf de jaren 1930 ontstond de <a href="/wiki/Microtonale_muziek" title="Microtonale muziek">microtonaliteit</a>, waarbij theoretici, componisten en musici de mogelijkheden onderzochten van afwijkende <a href="/wiki/Interval_(muziek)" title="Interval (muziek)">intervallen</a> die kleiner zijn of kleinere deelwaarden hebben dan de normale halve toonafstanden. Verschijnselen zoals de <a href="/wiki/Verschiltoon" title="Verschiltoon">verschiltoon</a> en <a href="/wiki/Zweving" title="Zweving">zweving</a> zijn belangrijke elementen, die in de conventionele Westerse harmonieleer geen bepalende factor zijn. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Zie_ook">Zie ook</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Harmonieleer&veaction=edit&section=14" title="Bewerk dit kopje: Zie ook" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Harmonieleer&action=edit&section=14" title="De broncode bewerken van de sectie: Zie ook"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><a href="/wiki/Tonaliteit" title="Tonaliteit">Tonaliteit</a></li> <li><a href="/wiki/Toonladder" title="Toonladder">Toonladder</a></li> <li><a href="/wiki/3-akkoorden" title="3-akkoorden">3-akkoorden</a></li> <li><a href="/wiki/Jazzharmonie" title="Jazzharmonie">Jazzharmonie</a></li> <li><a href="/wiki/Interval_(muziek)" title="Interval (muziek)">Intervallen</a></li> <li><a href="/wiki/Harmonische_boventoonreeks" title="Harmonische boventoonreeks">Harmonische boventoonreeks</a></li></ul> <div class="toccolours appendix" role="presentation" style="font-size:90%; margin:1em 0 -0.5em; clear:both;"> <div><span style="font-weight:bold">Bronnen, noten en/of referenties</span></div> <ul><li><i>Principes van de westerse tonaal-functionele harmonie, een algemene harmonieleer</i> van L. Verbeke, <a href="/wiki/Speciaal:Boekbronnen/9789074253062" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 9789074253062</a> (<a rel="nofollow" class="external autonumber" href="http://zoeken.bibliotheek.be/?q=isbn:9789074253062">[1]</a>) aangaande de relatieve termen tonaliteit en atonaliteit (in het kader van toonzettingprocedés) en het onderscheid tussen modaal- en tonaal-functionele harmonie</li></ul> </div>    </div><noscript><img src="https://login.wikimedia.org/wiki/Special:CentralAutoLogin/start?type=1x1" alt="" width="1" height="1" style="border: none; position: absolute;"></noscript> <div class="printfooter" data-nosnippet="">Overgenomen van "<a dir="ltr" href="https://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Harmonieleer&oldid=58867675">https://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Harmonieleer&oldid=58867675</a>"</div></div> <div id="catlinks" class="catlinks" data-mw="interface"><div id="mw-normal-catlinks" class="mw-normal-catlinks"><a href="/wiki/Categorie:Alles" title="Categorie:Alles">Categorieën</a>: <ul><li><a href="/wiki/Categorie:Muziektheorie" title="Categorie:Muziektheorie">Muziektheorie</a></li><li><a href="/wiki/Categorie:Muziekterm" title="Categorie:Muziekterm">Muziekterm</a></li></ul></div><div id="mw-hidden-catlinks" class="mw-hidden-catlinks mw-hidden-cats-hidden">Verborgen categorie: <ul><li><a href="/wiki/Categorie:Wikipedia:Pagina%27s_die_ISBN_magische_links_gebruiken" title="Categorie:Wikipedia:Pagina's die ISBN magische links gebruiken">Wikipedia:Pagina's die ISBN magische links gebruiken</a></li></ul></div></div> </div> </main> </div> <div class="mw-footer-container"> <footer id="footer" class="mw-footer" > <ul id="footer-info"> <li id="footer-info-lastmod"> Deze pagina is voor het laatst bewerkt op 5 mei 2021 om 00:46.</li> <li id="footer-info-copyright">De tekst is beschikbaar onder de licentie <a rel="nofollow" class="external text" href="//creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.nl">Creative Commons Naamsvermelding/Gelijk delen</a>, er kunnen aanvullende voorwaarden van toepassing zijn. Zie de <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Terms_of_Use/nl">gebruiksvoorwaarden</a> voor meer informatie.<br /> Wikipedia® is een geregistreerd handelsmerk van de <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.wikimediafoundation.org">Wikimedia Foundation, Inc.</a>, een organisatie zonder winstoogmerk.</li> </ul> <ul id="footer-places"> <li id="footer-places-privacy"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy">Privacybeleid</a></li> <li id="footer-places-about"><a href="/wiki/Wikipedia">Over Wikipedia</a></li> <li id="footer-places-disclaimers"><a href="/wiki/Wikipedia:Algemeen_voorbehoud">Disclaimers</a></li> <li id="footer-places-wm-codeofconduct"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct">Gedragscode</a></li> <li id="footer-places-developers"><a href="https://developer.wikimedia.org">Ontwikkelaars</a></li> <li id="footer-places-statslink"><a href="https://stats.wikimedia.org/#/nl.wikipedia.org">Statistieken</a></li> <li id="footer-places-cookiestatement"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Cookie_statement">Cookieverklaring</a></li> <li id="footer-places-mobileview"><a href="//nl.m.wikipedia.org/w/index.php?title=Harmonieleer&mobileaction=toggle_view_mobile" class="noprint stopMobileRedirectToggle">Mobiele weergave</a></li> </ul> <ul id="footer-icons" class="noprint"> <li id="footer-copyrightico"><a href="https://wikimediafoundation.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/static/images/footer/wikimedia-button.svg" width="84" height="29" alt="Wikimedia Foundation" loading="lazy"></a></li> <li id="footer-poweredbyico"><a href="https://www.mediawiki.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/w/resources/assets/poweredby_mediawiki.svg" alt="Powered by MediaWiki" width="88" height="31" loading="lazy"></a></li> </ul> </footer> </div> </div> </div> <div class="vector-settings" id="p-dock-bottom"> <ul></ul> </div><script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.config.set({"wgHostname":"mw-web.codfw.main-6b8d669998-9cgcp","wgBackendResponseTime":166,"wgPageParseReport":{"limitreport":{"cputime":"0.030","walltime":"0.038","ppvisitednodes":{"value":208,"limit":1000000},"postexpandincludesize":{"value":1205,"limit":2097152},"templateargumentsize":{"value":387,"limit":2097152},"expansiondepth":{"value":9,"limit":100},"expensivefunctioncount":{"value":0,"limit":500},"unstrip-depth":{"value":0,"limit":20},"unstrip-size":{"value":0,"limit":5000000},"entityaccesscount":{"value":0,"limit":400},"timingprofile":["100.00% 6.913 1 -total"," 68.33% 4.724 1 Sjabloon:Zie_hoofdartikel"," 36.38% 2.515 1 Sjabloon:Multiparameters"," 29.97% 2.072 1 Sjabloon:Appendix"]},"cachereport":{"origin":"mw-web.eqiad.main-7649cfcddd-467wc","timestamp":"20241127115018","ttl":2592000,"transientcontent":false}}});});</script> <script type="application/ld+json">{"@context":"https:\/\/schema.org","@type":"Article","name":"Harmonieleer","url":"https:\/\/nl.wikipedia.org\/wiki\/Harmonieleer","sameAs":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q184421","mainEntity":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q184421","author":{"@type":"Organization","name":"Bijdragers aan Wikimedia-projecten"},"publisher":{"@type":"Organization","name":"Wikimedia Foundation, Inc.","logo":{"@type":"ImageObject","url":"https:\/\/www.wikimedia.org\/static\/images\/wmf-hor-googpub.png"}},"datePublished":"2004-02-23T12:48:28Z","dateModified":"2021-05-04T23:46:41Z"}</script> </body> </html>