CINXE.COM

<!DOCTYPE html> <html class="client-nojs vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available" lang="pl" dir="ltr"> <head> <meta charset="UTF-8"> <title>Średniowieczna medycyna świata islamu – Wikipedia, wolna encyklopedia</title> <script>(function(){var className="client-js vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available";var cookie=document.cookie.match(/(?:^|; )plwikimwclientpreferences=([^;]+)/);if(cookie){cookie[1].split('%2C').forEach(function(pref){className=className.replace(new RegExp('(^| )'+pref.replace(/-clientpref-\w+$|[^\w-]+/g,'')+'-clientpref-\\w+( |$)'),'$1'+pref+'$2');});}document.documentElement.className=className;}());RLCONF={"wgBreakFrames":false,"wgSeparatorTransformTable":[",\t."," \t,"],"wgDigitTransformTable":["",""], "wgDefaultDateFormat":"dmy","wgMonthNames":["","styczeń","luty","marzec","kwiecień","maj","czerwiec","lipiec","sierpień","wrzesień","październik","listopad","grudzień"],"wgRequestId":"a452ef84-ccba-4b4f-a544-b2e7960789fd","wgCanonicalNamespace":"","wgCanonicalSpecialPageName":false,"wgNamespaceNumber":0,"wgPageName":"Średniowieczna_medycyna_świata_islamu","wgTitle":"Średniowieczna medycyna świata islamu","wgCurRevisionId":75062248,"wgRevisionId":75062248,"wgArticleId":431830,"wgIsArticle":true,"wgIsRedirect":false,"wgAction":"view","wgUserName":null,"wgUserGroups":["*"],"wgCategories":["Artykuły wymagające uzupełnienia źródeł od 2024-10","Historia medycyny","Historia Arabów","Filozofia średniowieczna"],"wgPageViewLanguage":"pl","wgPageContentLanguage":"pl","wgPageContentModel":"wikitext","wgRelevantPageName":"Średniowieczna_medycyna_świata_islamu","wgRelevantArticleId":431830,"wgIsProbablyEditable":true,"wgRelevantPageIsProbablyEditable":true,"wgRestrictionEdit":[], "wgRestrictionMove":[],"wgNoticeProject":"wikipedia","wgCiteReferencePreviewsActive":true,"wgFlaggedRevsParams":{"tags":{"accuracy":{"levels":1}}},"wgStableRevisionId":75062248,"wgMediaViewerOnClick":true,"wgMediaViewerEnabledByDefault":true,"wgPopupsFlags":0,"wgVisualEditor":{"pageLanguageCode":"pl","pageLanguageDir":"ltr","pageVariantFallbacks":"pl"},"wgMFDisplayWikibaseDescriptions":{"search":true,"watchlist":true,"tagline":true,"nearby":true},"wgWMESchemaEditAttemptStepOversample":false,"wgWMEPageLength":10000,"wgRelatedArticlesCompat":[],"wgCentralAuthMobileDomain":false,"wgEditSubmitButtonLabelPublish":true,"wgULSPosition":"interlanguage","wgULSisCompactLinksEnabled":false,"wgVector2022LanguageInHeader":true,"wgULSisLanguageSelectorEmpty":false,"wgWikibaseItemId":"Q624029","wgCheckUserClientHintsHeadersJsApi":["brands","architecture","bitness","fullVersionList","mobile","model","platform","platformVersion"],"GEHomepageSuggestedEditsEnableTopics":true,"wgGETopicsMatchModeEnabled": false,"wgGEStructuredTaskRejectionReasonTextInputEnabled":false,"wgGELevelingUpEnabledForUser":false};RLSTATE={"ext.gadget.wikiflex":"ready","ext.gadget.infobox":"ready","ext.gadget.hlist":"ready","ext.gadget.darkmode-overrides":"ready","ext.gadget.small-references":"ready","ext.gadget.citation-access-info":"ready","ext.gadget.sprawdz-problemy-szablony":"ready","ext.globalCssJs.user.styles":"ready","site.styles":"ready","user.styles":"ready","ext.globalCssJs.user":"ready","user":"ready","user.options":"loading","skins.vector.search.codex.styles":"ready","skins.vector.styles":"ready","skins.vector.icons":"ready","ext.flaggedRevs.basic":"ready","mediawiki.codex.messagebox.styles":"ready","ext.wikimediamessages.styles":"ready","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript":"ready","ext.uls.interlanguage":"ready","wikibase.client.init":"ready","ext.wikimediaBadges":"ready"};RLPAGEMODULES=["site","mediawiki.page.ready","mediawiki.toc","skins.vector.js","ext.centralNotice.geoIP", "ext.centralNotice.startUp","ext.flaggedRevs.advanced","ext.gadget.ll-script-loader","ext.gadget.veKeepParameters","ext.gadget.szablon-galeria","ext.gadget.NavFrame","ext.gadget.citoid-overrides","ext.gadget.maps","ext.gadget.padlock-indicators","ext.gadget.interwiki-langlist","ext.gadget.edit-summaries","ext.gadget.edit-first-section","ext.gadget.wikibugs","ext.gadget.map-toggler","ext.gadget.narrowFootnoteColumns","ext.gadget.WDsearch","ext.urlShortener.toolbar","ext.centralauth.centralautologin","mmv.bootstrap","ext.popups","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.init","ext.visualEditor.targetLoader","ext.echo.centralauth","ext.eventLogging","ext.wikimediaEvents","ext.navigationTiming","ext.uls.interface","ext.cx.eventlogging.campaigns","ext.cx.uls.quick.actions","wikibase.client.vector-2022","ext.checkUser.clientHints","ext.growthExperiments.SuggestedEditSession","wikibase.sidebar.tracking"];</script> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.loader.impl(function(){return["user.options@12s5i",function($,jQuery,require,module){mw.user.tokens.set({"patrolToken":"+\\","watchToken":"+\\","csrfToken":"+\\"}); }];});});</script> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=pl&modules=ext.flaggedRevs.basic%7Cext.uls.interlanguage%7Cext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript%7Cext.wikimediaBadges%7Cext.wikimediamessages.styles%7Cmediawiki.codex.messagebox.styles%7Cskins.vector.icons%2Cstyles%7Cskins.vector.search.codex.styles%7Cwikibase.client.init&only=styles&skin=vector-2022"> <script async="" src="/w/load.php?lang=pl&modules=startup&only=scripts&raw=1&skin=vector-2022"></script> <meta name="ResourceLoaderDynamicStyles" content=""> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=pl&modules=ext.gadget.citation-access-info%2Cdarkmode-overrides%2Chlist%2Cinfobox%2Csmall-references%2Csprawdz-problemy-szablony%2Cwikiflex&only=styles&skin=vector-2022"> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=pl&modules=site.styles&only=styles&skin=vector-2022"> <meta name="generator" content="MediaWiki 1.44.0-wmf.4"> <meta name="referrer" content="origin"> <meta name="referrer" content="origin-when-cross-origin"> <meta name="robots" content="max-image-preview:standard"> <meta name="format-detection" content="telephone=no"> <meta name="viewport" content="width=1120"> <meta property="og:title" content="Średniowieczna medycyna świata islamu – Wikipedia, wolna encyklopedia"> <meta property="og:type" content="website"> <link rel="preconnect" href="//upload.wikimedia.org"> <link rel="alternate" media="only screen and (max-width: 640px)" href="//pl.m.wikipedia.org/wiki/%C5%9Aredniowieczna_medycyna_%C5%9Bwiata_islamu"> <link rel="alternate" type="application/x-wiki" title="Edytuj" href="/w/index.php?title=%C5%9Aredniowieczna_medycyna_%C5%9Bwiata_islamu&action=edit"> <link rel="apple-touch-icon" href="/static/apple-touch/wikipedia.png"> <link rel="icon" href="/static/favicon/wikipedia.ico"> <link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/w/rest.php/v1/search" title="Wikipedia (pl)"> <link rel="EditURI" type="application/rsd+xml" href="//pl.wikipedia.org/w/api.php?action=rsd"> <link rel="canonical" href="https://pl.wikipedia.org/wiki/%C5%9Aredniowieczna_medycyna_%C5%9Bwiata_islamu"> <link rel="license" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.pl"> <link rel="alternate" type="application/atom+xml" title="Kanał Atom Wikipedii" href="/w/index.php?title=Specjalna:Ostatnie_zmiany&feed=atom"> <link rel="dns-prefetch" href="//meta.wikimedia.org" /> <link rel="dns-prefetch" href="//login.wikimedia.org"> </head> <body class="skin--responsive skin-vector skin-vector-search-vue mediawiki ltr sitedir-ltr mw-hide-empty-elt ns-0 ns-subject mw-editable page-Średniowieczna_medycyna_świata_islamu rootpage-Średniowieczna_medycyna_świata_islamu skin-vector-2022 action-view"><a class="mw-jump-link" href="#bodyContent">Przejdź do zawartości</a> <div class="vector-header-container"> <header class="vector-header mw-header"> <div class="vector-header-start"> <nav class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Witryna"> <div id="vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown vector-main-menu-dropdown vector-button-flush-left vector-button-flush-right" > <input type="checkbox" id="vector-main-menu-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Menu główne" > <label id="vector-main-menu-dropdown-label" for="vector-main-menu-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-menu mw-ui-icon-wikimedia-menu"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Menu główne</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-main-menu-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-main-menu" class="vector-main-menu vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-main-menu-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="main-menu-pinned" data-pinnable-element-id="vector-main-menu" data-pinned-container-id="vector-main-menu-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-main-menu-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Menu główne</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.pin">przypnij</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.unpin">ukryj</button> </div> <div id="p-navigation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation" > <div class="vector-menu-heading"> Nawigacja </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-mainpage-description" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Strona_g%C5%82%C3%B3wna" title="Przejdź na stronę główną [z]" accesskey="z"><span>Strona główna</span></a></li><li id="n-randompage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:Losowa_strona" title="Załaduj losową stronę [x]" accesskey="x"><span>Losuj artykuł</span></a></li><li id="n-Kategorie" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Portal:Kategorie_G%C5%82%C3%B3wne"><span>Kategorie artykułów</span></a></li><li id="n-Featured-articles" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Wyr%C3%B3%C5%BCniona_zawarto%C5%9B%C4%87_Wikipedii"><span>Najlepsze artykuły</span></a></li><li id="n-FAQ" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Pomoc:FAQ"><span>Częste pytania (FAQ)</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-zmiany" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-zmiany" > <div class="vector-menu-heading"> Dla czytelników </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-czytelnicy" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:O_Wikipedii"><span>O Wikipedii</span></a></li><li id="n-contact" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Kontakt_z_wikipedystami"><span>Kontakt</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-edytorzy" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-edytorzy" > <div class="vector-menu-heading"> Dla wikipedystów </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-pierwsze-kroki" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Pomoc:Pierwsze_kroki"><span>Pierwsze kroki</span></a></li><li id="n-portal" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Portal_wikipedyst%C3%B3w" title="O projekcie – co możesz zrobić, gdzie możesz znaleźć informacje"><span>Portal wikipedystów</span></a></li><li id="n-Noticeboard" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Tablica_og%C5%82osze%C5%84"><span>Ogłoszenia</span></a></li><li id="n-Guidelines" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Zasady"><span>Zasady</span></a></li><li id="n-helppage-name" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Pomoc:Spis_tre%C5%9Bci"><span>Pomoc</span></a></li><li id="n-recentchanges" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:Ostatnie_zmiany" title="Lista ostatnich zmian w Wikipedii. [r]" accesskey="r"><span>Ostatnie zmiany</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> <a href="/wiki/Wikipedia:Strona_g%C5%82%C3%B3wna" class="mw-logo"> <img class="mw-logo-icon" src="/static/images/icons/wikipedia.png" alt="" aria-hidden="true" height="50" width="50"> <span class="mw-logo-container skin-invert"> <img class="mw-logo-wordmark" alt="Wikipedia" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-wordmark-en.svg" style="width: 7.5em; height: 1.125em;"> <img class="mw-logo-tagline" alt="wolna encyklopedia" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-tagline-pl.svg" width="120" height="13" style="width: 7.5em; height: 0.8125em;"> </span> </a> </div> <div class="vector-header-end"> <div id="p-search" role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-collapses vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box-auto-expand-width vector-search-box"> <a href="/wiki/Specjalna:Szukaj" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only search-toggle" title="Przeszukaj Wikipedię [f]" accesskey="f"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>Szukaj</span> </a> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail cdx-typeahead-search--auto-expand-width"> <form action="/w/index.php" id="searchform" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div id="simpleSearch" class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Przeszukaj Wikipedię" aria-label="Przeszukaj Wikipedię" autocapitalize="sentences" title="Przeszukaj Wikipedię [f]" accesskey="f" id="searchInput" > <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="Specjalna:Szukaj"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Szukaj</button> </form> </div> </div> </div> <nav class="vector-user-links vector-user-links-wide" aria-label="Narzędzia osobiste"> <div class="vector-user-links-main"> <div id="p-vector-user-menu-preferences" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-userpage" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Wygląd"> <div id="vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown " title="Zmień rozmiar czcionki, szerokość oraz kolorystykę strony" > <input type="checkbox" id="vector-appearance-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Wygląd" > <label id="vector-appearance-dropdown-label" for="vector-appearance-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-appearance mw-ui-icon-wikimedia-appearance"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Wygląd</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-appearance-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div id="p-vector-user-menu-notifications" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-overflow" class="vector-menu mw-portlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_pl.wikipedia.org&uselang=pl" class=""><span>Wspomóż Wikipedię</span></a> </li> <li id="pt-createaccount-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Specjalna:Utw%C3%B3rz_konto&returnto=%C5%9Aredniowieczna+medycyna+%C5%9Bwiata+islamu" title="Zachęcamy do stworzenia konta i zalogowania, ale nie jest to obowiązkowe." class=""><span>Utwórz konto</span></a> </li> <li id="pt-login-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Specjalna:Zaloguj&returnto=%C5%9Aredniowieczna+medycyna+%C5%9Bwiata+islamu" title="Zachęcamy do zalogowania się, choć nie jest to obowiązkowe. [o]" accesskey="o" class=""><span>Zaloguj się</span></a> </li> </ul> </div> </div> </div> <div id="vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown vector-user-menu vector-button-flush-right vector-user-menu-logged-out" title="Więcej opcji" > <input type="checkbox" id="vector-user-links-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Narzędzia osobiste" > <label id="vector-user-links-dropdown-label" for="vector-user-links-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-ellipsis mw-ui-icon-wikimedia-ellipsis"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Narzędzia osobiste</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-personal" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-personal user-links-collapsible-item" title="Menu użytkownika" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_pl.wikipedia.org&uselang=pl"><span>Wspomóż Wikipedię</span></a></li><li id="pt-createaccount" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:Utw%C3%B3rz_konto&returnto=%C5%9Aredniowieczna+medycyna+%C5%9Bwiata+islamu" title="Zachęcamy do stworzenia konta i zalogowania, ale nie jest to obowiązkowe."><span class="vector-icon mw-ui-icon-userAdd mw-ui-icon-wikimedia-userAdd"></span> <span>Utwórz konto</span></a></li><li id="pt-login" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:Zaloguj&returnto=%C5%9Aredniowieczna+medycyna+%C5%9Bwiata+islamu" title="Zachęcamy do zalogowania się, choć nie jest to obowiązkowe. [o]" accesskey="o"><span class="vector-icon mw-ui-icon-logIn mw-ui-icon-wikimedia-logIn"></span> <span>Zaloguj się</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-user-menu-anon-editor" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-user-menu-anon-editor" > <div class="vector-menu-heading"> Strony dla anonimowych edytorów <a href="/wiki/Pomoc:Pierwsze_kroki" aria-label="Dowiedz się więcej na temat edytowania"><span>dowiedz się więcej</span></a> </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-anoncontribs" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:M%C3%B3j_wk%C5%82ad" title="Lista edycji wykonanych z tego adresu IP [y]" accesskey="y"><span>Edycje</span></a></li><li id="pt-anontalk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:Moja_dyskusja" title="Dyskusja użytkownika dla tego adresu IP [n]" accesskey="n"><span>Dyskusja</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </header> </div> <div class="mw-page-container"> <div class="mw-page-container-inner"> <div class="vector-sitenotice-container"> <div id="siteNotice"></div> </div> <div class="vector-column-start"> <div class="vector-main-menu-container"> <div id="mw-navigation"> <nav id="mw-panel" class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Witryna"> <div id="vector-main-menu-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> </div> </div> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav id="mw-panel-toc" aria-label="Spis treści" data-event-name="ui.sidebar-toc" class="mw-table-of-contents-container vector-toc-landmark"> <div id="vector-toc-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-toc" class="vector-toc vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-toc-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="toc-pinned" data-pinnable-element-id="vector-toc" > <h2 class="vector-pinnable-header-label">Spis treści</h2> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.pin">przypnij</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.unpin">ukryj</button> </div> <ul class="vector-toc-contents" id="mw-panel-toc-list"> <li id="toc-mw-content-text" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a href="#" class="vector-toc-link"> <div class="vector-toc-text">Początek</div> </a> </li> <li id="toc-Rytuał_przedmodlitewnej_ablucji" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Rytuał_przedmodlitewnej_ablucji"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1</span> <span>Rytuał przedmodlitewnej ablucji</span> </div> </a> <ul id="toc-Rytuał_przedmodlitewnej_ablucji-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Periodyzacja_rozwoju_medycyny_arabskiej" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Periodyzacja_rozwoju_medycyny_arabskiej"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2</span> <span>Periodyzacja rozwoju medycyny arabskiej</span> </div> </a> <ul id="toc-Periodyzacja_rozwoju_medycyny_arabskiej-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Medycyna_profetyczna_inaczej_zwana_teokratyczną" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Medycyna_profetyczna_inaczej_zwana_teokratyczną"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3</span> <span>Medycyna profetyczna inaczej zwana teokratyczną</span> </div> </a> <ul id="toc-Medycyna_profetyczna_inaczej_zwana_teokratyczną-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Medycyna_okresu_poprofetycznego" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Medycyna_okresu_poprofetycznego"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4</span> <span>Medycyna okresu poprofetycznego</span> </div> </a> <ul id="toc-Medycyna_okresu_poprofetycznego-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Medycyna_muzułmańskiej_Hiszpanii" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Medycyna_muzułmańskiej_Hiszpanii"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5</span> <span>Medycyna muzułmańskiej Hiszpanii</span> </div> </a> <ul id="toc-Medycyna_muzułmańskiej_Hiszpanii-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Literatura" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Literatura"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6</span> <span>Literatura</span> </div> </a> <ul id="toc-Literatura-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </div> </div> </nav> </div> </div> <div class="mw-content-container"> <main id="content" class="mw-body"> <header class="mw-body-header vector-page-titlebar"> <nav aria-label="Spis treści" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown vector-page-titlebar-toc vector-button-flush-left" > <input type="checkbox" id="vector-page-titlebar-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Przełącz stan spisu treści" > <label id="vector-page-titlebar-toc-label" for="vector-page-titlebar-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-listBullet mw-ui-icon-wikimedia-listBullet"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Przełącz stan spisu treści</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-titlebar-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <h1 id="firstHeading" class="firstHeading mw-first-heading"><span class="mw-page-title-main">Średniowieczna medycyna świata islamu</span></h1> <div id="p-lang-btn" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-lang" > <input type="checkbox" id="p-lang-btn-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn" class="vector-dropdown-checkbox mw-interlanguage-selector" aria-label="Przejdź do artykułu w innym języku. Treść dostępna w 23 językach" > <label id="p-lang-btn-label" for="p-lang-btn-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive mw-portlet-lang-heading-23" aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-language-progressive mw-ui-icon-wikimedia-language-progressive"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">23 języki</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="interlanguage-link interwiki-ar badge-Q17437798 badge-goodarticle mw-list-item" title="dobry artykuł"><a href="https://ar.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%84%D8%B7%D8%A8_%D9%88%D8%A7%D9%84%D8%B5%D9%8A%D8%AF%D9%84%D8%A9_%D9%81%D9%8A_%D8%B9%D8%B5%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D8%AD%D8%B6%D8%A7%D8%B1%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D8%A5%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%D9%8A%D8%A9" title="الطب والصيدلة في عصر الحضارة الإسلامية – arabski" lang="ar" hreflang="ar" data-title="الطب والصيدلة في عصر الحضارة الإسلامية" data-language-autonym="العربية" data-language-local-name="arabski" class="interlanguage-link-target"><span>العربية</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bn mw-list-item"><a href="https://bn.wikipedia.org/wiki/%E0%A6%AE%E0%A6%A7%E0%A7%8D%E0%A6%AF%E0%A6%AF%E0%A7%81%E0%A6%97%E0%A7%80%E0%A6%AF%E0%A6%BC_%E0%A6%87%E0%A6%B8%E0%A6%B2%E0%A6%BE%E0%A6%AE%E0%A6%BF_%E0%A6%AC%E0%A6%BF%E0%A6%B6%E0%A7%8D%E0%A6%AC%E0%A7%87%E0%A6%B0_%E0%A6%9A%E0%A6%BF%E0%A6%95%E0%A6%BF%E0%A7%8E%E0%A6%B8%E0%A6%BE" title="মধ্যযুগীয় ইসলামি বিশ্বের চিকিৎসা – bengalski" lang="bn" hreflang="bn" data-title="মধ্যযুগীয় ইসলামি বিশ্বের চিকিৎসা" data-language-autonym="বাংলা" data-language-local-name="bengalski" class="interlanguage-link-target"><span>বাংলা</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ca mw-list-item"><a href="https://ca.wikipedia.org/wiki/Medicina_en_el_m%C3%B3n_isl%C3%A0mic_medieval" title="Medicina en el món islàmic medieval – kataloński" lang="ca" hreflang="ca" data-title="Medicina en el món islàmic medieval" data-language-autonym="Català" data-language-local-name="kataloński" class="interlanguage-link-target"><span>Català</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-de mw-list-item"><a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Medizin_in_der_mittelalterlichen_islamischen_Welt" title="Medizin in der mittelalterlichen islamischen Welt – niemiecki" lang="de" hreflang="de" data-title="Medizin in der mittelalterlichen islamischen Welt" data-language-autonym="Deutsch" data-language-local-name="niemiecki" class="interlanguage-link-target"><span>Deutsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-el mw-list-item"><a href="https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%99%CF%83%CE%BB%CE%B1%CE%BC%CE%B9%CE%BA%CE%AE_%CE%B9%CE%B1%CF%84%CF%81%CE%B9%CE%BA%CE%AE" title="Ισλαμική ιατρική – grecki" lang="el" hreflang="el" data-title="Ισλαμική ιατρική" data-language-autonym="Ελληνικά" data-language-local-name="grecki" class="interlanguage-link-target"><span>Ελληνικά</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-en mw-list-item"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Medicine_in_the_medieval_Islamic_world" title="Medicine in the medieval Islamic world – angielski" lang="en" hreflang="en" data-title="Medicine in the medieval Islamic world" data-language-autonym="English" data-language-local-name="angielski" class="interlanguage-link-target"><span>English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-es mw-list-item"><a href="https://es.wikipedia.org/wiki/Medicina_isl%C3%A1mica" title="Medicina islámica – hiszpański" lang="es" hreflang="es" data-title="Medicina islámica" data-language-autonym="Español" data-language-local-name="hiszpański" class="interlanguage-link-target"><span>Español</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eo mw-list-item"><a href="https://eo.wikipedia.org/wiki/Medicino_en_mezepoka_islama_mondo" title="Medicino en mezepoka islama mondo – esperanto" lang="eo" hreflang="eo" data-title="Medicino en mezepoka islama mondo" data-language-autonym="Esperanto" data-language-local-name="esperanto" class="interlanguage-link-target"><span>Esperanto</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fa mw-list-item"><a href="https://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%BE%D8%B2%D8%B4%DA%A9%DB%8C_%D8%AF%D8%B1_%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85" title="پزشکی در جهان اسلام – perski" lang="fa" hreflang="fa" data-title="پزشکی در جهان اسلام" data-language-autonym="فارسی" data-language-local-name="perski" class="interlanguage-link-target"><span>فارسی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fr mw-list-item"><a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/M%C3%A9decine_arabe_au_Moyen_%C3%82ge" title="Médecine arabe au Moyen Âge – francuski" lang="fr" hreflang="fr" data-title="Médecine arabe au Moyen Âge" data-language-autonym="Français" data-language-local-name="francuski" class="interlanguage-link-target"><span>Français</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-glk mw-list-item"><a href="https://glk.wikipedia.org/wiki/%D9%BE%D9%8A%D8%AC%D8%B4%DA%A9%D9%8A_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85_%D9%9A_%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86_%D9%9A_%D9%85%D8%A6%D9%86" title="پيجشکي اسلام ٚ جهان ٚ مئن – giliański" lang="glk" hreflang="glk" data-title="پيجشکي اسلام ٚ جهان ٚ مئن" data-language-autonym="گیلکی" data-language-local-name="giliański" class="interlanguage-link-target"><span>گیلکی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-id mw-list-item"><a href="https://id.wikipedia.org/wiki/Kedokteran_Islam_abad_pertengahan" title="Kedokteran Islam abad pertengahan – indonezyjski" lang="id" hreflang="id" data-title="Kedokteran Islam abad pertengahan" data-language-autonym="Bahasa Indonesia" data-language-local-name="indonezyjski" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Indonesia</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-it mw-list-item"><a href="https://it.wikipedia.org/wiki/Medicina_islamica" title="Medicina islamica – włoski" lang="it" hreflang="it" data-title="Medicina islamica" data-language-autonym="Italiano" data-language-local-name="włoski" class="interlanguage-link-target"><span>Italiano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-la mw-list-item"><a href="https://la.wikipedia.org/wiki/Medicina_Islamica" title="Medicina Islamica – łaciński" lang="la" hreflang="la" data-title="Medicina Islamica" data-language-autonym="Latina" data-language-local-name="łaciński" class="interlanguage-link-target"><span>Latina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pt mw-list-item"><a href="https://pt.wikipedia.org/wiki/Medicina_medieval_isl%C3%A2mica" title="Medicina medieval islâmica – portugalski" lang="pt" hreflang="pt" data-title="Medicina medieval islâmica" data-language-autonym="Português" data-language-local-name="portugalski" class="interlanguage-link-target"><span>Português</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ro mw-list-item"><a href="https://ro.wikipedia.org/wiki/Medicin%C4%83_%C3%AEn_lumea_islamic%C4%83_medieval%C4%83" title="Medicină în lumea islamică medievală – rumuński" lang="ro" hreflang="ro" data-title="Medicină în lumea islamică medievală" data-language-autonym="Română" data-language-local-name="rumuński" class="interlanguage-link-target"><span>Română</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ru mw-list-item"><a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%86%D0%B8%D0%BD%D0%B0_%D0%B8_%D1%84%D0%B0%D1%80%D0%BC%D0%B0%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%B3%D0%B8%D1%8F_%D0%B2_%D1%81%D1%80%D0%B5%D0%B4%D0%BD%D0%B5%D0%B2%D0%B5%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D0%BC_%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%BC_%D0%BC%D0%B8%D1%80%D0%B5" title="Медицина и фармакология в средневековом исламском мире – rosyjski" lang="ru" hreflang="ru" data-title="Медицина и фармакология в средневековом исламском мире" data-language-autonym="Русский" data-language-local-name="rosyjski" class="interlanguage-link-target"><span>Русский</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sr mw-list-item"><a href="https://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%86%D0%B8%D0%BD%D0%B0_%D1%83_%D1%81%D1%80%D0%B5%D0%B4%D1%9A%D0%BE%D0%B2%D0%B5%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D0%BD%D0%BE%D0%BC_%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%BC_%D1%81%D0%B2%D0%B5%D1%82%D1%83" title="Медицина у средњовековном исламском свету – serbski" lang="sr" hreflang="sr" data-title="Медицина у средњовековном исламском свету" data-language-autonym="Српски / srpski" data-language-local-name="serbski" class="interlanguage-link-target"><span>Српски / srpski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sh mw-list-item"><a href="https://sh.wikipedia.org/wiki/Islamska_medicina" title="Islamska medicina – serbsko-chorwacki" lang="sh" hreflang="sh" data-title="Islamska medicina" data-language-autonym="Srpskohrvatski / српскохрватски" data-language-local-name="serbsko-chorwacki" class="interlanguage-link-target"><span>Srpskohrvatski / српскохрватски</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fi mw-list-item"><a href="https://fi.wikipedia.org/wiki/Islamilainen_l%C3%A4%C3%A4ketiede_keskiajalla" title="Islamilainen lääketiede keskiajalla – fiński" lang="fi" hreflang="fi" data-title="Islamilainen lääketiede keskiajalla" data-language-autonym="Suomi" data-language-local-name="fiński" class="interlanguage-link-target"><span>Suomi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tr mw-list-item"><a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/%C4%B0slam_t%C4%B1bb%C4%B1" title="İslam tıbbı – turecki" lang="tr" hreflang="tr" data-title="İslam tıbbı" data-language-autonym="Türkçe" data-language-local-name="turecki" class="interlanguage-link-target"><span>Türkçe</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vi mw-list-item"><a href="https://vi.wikipedia.org/wiki/Y_h%E1%BB%8Dc_%E1%BB%9F_Th%E1%BA%BF_gi%E1%BB%9Bi_H%E1%BB%93i_gi%C3%A1o_Trung_%C4%91%E1%BA%A1i" title="Y học ở Thế giới Hồi giáo Trung đại – wietnamski" lang="vi" hreflang="vi" data-title="Y học ở Thế giới Hồi giáo Trung đại" data-language-autonym="Tiếng Việt" data-language-local-name="wietnamski" class="interlanguage-link-target"><span>Tiếng Việt</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh mw-list-item"><a href="https://zh.wikipedia.org/wiki/%E4%B8%AD%E4%B8%96%E7%BA%AA%E4%BC%8A%E6%96%AF%E5%85%B0%E4%B8%96%E7%95%8C%E7%9A%84%E5%8C%BB%E5%AD%A6" title="中世纪伊斯兰世界的医学 – chiński" lang="zh" hreflang="zh" data-title="中世纪伊斯兰世界的医学" data-language-autonym="中文" data-language-local-name="chiński" class="interlanguage-link-target"><span>中文</span></a></li> </ul> <div class="after-portlet after-portlet-lang"><span class="wb-langlinks-edit wb-langlinks-link"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q624029#sitelinks-wikipedia" title="Edytuj linki pomiędzy wersjami językowymi" class="wbc-editpage">Edytuj linki</a></span></div> </div> </div> </div> </header> <div class="vector-page-toolbar"> <div class="vector-page-toolbar-container"> <div id="left-navigation"> <nav aria-label="Przestrzenie nazw"> <div id="p-associated-pages" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-associated-pages" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-nstab-main" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/%C5%9Aredniowieczna_medycyna_%C5%9Bwiata_islamu" title="Zobacz stronę treści [c]" accesskey="c"><span>Artykuł</span></a></li><li id="ca-talk" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Dyskusja:%C5%9Aredniowieczna_medycyna_%C5%9Bwiata_islamu" rel="discussion" title="Dyskusja o zawartości tej strony [t]" accesskey="t"><span>Dyskusja</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown emptyPortlet" > <input type="checkbox" id="vector-variants-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Zmień wariant języka" > <label id="vector-variants-dropdown-label" for="vector-variants-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">polski</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-variants" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-variants emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> <div id="right-navigation" class="vector-collapsible"> <nav aria-label="Widok"> <div id="p-views" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-views" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-view" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/%C5%9Aredniowieczna_medycyna_%C5%9Bwiata_islamu"><span>Czytaj</span></a></li><li id="ca-ve-edit" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%C5%9Aredniowieczna_medycyna_%C5%9Bwiata_islamu&veaction=edit" title="Edytuj tę stronę [v]" accesskey="v"><span>Edytuj</span></a></li><li id="ca-edit" class="collapsible vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%C5%9Aredniowieczna_medycyna_%C5%9Bwiata_islamu&action=edit" title="Edycja kodu źródłowego strony [e]" accesskey="e"><span>Edytuj kod źródłowy</span></a></li><li id="ca-history" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%C5%9Aredniowieczna_medycyna_%C5%9Bwiata_islamu&action=history" title="Starsze wersje tej strony [h]" accesskey="h"><span>Wyświetl historię</span></a></li> </ul> </div> </div> </nav> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Narzędzia dla stron"> <div id="vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown vector-page-tools-dropdown" > <input type="checkbox" id="vector-page-tools-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Narzędzia" > <label id="vector-page-tools-dropdown-label" for="vector-page-tools-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">Narzędzia</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-tools-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-page-tools" class="vector-page-tools vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-page-tools-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="page-tools-pinned" data-pinnable-element-id="vector-page-tools" data-pinned-container-id="vector-page-tools-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-page-tools-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Narzędzia</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.pin">przypnij</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.unpin">ukryj</button> </div> <div id="p-cactions" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-cactions emptyPortlet vector-has-collapsible-items" title="Więcej opcji" > <div class="vector-menu-heading"> Działania </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-more-view" class="selected vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/wiki/%C5%9Aredniowieczna_medycyna_%C5%9Bwiata_islamu"><span>Czytaj</span></a></li><li id="ca-more-ve-edit" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%C5%9Aredniowieczna_medycyna_%C5%9Bwiata_islamu&veaction=edit" title="Edytuj tę stronę [v]" accesskey="v"><span>Edytuj</span></a></li><li id="ca-more-edit" class="collapsible vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%C5%9Aredniowieczna_medycyna_%C5%9Bwiata_islamu&action=edit" title="Edycja kodu źródłowego strony [e]" accesskey="e"><span>Edytuj kod źródłowy</span></a></li><li id="ca-more-history" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%C5%9Aredniowieczna_medycyna_%C5%9Bwiata_islamu&action=history"><span>Wyświetl historię</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-tb" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-tb" > <div class="vector-menu-heading"> Ogólne </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-whatlinkshere" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:Linkuj%C4%85ce/%C5%9Aredniowieczna_medycyna_%C5%9Bwiata_islamu" title="Pokaż listę wszystkich stron linkujących do tej strony [j]" accesskey="j"><span>Linkujące</span></a></li><li id="t-recentchangeslinked" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:Zmiany_w_linkowanych/%C5%9Aredniowieczna_medycyna_%C5%9Bwiata_islamu" rel="nofollow" title="Ostatnie zmiany w stronach, do których ta strona linkuje [k]" accesskey="k"><span>Zmiany w linkowanych</span></a></li><li id="t-upload" class="mw-list-item"><a href="//pl.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Prześlij_plik" title="Prześlij pliki [u]" accesskey="u"><span>Prześlij plik</span></a></li><li id="t-specialpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:Strony_specjalne" title="Lista wszystkich stron specjalnych [q]" accesskey="q"><span>Strony specjalne</span></a></li><li id="t-permalink" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%C5%9Aredniowieczna_medycyna_%C5%9Bwiata_islamu&oldid=75062248" title="Stały link do tej wersji tej strony"><span>Link do tej wersji</span></a></li><li id="t-info" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%C5%9Aredniowieczna_medycyna_%C5%9Bwiata_islamu&action=info" title="Więcej informacji na temat tej strony"><span>Informacje o tej stronie</span></a></li><li id="t-cite" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:Cytuj&page=%C5%9Aredniowieczna_medycyna_%C5%9Bwiata_islamu&id=75062248&wpFormIdentifier=titleform" title="Informacja o tym jak należy cytować tę stronę"><span>Cytowanie tego artykułu</span></a></li><li id="t-urlshortener" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:Skr%C3%B3%C4%87_adres_URL&url=https%3A%2F%2Fpl.wikipedia.org%2Fwiki%2F%25C5%259Aredniowieczna_medycyna_%25C5%259Bwiata_islamu"><span>Zobacz skrócony adres URL</span></a></li><li id="t-urlshortener-qrcode" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:Kod_QR&url=https%3A%2F%2Fpl.wikipedia.org%2Fwiki%2F%25C5%259Aredniowieczna_medycyna_%25C5%259Bwiata_islamu"><span>Pobierz kod QR</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-coll-print_export" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-coll-print_export" > <div class="vector-menu-heading"> Drukuj lub eksportuj </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="coll-create_a_book" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCka&bookcmd=book_creator&referer=%C5%9Aredniowieczna+medycyna+%C5%9Bwiata+islamu"><span>Utwórz książkę</span></a></li><li id="coll-download-as-rl" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:DownloadAsPdf&page=%C5%9Aredniowieczna_medycyna_%C5%9Bwiata_islamu&action=show-download-screen"><span>Pobierz jako PDF</span></a></li><li id="t-print" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%C5%9Aredniowieczna_medycyna_%C5%9Bwiata_islamu&printable=yes" title="Wersja do wydruku [p]" accesskey="p"><span>Wersja do druku</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-wikibase-otherprojects" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-wikibase-otherprojects" > <div class="vector-menu-heading"> W innych projektach </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-commons mw-list-item"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Medicine_of_the_Islamic_Golden_Age" hreflang="en"><span>Wikimedia Commons</span></a></li><li id="t-wikibase" class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikibase-dataitem mw-list-item"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q624029" title="Link do powiązanego elementu w repozytorium danych [g]" accesskey="g"><span>Element Wikidanych</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> </div> <div class="vector-column-end"> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Narzędzia dla stron"> <div id="vector-page-tools-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Wygląd"> <div id="vector-appearance-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-appearance" class="vector-appearance vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-appearance-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="appearance-pinned" data-pinnable-element-id="vector-appearance" data-pinned-container-id="vector-appearance-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-appearance-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Wygląd</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.pin">przypnij</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.unpin">ukryj</button> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> <div id="bodyContent" class="vector-body" aria-labelledby="firstHeading" data-mw-ve-target-container> <div class="vector-body-before-content"> <div class="mw-indicators"> </div> <div id="siteSub" class="noprint">Z Wikipedii, wolnej encyklopedii</div> </div> <div id="contentSub"><div id="mw-content-subtitle"></div></div> <div id="mw-content-text" class="mw-body-content"><div class="mw-content-ltr mw-parser-output" lang="pl" dir="ltr"><div class="metadata plainlinks mbox mbox-content" tabindex="0"><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r75298054">.mw-parser-output .mbox{border:1px solid var(--border-color-base,#a2a9b1);border-left:10px solid var(--color-progressive,#36c);background-color:var(--background-color-neutral-subtle,#f8f9fa);box-sizing:border-box;margin:0 10%0.5em 10%;display:grid;padding:.3em;gap:.3em;grid-template-columns:60px 1fr;align-items:center;word-break:break-word}.mw-parser-output .mbox.with-iconright{grid-template-columns:60px 1fr min-content}.mw-parser-output .mbox.without-icon{grid-template-columns:1fr}.mw-parser-output .mbox-iconright,.mw-parser-output .mbox-icon{justify-self:center}.mw-parser-output .mbox-icon img{max-width:100%;object-fit:contain}.mw-parser-output .mbox p{font-size:inherit}@media(max-width:720px){.mw-parser-output .mbox{margin-left:0;margin-right:0}}@media(max-width:600px){.mw-parser-output .mbox{width:100%}}@media(max-width:450px){.mw-parser-output .mbox-iconright{grid-row:2;grid-column:1/span 2;justify-self:end}.mw-parser-output .mbox.with-iconright{grid-template-columns:40px 1fr}.mw-parser-output .mbox{grid-template-columns:40px 1fr;font-size:0.85rem}}.mw-parser-output .mbox+.mbox{margin-top:calc(-0.5em - 1px)}.mw-parser-output .mbox.mbox-serious{border-left-color:#d33}.mw-parser-output .mbox.mbox-content{border-left-color:#f28500}.mw-parser-output .mbox.mbox-notice{border-left-color:var(--color-progressive,#36c)}.mw-parser-output .mbox.mbox-merge{border-left-color:#9932cc}body.ns-6 .mw-parser-output .mbox{width:unset;max-width:unset}</style> <div class="mbox-icon"> <div><span class="notpageimage" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Wikipedia:Weryfikowalno%C5%9B%C4%87" title="Wikipedia:Weryfikowalność"><img alt="Wikipedia:Weryfikowalność" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/64/Question_book-4.svg/50px-Question_book-4.svg.png" decoding="async" width="50" height="39" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/64/Question_book-4.svg/75px-Question_book-4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/64/Question_book-4.svg/100px-Question_book-4.svg.png 2x" data-file-width="262" data-file-height="204" /></a></span></div></div> <div class="mbox-text"><b>Ten artykuł od 2024-10 wymaga <a href="/wiki/Wikipedia:Weryfikowalno%C5%9B%C4%87" title="Wikipedia:Weryfikowalność">zweryfikowania</a> podanych informacji.</b><div class="hide-when-compact">Należy podać wiarygodne źródła w formie <a href="/wiki/Pomoc:Przypisy" title="Pomoc:Przypisy">przypisów bibliograficznych</a>.<br /><small>Część lub nawet wszystkie informacje w artykule mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte.</small><br /><small><i>Sprawdź w źródłach:</i> <span class="plainlinks"> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://encyklopedia.pwn.pl/szukaj/%C5%9Aredniowieczna+medycyna+%C5%9Bwiata+islamu.html">Encyklopedia PWN</a> • <a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?as_brr=0&as_pub=-icon&q=%22%C5%9Aredniowieczna+medycyna+%C5%9Bwiata+islamu%22">Google Books</a> • <a rel="nofollow" class="external text" href="http://scholar.google.com/scholar?q=%22%C5%9Aredniowieczna+medycyna+%C5%9Bwiata+islamu%22">Google Scholar</a> • <a rel="nofollow" class="external text" href="https://fbc.pionier.net.pl/search#fq={!tag=dcterms_accessRights}dcterms_accessRights%3A%22Dost%C4%99p%20otwarty%22&q=%22%C5%9Aredniowieczna+medycyna+%C5%9Bwiata+islamu%22">Federacja Bibliotek Cyfrowych</a> • <a rel="nofollow" class="external text" href="https://bazhum.muzhp.pl/artykul/lista/?generalQuery=%22%C5%9Aredniowieczna+medycyna+%C5%9Bwiata+islamu%22">BazHum</a> • <a rel="nofollow" class="external text" href="https://yadda.icm.edu.pl/baztech/search/page.action?qt=SEARCH&q=c_0language_0eq.all*sc.article*c_0keywords_0eq.%C5%9Aredniowieczna+medycyna+%C5%9Bwiata+islamu*l_0*c_0fulltext_0eq.all">BazTech</a> • <a rel="nofollow" class="external text" href="https://rcin.org.pl/dlibra/results?q=%22%C5%9Aredniowieczna+medycyna+%C5%9Bwiata+islamu%22&action=SimpleSearchAction&type=-6&p=0">RCIN</a> • Internet Archive (<a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/texts?query=%22%C5%9Aredniowieczna+medycyna+%C5%9Bwiata+islamu%22">texts</a> / <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/inlibrary?query=%22%C5%9Aredniowieczna+medycyna+%C5%9Bwiata+islamu%22">inlibrary</a>)</span></small><br /><span style="color: var(--color-subtle, #54595d); font-size:80%">Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w <a href="/wiki/Dyskusja:%C5%9Aredniowieczna_medycyna_%C5%9Bwiata_islamu" title="Dyskusja:Średniowieczna medycyna świata islamu">dyskusji tego artykułu</a>.</span><br /><span style="color: var(--color-subtle, #54595d); font-size:80%"> Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon <a href="/wiki/Szablon:Dopracowa%C4%87" title="Szablon:Dopracować">{{Dopracować}}</a> z tego artykułu.</span></div></div> </div> <p><b>Średniowieczna medycyna świata islamu</b> – kontynuacja medycyny greckiej. <a href="/wiki/Arabowie" title="Arabowie">Arabowie</a> podjęli dorobek greckiego antyku głównie przejmując nauki <a href="/wiki/Hipokrates" title="Hipokrates">Hipokratesa</a> i <a href="/wiki/Galen" title="Galen">Galena</a>, ale modyfikowali go w ciągu co najmniej czterech wieków, tak że w końcu wieku <a href="/wiki/XI_wiek" title="XI wiek">XI</a> medycyna arabska była już medycyną inną niż ta przejęta od starożytnych. Lekarze rekrutowali się spośród <a href="/wiki/Syria" title="Syria">Syryjczyków</a>, <a href="/wiki/Persowie" title="Persowie">Persów</a> i <a href="/wiki/Grecja" title="Grecja">Greków</a>; nie wszyscy zatem byli muzułmanami i Arabami. Ich aktywność translatorska była intensywna: dzieła Galena i Hipokratesa najpierw tłumaczono na syryjski a potem na arabski. Potem dopiero na łaciński w ciągu całego średniowiecza. Arabowie zajmowali się szeroko postępem w medycynie wschodniej od wieku X do XVI. Wielcy medycy arabscy znaleźli się na <a href="/wiki/P%C3%B3%C5%82wysep_Iberyjski" title="Półwysep Iberyjski">Półwyspie Iberyjskim</a>, w uniwersyteckich miastach hiszpańskich. Wymienić można <a href="/w/index.php?title=Awenzoar&action=edit&redlink=1" class="new" title="Awenzoar (strona nie istnieje)">Awenzoara</a> (1090 – 1162) w Sewilli czy Abul–Kassisa znanego jako <a href="/wiki/Abulcasis" title="Abulcasis">Albucasis</a> (912 – 1013) i <a href="/wiki/Awerroes" title="Awerroes">Awerroesa</a> w Kordobie. </p><p>W rozwoju średniowiecznej medycyny arabskiej można wskazać trzy jego fazy: </p> <ul><li>Czasy przed Mahometem</li> <li>Medycyna profetyczna</li> <li>Medycyna arabskiego renesansu</li></ul> <p><a href="/wiki/Sunna" title="Sunna">Sunna</a> proroka <a href="/wiki/Mahomet" title="Mahomet">Mahometa</a> zawiera sporo odniesień do medycyny, propagując hasła profilaktyki. Są to przede wszystkim zapobieganie i <a href="/wiki/Higiena_osobista" title="Higiena osobista">higiena osobista</a> stosowane przez samego Proroka, który polecał medycynę higieny, sam je stosując. „Czystość to połowa wiary” – to zdanie przypisywane Mahometowi jako hadis może mieć uzasadnienie w opowieści jak pewnego razu dwa anioły przybyły do Muhammada i przemyły jego serce śniegiem. W ten sposób <a href="/wiki/Allah" title="Allah">Allah</a> uczynił jego serce czystym, zamierzał bowiem uczynić Mahometa największym z urodzonych dotychczas ludzi. Przestrzeganie zasad higieny osobistej <a href="/wiki/Koran" title="Koran">Koran</a> nakazuje w postaci reguł ablucji przed każdą modlitwą (<a href="/wiki/Wudu_(ablucja)" title="Wudu (ablucja)">wudu</a>) <i>O wy którzy wierzycie! Kiedy stajecie do modlitwy, to obmywajcie wasze twarze i ręce aż do łokci; przetrzyjcie lekko wasze głowy, a nogi myjcie - aż do kostek. (Koran, 5:6)</i> </p> <meta property="mw:PageProp/toc" /> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Rytuał_przedmodlitewnej_ablucji"><span id="Rytua.C5.82_przedmodlitewnej_ablucji"></span>Rytuał przedmodlitewnej ablucji</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%C5%9Aredniowieczna_medycyna_%C5%9Bwiata_islamu&veaction=edit&section=1" title="Edytuj sekcję: Rytuał przedmodlitewnej ablucji" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%C5%9Aredniowieczna_medycyna_%C5%9Bwiata_islamu&action=edit&section=1" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Rytuał przedmodlitewnej ablucji"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Nakazuje on mycie każdej części jednokrotnie, zaś drugi i trzeci raz są sunną, którą należy wypełniać biorąc przykład z Proroka. Wskazówki dotyczące przedmodlitewnych ablucji zawarte są w hadisach. Mają postać nakazów (należy itp.) lub relacji z czynności dokonywanych przez Mahometa lub jego towarzyszy. </p><p>Drugim tematem zdrowotnym, w którym interwencja Koranu i hadisów miała znaczenie pierwszorzędne, było powszechne obżarstwo. Mahomet jednoznacznie sprzeciwiał się temu obyczajowi. Koran dopuszcza konsumowanie w umiarkowanych ilościach:  „jedzcie i pijcie ale zawsze bez przesady” (7:31). Potępiał nadmierną konsumpcję w słowach  „Człowiek nie napełnia gorszego naczynia niż swój żołądek. Aby zachować wyprostowany kręgosłup, wystarczy człowiekowi zjeść kilka kęsów. Ale jeśli musi (napełnić), to jedna trzecia jedzenia, jedna trzecia na napój i jedna trzecia na powietrze”. Gdy prorok zobaczył mężczyznę z wyraźnie odstającym brzuchem, powiedział, iż lepiej byłoby dla niego, aby nie był on tak duży. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Periodyzacja_rozwoju_medycyny_arabskiej">Periodyzacja rozwoju medycyny arabskiej</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%C5%9Aredniowieczna_medycyna_%C5%9Bwiata_islamu&veaction=edit&section=2" title="Edytuj sekcję: Periodyzacja rozwoju medycyny arabskiej" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%C5%9Aredniowieczna_medycyna_%C5%9Bwiata_islamu&action=edit&section=2" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Periodyzacja rozwoju medycyny arabskiej"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Przyjmuje się podział historii m.a na trzy podstawowe fazy: profetyczną inaczej teokratyczną i poprofetyczną oraz czasy ekspansji m.a. na tereny niearabskie. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Medycyna_profetyczna_inaczej_zwana_teokratyczną"><span id="Medycyna_profetyczna_inaczej_zwana_teokratyczn.C4.85"></span>Medycyna profetyczna inaczej zwana teokratyczną</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%C5%9Aredniowieczna_medycyna_%C5%9Bwiata_islamu&veaction=edit&section=3" title="Edytuj sekcję: Medycyna profetyczna inaczej zwana teokratyczną" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%C5%9Aredniowieczna_medycyna_%C5%9Bwiata_islamu&action=edit&section=3" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Medycyna profetyczna inaczej zwana teokratyczną"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Zaczyna się w pierwszym wieku hegiry (<a href="/wiki/VII_wiek" title="VII wiek">VII</a> w.) i trwa do wieku <a href="/wiki/VIII_wiek" title="VIII wiek">VIII</a>. Nazwę tę należy odnieść do czasu życia Mahometa i bezpośrednio po jego śmierci, kiedy wszelkie zalecenia i zabiegi społeczne kształtowały się pod wpływem nauk jego samego i spadkobierców jego nauk, tworząc wielką legendę a potem tradycję jako <a href="/wiki/Hadis" title="Hadis">hadisy</a>. Jest to okres charakteryzujący się gorączką tłumaczeń, tak aby uzyskać i skompletować dzieła starożytnych, skomentować je i zasymilować. Okres proroka i jego bezpośrednich następców, czterech kalifów trwał tylko niespełna 40 lat i był zdeterminowany przez wiedzę medyczną samego proroka. Medycyna tego czasu opierała się na Koranie i Sunnie. Podział na wykształconych i niewykształcony motłoch nakazywał odwoływanie się do wzorów akceptowalnych powszechnie. Medycyna i lekarze, wszechstronnie wykształceni, dziś raczej zwani byliby humanistami, należeli do społecznej elity. Nie jest więc dziwne, że w tych warunkach znajduje się w Koranie i w hadisach tak wiele wersetów i cytatów ilustrujących ważność tematu zdrowia. Sam Mahomet miał powiedzieć, że zdrowie należy otaczać najwyższym szacunkiem. </p><p><i>Ciesz się z twojego zdrowia zanim zachorujesz</i> - Prorok zwracał się z tym hasłem zarówno do chorych jak i do lekarzy, zalecając pierwszym, by domagali się leków, drugim by je tworzyli. Wedle tegoż hadisu prorok islamu nakazywał muzułmanom inwestowanie w badania naukowe. Z tego tytułu stają się one jakby szlachetnymi skrzydłami dżihadu (osobistego wysiłku nad doskonaleniem wiedzy i służbą ludzkości). </p><p>Wybitni filozofowie wykształceni w tradycji greckiej i hellenistycznej byli również lekarzami. Lekarzem otwierającym okres profetyczny był Al-Harith ibn Kalada, zwany al-Thakafi, urodzony koło <a href="/wiki/Mekka" title="Mekka">Mekki</a> w końcu <a href="/wiki/VI_wiek" title="VI wiek">VI</a> stulecia, zmarły w roku 634, przyjaciel Mahometa. Ibn Kadala utworzył pierwszą szkołę w Dżundiszapur w Persji. Interesował się szczególnie higieną osobistą i seksualną, polecając przede wszystkim kąpiele, nie zalecając stosowania narkotyków i lekarstw, które nie są absolutnie konieczne. Pozostało o nim niewiele wiadomości ponad tę o utworzeniu pierwszego szpitala i pierwszej szkoły przyszpitalnej. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Medycyna_okresu_poprofetycznego">Medycyna okresu poprofetycznego</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%C5%9Aredniowieczna_medycyna_%C5%9Bwiata_islamu&veaction=edit&section=4" title="Edytuj sekcję: Medycyna okresu poprofetycznego" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%C5%9Aredniowieczna_medycyna_%C5%9Bwiata_islamu&action=edit&section=4" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Medycyna okresu poprofetycznego"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>W okresie poprofetycznym medycyna nabrała charakteru międzykonfesyjnego, a jej praktyka była bardzo swobodna. Szpitale, przy nich szkoły medyczne, wiodły żywot w wielkich miastach muzułmańskich. Stawały się czynnikiem rozwoju medycyny i ośrodkami medycznej informacji. W 750 r. <a href="/wiki/Bagdad" title="Bagdad">Bagdad</a> stał się kalifatem, który rozwój medycyny wzorował na modelu Dżundiszapur, gdzie szpital powstał i istniał dużo wcześniej. Wymiana pomiędzy tymi dwoma ośrodkami nawiązała więzy kulturalne między światem islamu i <a href="/wiki/Chrze%C5%9Bcija%C5%84stwo" title="Chrześcijaństwo">chrześcijaństwa</a>. Najlepszym przykładem takiego zespolenia wiedzy zaczerpniętej z wielu źródeł i jej rozwinięcia w system jest a.m. Wszystkie podstawowe dzieła medycyny greckiej i hellenistycznej przełożono na arabski (Galen, Hipokrates, <a href="/wiki/Serapion" title="Serapion">Serapion</a>). Kształcili się na nich lekarze muzułmańscy, przejmując jednocześnie od syryjskich medyków wiedzę praktyczną. Kształcenie odbywało się w nowych instytucjach zwanych bimaristanami: szpitalach, w których chorych leczyły zespoły lekarzy i studentów. Ukończenie takiej uczelni potwierdzane było dyplomem, zgodnie z tradycją przejętą z muzułmańskiej teologii, co było równoznaczne z dopuszczeniem do uprawiania zawodu. Podstawę kształcenia stanowiła bezpośrednia praktyka, obserwacja chorych. </p><p>Lekarze okresu poprofetycznego uwalniając się po części z retoryki religijnej bardzo znacząco rozwinęli medycynę. <a href="/wiki/Abu_Bakr_Muhammad_ibn_Zakarijja_ar-Razi" title="Abu Bakr Muhammad ibn Zakarijja ar-Razi">Ar-Razi</a>, czyli Razes - jak go nazywano w łacińskim kręgu kulturowym (zm. 923) - stworzył podstawy <a href="/wiki/Pediatria" title="Pediatria">pediatrii</a> jako odrębnej dziedziny <a href="/wiki/Nauki_medyczne" title="Nauki medyczne">nauk medycznych</a>. Zajmował się higieną, <a href="/wiki/Epidemiologia" title="Epidemiologia">epidemiologią</a>, <a href="/wiki/Toksykologia" title="Toksykologia">toksykologią</a>, a nawet <a href="/wiki/Klimatologia" title="Klimatologia">klimatologią</a>. Medycy-filozofowie opisywali wciąż nowe dotychczas nie zdefiniowane choroby: <a href="/wiki/Ospa_wietrzna" title="Ospa wietrzna">wietrzną ospę</a>, <a href="/wiki/Odra_(choroba)" title="Odra (choroba)">odrę</a>, <a href="/wiki/Tr%C4%85d" title="Trąd">trąd</a>. Doskonalono metody chirurgiczne, czemu towarzyszyła produkcja instrumentów medycznych. Taką encyklopedią chirurgii jest At-Tasrif, dzieło Az-Zahrawiego (zm. 1013; znanego jako Albucasis Alsahravius). </p><p>Z czasem do systemu lecznictwa włączono <b><a href="/wiki/Farmakognozja" title="Farmakognozja">farmakognozję</a></b>. Tu znów sięgano do dawnych tradycji: <a href="/wiki/Pedanios_Dioskurydes" title="Pedanios Dioskurydes">Dioskurides</a> (I w.) był niewątpliwie mistrzem, ale jego zestaw leków i ich opis szybko został poszerzony o wiedzę pochodzącą z <a href="/wiki/Indie" title="Indie">Indii</a> i <a href="/wiki/Chiny" class="mw-redirect" title="Chiny">Chin</a> oraz o doświadczenia dokonywane przez samych muzułmanów. <i>Farmakognozja</i> <a href="/wiki/Biruni" class="mw-redirect" title="Biruni">Al-Biruniego</a> (zm. 1058) czy <i>Księga leków</i> Ibn al-Bajtara nie są zwykłą kontynuacją dzieła Dioskuridesa, lecz oryginalnymi, o wiele bogatszymi muzułmańskimi opracowaniami. Apteki wydające leki na podstawie recept sporządzanych przez lekarzy stają się elementem muzułmańskiego lecznictwa otwartego. W islamie w ciągu kilku pierwszych stuleci rozwinął się zatem system lecznictwa, którym objęta była znaczna część społeczeństwa muzułmańskiego. Ten stan odzwierciedlają powstałe wówczas podręczniki. Najważniejszy niewątpliwie jest <a href="/wiki/Kanon_medycyny" title="Kanon medycyny">Kanon medycyny</a> Awicenny (zm. 1037) przełożony przez Gerharda z Kremony. Ów systemowy wzór został przejęty w Europie, która w okresie średniowiecza nie znała systemu lecznictwa otwartego. Przejmując system arabski, medycyna europejska powtórzyła rozwój, jaki w islamie nastąpił kilkaset lat wcześniej. Kanon medycyny Awicenny był w użyciu w Europie co najmniej do wieku XVII. Prócz Awicenny żyło wielu innych lekarzy cieszących się równą lub większą sławą. </p><p>Jednym z tych płodnych, dziś zapomnianych a wtedy znakomitych lekarzy, był Abu-Bakr-Mohammed- ibn-Zakariya ar-Razi, w literaturze znany jako Razi lub Razes (865-932). Imię Raziego pojawia się w podręcznikach historii medycyny. Być może był najbardziej znakomitym, najbardziej oryginalnym i najbardziej wpływowym reprezentantem medycyny arabsko-muzułmańskiej okresu średniowiecza, uznawany przez wielu za ojca medycyny eksperymentalnej. Jego eksperymentowanie, zwłaszcza w dziedzinie <a href="/wiki/Alchemia" title="Alchemia">alchemii</a> stało się przyczyną zaburzeń wzroku. Podobnie jak Abu Rayan Biruni, Razi cierpiał na dolegliwości oczu spowodowane wyziewami z doświadczeń alchemicznych, ale twierdził, że te zaburzenia pochodziły od intensywnego czytania. Duże zainteresowanie jego postacią wykazują historycy medycyny na Zachodzie. Przeszło pół wieku minie od jego śmierci, zanim urodzi się Awicenna. Dzieło Raziego pt. Liber Continens w polskiej literaturze znane jako Księga Obejmująca ma znacznie większą objętość niż dzieło Awicenny i zawiera dwadzieścia dwa tomy. Miał około trzydziestki, kiedy podjął studia medyczne w <a href="/wiki/Rej" title="Rej">Reju</a>. Stał się, choć nie bezpośrednio a przez zaznajomienie się z ich dziełami, uczniem Ali ibn Rabbana Tabari (zmarł ok. 870) i Abdu ibn Zajda uzupełniając wiedzę książkową własnymi eksperymentami. Potem pogłębiał wykształcenie medyczne w Bagdadzie u kalifa al-Muktafiego w latach 901 do 907 i podróżując do Syrii, Egiptu i Hiszpanii. Razi często mówił, że doświadczenie w medycynie jest podstawą wiedzy. Medycynę określał jako „sztukę, która poświęciła się zachowaniu zdrowego ciała w walce z chorobą” </p><p>Wskazywał na trzy aspekty medycyny: zdrowie publiczne, medycyna profilaktyczna i lecznictwo indywidualne. Wymieniał siedem zasad, które pozwalają na zachowanie zdrowia: umiar i równowaga, zarówno kiedy ciało jest w ruchu jak i gdy znajduje się w stanie spoczynku, umiarkowanie w jedzeniu i piciu, eliminacja emocji z powodu nadmiaru bogactwa, niepoddawanie się niekorzystnym wpływom środowiska naturalnego, unikanie czynów niegodnych (ekscesów), zachowanie proporcji pomiędzy ambicjami i intelektualnymi możliwościami (rozumem) ich spełnienia, poszukiwanie miejsc naturalnych do uprawiania ćwiczeń fizycznych. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Medycyna_muzułmańskiej_Hiszpanii"><span id="Medycyna_muzu.C5.82ma.C5.84skiej_Hiszpanii"></span>Medycyna muzułmańskiej Hiszpanii</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%C5%9Aredniowieczna_medycyna_%C5%9Bwiata_islamu&veaction=edit&section=5" title="Edytuj sekcję: Medycyna muzułmańskiej Hiszpanii" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%C5%9Aredniowieczna_medycyna_%C5%9Bwiata_islamu&action=edit&section=5" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Medycyna muzułmańskiej Hiszpanii"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Medycyna arabska zasłużyła sobie później na sławę w Hiszpanii muzułmańskiej. Nie jest możliwe stworzenie listy ich zainteresowań i odkryć naukowych. Konieczne byłoby stworzenie wielkiego dzieła dla samego ich spisu. Niemniej należy zauważyć, że: </p> <ul><li>Albucasis skutecznie podejmował interwencje chirurgiczne większości ropni, hemoroidów, przetok okołoodbytniczych, raków, a także <a href="/wiki/Trepanacja" title="Trepanacja">trepanacji</a>, <a href="/wiki/Amputacja" title="Amputacja">amputacji</a>, <a href="/wiki/Tracheotomia" title="Tracheotomia">tracheotomii</a>, protez zębowych, był też pierwszym w stosowaniu opatrunków.</li> <li>Ibn Nafis (1210-1288) urodzony w Damaszku, studiował medycynę w Kairze. Ten wielki erudyta praktykował sekcję zwłok. Studiował, krytykując anatomię Awicenny: stwierdził, że serce ma dwie komory a nie trzy jak pisał Awicenna, że przegroda, która je oddziela jest zamknięta, przeciwnie do twierdzenia Gallena. Doprowadził do odkrycia obiegu płucnego</li> <li>Pierwsze szpitale dla chorych umysłowo powstały w 770 w Bagdadzie (Szpital Mar el –Stine) i 875 w Kairze (Szpital Ibn Tulun).</li> <li>Pierwsze traktaty psychologiczne i psychiatryczne są pochodzenia arabskiego i podpisane przez Ahmeda ibn el-Gazara, Raziego, Awenzoara, Awerrroesa i Mesu</li> <li>Pierwsze diagnozy meningitis, są autorstwa Awenzoara, Awicenny i Raziego</li></ul> <p>Zasłużyła sobie na sławę później w Hiszpanii muzułmańskiej. Należy zawsze pamiętać, że kompletny bilans jej osiągnięć jest niemożliwy, ale można się podpisać pod sądem Montgomer`ego Watt`a: <i>Kiedy się próbuje podsumować, czego Arabowie dokonali w dziedzinie wiedzy eksperymentalnej, rozwoju myśli i co pozostawili na piśmie i kiedy się spostrzeże, czego bez Arabów nie byłoby w europejskiej wiedzy o filozofii, to się stwierdzi, że nie ma w tej epoce nic, czego by oni nie stworzyli. Arabowie nie przejmowali bowiem myśli greckiej po prostu. Stawali się jej kontynuatorami [...] kiedy ok. 1100 lat temu Europejczycy jako wrogowie Saracenów, zaczęli się nimi interesować, myśl arabska osiągała szczyty. Europejczycy stali się spadkobiercami arabskiego postępu, zawdzięczając im wszystko, co było do zawdzięczenia</i>. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Literatura">Literatura</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%C5%9Aredniowieczna_medycyna_%C5%9Bwiata_islamu&veaction=edit&section=6" title="Edytuj sekcję: Literatura" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%C5%9Aredniowieczna_medycyna_%C5%9Bwiata_islamu&action=edit&section=6" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Literatura"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li>Janusz H. Skalski <i>Poznanie fizjologii krążenia w dziejach polskiej medycyny. Część I</i> [w:] Kardiochirurgia i Torakochirurgia Polska t.2, nr 4</li> <li>Danecki Janusz, <i>Co zawdzięczamy islamowi</i>, Znak nr 1/1998</li> <li>Mez Adam, <i>Renesans islamu</i>, Warszawa 1980</li> <li>Jean-Yves Gourdol <i>RAZE`S Abu-Bakr-Mohammed-ibn-Zakariya al-Razi 865-932 Médecin arabe de Perse</i>, wyd. 2006</li> <li>Kosidowski Z., <i>Gdy słońce było bogiem i Opowieści biblijne</i>, Warszawa 1988, Warszawa 1991</li> <li>Montgomery Watt, „The influence of Islam on Europe” („Wpływ islamu na Europę”) [w:] W. Montgomery Watt, Pierre Cachia, A History of Islamic Spain, Edinburgh 1965</li> <li>Pawłow I. P., <i>Dwadcatiletnij opyt wyższej nierwnoj diejatielnosti</i>, Moskwa 1932</li></ul></div><noscript><img src="https://login.wikimedia.org/wiki/Special:CentralAutoLogin/start?type=1x1" alt="" width="1" height="1" style="border: none; position: absolute;"></noscript> <div class="printfooter" data-nosnippet="">Źródło: „<a dir="ltr" href="https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Średniowieczna_medycyna_świata_islamu&oldid=75062248">https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Średniowieczna_medycyna_świata_islamu&oldid=75062248</a>”</div></div> <div id="catlinks" class="catlinks" data-mw="interface"><div id="mw-normal-catlinks" class="mw-normal-catlinks"><a href="/wiki/Specjalna:Kategorie" title="Specjalna:Kategorie">Kategorie</a>: <ul><li><a href="/wiki/Kategoria:Historia_medycyny" title="Kategoria:Historia medycyny">Historia medycyny</a></li><li><a href="/wiki/Kategoria:Historia_Arab%C3%B3w" title="Kategoria:Historia Arabów">Historia Arabów</a></li><li><a href="/wiki/Kategoria:Filozofia_%C5%9Bredniowieczna" title="Kategoria:Filozofia średniowieczna">Filozofia średniowieczna</a></li></ul></div><div id="mw-hidden-catlinks" class="mw-hidden-catlinks mw-hidden-cats-hidden">Ukryta kategoria: <ul><li><a href="/wiki/Kategoria:Artyku%C5%82y_wymagaj%C4%85ce_uzupe%C5%82nienia_%C5%BAr%C3%B3de%C5%82_od_2024-10" title="Kategoria:Artykuły wymagające uzupełnienia źródeł od 2024-10">Artykuły wymagające uzupełnienia źródeł od 2024-10</a></li></ul></div></div> </div> </main> </div> <div class="mw-footer-container"> <footer id="footer" class="mw-footer" > <ul id="footer-info"> <li id="footer-info-lastmod"> Tę stronę ostatnio edytowano 27 paź 2024, 12:56.</li> <li id="footer-info-copyright">Tekst udostępniany na licencji <a rel="nofollow" class="external text" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.pl">Creative Commons: uznanie autorstwa, na tych samych warunkach</a>, z możliwością obowiązywania dodatkowych ograniczeń. Zobacz szczegółowe informacje o <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Policy:Terms_of_Use/pl">warunkach korzystania</a>.</li> </ul> <ul id="footer-places"> <li id="footer-places-privacy"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy">Polityka prywatności</a></li> <li id="footer-places-about"><a href="/wiki/Wikipedia:O_Wikipedii">O Wikipedii</a></li> <li id="footer-places-disclaimers"><a href="/wiki/Wikipedia:Korzystasz_z_Wikipedii_tylko_na_w%C5%82asn%C4%85_odpowiedzialno%C5%9B%C4%87">Korzystasz z Wikipedii tylko na własną odpowiedzialność</a></li> <li id="footer-places-wm-codeofconduct"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct">Powszechne Zasady Postępowania</a></li> <li id="footer-places-developers"><a href="https://developer.wikimedia.org">Dla deweloperów</a></li> <li id="footer-places-statslink"><a href="https://stats.wikimedia.org/#/pl.wikipedia.org">Statystyki</a></li> <li id="footer-places-cookiestatement"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Cookie_statement">Oświadczenie o ciasteczkach</a></li> <li id="footer-places-mobileview"><a href="//pl.m.wikipedia.org/w/index.php?title=%C5%9Aredniowieczna_medycyna_%C5%9Bwiata_islamu&mobileaction=toggle_view_mobile" class="noprint stopMobileRedirectToggle">Wersja mobilna</a></li> </ul> <ul id="footer-icons" class="noprint"> <li id="footer-copyrightico"><a href="https://wikimediafoundation.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/static/images/footer/wikimedia-button.svg" width="84" height="29" alt="Wikimedia Foundation" loading="lazy"></a></li> <li id="footer-poweredbyico"><a href="https://www.mediawiki.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/w/resources/assets/poweredby_mediawiki.svg" alt="Powered by MediaWiki" width="88" height="31" loading="lazy"></a></li> </ul> </footer> </div> </div> </div> <div class="vector-settings" id="p-dock-bottom"> <ul></ul> </div><script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.config.set({"wgHostname":"mw-web.codfw.main-6b7f745dd4-cmxtr","wgBackendResponseTime":134,"wgPageParseReport":{"limitreport":{"cputime":"0.066","walltime":"0.102","ppvisitednodes":{"value":293,"limit":1000000},"postexpandincludesize":{"value":14152,"limit":2097152},"templateargumentsize":{"value":2899,"limit":2097152},"expansiondepth":{"value":12,"limit":100},"expensivefunctioncount":{"value":1,"limit":500},"unstrip-depth":{"value":0,"limit":20},"unstrip-size":{"value":1564,"limit":5000000},"entityaccesscount":{"value":0,"limit":400},"timingprofile":["100.00% 77.080 1 Szablon:Dopracować","100.00% 77.080 1 -total"," 71.04% 54.758 1 Szablon:Mbox"," 16.76% 12.922 1 Szablon:Ikona"," 8.77% 6.761 1 Szablon:Sprawdź_w_źródłach"," 4.22% 3.251 9 Szablon:Sprawdź_w_źródłach/tytuł"]},"scribunto":{"limitreport-timeusage":{"value":"0.018","limit":"10.000"},"limitreport-memusage":{"value":1098363,"limit":52428800}},"cachereport":{"origin":"mw-web.eqiad.main-587f7d4878-dssc6","timestamp":"20241120101357","ttl":2592000,"transientcontent":false}}});});</script> <script type="application/ld+json">{"@context":"https:\/\/schema.org","@type":"Article","name":"\u015aredniowieczna medycyna \u015bwiata islamu","url":"https:\/\/pl.wikipedia.org\/wiki\/%C5%9Aredniowieczna_medycyna_%C5%9Bwiata_islamu","sameAs":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q624029","mainEntity":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q624029","author":{"@type":"Organization","name":"Wsp\u00f3\u0142tw\u00f3rcy projekt\u00f3w Fundacji Wikimedia"},"publisher":{"@type":"Organization","name":"Wikimedia Foundation, Inc.","logo":{"@type":"ImageObject","url":"https:\/\/www.wikimedia.org\/static\/images\/wmf-hor-googpub.png"}},"datePublished":"2006-02-16T08:45:39Z"}</script> </body> </html>