CINXE.COM
Europa – Wikipédia, a enciclopédia livre
<!DOCTYPE html> <html class="client-nojs vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-sticky-header-enabled vector-toc-available" lang="pt" dir="ltr"> <head> <meta charset="UTF-8"> <title>Europa – Wikipédia, a enciclopédia livre</title> <script>(function(){var className="client-js vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-sticky-header-enabled vector-toc-available";var cookie=document.cookie.match(/(?:^|; )ptwikimwclientpreferences=([^;]+)/);if(cookie){cookie[1].split('%2C').forEach(function(pref){className=className.replace(new RegExp('(^| )'+pref.replace(/-clientpref-\w+$|[^\w-]+/g,'')+'-clientpref-\\w+( |$)'),'$1'+pref+'$2');});}document.documentElement.className=className;}());RLCONF={"wgBreakFrames":false,"wgSeparatorTransformTable":[",\t."," \t,"],"wgDigitTransformTable":["",""],"wgDefaultDateFormat":"dmy","wgMonthNames":["","janeiro","fevereiro","março","abril","maio","junho","julho","agosto","setembro","outubro","novembro","dezembro"],"wgRequestId":"055a980e-f430-4b31-8a38-36bc829e96ee","wgCanonicalNamespace":"","wgCanonicalSpecialPageName":false,"wgNamespaceNumber":0,"wgPageName":"Europa","wgTitle":"Europa","wgCurRevisionId":69838680,"wgRevisionId":69838680,"wgArticleId":772,"wgIsArticle":true,"wgIsRedirect":false,"wgAction":"view","wgUserName":null,"wgUserGroups":["*"],"wgCategories":["!Páginas com argumentos formatnum não numéricos","!Predefinição Webarchive wayback links","!Artigos com ligações inativas","!CS1 inglês-fontes em língua (en)","!Páginas que usam hiperligações mágicas ISBN","!Artigos destacados na Wikipédia em latim","!Artigos destacados na Wikipédia em sranan tongo","!Artigos destacados na Wikipédia em árabe","!Artigos bons na Wikipédia em esperanto","!Artigos destacados na Wikipédia em bósnio","!Artigos destacados na Wikipédia em komi","!Artigos bons na Wikipédia em lituano","!Artigos bons na Wikipédia em albanês","!Artigos destacados em Wikipédias sem categoria específica","!Artigos com áudio","!Artigos com texto em japonês","!Artigos que carecem de notas de rodapé desde janeiro de 2015","!Artigos que carecem de notas de rodapé sem indicação de tema","!Predefinição Artigo principal com parâmetro vt","Europa"],"wgPageViewLanguage":"pt","wgPageContentLanguage":"pt","wgPageContentModel":"wikitext","wgRelevantPageName":"Europa","wgRelevantArticleId":772,"wgIsProbablyEditable":true,"wgRelevantPageIsProbablyEditable":true,"wgRestrictionEdit":[],"wgRestrictionMove":[],"wgNoticeProject":"wikipedia","wgCiteReferencePreviewsActive":false,"wgMediaViewerOnClick":true,"wgMediaViewerEnabledByDefault":true,"wgPopupsFlags":0,"wgVisualEditor":{"pageLanguageCode":"pt","pageLanguageDir":"ltr","pageVariantFallbacks":"pt"},"wgMFDisplayWikibaseDescriptions":{"search":true,"watchlist":true,"tagline":true,"nearby":true},"wgWMESchemaEditAttemptStepOversample":false,"wgWMEPageLength":100000,"wgEditSubmitButtonLabelPublish":true,"wgULSPosition":"interlanguage","wgULSisCompactLinksEnabled":false,"wgVector2022LanguageInHeader":true,"wgULSisLanguageSelectorEmpty":false,"wgWikibaseItemId":"Q46","wgCheckUserClientHintsHeadersJsApi":["brands","architecture","bitness","fullVersionList","mobile","model","platform","platformVersion"],"GEHomepageSuggestedEditsEnableTopics":true,"wgGETopicsMatchModeEnabled":true,"wgGELevelingUpEnabledForUser":false,"wgSiteNoticeId":"2.30"}; RLSTATE={"ext.gadget.FeedbackHighlight-base":"ready","ext.gadget.keepPDU":"ready","ext.globalCssJs.user.styles":"ready","site.styles":"ready","user.styles":"ready","ext.globalCssJs.user":"ready","user":"ready","user.options":"loading","ext.cite.styles":"ready","ext.tmh.player.styles":"ready","skins.vector.search.codex.styles":"ready","skins.vector.styles":"ready","skins.vector.icons":"ready","jquery.tablesorter.styles":"ready","ext.wikimediamessages.styles":"ready","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript":"ready","ext.uls.interlanguage":"ready","wikibase.client.init":"ready","ext.wikimediaBadges":"ready","ext.dismissableSiteNotice.styles":"ready"};RLPAGEMODULES=["ext.cite.ux-enhancements","ext.tmh.player","mediawiki.page.media","site","mediawiki.page.ready","jquery.tablesorter","mediawiki.toc","skins.vector.js","ext.centralNotice.geoIP","ext.centralNotice.startUp","ext.gadget.Topicon","ext.gadget.Metacaixa","ext.gadget.TitleRewrite","ext.gadget.ElementosOcultaveis","ext.gadget.FeedbackHighlight","ext.gadget.ReferenceTooltips","ext.gadget.NewVillagePump","ext.gadget.wikibugs","ext.gadget.charinsert","ext.gadget.requestForAdminship","ext.gadget.WikiMiniAtlas","ext.gadget.PagesForDeletion","ext.gadget.switcher","ext.urlShortener.toolbar","ext.centralauth.centralautologin","mmv.bootstrap","ext.popups","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.init","ext.visualEditor.targetLoader","ext.echo.centralauth","ext.eventLogging","ext.wikimediaEvents","ext.navigationTiming","ext.uls.interface","ext.cx.eventlogging.campaigns","ext.cx.uls.quick.actions","wikibase.client.vector-2022","ext.checkUser.clientHints","ext.growthExperiments.SuggestedEditSession","oojs-ui.styles.icons-media","oojs-ui-core.icons","ext.dismissableSiteNotice"];</script> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.loader.impl(function(){return["user.options@12s5i",function($,jQuery,require,module){mw.user.tokens.set({"patrolToken":"+\\","watchToken":"+\\","csrfToken":"+\\"}); }];});});</script> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=pt&modules=ext.cite.styles%7Cext.dismissableSiteNotice.styles%7Cext.tmh.player.styles%7Cext.uls.interlanguage%7Cext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript%7Cext.wikimediaBadges%7Cext.wikimediamessages.styles%7Cjquery.tablesorter.styles%7Cskins.vector.icons%2Cstyles%7Cskins.vector.search.codex.styles%7Cwikibase.client.init&only=styles&skin=vector-2022"> <script async="" src="/w/load.php?lang=pt&modules=startup&only=scripts&raw=1&skin=vector-2022"></script> <meta name="ResourceLoaderDynamicStyles" content=""> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=pt&modules=ext.gadget.FeedbackHighlight-base%2CkeepPDU&only=styles&skin=vector-2022"> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=pt&modules=site.styles&only=styles&skin=vector-2022"> <meta name="generator" content="MediaWiki 1.44.0-wmf.22"> <meta name="referrer" content="origin"> <meta name="referrer" content="origin-when-cross-origin"> <meta name="robots" content="max-image-preview:standard"> <meta name="format-detection" content="telephone=no"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/44/Europe_orthographic_Caucasus_Urals_boundary_%28with_borders%29.svg/1200px-Europe_orthographic_Caucasus_Urals_boundary_%28with_borders%29.svg.png"> <meta property="og:image:width" content="1200"> <meta property="og:image:height" content="1198"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/44/Europe_orthographic_Caucasus_Urals_boundary_%28with_borders%29.svg/800px-Europe_orthographic_Caucasus_Urals_boundary_%28with_borders%29.svg.png"> <meta property="og:image:width" content="800"> <meta property="og:image:height" content="799"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/44/Europe_orthographic_Caucasus_Urals_boundary_%28with_borders%29.svg/640px-Europe_orthographic_Caucasus_Urals_boundary_%28with_borders%29.svg.png"> <meta property="og:image:width" content="640"> <meta property="og:image:height" content="639"> <meta name="viewport" content="width=1120"> <meta property="og:title" content="Europa – Wikipédia, a enciclopédia livre"> <meta property="og:type" content="website"> <link rel="preconnect" href="//upload.wikimedia.org"> <link rel="alternate" media="only screen and (max-width: 640px)" href="//pt.m.wikipedia.org/wiki/Europa"> <link rel="alternate" type="application/x-wiki" title="Editar" href="/w/index.php?title=Europa&action=edit"> <link rel="apple-touch-icon" href="/static/apple-touch/wikipedia.png"> <link rel="icon" href="/static/favicon/wikipedia.ico"> <link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/w/rest.php/v1/search" title="Wikipédia (pt)"> <link rel="EditURI" type="application/rsd+xml" href="//pt.wikipedia.org/w/api.php?action=rsd"> <link rel="canonical" href="https://pt.wikipedia.org/wiki/Europa"> <link rel="license" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.pt"> <link rel="alternate" type="application/atom+xml" title="''Feed'' Atom Wikipédia" href="/w/index.php?title=Especial:Mudan%C3%A7as_recentes&feed=atom"> <link rel="dns-prefetch" href="//meta.wikimedia.org" /> <link rel="dns-prefetch" href="auth.wikimedia.org"> </head> <body class="skin--responsive skin-vector skin-vector-search-vue mediawiki ltr sitedir-ltr mw-hide-empty-elt ns-0 ns-subject mw-editable page-Europa rootpage-Europa skin-vector-2022 action-view"><a class="mw-jump-link" href="#bodyContent">Saltar para o conteúdo</a> <div class="vector-header-container"> <header class="vector-header mw-header"> <div class="vector-header-start"> <nav class="vector-main-menu-landmark" aria-label="''Site''"> <div id="vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown vector-main-menu-dropdown vector-button-flush-left vector-button-flush-right" title="Menu principal" > <input type="checkbox" id="vector-main-menu-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Menu principal" > <label id="vector-main-menu-dropdown-label" for="vector-main-menu-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-menu mw-ui-icon-wikimedia-menu"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Menu principal</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-main-menu-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-main-menu" class="vector-main-menu vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-main-menu-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="main-menu-pinned" data-pinnable-element-id="vector-main-menu" data-pinned-container-id="vector-main-menu-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-main-menu-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Menu principal</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.pin">mover para a barra lateral</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.unpin">ocultar</button> </div> <div id="p-navigation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation" > <div class="vector-menu-heading"> Navegação </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-mainpage-description" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:P%C3%A1gina_principal" title="Visitar a página principal [z]" accesskey="z"><span>Página principal</span></a></li><li id="n-featuredcontent" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Portal:Conte%C3%BAdo_destacado"><span>Conteúdo destacado</span></a></li><li id="n-currentevents" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Portal:Eventos_atuais" title="Informação temática sobre eventos atuais"><span>Eventos atuais</span></a></li><li id="n-villagepump" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Esplanada"><span>Esplanada</span></a></li><li id="n-randompage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Especial:Aleat%C3%B3ria" title="Carregar página aleatória [x]" accesskey="x"><span>Página aleatória</span></a></li><li id="n-portals" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Portal:%C3%8Dndice"><span>Portais</span></a></li><li id="n-bug_in_article" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Informe_um_erro"><span>Informar um erro</span></a></li><li id="n-specialpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Especial:P%C3%A1ginas_especiais"><span>Páginas especiais</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-interaction" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-interaction" > <div class="vector-menu-heading"> Colaboração </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-welcome" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Boas-vindas"><span>Boas-vindas</span></a></li><li id="n-help" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Ajuda:P%C3%A1gina_principal" title="Um local reservado para auxílio."><span>Ajuda</span></a></li><li id="n-Páginas-de-testes-públicas" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Ajuda:P%C3%A1gina_de_testes"><span>Páginas de testes públicas</span></a></li><li id="n-portal" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Portal_comunit%C3%A1rio" title="Sobre o projeto"><span>Portal comunitário</span></a></li><li id="n-recentchanges" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Especial:Mudan%C3%A7as_recentes" title="Uma lista de mudanças recentes nesta wiki [r]" accesskey="r"><span>Mudanças recentes</span></a></li><li id="n-maintenance" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Manuten%C3%A7%C3%A3o"><span>Manutenção</span></a></li><li id="n-createpage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Ajuda:Guia_de_edi%C3%A7%C3%A3o/Como_come%C3%A7ar_uma_p%C3%A1gina"><span>Criar página</span></a></li><li id="n-newpages-description" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Especial:P%C3%A1ginas_novas"><span>Páginas novas</span></a></li><li id="n-contact-description" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Contato"><span>Contato</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> <a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:P%C3%A1gina_principal" class="mw-logo"> <img class="mw-logo-icon" src="/static/images/icons/wikipedia.png" alt="" aria-hidden="true" height="50" width="50"> <span class="mw-logo-container skin-invert"> <img class="mw-logo-wordmark" alt="Wikipédia" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-wordmark-fr.svg" style="width: 7.4375em; height: 1.125em;"> <img class="mw-logo-tagline" alt="" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-tagline-pt.svg" width="120" height="13" style="width: 7.5em; height: 0.8125em;"> </span> </a> </div> <div class="vector-header-end"> <div id="p-search" role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-collapses vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box-auto-expand-width vector-search-box"> <a href="/wiki/Especial:Pesquisar" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only search-toggle" title="Pesquisar na Wikipédia [f]" accesskey="f"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>Busca</span> </a> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail cdx-typeahead-search--auto-expand-width"> <form action="/w/index.php" id="searchform" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div id="simpleSearch" class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Pesquisar na Wikipédia" aria-label="Pesquisar na Wikipédia" autocapitalize="sentences" title="Pesquisar na Wikipédia [f]" accesskey="f" id="searchInput" > <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="Especial:Pesquisar"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Pesquisar</button> </form> </div> </div> </div> <nav class="vector-user-links vector-user-links-wide" aria-label="Ferramentas pessoais"> <div class="vector-user-links-main"> <div id="p-vector-user-menu-preferences" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-userpage" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Aspeto"> <div id="vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown " title="Change the appearance of the page's font size, width, and color" > <input type="checkbox" id="vector-appearance-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Aspeto" > <label id="vector-appearance-dropdown-label" for="vector-appearance-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-appearance mw-ui-icon-wikimedia-appearance"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Aspeto</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-appearance-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div id="p-vector-user-menu-notifications" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-overflow" class="vector-menu mw-portlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="https://donate.wikimedia.org/?wmf_source=donate&wmf_medium=sidebar&wmf_campaign=pt.wikipedia.org&uselang=pt" class=""><span>Donativos</span></a> </li> <li id="pt-createaccount-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Especial:Criar_conta&returnto=Europa" title="É encorajado a criar uma conta e iniciar sessão; no entanto, não é obrigatório" class=""><span>Criar uma conta</span></a> </li> <li id="pt-login-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Especial:Entrar&returnto=Europa" title="Aconselhamos-lhe a criar uma conta na Wikipédia, embora tal não seja obrigatório. [o]" accesskey="o" class=""><span>Entrar</span></a> </li> </ul> </div> </div> </div> <div id="vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown vector-user-menu vector-button-flush-right vector-user-menu-logged-out" title="Mais opções" > <input type="checkbox" id="vector-user-links-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Ferramentas pessoais" > <label id="vector-user-links-dropdown-label" for="vector-user-links-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-ellipsis mw-ui-icon-wikimedia-ellipsis"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Ferramentas pessoais</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-personal" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-personal user-links-collapsible-item" title="Menu do utilizador" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="https://donate.wikimedia.org/?wmf_source=donate&wmf_medium=sidebar&wmf_campaign=pt.wikipedia.org&uselang=pt"><span>Donativos</span></a></li><li id="pt-createaccount" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Especial:Criar_conta&returnto=Europa" title="É encorajado a criar uma conta e iniciar sessão; no entanto, não é obrigatório"><span class="vector-icon mw-ui-icon-userAdd mw-ui-icon-wikimedia-userAdd"></span> <span>Criar uma conta</span></a></li><li id="pt-login" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Especial:Entrar&returnto=Europa" title="Aconselhamos-lhe a criar uma conta na Wikipédia, embora tal não seja obrigatório. [o]" accesskey="o"><span class="vector-icon mw-ui-icon-logIn mw-ui-icon-wikimedia-logIn"></span> <span>Entrar</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-user-menu-anon-editor" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-user-menu-anon-editor" > <div class="vector-menu-heading"> Páginas para editores sem sessão iniciada <a href="/wiki/Ajuda:Introduction" aria-label="Saiba mais sobre edição"><span>saber mais</span></a> </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-anoncontribs" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Especial:Minhas_contribui%C3%A7%C3%B5es" title="Uma lista de edições feitas a partir deste endereço IP [y]" accesskey="y"><span>Contribuições</span></a></li><li id="pt-anontalk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Especial:Minha_discuss%C3%A3o" title="Discussão sobre edições feitas a partir deste endereço IP [n]" accesskey="n"><span>Discussão</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </header> </div> <div class="mw-page-container"> <div class="mw-page-container-inner"> <div class="vector-sitenotice-container"> <div id="siteNotice"><div id="mw-dismissablenotice-anonplace"></div><script>(function(){var node=document.getElementById("mw-dismissablenotice-anonplace");if(node){node.outerHTML="\u003Cdiv class=\"mw-dismissable-notice\"\u003E\u003Cdiv class=\"mw-dismissable-notice-close\"\u003E[\u003Ca tabindex=\"0\" role=\"button\"\u003Eocultar\u003C/a\u003E]\u003C/div\u003E\u003Cdiv class=\"mw-dismissable-notice-body\"\u003E\u003C!-- CentralNotice --\u003E\u003Cdiv id=\"localNotice\" data-nosnippet=\"\"\u003E\u003Cdiv class=\"anonnotice\" lang=\"pt\" dir=\"ltr\"\u003E\u003C/div\u003E\u003C/div\u003E\u003C/div\u003E\u003C/div\u003E";}}());</script></div> </div> <div class="vector-column-start"> <div class="vector-main-menu-container"> <div id="mw-navigation"> <nav id="mw-panel" class="vector-main-menu-landmark" aria-label="''Site''"> <div id="vector-main-menu-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> </div> </div> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav id="mw-panel-toc" aria-label="Conteúdo" data-event-name="ui.sidebar-toc" class="mw-table-of-contents-container vector-toc-landmark"> <div id="vector-toc-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-toc" class="vector-toc vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-toc-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="toc-pinned" data-pinnable-element-id="vector-toc" > <h2 class="vector-pinnable-header-label">Conteúdo</h2> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.pin">mover para a barra lateral</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.unpin">ocultar</button> </div> <ul class="vector-toc-contents" id="mw-panel-toc-list"> <li id="toc-mw-content-text" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a href="#" class="vector-toc-link"> <div class="vector-toc-text">Início</div> </a> </li> <li id="toc-Definição" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Definição"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1</span> <span>Definição</span> </div> </a> <ul id="toc-Definição-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Etimologia" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Etimologia"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2</span> <span>Etimologia</span> </div> </a> <ul id="toc-Etimologia-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-História" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#História"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3</span> <span>História</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-História-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Alternar a subsecção História</span> </button> <ul id="toc-História-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Pré-história" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Pré-história"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.1</span> <span>Pré-história</span> </div> </a> <ul id="toc-Pré-história-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Antiguidade_clássica" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Antiguidade_clássica"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.2</span> <span>Antiguidade clássica</span> </div> </a> <ul id="toc-Antiguidade_clássica-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Idade_Média" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Idade_Média"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.3</span> <span>Idade Média</span> </div> </a> <ul id="toc-Idade_Média-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Idade_Moderna" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Idade_Moderna"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.4</span> <span>Idade Moderna</span> </div> </a> <ul id="toc-Idade_Moderna-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Renascimento_e_Reforma" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Renascimento_e_Reforma"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.4.1</span> <span>Renascimento e Reforma</span> </div> </a> <ul id="toc-Renascimento_e_Reforma-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-A_Era_dos_Descobrimentos" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#A_Era_dos_Descobrimentos"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.4.2</span> <span>A Era dos Descobrimentos</span> </div> </a> <ul id="toc-A_Era_dos_Descobrimentos-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Iluminismo" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Iluminismo"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.4.3</span> <span>Iluminismo</span> </div> </a> <ul id="toc-Iluminismo-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Idade_Contemporânea" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Idade_Contemporânea"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.5</span> <span>Idade Contemporânea</span> </div> </a> <ul id="toc-Idade_Contemporânea-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Revoluções_políticas" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Revoluções_políticas"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.5.1</span> <span>Revoluções políticas</span> </div> </a> <ul id="toc-Revoluções_políticas-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-A_formação_das_nações_e_dos_impérios" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#A_formação_das_nações_e_dos_impérios"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.5.2</span> <span>A formação das nações e dos impérios</span> </div> </a> <ul id="toc-A_formação_das_nações_e_dos_impérios-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Revolução_Industrial" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Revolução_Industrial"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.5.3</span> <span>Revolução Industrial</span> </div> </a> <ul id="toc-Revolução_Industrial-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Guerras_mundiais" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Guerras_mundiais"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.5.4</span> <span>Guerras mundiais</span> </div> </a> <ul id="toc-Guerras_mundiais-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Guerra_Fria" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Guerra_Fria"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.5.5</span> <span>Guerra Fria</span> </div> </a> <ul id="toc-Guerra_Fria-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Reunificação_e_integração" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Reunificação_e_integração"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.5.6</span> <span>Reunificação e integração</span> </div> </a> <ul id="toc-Reunificação_e_integração-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Geografia" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Geografia"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4</span> <span>Geografia</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Geografia-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Alternar a subsecção Geografia</span> </button> <ul id="toc-Geografia-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Relevo" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Relevo"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.1</span> <span>Relevo</span> </div> </a> <ul id="toc-Relevo-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Hidrografia" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Hidrografia"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.2</span> <span>Hidrografia</span> </div> </a> <ul id="toc-Hidrografia-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Clima" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Clima"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.3</span> <span>Clima</span> </div> </a> <ul id="toc-Clima-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Demografia" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Demografia"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5</span> <span>Demografia</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Demografia-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Alternar a subsecção Demografia</span> </button> <ul id="toc-Demografia-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Línguas" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Línguas"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.1</span> <span>Línguas</span> </div> </a> <ul id="toc-Línguas-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Religião" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Religião"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.2</span> <span>Religião</span> </div> </a> <ul id="toc-Religião-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Política" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Política"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6</span> <span>Política</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Política-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Alternar a subsecção Política</span> </button> <ul id="toc-Política-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-União_Europeia" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#União_Europeia"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.1</span> <span>União Europeia</span> </div> </a> <ul id="toc-União_Europeia-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Outras_organizações" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Outras_organizações"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.2</span> <span>Outras organizações</span> </div> </a> <ul id="toc-Outras_organizações-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Subdivisões" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Subdivisões"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">7</span> <span>Subdivisões</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Subdivisões-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Alternar a subsecção Subdivisões</span> </button> <ul id="toc-Subdivisões-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Regiões" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Regiões"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">7.1</span> <span>Regiões</span> </div> </a> <ul id="toc-Regiões-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Economia" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Economia"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">8</span> <span>Economia</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Economia-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Alternar a subsecção Economia</span> </button> <ul id="toc-Economia-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Pré-1945:_crescimento_industrial" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Pré-1945:_crescimento_industrial"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">8.1</span> <span>Pré-1945: crescimento industrial</span> </div> </a> <ul id="toc-Pré-1945:_crescimento_industrial-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-1945–1990:_A_Guerra_Fria" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#1945–1990:_A_Guerra_Fria"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">8.2</span> <span>1945–1990: A Guerra Fria</span> </div> </a> <ul id="toc-1945–1990:_A_Guerra_Fria-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-1991–2013:_O_crescimento_da_UE" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#1991–2013:_O_crescimento_da_UE"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">8.3</span> <span>1991–2013: O crescimento da UE</span> </div> </a> <ul id="toc-1991–2013:_O_crescimento_da_UE-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-2008–2009:_Recessão" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#2008–2009:_Recessão"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">8.4</span> <span>2008–2009: Recessão</span> </div> </a> <ul id="toc-2008–2009:_Recessão-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Cultura" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Cultura"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">9</span> <span>Cultura</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Cultura-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Alternar a subsecção Cultura</span> </button> <ul id="toc-Cultura-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Desporto" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Desporto"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">9.1</span> <span>Desporto</span> </div> </a> <ul id="toc-Desporto-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Ver_também" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Ver_também"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">10</span> <span>Ver também</span> </div> </a> <ul id="toc-Ver_também-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Referências" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Referências"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">11</span> <span>Referências</span> </div> </a> <ul id="toc-Referências-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Bibliografia" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Bibliografia"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">12</span> <span>Bibliografia</span> </div> </a> <ul id="toc-Bibliografia-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Ligações_externas" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Ligações_externas"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">13</span> <span>Ligações externas</span> </div> </a> <ul id="toc-Ligações_externas-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </div> </div> </nav> </div> </div> <div class="mw-content-container"> <main id="content" class="mw-body"> <header class="mw-body-header vector-page-titlebar"> <nav aria-label="Conteúdo" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown vector-page-titlebar-toc vector-button-flush-left" title="Índice" > <input type="checkbox" id="vector-page-titlebar-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Alternar o índice" > <label id="vector-page-titlebar-toc-label" for="vector-page-titlebar-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-listBullet mw-ui-icon-wikimedia-listBullet"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Alternar o índice</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-titlebar-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <h1 id="firstHeading" class="firstHeading mw-first-heading"><span class="mw-page-title-main">Europa</span></h1> <div id="p-lang-btn" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-lang" > <input type="checkbox" id="p-lang-btn-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn" class="vector-dropdown-checkbox mw-interlanguage-selector" aria-label="Ir para um artigo noutra língua. Disponível em 305 línguas" > <label id="p-lang-btn-label" for="p-lang-btn-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive mw-portlet-lang-heading-305" aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-language-progressive mw-ui-icon-wikimedia-language-progressive"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">305 línguas</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="interlanguage-link interwiki-ab mw-list-item"><a href="https://ab.wikipedia.org/wiki/%D0%95%D0%B2%D1%80%D0%BE%D0%BF%D0%B0" title="Европа — abcázio" lang="ab" hreflang="ab" data-title="Европа" data-language-autonym="Аԥсшәа" data-language-local-name="abcázio" class="interlanguage-link-target"><span>Аԥсшәа</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ace mw-list-item"><a href="https://ace.wikipedia.org/wiki/I%C3%ABrupa" title="Iërupa — achém" lang="ace" hreflang="ace" data-title="Iërupa" data-language-autonym="Acèh" data-language-local-name="achém" class="interlanguage-link-target"><span>Acèh</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ady mw-list-item"><a href="https://ady.wikipedia.org/wiki/%D0%95%D1%83%D1%80%D0%BE%D0%BF%D1%8D" title="Еуропэ — adigue" lang="ady" hreflang="ady" data-title="Еуропэ" data-language-autonym="Адыгабзэ" data-language-local-name="adigue" class="interlanguage-link-target"><span>Адыгабзэ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-af mw-list-item"><a href="https://af.wikipedia.org/wiki/Europa" title="Europa — africanês" lang="af" hreflang="af" data-title="Europa" data-language-autonym="Afrikaans" data-language-local-name="africanês" class="interlanguage-link-target"><span>Afrikaans</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-als mw-list-item"><a href="https://als.wikipedia.org/wiki/Europa" title="Europa — alemão suíço" lang="gsw" hreflang="gsw" data-title="Europa" data-language-autonym="Alemannisch" data-language-local-name="alemão suíço" class="interlanguage-link-target"><span>Alemannisch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-am mw-list-item"><a href="https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8A%A0%E1%8B%8D%E1%88%AE%E1%8D%93" title="አውሮፓ — amárico" lang="am" hreflang="am" data-title="አውሮፓ" data-language-autonym="አማርኛ" data-language-local-name="amárico" class="interlanguage-link-target"><span>አማርኛ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-an mw-list-item"><a href="https://an.wikipedia.org/wiki/Europa" title="Europa — aragonês" lang="an" hreflang="an" data-title="Europa" data-language-autonym="Aragonés" data-language-local-name="aragonês" class="interlanguage-link-target"><span>Aragonés</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ang mw-list-item"><a href="https://ang.wikipedia.org/wiki/Europe" title="Europe — inglês antigo" lang="ang" hreflang="ang" data-title="Europe" data-language-autonym="Ænglisc" data-language-local-name="inglês antigo" class="interlanguage-link-target"><span>Ænglisc</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ann mw-list-item"><a href="https://ann.wikipedia.org/wiki/Yurop" title="Yurop — obolo" lang="ann" hreflang="ann" data-title="Yurop" data-language-autonym="Obolo" data-language-local-name="obolo" class="interlanguage-link-target"><span>Obolo</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-anp mw-list-item"><a href="https://anp.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AF%E0%A5%82%E0%A4%B0%E0%A5%8B%E0%A4%AA" title="यूरोप — angika" lang="anp" hreflang="anp" data-title="यूरोप" data-language-autonym="अंगिका" data-language-local-name="angika" class="interlanguage-link-target"><span>अंगिका</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ar badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="artigo destacado"><a href="https://ar.wikipedia.org/wiki/%D8%A3%D9%88%D8%B1%D9%88%D8%A8%D8%A7" title="أوروبا — árabe" lang="ar" hreflang="ar" data-title="أوروبا" data-language-autonym="العربية" data-language-local-name="árabe" class="interlanguage-link-target"><span>العربية</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-arc mw-list-item"><a href="https://arc.wikipedia.org/wiki/%DC%90%DC%98%DC%AA%DC%98%DC%A6%DC%90_(%DC%9D%DC%92%DC%AB%DC%AC%DC%90)" title="ܐܘܪܘܦܐ (ܝܒܫܬܐ) — aramaico" lang="arc" hreflang="arc" data-title="ܐܘܪܘܦܐ (ܝܒܫܬܐ)" data-language-autonym="ܐܪܡܝܐ" data-language-local-name="aramaico" class="interlanguage-link-target"><span>ܐܪܡܝܐ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ary mw-list-item"><a href="https://ary.wikipedia.org/wiki/%D8%A4%D8%B1%D9%88%D9%BE%D8%A7" title="ؤروپا — Moroccan Arabic" lang="ary" hreflang="ary" data-title="ؤروپا" data-language-autonym="الدارجة" data-language-local-name="Moroccan Arabic" class="interlanguage-link-target"><span>الدارجة</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-arz mw-list-item"><a href="https://arz.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%88%D8%B1%D9%88%D8%A8%D8%A7" title="اوروبا — Egyptian Arabic" lang="arz" hreflang="arz" data-title="اوروبا" data-language-autonym="مصرى" data-language-local-name="Egyptian Arabic" class="interlanguage-link-target"><span>مصرى</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ast mw-list-item"><a href="https://ast.wikipedia.org/wiki/Europa" title="Europa — asturiano" lang="ast" hreflang="ast" data-title="Europa" data-language-autonym="Asturianu" data-language-local-name="asturiano" class="interlanguage-link-target"><span>Asturianu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-atj mw-list-item"><a href="https://atj.wikipedia.org/wiki/Pakwe_Emitikociwi_Askik" title="Pakwe Emitikociwi Askik — atikamekw" lang="atj" hreflang="atj" data-title="Pakwe Emitikociwi Askik" data-language-autonym="Atikamekw" data-language-local-name="atikamekw" class="interlanguage-link-target"><span>Atikamekw</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-av mw-list-item"><a href="https://av.wikipedia.org/wiki/%D0%95%D0%B2%D1%80%D0%BE%D0%BF%D0%B0" title="Европа — avar" lang="av" hreflang="av" data-title="Европа" data-language-autonym="Авар" data-language-local-name="avar" class="interlanguage-link-target"><span>Авар</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-avk mw-list-item"><a href="https://avk.wikipedia.org/wiki/Europa" title="Europa — Kotava" lang="avk" hreflang="avk" data-title="Europa" data-language-autonym="Kotava" data-language-local-name="Kotava" class="interlanguage-link-target"><span>Kotava</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-awa mw-list-item"><a href="https://awa.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AF%E0%A5%82%E0%A4%B0%E0%A5%8B%E0%A4%AA" title="यूरोप — awadhi" lang="awa" hreflang="awa" data-title="यूरोप" data-language-autonym="अवधी" data-language-local-name="awadhi" class="interlanguage-link-target"><span>अवधी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ay mw-list-item"><a href="https://ay.wikipedia.org/wiki/Iwrupa" title="Iwrupa — aimará" lang="ay" hreflang="ay" data-title="Iwrupa" data-language-autonym="Aymar aru" data-language-local-name="aimará" class="interlanguage-link-target"><span>Aymar aru</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-az mw-list-item"><a href="https://az.wikipedia.org/wiki/Avropa" title="Avropa — azerbaijano" lang="az" hreflang="az" data-title="Avropa" data-language-autonym="Azərbaycanca" data-language-local-name="azerbaijano" class="interlanguage-link-target"><span>Azərbaycanca</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-azb mw-list-item"><a href="https://azb.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%88%D8%B1%D9%88%D9%BE%D8%A7" title="اوروپا — South Azerbaijani" lang="azb" hreflang="azb" data-title="اوروپا" data-language-autonym="تۆرکجه" data-language-local-name="South Azerbaijani" class="interlanguage-link-target"><span>تۆرکجه</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ba mw-list-item"><a href="https://ba.wikipedia.org/wiki/%D0%95%D0%B2%D1%80%D0%BE%D0%BF%D0%B0" title="Европа — bashkir" lang="ba" hreflang="ba" data-title="Европа" data-language-autonym="Башҡортса" data-language-local-name="bashkir" class="interlanguage-link-target"><span>Башҡортса</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ban mw-list-item"><a href="https://ban.wikipedia.org/wiki/%C3%89ropa" title="Éropa — balinês" lang="ban" hreflang="ban" data-title="Éropa" data-language-autonym="Basa Bali" data-language-local-name="balinês" class="interlanguage-link-target"><span>Basa Bali</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bar mw-list-item"><a href="https://bar.wikipedia.org/wiki/Eiropa" title="Eiropa — Bavarian" lang="bar" hreflang="bar" data-title="Eiropa" data-language-autonym="Boarisch" data-language-local-name="Bavarian" class="interlanguage-link-target"><span>Boarisch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bat-smg mw-list-item"><a href="https://bat-smg.wikipedia.org/wiki/Euruopa" title="Euruopa — Samogitian" lang="sgs" hreflang="sgs" data-title="Euruopa" data-language-autonym="Žemaitėška" data-language-local-name="Samogitian" class="interlanguage-link-target"><span>Žemaitėška</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bbc mw-list-item"><a href="https://bbc.wikipedia.org/wiki/Eropa" title="Eropa — Batak Toba" lang="bbc" hreflang="bbc" data-title="Eropa" data-language-autonym="Batak Toba" data-language-local-name="Batak Toba" class="interlanguage-link-target"><span>Batak Toba</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bcl mw-list-item"><a href="https://bcl.wikipedia.org/wiki/Europa" title="Europa — Central Bikol" lang="bcl" hreflang="bcl" data-title="Europa" data-language-autonym="Bikol Central" data-language-local-name="Central Bikol" class="interlanguage-link-target"><span>Bikol Central</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be mw-list-item"><a href="https://be.wikipedia.org/wiki/%D0%95%D1%9E%D1%80%D0%BE%D0%BF%D0%B0" title="Еўропа — bielorrusso" lang="be" hreflang="be" data-title="Еўропа" data-language-autonym="Беларуская" data-language-local-name="bielorrusso" class="interlanguage-link-target"><span>Беларуская</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be-x-old mw-list-item"><a href="https://be-tarask.wikipedia.org/wiki/%D0%AD%D1%9E%D1%80%D0%BE%D0%BF%D0%B0" title="Эўропа — Belarusian (Taraškievica orthography)" lang="be-tarask" hreflang="be-tarask" data-title="Эўропа" data-language-autonym="Беларуская (тарашкевіца)" data-language-local-name="Belarusian (Taraškievica orthography)" class="interlanguage-link-target"><span>Беларуская (тарашкевіца)</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bew mw-list-item"><a href="https://bew.wikipedia.org/wiki/%C3%88ropa" title="Èropa — Betawi" lang="bew" hreflang="bew" data-title="Èropa" data-language-autonym="Betawi" data-language-local-name="Betawi" class="interlanguage-link-target"><span>Betawi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bg mw-list-item"><a href="https://bg.wikipedia.org/wiki/%D0%95%D0%B2%D1%80%D0%BE%D0%BF%D0%B0" title="Европа — búlgaro" lang="bg" hreflang="bg" data-title="Европа" data-language-autonym="Български" data-language-local-name="búlgaro" class="interlanguage-link-target"><span>Български</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bh mw-list-item"><a href="https://bh.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AF%E0%A5%82%E0%A4%B0%E0%A5%8B%E0%A4%AA" title="यूरोप — Bhojpuri" lang="bh" hreflang="bh" data-title="यूरोप" data-language-autonym="भोजपुरी" data-language-local-name="Bhojpuri" class="interlanguage-link-target"><span>भोजपुरी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bi mw-list-item"><a href="https://bi.wikipedia.org/wiki/Yurop" title="Yurop — bislamá" lang="bi" hreflang="bi" data-title="Yurop" data-language-autonym="Bislama" data-language-local-name="bislamá" class="interlanguage-link-target"><span>Bislama</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bjn mw-list-item"><a href="https://bjn.wikipedia.org/wiki/Irupa" title="Irupa — Banjar" lang="bjn" hreflang="bjn" data-title="Irupa" data-language-autonym="Banjar" data-language-local-name="Banjar" class="interlanguage-link-target"><span>Banjar</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-blk mw-list-item"><a href="https://blk.wikipedia.org/wiki/%E1%80%A5%E1%80%9B%E1%80%B1%E1%80%AC%E1%80%95%E1%80%90%E1%80%BD%E1%80%AD%E1%80%AF%E1%80%80%E1%80%BA" title="ဥရောပတွိုက် — Pa'O" lang="blk" hreflang="blk" data-title="ဥရောပတွိုက်" data-language-autonym="ပအိုဝ်ႏဘာႏသာႏ" data-language-local-name="Pa'O" class="interlanguage-link-target"><span>ပအိုဝ်ႏဘာႏသာႏ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bm mw-list-item"><a href="https://bm.wikipedia.org/wiki/Eropa" title="Eropa — bambara" lang="bm" hreflang="bm" data-title="Eropa" data-language-autonym="Bamanankan" data-language-local-name="bambara" class="interlanguage-link-target"><span>Bamanankan</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bn mw-list-item"><a href="https://bn.wikipedia.org/wiki/%E0%A6%87%E0%A6%89%E0%A6%B0%E0%A7%8B%E0%A6%AA" title="ইউরোপ — bengalês" lang="bn" hreflang="bn" data-title="ইউরোপ" data-language-autonym="বাংলা" data-language-local-name="bengalês" class="interlanguage-link-target"><span>বাংলা</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bo mw-list-item"><a href="https://bo.wikipedia.org/wiki/%E0%BD%A1%E0%BD%BC%E0%BC%8B%E0%BD%A2%E0%BD%BC%E0%BD%96%E0%BC%8B%E0%BD%82%E0%BE%B3%E0%BD%B2%E0%BD%84%E0%BC%8B%E0%BC%8D" title="ཡོ་རོབ་གླིང་། — tibetano" lang="bo" hreflang="bo" data-title="ཡོ་རོབ་གླིང་།" data-language-autonym="བོད་ཡིག" data-language-local-name="tibetano" class="interlanguage-link-target"><span>བོད་ཡིག</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-br mw-list-item"><a href="https://br.wikipedia.org/wiki/Europa_(kevandir)" title="Europa (kevandir) — bretão" lang="br" hreflang="br" data-title="Europa (kevandir)" data-language-autonym="Brezhoneg" data-language-local-name="bretão" class="interlanguage-link-target"><span>Brezhoneg</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bs badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="artigo destacado"><a href="https://bs.wikipedia.org/wiki/Evropa" title="Evropa — bósnio" lang="bs" hreflang="bs" data-title="Evropa" data-language-autonym="Bosanski" data-language-local-name="bósnio" class="interlanguage-link-target"><span>Bosanski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-btm mw-list-item"><a href="https://btm.wikipedia.org/wiki/Eropa" title="Eropa — Batak Mandailing" lang="btm" hreflang="btm" data-title="Eropa" data-language-autonym="Batak Mandailing" data-language-local-name="Batak Mandailing" class="interlanguage-link-target"><span>Batak Mandailing</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bug mw-list-item"><a href="https://bug.wikipedia.org/wiki/%E1%A8%95%E1%A8%99%E1%A8%91%E1%A8%9A%E1%A8%84" title="ᨕᨙᨑᨚᨄ — buginês" lang="bug" hreflang="bug" data-title="ᨕᨙᨑᨚᨄ" data-language-autonym="Basa Ugi" data-language-local-name="buginês" class="interlanguage-link-target"><span>Basa Ugi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bxr mw-list-item"><a href="https://bxr.wikipedia.org/wiki/%D0%95%D0%B2%D1%80%D0%BE%D0%BF%D0%BE" title="Европо — Russia Buriat" lang="bxr" hreflang="bxr" data-title="Европо" data-language-autonym="Буряад" data-language-local-name="Russia Buriat" class="interlanguage-link-target"><span>Буряад</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ca mw-list-item"><a href="https://ca.wikipedia.org/wiki/Europa" title="Europa — catalão" lang="ca" hreflang="ca" data-title="Europa" data-language-autonym="Català" data-language-local-name="catalão" class="interlanguage-link-target"><span>Català</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cbk-zam mw-list-item"><a href="https://cbk-zam.wikipedia.org/wiki/Europa" title="Europa — Chavacano" lang="cbk" hreflang="cbk" data-title="Europa" data-language-autonym="Chavacano de Zamboanga" data-language-local-name="Chavacano" class="interlanguage-link-target"><span>Chavacano de Zamboanga</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cdo mw-list-item"><a href="https://cdo.wikipedia.org/wiki/%C4%94u-ci%C5%AD" title="Ĕu-ciŭ — Mindong" lang="cdo" hreflang="cdo" data-title="Ĕu-ciŭ" data-language-autonym="閩東語 / Mìng-dĕ̤ng-ngṳ̄" data-language-local-name="Mindong" class="interlanguage-link-target"><span>閩東語 / Mìng-dĕ̤ng-ngṳ̄</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ce mw-list-item"><a href="https://ce.wikipedia.org/wiki/%D0%95%D0%B2%D1%80%D0%BE%D0%BF%D0%B0" title="Европа — checheno" lang="ce" hreflang="ce" data-title="Европа" data-language-autonym="Нохчийн" data-language-local-name="checheno" class="interlanguage-link-target"><span>Нохчийн</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ceb mw-list-item"><a href="https://ceb.wikipedia.org/wiki/Uropa" title="Uropa — cebuano" lang="ceb" hreflang="ceb" data-title="Uropa" data-language-autonym="Cebuano" data-language-local-name="cebuano" class="interlanguage-link-target"><span>Cebuano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ch mw-list-item"><a href="https://ch.wikipedia.org/wiki/Europa" title="Europa — chamorro" lang="ch" hreflang="ch" data-title="Europa" data-language-autonym="Chamoru" data-language-local-name="chamorro" class="interlanguage-link-target"><span>Chamoru</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-chr mw-list-item"><a href="https://chr.wikipedia.org/wiki/%E1%8F%B3%E1%8E%B3%E1%8F%9B" title="ᏳᎳᏛ — cherokee" lang="chr" hreflang="chr" data-title="ᏳᎳᏛ" data-language-autonym="ᏣᎳᎩ" data-language-local-name="cherokee" class="interlanguage-link-target"><span>ᏣᎳᎩ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-chy mw-list-item"><a href="https://chy.wikipedia.org/wiki/H%C3%B3xov%C3%AA-hooma" title="Hóxovê-hooma — cheyenne" lang="chy" hreflang="chy" data-title="Hóxovê-hooma" data-language-autonym="Tsetsêhestâhese" data-language-local-name="cheyenne" class="interlanguage-link-target"><span>Tsetsêhestâhese</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ckb mw-list-item"><a href="https://ckb.wikipedia.org/wiki/%D8%A6%DB%95%D9%88%D8%B1%D9%88%D9%88%D9%BE%D8%A7" title="ئەورووپا — curdo central" lang="ckb" hreflang="ckb" data-title="ئەورووپا" data-language-autonym="کوردی" data-language-local-name="curdo central" class="interlanguage-link-target"><span>کوردی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-co mw-list-item"><a href="https://co.wikipedia.org/wiki/Europa" title="Europa — córsico" lang="co" hreflang="co" data-title="Europa" data-language-autonym="Corsu" data-language-local-name="córsico" class="interlanguage-link-target"><span>Corsu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-crh mw-list-item"><a href="https://crh.wikipedia.org/wiki/Avropa" title="Avropa — tártara da Crimeia" lang="crh" hreflang="crh" data-title="Avropa" data-language-autonym="Qırımtatarca" data-language-local-name="tártara da Crimeia" class="interlanguage-link-target"><span>Qırımtatarca</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cs mw-list-item"><a href="https://cs.wikipedia.org/wiki/Evropa" title="Evropa — checo" lang="cs" hreflang="cs" data-title="Evropa" data-language-autonym="Čeština" data-language-local-name="checo" class="interlanguage-link-target"><span>Čeština</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-csb mw-list-item"><a href="https://csb.wikipedia.org/wiki/E%C3%B9ropa" title="Eùropa — kashubian" lang="csb" hreflang="csb" data-title="Eùropa" data-language-autonym="Kaszëbsczi" data-language-local-name="kashubian" class="interlanguage-link-target"><span>Kaszëbsczi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cu mw-list-item"><a href="https://cu.wikipedia.org/wiki/%D0%84%D1%B5%D1%80%D1%A1%D0%BF%D0%B0" title="Єѵрѡпа — eslavo eclesiástico" lang="cu" hreflang="cu" data-title="Єѵрѡпа" data-language-autonym="Словѣньскъ / ⰔⰎⰑⰂⰡⰐⰠⰔⰍⰟ" data-language-local-name="eslavo eclesiástico" class="interlanguage-link-target"><span>Словѣньскъ / ⰔⰎⰑⰂⰡⰐⰠⰔⰍⰟ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cv mw-list-item"><a href="https://cv.wikipedia.org/wiki/%D0%95%D0%B2%D1%80%D0%BE%D0%BF%D0%B0" title="Европа — chuvash" lang="cv" hreflang="cv" data-title="Европа" data-language-autonym="Чӑвашла" data-language-local-name="chuvash" class="interlanguage-link-target"><span>Чӑвашла</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cy mw-list-item"><a href="https://cy.wikipedia.org/wiki/Ewrop" title="Ewrop — galês" lang="cy" hreflang="cy" data-title="Ewrop" data-language-autonym="Cymraeg" data-language-local-name="galês" class="interlanguage-link-target"><span>Cymraeg</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-da mw-list-item"><a href="https://da.wikipedia.org/wiki/Europa" title="Europa — dinamarquês" lang="da" hreflang="da" data-title="Europa" data-language-autonym="Dansk" data-language-local-name="dinamarquês" class="interlanguage-link-target"><span>Dansk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-dag mw-list-item"><a href="https://dag.wikipedia.org/wiki/Tuure" title="Tuure — Dagbani" lang="dag" hreflang="dag" data-title="Tuure" data-language-autonym="Dagbanli" data-language-local-name="Dagbani" class="interlanguage-link-target"><span>Dagbanli</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-de mw-list-item"><a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Europa" title="Europa — alemão" lang="de" hreflang="de" data-title="Europa" data-language-autonym="Deutsch" data-language-local-name="alemão" class="interlanguage-link-target"><span>Deutsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-diq mw-list-item"><a href="https://diq.wikipedia.org/wiki/Ewropa" title="Ewropa — Dimli" lang="diq" hreflang="diq" data-title="Ewropa" data-language-autonym="Zazaki" data-language-local-name="Dimli" class="interlanguage-link-target"><span>Zazaki</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-dsb mw-list-item"><a href="https://dsb.wikipedia.org/wiki/Europa" title="Europa — baixo sorábio" lang="dsb" hreflang="dsb" data-title="Europa" data-language-autonym="Dolnoserbski" data-language-local-name="baixo sorábio" class="interlanguage-link-target"><span>Dolnoserbski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-dtp mw-list-item"><a href="https://dtp.wikipedia.org/wiki/Eropah" title="Eropah — Central Dusun" lang="dtp" hreflang="dtp" data-title="Eropah" data-language-autonym="Kadazandusun" data-language-local-name="Central Dusun" class="interlanguage-link-target"><span>Kadazandusun</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-dty mw-list-item"><a href="https://dty.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AF%E0%A5%81%E0%A4%B0%E0%A5%8B%E0%A4%AA" title="युरोप — Doteli" lang="dty" hreflang="dty" data-title="युरोप" data-language-autonym="डोटेली" data-language-local-name="Doteli" class="interlanguage-link-target"><span>डोटेली</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ee mw-list-item"><a href="https://ee.wikipedia.org/wiki/Europa" title="Europa — ewe" lang="ee" hreflang="ee" data-title="Europa" data-language-autonym="Eʋegbe" data-language-local-name="ewe" class="interlanguage-link-target"><span>Eʋegbe</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-el mw-list-item"><a href="https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%95%CF%85%CF%81%CF%8E%CF%80%CE%B7" title="Ευρώπη — grego" lang="el" hreflang="el" data-title="Ευρώπη" data-language-autonym="Ελληνικά" data-language-local-name="grego" class="interlanguage-link-target"><span>Ελληνικά</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eml mw-list-item"><a href="https://eml.wikipedia.org/wiki/Eur%C3%B3pa" title="Európa — Emiliano-Romagnolo" lang="egl" hreflang="egl" data-title="Európa" data-language-autonym="Emiliàn e rumagnòl" data-language-local-name="Emiliano-Romagnolo" class="interlanguage-link-target"><span>Emiliàn e rumagnòl</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-en mw-list-item"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Europe" title="Europe — inglês" lang="en" hreflang="en" data-title="Europe" data-language-autonym="English" data-language-local-name="inglês" class="interlanguage-link-target"><span>English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eo badge-Q17437798 badge-goodarticle mw-list-item" title="artigo bom"><a href="https://eo.wikipedia.org/wiki/E%C5%ADropo" title="Eŭropo — esperanto" lang="eo" hreflang="eo" data-title="Eŭropo" data-language-autonym="Esperanto" data-language-local-name="esperanto" class="interlanguage-link-target"><span>Esperanto</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-es mw-list-item"><a href="https://es.wikipedia.org/wiki/Europa" title="Europa — espanhol" lang="es" hreflang="es" data-title="Europa" data-language-autonym="Español" data-language-local-name="espanhol" class="interlanguage-link-target"><span>Español</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-et mw-list-item"><a href="https://et.wikipedia.org/wiki/Euroopa" title="Euroopa — estónio" lang="et" hreflang="et" data-title="Euroopa" data-language-autonym="Eesti" data-language-local-name="estónio" class="interlanguage-link-target"><span>Eesti</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eu mw-list-item"><a href="https://eu.wikipedia.org/wiki/Europa" title="Europa — basco" lang="eu" hreflang="eu" data-title="Europa" data-language-autonym="Euskara" data-language-local-name="basco" class="interlanguage-link-target"><span>Euskara</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ext mw-list-item"><a href="https://ext.wikipedia.org/wiki/Uropa" title="Uropa — Extremaduran" lang="ext" hreflang="ext" data-title="Uropa" data-language-autonym="Estremeñu" data-language-local-name="Extremaduran" class="interlanguage-link-target"><span>Estremeñu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fa mw-list-item"><a href="https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%BE%D8%A7" title="اروپا — persa" lang="fa" hreflang="fa" data-title="اروپا" data-language-autonym="فارسی" data-language-local-name="persa" class="interlanguage-link-target"><span>فارسی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ff mw-list-item"><a href="https://ff.wikipedia.org/wiki/Yuroopu" title="Yuroopu — fula" lang="ff" hreflang="ff" data-title="Yuroopu" data-language-autonym="Fulfulde" data-language-local-name="fula" class="interlanguage-link-target"><span>Fulfulde</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fi mw-list-item"><a href="https://fi.wikipedia.org/wiki/Eurooppa" title="Eurooppa — finlandês" lang="fi" hreflang="fi" data-title="Eurooppa" data-language-autonym="Suomi" data-language-local-name="finlandês" class="interlanguage-link-target"><span>Suomi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fiu-vro mw-list-item"><a href="https://fiu-vro.wikipedia.org/wiki/%C3%95uruupa" title="Õuruupa — Võro" lang="vro" hreflang="vro" data-title="Õuruupa" data-language-autonym="Võro" data-language-local-name="Võro" class="interlanguage-link-target"><span>Võro</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fj mw-list-item"><a href="https://fj.wikipedia.org/wiki/Iurope" title="Iurope — fijiano" lang="fj" hreflang="fj" data-title="Iurope" data-language-autonym="Na Vosa Vakaviti" data-language-local-name="fijiano" class="interlanguage-link-target"><span>Na Vosa Vakaviti</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fo mw-list-item"><a href="https://fo.wikipedia.org/wiki/Evropa" title="Evropa — feroês" lang="fo" hreflang="fo" data-title="Evropa" data-language-autonym="Føroyskt" data-language-local-name="feroês" class="interlanguage-link-target"><span>Føroyskt</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fon mw-list-item"><a href="https://fon.wikipedia.org/wiki/Europe" title="Europe — fon" lang="fon" hreflang="fon" data-title="Europe" data-language-autonym="Fɔ̀ngbè" data-language-local-name="fon" class="interlanguage-link-target"><span>Fɔ̀ngbè</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fr mw-list-item"><a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Europe" title="Europe — francês" lang="fr" hreflang="fr" data-title="Europe" data-language-autonym="Français" data-language-local-name="francês" class="interlanguage-link-target"><span>Français</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-frp mw-list-item"><a href="https://frp.wikipedia.org/wiki/Eropa" title="Eropa — Arpitan" lang="frp" hreflang="frp" data-title="Eropa" data-language-autonym="Arpetan" data-language-local-name="Arpitan" class="interlanguage-link-target"><span>Arpetan</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-frr mw-list-item"><a href="https://frr.wikipedia.org/wiki/Euroopa" title="Euroopa — frísio setentrional" lang="frr" hreflang="frr" data-title="Euroopa" data-language-autonym="Nordfriisk" data-language-local-name="frísio setentrional" class="interlanguage-link-target"><span>Nordfriisk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fur mw-list-item"><a href="https://fur.wikipedia.org/wiki/Europe" title="Europe — friulano" lang="fur" hreflang="fur" data-title="Europe" data-language-autonym="Furlan" data-language-local-name="friulano" class="interlanguage-link-target"><span>Furlan</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fy mw-list-item"><a href="https://fy.wikipedia.org/wiki/Jeropa" title="Jeropa — frísico ocidental" lang="fy" hreflang="fy" data-title="Jeropa" data-language-autonym="Frysk" data-language-local-name="frísico ocidental" class="interlanguage-link-target"><span>Frysk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ga mw-list-item"><a href="https://ga.wikipedia.org/wiki/An_Eoraip" title="An Eoraip — irlandês" lang="ga" hreflang="ga" data-title="An Eoraip" data-language-autonym="Gaeilge" data-language-local-name="irlandês" class="interlanguage-link-target"><span>Gaeilge</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gag mw-list-item"><a href="https://gag.wikipedia.org/wiki/Evropa" title="Evropa — gagauz" lang="gag" hreflang="gag" data-title="Evropa" data-language-autonym="Gagauz" data-language-local-name="gagauz" class="interlanguage-link-target"><span>Gagauz</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gan mw-list-item"><a href="https://gan.wikipedia.org/wiki/%E6%AD%90%E6%B4%B2" title="歐洲 — gan" lang="gan" hreflang="gan" data-title="歐洲" data-language-autonym="贛語" data-language-local-name="gan" class="interlanguage-link-target"><span>贛語</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gcr mw-list-item"><a href="https://gcr.wikipedia.org/wiki/L%C3%A9r%C3%B2p" title="Léròp — Guianan Creole" lang="gcr" hreflang="gcr" data-title="Léròp" data-language-autonym="Kriyòl gwiyannen" data-language-local-name="Guianan Creole" class="interlanguage-link-target"><span>Kriyòl gwiyannen</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gd mw-list-item"><a href="https://gd.wikipedia.org/wiki/An_Roinn-E%C3%B2rpa" title="An Roinn-Eòrpa — gaélico escocês" lang="gd" hreflang="gd" data-title="An Roinn-Eòrpa" data-language-autonym="Gàidhlig" data-language-local-name="gaélico escocês" class="interlanguage-link-target"><span>Gàidhlig</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gl mw-list-item"><a href="https://gl.wikipedia.org/wiki/Europa" title="Europa — galego" lang="gl" hreflang="gl" data-title="Europa" data-language-autonym="Galego" data-language-local-name="galego" class="interlanguage-link-target"><span>Galego</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-glk mw-list-item"><a href="https://glk.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%DB%8A%D8%B1%DB%8A%D9%BE%D8%A7" title="اۊرۊپا — Gilaki" lang="glk" hreflang="glk" data-title="اۊرۊپا" data-language-autonym="گیلکی" data-language-local-name="Gilaki" class="interlanguage-link-target"><span>گیلکی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gn mw-list-item"><a href="https://gn.wikipedia.org/wiki/Eur%C3%B3pa" title="Európa — guarani" lang="gn" hreflang="gn" data-title="Európa" data-language-autonym="Avañe'ẽ" data-language-local-name="guarani" class="interlanguage-link-target"><span>Avañe'ẽ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gom mw-list-item"><a href="https://gom.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AF%E0%A5%81%E0%A4%B0%E0%A5%8B%E0%A4%AA" title="युरोप — Goan Konkani" lang="gom" hreflang="gom" data-title="युरोप" data-language-autonym="गोंयची कोंकणी / Gõychi Konknni" data-language-local-name="Goan Konkani" class="interlanguage-link-target"><span>गोंयची कोंकणी / Gõychi Konknni</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-got mw-list-item"><a href="https://got.wikipedia.org/wiki/%F0%90%8C%B0%F0%90%8C%B9%F0%90%8D%85%F0%90%8D%82%F0%90%8D%89%F0%90%8D%80%F0%90%8C%B0" title="𐌰𐌹𐍅𐍂𐍉𐍀𐌰 — gótico" lang="got" hreflang="got" data-title="𐌰𐌹𐍅𐍂𐍉𐍀𐌰" data-language-autonym="𐌲𐌿𐍄𐌹𐍃𐌺" data-language-local-name="gótico" class="interlanguage-link-target"><span>𐌲𐌿𐍄𐌹𐍃𐌺</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gu mw-list-item"><a href="https://gu.wikipedia.org/wiki/%E0%AA%AF%E0%AB%81%E0%AA%B0%E0%AB%8B%E0%AA%AA" title="યુરોપ — guzerate" lang="gu" hreflang="gu" data-title="યુરોપ" data-language-autonym="ગુજરાતી" data-language-local-name="guzerate" class="interlanguage-link-target"><span>ગુજરાતી</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gv mw-list-item"><a href="https://gv.wikipedia.org/wiki/Yn_Oarpey" title="Yn Oarpey — manx" lang="gv" hreflang="gv" data-title="Yn Oarpey" data-language-autonym="Gaelg" data-language-local-name="manx" class="interlanguage-link-target"><span>Gaelg</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ha mw-list-item"><a href="https://ha.wikipedia.org/wiki/Turai" title="Turai — haúça" lang="ha" hreflang="ha" data-title="Turai" data-language-autonym="Hausa" data-language-local-name="haúça" class="interlanguage-link-target"><span>Hausa</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hak mw-list-item"><a href="https://hak.wikipedia.org/wiki/%C3%8Au-ch%C3%BB" title="Êu-chû — hacá" lang="hak" hreflang="hak" data-title="Êu-chû" data-language-autonym="客家語 / Hak-kâ-ngî" data-language-local-name="hacá" class="interlanguage-link-target"><span>客家語 / Hak-kâ-ngî</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-haw mw-list-item"><a href="https://haw.wikipedia.org/wiki/%CA%BBEulopa" title="ʻEulopa — havaiano" lang="haw" hreflang="haw" data-title="ʻEulopa" data-language-autonym="Hawaiʻi" data-language-local-name="havaiano" class="interlanguage-link-target"><span>Hawaiʻi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-he mw-list-item"><a href="https://he.wikipedia.org/wiki/%D7%90%D7%99%D7%A8%D7%95%D7%A4%D7%94" title="אירופה — hebraico" lang="he" hreflang="he" data-title="אירופה" data-language-autonym="עברית" data-language-local-name="hebraico" class="interlanguage-link-target"><span>עברית</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hi mw-list-item"><a href="https://hi.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AF%E0%A5%82%E0%A4%B0%E0%A5%8B%E0%A4%AA" title="यूरोप — hindi" lang="hi" hreflang="hi" data-title="यूरोप" data-language-autonym="हिन्दी" data-language-local-name="hindi" class="interlanguage-link-target"><span>हिन्दी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hif mw-list-item"><a href="https://hif.wikipedia.org/wiki/Europe" title="Europe — Fiji Hindi" lang="hif" hreflang="hif" data-title="Europe" data-language-autonym="Fiji Hindi" data-language-local-name="Fiji Hindi" class="interlanguage-link-target"><span>Fiji Hindi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hr mw-list-item"><a href="https://hr.wikipedia.org/wiki/Europa" title="Europa — croata" lang="hr" hreflang="hr" data-title="Europa" data-language-autonym="Hrvatski" data-language-local-name="croata" class="interlanguage-link-target"><span>Hrvatski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hsb mw-list-item"><a href="https://hsb.wikipedia.org/wiki/Europa" title="Europa — alto sorábio" lang="hsb" hreflang="hsb" data-title="Europa" data-language-autonym="Hornjoserbsce" data-language-local-name="alto sorábio" class="interlanguage-link-target"><span>Hornjoserbsce</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ht mw-list-item"><a href="https://ht.wikipedia.org/wiki/Ew%C3%B2p" title="Ewòp — haitiano" lang="ht" hreflang="ht" data-title="Ewòp" data-language-autonym="Kreyòl ayisyen" data-language-local-name="haitiano" class="interlanguage-link-target"><span>Kreyòl ayisyen</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hu mw-list-item"><a href="https://hu.wikipedia.org/wiki/Eur%C3%B3pa" title="Európa — húngaro" lang="hu" hreflang="hu" data-title="Európa" data-language-autonym="Magyar" data-language-local-name="húngaro" class="interlanguage-link-target"><span>Magyar</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hy mw-list-item"><a href="https://hy.wikipedia.org/wiki/%D4%B5%D5%BE%D6%80%D5%B8%D5%BA%D5%A1" title="Եվրոպա — arménio" lang="hy" hreflang="hy" data-title="Եվրոպա" data-language-autonym="Հայերեն" data-language-local-name="arménio" class="interlanguage-link-target"><span>Հայերեն</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hyw mw-list-item"><a href="https://hyw.wikipedia.org/wiki/%D4%B5%D6%82%D6%80%D5%B8%D5%BA%D5%A1" title="Եւրոպա — Western Armenian" lang="hyw" hreflang="hyw" data-title="Եւրոպա" data-language-autonym="Արեւմտահայերէն" data-language-local-name="Western Armenian" class="interlanguage-link-target"><span>Արեւմտահայերէն</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ia mw-list-item"><a href="https://ia.wikipedia.org/wiki/Europa" title="Europa — interlíngua" lang="ia" hreflang="ia" data-title="Europa" data-language-autonym="Interlingua" data-language-local-name="interlíngua" class="interlanguage-link-target"><span>Interlingua</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-iba mw-list-item"><a href="https://iba.wikipedia.org/wiki/Eropah" title="Eropah — iban" lang="iba" hreflang="iba" data-title="Eropah" data-language-autonym="Jaku Iban" data-language-local-name="iban" class="interlanguage-link-target"><span>Jaku Iban</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-id mw-list-item"><a href="https://id.wikipedia.org/wiki/Eropa" title="Eropa — indonésio" lang="id" hreflang="id" data-title="Eropa" data-language-autonym="Bahasa Indonesia" data-language-local-name="indonésio" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Indonesia</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ie mw-list-item"><a href="https://ie.wikipedia.org/wiki/Europa" title="Europa — interlingue" lang="ie" hreflang="ie" data-title="Europa" data-language-autonym="Interlingue" data-language-local-name="interlingue" class="interlanguage-link-target"><span>Interlingue</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ig mw-list-item"><a href="https://ig.wikipedia.org/wiki/Obodo_B%C3%A9k%C3%A8" title="Obodo Békè — igbo" lang="ig" hreflang="ig" data-title="Obodo Békè" data-language-autonym="Igbo" data-language-local-name="igbo" class="interlanguage-link-target"><span>Igbo</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ilo mw-list-item"><a href="https://ilo.wikipedia.org/wiki/Europa" title="Europa — ilocano" lang="ilo" hreflang="ilo" data-title="Europa" data-language-autonym="Ilokano" data-language-local-name="ilocano" class="interlanguage-link-target"><span>Ilokano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-inh mw-list-item"><a href="https://inh.wikipedia.org/wiki/%D0%95%D0%B2%D1%80%D0%BE%D0%BF%D0%B0" title="Европа — inguche" lang="inh" hreflang="inh" data-title="Европа" data-language-autonym="ГӀалгӀай" data-language-local-name="inguche" class="interlanguage-link-target"><span>ГӀалгӀай</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-io mw-list-item"><a href="https://io.wikipedia.org/wiki/Europa" title="Europa — ido" lang="io" hreflang="io" data-title="Europa" data-language-autonym="Ido" data-language-local-name="ido" class="interlanguage-link-target"><span>Ido</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-is mw-list-item"><a href="https://is.wikipedia.org/wiki/Evr%C3%B3pa" title="Evrópa — islandês" lang="is" hreflang="is" data-title="Evrópa" data-language-autonym="Íslenska" data-language-local-name="islandês" class="interlanguage-link-target"><span>Íslenska</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-it mw-list-item"><a href="https://it.wikipedia.org/wiki/Europa" title="Europa — italiano" lang="it" hreflang="it" data-title="Europa" data-language-autonym="Italiano" data-language-local-name="italiano" class="interlanguage-link-target"><span>Italiano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-iu mw-list-item"><a href="https://iu.wikipedia.org/wiki/%E1%90%83%E1%90%86%E1%95%8C%E1%91%89" title="ᐃᐆᕌᑉ — inuktitut" lang="iu" hreflang="iu" data-title="ᐃᐆᕌᑉ" data-language-autonym="ᐃᓄᒃᑎᑐᑦ / inuktitut" data-language-local-name="inuktitut" class="interlanguage-link-target"><span>ᐃᓄᒃᑎᑐᑦ / inuktitut</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ja mw-list-item"><a href="https://ja.wikipedia.org/wiki/%E3%83%A8%E3%83%BC%E3%83%AD%E3%83%83%E3%83%91" title="ヨーロッパ — japonês" lang="ja" hreflang="ja" data-title="ヨーロッパ" data-language-autonym="日本語" data-language-local-name="japonês" class="interlanguage-link-target"><span>日本語</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-jam mw-list-item"><a href="https://jam.wikipedia.org/wiki/Yuurop" title="Yuurop — Jamaican Creole English" lang="jam" hreflang="jam" data-title="Yuurop" data-language-autonym="Patois" data-language-local-name="Jamaican Creole English" class="interlanguage-link-target"><span>Patois</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-jbo mw-list-item"><a href="https://jbo.wikipedia.org/wiki/rontu%27a" title="rontu'a — lojban" lang="jbo" hreflang="jbo" data-title="rontu'a" data-language-autonym="La .lojban." data-language-local-name="lojban" class="interlanguage-link-target"><span>La .lojban.</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-jv mw-list-item"><a href="https://jv.wikipedia.org/wiki/%C3%89ropa" title="Éropa — javanês" lang="jv" hreflang="jv" data-title="Éropa" data-language-autonym="Jawa" data-language-local-name="javanês" class="interlanguage-link-target"><span>Jawa</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ka mw-list-item"><a href="https://ka.wikipedia.org/wiki/%E1%83%94%E1%83%95%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%9E%E1%83%90" title="ევროპა — georgiano" lang="ka" hreflang="ka" data-title="ევროპა" data-language-autonym="ქართული" data-language-local-name="georgiano" class="interlanguage-link-target"><span>ქართული</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kaa mw-list-item"><a href="https://kaa.wikipedia.org/wiki/Evropa" title="Evropa — kara-kalpak" lang="kaa" hreflang="kaa" data-title="Evropa" data-language-autonym="Qaraqalpaqsha" data-language-local-name="kara-kalpak" class="interlanguage-link-target"><span>Qaraqalpaqsha</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kab mw-list-item"><a href="https://kab.wikipedia.org/wiki/Turuft" title="Turuft — kabyle" lang="kab" hreflang="kab" data-title="Turuft" data-language-autonym="Taqbaylit" data-language-local-name="kabyle" class="interlanguage-link-target"><span>Taqbaylit</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kbd mw-list-item"><a href="https://kbd.wikipedia.org/wiki/%D0%95%D1%83%D1%80%D0%BE%D0%BF%D1%8D" title="Еуропэ — cabardiano" lang="kbd" hreflang="kbd" data-title="Еуропэ" data-language-autonym="Адыгэбзэ" data-language-local-name="cabardiano" class="interlanguage-link-target"><span>Адыгэбзэ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kbp mw-list-item"><a href="https://kbp.wikipedia.org/wiki/Eer%C9%94p%CA%8B_t%C9%9Bt%CA%8B_wandamm" title="Eerɔpʋ tɛtʋ wandamm — Kabiye" lang="kbp" hreflang="kbp" data-title="Eerɔpʋ tɛtʋ wandamm" data-language-autonym="Kabɩyɛ" data-language-local-name="Kabiye" class="interlanguage-link-target"><span>Kabɩyɛ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kcg mw-list-item"><a href="https://kcg.wikipedia.org/wiki/Yurop" title="Yurop — tyap" lang="kcg" hreflang="kcg" data-title="Yurop" data-language-autonym="Tyap" data-language-local-name="tyap" class="interlanguage-link-target"><span>Tyap</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kg mw-list-item"><a href="https://kg.wikipedia.org/wiki/Mputu" title="Mputu — congolês" lang="kg" hreflang="kg" data-title="Mputu" data-language-autonym="Kongo" data-language-local-name="congolês" class="interlanguage-link-target"><span>Kongo</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kge mw-list-item"><a href="https://kge.wikipedia.org/wiki/Eropa" title="Eropa — Komering" lang="kge" hreflang="kge" data-title="Eropa" data-language-autonym="Kumoring" data-language-local-name="Komering" class="interlanguage-link-target"><span>Kumoring</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kk mw-list-item"><a href="https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%95%D1%83%D1%80%D0%BE%D0%BF%D0%B0" title="Еуропа — cazaque" lang="kk" hreflang="kk" data-title="Еуропа" data-language-autonym="Қазақша" data-language-local-name="cazaque" class="interlanguage-link-target"><span>Қазақша</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-km mw-list-item"><a href="https://km.wikipedia.org/wiki/%E1%9E%91%E1%9F%92%E1%9E%9C%E1%9E%B8%E1%9E%94%E1%9E%A2%E1%9E%BA%E1%9E%9A%E1%9F%89%E1%9E%BB%E1%9E%94" title="ទ្វីបអឺរ៉ុប — khmer" lang="km" hreflang="km" data-title="ទ្វីបអឺរ៉ុប" data-language-autonym="ភាសាខ្មែរ" data-language-local-name="khmer" class="interlanguage-link-target"><span>ភាសាខ្មែរ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kn mw-list-item"><a href="https://kn.wikipedia.org/wiki/%E0%B2%AF%E0%B3%81%E0%B2%B0%E0%B3%8B%E0%B2%AA%E0%B3%8D" title="ಯುರೋಪ್ — canarim" lang="kn" hreflang="kn" data-title="ಯುರೋಪ್" data-language-autonym="ಕನ್ನಡ" data-language-local-name="canarim" class="interlanguage-link-target"><span>ಕನ್ನಡ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-knc mw-list-item"><a href="https://knc.wikipedia.org/wiki/Europe" title="Europe — Central Kanuri" lang="knc" hreflang="knc" data-title="Europe" data-language-autonym="Yerwa Kanuri" data-language-local-name="Central Kanuri" class="interlanguage-link-target"><span>Yerwa Kanuri</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ko mw-list-item"><a href="https://ko.wikipedia.org/wiki/%EC%9C%A0%EB%9F%BD" title="유럽 — coreano" lang="ko" hreflang="ko" data-title="유럽" data-language-autonym="한국어" data-language-local-name="coreano" class="interlanguage-link-target"><span>한국어</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-koi mw-list-item"><a href="https://koi.wikipedia.org/wiki/%D0%95%D0%B2%D1%80%D0%BE%D0%BF%D0%B0" title="Европа — komi-permyak" lang="koi" hreflang="koi" data-title="Европа" data-language-autonym="Перем коми" data-language-local-name="komi-permyak" class="interlanguage-link-target"><span>Перем коми</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-krc mw-list-item"><a href="https://krc.wikipedia.org/wiki/%D0%95%D0%B2%D1%80%D0%BE%D0%BF%D0%B0" title="Европа — carachaio-bálcaro" lang="krc" hreflang="krc" data-title="Европа" data-language-autonym="Къарачай-малкъар" data-language-local-name="carachaio-bálcaro" class="interlanguage-link-target"><span>Къарачай-малкъар</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ks mw-list-item"><a href="https://ks.wikipedia.org/wiki/%DB%8C%D9%88%D9%97%D8%B1%D9%8E%D9%BE" title="یوٗرَپ — caxemira" lang="ks" hreflang="ks" data-title="یوٗرَپ" data-language-autonym="कॉशुर / کٲشُر" data-language-local-name="caxemira" class="interlanguage-link-target"><span>कॉशुर / کٲشُر</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ksh mw-list-item"><a href="https://ksh.wikipedia.org/wiki/Europa" title="Europa — kölsch" lang="ksh" hreflang="ksh" data-title="Europa" data-language-autonym="Ripoarisch" data-language-local-name="kölsch" class="interlanguage-link-target"><span>Ripoarisch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ku mw-list-item"><a href="https://ku.wikipedia.org/wiki/Ewropa" title="Ewropa — curdo" lang="ku" hreflang="ku" data-title="Ewropa" data-language-autonym="Kurdî" data-language-local-name="curdo" class="interlanguage-link-target"><span>Kurdî</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kv badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="artigo destacado"><a href="https://kv.wikipedia.org/wiki/%D0%95%D0%B2%D1%80%D0%BE%D0%BF%D0%B0" title="Европа — komi" lang="kv" hreflang="kv" data-title="Европа" data-language-autonym="Коми" data-language-local-name="komi" class="interlanguage-link-target"><span>Коми</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kw mw-list-item"><a href="https://kw.wikipedia.org/wiki/Europa" title="Europa — córnico" lang="kw" hreflang="kw" data-title="Europa" data-language-autonym="Kernowek" data-language-local-name="córnico" class="interlanguage-link-target"><span>Kernowek</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ky mw-list-item"><a href="https://ky.wikipedia.org/wiki/%D0%95%D0%B2%D1%80%D0%BE%D0%BF%D0%B0" title="Европа — quirguiz" lang="ky" hreflang="ky" data-title="Европа" data-language-autonym="Кыргызча" data-language-local-name="quirguiz" class="interlanguage-link-target"><span>Кыргызча</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-la badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="artigo destacado"><a href="https://la.wikipedia.org/wiki/Europa" title="Europa — latim" lang="la" hreflang="la" data-title="Europa" data-language-autonym="Latina" data-language-local-name="latim" class="interlanguage-link-target"><span>Latina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lad mw-list-item"><a href="https://lad.wikipedia.org/wiki/Evropa" title="Evropa — ladino" lang="lad" hreflang="lad" data-title="Evropa" data-language-autonym="Ladino" data-language-local-name="ladino" class="interlanguage-link-target"><span>Ladino</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lb mw-list-item"><a href="https://lb.wikipedia.org/wiki/Europa_(Kontinent)" title="Europa (Kontinent) — luxemburguês" lang="lb" hreflang="lb" data-title="Europa (Kontinent)" data-language-autonym="Lëtzebuergesch" data-language-local-name="luxemburguês" class="interlanguage-link-target"><span>Lëtzebuergesch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lbe mw-list-item"><a href="https://lbe.wikipedia.org/wiki/%D0%95%D0%B2%D1%80%D0%BE%D0%BF%D0%B0" title="Европа — Lak" lang="lbe" hreflang="lbe" data-title="Европа" data-language-autonym="Лакку" data-language-local-name="Lak" class="interlanguage-link-target"><span>Лакку</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lez mw-list-item"><a href="https://lez.wikipedia.org/wiki/%D0%95%D0%B2%D1%80%D0%BE%D0%BF%D0%B0" title="Европа — lezghiano" lang="lez" hreflang="lez" data-title="Европа" data-language-autonym="Лезги" data-language-local-name="lezghiano" class="interlanguage-link-target"><span>Лезги</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lfn mw-list-item"><a href="https://lfn.wikipedia.org/wiki/Europa" title="Europa — Lingua Franca Nova" lang="lfn" hreflang="lfn" data-title="Europa" data-language-autonym="Lingua Franca Nova" data-language-local-name="Lingua Franca Nova" class="interlanguage-link-target"><span>Lingua Franca Nova</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lg mw-list-item"><a href="https://lg.wikipedia.org/wiki/Bulaaya" title="Bulaaya — ganda" lang="lg" hreflang="lg" data-title="Bulaaya" data-language-autonym="Luganda" data-language-local-name="ganda" class="interlanguage-link-target"><span>Luganda</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-li mw-list-item"><a href="https://li.wikipedia.org/wiki/Europa" title="Europa — limburguês" lang="li" hreflang="li" data-title="Europa" data-language-autonym="Limburgs" data-language-local-name="limburguês" class="interlanguage-link-target"><span>Limburgs</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lij mw-list-item"><a href="https://lij.wikipedia.org/wiki/Eur%C3%B2pa" title="Euròpa — ligure" lang="lij" hreflang="lij" data-title="Euròpa" data-language-autonym="Ligure" data-language-local-name="ligure" class="interlanguage-link-target"><span>Ligure</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lld mw-list-item"><a href="https://lld.wikipedia.org/wiki/Europa" title="Europa — Ladin" lang="lld" hreflang="lld" data-title="Europa" data-language-autonym="Ladin" data-language-local-name="Ladin" class="interlanguage-link-target"><span>Ladin</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lmo mw-list-item"><a href="https://lmo.wikipedia.org/wiki/Europa" title="Europa — lombardo" lang="lmo" hreflang="lmo" data-title="Europa" data-language-autonym="Lombard" data-language-local-name="lombardo" class="interlanguage-link-target"><span>Lombard</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ln mw-list-item"><a href="https://ln.wikipedia.org/wiki/Er%C3%B3pa" title="Erópa — lingala" lang="ln" hreflang="ln" data-title="Erópa" data-language-autonym="Lingála" data-language-local-name="lingala" class="interlanguage-link-target"><span>Lingála</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lo mw-list-item"><a href="https://lo.wikipedia.org/wiki/%E0%BA%97%E0%BA%B0%E0%BA%A7%E0%BA%B5%E0%BA%9A%E0%BB%80%E0%BA%AD%E0%BA%B5%E0%BA%A3%E0%BA%BB%E0%BA%9A" title="ທະວີບເອີຣົບ — laosiano" lang="lo" hreflang="lo" data-title="ທະວີບເອີຣົບ" data-language-autonym="ລາວ" data-language-local-name="laosiano" class="interlanguage-link-target"><span>ລາວ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lt badge-Q17437798 badge-goodarticle mw-list-item" title="artigo bom"><a href="https://lt.wikipedia.org/wiki/Europa" title="Europa — lituano" lang="lt" hreflang="lt" data-title="Europa" data-language-autonym="Lietuvių" data-language-local-name="lituano" class="interlanguage-link-target"><span>Lietuvių</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ltg mw-list-item"><a href="https://ltg.wikipedia.org/wiki/Europa" title="Europa — Latgalian" lang="ltg" hreflang="ltg" data-title="Europa" data-language-autonym="Latgaļu" data-language-local-name="Latgalian" class="interlanguage-link-target"><span>Latgaļu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lv mw-list-item"><a href="https://lv.wikipedia.org/wiki/Eiropa" title="Eiropa — letão" lang="lv" hreflang="lv" data-title="Eiropa" data-language-autonym="Latviešu" data-language-local-name="letão" class="interlanguage-link-target"><span>Latviešu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mad mw-list-item"><a href="https://mad.wikipedia.org/wiki/%C3%88ropa" title="Èropa — madurês" lang="mad" hreflang="mad" data-title="Èropa" data-language-autonym="Madhurâ" data-language-local-name="madurês" class="interlanguage-link-target"><span>Madhurâ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mai mw-list-item"><a href="https://mai.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AF%E0%A5%81%E0%A4%B0%E0%A5%8B%E0%A4%AA" title="युरोप — maithili" lang="mai" hreflang="mai" data-title="युरोप" data-language-autonym="मैथिली" data-language-local-name="maithili" class="interlanguage-link-target"><span>मैथिली</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-map-bms mw-list-item"><a href="https://map-bms.wikipedia.org/wiki/Eropah" title="Eropah — Banyumasan" lang="jv-x-bms" hreflang="jv-x-bms" data-title="Eropah" data-language-autonym="Basa Banyumasan" data-language-local-name="Banyumasan" class="interlanguage-link-target"><span>Basa Banyumasan</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mg mw-list-item"><a href="https://mg.wikipedia.org/wiki/Eor%C3%B4pa" title="Eorôpa — malgaxe" lang="mg" hreflang="mg" data-title="Eorôpa" data-language-autonym="Malagasy" data-language-local-name="malgaxe" class="interlanguage-link-target"><span>Malagasy</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mhr mw-list-item"><a href="https://mhr.wikipedia.org/wiki/%D0%95%D0%B2%D1%80%D0%BE%D0%BF%D0%B0" title="Европа — Eastern Mari" lang="mhr" hreflang="mhr" data-title="Европа" data-language-autonym="Олык марий" data-language-local-name="Eastern Mari" class="interlanguage-link-target"><span>Олык марий</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mi mw-list-item"><a href="https://mi.wikipedia.org/wiki/%C5%AAropi" title="Ūropi — maori" lang="mi" hreflang="mi" data-title="Ūropi" data-language-autonym="Māori" data-language-local-name="maori" class="interlanguage-link-target"><span>Māori</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-min mw-list-item"><a href="https://min.wikipedia.org/wiki/Eropa" title="Eropa — minangkabau" lang="min" hreflang="min" data-title="Eropa" data-language-autonym="Minangkabau" data-language-local-name="minangkabau" class="interlanguage-link-target"><span>Minangkabau</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mk mw-list-item"><a href="https://mk.wikipedia.org/wiki/%D0%95%D0%B2%D1%80%D0%BE%D0%BF%D0%B0" title="Европа — macedónio" lang="mk" hreflang="mk" data-title="Европа" data-language-autonym="Македонски" data-language-local-name="macedónio" class="interlanguage-link-target"><span>Македонски</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ml mw-list-item"><a href="https://ml.wikipedia.org/wiki/%E0%B4%AF%E0%B5%82%E0%B4%B1%E0%B5%8B%E0%B4%AA%E0%B5%8D%E0%B4%AA%E0%B5%8D" title="യൂറോപ്പ് — malaiala" lang="ml" hreflang="ml" data-title="യൂറോപ്പ്" data-language-autonym="മലയാളം" data-language-local-name="malaiala" class="interlanguage-link-target"><span>മലയാളം</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mn mw-list-item"><a href="https://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%95%D0%B2%D1%80%D0%BE%D0%BF" title="Европ — mongol" lang="mn" hreflang="mn" data-title="Европ" data-language-autonym="Монгол" data-language-local-name="mongol" class="interlanguage-link-target"><span>Монгол</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mni mw-list-item"><a href="https://mni.wikipedia.org/wiki/%EA%AF%8F%EA%AF%8E%EA%AF%94%EA%AF%A3%EA%AF%9E" title="ꯏꯎꯔꯣꯞ — manipuri" lang="mni" hreflang="mni" data-title="ꯏꯎꯔꯣꯞ" data-language-autonym="ꯃꯤꯇꯩ ꯂꯣꯟ" data-language-local-name="manipuri" class="interlanguage-link-target"><span>ꯃꯤꯇꯩ ꯂꯣꯟ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mnw mw-list-item"><a href="https://mnw.wikipedia.org/wiki/%E1%80%A5%E1%80%9B%E1%80%B1%E1%80%AC%E1%80%95" title="ဥရောပ — Mon" lang="mnw" hreflang="mnw" data-title="ဥရောပ" data-language-autonym="ဘာသာမန်" data-language-local-name="Mon" class="interlanguage-link-target"><span>ဘာသာမန်</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mr mw-list-item"><a href="https://mr.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AF%E0%A5%81%E0%A4%B0%E0%A5%8B%E0%A4%AA" title="युरोप — marata" lang="mr" hreflang="mr" data-title="युरोप" data-language-autonym="मराठी" data-language-local-name="marata" class="interlanguage-link-target"><span>मराठी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mrj mw-list-item"><a href="https://mrj.wikipedia.org/wiki/%D0%95%D0%B2%D1%80%D0%BE%D0%BF%D0%B0" title="Европа — Western Mari" lang="mrj" hreflang="mrj" data-title="Европа" data-language-autonym="Кырык мары" data-language-local-name="Western Mari" class="interlanguage-link-target"><span>Кырык мары</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ms mw-list-item"><a href="https://ms.wikipedia.org/wiki/Eropah" title="Eropah — malaio" lang="ms" hreflang="ms" data-title="Eropah" data-language-autonym="Bahasa Melayu" data-language-local-name="malaio" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Melayu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mt mw-list-item"><a href="https://mt.wikipedia.org/wiki/Ewropa" title="Ewropa — maltês" lang="mt" hreflang="mt" data-title="Ewropa" data-language-autonym="Malti" data-language-local-name="maltês" class="interlanguage-link-target"><span>Malti</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mwl mw-list-item"><a href="https://mwl.wikipedia.org/wiki/Ouropa" title="Ouropa — mirandês" lang="mwl" hreflang="mwl" data-title="Ouropa" data-language-autonym="Mirandés" data-language-local-name="mirandês" class="interlanguage-link-target"><span>Mirandés</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-my mw-list-item"><a href="https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%A5%E1%80%9B%E1%80%B1%E1%80%AC%E1%80%95" title="ဥရောပ — birmanês" lang="my" hreflang="my" data-title="ဥရောပ" data-language-autonym="မြန်မာဘာသာ" data-language-local-name="birmanês" class="interlanguage-link-target"><span>မြန်မာဘာသာ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-myv mw-list-item"><a href="https://myv.wikipedia.org/wiki/%D0%95%D0%B2%D1%80%D0%BE%D0%BF%D0%B0" title="Европа — erzya" lang="myv" hreflang="myv" data-title="Европа" data-language-autonym="Эрзянь" data-language-local-name="erzya" class="interlanguage-link-target"><span>Эрзянь</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mzn mw-list-item"><a href="https://mzn.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%88%D8%B1%D9%88%D9%BE%D8%A7_%D9%82%D8%A7%D8%B1%D9%87" title="اوروپا قاره — mazandarani" lang="mzn" hreflang="mzn" data-title="اوروپا قاره" data-language-autonym="مازِرونی" data-language-local-name="mazandarani" class="interlanguage-link-target"><span>مازِرونی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nap mw-list-item"><a href="https://nap.wikipedia.org/wiki/Europa" title="Europa — napolitano" lang="nap" hreflang="nap" data-title="Europa" data-language-autonym="Napulitano" data-language-local-name="napolitano" class="interlanguage-link-target"><span>Napulitano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nds mw-list-item"><a href="https://nds.wikipedia.org/wiki/Europa" title="Europa — baixo-alemão" lang="nds" hreflang="nds" data-title="Europa" data-language-autonym="Plattdüütsch" data-language-local-name="baixo-alemão" class="interlanguage-link-target"><span>Plattdüütsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nds-nl mw-list-item"><a href="https://nds-nl.wikipedia.org/wiki/Europa_(werelddeel)" title="Europa (werelddeel) — baixo-saxão" lang="nds-NL" hreflang="nds-NL" data-title="Europa (werelddeel)" data-language-autonym="Nedersaksies" data-language-local-name="baixo-saxão" class="interlanguage-link-target"><span>Nedersaksies</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ne mw-list-item"><a href="https://ne.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AF%E0%A5%81%E0%A4%B0%E0%A5%8B%E0%A4%AA" title="युरोप — nepalês" lang="ne" hreflang="ne" data-title="युरोप" data-language-autonym="नेपाली" data-language-local-name="nepalês" class="interlanguage-link-target"><span>नेपाली</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-new mw-list-item"><a href="https://new.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AF%E0%A5%81%E0%A4%B0%E0%A5%8B%E0%A4%AA" title="युरोप — newari" lang="new" hreflang="new" data-title="युरोप" data-language-autonym="नेपाल भाषा" data-language-local-name="newari" class="interlanguage-link-target"><span>नेपाल भाषा</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nia mw-list-item"><a href="https://nia.wikipedia.org/wiki/Eropa" title="Eropa — nias" lang="nia" hreflang="nia" data-title="Eropa" data-language-autonym="Li Niha" data-language-local-name="nias" class="interlanguage-link-target"><span>Li Niha</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nl mw-list-item"><a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Europa_(werelddeel)" title="Europa (werelddeel) — neerlandês" lang="nl" hreflang="nl" data-title="Europa (werelddeel)" data-language-autonym="Nederlands" data-language-local-name="neerlandês" class="interlanguage-link-target"><span>Nederlands</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nn mw-list-item"><a href="https://nn.wikipedia.org/wiki/Europa" title="Europa — norueguês nynorsk" lang="nn" hreflang="nn" data-title="Europa" data-language-autonym="Norsk nynorsk" data-language-local-name="norueguês nynorsk" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk nynorsk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-no mw-list-item"><a href="https://no.wikipedia.org/wiki/Europa" title="Europa — norueguês bokmål" lang="nb" hreflang="nb" data-title="Europa" data-language-autonym="Norsk bokmål" data-language-local-name="norueguês bokmål" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk bokmål</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nov mw-list-item"><a href="https://nov.wikipedia.org/wiki/Europa" title="Europa — Novial" lang="nov" hreflang="nov" data-title="Europa" data-language-autonym="Novial" data-language-local-name="Novial" class="interlanguage-link-target"><span>Novial</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nqo mw-list-item"><a href="https://nqo.wikipedia.org/wiki/%DF%8B%DF%99%DF%90%DF%94%DF%8E%DF%AC" title="ߋߙߐߔߎ߬ — n’ko" lang="nqo" hreflang="nqo" data-title="ߋߙߐߔߎ߬" data-language-autonym="ߒߞߏ" data-language-local-name="n’ko" class="interlanguage-link-target"><span>ߒߞߏ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nrm mw-list-item"><a href="https://nrm.wikipedia.org/wiki/%C3%9Brope" title="Ûrope — Norman" lang="nrf" hreflang="nrf" data-title="Ûrope" data-language-autonym="Nouormand" data-language-local-name="Norman" class="interlanguage-link-target"><span>Nouormand</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nso mw-list-item"><a href="https://nso.wikipedia.org/wiki/Europa" title="Europa — soto setentrional" lang="nso" hreflang="nso" data-title="Europa" data-language-autonym="Sesotho sa Leboa" data-language-local-name="soto setentrional" class="interlanguage-link-target"><span>Sesotho sa Leboa</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nv mw-list-item"><a href="https://nv.wikipedia.org/wiki/T%C3%B3_W%C3%B3naan%C3%ADdi_Bilag%C3%A1ana_Bik%C3%A9yah" title="Tó Wónaanídi Bilagáana Bikéyah — navajo" lang="nv" hreflang="nv" data-title="Tó Wónaanídi Bilagáana Bikéyah" data-language-autonym="Diné bizaad" data-language-local-name="navajo" class="interlanguage-link-target"><span>Diné bizaad</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ny mw-list-item"><a href="https://ny.wikipedia.org/wiki/Europe" title="Europe — nianja" lang="ny" hreflang="ny" data-title="Europe" data-language-autonym="Chi-Chewa" data-language-local-name="nianja" class="interlanguage-link-target"><span>Chi-Chewa</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-oc mw-list-item"><a href="https://oc.wikipedia.org/wiki/Eur%C3%B2pa" title="Euròpa — occitano" lang="oc" hreflang="oc" data-title="Euròpa" data-language-autonym="Occitan" data-language-local-name="occitano" class="interlanguage-link-target"><span>Occitan</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-olo mw-list-item"><a href="https://olo.wikipedia.org/wiki/Jevrouppu" title="Jevrouppu — Livvi-Karelian" lang="olo" hreflang="olo" data-title="Jevrouppu" data-language-autonym="Livvinkarjala" data-language-local-name="Livvi-Karelian" class="interlanguage-link-target"><span>Livvinkarjala</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-om mw-list-item"><a href="https://om.wikipedia.org/wiki/Yuurooppi" title="Yuurooppi — oromo" lang="om" hreflang="om" data-title="Yuurooppi" data-language-autonym="Oromoo" data-language-local-name="oromo" class="interlanguage-link-target"><span>Oromoo</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-or mw-list-item"><a href="https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AD%9F%E0%AD%81%E0%AC%B0%E0%AD%8B%E0%AC%AA" title="ୟୁରୋପ — oriá" lang="or" hreflang="or" data-title="ୟୁରୋପ" data-language-autonym="ଓଡ଼ିଆ" data-language-local-name="oriá" class="interlanguage-link-target"><span>ଓଡ଼ିଆ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-os mw-list-item"><a href="https://os.wikipedia.org/wiki/%D0%95%D0%B2%D1%80%D0%BE%D0%BF%C3%A6" title="Европæ — ossético" lang="os" hreflang="os" data-title="Европæ" data-language-autonym="Ирон" data-language-local-name="ossético" class="interlanguage-link-target"><span>Ирон</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pa mw-list-item"><a href="https://pa.wikipedia.org/wiki/%E0%A8%AF%E0%A9%82%E0%A8%B0%E0%A8%AA" title="ਯੂਰਪ — panjabi" lang="pa" hreflang="pa" data-title="ਯੂਰਪ" data-language-autonym="ਪੰਜਾਬੀ" data-language-local-name="panjabi" class="interlanguage-link-target"><span>ਪੰਜਾਬੀ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pag mw-list-item"><a href="https://pag.wikipedia.org/wiki/Europe" title="Europe — língua pangasinesa" lang="pag" hreflang="pag" data-title="Europe" data-language-autonym="Pangasinan" data-language-local-name="língua pangasinesa" class="interlanguage-link-target"><span>Pangasinan</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pam mw-list-item"><a href="https://pam.wikipedia.org/wiki/Europa" title="Europa — pampango" lang="pam" hreflang="pam" data-title="Europa" data-language-autonym="Kapampangan" data-language-local-name="pampango" class="interlanguage-link-target"><span>Kapampangan</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pap mw-list-item"><a href="https://pap.wikipedia.org/wiki/Oropa" title="Oropa — papiamento" lang="pap" hreflang="pap" data-title="Oropa" data-language-autonym="Papiamentu" data-language-local-name="papiamento" class="interlanguage-link-target"><span>Papiamentu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pcd mw-list-item"><a href="https://pcd.wikipedia.org/wiki/Urope" title="Urope — Picard" lang="pcd" hreflang="pcd" data-title="Urope" data-language-autonym="Picard" data-language-local-name="Picard" class="interlanguage-link-target"><span>Picard</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pdc mw-list-item"><a href="https://pdc.wikipedia.org/wiki/Eiropaa" title="Eiropaa — Pennsylvania German" lang="pdc" hreflang="pdc" data-title="Eiropaa" data-language-autonym="Deitsch" data-language-local-name="Pennsylvania German" class="interlanguage-link-target"><span>Deitsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pfl mw-list-item"><a href="https://pfl.wikipedia.org/wiki/Europa" title="Europa — Palatine German" lang="pfl" hreflang="pfl" data-title="Europa" data-language-autonym="Pälzisch" data-language-local-name="Palatine German" class="interlanguage-link-target"><span>Pälzisch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pl mw-list-item"><a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Europa" title="Europa — polaco" lang="pl" hreflang="pl" data-title="Europa" data-language-autonym="Polski" data-language-local-name="polaco" class="interlanguage-link-target"><span>Polski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pms mw-list-item"><a href="https://pms.wikipedia.org/wiki/Eur%C3%B2pa" title="Euròpa — Piedmontese" lang="pms" hreflang="pms" data-title="Euròpa" data-language-autonym="Piemontèis" data-language-local-name="Piedmontese" class="interlanguage-link-target"><span>Piemontèis</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pnb mw-list-item"><a href="https://pnb.wikipedia.org/wiki/%DB%8C%D9%88%D8%B1%D9%BE" title="یورپ — Western Punjabi" lang="pnb" hreflang="pnb" data-title="یورپ" data-language-autonym="پنجابی" data-language-local-name="Western Punjabi" class="interlanguage-link-target"><span>پنجابی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pnt badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="artigo destacado"><a href="https://pnt.wikipedia.org/wiki/%CE%95%CF%85%CF%81%CF%8E%CF%80%CE%B7%CE%BD" title="Ευρώπην — Pontic" lang="pnt" hreflang="pnt" data-title="Ευρώπην" data-language-autonym="Ποντιακά" data-language-local-name="Pontic" class="interlanguage-link-target"><span>Ποντιακά</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ps mw-list-item"><a href="https://ps.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%BE%D8%A7" title="اروپا — pastó" lang="ps" hreflang="ps" data-title="اروپا" data-language-autonym="پښتو" data-language-local-name="pastó" class="interlanguage-link-target"><span>پښتو</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pwn mw-list-item"><a href="https://pwn.wikipedia.org/wiki/iyurupu" title="iyurupu — Paiwan" lang="pwn" hreflang="pwn" data-title="iyurupu" data-language-autonym="Pinayuanan" data-language-local-name="Paiwan" class="interlanguage-link-target"><span>Pinayuanan</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-qu mw-list-item"><a href="https://qu.wikipedia.org/wiki/Iwrupa" title="Iwrupa — quíchua" lang="qu" hreflang="qu" data-title="Iwrupa" data-language-autonym="Runa Simi" data-language-local-name="quíchua" class="interlanguage-link-target"><span>Runa Simi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-rm mw-list-item"><a href="https://rm.wikipedia.org/wiki/Europa" title="Europa — romanche" lang="rm" hreflang="rm" data-title="Europa" data-language-autonym="Rumantsch" data-language-local-name="romanche" class="interlanguage-link-target"><span>Rumantsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-rmy mw-list-item"><a href="https://rmy.wikipedia.org/wiki/Evropa" title="Evropa — Vlax Romani" lang="rmy" hreflang="rmy" data-title="Evropa" data-language-autonym="Romani čhib" data-language-local-name="Vlax Romani" class="interlanguage-link-target"><span>Romani čhib</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ro mw-list-item"><a href="https://ro.wikipedia.org/wiki/Europa" title="Europa — romeno" lang="ro" hreflang="ro" data-title="Europa" data-language-autonym="Română" data-language-local-name="romeno" class="interlanguage-link-target"><span>Română</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-roa-rup mw-list-item"><a href="https://roa-rup.wikipedia.org/wiki/Europa" title="Europa — aromeno" lang="rup" hreflang="rup" data-title="Europa" data-language-autonym="Armãneashti" data-language-local-name="aromeno" class="interlanguage-link-target"><span>Armãneashti</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-roa-tara mw-list-item"><a href="https://roa-tara.wikipedia.org/wiki/Europe" title="Europe — Tarantino" lang="nap-x-tara" hreflang="nap-x-tara" data-title="Europe" data-language-autonym="Tarandíne" data-language-local-name="Tarantino" class="interlanguage-link-target"><span>Tarandíne</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ru mw-list-item"><a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%95%D0%B2%D1%80%D0%BE%D0%BF%D0%B0" title="Европа — russo" lang="ru" hreflang="ru" data-title="Европа" data-language-autonym="Русский" data-language-local-name="russo" class="interlanguage-link-target"><span>Русский</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-rue mw-list-item"><a href="https://rue.wikipedia.org/wiki/%D0%95%D0%B2%D1%80%D0%BE%D0%BF%D0%B0" title="Европа — Rusyn" lang="rue" hreflang="rue" data-title="Европа" data-language-autonym="Русиньскый" data-language-local-name="Rusyn" class="interlanguage-link-target"><span>Русиньскый</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-rw mw-list-item"><a href="https://rw.wikipedia.org/wiki/Burayi" title="Burayi — quiniaruanda" lang="rw" hreflang="rw" data-title="Burayi" data-language-autonym="Ikinyarwanda" data-language-local-name="quiniaruanda" class="interlanguage-link-target"><span>Ikinyarwanda</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sa mw-list-item"><a href="https://sa.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AF%E0%A5%82%E0%A4%B0%E0%A5%8B%E0%A4%AA%E0%A4%96%E0%A4%A3%E0%A5%8D%E0%A4%A1%E0%A4%83" title="यूरोपखण्डः — sânscrito" lang="sa" hreflang="sa" data-title="यूरोपखण्डः" data-language-autonym="संस्कृतम्" data-language-local-name="sânscrito" class="interlanguage-link-target"><span>संस्कृतम्</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sah mw-list-item"><a href="https://sah.wikipedia.org/wiki/%D0%94%D1%8C%D0%BE%D0%B1%D1%83%D1%80%D1%83%D0%BE%D0%BF%D0%B0" title="Дьобуруопа — sakha" lang="sah" hreflang="sah" data-title="Дьобуруопа" data-language-autonym="Саха тыла" data-language-local-name="sakha" class="interlanguage-link-target"><span>Саха тыла</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sat mw-list-item"><a href="https://sat.wikipedia.org/wiki/%E1%B1%AD%E1%B1%A9%E1%B1%A8%E1%B1%B3%E1%B1%AF" title="ᱭᱩᱨᱳᱯ — santali" lang="sat" hreflang="sat" data-title="ᱭᱩᱨᱳᱯ" data-language-autonym="ᱥᱟᱱᱛᱟᱲᱤ" data-language-local-name="santali" class="interlanguage-link-target"><span>ᱥᱟᱱᱛᱟᱲᱤ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sc mw-list-item"><a href="https://sc.wikipedia.org/wiki/Europa" title="Europa — sardo" lang="sc" hreflang="sc" data-title="Europa" data-language-autonym="Sardu" data-language-local-name="sardo" class="interlanguage-link-target"><span>Sardu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-scn mw-list-item"><a href="https://scn.wikipedia.org/wiki/Europa" title="Europa — siciliano" lang="scn" hreflang="scn" data-title="Europa" data-language-autonym="Sicilianu" data-language-local-name="siciliano" class="interlanguage-link-target"><span>Sicilianu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sco mw-list-item"><a href="https://sco.wikipedia.org/wiki/Europe" title="Europe — scots" lang="sco" hreflang="sco" data-title="Europe" data-language-autonym="Scots" data-language-local-name="scots" class="interlanguage-link-target"><span>Scots</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sd mw-list-item"><a href="https://sd.wikipedia.org/wiki/%D9%8A%D9%8F%D9%88%D8%B1%D9%8E%D9%BE" title="يُورَپ — sindi" lang="sd" hreflang="sd" data-title="يُورَپ" data-language-autonym="سنڌي" data-language-local-name="sindi" class="interlanguage-link-target"><span>سنڌي</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-se mw-list-item"><a href="https://se.wikipedia.org/wiki/Eurohp%C3%A1" title="Eurohpá — sami do norte" lang="se" hreflang="se" data-title="Eurohpá" data-language-autonym="Davvisámegiella" data-language-local-name="sami do norte" class="interlanguage-link-target"><span>Davvisámegiella</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sg mw-list-item"><a href="https://sg.wikipedia.org/wiki/A%C3%AAropa" title="Aêropa — sango" lang="sg" hreflang="sg" data-title="Aêropa" data-language-autonym="Sängö" data-language-local-name="sango" class="interlanguage-link-target"><span>Sängö</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sh mw-list-item"><a href="https://sh.wikipedia.org/wiki/Evropa" title="Evropa — servo-croata" lang="sh" hreflang="sh" data-title="Evropa" data-language-autonym="Srpskohrvatski / српскохрватски" data-language-local-name="servo-croata" class="interlanguage-link-target"><span>Srpskohrvatski / српскохрватски</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-shi mw-list-item"><a href="https://shi.wikipedia.org/wiki/Urupa" title="Urupa — tachelhit" lang="shi" hreflang="shi" data-title="Urupa" data-language-autonym="Taclḥit" data-language-local-name="tachelhit" class="interlanguage-link-target"><span>Taclḥit</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-shn mw-list-item"><a href="https://shn.wikipedia.org/wiki/%E1%80%9A%E1%80%B0%E1%80%B8%E1%80%9B%E1%80%B0%E1%80%95%E1%80%BA%E1%82%89" title="ယူးရူပ်ႉ — shan" lang="shn" hreflang="shn" data-title="ယူးရူပ်ႉ" data-language-autonym="တႆး" data-language-local-name="shan" class="interlanguage-link-target"><span>တႆး</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-si mw-list-item"><a href="https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B6%BA%E0%B7%94%E0%B6%BB%E0%B7%9D%E0%B6%B4%E0%B6%BA" title="යුරෝපය — cingalês" lang="si" hreflang="si" data-title="යුරෝපය" data-language-autonym="සිංහල" data-language-local-name="cingalês" class="interlanguage-link-target"><span>සිංහල</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-simple mw-list-item"><a href="https://simple.wikipedia.org/wiki/Europe" title="Europe — Simple English" lang="en-simple" hreflang="en-simple" data-title="Europe" data-language-autonym="Simple English" data-language-local-name="Simple English" class="interlanguage-link-target"><span>Simple English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sk mw-list-item"><a href="https://sk.wikipedia.org/wiki/Eur%C3%B3pa" title="Európa — eslovaco" lang="sk" hreflang="sk" data-title="Európa" data-language-autonym="Slovenčina" data-language-local-name="eslovaco" class="interlanguage-link-target"><span>Slovenčina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-skr mw-list-item"><a href="https://skr.wikipedia.org/wiki/%DB%8C%D9%88%D8%B1%D9%BE" title="یورپ — Saraiki" lang="skr" hreflang="skr" data-title="یورپ" data-language-autonym="سرائیکی" data-language-local-name="Saraiki" class="interlanguage-link-target"><span>سرائیکی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sl mw-list-item"><a href="https://sl.wikipedia.org/wiki/Evropa" title="Evropa — esloveno" lang="sl" hreflang="sl" data-title="Evropa" data-language-autonym="Slovenščina" data-language-local-name="esloveno" class="interlanguage-link-target"><span>Slovenščina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sm mw-list-item"><a href="https://sm.wikipedia.org/wiki/Europa" title="Europa — samoano" lang="sm" hreflang="sm" data-title="Europa" data-language-autonym="Gagana Samoa" data-language-local-name="samoano" class="interlanguage-link-target"><span>Gagana Samoa</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-smn mw-list-item"><a href="https://smn.wikipedia.org/wiki/Euroop" title="Euroop — inari sami" lang="smn" hreflang="smn" data-title="Euroop" data-language-autonym="Anarâškielâ" data-language-local-name="inari sami" class="interlanguage-link-target"><span>Anarâškielâ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sn mw-list-item"><a href="https://sn.wikipedia.org/wiki/Yuropu" title="Yuropu — shona" lang="sn" hreflang="sn" data-title="Yuropu" data-language-autonym="ChiShona" data-language-local-name="shona" class="interlanguage-link-target"><span>ChiShona</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-so mw-list-item"><a href="https://so.wikipedia.org/wiki/Yurub" title="Yurub — somali" lang="so" hreflang="so" data-title="Yurub" data-language-autonym="Soomaaliga" data-language-local-name="somali" class="interlanguage-link-target"><span>Soomaaliga</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sq badge-Q17437798 badge-goodarticle mw-list-item" title="artigo bom"><a href="https://sq.wikipedia.org/wiki/Evropa" title="Evropa — albanês" lang="sq" hreflang="sq" data-title="Evropa" data-language-autonym="Shqip" data-language-local-name="albanês" class="interlanguage-link-target"><span>Shqip</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sr mw-list-item"><a href="https://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%95%D0%B2%D1%80%D0%BE%D0%BF%D0%B0" title="Европа — sérvio" lang="sr" hreflang="sr" data-title="Европа" data-language-autonym="Српски / srpski" data-language-local-name="sérvio" class="interlanguage-link-target"><span>Српски / srpski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-srn badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="artigo destacado"><a href="https://srn.wikipedia.org/wiki/Ropa" title="Ropa — surinamês" lang="srn" hreflang="srn" data-title="Ropa" data-language-autonym="Sranantongo" data-language-local-name="surinamês" class="interlanguage-link-target"><span>Sranantongo</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ss mw-list-item"><a href="https://ss.wikipedia.org/wiki/IYurophu" title="IYurophu — suázi" lang="ss" hreflang="ss" data-title="IYurophu" data-language-autonym="SiSwati" data-language-local-name="suázi" class="interlanguage-link-target"><span>SiSwati</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-st mw-list-item"><a href="https://st.wikipedia.org/wiki/Uropa" title="Uropa — sesoto" lang="st" hreflang="st" data-title="Uropa" data-language-autonym="Sesotho" data-language-local-name="sesoto" class="interlanguage-link-target"><span>Sesotho</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-stq mw-list-item"><a href="https://stq.wikipedia.org/wiki/Europa" title="Europa — Saterland Frisian" lang="stq" hreflang="stq" data-title="Europa" data-language-autonym="Seeltersk" data-language-local-name="Saterland Frisian" class="interlanguage-link-target"><span>Seeltersk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-su mw-list-item"><a href="https://su.wikipedia.org/wiki/%C3%89ropa" title="Éropa — sundanês" lang="su" hreflang="su" data-title="Éropa" data-language-autonym="Sunda" data-language-local-name="sundanês" class="interlanguage-link-target"><span>Sunda</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sv mw-list-item"><a href="https://sv.wikipedia.org/wiki/Europa" title="Europa — sueco" lang="sv" hreflang="sv" data-title="Europa" data-language-autonym="Svenska" data-language-local-name="sueco" class="interlanguage-link-target"><span>Svenska</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sw mw-list-item"><a href="https://sw.wikipedia.org/wiki/Ulaya" title="Ulaya — suaíli" lang="sw" hreflang="sw" data-title="Ulaya" data-language-autonym="Kiswahili" data-language-local-name="suaíli" class="interlanguage-link-target"><span>Kiswahili</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-syl mw-list-item"><a href="https://syl.wikipedia.org/wiki/%EA%A0%81%EA%A0%83%EA%A0%9E%EA%A0%A5%EA%A0%99" title="ꠁꠃꠞꠥꠙ — Sylheti" lang="syl" hreflang="syl" data-title="ꠁꠃꠞꠥꠙ" data-language-autonym="ꠍꠤꠟꠐꠤ" data-language-local-name="Sylheti" class="interlanguage-link-target"><span>ꠍꠤꠟꠐꠤ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-szl mw-list-item"><a href="https://szl.wikipedia.org/wiki/Ojropa" title="Ojropa — silesiano" lang="szl" hreflang="szl" data-title="Ojropa" data-language-autonym="Ślůnski" data-language-local-name="silesiano" class="interlanguage-link-target"><span>Ślůnski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-szy mw-list-item"><a href="https://szy.wikipedia.org/wiki/O-cuo" title="O-cuo — Sakizaya" lang="szy" hreflang="szy" data-title="O-cuo" data-language-autonym="Sakizaya" data-language-local-name="Sakizaya" class="interlanguage-link-target"><span>Sakizaya</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ta mw-list-item"><a href="https://ta.wikipedia.org/wiki/%E0%AE%90%E0%AE%B0%E0%AF%8B%E0%AE%AA%E0%AF%8D%E0%AE%AA%E0%AE%BE" title="ஐரோப்பா — tâmil" lang="ta" hreflang="ta" data-title="ஐரோப்பா" data-language-autonym="தமிழ்" data-language-local-name="tâmil" class="interlanguage-link-target"><span>தமிழ்</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tay mw-list-item"><a href="https://tay.wikipedia.org/wiki/Oco" title="Oco — Atayal" lang="tay" hreflang="tay" data-title="Oco" data-language-autonym="Tayal" data-language-local-name="Atayal" class="interlanguage-link-target"><span>Tayal</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tcy mw-list-item"><a href="https://tcy.wikipedia.org/wiki/%E0%B2%AF%E0%B3%81%E0%B2%B0%E0%B3%8B%E0%B2%AA%E0%B3%8D" title="ಯುರೋಪ್ — Tulu" lang="tcy" hreflang="tcy" data-title="ಯುರೋಪ್" data-language-autonym="ತುಳು" data-language-local-name="Tulu" class="interlanguage-link-target"><span>ತುಳು</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tdd mw-list-item"><a href="https://tdd.wikipedia.org/wiki/%E1%A5%95%E1%A5%A7%E1%A5%B0_%E1%A5%9E%E1%A5%A8%E1%A5%99%E1%A5%B3" title="ᥕᥧᥰ ᥞᥨᥙᥳ — Tai Nuea" lang="tdd" hreflang="tdd" data-title="ᥕᥧᥰ ᥞᥨᥙᥳ" data-language-autonym="ᥖᥭᥰ ᥖᥬᥲ ᥑᥨᥒᥰ" data-language-local-name="Tai Nuea" class="interlanguage-link-target"><span>ᥖᥭᥰ ᥖᥬᥲ ᥑᥨᥒᥰ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-te mw-list-item"><a href="https://te.wikipedia.org/wiki/%E0%B0%90%E0%B0%B0%E0%B1%8B%E0%B0%AA%E0%B0%BE" title="ఐరోపా — telugu" lang="te" hreflang="te" data-title="ఐరోపా" data-language-autonym="తెలుగు" data-language-local-name="telugu" class="interlanguage-link-target"><span>తెలుగు</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tet mw-list-item"><a href="https://tet.wikipedia.org/wiki/Europa" title="Europa — tétum" lang="tet" hreflang="tet" data-title="Europa" data-language-autonym="Tetun" data-language-local-name="tétum" class="interlanguage-link-target"><span>Tetun</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tg mw-list-item"><a href="https://tg.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%B2%D1%80%D1%83%D0%BF%D0%BE" title="Аврупо — tajique" lang="tg" hreflang="tg" data-title="Аврупо" data-language-autonym="Тоҷикӣ" data-language-local-name="tajique" class="interlanguage-link-target"><span>Тоҷикӣ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-th mw-list-item"><a href="https://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%97%E0%B8%A7%E0%B8%B5%E0%B8%9B%E0%B8%A2%E0%B8%B8%E0%B9%82%E0%B8%A3%E0%B8%9B" title="ทวีปยุโรป — tailandês" lang="th" hreflang="th" data-title="ทวีปยุโรป" data-language-autonym="ไทย" data-language-local-name="tailandês" class="interlanguage-link-target"><span>ไทย</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ti mw-list-item"><a href="https://ti.wikipedia.org/wiki/%E1%8A%A4%E1%8B%8D%E1%88%AE%E1%8C%B3" title="ኤውሮጳ — tigrínia" lang="ti" hreflang="ti" data-title="ኤውሮጳ" data-language-autonym="ትግርኛ" data-language-local-name="tigrínia" class="interlanguage-link-target"><span>ትግርኛ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tk mw-list-item"><a href="https://tk.wikipedia.org/wiki/%C3%9Dewropa" title="Ýewropa — turcomano" lang="tk" hreflang="tk" data-title="Ýewropa" data-language-autonym="Türkmençe" data-language-local-name="turcomano" class="interlanguage-link-target"><span>Türkmençe</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tl mw-list-item"><a href="https://tl.wikipedia.org/wiki/Europa" title="Europa — tagalo" lang="tl" hreflang="tl" data-title="Europa" data-language-autonym="Tagalog" data-language-local-name="tagalo" class="interlanguage-link-target"><span>Tagalog</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tly mw-list-item"><a href="https://tly.wikipedia.org/wiki/Avrop%C9%99" title="Avropə — Talysh" lang="tly" hreflang="tly" data-title="Avropə" data-language-autonym="Tolışi" data-language-local-name="Talysh" class="interlanguage-link-target"><span>Tolışi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-to mw-list-item"><a href="https://to.wikipedia.org/wiki/%CA%BBEulope" title="ʻEulope — tonga" lang="to" hreflang="to" data-title="ʻEulope" data-language-autonym="Lea faka-Tonga" data-language-local-name="tonga" class="interlanguage-link-target"><span>Lea faka-Tonga</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tpi mw-list-item"><a href="https://tpi.wikipedia.org/wiki/Yurop" title="Yurop — tok pisin" lang="tpi" hreflang="tpi" data-title="Yurop" data-language-autonym="Tok Pisin" data-language-local-name="tok pisin" class="interlanguage-link-target"><span>Tok Pisin</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tr mw-list-item"><a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/Avrupa" title="Avrupa — turco" lang="tr" hreflang="tr" data-title="Avrupa" data-language-autonym="Türkçe" data-language-local-name="turco" class="interlanguage-link-target"><span>Türkçe</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ts mw-list-item"><a href="https://ts.wikipedia.org/wiki/Yuropa" title="Yuropa — tsonga" lang="ts" hreflang="ts" data-title="Yuropa" data-language-autonym="Xitsonga" data-language-local-name="tsonga" class="interlanguage-link-target"><span>Xitsonga</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tt mw-list-item"><a href="https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%95%D0%B2%D1%80%D0%BE%D0%BF%D0%B0" title="Европа — tatar" lang="tt" hreflang="tt" data-title="Европа" data-language-autonym="Татарча / tatarça" data-language-local-name="tatar" class="interlanguage-link-target"><span>Татарча / tatarça</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tum mw-list-item"><a href="https://tum.wikipedia.org/wiki/Europe" title="Europe — tumbuka" lang="tum" hreflang="tum" data-title="Europe" data-language-autonym="ChiTumbuka" data-language-local-name="tumbuka" class="interlanguage-link-target"><span>ChiTumbuka</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ty mw-list-item"><a href="https://ty.wikipedia.org/wiki/%E2%80%99Europa" title="’Europa — taitiano" lang="ty" hreflang="ty" data-title="’Europa" data-language-autonym="Reo tahiti" data-language-local-name="taitiano" class="interlanguage-link-target"><span>Reo tahiti</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tyv mw-list-item"><a href="https://tyv.wikipedia.org/wiki/%D0%95%D0%B2%D1%80%D0%BE%D0%BF%D0%B0" title="Европа — tuviniano" lang="tyv" hreflang="tyv" data-title="Европа" data-language-autonym="Тыва дыл" data-language-local-name="tuviniano" class="interlanguage-link-target"><span>Тыва дыл</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-udm mw-list-item"><a href="https://udm.wikipedia.org/wiki/%D0%95%D0%B2%D1%80%D0%BE%D0%BF%D0%B0" title="Европа — udmurte" lang="udm" hreflang="udm" data-title="Европа" data-language-autonym="Удмурт" data-language-local-name="udmurte" class="interlanguage-link-target"><span>Удмурт</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ug mw-list-item"><a href="https://ug.wikipedia.org/wiki/%D9%8A%D8%A7%DB%8B%D8%B1%D9%88%D9%BE%D8%A7" title="ياۋروپا — uigur" lang="ug" hreflang="ug" data-title="ياۋروپا" data-language-autonym="ئۇيغۇرچە / Uyghurche" data-language-local-name="uigur" class="interlanguage-link-target"><span>ئۇيغۇرچە / Uyghurche</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uk mw-list-item"><a href="https://uk.wikipedia.org/wiki/%D0%84%D0%B2%D1%80%D0%BE%D0%BF%D0%B0" title="Європа — ucraniano" lang="uk" hreflang="uk" data-title="Європа" data-language-autonym="Українська" data-language-local-name="ucraniano" class="interlanguage-link-target"><span>Українська</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ur mw-list-item"><a href="https://ur.wikipedia.org/wiki/%DB%8C%D9%88%D8%B1%D9%BE" title="یورپ — urdu" lang="ur" hreflang="ur" data-title="یورپ" data-language-autonym="اردو" data-language-local-name="urdu" class="interlanguage-link-target"><span>اردو</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uz mw-list-item"><a href="https://uz.wikipedia.org/wiki/Yevropa" title="Yevropa — usbeque" lang="uz" hreflang="uz" data-title="Yevropa" data-language-autonym="Oʻzbekcha / ўзбекча" data-language-local-name="usbeque" class="interlanguage-link-target"><span>Oʻzbekcha / ўзбекча</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vec mw-list-item"><a href="https://vec.wikipedia.org/wiki/Eoropa" title="Eoropa — véneto" lang="vec" hreflang="vec" data-title="Eoropa" data-language-autonym="Vèneto" data-language-local-name="véneto" class="interlanguage-link-target"><span>Vèneto</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vep mw-list-item"><a href="https://vep.wikipedia.org/wiki/Evrop" title="Evrop — Veps" lang="vep" hreflang="vep" data-title="Evrop" data-language-autonym="Vepsän kel’" data-language-local-name="Veps" class="interlanguage-link-target"><span>Vepsän kel’</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vi mw-list-item"><a href="https://vi.wikipedia.org/wiki/Ch%C3%A2u_%C3%82u" title="Châu Âu — vietnamita" lang="vi" hreflang="vi" data-title="Châu Âu" data-language-autonym="Tiếng Việt" data-language-local-name="vietnamita" class="interlanguage-link-target"><span>Tiếng Việt</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vls mw-list-item"><a href="https://vls.wikipedia.org/wiki/Europa" title="Europa — West Flemish" lang="vls" hreflang="vls" data-title="Europa" data-language-autonym="West-Vlams" data-language-local-name="West Flemish" class="interlanguage-link-target"><span>West-Vlams</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vo mw-list-item"><a href="https://vo.wikipedia.org/wiki/Yurop" title="Yurop — volapuque" lang="vo" hreflang="vo" data-title="Yurop" data-language-autonym="Volapük" data-language-local-name="volapuque" class="interlanguage-link-target"><span>Volapük</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-wa mw-list-item"><a href="https://wa.wikipedia.org/wiki/Urope" title="Urope — valão" lang="wa" hreflang="wa" data-title="Urope" data-language-autonym="Walon" data-language-local-name="valão" class="interlanguage-link-target"><span>Walon</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-war mw-list-item"><a href="https://war.wikipedia.org/wiki/Europa" title="Europa — waray" lang="war" hreflang="war" data-title="Europa" data-language-autonym="Winaray" data-language-local-name="waray" class="interlanguage-link-target"><span>Winaray</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-wo mw-list-item"><a href="https://wo.wikipedia.org/wiki/Tugal" title="Tugal — uólofe" lang="wo" hreflang="wo" data-title="Tugal" data-language-autonym="Wolof" data-language-local-name="uólofe" class="interlanguage-link-target"><span>Wolof</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-wuu mw-list-item"><a href="https://wuu.wikipedia.org/wiki/%E6%AC%A7%E6%B4%B2" title="欧洲 — wu" lang="wuu" hreflang="wuu" data-title="欧洲" data-language-autonym="吴语" data-language-local-name="wu" class="interlanguage-link-target"><span>吴语</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-xh mw-list-item"><a href="https://xh.wikipedia.org/wiki/IYurophu" title="IYurophu — xosa" lang="xh" hreflang="xh" data-title="IYurophu" data-language-autonym="IsiXhosa" data-language-local-name="xosa" class="interlanguage-link-target"><span>IsiXhosa</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-xmf mw-list-item"><a href="https://xmf.wikipedia.org/wiki/%E1%83%94%E1%83%95%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%9E%E1%83%90" title="ევროპა — Mingrelian" lang="xmf" hreflang="xmf" data-title="ევროპა" data-language-autonym="მარგალური" data-language-local-name="Mingrelian" class="interlanguage-link-target"><span>მარგალური</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-yi mw-list-item"><a href="https://yi.wikipedia.org/wiki/%D7%90%D7%99%D7%99%D7%A8%D7%90%D7%A4%D7%A2" title="אייראפע — iídiche" lang="yi" hreflang="yi" data-title="אייראפע" data-language-autonym="ייִדיש" data-language-local-name="iídiche" class="interlanguage-link-target"><span>ייִדיש</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-yo mw-list-item"><a href="https://yo.wikipedia.org/wiki/Europe" title="Europe — ioruba" lang="yo" hreflang="yo" data-title="Europe" data-language-autonym="Yorùbá" data-language-local-name="ioruba" class="interlanguage-link-target"><span>Yorùbá</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-za mw-list-item"><a href="https://za.wikipedia.org/wiki/Ouhcouh" title="Ouhcouh — zhuang" lang="za" hreflang="za" data-title="Ouhcouh" data-language-autonym="Vahcuengh" data-language-local-name="zhuang" class="interlanguage-link-target"><span>Vahcuengh</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zea mw-list-item"><a href="https://zea.wikipedia.org/wiki/Europa" title="Europa — Zeelandic" lang="zea" hreflang="zea" data-title="Europa" data-language-autonym="Zeêuws" data-language-local-name="Zeelandic" class="interlanguage-link-target"><span>Zeêuws</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zgh mw-list-item"><a href="https://zgh.wikipedia.org/wiki/%E2%B5%9C%E2%B5%93%E2%B5%95%E2%B5%93%E2%B4%B1%E2%B5%9C" title="ⵜⵓⵕⵓⴱⵜ — tamazight marroquino padrão" lang="zgh" hreflang="zgh" data-title="ⵜⵓⵕⵓⴱⵜ" data-language-autonym="ⵜⴰⵎⴰⵣⵉⵖⵜ ⵜⴰⵏⴰⵡⴰⵢⵜ" data-language-local-name="tamazight marroquino padrão" class="interlanguage-link-target"><span>ⵜⴰⵎⴰⵣⵉⵖⵜ ⵜⴰⵏⴰⵡⴰⵢⵜ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh mw-list-item"><a href="https://zh.wikipedia.org/wiki/%E6%AC%A7%E6%B4%B2" title="欧洲 — chinês" lang="zh" hreflang="zh" data-title="欧洲" data-language-autonym="中文" data-language-local-name="chinês" class="interlanguage-link-target"><span>中文</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-classical mw-list-item"><a href="https://zh-classical.wikipedia.org/wiki/%E6%AD%90%E7%BE%85%E5%B7%B4%E6%B4%B2" title="歐羅巴洲 — Literary Chinese" lang="lzh" hreflang="lzh" data-title="歐羅巴洲" data-language-autonym="文言" data-language-local-name="Literary Chinese" class="interlanguage-link-target"><span>文言</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-min-nan mw-list-item"><a href="https://zh-min-nan.wikipedia.org/wiki/Au-chiu" title="Au-chiu — min nan" lang="nan" hreflang="nan" data-title="Au-chiu" data-language-autonym="閩南語 / Bân-lâm-gú" data-language-local-name="min nan" class="interlanguage-link-target"><span>閩南語 / Bân-lâm-gú</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-yue mw-list-item"><a href="https://zh-yue.wikipedia.org/wiki/%E6%AD%90%E6%B4%B2" title="歐洲 — cantonês" lang="yue" hreflang="yue" data-title="歐洲" data-language-autonym="粵語" data-language-local-name="cantonês" class="interlanguage-link-target"><span>粵語</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zu mw-list-item"><a href="https://zu.wikipedia.org/wiki/IYurophu" title="IYurophu — zulu" lang="zu" hreflang="zu" data-title="IYurophu" data-language-autonym="IsiZulu" data-language-local-name="zulu" class="interlanguage-link-target"><span>IsiZulu</span></a></li> </ul> <div class="after-portlet after-portlet-lang"><span class="wb-langlinks-edit wb-langlinks-link"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q46#sitelinks-wikipedia" title="Editar hiperligações interlínguas" class="wbc-editpage">Editar hiperligações</a></span></div> </div> </div> </div> </header> <div class="vector-page-toolbar"> <div class="vector-page-toolbar-container"> <div id="left-navigation"> <nav aria-label="Espaços nominais"> <div id="p-associated-pages" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-associated-pages" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-nstab-main" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Europa" title="Ver a página de conteúdo [c]" accesskey="c"><span>Artigo</span></a></li><li id="ca-talk" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Discuss%C3%A3o:Europa" rel="discussion" title="Discussão sobre o conteúdo da página [t]" accesskey="t"><span>Discussão</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown emptyPortlet" > <input type="checkbox" id="vector-variants-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Mudar a variante da língua" > <label id="vector-variants-dropdown-label" for="vector-variants-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">português</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-variants" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-variants emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> <div id="right-navigation" class="vector-collapsible"> <nav aria-label="Vistas"> <div id="p-views" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-views" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-view" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Europa"><span>Ler</span></a></li><li id="ca-ve-edit" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Europa&veaction=edit" title="Editar esta página [v]" accesskey="v"><span>Editar</span></a></li><li id="ca-edit" class="collapsible vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Europa&action=edit" title="Editar o código-fonte desta página [e]" accesskey="e"><span>Editar código-fonte</span></a></li><li id="ca-history" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Europa&action=history" title="Edições anteriores desta página. [h]" accesskey="h"><span>Ver histórico</span></a></li> </ul> </div> </div> </nav> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Ferramentas de página"> <div id="vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown vector-page-tools-dropdown" > <input type="checkbox" id="vector-page-tools-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Ferramentas" > <label id="vector-page-tools-dropdown-label" for="vector-page-tools-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">Ferramentas</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-tools-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-page-tools" class="vector-page-tools vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-page-tools-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="page-tools-pinned" data-pinnable-element-id="vector-page-tools" data-pinned-container-id="vector-page-tools-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-page-tools-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Ferramentas</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.pin">mover para a barra lateral</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.unpin">ocultar</button> </div> <div id="p-cactions" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-cactions emptyPortlet vector-has-collapsible-items" title="Mais opções" > <div class="vector-menu-heading"> Operações </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-more-view" class="selected vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/wiki/Europa"><span>Ler</span></a></li><li id="ca-more-ve-edit" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Europa&veaction=edit" title="Editar esta página [v]" accesskey="v"><span>Editar</span></a></li><li id="ca-more-edit" class="collapsible vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Europa&action=edit" title="Editar o código-fonte desta página [e]" accesskey="e"><span>Editar código-fonte</span></a></li><li id="ca-more-history" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Europa&action=history"><span>Ver histórico</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-tb" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-tb" > <div class="vector-menu-heading"> Geral </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-whatlinkshere" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Especial:P%C3%A1ginas_afluentes/Europa" title="Lista de todas as páginas que contêm hiperligações para esta [j]" accesskey="j"><span>Páginas afluentes</span></a></li><li id="t-recentchangeslinked" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Especial:Altera%C3%A7%C3%B5es_relacionadas/Europa" rel="nofollow" title="Mudanças recentes nas páginas para as quais esta contém hiperligações [k]" accesskey="k"><span>Alterações relacionadas</span></a></li><li id="t-upload" class="mw-list-item"><a href="//pt.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Carregar_ficheiro" title="Carregar ficheiros [u]" accesskey="u"><span>Carregar ficheiro</span></a></li><li id="t-permalink" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Europa&oldid=69838680" title="Hiperligação permanente para esta revisão desta página"><span>Hiperligação permanente</span></a></li><li id="t-info" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Europa&action=info" title="Mais informações sobre esta página"><span>Informações da página</span></a></li><li id="t-cite" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Especial:Citar&page=Europa&id=69838680&wpFormIdentifier=titleform" title="Informação sobre como citar esta página"><span>Citar esta página</span></a></li><li id="t-urlshortener" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Especial:UrlShortener&url=https%3A%2F%2Fpt.wikipedia.org%2Fwiki%2FEuropa"><span>Obter URL encurtado</span></a></li><li id="t-urlshortener-qrcode" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Especial:QrCode&url=https%3A%2F%2Fpt.wikipedia.org%2Fwiki%2FEuropa"><span>Descarregar código QR</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-coll-print_export" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-coll-print_export" > <div class="vector-menu-heading"> Imprimir/exportar </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="coll-create_a_book" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Especial:Livro&bookcmd=book_creator&referer=Europa"><span>Criar um livro</span></a></li><li id="coll-download-as-rl" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Especial:DownloadAsPdf&page=Europa&action=show-download-screen"><span>Descarregar como PDF</span></a></li><li id="t-print" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Europa&printable=yes" title="Versão para impressão desta página [p]" accesskey="p"><span>Versão para impressão</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-wikibase-otherprojects" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-wikibase-otherprojects" > <div class="vector-menu-heading"> Noutros projetos </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-commons mw-list-item"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Europe" hreflang="en"><span>Wikimedia Commons</span></a></li><li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikinews mw-list-item"><a href="https://pt.wikinews.org/wiki/Categoria:Europa" hreflang="pt"><span>Wikinotícias</span></a></li><li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikiquote mw-list-item"><a href="https://pt.wikiquote.org/wiki/Europa" hreflang="pt"><span>Wikiquote</span></a></li><li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikivoyage mw-list-item"><a href="https://pt.wikivoyage.org/wiki/Europa" hreflang="pt"><span>Wikivoyage</span></a></li><li id="t-wikibase" class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikibase-dataitem mw-list-item"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q46" title="Hiperligação para o elemento do repositório de dados [g]" accesskey="g"><span>Elemento Wikidata</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> </div> <div class="vector-column-end"> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Ferramentas de página"> <div id="vector-page-tools-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Aspeto"> <div id="vector-appearance-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-appearance" class="vector-appearance vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-appearance-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="appearance-pinned" data-pinnable-element-id="vector-appearance" data-pinned-container-id="vector-appearance-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-appearance-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Aspeto</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.pin">mover para a barra lateral</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.unpin">ocultar</button> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> <div id="bodyContent" class="vector-body" aria-labelledby="firstHeading" data-mw-ve-target-container> <div class="vector-body-before-content"> <div class="mw-indicators"> <div id="mw-indicator-spoken-icon" class="mw-indicator"><div class="mw-parser-output"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Ficheiro:Pt-Europa_vers%C3%A3o_revisada.ogg" title="Esta é uma versão em áudio do artigo. Clique aqui para ouvi-lo."><img alt="Esta é uma versão em áudio do artigo. Clique aqui para ouvi-lo." src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/47/Sound-icon.svg/20px-Sound-icon.svg.png" decoding="async" width="20" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/47/Sound-icon.svg/30px-Sound-icon.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/47/Sound-icon.svg/40px-Sound-icon.svg.png 2x" data-file-width="128" data-file-height="96" /></a></span></div></div> </div> <div id="siteSub" class="noprint">Origem: Wikipédia, a enciclopédia livre.</div> </div> <div id="contentSub"><div id="mw-content-subtitle"></div></div> <div id="mw-content-text" class="mw-body-content"><div class="mw-content-ltr mw-parser-output" lang="pt" dir="ltr"><div class="hatnote"><span typeof="mw:File"><span><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Disambig_grey.svg/20px-Disambig_grey.svg.png" decoding="async" width="20" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Disambig_grey.svg/30px-Disambig_grey.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Disambig_grey.svg/40px-Disambig_grey.svg.png 2x" data-file-width="260" data-file-height="200" /></span></span> <b>Nota:</b> Para outros significados, veja <a href="/wiki/Europa_(desambigua%C3%A7%C3%A3o)" class="mw-disambig" title="Europa (desambiguação)">Europa (desambiguação)</a>.</div> <table class="infobox geography" cellpadding="3" border="0" style="width:24em; font-size:89%;"> <tbody><tr> <th colspan="2" class="fn" style="text-align:center; font-size:1.2em; padding:0.5em;"><span class="">Europa</span> </th></tr> <tr> <th colspan="2" style="text-align:center; text-align:center; background:#cddeff; font-size:1.15em;"><small>Continente</small> </th></tr> <tr> <td colspan="2" style="text-align:center;"><figure class="mw-halign-center" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Ficheiro:Europe_orthographic_Caucasus_Urals_boundary_(with_borders).svg" class="mw-file-description" title="Mapa da Europa"><img alt="Mapa da Europa" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/44/Europe_orthographic_Caucasus_Urals_boundary_%28with_borders%29.svg/250px-Europe_orthographic_Caucasus_Urals_boundary_%28with_borders%29.svg.png" decoding="async" width="250" height="250" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/44/Europe_orthographic_Caucasus_Urals_boundary_%28with_borders%29.svg/375px-Europe_orthographic_Caucasus_Urals_boundary_%28with_borders%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/44/Europe_orthographic_Caucasus_Urals_boundary_%28with_borders%29.svg/500px-Europe_orthographic_Caucasus_Urals_boundary_%28with_borders%29.svg.png 2x" data-file-width="537" data-file-height="536" /></a><figcaption>Mapa da Europa</figcaption></figure><br />Localização da Europa no <a href="/wiki/Globo_terrestre" title="Globo terrestre">globo terrestre</a>. </td></tr> <tr> <td scope="row" style="vertical-align: top; text-align: left; font-weight:bold"><a href="/wiki/Gent%C3%ADlico" title="Gentílico">Gentílico</a> </td> <td style="vertical-align: top; text-align: left;">Europeu </td></tr> <tr> <td scope="row" style="vertical-align: top; text-align: left; font-weight:bold"><a href="/wiki/Fronteira" title="Fronteira">Vizinhos</a> </td> <td style="vertical-align: top; text-align: left;"><a href="/wiki/%C3%81sia" title="Ásia">Ásia</a>, <a href="/wiki/%C3%81frica" title="África">África</a> e <a href="/wiki/Am%C3%A9rica" title="América">América</a> </td></tr> <tr> <td scope="row" style="vertical-align: top; text-align: left; font-weight:bold">Países </td> <td style="vertical-align: top; text-align: left;">50 (<a href="/wiki/Lista_de_Estados_soberanos_e_territ%C3%B3rios_dependentes_da_Europa" title="Lista de Estados soberanos e territórios dependentes da Europa">lista</a>) </td></tr> <tr> <td scope="row" style="vertical-align: top; text-align: left; border-top:none; font-weight:bold;">Dependências </td> <td style="vertical-align: top; text-align: left; border-top:none;">8 </td></tr> <tr> <td scope="row" style="vertical-align: top; text-align: left; font-weight:bold">Área </td> <td style="vertical-align: top; text-align: left;">10 180 000 <a href="/wiki/Quil%C3%B3metro_quadrado" class="mw-redirect" title="Quilómetro quadrado">km²</a> </td></tr> <tr> <td scope="row" style="vertical-align: top; text-align: left; border-top:none; font-weight:bold;">Maior país </td> <td style="vertical-align: top; text-align: left; border-top:none;"><a href="/wiki/R%C3%BAssia" title="Rússia">Rússia</a> </td></tr> <tr> <td scope="row" style="vertical-align: top; text-align: left; border-top:none; font-weight:bold;">Menor país </td> <td style="vertical-align: top; text-align: left; border-top:none;"><a href="/wiki/Vaticano" title="Vaticano">Vaticano</a> </td></tr> <tr> <td scope="row" style="vertical-align: top; text-align: left; font-weight:bold">Ponto mais alto </td> <td style="vertical-align: top; text-align: left;"><a href="/wiki/Monte_Elbrus" title="Monte Elbrus">Monte Elbrus</a> (5 642 m <a href="/wiki/N%C3%ADvel_do_mar" title="Nível do mar">nmm</a>), Rússia </td></tr> <tr> <td scope="row" style="vertical-align: top; text-align: left; border-top:none; font-weight:bold;">Ponto mais baixo </td> <td style="vertical-align: top; text-align: left; border-top:none;"><a href="/wiki/Mar_C%C3%A1spio" title="Mar Cáspio">Mar Cáspio</a> (-28 m <a href="/wiki/N%C3%ADvel_do_mar" title="Nível do mar">nmm</a>), Rússia </td></tr> <tr> <td scope="row" style="vertical-align: top; text-align: left; font-weight:bold">População </td> <td style="vertical-align: top; text-align: left;">741 447 158 hab. </td></tr> <tr> <td scope="row" style="vertical-align: top; text-align: left; border-top:none; font-weight:bold;">Densidade </td> <td style="vertical-align: top; text-align: left; border-top:none;">72,9 hab./km² </td></tr> <tr> <td scope="row" style="vertical-align: top; text-align: left; font-weight:bold">Idiomas </td> <td style="vertical-align: top; text-align: left;"><a href="/wiki/L%C3%ADnguas_da_Europa" title="Línguas da Europa">Línguas europeias</a> </td></tr> </tbody></table> <table class="infobox noprint" style="width: 240px; line-height: 1em;"> <tbody><tr> <td><div style="text-align:center;"><b>Ouça o artigo</b> (<a href="/wiki/Ficheiro:Pt-Europa_vers%C3%A3o_revisada.ogg" title="Ficheiro:Pt-Europa versão revisada.ogg">info</a>)</div><br /><figure class="mw-halign-center" typeof="mw:File"><span><audio id="mwe_player_0" controls="" preload="none" data-mw-tmh="" class="mw-file-element" width="130" style="width:130px;" data-durationhint="219" data-mwtitle="Pt-Europa_versão_revisada.ogg" data-mwprovider="wikimediacommons"><source src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/0/0a/Pt-Europa_vers%C3%A3o_revisada.ogg" type="audio/ogg; codecs="vorbis"" data-width="0" data-height="0" /><source src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/transcoded/0/0a/Pt-Europa_vers%C3%A3o_revisada.ogg/Pt-Europa_vers%C3%A3o_revisada.ogg.mp3" type="audio/mpeg" data-transcodekey="mp3" data-width="0" data-height="0" /></audio></span><figcaption>noicon</figcaption></figure> </td></tr> <tr style="font-size:70%;"> <td><figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File"><span><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/47/Sound-icon.svg/44px-Sound-icon.svg.png" decoding="async" width="44" height="33" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/47/Sound-icon.svg/66px-Sound-icon.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/47/Sound-icon.svg/88px-Sound-icon.svg.png 2x" data-file-width="128" data-file-height="96" /></span><figcaption></figcaption></figure> Este áudio foi criado a partir da revisão datada de 20 de janeiro de 2013 e pode não refletir mudanças posteriores ao artigo (<a href="/wiki/Ajuda:Guia_de_consulta_e_reprodu%C3%A7%C3%A3o/Reproduzindo_Ogg" title="Ajuda:Guia de consulta e reprodução/Reproduzindo Ogg">ajuda</a>). </td></tr> <tr> <td><div style="text-align:center;"><b><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Projetos/Wikip%C3%A9dia_aud%C3%ADvel" title="Wikipédia:Projetos/Wikipédia audível">Mais artigos audíveis</a></b></div> </td></tr></tbody></table> <p>A <b>Europa</b> é um dos seis <a href="/wiki/Continente" title="Continente">continentes</a> do mundo. Compreendendo a <a href="/wiki/Pen%C3%ADnsula" title="Península">península</a> ocidental da <a href="/wiki/Eur%C3%A1sia" title="Eurásia">Eurásia</a>, a Europa geralmente divide-se da <a href="/wiki/%C3%81sia" title="Ásia">Ásia</a> a leste pela <a href="/wiki/Divis%C3%B3ria_de_%C3%A1guas" title="Divisória de águas">divisória de águas</a> dos <a href="/wiki/Montes_Urais" title="Montes Urais">montes Urais</a>, o <a href="/wiki/Rio_Ural" title="Rio Ural">rio Ural</a>, o <a href="/wiki/Mar_C%C3%A1spio" title="Mar Cáspio">mar Cáspio</a>, o <a href="/wiki/C%C3%A1ucaso" title="Cáucaso">Cáucaso</a>,<sup id="cite_ref-Encyclopædia_Britannica_1-0" class="reference"><a href="#cite_note-Encyclopædia_Britannica-1"><span class="cite-bracket">[</span>1<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> e o <a href="/wiki/Mar_Negro" title="Mar Negro">mar Negro</a> a sudeste.<sup id="cite_ref-NatlGeoAtlas_2-0" class="reference"><a href="#cite_note-NatlGeoAtlas-2"><span class="cite-bracket">[</span>2<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> A Europa é limitada pelo <a href="/wiki/Oceano_Glacial_%C3%81rtico" class="mw-redirect" title="Oceano Glacial Ártico">oceano Glacial Ártico</a> e outros corpos de água no norte, pelo <a href="/wiki/Oceano_Atl%C3%A2ntico" title="Oceano Atlântico">oceano Atlântico</a> a oeste, pelo <a href="/wiki/Mar_Mediterr%C3%A2neo" title="Mar Mediterrâneo">mar Mediterrâneo</a> ao sul, e pelo <a href="/wiki/Mar_Negro" title="Mar Negro">mar Negro</a> e por vias navegáveis interligadas ao sudeste. No entanto, as fronteiras para a Europa, um conceito que remonta à <a href="/wiki/Antiguidade_cl%C3%A1ssica" class="mw-redirect" title="Antiguidade clássica">Antiguidade clássica</a>, são um tanto arbitrárias, visto que o termo "Europa" pode referir-se a uma distinção cultural e política ou geográfica. </p><p>A Europa é o segundo menor continente em superfície do mundo, cobrindo cerca de 10 180 000 km² ou 2% da superfície da <a href="/wiki/Terra" title="Terra">Terra</a> e cerca de 6,8% da área acima do nível do mar. Dos cerca de 50 países da Europa, a <a href="/wiki/R%C3%BAssia" title="Rússia">Rússia</a> é o maior tanto em área quanto em população (sendo que a Rússia se estende por dois continentes, a Europa e a Ásia) e o <a href="/wiki/Vaticano" title="Vaticano">Vaticano</a> é o menor. A Europa é o quarto continente mais populoso do mundo, após a <a href="/wiki/%C3%81sia" title="Ásia">Ásia</a>, a <a href="/wiki/%C3%81frica" title="África">África</a> e a(s) <a href="/wiki/Am%C3%A9rica" title="América">América</a>(s), com 740 milhões de habitantes em 2015, cerca de 11% da <a href="/wiki/Popula%C3%A7%C3%A3o_mundial" title="População mundial">população mundial</a> naquele <a href="/wiki/2015" title="2015">ano</a>,<sup id="cite_ref-3" class="reference"><a href="#cite_note-3"><span class="cite-bracket">[</span>3<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> isto é, a cada 100 pessoas no mundo neste período, 11 viviam no continente. No entanto, de acordo com a <a href="/wiki/Organiza%C3%A7%C3%A3o_das_Na%C3%A7%C3%B5es_Unidas" title="Organização das Nações Unidas">Organização das Nações Unidas</a> (estimativa média), o peso europeu pode cair para cerca de 7% em 2050.<sup id="cite_ref-UNPP_2006_4-0" class="reference"><a href="#cite_note-UNPP_2006-4"><span class="cite-bracket">[</span>4<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Em 1900, por exemplo, a população europeia representava 25% da população mundial (ou seja, a cada 4 habitantes do mundo naquele ano, 1 vivia dentro dos limites do continente).<sup id="cite_ref-5" class="reference"><a href="#cite_note-5"><span class="cite-bracket">[</span>5<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>A Europa, nomeadamente a <a href="/wiki/Gr%C3%A9cia_Antiga" title="Grécia Antiga">Grécia Antiga</a>, é considerada o berço da <a href="/wiki/Cultura_ocidental" title="Cultura ocidental">cultura ocidental</a>.<sup id="cite_ref-6" class="reference"><a href="#cite_note-6"><span class="cite-bracket">[</span>6<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Tendo desempenhado um papel preponderante na cena mundial a partir do <span style="white-space:nowrap;">século XVI</span>, especialmente após o início do <a href="/wiki/Colonialismo" title="Colonialismo">colonialismo</a>. Entre os séculos XVI e XX, as nações europeias controlaram em vários momentos as <a href="/wiki/Am%C3%A9ricas" class="mw-redirect" title="Américas">Américas</a>, a maior parte da África, a <a href="/wiki/Oce%C3%A2nia" title="Oceânia">Oceânia</a> e grande parte da <a href="/wiki/%C3%81sia" title="Ásia">Ásia</a>. Ambas as <a href="/wiki/Guerra_mundial" title="Guerra mundial">guerras mundiais</a> foram em grande parte centradas na Europa, sendo considerado como o principal fator para um declínio do domínio da <a href="/wiki/Europa_Ocidental" title="Europa Ocidental">Europa Ocidental</a> na política e economia mundial a partir de meados do <span style="white-space:nowrap;">século XX</span>, com os <a href="/wiki/Estados_Unidos" title="Estados Unidos">Estados Unidos</a> e a <a href="/wiki/Uni%C3%A3o_Sovi%C3%A9tica" title="União Soviética">União Soviética</a> ganhando maior protagonismo.<sup id="cite_ref-natgeo_534_7-0" class="reference"><a href="#cite_note-natgeo_534-7"><span class="cite-bracket">[</span>7<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Durante a <a href="/wiki/Guerra_Fria" title="Guerra Fria">Guerra Fria</a>, a Europa estava dividida politicamente ao longo da <a href="/wiki/Cortina_de_Ferro" title="Cortina de Ferro">Cortina de Ferro</a> entre a <a href="/wiki/OTAN" class="mw-redirect" title="OTAN">Organização do Tratado do Atlântico Norte</a>, a oeste, e o <a href="/wiki/Pacto_de_Vars%C3%B3via" title="Pacto de Varsóvia">Pacto de Varsóvia</a>, a leste. A vontade de evitar outra guerra acelerou o processo de <a href="/wiki/Hist%C3%B3ria_da_Uni%C3%A3o_Europeia" title="História da União Europeia">integração europeia</a> e levou à formação do <a href="/wiki/Conselho_Europeu" title="Conselho Europeu">Conselho Europeu</a> e da <a href="/wiki/Uni%C3%A3o_Europeia" title="União Europeia">União Europeia</a> na Europa Ocidental, os quais, desde a <a href="/wiki/Queda_do_Muro_de_Berlim" title="Queda do Muro de Berlim">queda do Muro de Berlim</a> e do <a href="/wiki/Colapso_da_Uni%C3%A3o_Sovi%C3%A9tica" class="mw-redirect" title="Colapso da União Soviética">fim da União Soviética</a> em 1991, têm vindo a <a href="/wiki/Alargamento_da_Uni%C3%A3o_Europeia" title="Alargamento da União Europeia">expandir-se para o leste</a>. A moeda da maior parte dos países da União Europeia, o <a href="/wiki/Euro" title="Euro">euro</a>, é mais comumente usada por europeus; O <a href="/wiki/Acordo_de_Schengen" title="Acordo de Schengen">Acordo de Schengen</a> aboliu controles de imigração fortes nas fronteiras de países membros da União Europeia. O <a href="/wiki/Hino_%C3%A0_Alegria" title="Hino à Alegria">hino à Alegria</a> é o hino do Conselho Europeu e da União Europeia. </p> <meta property="mw:PageProp/toc" /> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Definição"><span id="Defini.C3.A7.C3.A3o"></span>Definição</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Europa&veaction=edit&section=1" title="Editar secção: Definição" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Europa&action=edit&section=1" title="Editar código-fonte da secção: Definição"><span>editar código-fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:T_and_O_map_Guntherus_Ziner_1472.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/70/T_and_O_map_Guntherus_Ziner_1472.jpg/220px-T_and_O_map_Guntherus_Ziner_1472.jpg" decoding="async" width="220" height="220" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/70/T_and_O_map_Guntherus_Ziner_1472.jpg/330px-T_and_O_map_Guntherus_Ziner_1472.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/70/T_and_O_map_Guntherus_Ziner_1472.jpg/440px-T_and_O_map_Guntherus_Ziner_1472.jpg 2x" data-file-width="864" data-file-height="864" /></a><figcaption>O mapa <a href="/wiki/Idade_M%C3%A9dia" title="Idade Média">medieval</a> <a href="/wiki/Mapa_T_e_O" title="Mapa T e O">T e O</a>, de 1472, mostrando a divisão do mundo em 3 continentes, atribuídos aos três filhos de <a href="/wiki/No%C3%A9" title="Noé">Noé</a></figcaption></figure> <p>O uso do termo "Europa" desenvolveu-se gradualmente ao longo da história.<sup id="cite_ref-8" class="reference"><a href="#cite_note-8"><span class="cite-bracket">[</span>8<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-9" class="reference"><a href="#cite_note-9"><span class="cite-bracket">[</span>9<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Na <a href="/wiki/Antiguidade" class="mw-redirect" title="Antiguidade">antiguidade</a>, o historiador grego <a href="/wiki/Her%C3%B3doto" title="Heródoto">Heródoto</a> provavelmente em referência a mapas de <a href="/wiki/Hecateu_de_Mileto" title="Hecateu de Mileto">Hecateu de Mileto</a> embora sem o nomear explicitamente, descreve o mundo como tendo sido dividido em três continentes, sendo eles a Europa, a Ásia e a <a href="/wiki/L%C3%ADbia" title="Líbia">Líbia</a> (África), com o <a href="/wiki/Nilo" class="mw-redirect" title="Nilo">Nilo</a> e o <a href="/wiki/Rio_Rioni" title="Rio Rioni">rio Fásis</a> formando de suas fronteiras, embora também afirme que alguns consideravam o <a href="/wiki/Rio_Don" class="mw-redirect" title="Rio Don">rio Don</a>, em vez do Fásis, como a fronteira entre Europa e Ásia.<sup id="cite_ref-10" class="reference"><a href="#cite_note-10"><span class="cite-bracket">[</span>10<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <a href="/wiki/Fl%C3%A1vio_Josefo" title="Flávio Josefo">Flávio Josefo</a> e o <a href="/wiki/Livro_dos_Jubileus" title="Livro dos Jubileus">Livro dos Jubileus</a> descrevem os continentes como as terras dadas por <a href="/wiki/No%C3%A9" title="Noé">Noé</a> aos seus três filhos, sendo a Europa definida entre as <a href="/wiki/Colunas_de_H%C3%A9rcules" title="Colunas de Hércules">Colunas de Hércules</a> no <a href="/wiki/Estreito_de_Gibraltar" title="Estreito de Gibraltar">Estreito de Gibraltar</a>, separando-a da África, e o rio Don, separando-o da Ásia.<sup id="cite_ref-11" class="reference"><a href="#cite_note-11"><span class="cite-bracket">[</span>11<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>A definição cultural da Europa como terras da <a href="/wiki/Cristandade" title="Cristandade">cristandade</a> latina consolidou-se no <span style="white-space:nowrap;">século VIII</span>, significando um novo local cultural criado através da confluência de tradições germânicas e da cultura cristã-latina, definidas em parte, em contraste com o <a href="/wiki/Isl%C3%A3o" class="mw-redirect" title="Islão">Islão</a> e <a href="/wiki/Imp%C3%A9rio_Bizantino" title="Império Bizantino">Império Bizantino</a>, e limitado a norte pela <a href="/wiki/Reino_da_Ib%C3%A9ria" title="Reino da Ibéria">Ibéria</a> (no <a href="/wiki/C%C3%A1ucaso" title="Cáucaso">Cáucaso</a>), <a href="/wiki/Ilhas_Brit%C3%A2nicas" title="Ilhas Britânicas">Ilhas Britânicas</a>, <a href="/wiki/Fran%C3%A7a" title="França">França</a>, <a href="/wiki/Alemanha" title="Alemanha">Alemanha</a> ocidental <a href="/wiki/Cristianiza%C3%A7%C3%A3o" title="Cristianização">cristianizada</a>, e as regiões alpinas do norte e no centro da <a href="/wiki/It%C3%A1lia" title="Itália">Itália</a>.<sup id="cite_ref-12" class="reference"><a href="#cite_note-12"><span class="cite-bracket">[</span>12<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Esta divisão, tanto geográfica como cultural, foi utilizada até a <a href="/wiki/Baixa_Idade_M%C3%A9dia" class="mw-redirect" title="Baixa Idade Média">Baixa Idade Média</a>, quando foi desafiada pela <a href="/wiki/Era_dos_Descobrimentos" title="Era dos Descobrimentos">Era dos descobrimentos</a>.<sup id="cite_ref-13" class="reference"><a href="#cite_note-13"><span class="cite-bracket">[</span>13<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-14" class="reference"><a href="#cite_note-14"><span class="cite-bracket">[</span>14<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> O problema da redefinição da Europa, finalmente foi resolvido em 1730 quando, em vez de canais, o <a href="/wiki/Ge%C3%B3grafo" title="Geógrafo">geógrafo</a> e <a href="/wiki/Cart%C3%B3grafo" class="mw-redirect" title="Cartógrafo">cartógrafo</a> <a href="/wiki/Su%C3%A9cia" title="Suécia">sueco</a> <a href="/wiki/Philip_Johan_von_Strahlenberg" title="Philip Johan von Strahlenberg">von Strahlenberg</a> propôs os Montes Urais como a fronteira mais importante do leste, uma sugestão que foi aceita na Rússia e em toda a Europa.<sup id="cite_ref-15" class="reference"><a href="#cite_note-15"><span class="cite-bracket">[</span>15<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>A Europa está agora em geral, definida pelos geógrafos, como a <a href="/wiki/Pen%C3%ADnsula" title="Península">península</a> ocidental da <a href="/wiki/Eur%C3%A1sia" title="Eurásia">Eurásia</a>, com seus limites marcados por grandes massas de água para o norte, oeste e sul; limites da Europa para o <a href="/wiki/Extremo_Oriente" title="Extremo Oriente">Extremo Oriente</a> são normalmente tomadas para os <a href="/wiki/Urais" class="mw-redirect" title="Urais">Urais</a>, o <a href="/wiki/Rio_Ural" title="Rio Ural">rio Ural</a>, e o <a href="/wiki/Mar_C%C3%A1spio" title="Mar Cáspio">Mar Cáspio</a>, a sudeste, as montanhas do <a href="/wiki/C%C3%A1ucaso" title="Cáucaso">Cáucaso</a>, o <a href="/wiki/Mar_Negro" title="Mar Negro">Mar Negro</a> e nas vias que ligam o Mar Negro ao <a href="/wiki/Mar_Mediterr%C3%A2neo" title="Mar Mediterrâneo">Mar Mediterrâneo</a>.<sup id="cite_ref-Encarta_16-0" class="reference"><a href="#cite_note-Encarta-16"><span class="cite-bracket">[</span>16<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Às vezes, a palavra "Europa" é utilizada de forma <a href="/wiki/Geopol%C3%ADtica" title="Geopolítica">geopoliticamente</a> limitada<sup id="cite_ref-17" class="reference"><a href="#cite_note-17"><span class="cite-bracket">[</span>17<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> para se referir apenas à <a href="/wiki/Uni%C3%A3o_Europeia" title="União Europeia">União Europeia</a> ou, ainda mais exclusiva, a um núcleo cultural definido. Por outro lado, o <a href="/wiki/Conselho_da_Europa" title="Conselho da Europa">Conselho da Europa</a> tem 47 países membros, e apenas 28 estados-membros são parte da <a href="/wiki/Uni%C3%A3o_Europeia" title="União Europeia">União Europeia</a>.<sup id="cite_ref-18" class="reference"><a href="#cite_note-18"><span class="cite-bracket">[</span>18<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Além disso, pessoas que vivem em áreas insulares, como a <a href="/wiki/Rep%C3%BAblica_da_Irlanda" class="mw-redirect" title="República da Irlanda">Irlanda</a>, o <a href="/wiki/Reino_Unido" title="Reino Unido">Reino Unido</a>, no Atlântico Norte e Mediterrâneo e ilhas também na <a href="/wiki/Escandin%C3%A1via" title="Escandinávia">Escandinávia</a> podem rotineiramente se referir a <a href="/wiki/Europa_continental" title="Europa continental">parte "continental" ou ao "continente" da Europa</a> ou simplesmente como "o continente".<sup id="cite_ref-19" class="reference"><a href="#cite_note-19"><span class="cite-bracket">[</span>19<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p><small>Mapa da Europa, mostrando as <a href="/wiki/Fronteiras_dos_continentes" class="mw-redirect" title="Fronteiras dos continentes">fronteiras geográficas</a> mais utilizadas<sup id="cite_ref-20" class="reference"><a href="#cite_note-20"><span class="cite-bracket">[</span>20<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><br />(legenda: <span style="color:blue;"><b>azul</b></span> = <a href="/wiki/Na%C3%A7%C3%A3o_transcontinental#Países_na_Ásia_e_na_Europa" class="mw-redirect" title="Nação transcontinental">países transcontinentais</a>• <span style="color:green;"><b>verde</b></span> = países historicamente europeus, mas fora das fronteiras europeias). </small> </p> <div role="img" class="noresize" style="width: 700px; line-height: 1; text-align: center; background-color: #ffffff; position: relative;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Ficheiro:Standard_map_of_Europe_(blank).png" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/9/90/Standard_map_of_Europe_%28blank%29.png" decoding="async" width="700" height="545" class="mw-file-element" data-file-width="700" data-file-height="545" /></a></span> <div style="position:absolute; font-size:85%; left:424.5px; top:457.5px"><a href="/wiki/Alb%C3%A2nia" title="Albânia"><span style="color:black;">Alb.</span></a></div> <div style="position:absolute; font-size:85%; left:253px; top:419px"><a href="/wiki/Andorra" title="Andorra"><span style="color:black;">And.</span></a></div> <div style="position:absolute; font-size:85%; left:365px; top:384px"><a href="/wiki/%C3%81ustria" title="Áustria"><span style="color:black;">Áustria</span></a></div> <div style="position:absolute; font-size:85%; left:638px; top:398px"><a href="/wiki/Arm%C3%A9nia" title="Arménia"><span style="color:green;">Arménia</span></a></div> <div style="position:absolute; font-size:85%; left:659px; top:384px"><a href="/wiki/Azerbaij%C3%A3o" title="Azerbaijão"><span style="color:blue;">Azer.</span></a></div> <div style="position:absolute; font-size:85%; left:456px; top:307px"><a href="/wiki/Bielorr%C3%BAssia" title="Bielorrússia"><span style="color:black;">Bielorrússia</span></a></div> <div style="position:absolute; font-size:85%; left:295px; top:335px"><a href="/wiki/B%C3%A9lgica" title="Bélgica"><span style="color:black;">Bélgica</span></a></div> <div style="position:absolute; font-size:85%; left:393px; top:419px"><a href="/wiki/B%C3%B3snia_e_Herzegovina" title="Bósnia e Herzegovina"><span style="color:black;">Bósnia</span></a></div> <div style="position:absolute; font-size:85%; left:456px; top:428.8px"><a href="/wiki/Bulg%C3%A1ria" title="Bulgária"><span style="color:black;">Bulgária</span></a></div> <div style="position:absolute; font-size:85%; left:386px; top:406.4px"><a href="/wiki/Cro%C3%A1cia" title="Croácia"><span style="color:black;">Croácia</span></a></div> <div style="position:absolute; font-size:85%; left:547px; top:503px"><a href="/wiki/Chipre" title="Chipre"><span style="color:green;">Chipre</span></a></div> <div style="position:absolute; font-size:85%; left:375.5px; top:354.6px"><a href="/wiki/Rep%C3%BAblica_Checa" class="mw-redirect" title="República Checa"><span style="color:black;">Rep.<br />Checa</span></a></div> <div style="position:absolute; font-size:85%; left:330px; top:286px"><a href="/wiki/Dinamarca" title="Dinamarca"><span style="color:black;">Dinamarca</span></a></div> <div style="position:absolute; font-size:85%; left:428px; top:254.5px"><a href="/wiki/Est%C3%B3nia" title="Estónia"><span style="color:black;">Estónia</span></a></div> <div style="position:absolute; font-size:85%; left:421px; top:216px"><a href="/wiki/Finl%C3%A2ndia" title="Finlândia"><span style="color:black;">Finlândia</span></a></div> <div style="position:absolute; font-size:85%; left:274px; top:377px"><a href="/wiki/Fran%C3%A7a" title="França"><span style="color:black;">França</span></a></div> <div style="position:absolute; font-size:85%; left:337px; top:339.2px"><a href="/wiki/Alemanha" title="Alemanha"><span style="color:black;">Alemanha</span></a></div> <div style="position:absolute; font-size:85%; left:603px; top:384px"><a href="/wiki/Ge%C3%B3rgia_(pa%C3%ADs)" class="mw-redirect" title="Geórgia (país)"><span style="color:blue;">Geórgia</span></a></div> <div style="position:absolute; font-size:85%; left:442px; top:468px"><a href="/wiki/Gr%C3%A9cia" title="Grécia"><span style="color:black;">Grécia</span></a></div> <div style="position:absolute; font-size:85%; left:176px; top:62px"><a href="/wiki/Gronel%C3%A2ndia" title="Gronelândia"><span style="color:green;"><i>Gronelândia (Din.)</i></span></a></div> <div style="position:absolute; font-size:85%; left:400px; top:384.7px"><a href="/wiki/Hungria" title="Hungria"><span style="color:black;">Hungria</span></a></div> <div style="position:absolute; font-size:85%; left:232px; top:153px"><a href="/wiki/Isl%C3%A2ndia" title="Islândia"><span style="color:black;">Islândia</span></a></div> <div style="position:absolute; font-size:85%; left:232px; top:293px"><a href="/wiki/Rep%C3%BAblica_da_Irlanda" class="mw-redirect" title="República da Irlanda"><span style="color:black;">Irlanda</span></a></div> <div style="position:absolute; font-size:85%; left:354.5px; top:433px"><a href="/wiki/It%C3%A1lia" title="Itália"><span style="color:black;">Itália</span></a></div> <div style="position:absolute; font-size:85%; left:357.3px; top:420.4px"><a href="/wiki/S%C3%A3o_Marinho" class="mw-redirect" title="São Marinho"><span style="color:black;">S. Mar.</span></a></div> <div style="position:absolute; font-size:85%; left:624px; top:279px"><a href="/wiki/Cazaquist%C3%A3o" title="Cazaquistão"><span style="color:blue;">Cazaquistão</span></a></div> <div style="position:absolute; font-size:85%; left:433.6px; top:436.5px"><a href="/wiki/Kosovo" title="Kosovo"><span style="color:black;"><i>Kos.</i></span></a></div> <div style="position:absolute; font-size:85%; left:421px; top:272px"><a href="/wiki/Let%C3%B3nia" title="Letónia"><span style="color:black;">Letónia</span></a></div> <div style="position:absolute; font-size:85%; left:347.5px; top:391px"><a href="/wiki/Liechtenstein" title="Liechtenstein"><span style="color:black;">Liec.</span></a></div> <div style="position:absolute; font-size:85%; left:414px; top:289.5px"><a href="/wiki/Litu%C3%A2nia" title="Lituânia"><span style="color:black;">Lituânia</span></a></div> <div style="position:absolute; font-size:85%; left:309px; top:349px"><a href="/wiki/Luxemburgo" title="Luxemburgo"><span style="color:black;">Lux.</span></a></div> <div style="position:absolute; font-size:85%; left:437.8px; top:447px"><a href="/wiki/Maced%C3%B3nia_do_Norte" title="Macedónia do Norte"><span style="color:black;">Mac. do N.</span></a></div> <div style="position:absolute; font-size:85%; left:386px; top:519.8px"><a href="/wiki/Malta" title="Malta"><span style="color:black;">Malta</span></a></div> <div style="position:absolute; font-size:85%; left:473.5px; top:377px"><a href="/wiki/Mold%C3%A1via" title="Moldávia"><span style="color:black;">Moldávia</span></a></div> <div style="position:absolute; font-size:85%; left:309px; top:419px"><a href="/wiki/M%C3%B3naco" title="Mónaco"><span style="color:black;">Mon.</span></a></div> <div style="position:absolute; font-size:85%; left:407px; top:433px"><a href="/wiki/Montenegro" title="Montenegro"><span style="color:black;">Mont.</span></a></div> <div style="position:absolute; font-size:85%; left:316px; top:321px"><a href="/wiki/Pa%C3%ADses_Baixos" title="Países Baixos"><span style="color:black;">P. Baixos</span></a></div> <div style="position:absolute; font-size:85%; left:337px; top:230px"><a href="/wiki/Noruega" title="Noruega"><span style="color:black;">Noruega</span></a></div> <div style="position:absolute; font-size:85%; left:372px; top:58.5px"><a href="/wiki/Svalbard" title="Svalbard"><span style="color:black;"><i>Svalbard (Nor.)</i></span></a></div> <div style="position:absolute; font-size:85%; left:393px; top:328px"><a href="/wiki/Pol%C3%B3nia" title="Polónia"><span style="color:black;">Polónia</span></a></div> <div style="position:absolute; font-size:85%; left:162px; top:426px"><a href="/wiki/Portugal" title="Portugal"><span style="color:black;">Portugal</span></a></div> <div style="position:absolute; font-size:85%; left:445.5px; top:394.5px"><a href="/wiki/Rom%C3%A9nia" class="mw-redirect" title="Roménia"><span style="color:black;">Roménia</span></a></div> <div style="position:absolute; font-size:85%; left:526px; top:258px"><a href="/wiki/R%C3%BAssia" title="Rússia"><span style="color:blue;">Rússia</span></a></div> <div style="position:absolute; font-size:85%; left:424.5px; top:415.5px"><a href="/wiki/S%C3%A9rvia" title="Sérvia"><span style="color:black;">Sérvia</span></a></div> <div style="position:absolute; font-size:85%; left:400px; top:370px"><a href="/wiki/Eslov%C3%A1quia" title="Eslováquia"><span style="color:black;">Eslováquia</span></a></div> <div style="position:absolute; font-size:85%; left:376.9px; top:398px"><a href="/wiki/Eslov%C3%A9nia" title="Eslovénia"><span style="color:black;">Eslovénia</span></a></div> <div style="position:absolute; font-size:85%; left:204px; top:447px"><a href="/wiki/Espanha" title="Espanha"><span style="color:black;">Espanha</span></a></div> <div style="position:absolute; font-size:85%; left:372px; top:251px"><a href="/wiki/Su%C3%A9cia" title="Suécia"><span style="color:black;">Suécia</span></a></div> <div style="position:absolute; font-size:85%; left:318.8px; top:384px"><a href="/wiki/Su%C3%AD%C3%A7a" title="Suíça"><span style="color:black;">Suíça</span></a></div> <div style="position:absolute; font-size:85%; left:491px; top:443.5px"><a href="/wiki/Turquia" title="Turquia"><span style="color:blue;">Turquia</span></a></div> <div style="position:absolute; font-size:85%; left:484px; top:349px"><a href="/wiki/Ucr%C3%A2nia" title="Ucrânia"><span style="color:black;">Ucrânia</span></a></div> <div style="position:absolute; font-size:85%; left:267px; top:307px"><a href="/wiki/Reino_Unido" title="Reino Unido"><span style="color:black;">Reino<br />Unido</span></a></div> <div style="position:absolute; font-size:85%; left:267px; top:209px"><a href="/wiki/Ilhas_Faro%C3%A9" class="mw-redirect" title="Ilhas Faroé"><span style="color:black;"><i>Faroé (Din.)</i></span></a></div> <div style="position:absolute; font-size:85%; left:347.5px; top:447px"><a href="/wiki/Cidade_do_Vaticano" class="mw-redirect" title="Cidade do Vaticano"><span style="color:black;">Vat.</span></a></div> <p><br /> </p> <div style="position:absolute; font-size:85%; left:375.5px; top:426px"><a href="/wiki/Mar_Adri%C3%A1tico" title="Mar Adriático"><span style="color:#E2EBF5;"><i>Mar</i></span></a></div> <div style="position:absolute; font-size:85%; left:379px; top:433.7px"><a href="/wiki/Mar_Adri%C3%A1tico" title="Mar Adriático"><span style="color:#E2EBF5;"><i>Adri</i></span></a></div> <div style="position:absolute; font-size:85%; left:382.5px; top:441.4px"><a href="/wiki/Mar_Adri%C3%A1tico" title="Mar Adriático"><span style="color:#E2EBF5;"><i>ático</i></span></a></div> <div style="position:absolute; font-size:85%; left:361.5px; top:13px"><i><a href="/wiki/Oceano_%C3%81rtico" title="Oceano Ártico"><span style="color:#E2EBF5;">Oceano Ártico</span></a></i></div> <div style="position:absolute; font-size:85%; left:470px; top:496px"><i><a href="/wiki/Mar_Egeu" title="Mar Egeu"><span style="color:#E2EBF5;">Mar</span></a></i></div> <div style="position:absolute; font-size:85%; left:473.5px; top:506.5px"><i><a href="/wiki/Mar_Egeu" title="Mar Egeu"><span style="color:#E2EBF5;">Egeu</span></a></i></div> <div style="position:absolute; font-size:85%; left:407px; top:104px"><i><a href="/wiki/Mar_de_Barents" title="Mar de Barents"><span style="color:#E2EBF5;">Mar de Barents</span></a></i></div> <div style="position:absolute; font-size:85%; left:218px; top:377px"><a href="/wiki/Golfo_da_Biscaia" title="Golfo da Biscaia"><span style="color:#E2EBF5;"><i>Golfo de<br />Biscaia</i></span></a></div> <div style="position:absolute; font-size:85%; left:526px; top:401.5px"><a href="/wiki/Mar_Negro" title="Mar Negro"><span style="color:#E2EBF5;"><i>Mar<br />Negro</i></span></a></div> <div style="position:absolute; font-size:85%; left:554px; top:384px"><a href="/wiki/Mar_de_Azov" class="mw-redirect" title="Mar de Azov"><span style="color:#E2EBF5;"><i>Mar de<br />Azov</i></span></a></div> <div style="position:absolute; font-size:85%; left:645px; top:344.1px"><a href="/wiki/Mar_C%C3%A1spio" title="Mar Cáspio"><span style="color:#E2EBF5;"><i>Mar<br />Cáspio</i></span></a></div> <div style="position:absolute; font-size:85%; left:218px; top:311.2px"><a href="/wiki/Mar_Celta" title="Mar Celta"><span style="color:#E2EBF5;"><i>Mar<br />Celta</i></span></a></div> <div style="position:absolute; font-size:85%; left:162px; top:125px"><i><a href="/wiki/Mar_da_Gronel%C3%A2ndia" title="Mar da Gronelândia"><span style="color:#E2EBF5;">Mar da Gronelândia</span></a></i></div> <div style="position:absolute; font-size:85%; left:78px; top:41px"><i><a href="/wiki/Ba%C3%ADa_de_Baffin" title="Baía de Baffin"><span style="color:#E2EBF5;">Baía de Baffin</span></a></i></div> <div style="position:absolute; font-size:85%; left:145.9px; top:468px"><a href="/wiki/Golfo_de_C%C3%A1dis" title="Golfo de Cádis"><span style="color:#E2EBF5;"><i>Golfo de<br />Cádis</i></span></a></div> <div style="position:absolute; font-size:85%; left:288px; top:429.5px"><a href="/wiki/Mar_L%C3%ADgure" title="Mar Lígure"><span style="color:#E2EBF5;"><i>Mar<br />Lígure</i></span></a></div> <div style="position:absolute; font-size:85%; left:288px; top:482px"><i><a href="/wiki/Mar_Mediterr%C3%A2neo" title="Mar Mediterrâneo"><span style="color:#E2EBF5;">Mar Mediterrâneo</span></a></i></div> <div style="position:absolute; font-size:85%; left:120px; top:223px"><a href="/wiki/Oceano_Atl%C3%A2ntico" title="Oceano Atlântico"><span style="color:#E2EBF5;"><i>Oceano<br />Atlântico<br />Norte</i></span></a></div> <div style="position:absolute; font-size:85%; left:305.5px; top:279px"><a href="/w/index.php?title=Mar_do_norte&action=edit&redlink=1" class="new" title="Mar do norte (página não existe)"><span style="color:#E2EBF5;"><i>Mar do<br />Norte</i></span></a></div> <div style="position:absolute; font-size:85%; left:295px; top:181px"><a href="/wiki/Mar_da_Noruega" title="Mar da Noruega"><span style="color:#E2EBF5;"><i>Mar da<br />Noruega</i></span></a></div> <div style="position:absolute; font-size:85%; left:186.5px; top:486.2px"><i><a href="/wiki/Estreito_de_Gibraltar" title="Estreito de Gibraltar"><span style="color:#E2EBF5;">Estreito de Gibraltar</span></a></i></div> </div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Etimologia">Etimologia</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Europa&veaction=edit&section=2" title="Editar secção: Etimologia" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Europa&action=edit&section=2" title="Editar código-fonte da secção: Etimologia"><span>editar código-fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Enl%C3%A8vement_d%27Europe_by_N%C3%B6el-Nicolas_Coypel_(detail).jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/76/Enl%C3%A8vement_d%27Europe_by_N%C3%B6el-Nicolas_Coypel_%28detail%29.jpg/250px-Enl%C3%A8vement_d%27Europe_by_N%C3%B6el-Nicolas_Coypel_%28detail%29.jpg" decoding="async" width="170" height="234" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/76/Enl%C3%A8vement_d%27Europe_by_N%C3%B6el-Nicolas_Coypel_%28detail%29.jpg/330px-Enl%C3%A8vement_d%27Europe_by_N%C3%B6el-Nicolas_Coypel_%28detail%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/76/Enl%C3%A8vement_d%27Europe_by_N%C3%B6el-Nicolas_Coypel_%28detail%29.jpg/500px-Enl%C3%A8vement_d%27Europe_by_N%C3%B6el-Nicolas_Coypel_%28detail%29.jpg 2x" data-file-width="725" data-file-height="1000" /></a><figcaption><i>Enlèvement d'Europe</i> de <a href="/wiki/N%C3%B6el-Nicolas_Coypel" class="mw-redirect" title="Nöel-Nicolas Coypel">Nöel-Nicolas Coypel</a>, c. 1726</figcaption></figure> <p>Na <a href="/wiki/Mitologia_grega" title="Mitologia grega">mitologia grega</a>, <a href="/wiki/Europa_(mitologia)" title="Europa (mitologia)">Europa</a> era uma princesa <a href="/wiki/Fen%C3%ADcia" title="Fenícia">fenícia</a> que <a href="/wiki/Zeus" title="Zeus">Zeus</a> sequestrou depois de assumir a forma de um touro branco deslumbrante. Ele a levou para a ilha de <a href="/wiki/Creta" title="Creta">Creta</a>, onde ela deu à luz <a href="/wiki/Minos" title="Minos">Minos</a>, <a href="/wiki/Radamanto" title="Radamanto">Radamanto</a> e <a href="/wiki/Sarped%C3%A3o_(irm%C3%A3o_de_Minos)" title="Sarpedão (irmão de Minos)">Sarpedão</a>. Para <a href="/wiki/Homero" title="Homero">Homero</a>, Europa (em <a href="/wiki/L%C3%ADngua_grega" title="Língua grega">grego</a>: <span lang="el" class="politonico">Εὐρώπη</span>, <i><span class="Unicode">Eurṓpē</span></i>) era uma rainha mitológica de Creta e não uma designação geográfica. Mais tarde, o termo <i>Europa</i> foi usado para se referir ao <a href="/wiki/Geografia_da_Gr%C3%A9cia" class="mw-redirect" title="Geografia da Grécia">centro-norte da Grécia</a>, e em <span style="white-space:nowrap;">500 a.C.</span>, seu significado foi estendido para as terras ao norte. </p><p>O nome <i>Europa</i> é de etimologia incerta.<sup id="cite_ref-21" class="reference"><a href="#cite_note-21"><span class="cite-bracket">[</span>21<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Uma teoria sugere que a palavra é derivada do grego εὐρύς (<i>eurus</i>), que significa "largo, amplo"<sup id="cite_ref-22" class="reference"><a href="#cite_note-22"><span class="cite-bracket">[</span>22<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> e ὤψ/ὠπ-/ὀπτ- (<i>ōps</i>/<i>ōp</i>-/<i>opt-</i>) significa "olho, rosto, semblante",<sup id="cite_ref-23" class="reference"><a href="#cite_note-23"><span class="cite-bracket">[</span>23<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> portanto <i><span class="Unicode">Eurṓpē</span></i> seria algo como "ampla contemplação". <i>Amplo</i> era um <a href="/wiki/Ep%C3%ADteto" title="Epíteto">epíteto</a> da própria <a href="/wiki/Terra" title="Terra">Terra</a> na <a href="/wiki/Religi%C3%A3o_protoindo-europeia" title="Religião protoindo-europeia">religião protoindo-europeia</a>.<sup id="cite_ref-24" class="reference"><a href="#cite_note-24"><span class="cite-bracket">[</span>24<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Outra teoria sugere que o termo é baseado em uma palavra <a href="/wiki/Semita" class="mw-redirect" title="Semita">semita</a> como o mesmo significado do <a href="/wiki/L%C3%ADngua_acadiana" class="mw-redirect" title="Língua acadiana">acadiano</a> <i>erebu</i>, algo como "para ir para baixo, pôr-se" (cf. <a href="/wiki/Mundo_ocidental" title="Mundo ocidental">Ocidente</a>),<sup id="cite_ref-Etymonline:_European_25-0" class="reference"><a href="#cite_note-Etymonline:_European-25"><span class="cite-bracket">[</span>25<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> um cognato do <a href="/wiki/L%C3%ADngua_fen%C3%ADcia" title="Língua fenícia">fenício</a> <i>ereb</i> "noite; oeste" e do <a href="/wiki/L%C3%ADngua_%C3%A1rabe" title="Língua árabe">árabe</a> do <a href="/wiki/Magrebe" title="Magrebe">Magrebe</a>, do <a href="/wiki/L%C3%ADngua_hebraica" title="Língua hebraica">hebraico</a> <i>ma'ariv</i> (ver <i><a href="/wiki/%C3%89rebo" title="Érebo">Érebo</a></i>, <a href="/wiki/L%C3%ADngua_protoindo-europeia" title="Língua protoindo-europeia">PIE</a> <i>*h<sub>1</sub>regʷos</i>, "escuridão"). No entanto, M. L. West afirma que "fonologicamente, a correspondência entre o nome de Europa e qualquer forma da palavra semítica é muito pobre".<sup id="cite_ref-26" class="reference"><a href="#cite_note-26"><span class="cite-bracket">[</span>26<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>As principais línguas do mundo usam palavras derivadas de "Europa" para se referir ao "continente" (península). O <a href="/wiki/L%C3%ADngua_chinesa" title="Língua chinesa">chinês</a>, por exemplo, usa a palavra <i><span class="Unicode">Ōuzhōu</span></i> (歐洲); este termo também é usado para se referir à <a href="/wiki/Uni%C3%A3o_Europeia" title="União Europeia">União Europeia</a> nas relações diplomáticas em <a href="/wiki/L%C3%ADngua_japonesa" title="Língua japonesa">língua japonesa</a>, apesar do termo <a href="/wiki/Katakana" title="Katakana">katakana</a> <i><span title="Transliteração Hepburn"><i lang="ja-Latn">Yōroppa</i></span><span style="font-weight: normal"> (<span title="Japonês-language text"><span lang="ja">ヨーロッパ</span></span>)</span></i> ser mais comumente usado. No entanto, em algumas línguas turcas, o nome originalmente <a href="/wiki/L%C3%ADngua_persa" title="Língua persa">persa</a> <i>Frangistan</i> (terra dos <a href="/wiki/Francos" title="Francos">francos</a>) é usado casualmente para se referir à grande parte da Europa, além de nomes oficiais, como <i>Avrupa</i> ou <i>Evropa</i>.<sup id="cite_ref-davison_27-0" class="reference"><a href="#cite_note-davison-27"><span class="cite-bracket">[</span>27<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="História"><span id="Hist.C3.B3ria"></span>História</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Europa&veaction=edit&section=3" title="Editar secção: História" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Europa&action=edit&section=3" title="Editar código-fonte da secção: História"><span>editar código-fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r68971778">.mw-parser-output .ambox{border:1px solid #a2a9b1;border-left:10px solid #36c;background-color:#fbfbfb;box-sizing:border-box}.mw-parser-output .ambox+link+.ambox,.mw-parser-output .ambox+link+style+.ambox,.mw-parser-output .ambox+link+link+.ambox,.mw-parser-output .ambox+.mw-empty-elt+link+.ambox,.mw-parser-output .ambox+.mw-empty-elt+link+style+.ambox,.mw-parser-output .ambox+.mw-empty-elt+link+link+.ambox{margin-top:-1px}html body.mediawiki .mw-parser-output .ambox.mbox-small-left{margin:4px 1em 4px 0;overflow:hidden;width:238px;border-collapse:collapse;font-size:88%;line-height:1.25em}.mw-parser-output .ambox-speedy{border-left:10px solid #b32424;background-color:#fee7e6}.mw-parser-output .ambox-delete{border-left:10px solid #b32424}.mw-parser-output .ambox-content{border-left:10px solid #f28500}.mw-parser-output .ambox-style{border-left:10px solid #fc3}.mw-parser-output .ambox-move{border-left:10px solid #9932cc}.mw-parser-output .ambox-protection{border-left:10px solid #a2a9b1}.mw-parser-output .ambox .mbox-text{border:none;padding:0.25em 0.5em;width:100%}.mw-parser-output .ambox .mbox-image{border:none;padding:2px 0 2px 0.5em;text-align:center}.mw-parser-output .ambox .mbox-imageright{border:none;padding:2px 0.5em 2px 0;text-align:center}.mw-parser-output .ambox .mbox-empty-cell{border:none;padding:0;width:1px}.mw-parser-output .ambox .mbox-image-div{width:52px}@media(min-width:720px){.mw-parser-output .ambox{margin:0 10%}}.mw-parser-output .cmbox{margin:3px 0;border-collapse:collapse;border:1px solid #a2a9b1;background-color:#dfe8ff;box-sizing:border-box;color:var(--color-base)}.mw-parser-output .cmbox-speedy{border:4px solid #b32424;background-color:#ffdbdb}.mw-parser-output .cmbox-delete{background-color:#ffdbdb}.mw-parser-output .cmbox-content{background-color:#ffe7ce}.mw-parser-output .cmbox-style{background-color:#fff9db}.mw-parser-output .cmbox-move{background-color:#e4d8ff}.mw-parser-output .cmbox-protection{background-color:#efefe1}.mw-parser-output .cmbox .mbox-text{border:none;padding:0.25em 0.9em;width:100%}.mw-parser-output .cmbox .mbox-image{border:none;padding:2px 0 2px 0.9em;text-align:center}.mw-parser-output .cmbox .mbox-imageright{border:none;padding:2px 0.9em 2px 0;text-align:center}.mw-parser-output .cmbox .mbox-empty-cell{border:none;padding:0;width:1px}.mw-parser-output .cmbox .mbox-invalid-type{text-align:center}@media(min-width:720px){.mw-parser-output .cmbox{margin:3px 10%}}@media screen{html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .cmbox{background-color:#0d1a27}html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .cmbox-speedy,html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .cmbox-delete{background-color:#300}html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .cmbox-content{background-color:#331a00}html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .cmbox-style{background-color:#332b00}html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .cmbox-move{background-color:#08001a}html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .cmbox-protection{background-color:#212112}}@media screen and (prefers-color-scheme:dark){html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .cmbox{background-color:#0d1a27}html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .cmbox-speedy,html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .cmbox-delete{background-color:#300}html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .cmbox-content{background-color:#331a00}html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .cmbox-style{background-color:#332b00}html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .cmbox-move{background-color:#08001a}html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .cmbox-protection{background-color:#212112}}.mw-parser-output .fmbox{clear:both;margin:0.2em 0;width:100%;border:1px solid #a2a9b1;background-color:var(--background-color-interactive-subtle,#f8f9fa);box-sizing:border-box;color:var(--color-base,#202122)}.mw-parser-output .fmbox-warning{border:1px solid #bb7070;background-color:#ffdbdb}.mw-parser-output .fmbox-editnotice{background-color:transparent}.mw-parser-output .fmbox .mbox-text{border:none;padding:0.25em 0.9em;width:100%}.mw-parser-output .fmbox .mbox-image{border:none;padding:2px 0 2px 0.9em;text-align:center}.mw-parser-output .fmbox .mbox-imageright{border:none;padding:2px 0.9em 2px 0;text-align:center}.mw-parser-output .fmbox .mbox-invalid-type{text-align:center}@media screen{html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .fmbox-warning{background-color:#683131}}@media screen and (prefers-color-scheme:dark){html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .fmbox-warning{background-color:#683131}}.mw-parser-output .imbox{margin:4px 0;border-collapse:collapse;border:3px solid #36c;background-color:var(--background-color-interactive-subtle,#f8f9fa);box-sizing:border-box}.mw-parser-output .imbox .mbox-text .imbox{margin:0 -0.5em;display:block}.mw-parser-output .imbox-speedy{border:3px solid #b32424;background-color:#fee7e6}.mw-parser-output .imbox-delete{border:3px solid #b32424}.mw-parser-output .imbox-content{border:3px solid #f28500}.mw-parser-output .imbox-style{border:3px solid #fc3}.mw-parser-output .imbox-move{border:3px solid #9932cc}.mw-parser-output .imbox-protection{border:3px solid #a2a9b1}.mw-parser-output .imbox-license{border:3px solid #88a}.mw-parser-output .imbox-featured{border:3px solid #cba135}.mw-parser-output .imbox .mbox-text{border:none;padding:0.25em 0.9em;width:100%}.mw-parser-output .imbox .mbox-image{border:none;padding:2px 0 2px 0.9em;text-align:center}.mw-parser-output .imbox .mbox-imageright{border:none;padding:2px 0.9em 2px 0;text-align:center}.mw-parser-output .imbox .mbox-empty-cell{border:none;padding:0;width:1px}.mw-parser-output .imbox .mbox-invalid-type{text-align:center}@media(min-width:720px){.mw-parser-output .imbox{margin:4px 10%}}@media screen{html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .imbox-speedy{background-color:#310402}}@media screen and (prefers-color-scheme:dark){html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .imbox-speedy{background-color:#310402}}.mw-parser-output .ombox{margin:4px 0;border-collapse:collapse;background-color:var(--background-color-neutral-subtle,#f8f9fa);box-sizing:border-box;border:1px solid #a2a9b1;color:var(--color-base,#202122)}.mw-parser-output .ombox.mbox-small{font-size:88%;line-height:1.25em}.mw-parser-output .ombox-speedy{border:2px solid #b32424;background-color:#fee7e6}.mw-parser-output .ombox-delete{border:2px solid #b32424}.mw-parser-output .ombox-content{border:1px solid #f28500}.mw-parser-output .ombox-style{border:1px solid #fc3}.mw-parser-output .ombox-move{border:1px solid #9932cc}.mw-parser-output .ombox-protection{border:2px solid #a2a9b1}.mw-parser-output .ombox .mbox-text{border:none;padding:0.25em 0.9em;width:100%}.mw-parser-output .ombox .mbox-image{border:none;padding:2px 0 2px 0.9em;text-align:center}.mw-parser-output .ombox .mbox-imageright{border:none;padding:2px 0.9em 2px 0;text-align:center}.mw-parser-output .ombox .mbox-empty-cell{border:none;padding:0;width:1px}.mw-parser-output .ombox .mbox-invalid-type{text-align:center}@media(min-width:720px){.mw-parser-output .ombox{margin:4px 10%}.mw-parser-output .ombox.mbox-small{clear:right;float:right;margin:4px 0 4px 1em;width:238px}}body.skin--responsive .mw-parser-output table.ombox img{max-width:none!important}@media screen{html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .ombox-speedy{background-color:#310402}}@media screen and (prefers-color-scheme:dark){html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .ombox-speedy{background-color:#310402}}.mw-parser-output .tmbox{margin:4px 0;border-collapse:collapse;border:1px solid #c0c090;background-color:#f8eaba;box-sizing:border-box}.mw-parser-output .tmbox.mbox-small{font-size:88%;line-height:1.25em}.mw-parser-output .tmbox-speedy{border:2px solid #b32424;background-color:#fee7e6}.mw-parser-output .tmbox-delete{border:2px solid #b32424}.mw-parser-output .tmbox-content{border:1px solid #c0c090}.mw-parser-output .tmbox-style{border:2px solid #fc3}.mw-parser-output .tmbox-move{border:2px solid #9932cc}.mw-parser-output .tmbox .mbox-text{border:none;padding:0.25em 0.9em;width:100%}.mw-parser-output .tmbox .mbox-image{border:none;padding:2px 0 2px 0.9em;text-align:center}.mw-parser-output .tmbox .mbox-imageright{border:none;padding:2px 0.9em 2px 0;text-align:center}.mw-parser-output .tmbox .mbox-empty-cell{border:none;padding:0;width:1px}.mw-parser-output .tmbox .mbox-invalid-type{text-align:center}@media(min-width:720px){.mw-parser-output .tmbox{margin:4px 10%}.mw-parser-output .tmbox.mbox-small{clear:right;float:right;margin:4px 0 4px 1em;width:238px}}@media screen{html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .tmbox{background-color:#2e2505}html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .tmbox-speedy{background-color:#310402}}@media screen and (prefers-color-scheme:dark){html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .tmbox{background-color:#2e2505}html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .tmbox-speedy{background-color:#310402}}body.skin--responsive .mw-parser-output table.tmbox img{max-width:none!important}</style><table class="box-Mais_notas plainlinks metadata ambox ambox-content ambox-Refimprove" role="presentation"><tbody><tr><td class="mbox-image"><div style="width:52px"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Ficheiro:Question_book-new.svg" class="mw-file-description"><img alt="Esta página cita fontes, mas não cobrem todo o conteúdo" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/99/Question_book-new.svg/50px-Question_book-new.svg.png" decoding="async" width="50" height="39" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/99/Question_book-new.svg/75px-Question_book-new.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/99/Question_book-new.svg/100px-Question_book-new.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="399" /></a></span></div></td><td class="mbox-text"><div class="mbox-text-span">Esta seção <a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Livro_de_estilo/Cite_as_fontes" title="Wikipédia:Livro de estilo/Cite as fontes">cita fontes</a>, mas que <b><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:V" class="mw-redirect" title="Wikipédia:V">não cobrem</a> todo o conteúdo</b>.<span class="hide-when-compact"> Ajude a <a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Livro_de_estilo/Refer%C3%AAncias_e_notas_de_rodap%C3%A9" title="Wikipédia:Livro de estilo/Referências e notas de rodapé">inserir referências</a> (<small><i>Encontre fontes:</i> <span class="plainlinks"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://wikipedialibrary.wmflabs.org/">ABW</a>  •  <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.periodicos.capes.gov.br">CAPES</a>  •  <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.google.com/search?as_eq=wikipedia&as_epq=Europa">Google</a> (<a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.google.com/search?hl=pt&tbm=nws&q=Europa&oq=Europa">notícias</a> • <a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?&as_brr=0&as_epq=Europa">livros</a> • <a rel="nofollow" class="external text" href="https://scholar.google.com/scholar?hl=pt&q=Europa">acadêmico</a>)</span></small>).</span> <small class="date-container"><i>(<span class="date">Janeiro de 2015</span>)</i></small></div></td></tr></tbody></table> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r69811361">.mw-parser-output .hatnote{font-style:italic}.mw-parser-output div.hatnote{padding-left:1.6em;margin-bottom:0.5em}.mw-parser-output .hatnote i{font-style:normal}.mw-parser-output .hatnote+link+.hatnote{margin-top:-0.5em}</style><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable"><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/17px-Magnifying_glass_01.svg.png" decoding="async" width="17" height="17" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/26px-Magnifying_glass_01.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/34px-Magnifying_glass_01.svg.png 2x" data-file-width="663" data-file-height="659" /></span></span> Ver artigo principal: <a href="/wiki/Hist%C3%B3ria_da_Europa" title="História da Europa">História da Europa</a></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Pré-história"><span id="Pr.C3.A9-hist.C3.B3ria"></span>Pré-história</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Europa&veaction=edit&section=4" title="Editar secção: Pré-história" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Europa&action=edit&section=4" title="Editar código-fonte da secção: Pré-história"><span>editar código-fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r69811361" /><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable"><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/17px-Magnifying_glass_01.svg.png" decoding="async" width="17" height="17" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/26px-Magnifying_glass_01.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/34px-Magnifying_glass_01.svg.png 2x" data-file-width="663" data-file-height="659" /></span></span> Ver artigos principais: <a href="/wiki/Pr%C3%A9-Hist%C3%B3ria" class="mw-redirect" title="Pré-História">Pré-História</a>, <a href="/wiki/Idade_da_Pedra" title="Idade da Pedra">Idade da Pedra</a>, e <a href="/wiki/Idade_do_Ferro" title="Idade do Ferro">Idade do Ferro</a></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Stonehenge-Green.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a6/Stonehenge-Green.jpg/220px-Stonehenge-Green.jpg" decoding="async" width="220" height="147" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a6/Stonehenge-Green.jpg/330px-Stonehenge-Green.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a6/Stonehenge-Green.jpg/440px-Stonehenge-Green.jpg 2x" data-file-width="533" data-file-height="355" /></a><figcaption><a href="/wiki/Sol" title="Sol">Sol</a> sobre o <a href="/wiki/Stonehenge" title="Stonehenge">Stonehenge</a>, no <a href="/wiki/Reino_Unido" title="Reino Unido">Reino Unido</a>, durante o <a href="/wiki/Solst%C3%ADcio_de_inverno" title="Solstício de inverno">solstício de inverno</a></figcaption></figure> <p>Os <i><a href="/wiki/Homo_erectus" title="Homo erectus">Homo erectus</a></i> e os <a href="/wiki/Neanderthal" class="mw-redirect" title="Neanderthal">Neanderthalis</a> habitavam a Europa bem antes do surgimento dos humanos modernos, os <i><a href="/wiki/Homo_sapiens" class="mw-redirect" title="Homo sapiens">Homo sapiens</a></i>.<sup id="cite_ref-História_Global_28-0" class="reference"><a href="#cite_note-História_Global-28"><span class="cite-bracket">[</span>28<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Os ossos dos primeiros europeus foram achados em <a href="/wiki/Dmanisi" title="Dmanisi">Dmanisi</a>, <a href="/wiki/Ge%C3%B3rgia" title="Geórgia">Geórgia</a>, e datados de 1,8 milhões de anos.<sup id="cite_ref-29" class="reference"><a href="#cite_note-29"><span class="cite-bracket">[</span>29<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> O primeiro aparecimento do povo anatomicamente moderno na Europa é datado de <span style="white-space:nowrap;">35 000 a.C.</span><sup id="cite_ref-ReferenceA_30-0" class="reference"><a href="#cite_note-ReferenceA-30"><span class="cite-bracket">[</span>30<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Evidências de assentamentos permanentes datam do <span style="white-space:nowrap;">7º milénio a.C.</span> na <a href="/wiki/Bulg%C3%A1ria" title="Bulgária">Bulgária</a>, <a href="/wiki/Rom%C3%A9nia" class="mw-redirect" title="Roménia">Roménia</a> e <a href="/wiki/Gr%C3%A9cia" title="Grécia">Grécia</a>.<sup id="cite_ref-ReferenceA_30-1" class="reference"><a href="#cite_note-ReferenceA-30"><span class="cite-bracket">[</span>30<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> O período <a href="/wiki/Neol%C3%ADtico" title="Neolítico">neolítico</a> chegou na <a href="/wiki/Europa_central" class="mw-redirect" title="Europa central">Europa central</a> no <span style="white-space:nowrap;">6º milénio a.C.</span> e em partes da <a href="/wiki/Europa_Setentrional" title="Europa Setentrional">Europa Setentrional</a> no 5º e <span style="white-space:nowrap;">4º milénio a.C.</span>. A <a href="/wiki/Civiliza%C3%A7%C3%A3o_Tripiliana" class="mw-redirect" title="Civilização Tripiliana">civilização Tripiliana</a> (5 508-<span style="white-space:nowrap;">2 750 a.C.</span>) foi a primeira grande civilização da Europa e uma das primeiras do mundo; era localizada na <a href="/wiki/Ucr%C3%A2nia" title="Ucrânia">Ucrânia</a> moderna e também na <a href="/wiki/Mold%C3%A1via" title="Moldávia">Moldávia</a> e <a href="/wiki/Rom%C3%A9nia" class="mw-redirect" title="Roménia">Roménia</a>. Foi provavelmente mais antiga que os <a href="/wiki/Sum%C3%A9rios" class="mw-redirect" title="Sumérios">Sumérios</a> no <a href="/wiki/Oriente_Pr%C3%B3ximo" title="Oriente Próximo">Oriente Próximo</a>, e tinha cidades com 15 000 habitantes que cobriam 450 hectares.<sup id="cite_ref-31" class="reference"><a href="#cite_note-31"><span class="cite-bracket">[</span>31<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Começando no Neolítico, tem-se a civilização dos <a href="/wiki/Camunos" title="Camunos">Camunos</a> no <a href="/wiki/Val_Camonica" class="mw-redirect" title="Val Camonica">Val Camonica</a>, <a href="/wiki/It%C3%A1lia" title="Itália">Itália</a>, que deixou mais de 350 000 <a href="/wiki/Petr%C3%B3glifo" title="Petróglifo">petróglifos</a>, o maior <a href="/wiki/S%C3%ADtio_arqueol%C3%B3gico" title="Sítio arqueológico">sítio arqueológico</a> da Europa. </p><p>Também conhecido como <a href="/wiki/Idade_do_Cobre" title="Idade do Cobre">Idade do Cobre</a>, o <a href="/wiki/Calcol%C3%ADtico" class="mw-redirect" title="Calcolítico">Calcolítico</a> europeu foi um tempo de mudanças e confusão. O fato mais relevante foi a infiltração e invasão de imensas partes do território por povos originários da <a href="/wiki/%C3%81sia_Central" title="Ásia Central">Ásia Central</a>, considerado pelos principais historiadores como sendo os originais <a href="/wiki/Indo-europeus" title="Indo-europeus">indo-europeus</a>, mas há ainda diversas teorias em debate. Outro fenómeno foi a expansão do <a href="/wiki/Megalitismo" class="mw-redirect" title="Megalitismo">Megalitismo</a> e o aparecimento da primeira significante estratificação económica e, relacionado a isso, as primeiras monarquias conhecidas da região dos <a href="/wiki/Balc%C3%A3s" class="mw-redirect" title="Balcãs">Balcãs</a>.<sup id="cite_ref-História_Global_28-1" class="reference"><a href="#cite_note-História_Global-28"><span class="cite-bracket">[</span>28<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> A primeira civilização bem conhecida da Europa foi as dos <a href="/wiki/Civiliza%C3%A7%C3%A3o_Minoica" title="Civilização Minoica">Minoicos</a> da ilha de <a href="/wiki/Creta" title="Creta">Creta</a> e depois os <a href="/wiki/Micenas" title="Micenas">Micenas</a> em adjacentes partes da <a href="/wiki/Gr%C3%A9cia" title="Grécia">Grécia</a>, no começo do <span style="white-space:nowrap;">2º milénio a.C.</span>.<sup id="cite_ref-História_Global_28-2" class="reference"><a href="#cite_note-História_Global-28"><span class="cite-bracket">[</span>28<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Embora o uso do <a href="/wiki/Ferro" title="Ferro">ferro</a> fosse de conhecimento dos povos <a href="/wiki/Civiliza%C3%A7%C3%A3o_egeia" title="Civilização egeia">egeus</a> por volta de <span style="white-space:nowrap;">1 100 a.C.</span>, não chegou à <a href="/wiki/Europa_Central" title="Europa Central">Europa Central</a> antes de <span style="white-space:nowrap;">800 a.C.</span>, levando ao início da <a href="/wiki/Cultura_de_Hallstatt" title="Cultura de Hallstatt">Cultura de Hallstatt</a>, uma evolução da <a href="/wiki/Idade_do_Ferro" title="Idade do Ferro">Idade do Ferro</a> (que até então se encontrava na <a href="/wiki/Cultura_dos_Campos_de_Urnas" class="mw-redirect" title="Cultura dos Campos de Urnas">Cultura dos Campos de Urnas</a>). Provavelmente como subproduto desta superioridade tecnológica, pouco depois os indo-europeus consolidam claramente suas posições na <a href="/wiki/It%C3%A1lia" title="Itália">Itália</a> e na <a href="/wiki/Pen%C3%ADnsula_Ib%C3%A9rica" title="Península Ibérica">Península Ibérica</a>, penetrando profundamente naquelas <a href="/wiki/Pen%C3%ADnsula" title="Península">penínsulas</a> (Roma foi fundada em <span style="white-space:nowrap;">753 a.C.</span>). </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Antiguidade_clássica"><span id="Antiguidade_cl.C3.A1ssica"></span>Antiguidade clássica</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Europa&veaction=edit&section=5" title="Editar secção: Antiguidade clássica" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Europa&action=edit&section=5" title="Editar código-fonte da secção: Antiguidade clássica"><span>editar código-fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r69811361" /><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable"><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/17px-Magnifying_glass_01.svg.png" decoding="async" width="17" height="17" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/26px-Magnifying_glass_01.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/34px-Magnifying_glass_01.svg.png 2x" data-file-width="663" data-file-height="659" /></span></span> Ver artigos principais: <a href="/wiki/Idade_Antiga" title="Idade Antiga">Idade Antiga</a>, <a href="/wiki/Antiguidade_cl%C3%A1ssica" class="mw-redirect" title="Antiguidade clássica">Antiguidade clássica</a>, <a href="/wiki/Gr%C3%A9cia_Antiga" title="Grécia Antiga">Grécia Antiga</a>, <a href="/wiki/Roma_Antiga" title="Roma Antiga">Roma Antiga</a>, e <a href="/wiki/Imp%C3%A9rio_Romano" title="Império Romano">Império Romano</a></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Paestum_BW_2013-05-17_15-01-57.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/35/Paestum_BW_2013-05-17_15-01-57.jpg/250px-Paestum_BW_2013-05-17_15-01-57.jpg" decoding="async" width="220" height="131" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/35/Paestum_BW_2013-05-17_15-01-57.jpg/330px-Paestum_BW_2013-05-17_15-01-57.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/35/Paestum_BW_2013-05-17_15-01-57.jpg/500px-Paestum_BW_2013-05-17_15-01-57.jpg 2x" data-file-width="3388" data-file-height="2016" /></a><figcaption>O <a href="/wiki/Templo_grego" title="Templo grego">templo grego</a> de Apolo, em <a href="/wiki/Pesto_(cidade)" title="Pesto (cidade)">Pesto</a>, <a href="/wiki/It%C3%A1lia" title="Itália">Itália</a></figcaption></figure> <p>Os <a href="/wiki/Gr%C3%A9cia_Antiga" title="Grécia Antiga">gregos</a> e <a href="/wiki/Roma_Antiga" title="Roma Antiga">romanos</a> deixaram um legado na Europa que é evidente nos pensamentos, leis, mentes e línguas actuais. A Grécia Antiga foi uma união de <a href="/wiki/Cidade-estado" title="Cidade-estado">cidades-estado</a>, na qual uma primitiva forma de <a href="/wiki/Democracia" title="Democracia">democracia</a> se desenvolveu. <a href="/wiki/Atenas" title="Atenas">Atenas</a> foi sua cidade mais poderosa e desenvolvida, e um berço de ensinamento nos tempos de <a href="/wiki/P%C3%A9ricles" title="Péricles">Péricles</a>. Fóruns de cidadãos aconteciam e o policiamento do estado deu ordem ao aparecimento dos mais notáveis filósofos clássicos, como <a href="/wiki/S%C3%B3crates" title="Sócrates">Sócrates</a>, <a href="/wiki/Plat%C3%A3o" title="Platão">Platão</a> e <a href="/wiki/Arist%C3%B3teles" title="Aristóteles">Aristóteles</a>. Como rei do <a href="/wiki/Maced%C3%B3nia_Antiga" title="Macedónia Antiga">Reino Grego da Macedónia</a>, as campanhas militares de <a href="/wiki/Alexandre_o_Grande" class="mw-redirect" title="Alexandre o Grande">Alexandre o Grande</a> espalharam a <a href="/wiki/Helenismo" class="mw-redirect" title="Helenismo">cultura helénica</a> até às nascentes do <a href="/wiki/Rio_Indo" title="Rio Indo">rio Indo</a>. </p> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:RomanEmpireTrajan117AD.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d4/RomanEmpireTrajan117AD.png/220px-RomanEmpireTrajan117AD.png" decoding="async" width="220" height="136" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d4/RomanEmpireTrajan117AD.png/330px-RomanEmpireTrajan117AD.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d4/RomanEmpireTrajan117AD.png/440px-RomanEmpireTrajan117AD.png 2x" data-file-width="791" data-file-height="489" /></a><figcaption><a href="/wiki/Imp%C3%A9rio_Romano" title="Império Romano">Império Romano</a> na sua extensão máxima</figcaption></figure> <p>Mas a <a href="/wiki/Rep%C3%BAblica_Romana" title="República Romana">República Romana</a>, alicerçada pela vitória sobre <a href="/wiki/Cartago" title="Cartago">Cartago</a> nas <a href="/wiki/Guerras_P%C3%BAnicas" title="Guerras Púnicas">Guerras Púnicas</a>, estava crescendo na região. A sabedoria grega passada às instituições romanas, assim como a própria <a href="/wiki/Atenas" title="Atenas">Atenas</a> foi absorvida sob a bandeira do senado e do povo de Roma. Os romanos expandiram seu império desde a <a href="/wiki/Ar%C3%A1bia" title="Arábia">Arábia</a> até a <a href="/wiki/Bretanha" title="Bretanha">Bretanha</a>. Em <span style="white-space:nowrap;">44 a.C.</span> quando atingiu o seu ápice, seu líder, <a href="/wiki/J%C3%BAlio_C%C3%A9sar" title="Júlio César">Júlio César</a> foi morto sob suspeitas de estar corrompendo a república para se tornar um <a href="/wiki/Ditador" title="Ditador">ditador</a>. Na sucessão, <a href="/wiki/Otaviano" class="mw-redirect" title="Otaviano">Otaviano</a> usurpou as raízes do poder e dissolveu o <a href="/wiki/Senado_romano" class="mw-redirect" title="Senado romano">senado romano</a>. Quando proclamou o renascimento da república ele, de facto, transferiu o poder do senado romano quando república para um império, o <a href="/wiki/Imp%C3%A9rio_Romano" title="Império Romano">Império Romano</a>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Idade_Média"><span id="Idade_M.C3.A9dia"></span>Idade Média</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Europa&veaction=edit&section=6" title="Editar secção: Idade Média" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Europa&action=edit&section=6" title="Editar código-fonte da secção: Idade Média"><span>editar código-fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r69811361" /><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable"><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/17px-Magnifying_glass_01.svg.png" decoding="async" width="17" height="17" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/26px-Magnifying_glass_01.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/34px-Magnifying_glass_01.svg.png 2x" data-file-width="663" data-file-height="659" /></span></span> Ver artigos principais: <a href="/wiki/Migra%C3%A7%C3%B5es_dos_povos_b%C3%A1rbaros" title="Migrações dos povos bárbaros">Migrações dos povos bárbaros</a> e <a href="/wiki/Idade_M%C3%A9dia" title="Idade Média">Idade Média</a></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Europe_map_450.PNG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/66/Europe_map_450.PNG/250px-Europe_map_450.PNG" decoding="async" width="220" height="160" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/66/Europe_map_450.PNG/330px-Europe_map_450.PNG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/66/Europe_map_450.PNG/500px-Europe_map_450.PNG 2x" data-file-width="800" data-file-height="580" /></a><figcaption>Fronteiras da Europa em 450</figcaption></figure> <p>Quando o Imperador <a href="/wiki/Constantino" title="Constantino">Constantino</a> reconquistou Roma sob a bandeira da Cruz em 312, ele rapidamente editou o <a href="/wiki/%C3%89dito_de_Mil%C3%A3o" title="Édito de Milão">Édito de Milão</a> em 313, declarando legal o <a href="/wiki/Cristianismo" title="Cristianismo">cristianismo</a> no <a href="/wiki/Imp%C3%A9rio_Romano" title="Império Romano">Império Romano</a>. Além disso, Constantino mudou oficialmente a capital do império, <a href="/wiki/Roma" title="Roma">Roma</a>, para a colónia grega de <a href="/wiki/Biz%C3%A2ncio" title="Bizâncio">Bizâncio</a>, que ele renomeou para <a href="/wiki/Constantinopla" title="Constantinopla">Constantinopla</a> ("Cidade de Constantino"). Em 395, <a href="/wiki/Teod%C3%B3sio" title="Teodósio">Teodósio</a>, que tornou o cristianismo religião oficial do Império Romano, iria ser o último imperador a comandar o Império Romano em toda a sua unidade, sendo depois o império dividido em duas partes: O <a href="/wiki/Imp%C3%A9rio_Romano_do_Ocidente" title="Império Romano do Ocidente">Império Romano do Ocidente</a>, centrado em <a href="/wiki/Ravena" title="Ravena">Ravena</a>, e o <a href="/wiki/Imp%C3%A9rio_Romano_do_Oriente" class="mw-redirect" title="Império Romano do Oriente">Império Romano do Oriente</a> (depois referido como <a href="/wiki/Imp%C3%A9rio_Bizantino" title="Império Bizantino">Império Bizantino</a>) centrado em Constantinopla. A parte ocidental foi seguidamente atacada por <a href="/wiki/Migra%C3%A7%C3%B5es_dos_povos_b%C3%A1rbaros" title="Migrações dos povos bárbaros">tribos nómadas germânicas</a>, e em 476 finalmente caiu sob a invasão dos <a href="/wiki/H%C3%A9rulos" title="Hérulos">Hérulos</a> comandados por <a href="/wiki/Odoacro" title="Odoacro">Odoacro</a>. </p> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Charlemagne_and_Pope_Adrian_I.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d6/Charlemagne_and_Pope_Adrian_I.jpg/220px-Charlemagne_and_Pope_Adrian_I.jpg" decoding="async" width="220" height="164" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d6/Charlemagne_and_Pope_Adrian_I.jpg/330px-Charlemagne_and_Pope_Adrian_I.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d6/Charlemagne_and_Pope_Adrian_I.jpg/440px-Charlemagne_and_Pope_Adrian_I.jpg 2x" data-file-width="556" data-file-height="414" /></a><figcaption>Papa Adriano I pede ajuda a <a href="/wiki/Carlos_Magno" title="Carlos Magno">Carlos Magno</a>, rei dos <a href="/wiki/Francos" title="Francos">Francos</a>, contra a invasão de 772</figcaption></figure> <p>A autoridade romana no Oeste entrou em colapso e as províncias ocidentais logo tornaram-se pedaços de reinos germânicos. Entretanto, a cidade de Roma, sob o comando da <a href="/wiki/Igreja_Cat%C3%B3lica_Romana" class="mw-redirect" title="Igreja Católica Romana">Igreja Católica Romana</a> permaneceu como um centro de ensino, e fez muito para preservar o pensamento clássico romano na <a href="/wiki/Europa_Ocidental" title="Europa Ocidental">Europa Ocidental</a>.<sup id="cite_ref-História_Global_28-3" class="reference"><a href="#cite_note-História_Global-28"><span class="cite-bracket">[</span>28<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Nesse meio-tempo, o imperador romano em <a href="/wiki/Constantinopla" title="Constantinopla">Constantinopla</a>, <a href="/wiki/Justiniano_I" title="Justiniano I">Justiniano I</a>, conseguiu com sucesso, montar toda a lei romana no <a href="/wiki/Corpo_do_Direito_Civil" class="mw-redirect" title="Corpo do Direito Civil">Corpo do Direito Civil</a> <span style="white-space:nowrap">(529–534)</span>. Por todo o <span style="white-space:nowrap;">século VI</span>, o <a href="/wiki/Imp%C3%A9rio_Romano_do_Oriente" class="mw-redirect" title="Império Romano do Oriente">Império Romano do Oriente</a> esteve envolvido numa série de conflitos sangrentos, primeiro <a href="/wiki/Guerras_bizantino-sass%C3%A2nidas" class="mw-redirect" title="Guerras bizantino-sassânidas">contra o Império Sassânida</a>, depois <a href="/wiki/Guerras_bizantino-%C3%A1rabes" title="Guerras bizantino-árabes">contra o Califado Ortodoxo</a>. Em 650, as províncias do <a href="/wiki/Diocese_do_Egito" title="Diocese do Egito">Egito</a>, <a href="/wiki/Diocese_do_Oriente" title="Diocese do Oriente">Palestina e Síria</a> foram <a href="/wiki/Expans%C3%A3o_mu%C3%A7ulmana" class="mw-redirect" title="Expansão muçulmana">perdidas para forças muçulmanas</a>. </p><p>Na <a href="/wiki/Europa_Ocidental" title="Europa Ocidental">Europa Ocidental</a>, uma estrutura política surgia: no vácuo do poder deixado pelo colapso de Roma, hierarquias locais foram construídas sob a união das pessoas nas terras que eram trabalhadas. <a href="/wiki/D%C3%ADzimo" title="Dízimo">Dízimos</a> eram pagos ao senhor da terra e este senhor devia tributos ao príncipe regional. Os dízimos eram usados para financiar o <a href="/wiki/Estado" title="Estado">estado</a> e as <a href="/wiki/Guerra" title="Guerra">guerras</a>. Esse foi o <a href="/wiki/Sistema_feudal" class="mw-redirect" title="Sistema feudal">sistema feudal</a>, no qual novos <a href="/wiki/Pr%C3%ADncipe" title="Príncipe">príncipes</a> e <a href="/wiki/Rei" title="Rei">reis</a> apareceram, no qual o maior deles foi o líder <a href="/wiki/Francos" title="Francos">Franco</a> <a href="/wiki/Carlos_Magno" title="Carlos Magno">Carlos Magno</a>. Em 800, Carlos Magno, após as suas grandes conquistas territoriais, foi coroado Imperador dos Romanos ("Imperator Romanorum") pelo <a href="/wiki/Papa_Le%C3%A3o_III" title="Papa Leão III">Papa Leão III</a>, afirmando efectivamente o seu poder na Europa Ocidental. O reinado de Carlos Magno marcou o começo dum novo império germânico no oeste, o <a href="/wiki/Sacro_Imp%C3%A9rio_Romano" class="mw-redirect" title="Sacro Império Romano">Sacro Império Romano</a>. Para além das suas fronteiras novas forças estavam crescendo. A <a href="/wiki/R%C3%BAssia_de_Quieve" class="mw-redirect" title="Rússia de Quieve">Rússia de Quieve</a> estava delimitando o seu território, a <a href="/wiki/Grande_Mor%C3%A1via" title="Grande Morávia">Grande Morávia</a> estava crescendo, enquanto os <a href="/wiki/Anglos" title="Anglos">anglos</a> e os <a href="/wiki/Sax%C3%B5es" title="Saxões">saxões</a> estavam confirmando as suas fronteiras. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Idade_Moderna">Idade Moderna</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Europa&veaction=edit&section=7" title="Editar secção: Idade Moderna" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Europa&action=edit&section=7" title="Editar código-fonte da secção: Idade Moderna"><span>editar código-fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r69811361" /><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable"><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/17px-Magnifying_glass_01.svg.png" decoding="async" width="17" height="17" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/26px-Magnifying_glass_01.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/34px-Magnifying_glass_01.svg.png 2x" data-file-width="663" data-file-height="659" /></span></span> Ver também : <a href="/wiki/Idade_Moderna" title="Idade Moderna">Idade Moderna</a></div> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Renascimento_e_Reforma">Renascimento e Reforma</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Europa&veaction=edit&section=8" title="Editar secção: Renascimento e Reforma" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Europa&action=edit&section=8" title="Editar código-fonte da secção: Renascimento e Reforma"><span>editar código-fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r69811361" /><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable"><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/17px-Magnifying_glass_01.svg.png" decoding="async" width="17" height="17" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/26px-Magnifying_glass_01.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/34px-Magnifying_glass_01.svg.png 2x" data-file-width="663" data-file-height="659" /></span></span> Ver artigos principais: <a href="/wiki/Renascimento" title="Renascimento">Renascimento</a> e <a href="/wiki/Reforma_Protestante" title="Reforma Protestante">Reforma Protestante</a></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Raffael_058.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/68/Raffael_058.jpg/250px-Raffael_058.jpg" decoding="async" width="220" height="170" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/68/Raffael_058.jpg/330px-Raffael_058.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/68/Raffael_058.jpg/500px-Raffael_058.jpg 2x" data-file-width="6045" data-file-height="4671" /></a><figcaption><a href="/wiki/Escola_de_Atenas" title="Escola de Atenas">A Escola de Atenas</a> por <a href="/wiki/Rafael_Sanzio" class="mw-redirect" title="Rafael Sanzio">Rafael Sanzio</a>; os contemporâneos, como <a href="/wiki/Michelangelo" title="Michelangelo">Michelangelo</a> e <a href="/wiki/Leonardo_da_Vinci" title="Leonardo da Vinci">Leonardo da Vinci</a> (centro) são retratados como eruditos clássicos</figcaption></figure> <p>O <a href="/wiki/Renascimento" title="Renascimento">Renascimento</a> foi um <a href="/wiki/Movimento_cultural" title="Movimento cultural">movimento cultural</a> que afectou profundamente a vida intelectual europeia no seu período pré-moderno. Começando em <a href="/wiki/It%C3%A1lia" title="Itália">Itália</a>, e espalhando-se de norte a oeste, o renascimento durou aproximadamente 250 anos e a sua influência afectou a <a href="/wiki/Literatura" title="Literatura">literatura</a>, <a href="/wiki/Filosofia" title="Filosofia">filosofia</a>, <a href="/wiki/Arte" title="Arte">arte</a>, <a href="/wiki/Pol%C3%ADtica" title="Política">política</a>, <a href="/wiki/Ci%C3%AAncia" title="Ciência">ciência</a>, <a href="/wiki/Hist%C3%B3ria" title="História">história</a>, <a href="/wiki/Religi%C3%A3o" title="Religião">religião</a> entre outros aspectos de indagação intelectual.<sup id="cite_ref-História_Global_28-4" class="reference"><a href="#cite_note-História_Global-28"><span class="cite-bracket">[</span>28<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>O italiano <a href="/wiki/Francesco_Petrarca" title="Francesco Petrarca">Francesco Petrarca</a> (<i>Francesco di Petracco</i>), suposto primeiro legítimo <a href="/wiki/Humanismo" title="Humanismo">humanista</a>, escreveu na década de 1330: <i>"Estou vivo agora, ainda que eu prefira ter nascido noutro tempo"</i>. Ele era um entusiasta da <a href="/wiki/Antiguidade_cl%C3%A1ssica" class="mw-redirect" title="Antiguidade clássica">antiguidade romana e grega</a>. Nos séculos XV e XVI, o contínuo entusiasmo pela antiguidade clássica foi reforçado pela ideia de que a cultura herdada estava se dissipando e de que havia um conjunto de ideias e atitudes com que seria possível reconstruí-la. <a href="/wiki/Matteo_Palmieri" title="Matteo Palmieri">Matteo Palmieri</a> escreveu em 1430: <i>"Agora, com certeza, todo espírito pensante deve agradecer a Deus, porque a ele foi permitido nascer numa nova era"</i>. O <a href="/wiki/Renascimento" title="Renascimento">Renascimento</a> fez nascer uma nova era em que aprender era muito importante. </p><p>Importantes precedentes políticos aconteceram neste período. O político <a href="/wiki/Nicolau_Maquiavel" title="Nicolau Maquiavel">Nicolau Maquiavel</a> escreveu "O Príncipe" que influenciou o posterior <a href="/wiki/Absolutismo" title="Absolutismo">absolutismo</a> e a política pragmática. Também foram importantes os diversos líderes que governaram estados e usaram a arte da Renascença como sinal de seus poderes. </p> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:95Thesen.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/81/95Thesen.jpg/220px-95Thesen.jpg" decoding="async" width="220" height="164" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/81/95Thesen.jpg/330px-95Thesen.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/81/95Thesen.jpg/440px-95Thesen.jpg 2x" data-file-width="654" data-file-height="488" /></a><figcaption>As <a href="/wiki/95_Teses" title="95 Teses">95 Teses</a> do monge alemão <a href="/wiki/Martinho_Lutero" title="Martinho Lutero">Martinho Lutero</a> que quebraram a autocracia papal</figcaption></figure> <p>Durante esse período, a corrupção da <a href="/wiki/Igreja_Cat%C3%B3lica" title="Igreja Católica">Igreja Católica</a> levou a uma dura reação, na <a href="/wiki/Reforma_Protestante" title="Reforma Protestante">Reforma Protestante</a>.<sup id="cite_ref-História_Global_28-5" class="reference"><a href="#cite_note-História_Global-28"><span class="cite-bracket">[</span>28<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> E ela ganhou muitos seguidores, especialmente entre príncipes e reis buscando um estado forte para acabar com a influência da <a href="/wiki/Igreja_cat%C3%B3lica" class="mw-redirect" title="Igreja católica">igreja católica</a>. Figuras como <a href="/wiki/Martinho_Lutero" title="Martinho Lutero">Martinho Lutero</a> começaram a surgir, assim também como <a href="/wiki/Jo%C3%A3o_Calvino" title="João Calvino">João Calvino</a> com o seu <a href="/wiki/Calvinismo" class="mw-redirect" title="Calvinismo">Calvinismo</a> que teve influência em muitos países e o rei <a href="/wiki/Henrique_VIII_da_Inglaterra" class="mw-redirect" title="Henrique VIII da Inglaterra">Henrique VIII da Inglaterra</a> que rompeu com a igreja católica e fundou a <a href="/wiki/Igreja_Anglicana" class="mw-redirect" title="Igreja Anglicana">Igreja Anglicana</a>. Essas divisões religiosas trouxeram uma onda de guerras inspiradas e conduzidas religiosamente, mas também pela ambição dos <a href="/wiki/Monarquismo" class="mw-redirect" title="Monarquismo">monarcas</a> na <a href="/wiki/Europa_Ocidental" title="Europa Ocidental">Europa Ocidental</a> que se tornavam cada vez mais centralizadas e poderosas. </p><p>A <a href="/wiki/Reforma_protestante" class="mw-redirect" title="Reforma protestante">reforma protestante</a> também levou a um forte movimento reformista na igreja católica chamado <a href="/wiki/Contrarreforma" title="Contrarreforma">Contrarreforma</a>, que tinha como objectivo reduzir a corrupção, assim como aumentar e fortalecer o dogma católico. Um importante grupo da igreja católica que surgiu nessa época foram os <a href="/wiki/Jesu%C3%ADtas" class="mw-redirect" title="Jesuítas">Jesuítas</a>, que ajudaram a manter a <a href="/wiki/Europa_Oriental" class="mw-redirect" title="Europa Oriental">Europa Oriental</a> na linha católica de pensamento. Mesmo assim, a igreja católica foi fortemente enfraquecida pela reforma e, grande parte do continente não estava mais sob sua influência e os reis nos países que continuaram no catolicismo começaram a anexar as terras da igreja para os seus próprios domínios. </p> <div style="clear:both;"></div> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="A_Era_dos_Descobrimentos">A Era dos Descobrimentos</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Europa&veaction=edit&section=9" title="Editar secção: A Era dos Descobrimentos" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Europa&action=edit&section=9" title="Editar código-fonte da secção: A Era dos Descobrimentos"><span>editar código-fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r69811361" /><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable"><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/17px-Magnifying_glass_01.svg.png" decoding="async" width="17" height="17" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/26px-Magnifying_glass_01.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/34px-Magnifying_glass_01.svg.png 2x" data-file-width="663" data-file-height="659" /></span></span> Ver artigos principais: <a href="/wiki/Era_dos_Descobrimentos" title="Era dos Descobrimentos">Era dos Descobrimentos</a> e <a href="/wiki/Mercantilismo" title="Mercantilismo">Mercantilismo</a></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Caravel_Boa_Esperanca_Portugal.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5b/Caravel_Boa_Esperanca_Portugal.jpg/250px-Caravel_Boa_Esperanca_Portugal.jpg" decoding="async" width="220" height="166" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/5/5b/Caravel_Boa_Esperanca_Portugal.jpg 1.5x" data-file-width="277" data-file-height="209" /></a><figcaption>Réplica de <a href="/wiki/Caravela" title="Caravela">caravela</a>, utilizada a partir de meados do <span style="white-space:nowrap;">século XV</span> na exploração oceânica</figcaption></figure> <p>As numerosas guerras não impediram que os novos estados explorassem e conquistassem largas porções do mundo, particularmente na Ásia (<a href="/wiki/Sib%C3%A9ria" title="Sibéria">Sibéria</a>)<sup id="cite_ref-32" class="reference"><a href="#cite_note-32"><span class="cite-bracket">[</span>32<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> e a recém-descoberta <a href="/wiki/Am%C3%A9rica" title="América">América</a>.<sup id="cite_ref-33" class="reference"><a href="#cite_note-33"><span class="cite-bracket">[</span>33<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> No <span style="white-space:nowrap;">século XV</span>, <a href="/wiki/Portugal" title="Portugal">Portugal</a> liderou a exploração geográfica, seguido pela <a href="/wiki/Espanha" title="Espanha">Espanha</a> no começo no <span style="white-space:nowrap;">século XVI</span>. Eles foram os primeiros estados a fundar colónias na <a href="/wiki/Am%C3%A9rica" title="América">América</a> e <a href="/wiki/Feitorias" class="mw-redirect" title="Feitorias">estações de troca</a> nas costas da África e da Ásia, porém logo foram seguidos pela <a href="/wiki/Fran%C3%A7a" title="França">França</a>, <a href="/wiki/Inglaterra" title="Inglaterra">Inglaterra</a> e <a href="/wiki/Pa%C3%ADses_Baixos" title="Países Baixos">Holanda</a>. Em 1552, o <a href="/wiki/Czar" title="Czar">czar</a> <a href="/wiki/R%C3%BAssia" title="Rússia">Russo</a> <a href="/wiki/Ivan,_o_Terr%C3%ADvel" class="mw-redirect" title="Ivan, o Terrível">Ivan, o Terrível</a> conquistou os dois maiores <a href="/wiki/Canato" title="Canato">canatos</a> <a href="/wiki/T%C3%A1rtaros" title="Tártaros">tártaros</a>, <a href="/wiki/Canato_de_Caz%C3%A3" title="Canato de Cazã">Cazã</a> e <a href="/wiki/Canato_de_Astrac%C3%A3" title="Canato de Astracã">Astracã</a>, e a <a href="/wiki/Yermak_Timofeyevich" class="mw-redirect" title="Yermak Timofeyevich">viagem de Yermak</a> em 1580, que levou a anexação da <a href="/wiki/Sib%C3%A9ria" title="Sibéria">Sibéria</a> pela Rússia. </p><p>A <a href="/wiki/Colonialismo" title="Colonialismo">expansão colonial</a> prosseguiu-se nos anos seguintes (mesmo com alguns empecilhos, como a <a href="/wiki/Revolu%C3%A7%C3%A3o_Americana" title="Revolução Americana">Revolução Americana</a> e as guerras pela independência em muitas colónias americanas). A <a href="/wiki/Espanha" title="Espanha">Espanha</a> controlou parte da <a href="/wiki/Am%C3%A9rica_do_Norte" title="América do Norte">América do Norte</a> e grande parte da <a href="/wiki/Am%C3%A9rica_Central" title="América Central">América Central</a> e do <a href="/wiki/Am%C3%A9rica_do_Sul" title="América do Sul">Sul</a>, as Caraíbas/o <a href="/wiki/Caribe" title="Caribe">Caribe</a> e <a href="/wiki/Filipinas" title="Filipinas">Filipinas</a>.;<sup id="cite_ref-34" class="reference"><a href="#cite_note-34"><span class="cite-bracket">[</span>34<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <a href="/wiki/Imp%C3%A9rio_Portugu%C3%AAs" title="Império Português">Portugal</a> teve em suas mãos o <a href="/wiki/Brasil_Col%C3%B4nia" title="Brasil Colônia">Brasil</a> e a maior parte dos territórios costeiros em <a href="/wiki/Coloniza%C3%A7%C3%A3o_portuguesa_da_%C3%81frica" class="mw-redirect" title="Colonização portuguesa da África">África</a> e na Ásia (<a href="/wiki/%C3%8Dndia" title="Índia">Índia</a> e pequenos territórios na <a href="/wiki/China" title="China">China</a>, etc.);<sup id="cite_ref-35" class="reference"><a href="#cite_note-35"><span class="cite-bracket">[</span>35<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Os <a href="/wiki/Imp%C3%A9rio_Brit%C3%A2nico" title="Império Britânico">britânicos</a> comandavam a <a href="/wiki/Austr%C3%A1lia" title="Austrália">Austrália</a>, <a href="/wiki/Nova_Zel%C3%A2ndia" title="Nova Zelândia">Nova Zelândia</a>, maior parte da <a href="/wiki/%C3%8Dndia" title="Índia">Índia</a> e grande parte da África e <a href="/wiki/Am%C3%A9rica_do_Norte" title="América do Norte">América do Norte</a>;<sup id="cite_ref-36" class="reference"><a href="#cite_note-36"><span class="cite-bracket">[</span>36<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> a <a href="/wiki/Fran%C3%A7a" title="França">França</a> comandou partes do <a href="/wiki/Canad%C3%A1" title="Canadá">Canadá</a> e da <a href="/wiki/%C3%8Dndia" title="Índia">Índia</a> (porém quase tudo foi perdido para os <a href="/wiki/Gr%C3%A3-Bretanha" title="Grã-Bretanha">britânicos</a> em 1763), a <a href="/wiki/Indochina" title="Indochina">Indochina</a>, grandes terras na <a href="/wiki/Imp%C3%A9rio_colonial_franc%C3%AAs" title="Império colonial francês">África</a> e <a href="/wiki/Caribe" title="Caribe">Caribe</a>; a <a href="/wiki/Pa%C3%ADses_Baixos" title="Países Baixos">Holanda</a> ganhou as <a href="/wiki/%C3%8Dndias_Orientais" class="mw-redirect" title="Índias Orientais">Índias Orientais</a> (hoje <a href="/wiki/Indon%C3%A9sia" title="Indonésia">Indonésia</a>) e algumas ilhas nas Caraíbas/no Caribe; países como <a href="/wiki/Alemanha" title="Alemanha">Alemanha</a>, <a href="/wiki/B%C3%A9lgica" title="Bélgica">Bélgica</a>, <a href="/wiki/It%C3%A1lia" title="Itália">Itália</a> e Rússia conquistaram colónias posteriormente. </p><p>Essa expansão ajudou a economia dos países que a fizeram. O <a href="/wiki/Com%C3%A9rcio" title="Comércio">comércio</a> prosperou, por causa da menor estabilidade entre os impérios. No final do <span style="white-space:nowrap;">século XVI</span>, a <a href="/wiki/Prata" title="Prata">prata</a> americana era responsável por 1/5 de todo o comércio da <a href="/wiki/Espanha" title="Espanha">Espanha</a>.<sup id="cite_ref-37" class="reference"><a href="#cite_note-37"><span class="cite-bracket">[</span>37<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Os países europeus travaram guerras que foram pagas através do dinheiro conseguido com a exploração das colónias. No entanto, os lucros com o <a href="/wiki/Tr%C3%A1fico_de_escravos" class="mw-redirect" title="Tráfico de escravos">tráfico de escravos</a> e as plantações das <a href="/wiki/%C3%8Dndias_Ocidentais" title="Índias Ocidentais">Índias Ocidentais</a>, a mais rentável das colônias britânicas naquele momento, representavam apenas 5% de toda a economia do <a href="/wiki/Imp%C3%A9rio_Brit%C3%A2nico" title="Império Britânico">Império Britânico</a> no final do <span style="white-space:nowrap;">século XVIII</span>, tempo da <a href="/wiki/Revolu%C3%A7%C3%A3o_Industrial" title="Revolução Industrial">Revolução Industrial</a>. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Iluminismo">Iluminismo</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Europa&veaction=edit&section=10" title="Editar secção: Iluminismo" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Europa&action=edit&section=10" title="Editar código-fonte da secção: Iluminismo"><span>editar código-fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r69811361" /><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable"><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/17px-Magnifying_glass_01.svg.png" decoding="async" width="17" height="17" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/26px-Magnifying_glass_01.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/34px-Magnifying_glass_01.svg.png 2x" data-file-width="663" data-file-height="659" /></span></span> Ver artigos principais: <a href="/wiki/Iluminismo" title="Iluminismo">Iluminismo</a> e <a href="/wiki/Revolu%C3%A7%C3%A3o_cient%C3%ADfica" class="mw-redirect" title="Revolução científica">Revolução científica</a></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Battle_of_Nordlingen_in_1634_by_Jacques_Courtois.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b3/Battle_of_Nordlingen_in_1634_by_Jacques_Courtois.jpg/260px-Battle_of_Nordlingen_in_1634_by_Jacques_Courtois.jpg" decoding="async" width="260" height="129" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b3/Battle_of_Nordlingen_in_1634_by_Jacques_Courtois.jpg/390px-Battle_of_Nordlingen_in_1634_by_Jacques_Courtois.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b3/Battle_of_Nordlingen_in_1634_by_Jacques_Courtois.jpg/520px-Battle_of_Nordlingen_in_1634_by_Jacques_Courtois.jpg 2x" data-file-width="620" data-file-height="308" /></a><figcaption>A <a href="/wiki/Batalha_de_N%C3%B6rdlingen_(1634)" title="Batalha de Nördlingen (1634)">batalha de Nördlingen</a> na <a href="/wiki/Guerra_dos_Trinta_Anos" title="Guerra dos Trinta Anos">Guerra dos Trinta Anos</a></figcaption></figure> <p>A partir do início deste período, o <a href="/wiki/Capitalismo" title="Capitalismo">capitalismo</a> substituía o <a href="/wiki/Feudalismo" title="Feudalismo">feudalismo</a> como principal forma de organização económica, ao menos no oeste da Europa. A expansão das fronteiras coloniais resultou numa <a href="/wiki/Revolu%C3%A7%C3%A3o_Comercial" title="Revolução Comercial">Revolução Comercial</a>. Nota-se no período o crescimento da <a href="/wiki/Ci%C3%AAncia" title="Ciência">ciência</a> moderna e a aplicação de suas descobertas em melhorias tecnológicas, que culminaram com a <a href="/wiki/Revolu%C3%A7%C3%A3o_Industrial" title="Revolução Industrial">revolução Industrial</a>. Descobertas ibéricas do <a href="/wiki/Novo_Mundo" title="Novo Mundo">Novo Mundo</a>, que começaram com a jornada de <a href="/wiki/Crist%C3%B3v%C3%A3o_Colombo" title="Cristóvão Colombo">Cristóvão Colombo</a> ao oeste com a busca de uma rota fácil para as <a href="/wiki/%C3%8Dndias_Orientais" class="mw-redirect" title="Índias Orientais">Índias Orientais</a> em 1492, foram logo adaptadas por explorações <a href="/wiki/Inglaterra" title="Inglaterra">inglesas</a> e <a href="/wiki/Fran%C3%A7a" title="França">francesas</a> na <a href="/wiki/Am%C3%A9rica_do_Norte" title="América do Norte">América do Norte</a>. Novas formas de comércio e a expansão dos horizontes fizeram necessária uma mudança no <a href="/wiki/Direito_internacional" title="Direito internacional">direito internacional</a>. </p><p>A <a href="/wiki/Reforma_protestante" class="mw-redirect" title="Reforma protestante">reforma protestante</a> produziu efeitos profundos na unidade europeia. Não apenas dividindo as nações uma das outras pela sua orientação religiosa, mas alguns estados foram afectados internamente por lutas religiosas, fortemente encorajadas por seus inimigos externos. A França viveu essa situação no <span style="white-space:nowrap;">século XVI</span> com uma série de conflitos, como as <a href="/wiki/Guerras_religiosas_na_Fran%C3%A7a" title="Guerras religiosas na França">guerras religiosas na França</a>, que culminaram no triunfo da <a href="/wiki/Casa_de_Bourbon" title="Casa de Bourbon">Dinastia Bourbon</a>. A Inglaterra preveniu-se desse facto/fato com a consolidação sob a <a href="/wiki/Isabel_I_da_Inglaterra" class="mw-redirect" title="Isabel I da Inglaterra">Rainha Elizabeth</a> do moderado <a href="/wiki/Anglicanismo" title="Anglicanismo">Anglicanismo</a>. Quase toda a parte da atual Alemanha estava dividida em inúmeros estados sob o comando teórico do <a href="/wiki/Sacro_Imp%C3%A9rio_Romano_Germ%C3%A2nico" class="mw-redirect" title="Sacro Império Romano Germânico">Sacro Império Romano Germânico</a>, que também estava dividido dentro do próprio governo. A única exceção a isso era a <a href="/wiki/Comunidade_Polaco-Lituana" class="mw-redirect" title="Comunidade Polaco-Lituana">Comunidade Polaco-Lituana</a>, uma união criada pela <a href="/wiki/Uni%C3%A3o_de_Lublin" title="União de Lublin">União de Lublin</a>, expressando uma grande <a href="/wiki/Toler%C3%A2ncia_religiosa" class="mw-redirect" title="Tolerância religiosa">tolerância religiosa</a>. Esse embate religioso aconteceu até à <a href="/wiki/Guerra_dos_Trinta_Anos" title="Guerra dos Trinta Anos">Guerra dos Trinta Anos</a> quando o <a href="/wiki/Nacionalismo" title="Nacionalismo">nacionalismo</a> substituiu a religião como principal motor dos conflitos na Europa.<sup id="cite_ref-38" class="reference"><a href="#cite_note-38"><span class="cite-bracket">[</span>38<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Europe_map_1648.PNG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d0/Europe_map_1648.PNG/250px-Europe_map_1648.PNG" decoding="async" width="220" height="159" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d0/Europe_map_1648.PNG/330px-Europe_map_1648.PNG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d0/Europe_map_1648.PNG/500px-Europe_map_1648.PNG 2x" data-file-width="1894" data-file-height="1367" /></a><figcaption>Mapa da Europa em 1648 após o <a href="/wiki/Tratado_de_Vestf%C3%A1lia" class="mw-redirect" title="Tratado de Vestfália">Tratado de Vestfália</a>. A área em cinza representa os estados alemães do <a href="/wiki/Sacro_Imp%C3%A9rio" class="mw-redirect" title="Sacro Império">Sacro Império</a></figcaption></figure> <p>A Guerra dos Trinta Anos aconteceu entre 1618 e 1648,<sup id="cite_ref-39" class="reference"><a href="#cite_note-39"><span class="cite-bracket">[</span>39<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> principalmente no território da atual Alemanha, e envolveu as principais potências europeias. Começou como um conflito religioso entre <a href="/wiki/Protestantes" class="mw-redirect" title="Protestantes">Protestantes</a> e <a href="/wiki/Cat%C3%B3licos" class="mw-redirect" title="Católicos">Católicos</a> no Sacro Império Romano Germânico, e gradualmente desenvolveu-se numa guerra geral, envolvendo boa parte da Europa, por razões não necessariamente ligadas à religião.<sup id="cite_ref-40" class="reference"><a href="#cite_note-40"><span class="cite-bracket">[</span>40<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> O maior impacto da guerra, na qual exércitos de <a href="/wiki/Mercen%C3%A1rio" title="Mercenário">mercenários</a> foram largamente utilizados, foi a devastação de regiões inteiras na busca do exército inimigo. Episódios como a disseminação da <a href="/wiki/Fome" title="Fome">fome</a> e das <a href="/wiki/Doen%C3%A7a" title="Doença">doenças</a> devastaram a população dos estados germânicos e, em menor grau, dos <a href="/wiki/Pa%C3%ADses_Baixos" title="Países Baixos">Países Baixos</a> e da <a href="/wiki/It%C3%A1lia" title="Itália">Itália</a>, onde levaram à falência muito dos poderes regionais envolvidos. Entre um quarto e um terço da população alemã pereceu por causas diretamente ligadas à guerra ou ainda de doenças e miséria causadas pelo conflito armado.<sup id="cite_ref-41" class="reference"><a href="#cite_note-41"><span class="cite-bracket">[</span>41<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> A guerra durou trinta anos, mas os conflitos que ela deu início ainda continuaram sem solução por muito tempo. </p><p>Depois da <a href="/wiki/Paz_de_Vestf%C3%A1lia" title="Paz de Vestfália">Paz de Vestfália</a>, que permitiu aos países que eles escolhessem a sua orientação religiosa, o <a href="/wiki/Absolutismo" title="Absolutismo">Absolutismo</a> tornou-se o padrão do continente, enquanto a <a href="/wiki/Inglaterra" title="Inglaterra">Inglaterra</a> caminhava rumo ao <a href="/wiki/Liberalismo" title="Liberalismo">liberalismo</a> com a <a href="/wiki/Guerra_Civil_Inglesa" title="Guerra Civil Inglesa">Guerra Civil Inglesa</a> e a <a href="/wiki/Revolu%C3%A7%C3%A3o_Gloriosa" title="Revolução Gloriosa">Revolução Gloriosa</a>.<sup id="cite_ref-42" class="reference"><a href="#cite_note-42"><span class="cite-bracket">[</span>42<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Os conflitos militares na Europa não acabaram, mas tiveram menos impacto na vida dos seus cidadãos. No noroeste, o <a href="/wiki/Iluminismo" title="Iluminismo">Iluminismo</a> deu a base filosófica para um novo ponto de vista na <a href="/wiki/Sociedade" title="Sociedade">sociedade</a>, e a contínua difusão da <a href="/wiki/Literatura" title="Literatura">literatura</a> foi possível com a invenção da <a href="/wiki/Prensa_tipogr%C3%A1fica" class="mw-redirect" title="Prensa tipográfica">prensa</a>, criando novas formas de avanço do pensamento humano. Ainda, nesse segmento, a <a href="/wiki/Comunidade_Polaco-Lituana" class="mw-redirect" title="Comunidade Polaco-Lituana">Comunidade Polaco-Lituana</a> foi uma exceção, com a sua quase democrática "<a href="/wiki/Liberdade_dourada" title="Liberdade dourada">liberdade dourada</a>". </p><p>A <a href="/wiki/Europa_Oriental" class="mw-redirect" title="Europa Oriental">Europa Oriental</a> era uma arena de conflito disputada pela <a href="/wiki/Su%C3%A9cia" title="Suécia">Suécia</a>, Comunidade Polaco-Lituana e <a href="/wiki/Imp%C3%A9rio_Otomano" title="Império Otomano">Império Otomano</a>. Nesse período observou-se um gradual declínio destes três poderes que foram eventualmente substituídos pelas novas monarquias absolutistas, Rússia, <a href="/wiki/Pr%C3%BAssia" title="Prússia">Prússia</a> e <a href="/wiki/%C3%81ustria" title="Áustria">Áustria</a>.<sup id="cite_ref-43" class="reference"><a href="#cite_note-43"><span class="cite-bracket">[</span>43<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Na virada para o <span style="white-space:nowrap;">século XIX</span>, eles tornaram-se as novas potências, dividindo a <a href="/wiki/Pol%C3%B4nia" class="mw-redirect" title="Polônia">Polónia</a> entre si, com Suécia e <a href="/wiki/Turquia" title="Turquia">Turquia</a> perdendo territórios substanciais para a Rússia e a Áustria respetivamente/respectivamente. Uma grande parte de <a href="/wiki/Judeus" title="Judeus">judeus</a> polacos/poloneses emigrou para a <a href="/wiki/Europa_Ocidental" title="Europa Ocidental">Europa Ocidental</a>, fundando comunidades judaicas em lugares de onde foram expulsos durante a <a href="/wiki/Idade_M%C3%A9dia" title="Idade Média">Idade Média</a>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Idade_Contemporânea"><span id="Idade_Contempor.C3.A2nea"></span>Idade Contemporânea</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Europa&veaction=edit&section=11" title="Editar secção: Idade Contemporânea" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Europa&action=edit&section=11" title="Editar código-fonte da secção: Idade Contemporânea"><span>editar código-fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r69811361" /><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable"><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/17px-Magnifying_glass_01.svg.png" decoding="async" width="17" height="17" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/26px-Magnifying_glass_01.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/34px-Magnifying_glass_01.svg.png 2x" data-file-width="663" data-file-height="659" /></span></span> Ver também : <a href="/wiki/Idade_Contempor%C3%A2nea" title="Idade Contemporânea">Idade Contemporânea</a></div> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Revoluções_políticas"><span id="Revolu.C3.A7.C3.B5es_pol.C3.ADticas"></span>Revoluções políticas</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Europa&veaction=edit&section=12" title="Editar secção: Revoluções políticas" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Europa&action=edit&section=12" title="Editar código-fonte da secção: Revoluções políticas"><span>editar código-fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r69811361" /><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable"><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/17px-Magnifying_glass_01.svg.png" decoding="async" width="17" height="17" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/26px-Magnifying_glass_01.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/34px-Magnifying_glass_01.svg.png 2x" data-file-width="663" data-file-height="659" /></span></span> Ver artigos principais: <a href="/wiki/Revolu%C3%A7%C3%A3o_Americana" title="Revolução Americana">Revolução Americana</a>, <a href="/wiki/Revolu%C3%A7%C3%A3o_Francesa" title="Revolução Francesa">Revolução Francesa</a>, e <a href="/wiki/Guerras_Napole%C3%B3nicas" class="mw-redirect" title="Guerras Napoleónicas">Guerras Napoleónicas</a></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Prise_de_la_Bastille.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4e/Prise_de_la_Bastille.jpg/250px-Prise_de_la_Bastille.jpg" decoding="async" width="220" height="167" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4e/Prise_de_la_Bastille.jpg/330px-Prise_de_la_Bastille.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4e/Prise_de_la_Bastille.jpg/500px-Prise_de_la_Bastille.jpg 2x" data-file-width="8133" data-file-height="6181" /></a><figcaption>A <a href="/wiki/Tomada_da_Bastilha" title="Tomada da Bastilha">Tomada da Bastilha</a>, durante a <a href="/wiki/Revolu%C3%A7%C3%A3o_Francesa" title="Revolução Francesa">Revolução Francesa</a> em 1789</figcaption></figure> <p>A intervenção francesa na <a href="/wiki/Guerra_de_Independ%C3%AAncia_dos_EUA" class="mw-redirect" title="Guerra de Independência dos EUA">Guerra de Independência dos EUA</a> levou o estado francês à falência.<sup id="cite_ref-Rev_44-0" class="reference"><a href="#cite_note-Rev-44"><span class="cite-bracket">[</span>44<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Depois de diversas tentativas falhas de uma reforma financeira, <a href="/wiki/Luis_XVI_da_Fran%C3%A7a" class="mw-redirect" title="Luis XVI da França">Luis XVI</a> foi forçado a reavivar a <a href="/wiki/Assembleia_dos_Estados_Gerais" title="Assembleia dos Estados Gerais">Assembleia dos Estados Gerais</a>, um corpo representativo do país feito pelas três classes do estado: o <a href="/wiki/Clero" title="Clero">clero</a>, os <a href="/wiki/Nobre" class="mw-redirect" title="Nobre">nobres</a> e o <a href="/wiki/Povo" title="Povo">povo</a>. Os membros dos Estados-Gerais reuniram-se no <a href="/wiki/Pal%C3%A1cio_de_Versalhes" title="Palácio de Versalhes">Palácio de Versalhes</a> em maio de 1789, mas o debate e a forma de votação que seria usada criaram um impasse. Veio junho, e o terceiro estado, associado a membros dos dois outros estados, declarou-se uma <a href="/wiki/Assembleia_Nacional" class="mw-redirect" title="Assembleia Nacional">Assembleia Nacional</a> e prometeu não se dissolver até que <a href="/wiki/Fran%C3%A7a" title="França">França</a> tivesse uma constituição e criasse, em julho, uma <a href="/wiki/Assembleia_Nacional_Constituinte_(Fran%C3%A7a)" title="Assembleia Nacional Constituinte (França)">Assembleia Nacional Constituinte</a>. No mesmo tempo, os <a href="/wiki/Paris" title="Paris">parisienses</a> revoltaram-se, celebremente <a href="/wiki/Tomada_da_Bastilha" title="Tomada da Bastilha">derrubando a prisão</a> da <a href="/wiki/Bastilha" title="Bastilha">Bastilha</a> em 14 de julho de 1789.<sup id="cite_ref-Rev_44-1" class="reference"><a href="#cite_note-Rev-44"><span class="cite-bracket">[</span>44<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Nesse tempo, a assembleia criou uma <a href="/wiki/Monarquia_constitucional" title="Monarquia constitucional">monarquia constitucional</a>, e nos dois anos que se passaram várias leis foram criadas como a <a href="/wiki/Declara%C3%A7%C3%A3o_dos_direitos_do_Homem_e_do_Cidad%C3%A3o" class="mw-redirect" title="Declaração dos direitos do Homem e do Cidadão">Declaração dos direitos do Homem e do Cidadão</a>, a abolição do feudalismo e uma <a href="/wiki/Constitui%C3%A7%C3%A3o_Civil_dos_Cl%C3%A9rigos" class="mw-redirect" title="Constituição Civil dos Clérigos">mudança fundamental</a> das relações entre a França e Roma.<sup id="cite_ref-Rev_44-2" class="reference"><a href="#cite_note-Rev-44"><span class="cite-bracket">[</span>44<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> No início, o rei continuou no trono ao longo dessas mudanças e gozou de uma popularidade razoável com o povo, mas a anti-realeza crescia com o perigo de uma invasão estrangeira. Então o rei, sem poderes, decidiu fugir com a sua família, mas ele foi reconhecido de volta a Paris. Em 12 de janeiro de 1793, sendo condenada a sua traição, ele foi executado. </p><p>Em 20 de setembro de 1792, a convenção nacional aboliu a <a href="/wiki/Monarquia" title="Monarquia">monarquia</a> e declarou a França uma <a href="/wiki/Rep%C3%BAblica" title="República">república</a>.<sup id="cite_ref-Rev_44-3" class="reference"><a href="#cite_note-Rev-44"><span class="cite-bracket">[</span>44<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Devido à iminência das guerras, a convenção nacional criou o <a href="/wiki/Comit%C3%AA_de_Salva%C3%A7%C3%A3o_P%C3%BAblica" title="Comitê de Salvação Pública">Comitê de Salvação Pública</a> controlado por <a href="/wiki/Maximilien_Robespierre" class="mw-redirect" title="Maximilien Robespierre">Maximilien Robespierre</a> do Partido dos <a href="/wiki/Jacobinos" class="mw-redirect" title="Jacobinos">Jacobinos</a>, para atuar como <a href="/wiki/Poder_Executivo" class="mw-redirect" title="Poder Executivo">executivo</a> do país. Sob Robespierre o comitê iniciava o <a href="/wiki/Reino_do_Terror" class="mw-redirect" title="Reino do Terror">Reino do Terror</a>, no qual cerca de 40 000 pessoas foram executadas em Paris, na maioria nobres, apesar de, frequentemente, faltarem evidências. Por todo o país, <a href="/wiki/Rebeli%C3%A3o_da_Vendeia" class="mw-redirect" title="Rebelião da Vendeia">insurreições</a> contrarrevolução foram brutalmente reprimidas. O regime foi posto abaixo no golpe de <a href="/wiki/9_Termidor" title="9 Termidor">9 Termidor</a> (27 de julho de 1794) e Robespierre foi executado. O regime que se seguiu acabou com o Terror e afrouxou a maioria das regras extremas de Robespierre.<sup id="cite_ref-Rev_44-4" class="reference"><a href="#cite_note-Rev-44"><span class="cite-bracket">[</span>44<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Sadler,_Battle_of_Waterloo.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/99/Sadler%2C_Battle_of_Waterloo.jpg/260px-Sadler%2C_Battle_of_Waterloo.jpg" decoding="async" width="260" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/99/Sadler%2C_Battle_of_Waterloo.jpg/390px-Sadler%2C_Battle_of_Waterloo.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/99/Sadler%2C_Battle_of_Waterloo.jpg/520px-Sadler%2C_Battle_of_Waterloo.jpg 2x" data-file-width="950" data-file-height="438" /></a><figcaption>A <a href="/wiki/Batalha_de_Waterloo" title="Batalha de Waterloo">batalha de Waterloo</a>, onde <a href="/wiki/Napole%C3%A3o" class="mw-redirect" title="Napoleão">Napoleão</a> foi derrotado pelo <a href="/wiki/Arthur_Wellesley,_1.%C2%BA_Duque_de_Wellington" title="Arthur Wellesley, 1.º Duque de Wellington">Duque de Wellington</a> em 1815</figcaption></figure> <p><a href="/wiki/Napole%C3%A3o_Bonaparte" title="Napoleão Bonaparte">Napoleão Bonaparte</a> foi o general francês que mais obteve sucesso nas guerras da Revolução, tendo conquistado grandes porções da <a href="/wiki/Pen%C3%ADnsula_It%C3%A1lica" title="Península Itálica">península Itálica</a> e forçado os <a href="/wiki/Monarquia_Habsburgo" class="mw-redirect" title="Monarquia Habsburgo">austríacos</a> à paz. Em 1799, retornou do <a href="/wiki/Egito" title="Egito">Egito</a> e em <a href="/wiki/18_de_Brum%C3%A1rio" class="mw-redirect" title="18 de Brumário">18 de Brumário</a> (9 de Novembro) subjugou o governo, substituindo-o pelo seu <a href="/wiki/Consulado_franc%C3%AAs" class="mw-redirect" title="Consulado francês">Consulado</a>, do qual tornou-se o primeiro Cônsul.<sup id="cite_ref-Napoleao_45-0" class="reference"><a href="#cite_note-Napoleao-45"><span class="cite-bracket">[</span>45<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Em 2 de dezembro de 1804, depois duma tentativa de assassinato, ele coroou-se <a href="/wiki/Primeiro_Imp%C3%A9rio_Franc%C3%AAs" title="Primeiro Império Francês">imperador</a>. Em 1805, Napoleão planeou invadir a <a href="/wiki/Gr%C3%A3-Bretanha" title="Grã-Bretanha">Grã-Bretanha</a>, mas a recém-criada aliança entre britânicos, russos e austríacos (<a href="/wiki/Terceira_Coaliz%C3%A3o" class="mw-redirect" title="Terceira Coalizão">Terceira Coalizão</a>) forçou-o a direcionar a atenção para o continente, quando ao mesmo tempo ele tinha falhado em desviar a Armada Superior Britânica para longe do <a href="/wiki/Canal_da_Mancha" title="Canal da Mancha">Canal da Mancha</a>, ocasionando uma decisiva derrota francesa na <a href="/wiki/Batalha_de_Trafalgar" title="Batalha de Trafalgar">batalha de Trafalgar</a> em 21 de outubro, e colocando um fim às suas esperanças de invadir a Grã-Bretanha. Em 2 de dezembro de 1805, Napoleão derrotou o exército austro-russo, numericamente superior, em <a href="/wiki/Austerlitz" title="Austerlitz">Austerlitz</a>, forçando a <a href="/wiki/Imp%C3%A9rio_Austr%C3%ADaco" title="Império Austríaco">Áustria</a> desistir da coalizão e levando à fragmentação do <a href="/wiki/Sacro_Imp%C3%A9rio_Romano_Germ%C3%A2nico" class="mw-redirect" title="Sacro Império Romano Germânico">Sacro Império Romano Germânico</a>.<sup id="cite_ref-Napoleao_45-1" class="reference"><a href="#cite_note-Napoleao-45"><span class="cite-bracket">[</span>45<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Em 1806, a <a href="/wiki/Quarta_coaliz%C3%A3o" class="mw-redirect" title="Quarta coalizão">Quarta coalizão</a> foi formada; em <a href="/wiki/14_de_Outubro" class="mw-redirect" title="14 de Outubro">14 de outubro</a> Napoleão derrotou os <a href="/wiki/Prussianos" title="Prussianos">prussianos</a> na <a href="/wiki/Batalha_de_Jena" class="mw-redirect" title="Batalha de Jena">Batalha de Jena-Auerstedt</a>, marchando através da Alemanha e derrotando os russos em 14 de junho de 1807 em <a href="/wiki/Batalha_de_Friedl%C3%A2ndia" class="mw-redirect" title="Batalha de Friedlândia">Friedland</a>. Os <a href="/wiki/Tratados_de_Tilsit" title="Tratados de Tilsit">Tratados de Tilsit</a> dividiram a Europa entre França e <a href="/wiki/Imp%C3%A9rio_Russo" title="Império Russo">Rússia</a> e criaram o <a href="/wiki/Ducado_de_Vars%C3%B3via" title="Ducado de Varsóvia">Ducado de Varsóvia</a>.<sup id="cite_ref-Napoleao_45-2" class="reference"><a href="#cite_note-Napoleao-45"><span class="cite-bracket">[</span>45<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Em 12 de junho de 1812, Napoleão <a href="/wiki/Campanha_da_R%C3%BAssia_(1812)" title="Campanha da Rússia (1812)">invadiu</a> a Rússia com a sua <a href="/wiki/Grande_Arm%C3%A9e" title="Grande Armée">Grande Armée</a> de aproximadamente 700 000 soldados.<sup id="cite_ref-Napoleao_45-3" class="reference"><a href="#cite_note-Napoleao-45"><span class="cite-bracket">[</span>45<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Após as vitórias em <a href="/wiki/Batalha_de_Smolensk_(1812)" title="Batalha de Smolensk (1812)">Smolensk</a> e <a href="/wiki/Batalha_de_Borodino" title="Batalha de Borodino">Borodino</a>, Napoleão ocupou <a href="/wiki/Moscou" class="mw-redirect" title="Moscou">Moscovo</a>, apenas para encontrá-la queimada pelo exército russo em retirada. Assim, ele foi forçado a bater com seu exército em retirada. Na volta o seu exército foi arrasado pelos <a href="/wiki/Cossacos" title="Cossacos">cossacos</a> e sofreu de doenças, fome e com o rigoroso inverno russo. Apenas 20 000 soldados sobreviveram a essa campanha.<sup id="cite_ref-Napoleao_45-4" class="reference"><a href="#cite_note-Napoleao-45"><span class="cite-bracket">[</span>45<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Em 1813, começou o declínio de Napoleão, sendo derrotado pelo <a href="/wiki/Ex%C3%A9rcito_das_Sete_Na%C3%A7%C3%B5es" class="mw-redirect" title="Exército das Sete Nações">Exército das Sete Nações</a> na <a href="/wiki/Batalha_de_Leipzig" class="mw-redirect" title="Batalha de Leipzig">Batalha de Leipzig</a> em outubro de 1813. Ele foi forçado a abdicar depois da <a href="/wiki/Campanha_dos_Seis_Dias" title="Campanha dos Seis Dias">Campanha dos Seis Dias</a> e a ocupação de Paris. Sob o <a href="/wiki/Tratado_de_Fontainebleau_(1814)" title="Tratado de Fontainebleau (1814)">Tratado de Fontainebleau</a> ele foi exilado na <a href="/wiki/Ilha_de_Elba" title="Ilha de Elba">Ilha de Elba</a>. Retornou à França em 1 de março de 1815 e convocou um exército leal, mas foi compreensivelmente derrotado por forças britânicas e prussianas na <a href="/wiki/Batalha_de_Waterloo" title="Batalha de Waterloo">Batalha de Waterloo</a> em 18 de junho de 1815.<sup id="cite_ref-Napoleao_45-5" class="reference"><a href="#cite_note-Napoleao-45"><span class="cite-bracket">[</span>45<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="A_formação_das_nações_e_dos_impérios"><span id="A_forma.C3.A7.C3.A3o_das_na.C3.A7.C3.B5es_e_dos_imp.C3.A9rios"></span>A formação das nações e dos impérios</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Europa&veaction=edit&section=13" title="Editar secção: A formação das nações e dos impérios" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Europa&action=edit&section=13" title="Editar código-fonte da secção: A formação das nações e dos impérios"><span>editar código-fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r69811361" /><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable"><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/17px-Magnifying_glass_01.svg.png" decoding="async" width="17" height="17" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/26px-Magnifying_glass_01.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/34px-Magnifying_glass_01.svg.png 2x" data-file-width="663" data-file-height="659" /></span></span> Ver artigos principais: <a href="/wiki/Unifica%C3%A7%C3%A3o_italiana" class="mw-redirect" title="Unificação italiana">Unificação italiana</a>, <a href="/wiki/Unifica%C3%A7%C3%A3o_Alem%C3%A3" class="mw-redirect" title="Unificação Alemã">Unificação Alemã</a>, <a href="/wiki/Guerra_franco-prussiana" class="mw-redirect" title="Guerra franco-prussiana">Guerra franco-prussiana</a>, <a href="/wiki/Guerra_da_Crimeia" title="Guerra da Crimeia">Guerra da Crimeia</a>, <a href="/wiki/Revolu%C3%A7%C3%B5es_de_1848" title="Revoluções de 1848">Revoluções de 1848</a>, <a href="/wiki/Imp%C3%A9rio_colonial" title="Império colonial">Império colonial</a>, e <a href="/wiki/Neocolonialismo" title="Neocolonialismo">Neocolonialismo</a></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Ereignisblatt_aus_den_revolution%C3%A4ren_M%C3%A4rztagen_18.-19._M%C3%A4rz_1848_mit_einer_Barrikadenszene_aus_der_Breiten_Strasse,_Berlin_01.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/92/Ereignisblatt_aus_den_revolution%C3%A4ren_M%C3%A4rztagen_18.-19._M%C3%A4rz_1848_mit_einer_Barrikadenszene_aus_der_Breiten_Strasse%2C_Berlin_01.jpg/250px-Ereignisblatt_aus_den_revolution%C3%A4ren_M%C3%A4rztagen_18.-19._M%C3%A4rz_1848_mit_einer_Barrikadenszene_aus_der_Breiten_Strasse%2C_Berlin_01.jpg" decoding="async" width="220" height="173" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/92/Ereignisblatt_aus_den_revolution%C3%A4ren_M%C3%A4rztagen_18.-19._M%C3%A4rz_1848_mit_einer_Barrikadenszene_aus_der_Breiten_Strasse%2C_Berlin_01.jpg/330px-Ereignisblatt_aus_den_revolution%C3%A4ren_M%C3%A4rztagen_18.-19._M%C3%A4rz_1848_mit_einer_Barrikadenszene_aus_der_Breiten_Strasse%2C_Berlin_01.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/92/Ereignisblatt_aus_den_revolution%C3%A4ren_M%C3%A4rztagen_18.-19._M%C3%A4rz_1848_mit_einer_Barrikadenszene_aus_der_Breiten_Strasse%2C_Berlin_01.jpg/500px-Ereignisblatt_aus_den_revolution%C3%A4ren_M%C3%A4rztagen_18.-19._M%C3%A4rz_1848_mit_einer_Barrikadenszene_aus_der_Breiten_Strasse%2C_Berlin_01.jpg 2x" data-file-width="899" data-file-height="705" /></a><figcaption>Populares apoiando a <a href="/wiki/Revolu%C3%A7%C3%B5es_de_1848" title="Revoluções de 1848">Revolução de 1848</a> em <a href="/wiki/Berlim" title="Berlim">Berlim</a></figcaption></figure> <p>Depois da derrota da <a href="/wiki/Fran%C3%A7a_revolucion%C3%A1ria" class="mw-redirect" title="França revolucionária">França revolucionária</a>, outras grandes forças tentaram restaurar a situação existente antes de 1789. Em 1815, no <a href="/wiki/Congresso_de_Viena" title="Congresso de Viena">Congresso de Viena</a>, as maiores forças da Europa organizaram-se para produzir um pacífico <a href="/wiki/Equil%C3%ADbrio_de_poder" title="Equilíbrio de poder">equilíbrio de poder</a> entre os impérios depois das <a href="/wiki/Guerras_Napole%C3%B4nicas" title="Guerras Napoleônicas">Guerrras Napoleónicas</a> (embora estivessem ocorrendo movimentos internos revolucionários) sob o sistema de <a href="/wiki/Klemens_Wenzel_von_Metternich" class="mw-redirect" title="Klemens Wenzel von Metternich">Matternich</a>.<sup id="cite_ref-46" class="reference"><a href="#cite_note-46"><span class="cite-bracket">[</span>46<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Entretanto, os seus esforços foram incapazes de parar a propagação de movimentos revolucionários: a <a href="/wiki/Classe_m%C3%A9dia" title="Classe média">classe média</a> foi profundamente influenciada pelos ideais de democracia da Revolução Francesa, a <a href="/wiki/Revolu%C3%A7%C3%A3o_Industrial" title="Revolução Industrial">revolução Industrial</a> trouxe importantes mudanças sócio-económicas, as classes baixas começaram a ser influenciadas pelas ideias <a href="/wiki/Socialismo" title="Socialismo">socialistas</a>, <a href="/wiki/Comunismo" title="Comunismo">comunistas</a> e <a href="/wiki/Anarquismo" title="Anarquismo">anarquistas</a> (especialmente unidas por <a href="/wiki/Karl_Marx" title="Karl Marx">Karl Marx</a> no <a href="/wiki/Manifesto_Comunista" title="Manifesto Comunista">Manifesto Comunista</a>),<sup id="cite_ref-47" class="reference"><a href="#cite_note-47"><span class="cite-bracket">[</span>47<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> e a preferência dos novos capitalistas era o <a href="/wiki/Liberalismo" title="Liberalismo">liberalismo</a>. </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Europe1815_1905.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fe/Europe1815_1905.jpg/220px-Europe1815_1905.jpg" decoding="async" width="220" height="174" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fe/Europe1815_1905.jpg/330px-Europe1815_1905.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fe/Europe1815_1905.jpg/440px-Europe1815_1905.jpg 2x" data-file-width="1503" data-file-height="1188" /></a><figcaption>Em 1815, as fronteiras da Europa foram refeitas, quando as suas raízes já haviam sido sacudidas pelos exércitos de <a href="/wiki/Napole%C3%A3o_I" class="mw-redirect" title="Napoleão I">Napoleão</a></figcaption></figure> <p>Uma nova onda de instabilidade veio da formação de diversos movimentos <a href="/wiki/Nacionalismo" title="Nacionalismo">nacionalistas</a> (na Alemanha, <a href="/wiki/It%C3%A1lia" title="Itália">Itália</a>, <a href="/wiki/Pol%C3%B4nia" class="mw-redirect" title="Polônia">Polônia</a>, etc.), buscando uma unidade nacional e/ou liberação do domínio estrangeiro. Como resultado, o período entre 1815 e 1871 foi palco de um grande número de conflitos e guerras de independência. <a href="/wiki/Napole%C3%A3o_III" class="mw-redirect" title="Napoleão III">Napoleão III</a>, sobrinho de Napoleão I, retornou do exílio na Inglaterra em 1848 para ser eleito pelo parlamento francês, como o então "Presidente-Príncipe" e num golpe de estado eleger-se imperador, aprovado depois pela grande maioria do eleitorado francês. Ele ajudou na unificação da Itália lutando contra o <a href="/wiki/Imp%C3%A9rio_Austr%C3%ADaco" title="Império Austríaco">Império Austríaco</a><sup id="cite_ref-48" class="reference"><a href="#cite_note-48"><span class="cite-bracket">[</span>48<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> e lutou a <a href="/wiki/Guerra_da_Crimeia" title="Guerra da Crimeia">Guerra da Crimeia</a> com a Inglaterra e o <a href="/wiki/Imp%C3%A9rio_Otomano" title="Império Otomano">Império Otomano</a> contra a Rússia. Seu império ruiu depois duma infame derrota para a Prússia, na qual ele foi capturado. A França então se tornou uma fraca república que recusava-se a negociar e foi derrotada pela Prússia em poucos meses. Em <a href="/wiki/Versalhes" title="Versalhes">Versalhes</a>, o Rei <a href="/wiki/Guilherme_I_da_Pr%C3%BAssia" class="mw-redirect" title="Guilherme I da Prússia">Guilherme I da Prússia</a> foi proclamado <a href="/wiki/Segundo_Reich" class="mw-redirect" title="Segundo Reich">Imperador da Alemanha</a> e a Alemanha moderna nasceu.<sup id="cite_ref-49" class="reference"><a href="#cite_note-49"><span class="cite-bracket">[</span>49<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Mesmo que a maioria dos revolucionários tenha sido derrotada, muitos estados europeus tornaram-se <a href="/wiki/Monarquia_Constitucional" class="mw-redirect" title="Monarquia Constitucional">monarquias constitucionais</a>, e em 1871 Alemanha e Itália se desenvolveram em estados-nação. Foi no <span style="white-space:nowrap;">século XIX</span> também que se observou o <a href="/wiki/Imp%C3%A9rio_Brit%C3%A2nico" title="Império Britânico">Império Britânico</a> emergir como o primeiro poder global do mundo devido, em grande parte, à <a href="/wiki/Revolu%C3%A7%C3%A3o_Industrial" title="Revolução Industrial">Revolução Industrial</a> e a vitória nas <a href="/wiki/Guerras_Napole%C3%B4nicas" title="Guerras Napoleônicas">Guerras Napoleónicas</a>.<sup id="cite_ref-50" class="reference"><a href="#cite_note-50"><span class="cite-bracket">[</span>50<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>A paz iria apenas durar até que o <a href="/wiki/Imp%C3%A9rio_Otomano" title="Império Otomano">Império Otomano</a> declinasse suficientemente para se tornar alvo de outros.<sup id="cite_ref-51" class="reference"><a href="#cite_note-51"><span class="cite-bracket">[</span>51<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Isso incitou a Guerra da Crimeia em 1854,<sup id="cite_ref-52" class="reference"><a href="#cite_note-52"><span class="cite-bracket">[</span>52<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> e começou um tenso período de pequenos conflitos entre as nações dominantes da Europa que deram o primeiro passo para a posterior <a href="/wiki/Primeira_Guerra_Mundial" title="Primeira Guerra Mundial">Primeira Guerra Mundial</a>. Isso mudou uma terceira vez com o fim de várias guerras que transformaram o <a href="/wiki/Reino_da_Sardenha" title="Reino da Sardenha">Reino da Sardenha</a> e o <a href="/wiki/Reino_da_Pr%C3%BAssia" title="Reino da Prússia">Reino da Prússia</a> nas nações da Itália e da Alemanha, mudando significativamente o balanço do poder na Europa. A partir de 1870, a hegemonia <a href="/wiki/Otto_Von_Bismarck" class="mw-redirect" title="Otto Von Bismarck">Bismarquiana</a> na Europa pôs a França em uma situação crítica.<sup id="cite_ref-53" class="reference"><a href="#cite_note-53"><span class="cite-bracket">[</span>53<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Ela devagar reconstruiu suas relações internacionais, buscando alianças com a Grã-Bretanha e Rússia, para controlar o crescente poder da Alemanha sobre a Europa. Desse modo, dois lados opostos se formaram na Europa, incrementando suas forças militares e suas alianças ano a ano.<sup id="cite_ref-54" class="reference"><a href="#cite_note-54"><span class="cite-bracket">[</span>54<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Revolução_Industrial"><span id="Revolu.C3.A7.C3.A3o_Industrial"></span>Revolução Industrial</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Europa&veaction=edit&section=14" title="Editar secção: Revolução Industrial" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Europa&action=edit&section=14" title="Editar código-fonte da secção: Revolução Industrial"><span>editar código-fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r69811361" /><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable"><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/17px-Magnifying_glass_01.svg.png" decoding="async" width="17" height="17" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/26px-Magnifying_glass_01.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/34px-Magnifying_glass_01.svg.png 2x" data-file-width="663" data-file-height="659" /></span></span> Ver artigo principal: <a href="/wiki/Revolu%C3%A7%C3%A3o_Industrial" title="Revolução Industrial">Revolução Industrial</a></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Marshall%27s_flax-mill,_Holbeck,_Leeds_-_interior_-_c.1800.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6c/Marshall%27s_flax-mill%2C_Holbeck%2C_Leeds_-_interior_-_c.1800.jpg/250px-Marshall%27s_flax-mill%2C_Holbeck%2C_Leeds_-_interior_-_c.1800.jpg" decoding="async" width="220" height="168" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6c/Marshall%27s_flax-mill%2C_Holbeck%2C_Leeds_-_interior_-_c.1800.jpg/330px-Marshall%27s_flax-mill%2C_Holbeck%2C_Leeds_-_interior_-_c.1800.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6c/Marshall%27s_flax-mill%2C_Holbeck%2C_Leeds_-_interior_-_c.1800.jpg/500px-Marshall%27s_flax-mill%2C_Holbeck%2C_Leeds_-_interior_-_c.1800.jpg 2x" data-file-width="1254" data-file-height="957" /></a><figcaption>A <a href="/wiki/Revolu%C3%A7%C3%A3o_Industrial" title="Revolução Industrial">Revolução Industrial</a> iniciou-se na <a href="/wiki/Gr%C3%A3-Bretanha" title="Grã-Bretanha">Grã-Bretanha</a></figcaption></figure> <p>A <a href="/wiki/Revolu%C3%A7%C3%A3o_Industrial" title="Revolução Industrial">Revolução Industrial</a> foi um período compreendido entre o fim do <span style="white-space:nowrap;">século XVIII</span> e o começo do <span style="white-space:nowrap;">século XIX</span>, no qual ocorreram grandes mudanças na <a href="/wiki/Agricultura" title="Agricultura">agricultura</a>, <a href="/wiki/Manufatura" title="Manufatura">manufatura</a> e <a href="/wiki/Transporte" title="Transporte">transporte</a> e foi produzido um profundo efeito socioeconómico e cultural na <a href="/wiki/Gr%C3%A3-Bretanha" title="Grã-Bretanha">Grã-Bretanha</a>, que posteriormente se espalhou por toda a Europa, <a href="/wiki/Am%C3%A9rica_do_Norte" title="América do Norte">América do Norte</a>, e depois para todo o mundo, num processo que ainda continua: a <a href="/wiki/Industrializa%C3%A7%C3%A3o" title="Industrialização">Industrialização</a>. Na parte final dos anos de 1700 a economia baseada na força manual no Reino da Grã-Bretanha começou a ser substituída por outra dominada pela <a href="/wiki/Ind%C3%BAstria" title="Indústria">indústria</a> e pelas <a href="/wiki/M%C3%A1quina" title="Máquina">máquinas</a>. Começou com a <a href="/wiki/Mecaniza%C3%A7%C3%A3o" title="Mecanização">mecanização</a> das <a href="/wiki/T%C3%AAxteis" class="mw-redirect" title="Têxteis">indústrias têxteis</a>, o desenvolvimento de técnicas avançadas de produção de <a href="/wiki/Ferro" title="Ferro">ferro</a> e o aumento do uso de <a href="/wiki/Carv%C3%A3o" class="mw-redirect" title="Carvão">carvão</a> refinado. </p><p>A expansão do <a href="/wiki/Com%C3%A9rcio" title="Comércio">comércio</a> foi possibilitada com a introdução de <a href="/wiki/Canal" class="mw-redirect" title="Canal">canais</a>, <a href="/wiki/Rodovias" class="mw-redirect" title="Rodovias">rodovias</a> e <a href="/wiki/Autoestradas" class="mw-redirect" title="Autoestradas">autoestradas</a>. A introdução das <a href="/wiki/Motor_a_vapor" title="Motor a vapor">máquinas a vapor</a> (abastecidas primeiramente com carvão) e maquinaria bruta (principalmente na manufatura têxtil) deram a base para grandes aumentos na capacidade produtiva inglesa.<sup id="cite_ref-55" class="reference"><a href="#cite_note-55"><span class="cite-bracket">[</span>55<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> O desenvolvimento de máquinas de <a href="/wiki/Ferramenta" title="Ferramenta">ferramentas</a> nas duas primeiras décadas do <span style="white-space:nowrap;">século XIX</span> facilitou a produção de mais máquinas para serem utilizadas noutras indústrias. Durante o <span style="white-space:nowrap;">século XIX</span>, a industrialização se alastrou pelo resto da <a href="/wiki/Europa_Ocidental" title="Europa Ocidental">Europa Ocidental</a> e <a href="/wiki/Am%C3%A9rica_do_Norte" title="América do Norte">América do Norte</a>, afetando posteriormente grande parte do mundo. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Guerras_mundiais">Guerras mundiais</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Europa&veaction=edit&section=15" title="Editar secção: Guerras mundiais" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Europa&action=edit&section=15" title="Editar código-fonte da secção: Guerras mundiais"><span>editar código-fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r69811361" /><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable"><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/17px-Magnifying_glass_01.svg.png" decoding="async" width="17" height="17" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/26px-Magnifying_glass_01.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/34px-Magnifying_glass_01.svg.png 2x" data-file-width="663" data-file-height="659" /></span></span> Ver artigos principais: <a href="/wiki/Primeira_Guerra_Mundial" title="Primeira Guerra Mundial">Primeira Guerra Mundial</a>, <a href="/wiki/Revolu%C3%A7%C3%A3o_Russa_de_1917" title="Revolução Russa de 1917">Revolução Russa de 1917</a>, <a href="/wiki/Tratado_de_Versalhes_(1919)" title="Tratado de Versalhes (1919)">Tratado de Versalhes (1919)</a>, <a href="/wiki/Per%C3%ADodo_entreguerras" title="Período entreguerras">Período entreguerras</a>, <a href="/wiki/Grande_Depress%C3%A3o" title="Grande Depressão">Grande Depressão</a>, e <a href="/wiki/Segunda_Guerra_Mundial" title="Segunda Guerra Mundial">Segunda Guerra Mundial</a></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Countries_of_Europe-pt2.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/ba/Countries_of_Europe-pt2.svg/250px-Countries_of_Europe-pt2.svg.png" decoding="async" width="220" height="183" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/ba/Countries_of_Europe-pt2.svg/330px-Countries_of_Europe-pt2.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/ba/Countries_of_Europe-pt2.svg/500px-Countries_of_Europe-pt2.svg.png 2x" data-file-width="2457" data-file-height="2049" /></a><figcaption>Sistema de alianças na Europa antes da <a href="/wiki/Primeira_Guerra_Mundial" title="Primeira Guerra Mundial">Primeira Guerra Mundial</a>:<div class="legend" style="-webkit-column-break-inside:avoid; page-break-inside:avoid; break-inside:avoid-column"><span class="legend-color" style="display:inline-block; width:1.1em; height:1.1em; margin:1px 0; border:1px solid black; background: #32B3EF; color:black; font-size:100%; text-align:center;"> </span> <a href="/wiki/Tr%C3%ADplice_Entente" title="Tríplice Entente">Tríplice Entente</a></div> <div class="legend" style="-webkit-column-break-inside:avoid; page-break-inside:avoid; break-inside:avoid-column"><span class="legend-color" style="display:inline-block; width:1.1em; height:1.1em; margin:1px 0; border:1px solid black; background: #FF9490; color:black; font-size:100%; text-align:center;"> </span> <a href="/wiki/Tr%C3%ADplice_Alian%C3%A7a_(1882)" title="Tríplice Aliança (1882)">Tríplice Aliança</a></div> <div class="legend" style="-webkit-column-break-inside:avoid; page-break-inside:avoid; break-inside:avoid-column"><span class="legend-color" style="display:inline-block; width:1.1em; height:1.1em; margin:1px 0; border:1px solid black; background: #F5DEB3; color:black; font-size:100%; text-align:center;"> </span> Países neutros</div></figcaption></figure> <p>Depois da relativa paz na maior parte do <span style="white-space:nowrap;">século XIX</span>, a rivalidade entre as potências europeias explodiu em 1914, quando a Primeira Guerra Mundial começou. Mais de 60 milhões de soldados europeus foram mobilizados entre 1914 e 1918.<sup id="cite_ref-56" class="reference"><a href="#cite_note-56"><span class="cite-bracket">[</span>56<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> De um lado estavam <a href="/wiki/Alemanha" title="Alemanha">Alemanha</a>, <a href="/wiki/%C3%81ustria-Hungria" title="Áustria-Hungria">Áustria-Hungria</a>, o <a href="/wiki/Imp%C3%A9rio_Otomano" title="Império Otomano">Império Otomano</a> e a <a href="/wiki/Bulg%C3%A1ria" title="Bulgária">Bulgária</a> (<a href="/wiki/Imp%C3%A9rios_Centrais" class="mw-redirect" title="Impérios Centrais">Poderes Centrais</a>/<a href="/wiki/Tr%C3%ADplice_Alian%C3%A7a_(1882)" title="Tríplice Aliança (1882)">Tríplice Aliança</a>), enquanto que no outro lado estavam a <a href="/wiki/S%C3%A9rvia" title="Sérvia">Sérvia</a> e a <a href="/wiki/Tr%C3%ADplice_Entente" title="Tríplice Entente">Tríplice Entente</a> — a elástica coligação entre <a href="/wiki/Fran%C3%A7a" title="França">França</a>, <a href="/wiki/Reino_Unido" title="Reino Unido">Reino Unido</a> e Rússia, que ganhou a participação da <a href="/wiki/It%C3%A1lia" title="Itália">Itália</a> em 1915 e dos <a href="/wiki/Estados_Unidos" title="Estados Unidos">Estados Unidos</a> em 1917. Embora a Rússia tenha sido derrotada em 1917 (a guerra foi uma das maiores causas da Revolução Russa, levando à formação da comunista <a href="/wiki/Uni%C3%A3o_Sovi%C3%A9tica" title="União Soviética">União Soviética</a>), a Entente finalmente prevaleceu no outono de 1918. </p><p>No Tratado de Versalhes (1919) os vencedores impuseram severas condições à Alemanha e aos novos estados reconhecidos (tais como <a href="/wiki/Pol%C3%B3nia" title="Polónia">Polónia</a>, <a href="/wiki/Checoslov%C3%A1quia" title="Checoslováquia">Checoslováquia</a>, <a href="/wiki/Hungria" title="Hungria">Hungria</a>, <a href="/wiki/%C3%81ustria" title="Áustria">Áustria</a>, <a href="/wiki/Jugosl%C3%A1via" title="Jugoslávia">Jugoslávia</a>, <a href="/wiki/Finl%C3%A2ndia" title="Finlândia">Finlândia</a>, <a href="/wiki/Est%C3%B3nia" title="Estónia">Estónia</a>, <a href="/wiki/Let%C3%B3nia" title="Letónia">Letónia</a>, <a href="/wiki/Litu%C3%A2nia" title="Lituânia">Lituânia</a>) criados na <a href="/wiki/Europa_Central" title="Europa Central">Europa Central</a> a partir dos extintos impérios <a href="/wiki/Imp%C3%A9rio_Alem%C3%A3o" title="Império Alemão">Alemão</a>, Austro-Húngaro e <a href="/wiki/Imp%C3%A9rio_Russo" title="Império Russo">Russo</a>, supostamente na base da auto-definição. A maioria desses países entraria em guerras locais, sendo a maior delas a <a href="/wiki/Guerra_Polaco-Sovi%C3%A9tica" title="Guerra Polaco-Soviética">Guerra Polaco-Soviética</a> <span style="white-space:nowrap">(1919–1921)</span>. Nas décadas seguintes, o medo do <a href="/wiki/Comunismo" title="Comunismo">comunismo</a> e a <a href="/wiki/Grande_Depress%C3%A3o" title="Grande Depressão">Grande Depressão</a> <span style="white-space:nowrap">(1929–1943)</span> levaram grupos extremistas nacionalistas — sob a categoria do <a href="/wiki/Fascismo" title="Fascismo">fascismo</a> — na Itália (1922), Alemanha (1933), <a href="/wiki/Espanha" title="Espanha">Espanha</a> (depois da <a href="/wiki/Guerra_Civil_espanhola" class="mw-redirect" title="Guerra Civil espanhola">guerra civil</a>, terminada em 1939) e em outros países como a Hungria. </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Benito_Mussolini_and_Adolf_Hitler.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f0/Benito_Mussolini_and_Adolf_Hitler.jpg/250px-Benito_Mussolini_and_Adolf_Hitler.jpg" decoding="async" width="180" height="241" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f0/Benito_Mussolini_and_Adolf_Hitler.jpg/330px-Benito_Mussolini_and_Adolf_Hitler.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f0/Benito_Mussolini_and_Adolf_Hitler.jpg/500px-Benito_Mussolini_and_Adolf_Hitler.jpg 2x" data-file-width="552" data-file-height="740" /></a><figcaption><a href="/wiki/Hitler" class="mw-redirect" title="Hitler">Hitler</a> e <a href="/wiki/Mussolini" class="mw-redirect" title="Mussolini">Mussolini</a> formaram o <a href="/wiki/Pot%C3%AAncias_do_Eixo" title="Potências do Eixo">Pacto do Eixo</a> e dominaram a maior parte da Europa na fase inicial da <a href="/wiki/Segunda_Guerra_Mundial" title="Segunda Guerra Mundial">Segunda Guerra Mundial</a></figcaption></figure> <p>Depois de aliar-se com a Itália de Mussolini no <a href="/wiki/Pacto_de_A%C3%A7o" title="Pacto de Aço">Pacto de Aço</a> e assinar o <a href="/wiki/Pacto_Molotov-Ribbentrop" title="Pacto Molotov-Ribbentrop">pacto de não agressão</a> com a <a href="/wiki/Uni%C3%A3o_Sovi%C3%A9tica" title="União Soviética">União Soviética</a>, o ditador alemão <a href="/wiki/Adolf_Hitler" title="Adolf Hitler">Adolf Hitler</a> começou a <a href="/wiki/Segunda_Guerra_Mundial" title="Segunda Guerra Mundial">Segunda Guerra Mundial</a> em 1 de setembro de 1939 invadindo a <a href="/wiki/Pol%C3%B3nia" title="Polónia">Polónia</a>, depois de uma expansão militar ocorrida no final da década de 1930. Após sucessos iniciais (principalmente a conquista do oeste da Polónia, grande parte da <a href="/wiki/Escandin%C3%A1via" title="Escandinávia">Escandinávia</a>, <a href="/wiki/Fran%C3%A7a" title="França">França</a> e os <a href="/wiki/Balc%C3%A3s" class="mw-redirect" title="Balcãs">Balcãs</a> antes de 1941), as forças do <a href="/wiki/Pot%C3%AAncias_do_Eixo" title="Potências do Eixo">Eixo</a> começaram a enfraquecer-se em 1941. Os principais oponentes ideológicos de Hitler eram os <a href="/wiki/Comunismo" title="Comunismo">comunistas</a> da União Soviética, mas por causa da falha alemã em derrotar o <a href="/wiki/Reino_Unido" title="Reino Unido">Reino Unido</a> e das falhas italianas no <a href="/wiki/Norte_da_%C3%81frica" class="mw-redirect" title="Norte da África">norte da África</a> e no <a href="/wiki/Mediterr%C3%A2neo" class="mw-redirect" title="Mediterrâneo">Mediterrâneo</a>, as forças do Eixo se resumiram à <a href="/wiki/Europa_Ocidental" title="Europa Ocidental">Europa Ocidental</a>, Escandinávia, além de ataques a África. O ataque feito posteriormente à União Soviética (que junto com a Alemanha dividiu a <a href="/wiki/Europa_central" class="mw-redirect" title="Europa central">Europa central</a> em 1939–1940) não foi feito com a força necessária. Apesar de um sucesso inicial, o exército alemão foi parado perto de <a href="/wiki/Moscovo" title="Moscovo">Moscovo</a> em dezembro de 1941. </p><p>Apenas no ano seguinte é que o avanço alemão seria parado e eles começariam a sofrer uma série de derrotas, como por exemplo, nas batalhas de <a href="/wiki/Batalha_de_Stalingrado" title="Batalha de Stalingrado">Stalingrado</a> e <a href="/wiki/Batalha_de_Kursk" title="Batalha de Kursk">Kursk</a>. Nesse ínterim, o <a href="/wiki/Jap%C3%A3o" title="Japão">Japão</a> (aliado de Alemanha e <a href="/wiki/It%C3%A1lia" title="Itália">Itália</a> desde setembro de 1940) atacou os britânicos no <a href="/wiki/Sudeste_Asi%C3%A1tico" title="Sudeste Asiático">Sudeste Asiático</a> e os <a href="/wiki/Estados_Unidos" title="Estados Unidos">Estados Unidos</a> no <a href="/wiki/Hava%C3%AD" title="Havaí">Havaí</a> em 7 de dezembro de 1941; a Alemanha e a Itália declararam guerra aos Estados Unidos em união com seu aliado. A guerra aumentou a tensão entre o Eixo (Alemanha, Itália e Japão) e os <a href="/wiki/Aliados" title="Aliados">Aliados</a> (Reino Unido, União Soviética e os Estados Unidos). As forças Aliadas venceram no norte da África e invadiram a Itália em 1943, e a ocupada França em 1944. Na <a href="/wiki/Primavera" title="Primavera">primavera</a> de 1945, a Alemanha foi invadida pelo leste pela União Soviética e pelo oeste pelos Aliados; <a href="/wiki/Hitler" class="mw-redirect" title="Hitler">Hitler</a> cometeu suicídio e a Alemanha se rendeu no começo de maio acabando com a guerra na Europa. </p><p>O período foi marcado também por um industrializado e planeado <a href="/wiki/Genoc%C3%ADdio" title="Genocídio">genocídio</a> de mais de 11 milhões de pessoas, incluindo a <a href="/wiki/Holocausto" title="Holocausto">maioria dos judeus da Europa</a> e <a href="/wiki/Ciganos" title="Ciganos">ciganos</a>, assim como milhões de <a href="/wiki/Polacos" title="Polacos">polacos</a> e eslavos <a href="/wiki/Generalplan_Ost" title="Generalplan Ost">soviéticos</a>. O sistema soviético de <a href="/wiki/Gulags" class="mw-redirect" title="Gulags">trabalho forçado</a>, as expulsões da população da União Soviética e a <a href="/wiki/Holodomor" title="Holodomor">grande fome da Ucrânia</a> tiveram semelhante carga de mortes. Durante e depois da guerra, milhões de civis foram afetados pelas forçadas transferências da população. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Guerra_Fria">Guerra Fria</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Europa&veaction=edit&section=16" title="Editar secção: Guerra Fria" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Europa&action=edit&section=16" title="Editar código-fonte da secção: Guerra Fria"><span>editar código-fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r69811361" /><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable"><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/17px-Magnifying_glass_01.svg.png" decoding="async" width="17" height="17" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/26px-Magnifying_glass_01.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/34px-Magnifying_glass_01.svg.png 2x" data-file-width="663" data-file-height="659" /></span></span> Ver artigo principal: <a href="/w/index.php?title=Guerra_Fria,_Organiza%C3%A7%C3%A3o_do_Tratado_do_Atl%C3%A2ntico_Norte&action=edit&redlink=1" class="new" title="Guerra Fria, Organização do Tratado do Atlântico Norte (página não existe)">OTAN, Plano Marshall e União Europeia|Comunidade Europeia</a></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:West_and_East_Germans_at_the_Brandenburg_Gate_in_1989.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1c/West_and_East_Germans_at_the_Brandenburg_Gate_in_1989.jpg/250px-West_and_East_Germans_at_the_Brandenburg_Gate_in_1989.jpg" decoding="async" width="220" height="166" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1c/West_and_East_Germans_at_the_Brandenburg_Gate_in_1989.jpg/330px-West_and_East_Germans_at_the_Brandenburg_Gate_in_1989.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1c/West_and_East_Germans_at_the_Brandenburg_Gate_in_1989.jpg/500px-West_and_East_Germans_at_the_Brandenburg_Gate_in_1989.jpg 2x" data-file-width="661" data-file-height="498" /></a><figcaption><a href="/wiki/Alem%C3%A3es" title="Alemães">Alemães</a> em pé em cima do <a href="/wiki/Muro_de_Berlim" title="Muro de Berlim">Muro de Berlim</a> em 1989. O muro começaria a ser destruído no dia seguinte</figcaption></figure> <p>A <a href="/wiki/Primeira_Guerra_Mundial" title="Primeira Guerra Mundial">Primeira</a> e especialmente a <a href="/wiki/Segunda_Guerra_Mundial" title="Segunda Guerra Mundial">Segunda Guerra Mundial</a> acabaram com a preponderante posição da <a href="/wiki/Europa_Ocidental" title="Europa Ocidental">Europa Ocidental</a>. O mapa do continente foi redesenhado na <a href="/wiki/Confer%C3%AAncia_de_Yalta" class="mw-redirect" title="Conferência de Yalta">Conferência de Yalta</a><sup id="cite_ref-57" class="reference"><a href="#cite_note-57"><span class="cite-bracket">[</span>57<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> e dividido se tornou a principal zona de contenção na <a href="/wiki/Guerra_Fria" title="Guerra Fria">Guerra Fria</a> entre dois blocos, os países ocidentais e o <a href="/wiki/Bloco_de_leste" class="mw-redirect" title="Bloco de leste">bloco Oriental</a>. Os <a href="/wiki/Estados_Unidos" title="Estados Unidos">Estados Unidos</a> e a <a href="/wiki/Europa_Ocidental" title="Europa Ocidental">Europa Ocidental</a> (<a href="/wiki/Reino_Unido" title="Reino Unido">Reino Unido</a>, <a href="/wiki/Fran%C3%A7a" title="França">França</a>, <a href="/wiki/It%C3%A1lia" title="Itália">Itália</a>, <a href="/wiki/Portugal" title="Portugal">Portugal</a>, <a href="/wiki/Pa%C3%ADses_Baixos" title="Países Baixos">Países Baixos</a>, <a href="/wiki/Alemanha_Ocidental" title="Alemanha Ocidental">Alemanha Ocidental</a>, <a href="/wiki/Noruega" title="Noruega">Noruega</a>, etc.) estabeleceram a aliança da <a href="/wiki/OTAN" class="mw-redirect" title="OTAN">OTAN</a> como proteção contra uma possível invasão soviética.<sup id="cite_ref-58" class="reference"><a href="#cite_note-58"><span class="cite-bracket">[</span>58<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Depois, a <a href="/wiki/Uni%C3%A3o_Sovi%C3%A9tica" title="União Soviética">União Soviética</a> e o <a href="/wiki/Leste_Europeu" title="Leste Europeu">Leste Europeu</a> (<a href="/wiki/Pol%C3%B4nia" class="mw-redirect" title="Polônia">Polónia</a>, <a href="/wiki/Tchecoslov%C3%A1quia" class="mw-redirect" title="Tchecoslováquia">Checoslováquia</a>, <a href="/wiki/Hungria" title="Hungria">Hungria</a>, <a href="/wiki/Rom%C3%AAnia" title="Romênia">Roménia</a>, <a href="/wiki/Bulg%C3%A1ria" title="Bulgária">Bulgária</a> e <a href="/wiki/Alemanha_Oriental" title="Alemanha Oriental">Alemanha Oriental</a>) estabeleceram o <a href="/wiki/Pacto_de_Vars%C3%B3via" title="Pacto de Varsóvia">Pacto de Varsóvia</a> como proteção contra uma possível invasão dos <a href="/wiki/Estados_Unidos" title="Estados Unidos">Estados Unidos</a>.<sup id="cite_ref-59" class="reference"><a href="#cite_note-59"><span class="cite-bracket">[</span>59<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Poznan1956001.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9e/Poznan1956001.jpg/220px-Poznan1956001.jpg" decoding="async" width="220" height="119" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9e/Poznan1956001.jpg/330px-Poznan1956001.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9e/Poznan1956001.jpg/440px-Poznan1956001.jpg 2x" data-file-width="1500" data-file-height="813" /></a><figcaption><a href="/wiki/Protestos_de_1956_em_Pozna%C5%84" title="Protestos de 1956 em Poznań">Protestos de 1956 em Poznań</a>, Polónia</figcaption></figure> <p>Na mesma época, a <a href="/wiki/Europa_Ocidental" title="Europa Ocidental">Europa Ocidental</a> lentamente começou um processo de integração política e económica,<sup id="cite_ref-UE_60-0" class="reference"><a href="#cite_note-UE-60"><span class="cite-bracket">[</span>60<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> desejando um continente unido e integrado para prevenir outra guerra. Esse processo resultou naturalmente no desenvolvimento de organizações como a <a href="/wiki/Uni%C3%A3o_Europeia" title="União Europeia">União Europeia</a><sup id="cite_ref-UE_60-1" class="reference"><a href="#cite_note-UE-60"><span class="cite-bracket">[</span>60<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> e o <a href="/wiki/Conselho_da_Europa" title="Conselho da Europa">Conselho da Europa</a>.<sup id="cite_ref-61" class="reference"><a href="#cite_note-61"><span class="cite-bracket">[</span>61<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> O movimento <a href="/wiki/Solidarno%C5%9B%C4%87" title="Solidarność">Solidarność</a> que aconteceu na década de 1980 enfraqueceu o governo comunista na <a href="/wiki/Pol%C3%B4nia" class="mw-redirect" title="Polônia">Polônia</a>, foi o começo do fim do domínio comunista na <a href="/wiki/Europa_Oriental" class="mw-redirect" title="Europa Oriental">Europa Oriental</a> e o declínio da <a href="/wiki/Uni%C3%A3o_Sovi%C3%A9tica" title="União Soviética">União Soviética</a>.<sup id="cite_ref-URSS_62-0" class="reference"><a href="#cite_note-URSS-62"><span class="cite-bracket">[</span>62<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> O líder soviético <a href="/wiki/Mikhail_Gorbachev" class="mw-redirect" title="Mikhail Gorbachev">Mikhail Gorbachev</a> instituiu a <a href="/wiki/Perestroika" title="Perestroika">Perestroika</a> e a <a href="/wiki/Glasnost" title="Glasnost">Glasnost</a>, que enfraqueceram oficialmente a influência soviética na <a href="/wiki/Europa_Oriental" class="mw-redirect" title="Europa Oriental">Europa Oriental</a>.<sup id="cite_ref-URSS_62-1" class="reference"><a href="#cite_note-URSS-62"><span class="cite-bracket">[</span>62<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Os governos que davam suporte aos soviéticos entraram em colapso e a <a href="/wiki/Alemanha_Ocidental" title="Alemanha Ocidental">Alemanha Ocidental</a> anexou a <a href="/wiki/Alemanha_Oriental" title="Alemanha Oriental">Oriental</a> em 1990. Em 1991, a própria <a href="/wiki/Uni%C3%A3o_Sovi%C3%A9tica" title="União Soviética">União Soviética</a> ruiu, dividindo-se em 15 estados, com a Rússia tomando o lugar da União Soviética no <a href="/wiki/Conselho_de_Seguran%C3%A7a_da_ONU" class="mw-redirect" title="Conselho de Segurança da ONU">Conselho de Segurança da ONU</a>. Entretanto, a separação mais violenta aconteceu na <a href="/wiki/Iugosl%C3%A1via" class="mw-redirect" title="Iugoslávia">Jugoslávia</a>, nos <a href="/wiki/B%C3%A1lc%C3%A3s" title="Bálcãs">Bálcãs</a>. Quatro (<a href="/wiki/Eslov%C3%AAnia" class="mw-redirect" title="Eslovênia">Eslovénia</a>, <a href="/wiki/Cro%C3%A1cia" title="Croácia">Croácia</a>, <a href="/wiki/B%C3%B3snia_e_Herzegovina" title="Bósnia e Herzegovina">Bósnia e Herzegovina</a> e a então designada <a href="/wiki/Maced%C3%B4nia_do_Norte" class="mw-redirect" title="Macedônia do Norte">Macedónia</a>) das seis repúblicas jugoslavas declararam independência e para a maioria delas uma violenta guerra se seguiu, em algumas partes até 1995. Em 2006, <a href="/wiki/Montenegro" title="Montenegro">Montenegro</a> se separou e declarou independência, seguido por <a href="/wiki/Kosovo" title="Kosovo">Kosovo</a>, formalmente uma província autónoma da <a href="/wiki/S%C3%A9rvia" title="Sérvia">Sérvia</a>, em 2008, e descaracterizando completamente o antigo mapa da Jugoslávia/Iugoslávia. Na era pós-guerra fria, <a href="/wiki/OTAN" class="mw-redirect" title="OTAN">OTAN</a> e a <a href="/wiki/Uni%C3%A3o_Europeia" title="União Europeia">União Europeia</a> foram gradualmente admitindo a maioria dos antigos estados membros do <a href="/wiki/Pacto_de_Vars%C3%B3via" title="Pacto de Varsóvia">Pacto de Varsóvia</a>.<sup id="cite_ref-UE_60-2" class="reference"><a href="#cite_note-UE-60"><span class="cite-bracket">[</span>60<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Reunificação_e_integração"><span id="Reunifica.C3.A7.C3.A3o_e_integra.C3.A7.C3.A3o"></span>Reunificação e integração</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Europa&veaction=edit&section=17" title="Editar secção: Reunificação e integração" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Europa&action=edit&section=17" title="Editar código-fonte da secção: Reunificação e integração"><span>editar código-fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r69811361" /><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable"><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/17px-Magnifying_glass_01.svg.png" decoding="async" width="17" height="17" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/26px-Magnifying_glass_01.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/34px-Magnifying_glass_01.svg.png 2x" data-file-width="663" data-file-height="659" /></span></span> Ver artigo principal: <a href="/wiki/Hist%C3%B3ria_da_Uni%C3%A3o_Europeia" title="História da União Europeia">História da União Europeia</a></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:European_flag_in_Karlskrona_2011.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8b/European_flag_in_Karlskrona_2011.jpg/250px-European_flag_in_Karlskrona_2011.jpg" decoding="async" width="220" height="147" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8b/European_flag_in_Karlskrona_2011.jpg/330px-European_flag_in_Karlskrona_2011.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8b/European_flag_in_Karlskrona_2011.jpg/500px-European_flag_in_Karlskrona_2011.jpg 2x" data-file-width="2816" data-file-height="1880" /></a><figcaption><a href="/wiki/Bandeira_europeia" class="mw-redirect" title="Bandeira europeia">Bandeira europeia</a>, símbolo da reunificação do continente e de organizações como a <a href="/wiki/Uni%C3%A3o_Europeia" title="União Europeia">União Europeia</a> e o <a href="/wiki/Conselho_da_Europa" title="Conselho da Europa">Conselho da Europa</a></figcaption></figure> <p>Em 1992, o <a href="/wiki/Tratado_de_Maastricht" title="Tratado de Maastricht">Tratado de Maastricht</a> foi assinado pelos então membros da <a href="/wiki/Uni%C3%A3o_Europeia" title="União Europeia">União Europeia</a>. Isso transformou o "Projeto Europeu" de ser uma <a href="/wiki/Mercado_Comum_Europeu" class="mw-redirect" title="Mercado Comum Europeu">comunidade económica</a> com certos aspectos políticos, numa união com uma intensa cooperação e prosperidade baseada numa união de soberanias nacionais.<sup id="cite_ref-UE_60-3" class="reference"><a href="#cite_note-UE-60"><span class="cite-bracket">[</span>60<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Em 1985, o <a href="/wiki/Acordo_de_Schengen" title="Acordo de Schengen">Acordo de Schengen</a> criou uma <a href="/wiki/Controle_de_Alf%C3%A2ndega" class="mw-redirect" title="Controle de Alfândega">área sem fronteiras</a> e sem controle de <a href="/wiki/Passaporte" title="Passaporte">passaporte</a> entre os estados que o assinaram.<sup id="cite_ref-63" class="reference"><a href="#cite_note-63"><span class="cite-bracket">[</span>63<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Uma <a href="/wiki/Euro" title="Euro">moeda comum</a> para a maioria dos estados membros da <a href="/wiki/Uni%C3%A3o_Europeia" title="União Europeia">União Europeia</a>, o euro, foi estabelecida eletronicamente em 1999,<sup id="cite_ref-Euro_64-0" class="reference"><a href="#cite_note-Euro-64"><span class="cite-bracket">[</span>64<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> oficialmente partilhando todas as <a href="/wiki/Moeda" title="Moeda">moedas</a> de cada participante com os outros. A nova moeda foi posta em circulação em 2002 e as velhas foram retiradas dos mercados.<sup id="cite_ref-Euro_64-1" class="reference"><a href="#cite_note-Euro-64"><span class="cite-bracket">[</span>64<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Apenas três países dos quinze estados membros decidiram não aderir ao euro (<a href="/wiki/Reino_Unido" title="Reino Unido">Reino Unido</a>, <a href="/wiki/Dinamarca" title="Dinamarca">Dinamarca</a> e <a href="/wiki/Su%C3%A9cia" title="Suécia">Suécia</a>). Em 2004, a <a href="/wiki/Uni%C3%A3o_Europeia" title="União Europeia">UE</a> deu ordem à sua maior expansão, admitindo 10 novos membros (oito dos quais antigos estados <a href="/wiki/Comunismo" title="Comunismo">comunistas</a>). Outros dois ingressaram no grupo em 2007, num total de 27 nações. </p><p>Um tratado estabelecendo uma <a href="/wiki/Constitui%C3%A7%C3%A3o_Europeia" title="Constituição Europeia">constituição para a UE</a> foi assinado em <a href="/wiki/Roma" title="Roma">Roma</a> em 2004, com a intenção de substituir todos os antigos tratados com apenas um só documento. Entretanto, a sua ratificação nunca foi feita devido à rejeição de <a href="/wiki/Fran%C3%A7a" title="França">franceses</a> e <a href="/wiki/Pa%C3%ADses_Baixos" title="Países Baixos">holandeses</a>, via <a href="/wiki/Referendo" title="Referendo">referendo</a>. Em 2007, concordou-se em substituir aquela proposta com um novo tratado reformado, o <a href="/wiki/Tratado_de_Lisboa_(2007)" title="Tratado de Lisboa (2007)">Tratado de Lisboa</a>, que iria entrar como uma emenda em vez de substituir os <a href="/wiki/Tratados_da_Uni%C3%A3o_Europeia" title="Tratados da União Europeia">tratados existentes</a>.<sup id="cite_ref-TdL_65-0" class="reference"><a href="#cite_note-TdL-65"><span class="cite-bracket">[</span>65<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Esse tratado foi assinado em 13 de dezembro de 2007 e entraria em vigor em janeiro de 2009, se ratificado até essa data. Isso daria à <a href="/wiki/Uni%C3%A3o_Europeia" title="União Europeia">União Europeia</a> seu primeiro presidente e ministro de relações exteriores.<sup id="cite_ref-TdL_65-1" class="reference"><a href="#cite_note-TdL-65"><span class="cite-bracket">[</span>65<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Os <a href="/wiki/B%C3%A1lc%C3%A3s" title="Bálcãs">Bálcãs</a> são a região do continente que mais desejam aderir à <a href="/wiki/Uni%C3%A3o_Europeia" title="União Europeia">União Europeia</a>, com a <a href="/wiki/Cro%C3%A1cia" title="Croácia">Croácia</a> sendo o último país a ser aceito no bloco, em 2013. As negociações formais para a entrada da <a href="/wiki/Alb%C3%A2nia" title="Albânia">Albânia</a> e <a href="/wiki/Maced%C3%B4nia_do_Norte" class="mw-redirect" title="Macedônia do Norte">Macedônia do Norte</a> estão em andamento.<sup id="cite_ref-66" class="reference"><a href="#cite_note-66"><span class="cite-bracket">[</span>66<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-67" class="reference"><a href="#cite_note-67"><span class="cite-bracket">[</span>67<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Geografia">Geografia</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Europa&veaction=edit&section=18" title="Editar secção: Geografia" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Europa&action=edit&section=18" title="Editar código-fonte da secção: Geografia"><span>editar código-fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r69811361" /><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable"><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/17px-Magnifying_glass_01.svg.png" decoding="async" width="17" height="17" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/26px-Magnifying_glass_01.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/34px-Magnifying_glass_01.svg.png 2x" data-file-width="663" data-file-height="659" /></span></span> Ver artigo principal: <a href="/wiki/Geografia_da_Europa" title="Geografia da Europa">Geografia da Europa</a></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Europe.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Europe.jpg/220px-Europe.jpg" decoding="async" width="220" height="194" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Europe.jpg/330px-Europe.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Europe.jpg/440px-Europe.jpg 2x" data-file-width="1219" data-file-height="1075" /></a><figcaption><a href="/wiki/Imagem_de_sat%C3%A9lite" title="Imagem de satélite">Imagem de satélite</a> do continente europeu</figcaption></figure> <p><a href="/wiki/Geografia_f%C3%ADsica" title="Geografia física">Fisiograficamente</a>, a Europa é o componente noroeste da maior massa de terra do planeta, conhecida como a <a href="/wiki/Eur%C3%A1sia" title="Eurásia">Eurásia</a>, ou <a href="/wiki/Eurafr%C3%A1sia" title="Eurafrásia">Eurafrásia</a>: a Ásia ocupa a maior parte leste dessa porção de terra contínua e todos partilham uma plataforma continental comum. A fronteira oriental da Europa agora é comumente definida pelos <a href="/wiki/Montes_Urais" title="Montes Urais">montes Urais</a>, na Rússia.<sup id="cite_ref-Encarta_16-1" class="reference"><a href="#cite_note-Encarta-16"><span class="cite-bracket">[</span>16<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> O geógrafo do <span style="white-space:nowrap;">século I d.C.</span> <a href="/wiki/Estrab%C3%A3o" title="Estrabão">Estrabão</a>, considerava o <a href="/wiki/Rio_Dom" title="Rio Dom">rio Dom</a> (Tánais) como o limite para o <a href="/wiki/Mar_Negro" title="Mar Negro">mar Negro</a>,<sup id="cite_ref-68" class="reference"><a href="#cite_note-68"><span class="cite-bracket">[</span>68<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> como diziam as primeiras fontes <a href="/wiki/Judeia" title="Judeia">judaicas</a>. </p><p>A fronteira sudeste com a Ásia não é universalmente definida, sendo que o <a href="/wiki/Rio_Ural" title="Rio Ural">rio Ural</a>, ou, alternativamente, o <a href="/wiki/Rio_Emba" title="Rio Emba">rio Emba</a> servem mais comummente como limites possíveis. O limite continua até ao <a href="/wiki/Mar_C%C3%A1spio" title="Mar Cáspio">mar Cáspio</a>, a crista das montanhas do <a href="/wiki/C%C3%A1ucaso" title="Cáucaso">Cáucaso</a>, ou, alternativamente, o <a href="/wiki/Rio_Cura" title="Rio Cura">rio Cura</a> no Cáucaso, e o mar Negro, <a href="/wiki/B%C3%B3sforo" title="Bósforo">Bósforo</a>, o <a href="/wiki/Mar_de_M%C3%A1rmara" title="Mar de Mármara">mar de Mármara</a>, o <a href="/wiki/Estreito_de_Dardanelos" class="mw-redirect" title="Estreito de Dardanelos">estreito de Dardanelos</a>, o <a href="/wiki/Mar_Egeu" title="Mar Egeu">mar Egeu</a> concluem o limite com a Ásia. O <a href="/wiki/Mar_Mediterr%C3%A2neo" title="Mar Mediterrâneo">mar Mediterrâneo</a> ao sul separa a Europa da África. A fronteira <a href="/wiki/Oeste" title="Oeste">ocidental</a> é o <a href="/wiki/Oceano_Atl%C3%A2ntico" title="Oceano Atlântico">oceano Atlântico</a>, a <a href="/wiki/Isl%C3%A2ndia" title="Islândia">Islândia</a>, embora mais perto da <a href="/wiki/Gronel%C3%A2ndia" title="Gronelândia">Gronelândia</a> (<a href="/wiki/Am%C3%A9rica_do_Norte" title="América do Norte">América do Norte</a>) do que da Europa continental, são geralmente incluídos na Europa. </p><p> Por causa das diferenças sócio-políticas e culturais, existem várias descrições de fronteira da Europa, sendo que em algumas fontes alguns territórios não estão incluídos na Europa, enquanto outras fontes incluem-nos. Por exemplo, os geógrafos da <a href="/wiki/Uni%C3%A3o_Sovi%C3%A9tica" title="União Soviética">Rússia e de outros países pós-soviéticos</a> geralmente incluem os Urais na Europa, incluindo o Cáucaso na Ásia. Da mesma forma, o <a href="/wiki/Chipre" title="Chipre">Chipre</a> é mais próximo da <a href="/wiki/Anat%C3%B3lia" title="Anatólia">Anatólia</a> (ou <a href="/wiki/%C3%81sia_Menor" class="mw-redirect" title="Ásia Menor">Ásia Menor</a>), mas é muitas vezes considerado parte da Europa e atualmente é um estado membro da <a href="/wiki/Uni%C3%A3o_Europeia" title="União Europeia">UE</a>. Além disso, <a href="/wiki/Malta" title="Malta">Malta</a> já foi considerado uma ilha da África ao longo de vários séculos.<sup id="cite_ref-69" class="reference"><a href="#cite_note-69"><span class="cite-bracket">[</span>69<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></p><figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Elbrus_North_195.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/90/Elbrus_North_195.jpg/250px-Elbrus_North_195.jpg" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/90/Elbrus_North_195.jpg/330px-Elbrus_North_195.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/90/Elbrus_North_195.jpg/500px-Elbrus_North_195.jpg 2x" data-file-width="1024" data-file-height="768" /></a><figcaption><a href="/wiki/Monte_Elbrus" title="Monte Elbrus">Monte Elbrus</a>, na <a href="/wiki/R%C3%BAssia" title="Rússia">Rússia</a>, o ponto mais alto do país e de toda a Europa</figcaption></figure> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Relevo">Relevo</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Europa&veaction=edit&section=19" title="Editar secção: Relevo" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Europa&action=edit&section=19" title="Editar código-fonte da secção: Relevo"><span>editar código-fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Dents_du_Peigne_et_Mont-Blanc_depuis_les_Arcs_(hiver_2023).JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/57/Dents_du_Peigne_et_Mont-Blanc_depuis_les_Arcs_%28hiver_2023%29.JPG/220px-Dents_du_Peigne_et_Mont-Blanc_depuis_les_Arcs_%28hiver_2023%29.JPG" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/57/Dents_du_Peigne_et_Mont-Blanc_depuis_les_Arcs_%28hiver_2023%29.JPG/330px-Dents_du_Peigne_et_Mont-Blanc_depuis_les_Arcs_%28hiver_2023%29.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/57/Dents_du_Peigne_et_Mont-Blanc_depuis_les_Arcs_%28hiver_2023%29.JPG/440px-Dents_du_Peigne_et_Mont-Blanc_depuis_les_Arcs_%28hiver_2023%29.JPG 2x" data-file-width="3264" data-file-height="2448" /></a><figcaption><a href="/wiki/Monte_Branco" title="Monte Branco">Monte Branco</a>, <a href="/wiki/Fran%C3%A7a" title="França">França</a></figcaption></figure> <p>O relevo europeu mostra grande variação dentro de áreas relativamente pequenas. As regiões do sul são mais montanhosas, e enquanto se move a norte o terreno desce dos altos <a href="/wiki/Alpes" title="Alpes">Alpes</a>, <a href="/wiki/Piren%C3%A9us" title="Pirenéus">Pirenéus</a> e <a href="/wiki/C%C3%A1rpatos" title="Cárpatos">Cárpatos</a>, através de planaltos montanhosos e baixas planícies do norte, que são vastas a leste.<sup id="cite_ref-70" class="reference"><a href="#cite_note-70"><span class="cite-bracket">[</span>70<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Esta planície estendida é conhecida como a <a href="/wiki/Grande_plan%C3%ADcie_europeia" title="Grande planície europeia">Grande Planície Europeia</a>, e em seu coração encontra-se a Planície do Norte da <a href="/wiki/Alemanha" title="Alemanha">Alemanha</a>.<sup id="cite_ref-71" class="reference"><a href="#cite_note-71"><span class="cite-bracket">[</span>71<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Um arco de terras altas, também existe ao longo da costa norte-ocidental, que começa na parte ocidental da ilha da <a href="/wiki/Gr%C3%A3-Bretanha" title="Grã-Bretanha">Grã-Bretanha</a> e da <a href="/wiki/Irlanda" title="Irlanda">Irlanda</a>, e continua ao longo da montanhosa coluna, com <a href="/wiki/Fiordes" class="mw-redirect" title="Fiordes">fiordes</a> cortados, da <a href="/wiki/Noruega" title="Noruega">Noruega</a>.<sup id="cite_ref-72" class="reference"><a href="#cite_note-72"><span class="cite-bracket">[</span>72<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Esta descrição é simplificada. Sub-regiões como a <a href="/wiki/Pen%C3%ADnsula_Ib%C3%A9rica" title="Península Ibérica">Península Ibérica</a> e a <a href="/wiki/Pen%C3%ADnsula_It%C3%A1lica" title="Península Itálica">península Itálica</a> contêm suas próprias características complexas, como faz a própria Europa Central continental, onde o relevo contém muitos <a href="/wiki/Planalto" title="Planalto">planaltos</a>, vales de rios e bacias que complicam a tendência geral. Sub-regiões como a <a href="/wiki/Isl%C3%A2ndia" title="Islândia">Islândia</a>, a <a href="/wiki/Gr%C3%A3-Bretanha" title="Grã-Bretanha">Grã-Bretanha</a> e a <a href="/wiki/Irlanda" title="Irlanda">Irlanda</a> são casos especiais. A primeira é uma terra independente no oceano do norte, que é considerada como parte da Europa, enquanto as outras duas são zonas de montanha que outrora foram parte do continente até o nível do mar cortá-las da massa de terra principal. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Hidrografia">Hidrografia</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Europa&veaction=edit&section=20" title="Editar secção: Hidrografia" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Europa&action=edit&section=20" title="Editar código-fonte da secção: Hidrografia"><span>editar código-fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Wa%C5%82y_Chrobrego4.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/05/Wa%C5%82y_Chrobrego4.JPG/220px-Wa%C5%82y_Chrobrego4.JPG" decoding="async" width="220" height="147" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/05/Wa%C5%82y_Chrobrego4.JPG/330px-Wa%C5%82y_Chrobrego4.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/05/Wa%C5%82y_Chrobrego4.JPG/440px-Wa%C5%82y_Chrobrego4.JPG 2x" data-file-width="3872" data-file-height="2592" /></a><figcaption><a href="/wiki/Rio_Oder" class="mw-redirect" title="Rio Oder">Rio Oder</a>, <a href="/wiki/Estetino" title="Estetino">Estetino</a>, <a href="/wiki/Pol%C3%B3nia" title="Polónia">Polónia</a></figcaption></figure> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r69811361" /><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable"><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/17px-Magnifying_glass_01.svg.png" decoding="async" width="17" height="17" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/26px-Magnifying_glass_01.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/34px-Magnifying_glass_01.svg.png 2x" data-file-width="663" data-file-height="659" /></span></span> Ver artigo principal: <a href="/wiki/Hidrografia_da_Europa" title="Hidrografia da Europa">Hidrografia da Europa</a></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Linz_Blick_%C3%BCber_die_Donau_nach_Urfahr_mit_WikiEule_2023-4107.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4d/Linz_Blick_%C3%BCber_die_Donau_nach_Urfahr_mit_WikiEule_2023-4107.jpg/220px-Linz_Blick_%C3%BCber_die_Donau_nach_Urfahr_mit_WikiEule_2023-4107.jpg" decoding="async" width="220" height="146" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4d/Linz_Blick_%C3%BCber_die_Donau_nach_Urfahr_mit_WikiEule_2023-4107.jpg/330px-Linz_Blick_%C3%BCber_die_Donau_nach_Urfahr_mit_WikiEule_2023-4107.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4d/Linz_Blick_%C3%BCber_die_Donau_nach_Urfahr_mit_WikiEule_2023-4107.jpg/440px-Linz_Blick_%C3%BCber_die_Donau_nach_Urfahr_mit_WikiEule_2023-4107.jpg 2x" data-file-width="6048" data-file-height="4024" /></a><figcaption><a href="/wiki/Rio_Dan%C3%BAbio" title="Rio Danúbio">Rio Danúbio</a>, <a href="/wiki/Linz" title="Linz">Linz</a>, <a href="/wiki/%C3%81ustria" title="Áustria">Áustria</a></figcaption></figure> <p>O continente apresenta uma complexa rede hidrográfica, com grandes rios como o <a href="/wiki/Rio_Volga" title="Rio Volga">Volga</a>, na Rússia, e o <a href="/wiki/Rio_Dan%C3%BAbio" title="Rio Danúbio">Danúbio</a>, que atravessa territórios (ou delimita fronteiras) da Alemanha, <a href="/wiki/%C3%81ustria" title="Áustria">Áustria</a>, <a href="/wiki/Rep%C3%BAblica_Checa" class="mw-redirect" title="República Checa">República Checa</a>, <a href="/wiki/Cro%C3%A1cia" title="Croácia">Croácia</a>, <a href="/wiki/Hungria" title="Hungria">Hungria</a>, <a href="/wiki/S%C3%A9rvia" title="Sérvia">Sérvia</a>, <a href="/wiki/Rom%C3%AAnia" title="Romênia">Romênia</a>, <a href="/wiki/Bulg%C3%A1ria" title="Bulgária">Bulgária</a> e <a href="/wiki/Ucr%C3%A2nia" title="Ucrânia">Ucrânia</a>. O rio Volga é o maior rio da Europa. Começa no <a href="/wiki/Lago_L%C3%A1doga" class="mw-redirect" title="Lago Ládoga">Lago Ládoga</a> e atravessa no sentido norte-sul a região oeste da Rússia até desaguar no <a href="/wiki/Mar_C%C3%A1spio" title="Mar Cáspio">mar Cáspio</a>.<sup id="cite_ref-73" class="reference"><a href="#cite_note-73"><span class="cite-bracket">[</span>73<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Entre os lagos europeus destacam-se o <a href="/wiki/Mar_C%C3%A1spio" title="Mar Cáspio">mar Cáspio</a>, localizado na divisa com a Ásia e que possui 371 mil km²; e o <a href="/wiki/Lago_L%C3%A1doga" class="mw-redirect" title="Lago Ládoga">lago Ládoga</a>, na <a href="/wiki/Federa%C3%A7%C3%A3o_Russa" class="mw-redirect" title="Federação Russa">Federação Russa</a>, este último o maior localizado totalmente no continente, com 17 700 km² de área. Outros lagos extensos são o <a href="/wiki/Lago_Onega" title="Lago Onega">Onega</a>, o <a href="/wiki/Lago_Vener" class="mw-redirect" title="Lago Vener">Vener</a>, o <a href="/wiki/Saimaa" title="Saimaa">Saimaa</a>, o <a href="/wiki/Lago_Veter" class="mw-redirect" title="Lago Veter">Veter</a>, entre outros.<sup id="cite_ref-74" class="reference"><a href="#cite_note-74"><span class="cite-bracket">[</span>74<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Clima">Clima</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Europa&veaction=edit&section=21" title="Editar secção: Clima" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Europa&action=edit&section=21" title="Editar código-fonte da secção: Clima"><span>editar código-fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Europe_K%C3%B6ppen_Map.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9c/Europe_K%C3%B6ppen_Map.png/220px-Europe_K%C3%B6ppen_Map.png" decoding="async" width="220" height="140" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9c/Europe_K%C3%B6ppen_Map.png/330px-Europe_K%C3%B6ppen_Map.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9c/Europe_K%C3%B6ppen_Map.png/440px-Europe_K%C3%B6ppen_Map.png 2x" data-file-width="1885" data-file-height="1200" /></a><figcaption>Mapa climático da Europa de acordo com a <a href="/wiki/Classifica%C3%A7%C3%A3o_clim%C3%A1tica_de_K%C3%B6ppen-Geiger" title="Classificação climática de Köppen-Geiger">classificação climática de Köppen-Geiger</a></figcaption></figure> <p>A Europa encontra-se principalmente nas zonas de <a href="/wiki/Clima_temperado" title="Clima temperado">clima temperado</a>, sendo submetido a correntes de <a href="/wiki/Ventos_do_oeste" title="Ventos do oeste">ventos do oeste</a>. O clima é mais ameno em comparação com outras áreas da mesma latitude de todo o mundo devido à influência da <a href="/wiki/Corrente_do_Golfo" title="Corrente do Golfo">Corrente do Golfo</a>.<sup id="cite_ref-climate_75-0" class="reference"><a href="#cite_note-climate-75"><span class="cite-bracket">[</span>75<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> A Corrente do Golfo é o apelido de "aquecimento central da Europa", porque torna o clima da Europa mais quente e mais húmido do que seria de outra maneira. A Corrente do Golfo não só leva água quente à costa da Europa, mas também aquece os ventos que sopram de oeste em todo o continente do <a href="/wiki/Oceano_Atl%C3%A2ntico" title="Oceano Atlântico">Oceano Atlântico</a>. </p><p>Portanto, a temperatura média durante todo o ano de <a href="/wiki/N%C3%A1poles" title="Nápoles">Nápoles</a>, é de 16 <a href="/wiki/%C2%B0C" class="mw-redirect" title="°C">°C</a> (60,8 <a href="/wiki/%C2%B0F" class="mw-redirect" title="°F">°F</a>), enquanto ela fica a apenas 12 °C (53,6 °F), em <a href="/wiki/Nova_Iorque" title="Nova Iorque">Nova Iorque</a>, que é quase na mesma <a href="/wiki/Latitude" title="Latitude">latitude</a>. <a href="/wiki/Berlim" title="Berlim">Berlim</a>, na <a href="/wiki/Alemanha" title="Alemanha">Alemanha</a>; <a href="/wiki/Calgary" title="Calgary">Calgary</a>, no <a href="/wiki/Canad%C3%A1" title="Canadá">Canadá</a>, e <a href="/wiki/Irkutsk" title="Irkutsk">Irkutsk</a>, na parte asiática da Rússia, estão em torno da mesma latitude, as temperaturas de janeiro, em Berlim, são em média em torno de 8 °C (15 °F), mais elevadas do que aquelas registradas em Calgary, e são quase 22 °C (40 °F) mais elevadas do que as temperaturas médias em Irkutsk.<sup id="cite_ref-climate_75-1" class="reference"><a href="#cite_note-climate-75"><span class="cite-bracket">[</span>75<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Demografia">Demografia</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Europa&veaction=edit&section=22" title="Editar secção: Demografia" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Europa&action=edit&section=22" title="Editar código-fonte da secção: Demografia"><span>editar código-fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r69811361" /><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable"><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/17px-Magnifying_glass_01.svg.png" decoding="async" width="17" height="17" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/26px-Magnifying_glass_01.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/34px-Magnifying_glass_01.svg.png 2x" data-file-width="663" data-file-height="659" /></span></span> Ver artigo principal: <a href="/wiki/Demografia_da_Europa" title="Demografia da Europa">Demografia da Europa</a></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r69811361" /><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">Ver também: <a href="/wiki/Lista_de_pa%C3%ADses_europeus_por_popula%C3%A7%C3%A3o" title="Lista de países europeus por população">Lista de países europeus por população</a></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Demographics_of_Europe.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/da/Demographics_of_Europe.svg/220px-Demographics_of_Europe.svg.png" decoding="async" width="220" height="168" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/da/Demographics_of_Europe.svg/330px-Demographics_of_Europe.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/da/Demographics_of_Europe.svg/440px-Demographics_of_Europe.svg.png 2x" data-file-width="680" data-file-height="520" /></a><figcaption><a href="/wiki/Crescimento_populacional" title="Crescimento populacional">Crescimento populacional</a> e declínio por toda a Europa<sup id="cite_ref-76" class="reference"><a href="#cite_note-76"><span class="cite-bracket">[</span>76<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></figcaption></figure> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Europa-bei-nacht_1-1024x768.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4b/Europa-bei-nacht_1-1024x768.jpg/220px-Europa-bei-nacht_1-1024x768.jpg" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4b/Europa-bei-nacht_1-1024x768.jpg/330px-Europa-bei-nacht_1-1024x768.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4b/Europa-bei-nacht_1-1024x768.jpg/440px-Europa-bei-nacht_1-1024x768.jpg 2x" data-file-width="3303" data-file-height="2476" /></a><figcaption>Imagem de satélite da Europa à noite</figcaption></figure> <p>Desde o <a href="/wiki/Renascimento" title="Renascimento">Renascimento</a>, a Europa teve uma grande influência na <a href="/wiki/Cultura" title="Cultura">cultura</a>, <a href="/wiki/Economia" title="Economia">economia</a> e <a href="/wiki/Movimento_social" title="Movimento social">movimentos sociais</a> no mundo. As invenções mais significativas tiveram origem no <a href="/wiki/Mundo_ocidental" title="Mundo ocidental">mundo ocidental</a>, principalmente na Europa e nos <a href="/wiki/Estados_Unidos" title="Estados Unidos">Estados Unidos</a>.<sup id="cite_ref-77" class="reference"><a href="#cite_note-77"><span class="cite-bracket">[</span>77<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Algumas questões atuais e passadas na demografia europeia incluíram <a href="/wiki/Emigra%C3%A7%C3%A3o" title="Emigração">emigração religiosa</a>, relações raciais, <a href="/wiki/Imigra%C3%A7%C3%A3o" title="Imigração">imigração econômica</a>, a <a href="/wiki/Taxa_de_natalidade" title="Taxa de natalidade">taxa de natalidade</a> decrescente e o <a href="/wiki/Envelhecimento_populacional" title="Envelhecimento populacional">envelhecimento da população</a>. </p><p>Em alguns países, como a <a href="/wiki/Rep%C3%BAblica_da_Irlanda" class="mw-redirect" title="República da Irlanda">Irlanda</a> e a <a href="/wiki/Pol%C3%B4nia" class="mw-redirect" title="Polônia">Polónia</a>, o acesso ao <a href="/wiki/Aborto" title="Aborto">aborto</a> é atualmente limitado. No passado, tais restrições e também as restrições sobre o controle artificial da natalidade eram comuns em toda a Europa. O aborto continua sendo ilegal na ilha de <a href="/wiki/Malta" title="Malta">Malta</a>, onde o <a href="/wiki/Catolicismo" class="mw-redirect" title="Catolicismo">catolicismo</a> é a <a href="/wiki/Estado_confessional" title="Estado confessional">religião do Estado</a>. Além disso, três países europeus (<a href="/wiki/Pa%C3%ADses_Baixos" title="Países Baixos">Países Baixos</a>, <a href="/wiki/B%C3%A9lgica" title="Bélgica">Bélgica</a> e <a href="/wiki/Su%C3%AD%C3%A7a" title="Suíça">Suíça</a>) e a <a href="/wiki/Comunidade_Aut%C3%B3noma" class="mw-redirect" title="Comunidade Autónoma">Comunidade Autónoma</a> da <a href="/wiki/Andaluzia" title="Andaluzia">Andaluzia</a> (<a href="/wiki/Espanha" title="Espanha">Espanha</a>)<sup id="cite_ref-78" class="reference"><a href="#cite_note-78"><span class="cite-bracket">[</span>78<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-79" class="reference"><a href="#cite_note-79"><span class="cite-bracket">[</span>79<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> têm permitido uma forma limitada de <a href="/wiki/Eutan%C3%A1sia" title="Eutanásia">eutanásia</a> voluntária para doentes terminais. </p><p>Em 2005, a população da Europa era estimada em 731 milhões de acordo com as <a href="/wiki/Na%C3%A7%C3%B5es_Unidas" class="mw-redirect" title="Nações Unidas">Nações Unidas</a>,<sup id="cite_ref-UNPP_2006_4-1" class="reference"><a href="#cite_note-UNPP_2006-4"><span class="cite-bracket">[</span>4<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> que é um pouco mais do que um nono da <a href="/wiki/Popula%C3%A7%C3%A3o_mundial" title="População mundial">população mundial</a>. Um século antes, a Europa tinha quase um quarto da população mundial. A população da Europa cresceu no <span style="white-space:nowrap;">século XX</span> passado, mas nas outras regiões do mundo (especialmente na África e na Ásia), a população tem crescido muito mais rapidamente.<sup id="cite_ref-UNPP_2006_4-2" class="reference"><a href="#cite_note-UNPP_2006-4"><span class="cite-bracket">[</span>4<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Dentre os <a href="/wiki/Continente" title="Continente">continentes</a>, a Europa tem uma densidade populacional relativamente alta, perdendo apenas para a Ásia. O país mais densamente povoado da Europa são os <a href="/wiki/Pa%C3%ADses_Baixos" title="Países Baixos">Países Baixos</a>, terceiro no ranking mundial após a <a href="/wiki/Coreia_do_Sul" title="Coreia do Sul">Coreia do Sul</a> e <a href="/wiki/Bangladesh" title="Bangladesh">Bangladesh</a>. Pan e Pfeil (2004) contam 87 distintos "povos da Europa", dos quais 33 formam a maioria da população em pelo menos um <a href="/wiki/Estado" title="Estado">Estado</a> soberano, enquanto os 54 restantes constituem <a href="/wiki/Minorias_%C3%A9tnicas" class="mw-redirect" title="Minorias étnicas">minorias étnicas</a>.<sup id="cite_ref-80" class="reference"><a href="#cite_note-80"><span class="cite-bracket">[</span>80<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Segundo a projeção de população da ONU, a população da Europa pode cair para cerca de 7% da população mundial até 2050, ou 653 milhões de pessoas (variante média, 556 a 777 milhões em baixa e alta variante, respetivamente/respectivamente).<sup id="cite_ref-UNPP_2006_4-3" class="reference"><a href="#cite_note-UNPP_2006-4"><span class="cite-bracket">[</span>4<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Neste contexto, existem disparidades significativas entre regiões em relação às <a href="/wiki/Taxa_de_fertilidade" class="mw-redirect" title="Taxa de fertilidade">taxas de fertilidade</a>. O número médio de filhos por mulher em idade reprodutiva é de 1,52.<sup id="cite_ref-81" class="reference"><a href="#cite_note-81"><span class="cite-bracket">[</span>81<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> De acordo com algumas fontes,<sup id="cite_ref-82" class="reference"><a href="#cite_note-82"><span class="cite-bracket">[</span>82<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> essa taxa é maior entre os <a href="/wiki/Islamismo_na_Europa" title="Islamismo na Europa">europeus muçulmanos</a>. A ONU prevê o declínio contínuo da população de vastas áreas da <a href="/wiki/Europa_Oriental" class="mw-redirect" title="Europa Oriental">Europa Oriental</a>.<sup id="cite_ref-83" class="reference"><a href="#cite_note-83"><span class="cite-bracket">[</span>83<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> A população da Rússia está a diminuir em pelo menos 700 mil pessoas a cada ano.<sup id="cite_ref-84" class="reference"><a href="#cite_note-84"><span class="cite-bracket">[</span>84<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> O país tem hoje 13 mil aldeias desabitadas.<sup id="cite_ref-85" class="reference"><a href="#cite_note-85"><span class="cite-bracket">[</span>85<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>A Europa do Sul e a Europa Ocidental são as regiões com o maior número médio de pessoas idosas no mundo, compreendendo actualmente 21% da população, com mais de 65 anos.<sup id="cite_ref-86" class="reference"><a href="#cite_note-86"><span class="cite-bracket">[</span>86<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Prevê-se que a Europa atinja 30% em 2050.<sup id="cite_ref-87" class="reference"><a href="#cite_note-87"><span class="cite-bracket">[</span>87<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Isto deve-se ao facto de a população <a href="/wiki/Taxa_de_fertilidade" class="mw-redirect" title="Taxa de fertilidade">ter tido filhos abaixo do nível de substituição</a> desde a década de 1970. As <a href="/wiki/Na%C3%A7%C3%B5es_Unidas" class="mw-redirect" title="Nações Unidas">Nações Unidas</a> preveem que a Europa diminua a sua população entre 2022 e 2050 em -7 por cento, sem alterações nos movimentos de imigração.<sup id="cite_ref-88" class="reference"><a href="#cite_note-88"><span class="cite-bracket">[</span>88<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>A Europa é o lar do maior número de <a href="/wiki/Migra%C3%A7%C3%A3o_humana" title="Migração humana">migrantes</a> de todas as regiões do mundo, em 70,6 milhões de pessoas, segundo um relatório da <a href="/wiki/Organiza%C3%A7%C3%A3o_Internacional_de_Migra%C3%A7%C3%A3o" class="mw-redirect" title="Organização Internacional de Migração">OIM</a>.<sup id="cite_ref-89" class="reference"><a href="#cite_note-89"><span class="cite-bracket">[</span>89<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Em 2005, a <a href="/wiki/Uni%C3%A3o_Europeia" title="União Europeia">UE</a> teve um ganho líquido global de <a href="/wiki/Imigra%C3%A7%C3%A3o" title="Imigração">imigração</a> de 1,8 milhão de pessoas, apesar de ter uma das maiores <a href="/wiki/Densidade_populacional" title="Densidade populacional">densidades populacionais</a> do mundo. Isso representou quase 85% do <a href="/wiki/Crescimento_populacional" title="Crescimento populacional">crescimento populacional</a> total da Europa.<sup id="cite_ref-90" class="reference"><a href="#cite_note-90"><span class="cite-bracket">[</span>90<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> A União Europeia pretende abrir centros de emprego para trabalhadores migrantes legais da África.<sup id="cite_ref-91" class="reference"><a href="#cite_note-91"><span class="cite-bracket">[</span>91<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-92" class="reference"><a href="#cite_note-92"><span class="cite-bracket">[</span>92<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Emigração da Europa começou com os colonos <a href="/wiki/Espanh%C3%B3is" title="Espanhóis">espanhóis</a> e <a href="/wiki/Portugueses" title="Portugueses">portugueses</a> no <span style="white-space:nowrap;">século XVI</span>, e com colonos <a href="/wiki/Franceses" title="Franceses">franceses</a> e <a href="/wiki/Ingleses" title="Ingleses">ingleses</a> no <span style="white-space:nowrap;">século XVII</span>.<sup id="cite_ref-93" class="reference"><a href="#cite_note-93"><span class="cite-bracket">[</span>93<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Mas os números mantiveram-se relativamente pequenas até ondas de emigração em massa no <span style="white-space:nowrap;">século XIX</span>, quando milhões de famílias pobres, deixaram a Europa.<sup id="cite_ref-94" class="reference"><a href="#cite_note-94"><span class="cite-bracket">[</span>94<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Hoje, uma grande população de ascendência europeia é encontrada em todos os continentes. A ascendência europeia predomina na <a href="/wiki/Am%C3%A9rica_do_Norte" title="América do Norte">América do Norte</a> e, em menor grau, na <a href="/wiki/Am%C3%A9rica_do_Sul" title="América do Sul">América do Sul</a> (principalmente na <a href="/wiki/Argentina" title="Argentina">Argentina</a>, <a href="/wiki/Chile" title="Chile">Chile</a>, <a href="/wiki/Uruguai" title="Uruguai">Uruguai</a> e <a href="/wiki/Regi%C3%A3o_geoecon%C3%B4mica_Centro-Sul_do_Brasil" title="Região geoeconômica Centro-Sul do Brasil">Centro-Sul do Brasil</a>). Além disso, a <a href="/wiki/Austr%C3%A1lia" title="Austrália">Austrália</a> e a <a href="/wiki/Nova_Zel%C3%A2ndia" title="Nova Zelândia">Nova Zelândia</a> têm grandes populações de descendentes europeus. A África não tem países de maioria de descendentes de europeus, mas há minorias significativas, como a dos <a href="/wiki/Afric%C3%A2nderes" title="Africânderes">brancos sul-africanos</a>. Na Ásia, as populações descendentes de europeus (mais especificamente <a href="/wiki/Russos" title="Russos">russos</a>) predominam no <a href="/wiki/%C3%81sia_Setentrional" title="Ásia Setentrional">Ásia Setentrional</a>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Línguas"><span id="L.C3.ADnguas"></span>Línguas</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Europa&veaction=edit&section=23" title="Editar secção: Línguas" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Europa&action=edit&section=23" title="Editar código-fonte da secção: Línguas"><span>editar código-fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r69811361" /><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable"><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/17px-Magnifying_glass_01.svg.png" decoding="async" width="17" height="17" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/26px-Magnifying_glass_01.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/34px-Magnifying_glass_01.svg.png 2x" data-file-width="663" data-file-height="659" /></span></span> Ver artigo principal: <a href="/wiki/L%C3%ADnguas_da_Europa" title="Línguas da Europa">Línguas da Europa</a></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Languages_en3.PNG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b7/Languages_en3.PNG/220px-Languages_en3.PNG" decoding="async" width="220" height="189" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b7/Languages_en3.PNG/330px-Languages_en3.PNG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b7/Languages_en3.PNG/440px-Languages_en3.PNG 2x" data-file-width="1215" data-file-height="1045" /></a><figcaption>Mapa das <a href="/wiki/L%C3%ADnguas_da_Europa" title="Línguas da Europa">línguas da Europa</a></figcaption></figure> <p>As línguas europeias pertencem principalmente a três grupos de <a href="/wiki/L%C3%ADnguas_indo-europeias" title="Línguas indo-europeias">Línguas indo-europeias</a>: as <a href="/wiki/L%C3%ADnguas_rom%C3%A2nicas" title="Línguas românicas">línguas românicas</a>, derivadas do <a href="/wiki/Latim" title="Latim">latim</a> do <a href="/wiki/Imp%C3%A9rio_Romano" title="Império Romano">Império Romano</a>, as <a href="/wiki/L%C3%ADnguas_germ%C3%A2nicas" title="Línguas germânicas">línguas germânicas</a>, cujos ancestrais vieram de língua do sul da <a href="/wiki/Escandin%C3%A1via" title="Escandinávia">Escandinávia</a>, e as <a href="/wiki/L%C3%ADnguas_eslavas" title="Línguas eslavas">línguas eslavas</a>.<sup id="cite_ref-encyclopaedia_britannica_95-0" class="reference"><a href="#cite_note-encyclopaedia_britannica-95"><span class="cite-bracket">[</span>95<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Apesar de ter a maioria de seu vocabulário descendente de línguas românicas, o <a href="/wiki/L%C3%ADngua_inglesa" title="Língua inglesa">idioma Inglês</a> é classificado como uma língua germânica. </p><p>As línguas românicas são faladas principalmente no sudoeste da Europa, bem como na <a href="/wiki/Rom%C3%A9nia" class="mw-redirect" title="Roménia">Roménia</a> e na <a href="/wiki/Mold%C3%A1via" title="Moldávia">Moldávia</a>. As línguas germânicas são faladas no noroeste da Europa e algumas partes da <a href="/wiki/Europa_Central" title="Europa Central">Europa Central</a>. As línguas eslavas são faladas na Europa Central, <a href="/wiki/Europa_oriental" class="mw-redirect" title="Europa oriental">Oriental</a> e sudeste da Europa.<sup id="cite_ref-encyclopaedia_britannica_95-1" class="reference"><a href="#cite_note-encyclopaedia_britannica-95"><span class="cite-bracket">[</span>95<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Muitas outras línguas fora dos três grupos principais grupos existem na Europa. Outras línguas indo-europeias incluem o grupo do <a href="/wiki/L%C3%ADnguas_b%C3%A1lticas" title="Línguas bálticas">Báltico</a> (ie, <a href="/wiki/L%C3%ADngua_let%C3%A3" title="Língua letã">Letã</a> e <a href="/wiki/L%C3%ADngua_lituana" title="Língua lituana">Lituana</a>), o grupo <a href="/wiki/L%C3%ADnguas_c%C3%A9lticas" class="mw-redirect" title="Línguas célticas">Céltico</a> (ie, <a href="/wiki/L%C3%ADngua_irlandesa" title="Língua irlandesa">Irlandês</a>, <a href="/wiki/L%C3%ADngua_ga%C3%A9lica_escocesa" title="Língua gaélica escocesa">Gaélico Escocês</a>, <a href="/wiki/L%C3%ADngua_manesa" title="Língua manesa">Manês</a>, <a href="/wiki/L%C3%ADngua_galesa" title="Língua galesa">Galês</a>, <a href="/wiki/L%C3%ADngua_c%C3%B3rnica" title="Língua córnica">Córnico</a> e <a href="/wiki/L%C3%ADngua_bret%C3%A3" title="Língua bretã">Bretão</a>),<sup id="cite_ref-encyclopaedia_britannica_95-2" class="reference"><a href="#cite_note-encyclopaedia_britannica-95"><span class="cite-bracket">[</span>95<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <a href="/wiki/L%C3%ADngua_grega" title="Língua grega">Grego</a>, <a href="/wiki/L%C3%ADngua_albanesa" title="Língua albanesa">Albanês</a>, e <a href="/wiki/L%C3%ADngua_arm%C3%AAnia" title="Língua armênia">Arménio</a>. Um grupo diferente de <a href="/wiki/L%C3%ADnguas_ur%C3%A1licas" title="Línguas urálicas">línguas urálicas</a> são o <a href="/wiki/L%C3%ADngua_est%C3%B3nia" class="mw-redirect" title="Língua estónia">Estónio</a>, <a href="/wiki/L%C3%ADngua_finlandesa" title="Língua finlandesa">Finlandês</a> e <a href="/wiki/L%C3%ADngua_h%C3%BAngara" title="Língua húngara">Húngaro</a>, falado nos respetivos/respectivos países, bem como em partes da <a href="/wiki/Rom%C3%AAnia" title="Romênia">Roménia</a>, Rússia, <a href="/wiki/S%C3%A9rvia" title="Sérvia">Sérvia</a> e <a href="/wiki/Eslov%C3%A1quia" title="Eslováquia">Eslováquia</a>. </p><p>Outras línguas não indo-europeias são o <a href="/wiki/L%C3%ADngua_maltesa" title="Língua maltesa">maltês</a> (a única língua oficial <a href="/wiki/L%C3%ADnguas_sem%C3%ADticas" title="Línguas semíticas">semita</a> da <a href="/wiki/UE" class="mw-redirect" title="UE">UE</a>), o <a href="/wiki/L%C3%ADngua_basca" title="Língua basca">Basco</a>, <a href="/wiki/L%C3%ADngua_georgiana" title="Língua georgiana">Geórgio</a>, <a href="/wiki/L%C3%ADngua_azeri" title="Língua azeri">Azerbaijão</a>, <a href="/wiki/L%C3%ADngua_turca" title="Língua turca">Turco</a> no leste da <a href="/wiki/Tr%C3%A1cia_Oriental" title="Trácia Oriental">Trácia Oriental</a> e as línguas das nações minoritárias na Rússia. </p><p>O <a href="/wiki/Multilinguismo" title="Multilinguismo">multilinguismo</a> e a proteção das línguas regionais e minoritárias são objetivos políticos reconhecidos na Europa de hoje. A <a href="/w/index.php?title=Conven%C3%A7%C3%A3o_para_a_Prote%C3%A7%C3%A3o_das_Minorias_Nacionais&action=edit&redlink=1" class="new" title="Convenção para a Proteção das Minorias Nacionais (página não existe)">Convenção para a Proteção das Minorias Nacionais</a> e a <a href="/wiki/Carta_Europeia_das_L%C3%ADnguas_Regionais_ou_Minorit%C3%A1rias" title="Carta Europeia das Línguas Regionais ou Minoritárias">Carta Europeia das Línguas Regionais ou Minoritárias</a> do <a href="/wiki/Conselho_da_Europa" title="Conselho da Europa">Conselho da Europa</a> estabelecem um quadro jurídico para os direitos linguísticos na Europa. </p> <table align="center"> <tbody><tr valign="top"> <td><figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Rectified_Languages_of_Europe_map.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f3/Rectified_Languages_of_Europe_map.png/120px-Rectified_Languages_of_Europe_map.png" decoding="async" width="120" height="98" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f3/Rectified_Languages_of_Europe_map.png/250px-Rectified_Languages_of_Europe_map.png 1.5x" data-file-width="733" data-file-height="599" /></a><figcaption>Mapa linguístico simplificado com as nações do Conselho Europeu</figcaption></figure> </td> <td><figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Linguistic_map_Southwestern_Europe-II.gif" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ec/Linguistic_map_Southwestern_Europe-II.gif/120px-Linguistic_map_Southwestern_Europe-II.gif" decoding="async" width="120" height="89" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ec/Linguistic_map_Southwestern_Europe-II.gif/250px-Linguistic_map_Southwestern_Europe-II.gif 1.5x" data-file-width="671" data-file-height="500" /></a><figcaption>Mapa <a href="/wiki/Cronologia" title="Cronologia">cronológico</a> que mostra o desenvolvimento das línguas do sudoeste da Europa</figcaption></figure> </td> <td><figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Non-indo-european.PNG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/49/Non-indo-european.PNG/120px-Non-indo-european.PNG" decoding="async" width="120" height="100" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/49/Non-indo-european.PNG/180px-Non-indo-european.PNG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/49/Non-indo-european.PNG/240px-Non-indo-european.PNG 2x" data-file-width="2458" data-file-height="2048" /></a><figcaption>Línguas europeias não pertencentes ao grupo indo-europeu: <a href="/wiki/L%C3%ADngua_basca" title="Língua basca">Basco</a> (<a href="/wiki/L%C3%ADngua_isolada" title="Língua isolada">língua isolada</a>), <a href="/wiki/L%C3%ADngua_estoniana" title="Língua estoniana">Estoniano</a>, <a href="/wiki/L%C3%ADngua_finlandesa" title="Língua finlandesa">Finlandês</a>, <a href="/wiki/L%C3%ADngua_h%C3%BAngara" title="Língua húngara">Húngaro</a> e <a href="/wiki/L%C3%ADngua_turca" title="Língua turca">Turco</a></figcaption></figure> </td></tr></tbody></table> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Religião"><span id="Religi.C3.A3o"></span>Religião</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Europa&veaction=edit&section=24" title="Editar secção: Religião" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Europa&action=edit&section=24" title="Editar código-fonte da secção: Religião"><span>editar código-fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r69811361" /><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable"><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/17px-Magnifying_glass_01.svg.png" decoding="async" width="17" height="17" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/26px-Magnifying_glass_01.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/34px-Magnifying_glass_01.svg.png 2x" data-file-width="663" data-file-height="659" /></span></span> Ver artigo principal: <a href="/wiki/Religi%C3%A3o_na_Europa" title="Religião na Europa">Religião na Europa</a></div> <p>Historicamente, a <a href="/wiki/Religi%C3%A3o_na_Europa" title="Religião na Europa">religião na Europa</a> tem tido uma grande influência na <a href="/wiki/Hist%C3%B3ria_da_arte_ocidental" title="História da arte ocidental">arte</a>, <a href="/wiki/Cultura_europeia" title="Cultura europeia">cultura</a>, <a href="/wiki/Filosofia_ocidental" title="Filosofia ocidental">filosofia</a> e <a href="/wiki/Direito_da_Uni%C3%A3o_Europeia" title="Direito da União Europeia">direito europeu</a>. A religião maioritária na Europa é o <a href="/wiki/Cristianismo" title="Cristianismo">cristianismo</a> praticado por <a href="/wiki/Igreja_Cat%C3%B3lica_Apost%C3%B3lica_Romana" class="mw-redirect" title="Igreja Católica Apostólica Romana">católicos</a>, <a href="/wiki/Igreja_Ortodoxa" title="Igreja Ortodoxa">ortodoxos orientais</a> e <a href="/wiki/Protestantes" class="mw-redirect" title="Protestantes">protestantes</a>. </p><p>Na sequência, é o <a href="/wiki/Isl%C3%A3o" class="mw-redirect" title="Islão">Islão</a>, concentrado principalmente no sudeste (<a href="/wiki/B%C3%B3snia_e_Herzegovina" title="Bósnia e Herzegovina">Bósnia e Herzegovina</a>, <a href="/wiki/Alb%C3%A2nia" title="Albânia">Albânia</a>, <a href="/wiki/Kosovo" title="Kosovo">Kosovo</a>, <a href="/wiki/Cazaquist%C3%A3o" title="Cazaquistão">Cazaquistão</a>, <a href="/wiki/Chipre_do_Norte" class="mw-redirect" title="Chipre do Norte">Chipre do Norte</a>, <a href="/wiki/Turquia" title="Turquia">Turquia</a> e <a href="/wiki/Azerbaij%C3%A3o" title="Azerbaijão">Azerbaijão</a>), e o <a href="/wiki/Budismo_Tibetano" class="mw-redirect" title="Budismo Tibetano">Budismo Tibetano</a>, majoritário na região russa da <a href="/wiki/Kalmykia" class="mw-redirect" title="Kalmykia">Kalmykia</a>. As outras religiões, incluindo o <a href="/wiki/Juda%C3%ADsmo" title="Judaísmo">Judaísmo</a> e o <a href="/wiki/Hindu%C3%ADsmo" title="Hinduísmo">Hinduísmo</a>, são minoritárias. </p><p>A Europa é um continente relativamente <a href="/wiki/Secularismo" title="Secularismo">secular</a> e tem o maior número e proporção de pessoas <a href="/wiki/Sem_religi%C3%A3o" class="mw-redirect" title="Sem religião">sem religião</a>, <a href="/wiki/Agnosticismo" title="Agnosticismo">agnósticas</a> e <a href="/wiki/Ate%C3%ADsmo" title="Ateísmo">ateias</a> no <a href="/wiki/Mundo_ocidental" title="Mundo ocidental">mundo ocidental</a>, com um número particularmente elevado de pessoas que se autodescrevem como não religiosas na <a href="/wiki/Rep%C3%BAblica_Checa" class="mw-redirect" title="República Checa">República Checa</a>, <a href="/wiki/Est%C3%B4nia" class="mw-redirect" title="Estônia">Estónia</a>, <a href="/wiki/Su%C3%A9cia" title="Suécia">Suécia</a>, <a href="/wiki/Alemanha" title="Alemanha">Alemanha</a> (Oeste) e <a href="/wiki/Fran%C3%A7a" title="França">França</a>.<sup id="cite_ref-96" class="reference"><a href="#cite_note-96"><span class="cite-bracket">[</span>96<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Política"><span id="Pol.C3.ADtica"></span>Política</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Europa&veaction=edit&section=25" title="Editar secção: Política" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Europa&action=edit&section=25" title="Editar código-fonte da secção: Política"><span>editar código-fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r69811361" /><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable"><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/17px-Magnifying_glass_01.svg.png" decoding="async" width="17" height="17" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/26px-Magnifying_glass_01.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/34px-Magnifying_glass_01.svg.png 2x" data-file-width="663" data-file-height="659" /></span></span> Ver artigo principal: <a href="/wiki/Pol%C3%ADtica_europeia" class="mw-redirect" title="Política europeia">Política europeia</a></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="União_Europeia"><span id="Uni.C3.A3o_Europeia"></span>União Europeia</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Europa&veaction=edit&section=26" title="Editar secção: União Europeia" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Europa&action=edit&section=26" title="Editar código-fonte da secção: União Europeia"><span>editar código-fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r69811361" /><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable"><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/17px-Magnifying_glass_01.svg.png" decoding="async" width="17" height="17" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/26px-Magnifying_glass_01.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/34px-Magnifying_glass_01.svg.png 2x" data-file-width="663" data-file-height="659" /></span></span> Ver artigo principal: <a href="/wiki/Uni%C3%A3o_Europeia" title="União Europeia">União Europeia</a></div> <p><br /> </p> <div class="thumb tright"><div class="thumbinner" style="width:502px;"> <div class="thumbimage" style="width:500px;"><div role="img" class="noresize" style="width: 500px; padding: 0px;height:500px; line-height: 1; text-align: center; background-color: #ffffff; position: relative;"><span typeof="mw:File"><span><img alt="labelled map of Europe showing progressive EU enlargements" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/7/75/European_Union_enlargement.gif" decoding="async" width="500" height="495" class="mw-file-element" data-file-width="400" data-file-height="396" /></span></span> <div style="position:absolute; font-size:85%; left:299px; top:413.5px"><a href="/wiki/Alb%C3%A2nia" title="Albânia"><span style="color:grey"><i>Albânia</i></span></a></div> <div style="position:absolute; font-size:85%; left:244px; top:331.5px"><a href="/wiki/%C3%81ustria" title="Áustria"><span style="color:black">Áustria</span></a></div> <div style="position:absolute; font-size:85%; left:349px; top:242px"><a href="/wiki/Bielorr%C3%BAssia" title="Bielorrússia"><span style="color:grey"><i>Bielorrússia</i></span></a></div> <div style="position:absolute; font-size:85%; left:154px; top:289.5px"><a href="/wiki/B%C3%A9lgica" title="Bélgica"><span style="color:black">Bélgica</span></a></div> <div style="position:absolute; font-size:85%; left:284px; top:372px"><a href="/wiki/B%C3%B3snia_e_Herzegovina" title="Bósnia e Herzegovina"><span style="color:grey;"><i>Bos.<br />& Herz.</i></span></a></div> <div style="position:absolute; font-size:85%; left:354px; top:377px"><a href="/wiki/Bulg%C3%A1ria" title="Bulgária"><span style="color:black">Bulgária</span></a></div> <div style="position:absolute; font-size:85%; left:266.5px; top:362px"><a href="/wiki/Cro%C3%A1cia" title="Croácia"><span style="color:black">Croácia</span></a></div> <div style="position:absolute; font-size:85%; left:456.5px; top:472px"><a href="/wiki/Chipre" title="Chipre"><span style="color:black">Chipre</span></a></div> <div style="position:absolute; font-size:85%; left:254px; top:296px"><a href="/wiki/Rep%C3%BAblica_Checa" class="mw-redirect" title="República Checa"><span style="color:black">Rep.<br />Checa</span></a></div> <div style="position:absolute; font-size:85%; left:199px; top:225.5px"><a href="/wiki/Dinamarca" title="Dinamarca"><span style="color:black">Dinamarca</span></a></div> <div style="position:absolute; font-size:85%; left:304px; top:169.5px"><a href="/wiki/Est%C3%B3nia" title="Estónia"><span style="color:black">Estónia</span></a></div> <div style="position:absolute; font-size:85%; left:304px; top:117px"><a href="/wiki/Finl%C3%A2ndia" title="Finlândia"><span style="color:black">Finlândia</span></a></div> <div style="position:absolute; font-size:85%; left:138.5px; top:342px"><a href="/wiki/Fran%C3%A7a" title="França"><span style="color:black">França</span></a></div> <div style="position:absolute; font-size:85%; left:204px; top:282px"><a href="/wiki/Alemanha" title="Alemanha"><span style="color:black">Alemanha</span></a></div> <div style="position:absolute; font-size:85%; left:334px; top:437px"><a href="/wiki/Gr%C3%A9cia" title="Grécia"><span style="color:black">Grécia</span></a></div> <div style="position:absolute; font-size:85%; left:289px; top:335.5px"><a href="/wiki/Hungria" title="Hungria"><span style="color:black">Hungria</span></a></div> <div style="position:absolute; font-size:85%; left:50.5px; top:67px"><a href="/wiki/Isl%C3%A2ndia" title="Islândia"><span style="color:grey"><i>Islândia</i></span></a></div> <div style="position:absolute; font-size:85%; left:59px; top:237px"><a href="/wiki/Rep%C3%BAblica_da_Irlanda" class="mw-redirect" title="República da Irlanda"><span style="color:black">Irlanda</span></a></div> <div style="position:absolute; font-size:85%; left:241px; top:397px"><a href="/wiki/It%C3%A1lia" title="Itália"><span style="color:black">Itália</span></a></div> <div style="position:absolute; font-size:85%; left:318px; top:195px"><a href="/wiki/Let%C3%B3nia" title="Letónia"><span style="color:black">Letónia</span></a></div> <div style="position:absolute; font-size:85%; left:296px; top:217px"><a href="/wiki/Litu%C3%A2nia" title="Lituânia"><span style="color:black">Lituânia</span></a></div> <div style="position:absolute; font-size:85%; left:164px; top:310.5px"><a href="/wiki/Luxemburgo" title="Luxemburgo"><span style="color:black">Luxemburgo</span></a></div> <div style="position:absolute; font-size:85%; left:329px; top:404.5px"><a href="/wiki/Rep%C3%BAblica_da_Maced%C3%B3nia" class="mw-redirect" title="República da Macedónia"><span style="color:grey"><i>Mac.</i></span></a></div> <div style="position:absolute; font-size:85%; left:233px; top:488.5px"><a href="/wiki/Malta" title="Malta"><span style="color:black">Malta<big>→</big></span></a></div> <div style="position:absolute; font-size:85%; left:377px; top:317px"><a href="/wiki/Mold%C3%A1via" title="Moldávia"><span style="color:grey"><i>Moldávia</i></span></a></div> <div style="position:absolute; font-size:85%; left:299px; top:397px"><a href="/wiki/Montenegro" title="Montenegro"><span style="color:grey"><i>Mont.</i></span></a></div> <div style="position:absolute; font-size:85%; left:156.5px; top:267px"><a href="/wiki/Pa%C3%ADses_Baixos" title="Países Baixos"><span style="color:black">Países Baixos</span></a></div> <div style="position:absolute; font-size:85%; left:199px; top:142px"><a href="/wiki/Noruega" title="Noruega"><span style="color:grey"><i>Noruega</i></span></a></div> <div style="position:absolute; font-size:85%; left:284px; top:265.5px"><a href="/wiki/Pol%C3%B3nia" title="Polónia"><span style="color:black">Polónia</span></a></div> <div style="position:absolute; font-size:85%; left:19px; top:402px"><a href="/wiki/Portugal" title="Portugal"><span style="color:black">Portugal</span></a></div> <div style="position:absolute; font-size:85%; left:341.5px; top:341.5px"><a href="/wiki/Rom%C3%A9nia" class="mw-redirect" title="Roménia"><span style="color:black">Roménia</span></a></div> <div style="position:absolute; font-size:85%; left:409px; top:142px"><a href="/wiki/R%C3%BAssia" title="Rússia"><span style="color:grey"><i>Rússia</i></span></a></div> <div style="position:absolute; font-size:85%; left:314px; top:372px"><a href="/wiki/S%C3%A9rvia" title="Sérvia"><span style="color:grey"><i>Sérvia</i></span></a></div> <div style="position:absolute; font-size:85%; left:294px; top:312px"><a href="/wiki/Eslov%C3%A1quia" title="Eslováquia"><span style="color:black">Eslováquia</span></a></div> <div style="position:absolute; font-size:85%; left:243px; top:352px"><a href="/wiki/Eslov%C3%A9nia" title="Eslovénia"><span style="color:black">Eslovénia</span></a></div> <div style="position:absolute; font-size:85%; left:72.5px; top:422px"><a href="/wiki/Espanha" title="Espanha"><span style="color:black">Espanha</span></a></div> <div style="position:absolute; font-size:85%; left:246.5px; top:132px"><a href="/wiki/Su%C3%A9cia" title="Suécia"><span style="color:black">Suécia</span></a></div> <div style="position:absolute; font-size:85%; left:194px; top:341px"> <a href="/wiki/Su%C3%AD%C3%A7a" title="Suíça"><span style="color:grey"><i>Suíça</i></span></a></div> <div style="position:absolute; font-size:85%; left:444px; top:412px"><a href="/wiki/Turquia" title="Turquia"><span style="color:grey"><i>Turquia</i></span></a></div> <div style="position:absolute; font-size:85%; left:389px; top:282px"><a href="/wiki/Ucr%C3%A2nia" title="Ucrânia"><span style="color:grey"><i>Ucrânia</i></span></a></div> <div style="position:absolute; font-size:85%; left:106.5px; top:230px"><a href="/wiki/Reino_Unido" title="Reino Unido"><span style="color:grey">Reino<br />Unido</span></a></div> </div></div> <div class="thumbcaption"> O território continental dos Estados-membros da União Europeia (Comunidades Europeias pré-1993), animados por ordem de adesão.</div> </div></div> <p><br /> Uma união constituída por mais de uma dezena de <a href="/wiki/Pa%C3%ADs" title="País">países</a>, que fazem transações comerciais utilizando uma moeda única — <a href="/wiki/Euro" title="Euro">Euro</a> — e cujos interesses são representados por instituições comuns. Essa nova Europa começou a ganhar corpo em dezembro de 1991, quando os 12 países-membros da <a href="/wiki/Uni%C3%A3o_Europeia" title="União Europeia">União Europeia</a> concluíram o <a href="/wiki/Tratado_de_Maastricht" title="Tratado de Maastricht">Tratado de Maastricht</a>, que objetivava a união política, económica e monetária dos participantes, sem fechar espaço para novas adesões.<sup id="cite_ref-ANTUNES_47_97-0" class="reference"><a href="#cite_note-ANTUNES_47-97"><span class="cite-bracket">[</span>97<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Através desse acordo, <a href="/wiki/Alemanha" title="Alemanha">Alemanha</a>, <a href="/wiki/B%C3%A9lgica" title="Bélgica">Bélgica</a>, <a href="/wiki/Dinamarca" title="Dinamarca">Dinamarca</a>, <a href="/wiki/Espanha" title="Espanha">Espanha</a>, <a href="/wiki/Fran%C3%A7a" title="França">França</a>, <a href="/wiki/Gr%C3%A9cia" title="Grécia">Grécia</a>, <a href="/wiki/Irlanda" title="Irlanda">Irlanda</a>, <a href="/wiki/It%C3%A1lia" title="Itália">Itália</a>, <a href="/wiki/Luxemburgo" title="Luxemburgo">Luxemburgo</a>, <a href="/wiki/Pa%C3%ADses_Baixos" title="Países Baixos">Países Baixos</a>, <a href="/wiki/Portugal" title="Portugal">Portugal</a> e <a href="/wiki/Reino_Unido" title="Reino Unido">Reino Unido</a> iniciaram a caminhada da integração europeia. <a href="/wiki/%C3%81ustria" title="Áustria">Áustria</a>, <a href="/wiki/Finl%C3%A2ndia" title="Finlândia">Finlândia</a> e <a href="/wiki/Su%C3%A9cia" title="Suécia">Suécia</a> são uns dos mais novos membros e vários outros países já entraram com seu pedido de adesão.<sup id="cite_ref-ANTUNES_47_97-1" class="reference"><a href="#cite_note-ANTUNES_47-97"><span class="cite-bracket">[</span>97<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>A reunião na cidade neerlandensa de <a href="/wiki/Maastricht" title="Maastricht">Maastricht</a> — que, em dezembro de 1991, consolidou a formação da União Europeia — representou um capítulo de várias etapas, cujas iniciativas pioneiras surgiram logo após a <a href="/wiki/Segunda_Guerra_Mundial" title="Segunda Guerra Mundial">Segunda Guerra Mundial</a>.<sup id="cite_ref-ANTUNES_48_98-0" class="reference"><a href="#cite_note-ANTUNES_48-98"><span class="cite-bracket">[</span>98<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <ul><li><a href="/wiki/Benelux" title="Benelux">Benelux</a> (<b>Be</b>lgië/<b>Be</b>lgique, <b>Ne</b>derland e <b>Lux</b>embourg) — <a href="/wiki/Pa%C3%ADs" title="País">Países</a>-membros: <a href="/wiki/B%C3%A9lgica" title="Bélgica">Bélgica</a>, <a href="/wiki/Pa%C3%ADses_Baixos" title="Países Baixos">Países Baixos</a> e <a href="/wiki/Luxemburgo" title="Luxemburgo">Luxemburgo</a>.<br /> Foi a primeira organização (1948) e tornou-se modelo e estímulo para as demais. Visava ao <a href="/wiki/Desenvolvimento_econ%C3%B4mico" title="Desenvolvimento econômico">desenvolvimento econômico</a> dos três países-membros e à ampliação do <a href="/wiki/Com%C3%A9rcio" title="Comércio">comércio</a> entre eles.<sup id="cite_ref-ANTUNES_48_98-1" class="reference"><a href="#cite_note-ANTUNES_48-98"><span class="cite-bracket">[</span>98<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></li> <li><a href="/wiki/CECA" class="mw-redirect" title="CECA">CECA</a> (<a href="/wiki/Comunidade_Europeia_do_Carv%C3%A3o_e_do_A%C3%A7o" title="Comunidade Europeia do Carvão e do Aço">Comunidade Europeia do Carvão e do Aço</a>) — Países-membros: os integrantes do Benelux e mais <a href="/wiki/Alemanha" title="Alemanha">Alemanha</a>, <a href="/wiki/Dinamarca" title="Dinamarca">Dinamarca</a>, <a href="/wiki/Fran%C3%A7a" title="França">França</a>, <a href="/wiki/Reino_Unido" title="Reino Unido">Reino Unido</a> e <a href="/wiki/It%C3%A1lia" title="Itália">Itália</a>.<sup id="cite_ref-ANTUNES_48_98-2" class="reference"><a href="#cite_note-ANTUNES_48-98"><span class="cite-bracket">[</span>98<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><br /> Primeira entidade que, já em 1951, reunia vencedores e vencidos da <a href="/wiki/Segunda_Guerra_Mundial" title="Segunda Guerra Mundial">Segunda Guerra Mundial</a>, a CECA tinha como objetivo principais a livre circulação de <a href="/wiki/Ferro" title="Ferro">ferro</a>, <a href="/wiki/Carv%C3%A3o" class="mw-redirect" title="Carvão">carvão</a>, aço e outros minerais no interior da comunidade. Através da redução dos gastos com <a href="/wiki/Transporte" title="Transporte">transportes</a> e das tarifas alfandegárias, facilitava-se o escoamento daqueles produtos, essenciais à <a href="/wiki/Industrializa%C3%A7%C3%A3o" title="Industrialização">industrialização</a>.<sup id="cite_ref-ANTUNES_48_98-3" class="reference"><a href="#cite_note-ANTUNES_48-98"><span class="cite-bracket">[</span>98<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></li> <li><a href="/wiki/AELC" class="mw-redirect" title="AELC">AELC</a> (<a href="/wiki/Associa%C3%A7%C3%A3o_Europeia_de_Livre_Com%C3%A9rcio" class="mw-redirect" title="Associação Europeia de Livre Comércio">Associação Europeia de Livre Comércio</a>) — Países-membros: <a href="/wiki/Isl%C3%A2ndia" title="Islândia">Islândia</a>, <a href="/wiki/Liechtenstein" title="Liechtenstein">Liechtenstein</a>, <a href="/wiki/Noruega" title="Noruega">Noruega</a> e <a href="/wiki/Su%C3%AD%C3%A7a" title="Suíça">Suíça</a> (países da <a href="/wiki/Europa_Ocidental" title="Europa Ocidental">Europa Ocidental</a>).<sup id="cite_ref-ANTUNES_48_98-4" class="reference"><a href="#cite_note-ANTUNES_48-98"><span class="cite-bracket">[</span>98<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><br /> Criada em 1960, a AELC objetivava a eliminação de tarifas internacionais sobre <a href="/wiki/Produto_(marketing)" title="Produto (marketing)">produtos</a> <a href="/wiki/Industrializa%C3%A7%C3%A3o" title="Industrialização">industrializados</a> e negociação de acordos bilaterais sobre produtos <a href="/wiki/Agricultura" title="Agricultura">agrícolas</a>. Era prevista a unificação da AELC com a <a href="/wiki/Uni%C3%A3o_Europeia" title="União Europeia">União Europeia</a> a partir de 1995, mas a Islândia, a Noruega e a Suíça decidiram ficar de fora. A união dos dois blocos receberia o nome de Espaço Econômico Europeu ou Área Econômica Europeia.<sup id="cite_ref-ANTUNES_48_98-5" class="reference"><a href="#cite_note-ANTUNES_48-98"><span class="cite-bracket">[</span>98<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></li></ul> <p>A <a href="/wiki/Comunidade_Econ%C3%B3mica_Europeia" title="Comunidade Económica Europeia">Comunidade Económica Europeia</a> (CEE) ou <a href="/wiki/Mercado_Comum_Europeu" class="mw-redirect" title="Mercado Comum Europeu">Mercado Comum Europeu</a> (MCE) foi o embrião da atual <a href="/wiki/Uni%C3%A3o_Europeia" title="União Europeia">União Europeia</a> (UE). Seus países membros são: <a href="/wiki/Alemanha" title="Alemanha">Alemanha</a>, <a href="/wiki/%C3%81ustria" title="Áustria">Áustria</a>, <a href="/wiki/B%C3%A9lgica" title="Bélgica">Bélgica</a>, <a href="/wiki/Dinamarca" title="Dinamarca">Dinamarca</a>, <a href="/wiki/Espanha" title="Espanha">Espanha</a>, <a href="/wiki/Finl%C3%A2ndia" title="Finlândia">Finlândia</a>, <a href="/wiki/Fran%C3%A7a" title="França">França</a>, <a href="/wiki/Gr%C3%A9cia" title="Grécia">Grécia</a>, <a href="/wiki/Irlanda" title="Irlanda">Irlanda</a>, <a href="/wiki/It%C3%A1lia" title="Itália">Itália</a>, <a href="/wiki/Luxemburgo" title="Luxemburgo">Luxemburgo</a>, <a href="/wiki/Pa%C3%ADses_Baixos" title="Países Baixos">Países Baixos</a>, Portugal, <a href="/wiki/Reino_Unido" title="Reino Unido">Reino Unido</a> e <a href="/wiki/Su%C3%A9cia" title="Suécia">Suécia</a>.<sup id="cite_ref-ANTUNES_48_98-6" class="reference"><a href="#cite_note-ANTUNES_48-98"><span class="cite-bracket">[</span>98<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Quando de sua formação, em 1957, a entidade era constituída apenas por Alemanha, Bélgica, França, Itália, Luxemburgo e Países Baixos. Em 1973, ingressaram a Dinamarca, a Irlanda e o Reino Unido; em 1981, a Grécia, e em 1986, Espanha e Portugal. Em 1995, a chamada Europa dos Doze cresceu ainda mais, ganhando a adesão de Áustria, Finlândia e Suécia.<sup id="cite_ref-ANTUNES_49_99-0" class="reference"><a href="#cite_note-ANTUNES_49-99"><span class="cite-bracket">[</span>99<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>A partir de 1994, os países-membros da <a href="/wiki/Comunidade_Econ%C3%B3mica_Europeia" title="Comunidade Económica Europeia">Comunidade Económica Europeia</a>, que adotou então o nome de União Europeia, se integrariam para formar um mercado único, em que seriam abolidos os sistemas <a href="/wiki/Alf%C3%A2ndega" title="Alfândega">alfandegários</a> e as diferentes taxas de <a href="/wiki/Imposto" title="Imposto">impostos</a>, além das restrições ao <a href="/wiki/Com%C3%A9rcio" title="Comércio">comércio</a>, <a href="/wiki/Servi%C3%A7o_(economia)" title="Serviço (economia)">serviços</a> e à circulação de <a href="/wiki/Capital_(economia)" title="Capital (economia)">capitais</a>. Isso significaria, entre outras coisas, que os habitantes da União Europeia teriam trânsito livre em todos os países-membros, inclusive para <a href="/wiki/Trabalho_(economia)" title="Trabalho (economia)">trabalho</a>; os impostos seriam aos poucos unificados e haveria livre acesso às <a href="/wiki/Mercadoria" title="Mercadoria">mercadorias</a> e serviços de todos os países-membros dentro da <a href="/wiki/Comunidade" title="Comunidade">comunidade</a>.<sup id="cite_ref-ANTUNES_49_99-1" class="reference"><a href="#cite_note-ANTUNES_49-99"><span class="cite-bracket">[</span>99<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Desde 1995, para facilitar a circulação de <a href="/wiki/Pessoa_(direito)" title="Pessoa (direito)">pessoas</a> por alguns países da União Europeia, entrou em vigor um acordo entre Portugal, Espanha, França, Bélgica, Países Baixos, Luxemburgo e Alemanha para eliminar as barreiras alfandegárias e a obrigação da apresentação do <a href="/wiki/Passaporte" title="Passaporte">passaporte</a> entre esses <a href="/wiki/Pa%C3%ADs" title="País">países</a>. Essa área recebeu o nome de <a href="/wiki/Espa%C3%A7o_Schengen" title="Espaço Schengen">Espaço Schengen</a>, tirado da cidade luxemburguesa onde o acordo foi assinado.<sup id="cite_ref-ANTUNES_49_99-2" class="reference"><a href="#cite_note-ANTUNES_49-99"><span class="cite-bracket">[</span>99<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>No sentido da integração económica, outro passo importante seria a utilização de uma moeda comum. O ECU (European Currency Unity ou <a href="/wiki/Unidade_Monet%C3%A1ria_Europeia" title="Unidade Monetária Europeia">Unidade Monetária Europeia</a>) circula, desde 1993, como padrão em operações financeiras e, apesar da discordância de alguns membros, pretendeu-se que, gradualmente, ele fosse adotado nas operações cotidianas até 1999, quando o <a href="/wiki/Euro" title="Euro">euro</a> entrou em vigor como <a href="/wiki/Moeda_escritural" title="Moeda escritural">moeda escritural</a> e como <a href="/wiki/Moeda" title="Moeda">moeda</a> oficial desde 2002.<sup id="cite_ref-ANTUNES_49_99-3" class="reference"><a href="#cite_note-ANTUNES_49-99"><span class="cite-bracket">[</span>99<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Todos os <a href="/wiki/Pa%C3%ADs" title="País">países</a> que integram a <a href="/wiki/Uni%C3%A3o_Europeia" title="União Europeia">União Europeia</a> apresentam economia desenvolvida, ainda que existam diferenças extraordinárias entre eles, como entre <a href="/wiki/Irlanda" title="Irlanda">Irlanda</a> e <a href="/wiki/Alemanha" title="Alemanha">Alemanha</a>, por exemplo, ou <a href="/wiki/Gr%C3%A9cia" title="Grécia">Grécia</a> e <a href="/wiki/Dinamarca" title="Dinamarca">Dinamarca</a>. A meta, no entanto, é reduzir esses contrastes, tornando a comunidade cada vez mais homogênea.<sup id="cite_ref-ANTUNES_50_100-0" class="reference"><a href="#cite_note-ANTUNES_50-100"><span class="cite-bracket">[</span>100<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Apesar das metas em comum, há divergências entre os países-membros da União Europeia e são frequentes os atritos e necessários os ajustes para garantir a execução de tais metas. O ano de 1994 foi de provas para a integridade da União Europeia, já que ocorreram, nos países, plebiscitos para ratificar seus objetivos e confirmar ou não a adesão à União. </p><p>Na Dinamarca e no <a href="/wiki/Reino_Unido" title="Reino Unido">Reino Unido</a>, as opiniões estavam muito divididas, mas o apoio à comunidade prevaleceu. Na <a href="/wiki/Noruega" title="Noruega">Noruega</a>, entretanto, sua população decidiu não ingressar na União Europeia, apesar da solicitação de adesão feita anteriormente.<sup id="cite_ref-ANTUNES_50_100-1" class="reference"><a href="#cite_note-ANTUNES_50-100"><span class="cite-bracket">[</span>100<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Outras_organizações"><span id="Outras_organiza.C3.A7.C3.B5es"></span>Outras organizações</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Europa&veaction=edit&section=27" title="Editar secção: Outras organizações" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Europa&action=edit&section=27" title="Editar código-fonte da secção: Outras organizações"><span>editar código-fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Os países europeus ocidentais estão vinculados a importantes organizações que agregam países de outros continentes, como a <a href="/wiki/OTAN" class="mw-redirect" title="OTAN">OTAN</a> e a <a href="/wiki/Organiza%C3%A7%C3%A3o_para_a_Coopera%C3%A7%C3%A3o_e_Desenvolvimento_Econ%C3%B3mico" class="mw-redirect" title="Organização para a Cooperação e Desenvolvimento Económico">OCDE</a>.<sup id="cite_ref-ANTUNES_51_101-0" class="reference"><a href="#cite_note-ANTUNES_51-101"><span class="cite-bracket">[</span>101<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>A <a href="/wiki/Organiza%C3%A7%C3%A3o_do_Tratado_do_Atl%C3%A2ntico_Norte" title="Organização do Tratado do Atlântico Norte">Organização do Tratado do Atlântico Norte</a> (OTAN), criada em 1949, tem caráter militar. Além de países europeus, inclui outros dois banhados pelo <a href="/wiki/Oceano_Atl%C3%A2ntico" title="Oceano Atlântico">oceano Atlântico</a> <a href="/wiki/Norte" title="Norte">Norte</a>: <a href="/wiki/Canad%C3%A1" title="Canadá">Canadá</a> e <a href="/wiki/Estados_Unidos" title="Estados Unidos">Estados Unidos</a>. Seu objetivo fundamental é a cooperação militar e a defesa de seus membros, no caso de agressão internacional.<sup id="cite_ref-ANTUNES_51_101-1" class="reference"><a href="#cite_note-ANTUNES_51-101"><span class="cite-bracket">[</span>101<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Com o fim da <a href="/wiki/Guerra_Fria" title="Guerra Fria">Guerra Fria</a>, o papel da OTAN tem estado em segundo plano. A aliança assumiu um caráter preponderantemente político em 1990, desenvolvendo o papel de resolver crises localizadas. Vários países do <a href="/wiki/Leste_Europeu" title="Leste Europeu">Leste Europeu</a> solicitaram o ingresso à OTAN.<sup id="cite_ref-ANTUNES_51_101-2" class="reference"><a href="#cite_note-ANTUNES_51-101"><span class="cite-bracket">[</span>101<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>A OCDE (<a href="/wiki/Organiza%C3%A7%C3%A3o_para_a_Coopera%C3%A7%C3%A3o_e_Desenvolvimento_Econ%C3%B3mico" class="mw-redirect" title="Organização para a Cooperação e Desenvolvimento Económico">Organização para a Cooperação e Desenvolvimento Económico</a>) foi estabelecida em 1961 para promover bem-estar econômico e social entre seus membros e harmonizar a <a href="/wiki/Qualidade_de_vida" title="Qualidade de vida">qualidade de vida</a> nos <a href="/wiki/Pa%C3%ADses_em_desenvolvimento" class="mw-redirect" title="Países em desenvolvimento">países em desenvolvimento</a>. Além de 18 países europeus, engloba também <a href="/wiki/Austr%C3%A1lia" title="Austrália">Austrália</a>, Canadá, <a href="/wiki/Jap%C3%A3o" title="Japão">Japão</a>, <a href="/wiki/Nova_Zel%C3%A2ndia" title="Nova Zelândia">Nova Zelândia</a> e Estados Unidos.<sup id="cite_ref-ANTUNES_51_101-3" class="reference"><a href="#cite_note-ANTUNES_51-101"><span class="cite-bracket">[</span>101<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Subdivisões"><span id="Subdivis.C3.B5es"></span>Subdivisões</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Europa&veaction=edit&section=28" title="Editar secção: Subdivisões" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Europa&action=edit&section=28" title="Editar código-fonte da secção: Subdivisões"><span>editar código-fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r69811361" /><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">Ver também: <a href="/wiki/Lista_de_Estados_soberanos_e_territ%C3%B3rios_dependentes_da_Europa" title="Lista de Estados soberanos e territórios dependentes da Europa">Lista de Estados soberanos e territórios dependentes da Europa</a></div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Map_of_Europe_(political).png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fc/Map_of_Europe_%28political%29.png/220px-Map_of_Europe_%28political%29.png" decoding="async" width="220" height="144" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fc/Map_of_Europe_%28political%29.png/330px-Map_of_Europe_%28political%29.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fc/Map_of_Europe_%28political%29.png/440px-Map_of_Europe_%28political%29.png 2x" data-file-width="1596" data-file-height="1043" /></a><figcaption>A Europa, de acordo com a definição mais aceita, é mostrada em verde (países, por vezes associados com a cultura europeia, em azul escuro, partes de estados <a href="/wiki/%C3%81sia" title="Ásia">asiáticos</a> e europeus em azul claro)</figcaption></figure> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Mapa_europa.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/65/Mapa_europa.svg/221px-Mapa_europa.svg.png" decoding="async" width="221" height="169" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/65/Mapa_europa.svg/332px-Mapa_europa.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/65/Mapa_europa.svg/442px-Mapa_europa.svg.png 2x" data-file-width="680" data-file-height="520" /></a><figcaption>Divisão política da Europa</figcaption></figure> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Europe_subregion_map_UN_geoscheme.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7a/Europe_subregion_map_UN_geoscheme.svg/250px-Europe_subregion_map_UN_geoscheme.svg.png" decoding="async" width="221" height="169" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7a/Europe_subregion_map_UN_geoscheme.svg/500px-Europe_subregion_map_UN_geoscheme.svg.png 1.5x" data-file-width="680" data-file-height="520" /></a><figcaption>Divisão contemporânea da Europa por regiões de acordo com as <a href="/wiki/Na%C3%A7%C3%B5es_Unidas" class="mw-redirect" title="Nações Unidas">Nações Unidas</a> (a definição da ONU para Europa Ocidental está marcada em azul claro): <div class="legend" style="-webkit-column-break-inside:avoid; page-break-inside:avoid; break-inside:avoid-column"><span class="legend-color" style="display:inline-block; width:1.1em; height:1.1em; margin:1px 0; border:1px solid black; background: #4080FF; color:black; font-size:100%; text-align:center;"> </span> <a href="/wiki/Europa_setentrional" class="mw-redirect" title="Europa setentrional">Europa setentrional</a></div> <div class="legend" style="-webkit-column-break-inside:avoid; page-break-inside:avoid; break-inside:avoid-column"><span class="legend-color" style="display:inline-block; width:1.1em; height:1.1em; margin:1px 0; border:1px solid black; background: #00FFFF; color:black; font-size:100%; text-align:center;"> </span> <a href="/wiki/Europa_ocidental" class="mw-redirect" title="Europa ocidental">Europa ocidental</a></div> <div class="legend" style="-webkit-column-break-inside:avoid; page-break-inside:avoid; break-inside:avoid-column"><span class="legend-color" style="display:inline-block; width:1.1em; height:1.1em; margin:1px 0; border:1px solid black; background: #FF8080; color:black; font-size:100%; text-align:center;"> </span> <a href="/wiki/Leste_Europeu" title="Leste Europeu">Leste Europeu</a></div> <div class="legend" style="-webkit-column-break-inside:avoid; page-break-inside:avoid; break-inside:avoid-column"><span class="legend-color" style="display:inline-block; width:1.1em; height:1.1em; margin:1px 0; border:1px solid black; background: #00FF00; color:black; font-size:100%; text-align:center;"> </span> <a href="/wiki/Europa_meridional" title="Europa meridional">Europa meridional</a></div></figcaption></figure> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Europe_subregion_map_world_factbook.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3c/Europe_subregion_map_world_factbook.svg/221px-Europe_subregion_map_world_factbook.svg.png" decoding="async" width="221" height="169" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3c/Europe_subregion_map_world_factbook.svg/332px-Europe_subregion_map_world_factbook.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3c/Europe_subregion_map_world_factbook.svg/442px-Europe_subregion_map_world_factbook.svg.png 2x" data-file-width="680" data-file-height="520" /></a><figcaption>Grupos regionais de acordo com o <i><a href="/wiki/The_World_Factbook" title="The World Factbook">The World Factbook</a></i></figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:EU-candidate_countries_map.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2e/EU-candidate_countries_map.svg/330px-EU-candidate_countries_map.svg.png" decoding="async" width="310" height="237" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2e/EU-candidate_countries_map.svg/500px-EU-candidate_countries_map.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2e/EU-candidate_countries_map.svg/620px-EU-candidate_countries_map.svg.png 2x" data-file-width="680" data-file-height="520" /></a><figcaption><a href="/wiki/Uni%C3%A3o_Europeia" title="União Europeia">União Europeia</a> e seus países candidatos</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Council_of_Europe.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/1/11/Council_of_Europe.png" decoding="async" width="300" height="200" class="mw-file-element" data-file-width="300" data-file-height="200" /></a><figcaption>Nações do <a href="/wiki/Conselho_da_Europa" title="Conselho da Europa">Conselho da Europa</a></figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:EU_and_NATO.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bd/EU_and_NATO.svg/330px-EU_and_NATO.svg.png" decoding="async" width="310" height="237" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bd/EU_and_NATO.svg/500px-EU_and_NATO.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bd/EU_and_NATO.svg/620px-EU_and_NATO.svg.png 2x" data-file-width="680" data-file-height="520" /></a><figcaption>Mapa mostrando os países membros da <a href="/wiki/Uni%C3%A3o_Europeia" title="União Europeia">União Europeia</a> e da <a href="/wiki/OTAN" class="mw-redirect" title="OTAN">OTAN</a></figcaption></figure> <p>De acordo com definições diferentes, os territórios podem ser sujeitos a várias categorizações. Os 27 <a href="/wiki/Estados-membros_da_Uni%C3%A3o_Europeia" title="Estados-membros da União Europeia">Estados Membros da União Europeia</a> são altamente integrados economicamente e politicamente, a própria União Europeia faz parte da geografia política da Europa. A tabela abaixo mostra o esquema de sub-regiões geográficas utilizado pela <a href="/wiki/Organiza%C3%A7%C3%A3o_das_Na%C3%A7%C3%B5es_Unidas" title="Organização das Nações Unidas">Organização das Nações Unidas</a>,<sup id="cite_ref-102" class="reference"><a href="#cite_note-102"><span class="cite-bracket">[</span>102<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> ao lado do grupo regional publicado no <a href="/wiki/CIA_World_Factbook" class="mw-redirect" title="CIA World Factbook">CIA World Factbook</a>. </p> <table border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" class="references-small sortable" style="border:1px solid #aaa; border-collapse:collapse;"> <tbody><tr bgcolor="#ECECEC"> <th>Nome do país, com a <a href="/wiki/Bandeira" title="Bandeira">bandeira</a> </th> <th><a href="/wiki/Lista_de_pa%C3%ADses_e_territ%C3%B3rios_por_%C3%A1rea" title="Lista de países e territórios por área">Área</a><br />(km²) </th> <th><a href="/wiki/Lista_de_pa%C3%ADses_por_popula%C3%A7%C3%A3o" title="Lista de países por população">População</a><br />(1 de julho de 2002 est.) </th> <th><a href="/wiki/Lista_de_pa%C3%ADses_por_densidade_populacional" title="Lista de países por densidade populacional">Densidade populacional</a><br />(per km²) </th> <th><a href="/wiki/Capital" title="Capital">Capital</a> </th></tr> <tr> <td><span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/36/Flag_of_Albania.svg/40px-Flag_of_Albania.svg.png" decoding="async" width="22" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/36/Flag_of_Albania.svg/60px-Flag_of_Albania.svg.png 2x" data-file-width="700" data-file-height="500" /></span></span> </span><a href="/wiki/Alb%C3%A2nia" title="Albânia">Albânia</a> </td> <td align="right">28 748 </td> <td align="right">3 600 523 </td> <td align="right">125,2 </td> <td><a href="/wiki/Tirana" title="Tirana">Tirana</a> </td></tr> <tr> <td><span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/ba/Flag_of_Germany.svg/22px-Flag_of_Germany.svg.png" decoding="async" width="22" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/ba/Flag_of_Germany.svg/33px-Flag_of_Germany.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/ba/Flag_of_Germany.svg/44px-Flag_of_Germany.svg.png 2x" data-file-width="1000" data-file-height="600" /></span></span> </span><a href="/wiki/Alemanha" title="Alemanha">Alemanha</a> </td> <td align="right">357 021 </td> <td align="right">83 251 851 </td> <td align="right">233,2 </td> <td><a href="/wiki/Berlim" title="Berlim">Berlim</a> </td></tr> <tr> <td><span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/19/Flag_of_Andorra.svg/22px-Flag_of_Andorra.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/19/Flag_of_Andorra.svg/33px-Flag_of_Andorra.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/19/Flag_of_Andorra.svg/44px-Flag_of_Andorra.svg.png 2x" data-file-width="1000" data-file-height="700" /></span></span> </span><a href="/wiki/Andorra" title="Andorra">Andorra</a> </td> <td align="right">468 </td> <td align="right">68 403 </td> <td align="right">146,2 </td> <td><a href="/wiki/Andorra-a-Velha" title="Andorra-a-Velha">Andorra-a-Velha</a> </td></tr> <tr> <td><span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2f/Flag_of_Armenia.svg/40px-Flag_of_Armenia.svg.png" decoding="async" width="22" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2f/Flag_of_Armenia.svg/60px-Flag_of_Armenia.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="600" /></span></span> </span><a href="/wiki/Arm%C3%A9nia" title="Arménia">Armênia</a> </td> <td align="right">29 800 </td> <td align="right">3 229 900 </td> <td align="right">101 </td> <td><a href="/wiki/Erev%C3%A3" title="Erevã">Erevã</a> </td></tr> <tr> <td><span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/41/Flag_of_Austria.svg/22px-Flag_of_Austria.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/41/Flag_of_Austria.svg/33px-Flag_of_Austria.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/41/Flag_of_Austria.svg/44px-Flag_of_Austria.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></span></span> </span><a href="/wiki/%C3%81ustria" title="Áustria">Áustria</a> </td> <td align="right">83 858 </td> <td align="right">8 169 929 </td> <td align="right">97,4 </td> <td><a href="/wiki/Viena" title="Viena">Viena</a> </td></tr> <tr> <td><span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/dd/Flag_of_Azerbaijan.svg/40px-Flag_of_Azerbaijan.svg.png" decoding="async" width="22" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/dd/Flag_of_Azerbaijan.svg/60px-Flag_of_Azerbaijan.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="600" /></span></span> </span><a href="/wiki/Azerbaij%C3%A3o" title="Azerbaijão">Azerbaijão</a> </td> <td align="right">86 600 </td> <td align="right">8 621 000 </td> <td align="right">97 </td> <td><a href="/wiki/Bacu" title="Bacu">Bacu</a> </td></tr> <tr> <td><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/92/Flag_of_Belgium_%28civil%29.svg/40px-Flag_of_Belgium_%28civil%29.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/92/Flag_of_Belgium_%28civil%29.svg/60px-Flag_of_Belgium_%28civil%29.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></span></span> <a href="/wiki/B%C3%A9lgica" title="Bélgica">Bélgica</a> </td> <td align="right">30 510 </td> <td align="right">10 274 595 </td> <td align="right">336,8 </td> <td><a href="/wiki/Bruxelas" title="Bruxelas">Bruxelas</a> </td></tr> <tr> <td><span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/85/Flag_of_Belarus.svg/40px-Flag_of_Belarus.svg.png" decoding="async" width="22" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/85/Flag_of_Belarus.svg/60px-Flag_of_Belarus.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="600" /></span></span> </span><a href="/wiki/Bielorr%C3%BAssia" title="Bielorrússia">Bielorrússia</a> </td> <td align="right">207 600 </td> <td align="right">10 335 382 </td> <td align="right">49,8 </td> <td><a href="/wiki/Minsque" class="mw-redirect" title="Minsque">Minsque</a> </td></tr> <tr> <td><span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bf/Flag_of_Bosnia_and_Herzegovina.svg/40px-Flag_of_Bosnia_and_Herzegovina.svg.png" decoding="async" width="22" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bf/Flag_of_Bosnia_and_Herzegovina.svg/60px-Flag_of_Bosnia_and_Herzegovina.svg.png 2x" data-file-width="800" data-file-height="400" /></span></span> </span><a href="/wiki/B%C3%B3snia_e_Herzegovina" title="Bósnia e Herzegovina">Bósnia e Herzegovina</a> </td> <td align="right">51 129 </td> <td align="right">4 448 500 </td> <td align="right">77,5 </td> <td><a href="/wiki/Saraievo" class="mw-redirect" title="Saraievo">Saraievo</a> </td></tr> <tr> <td><span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9a/Flag_of_Bulgaria.svg/22px-Flag_of_Bulgaria.svg.png" decoding="async" width="22" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9a/Flag_of_Bulgaria.svg/33px-Flag_of_Bulgaria.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9a/Flag_of_Bulgaria.svg/44px-Flag_of_Bulgaria.svg.png 2x" data-file-width="1000" data-file-height="600" /></span></span> </span><a href="/wiki/Bulg%C3%A1ria" title="Bulgária">Bulgária</a> </td> <td align="right">110 910 </td> <td align="right">7 621 337 </td> <td align="right">68,7 </td> <td><a href="/wiki/S%C3%B3fia" title="Sófia">Sófia</a> </td></tr> <tr> <td><span style="white-space:nowrap"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d3/Flag_of_Kazakhstan.svg/40px-Flag_of_Kazakhstan.svg.png" decoding="async" width="22" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d3/Flag_of_Kazakhstan.svg/60px-Flag_of_Kazakhstan.svg.png 2x" data-file-width="1000" data-file-height="500" /></span></span> <a href="/wiki/Cazaquist%C3%A3o" title="Cazaquistão">Cazaquistão</a></span> </td> <td align="right">2 724 900 </td> <td align="right">15 217 711 </td> <td align="right">5,6 </td> <td><a href="/wiki/Astana" title="Astana">Astana</a> </td></tr> <tr> <td><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d4/Flag_of_Cyprus.svg/22px-Flag_of_Cyprus.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d4/Flag_of_Cyprus.svg/33px-Flag_of_Cyprus.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d4/Flag_of_Cyprus.svg/44px-Flag_of_Cyprus.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="800" /></span></span> <a href="/wiki/Chipre" title="Chipre">Chipre</a> </td> <td align="right">9 251 </td> <td align="right">788 457 </td> <td align="right">85 </td> <td><a href="/wiki/Nic%C3%B3sia" title="Nicósia">Nicósia</a> </td></tr> <tr> <td><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1b/Flag_of_Croatia.svg/40px-Flag_of_Croatia.svg.png" decoding="async" width="22" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1b/Flag_of_Croatia.svg/60px-Flag_of_Croatia.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="600" /></span></span> <a href="/wiki/Cro%C3%A1cia" title="Croácia">Croácia</a> </td> <td align="right">56 542 </td> <td align="right">4 437 460 </td> <td align="right">77,7 </td> <td><a href="/wiki/Zagrebe" class="mw-redirect" title="Zagrebe">Zagrebe</a> </td></tr> <tr> <td><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9c/Flag_of_Denmark.svg/22px-Flag_of_Denmark.svg.png" decoding="async" width="22" height="17" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9c/Flag_of_Denmark.svg/33px-Flag_of_Denmark.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9c/Flag_of_Denmark.svg/44px-Flag_of_Denmark.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="387" /></span></span> <a href="/wiki/Dinamarca" title="Dinamarca">Dinamarca</a> </td> <td align="right">43 094 </td> <td align="right">5 368 854 </td> <td align="right">124,6 </td> <td><a href="/wiki/Copenhague" class="mw-redirect" title="Copenhague">Copenhague</a> </td></tr> <tr> <td><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e6/Flag_of_Slovakia.svg/22px-Flag_of_Slovakia.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e6/Flag_of_Slovakia.svg/33px-Flag_of_Slovakia.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e6/Flag_of_Slovakia.svg/44px-Flag_of_Slovakia.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></span></span> <a href="/wiki/Eslov%C3%A1quia" title="Eslováquia">Eslováquia</a> </td> <td align="right">48 845 </td> <td align="right">5 422 366 </td> <td align="right">111,0 </td> <td><a href="/wiki/Bratislava" title="Bratislava">Bratislava</a> </td></tr> <tr> <td><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f0/Flag_of_Slovenia.svg/22px-Flag_of_Slovenia.svg.png" decoding="async" width="22" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f0/Flag_of_Slovenia.svg/33px-Flag_of_Slovenia.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f0/Flag_of_Slovenia.svg/44px-Flag_of_Slovenia.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="600" /></span></span> <a href="/wiki/Eslov%C3%A9nia" title="Eslovénia">Eslovênia</a> </td> <td align="right">20 273 </td> <td align="right">1 932 917 </td> <td align="right">95,3 </td> <td><a href="/wiki/Liubliana" title="Liubliana">Liubliana</a> </td></tr> <tr> <td><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9a/Flag_of_Spain.svg/40px-Flag_of_Spain.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9a/Flag_of_Spain.svg/60px-Flag_of_Spain.svg.png 2x" data-file-width="750" data-file-height="500" /></span></span> <a href="/wiki/Espanha" title="Espanha">Espanha</a> </td> <td align="right">504 851 </td> <td align="right">45 061 274 </td> <td align="right">89,3 </td> <td><a href="/wiki/Madrid" title="Madrid">Madrid</a> </td></tr> <tr> <td><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8f/Flag_of_Estonia.svg/22px-Flag_of_Estonia.svg.png" decoding="async" width="22" height="14" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8f/Flag_of_Estonia.svg/33px-Flag_of_Estonia.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8f/Flag_of_Estonia.svg/44px-Flag_of_Estonia.svg.png 2x" data-file-width="990" data-file-height="630" /></span></span> <a href="/wiki/Est%C3%B3nia" title="Estónia">Estónia</a> </td> <td align="right">45 226 </td> <td align="right">1 415 681 </td> <td align="right">31,3 </td> <td><a href="/wiki/Taline" class="mw-redirect" title="Taline">Taline</a> </td></tr> <tr> <td><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bc/Flag_of_Finland.svg/22px-Flag_of_Finland.svg.png" decoding="async" width="22" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bc/Flag_of_Finland.svg/33px-Flag_of_Finland.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bc/Flag_of_Finland.svg/44px-Flag_of_Finland.svg.png 2x" data-file-width="1800" data-file-height="1100" /></span></span> <a href="/wiki/Finl%C3%A2ndia" title="Finlândia">Finlândia</a> </td> <td align="right">336 593 </td> <td align="right">5 157 537 </td> <td align="right">15,3 </td> <td><a href="/wiki/Helsinque" class="mw-redirect" title="Helsinque">Helsinque</a> </td></tr> <tr> <td><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c3/Flag_of_France.svg/40px-Flag_of_France.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c3/Flag_of_France.svg/60px-Flag_of_France.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></span></span> <a href="/wiki/Fran%C3%A7a" title="França">França</a> </td> <td align="right">547 030 </td> <td align="right">59 765 983 </td> <td align="right">109,3 </td> <td><a href="/wiki/Paris" title="Paris">Paris</a> </td></tr> <tr> <td><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0f/Flag_of_Georgia.svg/40px-Flag_of_Georgia.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0f/Flag_of_Georgia.svg/60px-Flag_of_Georgia.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></span></span> <a href="/wiki/Ge%C3%B3rgia" title="Geórgia">Geórgia</a> </td> <td align="right">69 700 </td> <td align="right">4 661 473 </td> <td align="right">64 </td> <td><a href="/wiki/Tibl%C3%ADssi" title="Tiblíssi">Tiblíssi</a> </td></tr> <tr> <td><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5c/Flag_of_Greece.svg/40px-Flag_of_Greece.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5c/Flag_of_Greece.svg/60px-Flag_of_Greece.svg.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="400" /></span></span> <a href="/wiki/Gr%C3%A9cia" title="Grécia">Grécia</a> </td> <td align="right">131 940 </td> <td align="right">10 645 343 </td> <td align="right">80,7 </td> <td><a href="/wiki/Atenas" title="Atenas">Atenas</a> </td></tr> <tr> <td><span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c1/Flag_of_Hungary.svg/40px-Flag_of_Hungary.svg.png" decoding="async" width="22" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c1/Flag_of_Hungary.svg/60px-Flag_of_Hungary.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="600" /></span></span> </span><a href="/wiki/Hungria" title="Hungria">Hungria</a> </td> <td align="right">93 030 </td> <td align="right">10 075 034 </td> <td align="right">108,3 </td> <td><a href="/wiki/Budapeste" title="Budapeste">Budapeste</a> </td></tr> <tr> <td><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/45/Flag_of_Ireland.svg/40px-Flag_of_Ireland.svg.png" decoding="async" width="22" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/45/Flag_of_Ireland.svg/60px-Flag_of_Ireland.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="600" /></span></span> <a href="/wiki/Irlanda" title="Irlanda">Irlanda</a> </td> <td align="right">70 280 </td> <td align="right">4 234 925 </td> <td align="right">60,3 </td> <td><a href="/wiki/Dublim" class="mw-redirect" title="Dublim">Dublim</a> </td></tr> <tr> <td><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/ce/Flag_of_Iceland.svg/22px-Flag_of_Iceland.svg.png" decoding="async" width="22" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/ce/Flag_of_Iceland.svg/33px-Flag_of_Iceland.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/ce/Flag_of_Iceland.svg/44px-Flag_of_Iceland.svg.png 2x" data-file-width="1250" data-file-height="900" /></span></span> <a href="/wiki/Isl%C3%A2ndia" title="Islândia">Islândia</a> </td> <td align="right">103 000 </td> <td align="right">307 261 </td> <td align="right">2,7 </td> <td><a href="/wiki/Reiquiavique" title="Reiquiavique">Reiquiavique</a> </td></tr> <tr> <td><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/03/Flag_of_Italy.svg/40px-Flag_of_Italy.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/03/Flag_of_Italy.svg/60px-Flag_of_Italy.svg.png 2x" data-file-width="1500" data-file-height="1000" /></span></span> <a href="/wiki/It%C3%A1lia" title="Itália">Itália</a> </td> <td align="right">301 230 </td> <td align="right">58 751 711 </td> <td align="right">191,6 </td> <td><a href="/wiki/Roma" title="Roma">Roma</a> </td></tr> <tr> <td><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/84/Flag_of_Latvia.svg/40px-Flag_of_Latvia.svg.png" decoding="async" width="22" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/84/Flag_of_Latvia.svg/60px-Flag_of_Latvia.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="600" /></span></span> <a href="/wiki/Let%C3%B3nia" title="Letónia">Letônia</a> </td> <td align="right">64 589 </td> <td align="right">2 366 515 </td> <td align="right">36,6 </td> <td><a href="/wiki/Riga" title="Riga">Riga</a> </td></tr> <tr> <td><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/47/Flag_of_Liechtenstein.svg/40px-Flag_of_Liechtenstein.svg.png" decoding="async" width="22" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/47/Flag_of_Liechtenstein.svg/60px-Flag_of_Liechtenstein.svg.png 2x" data-file-width="1000" data-file-height="600" /></span></span> <a href="/wiki/Liechtenstein" title="Liechtenstein">Liechtenstein</a> </td> <td align="right">160 </td> <td align="right">32 842 </td> <td align="right">205,3 </td> <td><a href="/wiki/Vaduz" title="Vaduz">Vaduz</a> </td></tr> <tr> <td><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/11/Flag_of_Lithuania.svg/40px-Flag_of_Lithuania.svg.png" decoding="async" width="22" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/11/Flag_of_Lithuania.svg/60px-Flag_of_Lithuania.svg.png 2x" data-file-width="1000" data-file-height="600" /></span></span> <a href="/wiki/Litu%C3%A2nia" title="Lituânia">Lituânia</a> </td> <td align="right">65 200 </td> <td align="right">3 601 138 </td> <td align="right">55,2 </td> <td><a href="/wiki/Vilnius" title="Vilnius">Vilnius</a> </td></tr> <tr> <td><span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/da/Flag_of_Luxembourg.svg/40px-Flag_of_Luxembourg.svg.png" decoding="async" width="22" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/da/Flag_of_Luxembourg.svg/60px-Flag_of_Luxembourg.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="307" /></span></span> </span><a href="/wiki/Luxemburgo" title="Luxemburgo">Luxemburgo</a> </td> <td align="right">2 586 </td> <td align="right">448 569 </td> <td align="right">173,5 </td> <td><a href="/wiki/Luxemburgo_(cidade)" title="Luxemburgo (cidade)">Cidade de Luxemburgo</a> </td></tr> <tr> <td><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Maced%C3%B3nia_do_Norte" title="Macedónia do Norte"><img alt="Macedónia do Norte" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/79/Flag_of_North_Macedonia.svg/22px-Flag_of_North_Macedonia.svg.png" decoding="async" width="22" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/79/Flag_of_North_Macedonia.svg/33px-Flag_of_North_Macedonia.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/79/Flag_of_North_Macedonia.svg/44px-Flag_of_North_Macedonia.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="600" /></a></span> <a href="/wiki/Maced%C3%B3nia_do_Norte" title="Macedónia do Norte">Macedônia do Norte</a> </td> <td align="right">25 333 </td> <td align="right">2 054 800 </td> <td align="right">81,1 </td> <td><a href="/wiki/Esc%C3%B3pia" title="Escópia">Escópia</a> </td></tr> <tr> <td><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Flag_of_Malta.svg/22px-Flag_of_Malta.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Flag_of_Malta.svg/33px-Flag_of_Malta.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Flag_of_Malta.svg/44px-Flag_of_Malta.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></span></span> <a href="/wiki/Malta" title="Malta">Malta</a> </td> <td align="right">316 </td> <td align="right">397 499 </td> <td align="right">1 257,9 </td> <td><a href="/wiki/Valetta" class="mw-redirect" title="Valetta">Valetta</a> </td></tr> <tr> <td><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/27/Flag_of_Moldova.svg/40px-Flag_of_Moldova.svg.png" decoding="async" width="22" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/27/Flag_of_Moldova.svg/60px-Flag_of_Moldova.svg.png 2x" data-file-width="1800" data-file-height="900" /></span></span> <a href="/wiki/Mold%C3%A1via" title="Moldávia">Moldávia</a> </td> <td align="right">33 843 </td> <td align="right">4 434 547 </td> <td align="right">131,0 </td> <td><a href="/wiki/Quixinau" title="Quixinau">Quixinau</a> </td></tr> <tr> <td><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ea/Flag_of_Monaco.svg/22px-Flag_of_Monaco.svg.png" decoding="async" width="22" height="18" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ea/Flag_of_Monaco.svg/33px-Flag_of_Monaco.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ea/Flag_of_Monaco.svg/44px-Flag_of_Monaco.svg.png 2x" data-file-width="1000" data-file-height="800" /></span></span> <a href="/wiki/M%C3%B3naco" title="Mónaco">Mónaco</a> </td> <td align="right">1,95 </td> <td align="right">31 987 </td> <td align="right">16 403,6 </td> <td><a href="/wiki/M%C3%B4naco-Ville" class="mw-redirect" title="Mônaco-Ville">Mônaco</a> </td></tr> <tr> <td><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/64/Flag_of_Montenegro.svg/40px-Flag_of_Montenegro.svg.png" decoding="async" width="22" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/64/Flag_of_Montenegro.svg/60px-Flag_of_Montenegro.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="600" /></span></span> <a href="/wiki/Montenegro" title="Montenegro">Montenegro</a> </td> <td align="right">13 812 </td> <td align="right">616 258 </td> <td align="right">44,6 </td> <td><a href="/wiki/Podgoritza" title="Podgoritza">Podgoritza</a> </td></tr> <tr> <td><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d9/Flag_of_Norway.svg/40px-Flag_of_Norway.svg.png" decoding="async" width="22" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d9/Flag_of_Norway.svg/60px-Flag_of_Norway.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="372" /></span></span> <a href="/wiki/Noruega" title="Noruega">Noruega</a> </td> <td align="right">324 220 </td> <td align="right">4 525 116 </td> <td align="right">14,0 </td> <td><a href="/wiki/Oslo" title="Oslo">Oslo</a> </td></tr> <tr> <td><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/20/Flag_of_the_Netherlands.svg/22px-Flag_of_the_Netherlands.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/20/Flag_of_the_Netherlands.svg/33px-Flag_of_the_Netherlands.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/20/Flag_of_the_Netherlands.svg/44px-Flag_of_the_Netherlands.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></span></span> <a href="/wiki/Pa%C3%ADses_Baixos" title="Países Baixos">Países Baixos</a> </td> <td align="right">41 526 </td> <td align="right">16 318 199 </td> <td align="right">393,0 </td> <td><a href="/wiki/Amsterd%C3%A3" class="mw-redirect" title="Amsterdã">Amsterdã</a> </td></tr> <tr> <td><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/12/Flag_of_Poland.svg/22px-Flag_of_Poland.svg.png" decoding="async" width="22" height="14" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/12/Flag_of_Poland.svg/33px-Flag_of_Poland.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/12/Flag_of_Poland.svg/44px-Flag_of_Poland.svg.png 2x" data-file-width="640" data-file-height="400" /></span></span> <a href="/wiki/Pol%C3%B3nia" title="Polónia">Polónia</a> </td> <td align="right">312 685 </td> <td align="right">38 625 478 </td> <td align="right">123,5 </td> <td><a href="/wiki/Vars%C3%B3via" title="Varsóvia">Varsóvia</a> </td></tr> <tr> <td><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="Portugal" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5c/Flag_of_Portugal.svg/22px-Flag_of_Portugal.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5c/Flag_of_Portugal.svg/33px-Flag_of_Portugal.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5c/Flag_of_Portugal.svg/44px-Flag_of_Portugal.svg.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="400" /></span></span> <a href="/wiki/Portugal" title="Portugal">Portugal</a> </td> <td align="right">91 568 </td> <td align="right">10 409 995 </td> <td align="right">110,1 </td> <td><a href="/wiki/Lisboa" title="Lisboa">Lisboa</a> </td></tr> <tr> <td><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/83/Flag_of_the_United_Kingdom_%283-5%29.svg/40px-Flag_of_the_United_Kingdom_%283-5%29.svg.png" decoding="async" width="22" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/83/Flag_of_the_United_Kingdom_%283-5%29.svg/60px-Flag_of_the_United_Kingdom_%283-5%29.svg.png 2x" data-file-width="1000" data-file-height="600" /></span></span> <a href="/wiki/Reino_Unido" title="Reino Unido">Reino Unido</a> </td> <td align="right">244 820 </td> <td align="right">61 100 835 </td> <td align="right">244,2 </td> <td><a href="/wiki/Londres" title="Londres">Londres</a> </td></tr> <tr> <td><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cb/Flag_of_the_Czech_Republic.svg/20px-Flag_of_the_Czech_Republic.svg.png" decoding="async" width="20" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cb/Flag_of_the_Czech_Republic.svg/40px-Flag_of_the_Czech_Republic.svg.png 1.5x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></span></span> <a href="/wiki/Ch%C3%A9quia" title="Chéquia">Chéquia</a> </td> <td align="right">78 866 </td> <td align="right">10 256 760 </td> <td align="right">130,1 </td> <td><a href="/wiki/Praga" title="Praga">Praga</a> </td></tr> <tr> <td><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Flag_of_Romania.svg/22px-Flag_of_Romania.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Flag_of_Romania.svg/33px-Flag_of_Romania.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Flag_of_Romania.svg/44px-Flag_of_Romania.svg.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="400" /></span></span> <a href="/wiki/Rom%C3%AAnia" title="Romênia">Roménia</a> </td> <td align="right">238 391 </td> <td align="right">21 698 181 </td> <td align="right">91,0 </td> <td><a href="/wiki/Bucareste" title="Bucareste">Bucareste</a> </td></tr> <tr> <td><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f3/Flag_of_Russia.svg/22px-Flag_of_Russia.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f3/Flag_of_Russia.svg/33px-Flag_of_Russia.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f3/Flag_of_Russia.svg/44px-Flag_of_Russia.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></span></span> <a href="/wiki/R%C3%BAssia" title="Rússia">Rússia</a> </td> <td align="right">17 075 400 </td> <td align="right">142 200 000 </td> <td align="right">26,8 </td> <td><a href="/wiki/Moscou" class="mw-redirect" title="Moscou">Moscou</a> </td></tr> <tr> <td><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b1/Flag_of_San_Marino.svg/20px-Flag_of_San_Marino.svg.png" decoding="async" width="20" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b1/Flag_of_San_Marino.svg/30px-Flag_of_San_Marino.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b1/Flag_of_San_Marino.svg/40px-Flag_of_San_Marino.svg.png 2x" data-file-width="800" data-file-height="600" /></span></span> <a href="/wiki/San_Marino" title="San Marino">San Marino</a> </td> <td align="right">61 </td> <td align="right">27 730 </td> <td align="right">454,6 </td> <td><a href="/wiki/Cidade_de_San_Marino" class="mw-redirect" title="Cidade de San Marino">San Marino</a> </td></tr> <tr> <td><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Flag_of_Serbia.svg/40px-Flag_of_Serbia.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Flag_of_Serbia.svg/60px-Flag_of_Serbia.svg.png 2x" data-file-width="1350" data-file-height="900" /></span></span> <a href="/wiki/S%C3%A9rvia" title="Sérvia">Sérvia</a><sup id="cite_ref-103" class="reference"><a href="#cite_note-103"><span class="cite-bracket">[</span>103<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </td> <td align="right">88 361 </td> <td align="right">7 495 742 </td> <td align="right">89,4 </td> <td><a href="/wiki/Belgrado" title="Belgrado">Belgrado</a> </td></tr> <tr> <td><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4c/Flag_of_Sweden.svg/40px-Flag_of_Sweden.svg.png" decoding="async" width="22" height="14" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4c/Flag_of_Sweden.svg/60px-Flag_of_Sweden.svg.png 2x" data-file-width="1600" data-file-height="1000" /></span></span> <a href="/wiki/Su%C3%A9cia" title="Suécia">Suécia</a> </td> <td align="right">449 964 </td> <td align="right">9 090 113 </td> <td align="right">19,7 </td> <td><a href="/wiki/Estocolmo" title="Estocolmo">Estocolmo</a> </td></tr> <tr> <td><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f3/Flag_of_Switzerland.svg/16px-Flag_of_Switzerland.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f3/Flag_of_Switzerland.svg/24px-Flag_of_Switzerland.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f3/Flag_of_Switzerland.svg/32px-Flag_of_Switzerland.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="512" /></span></span> <a href="/wiki/Su%C3%AD%C3%A7a" title="Suíça">Suíça</a> </td> <td align="right">41 290 </td> <td align="right">7 507 000 </td> <td align="right">176,8 </td> <td><a href="/wiki/Berna" title="Berna">Berna</a> </td></tr> <tr> <td><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Flag_of_Turkey.svg/22px-Flag_of_Turkey.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Flag_of_Turkey.svg/33px-Flag_of_Turkey.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Flag_of_Turkey.svg/44px-Flag_of_Turkey.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="800" /></span></span> <a href="/wiki/Turquia" title="Turquia">Turquia</a> </td> <td align="right">783 562 </td> <td align="right">71 517 100 </td> <td align="right">93 </td> <td><a href="/wiki/Ancara" title="Ancara">Ancara</a> </td></tr> <tr> <td><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/49/Flag_of_Ukraine.svg/22px-Flag_of_Ukraine.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/49/Flag_of_Ukraine.svg/33px-Flag_of_Ukraine.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/49/Flag_of_Ukraine.svg/44px-Flag_of_Ukraine.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="800" /></span></span> <a href="/wiki/Ucr%C3%A2nia" title="Ucrânia">Ucrânia</a> </td> <td align="right">603 700 </td> <td align="right">48 396 470 </td> <td align="right">80,2 </td> <td><a href="/wiki/Kiev" title="Kiev">Kiev</a> </td></tr> <tr> <td><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b3/Flag_of_Vatican_City_%282023%E2%80%93present%29.svg/20px-Flag_of_Vatican_City_%282023%E2%80%93present%29.svg.png" decoding="async" width="20" height="20" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b3/Flag_of_Vatican_City_%282023%E2%80%93present%29.svg/40px-Flag_of_Vatican_City_%282023%E2%80%93present%29.svg.png 1.5x" data-file-width="1000" data-file-height="1000" /></span></span> <a href="/wiki/Vaticano" title="Vaticano">Vaticano</a> </td> <td align="right">0,44 </td> <td align="right">900 </td> <td align="right">2 045,5 </td> <td><a href="/wiki/Cidade_do_Vaticano" class="mw-redirect" title="Cidade do Vaticano">Cidade do Vaticano</a> </td></tr> <tr style="font-weight:bold;"> <td>Total </td> <td align="right">10 180 000 </td> <td align="right">731 000 000 </td> <td align="right">70 </td></tr></tbody></table> <p>Dentro dos referidos Estados existem várias regiões, desfrutando de ampla autonomia, bem como de vários países independentes <a href="/wiki/De_facto" title="De facto">de facto</a> com reconhecimento internacional limitado ou reconhecido, nenhum deles é membro da <a href="/wiki/ONU" class="mw-redirect" title="ONU">ONU</a>: </p> <table border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" class="references-small sortable" style="border:1px solid #aaa; border-collapse:collapse;"> <tbody><tr bgcolor="#ECECEC"> <th>Nome do país, com a <a href="/wiki/Bandeira" title="Bandeira">bandeira</a> </th> <th><a href="/wiki/Lista_de_pa%C3%ADses_por_%C3%A1rea" class="mw-redirect" title="Lista de países por área">Área</a><br />(km²) </th> <th><a href="/wiki/Lista_de_pa%C3%ADses_por_popula%C3%A7%C3%A3o" title="Lista de países por população">População</a><br />(1 de julho de 2002 est.) </th> <th><a href="/wiki/Lista_de_pa%C3%ADses_por_densidade_populacional" title="Lista de países por densidade populacional">Densidade populacional</a><br />(per km²) </th> <th><a href="/wiki/Capital" title="Capital">Capital</a> </th></tr> <tr> <td><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Ficheiro:Flag_of_the_Republic_of_Abkhazia.svg" class="mw-file-description" title="Abecásia"><img alt="Abecásia" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7a/Flag_of_the_Republic_of_Abkhazia.svg/20px-Flag_of_the_Republic_of_Abkhazia.svg.png" decoding="async" width="20" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7a/Flag_of_the_Republic_of_Abkhazia.svg/40px-Flag_of_the_Republic_of_Abkhazia.svg.png 1.5x" data-file-width="600" data-file-height="300" /></a></span> <a href="/wiki/Abec%C3%A1sia" title="Abecásia">Abecásia</a> </td> <td align="right">8 432 </td> <td align="right">216 000 </td> <td align="right">29 </td> <td><a href="/wiki/Sucumi" title="Sucumi">Sucumi</a> </td></tr> <tr> <td><span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/52/Flag_of_%C3%85land.svg/22px-Flag_of_%C3%85land.svg.png" decoding="async" width="22" height="14" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/52/Flag_of_%C3%85land.svg/33px-Flag_of_%C3%85land.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/52/Flag_of_%C3%85land.svg/44px-Flag_of_%C3%85land.svg.png 2x" data-file-width="520" data-file-height="340" /></span></span> </span><a href="/wiki/Ilhas_%C3%85land" title="Ilhas Åland">Ilhas Åland</a> (<span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bc/Flag_of_Finland.svg/22px-Flag_of_Finland.svg.png" decoding="async" width="22" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bc/Flag_of_Finland.svg/33px-Flag_of_Finland.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bc/Flag_of_Finland.svg/44px-Flag_of_Finland.svg.png 2x" data-file-width="1800" data-file-height="1100" /></span></span> <a href="/wiki/Finl%C3%A2ndia" title="Finlândia">Finlândia</a>) </td> <td align="right">1 552 </td> <td align="right">26 008 </td> <td align="right">16,8 </td> <td><a href="/wiki/Mariehamn" title="Mariehamn">Mariehamn</a> </td></tr> <tr> <td><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3c/Flag_of_the_Faroe_Islands.svg/40px-Flag_of_the_Faroe_Islands.svg.png" decoding="async" width="22" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3c/Flag_of_the_Faroe_Islands.svg/60px-Flag_of_the_Faroe_Islands.svg.png 2x" data-file-width="1100" data-file-height="800" /></span></span> <a href="/wiki/Ilhas_Feroe" title="Ilhas Feroe">Ilhas Feroé</a> (<span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9c/Flag_of_Denmark.svg/22px-Flag_of_Denmark.svg.png" decoding="async" width="22" height="17" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9c/Flag_of_Denmark.svg/33px-Flag_of_Denmark.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9c/Flag_of_Denmark.svg/44px-Flag_of_Denmark.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="387" /></span></span> <a href="/wiki/Dinamarca" title="Dinamarca">Dinamarca</a>) </td> <td align="right">1 399 </td> <td align="right">46 011 </td> <td align="right">32,9 </td> <td><a href="/wiki/T%C3%B3rshavn" title="Tórshavn">Tórshavn</a> </td></tr> <tr> <td><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/02/Flag_of_Gibraltar.svg/40px-Flag_of_Gibraltar.svg.png" decoding="async" width="22" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/02/Flag_of_Gibraltar.svg/60px-Flag_of_Gibraltar.svg.png 2x" data-file-width="1000" data-file-height="500" /></span></span> <a href="/wiki/Gibraltar" title="Gibraltar">Gibraltar</a> (<span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/83/Flag_of_the_United_Kingdom_%283-5%29.svg/40px-Flag_of_the_United_Kingdom_%283-5%29.svg.png" decoding="async" width="22" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/83/Flag_of_the_United_Kingdom_%283-5%29.svg/60px-Flag_of_the_United_Kingdom_%283-5%29.svg.png 2x" data-file-width="1000" data-file-height="600" /></span></span> <a href="/wiki/Reino_Unido" title="Reino Unido">Reino Unido</a>) </td> <td align="right">5,9 </td> <td align="right">27 714 </td> <td align="right">4 697,3 </td> <td><a href="/wiki/Gibraltar" title="Gibraltar">Gibraltar</a> </td></tr> <tr> <td><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Flag_of_Guernsey.svg/20px-Flag_of_Guernsey.svg.png" decoding="async" width="20" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Flag_of_Guernsey.svg/40px-Flag_of_Guernsey.svg.png 1.5x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></span></span> <a href="/wiki/Guernsey" title="Guernsey">Guernsey</a> (<span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/83/Flag_of_the_United_Kingdom_%283-5%29.svg/40px-Flag_of_the_United_Kingdom_%283-5%29.svg.png" decoding="async" width="22" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/83/Flag_of_the_United_Kingdom_%283-5%29.svg/60px-Flag_of_the_United_Kingdom_%283-5%29.svg.png 2x" data-file-width="1000" data-file-height="600" /></span></span> <a href="/wiki/Reino_Unido" title="Reino Unido">Reino Unido</a>) </td> <td align="right">78 </td> <td align="right">64 587 </td> <td align="right">828,0 </td> <td><a href="/wiki/Porto_de_S%C3%A3o_Pedro" title="Porto de São Pedro">Porto de S. Pedro</a> </td></tr> <tr> <td><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5d/Flag_of_the_Isle_of_Mann.svg/20px-Flag_of_the_Isle_of_Mann.svg.png" decoding="async" width="20" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5d/Flag_of_the_Isle_of_Mann.svg/40px-Flag_of_the_Isle_of_Mann.svg.png 1.5x" data-file-width="600" data-file-height="300" /></span></span> <a href="/wiki/Ilha_de_Man" title="Ilha de Man">Ilha de Man</a> (<span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/83/Flag_of_the_United_Kingdom_%283-5%29.svg/40px-Flag_of_the_United_Kingdom_%283-5%29.svg.png" decoding="async" width="22" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/83/Flag_of_the_United_Kingdom_%283-5%29.svg/60px-Flag_of_the_United_Kingdom_%283-5%29.svg.png 2x" data-file-width="1000" data-file-height="600" /></span></span> <a href="/wiki/Reino_Unido" title="Reino Unido">Reino Unido</a>) </td> <td align="right">572 </td> <td align="right">73 873 </td> <td align="right">129,1 </td> <td><a href="/wiki/Douglas_(Ilha_de_Man)" title="Douglas (Ilha de Man)">Douglas</a> </td></tr> <tr> <td><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1c/Flag_of_Jersey.svg/20px-Flag_of_Jersey.svg.png" decoding="async" width="20" height="12" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1c/Flag_of_Jersey.svg/30px-Flag_of_Jersey.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1c/Flag_of_Jersey.svg/40px-Flag_of_Jersey.svg.png 2x" data-file-width="1000" data-file-height="600" /></span></span> <a href="/wiki/Jersey" title="Jersey">Jersey</a> (<span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/83/Flag_of_the_United_Kingdom_%283-5%29.svg/40px-Flag_of_the_United_Kingdom_%283-5%29.svg.png" decoding="async" width="22" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/83/Flag_of_the_United_Kingdom_%283-5%29.svg/60px-Flag_of_the_United_Kingdom_%283-5%29.svg.png 2x" data-file-width="1000" data-file-height="600" /></span></span> <a href="/wiki/Reino_Unido" title="Reino Unido">Reino Unido</a>) </td> <td align="right">116 </td> <td align="right">89 775 </td> <td align="right">773,9 </td> <td><a href="/wiki/Santo_Hel%C3%A9rio" title="Santo Helério">Santo Helério</a> </td></tr> <tr> <td><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1f/Flag_of_Kosovo.svg/40px-Flag_of_Kosovo.svg.png" decoding="async" width="22" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1f/Flag_of_Kosovo.svg/60px-Flag_of_Kosovo.svg.png 2x" data-file-width="840" data-file-height="600" /></span></span> <a href="/wiki/Kosovo" title="Kosovo">Kosovo</a> </td> <td align="right">10 887 </td> <td align="right">2 126 708 </td> <td align="right">220 </td> <td><a href="/wiki/Pristina" title="Pristina">Pristina</a> </td></tr> <tr> <td><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Ficheiro:Flag_of_Artsakh.svg" class="mw-file-description" title="Artsaque"><img alt="Artsaque" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3d/Flag_of_Artsakh.svg/20px-Flag_of_Artsakh.svg.png" decoding="async" width="20" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3d/Flag_of_Artsakh.svg/40px-Flag_of_Artsakh.svg.png 1.5x" data-file-width="1200" data-file-height="600" /></a></span> <a href="/wiki/Artsaque" title="Artsaque">Artsaque</a> </td> <td align="right">11 458 </td> <td align="right">138 800 </td> <td align="right">12 </td> <td><a href="/wiki/Estepanaquerte" title="Estepanaquerte">Estepanaquerte</a> </td></tr> <tr> <td><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Ficheiro:Flag_of_the_Turkish_Republic_of_Northern_Cyprus.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1e/Flag_of_the_Turkish_Republic_of_Northern_Cyprus.svg/20px-Flag_of_the_Turkish_Republic_of_Northern_Cyprus.svg.png" decoding="async" width="20" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1e/Flag_of_the_Turkish_Republic_of_Northern_Cyprus.svg/40px-Flag_of_the_Turkish_Republic_of_Northern_Cyprus.svg.png 1.5x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></a></span> <a href="/wiki/Rep%C3%BAblica_Turca_do_Chipre_do_Norte" class="mw-redirect" title="República Turca do Chipre do Norte">Chipre do Norte</a> </td> <td align="right">3 355 </td> <td align="right">265 100 </td> <td align="right">78 </td> <td><a href="/wiki/Nic%C3%B3sia_do_Norte" title="Nicósia do Norte">Nicósia do Norte</a> </td></tr> <tr> <td><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Ficheiro:Flag_of_South_Ossetia.svg" class="mw-file-description" title="Ossétia do Sul"><img alt="Ossétia do Sul" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/12/Flag_of_South_Ossetia.svg/20px-Flag_of_South_Ossetia.svg.png" decoding="async" width="20" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/12/Flag_of_South_Ossetia.svg/30px-Flag_of_South_Ossetia.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/12/Flag_of_South_Ossetia.svg/40px-Flag_of_South_Ossetia.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="600" /></a></span> <a href="/wiki/Oss%C3%A9tia_do_Sul" title="Ossétia do Sul">Ossétia do Sul</a> </td> <td align="right">3 900 </td> <td align="right">70 000 </td> <td align="right">18 </td> <td><a href="/wiki/Tsequinv%C3%A1li" title="Tsequinváli">Tsequinváli</a> </td></tr> <tr> <td><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Noruega" title="Noruega"><img alt="Noruega" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d9/Flag_of_Norway.svg/40px-Flag_of_Norway.svg.png" decoding="async" width="22" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d9/Flag_of_Norway.svg/60px-Flag_of_Norway.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="372" /></a></span> <a href="/wiki/Svalbard_e_Jan_Mayen" title="Svalbard e Jan Mayen">Svalbard e Jan Mayen</a> (<span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d9/Flag_of_Norway.svg/40px-Flag_of_Norway.svg.png" decoding="async" width="22" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d9/Flag_of_Norway.svg/60px-Flag_of_Norway.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="372" /></span></span> <a href="/wiki/Noruega" title="Noruega">Noruega</a>) </td> <td align="right">62 049 </td> <td align="right">2 868 </td> <td align="right">0,046 </td> <td><a href="/wiki/Longyearbyen" title="Longyearbyen">Longyearbyen</a> </td></tr> <tr> <td><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Ficheiro:Flag_of_Transnistria_(state).svg" class="mw-file-description" title="Transnístria"><img alt="Transnístria" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bc/Flag_of_Transnistria_%28state%29.svg/20px-Flag_of_Transnistria_%28state%29.svg.png" decoding="async" width="20" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bc/Flag_of_Transnistria_%28state%29.svg/40px-Flag_of_Transnistria_%28state%29.svg.png 1.5x" data-file-width="1200" data-file-height="600" /></a></span> <a href="/wiki/Transn%C3%ADstria" title="Transnístria">Transnístria</a> </td> <td align="right">4 163 </td> <td align="right">537 000 </td> <td align="right">133 </td> <td><a href="/wiki/Tiraspol" title="Tiraspol">Tiraspol</a> </td></tr></tbody></table> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Regiões"><span id="Regi.C3.B5es"></span>Regiões</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Europa&veaction=edit&section=29" title="Editar secção: Regiões" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Europa&action=edit&section=29" title="Editar código-fonte da secção: Regiões"><span>editar código-fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r69811361" /><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable"><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/17px-Magnifying_glass_01.svg.png" decoding="async" width="17" height="17" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/26px-Magnifying_glass_01.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/34px-Magnifying_glass_01.svg.png 2x" data-file-width="663" data-file-height="659" /></span></span> Ver artigo principal: <a href="/wiki/Regi%C3%B5es_da_Europa" title="Regiões da Europa">Regiões da Europa</a></div><p> De acordo com os pontos de vista espacial e económico, podemos dividir o continente em: <a href="/wiki/Europa_Ocidental" title="Europa Ocidental">Europa Ocidental</a>, <a href="/wiki/Europa_Setentrional" title="Europa Setentrional">Europa Setentrional</a>, <a href="/wiki/Europa_centro-oriental" class="mw-redirect" title="Europa centro-oriental">Europa Centro-Oriental</a> e <a href="/wiki/Europa_Meridional" class="mw-redirect" title="Europa Meridional">Europa Meridional</a>. Sendo:</p><figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Grossgliederung_Europas-an.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/51/Grossgliederung_Europas-an.svg/300px-Grossgliederung_Europas-an.svg.png" decoding="async" width="300" height="311" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/51/Grossgliederung_Europas-an.svg/450px-Grossgliederung_Europas-an.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/51/Grossgliederung_Europas-an.svg/600px-Grossgliederung_Europas-an.svg.png 2x" data-file-width="683" data-file-height="709" /></a><figcaption>Grupos regionais de Europa</figcaption></figure> <ul><li><b><a href="/wiki/Europa_Ocidental" title="Europa Ocidental">Europa Ocidental</a></b>: região que abrange alguns dos chamados países atlânticos, ou seja, banhados pelo <a href="/wiki/Oceano_Atl%C3%A2ntico" title="Oceano Atlântico">oceano Atlântico</a> (<a href="/wiki/Reino_Unido" title="Reino Unido">Reino Unido</a>, <a href="/wiki/Irlanda" title="Irlanda">Irlanda</a> e <a href="/wiki/Fran%C3%A7a" title="França">França</a>); os que mantêm relação direta com o Atlântico através do <a href="/wiki/Mar_do_Norte" title="Mar do Norte">mar do Norte</a>: <a href="/wiki/Pa%C3%ADses_Baixos" title="Países Baixos">Países Baixos</a>, <a href="/wiki/B%C3%A9lgica" title="Bélgica">Bélgica</a> e <a href="/wiki/Alemanha" title="Alemanha">Alemanha</a>; e os países sem saída para o mar, mas que estão direta ou indiretamente vinculados ao Ocidente (<a href="/wiki/%C3%81ustria" title="Áustria">Áustria</a>, <a href="/wiki/Su%C3%AD%C3%A7a" title="Suíça">Suíça</a>, <a href="/wiki/Luxemburgo" title="Luxemburgo">Luxemburgo</a> e <a href="/wiki/Liechtenstein" title="Liechtenstein">Liechtenstein</a>).</li> <li><b><a href="/wiki/Europa_Setentrional" title="Europa Setentrional">Europa Setentrional</a></b>: região que engloba a <a href="/wiki/Noruega" title="Noruega">Noruega</a> e a <a href="/wiki/Su%C3%A9cia" title="Suécia">Suécia</a>, localizadas na <a href="/wiki/Pen%C3%ADnsula_Escandinava" title="Península Escandinava">península Escandinava</a>, além da <a href="/wiki/Finl%C3%A2ndia" title="Finlândia">Finlândia</a>, <a href="/wiki/Isl%C3%A2ndia" title="Islândia">Islândia</a> e <a href="/wiki/Dinamarca" title="Dinamarca">Dinamarca</a>; abrange também a <a href="/wiki/Est%C3%B4nia" class="mw-redirect" title="Estônia">Estônia</a>, <a href="/wiki/Let%C3%B4nia" class="mw-redirect" title="Letônia">Letônia</a> e <a href="/wiki/Litu%C3%A2nia" title="Lituânia">Lituânia</a>, que a partir de 1990 se tornaram independentes da então <a href="/wiki/Uni%C3%A3o_Sovi%C3%A9tica" title="União Soviética">União Soviética</a>. A inclusão desses países na região justifica-se por motivos económicos e pela sua proximidade étnica e cultural com os finlandeses.</li> <li><b><a href="/wiki/Europa_centro-oriental" class="mw-redirect" title="Europa centro-oriental">Europa Centro-Oriental</a></b>: É formada pelo conjunto dos antigos países socialistas do Leste — <a href="/wiki/Pol%C3%B4nia" class="mw-redirect" title="Polônia">Polónia</a>, <a href="/wiki/Ch%C3%A9quia" title="Chéquia">Chéquia</a>, <a href="/wiki/Eslov%C3%A1quia" title="Eslováquia">Eslováquia</a>, <a href="/wiki/Hungria" title="Hungria">Hungria</a>, <a href="/wiki/Rom%C3%AAnia" title="Romênia">Roménia</a>, <a href="/wiki/Bulg%C3%A1ria" title="Bulgária">Bulgária</a>, <a href="/wiki/Alb%C3%A2nia" title="Albânia">Albânia</a>, <a href="/wiki/S%C3%A9rvia" title="Sérvia">Sérvia</a>, <a href="/wiki/Montenegro" title="Montenegro">Montenegro</a>, <a href="/wiki/Kosovo" title="Kosovo">Kosovo</a>, <a href="/wiki/Eslov%C3%AAnia" class="mw-redirect" title="Eslovênia">Eslovénia</a>, <a href="/wiki/Cro%C3%A1cia" title="Croácia">Croácia</a>, <a href="/wiki/B%C3%B3snia_e_Herzegovina" title="Bósnia e Herzegovina">Bósnia e Herzegovina</a> e <a href="/wiki/Maced%C3%B3nia_do_Norte" title="Macedónia do Norte">Macedónia do Norte</a> — e pelas repúblicas que constituíam a antiga <a href="/wiki/Uni%C3%A3o_Sovi%C3%A9tica" title="União Soviética">União Soviética</a>, em sua parte europeia: <a href="/wiki/Bielorr%C3%BAssia" title="Bielorrússia">Bielorrússia</a>, <a href="/wiki/Ucr%C3%A2nia" title="Ucrânia">Ucrânia</a>, <a href="/wiki/Mold%C3%A1via" title="Moldávia">Moldávia</a>, <a href="/wiki/Ge%C3%B3rgia" title="Geórgia">Geórgia</a>, <a href="/wiki/Arm%C3%AAnia" class="mw-redirect" title="Armênia">Arménia</a>, <a href="/wiki/Azerbaij%C3%A3o" title="Azerbaijão">Azerbaijão</a> e a <a href="/wiki/R%C3%BAssia_Europeia" class="mw-redirect" title="Rússia Europeia">Rússia Europeia</a>.</li> <li><b><a href="/wiki/Europa_Meridional" class="mw-redirect" title="Europa Meridional">Europa Meridional</a></b>: região que, também chamada de mediterrânea, compreende os países situados no sul do continente, quase todos banhados pelo mar Mediterrâneo: <a href="/wiki/Portugal" title="Portugal">Portugal</a>, <a href="/wiki/Espanha" title="Espanha">Espanha</a>, <a href="/wiki/It%C3%A1lia" title="Itália">Itália</a>, <a href="/wiki/Gr%C3%A9cia" title="Grécia">Grécia</a> e <a href="/wiki/Turquia" title="Turquia">Turquia</a> europeia, além de vários microestados — <a href="/wiki/Vaticano" title="Vaticano">Vaticano</a>, <a href="/wiki/San_Marino" title="San Marino">San Marino</a>, <a href="/wiki/M%C3%B4naco" class="mw-redirect" title="Mônaco">Mónaco</a>, <a href="/wiki/Malta" title="Malta">Malta</a> e <a href="/wiki/Andorra" title="Andorra">Andorra</a>.</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Economia">Economia</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Europa&veaction=edit&section=30" title="Editar secção: Economia" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Europa&action=edit&section=30" title="Editar código-fonte da secção: Economia"><span>editar código-fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r69811361" /><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable"><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/17px-Magnifying_glass_01.svg.png" decoding="async" width="17" height="17" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/26px-Magnifying_glass_01.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/34px-Magnifying_glass_01.svg.png 2x" data-file-width="663" data-file-height="659" /></span></span> Ver artigo principal: <a href="/wiki/Economia_da_Europa" title="Economia da Europa">Economia da Europa</a></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Europe_gdp_map-1-.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/93/Europe_gdp_map-1-.png/250px-Europe_gdp_map-1-.png" decoding="async" width="220" height="134" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/93/Europe_gdp_map-1-.png/330px-Europe_gdp_map-1-.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/9/93/Europe_gdp_map-1-.png 2x" data-file-width="397" data-file-height="241" /></a><figcaption>As nações europeias segundo o seu <a href="/wiki/PIB" class="mw-redirect" title="PIB">PIB</a> (nominal) <i>per capita</i> em 2002</figcaption></figure> <p>Como um continente, a <a href="/wiki/Economia_da_Europa" title="Economia da Europa">economia da Europa</a> é atualmente a maior do planeta e é a região mais rica como medido por ativos sob gestão, com mais de 32,7 trilhões de dólares em relação ao 27,1 trilhões de dólares da América do Norte.<sup id="cite_ref-104" class="reference"><a href="#cite_note-104"><span class="cite-bracket">[</span>104<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Tal como acontece com outros continentes, a Europa tem uma grande variação da riqueza entre os seus países. Os países mais ricos tendem a estar no <a href="/wiki/Europa_ocidental" class="mw-redirect" title="Europa ocidental">Ocidente</a>, enquanto algumas das economias do <a href="/wiki/Leste_Europeu" title="Leste Europeu">Leste</a> ainda estão emergindo do colapso da <a href="/wiki/Uni%C3%A3o_Sovi%C3%A9tica" title="União Soviética">União Soviética</a> e da <a href="/wiki/Iugosl%C3%A1via" class="mw-redirect" title="Iugoslávia">Iugoslávia</a>. </p><p>A <a href="/wiki/Uni%C3%A3o_Europeia" title="União Europeia">União Europeia</a>, um organismo intergovernamental composto por 28 estados europeus, compreende o maior espaço económico único no mundo. Atualmente, para <a href="/wiki/Zona_do_Euro" class="mw-redirect" title="Zona do Euro">19 países da UE</a>, o <a href="/wiki/Euro" title="Euro">euro</a> é a moeda comum. Cinco países europeus classificam-se entre as dez <a href="/wiki/Lista_de_pa%C3%ADses_por_PIB_(Paridade_do_Poder_de_Compra)" title="Lista de países por PIB (Paridade do Poder de Compra)">maiores economias nacionais do mundo por PIB (PPC)</a>. Isso inclui (classificação de acordo com a <a href="/wiki/CIA" class="mw-redirect" title="CIA">CIA</a>): <a href="/wiki/Alemanha" title="Alemanha">Alemanha</a> (5), <a href="/wiki/Reino_Unido" title="Reino Unido">Reino Unido</a> (6), Rússia (7), <a href="/wiki/Fran%C3%A7a" title="França">França</a> (8) e <a href="/wiki/It%C3%A1lia" title="Itália">Itália</a> (10).<sup id="cite_ref-105" class="reference"><a href="#cite_note-105"><span class="cite-bracket">[</span>105<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Pré-1945:_crescimento_industrial"><span id="Pr.C3.A9-1945:_crescimento_industrial"></span>Pré-1945: crescimento industrial</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Europa&veaction=edit&section=31" title="Editar secção: Pré-1945: crescimento industrial" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Europa&action=edit&section=31" title="Editar código-fonte da secção: Pré-1945: crescimento industrial"><span>editar código-fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>O <a href="/wiki/Capitalismo" title="Capitalismo">capitalismo</a> tem sido dominante no <a href="/wiki/Mundo_ocidental" title="Mundo ocidental">mundo ocidental</a> desde o fim do <a href="/wiki/Feudalismo" title="Feudalismo">feudalismo</a>.<sup id="cite_ref-106" class="reference"><a href="#cite_note-106"><span class="cite-bracket">[</span>106<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Da Grã-Bretanha, que gradualmente se espalhou pela Europa.<sup id="cite_ref-107" class="reference"><a href="#cite_note-107"><span class="cite-bracket">[</span>107<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> A <a href="/wiki/Revolu%C3%A7%C3%A3o_Industrial" title="Revolução Industrial">Revolução Industrial</a> começou na Europa, mais concretamente ao <a href="/wiki/Reino_Unido" title="Reino Unido">Reino Unido</a> no final do <span style="white-space:nowrap;">século XVIII</span>,<sup id="cite_ref-108" class="reference"><a href="#cite_note-108"><span class="cite-bracket">[</span>108<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> e no <span style="white-space:nowrap;">século XIX</span> impulsionou a industrialização da <a href="/wiki/Europa_ocidental" class="mw-redirect" title="Europa ocidental">Europa ocidental</a>. Economias foram interrompidas pela <a href="/wiki/Primeira_Guerra_Mundial" title="Primeira Guerra Mundial">Primeira Guerra Mundial</a>, mas até o início da <a href="/wiki/Segunda_Guerra_Mundial" title="Segunda Guerra Mundial">Segunda Guerra Mundial</a> já tinham se recuperado e estavam tendo que competir com a crescente força <a href="/wiki/Econ%C3%B4mica" class="mw-redirect" title="Econômica">económica</a> dos <a href="/wiki/Estados_Unidos" title="Estados Unidos">Estados Unidos</a>. A Segunda Guerra Mundial, novamente, danificados muito as indústrias europeias. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="1945–1990:_A_Guerra_Fria"><span id="1945.E2.80.931990:_A_Guerra_Fria"></span>1945–1990: A Guerra Fria</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Europa&veaction=edit&section=32" title="Editar secção: 1945–1990: A Guerra Fria" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Europa&action=edit&section=32" title="Editar código-fonte da secção: 1945–1990: A Guerra Fria"><span>editar código-fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r69811361" /><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable"><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/17px-Magnifying_glass_01.svg.png" decoding="async" width="17" height="17" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/26px-Magnifying_glass_01.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/34px-Magnifying_glass_01.svg.png 2x" data-file-width="663" data-file-height="659" /></span></span> Ver artigo principal: <a href="/wiki/Guerra_Fria" title="Guerra Fria">Guerra Fria</a></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:West_and_East_Germans_at_the_Brandenburg_Gate_in_1989.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1c/West_and_East_Germans_at_the_Brandenburg_Gate_in_1989.jpg/250px-West_and_East_Germans_at_the_Brandenburg_Gate_in_1989.jpg" decoding="async" width="220" height="166" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1c/West_and_East_Germans_at_the_Brandenburg_Gate_in_1989.jpg/330px-West_and_East_Germans_at_the_Brandenburg_Gate_in_1989.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1c/West_and_East_Germans_at_the_Brandenburg_Gate_in_1989.jpg/500px-West_and_East_Germans_at_the_Brandenburg_Gate_in_1989.jpg 2x" data-file-width="661" data-file-height="498" /></a><figcaption>Queda do <a href="/wiki/Muro_de_Berlim" title="Muro de Berlim">Muro de Berlim</a> em 1989</figcaption></figure> <p>Após a <a href="/wiki/Segunda_Guerra_Mundial" title="Segunda Guerra Mundial">Segunda Guerra Mundial</a>, a economia do <a href="/wiki/Reino_Unido" title="Reino Unido">Reino Unido</a> estava em estado de ruína,<sup id="cite_ref-109" class="reference"><a href="#cite_note-109"><span class="cite-bracket">[</span>109<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> e continuou a sofrer um relativo declínio econômico nas décadas seguintes.<sup id="cite_ref-110" class="reference"><a href="#cite_note-110"><span class="cite-bracket">[</span>110<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> A <a href="/wiki/It%C3%A1lia" title="Itália">Itália</a> também estava em má condição económica, mas recuperou um elevado nível de crescimento na <a href="/wiki/D%C3%A9cada_de_1950" title="Década de 1950">década de 1950</a>. A <a href="/wiki/Alemanha_Ocidental" title="Alemanha Ocidental">Alemanha Ocidental</a> <a href="/wiki/Wirtschaftswunder" class="mw-redirect" title="Wirtschaftswunder">recuperou-se rapidamente</a> e dobrou a produção de níveis pré-guerra na década de 1950.<sup id="cite_ref-111" class="reference"><a href="#cite_note-111"><span class="cite-bracket">[</span>111<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> A <a href="/wiki/Fran%C3%A7a" title="França">França</a> também organizou um retorno notável a um crescimento rápido e a modernização e, mais tarde a <a href="/wiki/Espanha" title="Espanha">Espanha</a>, sob a liderança de <a href="/wiki/Francisco_Franco" title="Francisco Franco">Franco</a>, também recuperou-se, e a nação obteve um enorme crescimento econômico sem precedentes no início da <a href="/wiki/D%C3%A9cada_de_1960" title="Década de 1960">década de 1960</a>, em que é chamado de <a href="/w/index.php?title=Milagre_espanhol&action=edit&redlink=1" class="new" title="Milagre espanhol (página não existe)">milagre espanhol</a>.<sup id="cite_ref-112" class="reference"><a href="#cite_note-112"><span class="cite-bracket">[</span>112<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> A maioria dos estados da <a href="/wiki/Europa_Oriental" class="mw-redirect" title="Europa Oriental">Europa Oriental</a> ficou sob o controle da <a href="/wiki/URSS" class="mw-redirect" title="URSS">URSS</a> e, portanto, eram membros do <a href="/wiki/Conselho_para_Assist%C3%AAncia_Econ%C3%B4mica_M%C3%BAtua" title="Conselho para Assistência Econômica Mútua">Conselho para Assistência Econômica Mútua</a> (COMECON).<sup id="cite_ref-loc-cs_113-0" class="reference"><a href="#cite_note-loc-cs-113"><span class="cite-bracket">[</span>113<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Os estados que mantiveram um sistema de <a href="/wiki/Livre_mercado" class="mw-redirect" title="Livre mercado">livre mercado</a> foram agraciados com uma grande quantidade de ajuda dos <a href="/wiki/Estados_Unidos" title="Estados Unidos">Estados Unidos</a> ao abrigo do <a href="/wiki/Plano_Marshall" title="Plano Marshall">Plano Marshall</a>.<sup id="cite_ref-114" class="reference"><a href="#cite_note-114"><span class="cite-bracket">[</span>114<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Os Estados ocidentais mudaram para ligar as suas economias em conjunto, fornecendo a base para a <a href="/wiki/UE" class="mw-redirect" title="UE">UE</a> e o aumento do comércio transfronteiriço. Isso ajudou-os a desfrutar de uma rápida melhora de suas economias, enquanto os estados da COMECON estavam lutando em grande parte devido ao custo da <a href="/wiki/Guerra_Fria" title="Guerra Fria">Guerra Fria</a>. Até 1990, a <a href="/wiki/Comunidade_Europeia" class="mw-redirect" title="Comunidade Europeia">Comunidade Europeia</a> foi ampliado de 6 para 12 membros fundadores. A ênfase na ressurreição da economia da <a href="/wiki/Alemanha_Ocidental" title="Alemanha Ocidental">Alemanha Ocidental</a> levou a ultrapassagem do Reino Unido como a maior economia da Europa. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="1991–2013:_O_crescimento_da_UE"><span id="1991.E2.80.932013:_O_crescimento_da_UE"></span>1991–2013: O crescimento da UE</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Europa&veaction=edit&section=33" title="Editar secção: 1991–2013: O crescimento da UE" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Europa&action=edit&section=33" title="Editar código-fonte da secção: 1991–2013: O crescimento da UE"><span>editar código-fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r69811361" /><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable"><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/17px-Magnifying_glass_01.svg.png" decoding="async" width="17" height="17" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/26px-Magnifying_glass_01.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/34px-Magnifying_glass_01.svg.png 2x" data-file-width="663" data-file-height="659" /></span></span> Ver artigo principal: <a href="/wiki/Uni%C3%A3o_Europeia" title="União Europeia">União Europeia</a></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Euro_banknotes.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/be/Euro_banknotes.png/220px-Euro_banknotes.png" decoding="async" width="220" height="168" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/be/Euro_banknotes.png/330px-Euro_banknotes.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/be/Euro_banknotes.png/440px-Euro_banknotes.png 2x" data-file-width="479" data-file-height="366" /></a><figcaption>Notas do <a href="/wiki/Euro" title="Euro">euro</a>, a moeda da <a href="/wiki/Zona_Euro" title="Zona Euro">Zona Euro</a></figcaption></figure> <p>Com a queda do <a href="/wiki/Comunismo" title="Comunismo">comunismo</a> na <a href="/wiki/Europa_Oriental" class="mw-redirect" title="Europa Oriental">Europa Oriental</a>, em 1991, os estados do Leste tiveram de se adaptar a um sistema de <a href="/wiki/Mercado_livre" title="Mercado livre">mercado livre</a>. Havia vários graus de sucesso com os países centro-europeus, como <a href="/wiki/Pol%C3%B4nia" class="mw-redirect" title="Polônia">Polónia</a>, <a href="/wiki/Hungria" title="Hungria">Hungria</a> e <a href="/wiki/Eslov%C3%A9nia" title="Eslovénia">Eslovénia</a>, que se adaptaram razoavelmente rápido, enquanto estados do Leste como a <a href="/wiki/Ucr%C3%A2nia" title="Ucrânia">Ucrânia</a> e a Rússia, estão levando muito mais tempo. A Europa Ocidental ajudou a Europa Oriental, formando laços ao nível da economia. </p><p>Após o <a href="/wiki/Alemanha_Oriental" title="Alemanha Oriental">Leste</a> e o <a href="/wiki/Alemanha_Ocidental" title="Alemanha Ocidental">Oeste</a> da <a href="/wiki/Alemanha" title="Alemanha">Alemanha</a> se reunirem em 1990, a economia da Alemanha Ocidental, apoiou a reconstrução da infraestrutura da Alemanha Oriental. A <a href="/wiki/Jugosl%C3%A1via" title="Jugoslávia">Jugoslávia</a> mostrou um atraso maior, sendo devastada pela guerra e em 2003 ainda havia muitas tropas de paz da e da OTAN no <a href="/wiki/Kosovo" title="Kosovo">Kosovo</a>, na <a href="/wiki/Maced%C3%B3nia_do_Norte" title="Macedónia do Norte">Macedónia do Norte</a>, na <a href="/wiki/B%C3%B3snia_e_Herzegovina" title="Bósnia e Herzegovina">Bósnia e Herzegovina</a>, sendo apenas a Eslovénia que conseguiu fazer algum progresso real. </p><p>Na mudança do milênio, a <a href="/wiki/Uni%C3%A3o_Europeia" title="União Europeia">União Europeia</a> dominou a economia da Europa, que inclui as cinco maiores economias europeias da época a Alemanha, <a href="/wiki/Reino_Unido" title="Reino Unido">Reino Unido</a>, <a href="/wiki/Fran%C3%A7a" title="França">França</a>, <a href="/wiki/It%C3%A1lia" title="Itália">Itália</a> e <a href="/wiki/Espanha" title="Espanha">Espanha</a>. Em 1999, 12 dos 15 membros da UE aderiram à <a href="/wiki/Zona_Euro" title="Zona Euro">Zona Euro</a> substituindo suas antigas moedas nacionais pelo <a href="/wiki/Euro" title="Euro">euro</a> comum. Os três que optaram por permanecer fora da zona euro foram Reino Unido Dinamarca e Suécia. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="2008–2009:_Recessão"><span id="2008.E2.80.932009:_Recess.C3.A3o"></span>2008–2009: Recessão</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Europa&veaction=edit&section=34" title="Editar secção: 2008–2009: Recessão" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Europa&action=edit&section=34" title="Editar código-fonte da secção: 2008–2009: Recessão"><span>editar código-fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r69811361" /><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable"><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/17px-Magnifying_glass_01.svg.png" decoding="async" width="17" height="17" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/26px-Magnifying_glass_01.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/34px-Magnifying_glass_01.svg.png 2x" data-file-width="663" data-file-height="659" /></span></span> Ver artigos principais: <a href="/wiki/Grande_Recess%C3%A3o" title="Grande Recessão">Grande Recessão</a>, <a href="/wiki/PIIGS" title="PIIGS">PIIGS</a>, e <a href="/wiki/Crise_da_d%C3%ADvida_p%C3%BAblica_da_Zona_Euro" title="Crise da dívida pública da Zona Euro">Crise da dívida pública da Zona Euro</a></div> <p>A Zona Euro entrou em sua primeira recessão oficial no terceiro trimestre de 2008, os números oficiais confirmados em janeiro de 2009.<sup id="cite_ref-115" class="reference"><a href="#cite_note-115"><span class="cite-bracket">[</span>115<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> A <a href="/wiki/Crise_econ%C3%B4mica_de_2008-2009" class="mw-redirect" title="Crise econômica de 2008-2009">crise econômica do final dos anos 2000</a>, que teve início nos <a href="/wiki/Estados_Unidos" title="Estados Unidos">Estados Unidos</a>, propagou-se de forma rápida para a Europa e afetou grande parte da região.<sup id="cite_ref-116" class="reference"><a href="#cite_note-116"><span class="cite-bracket">[</span>116<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> A taxa de <a href="/wiki/Desemprego" title="Desemprego">desemprego</a> oficial nos 16 países que usam o euro subiu para 9,5% em maio de 2009.<sup id="cite_ref-117" class="reference"><a href="#cite_note-117"><span class="cite-bracket">[</span>117<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Os jovens trabalhadores da Europa têm sido especialmente atingidos.<sup id="cite_ref-118" class="reference"><a href="#cite_note-118"><span class="cite-bracket">[</span>118<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> No primeiro trimestre de 2009, a taxa de desemprego na <a href="/wiki/Alargamento_da_Uni%C3%A3o_Europeia" title="Alargamento da União Europeia">UE-27</a> para pessoas entre 15–24 anos foi de 18,3%.<sup id="cite_ref-119" class="reference"><a href="#cite_note-119"><span class="cite-bracket">[</span>119<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Cultura">Cultura</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Europa&veaction=edit&section=35" title="Editar secção: Cultura" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Europa&action=edit&section=35" title="Editar código-fonte da secção: Cultura"><span>editar código-fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r69811361" /><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable"><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/17px-Magnifying_glass_01.svg.png" decoding="async" width="17" height="17" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/26px-Magnifying_glass_01.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/34px-Magnifying_glass_01.svg.png 2x" data-file-width="663" data-file-height="659" /></span></span> Ver artigo principal: <a href="/wiki/Cultura_europeia" title="Cultura europeia">Cultura europeia</a></div> <p>A <a href="/wiki/Cultura" title="Cultura">cultura</a> europeia pode ser melhor descrita como uma série de culturas sobrepostas e que envolve questões de Ocidente contra Oriente e <a href="/wiki/Cristianismo" title="Cristianismo">Cristianismo</a> contra <a href="/wiki/Isl%C3%A3o" class="mw-redirect" title="Islão">Islão</a>. Existem várias linhas de ruptura culturais através do continente e movimentos culturais <a href="/wiki/Inova%C3%A7%C3%A3o" title="Inovação">inovadores</a> discordam uns dos outros. De acordo com Andreas Kaplan, o continente Europeu pode ser definido como "diversidade cultural máxima a uma distância geográfica mínima".<sup id="cite_ref-120" class="reference"><a href="#cite_note-120"><span class="cite-bracket">[</span>120<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Assim, uma "cultura comum europeia" ou "valores comuns europeus", é algo cuja definição é mais complexa do que parece. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Desporto">Desporto</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Europa&veaction=edit&section=36" title="Editar secção: Desporto" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Europa&action=edit&section=36" title="Editar código-fonte da secção: Desporto"><span>editar código-fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Barcelona_296.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fb/Barcelona_296.JPG/220px-Barcelona_296.JPG" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fb/Barcelona_296.JPG/330px-Barcelona_296.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fb/Barcelona_296.JPG/440px-Barcelona_296.JPG 2x" data-file-width="2560" data-file-height="1920" /></a><figcaption><a href="/wiki/Camp_Nou" title="Camp Nou">Camp Nou</a>, o maior estádio de <a href="/wiki/Futebol" title="Futebol">futebol</a> do continente, em <a href="/wiki/Barcelona" title="Barcelona">Barcelona</a>, <a href="/wiki/Espanha" title="Espanha">Espanha</a></figcaption></figure> <p>Na Europa pratica-se uma considerável quantidade de modalidades desportivas. O <a href="/wiki/Desporto" title="Desporto">desporto</a> mais popular é o <a href="/wiki/Futebol" title="Futebol">futebol</a>, representado pela <a href="/wiki/UEFA" class="mw-redirect" title="UEFA">UEFA</a>. O torneio mais importante de seleções é o <a href="/wiki/Campeonato_Europeu_de_Futebol" title="Campeonato Europeu de Futebol">Campeonato Europeu de Futebol</a>, enquanto o de clubes é a <a href="/wiki/Liga_dos_Campe%C3%B5es_da_UEFA" title="Liga dos Campeões da UEFA">Liga dos Campeões da UEFA</a>. Em relação ao <a href="/wiki/Campeonato_do_Mundo_de_Futebol" class="mw-redirect" title="Campeonato do Mundo de Futebol">Campeonato do Mundo de Futebol</a>, em dez edições países europeus sediaram o evento e cinco seleções europeias já venceram o torneio. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Ver_também"><span id="Ver_tamb.C3.A9m"></span>Ver também</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Europa&veaction=edit&section=37" title="Editar secção: Ver também" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Europa&action=edit&section=37" title="Editar código-fonte da secção: Ver também"><span>editar código-fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><a href="/wiki/Euroesfera" title="Euroesfera">Euroesfera</a></li> <li><a href="/wiki/Geopol%C3%ADtica_da_Europa" title="Geopolítica da Europa">Geopolítica da Europa</a></li> <li><a href="/wiki/Lista_de_pa%C3%ADses_europeus_por_%C3%8Dndice_de_Desenvolvimento_Humano" class="mw-redirect" title="Lista de países europeus por Índice de Desenvolvimento Humano">Lista de países europeus por Índice de Desenvolvimento Humano</a></li> <li><a href="/wiki/Lista_de_pa%C3%ADses_europeus_por_popula%C3%A7%C3%A3o" title="Lista de países europeus por população">Lista de países europeus por população</a></li> <li><a href="/wiki/Organiza%C3%A7%C3%A3o_do_Tratado_do_Atl%C3%A2ntico_Norte" title="Organização do Tratado do Atlântico Norte">Organização do Tratado do Atlântico Norte</a></li></ul> <h2 id="Referências" style="cursor: help;" title="Esta seção foi configurada para não ser editável diretamente. Edite a página toda ou a seção anterior em vez disso."><span id="Refer.C3.AAncias"></span>Referências</h2> <div class="reflist" style="list-style-type: decimal;"><div class="mw-references-wrap mw-references-columns"><ol class="references"> <li id="cite_note-Encyclopædia_Britannica-1"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Encyclopædia_Britannica_1-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web">Encyclopædia Britannica Online Encyclopaedia 2009. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.britannica.com/EBchecked/topic/195686/Europe">«<span style="padding-left:0.2em;">"</span>Europe<span style="padding-right:0.2em;">"</span>»</a><span class="reference-accessdate">. Consultado em 21 de agosto de 2009</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3AEuropa&rft.au=Encyclop%C3%A6dia+Britannica+Online+Encyclopaedia+2009&rft.btitle=%22Europe%22&rft.genre=unknown&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.britannica.com%2FEBchecked%2Ftopic%2F195686%2FEurope&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-NatlGeoAtlas-2"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-NatlGeoAtlas_2-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book"><i>National Geographic Atlas of the World</i> 7th ed. Washington, DC: <a href="/wiki/National_Geographic_Society" title="National Geographic Society">National Geographic</a>. 1999. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_de_livros/0-7922-7528-4" title="Especial:Fontes de livros/0-7922-7528-4">0-7922-7528-4</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3AEuropa&rft.btitle=National+Geographic+Atlas+of+the+World&rft.date=1999&rft.edition=7th&rft.genre=book&rft.isbn=0-7922-7528-4&rft.place=Washington%2C+DC&rft.pub=National+Geographic&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span> "Europe" (pp. 68-9); "Asia" (pp. 90-1): "A commonly accepted division between Asia and Europe ... is formed by the Ural Mountains, Ural River, Caspian Sea, Caucasus Mountains, and the Black Sea with its outlets, the Bosporus and Dardanelles."</span> </li> <li id="cite_note-3"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-3">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://population.un.org/wpp/Download/Standard/Population/">«World Population Prospects - Population Division - United Nations»</a>. <i>population.un.org</i><span class="reference-accessdate">. Consultado em 3 de outubro de 2021</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3AEuropa&rft.atitle=World+Population+Prospects+-+Population+Division+-+United+Nations&rft.genre=unknown&rft.jtitle=population.un.org&rft_id=https%3A%2F%2Fpopulation.un.org%2Fwpp%2FDownload%2FStandard%2FPopulation%2F&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-UNPP_2006-4"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><i><b><a href="#cite_ref-UNPP_2006_4-0">a</a></b></i></sup> <sup><i><b><a href="#cite_ref-UNPP_2006_4-1">b</a></b></i></sup> <sup><i><b><a href="#cite_ref-UNPP_2006_4-2">c</a></b></i></sup> <sup><i><b><a href="#cite_ref-UNPP_2006_4-3">d</a></b></i></sup></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20100107202528/http://esa.un.org/unpp">«World Population Prospects: The 2006 Revision Population Database»</a>. UN — Department of Economic and Social Affairs<span class="reference-accessdate">. Consultado em 10 de junho de 2008</span>. Arquivado do <a rel="nofollow" class="external text" href="http://esa.un.org/unpp">original</a> em 7 de janeiro de 2010</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3AEuropa&rft.btitle=World+Population+Prospects%3A+The+2006+Revision+Population+Database&rft.genre=unknown&rft.pub=UN+%94+Department+of+Economic+and+Social+Affairs&rft_id=http%3A%2F%2Fesa.un.org%2Funpp&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-5"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-5">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.prb.org/Educators/TeachersGuides/HumanPopulation/PopulationGrowth.aspx?p=1">World Population Growth, 1950–2050</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20130722202806/http://www.prb.org/Educators/TeachersGuides/HumanPopulation/PopulationGrowth.aspx?p=1">Arquivado em</a> 22 de julho de 2013, no <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a>.. Population Reference Bureau.</span> </li> <li id="cite_note-6"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-6">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFLewisWigen1997">Lewis & Wigen 1997</a></span> </li> <li id="cite_note-natgeo_534-7"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-natgeo_534_7-0">↑</a></span> <span class="reference-text">National Geographic, 534.</span> </li> <li id="cite_note-8"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-8">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation journal">Lewis, Martin W.; Wigen, Kären (1997). «The myth of continents: a critique of metageography». University of California Press. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_de_livros/0-520-20743-2" title="Especial:Fontes de livros/0-520-20743-2">0-520-20743-2</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3AEuropa&rft.atitle=The+myth+of+continents%3A+a+critique+of+metageography&rft.au=Wigen%2C+K%C3%A4ren&rft.aufirst=Martin+W.&rft.aulast=Lewis&rft.date=1997&rft.genre=article&rft.isbn=0-520-20743-2&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-9"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-9">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book">Jordan-Bychkov, Terry G.; Jordan, Bella Bychkova (2001). <i>The European culture area: a systematic geography</i>. [S.l.]: Rowman & Littlefield. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_de_livros/0-7425-1628-8" title="Especial:Fontes de livros/0-7425-1628-8">0-7425-1628-8</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3AEuropa&rft.au=Jordan%2C+Bella+Bychkova&rft.aufirst=Terry+G.&rft.aulast=Jordan-Bychkov&rft.btitle=The+European+culture+area%3A+a+systematic+geography&rft.date=2001&rft.genre=book&rft.isbn=0-7425-1628-8&rft.pub=Rowman+%26+Littlefield&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-10"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-10">↑</a></span> <span class="reference-text">Herodotus, 4:45</span> </li> <li id="cite_note-11"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-11">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book">Franxman, Thomas W. (1979). <i>Genesis and the Jewish antiquities of Flavius Josephus</i>. [S.l.]: Pontificium Institutum Biblicum. pp. 101–102. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_de_livros/88-7653-335-4" title="Especial:Fontes de livros/88-7653-335-4">88-7653-335-4</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3AEuropa&rft.aufirst=Thomas+W.&rft.aulast=Franxman&rft.btitle=Genesis+and+the+Jewish+antiquities+of+Flavius+Josephus&rft.date=1979&rft.genre=book&rft.isbn=88-7653-335-4&rft.pages=101-102&rft.pub=Pontificium+Institutum+Biblicum&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-12"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-12">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="/wiki/Norman_F._Cantor" class="mw-redirect" title="Norman F. Cantor">Norman F. Cantor</a>, <i>The Civilization of the Middle Ages</i>, 1993, ""Culture and Society in the First Europe", pp185ff.</span> </li> <li id="cite_note-13"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-13">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFLewisWigen1997">Lewis & Wigen 1997</a>, p. 23–25</span> </li> <li id="cite_note-14"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-14">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?id=jrVW9W9eiYMC&pg=PA8&dq=%22suggested+that+Europe%27s+boundary%22">Europe: A History, by Norman Davies, p. 8</a></span> </li> <li id="cite_note-15"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-15">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFLewisWigen1997">Lewis & Wigen 1997</a>, p. 27–28</span> </li> <li id="cite_note-Encarta-16"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><i><b><a href="#cite_ref-Encarta_16-0">a</a></b></i></sup> <sup><i><b><a href="#cite_ref-Encarta_16-1">b</a></b></i></sup></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web">Microsoft Encarta Online Encyclopaedia 2007. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/5kwbxqnne?url=http://encarta.msn.com/encyclopedia_761570768/Europe.html">«<span style="padding-left:0.2em;">"</span>Europe<span style="padding-right:0.2em;">"</span>»</a><span class="reference-accessdate">. Consultado em 27 de dezembro de 2007</span>. Arquivado do <a rel="nofollow" class="external text" href="https://encarta.msn.com/encyclopaedia_761570768/Europe.html">original</a> em 31 de outubro de 2009</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3AEuropa&rft.au=Microsoft+Encarta+Online+Encyclopaedia+2007&rft.btitle=%22Europe%22&rft.genre=unknown&rft_id=http%3A%2F%2Fencarta.msn.com%2Fencyclopaedia_761570768%2FEurope.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-17"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-17">↑</a></span> <span class="reference-text">See, e.g., Merje Kuus, <a rel="nofollow" class="external text" href="http://phg.sagepub.com/cgi/content/abstract/28/4/472">'Europe's eastern expansion and the reinscription of otherness in East-Central Europe'</a> <i>Progress in Human Geography</i>, Vol. 28, No. 4, 472–489 (2004), József Böröcz, <a rel="nofollow" class="external text" href="http://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=1082435">'Goodness Is Elsewhere: The Rule of European Difference'</a>, <i>Comparative Studies in Society and History</i>, 110–36, 2006, or <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ceupress.com/books/html/OnTheEast-WestSlope.htm">Attila Melegh, <i>On the East-West Slope: Globalisation, nationalism, racism and discourses on Central and Eastern Europe</i></a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20121127041930/http://www.ceupress.com/books/html/OnTheEast-WestSlope.htm">Arquivado em</a> 27 de novembro de 2012, no <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a>., Budapest: Central European University Press, 2006.</span> </li> <li id="cite_note-18"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-18">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.coe.int/T/e/Com/about_coe/">«About the Council of Europe»</a>. Council of Europe<span class="reference-accessdate">. Consultado em 9 de junho de 2008</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3AEuropa&rft.btitle=About+the+Council+of+Europe&rft.genre=unknown&rft.pub=Council+of+Europe&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.coe.int%2FT%2Fe%2FCom%2Fabout_coe%2F&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-19"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-19">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://wordnet.princeton.edu/perl/webwn?s=europe">«Europe — Noun»</a>. Princeton University<span class="reference-accessdate">. Consultado em 9 de junho de 2008</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3AEuropa&rft.btitle=Europe+%94+Noun&rft.genre=unknown&rft.pub=Princeton+University&rft_id=http%3A%2F%2Fwordnet.princeton.edu%2Fperl%2Fwebwn%3Fs%3Deurope&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span><sup><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Liga%C3%A7%C3%A3o_inativa" title="Wikipédia:Ligação inativa"><i>[ligação inativa]</i></a></sup></span> </li> <li id="cite_note-20"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-20">↑</a></span> <span class="reference-text">The map shows one of the most commonly accepted delineations of the geographical boundaries of Europe, as used by <a href="/wiki/National_Geographic" class="mw-disambig" title="National Geographic">National Geographic</a> and <a href="/wiki/Encyclopedia_Britannica" class="mw-redirect" title="Encyclopedia Britannica">Encyclopedia Britannica</a>. Whether countries are considered in Europe or Asia can vary in sources, for example in the classification of the <a href="/wiki/World_Factbook" class="mw-redirect" title="World Factbook">World Factbook</a> or that of the <a href="/wiki/BBC" title="BBC">BBC</a>.</span> </li> <li id="cite_note-21"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-21">↑</a></span> <span class="reference-text">Teorias menores, tais como a de que <i>Europa</i> é decorrente de εὐρώς (<i>gen</i>:Εὐρῶτος), ou "molde", não são discutidas na seção</span> </li> <li id="cite_note-22"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-22">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.04.0057:entry=eu)ru/s">«Henry George Liddell, Robert Scott, A Greek-English Lexicon, εὐρύς»</a>. <i>www.perseus.tufts.edu</i><span class="reference-accessdate">. Consultado em 14 de julho de 2022</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3AEuropa&rft.atitle=Henry+George+Liddell%2C+Robert+Scott%2C+A+Greek-English+Lexicon%2C+%CE%B5%E1%BD%90%CF%81%CF%CF%82&rft.genre=unknown&rft.jtitle=www.perseus.tufts.edu&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.perseus.tufts.edu%2Fhopper%2Ftext%3Fdoc%3DPerseus%3Atext%3A1999.04.0057%3Aentry%3Deu%29ru%2Fs&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-23"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-23">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.04.0057:entry=w)/y">«Henry George Liddell, Robert Scott, A Greek-English Lexicon, ὤψ»</a>. <i>www.perseus.tufts.edu</i><span class="reference-accessdate">. Consultado em 14 de julho de 2022</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3AEuropa&rft.atitle=Henry+George+Liddell%2C+Robert+Scott%2C+A+Greek-English+Lexicon%2C+%E1%BD%A4%CF%88&rft.genre=unknown&rft.jtitle=www.perseus.tufts.edu&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.perseus.tufts.edu%2Fhopper%2Ftext%3Fdoc%3DPerseus%3Atext%3A1999.04.0057%3Aentry%3Dw%29%2Fy&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-24"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-24">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book">M. L. West (2007). <i>Indo-European poetry and myth</i>. Oxford [Oxfordshire]: <a href="/wiki/Oxford_University_Press" title="Oxford University Press">Oxford University Press</a>. pp. 178–179. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_de_livros/0-19-928075-4" title="Especial:Fontes de livros/0-19-928075-4">0-19-928075-4</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3AEuropa&rft.au=M.+L.+West&rft.btitle=Indo-European+poetry+and+myth&rft.date=2007&rft.genre=book&rft.isbn=0-19-928075-4&rft.pages=178-179&rft.place=Oxford+%5BOxfordshire%5D&rft.pub=Oxford+University+Press&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-Etymonline:_European-25"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Etymonline:_European_25-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.etymonline.com/index.php?term=European">«Etymonline: European»</a><span class="reference-accessdate">. Consultado em 10 de setembro de 2006</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3AEuropa&rft.btitle=Etymonline%3A+European&rft.genre=unknown&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.etymonline.com%2Findex.php%3Fterm%3DEuropean&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-26"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-26">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book">M. L. West (1997). <i>The east face of Helicon: west Asiatic elements in Greek poetry and myth</i>. Oxford: Clarendon Press. p. 451. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_de_livros/0-19-815221-3" title="Especial:Fontes de livros/0-19-815221-3">0-19-815221-3</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3AEuropa&rft.au=M.+L.+West&rft.btitle=The+east+face+of+Helicon%3A+west+Asiatic+elements+in+Greek+poetry+and+myth&rft.date=1997&rft.genre=book&rft.isbn=0-19-815221-3&rft.pages=451&rft.place=Oxford&rft.pub=Clarendon+Press&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-davison-27"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-davison_27-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite id="CITEREFDavidson,_Roderic_H.1960" class="citation journal">Davidson, Roderic H. (1960). «Where is the Middle East?». <i>Foreign Affairs</i>. <b>38</b> (4): 665–675. <a href="/wiki/International_Standard_Serial_Number" title="International Standard Serial Number">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.worldcat.org/issn/0015-7120">0015-7120</a>. <a href="/wiki/JSTOR" title="JSTOR">JSTOR</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.jstor.org/stable/20029452">20029452</a>. <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.2307%2F20029452">10.2307/20029452</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3AEuropa&rft.atitle=Where+is+the+Middle+East%3F&rft.au=Davidson%2C+Roderic+H.&rft.date=1960&rft.genre=article&rft.issn=0015-7120&rft.issue=4&rft.jtitle=Foreign+Affairs&rft.pages=665-675&rft.volume=38&rft_id=%2F%2Fwww.jstor.org%2Fstable%2F20029452&rft_id=info%3Adoi%2F10.2307%2F20029452&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-História_Global-28"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><i><b><a href="#cite_ref-História_Global_28-0">a</a></b></i></sup> <sup><i><b><a href="#cite_ref-História_Global_28-1">b</a></b></i></sup> <sup><i><b><a href="#cite_ref-História_Global_28-2">c</a></b></i></sup> <sup><i><b><a href="#cite_ref-História_Global_28-3">d</a></b></i></sup> <sup><i><b><a href="#cite_ref-História_Global_28-4">e</a></b></i></sup> <sup><i><b><a href="#cite_ref-História_Global_28-5">f</a></b></i></sup></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book">Gilberto Cotrim (2007). <i>História Global</i>. Brasil e Geral 9ª ed. São Paulo, SP: Saraiva. 605 páginas. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_de_livros/85-02-07470-9" title="Especial:Fontes de livros/85-02-07470-9">85-02-07470-9</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3AEuropa&rft.au=Gilberto+Cotrim&rft.btitle=Hist%C3%B3ria+Global&rft.date=2007&rft.edition=9%AA&rft.genre=book&rft.isbn=85-02-07470-9&rft.place=S%C3%A3o+Paulo%2C+SP&rft.pub=Saraiva&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-29"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-29">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.nytimes.com/2007/09/19/science/19cnd-fossil.html?ex=1347854400&en=1406d5607b073b50&ei=5088&partner=rssnyt&emc=rss">«New Fossils Offer Glimpse of Human Ancestors»</a> (em inglês). 19 de Setembro de 2008<span class="reference-accessdate">. Consultado em 21 de outubro de 2008</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3AEuropa&rft.btitle=New+Fossils+Offer+Glimpse+of+Human+Ancestors&rft.date=2008-09-19&rft.genre=unknown&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.nytimes.com%2F2007%2F09%2F19%2Fscience%2F19cnd-fossil.html%3Fex%3D1347854400%26en%3D1406d5607b073b50%26ei%3D5088%26partner%3Drssnyt%26emc%3Drss&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-ReferenceA-30"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><i><b><a href="#cite_ref-ReferenceA_30-0">a</a></b></i></sup> <sup><i><b><a href="#cite_ref-ReferenceA_30-1">b</a></b></i></sup></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book">Jaime Pinsky (1994). <i>As primeiras civilizações</i>. São Paulo: Atual. 98 páginas. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_de_livros/85-7056-532-1" title="Especial:Fontes de livros/85-7056-532-1">85-7056-532-1</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3AEuropa&rft.au=Jaime+Pinsky&rft.btitle=As+primeiras+civiliza%C3%A7%C3%B5es&rft.date=1994&rft.genre=book&rft.isbn=85-7056-532-1&rft.place=S%C3%A3o+Paulo&rft.pub=Atual&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-31"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-31">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.culture.gouv.fr/culture/arcnat/harsova/en/balk4.htm">«The cucuteni culture»</a><span class="reference-accessdate">. Consultado em 21 de outubro de 2008</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3AEuropa&rft.btitle=The+cucuteni+culture&rft.genre=unknown&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.culture.gouv.fr%2Fculture%2Farcnat%2Fharsova%2Fen%2Fbalk4.htm&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-32"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-32">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20081118165548/http://www.jocumpr.com.br/projetosiberia/novosibirsck.htm">«Projeto Sibéria»</a><span class="reference-accessdate">. Consultado em 19 de outubro de 2008</span>. Arquivado do <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.jocumpr.com.br/projetosiberia/novosibirsck.htm">original</a> em 18 de novembro de 2008</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3AEuropa&rft.btitle=Projeto+Sib%C3%A9ria&rft.genre=unknown&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.jocumpr.com.br%2Fprojetosiberia%2Fnovosibirsck.htm&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-33"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-33">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.historianet.com.br/conteudo/default.aspx?codigo=36">«A Conquista do Novo Mundo»</a><span class="reference-accessdate">. Consultado em 19 de outubro de 2008</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3AEuropa&rft.btitle=A+Conquista+do+Novo+Mundo&rft.genre=unknown&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.historianet.com.br%2Fconteudo%2Fdefault.aspx%3Fcodigo%3D36&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-34"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-34">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20110522121139/http://www.fcsh.unl.pt/cursos/2007/Estudos-Portugueses-e-Espanhois.4048/uc-711051132.7">«História do Império Espanhol — FCSH»</a><span class="reference-accessdate">. Consultado em 19 de outubro de 2008</span>. Arquivado do <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.fcsh.unl.pt/cursos/2007/Estudos-Portugueses-e-Espanhois.4048/uc-711051132.7">original</a> em 22 de maio de 2011</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3AEuropa&rft.btitle=Hist%C3%B3ria+do+Imp%C3%A9rio+Espanhol+%94+FCSH&rft.genre=unknown&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.fcsh.unl.pt%2Fcursos%2F2007%2FEstudos-Portugueses-e-Espanhois.4048%2Fuc-711051132.7&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-35"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-35">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20090130061917/http://tecnet.pt/portugal/37819.html">«Império Colonial Português»</a><span class="reference-accessdate">. Consultado em 19 de outubro de 2008</span>. Arquivado do <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.tecnet.pt/portugal/37819.html">original</a> em 30 de janeiro de 2009</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3AEuropa&rft.btitle=Imp%C3%A9rio+Colonial+Portugu%C3%AAs&rft.genre=unknown&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.tecnet.pt%2Fportugal%2F37819.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-36"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-36">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.historiadomundo.com.br/inglesa/imperio-ingles/">«Império Inglês - História do Império Inglês»</a><span class="reference-accessdate">. Consultado em 19 de outubro de 2008</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3AEuropa&rft.btitle=Imp%C3%A9rio+Ingl%C3%AAs+-+Hist%C3%B3ria+do+Imp%C3%A9rio+Ingl%C3%AAs&rft.genre=unknown&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.historiadomundo.com.br%2Finglesa%2Fimperio-ingles%2F&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-37"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-37">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/5kwQDCbGf?url=http://encarta.msn.com/encyclopedia_761575057_13/spain.html">«A Conquista das Américas»</a><span class="reference-accessdate">. Consultado em 7 de agosto de 2009</span>. Arquivado do <a rel="nofollow" class="external text" href="https://encarta.msn.com/encyclopedia_761575057_13/spain.html">original</a> em 31 de outubro de 2009</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3AEuropa&rft.btitle=A+Conquista+das+Am%C3%A9ricas&rft.genre=unknown&rft_id=http%3A%2F%2Fencarta.msn.com%2Fencyclopedia_761575057_13%2Fspain.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-38"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-38">↑</a></span> <span class="reference-text">LESSA, 2005, p. 19.</span> </li> <li id="cite_note-39"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-39">↑</a></span> <span class="reference-text">LESSA, 2005, p. 20.</span> </li> <li id="cite_note-40"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-40">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.britannica.com/event/Thirty-Years-War">«Thirty Years' War | Summary, Causes, Combatants, Map, & Significance»</a>. <i>Encyclopædia Britannica</i> (em inglês)<span class="reference-accessdate">. Consultado em 22 de abril de 2021</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3AEuropa&rft.atitle=Thirty+Years%99+War+%7C+Summary%2C+Causes%2C+Combatants%2C+Map%2C+%26+Significance&rft.genre=unknown&rft.jtitle=Encyclop%C3%A6dia+Britannica&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.britannica.com%2Fevent%2FThirty-Years-War&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-41"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-41">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://historymedren.about.com/library/text/bltxtgermany16.htm">«Alemanha – A Guerra dos Trinta Anos – A Paz de Vestfália»</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3AEuropa&rft.btitle=Alemanha+%93+A+Guerra+dos+Trinta+Anos+%93+A+Paz+de+Vestf%C3%A1lia&rft.genre=unknown&rft_id=http%3A%2F%2Fhistorymedren.about.com%2Flibrary%2Ftext%2Fbltxtgermany16.htm&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-42"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-42">↑</a></span> <span class="reference-text">LESSA, 2005, p. 30.</span> </li> <li id="cite_note-43"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-43">↑</a></span> <span class="reference-text">LESSA, 2001, p. 21.</span> </li> <li id="cite_note-Rev-44"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><i><b><a href="#cite_ref-Rev_44-0">a</a></b></i></sup> <sup><i><b><a href="#cite_ref-Rev_44-1">b</a></b></i></sup> <sup><i><b><a href="#cite_ref-Rev_44-2">c</a></b></i></sup> <sup><i><b><a href="#cite_ref-Rev_44-3">d</a></b></i></sup> <sup><i><b><a href="#cite_ref-Rev_44-4">e</a></b></i></sup></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20091104035156/http://www.manyanga.ac.mz/discip/hist/rf.pdf">«Revolução Francesa»</a> <span style="font-size:85%;">(PDF)</span><span class="reference-accessdate">. Consultado em 21 de outubro de 2008</span>. Arquivado do <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.manyanga.ac.mz/discip/hist/rf.pdf">original</a> <span style="font-size:85%;">(PDF)</span> em 4 de novembro de 2009</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3AEuropa&rft.btitle=Revolu%C3%A7%C3%A3o+Francesa&rft.genre=unknown&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.manyanga.ac.mz%2Fdiscip%2Fhist%2Frf.pdf&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-Napoleao-45"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><i><b><a href="#cite_ref-Napoleao_45-0">a</a></b></i></sup> <sup><i><b><a href="#cite_ref-Napoleao_45-1">b</a></b></i></sup> <sup><i><b><a href="#cite_ref-Napoleao_45-2">c</a></b></i></sup> <sup><i><b><a href="#cite_ref-Napoleao_45-3">d</a></b></i></sup> <sup><i><b><a href="#cite_ref-Napoleao_45-4">e</a></b></i></sup> <sup><i><b><a href="#cite_ref-Napoleao_45-5">f</a></b></i></sup></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.suapesquisa.com/biografias/napoleao.htm">«Napoleão Bonaparte - Biografia, história, etc»</a><span class="reference-accessdate">. Consultado em 21 de outubro de 2008</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3AEuropa&rft.btitle=Napole%C3%A3o+Bonaparte+-+Biografia%2C+hist%C3%B3ria%2C+etc&rft.genre=unknown&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.suapesquisa.com%2Fbiografias%2Fnapoleao.htm&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-46"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-46">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://educaterra.terra.com.br/voltaire/mundo/2003/03/26/001.htm">«Ordem e desordem no mundo»</a>. 19 de outubro de 2008</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3AEuropa&rft.btitle=Ordem+e+desordem+no+mundo&rft.date=2008-10-19&rft.genre=unknown&rft_id=http%3A%2F%2Feducaterra.terra.com.br%2Fvoltaire%2Fmundo%2F2003%2F03%2F26%2F001.htm&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-47"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-47">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.renascebrasil.com.br/a_socialismo2.htm">«Socialismo e Sistema Socialista»</a><span class="reference-accessdate">. Consultado em 19 de outubro de 2008</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3AEuropa&rft.btitle=Socialismo+e+Sistema+Socialista&rft.genre=unknown&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.renascebrasil.com.br%2Fa_socialismo2.htm&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-48"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-48">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.brasilescola.com/historiag/unificacao-italia.htm">«Unificação italiana»</a><span class="reference-accessdate">. Consultado em 19 de outubro de 2008</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3AEuropa&rft.btitle=Unifica%C3%A7%C3%A3o+italiana&rft.genre=unknown&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.brasilescola.com%2Fhistoriag%2Funificacao-italia.htm&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-49"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-49">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ricardoorlandini.net/content/DetalheConteudo2.asp?cntId=8539">«Guerra franco-prussiana»</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3AEuropa&rft.btitle=Guerra+franco-prussiana&rft.genre=unknown&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.ricardoorlandini.net%2Fcontent%2FDetalheConteudo2.asp%3FcntId%3D8539&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-50"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-50">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web">Ellen Meiksins Wood. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20070127035402/http://www.unicamp.br/cemarx/criticamarxista/critica19-A-wood.pdf">«Imperialismo dos EUA: Hegemonia econômica e militar»</a> <span style="font-size:85%;">(PDF)</span><span class="reference-accessdate">. Consultado em 19 de outubro de 2008</span>. Arquivado do <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.unicamp.br/cemarx/criticamarxista/critica19-A-wood.pdf">original</a> <span style="font-size:85%;">(PDF)</span> em 27 de janeiro de 2007</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3AEuropa&rft.au=Ellen+Meiksins+Wood&rft.btitle=Imperialismo+dos+EUA%3A+Hegemonia+econ%C3%B4mica+e+militar&rft.genre=unknown&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.unicamp.br%2Fcemarx%2Fcriticamarxista%2Fcritica19-A-wood.pdf&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-51"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-51">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20081212045804/http://www.islam.org.br/o_imperio_otomano.htm">«O Império Otomano»</a><span class="reference-accessdate">. Consultado em 19 de outubro de 2008</span>. Arquivado do <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.islam.org.br/o_imperio_otomano.htm">original</a> em 12 de dezembro de 2008</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3AEuropa&rft.btitle=O+Imp%C3%A9rio+Otomano&rft.genre=unknown&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.islam.org.br%2Fo_imperio_otomano.htm&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-52"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-52">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://guerras.brasilescola.com/seculo-xvi-xix/guerra-crimeia.htm">«Guerra da Crimeia»</a><span class="reference-accessdate">. Consultado em 19 de outubro de 2008</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3AEuropa&rft.btitle=Guerra+da+Crimeia&rft.genre=unknown&rft_id=http%3A%2F%2Fguerras.brasilescola.com%2Fseculo-xvi-xix%2Fguerra-crimeia.htm&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-53"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-53">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20081219165957/http://www.geocities.com/vienna/strasse/8454/historia5.htm">«<span style="white-space:nowrap;">século XIX</span>»</a><span class="reference-accessdate">. Consultado em 19 de outubro de 2008</span>. Arquivado do <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.geocities.com/vienna/strasse/8454/historia5.htm">original</a> em 19 de dezembro de 2008</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3AEuropa&rft.btitle=%3Cspan+style%3D%22white-space%3Anowrap%3B%22%3Es%C3%A9culo+XIX%3C%2Fspan%3E&rft.genre=unknown&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.geocities.com%2Fvienna%2Fstrasse%2F8454%2Fhistoria5.htm&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-54"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-54">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.suapesquisa.com/primeiraguerra/.htm">«Primeira Guerra Mundial - Antecedentes»</a><span class="reference-accessdate">. Consultado em 19 de outubro de 2008</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3AEuropa&rft.btitle=Primeira+Guerra+Mundial+-+Antecedentes&rft.genre=unknown&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.suapesquisa.com%2Fprimeiraguerra%2F.htm&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-55"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-55">↑</a></span> <span class="reference-text">Business and Economics. Leading Issues in Economic Development, Oxford University Press US. <a href="/wiki/Especial:Fontes_de_livros/0195115899" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 0-19-511589-9</a> (em inglês)</span> </li> <li id="cite_note-56"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-56">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20080512224100/http://www.jimmyatkinson.com/papers/versaillestreaty.html">«O tratado de Versalhes e as suas consequências»</a><span class="reference-accessdate">. Consultado em 7 de agosto de 2009</span>. Arquivado do <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.jimmyatkinson.com/papers/versaillestreaty.html">original</a> em 12 de maio de 2008</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3AEuropa&rft.btitle=O+tratado+de+Versalhes+e+as+suas+consequ%C3%AAncias&rft.genre=unknown&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.jimmyatkinson.com%2Fpapers%2Fversaillestreaty.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-57"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-57">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://educaterra.terra.com.br/voltaire/seculo/2003/11/28/004.htm">«A Conferência de Yalta»</a><span class="reference-accessdate">. Consultado em 25 de outubro de 2008</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3AEuropa&rft.btitle=A+Confer%C3%AAncia+de+Yalta&rft.genre=unknown&rft_id=http%3A%2F%2Feducaterra.terra.com.br%2Fvoltaire%2Fseculo%2F2003%2F11%2F28%2F004.htm&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-58"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-58">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.mundoeducacao.com.br/geografia/otan.htm">«OTAN»</a><span class="reference-accessdate">. Consultado em 25 de outubro de 2008</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3AEuropa&rft.btitle=OTAN&rft.genre=unknown&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.mundoeducacao.com.br%2Fgeografia%2Fotan.htm&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-59"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-59">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.historiadomundo.com.br/idade-contemporanea/pacto-de-varsovia/">«Pacto de Varsóvia»</a><span class="reference-accessdate">. Consultado em 25 de outubro de 2008</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3AEuropa&rft.btitle=Pacto+de+Vars%C3%B3via&rft.genre=unknown&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.historiadomundo.com.br%2Fidade-contemporanea%2Fpacto-de-varsovia%2F&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-UE-60"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><i><b><a href="#cite_ref-UE_60-0">a</a></b></i></sup> <sup><i><b><a href="#cite_ref-UE_60-1">b</a></b></i></sup> <sup><i><b><a href="#cite_ref-UE_60-2">c</a></b></i></sup> <sup><i><b><a href="#cite_ref-UE_60-3">d</a></b></i></sup></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.suapesquisa.com/uniaoeuropeia/">«União Europeia - O que é, países membros, mapa, etc»</a><span class="reference-accessdate">. Consultado em 25 de outubro de 2008</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3AEuropa&rft.btitle=Uni%C3%A3o+Europeia+-+O+que+%C3%A9%2C+pa%C3ses+membros%2C+mapa%2C+etc&rft.genre=unknown&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.suapesquisa.com%2Funiaoeuropeia%2F&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-61"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-61">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://europa.eu/european_council/index_pt.htm">«Europa - O Conselho Europeu»</a><span class="reference-accessdate">. Consultado em 25 de outubro de 2008</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3AEuropa&rft.btitle=Europa+-+O+Conselho+Europeu&rft.genre=unknown&rft_id=http%3A%2F%2Feuropa.eu%2Feuropean_council%2Findex_pt.htm&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-URSS-62"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><i><b><a href="#cite_ref-URSS_62-0">a</a></b></i></sup> <sup><i><b><a href="#cite_ref-URSS_62-1">b</a></b></i></sup></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20081202150659/http://www.espacoacademico.com.br/077/77rattner.htm">«Ascensão e declínio de Superpotências»</a><span class="reference-accessdate">. Consultado em 25 de outubro de 2008</span>. Arquivado do <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.espacoacademico.com.br/077/77rattner.htm">original</a> em 2 de dezembro de 2008</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3AEuropa&rft.btitle=Ascens%C3%A3o+e+decl%C3nio+de+Superpot%C3%AAncias&rft.genre=unknown&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.espacoacademico.com.br%2F077%2F77rattner.htm&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-63"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-63">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://europa.eu/abc/history/1990-1999/index_en.htm">«Uma Europa sem fronteiras»</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3AEuropa&rft.btitle=Uma+Europa+sem+fronteiras&rft.genre=unknown&rft_id=http%3A%2F%2Feuropa.eu%2Fabc%2Fhistory%2F1990-1999%2Findex_en.htm&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-Euro-64"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><i><b><a href="#cite_ref-Euro_64-0">a</a></b></i></sup> <sup><i><b><a href="#cite_ref-Euro_64-1">b</a></b></i></sup></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.suapesquisa.com/o_que_e/euro.htm">«Euro - definição, saiba o que é Euro, imagem, etc»</a><span class="reference-accessdate">. Consultado em 25 de outubro de 2008</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3AEuropa&rft.btitle=Euro+-+defini%C3%A7%C3%A3o%2C+saiba+o+que+%C3%A9+Euro%2C+imagem%2C+etc&rft.genre=unknown&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.suapesquisa.com%2Fo_que_e%2Feuro.htm&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-TdL-65"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><i><b><a href="#cite_ref-TdL_65-0">a</a></b></i></sup> <sup><i><b><a href="#cite_ref-TdL_65-1">b</a></b></i></sup></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.eu2007.pt/NR/rdonlyres/1D96311C-F90D-4E97-B355-DFEA0DD1ABEA/0/TLconsolidado.pdf">«Tratado de Lisboa»</a> <span style="font-size:85%;">(PDF)</span><span class="reference-accessdate">. Consultado em 25 de outubro de 2008</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3AEuropa&rft.btitle=Tratado+de+Lisboa&rft.genre=unknown&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.eu2007.pt%2FNR%2Frdonlyres%2F1D96311C-F90D-4E97-B355-DFEA0DD1ABEA%2F0%2FTLconsolidado.pdf&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-66"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-66">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.parana-online.com.br/editoria/mundo/news/286339/">«Croácia ganha apoio para entrar na União Europeia em 2010»</a><span class="reference-accessdate">. Consultado em 25 de outubro de 2008</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3AEuropa&rft.btitle=Cro%C3%A1cia+ganha+apoio+para+entrar+na+Uni%C3%A3o+Europeia+em+2010&rft.genre=unknown&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.parana-online.com.br%2Feditoria%2Fmundo%2Fnews%2F286339%2F&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-67"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-67">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20070611112940/http://www.dn.sapo.pt/2005/12/09/internacional/croacia_mais_perto_uniao_europeia.html">«Croácia mais perto da União Europeia»</a><span class="reference-accessdate">. Consultado em 25 de outubro de 2008</span>. Arquivado do <a rel="nofollow" class="external text" href="http://dn.sapo.pt/2005/12/09/internacional/croacia_mais_perto_uniao_europeia.html">original</a> em 11 de junho de 2007</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3AEuropa&rft.btitle=Cro%C3%A1cia+mais+perto+da+Uni%C3%A3o+Europeia&rft.genre=unknown&rft_id=http%3A%2F%2Fdn.sapo.pt%2F2005%2F12%2F09%2Finternacional%2Fcroacia_mais_perto_uniao_europeia.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-68"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-68">↑</a></span> <span class="reference-text">Estrabão <i>Geografia</i>, II.1</span> </li> <li id="cite_note-69"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-69">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book">Falconer, William; Falconer, Thomas (1872). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?id=B3Q29kWRdtgC&pg=PA50&dq=Strabo+Theophrastus+Melita#v=onepage&f=false"><i>Dissertation on St. Paul's Voyage</i></a>. [S.l.]: BiblioLife (BiblioBazaar). p. 50. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_de_livros/1-113-68809-2" title="Especial:Fontes de livros/1-113-68809-2">1-113-68809-2</a>. <q>Estas ilhas Plínio, assim como Estrabão e Ptolomeu, incluídas no mar africano:</q></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3AEuropa&rft.au=Falconer%2C+Thomas&rft.aufirst=William&rft.aulast=Falconer&rft.btitle=Dissertation+on+St.+Paul%27s+Voyage&rft.genre=book&rft.isbn=1-113-68809-2&rft.pages=50&rft.pub=BiblioLife+%28BiblioBazaar%29&rft_id=http%3A%2F%2Fbooks.google.com%2Fbooks%3Fid%3DB3Q29kWRdtgC%26pg%3DPA50%26dq%3DStrabo%2BTheophrastus%2BMelita%23v%3Donepage%26f%3Dfalse&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-70"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-70">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20100629033312/http://www.minerva.uevora.pt/pag2002/geoatlas/paginas/relevo.htm">«Relevo da Europa»</a>. Núcleo UE Minerva<span class="reference-accessdate">. Consultado em 25 de julho de 2010</span>. Arquivado do <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.minerva.uevora.pt/pag2002/geoatlas/paginas/relevo.htm">original</a> em 29 de junho de 2010</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3AEuropa&rft.btitle=Relevo+da+Europa&rft.genre=unknown&rft.pub=N%C3%BAcleo+UE+Minerva&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.minerva.uevora.pt%2Fpag2002%2Fgeoatlas%2Fpaginas%2Frelevo.htm&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-71"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-71">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.passeiweb.com/na_ponta_lingua/sala_de_aula/geografia/geografia_geral/europa/geral_europa_2_relevo">«Relevo da Europa»</a>. Passei Web<span class="reference-accessdate">. Consultado em 25 de julho de 2010</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3AEuropa&rft.btitle=Relevo+da+Europa&rft.genre=unknown&rft.pub=Passei+Web&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.passeiweb.com%2Fna_ponta_lingua%2Fsala_de_aula%2Fgeografia%2Fgeografia_geral%2Feuropa%2Fgeral_europa_2_relevo&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-72"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-72">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.destinoseviagens.com/2009/viagens/europa/fiordes-noruega/">«Fiordes da Noruega»</a>. Destinos & Viagens<span class="reference-accessdate">. Consultado em 25 de julho de 2010</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3AEuropa&rft.btitle=Fiordes+da+Noruega&rft.genre=unknown&rft.pub=Destinos+%26+Viagens&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.destinoseviagens.com%2F2009%2Fviagens%2Feuropa%2Ffiordes-noruega%2F&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-73"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-73">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20100620141913/http://www.volgawriter.com/VW%20Volga%20River.htm">«The Volga River»</a> (em inglês). Volga-Writer<sup>©</sup><span class="reference-accessdate">. Consultado em 25 de julho de 2010</span>. Arquivado do <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.volgawriter.com/VW%20Volga%20River.htm">original</a> em 20 de junho de 2010</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3AEuropa&rft.btitle=The+Volga+River&rft.genre=unknown&rft.pub=Volga-Writer%3Csup%3E%A9%3C%2Fsup%3E&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.volgawriter.com%2FVW%2520Volga%2520River.htm&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-74"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-74">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.oragoo.net/quais-sao-os-maiores-lagos-da-europa/">«Quais são os maiores lagos da Europa?»</a>. Oragoo.net<span class="reference-accessdate">. Consultado em 25 de julho de 2010</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3AEuropa&rft.btitle=Quais+s%C3%A3o+os+maiores+lagos+da+Europa%3F&rft.genre=unknown&rft.pub=Oragoo.net&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.oragoo.net%2Fquais-sao-os-maiores-lagos-da-europa%2F&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-climate-75"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><i><b><a href="#cite_ref-climate_75-0">a</a></b></i></sup> <sup><i><b><a href="#cite_ref-climate_75-1">b</a></b></i></sup></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20061109230709/http://www.worldbook.com/wb/Students?content_spotlight%2Fclimates%2Feuropean_climate">«European Climate»</a>. <i>World Book</i>. World Book, Inc<span class="reference-accessdate">. Consultado em 16 de junho de 2008</span>. Arquivado do <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.worldbook.com/wb/Students?content_spotlight/climates/european_climate">original</a> em 9 de novembro de 2006</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3AEuropa&rft.atitle=European+Climate&rft.genre=unknown&rft.jtitle=World+Book&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.worldbook.com%2Fwb%2FStudents%3Fcontent_spotlight%2Fclimates%2Feuropean_climate&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-76"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-76">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external autonumber" href="https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2002rank.html">[1]</a> CIA population growth rankings, CIA World Factbook</span> </li> <li id="cite_note-77"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-77">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://corporate.britannica.com/press/inventions.html">Encyclopædia Britannica's Great Inventions</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20060513185450/http://corporate.britannica.com/press/inventions.html">Arquivado em</a> 13 de maio de 2006, no <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a>., Encyclopædia Britannica</span> </li> <li id="cite_note-78"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-78">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.20minutos.es/noticia/384485/">"Andalucía permitirá por ley la eutanasia pasiva para enfermos incurables"</a>, <i>20 Minutos</i>. 31 May 2008</span> </li> <li id="cite_note-79"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-79">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.catholicnewsagency.com/news/13065">"Andalusia euthanasia law unnecessary, expert warns"</a>, Catholic News Agency. 26 Jun 2008</span> </li> <li id="cite_note-80"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-80">↑</a></span> <span class="reference-text">Christoph Pan, Beate Sibylle Pfeil,<i>Minderheitenrechte in Europa. Handbuch der europäischen Volksgruppen</i> (2002).<a rel="nofollow" class="external autonumber" href="http://www.living-diversity.eu/Introduction.html">[2]</a>, English translation 2004.</span> </li> <li id="cite_note-81"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-81">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20080619050440/http://www.yaledailynews.com/articles/view/23784">«White Europeans: An endangered species?»</a>. Yale Daily News<span class="reference-accessdate">. Consultado em 10 de junho de 2008</span>. Arquivado do <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.yaledailynews.com/articles/view/23784">original</a> em 19 de junho de 2008</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3AEuropa&rft.btitle=White+Europeans%3A+An+endangered+species%3F&rft.genre=unknown&rft.pub=Yale+Daily+News&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.yaledailynews.com%2Farticles%2Fview%2F23784&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-82"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-82">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.brookings.edu/views/op-ed/fellows/taspinar20030301.htm">«Brookings Institute Report»</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3AEuropa&rft.btitle=Brookings+Institute+Report&rft.genre=unknown&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.brookings.edu%2Fviews%2Fop-ed%2Ffellows%2Ftaspinar20030301.htm&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span> See also: <cite class="citation news"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/europe/4385768.stm">«Muslims in Europe: Country guide»</a>. BBC news. 23 de dezembro de 2005<span class="reference-accessdate">. Consultado em 4 de janeiro de 2010</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3AEuropa&rft.atitle=Muslims+in+Europe%3A+Country+guide&rft.date=2005-12-23&rft.genre=article&rft_id=http%3A%2F%2Fnews.bbc.co.uk%2F1%2Fhi%2Fworld%2Feurope%2F4385768.stm&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-83"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-83">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/1545634/UN-predicts-huge-migration-to-rich-countries.html">UN predicts huge migration to rich countries</a>. Telegraph. 15 March 2007.</span> </li> <li id="cite_note-84"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-84">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/5056672.stm">Russia faces demographic disaster</a>. BBC News. 7 June 2006.</span> </li> <li id="cite_note-85"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-85">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.guardian.co.uk/world/2008/feb/11/russia">No country for old men</a>. The Guardian. 11 February 2008.</span> </li> <li id="cite_note-86"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-86">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://interactives.prb.org/2021-wpds/">2021 World Population Data Sheet. PRB</a></span> </li> <li id="cite_note-87"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-87">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.un.org/development/desa/pd/sites/www.un.org.development.desa.pd/files/wpp2022_summary_of_results.pdf">World Population Prospects 2022 Summary of Results. [Nações Unidas</a>] pp. 7]</span> </li> <li id="cite_note-88"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-88">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.un.org/development/desa/pd/sites/www.un.org.development.desa.pd/files/wpp2022_summary_of_results.pdf">World Population Prospects 2022 Summary of Results. </a><a href="/wiki/Na%C3%A7%C3%B5es_Unidas" class="mw-redirect" title="Nações Unidas">Nações Unidas</a>, pp. 9</span> </li> <li id="cite_note-89"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-89">↑</a></span> <span class="reference-text">"<a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.foxnews.com/wires/2008Dec02/0,4670,EUWorldMigrationReport,00.html">Rich world needs more foreign workers: report</a>", FOXNews.com. 2 December 2008.</span> </li> <li id="cite_note-90"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-90">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.migrationinformation.org/Feature/display.cfm?ID=402">«Europe: Population and Migration in 2005»</a>. Migration Information Source<span class="reference-accessdate">. Consultado em 10 de junho de 2008</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3AEuropa&rft.btitle=Europe%3A+Population+and+Migration+in+2005&rft.genre=unknown&rft.pub=Migration+Information+Source&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.migrationinformation.org%2FFeature%2Fdisplay.cfm%3FID%3D402&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-91"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-91">↑</a></span> <span class="reference-text">"<a rel="nofollow" class="external text" href="http://news.bbc.co.uk/2/hi/africa/6341487.stm">EU job centres to target Africans</a>". BBC News, 8 February 2007.</span> </li> <li id="cite_note-92"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-92">↑</a></span> <span class="reference-text">"<a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.express.co.uk/posts/view/78180/50million-invited-to-Europe">50 million invited to Europe</a>". Daily Express, 3 January 2009.</span> </li> <li id="cite_note-93"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-93">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite id="CITEREFAxtell1991" class="citation">Axtell, James (setembro–outubro de 1991), <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20080517052031/http://www.millersville.edu/~columbus/data/art/AXTELL01.ART">«Cópia arquivada»</a>, <i>Humanities</i>, <b>12</b> (5): 12–18<span class="reference-accessdate">, consultado em 14 de maio de 2010</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3AEuropa&rft.atitle=C%C3%B3pia+arquivada&rft.aufirst=James&rft.aulast=Axtell&rft.date=1991-09%2F1991-10&rft.genre=article&rft.issue=5&rft.jtitle=Humanities&rft.pages=12-18&rft.volume=12&rft_id=https%3A%2F%2Fweb.archive.org%2Fweb%2F20080517052031%2Fhttp%3A%2F%2Fwww.millersville.edu%2F~columbus%2Fdata%2Fart%2FAXTELL01.ART&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-94"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-94">↑</a></span> <span class="reference-text">"<a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.jmr.nmm.ac.uk/server/show/conJmrArticle.28/setPaginate/No">Indirect passage from Europe</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20091016085731/http://www.jmr.nmm.ac.uk/server/show/conJmrArticle.28/setPaginate/No">Arquivado em</a> 16 de outubro de 2009, no <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a>.". <i>Journal for Maritime Research.</i></span> </li> <li id="cite_note-encyclopaedia_britannica-95"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><i><b><a href="#cite_ref-encyclopaedia_britannica_95-0">a</a></b></i></sup> <sup><i><b><a href="#cite_ref-encyclopaedia_britannica_95-1">b</a></b></i></sup> <sup><i><b><a href="#cite_ref-encyclopaedia_britannica_95-2">c</a></b></i></sup></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.britannica.com/eb/article-9106055">«Europe»</a>. <a href="/wiki/Encyclop%C3%A6dia_Britannica" title="Encyclopædia Britannica">Encyclopædia Britannica</a>. 2007<span class="reference-accessdate">. Consultado em 10 de junho de 2008</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3AEuropa&rft.btitle=Europe&rft.date=2007&rft.genre=unknown&rft.pub=Encyclop%C3%A6dia+Britannica&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.britannica.com%2Feb%2Farticle-9106055&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-96"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-96">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation journal">Dogan, Mattei (1998). «The Decline of Traditional Values in Western Europe». Sage. <i>International Journal of Comparative Sociology</i>. <b>39</b>: 77–90. <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.1177%2F002071529803900106">10.1177/002071529803900106</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3AEuropa&rft.atitle=The+Decline+of+Traditional+Values+in+Western+Europe&rft.aufirst=Mattei&rft.aulast=Dogan&rft.date=1998&rft.genre=article&rft.jtitle=International+Journal+of+Comparative+Sociology&rft.pages=77-90&rft.volume=39&rft_id=info%3Adoi%2F10.1177%2F002071529803900106&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-ANTUNES_47-97"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><i><b><a href="#cite_ref-ANTUNES_47_97-0">a</a></b></i></sup> <sup><i><b><a href="#cite_ref-ANTUNES_47_97-1">b</a></b></i></sup></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book">ANTUNES, Celso (1996). <i>Geografia e participação: Europa, Ásia, África e Oceania</i>. São Paulo: Scipione. p. 47</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3AEuropa&rft.au=ANTUNES%2C+Celso&rft.btitle=Geografia+e+participa%C3%A7%C3%A3o%3A+Europa%2C+%C3%81sia%2C+%C3%81frica+e+Oceania&rft.date=1996&rft.genre=book&rft.pages=47&rft.place=S%C3%A3o+Paulo&rft.pub=Scipione&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-ANTUNES_48-98"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><i><b><a href="#cite_ref-ANTUNES_48_98-0">a</a></b></i></sup> <sup><i><b><a href="#cite_ref-ANTUNES_48_98-1">b</a></b></i></sup> <sup><i><b><a href="#cite_ref-ANTUNES_48_98-2">c</a></b></i></sup> <sup><i><b><a href="#cite_ref-ANTUNES_48_98-3">d</a></b></i></sup> <sup><i><b><a href="#cite_ref-ANTUNES_48_98-4">e</a></b></i></sup> <sup><i><b><a href="#cite_ref-ANTUNES_48_98-5">f</a></b></i></sup> <sup><i><b><a href="#cite_ref-ANTUNES_48_98-6">g</a></b></i></sup></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book">ANTUNES, Celso (1996). <i>Geografia e participação: Europa, Ásia, África e Oceania</i>. São Paulo: Scipione. p. 48</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3AEuropa&rft.au=ANTUNES%2C+Celso&rft.btitle=Geografia+e+participa%C3%A7%C3%A3o%3A+Europa%2C+%C3%81sia%2C+%C3%81frica+e+Oceania&rft.date=1996&rft.genre=book&rft.pages=48&rft.place=S%C3%A3o+Paulo&rft.pub=Scipione&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-ANTUNES_49-99"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><i><b><a href="#cite_ref-ANTUNES_49_99-0">a</a></b></i></sup> <sup><i><b><a href="#cite_ref-ANTUNES_49_99-1">b</a></b></i></sup> <sup><i><b><a href="#cite_ref-ANTUNES_49_99-2">c</a></b></i></sup> <sup><i><b><a href="#cite_ref-ANTUNES_49_99-3">d</a></b></i></sup></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book">ANTUNES, Celso (1996). <i>Geografia e participação: Europa, Ásia, África e Oceania</i>. São Paulo: Scipione. p. 49</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3AEuropa&rft.au=ANTUNES%2C+Celso&rft.btitle=Geografia+e+participa%C3%A7%C3%A3o%3A+Europa%2C+%C3%81sia%2C+%C3%81frica+e+Oceania&rft.date=1996&rft.genre=book&rft.pages=49&rft.place=S%C3%A3o+Paulo&rft.pub=Scipione&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-ANTUNES_50-100"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><i><b><a href="#cite_ref-ANTUNES_50_100-0">a</a></b></i></sup> <sup><i><b><a href="#cite_ref-ANTUNES_50_100-1">b</a></b></i></sup></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book">ANTUNES, Celso (1996). <i>Geografia e participação: Europa, Ásia, África e Oceania</i>. São Paulo: Scipione. p. 50</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3AEuropa&rft.au=ANTUNES%2C+Celso&rft.btitle=Geografia+e+participa%C3%A7%C3%A3o%3A+Europa%2C+%C3%81sia%2C+%C3%81frica+e+Oceania&rft.date=1996&rft.genre=book&rft.pages=50&rft.place=S%C3%A3o+Paulo&rft.pub=Scipione&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-ANTUNES_51-101"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><i><b><a href="#cite_ref-ANTUNES_51_101-0">a</a></b></i></sup> <sup><i><b><a href="#cite_ref-ANTUNES_51_101-1">b</a></b></i></sup> <sup><i><b><a href="#cite_ref-ANTUNES_51_101-2">c</a></b></i></sup> <sup><i><b><a href="#cite_ref-ANTUNES_51_101-3">d</a></b></i></sup></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book">ANTUNES, Celso (1996). <i>Geografia e participação: Europa, Ásia, África e Oceania</i>. São Paulo: Scipione. p. 51</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3AEuropa&rft.au=ANTUNES%2C+Celso&rft.btitle=Geografia+e+participa%C3%A7%C3%A3o%3A+Europa%2C+%C3%81sia%2C+%C3%81frica+e+Oceania&rft.date=1996&rft.genre=book&rft.pages=51&rft.place=S%C3%A3o+Paulo&rft.pub=Scipione&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-102"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-102">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://millenniumindicators.un.org/unsd/methods/m49/m49regin.htm#europe">«United Nations Statistics Division — Countries of Europe»</a><span class="reference-accessdate">. Consultado em 10 de junho de 2008</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3AEuropa&rft.btitle=United+Nations+Statistics+Division+%94+Countries+of+Europe&rft.genre=unknown&rft_id=http%3A%2F%2Fmillenniumindicators.un.org%2Funsd%2Fmethods%2Fm49%2Fm49regin.htm%23europe&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-103"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-103">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20080919165149/http://webrzs.statserb.sr.gov.yu/axd/en/popis.htm">«Cópia arquivada»</a><span class="reference-accessdate">. Consultado em 7 de agosto de 2009</span>. Arquivado do <a rel="nofollow" class="external text" href="http://webrzs.statserb.sr.gov.yu/axd/en/popis.htm">original</a> em 19 de setembro de 2008</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3AEuropa&rft.btitle=C%C3%B3pia+arquivada&rft.genre=unknown&rft_id=http%3A%2F%2Fwebrzs.statserb.sr.gov.yu%2Faxd%2Fen%2Fpopis.htm&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-104"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-104">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external autonumber" href="http://www.bloomberg.com/apps/news?pid=20601085&sid=aL5a46f2RjVA">[3]</a></span> </li> <li id="cite_note-105"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-105">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web">«<a href="/wiki/The_CIA_World_Factbook" class="mw-redirect" title="The CIA World Factbook">The CIA World Factbook</a> – GDP (PPP)» <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2001rank.html">🔗</a>. <a href="/wiki/CIA" class="mw-redirect" title="CIA">CIA</a>. 15 de julho de 2008<span class="reference-accessdate">. Consultado em 19 de julho de 2008</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3AEuropa&rft.btitle=The+CIA+World+Factbook+%93+GDP+%28PPP%29&rft.date=2008-07-15&rft.genre=unknown&rft.pub=CIA&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.cia.gov%2Flibrary%2Fpublications%2Fthe-world-factbook%2Frankorder%2F2001rank.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-106"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-106">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.britannica.com/EBchecked/topic/93927/capitalism">Capitalism</a>. <i>Encyclopædia Britannica.</i></span> </li> <li id="cite_note-107"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-107">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book">Scott, John (2005). <i>Industrialism: A Dictionary of Sociology</i>. [S.l.]: Oxford University Press</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3AEuropa&rft.au=Scott%2C+John&rft.btitle=Industrialism%3A+A+Dictionary+of+Sociology&rft.date=2005&rft.genre=book&rft.pub=Oxford+University+Press&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-108"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-108">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web">Steven Kreis (11 de outubro de 2006). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.historyguide.org/intellect/lecture17a.html">«The Origins of the Industrial Revolution in England»</a>. The History Guide<span class="reference-accessdate">. Consultado em 1 de janeiro de 2007</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3AEuropa&rft.au=Steven+Kreis&rft.btitle=The+Origins+of+the+Industrial+Revolution+in+England&rft.date=2006-10-11&rft.genre=unknown&rft.pub=The+History+Guide&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.historyguide.org%2Fintellect%2Flecture17a.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-109"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-109">↑</a></span> <span class="reference-text">Dornbusch, Rudiger; Nölling, Wilhelm P.; Layard, Richard G. <i>Postwar Economic Reconstruction and Lessons for the East Today</i>, pg. 117</span> </li> <li id="cite_note-110"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-110">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book">Emadi-Coffin, Barbara (2002). <i>Rethinking International Organisation: Deregulation and Global Governance</i>. [S.l.]: Routledge. 64 páginas. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_de_livros/0-415-19540-3" title="Especial:Fontes de livros/0-415-19540-3">0-415-19540-3</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3AEuropa&rft.aufirst=Barbara&rft.aulast=Emadi-Coffin&rft.btitle=Rethinking+International+Organisation%3A+Deregulation+and+Global+Governance&rft.date=2002&rft.genre=book&rft.isbn=0-415-19540-3&rft.pub=Routledge&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-111"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-111">↑</a></span> <span class="reference-text">Dornbusch, Rudiger; Nölling, Wilhelm P.; Layard, Richard G. <i>Postwar Economic Reconstruction and Lessons for the East Today</i>, pg. 29</span> </li> <li id="cite_note-112"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-112">↑</a></span> <span class="reference-text">Harrop, Martin. <i>Power and Policy in Liberal Democracies</i>, pg. 23</span> </li> <li id="cite_note-loc-cs-113"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-loc-cs_113-0">↑</a></span> <span class="reference-text">"Germany (East)", Library of Congress Country Study, <a rel="nofollow" class="external text" href="http://memory.loc.gov/frd/cs/germany_east/gx_appnb.html">Appendix B: The Council for Mutual Economic Assistance</a></span> </li> <li id="cite_note-114"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-114">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20080613222930/http://usinfo.state.gov/products/pubs/marshallplan/">«Marshall Plan»</a>. US Department of State<span class="reference-accessdate">. Consultado em 10 de junho de 2008</span>. Arquivado do <a rel="nofollow" class="external text" href="https://usinfo.state.gov/products/pubs/marshallplan">original</a> em 13 de junho de 2008</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3AEuropa&rft.btitle=Marshall+Plan&rft.genre=unknown&rft.pub=US+Department+of+State&rft_id=http%3A%2F%2Fusinfo.state.gov%2Fproducts%2Fpubs%2Fmarshallplan&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-115"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-115">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.eubusiness.com/news-eu/1231409822.27/">EU data confirms eurozone's first recession</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20101230075057/http://www.eubusiness.com/news-eu/1231409822.27/">Arquivado em</a> 30 de dezembro de 2010, no <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a>.. EUbusiness.com. 8 January 2009.</span> </li> <li id="cite_note-116"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-116">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.telegraph.co.uk/finance/comment/ambroseevans_pritchard/4958395/Thanks-to-the-Bank-its-a-crisis-in-the-eurozone-its-a-total-catastrophe.html">Thanks to the Bank it's a crisis; in the eurozone it's a total catastrophe</a>. Telegraph. 8 March 2009.</span> </li> <li id="cite_note-117"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-117">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.cbc.ca/money/story/2009/07/02/euro-zone-unemployment-may.html">Euro zone unemployment reaches 15 million</a>. CBCNews.ca. 2 July 2009.</span> </li> <li id="cite_note-118"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-118">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.foreignpolicy.com/articles/2009/07/13/europes_new_lost_generation">Europe's New Lost Generation</a>. Foreign Policy. 13 July 2009.</span> </li> <li id="cite_note-119"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-119">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://europa.eu/rapid/pressReleasesAction.do?reference=STAT/09/109&type=HTML&aged=0&language=EN&guiLanguage=en">Youth unemployment</a>. <a href="/wiki/Eurostat" title="Eurostat">Eurostat</a>. 23-7-2009.</span> </li> <li id="cite_note-120"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-120">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web">European Management Journal, ed. (2014). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.1016/j.emj.2014.03.006">«Andreas Kaplan: European Management and European Business Schools: Insights from the History of Business Schools»</a><span class="reference-accessdate">. Consultado em 31 de maio de 2015</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3AEuropa&rft.btitle=Andreas+Kaplan%3A+European+Management+and+European+Business+Schools%3A+Insights+from+the+History+of+Business+Schools&rft.date=2014&rft.genre=unknown&rft_id=http%3A%2F%2Fdx.doi.org%2F10.1016%2Fj.emj.2014.03.006&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> </ol></div></div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Bibliografia">Bibliografia</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Europa&veaction=edit&section=38" title="Editar secção: Bibliografia" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Europa&action=edit&section=38" title="Editar código-fonte da secção: Bibliografia"><span>editar código-fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r69705596">.mw-parser-output .refbegin{margin-bottom:0.5em}.mw-parser-output .refbegin-hanging-indents>ul{margin-left:0}.mw-parser-output .refbegin-hanging-indents>ul>li{margin-left:0;padding-left:3.2em;text-indent:-3.2em}.mw-parser-output .refbegin-hanging-indents ul,.mw-parser-output .refbegin-hanging-indents ul li{list-style:none}@media(max-width:720px){.mw-parser-output .refbegin-hanging-indents>ul>li{padding-left:1.6em;text-indent:-1.6em}}.mw-parser-output .refbegin-columns{margin-top:0.3em}.mw-parser-output .refbegin-columns ul{margin-top:0}.mw-parser-output .refbegin-columns li{page-break-inside:avoid;break-inside:avoid-column}@media screen{.mw-parser-output .refbegin{font-size:90%}}.mw-parser-output .refbegin-100{font-size:100%}</style><div class="refbegin reflist" style=""> <ul><li><cite class="citation book">ANTUNES, Celso (1991). <i>Geografia e participação</i>. Europa, Ásia, África e Oceania 3ª ed. São Paulo: Scipione. 160 páginas. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_de_livros/85-262-2745-9" title="Especial:Fontes de livros/85-262-2745-9">85-262-2745-9</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3AEuropa&rft.au=ANTUNES%2C+Celso&rft.btitle=Geografia+e+participa%C3%A7%C3%A3o&rft.date=1991&rft.edition=3%AA&rft.genre=book&rft.isbn=85-262-2745-9&rft.place=S%C3%A3o+Paulo&rft.pub=Scipione&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></li> <li><cite class="citation book">AUTORES DIVERSOS (2007). <i>Almanaque Abril 2007</i> 33ª ed. São Paulo: Abril. 730 páginas</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3AEuropa&rft.au=AUTORES+DIVERSOS&rft.btitle=Almanaque+Abril+2007&rft.date=2007&rft.edition=33%AA&rft.genre=book&rft.place=S%C3%A3o+Paulo&rft.pub=Abril&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></li> <li><cite class="citation book">Williams, Glyndwr (1968). <i>The Expansion of Europe in the Eighteenth Century</i>. <i>Blandford Press</i>. Londres: [s.n.] <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_de_livros/978-0-7137-3272-6" title="Especial:Fontes de livros/978-0-7137-3272-6">978-0-7137-3272-6</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3AEuropa&rft.au=Williams%2C+Glyndwr&rft.btitle=The+Expansion+of+Europe+in+the+Eighteenth+Century.&rft.date=1968&rft.genre=book&rft.isbn=978-0-7137-3272-6&rft.place=Londres&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></li></ul> </div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Ligações_externas"><span id="Liga.C3.A7.C3.B5es_externas"></span>Ligações externas</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Europa&veaction=edit&section=39" title="Editar secção: Ligações externas" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Europa&action=edit&section=39" title="Editar código-fonte da secção: Ligações externas"><span>editar código-fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <table class="infobox noprint" style="width:250px; line-height:2.2em; font-size:90%"> <tbody><tr style="line-height:1.3em"> <td colspan="2" style="text-align: center;">Outros projetos <a href="/wiki/Wikimedia" class="mw-redirect" title="Wikimedia">Wikimedia</a> também contêm material sobre este tema: </td></tr> <tr> <th style="width: 37px;"><span typeof="mw:File"><a href="https://pt.wiktionary.org/wiki/Special:Search/Europa" title="Wikcionário"><img alt="Wikcionário" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2b/Wiktionary-logo-pt.png/40px-Wiktionary-logo-pt.png" decoding="async" width="25" height="24" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2b/Wiktionary-logo-pt.png/60px-Wiktionary-logo-pt.png 2x" data-file-width="140" data-file-height="135" /></a></span> </th> <td><a href="https://pt.wiktionary.org/wiki/Special:Search/Europa" class="extiw" title="wikt:Special:Search/Europa"><span title="Procurar por definições no Wikicionário"><b>Definições</b></span></a> no <a href="https://pt.wiktionary.org/wiki/P%C3%A1gina_principal" class="extiw" title="wikt:Página principal"><span title="Wikcionário">Wikcionário</span></a> </td></tr> <tr> <th><span typeof="mw:File"><a href="https://pt.wikiquote.org/wiki/Special:Search/Europa" title="Wikiquote"><img alt="Wikiquote" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Wikiquote-logo.svg/21px-Wikiquote-logo.svg.png" decoding="async" width="21" height="25" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Wikiquote-logo.svg/32px-Wikiquote-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Wikiquote-logo.svg/42px-Wikiquote-logo.svg.png 2x" data-file-width="300" data-file-height="355" /></a></span> </th> <td><a href="https://pt.wikiquote.org/wiki/Special:Search/Europa" class="extiw" title="q:Special:Search/Europa"><span title="Procurar por citações no Wikiquote"><b>Citações</b></span></a> no <a href="https://pt.wikiquote.org/wiki/P%C3%A1gina_principal" class="extiw" title="q:Página principal"><span title="Wikiquote">Wikiquote</span></a> </td></tr> <tr> <th><span typeof="mw:File"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Special:Search/Europe_-_Europa" title="Commons"><img alt="Commons" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/40px-Commons-logo.svg.png" decoding="async" width="21" height="28" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/60px-Commons-logo.svg.png 2x" data-file-width="1024" data-file-height="1376" /></a></span> </th> <td><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Special:Search/Europe_-_Europa" class="extiw" title="commons:Special:Search/Europe - Europa"><span title="Procurar por imagens e mídia no Commons"><b>Imagens e <i>media</i></b></span></a> no <a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/P%C3%A1gina_principal" class="extiw" title="commons:Página principal"><span title="Commons">Commons</span></a> </td></tr> <tr> <th><span typeof="mw:File"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Special:Search/Category:Europe" title="Commons"><img alt="Commons" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/40px-Commons-logo.svg.png" decoding="async" width="21" height="28" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/60px-Commons-logo.svg.png 2x" data-file-width="1024" data-file-height="1376" /></a></span> </th> <td><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Special:Search/Category:Europe" class="extiw" title="commons:Special:Search/Category:Europe"><span title="Procurar pelas categorias no Commons"><b>Categoria</b></span></a> no <a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/P%C3%A1gina_principal" class="extiw" title="commons:Página principal"><span title="Commons">Commons</span></a> </td></tr> <tr> <th><span class="mw-valign-middle" typeof="mw:File"><a href="https://pt.wikinews.org/wiki/Special:Search/Categoria:Europa" title="Wikinotícias"><img alt="Wikinotícias" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/24/Wikinews-logo.svg/21px-Wikinews-logo.svg.png" decoding="async" width="21" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/24/Wikinews-logo.svg/32px-Wikinews-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/24/Wikinews-logo.svg/42px-Wikinews-logo.svg.png 2x" data-file-width="759" data-file-height="415" /></a></span> </th> <td><a href="https://pt.wikinews.org/wiki/Special:Search/Categoria:Europa" class="extiw" title="n:Special:Search/Categoria:Europa"><span title="Procurar pela categoria no Wikinotícias"><b>Categoria</b></span></a> no <a href="https://pt.wikinews.org/wiki/P%C3%A1gina_principal" class="extiw" title="n:Página principal"><span title="Wikinotícias">Wikinotícias</span></a> </td></tr> <tr> <th><span typeof="mw:File"><a href="https://pt.wikiversity.org/wiki/Special:Search/Europa" title="Wikivoyage"><img alt="Wikivoyage" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/dd/Wikivoyage-Logo-v3-icon.svg/40px-Wikivoyage-Logo-v3-icon.svg.png" decoding="async" width="21" height="21" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/dd/Wikivoyage-Logo-v3-icon.svg/60px-Wikivoyage-Logo-v3-icon.svg.png 2x" data-file-width="193" data-file-height="193" /></a></span> </th> <td><a href="https://pt.wikivoyage.org/wiki/Special:Search/Europa" class="extiw" title="voy:Special:Search/Europa"><span title="Procurar por guias turísticos no Wikivoyage"><b>Guia turístico</b></span></a> no <a href="https://pt.wikivoyage.org/wiki/P%C3%A1gina_principal" class="extiw" title="voy:Página principal"><span title="Wikivoyage">Wikivoyage</span></a> </td></tr> <tr> <th><span typeof="mw:File"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:Search/Q46" title="Wikidata"><img alt="Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Wikidata-logo.svg/21px-Wikidata-logo.svg.png" decoding="async" width="21" height="12" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Wikidata-logo.svg/32px-Wikidata-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Wikidata-logo.svg/42px-Wikidata-logo.svg.png 2x" data-file-width="1050" data-file-height="590" /></a></span> </th> <td><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:Search/Q46" class="extiw" title="d:Special:Search/Q46"><span title="Base de dados no Wikidata"><b>Base de dados</b></span></a> no <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Wikidata:P%C3%A1gina_principal" class="extiw" title="d:Wikidata:Página principal"><span title="Wikidata">Wikidata</span></a> </td></tr> </tbody></table><div id="interProject" style="display:none;"> <ul><li><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Special:Search/Europe_-_Europa" class="extiw" title="commons:Special:Search/Europe - Europa"><span title="Commons">Commons</span></a></li> <li><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Special:Search/Category:Europe" class="extiw" title="commons:Special:Search/Category:Europe"><span title="Commons (categoria)">Commons</span></a></li> <li><a href="https://pt.wikiquote.org/wiki/Special:Search/Europa" class="extiw" title="q:Special:Search/Europa"><span title="Wikiquote">Wikiquote</span></a></li> <li><a href="https://pt.wikinews.org/wiki/Special:Search/Categoria:Europa" class="extiw" title="n:Special:Search/Categoria:Europa"><span title="Wikinotícias (categoria)">Wikinotícias</span></a></li> <li><a href="https://pt.wiktionary.org/wiki/Special:Search/Europa" class="extiw" title="wikt:Special:Search/Europa"><span title="Wikcionário">Wikcionário</span></a></li> <li><a href="https://pt.wikivoyage.org/wiki/Special:Search/Europa" class="extiw" title="voy:Special:Search/Europa"><span title="Wikivoyage">Wikivoyage</span></a></li></ul> </div> <p><br /> </p> <ul><li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.coe.int/">Conselho Europeu</a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://europa.eu/">União Europeia</a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20100528011118/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/region/region_eur.html">Europa</a> no <i><a href="/wiki/The_World_Factbook" title="The World Factbook">The World Factbook</a></i></li></ul> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r69328899">.mw-parser-output .navbox{box-sizing:border-box;border:1px solid #a2a9b1;width:100%;clear:both;font-size:88%;text-align:center;padding:1px;margin:0 auto 0}.mw-parser-output .navbox .navbox{margin-top:0}.mw-parser-output .navbox+.navbox,.mw-parser-output .navbox+.navbox-styles+.navbox{margin-top:-1px}.mw-parser-output .navbox-inner,.mw-parser-output .navbox-subgroup{width:100%}.mw-parser-output .navbox-group,.mw-parser-output .navbox-title,.mw-parser-output .navbox-abovebelow{padding:0.25em 1em;line-height:1.5em;text-align:center}.mw-parser-output .navbox-group{white-space:nowrap;text-align:right}.mw-parser-output .navbox,.mw-parser-output .navbox-subgroup{background-color:#fdfdfd}.mw-parser-output .navbox-list{line-height:1.5em;border-color:#fdfdfd}.mw-parser-output .navbox-list-with-group{text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid}.mw-parser-output tr+tr>.navbox-abovebelow,.mw-parser-output tr+tr>.navbox-group,.mw-parser-output tr+tr>.navbox-image,.mw-parser-output tr+tr>.navbox-list{border-top:2px solid #fdfdfd}.mw-parser-output .navbox-title{background-color:#ccf}.mw-parser-output .navbox-abovebelow,.mw-parser-output .navbox-group,.mw-parser-output .navbox-subgroup .navbox-title{background-color:#ddf}.mw-parser-output .navbox-subgroup .navbox-group,.mw-parser-output .navbox-subgroup .navbox-abovebelow{background-color:#e6e6ff}.mw-parser-output .navbox-even{background-color:#f7f7f7}.mw-parser-output .navbox-odd{background-color:transparent}.mw-parser-output .navbox .hlist td dl,.mw-parser-output .navbox .hlist td ol,.mw-parser-output .navbox .hlist td ul,.mw-parser-output .navbox td.hlist dl,.mw-parser-output .navbox td.hlist ol,.mw-parser-output .navbox td.hlist ul{padding:0.125em 0}.mw-parser-output .navbox .navbar{display:block;font-size:100%}.mw-parser-output .navbox-title .navbar{float:left;text-align:left;margin-right:0.5em}body.skin--responsive .mw-parser-output .navbox-image img{max-width:none!important}@media print{body.ns-0 .mw-parser-output .navbox{display:none!important}}</style><div role="navigation" class="navbox" aria-labelledby="Europa" style="background:transparent;;padding:3px"><table class="nowraplinks collapsible autocollapse navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th scope="col" class="navbox-title" colspan="2" style="background:#ddddff;"><div id="Europa" style="font-size:114%;margin:0 4em">Europa</div></th></tr><tr><td colspan="2" class="navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0px;padding:0px; font-size:114%;"><div style="padding:0em 0.25em"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r69328899" /><div role="navigation" class="navbox" aria-labelledby="Europa" style="padding:3px"><table class="nowraplinks hlist collapsible autocollapse navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th scope="col" class="navbox-title" colspan="3"><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r69811335">.mw-parser-output .hlist dl,.mw-parser-output .hlist ol,.mw-parser-output .hlist ul{margin:0;padding:0}.mw-parser-output .hlist dd,.mw-parser-output .hlist dt,.mw-parser-output .hlist li{margin:0;display:inline}.mw-parser-output .hlist.inline,.mw-parser-output .hlist.inline dl,.mw-parser-output .hlist.inline ol,.mw-parser-output .hlist.inline ul,.mw-parser-output .hlist dl dl,.mw-parser-output .hlist dl ol,.mw-parser-output .hlist dl ul,.mw-parser-output .hlist ol dl,.mw-parser-output .hlist ol ol,.mw-parser-output .hlist ol ul,.mw-parser-output .hlist ul dl,.mw-parser-output .hlist ul ol,.mw-parser-output .hlist ul ul{display:inline}.mw-parser-output .hlist .mw-empty-li{display:none}.mw-parser-output .hlist dt::after{content:": "}.mw-parser-output .hlist dd::after,.mw-parser-output .hlist li::after{content:" · ";font-weight:bold}.mw-parser-output .hlist dd:last-child::after,.mw-parser-output .hlist dt:last-child::after,.mw-parser-output .hlist li:last-child::after{content:none}.mw-parser-output .hlist dd dd:first-child::before,.mw-parser-output .hlist dd dt:first-child::before,.mw-parser-output .hlist dd li:first-child::before,.mw-parser-output .hlist dt dd:first-child::before,.mw-parser-output .hlist dt dt:first-child::before,.mw-parser-output .hlist dt li:first-child::before,.mw-parser-output .hlist li dd:first-child::before,.mw-parser-output .hlist li dt:first-child::before,.mw-parser-output .hlist li li:first-child::before{content:" (";font-weight:normal}.mw-parser-output .hlist dd dd:last-child::after,.mw-parser-output .hlist dd dt:last-child::after,.mw-parser-output .hlist dd li:last-child::after,.mw-parser-output .hlist dt dd:last-child::after,.mw-parser-output .hlist dt dt:last-child::after,.mw-parser-output .hlist dt li:last-child::after,.mw-parser-output .hlist li dd:last-child::after,.mw-parser-output .hlist li dt:last-child::after,.mw-parser-output .hlist li li:last-child::after{content:")";font-weight:normal}.mw-parser-output .hlist ol{counter-reset:listitem}.mw-parser-output .hlist ol>li{counter-increment:listitem}.mw-parser-output .hlist ol>li::before{content:" "counter(listitem)"\a0 "}.mw-parser-output .hlist dd ol>li:first-child::before,.mw-parser-output .hlist dt ol>li:first-child::before,.mw-parser-output .hlist li ol>li:first-child::before{content:" ("counter(listitem)"\a0 "}</style><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r69825269">.mw-parser-output .navbar{display:inline;font-size:88%;font-weight:normal}.mw-parser-output .navbar-collapse{float:left;text-align:left}.mw-parser-output .navbar-boxtext{word-spacing:0}.mw-parser-output .navbar ul{display:inline-block;white-space:nowrap;line-height:inherit}.mw-parser-output .navbar-brackets::before{margin-right:-0.125em;content:"[ "}.mw-parser-output .navbar-brackets::after{margin-left:-0.125em;content:" ]"}.mw-parser-output .navbar li{word-spacing:-0.125em}.mw-parser-output .navbar a>span,.mw-parser-output .navbar a>abbr{text-decoration:inherit}.mw-parser-output .navbar-mini abbr{font-variant:small-caps;border-bottom:none;text-decoration:none;cursor:inherit}.mw-parser-output .navbar-ct-full{font-size:114%;margin:0 7em}.mw-parser-output .navbar-ct-mini{font-size:114%;margin:0 4em}html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbar li a abbr{color:var(--color-base)!important}@media(prefers-color-scheme:dark){html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbar li a abbr{color:var(--color-base)!important}}@media print{.mw-parser-output .navbar{display:none!important}}</style><div class="navbar plainlinks hlist navbar-mini"><ul><li class="nv-ver"><a href="/wiki/Predefini%C3%A7%C3%A3o:Europa" title="Predefinição:Europa"><abbr title="Ver esta predefinição" style=";;background:none transparent;border:none;-moz-box-shadow:none;-webkit-box-shadow:none;box-shadow:none; padding:0;">v</abbr></a></li><li class="nv-discutir"><a href="/wiki/Predefini%C3%A7%C3%A3o_Discuss%C3%A3o:Europa" title="Predefinição Discussão:Europa"><abbr title="Discutir esta predefinição" style=";;background:none transparent;border:none;-moz-box-shadow:none;-webkit-box-shadow:none;box-shadow:none; padding:0;">d</abbr></a></li><li class="nv-editar"><a href="/wiki/Especial:EditPage/Predefini%C3%A7%C3%A3o:Europa" title="Especial:EditPage/Predefinição:Europa"><abbr title="Editar esta predefinição" style=";;background:none transparent;border:none;-moz-box-shadow:none;-webkit-box-shadow:none;box-shadow:none; padding:0;">e</abbr></a></li></ul></div><div id="Europa" style="font-size:114%;margin:0 4em"><a class="mw-selflink selflink">Europa</a></div></th></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%"><a href="/wiki/Lista_de_pa%C3%ADses" class="mw-redirect" title="Lista de países"><span style="color: black;">Países</span></a></th><td class="navbox-list navbox-odd" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/Alb%C3%A2nia" title="Albânia">Albânia</a></li> <li><a href="/wiki/Alemanha" title="Alemanha">Alemanha</a></li> <li><a href="/wiki/Andorra" title="Andorra">Andorra</a></li> <li><a href="/wiki/Arm%C3%A9nia" title="Arménia">Arménia</a></li> <li><a href="/wiki/%C3%81ustria" title="Áustria">Áustria</a></li> <li><a href="/wiki/Azerbaij%C3%A3o" title="Azerbaijão">Azerbaijão</a></li> <li><a href="/wiki/B%C3%A9lgica" title="Bélgica">Bélgica</a></li> <li><a href="/wiki/Bielorr%C3%BAssia" title="Bielorrússia">Bielorrússia</a></li> <li><a href="/wiki/B%C3%B3snia_e_Herzegovina" title="Bósnia e Herzegovina">Bósnia e Herzegovina</a></li> <li><a href="/wiki/Bulg%C3%A1ria" title="Bulgária">Bulgária</a></li> <li><a href="/wiki/Cazaquist%C3%A3o" title="Cazaquistão">Cazaquistão</a></li> <li><a href="/wiki/Ch%C3%A9quia" title="Chéquia">Chéquia</a></li> <li><a href="/wiki/Chipre" title="Chipre">Chipre</a></li> <li><a href="/wiki/Cro%C3%A1cia" title="Croácia">Croácia</a></li> <li><a href="/wiki/Dinamarca" title="Dinamarca">Dinamarca</a></li> <li><a href="/wiki/Eslov%C3%A1quia" title="Eslováquia">Eslováquia</a></li> <li><a href="/wiki/Eslov%C3%A9nia" title="Eslovénia">Eslovénia</a></li> <li><a href="/wiki/Espanha" title="Espanha">Espanha</a></li> <li><a href="/wiki/Est%C3%B3nia" title="Estónia">Estónia</a></li> <li><a href="/wiki/Finl%C3%A2ndia" title="Finlândia">Finlândia</a></li> <li><a href="/wiki/Fran%C3%A7a" title="França">França</a></li> <li><a href="/wiki/Ge%C3%B3rgia" title="Geórgia">Geórgia</a></li> <li><a href="/wiki/Gr%C3%A9cia" title="Grécia">Grécia</a></li> <li><a href="/wiki/Hungria" title="Hungria">Hungria</a></li> <li><a href="/wiki/Rep%C3%BAblica_da_Irlanda" class="mw-redirect" title="República da Irlanda">Irlanda</a></li> <li><a href="/wiki/Isl%C3%A2ndia" title="Islândia">Islândia</a></li> <li><a href="/wiki/It%C3%A1lia" title="Itália">Itália</a></li> <li><a href="/wiki/Let%C3%B3nia" title="Letónia">Letónia</a></li> <li><a href="/wiki/Liechtenstein" title="Liechtenstein">Listenstaine</a></li> <li><a href="/wiki/Litu%C3%A2nia" title="Lituânia">Lituânia</a></li> <li><a href="/wiki/Luxemburgo" title="Luxemburgo">Luxemburgo</a></li> <li><a href="/wiki/Maced%C3%B3nia_do_Norte" title="Macedónia do Norte">Macedónia do Norte</a></li> <li><a href="/wiki/Malta" title="Malta">Malta</a></li> <li><a href="/wiki/Mold%C3%A1via" title="Moldávia">Moldávia</a></li> <li><a href="/wiki/M%C3%B3naco" title="Mónaco">Mónaco</a></li> <li><a href="/wiki/Montenegro" title="Montenegro">Montenegro</a></li> <li><a href="/wiki/Noruega" title="Noruega">Noruega</a></li> <li><a href="/wiki/Pa%C3%ADses_Baixos" title="Países Baixos">Países Baixos</a></li> <li><a href="/wiki/Pol%C3%B3nia" title="Polónia">Polónia</a></li> <li><a href="/wiki/Portugal" title="Portugal">Portugal</a></li> <li><a href="/wiki/Reino_Unido" title="Reino Unido">Reino Unido</a></li> <li><a href="/wiki/Rom%C3%A9nia" class="mw-redirect" title="Roménia">Roménia</a></li> <li><a href="/wiki/R%C3%BAssia" title="Rússia">Rússia</a></li> <li><a href="/wiki/San_Marino" title="San Marino">San Marino</a></li> <li><a href="/wiki/S%C3%A9rvia" title="Sérvia">Sérvia</a></li> <li><a href="/wiki/Su%C3%A9cia" title="Suécia">Suécia</a></li> <li><a href="/wiki/Su%C3%AD%C3%A7a" title="Suíça">Suíça</a></li> <li><a href="/wiki/Turquia" title="Turquia">Turquia</a></li> <li><a href="/wiki/Ucr%C3%A2nia" title="Ucrânia">Ucrânia</a></li> <li><a href="/wiki/Vaticano" title="Vaticano">Vaticano</a></li></ul> </div></td><td class="navbox-image" rowspan="3" style="width:1px;padding:0px 0px 0px 2px"><div><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Ficheiro:Europe_(orthographic_projection).svg" class="mw-file-description" title="Europa"><img alt="Europa" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c6/Europe_%28orthographic_projection%29.svg/250px-Europe_%28orthographic_projection%29.svg.png" decoding="async" width="150" height="150" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c6/Europe_%28orthographic_projection%29.svg/330px-Europe_%28orthographic_projection%29.svg.png 2x" data-file-width="541" data-file-height="541" /></a></span></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">Territórios</th><td class="navbox-list navbox-even" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/Reino_Unido" title="Reino Unido"><span style="color: black;">Dependências da Coroa e Territórios Ultramarinos Britânicos</span></a> <ul><li><a href="/wiki/Acrot%C3%ADri_e_Deceleia" title="Acrotíri e Deceleia">Acrotíri e Deceleia</a></li> <li><a href="/wiki/Gibraltar" title="Gibraltar">Gibraltar</a></li> <li><a href="/wiki/Guernsey" title="Guernsey">Guernsey</a></li> <li><a href="/wiki/Jersey" title="Jersey">Jersey</a></li> <li><a href="/wiki/Ilha_de_Man" title="Ilha de Man">Ilha de Man</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Dinamarca" title="Dinamarca"><span style="color: black;">Nação do Reino da Dinamarca</span></a> <ul><li><a href="/wiki/Ilhas_Faro%C3%A9" class="mw-redirect" title="Ilhas Faroé">Ilhas Faroé</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Noruega" title="Noruega"><span style="color: black;">Região Autónoma da Noruega</span></a> <ul><li><a href="/wiki/Svalbard" title="Svalbard">Svalbard</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Finl%C3%A2ndia" title="Finlândia"><span style="color: black;">Região Autónoma da Finlândia</span></a> <ul><li><a href="/wiki/%C3%85land" class="mw-redirect" title="Åland">Åland</a></li></ul></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">Estados não reconhecidos</th><td class="navbox-list navbox-odd" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/Abec%C3%A1sia" title="Abecásia">Abecásia</a><sup><small>2</small></sup></li> <li><a href="/wiki/Kosovo" title="Kosovo">Kosovo</a><sup><small>1</small></sup></li> <li><a href="/wiki/Oss%C3%A9tia_do_Sul" title="Ossétia do Sul">Ossétia do Sul</a><sup><small>2</small></sup></li> <li><a href="/wiki/Rep%C3%BAblica_Turca_de_Chipre_do_Norte" title="República Turca de Chipre do Norte">República Turca de Chipre do Norte</a></li> <li><a href="/wiki/Transn%C3%ADstria" title="Transnístria">Transnístria</a></li></ul> </div></td></tr><tr><td class="navbox-abovebelow" colspan="3"><div> <ul><li><small><sup>1</sup> Kosovo declarou independência da <a href="/wiki/S%C3%A9rvia" title="Sérvia">Sérvia</a> dia 17 Fevereiro 2008, ver também <a href="/wiki/Reac%C3%A7%C3%A3o_internacional_%C3%A0_declara%C3%A7%C3%A3o_de_independ%C3%AAncia_do_Kosovo_de_2008" class="mw-redirect" title="Reacção internacional à declaração de independência do Kosovo de 2008">Reacção internacional à declaração de independência do Kosovo de 2008</a>.</small><br /><small><sup>2</sup> Abecásia e Ossétia do Sul declararam independência da <a href="/wiki/Ge%C3%B3rgia" title="Geórgia">Geórgia</a> na década de 1990, ver também <a href="/wiki/Reconhecimento_internacional_da_independ%C3%AAncia_da_Abec%C3%A1sia_e_Oss%C3%A9tia_do_Sul" title="Reconhecimento internacional da independência da Abecásia e Ossétia do Sul">Reconhecimento internacional da independência da Abecásia e Ossétia do Sul</a>.</small></li></ul> </div></td></tr></tbody></table></div><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r69328899" /><div role="navigation" class="navbox" aria-labelledby="História_da_Europa" style="padding:3px"><table class="nowraplinks hlist collapsible collapsed navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th scope="col" class="navbox-title" colspan="3" style="background:#ffd191"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r69811335" /><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r69825269" /><div class="navbar plainlinks hlist navbar-mini"><ul><li class="nv-ver"><a href="/wiki/Predefini%C3%A7%C3%A3o:Hist%C3%B3ria_da_Europa" title="Predefinição:História da Europa"><abbr title="Ver esta predefinição" style=";background:#ffd191;background:none transparent;border:none;-moz-box-shadow:none;-webkit-box-shadow:none;box-shadow:none; padding:0;">v</abbr></a></li><li class="nv-discutir"><a href="/w/index.php?title=Predefini%C3%A7%C3%A3o_Discuss%C3%A3o:Hist%C3%B3ria_da_Europa&action=edit&redlink=1" class="new" title="Predefinição Discussão:História da Europa (página não existe)"><abbr title="Discutir esta predefinição" style=";background:#ffd191;background:none transparent;border:none;-moz-box-shadow:none;-webkit-box-shadow:none;box-shadow:none; padding:0;">d</abbr></a></li><li class="nv-editar"><a href="/wiki/Especial:EditPage/Predefini%C3%A7%C3%A3o:Hist%C3%B3ria_da_Europa" title="Especial:EditPage/Predefinição:História da Europa"><abbr title="Editar esta predefinição" style=";background:#ffd191;background:none transparent;border:none;-moz-box-shadow:none;-webkit-box-shadow:none;box-shadow:none; padding:0;">e</abbr></a></li></ul></div><div id="História_da_Europa" style="font-size:114%;margin:0 4em"><a href="/wiki/Hist%C3%B3ria_da_Europa" title="História da Europa">História da Europa</a></div></th></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;background:#ffe0b5; text-align: center;"><a href="/w/index.php?title=Europa_pr%C3%A9-hist%C3%B3rica&action=edit&redlink=1" class="new" title="Europa pré-histórica (página não existe)">Pré-História</a></th><td class="navbox-list navbox-odd" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="/w/index.php?title=Europa_Paleol%C3%ADtica&action=edit&redlink=1" class="new" title="Europa Paleolítica (página não existe)">Europa Paleolítica</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Europa_Neol%C3%ADtica&action=edit&redlink=1" class="new" title="Europa Neolítica (página não existe)">Europa Neolítica</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Europa_da_Idade_do_Bronze&action=edit&redlink=1" class="new" title="Europa da Idade do Bronze (página não existe)">Europa da Idade do Bronze</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Europa_da_Idade_do_Ferro&action=edit&redlink=1" class="new" title="Europa da Idade do Ferro (página não existe)">Europa da Idade do Ferro</a></li></ul> </div></td><td class="navbox-image" rowspan="6" style="width:1px;padding:0px 0px 0px 2px"><div><figure class="mw-halign-right" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Europa_(mitologia)" title="Europa (mitologia)"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/49/Asteas_-_RFVP_2-129_-_Europa_on_the_bull_-_Dionysos_with_satyrs_and_maenads_and_Pan_-_Montesarchio_MANdSC_230894_-_11.jpg/120px-Asteas_-_RFVP_2-129_-_Europa_on_the_bull_-_Dionysos_with_satyrs_and_maenads_and_Pan_-_Montesarchio_MANdSC_230894_-_11.jpg" decoding="async" width="120" height="180" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/49/Asteas_-_RFVP_2-129_-_Europa_on_the_bull_-_Dionysos_with_satyrs_and_maenads_and_Pan_-_Montesarchio_MANdSC_230894_-_11.jpg/180px-Asteas_-_RFVP_2-129_-_Europa_on_the_bull_-_Dionysos_with_satyrs_and_maenads_and_Pan_-_Montesarchio_MANdSC_230894_-_11.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/49/Asteas_-_RFVP_2-129_-_Europa_on_the_bull_-_Dionysos_with_satyrs_and_maenads_and_Pan_-_Montesarchio_MANdSC_230894_-_11.jpg/240px-Asteas_-_RFVP_2-129_-_Europa_on_the_bull_-_Dionysos_with_satyrs_and_maenads_and_Pan_-_Montesarchio_MANdSC_230894_-_11.jpg 2x" data-file-width="3648" data-file-height="5472" /></a><figcaption></figcaption></figure><br /><figure class="mw-halign-right" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Dioniso" title="Dioniso"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ae/Asteas_-_RFVP_2-129_-_Europa_on_the_bull_-_Dionysos_with_satyrs_and_maenads_and_Pan_-_Montesarchio_MANdSC_230894_-_20.jpg/120px-Asteas_-_RFVP_2-129_-_Europa_on_the_bull_-_Dionysos_with_satyrs_and_maenads_and_Pan_-_Montesarchio_MANdSC_230894_-_20.jpg" decoding="async" width="120" height="180" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ae/Asteas_-_RFVP_2-129_-_Europa_on_the_bull_-_Dionysos_with_satyrs_and_maenads_and_Pan_-_Montesarchio_MANdSC_230894_-_20.jpg/250px-Asteas_-_RFVP_2-129_-_Europa_on_the_bull_-_Dionysos_with_satyrs_and_maenads_and_Pan_-_Montesarchio_MANdSC_230894_-_20.jpg 1.5x" data-file-width="3648" data-file-height="5472" /></a><figcaption></figcaption></figure></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;background:#ffe0b5; text-align: center;"><a href="/wiki/Antiguidade_Cl%C3%A1ssica" title="Antiguidade Clássica">Antiguidade<br />Clássica</a></th><td class="navbox-list navbox-even" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/Gr%C3%A9cia_Cl%C3%A1ssica" title="Grécia Clássica">Grécia Clássica</a></li> <li><a href="/wiki/Rep%C3%BAblica_Romana" title="República Romana">República Romana</a></li> <li><a href="/wiki/Per%C3%ADodo_helen%C3%ADstico" title="Período helenístico">Período helenístico</a></li> <li><a href="/wiki/Imp%C3%A9rio_Romano" title="Império Romano">Império Romano</a></li> <li><a href="/wiki/Hist%C3%B3ria_do_cristianismo#Cristianismo_primitivo_(33-325)" title="História do cristianismo">Cristianismo primitivo</a></li> <li><a href="/wiki/Crise_do_terceiro_s%C3%A9culo" title="Crise do terceiro século">Crise do Terceiro Século</a></li> <li><a href="/wiki/Queda_do_Imp%C3%A9rio_Romano_do_Ocidente" title="Queda do Império Romano do Ocidente">Queda do Império Romano do Ocidente</a></li> <li><a href="/wiki/Antiguidade_Tardia" title="Antiguidade Tardia">Antiguidade Tardia</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;background:#ffe0b5; text-align: center;"><a href="/wiki/Idade_M%C3%A9dia" title="Idade Média">Idade<br />Média</a></th><td class="navbox-list navbox-odd" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r69328899" /></div><table class="nowraplinks navbox-subgroup" style="border-spacing:0"><tbody><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;width:5em; background:#ffe0b5; text-align: center; text-align: center;"><a href="/wiki/Alta_Idade_M%C3%A9dia" class="mw-redirect" title="Alta Idade Média">Alta<br />Id. Média</a></th><td class="navbox-list navbox-even" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/Cristianiza%C3%A7%C3%A3o" title="Cristianização">Cristianização</a></li> <li><a href="/wiki/Era_Viking" title="Era Viking">Era Viking</a></li> <li><a href="/wiki/Estados_Papais" title="Estados Papais">Estados Papais</a></li> <li><a href="/wiki/Feudalismo" title="Feudalismo">Feudalismo</a></li> <li><a href="/wiki/Reino_Franco" title="Reino Franco">Frância</a></li> <li><a href="/wiki/Imp%C3%A9rio_Carol%C3%ADngio" title="Império Carolíngio">Império Carolíngio</a></li> <li><a href="/wiki/Inglaterra_anglo-sax%C3%A3" title="Inglaterra anglo-saxã">Inglaterra anglo-saxã</a></li> <li><a href="/wiki/Migra%C3%A7%C3%B5es_dos_povos_b%C3%A1rbaros" title="Migrações dos povos bárbaros">Migrações bárbaras</a></li> <li><a href="/wiki/Imp%C3%A9rio_B%C3%BAlgaro" class="mw-redirect" title="Império Búlgaro">Império Búlgaro</a> <ul><li><a href="/wiki/Primeiro_Imp%C3%A9rio_B%C3%BAlgaro" title="Primeiro Império Búlgaro">Primeiro</a></li> <li><a href="/wiki/Segundo_Imp%C3%A9rio_B%C3%BAlgaro" title="Segundo Império Búlgaro">Segundo</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Rep%C3%BAblicas_mar%C3%ADtimas" title="Repúblicas marítimas">Repúblicas marítimas</a> <ul><li><a href="/wiki/Rep%C3%BAblica_de_Amalfi" title="República de Amalfi">Amalfi</a></li> <li><a href="/wiki/Rep%C3%BAblica_de_G%C3%AAnova" title="República de Gênova">Gênova</a></li> <li><a href="/wiki/Rep%C3%BAblica_de_Pisa" title="República de Pisa">Pisa</a></li> <li><a href="/wiki/Rep%C3%BAblica_de_Veneza" title="República de Veneza">Venice</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Reino_das_Ast%C3%BArias" title="Reino das Astúrias">Reino das Astúrias</a></li> <li><a href="/wiki/Reino_Lombardo" title="Reino Lombardo">Reino Lombardo</a></li> <li><a href="/wiki/Dinastia_merov%C3%ADngia" title="Dinastia merovíngia">Reino Merovíngio</a></li> <li><a href="/wiki/Reino_Ostrog%C3%B3tico" title="Reino Ostrogótico">Reino Ostrogótico</a></li> <li><a href="/wiki/Reino_Suevo" title="Reino Suevo">Reino Suevo</a></li> <li><a href="/wiki/Reino_Visig%C3%B3tico" title="Reino Visigótico">Reino Visigótico</a></li> <li><a href="/wiki/R%C3%BAssia_de_Kiev" title="Rússia de Kiev">Rússia de Kiev</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;width:5em; background:#ffe0b5; text-align: center; text-align: center;"><a href="/wiki/Baixa_Idade_M%C3%A9dia" class="mw-redirect" title="Baixa Idade Média">Baixa<br />Id. Média</a></th><td class="navbox-list navbox-odd" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/Condado_Portucalense" title="Condado Portucalense">Condado Portucalense</a></li> <li><a href="/wiki/Coroa_de_Arag%C3%A3o" title="Coroa de Aragão">Coroa de Aragão</a></li> <li><a href="/wiki/Cruzadas" title="Cruzadas">Cruzadas</a></li> <li><a href="/wiki/Grande_Cisma_do_Oriente" class="mw-redirect" title="Grande Cisma do Oriente">Grande Cisma do Oriente</a></li> <li><a href="/wiki/Guerra_dos_Cem_Anos" title="Guerra dos Cem Anos">Guerra dos Cem Anos</a></li> <li><a href="/wiki/Imp%C3%A9rio_S%C3%A9rvio" title="Império Sérvio">Império Sérvio</a></li> <li><a href="/wiki/Invas%C3%A3o_mongol_da_Europa" class="mw-redirect" title="Invasão mongol da Europa">Invasão mongol da Europa</a></li> <li><a href="/wiki/Monaquismo" class="mw-redirect" title="Monaquismo">Monaquismo</a></li> <li><a href="/wiki/Peste_Negra" title="Peste Negra">Peste Negra</a></li> <li><a href="/wiki/Prensa_m%C3%B3vel" title="Prensa móvel">Prensa móvel</a></li> <li><a href="/wiki/Reconquista" title="Reconquista">Reconquista</a></li> <li><a href="/wiki/Reino_Arm%C3%A9nio_da_Cil%C3%ADcia" title="Reino Arménio da Cilícia">Reino Arménio da Cilícia</a></li> <li><a href="/wiki/Rep%C3%BAblica_Florentina" title="República Florentina">República Florentina</a></li> <li><a href="/wiki/Sacro_Imp%C3%A9rio_Romano-Germ%C3%A2nico" title="Sacro Império Romano-Germânico">Sacro Império Romano-Germânico</a></li> <li><a href="/wiki/Segundo_Imp%C3%A9rio_B%C3%BAlgaro" title="Segundo Império Búlgaro">Segundo Império Búlgaro</a></li> <li><a href="/wiki/Senhorialismo" class="mw-redirect" title="Senhorialismo">Senhorialismo</a></li> <li><a href="/wiki/Uni%C3%A3o_de_Kalmar" title="União de Kalmar">União de Kalmar</a></li></ul> </div></td></tr></tbody></table><div></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;background:#ffe0b5; text-align: center;"><a href="/w/index.php?title=In%C3%ADcio_da_Europa_moderna&action=edit&redlink=1" class="new" title="Início da Europa moderna (página não existe)">Início da<br />Era Moderna</a></th><td class="navbox-list navbox-even" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/Renascimento" title="Renascimento">Renascença</a></li> <li><a href="/wiki/Reforma_Protestante" title="Reforma Protestante">Reforma Protestante</a></li> <li><a href="/wiki/Era_dos_Descobrimentos" title="Era dos Descobrimentos">Era dos Descobrimentos</a></li> <li><a href="/wiki/Barroco" title="Barroco">Barroco</a></li> <li><a href="/wiki/Gr%C3%A3o-ducado_da_Toscana" class="mw-redirect" title="Grão-ducado da Toscana">Grão-Ducado da Toscana</a></li> <li><a href="/wiki/Guerra_dos_Trinta_Anos" title="Guerra dos Trinta Anos">Guerra dos Trinta Anos</a></li> <li><a href="/wiki/Monarquia_absoluta" title="Monarquia absoluta">Monarquia absoluta</a></li> <li><a href="/wiki/Imp%C3%A9rio_Otomano" title="Império Otomano">Império Otomano</a></li> <li><a href="/wiki/Imp%C3%A9rio_Portugu%C3%AAs" title="Império Português">Império Português</a></li> <li><a href="/wiki/Imp%C3%A9rio_Espanhol" title="Império Espanhol">Império Espanhol</a></li> <li><a href="/wiki/Rep%C3%BAblica_das_Duas_Na%C3%A7%C3%B5es" title="República das Duas Nações">Comunidade Polaco-Lituana</a></li> <li><a href="/wiki/Hetmanato" title="Hetmanato">Hetmanato Cossaco</a></li> <li><a href="/wiki/Imp%C3%A9rio_Sueco" title="Império Sueco">Império Sueco</a></li> <li><a href="/wiki/Rep%C3%BAblica_das_Sete_Prov%C3%ADncias_Unidas_dos_Pa%C3%ADses_Baixos" title="República das Sete Províncias Unidas dos Países Baixos">República Holandesa</a></li> <li><a href="/wiki/Imp%C3%A9rio_Brit%C3%A2nico" title="Império Britânico">Império Britânico</a></li> <li><a href="/wiki/Monarquia_de_Habsburgo" title="Monarquia de Habsburgo">Monarquia de Habsburgo</a></li> <li><a href="/wiki/Imp%C3%A9rio_Russo" title="Império Russo">Império Russo</a></li> <li><a href="/wiki/Iluminismo" title="Iluminismo">Iluminismo</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;background:#ffe0b5; text-align: center;"><a href="/wiki/Hist%C3%B3ria_do_mundo#Europa" class="mw-redirect mw-disambig" title="História do mundo">Era Moderna</a></th><td class="navbox-list navbox-odd" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/Grande_Diverg%C3%AAncia" title="Grande Divergência">Grande Divergência</a></li> <li><a href="/wiki/Revolu%C3%A7%C3%A3o_Industrial" title="Revolução Industrial">Revolução Industrial</a></li> <li><a href="/wiki/Revolu%C3%A7%C3%A3o_Francesa" title="Revolução Francesa">Revolução Francesa</a></li> <li><a href="/wiki/Guerras_Napole%C3%B4nicas" title="Guerras Napoleônicas">Guerras Napoleônicas</a></li> <li><a href="/wiki/Revolu%C3%A7%C3%B5es_de_1848" title="Revoluções de 1848">Revoluções de 1848</a></li> <li><a href="/wiki/Nacionalismo_europeu" title="Nacionalismo europeu">Nacionalismo</a></li> <li><a href="/wiki/Primeira_Guerra_Mundial" title="Primeira Guerra Mundial">Primeira Guerra Mundial</a></li> <li><a href="/wiki/Revolu%C3%A7%C3%A3o_Russa_de_1917" title="Revolução Russa de 1917">Revolução Russa</a></li> <li><a href="/wiki/Per%C3%ADodo_entreguerras" title="Período entreguerras">Período entreguerras</a></li> <li><a href="/wiki/Segunda_Guerra_Mundial" title="Segunda Guerra Mundial">Segunda Guerra Mundial</a></li> <li><a href="/wiki/Guerra_Fria" title="Guerra Fria">Guerra Fria</a></li> <li><a href="/wiki/Integra%C3%A7%C3%A3o_europeia" title="Integração europeia">Integração europeia</a></li> <li><a href="/wiki/Pandemia_de_COVID-19_na_Europa" title="Pandemia de COVID-19 na Europa">Pandemia de COVID-19</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;background:#ffe0b5; text-align: center;">Ver também</th><td class="navbox-list navbox-even" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/Hist%C3%B3ria_da_arte_ocidental" title="História da arte ocidental">Arte da Europa</a></li> <li><a href="/wiki/Hist%C3%B3ria_gen%C3%A9tica_da_Europa" title="História genética da Europa">História genética da Europa</a></li> <li><a href="/wiki/Hist%C3%B3ria_do_cristianismo" title="História do cristianismo">História do cristianismo</a></li> <li><a href="/wiki/Hist%C3%B3ria_da_regi%C3%A3o_do_Mediterr%C3%A2neo" title="História da região do Mediterrâneo">História da região do Mediterrâneo</a></li> <li><a href="/wiki/Hist%C3%B3ria_da_Uni%C3%A3o_Europeia" title="História da União Europeia">História da União Europeia</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Hist%C3%B3ria_da_civiliza%C3%A7%C3%A3o_ocidental&action=edit&redlink=1" class="new" title="História da civilização ocidental (página não existe)">História da civilização ocidental</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Hist%C3%B3ria_mar%C3%ADtima_da_Europa&action=edit&redlink=1" class="new" title="História marítima da Europa (página não existe)">História marítima da Europa</a></li> <li><a href="/wiki/Hist%C3%B3ria_militar_da_Europa" title="História militar da Europa">História militar da Europa</a></li></ul> </div></td></tr><tr><td class="navbox-abovebelow" colspan="3" style="background:#ffd191"><div> <ul><li><span typeof="mw:File"><span title="Página de categoria"><img alt="Página de categoria" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/96/Symbol_category_class.svg/16px-Symbol_category_class.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/96/Symbol_category_class.svg/24px-Symbol_category_class.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/96/Symbol_category_class.svg/32px-Symbol_category_class.svg.png 2x" data-file-width="180" data-file-height="185" /></span></span> <b><a href="/wiki/Categoria:Hist%C3%B3ria_da_Europa" title="Categoria:História da Europa">Categoria</a></b></li> <li><span typeof="mw:File"><span title="Portal"><img alt="Portal" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e2/Symbol_portal_class.svg/20px-Symbol_portal_class.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e2/Symbol_portal_class.svg/40px-Symbol_portal_class.svg.png 1.5x" data-file-width="180" data-file-height="185" /></span></span> <b><a href="/wiki/Portal:Hist%C3%B3ria" title="Portal:História">Portal</a></b></li> <li><span typeof="mw:File"><span title="Commons"><img alt="Commons" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/20px-Commons-logo.svg.png" decoding="async" width="16" height="22" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/40px-Commons-logo.svg.png 1.5x" data-file-width="1024" data-file-height="1376" /></span></span> <b><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:History_of_Europe" class="extiw" title="commons:Category:History of Europe">Commons</a></b></li></ul> </div></td></tr></tbody></table></div><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r69328899" /><div role="navigation" class="navbox" aria-labelledby="Continentes_do_mundo" style="padding:3px"><table class="nowraplinks collapsible autocollapse navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th scope="col" class="navbox-title" colspan="2"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r69811335" /><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r69825269" /><div class="navbar plainlinks hlist navbar-mini"><ul><li class="nv-ver"><a href="/wiki/Predefini%C3%A7%C3%A3o:Continentes_do_mundo" title="Predefinição:Continentes do mundo"><abbr title="Ver esta predefinição" style=";;background:none transparent;border:none;-moz-box-shadow:none;-webkit-box-shadow:none;box-shadow:none; padding:0;">v</abbr></a></li><li class="nv-discutir"><a href="/wiki/Predefini%C3%A7%C3%A3o_Discuss%C3%A3o:Continentes_do_mundo" title="Predefinição Discussão:Continentes do mundo"><abbr title="Discutir esta predefinição" style=";;background:none transparent;border:none;-moz-box-shadow:none;-webkit-box-shadow:none;box-shadow:none; padding:0;">d</abbr></a></li><li class="nv-editar"><a href="/wiki/Especial:EditPage/Predefini%C3%A7%C3%A3o:Continentes_do_mundo" title="Especial:EditPage/Predefinição:Continentes do mundo"><abbr title="Editar esta predefinição" style=";;background:none transparent;border:none;-moz-box-shadow:none;-webkit-box-shadow:none;box-shadow:none; padding:0;">e</abbr></a></li></ul></div><div id="Continentes_do_mundo" style="font-size:114%;margin:0 4em"><a href="/wiki/Continente" title="Continente">Continentes</a> do <a href="/wiki/Terra" title="Terra">mundo</a></div></th></tr><tr><td colspan="2" class="navbox-list navbox-odd hlist" style="width:100%;padding:0px;border-bottom:#aaa 1px solid;"><div style="padding:0em 0.25em"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r69328899" /></div><table class="nowraplinks navbox-subgroup" style="border-spacing:0"><tbody><tr><td colspan="2" class="navbox-list navbox-even" style="width:100%;padding:0px;background:transparent;color:inherit;"><div style="padding:0px;"><table class="navbox-columns-table" style="border-spacing: 0px; text-align:left;width:auto; margin-left:auto; margin-right:auto;"><tbody><tr style="vertical-align:top;"><td style="width:5em;">   </td><td class="navbox-list" style="padding:0px;text-align:center;padding-right:2.0em;;;;width:17%;"><div> <p><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%C3%81frica" title="África"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/86/Africa_%28orthographic_projection%29.svg/75px-Africa_%28orthographic_projection%29.svg.png" decoding="async" width="75" height="75" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/86/Africa_%28orthographic_projection%29.svg/113px-Africa_%28orthographic_projection%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/86/Africa_%28orthographic_projection%29.svg/150px-Africa_%28orthographic_projection%29.svg.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a></span><br /><a href="/wiki/%C3%81frica" title="África">África</a> </p> </div></td><td class="navbox-list" style="border-left:2px solid #fdfdfd;padding:0px;text-align:center;padding-right:2.0em;;;;width:17%;"><div> <p><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Am%C3%A9rica" title="América"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/ca/Americas_%28orthographic_projection%29.svg/75px-Americas_%28orthographic_projection%29.svg.png" decoding="async" width="75" height="75" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/ca/Americas_%28orthographic_projection%29.svg/113px-Americas_%28orthographic_projection%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/ca/Americas_%28orthographic_projection%29.svg/150px-Americas_%28orthographic_projection%29.svg.png 2x" data-file-width="550" data-file-height="550" /></a></span><br /><a href="/wiki/Am%C3%A9rica" title="América">América</a> </p> </div></td><td class="navbox-list" style="border-left:2px solid #fdfdfd;padding:0px;text-align:center;padding-right:2.0em;;;;width:17%;"><div> <p><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Ant%C3%A1rtica" title="Antártica"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f2/Antarctica_%28orthographic_projection%29.svg/75px-Antarctica_%28orthographic_projection%29.svg.png" decoding="async" width="75" height="75" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f2/Antarctica_%28orthographic_projection%29.svg/113px-Antarctica_%28orthographic_projection%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f2/Antarctica_%28orthographic_projection%29.svg/150px-Antarctica_%28orthographic_projection%29.svg.png 2x" data-file-width="537" data-file-height="536" /></a></span><br /><a href="/wiki/Ant%C3%A1rtida" title="Antártida">Antártida</a> </p> </div></td><td class="navbox-list" style="border-left:2px solid #fdfdfd;padding:0px;text-align:center;padding-right:2.0em;;;;width:17%;"><div> <p><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%C3%81sia" title="Ásia"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/80/Asia_%28orthographic_projection%29.svg/75px-Asia_%28orthographic_projection%29.svg.png" decoding="async" width="75" height="75" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/80/Asia_%28orthographic_projection%29.svg/113px-Asia_%28orthographic_projection%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/80/Asia_%28orthographic_projection%29.svg/150px-Asia_%28orthographic_projection%29.svg.png 2x" data-file-width="541" data-file-height="541" /></a></span><br /><a href="/wiki/%C3%81sia" title="Ásia">Ásia</a> </p> </div></td><td class="navbox-list" style="border-left:2px solid #fdfdfd;padding:0px;text-align:center;padding-right:2.0em;;;;width:17%;"><div> <p><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Oce%C3%A2nia" title="Oceânia"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8e/Oceania_%28orthographic_projection%29.svg/120px-Oceania_%28orthographic_projection%29.svg.png" decoding="async" width="75" height="75" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8e/Oceania_%28orthographic_projection%29.svg/250px-Oceania_%28orthographic_projection%29.svg.png 2x" data-file-width="541" data-file-height="541" /></a></span><br /><a href="/wiki/Oceania" class="mw-redirect" title="Oceania">Oceania</a> </p> </div></td><td class="navbox-list" style="border-left:2px solid #fdfdfd;padding:0px;text-align:center;padding-right:2.0em;;;;width:17%;"><div> <p><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Europa" title="Europa"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/de/Europe_orthographic_Caucasus_Urals_boundary.svg/75px-Europe_orthographic_Caucasus_Urals_boundary.svg.png" decoding="async" width="75" height="75" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/de/Europe_orthographic_Caucasus_Urals_boundary.svg/113px-Europe_orthographic_Caucasus_Urals_boundary.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/de/Europe_orthographic_Caucasus_Urals_boundary.svg/150px-Europe_orthographic_Caucasus_Urals_boundary.svg.png 2x" data-file-width="537" data-file-height="536" /></a></span><br /><a class="mw-selflink selflink">Europa</a> </p> </div></td></tr></tbody></table></div></td></tr></tbody></table><div></div></td></tr><tr><td colspan="2" class="navbox-list navbox-odd hlist" style="width:100%;padding:0px;border-bottom:#aaa 1px solid;"><div style="padding:0em 0.25em"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r69328899" /></div><table class="nowraplinks navbox-subgroup" style="border-spacing:0"><tbody><tr><td colspan="2" class="navbox-list navbox-even" style="width:100%;padding:0px;background:transparent;color:inherit;"><div style="padding:0px;"><table class="navbox-columns-table" style="border-spacing: 0px; text-align:left;width:auto; margin-left:auto; margin-right:auto;"><tbody><tr style="vertical-align:top;"><td style="width:5em;">   </td><td class="navbox-list" style="padding:0px;text-align:center;padding-right:2.0em;;;;width:17%;"><div> <p><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Afro-Eur%C3%A1sia" title="Afro-Eurásia"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9d/Afro-Eurasia_%28orthographic_projection%29_political.svg/75px-Afro-Eurasia_%28orthographic_projection%29_political.svg.png" decoding="async" width="75" height="75" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9d/Afro-Eurasia_%28orthographic_projection%29_political.svg/113px-Afro-Eurasia_%28orthographic_projection%29_political.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9d/Afro-Eurasia_%28orthographic_projection%29_political.svg/150px-Afro-Eurasia_%28orthographic_projection%29_political.svg.png 2x" data-file-width="550" data-file-height="550" /></a></span><br /><a href="/wiki/Eurafr%C3%A1sia" title="Eurafrásia">Eurafrásia</a> </p> </div></td><td class="navbox-list" style="border-left:2px solid #fdfdfd;padding:0px;text-align:center;padding-right:2.0em;;;;width:17%;"><div> <p><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Eur%C3%A1sia" title="Eurásia"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/30/Eurasia_%28orthographic_projection%29.svg/120px-Eurasia_%28orthographic_projection%29.svg.png" decoding="async" width="75" height="75" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/30/Eurasia_%28orthographic_projection%29.svg/250px-Eurasia_%28orthographic_projection%29.svg.png 2x" data-file-width="550" data-file-height="550" /></a></span><br /><a href="/wiki/Eur%C3%A1sia" title="Eurásia">Eurásia</a> </p> </div></td><td class="navbox-list" style="border-left:2px solid #fdfdfd;padding:0px;text-align:center;padding-right:2.0em;;;;width:17%;"><div> <p><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Am%C3%A9rica_do_Norte" title="América do Norte"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1a/North_America_%28orthographic_projection%29.svg/120px-North_America_%28orthographic_projection%29.svg.png" decoding="async" width="75" height="75" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1a/North_America_%28orthographic_projection%29.svg/250px-North_America_%28orthographic_projection%29.svg.png 2x" data-file-width="550" data-file-height="550" /></a></span><br /><a href="/wiki/Am%C3%A9rica_do_Norte" title="América do Norte">América do Norte</a> </p> </div></td><td class="navbox-list" style="border-left:2px solid #fdfdfd;padding:0px;text-align:center;padding-right:2.0em;;;;width:17%;"><div> <p><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Am%C3%A9rica_Central" title="América Central"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3b/Central_America_%28orthographic_projection%29.svg/75px-Central_America_%28orthographic_projection%29.svg.png" decoding="async" width="75" height="75" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3b/Central_America_%28orthographic_projection%29.svg/113px-Central_America_%28orthographic_projection%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3b/Central_America_%28orthographic_projection%29.svg/150px-Central_America_%28orthographic_projection%29.svg.png 2x" data-file-width="550" data-file-height="550" /></a></span><br /><a href="/wiki/Am%C3%A9rica_Central" title="América Central">América Central</a> </p> </div></td><td class="navbox-list" style="border-left:2px solid #fdfdfd;padding:0px;text-align:center;padding-right:2.0em;;;;width:17%;"><div> <p><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Am%C3%A9rica_do_Sul" title="América do Sul"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0f/South_America_%28orthographic_projection%29.svg/75px-South_America_%28orthographic_projection%29.svg.png" decoding="async" width="75" height="75" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0f/South_America_%28orthographic_projection%29.svg/113px-South_America_%28orthographic_projection%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0f/South_America_%28orthographic_projection%29.svg/150px-South_America_%28orthographic_projection%29.svg.png 2x" data-file-width="541" data-file-height="541" /></a></span><br /><a href="/wiki/Am%C3%A9rica_do_Sul" title="América do Sul">América do Sul</a> </p> </div></td><td class="navbox-list" style="border-left:2px solid #fdfdfd;padding:0px;text-align:center;padding-right:2.0em;;;;width:17%;"><div> <p><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Austr%C3%A1lia_(continente)" title="Austrália (continente)"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e8/Australia-New_Guinea_%28orthographic_projection%29.svg/75px-Australia-New_Guinea_%28orthographic_projection%29.svg.png" decoding="async" width="75" height="75" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e8/Australia-New_Guinea_%28orthographic_projection%29.svg/113px-Australia-New_Guinea_%28orthographic_projection%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e8/Australia-New_Guinea_%28orthographic_projection%29.svg/150px-Australia-New_Guinea_%28orthographic_projection%29.svg.png 2x" data-file-width="541" data-file-height="541" /></a></span><br /><a href="/wiki/Austr%C3%A1lia_(continente)" title="Austrália (continente)">Austrália</a> </p> </div></td></tr></tbody></table></div></td></tr></tbody></table><div></div></td></tr><tr><td colspan="2" class="navbox-list navbox-odd hlist" style="width:100%;padding:0px;border-bottom:#aaa 1px solid;"><div style="padding:0em 0.25em"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r69328899" /></div><table class="nowraplinks navbox-subgroup" style="border-spacing:0"><tbody><tr><td colspan="2" class="navbox-list navbox-even" style="width:100%;padding:0px;background:transparent;color:inherit;"><div style="padding:0px;"><table class="navbox-columns-table" style="border-spacing: 0px; text-align:left;width:auto; margin-left:auto; margin-right:auto;"><tbody><tr style="vertical-align:top;"><td style="width:5em;">   </td><td class="navbox-list" style="padding:0px;padding-left:1.0em; text-align:center; padding-right:1.0em;;;;width:38%;"><div> <ul><li><span style="font-size:110%;"><b>Antigos <a href="/wiki/Supercontinente" title="Supercontinente">supercontinentes</a></b></span><br /><a href="/wiki/Gondwana" title="Gondwana">Gondwana</a></li> <li><a href="/wiki/Laur%C3%A1sia" title="Laurásia">Laurásia</a></li> <li><a href="/wiki/Pangeia" title="Pangeia">Pangeia</a></li> <li><a href="/wiki/Pan%C3%B3tia" title="Panótia">Panótia</a></li> <li><a href="/wiki/Rod%C3%ADnia" title="Rodínia">Rodínia</a></li> <li><a href="/wiki/Col%C3%BAmbia_(supercontinente)" title="Colúmbia (supercontinente)">Colúmbia</a></li> <li><a href="/wiki/Kenorland" title="Kenorland">Kenorland</a></li> <li><a href="/wiki/Nena_(supercontinente)" title="Nena (supercontinente)">Nena</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Cr%C3%A1ton_Sclavia&action=edit&redlink=1" class="new" title="Cráton Sclavia (página não existe)">Sclavia</a></li> <li><a href="/wiki/Ur_(continente)" title="Ur (continente)">Ur</a></li> <li><a href="/wiki/Vaalbara" title="Vaalbara">Vaalbara</a></li></ul> </div></td><td class="navbox-list" style="border-left:2px solid #fdfdfd;padding:0px;padding-left:1.0em; text-align:center; padding-right:1.0em;;;;width:62%;"><div> <ul><li><span style="font-size:110%;"><b>Continentes históricos</b></span><br /><a href="/wiki/Cr%C3%A1ton_Amaz%C3%B4nico" title="Cráton Amazônico">Amazónia</a></li> <li><a href="/wiki/Appalachia_(continente)" title="Appalachia (continente)">Appalachia</a></li> <li><a href="/wiki/%C3%81rtica_(continente)" title="Ártica (continente)">Ártica</a></li> <li><a href="/wiki/Asiam%C3%A9rica" title="Asiamérica">Asiamérica</a></li> <li><a href="/wiki/Aval%C3%B3nia" title="Avalónia">Avalónia</a></li> <li><a href="/wiki/B%C3%A1ltica" title="Báltica">Báltica</a></li> <li><a href="/wiki/Placa_cimeriana" title="Placa cimeriana">Ciméria</a></li> <li><a href="/wiki/Cr%C3%A1ton_do_Congo" title="Cráton do Congo">Congo</a></li> <li><a href="/wiki/Euram%C3%A9rica" title="Euramérica">Euramérica</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Cr%C3%A1ton_do_Kalahari&action=edit&redlink=1" class="new" title="Cráton do Kalahari (página não existe)">Kalaharia</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Cazaquist%C3%A2nia&action=edit&redlink=1" class="new" title="Cazaquistânia (página não existe)">Cazaquistânia</a></li> <li><a href="/wiki/Laramidia" title="Laramidia">Laramidia</a></li> <li><a href="/wiki/Laur%C3%AAncia" title="Laurência">Laurência</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Cr%C3%A1ton_do_Norte_da_China&action=edit&redlink=1" class="new" title="Cráton do Norte da China (página não existe)">Norte da China</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Sib%C3%A9ria_(continente)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Sibéria (continente) (página não existe)">Sibéria</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Cr%C3%A1ton_do_Sul_da_China&action=edit&redlink=1" class="new" title="Cráton do Sul da China (página não existe)">Sul China</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Cr%C3%A1ton_da_Ant%C3%A1rtica_Oriental&action=edit&redlink=1" class="new" title="Cráton da Antártica Oriental (página não existe)">Antártica Oriental</a></li></ul> </div></td></tr></tbody></table></div></td></tr></tbody></table><div></div></td></tr><tr><td colspan="2" class="navbox-list navbox-odd hlist" style="width:100%;padding:0px;border-bottom:#aaa 1px solid;;border-bottom:0;"><div style="padding:0em 0.25em"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r69328899" /></div><table class="nowraplinks hlist navbox-subgroup" style="border-spacing:0"><tbody><tr><td colspan="2" class="navbox-list navbox-even" style="width:100%;padding:0px;background:transparent;color:inherit;"><div style="padding:0px;"><table class="navbox-columns-table" style="border-spacing: 0px; text-align:left;width:auto; margin-left:auto; margin-right:auto;"><tbody><tr style="vertical-align:top;"><td style="width:5em;">   </td><td class="navbox-list" style="padding:0px;padding-left:1.0em;text-align:center;padding-right:1.0em;;;;width:33%;"><div> <ul><li><span style="font-size:110%;"><b><a href="/wiki/Continente_submerso" title="Continente submerso">Continentes submersos</a></b></span><br /><a href="/wiki/Planalto_de_Kerguelen" title="Planalto de Kerguelen">Planalto de Kerguelen</a></li> <li><a href="/wiki/Zel%C3%A2ndia_(continente)" title="Zelândia (continente)">Zelândia</a></li></ul> </div></td><td class="navbox-list" style="border-left:2px solid #fdfdfd;padding:0px;padding-left:1.0em;text-align:center;padding-right:1.0em;;;;width:33%;"><div> <ul><li><span style="font-size:110%;"><b>Possíveis futuros supercontinentes</b></span><br /><a href="/wiki/Pangeia_Pr%C3%B3xima" title="Pangeia Próxima">Pangeia Próxima</a></li> <li><a href="/wiki/Am%C3%A1sia" title="Amásia">Amásia</a></li> <li><a href="/wiki/Novopangaea" title="Novopangaea">Novopangaea</a></li></ul> </div></td><td class="navbox-list" style="border-left:2px solid #fdfdfd;padding:0px;padding-left:1.0em;text-align:center;padding-right:1.0em;;;;width:33%;"><div> <ul><li><span style="font-size:110%;"><b>Continentes míticos e hipotetizados</b></span><br /><a href="/wiki/Atl%C3%A2ntida" title="Atlântida">Atlântida</a></li> <li><a href="/wiki/Lem%C3%BAria" title="Lemúria">Lemúria</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Meropis&action=edit&redlink=1" class="new" title="Meropis (página não existe)">Meropis</a></li> <li><a href="/wiki/Mu_(continente_perdido)" title="Mu (continente perdido)">Mu</a></li> <li><a href="/wiki/Hiperb%C3%B3rea" title="Hiperbórea">Hiperbórea</a></li> <li><a href="/wiki/Terra_Australis" title="Terra Australis">Terra Australis</a></li></ul> </div></td><td class="navbox-list" style="border-left:2px solid #fdfdfd;padding:0px;padding-left:1.0em;text-align:center;padding-right:1.0em;;;;width:33%;"><div> <ul><li><span style="font-size:110%;"><b><a href="/wiki/Subcontinente" title="Subcontinente">Subcontinentes</a></b></span><br /><a href="/wiki/Ar%C3%A1bia" title="Arábia">Árabe</a></li> <li><a href="/wiki/Subcontinente_indiano" title="Subcontinente indiano">Indiano</a></li></ul> </div></td></tr></tbody></table></div></td></tr></tbody></table><div></div></td></tr><tr><td class="navbox-abovebelow" colspan="2"><div><a href="/wiki/Fragmento_continental" title="Fragmento continental">Fragmento continental</a> • <a href="/wiki/Protocontinente" title="Protocontinente">Protocontinente</a></div></td></tr></tbody></table></div><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r69328899" /><div role="navigation" class="navbox" aria-labelledby="Regiões_do_mundo" style="padding:3px"><table class="nowraplinks collapsible autocollapse navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th scope="col" class="navbox-title" colspan="2"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r69811335" /><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r69825269" /><div class="navbar plainlinks hlist navbar-mini"><ul><li class="nv-ver"><a href="/wiki/Predefini%C3%A7%C3%A3o:Regi%C3%B5es_do_mundo" title="Predefinição:Regiões do mundo"><abbr title="Ver esta predefinição" style=";;background:none transparent;border:none;-moz-box-shadow:none;-webkit-box-shadow:none;box-shadow:none; padding:0;">v</abbr></a></li><li class="nv-discutir"><a href="/wiki/Predefini%C3%A7%C3%A3o_Discuss%C3%A3o:Regi%C3%B5es_do_mundo" title="Predefinição Discussão:Regiões do mundo"><abbr title="Discutir esta predefinição" style=";;background:none transparent;border:none;-moz-box-shadow:none;-webkit-box-shadow:none;box-shadow:none; padding:0;">d</abbr></a></li><li class="nv-editar"><a href="/wiki/Especial:EditPage/Predefini%C3%A7%C3%A3o:Regi%C3%B5es_do_mundo" title="Especial:EditPage/Predefinição:Regiões do mundo"><abbr title="Editar esta predefinição" style=";;background:none transparent;border:none;-moz-box-shadow:none;-webkit-box-shadow:none;box-shadow:none; padding:0;">e</abbr></a></li></ul></div><div id="Regiões_do_mundo" style="font-size:114%;margin:0 4em"><a href="/wiki/Regi%C3%A3o" title="Região">Regiões</a> do <a href="/wiki/Terra" title="Terra">mundo</a></div></th></tr><tr><td colspan="2" class="navbox-list navbox-odd plainlist" style="width:100%;padding:0px;background:transparent;color:inherit;"><div style="padding:0px;"><table class="navbox-columns-table" style="border-spacing: 0px; text-align:left;width:100%;"><tbody><tr><td class="navbox-abovebelow" colspan="1" style="font-weight:bold;display:none">11</td><td class="navbox-abovebelow" colspan="1" style="border-left:2px solid #fdfdfd;font-weight:bold;display:none">11</td></tr><tr style="vertical-align:top;"><td class="navbox-list" style="padding:0px;text-align:center;;;;width:50%;"><div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r69328899" /></div><table class="nowraplinks hlist navbox-subgroup" style="border-spacing:0"><tbody><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;background: transparent;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Ficheiro:Africa_(orthographic_projection).svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/86/Africa_%28orthographic_projection%29.svg/50px-Africa_%28orthographic_projection%29.svg.png" decoding="async" width="50" height="50" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/86/Africa_%28orthographic_projection%29.svg/75px-Africa_%28orthographic_projection%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/86/Africa_%28orthographic_projection%29.svg/100px-Africa_%28orthographic_projection%29.svg.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a></span></th><td class="navbox-list navbox-even" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><b><a href="/wiki/%C3%81frica" title="África">África</a></b></li> <li><a href="/wiki/Magrebe" title="Magrebe">Magrebe</a></li> <li><a href="/wiki/Norte_de_%C3%81frica" title="Norte de África">Norte</a></li> <li><a href="/wiki/%C3%81frica_Central" title="África Central">Centro</a></li> <li><a href="/wiki/%C3%81frica_Austral" title="África Austral">Sul</a></li> <li><a href="/wiki/%C3%81frica_Ocidental" title="África Ocidental">Ocidente</a></li> <li><a href="/wiki/%C3%81frica_Oriental" title="África Oriental">Oriente</a></li> <li><a href="/wiki/%C3%81frica_subsariana" title="África subsariana">Subsariana</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;background: transparent;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Ficheiro:Americas_(orthographic_projection).svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/ca/Americas_%28orthographic_projection%29.svg/50px-Americas_%28orthographic_projection%29.svg.png" decoding="async" width="50" height="50" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/ca/Americas_%28orthographic_projection%29.svg/75px-Americas_%28orthographic_projection%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/ca/Americas_%28orthographic_projection%29.svg/100px-Americas_%28orthographic_projection%29.svg.png 2x" data-file-width="550" data-file-height="550" /></a></span></th><td class="navbox-list navbox-odd" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><b><a href="/wiki/Am%C3%A9rica" title="América">América</a></b></li> <li><a href="/wiki/Am%C3%A9rica_do_Norte" title="América do Norte">Norte</a></li> <li><a href="/wiki/Am%C3%A9rica_Central" title="América Central">Central</a> <sup> (<a href="/wiki/Caribe" title="Caribe">Caribe</a>) </sup></li> <li><a href="/wiki/Am%C3%A9rica_do_Sul" title="América do Sul">Sul</a> <sup> (<a href="/wiki/Cone_Sul" title="Cone Sul">Cone Sul</a>) </sup> <small>(<a href="/wiki/Am%C3%A9rica_Latina" title="América Latina">Latina</a> </small></li> <li><small><a href="/wiki/Am%C3%A9rica_Anglo-Sax%C3%B4nica" title="América Anglo-Saxônica">Anglo</a>)</small></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;background: transparent;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Ficheiro:Asia_(orthographic_projection).svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/80/Asia_%28orthographic_projection%29.svg/50px-Asia_%28orthographic_projection%29.svg.png" decoding="async" width="50" height="50" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/80/Asia_%28orthographic_projection%29.svg/75px-Asia_%28orthographic_projection%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/80/Asia_%28orthographic_projection%29.svg/100px-Asia_%28orthographic_projection%29.svg.png 2x" data-file-width="541" data-file-height="541" /></a></span></th><td class="navbox-list navbox-even" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><b><a href="/wiki/%C3%81sia" title="Ásia">Ásia</a></b></li> <li><a href="/wiki/%C3%81sia_Central" title="Ásia Central">Central</a></li> <li><a href="/wiki/%C3%81sia_Oriental" title="Ásia Oriental">Oriente</a> <sup>(<a href="/wiki/Extremo_Oriente" title="Extremo Oriente">Extremo Oriente</a>)</sup></li> <li><a href="/wiki/%C3%81sia_Setentrional" title="Ásia Setentrional">Norte</a> <sup> (<a href="/wiki/Sib%C3%A9ria" title="Sibéria">Sibéria</a>) </sup></li> <li><a href="/wiki/%C3%81sia_Meridional" title="Ásia Meridional">Sul</a> <sup> (<a href="/wiki/Subcontinente_indiano" title="Subcontinente indiano">Subcontinente indiano</a>) </sup></li> <li><a href="/wiki/Sudeste_Asi%C3%A1tico" title="Sudeste Asiático">Sudeste</a></li> <li><a href="/wiki/Sudoeste_Asi%C3%A1tico" title="Sudoeste Asiático">Sudoeste</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;background: transparent;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Ficheiro:Europe_(orthographic_projection).svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c6/Europe_%28orthographic_projection%29.svg/60px-Europe_%28orthographic_projection%29.svg.png" decoding="async" width="50" height="50" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c6/Europe_%28orthographic_projection%29.svg/120px-Europe_%28orthographic_projection%29.svg.png 1.5x" data-file-width="541" data-file-height="541" /></a></span></th><td class="navbox-list navbox-odd" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><b><a class="mw-selflink selflink">Europa</a></b></li> <li><a href="/wiki/Europa_Ocidental" title="Europa Ocidental">Ocidente</a></li> <li><a href="/wiki/Europa_Central" title="Europa Central">Centro</a></li> <li><a href="/wiki/Leste_Europeu" title="Leste Europeu">Oriente</a></li> <li><a href="/wiki/Europa_Setentrional" title="Europa Setentrional">Norte</a></li> <li><a href="/wiki/Europa_meridional" title="Europa meridional">Sul</a></li></ul> </div></td></tr></tbody></table><div> </div></td><td class="navbox-list" style="border-left:2px solid #fdfdfd;padding:0px;text-align:center;;;;width:50%;"><div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r69328899" /></div><table class="nowraplinks hlist navbox-subgroup" style="border-spacing:0"><tbody><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;background: transparent;"><figure class="mw-halign-center" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Ficheiro:Middle_East_(orthographic_projection).svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3f/Middle_East_%28orthographic_projection%29.svg/50px-Middle_East_%28orthographic_projection%29.svg.png" decoding="async" width="50" height="50" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3f/Middle_East_%28orthographic_projection%29.svg/75px-Middle_East_%28orthographic_projection%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3f/Middle_East_%28orthographic_projection%29.svg/100px-Middle_East_%28orthographic_projection%29.svg.png 2x" data-file-width="553" data-file-height="553" /></a><figcaption></figcaption></figure></th><td class="navbox-list navbox-even" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><b><a href="/wiki/M%C3%A9dio_Oriente" title="Médio Oriente">Oriente Médio</a></b></li> <li><a href="/wiki/Ar%C3%A1bia" title="Arábia">Península Arábica</a></li> <li><a href="/wiki/C%C3%A1ucaso" title="Cáucaso">Cáucaso</a></li> <li><a href="/wiki/Levante_(Mediterr%C3%A2neo)" title="Levante (Mediterrâneo)">Levante</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;background: transparent;"><figure class="mw-halign-center" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Ficheiro:Oceania_(orthographic_projection).svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8e/Oceania_%28orthographic_projection%29.svg/60px-Oceania_%28orthographic_projection%29.svg.png" decoding="async" width="50" height="50" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8e/Oceania_%28orthographic_projection%29.svg/120px-Oceania_%28orthographic_projection%29.svg.png 1.5x" data-file-width="541" data-file-height="541" /></a><figcaption></figcaption></figure></th><td class="navbox-list navbox-odd" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><b><a href="/wiki/Oceania" class="mw-redirect" title="Oceania">Oceania</a></b></li> <li><a href="/wiki/Austral%C3%A1sia" title="Australásia">Australásia</a></li> <li><a href="/wiki/Melan%C3%A9sia" title="Melanésia">Melanésia</a></li> <li><a href="/wiki/Micron%C3%A9sia" title="Micronésia">Micronésia</a></li> <li><a href="/wiki/Polin%C3%A9sia" title="Polinésia">Polinésia</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;background: transparent;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Ficheiro:LocationPolarRegions.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9c/LocationPolarRegions.png/100px-LocationPolarRegions.png" decoding="async" width="100" height="51" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9c/LocationPolarRegions.png/150px-LocationPolarRegions.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9c/LocationPolarRegions.png/200px-LocationPolarRegions.png 2x" data-file-width="2759" data-file-height="1404" /></a></span></th><td class="navbox-list navbox-even" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><b><a href="/wiki/Regi%C3%A3o_polar" title="Região polar">Polar</a></b></li> <li><a href="/wiki/%C3%81rtico" title="Ártico">Ártico</a></li> <li><a href="/wiki/Ant%C3%A1rtida" title="Antártida">Antártida</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;background: transparent;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Ficheiro:LocationOceans.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/df/LocationOceans.png/120px-LocationOceans.png" decoding="async" width="100" height="51" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/df/LocationOceans.png/250px-LocationOceans.png 1.5x" data-file-width="2759" data-file-height="1404" /></a></span></th><td class="navbox-list navbox-odd" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><b><a href="/wiki/Oceanos" class="mw-redirect" title="Oceanos">Oceanos</a></b></li> <li><a href="/wiki/Oceano_global" class="mw-redirect" title="Oceano global">Oceano global</a></li> <li><a href="/wiki/Oceano_%C3%81rtico" title="Oceano Ártico">Ártico</a></li> <li><a href="/wiki/Oceano_Atl%C3%A2ntico" title="Oceano Atlântico">Atlântico</a></li> <li><a href="/wiki/Oceano_%C3%8Dndico" title="Oceano Índico">Índico</a></li> <li><a href="/wiki/Oceano_Pac%C3%ADfico" title="Oceano Pacífico">Pacífico</a></li> <li><a href="/wiki/Oceano_Ant%C3%A1rtico" title="Oceano Antártico">Antártico</a></li></ul> </div></td></tr></tbody></table><div> </div></td></tr></tbody></table></div></td></tr></tbody></table></div><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r69328899" /><div role="navigation" class="navbox" aria-labelledby="União_Europeia_20px&#124;Bandeira_da_União_Europeia" style="padding:3px"><table class="nowraplinks hlist collapsible collapsed navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th scope="col" class="navbox-title" colspan="3"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r69811335" /><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r69825269" /><div class="navbar plainlinks hlist navbar-mini"><ul><li class="nv-ver"><a href="/wiki/Predefini%C3%A7%C3%A3o:Uni%C3%A3o_Europeia" title="Predefinição:União Europeia"><abbr title="Ver esta predefinição" style=";;background:none transparent;border:none;-moz-box-shadow:none;-webkit-box-shadow:none;box-shadow:none; padding:0;">v</abbr></a></li><li class="nv-discutir"><a href="/wiki/Predefini%C3%A7%C3%A3o_Discuss%C3%A3o:Uni%C3%A3o_Europeia" title="Predefinição Discussão:União Europeia"><abbr title="Discutir esta predefinição" style=";;background:none transparent;border:none;-moz-box-shadow:none;-webkit-box-shadow:none;box-shadow:none; padding:0;">d</abbr></a></li><li class="nv-editar"><a href="/wiki/Especial:EditPage/Predefini%C3%A7%C3%A3o:Uni%C3%A3o_Europeia" title="Especial:EditPage/Predefinição:União Europeia"><abbr title="Editar esta predefinição" style=";;background:none transparent;border:none;-moz-box-shadow:none;-webkit-box-shadow:none;box-shadow:none; padding:0;">e</abbr></a></li></ul></div><div id="União_Europeia_20px&#124;Bandeira_da_União_Europeia" style="font-size:114%;margin:0 4em"><a href="/wiki/Uni%C3%A3o_Europeia" title="União Europeia">União Europeia</a> <span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Ficheiro:Flag_of_Europe.svg" class="mw-file-description" title="Bandeira da União Europeia"><img alt="Bandeira da União Europeia" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b7/Flag_of_Europe.svg/20px-Flag_of_Europe.svg.png" decoding="async" width="20" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b7/Flag_of_Europe.svg/30px-Flag_of_Europe.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b7/Flag_of_Europe.svg/40px-Flag_of_Europe.svg.png 2x" data-file-width="810" data-file-height="540" /></a></span></div></th></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%"><a href="/wiki/Estados-membros_da_Uni%C3%A3o_Europeia" title="Estados-membros da União Europeia">Estados-membros</a></th><td class="navbox-list navbox-odd" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r69328899" /></div><table class="nowraplinks navbox-subgroup" style="border-spacing:0"><tbody><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;width:10em;">Plenos</th><td class="navbox-list navbox-even" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px;width:auto;"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/Alemanha" title="Alemanha">Alemanha</a></li> <li><a href="/wiki/%C3%81ustria" title="Áustria">Áustria</a></li> <li><a href="/wiki/B%C3%A9lgica" title="Bélgica">Bélgica</a></li> <li><a href="/wiki/Bulg%C3%A1ria" title="Bulgária">Bulgária</a></li> <li><a href="/wiki/Ch%C3%A9quia" title="Chéquia">Chéquia</a></li> <li><a href="/wiki/Chipre" title="Chipre">Chipre</a></li> <li><a href="/wiki/Cro%C3%A1cia" title="Croácia">Croácia</a></li> <li><a href="/wiki/Dinamarca" title="Dinamarca">Dinamarca</a></li> <li><a href="/wiki/Eslov%C3%A1quia" title="Eslováquia">Eslováquia</a></li> <li><a href="/wiki/Eslov%C3%A9nia" title="Eslovénia">Eslovénia</a></li> <li><a href="/wiki/Espanha" title="Espanha">Espanha</a></li> <li><a href="/wiki/Est%C3%B3nia" title="Estónia">Estónia</a></li> <li><a href="/wiki/Finl%C3%A2ndia" title="Finlândia">Finlândia</a></li> <li><a href="/wiki/Fran%C3%A7a" title="França">França</a></li> <li><a href="/wiki/Gr%C3%A9cia" title="Grécia">Grécia</a></li> <li><a href="/wiki/Hungria" title="Hungria">Hungria</a></li> <li><a href="/wiki/Rep%C3%BAblica_da_Irlanda" class="mw-redirect" title="República da Irlanda">Irlanda</a></li> <li><a href="/wiki/It%C3%A1lia" title="Itália">Itália</a></li> <li><a href="/wiki/Let%C3%B3nia" title="Letónia">Letónia</a></li> <li><a href="/wiki/Litu%C3%A2nia" title="Lituânia">Lituânia</a></li> <li><a href="/wiki/Luxemburgo" title="Luxemburgo">Luxemburgo</a></li> <li><a href="/wiki/Malta" title="Malta">Malta</a></li> <li><a href="/wiki/Pa%C3%ADses_Baixos" title="Países Baixos">Países Baixos</a></li> <li><a href="/wiki/Pol%C3%B3nia" title="Polónia">Polónia</a></li> <li><a href="/wiki/Portugal" title="Portugal">Portugal</a></li> <li><a href="/wiki/Rom%C3%AAnia" title="Romênia">Roménia</a></li> <li><a href="/wiki/Su%C3%A9cia" title="Suécia">Suécia</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;width:10em;"><a href="/wiki/Alargamento_da_Uni%C3%A3o_Europeia" title="Alargamento da União Europeia">Candidatos ou em negociação</a></th><td class="navbox-list navbox-odd" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px;width:auto;"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/Ades%C3%A3o_da_Alb%C3%A2nia_%C3%A0_Uni%C3%A3o_Europeia" title="Adesão da Albânia à União Europeia">Albânia</a></li> <li><a href="/wiki/Ades%C3%A3o_da_B%C3%B3snia_e_Herzegovina_%C3%A0_Uni%C3%A3o_Europeia" title="Adesão da Bósnia e Herzegovina à União Europeia">Bósnia e Herzegovina</a></li> <li><a href="/wiki/Ades%C3%A3o_do_Cossovo_%C3%A0_Uni%C3%A3o_Europeia" class="mw-redirect" title="Adesão do Cossovo à União Europeia">Cosovo</a></li> <li><a href="/wiki/Ades%C3%A3o_da_Isl%C3%A2ndia_%C3%A0_Uni%C3%A3o_Europeia" class="mw-redirect" title="Adesão da Islândia à União Europeia">Islândia</a></li> <li><a href="/wiki/Ades%C3%A3o_da_Maced%C3%B3nia_do_Norte_%C3%A0_Uni%C3%A3o_Europeia" title="Adesão da Macedónia do Norte à União Europeia">Macedónia do Norte</a></li> <li><a href="/wiki/Ades%C3%A3o_de_Mold%C3%A1via_%C3%A0_Uni%C3%A3o_Europeia" class="mw-redirect" title="Adesão de Moldávia à União Europeia">Moldávia</a></li> <li><a href="/wiki/Ades%C3%A3o_de_Montenegro_%C3%A0_Uni%C3%A3o_Europeia" title="Adesão de Montenegro à União Europeia">Montenegro</a></li> <li><a href="/wiki/Ades%C3%A3o_da_S%C3%A9rvia_%C3%A0_Uni%C3%A3o_Europeia" title="Adesão da Sérvia à União Europeia">Sérvia</a></li> <li><a href="/wiki/Ades%C3%A3o_da_Turquia_%C3%A0_Uni%C3%A3o_Europeia" title="Adesão da Turquia à União Europeia">Turquia</a></li> <li><a href="/wiki/Ades%C3%A3o_da_Ucr%C3%A2nia_%C3%A0_Uni%C3%A3o_Europeia" title="Adesão da Ucrânia à União Europeia">Ucrânia</a></li></ul> </div></td></tr></tbody></table><div></div></td><td class="navbox-image" rowspan="11" style="width:1px;padding:0px 0px 0px 2px"><div><figure class="mw-halign-right" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Ficheiro:EU_on_a_globe.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a2/EU_on_a_globe.svg/80px-EU_on_a_globe.svg.png" decoding="async" width="80" height="80" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a2/EU_on_a_globe.svg/120px-EU_on_a_globe.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a2/EU_on_a_globe.svg/160px-EU_on_a_globe.svg.png 2x" data-file-width="541" data-file-height="541" /></a><figcaption></figcaption></figure></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">Antigos membros</th><td class="navbox-list navbox-even" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r69328899" /></div><table class="nowraplinks navbox-subgroup" style="border-spacing:0"><tbody><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;width:10em;">Territórios</th><td class="navbox-list navbox-odd" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px;width:auto;"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/Gronel%C3%A2ndia" title="Gronelândia">Gronelândia</a> <ul><li><small>região autónoma da <a href="/wiki/Dinamarca" title="Dinamarca">Dinamarca</a></small><sup id="cite_ref-CCE_121-0" class="reference"><a href="#cite_note-CCE-121"><span class="cite-bracket">[</span>n. 1<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></li></ul></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;width:10em;">Países</th><td class="navbox-list navbox-even" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px;width:auto;"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/Reino_Unido" title="Reino Unido">Reino Unido</a> <ul><li><small><a href="/wiki/Sa%C3%ADda_do_Reino_Unido_da_Uni%C3%A3o_Europeia" title="Saída do Reino Unido da União Europeia">Brexit</a></small></li></ul></li></ul> </div></td></tr></tbody></table><div></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%"><a href="/wiki/Hist%C3%B3ria_da_Uni%C3%A3o_Europeia" title="História da União Europeia">História</a></th><td class="navbox-list navbox-odd" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/Comunidade_Europeia_do_Carv%C3%A3o_e_do_A%C3%A7o" title="Comunidade Europeia do Carvão e do Aço">Comunidade Europeia do Carvão e do Aço</a></li> <li><a href="/wiki/Comunidade_Econ%C3%B3mica_Europeia" title="Comunidade Económica Europeia">Comunidade Económica Europeia</a></li> <li><a href="/wiki/Comunidade_Europeia_da_Energia_At%C3%B3mica" title="Comunidade Europeia da Energia Atómica">Comunidade Europeia da Energia Atómica</a></li> <li><a href="/wiki/Predefini%C3%A7%C3%A3o:Cronologia_Uni%C3%A3o_Europeia" title="Predefinição:Cronologia União Europeia">Cronologia</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%"><a href="/wiki/Institui%C3%A7%C3%B5es_da_Uni%C3%A3o_Europeia" title="Instituições da União Europeia">Governação</a></th><td class="navbox-list navbox-even" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r69328899" /></div><table class="nowraplinks navbox-subgroup" style="border-spacing:0"><tbody><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;width:10em;"><a href="/wiki/Institui%C3%A7%C3%B5es_da_Uni%C3%A3o_Europeia" title="Instituições da União Europeia">Instituições</a></th><td class="navbox-list navbox-odd" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px;width:auto;"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/Parlamento_Europeu" title="Parlamento Europeu">Parlamento</a></li> <li><a href="/wiki/Comiss%C3%A3o_Europeia" title="Comissão Europeia">Comissão Europeia</a></li> <li><a href="/wiki/Conselho_Europeu" title="Conselho Europeu">Conselho Europeu</a></li> <li><a href="/wiki/Conselho_da_Uni%C3%A3o_Europeia" title="Conselho da União Europeia">Conselho da União Europeia</a> (<a href="/wiki/Conselho_dos_Neg%C3%B3cios_Estrangeiros" title="Conselho dos Negócios Estrangeiros">Conselho dos Negócios Estrangeiros</a>)</li> <li><a href="/wiki/Tribunal_de_Justi%C3%A7a_da_Uni%C3%A3o_Europeia" title="Tribunal de Justiça da União Europeia">Tribunal de Justiça da União Europeia</a> <small>(<a href="/wiki/Tribunal_Geral_da_Uni%C3%A3o_Europeia" title="Tribunal Geral da União Europeia">Tribunal Geral</a>)</small></li> <li><a href="/wiki/Banco_Central_Europeu" title="Banco Central Europeu">Banco Central Europeu</a></li> <li><a href="/wiki/Tribunal_de_Contas_Europeu" title="Tribunal de Contas Europeu">Tribunal de Contas Europeu</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;width:10em;"><a href="/wiki/Ag%C3%AAncias_da_Uni%C3%A3o_Europeia" title="Agências da União Europeia">Agências</a></th><td class="navbox-list navbox-even" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px;width:auto;"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/Eurojust" title="Eurojust">Eurojust</a></li> <li><a href="/wiki/Europol" title="Europol">Europol</a></li> <li><a href="/wiki/Frontex" title="Frontex">Frontex</a></li> <li><a href="/wiki/Ag%C3%AAncia_Europeia_do_Ambiente" title="Agência Europeia do Ambiente">Ambiente</a></li> <li><a href="/wiki/Ag%C3%AAncia_Espacial_Europeia" title="Agência Espacial Europeia">Espacial</a></li> <li><a href="/wiki/Ag%C3%AAncia_Europeia_de_Reconstru%C3%A7%C3%A3o" title="Agência Europeia de Reconstrução">Reconstrução</a></li> <li><a href="/wiki/Centro_Europeu_de_Preven%C3%A7%C3%A3o_e_Controlo_das_Doen%C3%A7as" title="Centro Europeu de Prevenção e Controlo das Doenças">Prevenção e Controlo das Doenças</a></li> <li><a href="/wiki/Servi%C3%A7o_Europeu_de_A%C3%A7%C3%A3o_Externa" title="Serviço Europeu de Ação Externa">Serviço Europeu de Ação Externa</a></li></ul> </div></td></tr></tbody></table><div></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%"><a href="/wiki/Pol%C3%ADtica_da_Uni%C3%A3o_Europeia" title="Política da União Europeia">Política</a></th><td class="navbox-list navbox-odd" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/Elei%C3%A7%C3%B5es_na_Uni%C3%A3o_Europeia" title="Eleições na União Europeia">Eleições</a></li> <li><a href="/wiki/Partido_pol%C3%ADtico_europeu" title="Partido político europeu">Partidos</a></li> <li><a href="/wiki/Elei%C3%A7%C3%B5es_na_Uni%C3%A3o_Europeia#Grupos_políticos" title="Eleições na União Europeia">Grupos políticos</a></li> <li><a href="/wiki/Integra%C3%A7%C3%A3o_europeia" title="Integração europeia">Integração</a></li> <li><a href="/wiki/Euroceticismo" title="Euroceticismo">Euroceticismo</a></li> <li><a href="/wiki/Rela%C3%A7%C3%B5es_internacionais_da_Uni%C3%A3o_Europeia" title="Relações internacionais da União Europeia">Relações internacionais</a></li> <li><a href="/wiki/Eurodeputado" title="Eurodeputado">Eurodeputados</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%"><a href="/wiki/Direito_da_Uni%C3%A3o_Europeia" title="Direito da União Europeia">Direito</a></th><td class="navbox-list navbox-even" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/Acervo_comunit%C3%A1rio" title="Acervo comunitário">Acervo comunitário</a></li> <li><a href="/wiki/Jornal_Oficial_da_Uni%C3%A3o_Europeia" title="Jornal Oficial da União Europeia">Jornal Oficial</a></li> <li><a href="/wiki/Lei_da_concorr%C3%AAncia_da_Uni%C3%A3o_Europeia" title="Lei da concorrência da União Europeia">Lei da Concorrência</a></li> <li><a href="/wiki/Diretiva_(Uni%C3%A3o_Europeia)" title="Diretiva (União Europeia)">Diretivas</a></li> <li><a href="/wiki/Lei_dos_Direitos_de_Autor_da_Uni%C3%A3o_Europeia" title="Lei dos Direitos de Autor da União Europeia">Direitos de Autor</a></li> <li><a href="/wiki/Mercado_comum_da_Uni%C3%A3o_Europeia" title="Mercado comum da União Europeia">Quatro Liberdades Económicas</a></li> <li><a href="/wiki/Procedimento_legislativo_da_Uni%C3%A3o_Europeia" title="Procedimento legislativo da União Europeia">Procedimentos</a></li> <li><a href="/wiki/Regulamento_(Uni%C3%A3o_Europeia)" title="Regulamento (União Europeia)">Regulamentos</a></li> <li><a href="/wiki/Tratados_da_Uni%C3%A3o_Europeia" title="Tratados da União Europeia">Tratados</a></li> <li><a href="/wiki/Derroga%C3%A7%C3%B5es_na_Uni%C3%A3o_Europeia" title="Derrogações na União Europeia">Derrogações (opt-outs)</a></li> <li><a href="/wiki/Acordo_de_Schengen" title="Acordo de Schengen">Acordo de Schengen</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%"><a href="/wiki/Geografia_da_Uni%C3%A3o_Europeia" title="Geografia da União Europeia">Geografia</a></th><td class="navbox-list navbox-odd" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/Fronteiras_da_Uni%C3%A3o_Europeia" title="Fronteiras da União Europeia">Fronteiras</a></li> <li><a href="/wiki/Pontos_extremos_da_Uni%C3%A3o_Europeia" title="Pontos extremos da União Europeia">Pontos extremos</a></li> <li><a href="/wiki/Lista_de_cidades_da_Uni%C3%A3o_Europeia_por_popula%C3%A7%C3%A3o" title="Lista de cidades da União Europeia por população">Cidades</a></li> <li><a href="/wiki/Lista_das_%C3%A1reas_urbanas_da_Uni%C3%A3o_Europeia" title="Lista das áreas urbanas da União Europeia">Áreas urbanas</a></li> <li><a href="/wiki/Estados-membros_da_Uni%C3%A3o_Europeia" title="Estados-membros da União Europeia">Estados-membros</a></li> <li><a href="/wiki/Regi%C3%B5es_ultraperif%C3%A9ricas_da_Uni%C3%A3o_Europeia" title="Regiões ultraperiféricas da União Europeia">Regiões ultraperiféricas</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%"><a href="/wiki/Economia_da_Uni%C3%A3o_Europeia" title="Economia da União Europeia">Economia</a></th><td class="navbox-list navbox-even" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/Pol%C3%ADtica_Agr%C3%ADcola_Comum_da_Uni%C3%A3o_Europeia" title="Política Agrícola Comum da União Europeia">Política Agrícola Comum</a></li> <li><a href="/wiki/Or%C3%A7amento_da_Uni%C3%A3o_Europeia" title="Orçamento da União Europeia">Orçamento</a></li> <li><a href="/wiki/Euro" title="Euro">Euro</a></li> <li><a href="/wiki/Banco_Central_Europeu" title="Banco Central Europeu">Banco Central</a></li> <li><a href="/wiki/Banco_Europeu_de_Investimento" title="Banco Europeu de Investimento">Banco de Investimento</a></li> <li><a href="/wiki/Fundo_Europeu_de_Investimento" title="Fundo Europeu de Investimento">Fundo de Investimento</a></li> <li><a href="/wiki/Zona_Euro" title="Zona Euro">Zona Euro</a></li> <li><a href="/wiki/Pol%C3%ADtica_de_desenvolvimento_regional_da_Uni%C3%A3o_Europeia" title="Política de desenvolvimento regional da União Europeia">Desenvolvimento regional</a></li> <li>Transportes (<a href="/wiki/Galileo" title="Galileo">Galileo</a>)</li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%"><a href="/wiki/Cultura_da_Uni%C3%A3o_Europeia" title="Cultura da União Europeia">Cultura</a></th><td class="navbox-list navbox-odd" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/Cidadania_da_Uni%C3%A3o_Europeia" title="Cidadania da União Europeia">Cidadania</a> <small>(<a href="/wiki/Passaporte_da_Uni%C3%A3o_Europeia" title="Passaporte da União Europeia">Passaporte</a>)</small></li> <li><a href="/wiki/Demografia_da_Uni%C3%A3o_Europeia" title="Demografia da União Europeia">Demografia</a></li> <li><a href="/wiki/Carta_de_condu%C3%A7%C3%A3o_europeia" class="mw-redirect" title="Carta de condução europeia">Carta de condução</a></li> <li><a href="/wiki/Instituto_Europeu_da_Inova%C3%A7%C3%A3o_e_da_Tecnologia" title="Instituto Europeu da Inovação e da Tecnologia">Instituto da Inovação e da Tecnologia</a></li> <li><a href="/wiki/L%C3%ADnguas_da_Uni%C3%A3o_Europeia" title="Línguas da União Europeia">Línguas</a></li> <li><a href="/wiki/Uni%C3%A3o_Europeia#Cultura_e_desporto" title="União Europeia">Desporto</a></li> <li><a href="/wiki/The_European_Library" title="The European Library">Biblioteca</a></li> <li><a href="/wiki/S%C3%ADmbolos_da_Uni%C3%A3o_Europeia" title="Símbolos da União Europeia">Símbolos</a></li> <li><a href="/wiki/Estat%C3%ADsticas_da_Uni%C3%A3o_Europeia" title="Estatísticas da União Europeia">Estatísticas</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">Outros tópicos</th><td class="navbox-list navbox-even" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/Lista_de_Conselhos_Europeus" title="Lista de Conselhos Europeus">Conselhos</a></li> <li><a href="/wiki/Partido_pol%C3%ADtico_europeu" title="Partido político europeu">Partidos políticos</a></li> <li><a href="/wiki/Presid%C3%AAncia_do_Conselho_da_Uni%C3%A3o_Europeia" title="Presidência do Conselho da União Europeia">Presidência</a></li> <li><a href="/wiki/Nomenclatura_das_Unidades_Territoriais_para_Fins_Estat%C3%ADsticos" title="Nomenclatura das Unidades Territoriais para Fins Estatísticos">NUTS</a></li> <li><a href="/wiki/Placas_de_identifica%C3%A7%C3%A3o_de_ve%C3%ADculos_na_Europa" title="Placas de identificação de veículos na Europa">Placas de identificação de veículos</a></li> <li><a href="/wiki/For%C3%A7as_armadas_da_Uni%C3%A3o_Europeia" title="Forças armadas da União Europeia">Forças armadas</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">Teoria</th><td class="navbox-list navbox-odd" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/Supranacionalismo" title="Supranacionalismo">Supranacionalismo</a></li> <li><a href="/wiki/Euroesfera" title="Euroesfera">Euroesfera</a></li></ul> </div></td></tr><tr><td class="navbox-abovebelow" colspan="3"><div> <ul><li><a href="/wiki/Categoria:Uni%C3%A3o_Europeia" title="Categoria:União Europeia">Categoria</a></li> <li><a href="/wiki/Portal:Uni%C3%A3o_Europeia" title="Portal:União Europeia">Portal</a></li></ul> <div class="reflist" style="list-style-type: decimal;"> <div class="mw-references-wrap"><ol class="references"> <li id="cite_note-CCE-121"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CCE_121-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><span style="font-size:85%;">Saída quando a UE era <a href="/wiki/Comunidade_Econ%C3%B3mica_Europeia" title="Comunidade Económica Europeia">Comunidade Económica Europeia</a>.</span></span> </li> </ol></div></div> </div></td></tr></tbody></table></div><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r69328899" /><div role="navigation" class="navbox" aria-labelledby="Demografia_da_Europa" style="padding:3px"><table class="nowraplinks collapsible autocollapse navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th scope="col" class="navbox-title" colspan="3"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r69811335" /><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r69825269" /><div class="navbar plainlinks hlist navbar-mini"><ul><li class="nv-ver"><a href="/wiki/Predefini%C3%A7%C3%A3o:Demografia_da_Europa" title="Predefinição:Demografia da Europa"><abbr title="Ver esta predefinição" style=";;background:none transparent;border:none;-moz-box-shadow:none;-webkit-box-shadow:none;box-shadow:none; padding:0;">v</abbr></a></li><li class="nv-discutir"><a href="/w/index.php?title=Predefini%C3%A7%C3%A3o_Discuss%C3%A3o:Demografia_da_Europa&action=edit&redlink=1" class="new" title="Predefinição Discussão:Demografia da Europa (página não existe)"><abbr title="Discutir esta predefinição" style=";;background:none transparent;border:none;-moz-box-shadow:none;-webkit-box-shadow:none;box-shadow:none; padding:0;">d</abbr></a></li><li class="nv-editar"><a href="/wiki/Especial:EditPage/Predefini%C3%A7%C3%A3o:Demografia_da_Europa" title="Especial:EditPage/Predefinição:Demografia da Europa"><abbr title="Editar esta predefinição" style=";;background:none transparent;border:none;-moz-box-shadow:none;-webkit-box-shadow:none;box-shadow:none; padding:0;">e</abbr></a></li></ul></div><div id="Demografia_da_Europa" style="font-size:114%;margin:0 4em"><a href="/wiki/Demografia_da_Europa" title="Demografia da Europa">Demografia da Europa</a></div></th></tr><tr><td colspan="2" class="navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"><span style="font-size: 90%; line-height: 120%;"><b><a href="/wiki/Lista_de_pa%C3%ADses" class="mw-redirect" title="Lista de países">Países</a>:</b> <a href="/wiki/Demografia_da_Alb%C3%A2nia" title="Demografia da Albânia">Albânia</a> • <a href="/wiki/Demografia_da_Alemanha" title="Demografia da Alemanha">Alemanha</a> • <a href="/wiki/Demografia_de_Andorra" title="Demografia de Andorra">Andorra</a> • <a href="/wiki/Demografia_da_Arm%C3%A9nia" class="mw-redirect" title="Demografia da Arménia">Armênia</a> • <a href="/wiki/Demografia_da_%C3%81ustria" title="Demografia da Áustria">Áustria</a> • <a href="/wiki/Demografia_do_Azerbaij%C3%A3o" title="Demografia do Azerbaijão">Azerbaijão</a> • <a href="/wiki/Demografia_da_B%C3%A9lgica" title="Demografia da Bélgica">Bélgica</a> • <a href="/wiki/Demografia_da_Bielorr%C3%BAssia" title="Demografia da Bielorrússia">Bielorrússia</a> • <a href="/wiki/Demografia_da_B%C3%B3snia_e_Herzegovina" title="Demografia da Bósnia e Herzegovina">Bósnia e Herzegovina</a> • <a href="/w/index.php?title=Demografia_da_Bulg%C3%A1ria&action=edit&redlink=1" class="new" title="Demografia da Bulgária (página não existe)">Bulgária</a> • <a href="/wiki/Cazaquist%C3%A3o#Demografia" title="Cazaquistão">Cazaquistão</a> • <a href="/wiki/Demografia_da_Ch%C3%A9quia" title="Demografia da Chéquia">Chéquia</a> • <a href="/wiki/Chipre#Demografia" title="Chipre">Chipre</a> • <a href="/wiki/Demografia_da_Cro%C3%A1cia" title="Demografia da Croácia">Croácia</a> • <a href="/wiki/Demografia_da_Dinamarca" class="mw-redirect" title="Demografia da Dinamarca">Dinamarca</a> • <a href="/wiki/Demografia_da_Eslov%C3%A1quia" title="Demografia da Eslováquia">Eslováquia</a> • <a href="/wiki/Demografia_da_Eslov%C3%AAnia" class="mw-redirect" title="Demografia da Eslovênia">Eslovênia</a> • <a href="/w/index.php?title=Demografia_de_Espanha&action=edit&redlink=1" class="new" title="Demografia de Espanha (página não existe)">Espanha</a> • <a href="/wiki/Demografia_da_Est%C3%B3nia" title="Demografia da Estónia">Estônia</a> • <a href="/wiki/Demografia_da_Finl%C3%A2ndia" title="Demografia da Finlândia">Finlândia</a> • <a href="/wiki/Demografia_da_Fran%C3%A7a" title="Demografia da França">França</a> • <a href="/wiki/Demografia_da_Ge%C3%B3rgia" title="Demografia da Geórgia">Geórgia</a> • <a href="/wiki/Demografia_da_Gr%C3%A9cia" title="Demografia da Grécia">Grécia</a> • <a href="/wiki/Demografia_da_Hungria" class="mw-redirect" title="Demografia da Hungria">Hungria</a> • <a href="/wiki/Demografia_da_Rep%C3%BAblica_da_Irlanda" class="mw-redirect" title="Demografia da República da Irlanda">Irlanda</a> • <a href="/wiki/Demografia_da_Isl%C3%A2ndia" title="Demografia da Islândia">Islândia</a> • <a href="/wiki/Demografia_da_It%C3%A1lia" title="Demografia da Itália">Itália</a> • <a href="/wiki/Demografia_do_Kosovo" title="Demografia do Kosovo">Kosovo</a> • <a href="/wiki/Demografia_da_Let%C3%B4nia" class="mw-redirect" title="Demografia da Letônia">Letônia</a> • <a href="/wiki/Demografia_de_Liechtenstein" title="Demografia de Liechtenstein">Liechtenstein</a> • <a href="/wiki/Demografia_da_Litu%C3%A2nia" title="Demografia da Lituânia">Lituânia</a> • <a href="/wiki/Demografia_de_Luxemburgo" title="Demografia de Luxemburgo">Luxemburgo</a> • <a href="/wiki/Demografia_da_Maced%C3%B4nia_do_Norte" class="mw-redirect" title="Demografia da Macedônia do Norte">Macedônia do Norte</a> • <a href="/wiki/Demografia_de_Malta" title="Demografia de Malta">Malta</a> • <a href="/wiki/Demografia_da_Mold%C3%A1via" title="Demografia da Moldávia">Moldávia</a> • <a href="/wiki/M%C3%B3naco#Demografia" title="Mónaco">Mónaco</a> • <a href="/wiki/Montenegro#Demografia" title="Montenegro">Montenegro</a> • <a href="/wiki/Demografia_da_Noruega" title="Demografia da Noruega">Noruega</a> • <a href="/wiki/Demografia_dos_Pa%C3%ADses_Baixos" title="Demografia dos Países Baixos">Países Baixos</a> • <a href="/wiki/Demografia_da_Pol%C3%B3nia" title="Demografia da Polónia">Polônia</a> • <a href="/wiki/Demografia_de_Portugal" title="Demografia de Portugal">Portugal</a> • <a href="/wiki/Reino_Unido" title="Reino Unido">Reino Unido</a> (<a href="/wiki/Demografia_da_Esc%C3%B3cia" title="Demografia da Escócia">Escócia</a> • <a href="/wiki/Demografia_da_Inglaterra" title="Demografia da Inglaterra">Inglaterra</a> • <a href="/wiki/Demografia_da_Irlanda_do_Norte" title="Demografia da Irlanda do Norte">Irlanda do Norte</a> • <a href="/wiki/Demografia_do_Pa%C3%ADs_de_Gales" title="Demografia do País de Gales">País de Gales</a>) • <a href="/wiki/Rom%C3%A9nia#Demografia" class="mw-redirect" title="Roménia">Romênia</a> • <a href="/wiki/Demografia_da_R%C3%BAssia" title="Demografia da Rússia">Rússia</a> • <a href="/wiki/Demografia_de_San_Marino" title="Demografia de San Marino">São Marinho</a> • <a href="/wiki/Demografia_da_S%C3%A9rvia" class="mw-redirect" title="Demografia da Sérvia">Sérvia</a> • <a href="/wiki/Demografia_da_Su%C3%A9cia" title="Demografia da Suécia">Suécia</a> • <a href="/wiki/Demografia_da_Su%C3%AD%C3%A7a" title="Demografia da Suíça">Suíça</a> • <a href="/wiki/Demografia_da_Turquia" title="Demografia da Turquia">Turquia</a> • <a href="/w/index.php?title=Demografia_da_Ucr%C3%A2nia&action=edit&redlink=1" class="new" title="Demografia da Ucrânia (página não existe)">Ucrânia</a> • <a href="/wiki/Demografia_do_Vaticano" title="Demografia do Vaticano">Vaticano</a></span></div></td><td class="navbox-image" rowspan="2" style="width:1px;padding:0px 0px 0px 2px"><div><figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Ficheiro:Europe_(orthographic_projection).svg" class="mw-file-description" title="Europa"><img alt="Europa" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c6/Europe_%28orthographic_projection%29.svg/120px-Europe_%28orthographic_projection%29.svg.png" decoding="async" width="120" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c6/Europe_%28orthographic_projection%29.svg/250px-Europe_%28orthographic_projection%29.svg.png 1.5x" data-file-width="541" data-file-height="541" /></a><figcaption>Europa</figcaption></figure></div></td></tr><tr><td colspan="2" class="navbox-list navbox-even" style="width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"><span style="font-size: 90%; line-height: 120%;"> <b><a href="/wiki/Lista_de_territ%C3%B3rios_dependentes" title="Lista de territórios dependentes">Dependências</a>:</b> <a href="/w/index.php?title=Demografia_de_%C3%85land&action=edit&redlink=1" class="new" title="Demografia de Åland (página não existe)">Åland</a> <small>(<a href="/wiki/Finl%C3%A2ndia" title="Finlândia">Finlândia</a>)</small> • <a href="/w/index.php?title=Demografia_dos_A%C3%A7ores&action=edit&redlink=1" class="new" title="Demografia dos Açores (página não existe)">Açores</a> (exceto <a href="/wiki/Ilha_das_Flores_(A%C3%A7ores)" title="Ilha das Flores (Açores)">Ilha das Flores</a> e <a href="/wiki/Corvo_(A%C3%A7ores)" title="Corvo (Açores)">Corvo</a>) <small>(<a href="/wiki/Portugal" title="Portugal">Portugal</a>)</small> • <a href="/w/index.php?title=Demografia_de_Gibraltar&action=edit&redlink=1" class="new" title="Demografia de Gibraltar (página não existe)">Gibraltar</a> <small>(<a href="/wiki/Reino_Unido" title="Reino Unido">Reino Unido</a>)</small> • <a href="/w/index.php?title=Demografia_da_Gronel%C3%A2ndia&action=edit&redlink=1" class="new" title="Demografia da Gronelândia (página não existe)">Gronelândia</a> <small> (<a href="/wiki/Dinamarca" title="Dinamarca">Dinamarca</a>) </small> • <a href="/w/index.php?title=Demografia_de_Guernsey&action=edit&redlink=1" class="new" title="Demografia de Guernsey (página não existe)">Guernsey</a> <small>(<a href="/wiki/Reino_Unido" title="Reino Unido">Reino Unido</a>)</small> • <a href="/w/index.php?title=Demografia_de_Jersey&action=edit&redlink=1" class="new" title="Demografia de Jersey (página não existe)">Jersey</a> <small>(<a href="/wiki/Reino_Unido" title="Reino Unido">Reino Unido</a>)</small> • <a href="/w/index.php?title=Demografia_da_Ilha_de_Man&action=edit&redlink=1" class="new" title="Demografia da Ilha de Man (página não existe)">Ilha de Man</a> <small>(<a href="/wiki/Reino_Unido" title="Reino Unido">Reino Unido</a>)</small> • <a href="/w/index.php?title=Demografia_das_Ilhas_Fero%C3%A9&action=edit&redlink=1" class="new" title="Demografia das Ilhas Feroé (página não existe)">Ilhas Feroé</a> <small>(<a href="/wiki/Dinamarca" title="Dinamarca">Dinamarca</a>)</small></span></div></td></tr></tbody></table></div><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r69328899" /><div role="navigation" class="navbox" aria-labelledby="Missões_diplomáticas_da_Europa" style="padding:3px"><table class="nowraplinks collapsible autocollapse navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th scope="col" class="navbox-title" colspan="3"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r69811335" /><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r69825269" /><div class="navbar plainlinks hlist navbar-mini"><ul><li class="nv-ver"><a href="/wiki/Predefini%C3%A7%C3%A3o:Miss%C3%B5es_diplom%C3%A1ticas_da_Europa" title="Predefinição:Missões diplomáticas da Europa"><abbr title="Ver esta predefinição" style=";;background:none transparent;border:none;-moz-box-shadow:none;-webkit-box-shadow:none;box-shadow:none; padding:0;">v</abbr></a></li><li class="nv-discutir"><a href="/w/index.php?title=Predefini%C3%A7%C3%A3o_Discuss%C3%A3o:Miss%C3%B5es_diplom%C3%A1ticas_da_Europa&action=edit&redlink=1" class="new" title="Predefinição Discussão:Missões diplomáticas da Europa (página não existe)"><abbr title="Discutir esta predefinição" style=";;background:none transparent;border:none;-moz-box-shadow:none;-webkit-box-shadow:none;box-shadow:none; padding:0;">d</abbr></a></li><li class="nv-editar"><a href="/wiki/Especial:EditPage/Predefini%C3%A7%C3%A3o:Miss%C3%B5es_diplom%C3%A1ticas_da_Europa" title="Especial:EditPage/Predefinição:Missões diplomáticas da Europa"><abbr title="Editar esta predefinição" style=";;background:none transparent;border:none;-moz-box-shadow:none;-webkit-box-shadow:none;box-shadow:none; padding:0;">e</abbr></a></li></ul></div><div id="Missões_diplomáticas_da_Europa" style="font-size:114%;margin:0 4em">Missões diplomáticas da <a class="mw-selflink selflink">Europa</a></div></th></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%"><a href="/wiki/Lista_de_pa%C3%ADses" class="mw-redirect" title="Lista de países"><span style="color:black;">Países</span></a></th><td class="navbox-list navbox-odd" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"><span style="font-size: 90%; line-height: 120%;"><a href="/wiki/Miss%C3%B5es_diplom%C3%A1ticas_da_Alb%C3%A2nia" title="Missões diplomáticas da Albânia">Albânia</a> • <a href="/wiki/Miss%C3%B5es_diplom%C3%A1ticas_da_Alemanha" title="Missões diplomáticas da Alemanha">Alemanha</a> • <a href="/wiki/Miss%C3%B5es_diplom%C3%A1ticas_de_Andorra" title="Missões diplomáticas de Andorra">Andorra</a> • <a href="/wiki/Miss%C3%B5es_diplom%C3%A1ticas_da_Arm%C3%AAnia" title="Missões diplomáticas da Armênia">Armênia</a><sup><small>2</small></sup> • <a href="/wiki/Miss%C3%B5es_diplom%C3%A1ticas_da_%C3%81ustria" title="Missões diplomáticas da Áustria">Áustria</a> • <a href="/wiki/Miss%C3%B5es_diplom%C3%A1ticas_do_Azerbaij%C3%A3o" title="Missões diplomáticas do Azerbaijão">Azerbaijão</a><sup><small>2</small></sup> • <a href="/wiki/Miss%C3%B5es_diplom%C3%A1ticas_da_B%C3%A9lgica" title="Missões diplomáticas da Bélgica">Bélgica</a> • <a href="/wiki/Miss%C3%B5es_diplom%C3%A1ticas_da_Bielorr%C3%BAssia" title="Missões diplomáticas da Bielorrússia">Bielorrússia</a> • <a href="/wiki/Miss%C3%B5es_diplom%C3%A1ticas_da_B%C3%B3snia_e_Herzegovina" title="Missões diplomáticas da Bósnia e Herzegovina">Bósnia e Herzegovina</a> • <a href="/wiki/Miss%C3%B5es_diplom%C3%A1ticas_da_Bulg%C3%A1ria" title="Missões diplomáticas da Bulgária">Bulgária</a> • <a href="/wiki/Miss%C3%B5es_diplom%C3%A1ticas_do_Cazaquist%C3%A3o" title="Missões diplomáticas do Cazaquistão">Cazaquistão</a><sup><small>2</small></sup> • <a href="/wiki/Miss%C3%B5es_diplom%C3%A1ticas_da_Ch%C3%A9quia" title="Missões diplomáticas da Chéquia">Chéquia</a> • <a href="/wiki/Miss%C3%B5es_diplom%C3%A1ticas_de_Chipre" title="Missões diplomáticas de Chipre">Chipre</a> • <a href="/wiki/Miss%C3%B5es_diplom%C3%A1ticas_da_Cro%C3%A1cia" title="Missões diplomáticas da Croácia">Croácia</a> • <a href="/wiki/Miss%C3%B5es_diplom%C3%A1ticas_da_Dinamarca" title="Missões diplomáticas da Dinamarca">Dinamarca</a> • <a href="/wiki/Miss%C3%B5es_diplom%C3%A1ticas_da_Eslov%C3%A1quia" title="Missões diplomáticas da Eslováquia">Eslováquia</a> • <a href="/wiki/Miss%C3%B5es_diplom%C3%A1ticas_da_Eslov%C3%AAnia" title="Missões diplomáticas da Eslovênia">Eslovênia</a> • <a href="/wiki/Miss%C3%B5es_diplom%C3%A1ticas_da_Espanha" title="Missões diplomáticas da Espanha">Espanha</a> • <a href="/wiki/Miss%C3%B5es_diplom%C3%A1ticas_da_Est%C3%B4nia" title="Missões diplomáticas da Estônia">Estônia</a> • <a href="/wiki/Miss%C3%B5es_diplom%C3%A1ticas_da_Finl%C3%A2ndia" title="Missões diplomáticas da Finlândia">Finlândia</a> • <a href="/wiki/Miss%C3%B5es_diplom%C3%A1ticas_da_Fran%C3%A7a" title="Missões diplomáticas da França">França</a> • <a href="/wiki/Miss%C3%B5es_diplom%C3%A1ticas_da_Ge%C3%B3rgia" title="Missões diplomáticas da Geórgia">Geórgia</a><sup><small>2</small></sup> • <a href="/wiki/Miss%C3%B5es_diplom%C3%A1ticas_da_Gr%C3%A9cia" title="Missões diplomáticas da Grécia">Grécia</a> • <a href="/wiki/Miss%C3%B5es_diplom%C3%A1ticas_da_Hungria" title="Missões diplomáticas da Hungria">Hungria</a> • <a href="/wiki/Miss%C3%B5es_diplom%C3%A1ticas_da_Rep%C3%BAblica_da_Irlanda" title="Missões diplomáticas da República da Irlanda">Irlanda</a> • <a href="/wiki/Miss%C3%B5es_diplom%C3%A1ticas_da_Isl%C3%A2ndia" title="Missões diplomáticas da Islândia">Islândia</a> • <a href="/wiki/Miss%C3%B5es_diplom%C3%A1ticas_da_It%C3%A1lia" title="Missões diplomáticas da Itália">Itália</a> • <a href="/wiki/Miss%C3%B5es_diplom%C3%A1ticas_do_Kosovo" title="Missões diplomáticas do Kosovo">Kosovo</a><sup><small>1</small></sup> • <a href="/wiki/Miss%C3%B5es_diplom%C3%A1ticas_da_Let%C3%B4nia" title="Missões diplomáticas da Letônia">Letônia</a> • <a href="/wiki/Miss%C3%B5es_diplom%C3%A1ticas_do_Liechtenstein" title="Missões diplomáticas do Liechtenstein">Liechtenstein</a> • <a href="/wiki/Miss%C3%B5es_diplom%C3%A1ticas_da_Litu%C3%A2nia" title="Missões diplomáticas da Lituânia">Lituânia</a> • <a href="/wiki/Miss%C3%B5es_diplom%C3%A1ticas_de_Luxemburgo" title="Missões diplomáticas de Luxemburgo">Luxemburgo</a> • <a href="/wiki/Miss%C3%B5es_diplom%C3%A1ticas_da_Maced%C3%B4nia_do_Norte" title="Missões diplomáticas da Macedônia do Norte">Macedónia do Norte</a> • <a href="/wiki/Miss%C3%B5es_diplom%C3%A1ticas_de_Malta" title="Missões diplomáticas de Malta">Malta</a> • <a href="/wiki/Miss%C3%B5es_diplom%C3%A1ticas_da_Mold%C3%A1via" title="Missões diplomáticas da Moldávia">Moldávia</a> • <a href="/wiki/Miss%C3%B5es_diplom%C3%A1ticas_de_M%C3%B4naco" title="Missões diplomáticas de Mônaco">Mônaco</a> • <a href="/wiki/Miss%C3%B5es_diplom%C3%A1ticas_do_Montenegro" class="mw-redirect" title="Missões diplomáticas do Montenegro">Montenegro</a> • <a href="/wiki/Miss%C3%B5es_diplom%C3%A1ticas_da_Noruega" title="Missões diplomáticas da Noruega">Noruega</a> • <a href="/wiki/Miss%C3%B5es_diplom%C3%A1ticas_dos_Pa%C3%ADses_Baixos" title="Missões diplomáticas dos Países Baixos">Países Baixos</a> • <a href="/wiki/Miss%C3%B5es_diplom%C3%A1ticas_da_Pol%C3%B4nia" title="Missões diplomáticas da Polônia">Polônia</a> • <a href="/wiki/Miss%C3%B5es_diplom%C3%A1ticas_de_Portugal" title="Missões diplomáticas de Portugal">Portugal</a> • <a href="/wiki/Miss%C3%B5es_diplom%C3%A1ticas_do_Reino_Unido" title="Missões diplomáticas do Reino Unido">Reino Unido</a> • <a href="/wiki/Miss%C3%B5es_diplom%C3%A1ticas_da_Rom%C3%AAnia" title="Missões diplomáticas da Romênia">Romênia</a> • <a href="/wiki/Miss%C3%B5es_diplom%C3%A1ticas_da_R%C3%BAssia" title="Missões diplomáticas da Rússia">Rússia</a><sup><small>2</small></sup> • <a href="/wiki/Miss%C3%B5es_diplom%C3%A1ticas_de_San_Marino" title="Missões diplomáticas de San Marino">San Marino</a> • <a href="/wiki/Miss%C3%B5es_diplom%C3%A1ticas_da_Santa_S%C3%A9" title="Missões diplomáticas da Santa Sé">Santa Sé</a> • <a href="/wiki/Miss%C3%B5es_diplom%C3%A1ticas_da_S%C3%A9rvia" title="Missões diplomáticas da Sérvia">Sérvia</a> • <a href="/wiki/Miss%C3%B5es_diplom%C3%A1ticas_da_Su%C3%A9cia" title="Missões diplomáticas da Suécia">Suécia</a> • <a href="/wiki/Miss%C3%B5es_diplom%C3%A1ticas_da_Su%C3%AD%C3%A7a" title="Missões diplomáticas da Suíça">Suíça</a> • <a href="/wiki/Miss%C3%B5es_diplom%C3%A1ticas_da_Turquia" title="Missões diplomáticas da Turquia">Turquia</a> • <a href="/wiki/Miss%C3%B5es_diplom%C3%A1ticas_da_Ucr%C3%A2nia" title="Missões diplomáticas da Ucrânia">Ucrânia</a></span></div></td><td class="navbox-image" rowspan="1" style="width:1px;padding:0px 0px 0px 2px"><div><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Ficheiro:Europe_(orthographic_projection).svg" class="mw-file-description" title="Europa"><img alt="Europa" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c6/Europe_%28orthographic_projection%29.svg/250px-Europe_%28orthographic_projection%29.svg.png" decoding="async" width="130" height="130" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c6/Europe_%28orthographic_projection%29.svg/330px-Europe_%28orthographic_projection%29.svg.png 2x" data-file-width="541" data-file-height="541" /></a></span></div></td></tr><tr><td class="navbox-abovebelow" colspan="3"><div><small><sup>1</sup> Kosovo declarou independência da <a href="/wiki/S%C3%A9rvia" title="Sérvia">Sérvia</a> no dia <a href="/wiki/17_de_fevereiro" title="17 de fevereiro">17 de fevereiro</a> de <a href="/wiki/2008" title="2008">2008</a>.</small><br /><small><sup>2</sup> <a href="/wiki/Na%C3%A7%C3%A3o_transcontinental" class="mw-redirect" title="Nação transcontinental">Nação transcontinental</a>.</small></div></td></tr></tbody></table></div></div></td></tr></tbody></table></div> <ul class="noprint navigation-box" style="border-top: solid silver 1px; border-right: solid silver 1px; border-bottom:1px solid silver; border-left: solid silver 1px; padding:3px; background-color: #F9F9F9; text-align: center; margin-top:10px; margin-left: 0; clear: both;"><li style="display: inline;"><span style="white-space: nowrap; margin: auto 1.5em"><span style="margin-right: 0.5em"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Ficheiro:Europe_orthographic_Caucasus_Urals_boundary.svg" title="Portal da Europa"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/de/Europe_orthographic_Caucasus_Urals_boundary.svg/25px-Europe_orthographic_Caucasus_Urals_boundary.svg.png" decoding="async" width="25" height="25" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/de/Europe_orthographic_Caucasus_Urals_boundary.svg/38px-Europe_orthographic_Caucasus_Urals_boundary.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/de/Europe_orthographic_Caucasus_Urals_boundary.svg/50px-Europe_orthographic_Caucasus_Urals_boundary.svg.png 2x" data-file-width="537" data-file-height="536" /></a></span></span> <span style="font-weight:bold"><a href="/wiki/Portal:Europa" title="Portal:Europa">Portal da Europa</a></span></span></li> <li style="display: inline;"><span style="white-space: nowrap; margin: auto 1.5em"><span style="margin-right: 0.5em"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Ficheiro:Flag_of_Europe.svg" title="Portal da União Europeia"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b7/Flag_of_Europe.svg/25px-Flag_of_Europe.svg.png" decoding="async" width="25" height="17" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b7/Flag_of_Europe.svg/38px-Flag_of_Europe.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b7/Flag_of_Europe.svg/50px-Flag_of_Europe.svg.png 2x" data-file-width="810" data-file-height="540" /></a></span></span> <span style="font-weight:bold"><a href="/wiki/Portal:Uni%C3%A3o_Europeia" title="Portal:União Europeia">Portal da União Europeia</a></span></span></li> </ul> <div id="conv-idiomas" style="display:none;"><div id="dic-local-BR"> <ul><li>oceânia: oceania</li></ul> </div></div> <div role="navigation" class="navbox" aria-labelledby="Controle_de_autoridade" style="padding:3px"><table class="nowraplinks hlist navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th id="Controle_de_autoridade" scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;width: 12%; text-align:center;"><a href="/wiki/Ajuda:Controle_de_autoridade" title="Ajuda:Controle de autoridade">Controle de autoridade</a></th><td class="navbox-list navbox-odd plainlinks" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><span style="white-space:nowrap;"><span typeof="mw:File"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Wikidata:Main_Page" title="Wikidata"><img alt="Wd" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Wikidata-logo.svg/20px-Wikidata-logo.svg.png" decoding="async" width="20" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Wikidata-logo.svg/30px-Wikidata-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Wikidata-logo.svg/40px-Wikidata-logo.svg.png 2x" data-file-width="1050" data-file-height="590" /></a></span>: <span class="uid"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q46" class="extiw" title="wikidata:Q46">Q46</a></span></span></li> <li><span style="white-space:nowrap;"> <span><a rel="nofollow" class="external text" href="//www.worldcat.org/identities/containsVIAFID/170298814">WorldCat</a></span></span></li> <li><span style="white-space:nowrap;"><a href="/wiki/Base_Virtual_Internacional_de_Autoridade" title="Base Virtual Internacional de Autoridade">VIAF</a>: <span class="uid"><span class="plainlinks"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://viaf.org/viaf/170298814">170298814</a></span></span></span></li> <li><span style="white-space:nowrap;"><a href="/wiki/Grande_Enciclop%C3%A9dia_Sovi%C3%A9tica" title="Grande Enciclopédia Soviética">BRE</a>: <span class="uid"><span class="plainlinks"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://old.bigenc.ru/text/4025468">4025468</a></span></span></span></li> <li><span style="white-space:nowrap;"><a href="/wiki/Encyclop%C3%A6dia_Britannica" title="Encyclopædia Britannica">EBID</a>: <span class="uid"><span class="plainlinks"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.britannica.com/place/Europe">ID</a></span></span></span></li> <li><span style="white-space:nowrap;"><a href="/wiki/Faceted_Application_of_Subject_Terminology" title="Faceted Application of Subject Terminology">FAST</a>: <span class="uid"><span class="plainlinks"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://id.worldcat.org/fast/1245064">1245064</a></span></span></span></li> <li><span style="white-space:nowrap;"><a href="/wiki/Gemeinsame_Normdatei" title="Gemeinsame Normdatei">GND</a>: <span class="uid"><span class="plainlinks"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://d-nb.info/gnd/4015701-5">4015701-5</a></span></span></span></li> <li><span style="white-space:nowrap;"><a href="/wiki/Dicion%C3%A1rio_Hist%C3%B3rico_da_Su%C3%AD%C3%A7a" title="Dicionário Histórico da Suíça">HDS</a>: <span class="uid"><span class="plainlinks"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://hls-dhs-dss.ch/de/articles/007147">007147</a></span></span></span></li> <li><span style="white-space:nowrap;"><a href="/wiki/KulturNav" title="KulturNav">KulturNav</a>: <span class="uid"><span class="plainlinks"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://kulturnav.org/f1b0d7a0-fea6-4ee3-a72c-cdb7dbcb1901">ID</a></span></span></span></li> <li><span style="white-space:nowrap;"><a href="/wiki/N%C3%BAmero_de_controle_da_Biblioteca_do_Congresso" title="Número de controle da Biblioteca do Congresso">LCCN</a>: <span class="uid"><span class="plainlinks"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://id.loc.gov/authorities/sh85045631">sh85045631</a></span></span></span></li> <li><span style="white-space:nowrap;"><a href="/wiki/Arquivos_Nacionais_e_Administra%C3%A7%C3%A3o_de_Documentos" title="Arquivos Nacionais e Administração de Documentos">NARA</a>: <span class="uid"><span class="plainlinks"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://catalog.archives.gov/id/10035692">10035692</a></span></span></span></li> <li><span style="white-space:nowrap;"><a href="/wiki/Biblioteca_Nacional_da_Dieta" title="Biblioteca Nacional da Dieta">NDL</a>: <span class="uid"><span class="plainlinks"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://id.ndl.go.jp/auth/ndlna/00574313">00574313</a></span></span></span></li> <li><span style="white-space:nowrap;"><a href="/wiki/Enciclop%C3%A9dia_Treccani" title="Enciclopédia Treccani">Treccani</a>: <span class="uid"><span class="plainlinks"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.treccani.it/enciclopedia/europa">europa</a></span></span></span></li> <li><span style="white-space:nowrap;"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q105755418" class="extiw" title="d:Q105755418">CB</a>: <span class="uid"><span class="plainlinks"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://biblio.cypruslibrary.gov.cy/cgi-bin/koha/opac-authoritiesdetail.pl?marc=1&authid=2296">2296</a></span></span></span></li> <li><span style="white-space:nowrap;"><a href="/wiki/MusicBrainz" title="MusicBrainz">MusicBrainz</a>: <span class="uid"><span class="plainlinks"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://musicbrainz.org/area/89a675c2-3e37-3518-b83c-418bad59a85a">ID</a></span></span></span></li> <li><span style="white-space:nowrap;"><a href="/wiki/WOEID" title="WOEID">WOEID</a>: <span class="uid"><span class="plainlinks"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.flickr.com/places/info/24865675">24865675</a></span></span></span></li> <li><span style="white-space:nowrap;"><a href="/wiki/GeoNames" title="GeoNames">GeoNames</a>: <span class="uid"><span class="plainlinks"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.geonames.org/6255148">6255148</a></span></span></span></li> <li><span style="white-space:nowrap;"><a href="/wiki/Getty_Thesaurus_of_Geographic_Names" title="Getty Thesaurus of Geographic Names">TGN</a>: <span class="uid"><span class="plainlinks"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://vocab.getty.edu/page/tgn/1000003">1000003</a></span></span></span></li> <li><span style="white-space:nowrap;"><a href="/wiki/TripAdvisor" title="TripAdvisor">TripAdvisor</a>: <span class="uid"><span class="plainlinks"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.tripadvisor.com/4">4</a></span></span></span></li> <li><span style="white-space:nowrap;"><a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Guide_vert" class="extiw" title="fr:Guide vert">Michelin Voyages</a>: <span class="uid"><span class="plainlinks"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://voyages.michelin.fr/europe">europe</a></span></span></span></li></ul> </div></td></tr></tbody></table></div><div role="navigation" class="navbox" aria-labelledby="Identificadores" style="padding:3px"><table class="nowraplinks hlist navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th id="Identificadores" scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;width: 12%; text-align:center;">Identificadores</th><td class="navbox-list navbox-odd plainlinks" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><span style="white-space:nowrap;"><a href="/wiki/Medical_Subject_Headings" title="Medical Subject Headings">MeSH</a>: <span class="uid"><span class="plainlinks"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://meshb.nlm.nih.gov/record/ui?ui=D005060">D005060</a></span></span></span></li> <li><span style="white-space:nowrap;"><a href="/wiki/Medical_Subject_Headings" title="Medical Subject Headings">MeSH</a>: <span class="uid"><span class="plainlinks"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://id.nlm.nih.gov/mesh/Z01.542">Z01.542</a></span></span></span></li></ul> </div></td></tr></tbody></table></div> <!-- NewPP limit report Parsed by mw‐web.codfw.canary‐755d8857b7‐r557w Cached time: 20250331180441 Cache expiry: 2592000 Reduced expiry: false Complications: [show‐toc] CPU time usage: 2.238 seconds Real time usage: 2.773 seconds Preprocessor visited node count: 28079/1000000 Post‐expand include size: 771240/2097152 bytes Template argument size: 60676/2097152 bytes Highest expansion depth: 17/100 Expensive parser function count: 95/500 Unstrip recursion depth: 0/20 Unstrip post‐expand size: 195710/5000000 bytes Lua time usage: 1.066/10.000 seconds Lua memory usage: 22603627/52428800 bytes Lua Profile: MediaWiki\Extension\Scribunto\Engines\LuaSandbox\LuaSandboxCallback::getEntity 320 ms 26.7% recursiveClone <mwInit.lua:45> 220 ms 18.3% ? 160 ms 13.3% MediaWiki\Extension\Scribunto\Engines\LuaSandbox\LuaSandboxCallback::callParserFunction 140 ms 11.7% MediaWiki\Extension\Scribunto\Engines\LuaSandbox\LuaSandboxCallback::match 60 ms 5.0% type 40 ms 3.3% format 40 ms 3.3% next 40 ms 3.3% MediaWiki\Extension\Scribunto\Engines\LuaSandbox\LuaSandboxCallback::getExpandedArgument 40 ms 3.3% select_one <Módulo:Citação/CS1/Utilidades:228> 20 ms 1.7% [others] 120 ms 10.0% Number of Wikibase entities loaded: 21/400 --> <!-- Transclusion expansion time report (%,ms,calls,template) 100.00% 2058.820 1 -total 25.06% 515.919 1 Predefinição:Controle_de_autoridade 17.23% 354.724 18 Predefinição:Navbox 15.32% 315.481 1 Predefinição:Referências 9.74% 200.577 1 Predefinição:Info/Território_geográfico 9.62% 198.070 1 Predefinição:Bloco_de_navegação 8.74% 180.025 1 Predefinição:Info 8.12% 167.278 58 Predefinição:Citar_web 5.30% 109.137 27 Predefinição:Artigo_principal 5.13% 105.610 1 Predefinição:Japonês --> <!-- Saved in parser cache with key ptwiki:pcache:772:|#|:idhash:canonical and timestamp 20250331180441 and revision id 69838680. Rendering was triggered because: page-view --> </div><!--esi <esi:include src="/esitest-fa8a495983347898/content" /> --><noscript><img src="https://auth.wikimedia.org/loginwiki/wiki/Special:CentralAutoLogin/start?useformat=desktop&type=1x1&usesul3=1" alt="" width="1" height="1" style="border: none; position: absolute;"></noscript> <div class="printfooter" data-nosnippet="">Obtida de "<a dir="ltr" href="https://pt.wikipedia.org/w/index.php?title=Europa&oldid=69838680">https://pt.wikipedia.org/w/index.php?title=Europa&oldid=69838680</a>"</div></div> <div id="catlinks" class="catlinks" data-mw="interface"><div id="mw-normal-catlinks" class="mw-normal-catlinks"><a href="/wiki/Especial:Categorias" title="Especial:Categorias">Categoria</a>: <ul><li><a href="/wiki/Categoria:Europa" title="Categoria:Europa">Europa</a></li></ul></div><div id="mw-hidden-catlinks" class="mw-hidden-catlinks mw-hidden-cats-hidden">Categorias ocultas: <ul><li><a href="/wiki/Categoria:!P%C3%A1ginas_com_argumentos_formatnum_n%C3%A3o_num%C3%A9ricos" title="Categoria:!Páginas com argumentos formatnum não numéricos">!Páginas com argumentos formatnum não numéricos</a></li><li><a href="/wiki/Categoria:!Predefini%C3%A7%C3%A3o_Webarchive_wayback_links" title="Categoria:!Predefinição Webarchive wayback links">!Predefinição Webarchive wayback links</a></li><li><a href="/wiki/Categoria:!Artigos_com_liga%C3%A7%C3%B5es_inativas" title="Categoria:!Artigos com ligações inativas">!Artigos com ligações inativas</a></li><li><a href="/wiki/Categoria:!CS1_ingl%C3%AAs-fontes_em_l%C3%ADngua_(en)" title="Categoria:!CS1 inglês-fontes em língua (en)">!CS1 inglês-fontes em língua (en)</a></li><li><a href="/wiki/Categoria:!P%C3%A1ginas_que_usam_hiperliga%C3%A7%C3%B5es_m%C3%A1gicas_ISBN" title="Categoria:!Páginas que usam hiperligações mágicas ISBN">!Páginas que usam hiperligações mágicas ISBN</a></li><li><a href="/wiki/Categoria:!Artigos_destacados_na_Wikip%C3%A9dia_em_latim" title="Categoria:!Artigos destacados na Wikipédia em latim">!Artigos destacados na Wikipédia em latim</a></li><li><a href="/wiki/Categoria:!Artigos_destacados_na_Wikip%C3%A9dia_em_sranan_tongo" title="Categoria:!Artigos destacados na Wikipédia em sranan tongo">!Artigos destacados na Wikipédia em sranan tongo</a></li><li><a href="/wiki/Categoria:!Artigos_destacados_na_Wikip%C3%A9dia_em_%C3%A1rabe" title="Categoria:!Artigos destacados na Wikipédia em árabe">!Artigos destacados na Wikipédia em árabe</a></li><li><a href="/wiki/Categoria:!Artigos_bons_na_Wikip%C3%A9dia_em_esperanto" title="Categoria:!Artigos bons na Wikipédia em esperanto">!Artigos bons na Wikipédia em esperanto</a></li><li><a href="/wiki/Categoria:!Artigos_destacados_na_Wikip%C3%A9dia_em_b%C3%B3snio" title="Categoria:!Artigos destacados na Wikipédia em bósnio">!Artigos destacados na Wikipédia em bósnio</a></li><li><a href="/wiki/Categoria:!Artigos_destacados_na_Wikip%C3%A9dia_em_komi" title="Categoria:!Artigos destacados na Wikipédia em komi">!Artigos destacados na Wikipédia em komi</a></li><li><a href="/wiki/Categoria:!Artigos_bons_na_Wikip%C3%A9dia_em_lituano" title="Categoria:!Artigos bons na Wikipédia em lituano">!Artigos bons na Wikipédia em lituano</a></li><li><a href="/wiki/Categoria:!Artigos_bons_na_Wikip%C3%A9dia_em_alban%C3%AAs" title="Categoria:!Artigos bons na Wikipédia em albanês">!Artigos bons na Wikipédia em albanês</a></li><li><a href="/wiki/Categoria:!Artigos_destacados_em_Wikip%C3%A9dias_sem_categoria_espec%C3%ADfica" title="Categoria:!Artigos destacados em Wikipédias sem categoria específica">!Artigos destacados em Wikipédias sem categoria específica</a></li><li><a href="/wiki/Categoria:!Artigos_com_%C3%A1udio" title="Categoria:!Artigos com áudio">!Artigos com áudio</a></li><li><a href="/wiki/Categoria:!Artigos_com_texto_em_japon%C3%AAs" title="Categoria:!Artigos com texto em japonês">!Artigos com texto em japonês</a></li><li><a href="/wiki/Categoria:!Artigos_que_carecem_de_notas_de_rodap%C3%A9_desde_janeiro_de_2015" title="Categoria:!Artigos que carecem de notas de rodapé desde janeiro de 2015">!Artigos que carecem de notas de rodapé desde janeiro de 2015</a></li><li><a href="/wiki/Categoria:!Artigos_que_carecem_de_notas_de_rodap%C3%A9_sem_indica%C3%A7%C3%A3o_de_tema" title="Categoria:!Artigos que carecem de notas de rodapé sem indicação de tema">!Artigos que carecem de notas de rodapé sem indicação de tema</a></li><li><a href="/wiki/Categoria:!Predefini%C3%A7%C3%A3o_Artigo_principal_com_par%C3%A2metro_vt" title="Categoria:!Predefinição Artigo principal com parâmetro vt">!Predefinição Artigo principal com parâmetro vt</a></li></ul></div></div> </div> </main> </div> <div class="mw-footer-container"> <footer id="footer" class="mw-footer" > <ul id="footer-info"> <li id="footer-info-lastmod"> Esta página foi editada pela última vez às 18h03min de 31 de março de 2025.</li> <li id="footer-info-copyright">Este texto é disponibilizado nos termos da licença <a rel="nofollow" class="external text" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.pt">Atribuição-CompartilhaIgual 4.0 Internacional (CC BY-SA 4.0) da Creative Commons</a>; pode estar sujeito a condições adicionais. Para mais detalhes, consulte as <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Terms_of_Use">condições de utilização</a>.</li> </ul> <ul id="footer-places"> <li id="footer-places-privacy"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy/pt-br">Política de privacidade</a></li> <li id="footer-places-about"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Sobre">Sobre a Wikipédia</a></li> <li id="footer-places-disclaimers"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Aviso_geral">Avisos gerais</a></li> <li id="footer-places-wm-codeofconduct"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct">Código de conduta</a></li> <li id="footer-places-developers"><a href="https://developer.wikimedia.org">Programadores</a></li> <li id="footer-places-statslink"><a href="https://stats.wikimedia.org/#/pt.wikipedia.org">Estatísticas</a></li> <li id="footer-places-cookiestatement"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Cookie_statement">Declaração sobre cookies</a></li> <li id="footer-places-mobileview"><a href="//pt.m.wikipedia.org/w/index.php?title=Europa&mobileaction=toggle_view_mobile" class="noprint stopMobileRedirectToggle">Versão móvel</a></li> </ul> <ul id="footer-icons" class="noprint"> <li id="footer-copyrightico"><a href="https://www.wikimedia.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><picture><source media="(min-width: 500px)" srcset="/static/images/footer/wikimedia-button.svg" width="84" height="29"><img src="/static/images/footer/wikimedia.svg" width="25" height="25" alt="Wikimedia Foundation" lang="en" loading="lazy"></picture></a></li> <li id="footer-poweredbyico"><a href="https://www.mediawiki.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><picture><source media="(min-width: 500px)" srcset="/w/resources/assets/poweredby_mediawiki.svg" width="88" height="31"><img src="/w/resources/assets/mediawiki_compact.svg" alt="Powered by MediaWiki" lang="en" width="25" height="25" loading="lazy"></picture></a></li> </ul> </footer> </div> </div> </div> <div class="vector-header-container vector-sticky-header-container"> <div id="vector-sticky-header" class="vector-sticky-header"> <div class="vector-sticky-header-start"> <div class="vector-sticky-header-icon-start vector-button-flush-left vector-button-flush-right" aria-hidden="true"> <button class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-sticky-header-search-toggle" tabindex="-1" data-event-name="ui.vector-sticky-search-form.icon"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>Busca</span> </button> </div> <div role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box"> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail"> <form action="/w/index.php" id="vector-sticky-search-form" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Pesquisar na Wikipédia"> <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="Especial:Pesquisar"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Pesquisar</button> </form> </div> </div> </div> <div class="vector-sticky-header-context-bar"> <nav aria-label="Conteúdo" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-sticky-header-toc" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-sticky-header-toc vector-sticky-header-toc vector-button-flush-left" > <input type="checkbox" id="vector-sticky-header-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-sticky-header-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Alternar o índice" > <label id="vector-sticky-header-toc-label" for="vector-sticky-header-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-listBullet mw-ui-icon-wikimedia-listBullet"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Alternar o índice</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-sticky-header-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div class="vector-sticky-header-context-bar-primary" aria-hidden="true" ><span class="mw-page-title-main">Europa</span></div> </div> </div> <div class="vector-sticky-header-end" aria-hidden="true"> <div class="vector-sticky-header-icons"> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-talk-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="talk-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-speechBubbles mw-ui-icon-wikimedia-speechBubbles"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-subject-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="subject-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-article mw-ui-icon-wikimedia-article"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-history-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="history-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-history mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-history"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only mw-watchlink" id="ca-watchstar-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="watch-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-star mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-star"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-ve-edit-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="ve-edit-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-edit mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-edit"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-edit-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="wikitext-edit-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-wikiText mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-wikiText"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-viewsource-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="ve-edit-protected-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-editLock mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-editLock"></span> <span></span> </a> </div> <div class="vector-sticky-header-buttons"> <button class="cdx-button cdx-button--weight-quiet mw-interlanguage-selector" id="p-lang-btn-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-language mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-language"></span> <span>305 línguas</span> </button> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive" id="ca-addsection-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="addsection-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-speechBubbleAdd-progressive mw-ui-icon-wikimedia-speechBubbleAdd-progressive"></span> <span>Adicionar tópico</span> </a> </div> <div class="vector-sticky-header-icon-end"> <div class="vector-user-links"> </div> </div> </div> </div> </div> <div class="mw-portlet mw-portlet-dock-bottom emptyPortlet" id="p-dock-bottom"> <ul> </ul> </div> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.config.set({"wgHostname":"mw-web.codfw.main-65585cc8dc-rw7gk","wgBackendResponseTime":338,"wgPageParseReport":{"limitreport":{"cputime":"2.238","walltime":"2.773","ppvisitednodes":{"value":28079,"limit":1000000},"postexpandincludesize":{"value":771240,"limit":2097152},"templateargumentsize":{"value":60676,"limit":2097152},"expansiondepth":{"value":17,"limit":100},"expensivefunctioncount":{"value":95,"limit":500},"unstrip-depth":{"value":0,"limit":20},"unstrip-size":{"value":195710,"limit":5000000},"entityaccesscount":{"value":21,"limit":400},"timingprofile":["100.00% 2058.820 1 -total"," 25.06% 515.919 1 Predefinição:Controle_de_autoridade"," 17.23% 354.724 18 Predefinição:Navbox"," 15.32% 315.481 1 Predefinição:Referências"," 9.74% 200.577 1 Predefinição:Info/Território_geográfico"," 9.62% 198.070 1 Predefinição:Bloco_de_navegação"," 8.74% 180.025 1 Predefinição:Info"," 8.12% 167.278 58 Predefinição:Citar_web"," 5.30% 109.137 27 Predefinição:Artigo_principal"," 5.13% 105.610 1 Predefinição:Japonês"]},"scribunto":{"limitreport-timeusage":{"value":"1.066","limit":"10.000"},"limitreport-memusage":{"value":22603627,"limit":52428800},"limitreport-profile":[["MediaWiki\\Extension\\Scribunto\\Engines\\LuaSandbox\\LuaSandboxCallback::getEntity","320","26.7"],["recursiveClone \u003CmwInit.lua:45\u003E","220","18.3"],["?","160","13.3"],["MediaWiki\\Extension\\Scribunto\\Engines\\LuaSandbox\\LuaSandboxCallback::callParserFunction","140","11.7"],["MediaWiki\\Extension\\Scribunto\\Engines\\LuaSandbox\\LuaSandboxCallback::match","60","5.0"],["type","40","3.3"],["format","40","3.3"],["next","40","3.3"],["MediaWiki\\Extension\\Scribunto\\Engines\\LuaSandbox\\LuaSandboxCallback::getExpandedArgument","40","3.3"],["select_one \u003CMódulo:Citação/CS1/Utilidades:228\u003E","20","1.7"],["[others]","120","10.0"]]},"cachereport":{"origin":"mw-web.codfw.canary-755d8857b7-r557w","timestamp":"20250331180441","ttl":2592000,"transientcontent":false}}});});</script> <script type="application/ld+json">{"@context":"https:\/\/schema.org","@type":"Article","name":"Europa","url":"https:\/\/pt.wikipedia.org\/wiki\/Europa","sameAs":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q46","mainEntity":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q46","author":{"@type":"Organization","name":"Contribuidores dos projetos da Wikimedia"},"publisher":{"@type":"Organization","name":"Funda\u00e7\u00e3o Wikimedia, Inc.","logo":{"@type":"ImageObject","url":"https:\/\/www.wikimedia.org\/static\/images\/wmf-hor-googpub.png"}},"datePublished":"2003-02-22T15:00:11Z","dateModified":"2025-03-31T18:03:50Z","image":"https:\/\/upload.wikimedia.org\/wikipedia\/commons\/4\/44\/Europe_orthographic_Caucasus_Urals_boundary_%28with_borders%29.svg","headline":"continente"}</script> </body> </html>