CINXE.COM

<!DOCTYPE html> <html class="client-nojs vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available" lang="nl" dir="ltr"> <head> <meta charset="UTF-8"> <title>Nationaal-Socialistische Beweging - Wikipedia</title> <script>(function(){var className="client-js vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available";var cookie=document.cookie.match(/(?:^|; )nlwikimwclientpreferences=([^;]+)/);if(cookie){cookie[1].split('%2C').forEach(function(pref){className=className.replace(new RegExp('(^| )'+pref.replace(/-clientpref-\w+$|[^\w-]+/g,'')+'-clientpref-\\w+( |$)'),'$1'+pref+'$2');});}document.documentElement.className=className;}());RLCONF={"wgBreakFrames":false,"wgSeparatorTransformTable":[",\t.",".\t,"],"wgDigitTransformTable":["",""], "wgDefaultDateFormat":"dmy","wgMonthNames":["","januari","februari","maart","april","mei","juni","juli","augustus","september","oktober","november","december"],"wgRequestId":"9b8518a2-554a-4e34-bb6e-c4e76e357dfc","wgCanonicalNamespace":"","wgCanonicalSpecialPageName":false,"wgNamespaceNumber":0,"wgPageName":"Nationaal-Socialistische_Beweging","wgTitle":"Nationaal-Socialistische Beweging","wgCurRevisionId":68373951,"wgRevisionId":68373951,"wgArticleId":33626,"wgIsArticle":true,"wgIsRedirect":false,"wgAction":"view","wgUserName":null,"wgUserGroups":["*"],"wgCategories":["Wikipedia:Onbereikbare externe link","Wikipedia:Twijfel aan de neutraliteit sinds 2020","NSB","Antisemitische beweging","Tweede Wereldoorlog in Nederland","Fascisme in Nederland","Nationaalsocialistische partij","Groot-Nederland"],"wgPageViewLanguage":"nl","wgPageContentLanguage":"nl","wgPageContentModel":"wikitext","wgRelevantPageName":"Nationaal-Socialistische_Beweging","wgRelevantArticleId":33626, "wgIsProbablyEditable":false,"wgRelevantPageIsProbablyEditable":false,"wgRestrictionEdit":["autoconfirmed"],"wgRestrictionMove":["autoconfirmed"],"wgNoticeProject":"wikipedia","wgCiteReferencePreviewsActive":true,"wgMediaViewerOnClick":true,"wgMediaViewerEnabledByDefault":true,"wgPopupsFlags":0,"wgVisualEditor":{"pageLanguageCode":"nl","pageLanguageDir":"ltr","pageVariantFallbacks":"nl"},"wgMFDisplayWikibaseDescriptions":{"search":true,"watchlist":true,"tagline":true,"nearby":true},"wgWMESchemaEditAttemptStepOversample":false,"wgWMEPageLength":60000,"wgRelatedArticlesCompat":[],"wgCentralAuthMobileDomain":false,"wgEditSubmitButtonLabelPublish":true,"wgULSPosition":"interlanguage","wgULSisCompactLinksEnabled":false,"wgVector2022LanguageInHeader":true,"wgULSisLanguageSelectorEmpty":false,"wgWikibaseItemId":"Q325186","wgCheckUserClientHintsHeadersJsApi":["brands","architecture","bitness","fullVersionList","mobile","model","platform","platformVersion"], "GEHomepageSuggestedEditsEnableTopics":true,"wgGETopicsMatchModeEnabled":false,"wgGEStructuredTaskRejectionReasonTextInputEnabled":false,"wgGELevelingUpEnabledForUser":false};RLSTATE={"ext.globalCssJs.user.styles":"ready","site.styles":"ready","user.styles":"ready","ext.globalCssJs.user":"ready","user":"ready","user.options":"loading","ext.cite.styles":"ready","mediawiki.page.gallery.styles":"ready","ext.tmh.player.styles":"ready","skins.vector.search.codex.styles":"ready","skins.vector.styles":"ready","skins.vector.icons":"ready","ext.wikimediamessages.styles":"ready","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript":"ready","ext.uls.interlanguage":"ready","wikibase.client.init":"ready","ext.wikimediaBadges":"ready"};RLPAGEMODULES=["ext.cite.ux-enhancements","ext.tmh.player","mediawiki.page.media","site","mediawiki.page.ready","mediawiki.toc","skins.vector.js","ext.centralNotice.geoIP","ext.centralNotice.startUp","ext.gadget.Direct-link-to-Commons","ext.gadget.ProtectionTemplates", "ext.gadget.InterProjectLinks","ext.gadget.hoofdbetekenis-titelwijziging","ext.gadget.switcher","ext.gadget.OpenStreetMapFrame","ext.gadget.subpages","ext.urlShortener.toolbar","ext.centralauth.centralautologin","mmv.bootstrap","ext.popups","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.init","ext.visualEditor.targetLoader","ext.echo.centralauth","ext.eventLogging","ext.wikimediaEvents","ext.navigationTiming","ext.uls.interface","ext.cx.eventlogging.campaigns","ext.cx.uls.quick.actions","wikibase.client.vector-2022","ext.checkUser.clientHints","ext.growthExperiments.SuggestedEditSession","wikibase.sidebar.tracking"];</script> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.loader.impl(function(){return["user.options@12s5i",function($,jQuery,require,module){mw.user.tokens.set({"patrolToken":"+\\","watchToken":"+\\","csrfToken":"+\\"}); }];});});</script> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=nl&modules=ext.cite.styles%7Cext.tmh.player.styles%7Cext.uls.interlanguage%7Cext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript%7Cext.wikimediaBadges%7Cext.wikimediamessages.styles%7Cmediawiki.page.gallery.styles%7Cskins.vector.icons%2Cstyles%7Cskins.vector.search.codex.styles%7Cwikibase.client.init&only=styles&skin=vector-2022"> <script async="" src="/w/load.php?lang=nl&modules=startup&only=scripts&raw=1&skin=vector-2022"></script> <meta name="ResourceLoaderDynamicStyles" content=""> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=nl&modules=site.styles&only=styles&skin=vector-2022"> <meta name="generator" content="MediaWiki 1.44.0-wmf.4"> <meta name="referrer" content="origin"> <meta name="referrer" content="origin-when-cross-origin"> <meta name="robots" content="max-image-preview:standard"> <meta name="format-detection" content="telephone=no"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/85/Logo_of_National_Socialist_Movement.svg/1200px-Logo_of_National_Socialist_Movement.svg.png"> <meta property="og:image:width" content="1200"> <meta property="og:image:height" content="1059"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/85/Logo_of_National_Socialist_Movement.svg/800px-Logo_of_National_Socialist_Movement.svg.png"> <meta property="og:image:width" content="800"> <meta property="og:image:height" content="706"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/85/Logo_of_National_Socialist_Movement.svg/640px-Logo_of_National_Socialist_Movement.svg.png"> <meta property="og:image:width" content="640"> <meta property="og:image:height" content="565"> <meta name="viewport" content="width=1120"> <meta property="og:title" content="Nationaal-Socialistische Beweging - Wikipedia"> <meta property="og:type" content="website"> <link rel="preconnect" href="//upload.wikimedia.org"> <link rel="alternate" media="only screen and (max-width: 640px)" href="//nl.m.wikipedia.org/wiki/Nationaal-Socialistische_Beweging"> <link rel="apple-touch-icon" href="/static/apple-touch/wikipedia.png"> <link rel="icon" href="/static/favicon/wikipedia.ico"> <link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/w/rest.php/v1/search" title="Wikipedia (nl)"> <link rel="EditURI" type="application/rsd+xml" href="//nl.wikipedia.org/w/api.php?action=rsd"> <link rel="canonical" href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Nationaal-Socialistische_Beweging"> <link rel="license" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.nl"> <link rel="alternate" type="application/atom+xml" title="Wikipedia Atom-feed" href="/w/index.php?title=Speciaal:RecenteWijzigingen&feed=atom"> <link rel="dns-prefetch" href="//meta.wikimedia.org" /> <link rel="dns-prefetch" href="//login.wikimedia.org"> </head> <body class="skin--responsive skin-vector skin-vector-search-vue mediawiki ltr sitedir-ltr mw-hide-empty-elt ns-0 ns-subject page-Nationaal-Socialistische_Beweging rootpage-Nationaal-Socialistische_Beweging skin-vector-2022 action-view"><a class="mw-jump-link" href="#bodyContent">Naar inhoud springen</a> <div class="vector-header-container"> <header class="vector-header mw-header"> <div class="vector-header-start"> <nav class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Site"> <div id="vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown vector-main-menu-dropdown vector-button-flush-left vector-button-flush-right" > <input type="checkbox" id="vector-main-menu-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Hoofdmenu" > <label id="vector-main-menu-dropdown-label" for="vector-main-menu-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-menu mw-ui-icon-wikimedia-menu"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Hoofdmenu</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-main-menu-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-main-menu" class="vector-main-menu vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-main-menu-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="main-menu-pinned" data-pinnable-element-id="vector-main-menu" data-pinned-container-id="vector-main-menu-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-main-menu-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Hoofdmenu</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.pin">naar zijbalk verplaatsen</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.unpin">verbergen</button> </div> <div id="p-navigation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation" > <div class="vector-menu-heading"> Navigatie </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-mainpage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Hoofdpagina" title="Naar de hoofdpagina gaan [z]" accesskey="z"><span>Hoofdpagina</span></a></li><li id="n-zoekartikel" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Portaal:Navigatie"><span>Vind een artikel</span></a></li><li id="n-today" class="mw-list-item"><a href="/wiki/25_november"><span>Vandaag</span></a></li><li id="n-Etalage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Etalage"><span>Etalage</span></a></li><li id="n-categories" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Categorie:Alles"><span>Categorieën</span></a></li><li id="n-recentchanges" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:RecenteWijzigingen" title="Een lijst met recente wijzigingen in deze wiki. [r]" accesskey="r"><span>Recente wijzigingen</span></a></li><li id="n-newpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:NieuwePaginas"><span>Nieuwe artikelen</span></a></li><li id="n-randompage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:Willekeurig" title="Een willekeurige pagina bekijken [x]" accesskey="x"><span>Willekeurige pagina</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-navigation2" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation2" > <div class="vector-menu-heading"> Informatie </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-portal" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Portaal:Gebruikersportaal" title="Informatie over het project: wat u kunt doen, waar u dingen kunt vinden"><span>Gebruikersportaal</span></a></li><li id="n-Snelcursus" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Snelcursus"><span>Snelcursus</span></a></li><li id="n-help" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Portaal:Hulp_en_beheer" title="Hulpinformatie over deze wiki"><span>Hulp en contact</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> <a href="/wiki/Hoofdpagina" class="mw-logo"> <img class="mw-logo-icon" src="/static/images/icons/wikipedia.png" alt="" aria-hidden="true" height="50" width="50"> <span class="mw-logo-container skin-invert"> <img class="mw-logo-wordmark" alt="Wikipedia" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-wordmark-en.svg" style="width: 7.5em; height: 1.125em;"> <img class="mw-logo-tagline" alt="de vrije encyclopedie" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-tagline-nl.svg" width="120" height="13" style="width: 7.5em; height: 0.8125em;"> </span> </a> </div> <div class="vector-header-end"> <div id="p-search" role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-collapses vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box-auto-expand-width vector-search-box"> <a href="/wiki/Speciaal:Zoeken" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only search-toggle" title="Doorzoek Wikipedia [f]" accesskey="f"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>Zoeken</span> </a> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail cdx-typeahead-search--auto-expand-width"> <form action="/w/index.php" id="searchform" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div id="simpleSearch" class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Doorzoek Wikipedia" aria-label="Doorzoek Wikipedia" autocapitalize="sentences" title="Doorzoek Wikipedia [f]" accesskey="f" id="searchInput" > <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="Speciaal:Zoeken"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Zoeken</button> </form> </div> </div> </div> <nav class="vector-user-links vector-user-links-wide" aria-label="Persoonlijke hulpmiddelen"> <div class="vector-user-links-main"> <div id="p-vector-user-menu-preferences" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-userpage" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Uiterlijk"> <div id="vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown " title="De lettergrootte, breedte en kleur van de pagina wijzigen" > <input type="checkbox" id="vector-appearance-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Uiterlijk" > <label id="vector-appearance-dropdown-label" for="vector-appearance-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-appearance mw-ui-icon-wikimedia-appearance"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Uiterlijk</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-appearance-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div id="p-vector-user-menu-notifications" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-overflow" class="vector-menu mw-portlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_nl.wikipedia.org&uselang=nl" class=""><span>Doneren</span></a> </li> <li id="pt-createaccount-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Speciaal:GebruikerAanmaken&returnto=Nationaal-Socialistische+Beweging" title="Registreer u vooral en meld u aan. Dit is echter niet verplicht." class=""><span>Account aanmaken</span></a> </li> <li id="pt-login-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Speciaal:Aanmelden&returnto=Nationaal-Socialistische+Beweging" title="U wordt van harte uitgenodigd om aan te melden, maar dit is niet verplicht [o]" accesskey="o" class=""><span>Aanmelden</span></a> </li> </ul> </div> </div> </div> <div id="vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown vector-user-menu vector-button-flush-right vector-user-menu-logged-out" title="Meer opties" > <input type="checkbox" id="vector-user-links-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Persoonlijke hulpmiddelen" > <label id="vector-user-links-dropdown-label" for="vector-user-links-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-ellipsis mw-ui-icon-wikimedia-ellipsis"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Persoonlijke hulpmiddelen</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-personal" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-personal user-links-collapsible-item" title="Gebruikersmenu" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_nl.wikipedia.org&uselang=nl"><span>Doneren</span></a></li><li id="pt-createaccount" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:GebruikerAanmaken&returnto=Nationaal-Socialistische+Beweging" title="Registreer u vooral en meld u aan. Dit is echter niet verplicht."><span class="vector-icon mw-ui-icon-userAdd mw-ui-icon-wikimedia-userAdd"></span> <span>Account aanmaken</span></a></li><li id="pt-login" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:Aanmelden&returnto=Nationaal-Socialistische+Beweging" title="U wordt van harte uitgenodigd om aan te melden, maar dit is niet verplicht [o]" accesskey="o"><span class="vector-icon mw-ui-icon-logIn mw-ui-icon-wikimedia-logIn"></span> <span>Aanmelden</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-user-menu-anon-editor" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-user-menu-anon-editor" > <div class="vector-menu-heading"> Pagina's voor uitgelogde redacteuren <a href="/wiki/Help:Inleiding" aria-label="Meer leren over bewerken"><span>meer lezen</span></a> </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-anoncontribs" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:MijnBijdragen" title="Bijdragen IP-adres [y]" accesskey="y"><span>Bijdragen</span></a></li><li id="pt-anontalk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:MijnOverleg" title="Overlegpagina van de anonieme gebruiker van dit IP-adres [n]" accesskey="n"><span>Overleg</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </header> </div> <div class="mw-page-container"> <div class="mw-page-container-inner"> <div class="vector-sitenotice-container"> <div id="siteNotice"></div> </div> <div class="vector-column-start"> <div class="vector-main-menu-container"> <div id="mw-navigation"> <nav id="mw-panel" class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Site"> <div id="vector-main-menu-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> </div> </div> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav id="mw-panel-toc" aria-label="Inhoud" data-event-name="ui.sidebar-toc" class="mw-table-of-contents-container vector-toc-landmark"> <div id="vector-toc-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-toc" class="vector-toc vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-toc-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="toc-pinned" data-pinnable-element-id="vector-toc" > <h2 class="vector-pinnable-header-label">Inhoud</h2> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.pin">naar zijbalk verplaatsen</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.unpin">verbergen</button> </div> <ul class="vector-toc-contents" id="mw-panel-toc-list"> <li id="toc-mw-content-text" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a href="#" class="vector-toc-link"> <div class="vector-toc-text">Top</div> </a> </li> <li id="toc-Oprichting" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Oprichting"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1</span> <span>Oprichting</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Oprichting-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Oprichting-subkopje inklappen</span> </button> <ul id="toc-Oprichting-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Alleenheerser" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Alleenheerser"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.1</span> <span>Alleenheerser</span> </div> </a> <ul id="toc-Alleenheerser-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Antiparlementair_en_autoritair" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Antiparlementair_en_autoritair"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.2</span> <span>Antiparlementair en autoritair</span> </div> </a> <ul id="toc-Antiparlementair_en_autoritair-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-De_organisatie" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#De_organisatie"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.3</span> <span>De organisatie</span> </div> </a> <ul id="toc-De_organisatie-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Opkomst_van_de_NSB" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Opkomst_van_de_NSB"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2</span> <span>Opkomst van de NSB</span> </div> </a> <ul id="toc-Opkomst_van_de_NSB-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Economische_crisis" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Economische_crisis"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3</span> <span>Economische crisis</span> </div> </a> <ul id="toc-Economische_crisis-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-De_NSB-aanhang" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#De_NSB-aanhang"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4</span> <span>De NSB-aanhang</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-De_NSB-aanhang-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>De NSB-aanhang-subkopje inklappen</span> </button> <ul id="toc-De_NSB-aanhang-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Provinciale_Statenverkiezingen_van_1935" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Provinciale_Statenverkiezingen_van_1935"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.1</span> <span>Provinciale Statenverkiezingen van 1935</span> </div> </a> <ul id="toc-Provinciale_Statenverkiezingen_van_1935-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Tweede_Kamerverkiezingen_van_1937" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Tweede_Kamerverkiezingen_van_1937"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.2</span> <span>Tweede Kamerverkiezingen van 1937</span> </div> </a> <ul id="toc-Tweede_Kamerverkiezingen_van_1937-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Provinciale_Statenverkiezingen_van_1939" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Provinciale_Statenverkiezingen_van_1939"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.3</span> <span>Provinciale Statenverkiezingen van 1939</span> </div> </a> <ul id="toc-Provinciale_Statenverkiezingen_van_1939-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Joodse_leden" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Joodse_leden"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5</span> <span>Joodse leden</span> </div> </a> <ul id="toc-Joodse_leden-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Afnemende_aanhang_van_1936_tot_1940" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Afnemende_aanhang_van_1936_tot_1940"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6</span> <span>Afnemende aanhang van 1936 tot 1940</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Afnemende_aanhang_van_1936_tot_1940-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Afnemende aanhang van 1936 tot 1940-subkopje inklappen</span> </button> <ul id="toc-Afnemende_aanhang_van_1936_tot_1940-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Verzuiling" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Verzuiling"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.1</span> <span>Verzuiling</span> </div> </a> <ul id="toc-Verzuiling-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Verbod_op_lidmaatschap" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Verbod_op_lidmaatschap"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.2</span> <span>Verbod op lidmaatschap</span> </div> </a> <ul id="toc-Verbod_op_lidmaatschap-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Radicalisering" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Radicalisering"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.3</span> <span>Radicalisering</span> </div> </a> <ul id="toc-Radicalisering-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Rost_van_Tonningen" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Rost_van_Tonningen"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.4</span> <span>Rost van Tonningen</span> </div> </a> <ul id="toc-Rost_van_Tonningen-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Politieke_invloed" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Politieke_invloed"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">7</span> <span>Politieke invloed</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Politieke_invloed-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Politieke invloed-subkopje inklappen</span> </button> <ul id="toc-Politieke_invloed-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Eerste_Kamerleden" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Eerste_Kamerleden"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">7.1</span> <span>Eerste Kamerleden</span> </div> </a> <ul id="toc-Eerste_Kamerleden-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Tweede_Kamerleden" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Tweede_Kamerleden"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">7.2</span> <span>Tweede Kamerleden</span> </div> </a> <ul id="toc-Tweede_Kamerleden-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Provinciale_Staten" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Provinciale_Staten"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">7.3</span> <span>Provinciale Staten</span> </div> </a> <ul id="toc-Provinciale_Staten-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Tweede_Wereldoorlog" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Tweede_Wereldoorlog"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">8</span> <span>Tweede Wereldoorlog</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Tweede_Wereldoorlog-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Tweede Wereldoorlog-subkopje inklappen</span> </button> <ul id="toc-Tweede_Wereldoorlog-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Beginfase" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Beginfase"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">8.1</span> <span>Beginfase</span> </div> </a> <ul id="toc-Beginfase-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Wapenverbod" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Wapenverbod"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">8.2</span> <span>Wapenverbod</span> </div> </a> <ul id="toc-Wapenverbod-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Geen_Groot-Nederland" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Geen_Groot-Nederland"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">8.3</span> <span>Geen Groot-Nederland</span> </div> </a> <ul id="toc-Geen_Groot-Nederland-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Hulptroep_van_de_Duitsers" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Hulptroep_van_de_Duitsers"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">8.4</span> <span>Hulptroep van de Duitsers</span> </div> </a> <ul id="toc-Hulptroep_van_de_Duitsers-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Betrokkenheid_bij_Jodenvervolging" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Betrokkenheid_bij_Jodenvervolging"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">8.5</span> <span>Betrokkenheid bij Jodenvervolging</span> </div> </a> <ul id="toc-Betrokkenheid_bij_Jodenvervolging-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Dolle_Dinsdag" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Dolle_Dinsdag"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">8.6</span> <span>Dolle Dinsdag</span> </div> </a> <ul id="toc-Dolle_Dinsdag-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Uiteenvallen" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Uiteenvallen"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">8.7</span> <span>Uiteenvallen</span> </div> </a> <ul id="toc-Uiteenvallen-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Behandeling_na_de_bevrijding" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Behandeling_na_de_bevrijding"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">9</span> <span>Behandeling na de bevrijding</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Behandeling_na_de_bevrijding-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Behandeling na de bevrijding-subkopje inklappen</span> </button> <ul id="toc-Behandeling_na_de_bevrijding-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Wraak" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Wraak"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">9.1</span> <span>Wraak</span> </div> </a> <ul id="toc-Wraak-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Interneringskampen" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Interneringskampen"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">9.1.1</span> <span>Interneringskampen</span> </div> </a> <ul id="toc-Interneringskampen-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-NSB-stigma" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#NSB-stigma"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">9.1.2</span> <span>NSB-stigma</span> </div> </a> <ul id="toc-NSB-stigma-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Onteigening" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Onteigening"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">9.1.3</span> <span>Onteigening</span> </div> </a> <ul id="toc-Onteigening-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Kritiek_op_de_behandeling" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Kritiek_op_de_behandeling"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">9.2</span> <span>Kritiek op de behandeling</span> </div> </a> <ul id="toc-Kritiek_op_de_behandeling-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Barmhartigheid" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Barmhartigheid"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">9.2.1</span> <span>Barmhartigheid</span> </div> </a> <ul id="toc-Barmhartigheid-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Verklaring_van_Wezep" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Verklaring_van_Wezep"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">9.2.2</span> <span>Verklaring van Wezep</span> </div> </a> <ul id="toc-Verklaring_van_Wezep-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Bekende_leden" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Bekende_leden"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">10</span> <span>Bekende leden</span> </div> </a> <ul id="toc-Bekende_leden-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Zie_ook" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Zie_ook"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">11</span> <span>Zie ook</span> </div> </a> <ul id="toc-Zie_ook-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Externe_links" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Externe_links"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">12</span> <span>Externe links</span> </div> </a> <ul id="toc-Externe_links-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </div> </div> </nav> </div> </div> <div class="mw-content-container"> <main id="content" class="mw-body"> <header class="mw-body-header vector-page-titlebar"> <nav aria-label="Inhoud" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown vector-page-titlebar-toc vector-button-flush-left" > <input type="checkbox" id="vector-page-titlebar-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Inhoudsopgave omschakelen" > <label id="vector-page-titlebar-toc-label" for="vector-page-titlebar-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-listBullet mw-ui-icon-wikimedia-listBullet"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Inhoudsopgave omschakelen</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-titlebar-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <h1 id="firstHeading" class="firstHeading mw-first-heading"><span class="mw-page-title-main">Nationaal-Socialistische Beweging</span></h1> <div id="p-lang-btn" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-lang" > <input type="checkbox" id="p-lang-btn-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn" class="vector-dropdown-checkbox mw-interlanguage-selector" aria-label="Ga naar een artikel in een andere taal. Beschikbaar in 22 talen" > <label id="p-lang-btn-label" for="p-lang-btn-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive mw-portlet-lang-heading-22" aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-language-progressive mw-ui-icon-wikimedia-language-progressive"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">22 talen</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="interlanguage-link interwiki-ar mw-list-item"><a href="https://ar.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%84%D8%AD%D8%B1%D9%83%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%B4%D8%AA%D8%B1%D8%A7%D9%83%D9%8A%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D9%82%D9%88%D9%85%D9%8A%D8%A9_%D9%81%D9%8A_%D9%87%D9%88%D9%84%D9%86%D8%AF%D8%A7" title="الحركة الاشتراكية القومية في هولندا – Arabisch" lang="ar" hreflang="ar" data-title="الحركة الاشتراكية القومية في هولندا" data-language-autonym="العربية" data-language-local-name="Arabisch" class="interlanguage-link-target"><span>العربية</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ca mw-list-item"><a href="https://ca.wikipedia.org/wiki/Moviment_Nacional_Socialista_dels_Pa%C3%AFsos_Baixos" title="Moviment Nacional Socialista dels Països Baixos – Catalaans" lang="ca" hreflang="ca" data-title="Moviment Nacional Socialista dels Països Baixos" data-language-autonym="Català" data-language-local-name="Catalaans" class="interlanguage-link-target"><span>Català</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cs mw-list-item"><a href="https://cs.wikipedia.org/wiki/Nationaal-Socialistische_Beweging" title="Nationaal-Socialistische Beweging – Tsjechisch" lang="cs" hreflang="cs" data-title="Nationaal-Socialistische Beweging" data-language-autonym="Čeština" data-language-local-name="Tsjechisch" class="interlanguage-link-target"><span>Čeština</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-da mw-list-item"><a href="https://da.wikipedia.org/wiki/Hollands_Nationalsocialistiske_Bev%C3%A6gelse" title="Hollands Nationalsocialistiske Bevægelse – Deens" lang="da" hreflang="da" data-title="Hollands Nationalsocialistiske Bevægelse" data-language-autonym="Dansk" data-language-local-name="Deens" class="interlanguage-link-target"><span>Dansk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-de mw-list-item"><a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Nationaal-Socialistische_Beweging" title="Nationaal-Socialistische Beweging – Duits" lang="de" hreflang="de" data-title="Nationaal-Socialistische Beweging" data-language-autonym="Deutsch" data-language-local-name="Duits" class="interlanguage-link-target"><span>Deutsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-en mw-list-item"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/National_Socialist_Movement_(Netherlands)" title="National Socialist Movement (Netherlands) – Engels" lang="en" hreflang="en" data-title="National Socialist Movement (Netherlands)" data-language-autonym="English" data-language-local-name="Engels" class="interlanguage-link-target"><span>English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-es mw-list-item"><a href="https://es.wikipedia.org/wiki/Movimiento_Nacionalsocialista_en_los_Pa%C3%ADses_Bajos" title="Movimiento Nacionalsocialista en los Países Bajos – Spaans" lang="es" hreflang="es" data-title="Movimiento Nacionalsocialista en los Países Bajos" data-language-autonym="Español" data-language-local-name="Spaans" class="interlanguage-link-target"><span>Español</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fr mw-list-item"><a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Mouvement_national-socialiste_aux_Pays-Bas" title="Mouvement national-socialiste aux Pays-Bas – Frans" lang="fr" hreflang="fr" data-title="Mouvement national-socialiste aux Pays-Bas" data-language-autonym="Français" data-language-local-name="Frans" class="interlanguage-link-target"><span>Français</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fy mw-list-item"><a href="https://fy.wikipedia.org/wiki/Nasjonaal-Sosjalistyske_Beweging" title="Nasjonaal-Sosjalistyske Beweging – Fries" lang="fy" hreflang="fy" data-title="Nasjonaal-Sosjalistyske Beweging" data-language-autonym="Frysk" data-language-local-name="Fries" class="interlanguage-link-target"><span>Frysk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-id mw-list-item"><a href="https://id.wikipedia.org/wiki/Gerakan_Nasional-Sosialis" title="Gerakan Nasional-Sosialis – Indonesisch" lang="id" hreflang="id" data-title="Gerakan Nasional-Sosialis" data-language-autonym="Bahasa Indonesia" data-language-local-name="Indonesisch" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Indonesia</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-it mw-list-item"><a href="https://it.wikipedia.org/wiki/Movimento_Nazional-Socialista" title="Movimento Nazional-Socialista – Italiaans" lang="it" hreflang="it" data-title="Movimento Nazional-Socialista" data-language-autonym="Italiano" data-language-local-name="Italiaans" class="interlanguage-link-target"><span>Italiano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ja mw-list-item"><a href="https://ja.wikipedia.org/wiki/%E3%82%AA%E3%83%A9%E3%83%B3%E3%83%80%E5%9B%BD%E6%B0%91%E7%A4%BE%E4%BC%9A%E4%B8%BB%E7%BE%A9%E9%81%8B%E5%8B%95" title="オランダ国民社会主義運動 – Japans" lang="ja" hreflang="ja" data-title="オランダ国民社会主義運動" data-language-autonym="日本語" data-language-local-name="Japans" class="interlanguage-link-target"><span>日本語</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-li mw-list-item"><a href="https://li.wikipedia.org/wiki/Nationaal-Socialistische_Beweging" title="Nationaal-Socialistische Beweging – Limburgs" lang="li" hreflang="li" data-title="Nationaal-Socialistische Beweging" data-language-autonym="Limburgs" data-language-local-name="Limburgs" class="interlanguage-link-target"><span>Limburgs</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-no mw-list-item"><a href="https://no.wikipedia.org/wiki/Den_nasjonalsosialistiske_bevegelsen_i_Nederland" title="Den nasjonalsosialistiske bevegelsen i Nederland – Noors - Bokmål" lang="nb" hreflang="nb" data-title="Den nasjonalsosialistiske bevegelsen i Nederland" data-language-autonym="Norsk bokmål" data-language-local-name="Noors - Bokmål" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk bokmål</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pl mw-list-item"><a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Narodowosocjalistyczny_Ruch_Holenderski" title="Narodowosocjalistyczny Ruch Holenderski – Pools" lang="pl" hreflang="pl" data-title="Narodowosocjalistyczny Ruch Holenderski" data-language-autonym="Polski" data-language-local-name="Pools" class="interlanguage-link-target"><span>Polski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pt mw-list-item"><a href="https://pt.wikipedia.org/wiki/Movimento_Nacional_Socialista_nos_Pa%C3%ADses_Baixos" title="Movimento Nacional Socialista nos Países Baixos – Portugees" lang="pt" hreflang="pt" data-title="Movimento Nacional Socialista nos Países Baixos" data-language-autonym="Português" data-language-local-name="Portugees" class="interlanguage-link-target"><span>Português</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ro mw-list-item"><a href="https://ro.wikipedia.org/wiki/Mi%C8%99carea_Na%C8%9Bional-Socialist%C4%83_din_%C8%9A%C4%83rile_de_Jos" title="Mișcarea Național-Socialistă din Țările de Jos – Roemeens" lang="ro" hreflang="ro" data-title="Mișcarea Național-Socialistă din Țările de Jos" data-language-autonym="Română" data-language-local-name="Roemeens" class="interlanguage-link-target"><span>Română</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ru mw-list-item"><a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9D%D0%B0%D1%86%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%B0%D0%BB-%D1%81%D0%BE%D1%86%D0%B8%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%B8%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B5_%D0%B4%D0%B2%D0%B8%D0%B6%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5_(%D0%9D%D0%B8%D0%B4%D0%B5%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%8B)" title="Национал-социалистическое движение (Нидерланды) – Russisch" lang="ru" hreflang="ru" data-title="Национал-социалистическое движение (Нидерланды)" data-language-autonym="Русский" data-language-local-name="Russisch" class="interlanguage-link-target"><span>Русский</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tr mw-list-item"><a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/Nationaal-Socialistische_Beweging" title="Nationaal-Socialistische Beweging – Turks" lang="tr" hreflang="tr" data-title="Nationaal-Socialistische Beweging" data-language-autonym="Türkçe" data-language-local-name="Turks" class="interlanguage-link-target"><span>Türkçe</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uk mw-list-item"><a href="https://uk.wikipedia.org/wiki/%D0%9D%D0%B0%D1%86%D1%96%D0%BE%D0%BD%D0%B0%D0%BB-%D1%81%D0%BE%D1%86%D1%96%D0%B0%D0%BB%D1%96%D1%81%D1%82%D0%B8%D1%87%D0%BD%D0%B8%D0%B9_%D1%80%D1%83%D1%85_(%D0%9D%D1%96%D0%B4%D0%B5%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D0%B8)" title="Націонал-соціалістичний рух (Нідерланди) – Oekraïens" lang="uk" hreflang="uk" data-title="Націонал-соціалістичний рух (Нідерланди)" data-language-autonym="Українська" data-language-local-name="Oekraïens" class="interlanguage-link-target"><span>Українська</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zea mw-list-item"><a href="https://zea.wikipedia.org/wiki/Nationaol-Sociaolistische_Bewegieng" title="Nationaol-Sociaolistische Bewegieng – Zeeuws" lang="zea" hreflang="zea" data-title="Nationaol-Sociaolistische Bewegieng" data-language-autonym="Zeêuws" data-language-local-name="Zeeuws" class="interlanguage-link-target"><span>Zeêuws</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh mw-list-item"><a href="https://zh.wikipedia.org/wiki/%E8%8D%B7%E5%85%B0%E5%9B%BD%E5%AE%B6%E7%A4%BE%E4%BC%9A%E4%B8%BB%E4%B9%89%E8%BF%90%E5%8A%A8" title="荷兰国家社会主义运动 – Chinees" lang="zh" hreflang="zh" data-title="荷兰国家社会主义运动" data-language-autonym="中文" data-language-local-name="Chinees" class="interlanguage-link-target"><span>中文</span></a></li> </ul> <div class="after-portlet after-portlet-lang"><span class="wb-langlinks-edit wb-langlinks-link"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q325186#sitelinks-wikipedia" title="Taalkoppelingen bewerken" class="wbc-editpage">Koppelingen bewerken</a></span></div> </div> </div> </div> </header> <div class="vector-page-toolbar"> <div class="vector-page-toolbar-container"> <div id="left-navigation"> <nav aria-label="Naamruimten"> <div id="p-associated-pages" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-associated-pages" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-nstab-main" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Nationaal-Socialistische_Beweging" title="Inhoudspagina bekijken [c]" accesskey="c"><span>Artikel</span></a></li><li id="ca-talk" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Overleg:Nationaal-Socialistische_Beweging" rel="discussion" title="Overleg over deze pagina [t]" accesskey="t"><span>Overleg</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown emptyPortlet" > <input type="checkbox" id="vector-variants-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Taalvariant wijzigen" > <label id="vector-variants-dropdown-label" for="vector-variants-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">Nederlands</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-variants" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-variants emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> <div id="right-navigation" class="vector-collapsible"> <nav aria-label="Weergaven"> <div id="p-views" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-views" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-view" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Nationaal-Socialistische_Beweging"><span>Lezen</span></a></li><li id="ca-viewsource" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Nationaal-Socialistische_Beweging&action=edit" title="Deze pagina is beveiligd.
U kunt wel de broncode bekijken. [e]" accesskey="e"><span>Brontekst bekijken</span></a></li><li id="ca-history" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Nationaal-Socialistische_Beweging&action=history" title="Eerdere versies van deze pagina [h]" accesskey="h"><span>Geschiedenis weergeven</span></a></li> </ul> </div> </div> </nav> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Paginahulpmiddelen"> <div id="vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown vector-page-tools-dropdown" > <input type="checkbox" id="vector-page-tools-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Hulpmiddelen" > <label id="vector-page-tools-dropdown-label" for="vector-page-tools-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">Hulpmiddelen</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-tools-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-page-tools" class="vector-page-tools vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-page-tools-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="page-tools-pinned" data-pinnable-element-id="vector-page-tools" data-pinned-container-id="vector-page-tools-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-page-tools-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Hulpmiddelen</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.pin">naar zijbalk verplaatsen</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.unpin">verbergen</button> </div> <div id="p-cactions" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-cactions emptyPortlet vector-has-collapsible-items" title="Meer opties" > <div class="vector-menu-heading"> Handelingen </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-more-view" class="selected vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/wiki/Nationaal-Socialistische_Beweging"><span>Lezen</span></a></li><li id="ca-more-viewsource" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Nationaal-Socialistische_Beweging&action=edit"><span>Brontekst bekijken</span></a></li><li id="ca-more-history" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Nationaal-Socialistische_Beweging&action=history"><span>Geschiedenis weergeven</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-tb" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-tb" > <div class="vector-menu-heading"> Algemeen </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-whatlinkshere" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:VerwijzingenNaarHier/Nationaal-Socialistische_Beweging" title="Lijst met alle pagina's die naar deze pagina verwijzen [j]" accesskey="j"><span>Links naar deze pagina</span></a></li><li id="t-recentchangeslinked" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:RecenteWijzigingenGelinkt/Nationaal-Socialistische_Beweging" rel="nofollow" title="Recente wijzigingen in pagina's waar deze pagina naar verwijst [k]" accesskey="k"><span>Gerelateerde wijzigingen</span></a></li><li id="t-upload" class="mw-list-item"><a href="//commons.wikimedia.org/wiki/Special:UploadWizard?uselang=nl" title="Bestanden uploaden [u]" accesskey="u"><span>Bestand uploaden</span></a></li><li id="t-specialpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:SpecialePaginas" title="Lijst met alle speciale pagina's [q]" accesskey="q"><span>Speciale pagina's</span></a></li><li id="t-permalink" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Nationaal-Socialistische_Beweging&oldid=68373951" title="Permanente koppeling naar deze versie van deze pagina"><span>Permanente koppeling</span></a></li><li id="t-info" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Nationaal-Socialistische_Beweging&action=info" title="Meer informatie over deze pagina"><span>Paginagegevens</span></a></li><li id="t-cite" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:Citeren&page=Nationaal-Socialistische_Beweging&id=68373951&wpFormIdentifier=titleform" title="Informatie over hoe u deze pagina kunt citeren"><span>Deze pagina citeren</span></a></li><li id="t-urlshortener" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:UrlShortener&url=https%3A%2F%2Fnl.wikipedia.org%2Fwiki%2FNationaal-Socialistische_Beweging"><span>Verkorte URL verkrijgen</span></a></li><li id="t-urlshortener-qrcode" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:QrCode&url=https%3A%2F%2Fnl.wikipedia.org%2Fwiki%2FNationaal-Socialistische_Beweging"><span>QR-code downloaden</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-coll-print_export" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-coll-print_export" > <div class="vector-menu-heading"> Afdrukken/exporteren </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="coll-create_a_book" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:Boek&bookcmd=book_creator&referer=Nationaal-Socialistische+Beweging"><span>Boek aanmaken</span></a></li><li id="coll-download-as-rl" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:DownloadAsPdf&page=Nationaal-Socialistische_Beweging&action=show-download-screen"><span>Downloaden als PDF</span></a></li><li id="t-print" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Nationaal-Socialistische_Beweging&printable=yes" title="Printvriendelijke versie van deze pagina [p]" accesskey="p"><span>Afdrukversie</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-wikibase-otherprojects" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-wikibase-otherprojects" > <div class="vector-menu-heading"> In andere projecten </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-commons mw-list-item"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Nationaal-Socialistische_Beweging" hreflang="en"><span>Wikimedia Commons</span></a></li><li id="t-wikibase" class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikibase-dataitem mw-list-item"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q325186" title="Koppeling naar item in verbonden gegevensrepository [g]" accesskey="g"><span>Wikidata-item</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> </div> <div class="vector-column-end"> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Paginahulpmiddelen"> <div id="vector-page-tools-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Uiterlijk"> <div id="vector-appearance-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-appearance" class="vector-appearance vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-appearance-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="appearance-pinned" data-pinnable-element-id="vector-appearance" data-pinned-container-id="vector-appearance-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-appearance-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Uiterlijk</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.pin">naar zijbalk verplaatsen</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.unpin">verbergen</button> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> <div id="bodyContent" class="vector-body" aria-labelledby="firstHeading" data-mw-ve-target-container> <div class="vector-body-before-content"> <div class="mw-indicators"> </div> <div id="siteSub" class="noprint">Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie</div> </div> <div id="contentSub"><div id="mw-content-subtitle"></div></div> <div id="mw-content-text" class="mw-body-content"><div class="mw-content-ltr mw-parser-output" lang="nl" dir="ltr"><table class="infobox" cellpadding="1" cellspacing="1"> <tbody><tr> <th class="infobox-kop notheme" style="color:inherit; text-align:center; font-size:120%;" colspan="3">Nationaal-Socialistische Beweging (NSB) </th></tr> <tr> <td style="text-align:center; padding:0;" colspan="3"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Bestand:Logo_of_National_Socialist_Movement.svg" class="mw-file-description" title="Logo"><img alt="Logo" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/85/Logo_of_National_Socialist_Movement.svg/170px-Logo_of_National_Socialist_Movement.svg.png" decoding="async" width="170" height="150" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/85/Logo_of_National_Socialist_Movement.svg/255px-Logo_of_National_Socialist_Movement.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/85/Logo_of_National_Socialist_Movement.svg/340px-Logo_of_National_Socialist_Movement.svg.png 2x" data-file-width="400" data-file-height="353" /></a></span> </td></tr> <tr> <td style="text-align:center; padding:0;" colspan="3"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Bestand:Flag_of_National_Socialist_Movement.svg" class="mw-file-description"><img alt="Vlag van de Nationaal-Socialistische Beweging." src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7c/Flag_of_National_Socialist_Movement.svg/266px-Flag_of_National_Socialist_Movement.svg.png" decoding="async" width="266" height="177" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7c/Flag_of_National_Socialist_Movement.svg/399px-Flag_of_National_Socialist_Movement.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7c/Flag_of_National_Socialist_Movement.svg/532px-Flag_of_National_Socialist_Movement.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></a></span> </td></tr> <tr> <td style="text-align:center;" colspan="3"><div style="font-size:90%">Vlag van de Nationaal-Socialistische Beweging.</div> </td></tr> <tr> <th class="infobox-kop notheme" style="color:inherit; text-align:center;" colspan="3">Personen </th></tr> <tr> <th>Partijleider </th> <td colspan="2"><a href="/wiki/Anton_Mussert" title="Anton Mussert">Anton Mussert</a> </td></tr> <tr> <th class="infobox-kop notheme" style="color:inherit;" colspan="3">Geschiedenis </th></tr> <tr> <th>Opgericht </th> <td colspan="2"><a href="/wiki/14_december" title="14 december">14 december</a> <a href="/wiki/1931" title="1931">1931</a> </td></tr> <tr> <th>Opheffing </th> <td colspan="2"><a href="/wiki/6_mei" title="6 mei">6 mei</a> <a href="/wiki/1945" title="1945">1945</a> </td></tr> <tr> <th class="infobox-kop notheme" style="color:inherit;" colspan="3">Algemene gegevens </th></tr> <tr> <th>Actief in </th> <td colspan="2"><a href="/wiki/Nederland_(hoofdbetekenis)" class="mw-redirect" title="Nederland (hoofdbetekenis)">Nederland</a> </td></tr> <tr> <th>Hoofdkantoor </th> <td colspan="2"><a href="/wiki/Utrecht_(stad)" title="Utrecht (stad)">Utrecht</a> </td></tr> <tr> <th>Krant </th> <td colspan="2"><a href="/wiki/Volk_en_Vaderland" title="Volk en Vaderland">Volk en Vaderland</a> </td></tr> <tr> <th>Aantal leden </th> <td colspan="2">32.000 (1940) </td></tr> <tr> <th>Richting </th> <td colspan="2">Nationaalsocialistisch </td></tr> <tr> <th>Ideologie </th> <td colspan="2"><a href="/wiki/Nationaalsocialisme" title="Nationaalsocialisme">Nationaalsocialisme</a>, <a href="/wiki/Grootneerlandisme" title="Grootneerlandisme">Grootneerlandisme</a> </td></tr> <tr> <th>Jongerenorganisatie </th> <td colspan="2"><a href="/wiki/Nationale_Jeugdstorm" title="Nationale Jeugdstorm">Nationale Jeugdstorm</a> (onofficieel, had sterke banden met de NSB) </td></tr> <tr> <td class="infobox-kop notheme center" style="color:inherit;" colspan="3"> <table cellspacing="0" cellpadding="0"> <tbody><tr> <td style="vertical-align:middle;"><b>Portaal</b>  <span class="noviewer" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Bestand:Portal.svg" class="mw-file-description" title="Portaalicoon"><img alt="Portaalicoon" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Portal.svg/22px-Portal.svg.png" decoding="async" width="22" height="20" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Portal.svg/33px-Portal.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Portal.svg/44px-Portal.svg.png 2x" data-file-width="36" data-file-height="32" /></a></span>   </td> <td class="ta-left"><b><a href="/wiki/Portaal:Politiek" title="Portaal:Politiek">Politiek</a> <br /><a href="/wiki/Portaal:Nederland" title="Portaal:Nederland">Nederland</a> </b> </td></tr></tbody></table> </td></tr> </tbody></table> <p>De <b>Nationaal-Socialistische Beweging in Nederland</b> (<b>NSB</b>) was een <a href="/wiki/Nederland_(hoofdbetekenis)" class="mw-redirect" title="Nederland (hoofdbetekenis)">Nederlandse</a> <a href="/wiki/Politieke_partij" title="Politieke partij">politieke partij</a> die van <a href="/wiki/1931" title="1931">1931</a> tot <a href="/wiki/1945" title="1945">1945</a> heeft bestaan. De NSB huldigde de <a href="/wiki/Ideologie" title="Ideologie">ideologie</a> van het <a href="/wiki/Nationaalsocialisme" title="Nationaalsocialisme">nationaalsocialisme</a>, presenteerde zich vanuit een anti-<a href="/wiki/Parlementaire_democratie" title="Parlementaire democratie">democratische</a> gezindheid zelf niet als <i>partij</i> maar als een <i>beweging</i> en fungeerde ten tijde van de <a href="/wiki/Duitse_bezetting_van_Nederland" class="mw-redirect" title="Duitse bezetting van Nederland">Duitse bezetting van Nederland</a> in de <a href="/wiki/Tweede_Wereldoorlog" title="Tweede Wereldoorlog">Tweede Wereldoorlog</a> als <a href="/wiki/Collaboratie" title="Collaboratie">collaboratiepartij</a>. </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Volk_en_Vaderland,_eerste_nummer.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/44/Volk_en_Vaderland%2C_eerste_nummer.jpg/260px-Volk_en_Vaderland%2C_eerste_nummer.jpg" decoding="async" width="260" height="347" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/44/Volk_en_Vaderland%2C_eerste_nummer.jpg/390px-Volk_en_Vaderland%2C_eerste_nummer.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/44/Volk_en_Vaderland%2C_eerste_nummer.jpg/520px-Volk_en_Vaderland%2C_eerste_nummer.jpg 2x" data-file-width="3262" data-file-height="4357" /></a><figcaption>Eerste nummer van NSB-orgaan <i><a href="/wiki/Volk_en_Vaderland" title="Volk en Vaderland">Volk en Vaderland</a></i>, 7 januari 1933</figcaption></figure> <meta property="mw:PageProp/toc" /> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Oprichting">Oprichting</h2></div> <p>De NSB had de <a href="/wiki/Rechtspersoon" title="Rechtspersoon">juridische vorm</a> van een <a href="/wiki/Stichting" title="Stichting">stichting</a>, in plaats van de voor politieke partijen gangbare <a href="/wiki/Vereniging_(rechtspersoon)" class="mw-redirect" title="Vereniging (rechtspersoon)">verenigingsvorm</a>. Op 14 december 1931 was de NSB weliswaar voor de eerste keer officieus naar buiten getreden met een zogeheten oprichtingsvergadering in <a href="/wiki/Utrecht_(stad)" title="Utrecht (stad)">Utrecht</a>, maar daaraan lag geen officiële handeling (wettelijke registratie) ten grondslag. Deze oprichtingsvergadering in 1931 was georganiseerd door de toekomstige leider <a href="/wiki/Anton_Mussert" title="Anton Mussert">Anton Mussert</a> en <a href="/wiki/Cornelis_van_Geelkerken" title="Cornelis van Geelkerken">Cees van Geelkerken</a>. De NSB werd pas officieel in het leven geroepen op <a href="/wiki/4_november" title="4 november">4 november</a> <a href="/wiki/1932" title="1932">1932</a>, toen Mussert bij notariële akte de stichting Nationaal-Socialistische Beweging in Nederland in het leven riep. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Alleenheerser">Alleenheerser</h3></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Musserts_lidmaatschapskaart.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/32/Musserts_lidmaatschapskaart.jpg/260px-Musserts_lidmaatschapskaart.jpg" decoding="async" width="260" height="203" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/32/Musserts_lidmaatschapskaart.jpg/390px-Musserts_lidmaatschapskaart.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/32/Musserts_lidmaatschapskaart.jpg/520px-Musserts_lidmaatschapskaart.jpg 2x" data-file-width="2129" data-file-height="1661" /></a><figcaption>Musserts NSB-lidmaatschapskaart</figcaption></figure> <p>De statuten van de stichting bepaalden dat het bestuur ervan werd gevormd door één persoon: Mussert zelf, onder de titel Algemeen Leider. Deze bestuurder was weliswaar statutair verplicht een 'Algemene Raad' van minstens vijf personen te benoemen, maar deze raad had geen bevoegdheid. Diezelfde statuten bepaalden namelijk: <i>alle besluiten neemt de Algemeen Leider, al of niet de Raad gehoord hebbende</i>. Ook kon de Algemeen Leider de leden van de Raad naar believen ontslaan en benoemen. Om zich te onderscheiden van een klassieke politieke partij in de Nederlandse parlementaire constitutionele monarchie, noemde zij zich consequent een <a href="/wiki/Beweging_(sociologie)" title="Beweging (sociologie)">beweging</a> in plaats van een partij. Van meet af aan hanteerde de NSB het 'leidend beginsel', dat in vrijwel alle belangrijke publicaties werd afgedrukt: </p> <blockquote style="margin:1em 0; padding:0 32px;"><p>Voor het zedelijk en lichamelijk welzijn van een volk is nodig een krachtig staatsbestuur, zelfrespect van de natie, tucht, orde, <a href="/wiki/Solidariteit_(sociale_wetenschappen)" class="mw-redirect" title="Solidariteit (sociale wetenschappen)">solidariteit</a> van alle bevolkingsgroepen en het voorgaan van het algemeen (nationaal belang) boven het groepsbelang en van het groepsbelang boven het persoonlijk belang.</p></blockquote> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Antiparlementair_en_autoritair">Antiparlementair en autoritair</h3></div> <p>De NSB was <a href="/wiki/Antiparlementarisme" title="Antiparlementarisme">antiparlementair</a> en <a href="/wiki/Autoritarisme_(politicologie)" title="Autoritarisme (politicologie)">autoritair</a> en zij hechtte veel waarde aan een sterke leider. Vanaf de oprichting presenteerde de partij zich als <i>beweging</i>, ter onderscheiding van de gevestigde partijen in het democratisch bestel. Pas later zou de partij, onder invloed van de ontwikkelingen in <a href="/wiki/Nazi-Duitsland" title="Nazi-Duitsland">nazi-Duitsland</a> onder leiding van <a href="/wiki/Adolf_Hitler" title="Adolf Hitler">Adolf Hitler</a>, steeds verder radicaliseren. Daarbij werden eveneens steeds frequenter <a href="/wiki/Antisemitisme" title="Antisemitisme">antisemitische</a> standpunten ingenomen. Het door Mussert geschreven <i>Program</i> was grotendeels een vertaling van dat van Hitlers <a href="/wiki/Nationaalsocialistische_Duitse_Arbeiderspartij" title="Nationaalsocialistische Duitse Arbeiderspartij">NSDAP</a>, maar <a href="/wiki/Rassentheorie" class="mw-redirect" title="Rassentheorie">rassenleer</a> en <a href="/wiki/Antisemitisme" title="Antisemitisme">antisemitisme</a> ontbraken er vooralsnog in. </p><p>Het <i>Program</i> van de partij bevatte aanvankelijk hoofdzakelijk de in die tijd gangbare <a href="/wiki/Fascisme" title="Fascisme">fascistische</a> eisen: </p> <ol><li>sterke regering;</li> <li>afschaffing van het individualistische kiesrecht;</li> <li><a href="/wiki/Corporatisme" title="Corporatisme">corporatieve</a> sociaal-economische ordening;</li> <li>economie ten dienste van de volksgemeenschap;</li> <li>arbeidsplicht en sociale zekerheid;</li> <li>beperking van de vrijheid van drukpers.</li></ol> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="De_organisatie">De organisatie</h3></div> <p>De NSB kende onder meer sinds eind 1933 een eigen groet ('<a href="/wiki/Houzee" title="Houzee">Hou Zee!</a>', door Cees van Geelkerken gemunt), eigen aanspreektitels ('Leider' voor Mussert, 'kameraad' voor mannelijke en 'kameraadske' voor vrouwelijke leden), een jongerenbeweging (<i>de <a href="/wiki/Nationale_Jeugdstorm" title="Nationale Jeugdstorm">Nationale Jeugdstorm</a></i>), een studentenbeweging (<i>de <a href="/wiki/Nederlandsche_Nationaal-Socialistische_Studentenfederatie" title="Nederlandsche Nationaal-Socialistische Studentenfederatie">Nederlandsche Nationaal-Socialistische Studentenfederatie</a></i>, later: <i><a href="/wiki/Nationaal_Socialistisch_Studentenfront" title="Nationaal Socialistisch Studentenfront">Nationaal Socialistisch Studentenfront</a></i>), een landbouwbeweging, een dagblad (<i><a href="/wiki/Het_Nationale_Dagblad" title="Het Nationale Dagblad">Het Nationale Dagblad</a></i>) en het eerder genoemde weekblad (<i><a href="/wiki/Volk_en_Vaderland" title="Volk en Vaderland">Volk en Vaderland</a></i>). </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Opkomst_van_de_NSB">Opkomst van de NSB</h2></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Nsb-4e-landdag.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/2/24/Nsb-4e-landdag.jpg" decoding="async" width="175" height="423" class="mw-file-element" data-file-width="175" data-file-height="423" /></a><figcaption>NSB Landdag in 1935</figcaption></figure> <p>Na een jaar van zorgvuldige voorbereiding in kleine kring trad de NSB op 7 januari 1933 voor het eerst in de openbaarheid met een door 600 aanhangers bezochte 'Landdag' in Utrecht. Toen werd ook het partijweekblad <i><a href="/wiki/Volk_en_Vaderland" title="Volk en Vaderland">Volk en Vaderland</a></i> (met als hoofdredacteur de schrijver en uitgever <a href="/wiki/George_Kettmann_Jr." class="mw-redirect" title="George Kettmann Jr.">George Kettmann</a>) geïntroduceerd. Ook werd op de Utrechtse <a href="/wiki/Mariaplaats" title="Mariaplaats">Mariaplaats</a> voor het eerst gemarcheerd door de eerste formaties van de zwart-geüniformeerde <a href="/wiki/Weerbaarheidsafdeling" title="Weerbaarheidsafdeling">Weerbaarheidsafdeling</a> (WA). </p><p>Een snelle groei nam zijn aanvang: van circa 1000 leden in januari 1933 naar 21.000 op 1 januari 1934, 33.000 op 1 januari 1935 en 52.000 op 1 januari 1936. Er werden ook enige duizenden leden ingeschreven in <a href="/wiki/Nederlands-Indi%C3%AB" title="Nederlands-Indië">Nederlands-Indië</a> (deze voor het merendeel vermogende leden vormden de belangrijkste groep financiers van de NSB).<sup id="cite_ref-1" class="reference"><a href="#cite_note-1"><span class="cite-bracket">[</span>1<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Bij de <a href="/wiki/Provinciale_Statenverkiezingen" title="Provinciale Statenverkiezingen">Statenverkiezingen</a> van 16 april 1935 boekte de NSB een sensationeel succes: 7,94% van de stemmen. </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><span><video id="mwe_player_1" poster="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f7/De_eerste_hagespraak_-_120275.webm/260px--De_eerste_hagespraak_-_120275.webm.jpg" controls="" preload="none" data-mw-tmh="" class="mw-file-element" width="260" height="208" data-durationhint="749" data-mwtitle="De_eerste_hagespraak_-_120275.webm" data-mwprovider="wikimediacommons" resource="/wiki/Bestand:De_eerste_hagespraak_-_120275.webm"><source src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/transcoded/f/f7/De_eerste_hagespraak_-_120275.webm/De_eerste_hagespraak_-_120275.webm.480p.vp9.webm" type="video/webm; codecs="vp9, opus"" data-transcodekey="480p.vp9.webm" data-width="600" data-height="480" /><source src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/f7/De_eerste_hagespraak_-_120275.webm" type="video/webm; codecs="vp8, vorbis"" data-width="720" data-height="576" /><source src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/transcoded/f/f7/De_eerste_hagespraak_-_120275.webm/De_eerste_hagespraak_-_120275.webm.144p.mjpeg.mov" type="video/quicktime" data-transcodekey="144p.mjpeg.mov" data-width="180" data-height="144" /><source src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/transcoded/f/f7/De_eerste_hagespraak_-_120275.webm/De_eerste_hagespraak_-_120275.webm.240p.vp9.webm" type="video/webm; codecs="vp9, opus"" data-transcodekey="240p.vp9.webm" data-width="300" data-height="240" /><source src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/transcoded/f/f7/De_eerste_hagespraak_-_120275.webm/De_eerste_hagespraak_-_120275.webm.360p.vp9.webm" type="video/webm; codecs="vp9, opus"" data-transcodekey="360p.vp9.webm" data-width="450" data-height="360" /><source src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/transcoded/f/f7/De_eerste_hagespraak_-_120275.webm/De_eerste_hagespraak_-_120275.webm.360p.webm" type="video/webm; codecs="vp8, vorbis"" data-transcodekey="360p.webm" data-width="450" data-height="360" /></video></span><figcaption>Eerst Hagespraak te Lunteren, 1 juni 1936<a href="/wiki/Goudsberg_(Lunteren)" title="Goudsberg (Lunteren)">(Goudsberg</a>)</figcaption></figure> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Economische_crisis">Economische crisis</h2></div> <p>De economische crisis en de onmacht van de parlementaire democratie om hier adequaat tegen op te treden, bliezen in die jaren overal in West-Europa het fascisme (en later zijn variant het <a href="/wiki/Nationaalsocialisme" title="Nationaalsocialisme">nationaalsocialisme</a>) de wind in de zeilen. In Nederland was de NSB echter de eerste en enige partij die daaruit massa-aanhang won. Redenen hiervoor waren: </p> <ol><li>de goede reputatie van Mussert en zijn naaste medewerkers als 'degelijke' en kundige intellectuelen en academici;</li> <li>de hechte <a href="/wiki/Paramilitair" title="Paramilitair">paramilitaire</a> organisatorische opbouw van de NSB, die haar leden door middel van rangen, uniformen, symbolen, groet en dergelijke een 'elite'-bewustzijn gaf; door het dragen van deze zwarte uniformen kregen zij de naam: <i><a href="/wiki/Zwarthemden" title="Zwarthemden">zwarthemden</a></i>. De NSB-leden hadden geen zeggenschap: de NSB was een <a href="/wiki/Stichting" title="Stichting">stichting</a>, geen <a href="/wiki/Vereniging_(rechtspersoon)" class="mw-redirect" title="Vereniging (rechtspersoon)">vereniging</a>.</li> <li>Musserts politieke kleurloosheid, die hem in staat stelde vogels van diverse pluimage onder zijn leiding te verenigen;</li> <li>de 'legale' tactiek (de NSB streefde naar ongedeelde macht, maar slechts met wettige middelen).</li></ol> <table class="wikitable" style="float:left; margin:1em; margin-left:0"> <caption> </caption> <tbody><tr> <th colspan="2">Ontwikkeling ledental NSB </th></tr> <tr> <td>1 januari 1933 </td> <td style="text-align:right;width:30%;">900 </td></tr> <tr> <td>1 januari 1934 </td> <td style="text-align:right">21.000 </td></tr> <tr> <td>1 januari 1935 </td> <td style="text-align:right">33.000 </td></tr> <tr> <td>1 januari 1936 </td> <td style="text-align:right">52.000 </td></tr> <tr> <td>1 januari 1937 </td> <td style="text-align:right">48.000 </td></tr> <tr> <td>1 januari 1938 </td> <td style="text-align:right">39.000 </td></tr> <tr> <td>1 januari 1939 </td> <td style="text-align:right">37.000 </td></tr> <tr> <td>1 januari 1940 </td> <td style="text-align:right">32.000 </td></tr> <tr> <td>maart 1940 </td> <td style="text-align:right">33.342 </td></tr> <tr> <td>31 oktober 1941 </td> <td style="text-align:right">90.788 </td></tr> <tr> <td>31 maart 1943 </td> <td style="text-align:right">99.353 </td></tr> <tr> <td>30 september 1943 </td> <td style="text-align:right">101.314 </td></tr></tbody></table> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="De_NSB-aanhang">De NSB-aanhang</h2></div> <p>De aanhang van de NSB werd gedomineerd door kiezers uit de liberale middenklasse en boerenstand, maar de beweging kon lokaal ook trekken uit soortgelijke katholieke en protestantse kringen. Bij de <a href="/wiki/Provinciale_Statenverkiezingen_1935" title="Provinciale Statenverkiezingen 1935">Provinciale Statenverkiezingen van 1935</a> profiteerde de NSB van een forse proteststem, waarna de partij bij de <a href="/wiki/Tweede_Kamerverkiezingen_1937" title="Tweede Kamerverkiezingen 1937">Tweede Kamerverkiezingen van 1937</a> en de <a href="/wiki/Provinciale_Statenverkiezingen_1939" title="Provinciale Statenverkiezingen 1939">Provinciale Statenverkiezingen van 1939</a> terugviel op een overtuigder en in steeds sterkere mate radicaliserend kernelectoraat. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Provinciale_Statenverkiezingen_van_1935">Provinciale Statenverkiezingen van 1935</h3></div> <p>Bij de Provinciale Statenverkiezingen van 1935, de eerste verkiezing waar de NSB aan meedeed, wist de beweging 7,94% van de stemmen te behalen, een fikse doorbraak in het verzuilde Nederlandse politieke landschap. Een vergelijking van de uitslag in 1935 met die van de <a href="/wiki/Provinciale_Statenverkiezingen_1931" title="Provinciale Statenverkiezingen 1931">Provinciale Statenverkiezingen van 1931</a> laat zien dat de NSB vooral stemmers trok van de <a href="/wiki/Klassiek_liberalisme" title="Klassiek liberalisme">klassiek liberale</a> <a href="/wiki/Liberale_Staatspartij" title="Liberale Staatspartij">LSP</a>, die 3,64%-punt inleverde, evenals van de Plattelandersbond die 0,49%-punt verloor en van een fors aantal splinterpartijen die hun aandeel van de stemmen met 2,92%-punt zagen krimpen.<sup id="cite_ref-2" class="reference"><a href="#cite_note-2"><span class="cite-bracket">[</span>2<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Buiten de LSP verloren ook de andere grote partijen, te weten de <a href="/wiki/Roomsch-Katholieke_Staatspartij" title="Roomsch-Katholieke Staatspartij">RKSP</a>, de <a href="/wiki/Sociaal-Democratische_Arbeiderspartij" title="Sociaal-Democratische Arbeiderspartij">SDAP</a>, de <a href="/wiki/Anti-Revolutionaire_Partij" title="Anti-Revolutionaire Partij">ARP</a>, de <a href="/wiki/Christelijk-Historische_Unie" title="Christelijk-Historische Unie">CHU</a> en de <a href="/wiki/Vrijzinnig-Democratische_Bond" title="Vrijzinnig-Democratische Bond">VDB</a> in 1935 allemaal terrein.<sup id="cite_ref-3" class="reference"><a href="#cite_note-3"><span class="cite-bracket">[</span>3<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Dit kwam ten dele ten goede van de NSB. Hetzelfde gold ten slotte voor de opkomst die met 0,94%-punt licht steeg. </p><p>Het electoraat dat in 1935 voor de NSB koos was zowel sociaaleconomisch als geografisch diffuus. Het was sterk stedelijk: terwijl slechts 30,8% van de Nederlanders in de 10 grootste steden woonde, leverden deze 40,6% van de stemmen voor de NSB.<sup id="cite_ref-4" class="reference"><a href="#cite_note-4"><span class="cite-bracket">[</span>4<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Het stedelijk electoraat van de NSB rustte hoofdzakelijk op de middenklasse. In de meeste steden piekte de beweging onder de hogere middenklasse in de gegoede buurten, waar beoefenaars van vrije beroepen, zakenlieden, ambtenaren en (oud)-officieren de partij steunden. Zo werden in <a href="/wiki/Amsterdam" title="Amsterdam">Amsterdam</a> de beste uitslagen genoteerd in de chique <a href="/wiki/Vondelparkbuurt" title="Vondelparkbuurt">Vondelbuurt</a>, de <a href="/wiki/Museumplein_(Amsterdam)" title="Museumplein (Amsterdam)">Museumbuurt</a> en de pas aangelegde <a href="/wiki/Apollobuurt" title="Apollobuurt">Apollobuurt</a><sup id="cite_ref-:0_5-0" class="reference"><a href="#cite_note-:0-5"><span class="cite-bracket">[</span>5<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>, terwijl in <a href="/wiki/Amersfoort" title="Amersfoort">Amersfoort</a> de NSB zijn beste resultaten behaalde in de de villawijk Regentesselaan (17,3%) en de lommerrijke Indische Buurt (18,4%).<sup id="cite_ref-6" class="reference"><a href="#cite_note-6"><span class="cite-bracket">[</span>6<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> De aantrekkingskracht van de NSB op de gegoede burgerij bleef niet beperkt tot de steden, ook in villagemeenten als <a href="/wiki/Bussum" title="Bussum">Bussum</a> (12,10%), <a href="/wiki/Wassenaar_(gemeente)" title="Wassenaar (gemeente)">Wassenaar</a> (13,01%), <a href="/wiki/De_Bilt_(gemeente)" title="De Bilt (gemeente)">De Bildt</a> (15,06%), <a href="/wiki/Bloemendaal_(Noord-Holland)" title="Bloemendaal (Noord-Holland)">Bloemendaal</a> (15,20%), het militaire <a href="/wiki/Naarden" title="Naarden">Naarden</a> (16,06%), <a href="/wiki/Hillegersberg" title="Hillegersberg">Hillegersberg</a> (16,97%) en <a href="/wiki/Rozendaal" title="Rozendaal">Rozendaal</a> (20,21%) werden zeer goede resultaten behaald. Naast de hoge middenklasse vormde ook de lagere of 'oude middenklasse', vooral bestaande uit winkeliers en ambachtslieden, een natuurlijk electoraat voor de beweging. Hun stem gold met name in de sociaal gemêleerde binnensteden, waar ze relatief talrijk waren en waar ook hogere burgerij woonde. Zowel in <a href="/wiki/Binnenstad_(Amsterdam)" title="Binnenstad (Amsterdam)">Amsterdam</a> als in <a href="/wiki/Stadskern_(Amersfoort)" title="Stadskern (Amersfoort)">Amersfoort</a> stemde het stadscentrum gemiddeld tot bovengemiddeld sterk op de NSB. Naast de hogere middenklasse en de lagere middenklasse in de steden, stond de beweging sterk onder de zogeheten 'nieuwe middenklasse', bestaande uit de witteboordenmedewerkers van fabrieken en bedrijven, die vaak in aan de steden grenzende 'forenzengemeenten' woonden. Waar de NSB in Amsterdam 10,8% van de stemmen wist te halen, kwam ze in <a href="/wiki/Nieuwer-Amstel" title="Nieuwer-Amstel">Nieuwer-Amstel</a> (het huidige <a href="/wiki/Amstelveen" title="Amstelveen">Amstelveen</a>) op 15,05%. Eenzelfde vergelijking kan worden gemaakt voor Haarlem (9,56%) en Heemstede (12,96%), Den Haag (12,02%) en Voorburg (16,66%), Utrecht (10,18%) en Maartensdijk (16,88%) en Rotterdam (9,04%) en Schiebroek (21,87%).<sup id="cite_ref-databank_7-0" class="reference"><a href="#cite_note-databank-7"><span class="cite-bracket">[</span>7<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. </p><p>Waar de beweging in absolute aantallen zijn grootste aanhang vond in de steden en voorsteden, met name in het westen van het land, bereikte het zijn hoogste procentuele aanhang in bepaalde landstreken op het platteland. Hierover moet ten eerste worden opgemerkt dat de verdeling van de steun voor de NSB op het platteland, evenals in de provinciestadjes, ongelijkmatig was. De beweging had zeer weinig aanhang in het midden en oosten van <a href="/wiki/Noord-Brabant" title="Noord-Brabant">Noord-Brabant</a>, in <a href="/w/index.php?title=Limburg_(Nederlandse_provincie&action=edit&redlink=1" class="new" title="Limburg (Nederlandse provincie (de pagina bestaat niet)">Limburg</a> bewesten de <a href="/wiki/Maas" title="Maas">Maas</a>, het oosten van <a href="/wiki/Zeeuws-Vlaanderen" title="Zeeuws-Vlaanderen">Zeeuws-Vlaanderen</a>, <a href="/wiki/Goeree-Overflakkee" title="Goeree-Overflakkee">Goeree-Overflakkee</a>, Het <a href="/w/index.php?title=Delfland_(streek)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Delfland (streek) (de pagina bestaat niet)">Delfland</a>, de <a href="/wiki/Alblasserwaard" title="Alblasserwaard">Alblasserwaard</a>, het grootste deel van <a href="/wiki/West-Friesland_(regio)" title="West-Friesland (regio)">West-Friesland</a>, de noordelijke <a href="/wiki/Veluwe" title="Veluwe">Veluwe</a>, <a href="/wiki/Salland" title="Salland">Salland</a>, het <a href="/wiki/Steenwijkerland" title="Steenwijkerland">Steenwijkerland</a> en <a href="/wiki/Friesland" title="Friesland">Friesland</a>. Daarentegen werden <a href="/wiki/Zuid-Limburg_(Nederland)" title="Zuid-Limburg (Nederland)">Zuid-</a> en <a href="/wiki/Midden-Limburg_(Nederland)" title="Midden-Limburg (Nederland)">Midden-</a> <a href="/wiki/Limburg_(Nederlandse_provincie)" title="Limburg (Nederlandse provincie)">Limburg</a>, <a href="/wiki/Voorne_(Zuid-Holland)" title="Voorne (Zuid-Holland)">Voorne</a>, de <a href="/wiki/Krimpenerwaard_(streek)" title="Krimpenerwaard (streek)">Krimpenerwaard</a>, de <a href="/wiki/Utrechtse_Heuvelrug_(stuwwal)" title="Utrechtse Heuvelrug (stuwwal)">Utrechtse Heuvelrug</a>, de <a href="/wiki/Achterhoek" title="Achterhoek">Achterhoek</a>, de <a href="/wiki/Schermer_(droogmakerij)" title="Schermer (droogmakerij)">Schermer</a>, de <a href="/wiki/Beemster" title="Beemster">Beemster</a>, <a href="/wiki/Zeevang" title="Zeevang">Zeevang</a>, het zuidwesten en noorden van <a href="/wiki/Drenthe" title="Drenthe">Drenthe</a> en <a href="/wiki/Oost-Groningen" title="Oost-Groningen">Oost-Groningen</a> gekenmerkt door een forse NSB-aanhang. Deze patronen waren grotendeels door de verzuiling bepaald. In gemeenschappen waar katholieke, protestantse of socialistische politieke binding zwak of afwezig was, had de NSB meer aanspraak dan op plekken waar deze banden sterk waren en waar mensen als gevolg geneigd waren hun oude partijen trouw te blijven. Interessant is dat het niveau van alledaagse verzuildheid, afgemeten aan de mate waarin men binnen eigen religieuze kring trouwde, voor katholieken en gereformeerden geen drempel vormde om op de NSB te stemmen.<sup id="cite_ref-8" class="reference"><a href="#cite_note-8"><span class="cite-bracket">[</span>8<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Een goed voorbeeld dat politieke verzuiling en alledaagse verzuiling niet hand in hand hoefden te gaan was bij uitstek de provincie Limburg, waar de beweging met 11,69% van de stemmen zijn beste provinciale resultaat neerzette in een cultureel uitgesproken katholiek landschap. Hoewel Limburg onomstotelijk katholiek was, toonde het midden en zuiden van deze provincie zich electoraal al langere tijd recalcitrant. Zowel bij Provinciale Statenverkiezingen (in 1931 bijvoorbeeld de R.K. Federatie van Land- & Tuinbouwers, Middenstanders en Landarbeiders), als bij Tweede Kamerverkiezingen (in 1933 bijvoorbeeld de <a href="/wiki/Limburgsche_Federatie" title="Limburgsche Federatie">Limburgsche Federatie</a> of het <a href="/wiki/Verbond_voor_Nationaal_Herstel" title="Verbond voor Nationaal Herstel">Verbond voor Nationaal Herstel</a> in de omgeving van Roermond), werd de RKSP steeds uitgedaagd door partijen met sterke lokale voormannen die aanspraak konden maken op een aanzienlijk regionaal electoraat. Deze partijen hadden, onbedoeld, een brugfunctie, waarbij hun electoraten in 1935 massaal overgingen naar de NSB.<sup id="cite_ref-9" class="reference"><a href="#cite_note-9"><span class="cite-bracket">[</span>9<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> De enorme NSB-scores in Mesch (28,89%) en Mheer (30,87%), in 1931 nog bolwerken van de RKFLTML (respectievelijk 46,09% en 53,43%), getuigen daarvan. De <a href="/wiki/Oostelijke_Mijnstreek" title="Oostelijke Mijnstreek">Oostelijke Limburgse mijnstreek</a> toont een beeld op zich. Hier was de verzuiling eveneens zwak en de NSB sterk, maar hier speelden de sterke banden van de randkerkelijke mijnarbeiders en arbeiders met het naburige <a href="/wiki/Nazi-Duitsland" title="Nazi-Duitsland">nationaalsocialistische Duitsland</a> een grote rol. Veel van hen werkten in Duitsland en veel Duitsers werkten in Nederland. Hun ervaringen met <a href="/wiki/Adolf_Hitler" title="Adolf Hitler">Hitlers</a> aanpak van de <a href="/wiki/Crisis_van_de_jaren_1930" title="Crisis van de jaren 1930">economische crisis</a> kwamen de NSB ten goede, maar leverden ook de door de Duitsers begunstigde <a href="/wiki/Nationaal-Socialistische_Nederlandsche_Arbeiderspartij" title="Nationaal-Socialistische Nederlandsche Arbeiderspartij">NSNAP</a> van <a href="/wiki/Cornelis_Jacobus_Aart_Kruyt" title="Cornelis Jacobus Aart Kruyt">majoor Kruyt</a>, die alleen in Limburg meedeed, veel stemmen op. In de gemeente <a href="/wiki/Nieuwenhagen" title="Nieuwenhagen">Nieuwenhagen</a> wist de NSNAP de NSB zelfs voor te blijven in stemmenaantal.<sup id="cite_ref-10" class="reference"><a href="#cite_note-10"><span class="cite-bracket">[</span>10<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>In de liberale en vrijzinnige gebieden op het platteland vond de NSB een natuurlijke aanhang onder middelgrote en kleine boeren die zwaar te lijden hadden onder de landbouwcrisis. Hierbij was de Nationale Bond <a href="/wiki/Landbouw_en_Maatschappij" title="Landbouw en Maatschappij">Landbouw en Maatschappij</a> die nauw met de beweging verweven was, van groot belang. De Bond gaf richting zijn leden in aanloop naar de verkiezingen de NSB als enige partij een positief stemadvies en voormannen van de Bond speelden lokaal een belangrijke rol in het mobiliseren van de NSB-stem. Zo was de uitstekende score (20,37%) die de beweging in de gemeente <a href="/wiki/Winterswijk_(gemeente)" title="Winterswijk (gemeente)">Winterswijk</a> haalde, grotendeels het werk van veearts W. P. C. Bos, nummer 6 op de Gelderse kieslijst. Bos was eerder actief binnen de <a href="/wiki/Sociaalliberalisme" title="Sociaalliberalisme">sociaalliberale</a> VDB, maar stapte in 1933 over naar de NSB en was actief als lokale leider van Landbouw en Maatschappij, waarvoor hij spreekbeurten hield in de buurtschappen rond Winterswijk. Als veearts gold hij in die gemeenschappen als zeer belangrijk man, die grote populariteit genoot. Bij de Provinciale Statenverkiezingen vertaalde die sympathie zich in stemmen voor de NSB, waarbij de partij in alle buurtschappen behalve het katholieke <a href="/wiki/Meddo_(plaats)" title="Meddo (plaats)">Meddo</a> meer dan een kwart van de stemmen wist te behalen. In het tegen Duitsland aangelegen <a href="/wiki/Ratum" title="Ratum">Ratum</a> kon de beweging zelfs op 35,5% van de stemmen rekenen.<sup id="cite_ref-11" class="reference"><a href="#cite_note-11"><span class="cite-bracket">[</span>11<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Ook het met afstand procentueel sterkste NSB-bolwerk bij alle verkiezingen waar de beweging aan meedeed, de Drentse gemeente <a href="/wiki/Anloo" title="Anloo">Anloo</a> (38,79% in 1935), was het terrein van een sterke boerenvoorman die van Landbouw en Maatschappij kwam: de <a href="/wiki/Nieuw_Annerveen" title="Nieuw Annerveen">Annerveense</a> akkerbouwer <a href="/wiki/Gerhardus_Dieters" title="Gerhardus Dieters">Gerhardus Dieters</a>. Dieters' lokale aanzien en vermogen om zichzelf verstaanbaar te maken in een taal die de gemeenschap verstond, waren van essentieel belang voor de vesteging van Anloo als sterk op het nationaalsocialisme geënte gemeente in de jaren na 1935.<sup id="cite_ref-12" class="reference"><a href="#cite_note-12"><span class="cite-bracket">[</span>12<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Zo verwerd door het toedoen van sterke lokale figuren de proteststem van 1935, tot de ideologische stem van 1937 en 1939. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Tweede_Kamerverkiezingen_van_1937">Tweede Kamerverkiezingen van 1937</h3></div> <p>Bij de Tweede Kamerverkiezingen van 1937 wist de NSB, tegen de verwachtingen van de partijtop in, niet te groeien ten opzichte van de 7,94% die in 1935 was behaald. Sterker nog, de beweging moest flink inboeten en behaalde een percentage van slechts 4,22% van de stemmen. De NSB was zijn doel voorbij geschoten. Waar het in 1935 nog veel kiezers aan zich had kunnen binden met de belofte dat de beweging een sterk en autoritair Nederland zou kunnen scheppen om een onzekere wereld het hoofd te bieden, had men in de praktijk zich vooral laten kennen als een rellerige, vulgaire en ineffectieve club, die bovendien in rap tempo radicaliseerde. Het thema van een sterke overheid was opgepakt door de gevestigde politiek en wel door ARP-leider en <a href="/wiki/Premier_(regeringsleider)" title="Premier (regeringsleider)">premier</a> <a href="/wiki/Hendrikus_Colijn" title="Hendrikus Colijn">Hendrikus Colijn</a>. Hierdoor was de NSB niet meer aantrekkelijk als proteststem, zeker niet meer voor de kiezers van stand uit de hogere middenklasse. De beste uitslagen in de grote steden verschoven van de chique buurten en de villawijken, naar de oude stadskernen en de nieuwbouwwijken voor de middenklasse.<sup id="cite_ref-:0_5-1" class="reference"><a href="#cite_note-:0-5"><span class="cite-bracket">[</span>5<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Bovendien hadden de katholieke en gereformeerde Kerken zich expliciet tegen de NSB gekeerd. Het effect van dat aanhalen van de zuildiscipline is in de verkiezingsuitslag van 1937 goed terug te zien. Gebieden die in 1935 als het ware tegen hun zuil in hadden gestemd, zoals Zuid- en Midden-Limburg, keerden grotendeels terug naar de confessionele partijen, hoewel de NSB in zijn oude Limburgse bolwerken nog altijd bovengemiddeld sterk bleef. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Provinciale_Statenverkiezingen_van_1939">Provinciale Statenverkiezingen van 1939</h3></div> <p>Bij de Provinciale Statenverkiezingen van 1939 verloor de NSB bijna de helft van zijn stemmen ten opzichte van 1935, en was er lichte daling ten opzichte van 1939 zichtbaar. De beweging kwam uiteindelijk uit op 3,94% van de stemmen. De aard van het electoraat veranderde nauwelijks ten opzichte van 1937, de lagere en midden-middenklasse en de middelgrote en kleine boeren bleven de belangrijkste sociale groepen. Opvallend zijn wel twee gemeenten die geheel tegen de landelijke trend in over de jaren een steeds groeiende aanhang voor de NSB lieten zien. Dit waren <a href="/wiki/Wijk_en_Aalburg" title="Wijk en Aalburg">Wijk en Aalburg</a>, waar de beweging van 7,44% in 1935, naar 10,45% in 1937 en 15,59% in 1939 groeide en <a href="/wiki/Delfzijl" title="Delfzijl">Delfzijl</a> waar in 1935 en 1937 sterk ondergemiddelde uitslagen werden gehaald, maar in 1939 plots 16,75% van de kiezers NSB stemde.<sup id="cite_ref-databank_7-1" class="reference"><a href="#cite_note-databank-7"><span class="cite-bracket">[</span>7<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Joodse_leden">Joodse leden</h2></div> <p>Aan het begin van het bestaan van de NSB konden <a href="/wiki/Joden" title="Joden">Joden</a> lid worden.<sup id="cite_ref-13" class="reference"><a href="#cite_note-13"><span class="cite-bracket">[</span>13<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Het aantal Joodse leden van de beweging is altijd marginaal geweest. In 1933 werd het aantal Joodse leden geschat op enkele tientallen, en in 1935 schatte Van Geelkerken het aantal Joodse leden op ongeveer 150.<sup id="cite_ref-14" class="reference"><a href="#cite_note-14"><span class="cite-bracket">[</span>14<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> In oktober 1938 werd alle Joodse aanwezigheid en activiteiten in de NSB verboden. Op het hoogtepunt van de <a href="/wiki/Jodenvervolging" title="Jodenvervolging">Jodenvervolging</a> in de <a href="/wiki/Tweede_Wereldoorlog" title="Tweede Wereldoorlog">Tweede Wereldoorlog</a> genoten in <a href="/wiki/Doetinchem_(stad)" title="Doetinchem (stad)">Doetinchem</a> enkele Joodse voormalige NSB'ers – tijdelijk – een voorkeursbehandeling gedurende hun <a href="/wiki/Internering_(algemeen)" class="mw-redirect" title="Internering (algemeen)">internering</a>.<sup id="cite_ref-15" class="reference"><a href="#cite_note-15"><span class="cite-bracket">[</span>15<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-16" class="reference"><a href="#cite_note-16"><span class="cite-bracket">[</span>16<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Afnemende_aanhang_van_1936_tot_1940">Afnemende aanhang van 1936 tot 1940</h2></div> <p>Vanaf eind 1935 begon de NSB-aanhang evenwel terug te lopen in de meeste gebieden. Het ledental was op 1 januari 1937 gedaald tot 48.000, daarna ging die daling in versneld tempo door (32.000 op 1 januari 1940). De <a href="/wiki/Tweede_Kamerverkiezingen_1937" title="Tweede Kamerverkiezingen 1937">Tweede Kamerverkiezingen</a> van mei 1937 werden een echec: 4,22% van de stemmen, dus bijna een halvering ten opzichte van 1935. Bij de Statenverkiezingen van april 1939 daalde de NSB-aanhang verder tot 3,89%. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Verzuiling">Verzuiling</h3></div> <p>De in Nederland diep doorgedrongen verzuiling zette al op zichzelf een rem op de maximum aanhang die de NSB kon verwerven. Het merendeel van de aanhang van de verzuilde en democratische partijen liep niet over en was niet gevoelig voor de propaganda en het programma van de NSB. Bovendien stond de horizontale organisatie van de samenleving die de verzuiling met zich meebracht haaks op de verticale hierarchische organisatie van de NSB volgens het leidersbeginsel. Hierdoor, en door de vervreemding en radicalisering, werd de NSB meer als ´on-Nederlands´ gezien, een regeringsvorm die wellicht passend was voor Duitsland of Italië, maar niet voor Nederland. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Verbod_op_lidmaatschap">Verbod op lidmaatschap</h3></div> <p>Die teruggang kwam doordat de tegenstand van de zijde van de democratische partijen, van de vakbeweging en de kerken veel sterker werd toen het fascisme een ernstig te nemen gevaar bleek. Kritische <a href="/wiki/Intellectueel_(persoon)" title="Intellectueel (persoon)">intellectuelen</a> verenigden zich in het <a href="/wiki/Comit%C3%A9_van_Waakzaamheid" title="Comité van Waakzaamheid">Comité van Waakzaamheid</a> dat bezorgd de ontwikkelingen in nazi-Duitsland volgde en het Nederlands publiek waarschuwde voor de partij. De Nederlandse regering nam maatregelen: eind 1933 was het NSB-lidmaatschap voor ambtenaren verboden en eind 1935 nam de regering-<a href="/wiki/Hendrikus_Colijn" title="Hendrikus Colijn">Colijn</a> het initiatief tot een verbod van particuliere weerkorpsen (zie ook <a href="/wiki/Uniformverbod" title="Uniformverbod">Uniformverbod</a>). Dit werd geregeld in de <a href="/wiki/Wet_op_de_weerkorpsen" title="Wet op de weerkorpsen">Wet op de weerkorpsen</a>. De NSB-leiding hief naar aanleiding hiervan de WA eigener beweging op. </p><p>De <a href="/wiki/Rooms-Katholieke_Kerk" title="Rooms-Katholieke Kerk">Rooms-Katholieke Kerk</a> waarschuwde in een bisschoppelijk mandement van februari 1934 tegen de NSB.<sup id="cite_ref-17" class="reference"><a href="#cite_note-17"><span class="cite-bracket">[</span>17<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Vanaf 1935 verbood ze het NSB-lidmaatschap voor kerkleden en vanaf 1936 weigerde de Rooms-Katholieke Kerk katholieke NSB-leden rooms-katholieke <a href="/wiki/Sacrament" title="Sacrament">sacramenten</a> toe te dienen. In de oorlog volgde royering (<a href="/wiki/Excommunicatie" title="Excommunicatie">excommunicatie</a>). </p><p>Na 1935 waarschuwden ook gereformeerde kerken tegen het verwerpelijke karakter van de NSB.<sup id="cite_ref-18" class="reference"><a href="#cite_note-18"><span class="cite-bracket">[</span>18<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> De <a href="/wiki/Synode" title="Synode">synode</a> van de <a href="/wiki/Gereformeerde_Kerken_in_Nederland_(hoofdbetekenis)" class="mw-redirect" title="Gereformeerde Kerken in Nederland (hoofdbetekenis)">Gereformeerde Kerk</a> verbood NSB-lidmaatschap in 1936, tezamen met dat van de <a href="/wiki/Christelijk-Democratische_Unie" title="Christelijk-Democratische Unie">Christelijk-Democratische Unie</a>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Radicalisering">Radicalisering</h3></div> <p>Hoofdoorzaak van de teruggang was echter de <a href="/wiki/Radicalisering" title="Radicalisering">radicalisering</a> die de beweging vanaf 1935 doormaakte en die vele sympathisanten van haar vervreemdde. Op ideologisch gebied werden de staatsabsolutistische denkbeelden van <a href="/wiki/Georg_Wilhelm_Friedrich_Hegel" title="Georg Wilhelm Friedrich Hegel">hegeliaanse</a> filosofen (<a href="/w/index.php?title=Balthus_Wigersma&action=edit&redlink=1" class="new" title="Balthus Wigersma (de pagina bestaat niet)">B. Wigersma</a>, <a href="/w/index.php?title=Samuel_Adrianus_van_Lunteren_(jurist)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Samuel Adrianus van Lunteren (jurist) (de pagina bestaat niet)">S.A. van Lunteren</a> e.a.), die in de eerste jaren in de NSB de toon aangaven, vanaf 1935 verdrongen door de '<a href="/wiki/V%C3%B6lkische_Bewegung" title="Völkische Bewegung">volkse</a>' theorieën van '<a href="/wiki/Blut_und_Boden" title="Blut und Boden">bloed en bodem</a>'. In zijn brochure <i>De bronnen van het Nederlandsche nationaalsocialisme</i> (herfst 1937) aanvaardde Mussert het racistische antisemitisme (in de dagelijkse propaganda van de NSB had een anti-Joodse mentaliteit reeds tevoren een onderhuidse rol gespeeld). Tijdens de <a href="/wiki/Tweede_Wereldoorlog" title="Tweede Wereldoorlog">Tweede Wereldoorlog</a> steeg het aantal leden tot ongeveer 100.000. De nieuwe leden – van wie velen in <a href="/wiki/Duitse_aanval_op_Nederland_in_1940" title="Duitse aanval op Nederland in 1940">mei 1940</a> toetraden – werden door de oudgedienden van de partij vaak smalend als <a href="/wiki/Meikever" title="Meikever">meikevers</a> betiteld. </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Flag_of_National_Socialist_Movement.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7c/Flag_of_National_Socialist_Movement.svg/260px-Flag_of_National_Socialist_Movement.svg.png" decoding="async" width="260" height="173" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7c/Flag_of_National_Socialist_Movement.svg/390px-Flag_of_National_Socialist_Movement.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7c/Flag_of_National_Socialist_Movement.svg/520px-Flag_of_National_Socialist_Movement.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></a><figcaption>Vlag van de NSB</figcaption></figure> <p>Nog duidelijker voor het grote publiek was de radicalisering ten aanzien van de buitenlandse politiek. In oktober 1935 verklaarde Mussert zich solidair met <a href="/wiki/Koninkrijk_Itali%C3%AB_(1861-1946)" title="Koninkrijk Italië (1861-1946)">Italië</a>, dat zojuist <a href="/wiki/Tweede_Italiaans-Ethiopische_Oorlog" title="Tweede Italiaans-Ethiopische Oorlog">Ethiopië</a> was binnengevallen, en sedertdien steunde de NSB de agressieve politiek van Hitler-Duitsland en <a href="/wiki/Benito_Mussolini" title="Benito Mussolini">Mussolini's</a> Italië. Naarmate deze opstelling de NSB meer isoleerde, werd ook haar binnenlands-politieke optreden steeds tomelozer en vulgairder en haar tactiek steeds minder burgerlijk en 'legaal'. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Rost_van_Tonningen">Rost van Tonningen</h3></div> <p>Een belangrijke rol speelde daarbij mr. <a href="/wiki/Meinoud_Rost_van_Tonningen" title="Meinoud Rost van Tonningen">M.M. Rost van Tonningen</a>, protegé van de Duitse SS-leiding, die in augustus 1936 lid werd en direct hoofdredacteur werd van een nieuwe krant: <i><a href="/wiki/Het_Nationale_Dagblad" title="Het Nationale Dagblad">Het Nationale Dagblad</a></i>. In 1937 nam hij zitting in de Tweede Kamer (de NSB-Kamerleden werden overigens regelmatig tot de orde geroepen wegens verbaal en fysiek geweld). Rost van Tonningen (een felle <a href="/wiki/Nationaalsocialisme" title="Nationaalsocialisme">nazi</a> en <a href="/wiki/Antisemitisme" title="Antisemitisme">antisemiet</a>) stimuleerde niet alleen de radicalisatie, maar bracht ook interne verdeeldheid door met Duitse SS-steun tegen Musserts meer gematigde leiding te intrigeren. Bovendien was Rost van Tonningen als NSB-Kamerlid in 1939 met <a href="/wiki/Roomsch-Katholieke_Staatspartij" title="Roomsch-Katholieke Staatspartij">RKSP</a>-Kamerleden <a href="/wiki/Harry_van_der_Putt" title="Harry van der Putt">Van der Putt</a> en <a href="/wiki/Henk_Ruijter" title="Henk Ruijter">Ruijter</a> in een vechtpartij in het parlement verwikkeld geraakt, na een poging tot interpellatie jegens minister <a href="/wiki/Carel_Goseling" title="Carel Goseling">Carel Goseling</a> (RKSP) over de <a href="/wiki/Bende_van_Oss" title="Bende van Oss">zaak-Oss</a> gedurende het <a href="/wiki/Kabinet-Colijn_IV" title="Kabinet-Colijn IV">kabinet-Colijn IV</a>; het felle <a href="/wiki/Antiklerikalisme" title="Antiklerikalisme">antiklerikalisme</a> en openlijke steun aan Hitler deden de electorale steun voor de NSB in alle katholieke gebieden nog verder dalen, terwijl de partij in katholieke streken en provincies reeds gemarginaliseerd en slechts minimaal vertegenwoordigd was.<sup id="cite_ref-geschiedenisbeleven.nl_19-0" class="reference"><a href="#cite_note-geschiedenisbeleven.nl-19"><span class="cite-bracket">[</span>19<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Bovendien was het NSB-Kamerlid Rost van Tonningen voorafgaand aan het parlementair handgemeen door een RKSP-Kamerlid (<a href="/wiki/Henk_Ruijter" title="Henk Ruijter">Henk Ruijter</a>) openlijk als „landverrader” betiteld, een opmerking die de landelijke kranten haalde.<sup id="cite_ref-geschiedenisbeleven.nl_19-1" class="reference"><a href="#cite_note-geschiedenisbeleven.nl-19"><span class="cite-bracket">[</span>19<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Politieke_invloed">Politieke invloed</h2></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Eerste_Kamerleden">Eerste Kamerleden</h3></div> <p>Een overzicht van alle voormalige <a href="/wiki/Eerste_Kamer_der_Staten-Generaal" title="Eerste Kamer der Staten-Generaal">Eerste Kamerleden</a> voor de NSB: </p> <ol><li><a href="/wiki/Ernst_von_B%C3%B6nninghausen" title="Ernst von Bönninghausen">Ernst von Bönninghausen</a></li> <li><a href="/wiki/Gerrit_van_Duyl" title="Gerrit van Duyl">Gerrit van Duyl</a></li> <li><a href="/wiki/Jacob_Maarsingh" title="Jacob Maarsingh">Jacob Maarsingh</a></li> <li><a href="/wiki/Max_de_Marchant_et_d%27Ansembourg" title="Max de Marchant et d'Ansembourg">Max de Marchant et d'Ansembourg</a></li> <li><a href="/wiki/Dirk_Frans_Pont" title="Dirk Frans Pont">Dirk Frans Pont</a></li> <li><a href="/wiki/Wilhelmus_de_Rijke" title="Wilhelmus de Rijke">Wilhelmus de Rijke</a></li> <li><a href="/wiki/Anton_Johan_van_Vessem" class="mw-redirect" title="Anton Johan van Vessem">Anton Johan van Vessem</a></li></ol> <div class="hatnote" style="margin-bottom:0.5em; padding:0.5em 0 0.5em 1.6em; font-size:95%;" role="note"><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/15px-1rightarrow_blue.svg.png" decoding="async" width="15" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/23px-1rightarrow_blue.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/30px-1rightarrow_blue.svg.png 2x" data-file-width="480" data-file-height="480" /></span></span> <i><a href="/wiki/Lijst_van_Eerste_Kamerleden_voor_de_NSB" title="Lijst van Eerste Kamerleden voor de NSB">Lijst van Eerste Kamerleden voor de NSB</a></i></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Tweede_Kamerleden">Tweede Kamerleden</h3></div> <p>Een overzicht van alle voormalige <a href="/wiki/Tweede_Kamer_der_Staten-Generaal" title="Tweede Kamer der Staten-Generaal">Tweede Kamerleden</a> voor de NSB: </p> <ol><li><a href="/wiki/Gerhardus_Dieters" title="Gerhardus Dieters">Gerhardus Dieters</a></li> <li><a href="/wiki/Max_de_Marchant_et_d%27Ansembourg" title="Max de Marchant et d'Ansembourg">Max de Marchant et d'Ansembourg</a></li> <li><a href="/wiki/Meinoud_Rost_van_Tonningen" title="Meinoud Rost van Tonningen">Meinoud Rost van Tonningen</a></li> <li><a href="/wiki/Hendrik_Jan_Woudenberg" title="Hendrik Jan Woudenberg">Hendrik Jan Woudenberg</a></li></ol> <div class="hatnote" style="margin-bottom:0.5em; padding:0.5em 0 0.5em 1.6em; font-size:95%;" role="note"><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/15px-1rightarrow_blue.svg.png" decoding="async" width="15" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/23px-1rightarrow_blue.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/30px-1rightarrow_blue.svg.png 2x" data-file-width="480" data-file-height="480" /></span></span> <i><a href="/wiki/Lijst_van_Tweede_Kamerleden_voor_de_NSB" title="Lijst van Tweede Kamerleden voor de NSB">Lijst van Tweede Kamerleden voor de NSB</a></i></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Provinciale_Staten">Provinciale Staten</h3></div> <p>Een overzicht van de zetels die de NSB innam in de Provinciale Staten. </p> <table class="wikitable"> <tbody><tr> <th>Provincie </th> <th>Zetels 1935 </th> <th>Zetels 1939 </th></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Drenthe" title="Drenthe">Drenthe</a> </td> <td>4 </td> <td>3 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Friesland_(hoofdbetekenis)" class="mw-redirect" title="Friesland (hoofdbetekenis)">Friesland</a> </td> <td>1 </td> <td>0 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Gelderland_(hoofdbetekenis)" class="mw-redirect" title="Gelderland (hoofdbetekenis)">Gelderland</a> </td> <td>5 </td> <td>2 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Groningen_(provincie)" title="Groningen (provincie)">Groningen</a> </td> <td>4 </td> <td>2 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Limburg_(Nederlandse_provincie)" title="Limburg (Nederlandse provincie)">Limburg</a> </td> <td>5 </td> <td>2 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Noord-Brabant" title="Noord-Brabant">Noord-Brabant</a> </td> <td>2 </td> <td>1 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Noord-Holland" title="Noord-Holland">Noord-Holland</a> </td> <td>7 </td> <td>4 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Overijssel" title="Overijssel">Overijssel</a> </td> <td>3 </td> <td>2 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Utrecht_(provincie)" title="Utrecht (provincie)">Utrecht</a> </td> <td>4 </td> <td>1 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Zeeland_(provincie)" title="Zeeland (provincie)">Zeeland</a> </td> <td>2 </td> <td>1 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Zuid-Holland" title="Zuid-Holland">Zuid-Holland</a> </td> <td>7 </td> <td>3 </td></tr> <tr> <th>Totaal </th> <th>44 </th> <th>21 </th></tr></tbody></table> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Tweede_Wereldoorlog">Tweede Wereldoorlog</h2></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><span><video id="mwe_player_2" poster="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d2/Zomerzonnewendefeest_-_Spiegel_der_beweging_nr._34%2C_item_1_49679.webm/260px-seek%3D13-Zomerzonnewendefeest_-_Spiegel_der_beweging_nr._34%2C_item_1_49679.webm.jpg" controls="" preload="none" data-mw-tmh="" class="mw-file-element" width="260" height="208" data-durationhint="113" data-mwtitle="Zomerzonnewendefeest_-_Spiegel_der_beweging_nr._34,_item_1_49679.webm" data-mwprovider="wikimediacommons" resource="/wiki/Bestand:Zomerzonnewendefeest_-_Spiegel_der_beweging_nr._34,_item_1_49679.webm"><source src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/transcoded/d/d2/Zomerzonnewendefeest_-_Spiegel_der_beweging_nr._34%2C_item_1_49679.webm/Zomerzonnewendefeest_-_Spiegel_der_beweging_nr._34%2C_item_1_49679.webm.480p.vp9.webm" type="video/webm; codecs="vp9, opus"" data-transcodekey="480p.vp9.webm" data-width="600" data-height="480" /><source src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/d/d2/Zomerzonnewendefeest_-_Spiegel_der_beweging_nr._34%2C_item_1_49679.webm" type="video/webm; codecs="vp8, vorbis"" data-width="720" data-height="576" /><source src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/transcoded/d/d2/Zomerzonnewendefeest_-_Spiegel_der_beweging_nr._34%2C_item_1_49679.webm/Zomerzonnewendefeest_-_Spiegel_der_beweging_nr._34%2C_item_1_49679.webm.240p.vp9.webm" type="video/webm; codecs="vp9, opus"" data-transcodekey="240p.vp9.webm" data-width="300" data-height="240" /><source src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/transcoded/d/d2/Zomerzonnewendefeest_-_Spiegel_der_beweging_nr._34%2C_item_1_49679.webm/Zomerzonnewendefeest_-_Spiegel_der_beweging_nr._34%2C_item_1_49679.webm.360p.webm" type="video/webm; codecs="vp8, vorbis"" data-transcodekey="360p.webm" data-width="450" data-height="360" /><source src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/transcoded/d/d2/Zomerzonnewendefeest_-_Spiegel_der_beweging_nr._34%2C_item_1_49679.webm/Zomerzonnewendefeest_-_Spiegel_der_beweging_nr._34%2C_item_1_49679.webm.360p.vp9.webm" type="video/webm; codecs="vp9, opus"" data-transcodekey="360p.vp9.webm" data-width="450" data-height="360" /></video></span><figcaption>NSB-propagandafilm uit 1941 over een zomerzonnewendefeest met sportwedstrijden van de verschillende onderdelen der <a href="/wiki/Nederlandsche_SS" title="Nederlandsche SS">Germaanse SS in Nederland</a>.</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><span><video id="mwe_player_3" poster="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/05/Zomerwedstrijden_van_de_Hitlerjugend_en_de_Nationale_Jeugdstorm_-_Spiegel_der_beweging_nr._9%2C_item_6_48514.webm/260px-seek%3D2-Zomerwedstrijden_van_de_Hitlerjugend_en_de_Nationale_Jeugdstorm_-_Spiegel_der_beweging_nr._9%2C_item_6_48514.webm.jpg" controls="" preload="none" data-mw-tmh="" class="mw-file-element" width="260" height="208" data-durationhint="285" data-mwtitle="Zomerwedstrijden_van_de_Hitlerjugend_en_de_Nationale_Jeugdstorm_-_Spiegel_der_beweging_nr._9,_item_6_48514.webm" data-mwprovider="wikimediacommons" resource="/wiki/Bestand:Zomerwedstrijden_van_de_Hitlerjugend_en_de_Nationale_Jeugdstorm_-_Spiegel_der_beweging_nr._9,_item_6_48514.webm"><source src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/transcoded/0/05/Zomerwedstrijden_van_de_Hitlerjugend_en_de_Nationale_Jeugdstorm_-_Spiegel_der_beweging_nr._9%2C_item_6_48514.webm/Zomerwedstrijden_van_de_Hitlerjugend_en_de_Nationale_Jeugdstorm_-_Spiegel_der_beweging_nr._9%2C_item_6_48514.webm.480p.vp9.webm" type="video/webm; codecs="vp9, opus"" data-transcodekey="480p.vp9.webm" data-width="600" data-height="480" /><source src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/0/05/Zomerwedstrijden_van_de_Hitlerjugend_en_de_Nationale_Jeugdstorm_-_Spiegel_der_beweging_nr._9%2C_item_6_48514.webm" type="video/webm; codecs="vp8, vorbis"" data-width="720" data-height="576" /><source src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/transcoded/0/05/Zomerwedstrijden_van_de_Hitlerjugend_en_de_Nationale_Jeugdstorm_-_Spiegel_der_beweging_nr._9%2C_item_6_48514.webm/Zomerwedstrijden_van_de_Hitlerjugend_en_de_Nationale_Jeugdstorm_-_Spiegel_der_beweging_nr._9%2C_item_6_48514.webm.240p.vp9.webm" type="video/webm; codecs="vp9, opus"" data-transcodekey="240p.vp9.webm" data-width="300" data-height="240" /><source src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/transcoded/0/05/Zomerwedstrijden_van_de_Hitlerjugend_en_de_Nationale_Jeugdstorm_-_Spiegel_der_beweging_nr._9%2C_item_6_48514.webm/Zomerwedstrijden_van_de_Hitlerjugend_en_de_Nationale_Jeugdstorm_-_Spiegel_der_beweging_nr._9%2C_item_6_48514.webm.360p.vp9.webm" type="video/webm; codecs="vp9, opus"" data-transcodekey="360p.vp9.webm" data-width="450" data-height="360" /><source src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/transcoded/0/05/Zomerwedstrijden_van_de_Hitlerjugend_en_de_Nationale_Jeugdstorm_-_Spiegel_der_beweging_nr._9%2C_item_6_48514.webm/Zomerwedstrijden_van_de_Hitlerjugend_en_de_Nationale_Jeugdstorm_-_Spiegel_der_beweging_nr._9%2C_item_6_48514.webm.360p.webm" type="video/webm; codecs="vp8, vorbis"" data-transcodekey="360p.webm" data-width="450" data-height="360" /></video></span><figcaption>NSB-propagandafilm uit 1941 over een sportfestijn in Den Haag waaraan leden van de <a href="/wiki/Hitlerjugend" title="Hitlerjugend">Hitlerjugend</a> en de <a href="/wiki/Nationale_Jeugdstorm" title="Nationale Jeugdstorm">Nationale Jeugdstorm</a> meedoen.</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><span><video id="mwe_player_4" poster="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0c/Vormingsdag_te_Roermond_-_Spiegel_der_beweging_%28restanten%29%2C_item_3_52445.webm/260px-seek%3D21-Vormingsdag_te_Roermond_-_Spiegel_der_beweging_%28restanten%29%2C_item_3_52445.webm.jpg" controls="" preload="none" data-mw-tmh="" class="mw-file-element" width="260" height="208" data-durationhint="61" data-mwtitle="Vormingsdag_te_Roermond_-_Spiegel_der_beweging_(restanten),_item_3_52445.webm" data-mwprovider="wikimediacommons" resource="/wiki/Bestand:Vormingsdag_te_Roermond_-_Spiegel_der_beweging_(restanten),_item_3_52445.webm"><source src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/transcoded/0/0c/Vormingsdag_te_Roermond_-_Spiegel_der_beweging_%28restanten%29%2C_item_3_52445.webm/Vormingsdag_te_Roermond_-_Spiegel_der_beweging_%28restanten%29%2C_item_3_52445.webm.480p.vp9.webm" type="video/webm; codecs="vp9, opus"" data-transcodekey="480p.vp9.webm" data-width="600" data-height="480" /><source src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/0/0c/Vormingsdag_te_Roermond_-_Spiegel_der_beweging_%28restanten%29%2C_item_3_52445.webm" type="video/webm; codecs="vp8, vorbis"" data-width="720" data-height="576" /><source src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/transcoded/0/0c/Vormingsdag_te_Roermond_-_Spiegel_der_beweging_%28restanten%29%2C_item_3_52445.webm/Vormingsdag_te_Roermond_-_Spiegel_der_beweging_%28restanten%29%2C_item_3_52445.webm.240p.vp9.webm" type="video/webm; codecs="vp9, opus"" data-transcodekey="240p.vp9.webm" data-width="300" data-height="240" /><source src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/transcoded/0/0c/Vormingsdag_te_Roermond_-_Spiegel_der_beweging_%28restanten%29%2C_item_3_52445.webm/Vormingsdag_te_Roermond_-_Spiegel_der_beweging_%28restanten%29%2C_item_3_52445.webm.360p.vp9.webm" type="video/webm; codecs="vp9, opus"" data-transcodekey="360p.vp9.webm" data-width="450" data-height="360" /><source src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/transcoded/0/0c/Vormingsdag_te_Roermond_-_Spiegel_der_beweging_%28restanten%29%2C_item_3_52445.webm/Vormingsdag_te_Roermond_-_Spiegel_der_beweging_%28restanten%29%2C_item_3_52445.webm.360p.webm" type="video/webm; codecs="vp8, vorbis"" data-transcodekey="360p.webm" data-width="450" data-height="360" /></video></span><figcaption><a href="/wiki/Propaganda_(communicatie)" title="Propaganda (communicatie)">Propagandafilm</a> uit 1943 van de <i>Filmdienst der NSB</i>. Verslag van de vormingsdsag van het district Limburg, gehouden in Roermond in tegenwoordigheid van <a href="/wiki/Anton_Mussert" title="Anton Mussert">Mussert</a>, <a href="/wiki/Fritz_Schmidt_(Generalkommissar)" title="Fritz Schmidt (Generalkommissar)">Schmidt</a> en <a href="/wiki/Max_de_Marchant_et_d%27Ansembourg" title="Max de Marchant et d'Ansembourg">Marchant et d'Ansembourgh</a>.</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><span><video id="mwe_player_5" poster="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c0/Volksdag_te_Maastricht_-_Spiegel_der_beweging_nr._34%2C_item_8_49577.webm/260px-seek%3D54-Volksdag_te_Maastricht_-_Spiegel_der_beweging_nr._34%2C_item_8_49577.webm.jpg" controls="" preload="none" data-mw-tmh="" class="mw-file-element" width="260" height="208" data-durationhint="112" data-mwtitle="Volksdag_te_Maastricht_-_Spiegel_der_beweging_nr._34,_item_8_49577.webm" data-mwprovider="wikimediacommons" resource="/wiki/Bestand:Volksdag_te_Maastricht_-_Spiegel_der_beweging_nr._34,_item_8_49577.webm"><source src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/c/c0/Volksdag_te_Maastricht_-_Spiegel_der_beweging_nr._34%2C_item_8_49577.webm" type="video/webm; codecs="vp8, vorbis"" data-width="720" data-height="576" /><source src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/transcoded/c/c0/Volksdag_te_Maastricht_-_Spiegel_der_beweging_nr._34%2C_item_8_49577.webm/Volksdag_te_Maastricht_-_Spiegel_der_beweging_nr._34%2C_item_8_49577.webm.480p.vp9.webm" type="video/webm; codecs="vp9, opus"" data-transcodekey="480p.vp9.webm" data-width="600" data-height="480" /><source src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/transcoded/c/c0/Volksdag_te_Maastricht_-_Spiegel_der_beweging_nr._34%2C_item_8_49577.webm/Volksdag_te_Maastricht_-_Spiegel_der_beweging_nr._34%2C_item_8_49577.webm.240p.vp9.webm" type="video/webm; codecs="vp9, opus"" data-transcodekey="240p.vp9.webm" data-width="300" data-height="240" /><source src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/transcoded/c/c0/Volksdag_te_Maastricht_-_Spiegel_der_beweging_nr._34%2C_item_8_49577.webm/Volksdag_te_Maastricht_-_Spiegel_der_beweging_nr._34%2C_item_8_49577.webm.360p.webm" type="video/webm; codecs="vp8, vorbis"" data-transcodekey="360p.webm" data-width="450" data-height="360" /><source src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/transcoded/c/c0/Volksdag_te_Maastricht_-_Spiegel_der_beweging_nr._34%2C_item_8_49577.webm/Volksdag_te_Maastricht_-_Spiegel_der_beweging_nr._34%2C_item_8_49577.webm.360p.vp9.webm" type="video/webm; codecs="vp9, opus"" data-transcodekey="360p.vp9.webm" data-width="450" data-height="360" /></video></span><figcaption><a href="/wiki/Propaganda_(communicatie)" title="Propaganda (communicatie)">Propagandafilm</a> uit 1943 van de <i>Filmdienst der NSB</i>. Limburgse volksdag te Maastricht. <a href="/wiki/Anton_Mussert" title="Anton Mussert">Mussert</a> inspecteert de troepen en ereformaties. Achter Mussert loopt <a href="/wiki/Max_de_Marchant_et_d%27Ansembourg" title="Max de Marchant et d'Ansembourg">Marchant et d'Ansembourgh</a>. Toespraken van <a href="/wiki/Hendrik_Jan_Woudenberg" title="Hendrik Jan Woudenberg">Woudenberg</a>, G.J. de Ruyter en Mussert.</figcaption></figure> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Beginfase">Beginfase</h3></div> <p>Na het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog, bepleitte de NSB voor Nederland strikte neutraliteit. Haar sympathie stond geheel aan de Duitse kant: zij verwachtte als resultaat van de oorlog een 'nieuw Europa' op nationaalsocialistische grondslag onder Duitse hegemonie. Nederland zou daarin nog slechts een plaats kunnen vinden als het Mussert en de NSB aan de macht bracht. Tijdens de meidagen van 1940 werden ongeveer 10.000 NSB'ers gevangengezet. Hun bevrijding door de Duitsers versterkte hun neiging om met de bezetters samen te werken. Op de hagespraak van 22 juni 1940 te Lunteren schaarde Mussert zich volledig aan de Duitse kant: voor hem en zijn aanhang was de oorlog met Duitsland afgelopen en had het Oranjehuis de troon verspeeld. Een jaar na de Duitse inval (1941) in Nederland werden alle politieke partijen behalve de NSB verboden. </p><p>Enerzijds leidden de Duitse successen tot een toevloed van nieuwe leden waardoor het ledenaantal van de NSB meer dan verdrievoudigde. In juni 1940 leek de oorlog in het voordeel van Duitsland beslist en veel mensen hoopten nog vlug op de Duitse trein te springen; oudgedienden keken neer op deze nieuwkomers die ze van opportunisme beschuldigden. Anderzijds raakte de NSB, vooral na het openlijk partij kiezen voor de Duitsers die Nederland hadden bezet en bovendien Rotterdam hadden gebombardeerd, nog verder vervreemd van de rest van de samenleving. Het alternatief voor de meeste mensen was de <a href="/wiki/Nederlandsche_Unie" title="Nederlandsche Unie">Nederlandsche Unie</a> tot dat deze in 1941 werd verboden. Ook werd niet iedereen met pro-Duitse sympathieën per se lid van de NSB, bijvoorbeeld omdat ze de beweging niet daadkrachtig genoeg vonden of Mussert geen overtuigend leider. Een deel van de oude garde was bovendien al voor de Duitse invasie opgestapt, voor anderen was het openlijk partij kiezen voor de bezetter de druppel. Mede door deze vervreemding vormde de NSB geen serieuze partner voor de Duitsers. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Wapenverbod">Wapenverbod</h3></div> <p>Als bescherming tegen <a href="/wiki/Lynchen" title="Lynchen">lynchpartijen</a> bij een eventuele geallieerde invasie vroeg Mussert rond de jaarwisseling 1941–1942 aan <a href="/wiki/Arthur_Seyss-Inquart" title="Arthur Seyss-Inquart">Seyss-Inquart</a> om wapens aan NSB'ers uit te reiken. Deze voelde daar wel voor, maar <a href="/wiki/Friedrich_Christiansen" title="Friedrich Christiansen">Christiansen</a> was tegen. Hij was bang dat de NSB'ers zich bij zo'n inval tegen de Duitsers zouden keren om zich zo tegenover de geallieerden en de bevolking te <a href="/wiki/Rehabilitatie_(recht)" title="Rehabilitatie (recht)">rehabiliteren</a>. De vraag werd vervolgens aan Hitler voorgelegd die zich eveneens negatief ten aanzien van het idee opstelde. Musserts voorstel werd dus afgewezen.<sup id="cite_ref-20" class="reference"><a href="#cite_note-20"><span class="cite-bracket">[</span>20<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Geen_Groot-Nederland">Geen Groot-Nederland</h3></div> <p>De NSB werkte openlijk samen met de bezetters en pleitte onder meer (vergeefs) bij de Duitse bezetter voor een samenvoeging van Nederland, Vlaanderen en <a href="/wiki/Frans-Vlaanderen" title="Frans-Vlaanderen">Frans-Vlaanderen</a> tot een <a href="/wiki/Grootneerlandisme" title="Grootneerlandisme">Groot-Nederland</a> binnen een Europese of Germaanse statenbond, die natuurlijkerwijs onder hegemonie van het <a href="/wiki/Duitse_Rijk" title="Duitse Rijk">Duitse Rijk</a> zou staan. Mussert en de zijnen kregen steeds meer invloed in de lagere overheid (veel burgemeesters waren NSB'ers van Mussert-strekking), maar zij kregen geen echte regeringsbevoegdheden. In werkelijkheid deelde <a href="/wiki/Arthur_Seyss-Inquart" title="Arthur Seyss-Inquart">Seyss-Inquart</a> de lakens uit, en werd Mussert door Hitler en andere nazi-kopstukken nauwelijks serieus genomen. De NSB bezat te weinig aanhang onder de bevolking (werd zelfs gehaat) en bood te weinig bestuurlijk talent. Verder werd Mussert als persoon niet serieus genomen; men vond hem geen indrukwekkende leider (hij werd tot in eigen partij bespot wanneer hij Mussolini trachtte te imiteren) en ook zijn incestueuze huwelijk met zijn tante en zijn buitenechtelijke affaires waren onderwerp van spot en kritiek. Seyss-Inquart koos voor samenwerking met het Nederlandse establishment: kopstukken in het bedrijfsleven en de secretarissen-generaal. </p><p>Musserts politieke doel – de staatsmacht voor de NSB in een met Vlaanderen verenigd onafhankelijk Nederland als lid van een Germaanse of Europese statenbond – werd niet bereikt, al bepleitte hij zijn zaak hardnekkig bij Hitler. Op steun van het Nederlandse volk kon hij zich bij de Duitsers niet beroepen; integendeel, de NSB werd algemeen gehaat (zo leidden de anti-Joodse acties van de heropgerichte <a href="/wiki/Weerbaarheidsafdeling" title="Weerbaarheidsafdeling">WA</a> indirect tot de <a href="/wiki/Februaristaking" title="Februaristaking">Februaristaking</a> van 1941). Bovendien werd zijn streven tegengewerkt door het op verduitsing gerichte Groot-Germaanse annexatiestreven van de SS, dat ook binnen de NSB steun vond bij <a href="/wiki/Meinoud_Rost_van_Tonningen" title="Meinoud Rost van Tonningen">Rost van Tonningen</a>, alsmede bij de in september 1940 opgerichte <a href="/wiki/Nederlandsche_SS" title="Nederlandsche SS">Nederlandsche SS</a> onder leiding van <a href="/wiki/Henk_Feldmeijer" title="Henk Feldmeijer">Henk Feldmeijer</a>. Wel werd de NSB in december 1941 de enige toegelaten partij en kreeg Mussert een jaar later de (ere)titel <i>Leider van het Nederlandse volk</i>, maar werkelijke macht bracht dit niet met zich mee. Na mei 1943 kreeg de SS-richting onder de bezetters geheel de overhand en was de kans op een gematigder NSB-regering verkeken. Rost van Tonningen, Mussert en Van Geelkerken werden door de Duitsers tegen elkaar uitgespeeld, wat leidde tot radicalisatie van de laatste twee. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Hulptroep_van_de_Duitsers">Hulptroep van de Duitsers</h3></div> <p>De feitelijke rol van de NSB tijdens de bezetting was slechts die van hulptroep van de Duitsers. Veel NSB'ers aanvaardden gretig lagere en middelhoge bestuursfuncties (burgemeester, commissaris, secretaris-generaal enz.). Duizenden van hen namen dienst bij de Waffen-SS, vooral aan het <a href="/wiki/Oostfront_(Tweede_Wereldoorlog)" title="Oostfront (Tweede Wereldoorlog)">oostfront</a>. Vanaf de zomer van 1943 waren veel mannelijke leden georganiseerd in de <a href="/wiki/Nederlandse_Landwacht" title="Nederlandse Landwacht">Landwacht</a>, een paramilitaire zelfverdedigingsorganisatie, die de bezetters hielp de bevolking te 'beheersen', wat zich uitte in terreuracties tegen burgers. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Betrokkenheid_bij_Jodenvervolging">Betrokkenheid bij Jodenvervolging</h3></div> <p>Van de zogenoemde <a href="/wiki/Colonne_Henneicke" title="Colonne Henneicke">Colonne Henneicke</a>, een groep Jodenjagers in Amsterdam die zich bezighield met het opsporen van Joden, was meer dan 80 procent lid van de NSB. Hoewel de NSB als organisatie niet heel nadrukkelijk werd ingezet door de Duitsers bij het uitvoeren van het deportatiebeleid, bevonden zich onder de leden van de NSB fanatieke antisemieten die zich bereid toonden hand-en-spandiensten te verrichten bij het oppakken van ondergedoken Joden.<sup id="cite_ref-21" class="reference"><a href="#cite_note-21"><span class="cite-bracket">[</span>21<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Dolle_Dinsdag">Dolle Dinsdag</h3></div> <p>Na <a href="/wiki/Dolle_Dinsdag" title="Dolle Dinsdag">Dolle Dinsdag</a> (dinsdag 5 september 1944) pakten veel (kader)leden van de NSB hun biezen en vluchtten naar Duitsland, met name niet-gewapende mannen, vrouwen en kinderen, hoewel Mussert het deze mannen verboden had. Mussert zelf verliet overigens Den Haag om enige tijd in de <a href="/wiki/Bellinckhof" title="Bellinckhof">Bellinckhof</a> te <a href="/wiki/Almelo" title="Almelo">Almelo</a> te verblijven. Deze overhaaste vlucht bezorgde de NSB veel negatieve publiciteit en bracht haar geloofwaardigheid de genadeklap toe. Mussert installeerde daarom op 2 oktober 1944 een tijdelijke bijzondere rechtbank. De drie rechters kregen de opdracht: </p> <blockquote style="margin:1em 0; padding:0 32px;"><p>te onderzoeken en te beoordelen, welke leden der Beweging, die op 1 September jl. belangrijke vertrouwensposten innamen, zich in de maand September in positieve of negatieve zin hebben onderscheiden.</p></blockquote> <p>De Districtcommandeur van de <a href="/wiki/Nederlandse_Landwacht" title="Nederlandse Landwacht">Landwacht</a> voor <a href="/wiki/Overijssel" title="Overijssel">Overijssel</a>, <a href="/wiki/Fr%C3%A9d%C3%A9ric_Louis_Rambonnet" class="mw-redirect" title="Frédéric Louis Rambonnet">F.L. Rambonnet</a>, werd benoemd tot leider van opsporing en vooronderzoek. Veel landelijke dagbladen namen het bericht uit <i>Volk en Vaderland</i> over, dat Mussert tien vooraanstaande NSB'ers, <i>in afwachting van de beoordeeling van hun gedragingen in September jl.</i>, had geschorst. De lijst bevatte allemaal bekende namen als de graaf <a href="/wiki/Max_de_Marchant_et_d%27Ansembourg" title="Max de Marchant et d'Ansembourg">de Marchant et d'Ansembourg</a> (<a href="/wiki/Gemachtigden_van_den_Leider" title="Gemachtigden van den Leider">gemachtigde</a> voor Limburg), <a href="/wiki/Ernst_Voorhoeve" title="Ernst Voorhoeve">Ernst Voorhoeve</a> (oud-propagandaleider), <a href="/wiki/Frederik_Willem_van_Vloten" title="Frederik Willem van Vloten">F.W. van Vloten</a> (leider <a href="/wiki/Nederlandsche_Volksdienst" title="Nederlandsche Volksdienst">Nederlandsche Volksdienst</a>) en <a href="/w/index.php?title=Ludo_ten_Cate&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ludo ten Cate (de pagina bestaat niet)">L. ten Cate</a> (hoofd van het afstammingsonderzoek en <a href="/wiki/Genealogie_(geschiedkunde)" title="Genealogie (geschiedkunde)">sibbekunde</a>). Hen was het verboden het NSB-uniform met uitmonsteringsstukken te dragen en namens de NSB op te treden. Later zouden nog twaalf leden geschorst en vervolgd worden. Deze 22 waren echter slechts het topje van de ijsberg. Van de eerste tien werden overigens maar twee zaken afgerond. In vier gevallen waren de verdachten tevergeefs opgeroepen. Daarnaast werd één beklaagde, NSB-penningmeester <a href="/wiki/Friedrich_Wilhelm_van_Bilderbeek" title="Friedrich Wilhelm van Bilderbeek">F.W. van Bilderbeek</a>, als gevolg van de tirade van Rambonnet tijdens de zitting, door een lid van Musserts lijfwacht, die kort daarvoor als getuige tijdens de zitting gehoord was, doodgeschoten. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Uiteenvallen">Uiteenvallen</h3></div> <p>In de chaos traden overigens nog steeds enkele nieuwe leden toe, die onder meer lege plaatsen bij politie en gemeenten wensten te bezetten en geloofden in een uiteindelijk keren van de krijgskansen door een compromisvrede met Engeland en de Verenigde Staten, om daarna gezamenlijk tegen de <a href="/wiki/Sovjet-Unie" title="Sovjet-Unie">Sovjet-Unie</a> te vechten. Het in Nederland achtergebleven deel van de NSB viel echter verder uiteen door onderlinge onenigheid (begin 1945 werden <a href="/wiki/Meinoud_Rost_van_Tonningen" title="Meinoud Rost van Tonningen">Rost van Tonningen</a> en <a href="/wiki/Cornelis_van_Geelkerken" title="Cornelis van Geelkerken">Van Geelkerken</a> nog door Mussert geroyeerd). De rol van de NSB was totaal uitgespeeld en Mussert bracht de laatste weken van de oorlog zonder directe bestuurstaken door in <a href="/wiki/Den_Haag" title="Den Haag">Den Haag</a>. </p> <ul class="gallery mw-gallery-traditional"> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Bestand:NSBUtrecht1941.jpg" class="mw-file-description" title="NSB-bijeenkomst (Utrecht 1941)"><img alt="NSB-bijeenkomst (Utrecht 1941)" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ed/NSBUtrecht1941.jpg/120px-NSBUtrecht1941.jpg" decoding="async" width="120" height="88" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ed/NSBUtrecht1941.jpg/180px-NSBUtrecht1941.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ed/NSBUtrecht1941.jpg/240px-NSBUtrecht1941.jpg 2x" data-file-width="2199" data-file-height="1615" /></a></span></div> <div class="gallerytext">NSB-bijeenkomst (Utrecht 1941)</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Bestand:NSB1941.jpg" class="mw-file-description" title="NSB-bijeenkomst (Den Haag 1941)"><img alt="NSB-bijeenkomst (Den Haag 1941)" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5e/NSB1941.jpg/120px-NSB1941.jpg" decoding="async" width="120" height="93" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5e/NSB1941.jpg/180px-NSB1941.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5e/NSB1941.jpg/240px-NSB1941.jpg 2x" data-file-width="2531" data-file-height="1957" /></a></span></div> <div class="gallerytext">NSB-bijeenkomst <br />(Den Haag 1941)</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Bestand:NSBHouZeeDenHaag1941.jpg" class="mw-file-description" title="HouZee (Den Haag 1941)"><img alt="HouZee (Den Haag 1941)" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3d/NSBHouZeeDenHaag1941.jpg/120px-NSBHouZeeDenHaag1941.jpg" decoding="async" width="120" height="88" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3d/NSBHouZeeDenHaag1941.jpg/180px-NSBHouZeeDenHaag1941.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3d/NSBHouZeeDenHaag1941.jpg/240px-NSBHouZeeDenHaag1941.jpg 2x" data-file-width="2210" data-file-height="1625" /></a></span></div> <div class="gallerytext">HouZee (Den Haag 1941)</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><span><video id="mwe_player_0" poster="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fb/Verbroederingsbijeenkomst_der_NSB_en_NSDAP_-_Spiegel_der_beweging_nr._15%2C_item_6_52310.webm/120px--Verbroederingsbijeenkomst_der_NSB_en_NSDAP_-_Spiegel_der_beweging_nr._15%2C_item_6_52310.webm.jpg" controls="" preload="none" data-mw-tmh="" class="mw-file-element" width="120" height="96" data-durationhint="64" data-mwtitle="Verbroederingsbijeenkomst_der_NSB_en_NSDAP_-_Spiegel_der_beweging_nr._15,_item_6_52310.webm" data-mwprovider="wikimediacommons"><source src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/transcoded/f/fb/Verbroederingsbijeenkomst_der_NSB_en_NSDAP_-_Spiegel_der_beweging_nr._15%2C_item_6_52310.webm/Verbroederingsbijeenkomst_der_NSB_en_NSDAP_-_Spiegel_der_beweging_nr._15%2C_item_6_52310.webm.480p.vp9.webm" type="video/webm; codecs="vp9, opus"" data-transcodekey="480p.vp9.webm" data-width="600" data-height="480" /><source src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/fb/Verbroederingsbijeenkomst_der_NSB_en_NSDAP_-_Spiegel_der_beweging_nr._15%2C_item_6_52310.webm" type="video/webm; codecs="vp8, vorbis"" data-width="720" data-height="576" /><source src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/transcoded/f/fb/Verbroederingsbijeenkomst_der_NSB_en_NSDAP_-_Spiegel_der_beweging_nr._15%2C_item_6_52310.webm/Verbroederingsbijeenkomst_der_NSB_en_NSDAP_-_Spiegel_der_beweging_nr._15%2C_item_6_52310.webm.240p.vp9.webm" type="video/webm; codecs="vp9, opus"" data-transcodekey="240p.vp9.webm" data-width="300" data-height="240" /><source src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/transcoded/f/fb/Verbroederingsbijeenkomst_der_NSB_en_NSDAP_-_Spiegel_der_beweging_nr._15%2C_item_6_52310.webm/Verbroederingsbijeenkomst_der_NSB_en_NSDAP_-_Spiegel_der_beweging_nr._15%2C_item_6_52310.webm.360p.vp9.webm" type="video/webm; codecs="vp9, opus"" data-transcodekey="360p.vp9.webm" data-width="450" data-height="360" /><source src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/transcoded/f/fb/Verbroederingsbijeenkomst_der_NSB_en_NSDAP_-_Spiegel_der_beweging_nr._15%2C_item_6_52310.webm/Verbroederingsbijeenkomst_der_NSB_en_NSDAP_-_Spiegel_der_beweging_nr._15%2C_item_6_52310.webm.360p.webm" type="video/webm; codecs="vp8, vorbis"" data-transcodekey="360p.webm" data-width="450" data-height="360" /></video></span></span></div> <div class="gallerytext">Leden van de NSB en de <a href="/wiki/Nationaalsocialistische_Duitse_Arbeiderspartij" title="Nationaalsocialistische Duitse Arbeiderspartij">NSDAP</a> ontmoeten elkaar voor een maaltijd om de contacten tussen de beide partijen te verstevigen.</div> </li> </ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Behandeling_na_de_bevrijding">Behandeling na de bevrijding</h2></div> <p>Na de <a href="/wiki/Bevrijding_van_de_Duitse_bezetting_in_Nederland" title="Bevrijding van de Duitse bezetting in Nederland">bevrijding van de Duitse bezetting in Nederland</a> werd de NSB verboden en werden veel van haar leden wegens hulpverlening aan de vijand berecht. Mussert zelf werd <a href="/wiki/Doodstraf" title="Doodstraf">ter dood veroordeeld</a> en gefusilleerd, Van Geelkerken kreeg een levenslange gevangenisstraf opgelegd. Meinoud Rost van Tonningen kwam op 6 juni 1945 in de gevangenis van Scheveningen onder verdachte omstandigheden om het leven. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Wraak">Wraak</h3></div> <p>Zodra een deel van Nederland bevrijd was, werden NSB'ers en anderen, verdacht van 'hulpverlening aan de vijand', gearresteerd door het Militair Gezag, de Binnenlandse Strijdkrachten (BS) en door onofficieel opererende groepjes burgers. Daarbij waren plundering van woonhuizen en diefstal van persoonlijke bezittingen van NSB'ers en met hen gelieerde burgers geen zeldzaamheid. De gearresteerden werden soms verbaal aangevallen en lichamelijk mishandeld. Honderden<sup id="cite_ref-22" class="reference"><a href="#cite_note-22"><span class="cite-bracket">[</span>22<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> vrouwen werden kaalgeschoren vanwege hun omgang met Duitsers. Na de volledige bevrijding ondernam de regering geen maatregelen tegen plunderaars en personen die de arrestanten mishandelden. Hoewel zij dit niet hardop zei, was men overduidelijk van mening dat de overgelopen personen hun behandeling over zichzelf hadden uitgeroepen. Tegen de burgers die de mishandelingen en plunderingen pleegden, werd nauwelijks door de Nederlandse overheid actie ondernomen. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Interneringskampen">Interneringskampen</h4></div> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r68390740">.mw-parser-output .flexbox{display:flex;gap:1em;align-items:center;margin:0.5em 0}.mw-parser-output .flexcenter{margin:0.5em 10%}.mw-parser-output .fitcontent{margin:0.5em auto;width:max-content;max-width:70%}.mw-parser-output .justify-center{justify-content:center}.mw-parser-output .flexbox div:empty{display:none}.mw-parser-output .flexbox p{margin:0;padding:0;line-height:175%}.mw-parser-output .flexbox ul{margin-top:0.3em}.mw-parser-output .flexbox .infobox{margin:0!important;float:unset}@media all and (min-width:640px){body.skin-minerva.skin--responsive .mw-parser-output .fitcontent{max-width:65%}}@media screen and (max-width:736px){.mw-parser-output .flexbox{margin:0.5em 0;width:unset!important;max-width:unset;clear:both}.mw-parser-output section:not(.mf-section-0) .flexbox{clear:unset}.mw-parser-output .flexbox .center{text-align:left}.mw-parser-output .flexbox .infobox{width:unset!important;font-size:unset!important}.mw-parser-output .flexbox .mw-inputbox-input{width:calc(100% - 0.5em)!important}}</style><div class="label-NPOV toccolours flexbox fitcontent" role="presentation" style="margin:0.5em auto; width:fit-content;"> <div><span class="noviewer noresize skin-invert-image" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Bestand:Unbalanced_scales.svg" class="mw-file-description" title="Neutraliteit"><img alt="Neutraliteit" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fe/Unbalanced_scales.svg/40px-Unbalanced_scales.svg.png" decoding="async" width="40" height="35" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fe/Unbalanced_scales.svg/60px-Unbalanced_scales.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fe/Unbalanced_scales.svg/80px-Unbalanced_scales.svg.png 2x" data-file-width="400" data-file-height="354" /></a></span></div> <div class="center"><big><b>De <a href="/wiki/Wikipedia:Neutraal_standpunt" title="Wikipedia:Neutraal standpunt">neutraliteit</a> van dit artikel wordt <a href="/wiki/Wikipedia:Onenigheid_over_de_neutraliteit" title="Wikipedia:Onenigheid over de neutraliteit">betwijfeld</a>.</b></big><br />Zie <a href="/wiki/Overleg:Nationaal-Socialistische_Beweging#Neutraliteit_betwist" title="Overleg:Nationaal-Socialistische Beweging">de bijbehorende overlegpagina</a> voor meer informatie.</div> </div> <p>Aangekomen in de vaak geïmproviseerde internerings- en bewaringskampen (scholen, fabrieken, loodsen, forten en kazernes) of in voormalige Duitse <a href="/wiki/Concentratiekamp" title="Concentratiekamp">concentratiekampen</a> (<a href="/wiki/Kamp_Vught" title="Kamp Vught">Vught</a>, <a href="/wiki/Kamp_Amersfoort" title="Kamp Amersfoort">Amersfoort</a> en <a href="/wiki/Kamp_Westerbork" title="Kamp Westerbork">Westerbork</a>) verdwenen dikwijls fouilleringsgoederen (horloges, trouwringen, vulpennen, sieraden). Er konden in de eerste maanden van internering onder meer lichte tot zeer zware mishandeling,<sup id="cite_ref-Henk_Eefting_1952._p._309-311_23-0" class="reference"><a href="#cite_note-Henk_Eefting_1952._p._309-311-23"><span class="cite-bracket">[</span>23<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> moord, doodslag,<sup id="cite_ref-Henk_Eefting_1952._p._309-311_23-1" class="reference"><a href="#cite_note-Henk_Eefting_1952._p._309-311-23"><span class="cite-bracket">[</span>23<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> onthouding van medische zorg en voedsel en ook verkrachting op ruime schaal plaatsvinden. </p><p>Door <a href="/wiki/Dwangarbeid" title="Dwangarbeid">dwangarbeid</a> in onder andere <a href="/wiki/Kamp_Hooghalen" title="Kamp Hooghalen">kamp Hooghalen</a> raakten vele gevangenen uitgeput en stierven de <a href="/wiki/Hongersnood" title="Hongersnood">hongerdood</a>. De prominente NSB-politicus en jurist <a href="/wiki/Wilhelmus_de_Rijke" title="Wilhelmus de Rijke">mr. dr. Wilhelmus de Rijke</a> werd in een strafkamp in de <a href="/wiki/Noordoostpolder" title="Noordoostpolder">Noordoostpolder</a> in de zomer van 1945 dusdanig mishandeld door een bewaker, dat zijn been <a href="/wiki/Amputatie" title="Amputatie">geamputeerd</a> moest worden. In het politieke gevangenenkamp <a href="/wiki/Kamp_Westerbork" title="Kamp Westerbork">Westerbork</a> nabij <a href="/wiki/Hooghalen" title="Hooghalen">Hooghalen</a> stierven voornamelijk in de herfst van 1945 talloze geïnterneerde zieken, kinderen en bejaarden door systematische ondervoeding en de onhygiënische omstandigheden.<sup id="cite_ref-24" class="reference"><a href="#cite_note-24"><span class="cite-bracket">[</span>24<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> In het bewaringskamp <a href="/wiki/Harskamp" title="Harskamp">Harskamp</a> werden in de laatste maanden van 1945 en in begin 1946 door de bewakers – willekeurig – talloze militaire collaborateurs, Duitse <a href="/wiki/Wehrmacht" title="Wehrmacht">Wehrmachtssoldaten</a>, Nederlandse krijgsgevangen <a href="/wiki/Waffen-SS" title="Waffen-SS">Waffen-SS</a>'ers, <a href="/wiki/Nederlandse_Landwacht" title="Nederlandse Landwacht">Landwacht</a>- en tevens NSB-gevangenen door nachtelijk geweervuur in hun slaap vermoord.<sup id="cite_ref-25" class="reference"><a href="#cite_note-25"><span class="cite-bracket">[</span>25<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Tussen 24 april 1945 en 1 december 1948 bleef het voormalige doorgangskamp Westerbork als straf- en bewaringskamp voor NSB'ers, oud-<a href="/wiki/Waffen-SS" title="Waffen-SS">Waffen-SS</a>-vrijwilligers en andere politieke delinquenten in gebruik. Tot 1946 werden daarbij naast <a href="/wiki/Binnenlandse_Strijdkrachten" title="Binnenlandse Strijdkrachten">BS</a>-verzetslieden ook de in Westerbork tot de bevrijding achtergebleven <a href="/wiki/Jodenvervolging" title="Jodenvervolging">Joodse voormalige gevangenen</a> ingezet. De latere <a href="/wiki/Partij_van_de_Arbeid_(Nederland)" title="Partij van de Arbeid (Nederland)">PvdA</a>-politicus en Joodse oud-gevangene <a href="/wiki/Ed_van_Thijn" title="Ed van Thijn">Ed van Thijn</a> verklaarde over deze tijd dat hij als tienjarige bij bewaking van verhongerende politieke gevangenen meegeholpen had: </p> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r58633982">.mw-parser-output .cquote{margin:1.5em 0;padding:0 50px;display:table;position:relative;border-left:none}.mw-parser-output .cquote>:nth-last-child(2){margin-bottom:0}.mw-parser-output .cquote-cite{position:relative;margin:20px -40px 0;text-align:right;font-size:90%}.mw-parser-output .cquote-cite-leeg{margin-top:0}.mw-parser-output .cquote>:first-child::before,.mw-parser-output .cquote-cite::after{color:#B2B7F2;font-size:42px;font-family:"Times New Roman",Times,serif;font-weight:bold;position:absolute}.mw-parser-output .cquote>:first-child::before{content:"“";left:10px;top:-19px}.mw-parser-output .cquote-cite::after{content:"”";right:0;top:-53px;height:0}.mw-parser-output .cquote-cite-leeg::after{top:-33px}</style> <blockquote class="cquote"> <p>Ik moest met de NSB’ers het bos in, hout sprokkelen. Deze mensen bewogen zich voort als schimmen, in ieder geval in mijn herinnering, en smeekten me om eten. Daar ging ik niet op in. Ik had dan wel een stok, maar ze hadden me makkelijk kunnen overmeesteren. Ze hebben het niet gedaan. Ik denk dat ik ze de baas kon. Ze waren zó verzwakt. Ze hadden alleen maar primaire levensbehoeften, uitgeteerd van de honger. Het was een absurde situatie. </p> <div class="cquote-cite">— De zomer van 1945, Kamp Westerbork Herinneringssite, 2012<sup id="cite_ref-26" class="reference"><a href="#cite_note-26"><span class="cite-bracket">[</span>26<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></div> </blockquote> <p>Eind september 2012 werden de overblijfselen van om het leven gekomen geïnterneerde NSB'ers en SS'ers gevonden in een 'vergeten' massagraf in een bos nabij het toenmalige <a href="/wiki/Kamp_Westerbork" title="Kamp Westerbork">politieke gevangenenkamp Westerbork</a>.<sup id="cite_ref-27" class="reference"><a href="#cite_note-27"><span class="cite-bracket">[</span>27<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>De overheid maakte begin 1946 een einde aan de misstanden, maar er was toen al veel kwaad geschied dat haar door <a href="/wiki/Geestelijke" title="Geestelijke">geestelijken</a> en door enkele schaarse persberichten was gemeld. In <a href="/wiki/Kamp_Erika" title="Kamp Erika">Kamp Erica</a> bij <a href="/wiki/Ommen_(stad)" title="Ommen (stad)">Ommen</a> kwamen van 1945 tot de zomer van 1946 honderden politieke delinquenten, maar ook hun kinderen, om het leven door onbehandelde <a href="/wiki/Vlektyfus" title="Vlektyfus">tyfus</a>. </p><p>Slechts een zeer klein deel van degenen die zich misdroegen tegen NSB'ers werd wegens strafbare feiten vervolgd en gestraft. In totaal werden rond de 150.000 mensen geïnterneerd en werden ruim 450.000 collaboratiedossiers aangelegd tijdens deze <a href="/wiki/Bijzondere_rechtspleging" title="Bijzondere rechtspleging">bijzondere rechtspleging</a>. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="NSB-stigma">NSB-stigma</h4></div> <p>Van pogingen om de NSB clandestien voort te zetten is nauwelijks sprake geweest: de NSB verdween roemloos uit de Nederlandse politiek. Wel bleven (voormalige) NSB-leden en hun kinderen vaak meer dan een generatie lang besmet met het NSB-stigma wat bij velen psychische problemen veroorzaakte en sociale trauma's en categorische uitsluiting tot gevolg had. Kleine pesterijen duurden tot wel tientallen jaren lang na 1945 voort.<sup id="cite_ref-28" class="reference"><a href="#cite_note-28"><span class="cite-bracket">[</span>28<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> De <a href="/wiki/Florrie_Rost_van_Tonningen-Heubel" title="Florrie Rost van Tonningen-Heubel">weduwe Rost van Tonningen</a> bleef niettemin tot haar dood in 2007 publiekelijk vasthouden aan het <a href="/wiki/Nationaalsocialisme" title="Nationaalsocialisme">nationaalsocialisme</a>, hetgeen haar de bijnaam de 'zwarte weduwe' opleverde. De term ´NSB'er´ werd tot een synoniem voor verrader, vergelijkbaar met de term <a href="/wiki/Quisling" class="mw-redirect" title="Quisling">quisling</a> in andere landen. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Onteigening">Onteigening</h4></div> <p>Naast plundering van privébezit van NSB'ers (en dat van andere vermeende collaborateurs) in de weken onmiddellijk rond de bevrijding, kwam het ook tot jarenlange officiële onteigening van NSB-bezittingen. Dit betrof alle roerend alsook onroerend goed van de inmiddels verboden politieke partij zelf, waaronder het <a href="/wiki/Veluwe_(hoofdbetekenis)" class="mw-redirect" title="Veluwe (hoofdbetekenis)">Veluwse</a> landgoed <a href="/wiki/Goudsberg_(Lunteren)" title="Goudsberg (Lunteren)">De Goudsberg</a> nabij <a href="/wiki/Lunteren" title="Lunteren">Lunteren</a> (<a href="/wiki/Gelderland_(hoofdbetekenis)" class="mw-redirect" title="Gelderland (hoofdbetekenis)">Gelderland</a>), NSB-instellingen waaronder bijvoorbeeld NSB-kindertehuizen (villa <i>Westerhelling</i> te <a href="/wiki/Nijmegen_(hoofdbetekenis)" class="mw-redirect" title="Nijmegen (hoofdbetekenis)">Nijmegen</a>), maar ook alle <a href="/wiki/Nationale_Jeugdstorm" title="Nationale Jeugdstorm">Jeugdstorm</a>-kaderscholen (onder andere te <a href="/wiki/Ommen_(stad)" title="Ommen (stad)">Ommen</a>, <a href="/wiki/Wijk_aan_Zee" title="Wijk aan Zee">Wijk aan Zee</a>, <a href="/wiki/Zandvoort_(hoofdbetekenis)" class="mw-redirect" title="Zandvoort (hoofdbetekenis)">Zandvoort</a>). </p><p>Maar ook particulier eigendom werd niet gespaard. Tot 1952 onteigende de Nederlandse Staat vele particuliere bezittingen, met name particuliere onroerende goederen, van zowel NSB-leden als prominente NSB-politici, telkens vrijwel zonder enige vorm van schadeloosstelling.<sup id="cite_ref-29" class="reference"><a href="#cite_note-29"><span class="cite-bracket">[</span>29<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Zo kwam de gemeente <a href="/wiki/Enschede" title="Enschede">Enschede</a> in <a href="/wiki/Overijssel" title="Overijssel">Overijssel</a> door punitieve onteigening van het omvangrijke particuliere landgoed <i>Drienerloo</i> in het bezit van het gebied, waar sinds 1 december 1961 de Technische Hogeschool Twente (thans <a href="/wiki/Universiteit_Twente" title="Universiteit Twente">Universiteit Twente</a>) is gevestigd.<sup id="cite_ref-30" class="reference"><a href="#cite_note-30"><span class="cite-bracket">[</span>30<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Het landgoed Drienerloo, waartoe grote <a href="/wiki/Pacht" title="Pacht">pacht</a><a href="/wiki/Boerderij" title="Boerderij">boerderijen</a> behoorden, was gelegen rond de <a href="/wiki/Rijksstraatweg" title="Rijksstraatweg">rijksstraatweg</a> tussen <a href="/wiki/Hengelo_(Overijssel)" title="Hengelo (Overijssel)">Hengelo</a> en Enschede. Het landgoed was privé- en familiebezit van de overleden jurist, NSB-politicus en agrariër <a href="/w/index.php?title=Gerrit_Albertus_Lasonder&action=edit&redlink=1" class="new" title="Gerrit Albertus Lasonder (de pagina bestaat niet)">mr. dr. G. A. Lasonder</a> (1882–1944). De NSB-activiteiten van Lasonder waren voor de rijksoverheid de directe rechtvaardigingsgrond voor de onteigening van zijn onroerende goederen (naast het landgoed werden door de <a href="/wiki/Binnenlandse_Strijdkrachten" title="Binnenlandse Strijdkrachten">BS</a> en de staat ook panden in Enschede-Centrum <a href="/wiki/Confiscatie" title="Confiscatie">geconfisqueerd</a> en <a href="/wiki/Onteigening" title="Onteigening">onteigend</a>).<sup id="cite_ref-Wie_is_Wie_in_Overijssel_31-0" class="reference"><a href="#cite_note-Wie_is_Wie_in_Overijssel-31"><span class="cite-bracket">[</span>31<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Kritiek_op_de_behandeling">Kritiek op de behandeling</h3></div> <p>Hoewel een groot deel van de bevolking leek in te stemmen met de onteigening en andere vormen van economische repressie, stak er uit een kleine bevlogen kring harde kritiek op. De <a href="/wiki/Nuntius" title="Nuntius">nuntius</a> <a href="/wiki/Paolo_Giobbe" title="Paolo Giobbe">Paolo Giobbe</a>, <a href="/wiki/Paus_Pius_XII" title="Paus Pius XII">Paus Pius XII</a> en de diplomatie van de <a href="/wiki/Heilige_Stoel" title="Heilige Stoel">Heilige Stoel</a>, een klein deel van de Nederlandse Rooms-katholieke geestelijkheid onder wie <a href="/wiki/Johannes_de_Jong" title="Johannes de Jong">kardinaal De Jong</a> van <a href="/wiki/Aartsbisdom_Utrecht_(rooms-katholiek)" title="Aartsbisdom Utrecht (rooms-katholiek)">Utrecht</a>, predikanten van de <a href="/wiki/Gereformeerde_Kerken_in_Nederland_(hoofdbetekenis)" class="mw-redirect" title="Gereformeerde Kerken in Nederland (hoofdbetekenis)">Gereformeerde Kerken in Nederland</a> alsook industriëlen zoals <a href="/wiki/Jan_Herman_van_Heek" title="Jan Herman van Heek">Jan Herman van Heek</a> wezen de grootschalige onteigening en de gewelddadige uitwassen van de repressie publiekelijk af. De <a href="/wiki/Sefardische_Joden" title="Sefardische Joden">Portugees-Joodse</a> Nederlandse journalist en oud-geheim agent <a href="/wiki/Leonard_Rodrigues_Lopes" title="Leonard Rodrigues Lopes">Leonard Rodrigues Lopes</a> klaagde in de jaren 1947–1948 de politieke gevangenenkampen en de Nederlandse regering aan. Volgens zijn <i>Witboek</i> waren de cipiers in die naoorlogse kampen moordenaars en de commandanten dieven, terwijl veel geïnterneerden volstrekt onschuldig waren. De politieke gevangenenkampen van 1945 tot 1948 zouden volgens de Joodse journalist Rodrigues Lopes evenals de nazi-concentratiekampen "dodenakkers" met daarin onschuldige repressie-slachtoffers kennen die vergelijkbaar zouden zijn met de dodenakkers in Duitse concentratiekampen.<sup id="cite_ref-32" class="reference"><a href="#cite_note-32"><span class="cite-bracket">[</span>32<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> In het verkiezingsprogramma voor zijn <a href="/wiki/Leonard_Rodrigues_Lopes" title="Leonard Rodrigues Lopes">Groep Lopes</a> eiste de journalist (later actief voor de <a href="/wiki/Middenstandspartij_(1947-1966)" title="Middenstandspartij (1947-1966)">Middenstandspartij</a>) van het <a href="/wiki/Kabinet-Schermerhorn-Drees" title="Kabinet-Schermerhorn-Drees">kabinet-Schermerhorn-Drees</a> en de staat excuses en verzoening voor de slachtoffers van de naoorlogse repressie ter herstel van de rechtszekerheid.<sup id="cite_ref-33" class="reference"><a href="#cite_note-33"><span class="cite-bracket">[</span>33<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Barmhartigheid">Barmhartigheid</h4></div> <p>Een kleine minderheid van voormalige, voornamelijk kerkelijk betrokken, <a href="/wiki/Nederlands_verzet_in_de_Tweede_Wereldoorlog" title="Nederlands verzet in de Tweede Wereldoorlog">verzetslieden</a> namen in enkele gevallen zelfs de verdediging van de eigendomsrechten van familieleden van NSB'ers op zich en beriepen zich op barmhartigheid. Zo verdedigde <a href="/wiki/Dominee" title="Dominee">dominee</a> <a href="/wiki/Leendert_Overduin" title="Leendert Overduin">Leendert Overduin</a> (predikant der <a href="/wiki/Gereformeerde_Kerken_in_Hersteld_Verband" title="Gereformeerde Kerken in Hersteld Verband">Gereformeerde Kerken in Hersteld Verband</a>), de verzetsman van het <a href="/wiki/Onderduik" class="mw-redirect" title="Onderduik">onderduiksysteem</a> voor vele honderden <a href="/wiki/Enschede" title="Enschede">Enschedese</a> Joden, na de bevrijding de Duits-Nederlandse NSB-weduwe Anne Christine Lasonder-Bauer bij de Nederlandse <a href="/wiki/Rechterlijke_macht" title="Rechterlijke macht">justitie</a> en in de pers tot 1969.<sup id="cite_ref-Wie_is_Wie_in_Overijssel_31-1" class="reference"><a href="#cite_note-Wie_is_Wie_in_Overijssel-31"><span class="cite-bracket">[</span>31<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> De misstanden en martelingen van NSB-leden en hun gezinsleden in het <a href="/wiki/Kamp_Vught" title="Kamp Vught">politieke detentiekamp Vught</a> werden door de <a href="/wiki/Jezu%C3%AFeten" title="Jezuïeten">jezuïet</a> <a href="/wiki/Jan_van_Kilsdonk" title="Jan van Kilsdonk">Jan van Kilsdonk</a>, en later door de bisschoppenconferentie, bekritiseerd. Pas na jaren werden de donkere kanten van de repressie in bredere kring belicht. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Verklaring_van_Wezep">Verklaring van Wezep</h4></div> <p>In 1947 gaven de Rooms Katholieke en de Protestantse kerken aan dertig vooraanstaande NSB'ers gelegenheid om schuld te bekennen en om vergeving en verzoening te laten vragen. Dit gebeurde door middel van de <a href="/w/index.php?title=Verklaring_van_Wezep&action=edit&redlink=1" class="new" title="Verklaring van Wezep (de pagina bestaat niet)">Verklaring van Wezep</a>, die op 13 juli van de kansel werd voorgelezen. <a href="/wiki/Carolus_Huygen" title="Carolus Huygen">Carolus Huygen</a>, van katholiek NSB'er geworden, kwam na de oorlog tot inzicht en inkeer en speelde een belangrijke rol in het tot stand komen van de verklaring. Hij werd weer katholiek<sup id="cite_ref-34" class="reference"><a href="#cite_note-34"><span class="cite-bracket">[</span>34<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Bekende_leden">Bekende leden</h2></div> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r68175564">.mw-parser-output .kolommen-lijst{margin-top:0.3em}.mw-parser-output .kolommen-lijst ul,.mw-parser-output .kolommen-lijst ol{margin-top:0}.mw-parser-output .kolommen-lijst li,.mw-parser-output .kolommen-lijst dd{margin-bottom:0;padding-bottom:0.1em;page-break-inside:avoid;break-inside:avoid-column}html.vector-feature-custom-font-size-clientpref-0 .mw-parser-output .kolommen-lijst li,html.vector-feature-custom-font-size-clientpref-0 .mw-parser-output .kolommen-lijst dd{line-height:1.5714285em}html.vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 .mw-parser-output .kolommen-lijst li,html.vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 .mw-parser-output .kolommen-lijst dd{line-height:1.6em}html.vector-feature-custom-font-size-clientpref-2 .mw-parser-output .kolommen-lijst li,html.vector-feature-custom-font-size-clientpref-2 .mw-parser-output .kolommen-lijst dd{line-height:1.5em}.mw-parser-output .infobox .kolommen-lijst{margin-top:0}.mw-parser-output .kolommen-lijst figure{break-inside:avoid-column}@media screen and (max-width:640px){.mw-parser-output .kolommen-lijst{clear:both}}</style><div class="kolommen-lijst" style="column-width:18em; column-count:4;"> <ul><li><a href="/wiki/Friedrich_Wilhelm_van_Bilderbeek" title="Friedrich Wilhelm van Bilderbeek">F.W. van Bilderbeek</a></li> <li><a href="/wiki/Joan_Walrave_van_Haersolte_van_Haerst" title="Joan Walrave van Haersolte van Haerst">J.W. baron Van Haersolte van Haerst</a></li> <li><a href="/wiki/Simon_Plekker" title="Simon Plekker">S.L.A. Plekker</a></li> <li><a href="/wiki/Stien_van_Bilderbeek" title="Stien van Bilderbeek">Stien van Bilderbeek</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Anton_Johan_Wouter_Harloff&action=edit&redlink=1" class="new" title="Anton Johan Wouter Harloff (de pagina bestaat niet)">A.J.W. Harloff</a></li> <li><a href="/wiki/Dirk_Frans_Pont" title="Dirk Frans Pont">D.F. Pont</a></li> <li><a href="/wiki/Dani%C3%ABl_de_Blocq_van_Scheltinga_(1903-1962)" title="Daniël de Blocq van Scheltinga (1903-1962)">jhr. D. de Blocq van Scheltinga</a></li> <li><a href="/wiki/Carolus_Huygen" title="Carolus Huygen">C.J. Huygen</a></li> <li><a href="/wiki/Hermannus_Reydon" title="Hermannus Reydon">H. Reydon</a></li> <li><a href="/wiki/Max_Blokzijl" title="Max Blokzijl">Max Blokzijl</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=P.G._de_Jager_Meezenbroek&action=edit&redlink=1" class="new" title="P.G. de Jager Meezenbroek (de pagina bestaat niet)">P.G. de Jager Meezenbroek</a></li> <li><a href="/wiki/Wilhelmus_de_Rijke" title="Wilhelmus de Rijke">W. de Rijke</a></li> <li><a href="/wiki/Ernst_von_B%C3%B6nninghausen" title="Ernst von Bönninghausen">jhr. E.J.B.M. von Bönninghausen</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Dieter_Jousovec&action=edit&redlink=1" class="new" title="Dieter Jousovec (de pagina bestaat niet)">D. Jousovec</a></li> <li><a href="/wiki/Evert_Roskam" title="Evert Roskam">Evert Roskam</a></li> <li><a href="/wiki/Johannes_Anthony_Boreel_de_Mauregnault" title="Johannes Anthony Boreel de Mauregnault">J.A. Boreel de Mauregnault</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=M._Kardoes&action=edit&redlink=1" class="new" title="M. Kardoes (de pagina bestaat niet)">M. Kardoes</a></li> <li><a href="/wiki/Florrie_Rost_van_Tonningen-Heubel" title="Florrie Rost van Tonningen-Heubel">Florrie Rost van Tonningen-Heubel</a></li> <li><a href="/wiki/Meinoud_Rost_van_Tonningen" title="Meinoud Rost van Tonningen">M.M. Rost van Tonningen</a></li> <li><a href="/wiki/Johan_Carp" title="Johan Carp">J.H. Carp</a></li> <li><a href="/wiki/George_Kettmann_jr." title="George Kettmann jr.">George Kettmann</a></li> <li><a href="/wiki/Joost_de_Ruiter" title="Joost de Ruiter">J.W. de Ruiter</a></li> <li><a href="/wiki/Gerhardus_Dieters" title="Gerhardus Dieters">Gerhardus Dieters</a></li> <li><a href="/wiki/Koenraad_Keyer" title="Koenraad Keyer">K. Keyer</a></li> <li><a href="/wiki/Willem_van_der_Vegte" title="Willem van der Vegte">W.L.Z. van der Vegte</a></li> <li><a href="/wiki/Gerrit_van_Duyl" title="Gerrit van Duyl">G. van Duyl</a></li> <li><a href="/wiki/Willem_Otto_Adriaan_Koster" title="Willem Otto Adriaan Koster">W.O.A. Koster</a></li> <li><a href="/wiki/Anton_Johan_van_Vessem" class="mw-redirect" title="Anton Johan van Vessem">A.J. van Vessem</a></li> <li><a href="/wiki/Franz_Eduard_Farwerck" title="Franz Eduard Farwerck">F.E. Farwerck</a></li> <li><a href="/wiki/Jacob_Maarsingh" title="Jacob Maarsingh">J. Maarsingh</a></li> <li><a href="/wiki/Gerardus_Frederik_Vlekke" title="Gerardus Frederik Vlekke">G.F. Vlekke</a></li> <li><a href="/wiki/Henk_Feldmeijer" title="Henk Feldmeijer">Henk Feldmeijer</a></li> <li><a href="/wiki/Max_de_Marchant_et_d%27Ansembourg" title="Max de Marchant et d'Ansembourg">M.V.E.H.J.M. de Marchant et d'Ansembourg</a></li> <li><a href="/wiki/Frederik_Willem_van_Vloten" title="Frederik Willem van Vloten">F.W. van Vloten</a></li> <li><a href="/wiki/Cornelis_van_Geelkerken" title="Cornelis van Geelkerken">Cornelis van Geelkerken</a></li> <li><a href="/wiki/Frederik_Ernst_M%C3%BCller" title="Frederik Ernst Müller">F.E. Müller</a></li> <li><a href="/wiki/Hendrik_Jan_Woudenberg" title="Hendrik Jan Woudenberg">Hendrik Jan Woudenberg</a></li> <li><a href="/wiki/Robert_van_Genechten" title="Robert van Genechten">R. van Genechten</a></li> <li><a href="/wiki/Hans_Werner_M%C3%BCller-Lehning" title="Hans Werner Müller-Lehning">H.W. Müller-Lehning</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Arie_Zondervan&action=edit&redlink=1" class="new" title="Arie Zondervan (de pagina bestaat niet)">A. Zondervan</a></li> <li><a href="/wiki/Tobie_Goedewaagen" title="Tobie Goedewaagen">T. Goedewaagen</a></li> <li><a href="/wiki/Anton_Mussert" title="Anton Mussert">Anton Mussert</a></li></ul> </div> <p>Jonkheer W. van de Goes van Naters, W.G. Nieuwenkamp (Musserts financieel adviseur, leider van het Strijd- en Verkiezingsfonds van de NSB en directeur van het <a href="/wiki/Nationaal_Tehuis" title="Nationaal Tehuis">Nationaal Tehuis</a>), J.H.C. Valckenier Kips jr., <a href="/wiki/Dirk_Frans_Pont" title="Dirk Frans Pont">D.F. Pont</a> (chef kabinet van Mussert), de Statenleden <a href="/w/index.php?title=Jacob_Friedrich_St%C3%A4hle&action=edit&redlink=1" class="new" title="Jacob Friedrich Stähle (de pagina bestaat niet)">J.F. Stähle</a> en <a href="/w/index.php?title=Han_van_Hasselt&action=edit&redlink=1" class="new" title="Han van Hasselt (de pagina bestaat niet)">J.F.B. van Hasselt</a>, <a href="/w/index.php?title=Jan_Hogewind&action=edit&redlink=1" class="new" title="Jan Hogewind (de pagina bestaat niet)">J. Hogewind</a> (het oud-hoofd van de <a href="/wiki/Weerbaarheidsafdeling" title="Weerbaarheidsafdeling">Weerbaarheidsafdeling</a>), diens secretaris R. Spoelstra, generaal <a href="/wiki/Hendrik_Seyffardt" title="Hendrik Seyffardt">Seyffardt</a>, De Vos, <a href="/wiki/Gerrit_van_Duyl" title="Gerrit van Duyl">Gerrit van Duyl</a>, G. Hofstede en Onnekes en anderen verlieten de partij in 1937. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Zie_ook">Zie ook</h2></div> <ul><li><a href="/wiki/Nationaal-Socialistische_Beweging_in_Nederlands-Indi%C3%AB" title="Nationaal-Socialistische Beweging in Nederlands-Indië">Nationaal-Socialistische Beweging in Nederlands-Indië</a></li> <li><a href="/wiki/Bijzondere_rechtspleging" title="Bijzondere rechtspleging">Bijzondere rechtspleging</a></li> <li><a href="/wiki/Der_Vaderen_Erfdeel" title="Der Vaderen Erfdeel">Der Vaderen Erfdeel</a></li> <li><a href="/wiki/Fascio" title="Fascio">Fascio</a></li> <li><a href="/wiki/Gemachtigden_van_den_Leider" title="Gemachtigden van den Leider">Gemachtigden van den Leider</a></li> <li><a href="/wiki/Der_Vaderen_Erfdeel" title="Der Vaderen Erfdeel">Germaansche Werkgemeenschap Nederland</a></li> <li><a href="/wiki/Houzee" title="Houzee">Houzee</a></li> <li><a href="/wiki/Lexicon_van_Nederlandse_nationaalsocialistische_terminologie" title="Lexicon van Nederlandse nationaalsocialistische terminologie">Lexicon van Nederlandse nationaalsocialistische terminologie</a></li> <li><a href="/wiki/Misthoorn-affaire" title="Misthoorn-affaire">Misthoorn-affaire</a></li> <li><a href="/wiki/Nationaal-Socialistische_Vrouwenorganisatie" title="Nationaal-Socialistische Vrouwenorganisatie">Nationaal-Socialistische Vrouwenorganisatie</a></li> <li><a href="/wiki/Nationaal-Socialistische_Werknemers_Organisatie" title="Nationaal-Socialistische Werknemers Organisatie">Nationaal-Socialistische Werknemers Organisatie</a></li> <li><a href="/wiki/Nationale_Jeugdstorm" title="Nationale Jeugdstorm">Nationale Jeugdstorm</a></li> <li><a href="/wiki/Nederlandsche_Nationaal-Socialistische_Studentenfederatie" title="Nederlandsche Nationaal-Socialistische Studentenfederatie">Nederlandsche Nationaal-Socialistische Studentenfederatie</a></li> <li><a href="/wiki/NSB-maandnamen" title="NSB-maandnamen">NSB-maandnamen</a></li> <li><a href="/wiki/Stamboeknummer" title="Stamboeknummer">Stamboeknummer</a></li> <li><a href="/wiki/Der_Vaderen_Erfdeel" title="Der Vaderen Erfdeel">Volksche Werkgemeenschap</a></li> <li><a href="/wiki/Weerbaarheidsafdeling" title="Weerbaarheidsafdeling">Weerbaarheidsafdeling</a></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Externe_links">Externe links</h2></div> <div class="interProject commons mw-list-item" style="display:none;"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Nationaal-Socialistische_Beweging#mw-subcategories" class="extiw" title="commons:Category:Nationaal-Socialistische Beweging">Mediabestanden</a></div> <div class="interProjectTemplate interProject-klein toccolours noprint" style="box-sizing:border-box; display:flex; gap:1em; align-items:center; font-size:85%; clear:right; float:right; margin: 0 0 1em 1em; padding:0.5em; width:270px;"> <div style="min-width:fit-content;"><span class="noviewer" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Bestand:Commons-logo.svg" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/25px-Commons-logo.svg.png" decoding="async" width="25" height="34" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/38px-Commons-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/50px-Commons-logo.svg.png 2x" data-file-width="1024" data-file-height="1376" /></a></span></div> <div><a href="/wiki/Wikimedia_Commons" title="Wikimedia Commons">Commons</a> heeft mediabestanden in de categorie <i><b><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Nationaal-Socialistische_Beweging#mw-subcategories" class="extiw" title="commons:Category:Nationaal-Socialistische Beweging">Nationaal-Socialistische Beweging</a></b></i>.</div> </div> <ul><li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.rug.nl/research/dnpp/politieke-partijen/nsb/">De Nationaal-Socialistische Beweging op de website van het Documentatiecentrum Nederlandse Politieke Partijen (geschiedenis)</a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/DeNSBInNederlandNationaalSocialistischeBeweging">Filmdienst video: De NSB In Nederland </a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.youtube.com/watch?v=TRLaSf8ay8E">RTV Drenthe: Boek van dochter van een NSB'er</a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.rtvdrenthe.nl/">RTV Drenthe: NSB'ers in Kamp Westerbork, documentaire Internering</a></li></ul> <div class="toccolours appendix" role="presentation" style="font-size:90%; margin:1em 0 -0.5em; clear:both;"> <div><span style="font-weight:bold">Bronnen</span></div> <ul><li><i>De NSB: ontstaan en opkomst van de Nationaal-Socialistische Beweging, 1931-1935</i> / Robin te Slaa & Edwin Klijn. - [Amsterdam]: Boom, cop. 2009. - 939 p., [16] p. pl.: ill.; 24 cm. Met lit. opg., reg. <span class="ISBN"><a href="/wiki/Speciaal:Boekbronnen/90-8506-813-4" title="Speciaal:Boekbronnen/90-8506-813-4">ISBN 90-8506-813-4</a></span>. <span class="ISBN"><a href="/wiki/Speciaal:Boekbronnen/978-90-8506-813-6" title="Speciaal:Boekbronnen/978-90-8506-813-6">ISBN 978-90-8506-813-6</a></span></li> <li>"De NSB: twee werelden botsen, 1936-1940" / Edwin Klijn en Robin te Slaa. [Amsterdam]: Boom, 2021, <span class="ISBN"><a href="/wiki/Speciaal:Boekbronnen/9789461058386" title="Speciaal:Boekbronnen/9789461058386">ISBN 9789461058386</a></span>.</li> <li>Bart van der Boom, <i>Kees van Geelkerken, de rechterhand van Mussert</i>. Veen Uitgevers, Utrecht/Antwerpen, 1990. <span class="ISBN"><a href="/wiki/Speciaal:Boekbronnen/90-204-1897-1" title="Speciaal:Boekbronnen/90-204-1897-1">ISBN 90-204-1897-1</a></span>.</li> <li>R. Havenaar, <i>De NSB tussen nationalisme en 'volkse' solidariteit: de vooroorlogse ideologie van de Nationaal-Socialistische Beweging in Nederland</i>. Staatsuitgeverij, 's-Gravenhage, 1983. <span class="ISBN"><a href="/wiki/Speciaal:Boekbronnen/90-12-04386-7" title="Speciaal:Boekbronnen/90-12-04386-7">ISBN 90-12-04386-7</a></span>.</li> <li>Ronald Havenaar, <i>Anton Mussert, verrader voor het vaderland, een biografische schets</i>. 2e aangevulde druk. Kruseman, Den Haag, 1984. <span class="ISBN"><a href="/wiki/Speciaal:Boekbronnen/90-233-0539-6" title="Speciaal:Boekbronnen/90-233-0539-6">ISBN 90-233-0539-6</a></span>.</li> <li>A.A. de Jonge, <i>Crisis en critiek der democratie: anti-democratische stromingen en de daarin levende denkbeelden over de staat in Nederland tussen de wereldoorlogen</i>. Van Gorcum & Comp. N.V., Assen, 1968. 2e druk, met gewijzigde inleiding, 1982. <span class="ISBN"><a href="/wiki/Speciaal:Boekbronnen/90-6194-343-4" title="Speciaal:Boekbronnen/90-6194-343-4">ISBN 90-6194-343-4</a></span>.</li> <li>A.A. de Jonge, <i>Het nationaalsocialisme in Nederland: voorgeschiedenis, ontstaan en ontwikkeling</i>. Kruseman, Den Haag, 1968.</li> <li>J.M. Karsten, <i>Distinctieven der Beweging: een geïllustreerd overzicht met distinctieven der Nationaal-Socialistische Beweging 1931-1945</i>. ProMil, Lunteren, 2006. <span class="ISBN"><a href="/wiki/Speciaal:Boekbronnen/90-810654-1-6" title="Speciaal:Boekbronnen/90-810654-1-6">ISBN 90-810654-1-6</a></span>.</li> <li>G.A. Kooy, <i>Het echec van een 'volkse' beweging: nazificatie en denazificatie in Nederland 1931-1945</i>. Uitgeverij Van Gorcum, Assen, 1964.</li> <li>Jan Meyers, <i>Mussert, een politiek leven</i>. 2e geheel herziene en uitgebreide druk. Aspekt, Soesterberg, 2005. <span class="ISBN"><a href="/wiki/Speciaal:Boekbronnen/90-295-3113-4" title="Speciaal:Boekbronnen/90-295-3113-4">ISBN 90-295-3113-4</a></span>.</li> <li><i>Nationaal-Socialistisch jaarboek 1942</i>, verantwoordelijk opsteller <a href="/w/index.php?title=Jan_de_Haas_(Nenasu)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Jan de Haas (Nenasu) (de pagina bestaat niet)">Jan de Haas</a>. <a href="/wiki/Nenasu" title="Nenasu">Nenasu</a>, Utrecht, 1941.</li> <li><i>De zwarte kameraden, een geïllustreerde geschiedenis van de NSB</i>, onder redactie van J. Zwaan. Van Holkema & Warendorf, Weesp, 1984. <span class="ISBN"><a href="/wiki/Speciaal:Boekbronnen/90-269-6510-9" title="Speciaal:Boekbronnen/90-269-6510-9">ISBN 90-269-6510-9</a></span>.</li> <li>Gerard Groeneveld, <i>Anton Mussert. Nagelaten bekentenissen. Verantwoording en celbrieven van de NSB-leider</i>. Vantilt, Nijmegen, 2005. <span class="ISBN"><a href="/wiki/Speciaal:Boekbronnen/90-77503-38-2" title="Speciaal:Boekbronnen/90-77503-38-2">ISBN 90-77503-38-2</a></span>.</li> <li>Henk Eefting, <i>De Bijzondere Rechtspleging 1944-1952. Rampzalige gevolgen voor politieke delinquenten en collaborateurs</i>. Aspekt, Soesterberg, 2007. <span class="ISBN"><a href="/wiki/Speciaal:Boekbronnen/90-5911-528-7" title="Speciaal:Boekbronnen/90-5911-528-7">ISBN 90-5911-528-7</a></span>.</li> <li><a href="/wiki/Leonard_Rodrigues_Lopes" title="Leonard Rodrigues Lopes">L.A. Rodrigues Lopes</a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="https://resolver.kb.nl/resolve?urn=urn:gvn:EVDO02:NIOD05_8493&role=pdf"><i>Witboek betreffende het gebeurde in Nederlandse internerings- en bewakingskampen na de bevrijding.</i></a> Amsterdam: Nieuwe Post 1948, 79 p.</li></ul> <p><b>Referenties</b> </p> <div class="reflist" style="list-style-type: decimal;"><div class="mw-references-wrap mw-references-columns"><ol class="references"> <li id="cite_note-1"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-1">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://home.zonnet.nl/hagespraak/nsb.htm">NSB-Documentatie, Hagespraak. Indische Nederlanders</a></span> </li> <li id="cite_note-2"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-2">↑</a></span> <span class="reference-text">Zie de uitslagen van de beide Provinciale Statenverkiezingen in de Databank Verkiezingsuitslagen van de Kiesraad. De nederlaag van de Plattelandersbond lijkt op het eerste oog beperkt, maar het betrof 70% van hun kiezers en alle zetels. Onder de splinterpartijen bevonden zich hoofdzakelijk lijsten van regionale aanzienlijken en belangenpartijen, de meeste met een centrumrechts tot rechts karakter. De splinterpartijen die in 1931 een zetel haalden waren de <a href="/wiki/Middenpartij_voor_Stad_en_Land" title="Middenpartij voor Stad en Land">Middenpartij voor Stad en Land</a> in Noord-Holland, Lijst-van Dalsum in Zeeland en de R.K. Federatie van Land- & Tuinbouwers, Middenstanders en Landarbeiders in Limburg. Splinterpartijen die geen zetel haalden waren in 1931 goed voor 1,61% van de stemmen en in 1935 nog maar voor 0,33%.</span> </li> <li id="cite_note-3"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-3">↑</a></span> <span class="reference-text">Databank Verkiezingsuitslagen, de RKSP verloor 1,83%-punt, de SDAP 1,15%-punt, de ARP 1,14%-punt, de CHU 1,42%-punt en de VDB 1,33%-punt.</span> </li> <li id="cite_note-4"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-4">↑</a></span> <span class="reference-text">Databank Verkiezingsuitslagen, in Amsterdam, Rotterdam, Den Haag, Utrecht, Haarlem, Groningen, Eindhoven, Nijmegen, Tilburg en Arnhem haalde de NSB 119.464 stemmen, daarbuiten 174.971.</span> </li> <li id="cite_note-:0-5"><span class="mw-cite-backlink">↑ <a href="#cite_ref-:0_5-0"><sup><i><b>a</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-:0_5-1"><sup><i><b>b</b></i></sup></a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://onsamsterdam.nl/artikelen/linkse-en-rechtse-buurten-0Linkse">en rechtse buurten, Ons Amsterdam</a></span> </li> <li id="cite_note-6"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-6">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://destadsbron.nl/nl/Houzee._Triomf_voor_de_NSBHouzee.">Triomf voor de NSB, De Stadsbron.</a></span> </li> <li id="cite_note-databank-7"><span class="mw-cite-backlink">↑ <a href="#cite_ref-databank_7-0"><sup><i><b>a</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-databank_7-1"><sup><i><b>b</b></i></sup></a></span> <span class="reference-text">Databank Verkiezingsuitslagen</span> </li> <li id="cite_note-8"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-8">↑</a></span> <span class="reference-text">H. Flap & P. Tammes: <i>De electorale steun voor de Nationaal Socialistische Beweging in 1935 en 1939</i>, Mens & Maatschappij 83(1) 2008: 23-46</span> </li> <li id="cite_note-9"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-9">↑</a></span> <span class="reference-text">Dr. S. Y. A. Vellenga, Katholiek Zuid Limburg en het fascisme, een onderzoek naar het kiesgedrag van de Limburger in de jaren dertig (Assen 1975)</span> </li> <li id="cite_note-10"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-10">↑</a></span> <span class="reference-text">E. Beekink 2003 p. 134-35</span> </li> <li id="cite_note-11"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-11">↑</a></span> <span class="reference-text">Oud Winterswijk <a rel="nofollow" class="external autonumber" href="https://www.oudwinterswijk.nl/tweede-wereldoorlog/n-s-b/nooit-een-n-s-b-dorp-geweest/winterswijk-n-s-b-dorp-is-een-mythe/">[1]</a> <a rel="nofollow" class="external autonumber" href="https://www.oudwinterswijk.nl/tweede-wereldoorlog/n-s-b/">[2]</a></span> </li> <li id="cite_note-12"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-12">↑</a></span> <span class="reference-text">RTV Drenthe, 'Inktzwarte bladzijde' oorlogsverleden Anloo en boerenleider Dieters <a rel="nofollow" class="external autonumber" href="https://www.rtvdrenthe.nl/nieuws/158783/inktzwarte-bladzijde-oorlogsverleden-anloo-en-boerenleider-dieters">[3]</a></span> </li> <li id="cite_note-13"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-13">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://home.zonnet.nl/hagespraak/nsb.htm">NSB-Documentatie, Hagespraak.</a><br /><i>"Zo kon het verkeren</i> dat bij aanvang van de partij, die zich uit afkeer van het partijwezen ‘beweging’ noemde, ook leden met Joodse achtergrond werden aangenomen. Vele N.S.B.-ers waren erg oranjegezind, dit ter onderstreping van hun liefde voor het Vaderland. Echter gezien de ontwikkeling van de beweging in jaren die daarop zouden volgen, is deze ‘liefde’ enigszins gechargeerd te noemen.<i>"</i></span> </li> <li id="cite_note-14"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-14">↑</a></span> <span class="reference-text">L. de Jong, <i>Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog</i>, deel 1 <i>Voorspel</i>, Staatsuitgeverij, 's-Gravenhage, 1969, p. 326</span> </li> <li id="cite_note-15"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-15">↑</a></span> <span class="reference-text">101b Kabinet van het Departement van Binnenlandse Zaken Nr 153 <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.archieven.nl/nl/search-modonly?mivast=298&mizig=210&miadt=298&miaet=1&micode=101b&minr=2058252&miview=inv2&milang=nl">Brieven van secretaris-generaal K.J. Frederiks, brief nr.1</a></span> </li> <li id="cite_note-16"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-16">↑</a></span> <span class="reference-text">101b Kabinet van het Departement van Binnenlandse Zaken Nr.489 <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.archieven.nl/nl/zoeken?mivast=0&mizig=210&miadt=298&miaet=1&micode=101b&minr=2058628&miview=inv2&milang=nl">Overzicht van joodse personen, die op verzoek van Generalkommissar F. Schmidt in Doetinchem geplaatst worden, 15 december 1942.</a></span> </li> <li id="cite_note-17"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-17">↑</a></span> <span class="reference-text">De Jong, 1969-1991, deel 1: 348</span> </li> <li id="cite_note-18"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-18">↑</a></span> <span class="reference-text">De Jong, 1969-1991, deel 1: 361</span> </li> <li id="cite_note-geschiedenisbeleven.nl-19"><span class="mw-cite-backlink">↑ <a href="#cite_ref-geschiedenisbeleven.nl_19-0"><sup><i><b>a</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-geschiedenisbeleven.nl_19-1"><sup><i><b>b</b></i></sup></a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.geschiedenisbeleven.nl/Artikelen/Geschiedenis/Vechten_in_de_Tweede_Kamer_door_de_Zaak_Oss/">H. Hiemstra (2011). Vechten in de Tweede Kamer door de Zaak-Oss.</a></span> </li> <li id="cite_note-20"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-20">↑</a></span> <span class="reference-text">L. de Jong, <i>Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog</i>, deel 5: <i>maart '41 - juli '42</i>, tweede helft. Staatsuitgeverij, 's-Gravenhage, 1974, p. 917.</span> </li> <li id="cite_note-21"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-21">↑</a></span> <span class="reference-text">A. van Liempt en J. Kompagnie, <i>Jodenjacht. De onthutsende rol van de Nederlandse politie in de Tweede Wereldoorlog</i> (Amsterdam 2011) p. 27-28.)</span> </li> <li id="cite_note-22"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-22">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external free" href="http://archief.ntr.nl/deoorlog/page/mappen/780848/Kaalscheren+Moffenmeiden.html">http://archief.ntr.nl/deoorlog/page/mappen/780848/Kaalscheren+Moffenmeiden.html</a></span> </li> <li id="cite_note-Henk_Eefting_1952._p._309-311-23"><span class="mw-cite-backlink">↑ <a href="#cite_ref-Henk_Eefting_1952._p._309-311_23-0"><sup><i><b>a</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-Henk_Eefting_1952._p._309-311_23-1"><sup><i><b>b</b></i></sup></a></span> <span class="reference-text">Henk Eefting, <i>De Bijzondere Rechtspleging 1944-1952. Rampzalige gevolgen voor politieke delinquenten en collaborateurs</i> (Soesterberg 2007), p. 309-311.</span> </li> <li id="cite_note-24"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-24">↑</a></span> <span class="reference-text">Henk Eefting, <i>De Bijzondere Rechtspleging 1944-1952. Rampzalige gevolgen voor politieke delinquenten en collaborateurs</i> (Soesterberg 2007), p. 309-315.</span> </li> <li id="cite_note-25"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-25">↑</a></span> <span class="reference-text">H.W. van der Vaart Smit (1976, heruitg. orig. 1949). <i>Kamptoestanden 1944/45-1948</i>, p. 20-45<br />Eefting 2007, p. 310<br /><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20121215140038/http://deoorlog.nps.nl/page/mappen/780850/Kamptoestanden?afl=8&d=780845">Kamptoestanden. NPS. Uitzending De Oorlog</a></span> </li> <li id="cite_note-26"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-26">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.kampwesterbork.nl/geschiedenis/interneringskamp/de-zomer-van-1945/">De zomer van 1945, Kamp Westerbork Herinneringssite, 2012</a><sup><a href="/wiki/Wikipedia:Onbereikbare_externe_links" title="Wikipedia:Onbereikbare externe links">[dode link]</a></sup></span> </li> <li id="cite_note-27"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-27">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.rtvdrenthe.nl/nieuws/stoffelijke-resten-nsb-ers-gevonden">RTV Drenthe, Stoffelijke Resten NSB'ers gevonden, 21 9 2012.</a><br /><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.trouw.nl/tr/nl/4492/Nederland/article/detail/3319960/2012/09/21/Resten-NSB-ers-en-SS-ers-op-vergeten-begraafplaats-Westerbork.dhtml">'Resten NSB'ers en SS'ers op vergeten begraafplaats Westerbork', 21 sept. 2012, Trouw</a></span> </li> <li id="cite_note-28"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-28">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20091110064337/http://www.hetopenarchief.nl/page/1499/nl">Jenneke: "Ik zag mijn vader niet als fout", 21 januari 2009, Open Archief</a></span> </li> <li id="cite_note-29"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-29">↑</a></span> <span class="reference-text">Henk Eefting, <i>De Bijzondere Rechtspleging 1944-1952. Rampzalige gevolgen voor politieke delinquenten en collaborateurs.</i> (Soesterberg 2007), p. 17-19.</span> </li> <li id="cite_note-30"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-30">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20080622041829/http://www.enschede-stad.nl/wijken.php?wijk=Universiteit">Enschede Stad. Info Universiteit.</a></span> </li> <li id="cite_note-Wie_is_Wie_in_Overijssel-31"><span class="mw-cite-backlink">↑ <a href="#cite_ref-Wie_is_Wie_in_Overijssel_31-0"><sup><i><b>a</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-Wie_is_Wie_in_Overijssel_31-1"><sup><i><b>b</b></i></sup></a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.wieiswieinoverijssel.nl/details2.asp?Id=124">Wie is Wie in Overijssel?</a></span> </li> <li id="cite_note-32"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-32">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="/wiki/Leonard_Rodrigues_Lopes" title="Leonard Rodrigues Lopes">L.A. Rodrigues Lopes</a> (1948). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://resolver.kb.nl/resolve?urn=urn:gvn:EVDO02:NIOD05_8493&role=pdf"><i>Witboek betreffende het gebeurde in Nederlandse internerings- en bewakingskampen na de bevrijding.</i></a> Amsterdam: Nieuwe Post, p. 3, totaal 79 p.</span> </li> <li id="cite_note-33"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-33">↑</a></span> <span class="reference-text">Lopes 1948, p. 79</span> </li> <li id="cite_note-34"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-34">↑</a></span> <span class="reference-text">Vergeef ons, Maarten van Bracht, VPRO-gids 47, 2021, inleiding op deze documentaire in de serie "Andere Tijden", uitgezonden op NPO2, op 24 november 2021</span> </li> </ol></div></div> </div> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r67837862">.mw-parser-output .navigatie{position:relative;clear:both;overflow:auto;margin:1em auto -0.5em;padding:2px;background-color:var(--background-color-neutral-subtle,#f8f9fa);border:1px solid var(--border-color-base,#a2a9b1);text-align:center;font-size:87%}.mw-parser-output .navigatie-bewerken{margin-left:0.5em}.mw-parser-output .navigatie-bewerken .mw-ui-icon::before{background-size:0.9em}.mw-parser-output .navigatie-afb-links,.mw-parser-output .navigatie-afb-rechts{position:absolute}.mw-parser-output .navigatie-afb-rechts{right:2px}.mw-parser-output .navigatie-afb-groot{float:right;padding-left:0.5em}.mw-parser-output .navigatie-titel{background-color:#ddeef8;padding:2px 5.5em;font-weight:bold}.mw-parser-output .navigatie-inhoud{padding:0.5em}.mw-parser-output .navigatie-inhoud p:first-child{margin:0}.mw-parser-output .navigatie div[style*="background-color"],.mw-parser-output .navigatie div[style*="background"]{color:inherit}@media screen{html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navigatie-titel{background-color:var(--background-color-interactive,#eaecf0)!important}}@media screen and (prefers-color-scheme:dark){html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navigatie-titel{background-color:var(--background-color-interactive,#eaecf0)!important}}</style> <div class="navigatie" role="navigation" aria-labelledby="Fascisme_en_nationaalsocialisme_in_Nederland"> <div class="navigatie-afb-links noviewer"><div class="navigatie-bewerken show-autoconfirmed nomobile"><span class="nowrap skin-invert-image"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Sjabloon:Navigatie_fascisme_en_nationaalsocialisme_in_Nederland" title="Sjabloon:Navigatie fascisme en nationaalsocialisme in Nederland"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c4/OOjs_UI_icon_article-ltr.svg/16px-OOjs_UI_icon_article-ltr.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c4/OOjs_UI_icon_article-ltr.svg/24px-OOjs_UI_icon_article-ltr.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c4/OOjs_UI_icon_article-ltr.svg/32px-OOjs_UI_icon_article-ltr.svg.png 2x" data-file-width="20" data-file-height="20" /></a></span> · <span class="ui-state-disabled" typeof="mw:File"><span title="Overleg sjabloon (de pagina bestaat niet)"><img alt="Overleg sjabloon (de pagina bestaat niet)" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/40/OOjs_UI_icon_speechBubbles-ltr.svg/16px-OOjs_UI_icon_speechBubbles-ltr.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/40/OOjs_UI_icon_speechBubbles-ltr.svg/24px-OOjs_UI_icon_speechBubbles-ltr.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/40/OOjs_UI_icon_speechBubbles-ltr.svg/32px-OOjs_UI_icon_speechBubbles-ltr.svg.png 2x" data-file-width="20" data-file-height="20" /></span></span> · <span typeof="mw:File"><a href="//nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Sjabloon:Navigatie_fascisme_en_nationaalsocialisme_in_Nederland&action=edit" title="Sjabloon bewerken"><img alt="Sjabloon bewerken" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8a/OOjs_UI_icon_edit-ltr.svg/16px-OOjs_UI_icon_edit-ltr.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8a/OOjs_UI_icon_edit-ltr.svg/24px-OOjs_UI_icon_edit-ltr.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8a/OOjs_UI_icon_edit-ltr.svg/32px-OOjs_UI_icon_edit-ltr.svg.png 2x" data-file-width="20" data-file-height="20" /></a></span></span></div></div> <div id="Fascisme_en_nationaalsocialisme_in_Nederland" class="navigatie-titel">Fascisme en nationaalsocialisme in Nederland</div> <div class="navigatie-inhoud"> <p><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Bestand:Portal.svg" class="mw-file-description" title="Portaalicoon"><img alt="Portaalicoon" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Portal.svg/25px-Portal.svg.png" decoding="async" width="25" height="22" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Portal.svg/38px-Portal.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Portal.svg/50px-Portal.svg.png 2x" data-file-width="36" data-file-height="32" /></a></span> <a href="/wiki/Portaal:Fascisme_en_nationaalsocialisme_in_Nederland" title="Portaal:Fascisme en nationaalsocialisme in Nederland">Portaal: Fascisme en nationaalsocialisme in Nederland</a> · <a href="/wiki/Fascisme" title="Fascisme">Fascisme</a> · <a href="/wiki/Nationaalsocialisme" title="Nationaalsocialisme">Nationaalsocialisme</a> </p> </div></div>    </div><noscript><img src="https://login.wikimedia.org/wiki/Special:CentralAutoLogin/start?type=1x1" alt="" width="1" height="1" style="border: none; position: absolute;"></noscript> <div class="printfooter" data-nosnippet="">Overgenomen van "<a dir="ltr" href="https://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Nationaal-Socialistische_Beweging&oldid=68373951">https://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Nationaal-Socialistische_Beweging&oldid=68373951</a>"</div></div> <div id="catlinks" class="catlinks" data-mw="interface"><div id="mw-normal-catlinks" class="mw-normal-catlinks"><a href="/wiki/Categorie:Alles" title="Categorie:Alles">Categorieën</a>: <ul><li><a href="/wiki/Categorie:NSB" title="Categorie:NSB">NSB</a></li><li><a href="/wiki/Categorie:Antisemitische_beweging" title="Categorie:Antisemitische beweging">Antisemitische beweging</a></li><li><a href="/wiki/Categorie:Tweede_Wereldoorlog_in_Nederland" title="Categorie:Tweede Wereldoorlog in Nederland">Tweede Wereldoorlog in Nederland</a></li><li><a href="/wiki/Categorie:Fascisme_in_Nederland" title="Categorie:Fascisme in Nederland">Fascisme in Nederland</a></li><li><a href="/wiki/Categorie:Nationaalsocialistische_partij" title="Categorie:Nationaalsocialistische partij">Nationaalsocialistische partij</a></li><li><a href="/wiki/Categorie:Groot-Nederland" title="Categorie:Groot-Nederland">Groot-Nederland</a></li></ul></div><div id="mw-hidden-catlinks" class="mw-hidden-catlinks mw-hidden-cats-hidden">Verborgen categorieën: <ul><li><a href="/wiki/Categorie:Wikipedia:Onbereikbare_externe_link" title="Categorie:Wikipedia:Onbereikbare externe link">Wikipedia:Onbereikbare externe link</a></li><li><a href="/wiki/Categorie:Wikipedia:Twijfel_aan_de_neutraliteit_sinds_2020" title="Categorie:Wikipedia:Twijfel aan de neutraliteit sinds 2020">Wikipedia:Twijfel aan de neutraliteit sinds 2020</a></li></ul></div></div> </div> </main> </div> <div class="mw-footer-container"> <footer id="footer" class="mw-footer" > <ul id="footer-info"> <li id="footer-info-lastmod"> Deze pagina is voor het laatst bewerkt op 12 nov 2024 om 23:11.</li> <li id="footer-info-copyright">De tekst is beschikbaar onder de licentie <a rel="nofollow" class="external text" href="//creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.nl">Creative Commons Naamsvermelding/Gelijk delen</a>, er kunnen aanvullende voorwaarden van toepassing zijn. Zie de <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Terms_of_Use/nl">gebruiksvoorwaarden</a> voor meer informatie.<br /> Wikipedia® is een geregistreerd handelsmerk van de <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.wikimediafoundation.org">Wikimedia Foundation, Inc.</a>, een organisatie zonder winstoogmerk.</li> </ul> <ul id="footer-places"> <li id="footer-places-privacy"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy">Privacybeleid</a></li> <li id="footer-places-about"><a href="/wiki/Wikipedia">Over Wikipedia</a></li> <li id="footer-places-disclaimers"><a href="/wiki/Wikipedia:Algemeen_voorbehoud">Disclaimers</a></li> <li id="footer-places-wm-codeofconduct"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct">Gedragscode</a></li> <li id="footer-places-developers"><a href="https://developer.wikimedia.org">Ontwikkelaars</a></li> <li id="footer-places-statslink"><a href="https://stats.wikimedia.org/#/nl.wikipedia.org">Statistieken</a></li> <li id="footer-places-cookiestatement"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Cookie_statement">Cookieverklaring</a></li> <li id="footer-places-mobileview"><a href="//nl.m.wikipedia.org/w/index.php?title=Nationaal-Socialistische_Beweging&mobileaction=toggle_view_mobile" class="noprint stopMobileRedirectToggle">Mobiele weergave</a></li> </ul> <ul id="footer-icons" class="noprint"> <li id="footer-copyrightico"><a href="https://wikimediafoundation.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/static/images/footer/wikimedia-button.svg" width="84" height="29" alt="Wikimedia Foundation" loading="lazy"></a></li> <li id="footer-poweredbyico"><a href="https://www.mediawiki.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/w/resources/assets/poweredby_mediawiki.svg" alt="Powered by MediaWiki" width="88" height="31" loading="lazy"></a></li> </ul> </footer> </div> </div> </div> <div class="vector-settings" id="p-dock-bottom"> <ul></ul> </div><script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.config.set({"wgHostname":"mw-web.codfw.main-f69cdc8f6-h9gxb","wgBackendResponseTime":173,"wgPageParseReport":{"limitreport":{"cputime":"0.292","walltime":"0.413","ppvisitednodes":{"value":2864,"limit":1000000},"postexpandincludesize":{"value":27039,"limit":2097152},"templateargumentsize":{"value":10967,"limit":2097152},"expansiondepth":{"value":13,"limit":100},"expensivefunctioncount":{"value":1,"limit":500},"unstrip-depth":{"value":0,"limit":20},"unstrip-size":{"value":28548,"limit":5000000},"entityaccesscount":{"value":1,"limit":400},"timingprofile":["100.00% 251.218 1 -total"," 37.25% 93.579 1 Sjabloon:Infobox_politieke_partij_Nederland"," 35.76% 89.826 1 Sjabloon:Infobox_politieke_partij"," 33.84% 85.002 1 Sjabloon:Infobox_generiek"," 16.67% 41.882 1 Sjabloon:Wikidata"," 10.33% 25.949 1 Sjabloon:Appendix"," 9.07% 22.786 1 Sjabloon:Kolommen_lijst"," 8.56% 21.494 1 Sjabloon:References"," 7.95% 19.980 1 Sjabloon:Navigatie_fascisme_en_nationaalsocialisme_in_Nederland"," 7.35% 18.461 1 Sjabloon:Commonscatklein"]},"scribunto":{"limitreport-timeusage":{"value":"0.020","limit":"10.000"},"limitreport-memusage":{"value":1158204,"limit":52428800}},"cachereport":{"origin":"mw-web.codfw.main-7d89b5d4c4-dkz7p","timestamp":"20241120201350","ttl":2592000,"transientcontent":false}}});});</script> <script type="application/ld+json">{"@context":"https:\/\/schema.org","@type":"Article","name":"Nationaal-Socialistische Beweging","url":"https:\/\/nl.wikipedia.org\/wiki\/Nationaal-Socialistische_Beweging","sameAs":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q325186","mainEntity":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q325186","author":{"@type":"Organization","name":"Bijdragers aan Wikimedia-projecten"},"publisher":{"@type":"Organization","name":"Wikimedia Foundation, Inc.","logo":{"@type":"ImageObject","url":"https:\/\/www.wikimedia.org\/static\/images\/wmf-hor-googpub.png"}},"datePublished":"2003-12-17T23:37:54Z","dateModified":"2024-11-12T22:11:42Z","image":"https:\/\/upload.wikimedia.org\/wikipedia\/commons\/8\/85\/Logo_of_National_Socialist_Movement.svg","headline":"politieke partij uit Nederland (1931-1945)"}</script> </body> </html>