CINXE.COM
La Femme de trente ans — Wikipédia
<!DOCTYPE html> <html class="client-nojs vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-sticky-header-enabled vector-toc-available" lang="fr" dir="ltr"> <head> <meta charset="UTF-8"> <title>La Femme de trente ans — Wikipédia</title> <script>(function(){var className="client-js vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-sticky-header-enabled vector-toc-available";var cookie=document.cookie.match(/(?:^|; )frwikimwclientpreferences=([^;]+)/);if(cookie){cookie[1].split('%2C').forEach(function(pref){className=className.replace(new RegExp('(^| )'+pref.replace(/-clientpref-\w+$|[^\w-]+/g,'')+'-clientpref-\\w+( |$)'),'$1'+pref+'$2');});}document.documentElement.className=className;}());RLCONF={"wgBreakFrames":false,"wgSeparatorTransformTable":[",\t."," \t,"],"wgDigitTransformTable":["",""],"wgDefaultDateFormat":"dmy","wgMonthNames":["","janvier","février","mars","avril","mai","juin","juillet","août","septembre","octobre","novembre","décembre"],"wgRequestId":"17e63839-c25b-40a8-8359-07b44358df7c","wgCanonicalNamespace":"","wgCanonicalSpecialPageName":false,"wgNamespaceNumber":0,"wgPageName":"La_Femme_de_trente_ans","wgTitle":"La Femme de trente ans","wgCurRevisionId":223027740,"wgRevisionId":223027740,"wgArticleId":325183,"wgIsArticle":true,"wgIsRedirect":false,"wgAction":"view","wgUserName":null,"wgUserGroups":["*"],"wgCategories":["Article utilisant une Infobox","Article de Wikipédia avec notice d'autorité","Portail:Littérature française ou francophone/Articles liés","Portail:Littérature française/Articles liés","Portail:Littérature/Articles liés","Portail:France/Articles liés","Portail:Europe/Articles liés","Roman français paru en 1842","Roman de la Comédie humaine","Œuvre littéraire se déroulant en France"],"wgPageViewLanguage":"fr","wgPageContentLanguage":"fr","wgPageContentModel":"wikitext","wgRelevantPageName":"La_Femme_de_trente_ans","wgRelevantArticleId":325183,"wgIsProbablyEditable":true,"wgRelevantPageIsProbablyEditable":true,"wgRestrictionEdit":[],"wgRestrictionMove":[],"wgNoticeProject":"wikipedia","wgCiteReferencePreviewsActive":true,"wgMediaViewerOnClick":true,"wgMediaViewerEnabledByDefault":true,"wgPopupsFlags":0,"wgVisualEditor":{"pageLanguageCode":"fr","pageLanguageDir":"ltr","pageVariantFallbacks":"fr"},"wgMFDisplayWikibaseDescriptions":{"search":true,"watchlist":true,"tagline":true,"nearby":true},"wgWMESchemaEditAttemptStepOversample":false,"wgWMEPageLength":20000,"wgEditSubmitButtonLabelPublish":true,"wgULSPosition":"interlanguage","wgULSisCompactLinksEnabled":false,"wgVector2022LanguageInHeader":true,"wgULSisLanguageSelectorEmpty":false,"wgWikibaseItemId":"Q3208707","wgCheckUserClientHintsHeadersJsApi":["brands","architecture","bitness","fullVersionList","mobile","model","platform","platformVersion"],"GEHomepageSuggestedEditsEnableTopics":true,"wgGETopicsMatchModeEnabled":false,"wgGELevelingUpEnabledForUser":false}; RLSTATE={"ext.globalCssJs.user.styles":"ready","site.styles":"ready","user.styles":"ready","ext.globalCssJs.user":"ready","user":"ready","user.options":"loading","ext.cite.styles":"ready","skins.vector.search.codex.styles":"ready","skins.vector.styles":"ready","skins.vector.icons":"ready","ext.wikimediamessages.styles":"ready","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript":"ready","ext.uls.interlanguage":"ready","wikibase.client.init":"ready"};RLPAGEMODULES=["ext.cite.ux-enhancements","mediawiki.page.media","site","mediawiki.page.ready","mediawiki.toc","skins.vector.js","ext.centralNotice.geoIP","ext.centralNotice.startUp","ext.gadget.ArchiveLinks","ext.urlShortener.toolbar","ext.centralauth.centralautologin","mmv.bootstrap","ext.popups","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.init","ext.visualEditor.targetLoader","ext.echo.centralauth","ext.eventLogging","ext.wikimediaEvents","ext.navigationTiming","ext.uls.interface","ext.cx.eventlogging.campaigns","ext.cx.uls.quick.actions","wikibase.client.vector-2022","ext.checkUser.clientHints","ext.growthExperiments.SuggestedEditSession"];</script> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.loader.impl(function(){return["user.options@12s5i",function($,jQuery,require,module){mw.user.tokens.set({"patrolToken":"+\\","watchToken":"+\\","csrfToken":"+\\"}); }];});});</script> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=fr&modules=ext.cite.styles%7Cext.uls.interlanguage%7Cext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript%7Cext.wikimediamessages.styles%7Cskins.vector.icons%2Cstyles%7Cskins.vector.search.codex.styles%7Cwikibase.client.init&only=styles&skin=vector-2022"> <script async="" src="/w/load.php?lang=fr&modules=startup&only=scripts&raw=1&skin=vector-2022"></script> <meta name="ResourceLoaderDynamicStyles" content=""> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=fr&modules=site.styles&only=styles&skin=vector-2022"> <meta name="generator" content="MediaWiki 1.44.0-wmf.21"> <meta name="referrer" content="origin"> <meta name="referrer" content="origin-when-cross-origin"> <meta name="robots" content="max-image-preview:standard"> <meta name="format-detection" content="telephone=no"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/40/BalzacWomanThirty01.jpg"> <meta property="og:image:width" content="1200"> <meta property="og:image:height" content="1698"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/40/BalzacWomanThirty01.jpg"> <meta property="og:image:width" content="800"> <meta property="og:image:height" content="1132"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/40/BalzacWomanThirty01.jpg/640px-BalzacWomanThirty01.jpg"> <meta property="og:image:width" content="640"> <meta property="og:image:height" content="906"> <meta name="viewport" content="width=1120"> <meta property="og:title" content="La Femme de trente ans — Wikipédia"> <meta property="og:type" content="website"> <link rel="preconnect" href="//upload.wikimedia.org"> <link rel="alternate" media="only screen and (max-width: 640px)" href="//fr.m.wikipedia.org/wiki/La_Femme_de_trente_ans"> <link rel="alternate" type="application/x-wiki" title="Modifier" href="/w/index.php?title=La_Femme_de_trente_ans&action=edit"> <link rel="apple-touch-icon" href="/static/apple-touch/wikipedia.png"> <link rel="icon" href="/static/favicon/wikipedia.ico"> <link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/w/rest.php/v1/search" title="Wikipédia (fr)"> <link rel="EditURI" type="application/rsd+xml" href="//fr.wikipedia.org/w/api.php?action=rsd"> <link rel="canonical" href="https://fr.wikipedia.org/wiki/La_Femme_de_trente_ans"> <link rel="license" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.fr"> <link rel="alternate" type="application/atom+xml" title="Flux Atom de Wikipédia" href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:Modifications_r%C3%A9centes&feed=atom"> <link rel="dns-prefetch" href="//meta.wikimedia.org" /> <link rel="dns-prefetch" href="login.wikimedia.org"> </head> <body class="skin--responsive skin-vector skin-vector-search-vue mediawiki ltr sitedir-ltr mw-hide-empty-elt ns-0 ns-subject mw-editable page-La_Femme_de_trente_ans rootpage-La_Femme_de_trente_ans skin-vector-2022 action-view"><a class="mw-jump-link" href="#bodyContent">Aller au contenu</a> <div class="vector-header-container"> <header class="vector-header mw-header"> <div class="vector-header-start"> <nav class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Site"> <div id="vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown vector-main-menu-dropdown vector-button-flush-left vector-button-flush-right" title="Menu principal" > <input type="checkbox" id="vector-main-menu-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Menu principal" > <label id="vector-main-menu-dropdown-label" for="vector-main-menu-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-menu mw-ui-icon-wikimedia-menu"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Menu principal</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-main-menu-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-main-menu" class="vector-main-menu vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-main-menu-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="main-menu-pinned" data-pinnable-element-id="vector-main-menu" data-pinned-container-id="vector-main-menu-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-main-menu-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Menu principal</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.pin">déplacer vers la barre latérale</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.unpin">masquer</button> </div> <div id="p-navigation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation" > <div class="vector-menu-heading"> Navigation </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-mainpage-description" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Accueil_principal" title="Accueil général [z]" accesskey="z"><span>Page d’accueil</span></a></li><li id="n-thema" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Portail:Accueil" title="Regroupements d'articles par thématiques"><span>Portails thématiques</span></a></li><li id="n-randompage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Page_au_hasard" title="Affiche un article au hasard [x]" accesskey="x"><span>Article au hasard</span></a></li><li id="n-contact" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Contact" title="Qui contacter"><span>Contact</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-Contribuer" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-Contribuer" > <div class="vector-menu-heading"> Contribuer </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-aboutwp" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Aide:D%C3%A9buter" title="Guide pour apprendre à contribuer à Wikipédia"><span>Débuter sur Wikipédia</span></a></li><li id="n-help" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Aide:Accueil" title="Accès à l’aide"><span>Aide</span></a></li><li id="n-portal" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Accueil_de_la_communaut%C3%A9" title="À propos du projet, ce que vous pouvez faire, où trouver les informations"><span>Communauté</span></a></li><li id="n-specialpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Pages_sp%C3%A9ciales" title="Outils pour contribuer à Wikipédia"><span>Pages spéciales</span></a></li><li id="n-recentchanges" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Modifications_r%C3%A9centes" title="Liste des modifications récentes sur le wiki [r]" accesskey="r"><span>Modifications récentes</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> <a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Accueil_principal" class="mw-logo"> <img class="mw-logo-icon" src="/static/images/icons/wikipedia.png" alt="" aria-hidden="true" height="50" width="50"> <span class="mw-logo-container skin-invert"> <img class="mw-logo-wordmark" alt="Wikipédia" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-wordmark-fr.svg" style="width: 7.4375em; height: 1.125em;"> <img class="mw-logo-tagline" alt="l'encyclopédie libre" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-tagline-fr.svg" width="120" height="13" style="width: 7.5em; height: 0.8125em;"> </span> </a> </div> <div class="vector-header-end"> <div id="p-search" role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-collapses vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box-auto-expand-width vector-search-box"> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Recherche" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only search-toggle" title="Rechercher sur Wikipédia [f]" accesskey="f"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>Rechercher</span> </a> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail cdx-typeahead-search--auto-expand-width"> <form action="/w/index.php" id="searchform" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div id="simpleSearch" class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Rechercher sur Wikipédia" aria-label="Rechercher sur Wikipédia" autocapitalize="sentences" title="Rechercher sur Wikipédia [f]" accesskey="f" id="searchInput" > <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="Spécial:Recherche"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Rechercher</button> </form> </div> </div> </div> <nav class="vector-user-links vector-user-links-wide" aria-label="Outils personnels"> <div class="vector-user-links-main"> <div id="p-vector-user-menu-preferences" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-userpage" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Apparence"> <div id="vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown " title="Modifier l'apparence de la taille, de la largeur et de la couleur de la police de la page" > <input type="checkbox" id="vector-appearance-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Apparence" > <label id="vector-appearance-dropdown-label" for="vector-appearance-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-appearance mw-ui-icon-wikimedia-appearance"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Apparence</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-appearance-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div id="p-vector-user-menu-notifications" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-overflow" class="vector-menu mw-portlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="https://donate.wikimedia.org/?wmf_source=donate&wmf_medium=sidebar&wmf_campaign=fr.wikipedia.org&uselang=fr" class=""><span>Faire un don</span></a> </li> <li id="pt-createaccount-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:Cr%C3%A9er_un_compte&returnto=La+Femme+de+trente+ans" title="Nous vous encourageons à créer un compte utilisateur et vous connecter ; ce n’est cependant pas obligatoire." class=""><span>Créer un compte</span></a> </li> <li id="pt-login-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:Connexion&returnto=La+Femme+de+trente+ans" title="Nous vous encourageons à vous connecter ; ce n’est cependant pas obligatoire. [o]" accesskey="o" class=""><span>Se connecter</span></a> </li> </ul> </div> </div> </div> <div id="vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown vector-user-menu vector-button-flush-right vector-user-menu-logged-out" title="Plus d’options" > <input type="checkbox" id="vector-user-links-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Outils personnels" > <label id="vector-user-links-dropdown-label" for="vector-user-links-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-ellipsis mw-ui-icon-wikimedia-ellipsis"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Outils personnels</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-personal" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-personal user-links-collapsible-item" title="Menu utilisateur" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="https://donate.wikimedia.org/?wmf_source=donate&wmf_medium=sidebar&wmf_campaign=fr.wikipedia.org&uselang=fr"><span>Faire un don</span></a></li><li id="pt-createaccount" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:Cr%C3%A9er_un_compte&returnto=La+Femme+de+trente+ans" title="Nous vous encourageons à créer un compte utilisateur et vous connecter ; ce n’est cependant pas obligatoire."><span class="vector-icon mw-ui-icon-userAdd mw-ui-icon-wikimedia-userAdd"></span> <span>Créer un compte</span></a></li><li id="pt-login" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:Connexion&returnto=La+Femme+de+trente+ans" title="Nous vous encourageons à vous connecter ; ce n’est cependant pas obligatoire. [o]" accesskey="o"><span class="vector-icon mw-ui-icon-logIn mw-ui-icon-wikimedia-logIn"></span> <span>Se connecter</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-user-menu-anon-editor" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-user-menu-anon-editor" > <div class="vector-menu-heading"> Pages pour les contributeurs déconnectés <a href="/wiki/Aide:Premiers_pas" aria-label="En savoir plus sur la contribution"><span>en savoir plus</span></a> </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-anoncontribs" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Mes_contributions" title="Une liste des modifications effectuées depuis cette adresse IP [y]" accesskey="y"><span>Contributions</span></a></li><li id="pt-anontalk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Mes_discussions" title="La page de discussion pour les contributions depuis cette adresse IP [n]" accesskey="n"><span>Discussion</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </header> </div> <div class="mw-page-container"> <div class="mw-page-container-inner"> <div class="vector-sitenotice-container"> <div id="siteNotice"><!-- CentralNotice --></div> </div> <div class="vector-column-start"> <div class="vector-main-menu-container"> <div id="mw-navigation"> <nav id="mw-panel" class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Site"> <div id="vector-main-menu-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> </div> </div> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav id="mw-panel-toc" aria-label="Sommaire" data-event-name="ui.sidebar-toc" class="mw-table-of-contents-container vector-toc-landmark"> <div id="vector-toc-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-toc" class="vector-toc vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-toc-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="toc-pinned" data-pinnable-element-id="vector-toc" > <h2 class="vector-pinnable-header-label">Sommaire</h2> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.pin">déplacer vers la barre latérale</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.unpin">masquer</button> </div> <ul class="vector-toc-contents" id="mw-panel-toc-list"> <li id="toc-mw-content-text" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a href="#" class="vector-toc-link"> <div class="vector-toc-text">Début</div> </a> </li> <li id="toc-Histoire_du_texte" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Histoire_du_texte"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1</span> <span>Histoire du texte</span> </div> </a> <ul id="toc-Histoire_du_texte-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Structure" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Structure"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2</span> <span>Structure</span> </div> </a> <ul id="toc-Structure-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Thèmes" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Thèmes"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3</span> <span>Thèmes</span> </div> </a> <ul id="toc-Thèmes-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Batailles_napoléoniennes_évoquées" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Batailles_napoléoniennes_évoquées"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4</span> <span>Batailles napoléoniennes évoquées</span> </div> </a> <ul id="toc-Batailles_napoléoniennes_évoquées-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Références_à_la_peinture" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Références_à_la_peinture"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5</span> <span>Références à la peinture</span> </div> </a> <ul id="toc-Références_à_la_peinture-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Notes_et_références" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Notes_et_références"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6</span> <span>Notes et références</span> </div> </a> <ul id="toc-Notes_et_références-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Bibliographie" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Bibliographie"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">7</span> <span>Bibliographie</span> </div> </a> <ul id="toc-Bibliographie-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Lien_externe" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Lien_externe"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">8</span> <span>Lien externe</span> </div> </a> <ul id="toc-Lien_externe-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </div> </div> </nav> </div> </div> <div class="mw-content-container"> <main id="content" class="mw-body"> <header class="mw-body-header vector-page-titlebar"> <nav aria-label="Sommaire" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown vector-page-titlebar-toc vector-button-flush-left" title="Table des matières" > <input type="checkbox" id="vector-page-titlebar-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Basculer la table des matières" > <label id="vector-page-titlebar-toc-label" for="vector-page-titlebar-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-listBullet mw-ui-icon-wikimedia-listBullet"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Basculer la table des matières</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-titlebar-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <h1 id="firstHeading" class="firstHeading mw-first-heading"><i>La Femme de trente ans</i></h1> <div id="p-lang-btn" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-lang" > <input type="checkbox" id="p-lang-btn-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn" class="vector-dropdown-checkbox mw-interlanguage-selector" aria-label="Aller à un article dans une autre langue. Disponible en 8 langues." > <label id="p-lang-btn-label" for="p-lang-btn-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive mw-portlet-lang-heading-8" aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-language-progressive mw-ui-icon-wikimedia-language-progressive"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">8 langues</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="interlanguage-link interwiki-el mw-list-item"><a href="https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%97_%CF%84%CF%81%CE%B9%CE%B1%CE%BD%CF%84%CE%AC%CF%87%CF%81%CE%BF%CE%BD%CE%B7_%CE%B3%CF%85%CE%BD%CE%B1%CE%AF%CE%BA%CE%B1" title="Η τριαντάχρονη γυναίκα – grec" lang="el" hreflang="el" data-title="Η τριαντάχρονη γυναίκα" data-language-autonym="Ελληνικά" data-language-local-name="grec" class="interlanguage-link-target"><span>Ελληνικά</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fa mw-list-item"><a href="https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B2%D9%86_%D8%B3%DB%8C%E2%80%8C%D8%B3%D8%A7%D9%84%D9%87" title="زن سیساله – persan" lang="fa" hreflang="fa" data-title="زن سیساله" data-language-autonym="فارسی" data-language-local-name="persan" class="interlanguage-link-target"><span>فارسی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hy mw-list-item"><a href="https://hy.wikipedia.org/wiki/%D4%B5%D6%80%D5%A5%D5%BD%D5%B6%D5%A1%D5%B4%D5%B5%D5%A1_%D5%AF%D5%AB%D5%B6%D5%A8_(%D5%BE%D5%A5%D5%BA)" title="Երեսնամյա կինը (վեպ) – arménien" lang="hy" hreflang="hy" data-title="Երեսնամյա կինը (վեպ)" data-language-autonym="Հայերեն" data-language-local-name="arménien" class="interlanguage-link-target"><span>Հայերեն</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-it mw-list-item"><a href="https://it.wikipedia.org/wiki/La_trentenne" title="La trentenne – italien" lang="it" hreflang="it" data-title="La trentenne" data-language-autonym="Italiano" data-language-local-name="italien" class="interlanguage-link-target"><span>Italiano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pt mw-list-item"><a href="https://pt.wikipedia.org/wiki/A_Mulher_de_Trinta_Anos" title="A Mulher de Trinta Anos – portugais" lang="pt" hreflang="pt" data-title="A Mulher de Trinta Anos" data-language-autonym="Português" data-language-local-name="portugais" class="interlanguage-link-target"><span>Português</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ro mw-list-item"><a href="https://ro.wikipedia.org/wiki/Femeia_de_treizeci_de_ani" title="Femeia de treizeci de ani – roumain" lang="ro" hreflang="ro" data-title="Femeia de treizeci de ani" data-language-autonym="Română" data-language-local-name="roumain" class="interlanguage-link-target"><span>Română</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ru mw-list-item"><a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D1%80%D0%B8%D0%B4%D1%86%D0%B0%D1%82%D0%B8%D0%BB%D0%B5%D1%82%D0%BD%D1%8F%D1%8F_%D0%B6%D0%B5%D0%BD%D1%89%D0%B8%D0%BD%D0%B0" title="Тридцатилетняя женщина – russe" lang="ru" hreflang="ru" data-title="Тридцатилетняя женщина" data-language-autonym="Русский" data-language-local-name="russe" class="interlanguage-link-target"><span>Русский</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uk mw-list-item"><a href="https://uk.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D1%80%D0%B8%D0%B4%D1%86%D1%8F%D1%82%D0%B8%D1%80%D1%96%D1%87%D0%BD%D0%B0_%D0%B6%D1%96%D0%BD%D0%BA%D0%B0" title="Тридцятирічна жінка – ukrainien" lang="uk" hreflang="uk" data-title="Тридцятирічна жінка" data-language-autonym="Українська" data-language-local-name="ukrainien" class="interlanguage-link-target"><span>Українська</span></a></li> </ul> <div class="after-portlet after-portlet-lang"><span class="wb-langlinks-edit wb-langlinks-link"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q3208707#sitelinks-wikipedia" title="Modifier les liens interlangues" class="wbc-editpage">Modifier les liens</a></span></div> </div> </div> </div> </header> <div class="vector-page-toolbar"> <div class="vector-page-toolbar-container"> <div id="left-navigation"> <nav aria-label="Espaces de noms"> <div id="p-associated-pages" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-associated-pages" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-nstab-main" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/La_Femme_de_trente_ans" title="Voir le contenu de la page [c]" accesskey="c"><span>Article</span></a></li><li id="ca-talk" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Discussion:La_Femme_de_trente_ans" rel="discussion" title="Discussion au sujet de cette page de contenu [t]" accesskey="t"><span>Discussion</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown emptyPortlet" > <input type="checkbox" id="vector-variants-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Modifier la variante de langue" > <label id="vector-variants-dropdown-label" for="vector-variants-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">français</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-variants" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-variants emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> <div id="right-navigation" class="vector-collapsible"> <nav aria-label="Affichages"> <div id="p-views" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-views" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-view" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/La_Femme_de_trente_ans"><span>Lire</span></a></li><li id="ca-ve-edit" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=La_Femme_de_trente_ans&veaction=edit" title="Modifier cette page [v]" accesskey="v"><span>Modifier</span></a></li><li id="ca-edit" class="collapsible vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=La_Femme_de_trente_ans&action=edit" title="Modifier le wikicode de cette page [e]" accesskey="e"><span>Modifier le code</span></a></li><li id="ca-history" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=La_Femme_de_trente_ans&action=history" title="Historique des versions de cette page [h]" accesskey="h"><span>Voir l’historique</span></a></li> </ul> </div> </div> </nav> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Outils de la page"> <div id="vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown vector-page-tools-dropdown" > <input type="checkbox" id="vector-page-tools-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Outils" > <label id="vector-page-tools-dropdown-label" for="vector-page-tools-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">Outils</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-tools-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-page-tools" class="vector-page-tools vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-page-tools-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="page-tools-pinned" data-pinnable-element-id="vector-page-tools" data-pinned-container-id="vector-page-tools-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-page-tools-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Outils</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.pin">déplacer vers la barre latérale</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.unpin">masquer</button> </div> <div id="p-cactions" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-cactions emptyPortlet vector-has-collapsible-items" title="Plus d’options" > <div class="vector-menu-heading"> Actions </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-more-view" class="selected vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/wiki/La_Femme_de_trente_ans"><span>Lire</span></a></li><li id="ca-more-ve-edit" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=La_Femme_de_trente_ans&veaction=edit" title="Modifier cette page [v]" accesskey="v"><span>Modifier</span></a></li><li id="ca-more-edit" class="collapsible vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=La_Femme_de_trente_ans&action=edit" title="Modifier le wikicode de cette page [e]" accesskey="e"><span>Modifier le code</span></a></li><li id="ca-more-history" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=La_Femme_de_trente_ans&action=history"><span>Voir l’historique</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-tb" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-tb" > <div class="vector-menu-heading"> Général </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-whatlinkshere" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Pages_li%C3%A9es/La_Femme_de_trente_ans" title="Liste des pages liées qui pointent sur celle-ci [j]" accesskey="j"><span>Pages liées</span></a></li><li id="t-recentchangeslinked" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Suivi_des_liens/La_Femme_de_trente_ans" rel="nofollow" title="Liste des modifications récentes des pages appelées par celle-ci [k]" accesskey="k"><span>Suivi des pages liées</span></a></li><li id="t-upload" class="mw-list-item"><a href="//fr.wikipedia.org/wiki/Aide:Importer_un_fichier" title="Téléverser des fichiers [u]" accesskey="u"><span>Téléverser un fichier</span></a></li><li id="t-permalink" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=La_Femme_de_trente_ans&oldid=223027740" title="Adresse permanente de cette version de cette page"><span>Lien permanent</span></a></li><li id="t-info" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=La_Femme_de_trente_ans&action=info" title="Davantage d’informations sur cette page"><span>Informations sur la page</span></a></li><li id="t-cite" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:Citer&page=La_Femme_de_trente_ans&id=223027740&wpFormIdentifier=titleform" title="Informations sur la manière de citer cette page"><span>Citer cette page</span></a></li><li id="t-urlshortener" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:UrlShortener&url=https%3A%2F%2Ffr.wikipedia.org%2Fwiki%2FLa_Femme_de_trente_ans"><span>Obtenir l'URL raccourcie</span></a></li><li id="t-urlshortener-qrcode" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:QrCode&url=https%3A%2F%2Ffr.wikipedia.org%2Fwiki%2FLa_Femme_de_trente_ans"><span>Télécharger le code QR</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-coll-print_export" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-coll-print_export" > <div class="vector-menu-heading"> Imprimer / exporter </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="coll-create_a_book" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:Livre&bookcmd=book_creator&referer=La+Femme+de+trente+ans"><span>Créer un livre</span></a></li><li id="coll-download-as-rl" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:DownloadAsPdf&page=La_Femme_de_trente_ans&action=show-download-screen"><span>Télécharger comme PDF</span></a></li><li id="t-print" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=La_Femme_de_trente_ans&printable=yes" title="Version imprimable de cette page [p]" accesskey="p"><span>Version imprimable</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-wikibase-otherprojects" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-wikibase-otherprojects" > <div class="vector-menu-heading"> Dans d’autres projets </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-commons mw-list-item"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:La_Femme_de_trente_ans" hreflang="en"><span>Wikimedia Commons</span></a></li><li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikisource badge-Q20748092 badge-proofread mw-list-item" title="texte relu et corrigé (Wikisource)"><a href="https://fr.wikisource.org/wiki/La_Femme_de_trente_ans" hreflang="fr"><span>Wikisource</span></a></li><li id="t-wikibase" class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikibase-dataitem mw-list-item"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q3208707" title="Lien vers l’élément dans le dépôt de données connecté [g]" accesskey="g"><span>Élément Wikidata</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> </div> <div class="vector-column-end"> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Outils de la page"> <div id="vector-page-tools-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Apparence"> <div id="vector-appearance-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-appearance" class="vector-appearance vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-appearance-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="appearance-pinned" data-pinnable-element-id="vector-appearance" data-pinned-container-id="vector-appearance-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-appearance-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Apparence</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.pin">déplacer vers la barre latérale</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.unpin">masquer</button> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> <div id="bodyContent" class="vector-body" aria-labelledby="firstHeading" data-mw-ve-target-container> <div class="vector-body-before-content"> <div class="mw-indicators"> </div> <div id="siteSub" class="noprint">Un article de Wikipédia, l'encyclopédie libre.</div> </div> <div id="contentSub"><div id="mw-content-subtitle"></div></div> <div id="mw-content-text" class="mw-body-content"><div class="mw-content-ltr mw-parser-output" lang="fr" dir="ltr"><p class="mw-empty-elt"> </p> <table class="infobox_v2 infobox infobox--frwiki noarchive"> <tbody><tr> <td colspan="2" class="entete universite italique" style="background-color:#7DA7D9;color:black;">La Femme de trente ans<style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r160407116">.mw-parser-output .entete.universite{background-image:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/42/Picto_infobox_book.png")}</style> </td></tr> <tr><td colspan="2" style="text-align:center; line-height: 1.5em;"><span typeof="mw:File/Frameless"><a href="/wiki/Fichier:BalzacWomanThirty01.jpg" class="mw-file-description"><img alt="Image illustrative de l’article La Femme de trente ans" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/40/BalzacWomanThirty01.jpg/250px-BalzacWomanThirty01.jpg" decoding="async" width="250" height="354" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/40/BalzacWomanThirty01.jpg/500px-BalzacWomanThirty01.jpg 1.5x" data-file-width="650" data-file-height="920" /></a></span> <br />Illustration de <i>La Femme de trente ans</i> par <a href="/wiki/Adrien_Moreau" title="Adrien Moreau">Adrien Moreau</a>. </td></tr> <tr> <td colspan="2"><hr style="height:2px; color:inherit; background-color:#7DA7D9;" /></td></tr> <tr> <th scope="row">Auteur </th> <td><a href="/wiki/Honor%C3%A9_de_Balzac" title="Honoré de Balzac">Honoré de Balzac</a> </td> </tr> <tr> <th scope="row">Pays </th> <td><span class="datasortkey" data-sort-value="France"><span class="flagicon"><span class="mw-image-border noviewer" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:Flag_of_France_(1976%E2%80%932020).svg" class="mw-file-description" title="Drapeau de la France"><img alt="Drapeau de la France" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d1/Flag_of_France_%281976%E2%80%932020%29.svg/20px-Flag_of_France_%281976%E2%80%932020%29.svg.png" decoding="async" width="20" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d1/Flag_of_France_%281976%E2%80%932020%29.svg/40px-Flag_of_France_%281976%E2%80%932020%29.svg.png 1.5x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></a></span> </span><a href="/wiki/France" title="France">France</a></span> </td> </tr> <tr> <th scope="row">Genre </th> <td>Étude de mœurs </td> </tr> <tr> <th scope="row">Éditeur </th> <td>Furne </td> </tr> <tr> <th scope="row">Collection </th> <td><i><a href="/wiki/La_Com%C3%A9die_humaine" title="La Comédie humaine">La Comédie humaine</a></i> </td> </tr> <tr> <th scope="row">Lieu de parution </th> <td><a href="/wiki/Paris" title="Paris">Paris</a> </td> </tr> <tr> <th scope="row">Date de parution </th> <td><a href="/wiki/1842_en_litt%C3%A9rature" title="1842 en littérature">1842</a> </td> </tr> <tr> <th colspan="2" style="padding:4px; text-align:center; background-color:#7DA7D9; color:#000000">Chronologie</th></tr> <tr> <th scope="row">Série </th> <td><i>Scènes de la vie privée</i> </td> </tr> <tr> <td colspan="2" style="text-align:center;"> <table class="navigation-not-searchable" style="width:100%; border-spacing:0; background-color:transparent; color:inherit;"> <tbody><tr> <td style="text-align:left; vertical-align:middle; width:5%; background-color:; color:inherit;"><span typeof="mw:File"><span><img alt="Précédent" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a8/Arrleft.svg/13px-Arrleft.svg.png" decoding="async" width="13" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a8/Arrleft.svg/20px-Arrleft.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a8/Arrleft.svg/26px-Arrleft.svg.png 2x" data-file-width="110" data-file-height="133" /></span></span> </td> <td style="width:1%; background-color:; color:inherit;"> </td> <td style="text-align:left; vertical-align:middle; width:44%; background-color:; color:inherit;"> <i><a href="/wiki/Gobseck" title="Gobseck">Gobseck</a></i> </td> <td style="width:1%; background-color:transparent; color:inherit;"> </td> <td style="text-align:right; vertical-align:middle; width:44%; background-color:; color:inherit;"> <i><a href="/wiki/Le_P%C3%A8re_Goriot" title="Le Père Goriot">Le Père Goriot</a></i> </td> <td style="width:1%; background-color:; color:inherit;"> </td> <td style="text-align:right; vertical-align:middle; width:5%; background-color:; color:inherit;"><span typeof="mw:File"><span><img alt="Suivant" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f4/Arrright.svg/20px-Arrright.svg.png" decoding="async" width="13" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f4/Arrright.svg/40px-Arrright.svg.png 2x" data-file-width="110" data-file-height="133" /></span></span> </td> </tr> </tbody></table> </td></tr> <tr> <td class="navigation-only" colspan="2" style="border-top: 2px #7DA7D9 solid; font-size: 80%; background:inherit; color: inherit; text-align: right;"><span class="plainlinks" style="float:left;"><a class="external text" href="https://fr.wikipedia.org/w/index.php?title=La_Femme_de_trente_ans&action=edit&section=0"><span class="infodoc">modifier</span></a></span> <span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Mod%C3%A8le:Infobox_Livre" title="Consultez la documentation du modèle"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/38/Info_Simple.svg/12px-Info_Simple.svg.png" decoding="async" width="12" height="12" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/38/Info_Simple.svg/18px-Info_Simple.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/38/Info_Simple.svg/24px-Info_Simple.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="512" /></a></span></td> </tr> </tbody></table> <p><i><b>La Femme de trente ans</b></i> est un <a href="/wiki/Roman_(litt%C3%A9rature)" title="Roman (littérature)">roman</a> d’<a href="/wiki/Honor%C3%A9_de_Balzac" title="Honoré de Balzac">Honoré de Balzac</a> écrit entre <a href="/wiki/1829_en_litt%C3%A9rature" title="1829 en littérature">1829</a> et <a href="/wiki/1842_en_litt%C3%A9rature" title="1842 en littérature">1842</a>. L’ouvrage est classé dans les <i>Scènes de la vie privée</i> de <i><a href="/wiki/La_Com%C3%A9die_humaine" title="La Comédie humaine">La Comédie humaine</a></i> et est dédié au peintre <a href="/wiki/Louis_Boulanger" title="Louis Boulanger">Louis Boulanger</a>. </p> <meta property="mw:PageProp/toc" /> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Histoire_du_texte">Histoire du texte</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=La_Femme_de_trente_ans&veaction=edit&section=1" title="Modifier la section : Histoire du texte" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=La_Femme_de_trente_ans&action=edit&section=1" title="Modifier le code source de la section : Histoire du texte"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>La chronologie de sa publication est difficile à retracer dans la mesure où Balzac n’a cessé de retoucher ce texte, le découpant en fragments publiés de manière éparse, y ajoutant des chapitres, avant de réunir l’ensemble en <a href="/wiki/1842_en_litt%C3%A9rature" title="1842 en littérature">1842</a>. </p><p>En <a href="/wiki/1830_en_litt%C3%A9rature" title="1830 en littérature">1830</a>, Balzac publie, dans la revue <i><a href="/wiki/La_Silhouette" title="La Silhouette">La Silhouette</a></i>, sans signature, <i>Une vue de Touraine</i>, qui sera l’essentiel de la première partie du roman, complétée en <a href="/wiki/1831_en_litt%C3%A9rature" title="1831 en littérature">1831</a> dans la <i><a href="/wiki/Revue_des_deux_Mondes" class="mw-redirect" title="Revue des deux Mondes">Revue des deux Mondes</a></i> et parue sous le titre <i>Le Rendez-vous</i><sup id="cite_ref-1" class="reference"><a href="#cite_note-1"><span class="cite-bracket">[</span>1<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup class="reference cite_virgule">,</sup><sup id="cite_ref-2" class="reference"><a href="#cite_note-2"><span class="cite-bracket">[</span>2<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. Cette même année, <i><a href="/wiki/La_Caricature" title="La Caricature">La Caricature</a></i> publie sous pseudonyme <i>La Dernière Revue de Napoléon</i>, qui formera le début de cette première partie. La <i><a href="/wiki/Revue_de_Paris" title="Revue de Paris">Revue de Paris</a></i> publie en <a href="/wiki/1831_en_litt%C3%A9rature" title="1831 en littérature">1831</a>, sous le titre <i>Les Deux Rencontres</i>, le texte qui sera la cinquième partie du roman, puis <i>Le Doigt de Dieu</i>, qui formera la première moitié de la quatrième partie. La troisième partie du roman, publiée en <a href="/wiki/1832_en_litt%C3%A9rature" title="1832 en littérature">1832</a> dans la <i>Revue de Paris</i>, est intitulée <i>À trente ans</i>. Cette même année, les quatre parties, auxquelles l’auteur a ajouté <i>L'Expiation</i><sup id="cite_ref-3" class="reference"><a href="#cite_note-3"><span class="cite-bracket">[</span>3<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>, sont réunies dans les <i>Scènes de la vie privée</i> parues aux éditions Mame et Delaunay-Vallée sans qu’un titre global les réunisse. </p><p>C’est en <a href="/wiki/1834_en_litt%C3%A9rature" title="1834 en littérature">1834</a> que Madame Charles-Béchet publiera l’ensemble remanié, avec les noms des protagonistes modifiés, et deux ajouts importants que sont les chapitres <i>La Vallée du torrent</i> et <i>Souffrances inconnues</i>, sous le titre <i>Même histoire</i>. D’autres transformations ont lieu pour la publication du texte chez <a href="/wiki/Edmond_Werdet" title="Edmond Werdet">Werdet</a> en <a href="/wiki/1837_en_litt%C3%A9rature" title="1837 en littérature">1837</a>, puis chez <a href="/wiki/Gervais_Charpentier" title="Gervais Charpentier">Charpentier</a> en <a href="/wiki/1839_en_litt%C3%A9rature" title="1839 en littérature">1839</a>. </p><p><i>La Femme de trente ans</i> ne prend son titre définitif, avec les parties reliées entre elles, que dans l’édition Furne de <a href="/wiki/1842_en_litt%C3%A9rature" title="1842 en littérature">1842</a>. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Structure">Structure</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=La_Femme_de_trente_ans&veaction=edit&section=2" title="Modifier la section : Structure" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=La_Femme_de_trente_ans&action=edit&section=2" title="Modifier le code source de la section : Structure"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Le roman compte six parties : </p> <ol><li><i>Premières fautes</i> : l'échec du mariage entre les cousins <a href="/wiki/Julie_d%27Aiglemont" title="Julie d'Aiglemont">Julie de Chastillon</a> et <a href="/wiki/Victor_d%27Aiglemont" title="Victor d'Aiglemont">Victor d'Aiglemont</a>, la romance platonique entre Julie et <a href="/wiki/Lord_Arthur_Grenville" title="Lord Arthur Grenville">Lord Arthur Grenville</a> ;</li> <li><i>Souffrances inconnues</i> : deuil de Julie à cause de la mort d'Arthur ;</li> <li><i>À trente ans</i> : rencontre entre Julie et <a href="/wiki/Charles_de_Vandenesse" title="Charles de Vandenesse">Charles de Vandenesse</a> ;</li> <li><i>Le Doigt de Dieu</i> : mort du petit Charles d'Aiglemont de la main de sa sœur Hélène ;</li> <li><i>Les Deux Rencontres</i> : fuite d'Hélène avec un aventurier ;</li> <li><i>La Vieillesse d'une mère coupable</i> : mort de Julie.</li></ol> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Thèmes"><span id="Th.C3.A8mes"></span>Thèmes</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=La_Femme_de_trente_ans&veaction=edit&section=3" title="Modifier la section : Thèmes" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=La_Femme_de_trente_ans&action=edit&section=3" title="Modifier le code source de la section : Thèmes"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p><span class="need_ref" title="Ce passage devrait préciser la personne ou l'organisation qui fait cette affirmation." style="cursor:help;">On</span><sup class="need_ref_tag" style="padding-left:2px;"><a href="/wiki/Aide:Qui" title="Aide:Qui">[Qui ?]</a></sup> a pu dire qu'avec ce livre, Balzac découvrait un nouveau type psychologique : </p><blockquote><div>« […] avec <i>La Femme de trente ans</i> qui est un des plus mal bâtis, un des plus mal venus, un des mal écrits, comme on dit, de ses romans, Balzac a réussi une performance […] nommer une réalité […]. On a dit que <a href="/wiki/Honor%C3%A9_de_Balzac" title="Honoré de Balzac">Balzac</a> avait « inventé » la femme de trente ans (comme <a href="/wiki/Antoine_Parmentier" title="Antoine Parmentier">Parmentier</a> a inventé la <a href="/wiki/Pomme_de_terre" title="Pomme de terre">pomme de terre</a>)<sup id="cite_ref-4" class="reference"><a href="#cite_note-4"><span class="cite-bracket">[</span>4<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. »</div></blockquote><p> Le sujet est résumé ainsi par le <i>Dictionnaire des œuvres</i><sup id="cite_ref-5" class="reference"><a href="#cite_note-5"><span class="cite-bracket">[</span>5<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> : </p><blockquote><div>« […] Julie de Chastillon est éprise d’un bel officier, Victor d’Aiglemont. Le père de la jeune fille connaît toute la délicatesse d’âme de sa fille et la vulgarité profonde de Victor ; aussi cherche-t-il vainement à s’opposer à cet amour. Quelques mois plus tard, les jeunes gens sont mariés : l’incompatibilité de leurs caractères ajoutée à l’aversion physique qu’elle éprouve maintenant pour son mari tourmente cruellement Julie. »</div></blockquote><p> Et Isabelle Miller le résume plus brièvement : </p><blockquote><div>« Quand Julie de Chastillon épouse, en 1813, le fringant colonel Victor d’Aiglemont, elle ne se doute pas que ce serait, à peine un an plus tard, pour se plaindre des souffrances du mariage. »</div></blockquote> <p>Balzac parle donc du <a href="/wiki/Mariage" title="Mariage">mariage</a>, de la sexualité féminine et des sentiments féminins à leur égard. Cela englobe tant les aspirations amoureuses juvéniles, vite déçues, que la jouissance sexuelle et sa frustration (manque d’<a href="/wiki/Orgasme" title="Orgasme">orgasme</a>). Balzac parle ainsi de la brutalité sexuelle, proche du <a href="/wiki/Viol" title="Viol">viol</a>, que subissent doublement (physiquement et psychologiquement) les jeunes mariées ignorantes des choses de la vie, brutalité qui les dégoûte d'autant plus des plaisirs des sens que l'homme dispose du corps de sa femme comme il l'entend et est lui-même tout à fait ignorant des besoins de sa femme. <a href="/wiki/Julie_d%27Aiglemont" title="Julie d'Aiglemont">Julie d'Aiglemont</a> est ainsi soumise aux pulsions de son mari, <a href="/wiki/Victor_d%27Aiglemont" title="Victor d'Aiglemont">Victor d'Aiglemont</a>, décrit par Balzac comme parfaitement médiocre et inférieur à sa femme. </p><p>Ainsi, quand la tante de Victor, la <a href="/wiki/Comtesse_de_Listom%C3%A8re-Landon" title="Comtesse de Listomère-Landon">comtesse de Listomère-Landon</a>, sonde les sentiments de la jeune <abbr class="abbr" title="Madame">M<sup>me</sup></abbr> d’Aiglemont : <span class="citation">« Elle trembla d’avoir à reconnaître en Julie un cœur désenchanté, une jeune femme à qui l’expérience d’un jour, d’une nuit peut-être, avait suffi pour apprécier la nullité de Victor. “Si elle le connaît, tout est dit, pensa-t-elle, mon neveu subira bientôt les inconvénients du mariage.” »</span>, cela suggère la découverte violente de la sexualité par Julie. </p><p>À cette passivité sexuelle forcée s'ajoutent les problèmes médicaux intimes que la pudeur interdit d'évoquer : Balzac fait ainsi de brèves allusions à une inflammation génitale (<a href="/wiki/M%C3%A9trite" title="Métrite">métrite</a>). Pour l'auteur, ces misères de la femme mariée ne sont pas tant le fait de sa condition sociale, que de la « nullité » d'un mari, aimé malgré tout, mais également haï : le mari, militaire médiocre, ignore tout de la sensibilité et des problèmes féminins. </p><p>En parallèle, Balzac montre, dans la première partie, comment ces déboires conjugaux se répercutent dans la vie publique. Ironiquement, à la souffrance privée correspond, tel que cela est décrit dans cette partie, une certaine réputation publique qui profite au mari, « homme nul », et confère à l'héroïne une certaine forme de respectabilité. </p><p>Ces thèmes sont des plus courants dans la littérature (<a href="/wiki/Adult%C3%A8re" title="Adultère">adultère</a>, souffrance sexuelle), bien que l’on fît un procès à <a href="/wiki/Gustave_Flaubert" title="Gustave Flaubert">Gustave Flaubert</a> pour <i><a href="/wiki/Madame_Bovary" title="Madame Bovary">Madame Bovary</a></i>. </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:BalzacWomanThirty02.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/85/BalzacWomanThirty02.jpg/220px-BalzacWomanThirty02.jpg" decoding="async" width="220" height="308" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/85/BalzacWomanThirty02.jpg/330px-BalzacWomanThirty02.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/85/BalzacWomanThirty02.jpg/440px-BalzacWomanThirty02.jpg 2x" data-file-width="658" data-file-height="920" /></a><figcaption>Dans la chambre de Julie.</figcaption></figure> <p>Mais c’est Julie qui va subir les inconvénients du mariage. Adorée par un jeune lord, <a href="/wiki/Lord_Arthur_Grenville" title="Lord Arthur Grenville">lord Arthur Grenville</a>, qu’elle trouve séduisant, elle ne lui cède pas et provoque involontairement sa mort. Rongée de remords, elle finit par se résigner jusqu’à ce que <a href="/wiki/Charles_de_Vandenesse" title="Charles de Vandenesse">Charles de Vandenesse</a> réussisse à la tirer de son abattement. De cet amant, elle aura un enfant, Charles, un garçon adorable, mais ce bonheur sera de courte durée. En effet, <a href="/wiki/Julie_d%27Aiglemont" title="Julie d'Aiglemont">Julie d'Aiglemont</a> paie très cher son adultère. Sa fille aînée, Hélène, sait sa mère adultère. Jalouse de son petit frère, elle pousse ce dernier à la rivière où il meurt noyé. Hélène finit par déshonorer la famille lorsqu'elle s’enfuit avec un criminel qui, poursuivi par la police pour un meurtre, trouve un refuge dans la maison de son père. Surviennent alors des événements rocambolesques qui, par leurs invraisemblance, relèvent du roman-feuilleton plutôt que d'une étude sociale. Le mari d'Hélène devient ainsi l'un des pirates des mers les plus redoutés et Hélène vit telle une reine sur son bateau, entourée de trésors et ne se souciant nullement de sa déchéance morale. À la suite d'autres événements improbables, elle finit par mourir dans les bras de sa mère. Le roman se termine sur la vieillesse expiatoire d’une mère coupable. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Batailles_napoléoniennes_évoquées"><span id="Batailles_napol.C3.A9oniennes_.C3.A9voqu.C3.A9es"></span>Batailles napoléoniennes évoquées</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=La_Femme_de_trente_ans&veaction=edit&section=4" title="Modifier la section : Batailles napoléoniennes évoquées" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=La_Femme_de_trente_ans&action=edit&section=4" title="Modifier le code source de la section : Batailles napoléoniennes évoquées"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Balzac a imprégné toute <i>La Comédie humaine</i> de la légende napoléonienne. Dans <i>La Femme de trente ans</i>, il évoque : </p> <ul><li>La <a href="/wiki/Bataille_d%27Austerlitz" title="Bataille d'Austerlitz">bataille d'Austerlitz</a>. « Quand les manœuvres furent terminées, l'officier d'ordonnance accourut à bride abattue, et s'arrêta devant l'empereur pour en attendre les ordres. En ce moment, il était à vingt pas de Julie, en face du groupe impérial, dans une attitude assez semblable à celle que <a href="/wiki/Fran%C3%A7ois_G%C3%A9rard" title="François Gérard">Gérard</a> a donnée au <a href="/wiki/Jean_Rapp" title="Jean Rapp">général Rapp</a> dans le tableau de la bataille d'Austerlitz<sup id="cite_ref-la_Pléiade,_1996_6-0" class="reference"><a href="#cite_note-la_Pléiade,_1996-6"><span class="cite-bracket">[</span>6<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. »</li> <li>La <a href="/wiki/Campagne_d%27Allemagne_(1813)" title="Campagne d'Allemagne (1813)">campagne d'Allemagne (1813)</a> : « Ce dimanche était le treizième de l'année 1813. Le surlendemain, Napoléon partait pour cette fatale campagne pendant laquelle il allait perdre successivement <a href="/wiki/Jean-Baptiste_Bessi%C3%A8res" title="Jean-Baptiste Bessières">Bessières</a> et <a href="/wiki/G%C3%A9rard_Christophe_Michel_Duroc" class="mw-redirect" title="Gérard Christophe Michel Duroc">Duroc</a>, gagner les mémorables batailles de <a href="/wiki/Bataille_de_L%C3%BCtzen_(1813)" title="Bataille de Lützen (1813)">Lutzen</a> et de <a href="/wiki/Bataille_de_Bautzen_(1813)" title="Bataille de Bautzen (1813)">Bautzen</a>, se voir trahi par l'<a href="/wiki/Empire_d%27Autriche" title="Empire d'Autriche">Autriche</a>, la <a href="/wiki/Royaume_de_Saxe" title="Royaume de Saxe">Saxe</a>, la Bavière, par <a href="/wiki/Jean-Baptiste_Jules_Bernadotte" class="mw-redirect" title="Jean-Baptiste Jules Bernadotte">Bernadotte</a>, et disputer la terrible <a href="/wiki/Bataille_de_Leipzig_(1813)" title="Bataille de Leipzig (1813)">bataille de Leipsick</a><sup id="cite_ref-la_Pléiade,_1996_6-1" class="reference"><a href="#cite_note-la_Pléiade,_1996-6"><span class="cite-bracket">[</span>6<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. »</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Références_à_la_peinture"><span id="R.C3.A9f.C3.A9rences_.C3.A0_la_peinture"></span>Références à la peinture</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=La_Femme_de_trente_ans&veaction=edit&section=5" title="Modifier la section : Références à la peinture" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=La_Femme_de_trente_ans&action=edit&section=5" title="Modifier le code source de la section : Références à la peinture"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Le roman est dédié au peintre <a href="/wiki/Louis_Boulanger" title="Louis Boulanger">Louis Boulanger</a>. </p><p>Le raffinement du corsaire qui a enlevé la fille du marquis d'Aiglemont est illustré, entre autres, par ses choix artistiques : <span class="citation">« […] on voyait çà et là des tableaux d'une petite dimension, mais dus aux meilleurs peintres : un coucher de soleil, par <a href="/wiki/Th%C3%A9odore_Gudin" title="Théodore Gudin">Gudin</a>, se trouvait auprès d'un <a href="/wiki/Terburg" class="mw-redirect" title="Terburg">Terburg</a> ; une Vierge de <a href="/wiki/Rapha%C3%ABl" title="Raphaël">Raphaël</a> luttait de poésie avec une esquisse de <a href="/wiki/Girodet" class="mw-redirect" title="Girodet">Girodet</a> ; un <a href="/wiki/G%C3%A9rard_Dow" class="mw-redirect" title="Gérard Dow">Gérard Dow</a> éclipsait un <a href="/wiki/Drolling" class="mw-disambig" title="Drolling">Drolling</a> […]<sup id="cite_ref-Balzac_7-0" class="reference"><a href="#cite_note-Balzac-7"><span class="cite-bracket">[</span>7<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. »</span> </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Notes_et_références"><span id="Notes_et_r.C3.A9f.C3.A9rences"></span>Notes et références</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=La_Femme_de_trente_ans&veaction=edit&section=6" title="Modifier la section : Notes et références" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=La_Femme_de_trente_ans&action=edit&section=6" title="Modifier le code source de la section : Notes et références"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="references-small decimal" style=""><div class="mw-references-wrap"><ol class="references"> <li id="cite_note-1"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-1">↑</a> </span><span class="reference-text"><i>La Femme de trente ans. Histoire du texte</i>, coll. « <a href="/wiki/Biblioth%C3%A8que_de_la_Pl%C3%A9iade" title="Bibliothèque de la Pléiade">Bibliothèque de la Pléiade</a> », t. <span class="romain">II</span>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr> 1039.</span> </li> <li id="cite_note-2"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-2">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="/wiki/Folio_(Gallimard)" title="Folio (Gallimard)">Coll. « Folio classique »</a>, <a href="/wiki/%C3%89ditions_Gallimard" title="Éditions Gallimard">éditions Gallimard</a>, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <span class="nowrap">336-341</span>.</span> </li> <li id="cite_note-3"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-3">↑</a> </span><span class="reference-text">Transformé ensuite en <i>La Vieillesse d’une mère coupable</i>.</span> </li> <li id="cite_note-4"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-4">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="/wiki/Pierre_Barb%C3%A9ris" title="Pierre Barbéris">Pierre Barbéris</a>, <i>Introduction à La Femme de trente ans</i>, <a href="/wiki/Folio_(Gallimard)" title="Folio (Gallimard)">coll. « Folio Classique »</a>, <a href="/wiki/%C3%89ditions_Gallimard" title="Éditions Gallimard">éditions Gallimard</a> <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr> 14.</span> </li> <li id="cite_note-5"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-5">↑</a> </span><span class="reference-text">Laffont-Bompiani, tome <span class="romain">III</span>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr> 67.</span> </li> <li id="cite_note-la_Pléiade,_1996-6"><span class="mw-cite-backlink noprint">↑ <sup><a href="#cite_ref-la_Pléiade,_1996_6-0">a</a> et <a href="#cite_ref-la_Pléiade,_1996_6-1">b</a></sup> </span><span class="reference-text"><i>La Femme de trente ans</i>, coll. « <a href="/wiki/Biblioth%C3%A8que_de_la_Pl%C3%A9iade" title="Bibliothèque de la Pléiade">Bibliothèque de la Pléiade</a> », <a href="/wiki/%C3%89ditions_Gallimard" title="Éditions Gallimard">éditions Gallimard</a>, 1996, t. VIII, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr> 1047 <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/2070114511" title="Spécial:Ouvrages de référence/2070114511"><span class="nowrap">2070114511</span></a>)</small>. L'officier d'ordonnance est le colonel <a href="/wiki/Victor_d%27Aiglemont" title="Victor d'Aiglemont">Victor d'Aiglemont</a>.</span> </li> <li id="cite_note-Balzac-7"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Balzac_7-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Pitt-Rivers1993"><span class="ouvrage" id="Françoise_Pitt-Rivers1993">Françoise <span class="nom_auteur">Pitt-Rivers</span>, <cite class="italique">Balzac et l’art</cite>, Paris, Sté Nelle des Éditions du Chêne, <time>1993</time>, 159 <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/2-85108-799-1" title="Spécial:Ouvrages de référence/2-85108-799-1"><span class="nowrap">2-85108-799-1</span></a>)</small>, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <span class="nowrap">100-103</span><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Balzac+et+l%E2%80%99art&rft.place=Paris&rft.pub=St%C3%A9+Nelle+des+%C3%89ditions+du+Ch%C3%AAne&rft.aulast=Pitt-Rivers&rft.aufirst=Fran%C3%A7oise&rft.date=1993&rft.pages=100-103&rft.tpages=159&rft.isbn=2-85108-799-1&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3ALa+Femme+de+trente+ans"></span></span></span>.</span> </li> </ol></div> </div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Bibliographie">Bibliographie</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=La_Femme_de_trente_ans&veaction=edit&section=7" title="Modifier la section : Bibliographie" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=La_Femme_de_trente_ans&action=edit&section=7" title="Modifier le code source de la section : Bibliographie"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:BalzacWomanThirty03.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e7/BalzacWomanThirty03.jpg/250px-BalzacWomanThirty03.jpg" decoding="async" width="220" height="312" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e7/BalzacWomanThirty03.jpg/330px-BalzacWomanThirty03.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e7/BalzacWomanThirty03.jpg/500px-BalzacWomanThirty03.jpg 2x" data-file-width="649" data-file-height="920" /></a><figcaption>À la Bièvre.</figcaption></figure> <ul><li><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : anglais">(en)</abbr> Richard Bolster, « Balzac in Debt again: The Sexual Theme in <i>La Femme de trente ans</i> », <i>French Studies Bulletin</i>, hiver 1992-1993, <abbr class="abbr" title="numéro">n<sup>o</sup></abbr> 45, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <span class="nowrap">19-20</span>.</li> <li><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : anglais">(en)</abbr> Richard Bolster, « Did Balzac Really Discover the Woman of Thirty? », <i>French Studies Bulletin</i>, été 1993, <abbr class="abbr" title="numéro">n<sup>o</sup></abbr> 47, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr> 19.</li> <li>Éric Bordas, « De l’héroïne à la lectrice : l’inscription du narrataire dans <i>La Femme de trente ans</i> », <i>Champs du Signe</i>, 1994, <abbr class="abbr" title="numéro">n<sup>o</sup></abbr> 4, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <span class="nowrap">85-94</span>.</li> <li>Frédérique Bué-Proudom, « <i>La Femme de trente ans</i> et <i>Le Lys dans la vallée</i> ou l’écriture de l’indicible », <i>Champs du Signe</i>, 1994, <abbr class="abbr" title="numéro">n<sup>o</sup></abbr> 4, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <span class="nowrap">61-69</span>.</li> <li><a href="/wiki/Dominique_Millet-G%C3%A9rard" title="Dominique Millet-Gérard">Dominique Millet-Gérard</a>, « Dandys et “grandes coquettes” : de Pouchkine et de Balzac à Lermontov », <i><a href="/wiki/L%27Ann%C3%A9e_balzacienne" title="L'Année balzacienne">L'Année balzacienne</a></i>, 1993, <abbr class="abbr" title="numéro">n<sup>o</sup></abbr> 14, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <span class="nowrap">41-63</span>.</li> <li>Kirsten Lund Hansen, « À Baudelaire : À Balzac : À Paris », <i>(Pre)Publications</i>, nov. 1991, <abbr class="abbr" title="numéro">n<sup>o</sup></abbr> 17 (130), <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <span class="nowrap">3-12</span>.</li> <li>Henri Kieffer, « Précisions sur le peintre Drölling », <i>L’Année balzacienne</i>, 1991, <abbr class="abbr" title="numéro">n<sup>o</sup></abbr> 12, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <span class="nowrap">447-454</span>.</li> <li>Martine Leonard, « Construction de “l’effet-personnage” dans <i>La Femme de trente ans</i> », <i>Le Roman de Balzac. Recherches critiques, méthodes, lectures</i>, Montréal, Didier, 1980, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <span class="nowrap">41-50</span>.</li> <li>Jacques Martineau, « Les soupirs de la sainte et les cris de la fée : les voix du désir dans <i>La Femme de trente ans</i> et <i>Le Lys dans la vallée</i> », <i>op. cit.</i>, nov. 1993, <abbr class="abbr" title="numéro">n<sup>o</sup></abbr> 2, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <span class="nowrap">107-119</span>.</li> <li>Éva Martonyi, « Balzac “frénétique” ? », <i>Cahiers du Centre d’études des tendances marginales dans le romantisme français</i>, 1994, <abbr class="abbr" title="numéro">n<sup>o</sup></abbr> 4, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <span class="nowrap">3-13</span>.</li> <li><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : anglais">(en)</abbr> J. H. Mazaheri,« Myth and Guilt Consciousness in Balzac’s <i>La Femme de trente ans</i> », Lewiston, Mellen, 1999.</li> <li>Paul Pelckmans, « Névrose ou sociose ? Une lecture de <i>La Femme de trente ans</i> de Balzac », <i>Revue Romane</i>, 1977, <abbr class="abbr" title="numéro">n<sup>o</sup></abbr> 12, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <span class="nowrap">96-122</span>.</li> <li>Paule Petitier, « Balzac et la “signifiance” », <i>L’Année balzacienne</i>, 1995, <abbr class="abbr" title="numéro">n<sup>o</sup></abbr> 16, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <span class="nowrap">99-115</span>.</li> <li>Christine Planté, « Même histoire, autre histoire ? Mères et filles dans <i>La Femme de trente ans</i> et <i>Le Lys dans la vallée</i> », <i>Genèses du roman. Balzac et Sand</i>, Amsterdam, Rodopi, 2004, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <span class="nowrap">155-168</span>.</li> <li><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : espagnol">(es)</abbr> Humbelina Loyden Sosa, « Balzac o la monogamia de aplicación universal », <i>La seducción de la escritura : Los discursos de la cultura hoy</i>, Mexico, [S.n.], 1997, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <span class="nowrap">182-188</span>.</li> <li>Raymond L. Sullivant, « L’édition Werdet de <i>La Femme de trente ans</i> », <i>L’Année balzacienne</i>, Paris, Garnier Frères, 1965, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <span class="nowrap">131-142</span>.</li> <li>Raymond L. Sullivant, « <i>La Femme de trente ans</i> : quelques emprunts de Balzac à la littérature et à la vie anglaises », <i>L’Année balzacienne</i>, Paris, Garnier Frères, 1967, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <span class="nowrap">107-114</span>.</li> <li>Alain Vaillant, « Balzac : la poétique de l’outrance », <i>L’Année balzacienne</i>, 1995, <abbr class="abbr" title="numéro">n<sup>o</sup></abbr> 16, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <span class="nowrap">117-131</span>.</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Lien_externe">Lien externe</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=La_Femme_de_trente_ans&veaction=edit&section=8" title="Modifier la section : Lien externe" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=La_Femme_de_trente_ans&action=edit&section=8" title="Modifier le code source de la section : Lien externe"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r194021218">.mw-parser-output .autres-projets>.titre{text-align:center;margin:0.2em 0}.mw-parser-output .autres-projets>ul{margin:0;padding:0}.mw-parser-output .autres-projets>ul>li{list-style:none;margin:0.2em 0;text-indent:0;padding-left:24px;min-height:20px;text-align:left;display:block}.mw-parser-output .autres-projets>ul>li>a{font-style:italic}@media(max-width:720px){.mw-parser-output .autres-projets{float:none}}</style><div class="autres-projets boite-grise boite-a-droite noprint js-interprojets"> <p class="titre">Sur les autres projets Wikimedia :</p> <ul class="noarchive plainlinks"> <li class="wikisource"><a href="https://fr.wikisource.org/wiki/La_Femme_de_trente_ans" class="extiw" title="s:La Femme de trente ans">La Femme de trente ans</a>, <span class="nowrap">sur <span class="project">Wikisource</span></span></li> </ul> </div> <ul><li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.v1.paris.fr/musees/balzac/furne/notices/femme_de_trente_ans.htm">Notice</a></li> <li><div class="liste-horizontale"><span class="wd_identifiers"><a href="/wiki/Autorit%C3%A9_(sciences_de_l%27information)" title="Autorité (sciences de l'information)">Notices d'autorité</a><span class="noprint wikidata-linkback skin-invert"><span class="mw-valign-baseline noviewer" typeof="mw:File"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q3208707?uselang=fr#identifiers" title="Voir et modifier les données sur Wikidata"><img alt="Voir et modifier les données sur Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Blue_pencil.svg/20px-Blue_pencil.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a></span></span></span> : <ul><li><span class="nowrap uid noarchive"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://viaf.org/viaf/183596217">VIAF</a></span></li> <li><span class="nowrap uid noarchive"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://catalogue.bnf.fr/ark:/12148/cb123558848">BnF</a></span> (<span class="nowrap uid noarchive"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://data.bnf.fr/ark:/12148/cb123558848">données</a></span>)</li> <li><span class="nowrap uid noarchive"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.idref.fr/032549881">IdRef</a></span></li> <li><span class="nowrap uid noarchive"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://id.loc.gov/authorities/n98093518">LCCN</a></span></li> <li><span class="nowrap uid noarchive"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://d-nb.info/gnd/4357058-6">GND</a></span></li> <li><span class="nowrap uid noarchive"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://olduli.nli.org.il/F/?func=find-b&local_base=NLX10&find_code=UID&request=987007585868305171">Israël</a></span></li> <li><span class="nowrap uid noarchive"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.worldcat.org/identities/lccn-n98-093518">WorldCat</a></span></li> </ul></div></li></ul> <div class="navbox-container" style="clear:both;"> <table class="navbox collapsible noprint autocollapse" style=""> <tbody><tr><th class="navbox-title" colspan="2" style=""><div style="float:left; width:6em; text-align:left"><div class="noprint plainlinks nowrap tnavbar" style="padding:0; font-size:xx-small; color:var(--color-emphasized, #000000);"><a href="/wiki/Mod%C3%A8le:Palette_Honor%C3%A9_de_Balzac" title="Modèle:Palette Honoré de Balzac"><abbr class="abbr" title="Voir ce modèle.">v</abbr></a> · <a class="external text" href="https://fr.wikipedia.org/w/index.php?title=Mod%C3%A8le:Palette_Honor%C3%A9_de_Balzac&action=edit"><abbr class="abbr" title="Modifier ce modèle. Merci de prévisualiser avant de sauvegarder.">m</abbr></a></div></div><div style="font-size:110%"><span typeof="mw:File"><span title="Article de qualité"><img alt="Article de qualité" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/83/Article_de_qualit%C3%A9.svg/20px-Article_de_qualit%C3%A9.svg.png" decoding="async" width="14" height="14" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/83/Article_de_qualit%C3%A9.svg/21px-Article_de_qualit%C3%A9.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/83/Article_de_qualit%C3%A9.svg/28px-Article_de_qualit%C3%A9.svg.png 2x" data-file-width="20" data-file-height="20" /></span></span> <a href="/wiki/Honor%C3%A9_de_Balzac" title="Honoré de Balzac">Honoré de Balzac</a></div></th> </tr> <tr> <td class="navbox-banner" style="" colspan="2"><span typeof="mw:File"><span title="Article de qualité"><img alt="Article de qualité" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/83/Article_de_qualit%C3%A9.svg/20px-Article_de_qualit%C3%A9.svg.png" decoding="async" width="14" height="14" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/83/Article_de_qualit%C3%A9.svg/21px-Article_de_qualit%C3%A9.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/83/Article_de_qualit%C3%A9.svg/28px-Article_de_qualit%C3%A9.svg.png 2x" data-file-width="20" data-file-height="20" /></span></span> <i><b><a href="/wiki/La_Com%C3%A9die_humaine" title="La Comédie humaine">La Comédie humaine</a></b></i></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style=""><i>Scènes de la vie privée</i></th> <td class="navbox-list" style=""><div class="liste-horizontale"> <ul><li><i><a href="/wiki/La_Maison_du_Chat-qui-pelote" title="La Maison du Chat-qui-pelote">La Maison du Chat-qui-pelote</a></i></li> <li><i><a href="/wiki/Le_Bal_de_Sceaux" title="Le Bal de Sceaux">Le Bal de Sceaux</a></i></li> <li><i><a href="/wiki/M%C3%A9moires_de_deux_jeunes_mari%C3%A9es" title="Mémoires de deux jeunes mariées">Mémoires de deux jeunes mariées</a></i></li> <li><i><a href="/wiki/La_Bourse" title="La Bourse">La Bourse</a></i></li> <li><i><a href="/wiki/Modeste_Mignon" title="Modeste Mignon">Modeste Mignon</a></i></li> <li><i><a href="/wiki/Un_d%C3%A9but_dans_la_vie" title="Un début dans la vie">Un début dans la vie</a></i></li> <li><i><a href="/wiki/Albert_Savarus" title="Albert Savarus">Albert Savarus</a></i></li> <li><i><a href="/wiki/La_Vendetta" title="La Vendetta">La Vendetta</a></i></li> <li><i><a href="/wiki/Une_double_famille" title="Une double famille">Une double famille</a></i></li> <li><i><a href="/wiki/La_Paix_du_m%C3%A9nage" title="La Paix du ménage">La Paix du ménage</a></i></li> <li><i><a href="/wiki/Madame_Firmiani" title="Madame Firmiani">Madame Firmiani</a></i></li> <li><i><a href="/wiki/%C3%89tude_de_femme" title="Étude de femme">Étude de femme</a></i></li> <li><i><a href="/wiki/La_Fausse_Ma%C3%AEtresse" title="La Fausse Maîtresse">La Fausse Maîtresse</a></i></li> <li><i><a href="/wiki/Une_fille_d%27%C3%88ve" title="Une fille d'Ève">Une fille d'Ève</a></i></li> <li><i><a href="/wiki/Le_Message_(nouvelle)" title="Le Message (nouvelle)">Le Message</a></i></li> <li><i><a href="/wiki/La_Grenadi%C3%A8re" title="La Grenadière">La Grenadière</a></i></li> <li><i><a href="/wiki/La_Femme_abandonn%C3%A9e" title="La Femme abandonnée">La Femme abandonnée</a></i></li> <li><i><a href="/wiki/Honorine" title="Honorine">Honorine</a></i></li> <li><i><a href="/wiki/B%C3%A9atrix_(Balzac)" title="Béatrix (Balzac)">Béatrix</a></i></li> <li><i><a href="/wiki/Gobseck" title="Gobseck">Gobseck</a></i></li> <li><i><a class="mw-selflink selflink">La Femme de trente ans</a></i></li> <li><i><a href="/wiki/Le_P%C3%A8re_Goriot" title="Le Père Goriot">Le Père Goriot</a></i></li> <li><i><a href="/wiki/Le_Colonel_Chabert" title="Le Colonel Chabert">Le Colonel Chabert</a></i></li> <li><i><a href="/wiki/La_Messe_de_l%27ath%C3%A9e" title="La Messe de l'athée">La Messe de l'athée</a></i></li> <li><i><a href="/wiki/L%27Interdiction" title="L'Interdiction">L'Interdiction</a></i></li> <li><i><a href="/wiki/Le_Contrat_de_mariage" title="Le Contrat de mariage">Le Contrat de mariage</a></i></li> <li><i><a href="/wiki/Autre_%C3%A9tude_de_femme" title="Autre étude de femme">Autre étude de femme</a></i> (<i><a href="/wiki/La_Grande_Bret%C3%A8che" title="La Grande Bretèche">La Grande Bretèche</a></i>)</li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style=""><i>Scènes de la vie de province</i></th> <td class="navbox-list navbox-even" style=""><div class="liste-horizontale"> <ul><li><i><a href="/wiki/Ursule_Mirou%C3%ABt" title="Ursule Mirouët">Ursule Mirouët</a></i></li> <li><i><a href="/wiki/Eug%C3%A9nie_Grandet" title="Eugénie Grandet">Eugénie Grandet</a></i></li> <li><i><a href="/wiki/Pierrette_(roman)" title="Pierrette (roman)">Pierrette</a></i></li> <li><i><a href="/wiki/Le_Cur%C3%A9_de_Tours" title="Le Curé de Tours">Le Curé de Tours</a></i></li> <li><i><a href="/wiki/La_Rabouilleuse" title="La Rabouilleuse">La Rabouilleuse</a></i></li> <li><i><a href="/wiki/L%27Illustre_Gaudissart" title="L'Illustre Gaudissart">L'Illustre Gaudissart</a></i></li> <li><i><a href="/wiki/La_Muse_du_d%C3%A9partement" title="La Muse du département">La Muse du département</a></i></li> <li><i><a href="/wiki/La_Vieille_Fille_(Balzac)" title="La Vieille Fille (Balzac)">La Vieille Fille</a></i></li> <li><i><a href="/wiki/Le_Cabinet_des_Antiques" title="Le Cabinet des Antiques">Le Cabinet des Antiques</a></i></li> <li><i><a href="/wiki/Illusions_perdues" title="Illusions perdues">Illusions perdues</a></i> <ul><li><i><a href="/wiki/Les_Deux_Po%C3%A8tes" title="Les Deux Poètes">Les Deux Poètes</a></i></li> <li><i><a href="/wiki/Un_grand_homme_de_province_%C3%A0_Paris" title="Un grand homme de province à Paris">Un grand homme de province à Paris</a></i></li> <li><i><a href="/wiki/%C3%88ve_et_David" title="Ève et David">Ève et David</a></i></li></ul></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style=""><i>Scènes de la vie parisienne</i></th> <td class="navbox-list" style=""><div class="liste-horizontale"> <ul><li><i><a href="/wiki/Ferragus" title="Ferragus">Ferragus</a></i></li> <li><i><a href="/wiki/La_Duchesse_de_Langeais" title="La Duchesse de Langeais">La Duchesse de Langeais</a></i></li> <li><i><a href="/wiki/La_Fille_aux_yeux_d%27or" title="La Fille aux yeux d'or">La Fille aux yeux d'or</a></i></li> <li><i><a href="/wiki/C%C3%A9sar_Birotteau" title="César Birotteau">César Birotteau</a></i></li> <li><i><a href="/wiki/La_Maison_Nucingen" title="La Maison Nucingen">La Maison Nucingen</a></i></li> <li><i><a href="/wiki/Splendeurs_et_mis%C3%A8res_des_courtisanes" title="Splendeurs et misères des courtisanes">Splendeurs et misères des courtisanes</a></i></li> <li><i><a href="/wiki/Les_Secrets_de_la_princesse_de_Cadignan" title="Les Secrets de la princesse de Cadignan">Les Secrets de la princesse de Cadignan</a></i></li> <li><i><a href="/wiki/Facino_Cane_(Balzac)" title="Facino Cane (Balzac)">Facino Cane</a></i></li> <li><i><a href="/wiki/Sarrasine" title="Sarrasine">Sarrasine</a></i></li> <li><i><a href="/wiki/Pierre_Grassou" title="Pierre Grassou">Pierre Grassou</a></i></li> <li><i><a href="/wiki/La_Cousine_Bette" title="La Cousine Bette">La Cousine Bette</a></i></li> <li><i><a href="/wiki/Le_Cousin_Pons" title="Le Cousin Pons">Le Cousin Pons</a></i></li> <li><i><a href="/wiki/Un_homme_d%27affaires" title="Un homme d'affaires">Un homme d'affaires</a></i></li> <li><i><a href="/wiki/Un_prince_de_la_boh%C3%A8me" title="Un prince de la bohème">Un prince de la bohème</a></i></li> <li><i><a href="/wiki/Gaudissart_II" title="Gaudissart II">Gaudissart II</a></i></li> <li><i><a href="/wiki/Les_Employ%C3%A9s_ou_la_Femme_sup%C3%A9rieure" title="Les Employés ou la Femme supérieure">Les Employés ou la Femme supérieure</a></i></li> <li><i><a href="/wiki/Les_Com%C3%A9diens_sans_le_savoir" title="Les Comédiens sans le savoir">Les Comédiens sans le savoir</a></i></li> <li><i><a href="/wiki/Les_Petits_Bourgeois_(Balzac)" title="Les Petits Bourgeois (Balzac)">Les Petits Bourgeois</a></i></li> <li><i><a href="/wiki/L%27Envers_de_l%27histoire_contemporaine" title="L'Envers de l'histoire contemporaine">L'Envers de l'histoire contemporaine</a></i></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style=""><i>Scènes de la vie politique</i></th> <td class="navbox-list navbox-even" style=""><div class="liste-horizontale"> <ul><li><i><a href="/wiki/Un_%C3%A9pisode_sous_la_Terreur" title="Un épisode sous la Terreur">Un épisode sous la Terreur</a></i></li> <li><i><a href="/wiki/Une_t%C3%A9n%C3%A9breuse_affaire" title="Une ténébreuse affaire">Une ténébreuse affaire</a></i></li> <li><i><a href="/wiki/Le_D%C3%A9put%C3%A9_d%27Arcis" title="Le Député d'Arcis">Le Député d'Arcis</a></i></li> <li><i><a href="/wiki/Z._Marcas" title="Z. Marcas">Z. Marcas</a></i></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style=""><i>Scènes de la vie militaire</i></th> <td class="navbox-list" style=""><div class="liste-horizontale"> <ul><li><i><a href="/wiki/Les_Chouans" title="Les Chouans">Les Chouans</a></i></li> <li><i><a href="/wiki/Une_passion_dans_le_d%C3%A9sert" title="Une passion dans le désert">Une passion dans le désert</a></i></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style=""><i>Scènes de la vie de campagne</i></th> <td class="navbox-list navbox-even" style=""><div class="liste-horizontale"> <ul><li><i><a href="/wiki/Les_Paysans" title="Les Paysans">Les Paysans</a></i></li> <li><i><a href="/wiki/Le_M%C3%A9decin_de_campagne" title="Le Médecin de campagne">Le Médecin de campagne</a></i></li> <li><i><a href="/wiki/Le_Cur%C3%A9_de_village" title="Le Curé de village">Le Curé de village</a></i></li> <li><i><a href="/wiki/Le_Lys_dans_la_vall%C3%A9e" title="Le Lys dans la vallée">Le Lys dans la vallée</a></i></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="">Études philosophiques</th> <td class="navbox-list" style=""><div class="liste-horizontale"> <ul><li><i><a href="/wiki/La_Peau_de_chagrin" title="La Peau de chagrin">La Peau de chagrin</a></i></li> <li><i><a href="/wiki/J%C3%A9sus-Christ_en_Flandre" title="Jésus-Christ en Flandre">Jésus-Christ en Flandre</a></i></li> <li><i><a href="/wiki/Melmoth_r%C3%A9concili%C3%A9" title="Melmoth réconcilié">Melmoth réconcilié</a></i></li> <li><i><a href="/wiki/Le_Chef-d%27%C5%93uvre_inconnu" title="Le Chef-d'œuvre inconnu">Le Chef-d'œuvre inconnu</a></i></li> <li><i><a href="/wiki/Gambara_(nouvelle)" title="Gambara (nouvelle)">Gambara</a></i></li> <li><i><a href="/wiki/Massimilla_Doni" title="Massimilla Doni">Massimilla Doni</a></i></li> <li><i><a href="/wiki/La_Recherche_de_l%27absolu" title="La Recherche de l'absolu">La Recherche de l'absolu</a></i></li> <li><i><a href="/wiki/L%27Enfant_maudit" title="L'Enfant maudit">L'Enfant maudit</a></i></li> <li><i><a href="/wiki/Adieu_(Balzac)" title="Adieu (Balzac)">Adieu</a></i></li> <li><i><a href="/wiki/Les_Marana" title="Les Marana">Les Marana</a></i></li> <li><i><a href="/wiki/Le_R%C3%A9quisitionnaire" title="Le Réquisitionnaire">Le Réquisitionnaire</a></i></li> <li><i><a href="/wiki/El_Verdugo" title="El Verdugo">El Verdugo</a></i></li> <li><i><a href="/wiki/Un_drame_au_bord_de_la_mer" title="Un drame au bord de la mer">Un drame au bord de la mer</a></i></li> <li><i><a href="/wiki/Ma%C3%AEtre_Corn%C3%A9lius" title="Maître Cornélius">Maître Cornélius</a></i></li> <li><i><a href="/wiki/L%27Auberge_rouge_(Balzac)" title="L'Auberge rouge (Balzac)">L'Auberge rouge</a></i></li> <li><i><a href="/wiki/Sur_Catherine_de_M%C3%A9dicis" title="Sur Catherine de Médicis">Sur Catherine de Médicis</a></i></li> <li><i><a href="/wiki/L%27%C3%89lixir_de_longue_vie" title="L'Élixir de longue vie">L'Élixir de longue vie</a></i></li> <li><i><a href="/wiki/Les_Proscrits" title="Les Proscrits">Les Proscrits</a></i></li> <li><i><a href="/wiki/Louis_Lambert_(roman)" title="Louis Lambert (roman)">Louis Lambert</a></i></li> <li><i><a href="/wiki/S%C3%A9raph%C3%AEta" title="Séraphîta">Séraphîta</a></i></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="">Études analytiques</th> <td class="navbox-list navbox-even" style=""><div class="liste-horizontale"> <ul><li><i><a href="/wiki/Physiologie_du_mariage" title="Physiologie du mariage">Physiologie du mariage</a></i></li> <li><i><a href="/wiki/Petites_mis%C3%A8res_de_la_vie_conjugale" title="Petites misères de la vie conjugale">Petites misères de la vie conjugale</a></i></li> <li><i><a href="/wiki/Pathologie_de_la_vie_sociale" title="Pathologie de la vie sociale">Pathologie de la vie sociale</a></i></li> <li><i><a href="/wiki/Trait%C3%A9_de_la_vie_%C3%A9l%C3%A9gante" title="Traité de la vie élégante">Traité de la vie élégante</a></i></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="">Personnages célèbres et récurrents</th> <td class="navbox-list" style=""><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Vautrin_(personnage_de_Balzac)" title="Vautrin (personnage de Balzac)">Vautrin</a></li> <li><a href="/wiki/Eug%C3%A8ne_de_Rastignac" title="Eugène de Rastignac">Eugène de Rastignac</a></li> <li><a href="/wiki/Jean-Esther_van_Gobseck" title="Jean-Esther van Gobseck">Gobseck</a></li> <li><a href="/wiki/Fr%C3%A9d%C3%A9ric_de_Nucingen" title="Frédéric de Nucingen">Baron de Nucingen</a></li> <li><a href="/wiki/Lucien_de_Rubempr%C3%A9" title="Lucien de Rubempré">Lucien de Rubempré</a></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="">Autres personnages</th> <td class="navbox-list navbox-even" style=""><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Jean-Joachim_Goriot" title="Jean-Joachim Goriot">Père Goriot</a></li> <li><a href="/wiki/F%C3%A9lix_Grandet" title="Félix Grandet">Père Grandet</a></li> <li><a href="/wiki/Eug%C3%A9nie_Grandet_(personnage)" title="Eugénie Grandet (personnage)">Eugénie Grandet</a></li> <li><a href="/wiki/Antoinette_de_Langeais" title="Antoinette de Langeais"><abbr class="abbr" title="Madame">M<sup>me</sup></abbr> de Langeais</a></li> <li><a href="/wiki/Madame_de_Mortsauf" title="Madame de Mortsauf"><abbr class="abbr" title="Madame">M<sup>me</sup></abbr> de Mortsauf</a></li> <li><a href="/wiki/Lady_Dudley" title="Lady Dudley">Lady Dudley</a></li> <li><a href="/wiki/Vicomtesse_de_Beaus%C3%A9ant" title="Vicomtesse de Beauséant">Vicomtesse de Beauséant</a></li></ul> </div></td> </tr> </tbody></table> </div> <ul id="bandeau-portail" class="bandeau-portail"><li><span class="bandeau-portail-element"><span class="bandeau-portail-icone"><span class="noviewer" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Portail:Litt%C3%A9rature_fran%C3%A7aise_ou_francophone" title="Portail de la littérature française"><img alt="icône décorative" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f7/Open_book_France.svg/60px-Open_book_France.svg.png" decoding="async" width="48" height="24" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f7/Open_book_France.svg/120px-Open_book_France.svg.png 1.5x" data-file-width="400" data-file-height="200" /></a></span></span> <span class="bandeau-portail-texte"><a href="/wiki/Portail:Litt%C3%A9rature_fran%C3%A7aise_ou_francophone" title="Portail:Littérature française ou francophone">Portail de la littérature française</a></span> </span></li> </ul> <!-- NewPP limit report Parsed by mw‐web.eqiad.main‐7c9555c6d9‐5jllj Cached time: 20250325132107 Cache expiry: 2592000 Reduced expiry: false Complications: [show‐toc] CPU time usage: 0.277 seconds Real time usage: 0.414 seconds Preprocessor visited node count: 2663/1000000 Post‐expand include size: 75258/2097152 bytes Template argument size: 17962/2097152 bytes Highest expansion depth: 16/100 Expensive parser function count: 1/500 Unstrip recursion depth: 0/20 Unstrip post‐expand size: 5333/5000000 bytes Lua time usage: 0.077/10.000 seconds Lua memory usage: 4487867/52428800 bytes Number of Wikibase entities loaded: 1/400 --> <!-- Transclusion expansion time report (%,ms,calls,template) 100.00% 321.827 1 -total 28.54% 91.840 1 Modèle:Infobox_Livre 25.44% 81.861 1 Modèle:Références 11.25% 36.208 1 Modèle:Infobox/Titre 9.87% 31.766 1 Modèle:Ouvrage 8.26% 26.576 1 Modèle:Autres_projets 7.36% 23.695 1 Modèle:Portail 7.16% 23.054 22 Modèle:P. 6.78% 21.831 1 Modèle:ISBN 5.70% 18.341 1 Modèle:Palette --> <!-- Saved in parser cache with key frwiki:pcache:325183:|#|:idhash:canonical and timestamp 20250325132107 and revision id 223027740. Rendering was triggered because: page-view --> </div><!--esi <esi:include src="/esitest-fa8a495983347898/content" /> --><noscript><img src="https://login.wikimedia.org/wiki/Special:CentralAutoLogin/start?useformat=desktop&type=1x1&usesul3=0" alt="" width="1" height="1" style="border: none; position: absolute;"></noscript> <div class="printfooter" data-nosnippet="">Ce document provient de « <a dir="ltr" href="https://fr.wikipedia.org/w/index.php?title=La_Femme_de_trente_ans&oldid=223027740">https://fr.wikipedia.org/w/index.php?title=La_Femme_de_trente_ans&oldid=223027740</a> ».</div></div> <div id="catlinks" class="catlinks" data-mw="interface"><div id="mw-normal-catlinks" class="mw-normal-catlinks"><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Accueil" title="Catégorie:Accueil">Catégories</a> : <ul><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Roman_fran%C3%A7ais_paru_en_1842" title="Catégorie:Roman français paru en 1842">Roman français paru en 1842</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Roman_de_la_Com%C3%A9die_humaine" title="Catégorie:Roman de la Comédie humaine">Roman de la Comédie humaine</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:%C5%92uvre_litt%C3%A9raire_se_d%C3%A9roulant_en_France" title="Catégorie:Œuvre littéraire se déroulant en France">Œuvre littéraire se déroulant en France</a></li></ul></div><div id="mw-hidden-catlinks" class="mw-hidden-catlinks mw-hidden-cats-hidden">Catégories cachées : <ul><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Article_utilisant_une_Infobox" title="Catégorie:Article utilisant une Infobox">Article utilisant une Infobox</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Article_de_Wikip%C3%A9dia_avec_notice_d%27autorit%C3%A9" title="Catégorie:Article de Wikipédia avec notice d'autorité">Article de Wikipédia avec notice d'autorité</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Portail:Litt%C3%A9rature_fran%C3%A7aise_ou_francophone/Articles_li%C3%A9s" title="Catégorie:Portail:Littérature française ou francophone/Articles liés">Portail:Littérature française ou francophone/Articles liés</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Portail:Litt%C3%A9rature_fran%C3%A7aise/Articles_li%C3%A9s" title="Catégorie:Portail:Littérature française/Articles liés">Portail:Littérature française/Articles liés</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Portail:Litt%C3%A9rature/Articles_li%C3%A9s" title="Catégorie:Portail:Littérature/Articles liés">Portail:Littérature/Articles liés</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Portail:France/Articles_li%C3%A9s" title="Catégorie:Portail:France/Articles liés">Portail:France/Articles liés</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Portail:Europe/Articles_li%C3%A9s" title="Catégorie:Portail:Europe/Articles liés">Portail:Europe/Articles liés</a></li></ul></div></div> </div> </main> </div> <div class="mw-footer-container"> <footer id="footer" class="mw-footer" > <ul id="footer-info"> <li id="footer-info-lastmod"> La dernière modification de cette page a été faite le 15 février 2025 à 08:41.</li> <li id="footer-info-copyright"><span style="white-space: normal"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Citation_et_r%C3%A9utilisation_du_contenu_de_Wikip%C3%A9dia" title="Wikipédia:Citation et réutilisation du contenu de Wikipédia">Droit d'auteur</a> : les textes sont disponibles sous <a rel="nofollow" class="external text" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.fr">licence Creative Commons attribution, partage dans les mêmes conditions</a> ; d’autres conditions peuvent s’appliquer. Voyez les <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Policy:Terms_of_Use/fr">conditions d’utilisation</a> pour plus de détails, ainsi que les <a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Cr%C3%A9dits_graphiques" title="Wikipédia:Crédits graphiques">crédits graphiques</a>. En cas de réutilisation des textes de cette page, voyez <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Citer/La_Femme_de_trente_ans" title="Spécial:Citer/La Femme de trente ans">comment citer les auteurs et mentionner la licence</a>.<br /> Wikipedia® est une marque déposée de la <a rel="nofollow" class="external text" href="https://wikimediafoundation.org/">Wikimedia Foundation, Inc.</a>, organisation de bienfaisance régie par le paragraphe <a href="/wiki/501c" title="501c">501(c)(3)</a> du code fiscal des États-Unis.</span><br /></li> </ul> <ul id="footer-places"> <li id="footer-places-privacy"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy/fr">Politique de confidentialité</a></li> <li id="footer-places-about"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:%C3%80_propos_de_Wikip%C3%A9dia">À propos de Wikipédia</a></li> <li id="footer-places-disclaimers"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Avertissements_g%C3%A9n%C3%A9raux">Avertissements</a></li> <li id="footer-places-contact"><a href="//fr.wikipedia.org/wiki/Wikipédia:Contact">Contact</a></li> <li id="footer-places-wm-codeofconduct"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct">Code de conduite</a></li> <li id="footer-places-developers"><a href="https://developer.wikimedia.org">Développeurs</a></li> <li id="footer-places-statslink"><a href="https://stats.wikimedia.org/#/fr.wikipedia.org">Statistiques</a></li> <li id="footer-places-cookiestatement"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Cookie_statement">Déclaration sur les témoins (cookies)</a></li> <li id="footer-places-mobileview"><a href="//fr.m.wikipedia.org/w/index.php?title=La_Femme_de_trente_ans&mobileaction=toggle_view_mobile" class="noprint stopMobileRedirectToggle">Version mobile</a></li> </ul> <ul id="footer-icons" class="noprint"> <li id="footer-copyrightico"><a href="https://www.wikimedia.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><picture><source media="(min-width: 500px)" srcset="/static/images/footer/wikimedia-button.svg" width="84" height="29"><img src="/static/images/footer/wikimedia.svg" width="25" height="25" alt="Wikimedia Foundation" lang="en" loading="lazy"></picture></a></li> <li id="footer-poweredbyico"><a href="https://www.mediawiki.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><picture><source media="(min-width: 500px)" srcset="/w/resources/assets/poweredby_mediawiki.svg" width="88" height="31"><img src="/w/resources/assets/mediawiki_compact.svg" alt="Powered by MediaWiki" lang="en" width="25" height="25" loading="lazy"></picture></a></li> </ul> </footer> </div> </div> </div> <div class="vector-header-container vector-sticky-header-container"> <div id="vector-sticky-header" class="vector-sticky-header"> <div class="vector-sticky-header-start"> <div class="vector-sticky-header-icon-start vector-button-flush-left vector-button-flush-right" aria-hidden="true"> <button class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-sticky-header-search-toggle" tabindex="-1" data-event-name="ui.vector-sticky-search-form.icon"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>Rechercher</span> </button> </div> <div role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box"> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail"> <form action="/w/index.php" id="vector-sticky-search-form" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Rechercher sur Wikipédia"> <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="Spécial:Recherche"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Rechercher</button> </form> </div> </div> </div> <div class="vector-sticky-header-context-bar"> <nav aria-label="Sommaire" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-sticky-header-toc" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-sticky-header-toc vector-sticky-header-toc vector-button-flush-left" > <input type="checkbox" id="vector-sticky-header-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-sticky-header-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Basculer la table des matières" > <label id="vector-sticky-header-toc-label" for="vector-sticky-header-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-listBullet mw-ui-icon-wikimedia-listBullet"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Basculer la table des matières</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-sticky-header-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div class="vector-sticky-header-context-bar-primary" aria-hidden="true" ><i>La Femme de trente ans</i></div> </div> </div> <div class="vector-sticky-header-end" aria-hidden="true"> <div class="vector-sticky-header-icons"> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-talk-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="talk-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-speechBubbles mw-ui-icon-wikimedia-speechBubbles"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-subject-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="subject-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-article mw-ui-icon-wikimedia-article"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-history-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="history-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-history mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-history"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only mw-watchlink" id="ca-watchstar-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="watch-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-star mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-star"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-ve-edit-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="ve-edit-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-edit mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-edit"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-edit-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="wikitext-edit-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-wikiText mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-wikiText"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-viewsource-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="ve-edit-protected-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-editLock mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-editLock"></span> <span></span> </a> </div> <div class="vector-sticky-header-buttons"> <button class="cdx-button cdx-button--weight-quiet mw-interlanguage-selector" id="p-lang-btn-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-language mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-language"></span> <span>8 langues</span> </button> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive" id="ca-addsection-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="addsection-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-speechBubbleAdd-progressive mw-ui-icon-wikimedia-speechBubbleAdd-progressive"></span> <span>Ajouter un sujet</span> </a> </div> <div class="vector-sticky-header-icon-end"> <div class="vector-user-links"> </div> </div> </div> </div> </div> <div class="mw-portlet mw-portlet-dock-bottom emptyPortlet" id="p-dock-bottom"> <ul> </ul> </div> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.config.set({"wgHostname":"mw-web.eqiad.main-757665876d-slzlz","wgBackendResponseTime":189,"wgPageParseReport":{"limitreport":{"cputime":"0.277","walltime":"0.414","ppvisitednodes":{"value":2663,"limit":1000000},"postexpandincludesize":{"value":75258,"limit":2097152},"templateargumentsize":{"value":17962,"limit":2097152},"expansiondepth":{"value":16,"limit":100},"expensivefunctioncount":{"value":1,"limit":500},"unstrip-depth":{"value":0,"limit":20},"unstrip-size":{"value":5333,"limit":5000000},"entityaccesscount":{"value":1,"limit":400},"timingprofile":["100.00% 321.827 1 -total"," 28.54% 91.840 1 Modèle:Infobox_Livre"," 25.44% 81.861 1 Modèle:Références"," 11.25% 36.208 1 Modèle:Infobox/Titre"," 9.87% 31.766 1 Modèle:Ouvrage"," 8.26% 26.576 1 Modèle:Autres_projets"," 7.36% 23.695 1 Modèle:Portail"," 7.16% 23.054 22 Modèle:P."," 6.78% 21.831 1 Modèle:ISBN"," 5.70% 18.341 1 Modèle:Palette"]},"scribunto":{"limitreport-timeusage":{"value":"0.077","limit":"10.000"},"limitreport-memusage":{"value":4487867,"limit":52428800}},"cachereport":{"origin":"mw-web.eqiad.main-7c9555c6d9-5jllj","timestamp":"20250325132107","ttl":2592000,"transientcontent":false}}});});</script> <script type="application/ld+json">{"@context":"https:\/\/schema.org","@type":"Article","name":"La Femme de trente ans","url":"https:\/\/fr.wikipedia.org\/wiki\/La_Femme_de_trente_ans","sameAs":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q3208707","mainEntity":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q3208707","author":{"@type":"Organization","name":"Contributeurs aux projets Wikimedia"},"publisher":{"@type":"Organization","name":"Fondation Wikimedia, Inc.","logo":{"@type":"ImageObject","url":"https:\/\/www.wikimedia.org\/static\/images\/wmf-hor-googpub.png"}},"datePublished":"2005-07-15T19:51:21Z","dateModified":"2025-02-15T07:41:24Z","image":"https:\/\/upload.wikimedia.org\/wikipedia\/commons\/4\/40\/BalzacWomanThirty01.jpg","headline":"roman de la Com\u00e9die humaine"}</script> </body> </html>