CINXE.COM

<!DOCTYPE html> <html class="client-nojs vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available" lang="pl" dir="ltr"> <head> <meta charset="UTF-8"> <title>Samobójstwo – Wikipedia, wolna encyklopedia</title> <script>(function(){var className="client-js vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available";var cookie=document.cookie.match(/(?:^|; )plwikimwclientpreferences=([^;]+)/);if(cookie){cookie[1].split('%2C').forEach(function(pref){className=className.replace(new RegExp('(^| )'+pref.replace(/-clientpref-\w+$|[^\w-]+/g,'')+'-clientpref-\\w+( |$)'),'$1'+pref+'$2');});}document.documentElement.className=className;}());RLCONF={"wgBreakFrames":false,"wgSeparatorTransformTable":[",\t."," \t,"],"wgDigitTransformTable":["",""], "wgDefaultDateFormat":"dmy","wgMonthNames":["","styczeń","luty","marzec","kwiecień","maj","czerwiec","lipiec","sierpień","wrzesień","październik","listopad","grudzień"],"wgRequestId":"4576a718-3d20-4792-9a12-fc45db39b25f","wgCanonicalNamespace":"","wgCanonicalSpecialPageName":false,"wgNamespaceNumber":0,"wgPageName":"Samobójstwo","wgTitle":"Samobójstwo","wgCurRevisionId":75111575,"wgRevisionId":75111575,"wgArticleId":10057,"wgIsArticle":true,"wgIsRedirect":false,"wgAction":"view","wgUserName":null,"wgUserGroups":["*"],"wgCategories":["Uniwersalny szablon cytowania – brak strony","Szablon cytowania książki – brak numeru strony","Szablony cytowania – problemy – cytuj – strona główna","Szablon cytowania czasopisma – brak numeru strony","Wyróżnione artykuły","Szablon Układ wielokolumnowy bez szerokości","Układ wielokolumnowy - 5 kolumn","Szablon odn bez numeru strony","Szablon cytowania bez określonego trybu","Szablon cytowania używa pól opisowych", "Dobre Artykuły","Samobójstwo"],"wgPageViewLanguage":"pl","wgPageContentLanguage":"pl","wgPageContentModel":"wikitext","wgRelevantPageName":"Samobójstwo","wgRelevantArticleId":10057,"wgIsProbablyEditable":true,"wgRelevantPageIsProbablyEditable":true,"wgRestrictionEdit":[],"wgRestrictionMove":[],"wgNoticeProject":"wikipedia","wgCiteReferencePreviewsActive":true,"wgFlaggedRevsParams":{"tags":{"accuracy":{"levels":1}}},"wgStableRevisionId":75111575,"wgMediaViewerOnClick":true,"wgMediaViewerEnabledByDefault":true,"wgPopupsFlags":0,"wgVisualEditor":{"pageLanguageCode":"pl","pageLanguageDir":"ltr","pageVariantFallbacks":"pl"},"wgMFDisplayWikibaseDescriptions":{"search":true,"watchlist":true,"tagline":true,"nearby":true},"wgWMESchemaEditAttemptStepOversample":false,"wgWMEPageLength":200000,"wgRelatedArticlesCompat":[],"wgCentralAuthMobileDomain":false,"wgEditSubmitButtonLabelPublish":true,"wgULSPosition":"interlanguage","wgULSisCompactLinksEnabled":false,"wgVector2022LanguageInHeader":true ,"wgULSisLanguageSelectorEmpty":false,"wgWikibaseItemId":"Q10737","wgCheckUserClientHintsHeadersJsApi":["architecture","bitness","brands","fullVersionList","mobile","model","platform","platformVersion"],"GEHomepageSuggestedEditsEnableTopics":true,"wgGETopicsMatchModeEnabled":false,"wgGEStructuredTaskRejectionReasonTextInputEnabled":false,"wgGELevelingUpEnabledForUser":false};RLSTATE={"ext.gadget.wikiflex":"ready","ext.gadget.infobox":"ready","ext.gadget.hlist":"ready","ext.gadget.darkmode-overrides":"ready","ext.gadget.small-references":"ready","ext.gadget.citation-access-info":"ready","ext.gadget.sprawdz-problemy-szablony":"ready","ext.globalCssJs.user.styles":"ready","site.styles":"ready","user.styles":"ready","ext.globalCssJs.user":"ready","user":"ready","user.options":"loading","ext.cite.styles":"ready","skins.vector.search.codex.styles":"ready","skins.vector.styles":"ready","skins.vector.icons":"ready","ext.flaggedRevs.basic":"ready","mediawiki.codex.messagebox.styles":"ready", "ext.wikimediamessages.styles":"ready","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript":"ready","ext.uls.interlanguage":"ready","wikibase.client.init":"ready","ext.wikimediaBadges":"ready"};RLPAGEMODULES=["ext.cite.ux-enhancements","mediawiki.page.media","ext.scribunto.logs","site","mediawiki.page.ready","mediawiki.toc","skins.vector.js","ext.centralNotice.geoIP","ext.centralNotice.startUp","ext.flaggedRevs.advanced","ext.gadget.ll-script-loader","ext.gadget.veKeepParameters","ext.gadget.szablon-galeria","ext.gadget.NavFrame","ext.gadget.maps","ext.gadget.padlock-indicators","ext.gadget.interwiki-langlist","ext.gadget.edit-summaries","ext.gadget.edit-first-section","ext.gadget.wikibugs","ext.gadget.map-toggler","ext.gadget.narrowFootnoteColumns","ext.gadget.WDsearch","ext.urlShortener.toolbar","ext.centralauth.centralautologin","mmv.bootstrap","ext.popups","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.init","ext.visualEditor.targetLoader","ext.echo.centralauth","ext.eventLogging", "ext.wikimediaEvents","ext.navigationTiming","ext.uls.interface","ext.cx.eventlogging.campaigns","ext.cx.uls.quick.actions","wikibase.client.vector-2022","ext.checkUser.clientHints","ext.growthExperiments.SuggestedEditSession","wikibase.sidebar.tracking"];</script> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.loader.impl(function(){return["user.options@12s5i",function($,jQuery,require,module){mw.user.tokens.set({"patrolToken":"+\\","watchToken":"+\\","csrfToken":"+\\"}); }];});});</script> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=pl&modules=ext.cite.styles%7Cext.flaggedRevs.basic%7Cext.uls.interlanguage%7Cext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript%7Cext.wikimediaBadges%7Cext.wikimediamessages.styles%7Cmediawiki.codex.messagebox.styles%7Cskins.vector.icons%2Cstyles%7Cskins.vector.search.codex.styles%7Cwikibase.client.init&only=styles&skin=vector-2022"> <script async="" src="/w/load.php?lang=pl&modules=startup&only=scripts&raw=1&skin=vector-2022"></script> <meta name="ResourceLoaderDynamicStyles" content=""> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=pl&modules=ext.gadget.citation-access-info%2Cdarkmode-overrides%2Chlist%2Cinfobox%2Csmall-references%2Csprawdz-problemy-szablony%2Cwikiflex&only=styles&skin=vector-2022"> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=pl&modules=site.styles&only=styles&skin=vector-2022"> <meta name="generator" content="MediaWiki 1.44.0-wmf.3"> <meta name="referrer" content="origin"> <meta name="referrer" content="origin-when-cross-origin"> <meta name="robots" content="max-image-preview:standard"> <meta name="format-detection" content="telephone=no"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/dc/Edouard_Manet_-_Le_Suicid%C3%A9.jpg/1200px-Edouard_Manet_-_Le_Suicid%C3%A9.jpg"> <meta property="og:image:width" content="1200"> <meta property="og:image:height" content="1038"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/dc/Edouard_Manet_-_Le_Suicid%C3%A9.jpg/800px-Edouard_Manet_-_Le_Suicid%C3%A9.jpg"> <meta property="og:image:width" content="800"> <meta property="og:image:height" content="692"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/dc/Edouard_Manet_-_Le_Suicid%C3%A9.jpg/640px-Edouard_Manet_-_Le_Suicid%C3%A9.jpg"> <meta property="og:image:width" content="640"> <meta property="og:image:height" content="554"> <meta name="viewport" content="width=1120"> <meta property="og:title" content="Samobójstwo – Wikipedia, wolna encyklopedia"> <meta property="og:type" content="website"> <link rel="preconnect" href="//upload.wikimedia.org"> <link rel="alternate" media="only screen and (max-width: 640px)" href="//pl.m.wikipedia.org/wiki/Samob%C3%B3jstwo"> <link rel="alternate" type="application/x-wiki" title="Edytuj" href="/w/index.php?title=Samob%C3%B3jstwo&action=edit"> <link rel="apple-touch-icon" href="/static/apple-touch/wikipedia.png"> <link rel="icon" href="/static/favicon/wikipedia.ico"> <link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/w/rest.php/v1/search" title="Wikipedia (pl)"> <link rel="EditURI" type="application/rsd+xml" href="//pl.wikipedia.org/w/api.php?action=rsd"> <link rel="canonical" href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Samob%C3%B3jstwo"> <link rel="license" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.pl"> <link rel="alternate" type="application/atom+xml" title="Kanał Atom Wikipedii" href="/w/index.php?title=Specjalna:Ostatnie_zmiany&feed=atom"> <link rel="dns-prefetch" href="//meta.wikimedia.org" /> <link rel="dns-prefetch" href="//login.wikimedia.org"> </head> <body class="skin--responsive skin-vector skin-vector-search-vue mediawiki ltr sitedir-ltr mw-hide-empty-elt ns-0 ns-subject mw-editable page-Samobójstwo rootpage-Samobójstwo skin-vector-2022 action-view"><a class="mw-jump-link" href="#bodyContent">Przejdź do zawartości</a> <div class="vector-header-container"> <header class="vector-header mw-header"> <div class="vector-header-start"> <nav class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Witryna"> <div id="vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown vector-main-menu-dropdown vector-button-flush-left vector-button-flush-right" > <input type="checkbox" id="vector-main-menu-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Menu główne" > <label id="vector-main-menu-dropdown-label" for="vector-main-menu-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" > Menu główne </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-main-menu-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-main-menu" class="vector-main-menu vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-main-menu-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="main-menu-pinned" data-pinnable-element-id="vector-main-menu" data-pinned-container-id="vector-main-menu-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-main-menu-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Menu główne</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.pin">przypnij</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.unpin">ukryj</button> </div> <div id="p-navigation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation" > <div class="vector-menu-heading"> Nawigacja </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-mainpage-description" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Strona_g%C5%82%C3%B3wna" title="Przejdź na stronę główną [z]" accesskey="z">Strona główna</a></li><li id="n-randompage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:Losowa_strona" title="Załaduj losową stronę [x]" accesskey="x">Losuj artykuł</a></li><li id="n-Kategorie" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Portal:Kategorie_G%C5%82%C3%B3wne">Kategorie artykułów</a></li><li id="n-Featured-articles" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Wyr%C3%B3%C5%BCniona_zawarto%C5%9B%C4%87_Wikipedii">Najlepsze artykuły</a></li><li id="n-FAQ" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Pomoc:FAQ">Częste pytania (FAQ)</a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-zmiany" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-zmiany" > <div class="vector-menu-heading"> Dla czytelników </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-czytelnicy" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:O_Wikipedii">O Wikipedii</a></li><li id="n-contact" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Kontakt_z_wikipedystami">Kontakt</a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-edytorzy" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-edytorzy" > <div class="vector-menu-heading"> Dla wikipedystów </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-pierwsze-kroki" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Pomoc:Pierwsze_kroki">Pierwsze kroki</a></li><li id="n-portal" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Portal_wikipedyst%C3%B3w" title="O projekcie – co możesz zrobić, gdzie możesz znaleźć informacje">Portal wikipedystów</a></li><li id="n-Noticeboard" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Tablica_og%C5%82osze%C5%84">Ogłoszenia</a></li><li id="n-Guidelines" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Zasady">Zasady</a></li><li id="n-helppage-name" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Pomoc:Spis_tre%C5%9Bci">Pomoc</a></li><li id="n-recentchanges" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:Ostatnie_zmiany" title="Lista ostatnich zmian w Wikipedii. [r]" accesskey="r">Ostatnie zmiany</a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> <a href="/wiki/Wikipedia:Strona_g%C5%82%C3%B3wna" class="mw-logo"> <img class="mw-logo-icon" src="/static/images/icons/wikipedia.png" alt="" aria-hidden="true" height="50" width="50"> <img class="mw-logo-wordmark" alt="Wikipedia" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-wordmark-en.svg" style="width: 7.5em; height: 1.125em;"> <img class="mw-logo-tagline" alt="wolna encyklopedia" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-tagline-pl.svg" width="120" height="13" style="width: 7.5em; height: 0.8125em;"> </a> </div> <div class="vector-header-end"> <div id="p-search" role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-collapses vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box-auto-expand-width vector-search-box"> <a href="/wiki/Specjalna:Szukaj" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only search-toggle" title="Przeszukaj Wikipedię [f]" accesskey="f"> Szukaj </a> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail cdx-typeahead-search--auto-expand-width"> <form action="/w/index.php" id="searchform" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div id="simpleSearch" class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Przeszukaj Wikipedię" aria-label="Przeszukaj Wikipedię" autocapitalize="sentences" title="Przeszukaj Wikipedię [f]" accesskey="f" id="searchInput" > </div> <input type="hidden" name="title" value="Specjalna:Szukaj"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Szukaj</button> </form> </div> </div> </div> <nav class="vector-user-links vector-user-links-wide" aria-label="Narzędzia osobiste"> <div class="vector-user-links-main"> <div id="p-vector-user-menu-preferences" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-userpage" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Wygląd"> <div id="vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown " title="Zmień rozmiar czcionki, szerokość oraz kolorystykę strony" > <input type="checkbox" id="vector-appearance-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Wygląd" > <label id="vector-appearance-dropdown-label" for="vector-appearance-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" > Wygląd </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-appearance-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div id="p-vector-user-menu-notifications" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-overflow" class="vector-menu mw-portlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_pl.wikipedia.org&uselang=pl" class="">Wspomóż Wikipedię</a> </li> <li id="pt-createaccount-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Specjalna:Utw%C3%B3rz_konto&returnto=Samob%C3%B3jstwo" title="Zachęcamy do stworzenia konta i zalogowania, ale nie jest to obowiązkowe." class="">Utwórz konto</a> </li> <li id="pt-login-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Specjalna:Zaloguj&returnto=Samob%C3%B3jstwo" title="Zachęcamy do zalogowania się, choć nie jest to obowiązkowe. [o]" accesskey="o" class="">Zaloguj się</a> </li> </ul> </div> </div> </div> <div id="vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown vector-user-menu vector-button-flush-right vector-user-menu-logged-out" title="Więcej opcji" > <input type="checkbox" id="vector-user-links-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Narzędzia osobiste" > <label id="vector-user-links-dropdown-label" for="vector-user-links-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" > Narzędzia osobiste </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-personal" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-personal user-links-collapsible-item" title="Menu użytkownika" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_pl.wikipedia.org&uselang=pl">Wspomóż Wikipedię</a></li><li id="pt-createaccount" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:Utw%C3%B3rz_konto&returnto=Samob%C3%B3jstwo" title="Zachęcamy do stworzenia konta i zalogowania, ale nie jest to obowiązkowe."> Utwórz konto</a></li><li id="pt-login" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:Zaloguj&returnto=Samob%C3%B3jstwo" title="Zachęcamy do zalogowania się, choć nie jest to obowiązkowe. [o]" accesskey="o"> Zaloguj się</a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-user-menu-anon-editor" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-user-menu-anon-editor" > <div class="vector-menu-heading"> Strony dla anonimowych edytorów <a href="/wiki/Pomoc:Pierwsze_kroki" aria-label="Dowiedz się więcej na temat edytowania">dowiedz się więcej</a> </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-anoncontribs" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:M%C3%B3j_wk%C5%82ad" title="Lista edycji wykonanych z tego adresu IP [y]" accesskey="y">Edycje</a></li><li id="pt-anontalk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:Moja_dyskusja" title="Dyskusja użytkownika dla tego adresu IP [n]" accesskey="n">Dyskusja</a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </header> </div> <div class="mw-page-container"> <div class="mw-page-container-inner"> <div class="vector-sitenotice-container"> <div id="siteNotice"></div> </div> <div class="vector-column-start"> <div class="vector-main-menu-container"> <div id="mw-navigation"> <nav id="mw-panel" class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Witryna"> <div id="vector-main-menu-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> </div> </div> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav id="mw-panel-toc" aria-label="Spis treści" data-event-name="ui.sidebar-toc" class="mw-table-of-contents-container vector-toc-landmark"> <div id="vector-toc-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-toc" class="vector-toc vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-toc-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="toc-pinned" data-pinnable-element-id="vector-toc" > <h2 class="vector-pinnable-header-label">Spis treści</h2> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.pin">przypnij</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.unpin">ukryj</button> </div> <ul class="vector-toc-contents" id="mw-panel-toc-list"> <li id="toc-mw-content-text" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a href="#" class="vector-toc-link"> <div class="vector-toc-text">Początek</div> </a> </li> <li id="toc-Definicje" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Definicje"> <div class="vector-toc-text"> 1 Definicje </div> </a> <ul id="toc-Definicje-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Badania_nad_samobójstwem" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Badania_nad_samobójstwem"> <div class="vector-toc-text"> 2 Badania nad samobójstwem </div> </a> <ul id="toc-Badania_nad_samobójstwem-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Badania_społeczne" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Badania_społeczne"> <div class="vector-toc-text"> 3 Badania społeczne </div> </a> <button aria-controls="toc-Badania_społeczne-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> Przełącz podsekcję Badania społeczne </button> <ul id="toc-Badania_społeczne-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Wskaźnik_samobójstw" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Wskaźnik_samobójstw"> <div class="vector-toc-text"> 3.1 Wskaźnik samobójstw </div> </a> <ul id="toc-Wskaźnik_samobójstw-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Płeć" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Płeć"> <div class="vector-toc-text"> 3.2 Płeć </div> </a> <ul id="toc-Płeć-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Wiek" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Wiek"> <div class="vector-toc-text"> 3.3 Wiek </div> </a> <ul id="toc-Wiek-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Czynniki_ryzyka" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Czynniki_ryzyka"> <div class="vector-toc-text"> 4 Czynniki ryzyka </div> </a> <button aria-controls="toc-Czynniki_ryzyka-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> Przełącz podsekcję Czynniki ryzyka </button> <ul id="toc-Czynniki_ryzyka-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Zaburzenia_psychiczne" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Zaburzenia_psychiczne"> <div class="vector-toc-text"> 4.1 Zaburzenia psychiczne </div> </a> <ul id="toc-Zaburzenia_psychiczne-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Zespół_presuicydalny" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Zespół_presuicydalny"> <div class="vector-toc-text"> 4.2 Zespół presuicydalny </div> </a> <ul id="toc-Zespół_presuicydalny-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Stosowanie_środków_odurzających" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Stosowanie_środków_odurzających"> <div class="vector-toc-text"> 4.3 Stosowanie środków odurzających </div> </a> <ul id="toc-Stosowanie_środków_odurzających-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Problemy_z_hazardem" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Problemy_z_hazardem"> <div class="vector-toc-text"> 4.4 Problemy z hazardem </div> </a> <ul id="toc-Problemy_z_hazardem-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Choroby" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Choroby"> <div class="vector-toc-text"> 4.5 Choroby </div> </a> <ul id="toc-Choroby-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Stany_psychospołeczne" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Stany_psychospołeczne"> <div class="vector-toc-text"> 4.6 Stany psychospołeczne </div> </a> <ul id="toc-Stany_psychospołeczne-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Środki_masowego_przekazu_i_efekt_Wertera" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Środki_masowego_przekazu_i_efekt_Wertera"> <div class="vector-toc-text"> 4.7 Środki masowego przekazu i efekt Wertera </div> </a> <ul id="toc-Środki_masowego_przekazu_i_efekt_Wertera-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Aresztowanie_i_osadzenie_w_zakładzie_karnym" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Aresztowanie_i_osadzenie_w_zakładzie_karnym"> <div class="vector-toc-text"> 4.8 Aresztowanie i osadzenie w zakładzie karnym </div> </a> <ul id="toc-Aresztowanie_i_osadzenie_w_zakładzie_karnym-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Sposoby" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Sposoby"> <div class="vector-toc-text"> 5 Sposoby </div> </a> <ul id="toc-Sposoby-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Patofizjologia" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Patofizjologia"> <div class="vector-toc-text"> 6 Patofizjologia </div> </a> <ul id="toc-Patofizjologia-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Metody_zapobiegawcze" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Metody_zapobiegawcze"> <div class="vector-toc-text"> 7 Metody zapobiegawcze </div> </a> <button aria-controls="toc-Metody_zapobiegawcze-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> Przełącz podsekcję Metody zapobiegawcze </button> <ul id="toc-Metody_zapobiegawcze-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Badania_przesiewowe" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Badania_przesiewowe"> <div class="vector-toc-text"> 7.1 Badania przesiewowe </div> </a> <ul id="toc-Badania_przesiewowe-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Leczenie_zaburzeń_psychicznych" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Leczenie_zaburzeń_psychicznych"> <div class="vector-toc-text"> 7.2 Leczenie zaburzeń psychicznych </div> </a> <ul id="toc-Leczenie_zaburzeń_psychicznych-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Ryzyko_samobójcze_a_stosowanie_leków_przeciwdepresyjnych" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Ryzyko_samobójcze_a_stosowanie_leków_przeciwdepresyjnych"> <div class="vector-toc-text"> 7.3 Ryzyko samobójcze a stosowanie leków przeciwdepresyjnych </div> </a> <ul id="toc-Ryzyko_samobójcze_a_stosowanie_leków_przeciwdepresyjnych-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Instytucje_oferujące_wsparcie_lub_terapię" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Instytucje_oferujące_wsparcie_lub_terapię"> <div class="vector-toc-text"> 8 Instytucje oferujące wsparcie lub terapię </div> </a> <ul id="toc-Instytucje_oferujące_wsparcie_lub_terapię-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Historia" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Historia"> <div class="vector-toc-text"> 9 Historia </div> </a> <button aria-controls="toc-Historia-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> Przełącz podsekcję Historia </button> <ul id="toc-Historia-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Historia_pojęcia" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Historia_pojęcia"> <div class="vector-toc-text"> 9.1 Historia pojęcia </div> </a> <ul id="toc-Historia_pojęcia-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Stosunek_do_samobójstwa" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Stosunek_do_samobójstwa"> <div class="vector-toc-text"> 9.2 Stosunek do samobójstwa </div> </a> <ul id="toc-Stosunek_do_samobójstwa-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Filozofia" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Filozofia"> <div class="vector-toc-text"> 10 Filozofia </div> </a> <button aria-controls="toc-Filozofia-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> Przełącz podsekcję Filozofia </button> <ul id="toc-Filozofia-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Argumenty_deontologiczne" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Argumenty_deontologiczne"> <div class="vector-toc-text"> 10.1 Argumenty deontologiczne </div> </a> <ul id="toc-Argumenty_deontologiczne-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Argumenty_konsekwencjonalistyczne" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Argumenty_konsekwencjonalistyczne"> <div class="vector-toc-text"> 10.2 Argumenty konsekwencjonalistyczne </div> </a> <ul id="toc-Argumenty_konsekwencjonalistyczne-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Etyka_cnót" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Etyka_cnót"> <div class="vector-toc-text"> 10.3 Etyka cnót </div> </a> <ul id="toc-Etyka_cnót-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Antropologia_filozoficzna" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Antropologia_filozoficzna"> <div class="vector-toc-text"> 10.4 Antropologia filozoficzna </div> </a> <ul id="toc-Antropologia_filozoficzna-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Społeczeństwo_i_kultura" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Społeczeństwo_i_kultura"> <div class="vector-toc-text"> 11 Społeczeństwo i kultura </div> </a> <button aria-controls="toc-Społeczeństwo_i_kultura-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> Przełącz podsekcję Społeczeństwo i kultura </button> <ul id="toc-Społeczeństwo_i_kultura-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Regulacje_prawne" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Regulacje_prawne"> <div class="vector-toc-text"> 11.1 Regulacje prawne </div> </a> <ul id="toc-Regulacje_prawne-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Samobójstwo_w_prawie_polskim" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Samobójstwo_w_prawie_polskim"> <div class="vector-toc-text"> 11.1.1 Samobójstwo w prawie polskim </div> </a> <ul id="toc-Samobójstwo_w_prawie_polskim-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Samobójstwo_a_religia" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Samobójstwo_a_religia"> <div class="vector-toc-text"> 11.2 Samobójstwo a religia </div> </a> <ul id="toc-Samobójstwo_a_religia-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Samobójstwa_polityczne" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Samobójstwa_polityczne"> <div class="vector-toc-text"> 11.3 Samobójstwa polityczne </div> </a> <ul id="toc-Samobójstwa_polityczne-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Orędownictwo" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Orędownictwo"> <div class="vector-toc-text"> 11.4 Orędownictwo </div> </a> <ul id="toc-Orędownictwo-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Miejsca_popełniania_samobójstw" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Miejsca_popełniania_samobójstw"> <div class="vector-toc-text"> 11.5 Miejsca popełniania samobójstw </div> </a> <ul id="toc-Miejsca_popełniania_samobójstw-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Samobójstwo_u_zwierząt" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Samobójstwo_u_zwierząt"> <div class="vector-toc-text"> 12 Samobójstwo u zwierząt </div> </a> <ul id="toc-Samobójstwo_u_zwierząt-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Zobacz_też" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Zobacz_też"> <div class="vector-toc-text"> 13 Zobacz też </div> </a> <ul id="toc-Zobacz_też-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Uwagi" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Uwagi"> <div class="vector-toc-text"> 14 Uwagi </div> </a> <ul id="toc-Uwagi-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Przypisy" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Przypisy"> <div class="vector-toc-text"> 15 Przypisy </div> </a> <ul id="toc-Przypisy-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Bibliografia" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Bibliografia"> <div class="vector-toc-text"> 16 Bibliografia </div> </a> <ul id="toc-Bibliografia-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Linki_zewnętrzne" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Linki_zewnętrzne"> <div class="vector-toc-text"> 17 Linki zewnętrzne </div> </a> <ul id="toc-Linki_zewnętrzne-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </div> </div> </nav> </div> </div> <div class="mw-content-container"> <main id="content" class="mw-body"> <header class="mw-body-header vector-page-titlebar"> <nav aria-label="Spis treści" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown vector-page-titlebar-toc vector-button-flush-left" > <input type="checkbox" id="vector-page-titlebar-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Przełącz stan spisu treści" > <label id="vector-page-titlebar-toc-label" for="vector-page-titlebar-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" > Przełącz stan spisu treści </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-titlebar-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <h1 id="firstHeading" class="firstHeading mw-first-heading">Samobójstwo</h1> <div id="p-lang-btn" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-lang" > <input type="checkbox" id="p-lang-btn-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn" class="vector-dropdown-checkbox mw-interlanguage-selector" aria-label="Przejdź do artykułu w innym języku. Treść dostępna w 147 językach" > <label id="p-lang-btn-label" for="p-lang-btn-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive mw-portlet-lang-heading-147" aria-hidden="true" > 147 języków </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="interlanguage-link interwiki-af mw-list-item"><a href="https://af.wikipedia.org/wiki/Selfmoord" title="Selfmoord – afrikaans" lang="af" hreflang="af" data-title="Selfmoord" data-language-autonym="Afrikaans" data-language-local-name="afrikaans" class="interlanguage-link-target">Afrikaans</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-als mw-list-item"><a href="https://als.wikipedia.org/wiki/Suizid" title="Suizid – szwajcarski niemiecki" lang="gsw" hreflang="gsw" data-title="Suizid" data-language-autonym="Alemannisch" data-language-local-name="szwajcarski niemiecki" class="interlanguage-link-target">Alemannisch</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ar badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="medal"><a href="https://ar.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%86%D8%AA%D8%AD%D8%A7%D8%B1" title="انتحار – arabski" lang="ar" hreflang="ar" data-title="انتحار" data-language-autonym="العربية" data-language-local-name="arabski" class="interlanguage-link-target">العربية</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-an mw-list-item"><a href="https://an.wikipedia.org/wiki/Suicidio" title="Suicidio – aragoński" lang="an" hreflang="an" data-title="Suicidio" data-language-autonym="Aragonés" data-language-local-name="aragoński" class="interlanguage-link-target">Aragonés</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-as mw-list-item"><a href="https://as.wikipedia.org/wiki/%E0%A6%86%E0%A6%A4%E0%A7%8D%E0%A6%AE%E0%A6%B9%E0%A6%A4%E0%A7%8D%E0%A6%AF%E0%A6%BE" title="আত্মহত্যা – asamski" lang="as" hreflang="as" data-title="আত্মহত্যা" data-language-autonym="অসমীয়া" data-language-local-name="asamski" class="interlanguage-link-target">অসমীয়া</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ast mw-list-item"><a href="https://ast.wikipedia.org/wiki/Suicidiu" title="Suicidiu – asturyjski" lang="ast" hreflang="ast" data-title="Suicidiu" data-language-autonym="Asturianu" data-language-local-name="asturyjski" class="interlanguage-link-target">Asturianu</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gn mw-list-item"><a href="https://gn.wikipedia.org/wiki/Jejukaha" title="Jejukaha – guarani" lang="gn" hreflang="gn" data-title="Jejukaha" data-language-autonym="Avañe'ẽ" data-language-local-name="guarani" class="interlanguage-link-target">Avañe'ẽ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-az mw-list-item"><a href="https://az.wikipedia.org/wiki/%C4%B0ntihar" title="İntihar – azerbejdżański" lang="az" hreflang="az" data-title="İntihar" data-language-autonym="Azərbaycanca" data-language-local-name="azerbejdżański" class="interlanguage-link-target">Azərbaycanca</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-azb mw-list-item"><a href="https://azb.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%DB%8C%D9%86%D8%AA%DB%8C%D8%AD%D8%A7%D8%B1" title="اینتیحار – South Azerbaijani" lang="azb" hreflang="azb" data-title="اینتیحار" data-language-autonym="تۆرکجه" data-language-local-name="South Azerbaijani" class="interlanguage-link-target">تۆرکجه</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bn mw-list-item"><a href="https://bn.wikipedia.org/wiki/%E0%A6%86%E0%A6%A4%E0%A7%8D%E0%A6%AE%E0%A6%B9%E0%A6%A4%E0%A7%8D%E0%A6%AF%E0%A6%BE" title="আত্মহত্যা – bengalski" lang="bn" hreflang="bn" data-title="আত্মহত্যা" data-language-autonym="বাংলা" data-language-local-name="bengalski" class="interlanguage-link-target">বাংলা</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-min-nan mw-list-item"><a href="https://zh-min-nan.wikipedia.org/wiki/Ch%C5%AB-sat" title="Chū-sat – minnański" lang="nan" hreflang="nan" data-title="Chū-sat" data-language-autonym="閩南語 / Bân-lâm-gú" data-language-local-name="minnański" class="interlanguage-link-target">閩南語 / Bân-lâm-gú</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ba mw-list-item"><a href="https://ba.wikipedia.org/wiki/%D2%AE%D2%99-%D2%AF%D2%99%D0%B5%D2%A3%D3%99_%D2%A1%D1%83%D0%BB_%D2%BB%D0%B0%D0%BB%D1%8B%D1%83" title="Үҙ-үҙеңә ҡул һалыу – baszkirski" lang="ba" hreflang="ba" data-title="Үҙ-үҙеңә ҡул һалыу" data-language-autonym="Башҡортса" data-language-local-name="baszkirski" class="interlanguage-link-target">Башҡортса</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be mw-list-item"><a href="https://be.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D0%B3%D1%83%D0%B1%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B0" title="Самагубства – białoruski" lang="be" hreflang="be" data-title="Самагубства" data-language-autonym="Беларуская" data-language-local-name="białoruski" class="interlanguage-link-target">Беларуская</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be-x-old mw-list-item"><a href="https://be-tarask.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D0%B3%D1%83%D0%B1%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B0" title="Самагубства – Belarusian (Taraškievica orthography)" lang="be-tarask" hreflang="be-tarask" data-title="Самагубства" data-language-autonym="Беларуская (тарашкевіца)" data-language-local-name="Belarusian (Taraškievica orthography)" class="interlanguage-link-target">Беларуская (тарашкевіца)</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bcl mw-list-item"><a href="https://bcl.wikipedia.org/wiki/Paghugot" title="Paghugot – Central Bikol" lang="bcl" hreflang="bcl" data-title="Paghugot" data-language-autonym="Bikol Central" data-language-local-name="Central Bikol" class="interlanguage-link-target">Bikol Central</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bg mw-list-item"><a href="https://bg.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D0%B0%D0%BC%D0%BE%D1%83%D0%B1%D0%B8%D0%B9%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%BE" title="Самоубийство – bułgarski" lang="bg" hreflang="bg" data-title="Самоубийство" data-language-autonym="Български" data-language-local-name="bułgarski" class="interlanguage-link-target">Български</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bar mw-list-item"><a href="https://bar.wikipedia.org/wiki/Freidoud" title="Freidoud – bawarski" lang="bar" hreflang="bar" data-title="Freidoud" data-language-autonym="Boarisch" data-language-local-name="bawarski" class="interlanguage-link-target">Boarisch</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bo mw-list-item"><a href="https://bo.wikipedia.org/wiki/%E0%BD%A2%E0%BD%84%E0%BC%8B%E0%BD%A4%E0%BD%B2%E0%BC%8B%E0%BD%A2%E0%BE%92%E0%BE%B1%E0%BD%96%E0%BC%8B%E0%BD%94%E0%BC%8D" title="རང་ཤི་རྒྱབ་པ། – tybetański" lang="bo" hreflang="bo" data-title="རང་ཤི་རྒྱབ་པ།" data-language-autonym="བོད་ཡིག" data-language-local-name="tybetański" class="interlanguage-link-target">བོད་ཡིག</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bs mw-list-item"><a href="https://bs.wikipedia.org/wiki/Samoubistvo" title="Samoubistvo – bośniacki" lang="bs" hreflang="bs" data-title="Samoubistvo" data-language-autonym="Bosanski" data-language-local-name="bośniacki" class="interlanguage-link-target">Bosanski</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-br mw-list-item"><a href="https://br.wikipedia.org/wiki/Emlazh" title="Emlazh – bretoński" lang="br" hreflang="br" data-title="Emlazh" data-language-autonym="Brezhoneg" data-language-local-name="bretoński" class="interlanguage-link-target">Brezhoneg</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bxr mw-list-item"><a href="https://bxr.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%BC%D1%8F%D0%B0_%D1%85%D0%BE%D1%80%D0%BB%D0%BE%D0%BB%D1%82%D0%BE" title="Амяа хорлолто – Russia Buriat" lang="bxr" hreflang="bxr" data-title="Амяа хорлолто" data-language-autonym="Буряад" data-language-local-name="Russia Buriat" class="interlanguage-link-target">Буряад</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ca mw-list-item"><a href="https://ca.wikipedia.org/wiki/Su%C3%AFcidi" title="Suïcidi – kataloński" lang="ca" hreflang="ca" data-title="Suïcidi" data-language-autonym="Català" data-language-local-name="kataloński" class="interlanguage-link-target">Català</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cs mw-list-item"><a href="https://cs.wikipedia.org/wiki/Sebevra%C5%BEda" title="Sebevražda – czeski" lang="cs" hreflang="cs" data-title="Sebevražda" data-language-autonym="Čeština" data-language-local-name="czeski" class="interlanguage-link-target">Čeština</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ny mw-list-item"><a href="https://ny.wikipedia.org/wiki/Kudzipha" title="Kudzipha – njandża" lang="ny" hreflang="ny" data-title="Kudzipha" data-language-autonym="Chi-Chewa" data-language-local-name="njandża" class="interlanguage-link-target">Chi-Chewa</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cy mw-list-item"><a href="https://cy.wikipedia.org/wiki/Hunanladdiad" title="Hunanladdiad – walijski" lang="cy" hreflang="cy" data-title="Hunanladdiad" data-language-autonym="Cymraeg" data-language-local-name="walijski" class="interlanguage-link-target">Cymraeg</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-da mw-list-item"><a href="https://da.wikipedia.org/wiki/Selvmord" title="Selvmord – duński" lang="da" hreflang="da" data-title="Selvmord" data-language-autonym="Dansk" data-language-local-name="duński" class="interlanguage-link-target">Dansk</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ary mw-list-item"><a href="https://ary.wikipedia.org/wiki/%D9%86%D8%AA%D9%8A%D8%AD%D8%A7%D8%B1" title="نتيحار – marokański arabski" lang="ary" hreflang="ary" data-title="نتيحار" data-language-autonym="الدارجة" data-language-local-name="marokański arabski" class="interlanguage-link-target">الدارجة</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-de mw-list-item"><a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Suizid" title="Suizid – niemiecki" lang="de" hreflang="de" data-title="Suizid" data-language-autonym="Deutsch" data-language-local-name="niemiecki" class="interlanguage-link-target">Deutsch</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-et mw-list-item"><a href="https://et.wikipedia.org/wiki/Enesetapp" title="Enesetapp – estoński" lang="et" hreflang="et" data-title="Enesetapp" data-language-autonym="Eesti" data-language-local-name="estoński" class="interlanguage-link-target">Eesti</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-el mw-list-item"><a href="https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%91%CF%85%CF%84%CE%BF%CE%BA%CF%84%CE%BF%CE%BD%CE%AF%CE%B1" title="Αυτοκτονία – grecki" lang="el" hreflang="el" data-title="Αυτοκτονία" data-language-autonym="Ελληνικά" data-language-local-name="grecki" class="interlanguage-link-target">Ελληνικά</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-en badge-Q17437798 badge-goodarticle mw-list-item" title="dobry artykuł"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Suicide" title="Suicide – angielski" lang="en" hreflang="en" data-title="Suicide" data-language-autonym="English" data-language-local-name="angielski" class="interlanguage-link-target">English</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-es mw-list-item"><a href="https://es.wikipedia.org/wiki/Suicidio" title="Suicidio – hiszpański" lang="es" hreflang="es" data-title="Suicidio" data-language-autonym="Español" data-language-local-name="hiszpański" class="interlanguage-link-target">Español</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eo mw-list-item"><a href="https://eo.wikipedia.org/wiki/Sinmortigo" title="Sinmortigo – esperanto" lang="eo" hreflang="eo" data-title="Sinmortigo" data-language-autonym="Esperanto" data-language-local-name="esperanto" class="interlanguage-link-target">Esperanto</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eu mw-list-item"><a href="https://eu.wikipedia.org/wiki/Suizidio" title="Suizidio – baskijski" lang="eu" hreflang="eu" data-title="Suizidio" data-language-autonym="Euskara" data-language-local-name="baskijski" class="interlanguage-link-target">Euskara</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fa mw-list-item"><a href="https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%AE%D9%88%D8%AF%DA%A9%D8%B4%DB%8C" title="خودکشی – perski" lang="fa" hreflang="fa" data-title="خودکشی" data-language-autonym="فارسی" data-language-local-name="perski" class="interlanguage-link-target">فارسی</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hif mw-list-item"><a href="https://hif.wikipedia.org/wiki/Suicide" title="Suicide – hindi fidżyjskie" lang="hif" hreflang="hif" data-title="Suicide" data-language-autonym="Fiji Hindi" data-language-local-name="hindi fidżyjskie" class="interlanguage-link-target">Fiji Hindi</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fo mw-list-item"><a href="https://fo.wikipedia.org/wiki/Sj%C3%A1lvmor%C3%B0" title="Sjálvmorð – farerski" lang="fo" hreflang="fo" data-title="Sjálvmorð" data-language-autonym="Føroyskt" data-language-local-name="farerski" class="interlanguage-link-target">Føroyskt</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fr mw-list-item"><a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Suicide" title="Suicide – francuski" lang="fr" hreflang="fr" data-title="Suicide" data-language-autonym="Français" data-language-local-name="francuski" class="interlanguage-link-target">Français</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fy mw-list-item"><a href="https://fy.wikipedia.org/wiki/Selsmoard" title="Selsmoard – zachodniofryzyjski" lang="fy" hreflang="fy" data-title="Selsmoard" data-language-autonym="Frysk" data-language-local-name="zachodniofryzyjski" class="interlanguage-link-target">Frysk</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ga mw-list-item"><a href="https://ga.wikipedia.org/wiki/F%C3%A9inmhar%C3%BA" title="Féinmharú – irlandzki" lang="ga" hreflang="ga" data-title="Féinmharú" data-language-autonym="Gaeilge" data-language-local-name="irlandzki" class="interlanguage-link-target">Gaeilge</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gd mw-list-item"><a href="https://gd.wikipedia.org/wiki/F%C3%A8in-mhurt" title="Fèin-mhurt – szkocki gaelicki" lang="gd" hreflang="gd" data-title="Fèin-mhurt" data-language-autonym="Gàidhlig" data-language-local-name="szkocki gaelicki" class="interlanguage-link-target">Gàidhlig</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gl mw-list-item"><a href="https://gl.wikipedia.org/wiki/Suicidio" title="Suicidio – galicyjski" lang="gl" hreflang="gl" data-title="Suicidio" data-language-autonym="Galego" data-language-local-name="galicyjski" class="interlanguage-link-target">Galego</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-inh mw-list-item"><a href="https://inh.wikipedia.org/wiki/%D0%A8%D0%B5_%D1%88%D0%B5_%D0%B2%D0%B5%D1%80" title="Ше ше вер – inguski" lang="inh" hreflang="inh" data-title="Ше ше вер" data-language-autonym="ГӀалгӀай" data-language-local-name="inguski" class="interlanguage-link-target">ГӀалгӀай</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gu mw-list-item"><a href="https://gu.wikipedia.org/wiki/%E0%AA%86%E0%AA%A4%E0%AB%8D%E0%AA%AE%E0%AA%B9%E0%AA%A4%E0%AB%8D%E0%AA%AF%E0%AA%BE" title="આત્મહત્યા – gudżarati" lang="gu" hreflang="gu" data-title="આત્મહત્યા" data-language-autonym="ગુજરાતી" data-language-local-name="gudżarati" class="interlanguage-link-target">ગુજરાતી</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ko mw-list-item"><a href="https://ko.wikipedia.org/wiki/%EC%9E%90%EC%82%B4" title="자살 – koreański" lang="ko" hreflang="ko" data-title="자살" data-language-autonym="한국어" data-language-local-name="koreański" class="interlanguage-link-target">한국어</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ha mw-list-item"><a href="https://ha.wikipedia.org/wiki/Kisan_kai" title="Kisan kai – hausa" lang="ha" hreflang="ha" data-title="Kisan kai" data-language-autonym="Hausa" data-language-local-name="hausa" class="interlanguage-link-target">Hausa</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hy mw-list-item"><a href="https://hy.wikipedia.org/wiki/%D4%BB%D5%B6%D6%84%D5%B6%D5%A1%D5%BD%D5%BA%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Ինքնասպանություն – ormiański" lang="hy" hreflang="hy" data-title="Ինքնասպանություն" data-language-autonym="Հայերեն" data-language-local-name="ormiański" class="interlanguage-link-target">Հայերեն</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hi mw-list-item"><a href="https://hi.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%86%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%B9%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A4%BE" title="आत्महत्या – hindi" lang="hi" hreflang="hi" data-title="आत्महत्या" data-language-autonym="हिन्दी" data-language-local-name="hindi" class="interlanguage-link-target">हिन्दी</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hr mw-list-item"><a href="https://hr.wikipedia.org/wiki/Samoubojstvo" title="Samoubojstvo – chorwacki" lang="hr" hreflang="hr" data-title="Samoubojstvo" data-language-autonym="Hrvatski" data-language-local-name="chorwacki" class="interlanguage-link-target">Hrvatski</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-io mw-list-item"><a href="https://io.wikipedia.org/wiki/Su-ocido" title="Su-ocido – ido" lang="io" hreflang="io" data-title="Su-ocido" data-language-autonym="Ido" data-language-local-name="ido" class="interlanguage-link-target">Ido</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ilo mw-list-item"><a href="https://ilo.wikipedia.org/wiki/Panagpakamatay" title="Panagpakamatay – ilokano" lang="ilo" hreflang="ilo" data-title="Panagpakamatay" data-language-autonym="Ilokano" data-language-local-name="ilokano" class="interlanguage-link-target">Ilokano</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-id mw-list-item"><a href="https://id.wikipedia.org/wiki/Bunuh_diri" title="Bunuh diri – indonezyjski" lang="id" hreflang="id" data-title="Bunuh diri" data-language-autonym="Bahasa Indonesia" data-language-local-name="indonezyjski" class="interlanguage-link-target">Bahasa Indonesia</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ia mw-list-item"><a href="https://ia.wikipedia.org/wiki/Suicidio" title="Suicidio – interlingua" lang="ia" hreflang="ia" data-title="Suicidio" data-language-autonym="Interlingua" data-language-local-name="interlingua" class="interlanguage-link-target">Interlingua</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ie mw-list-item"><a href="https://ie.wikipedia.org/wiki/Suicidie" title="Suicidie – interlingue" lang="ie" hreflang="ie" data-title="Suicidie" data-language-autonym="Interlingue" data-language-local-name="interlingue" class="interlanguage-link-target">Interlingue</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-is mw-list-item"><a href="https://is.wikipedia.org/wiki/Sj%C3%A1lfsmor%C3%B0" title="Sjálfsmorð – islandzki" lang="is" hreflang="is" data-title="Sjálfsmorð" data-language-autonym="Íslenska" data-language-local-name="islandzki" class="interlanguage-link-target">Íslenska</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-it mw-list-item"><a href="https://it.wikipedia.org/wiki/Suicidio" title="Suicidio – włoski" lang="it" hreflang="it" data-title="Suicidio" data-language-autonym="Italiano" data-language-local-name="włoski" class="interlanguage-link-target">Italiano</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-he mw-list-item"><a href="https://he.wikipedia.org/wiki/%D7%94%D7%AA%D7%90%D7%91%D7%93%D7%95%D7%AA" title="התאבדות – hebrajski" lang="he" hreflang="he" data-title="התאבדות" data-language-autonym="עברית" data-language-local-name="hebrajski" class="interlanguage-link-target">עברית</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-jv mw-list-item"><a href="https://jv.wikipedia.org/wiki/Nglalu" title="Nglalu – jawajski" lang="jv" hreflang="jv" data-title="Nglalu" data-language-autonym="Jawa" data-language-local-name="jawajski" class="interlanguage-link-target">Jawa</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kn mw-list-item"><a href="https://kn.wikipedia.org/wiki/%E0%B2%86%E0%B2%A4%E0%B3%8D%E0%B2%AE%E0%B2%B9%E0%B2%A4%E0%B3%8D%E0%B2%AF%E0%B3%86" title="ಆತ್ಮಹತ್ಯೆ – kannada" lang="kn" hreflang="kn" data-title="ಆತ್ಮಹತ್ಯೆ" data-language-autonym="ಕನ್ನಡ" data-language-local-name="kannada" class="interlanguage-link-target">ಕನ್ನಡ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ka mw-list-item"><a href="https://ka.wikipedia.org/wiki/%E1%83%97%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%97%E1%83%9B%E1%83%99%E1%83%95%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%9D%E1%83%91%E1%83%90" title="თვითმკვლელობა – gruziński" lang="ka" hreflang="ka" data-title="თვითმკვლელობა" data-language-autonym="ქართული" data-language-local-name="gruziński" class="interlanguage-link-target">ქართული</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ks mw-list-item"><a href="https://ks.wikipedia.org/wiki/%D8%AE%DB%84%D8%AF%DA%A9%D8%B4%DB%8C" title="خۄدکشی – kaszmirski" lang="ks" hreflang="ks" data-title="خۄدکشی" data-language-autonym="कॉशुर / کٲشُر" data-language-local-name="kaszmirski" class="interlanguage-link-target">कॉशुर / کٲشُر</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kk mw-list-item"><a href="https://kk.wikipedia.org/wiki/%D3%A8%D0%B7%D1%96%D0%BD-%D3%A9%D0%B7%D1%96_%D3%A9%D0%BB%D1%82%D1%96%D1%80%D1%83" title="Өзін-өзі өлтіру – kazachski" lang="kk" hreflang="kk" data-title="Өзін-өзі өлтіру" data-language-autonym="Қазақша" data-language-local-name="kazachski" class="interlanguage-link-target">Қазақша</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kw mw-list-item"><a href="https://kw.wikipedia.org/wiki/Omladhans" title="Omladhans – kornijski" lang="kw" hreflang="kw" data-title="Omladhans" data-language-autonym="Kernowek" data-language-local-name="kornijski" class="interlanguage-link-target">Kernowek</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-rn mw-list-item"><a href="https://rn.wikipedia.org/wiki/Kwiyahura" title="Kwiyahura – rundi" lang="rn" hreflang="rn" data-title="Kwiyahura" data-language-autonym="Ikirundi" data-language-local-name="rundi" class="interlanguage-link-target">Ikirundi</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sw mw-list-item"><a href="https://sw.wikipedia.org/wiki/Kujiua" title="Kujiua – suahili" lang="sw" hreflang="sw" data-title="Kujiua" data-language-autonym="Kiswahili" data-language-local-name="suahili" class="interlanguage-link-target">Kiswahili</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ht mw-list-item"><a href="https://ht.wikipedia.org/wiki/Swisid" title="Swisid – kreolski haitański" lang="ht" hreflang="ht" data-title="Swisid" data-language-autonym="Kreyòl ayisyen" data-language-local-name="kreolski haitański" class="interlanguage-link-target">Kreyòl ayisyen</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gcr mw-list-item"><a href="https://gcr.wikipedia.org/wiki/Sousid" title="Sousid – Guianan Creole" lang="gcr" hreflang="gcr" data-title="Sousid" data-language-autonym="Kriyòl gwiyannen" data-language-local-name="Guianan Creole" class="interlanguage-link-target">Kriyòl gwiyannen</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ku mw-list-item"><a href="https://ku.wikipedia.org/wiki/Xweku%C5%9Ftin" title="Xwekuştin – kurdyjski" lang="ku" hreflang="ku" data-title="Xwekuştin" data-language-autonym="Kurdî" data-language-local-name="kurdyjski" class="interlanguage-link-target">Kurdî</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ky mw-list-item"><a href="https://ky.wikipedia.org/wiki/%D3%A8%D0%B7%D2%AF%D0%BD%D2%AF%D0%BD_%D0%B6%D0%B0%D0%BD%D1%8B%D0%BD_%D0%BA%D1%8B%D1%8E%D1%83" title="Өзүнүн жанын кыюу – kirgiski" lang="ky" hreflang="ky" data-title="Өзүнүн жанын кыюу" data-language-autonym="Кыргызча" data-language-local-name="kirgiski" class="interlanguage-link-target">Кыргызча</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-la mw-list-item"><a href="https://la.wikipedia.org/wiki/Mors_voluntaria" title="Mors voluntaria – łaciński" lang="la" hreflang="la" data-title="Mors voluntaria" data-language-autonym="Latina" data-language-local-name="łaciński" class="interlanguage-link-target">Latina</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lv mw-list-item"><a href="https://lv.wikipedia.org/wiki/Pa%C5%A1n%C4%81v%C4%ABba" title="Pašnāvība – łotewski" lang="lv" hreflang="lv" data-title="Pašnāvība" data-language-autonym="Latviešu" data-language-local-name="łotewski" class="interlanguage-link-target">Latviešu</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lb mw-list-item"><a href="https://lb.wikipedia.org/wiki/Suizid" title="Suizid – luksemburski" lang="lb" hreflang="lb" data-title="Suizid" data-language-autonym="Lëtzebuergesch" data-language-local-name="luksemburski" class="interlanguage-link-target">Lëtzebuergesch</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lez mw-list-item"><a href="https://lez.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D0%B8%D1%87%D0%B8-%D0%B2%D0%B8%D1%87_%D0%BA%D1%8C%D0%B8%D0%BD" title="Вичи-вич кьин – lezgijski" lang="lez" hreflang="lez" data-title="Вичи-вич кьин" data-language-autonym="Лезги" data-language-local-name="lezgijski" class="interlanguage-link-target">Лезги</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lt mw-list-item"><a href="https://lt.wikipedia.org/wiki/Savi%C5%BEudyb%C4%97" title="Savižudybė – litewski" lang="lt" hreflang="lt" data-title="Savižudybė" data-language-autonym="Lietuvių" data-language-local-name="litewski" class="interlanguage-link-target">Lietuvių</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-li mw-list-item"><a href="https://li.wikipedia.org/wiki/Zelfmaord" title="Zelfmaord – limburski" lang="li" hreflang="li" data-title="Zelfmaord" data-language-autonym="Limburgs" data-language-local-name="limburski" class="interlanguage-link-target">Limburgs</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lmo mw-list-item"><a href="https://lmo.wikipedia.org/wiki/Suizzidi" title="Suizzidi – lombardzki" lang="lmo" hreflang="lmo" data-title="Suizzidi" data-language-autonym="Lombard" data-language-local-name="lombardzki" class="interlanguage-link-target">Lombard</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hu mw-list-item"><a href="https://hu.wikipedia.org/wiki/%C3%96ngyilkoss%C3%A1g" title="Öngyilkosság – węgierski" lang="hu" hreflang="hu" data-title="Öngyilkosság" data-language-autonym="Magyar" data-language-local-name="węgierski" class="interlanguage-link-target">Magyar</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mk badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="medal"><a href="https://mk.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D0%B0%D0%BC%D0%BE%D1%83%D0%B1%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%BE" title="Самоубиство – macedoński" lang="mk" hreflang="mk" data-title="Самоубиство" data-language-autonym="Македонски" data-language-local-name="macedoński" class="interlanguage-link-target">Македонски</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ml badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="medal"><a href="https://ml.wikipedia.org/wiki/%E0%B4%86%E0%B4%A4%E0%B5%8D%E0%B4%AE%E0%B4%B9%E0%B4%A4%E0%B5%8D%E0%B4%AF" title="ആത്മഹത്യ – malajalam" lang="ml" hreflang="ml" data-title="ആത്മഹത്യ" data-language-autonym="മലയാളം" data-language-local-name="malajalam" class="interlanguage-link-target">മലയാളം</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mr mw-list-item"><a href="https://mr.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%86%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%B9%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A4%BE" title="आत्महत्या – marathi" lang="mr" hreflang="mr" data-title="आत्महत्या" data-language-autonym="मराठी" data-language-local-name="marathi" class="interlanguage-link-target">मराठी</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-xmf mw-list-item"><a href="https://xmf.wikipedia.org/wiki/%E1%83%93%E1%83%A3%E1%83%93%E1%83%98%E1%83%A8_%E1%83%B8%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%90" title="დუდიშ ჸვილუა – megrelski" lang="xmf" hreflang="xmf" data-title="დუდიშ ჸვილუა" data-language-autonym="მარგალური" data-language-local-name="megrelski" class="interlanguage-link-target">მარგალური</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-arz mw-list-item"><a href="https://arz.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%86%D8%AA%D8%AD%D8%A7%D8%B1" title="انتحار – egipski arabski" lang="arz" hreflang="arz" data-title="انتحار" data-language-autonym="مصرى" data-language-local-name="egipski arabski" class="interlanguage-link-target">مصرى</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ms mw-list-item"><a href="https://ms.wikipedia.org/wiki/Bunuh_diri" title="Bunuh diri – malajski" lang="ms" hreflang="ms" data-title="Bunuh diri" data-language-autonym="Bahasa Melayu" data-language-local-name="malajski" class="interlanguage-link-target">Bahasa Melayu</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mn mw-list-item"><a href="https://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%BC%D0%B8%D0%B0_%D0%B5%D0%B3%D2%AF%D2%AF%D1%82%D0%B3%D1%8D%D1%85" title="Амиа егүүтгэх – mongolski" lang="mn" hreflang="mn" data-title="Амиа егүүтгэх" data-language-autonym="Монгол" data-language-local-name="mongolski" class="interlanguage-link-target">Монгол</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-my mw-list-item"><a href="https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%99%E1%80%AD%E1%80%99%E1%80%AD%E1%80%80%E1%80%AD%E1%80%AF%E1%80%9A%E1%80%BA%E1%80%80%E1%80%AD%E1%80%AF_%E1%80%9E%E1%80%90%E1%80%BA%E1%80%9E%E1%80%B1%E1%80%81%E1%80%BC%E1%80%84%E1%80%BA%E1%80%B8" title="မိမိကိုယ်ကို သတ်သေခြင်း – birmański" lang="my" hreflang="my" data-title="မိမိကိုယ်ကို သတ်သေခြင်း" data-language-autonym="မြန်မာဘာသာ" data-language-local-name="birmański" class="interlanguage-link-target">မြန်မာဘာသာ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nl mw-list-item"><a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Zelfmoord" title="Zelfmoord – niderlandzki" lang="nl" hreflang="nl" data-title="Zelfmoord" data-language-autonym="Nederlands" data-language-local-name="niderlandzki" class="interlanguage-link-target">Nederlands</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nds-nl mw-list-item"><a href="https://nds-nl.wikipedia.org/wiki/Z%C3%B6lfmoord" title="Zölfmoord – dolnosaksoński" lang="nds-NL" hreflang="nds-NL" data-title="Zölfmoord" data-language-autonym="Nedersaksies" data-language-local-name="dolnosaksoński" class="interlanguage-link-target">Nedersaksies</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ne mw-list-item"><a href="https://ne.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%86%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%B9%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A4%BE" title="आत्महत्या – nepalski" lang="ne" hreflang="ne" data-title="आत्महत्या" data-language-autonym="नेपाली" data-language-local-name="nepalski" class="interlanguage-link-target">नेपाली</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-new mw-list-item"><a href="https://new.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%86%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%B9%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A4%BE" title="आत्महत्या – newarski" lang="new" hreflang="new" data-title="आत्महत्या" data-language-autonym="नेपाल भाषा" data-language-local-name="newarski" class="interlanguage-link-target">नेपाल भाषा</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ja mw-list-item"><a href="https://ja.wikipedia.org/wiki/%E8%87%AA%E6%AE%BA" title="自殺 – japoński" lang="ja" hreflang="ja" data-title="自殺" data-language-autonym="日本語" data-language-local-name="japoński" class="interlanguage-link-target">日本語</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ce mw-list-item"><a href="https://ce.wikipedia.org/wiki/%D0%A8%D0%B0-%D1%88%D0%B5%D0%BD_%D0%B4%D0%B5%D1%80" title="Ша-шен дер – czeczeński" lang="ce" hreflang="ce" data-title="Ша-шен дер" data-language-autonym="Нохчийн" data-language-local-name="czeczeński" class="interlanguage-link-target">Нохчийн</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-frr mw-list-item"><a href="https://frr.wikipedia.org/wiki/Freiduas" title="Freiduas – północnofryzyjski" lang="frr" hreflang="frr" data-title="Freiduas" data-language-autonym="Nordfriisk" data-language-local-name="północnofryzyjski" class="interlanguage-link-target">Nordfriisk</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-no mw-list-item"><a href="https://no.wikipedia.org/wiki/Selvmord" title="Selvmord – norweski (bokmål)" lang="nb" hreflang="nb" data-title="Selvmord" data-language-autonym="Norsk bokmål" data-language-local-name="norweski (bokmål)" class="interlanguage-link-target">Norsk bokmål</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nn mw-list-item"><a href="https://nn.wikipedia.org/wiki/Sj%C3%B8lvmord" title="Sjølvmord – norweski (nynorsk)" lang="nn" hreflang="nn" data-title="Sjølvmord" data-language-autonym="Norsk nynorsk" data-language-local-name="norweski (nynorsk)" class="interlanguage-link-target">Norsk nynorsk</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-oc mw-list-item"><a href="https://oc.wikipedia.org/wiki/Suicidi" title="Suicidi – oksytański" lang="oc" hreflang="oc" data-title="Suicidi" data-language-autonym="Occitan" data-language-local-name="oksytański" class="interlanguage-link-target">Occitan</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-or mw-list-item"><a href="https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%86%E0%AC%A4%E0%AD%8D%E0%AC%AE%E0%AC%B9%E0%AC%A4%E0%AD%8D%E0%AD%9F%E0%AC%BE" title="ଆତ୍ମହତ୍ୟା – orija" lang="or" hreflang="or" data-title="ଆତ୍ମହତ୍ୟା" data-language-autonym="ଓଡ଼ିଆ" data-language-local-name="orija" class="interlanguage-link-target">ଓଡ଼ିଆ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uz mw-list-item"><a href="https://uz.wikipedia.org/wiki/O%CA%BBzini_o%CA%BBldirish" title="Oʻzini oʻldirish – uzbecki" lang="uz" hreflang="uz" data-title="Oʻzini oʻldirish" data-language-autonym="Oʻzbekcha / ўзбекча" data-language-local-name="uzbecki" class="interlanguage-link-target">Oʻzbekcha / ўзбекча</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pa mw-list-item"><a href="https://pa.wikipedia.org/wiki/%E0%A8%96%E0%A8%BC%E0%A9%81%E0%A8%A6%E0%A8%95%E0%A9%81%E0%A8%B8%E0%A8%BC%E0%A9%80" title="ਖ਼ੁਦਕੁਸ਼ੀ – pendżabski" lang="pa" hreflang="pa" data-title="ਖ਼ੁਦਕੁਸ਼ੀ" data-language-autonym="ਪੰਜਾਬੀ" data-language-local-name="pendżabski" class="interlanguage-link-target">ਪੰਜਾਬੀ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pnb mw-list-item"><a href="https://pnb.wikipedia.org/wiki/%D8%AE%D9%88%D8%AF%DA%A9%D8%B4%DB%8C" title="خودکشی – Western Punjabi" lang="pnb" hreflang="pnb" data-title="خودکشی" data-language-autonym="پنجابی" data-language-local-name="Western Punjabi" class="interlanguage-link-target">پنجابی</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ps mw-list-item"><a href="https://ps.wikipedia.org/wiki/%DA%81%D8%A7%D9%86%D9%88%DA%98%D9%86%D9%87" title="ځانوژنه – paszto" lang="ps" hreflang="ps" data-title="ځانوژنه" data-language-autonym="پښتو" data-language-local-name="paszto" class="interlanguage-link-target">پښتو</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-jam mw-list-item"><a href="https://jam.wikipedia.org/wiki/Suisaid" title="Suisaid – jamajski" lang="jam" hreflang="jam" data-title="Suisaid" data-language-autonym="Patois" data-language-local-name="jamajski" class="interlanguage-link-target">Patois</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nds mw-list-item"><a href="https://nds.wikipedia.org/wiki/S%C3%BClvstmoord" title="Sülvstmoord – dolnoniemiecki" lang="nds" hreflang="nds" data-title="Sülvstmoord" data-language-autonym="Plattdüütsch" data-language-local-name="dolnoniemiecki" class="interlanguage-link-target">Plattdüütsch</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pt mw-list-item"><a href="https://pt.wikipedia.org/wiki/Suic%C3%ADdio" title="Suicídio – portugalski" lang="pt" hreflang="pt" data-title="Suicídio" data-language-autonym="Português" data-language-local-name="portugalski" class="interlanguage-link-target">Português</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ro badge-Q17437798 badge-goodarticle mw-list-item" title="dobry artykuł"><a href="https://ro.wikipedia.org/wiki/Sinucidere" title="Sinucidere – rumuński" lang="ro" hreflang="ro" data-title="Sinucidere" data-language-autonym="Română" data-language-local-name="rumuński" class="interlanguage-link-target">Română</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-qu mw-list-item"><a href="https://qu.wikipedia.org/wiki/Sipikuy" title="Sipikuy – keczua" lang="qu" hreflang="qu" data-title="Sipikuy" data-language-autonym="Runa Simi" data-language-local-name="keczua" class="interlanguage-link-target">Runa Simi</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ru mw-list-item"><a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D0%B0%D0%BC%D0%BE%D1%83%D0%B1%D0%B8%D0%B9%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%BE" title="Самоубийство – rosyjski" lang="ru" hreflang="ru" data-title="Самоубийство" data-language-autonym="Русский" data-language-local-name="rosyjski" class="interlanguage-link-target">Русский</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sah mw-list-item"><a href="https://sah.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D1%8D%D0%B9%D1%8D%D2%95%D1%8D_%D1%82%D0%B8%D0%B8%D0%B9%D0%B8%D0%BD%D0%B8%D0%B8" title="Бэйэҕэ тиийинии – jakucki" lang="sah" hreflang="sah" data-title="Бэйэҕэ тиийинии" data-language-autonym="Саха тыла" data-language-local-name="jakucki" class="interlanguage-link-target">Саха тыла</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sat mw-list-item"><a href="https://sat.wikipedia.org/wiki/%E1%B1%A1%E1%B1%A4%E1%B1%A3%E1%B1%A4_%E1%B1%9F%E1%B1%9E%E1%B1%9F%E1%B1%AD" title="ᱡᱤᱣᱤ ᱟᱞᱟᱭ – santali" lang="sat" hreflang="sat" data-title="ᱡᱤᱣᱤ ᱟᱞᱟᱭ" data-language-autonym="ᱥᱟᱱᱛᱟᱲᱤ" data-language-local-name="santali" class="interlanguage-link-target">ᱥᱟᱱᱛᱟᱲᱤ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sc mw-list-item"><a href="https://sc.wikipedia.org/wiki/Suitz%C3%ACdiu" title="Suitzìdiu – sardyński" lang="sc" hreflang="sc" data-title="Suitzìdiu" data-language-autonym="Sardu" data-language-local-name="sardyński" class="interlanguage-link-target">Sardu</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sco mw-list-item"><a href="https://sco.wikipedia.org/wiki/Suicide" title="Suicide – scots" lang="sco" hreflang="sco" data-title="Suicide" data-language-autonym="Scots" data-language-local-name="scots" class="interlanguage-link-target">Scots</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sq mw-list-item"><a href="https://sq.wikipedia.org/wiki/Vet%C3%ABvrasja" title="Vetëvrasja – albański" lang="sq" hreflang="sq" data-title="Vetëvrasja" data-language-autonym="Shqip" data-language-local-name="albański" class="interlanguage-link-target">Shqip</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-si mw-list-item"><a href="https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B7%83%E0%B7%92%E0%B6%BA%E0%B6%AF%E0%B7%92%E0%B7%80%E0%B7%92_%E0%B6%B1%E0%B7%83%E0%B7%8F%E0%B6%9C%E0%B7%90%E0%B6%B1%E0%B7%93%E0%B6%B8" title="සියදිවි නසාගැනීම – syngaleski" lang="si" hreflang="si" data-title="සියදිවි නසාගැනීම" data-language-autonym="සිංහල" data-language-local-name="syngaleski" class="interlanguage-link-target">සිංහල</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-simple mw-list-item"><a href="https://simple.wikipedia.org/wiki/Suicide" title="Suicide – Simple English" lang="en-simple" hreflang="en-simple" data-title="Suicide" data-language-autonym="Simple English" data-language-local-name="Simple English" class="interlanguage-link-target">Simple English</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sd mw-list-item"><a href="https://sd.wikipedia.org/wiki/%D8%A2%D9%BE%DA%AF%D9%87%D8%A7%D8%AA" title="آپگهات – sindhi" lang="sd" hreflang="sd" data-title="آپگهات" data-language-autonym="سنڌي" data-language-local-name="sindhi" class="interlanguage-link-target">سنڌي</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sk mw-list-item"><a href="https://sk.wikipedia.org/wiki/Samovra%C5%BEda" title="Samovražda – słowacki" lang="sk" hreflang="sk" data-title="Samovražda" data-language-autonym="Slovenčina" data-language-local-name="słowacki" class="interlanguage-link-target">Slovenčina</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sl mw-list-item"><a href="https://sl.wikipedia.org/wiki/Samomor" title="Samomor – słoweński" lang="sl" hreflang="sl" data-title="Samomor" data-language-autonym="Slovenščina" data-language-local-name="słoweński" class="interlanguage-link-target">Slovenščina</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-so mw-list-item"><a href="https://so.wikipedia.org/wiki/Ismiidaamin" title="Ismiidaamin – somalijski" lang="so" hreflang="so" data-title="Ismiidaamin" data-language-autonym="Soomaaliga" data-language-local-name="somalijski" class="interlanguage-link-target">Soomaaliga</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ckb mw-list-item"><a href="https://ckb.wikipedia.org/wiki/%D8%AE%DB%86%DA%A9%D9%88%D8%B4%D8%AA%D9%86" title="خۆکوشتن – sorani" lang="ckb" hreflang="ckb" data-title="خۆکوشتن" data-language-autonym="کوردی" data-language-local-name="sorani" class="interlanguage-link-target">کوردی</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sr mw-list-item"><a href="https://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D0%B0%D0%BC%D0%BE%D1%83%D0%B1%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%BE" title="Самоубиство – serbski" lang="sr" hreflang="sr" data-title="Самоубиство" data-language-autonym="Српски / srpski" data-language-local-name="serbski" class="interlanguage-link-target">Српски / srpski</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sh mw-list-item"><a href="https://sh.wikipedia.org/wiki/Suicid" title="Suicid – serbsko-chorwacki" lang="sh" hreflang="sh" data-title="Suicid" data-language-autonym="Srpskohrvatski / српскохрватски" data-language-local-name="serbsko-chorwacki" class="interlanguage-link-target">Srpskohrvatski / српскохрватски</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-su mw-list-item"><a href="https://su.wikipedia.org/wiki/Ma%C3%A9han_man%C3%A9h" title="Maéhan manéh – sundajski" lang="su" hreflang="su" data-title="Maéhan manéh" data-language-autonym="Sunda" data-language-local-name="sundajski" class="interlanguage-link-target">Sunda</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fi badge-Q17559452 badge-recommendedarticle mw-list-item" title="polecany artykuł"><a href="https://fi.wikipedia.org/wiki/Itsemurha" title="Itsemurha – fiński" lang="fi" hreflang="fi" data-title="Itsemurha" data-language-autonym="Suomi" data-language-local-name="fiński" class="interlanguage-link-target">Suomi</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sv mw-list-item"><a href="https://sv.wikipedia.org/wiki/Sj%C3%A4lvmord" title="Självmord – szwedzki" lang="sv" hreflang="sv" data-title="Självmord" data-language-autonym="Svenska" data-language-local-name="szwedzki" class="interlanguage-link-target">Svenska</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tl mw-list-item"><a href="https://tl.wikipedia.org/wiki/Pagpapatiwakal" title="Pagpapatiwakal – tagalski" lang="tl" hreflang="tl" data-title="Pagpapatiwakal" data-language-autonym="Tagalog" data-language-local-name="tagalski" class="interlanguage-link-target">Tagalog</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ta mw-list-item"><a href="https://ta.wikipedia.org/wiki/%E0%AE%A4%E0%AE%B1%E0%AF%8D%E0%AE%95%E0%AF%8A%E0%AE%B2%E0%AF%88" title="தற்கொலை – tamilski" lang="ta" hreflang="ta" data-title="தற்கொலை" data-language-autonym="தமிழ்" data-language-local-name="tamilski" class="interlanguage-link-target">தமிழ்</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tt mw-list-item"><a href="https://tt.wikipedia.org/wiki/%D2%AE%D0%B7-%D2%AF%D0%B7%D0%B5%D0%BD%D3%99_%D0%BA%D1%83%D0%BB_%D1%81%D0%B0%D0%BB%D1%83" title="Үз-үзенә кул салу – tatarski" lang="tt" hreflang="tt" data-title="Үз-үзенә кул салу" data-language-autonym="Татарча / tatarça" data-language-local-name="tatarski" class="interlanguage-link-target">Татарча / tatarça</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-te mw-list-item"><a href="https://te.wikipedia.org/wiki/%E0%B0%86%E0%B0%A4%E0%B1%8D%E0%B0%AE%E0%B0%B9%E0%B0%A4%E0%B1%8D%E0%B0%AF" title="ఆత్మహత్య – telugu" lang="te" hreflang="te" data-title="ఆత్మహత్య" data-language-autonym="తెలుగు" data-language-local-name="telugu" class="interlanguage-link-target">తెలుగు</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-th mw-list-item"><a href="https://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B8%86%E0%B9%88%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B1%E0%B8%A7%E0%B8%95%E0%B8%B2%E0%B8%A2" title="การฆ่าตัวตาย – tajski" lang="th" hreflang="th" data-title="การฆ่าตัวตาย" data-language-autonym="ไทย" data-language-local-name="tajski" class="interlanguage-link-target">ไทย</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tg mw-list-item"><a href="https://tg.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D1%83%D0%B4%D0%BA%D1%83%D1%88%D3%A3" title="Худкушӣ – tadżycki" lang="tg" hreflang="tg" data-title="Худкушӣ" data-language-autonym="Тоҷикӣ" data-language-local-name="tadżycki" class="interlanguage-link-target">Тоҷикӣ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tr mw-list-item"><a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/%C4%B0ntihar" title="İntihar – turecki" lang="tr" hreflang="tr" data-title="İntihar" data-language-autonym="Türkçe" data-language-local-name="turecki" class="interlanguage-link-target">Türkçe</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uk mw-list-item"><a href="https://uk.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D0%B0%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D1%83%D0%B1%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%BE" title="Самогубство – ukraiński" lang="uk" hreflang="uk" data-title="Самогубство" data-language-autonym="Українська" data-language-local-name="ukraiński" class="interlanguage-link-target">Українська</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ur mw-list-item"><a href="https://ur.wikipedia.org/wiki/%D8%AE%D9%88%D8%AF_%DA%A9%D8%B4%DB%8C" title="خود کشی – urdu" lang="ur" hreflang="ur" data-title="خود کشی" data-language-autonym="اردو" data-language-local-name="urdu" class="interlanguage-link-target">اردو</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-za mw-list-item"><a href="https://za.wikipedia.org/wiki/Gaggaj" title="Gaggaj – czuang" lang="za" hreflang="za" data-title="Gaggaj" data-language-autonym="Vahcuengh" data-language-local-name="czuang" class="interlanguage-link-target">Vahcuengh</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vi mw-list-item"><a href="https://vi.wikipedia.org/wiki/T%E1%BB%B1_s%C3%A1t" title="Tự sát – wietnamski" lang="vi" hreflang="vi" data-title="Tự sát" data-language-autonym="Tiếng Việt" data-language-local-name="wietnamski" class="interlanguage-link-target">Tiếng Việt</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fiu-vro mw-list-item"><a href="https://fiu-vro.wikipedia.org/wiki/Hind%C3%A4tapmin%C3%B5" title="Hindätapminõ – võro" lang="vro" hreflang="vro" data-title="Hindätapminõ" data-language-autonym="Võro" data-language-local-name="võro" class="interlanguage-link-target">Võro</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-wa mw-list-item"><a href="https://wa.wikipedia.org/wiki/Sucide" title="Sucide – waloński" lang="wa" hreflang="wa" data-title="Sucide" data-language-autonym="Walon" data-language-local-name="waloński" class="interlanguage-link-target">Walon</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-classical mw-list-item"><a href="https://zh-classical.wikipedia.org/wiki/%E8%87%AA%E6%AE%BA" title="自殺 – chiński klasyczny" lang="lzh" hreflang="lzh" data-title="自殺" data-language-autonym="文言" data-language-local-name="chiński klasyczny" class="interlanguage-link-target">文言</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-war mw-list-item"><a href="https://war.wikipedia.org/wiki/Unay" title="Unay – waraj" lang="war" hreflang="war" data-title="Unay" data-language-autonym="Winaray" data-language-local-name="waraj" class="interlanguage-link-target">Winaray</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-wo mw-list-item"><a href="https://wo.wikipedia.org/wiki/Xaru" title="Xaru – wolof" lang="wo" hreflang="wo" data-title="Xaru" data-language-autonym="Wolof" data-language-local-name="wolof" class="interlanguage-link-target">Wolof</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-wuu mw-list-item"><a href="https://wuu.wikipedia.org/wiki/%E8%87%AA%E6%9D%80" title="自杀 – wu" lang="wuu" hreflang="wuu" data-title="自杀" data-language-autonym="吴语" data-language-local-name="wu" class="interlanguage-link-target">吴语</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-yi mw-list-item"><a href="https://yi.wikipedia.org/wiki/%D7%96%D7%A2%D7%9C%D7%91%D7%A1%D7%98%D7%9E%D7%90%D7%A8%D7%93" title="זעלבסטמארד – jidysz" lang="yi" hreflang="yi" data-title="זעלבסטמארד" data-language-autonym="ייִדיש" data-language-local-name="jidysz" class="interlanguage-link-target">ייִדיש</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-yue mw-list-item"><a href="https://zh-yue.wikipedia.org/wiki/%E8%87%AA%E6%AE%BA" title="自殺 – kantoński" lang="yue" hreflang="yue" data-title="自殺" data-language-autonym="粵語" data-language-local-name="kantoński" class="interlanguage-link-target">粵語</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-diq mw-list-item"><a href="https://diq.wikipedia.org/wiki/Xok%C4%B1%C5%9Ft%C4%B1%C5%9F" title="Xokıştış – Zazaki" lang="diq" hreflang="diq" data-title="Xokıştış" data-language-autonym="Zazaki" data-language-local-name="Zazaki" class="interlanguage-link-target">Zazaki</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bat-smg mw-list-item"><a href="https://bat-smg.wikipedia.org/wiki/Sav%C4%97%C5%BEod%C4%ABb%C4%97" title="Savėžodībė – żmudzki" lang="sgs" hreflang="sgs" data-title="Savėžodībė" data-language-autonym="Žemaitėška" data-language-local-name="żmudzki" class="interlanguage-link-target">Žemaitėška</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh mw-list-item"><a href="https://zh.wikipedia.org/wiki/%E8%87%AA%E6%AE%BA" title="自殺 – chiński" lang="zh" hreflang="zh" data-title="自殺" data-language-autonym="中文" data-language-local-name="chiński" class="interlanguage-link-target">中文</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-btm mw-list-item"><a href="https://btm.wikipedia.org/wiki/Manyingkot" title="Manyingkot – Batak Mandailing" lang="btm" hreflang="btm" data-title="Manyingkot" data-language-autonym="Batak Mandailing" data-language-local-name="Batak Mandailing" class="interlanguage-link-target">Batak Mandailing</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nr mw-list-item"><a href="https://nr.wikipedia.org/wiki/Ukuzikhunga" title="Ukuzikhunga – ndebele południowy" lang="nr" hreflang="nr" data-title="Ukuzikhunga" data-language-autonym="IsiNdebele seSewula" data-language-local-name="ndebele południowy" class="interlanguage-link-target">IsiNdebele seSewula</a></li> </ul> <div class="after-portlet after-portlet-lang"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q10737#sitelinks-wikipedia" title="Edytuj linki pomiędzy wersjami językowymi" class="wbc-editpage">Edytuj linki</a></div> </div> </div> </div> </header> <div class="vector-page-toolbar"> <div class="vector-page-toolbar-container"> <div id="left-navigation"> <nav aria-label="Przestrzenie nazw"> <div id="p-associated-pages" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-associated-pages" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-nstab-main" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Samob%C3%B3jstwo" title="Zobacz stronę treści [c]" accesskey="c">Artykuł</a></li><li id="ca-talk" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Dyskusja:Samob%C3%B3jstwo" rel="discussion" title="Dyskusja o zawartości tej strony [t]" accesskey="t">Dyskusja</a></li> </ul> </div> </div> <div id="vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown emptyPortlet" > <input type="checkbox" id="vector-variants-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Zmień wariant języka" > <label id="vector-variants-dropdown-label" for="vector-variants-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" >polski </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-variants" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-variants emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> <div id="right-navigation" class="vector-collapsible"> <nav aria-label="Widok"> <div id="p-views" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-views" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-view" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Samob%C3%B3jstwo">Czytaj</a></li><li id="ca-ve-edit" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Samob%C3%B3jstwo&veaction=edit" title="Edytuj tę stronę [v]" accesskey="v">Edytuj</a></li><li id="ca-edit" class="collapsible vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Samob%C3%B3jstwo&action=edit" title="Edycja kodu źródłowego strony [e]" accesskey="e">Edytuj kod źródłowy</a></li><li id="ca-history" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Samob%C3%B3jstwo&action=history" title="Starsze wersje tej strony [h]" accesskey="h">Pokaż historię</a></li> </ul> </div> </div> </nav> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Narzędzia dla stron"> <div id="vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown vector-page-tools-dropdown" > <input type="checkbox" id="vector-page-tools-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Narzędzia" > <label id="vector-page-tools-dropdown-label" for="vector-page-tools-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" >Narzędzia </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-tools-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-page-tools" class="vector-page-tools vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-page-tools-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="page-tools-pinned" data-pinnable-element-id="vector-page-tools" data-pinned-container-id="vector-page-tools-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-page-tools-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Narzędzia</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.pin">przypnij</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.unpin">ukryj</button> </div> <div id="p-cactions" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-cactions emptyPortlet vector-has-collapsible-items" title="Więcej opcji" > <div class="vector-menu-heading"> Działania </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-more-view" class="selected vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/wiki/Samob%C3%B3jstwo">Czytaj</a></li><li id="ca-more-ve-edit" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Samob%C3%B3jstwo&veaction=edit" title="Edytuj tę stronę [v]" accesskey="v">Edytuj</a></li><li id="ca-more-edit" class="collapsible vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Samob%C3%B3jstwo&action=edit" title="Edycja kodu źródłowego strony [e]" accesskey="e">Edytuj kod źródłowy</a></li><li id="ca-more-history" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Samob%C3%B3jstwo&action=history">Pokaż historię</a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-tb" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-tb" > <div class="vector-menu-heading"> Ogólne </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-whatlinkshere" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:Linkuj%C4%85ce/Samob%C3%B3jstwo" title="Pokaż listę wszystkich stron linkujących do tej strony [j]" accesskey="j">Linkujące</a></li><li id="t-recentchangeslinked" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:Zmiany_w_linkowanych/Samob%C3%B3jstwo" rel="nofollow" title="Ostatnie zmiany w stronach, do których ta strona linkuje [k]" accesskey="k">Zmiany w linkowanych</a></li><li id="t-upload" class="mw-list-item"><a href="//pl.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Prześlij_plik" title="Prześlij pliki [u]" accesskey="u">Prześlij plik</a></li><li id="t-specialpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:Strony_specjalne" title="Lista wszystkich stron specjalnych [q]" accesskey="q">Strony specjalne</a></li><li id="t-permalink" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Samob%C3%B3jstwo&oldid=75111575" title="Stały link do tej wersji tej strony">Link do tej wersji</a></li><li id="t-info" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Samob%C3%B3jstwo&action=info" title="Więcej informacji na temat tej strony">Informacje o tej stronie</a></li><li id="t-cite" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:Cytuj&page=Samob%C3%B3jstwo&id=75111575&wpFormIdentifier=titleform" title="Informacja o tym jak należy cytować tę stronę">Cytowanie tego artykułu</a></li><li id="t-urlshortener" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:Skr%C3%B3%C4%87_adres_URL&url=https%3A%2F%2Fpl.wikipedia.org%2Fwiki%2FSamob%25C3%25B3jstwo">Zobacz skrócony adres URL</a></li><li id="t-urlshortener-qrcode" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:Kod_QR&url=https%3A%2F%2Fpl.wikipedia.org%2Fwiki%2FSamob%25C3%25B3jstwo">Pobierz kod QR</a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-coll-print_export" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-coll-print_export" > <div class="vector-menu-heading"> Drukuj lub eksportuj </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="coll-create_a_book" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCka&bookcmd=book_creator&referer=Samob%C3%B3jstwo">Utwórz książkę</a></li><li id="coll-download-as-rl" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:DownloadAsPdf&page=Samob%C3%B3jstwo&action=show-download-screen">Pobierz jako PDF</a></li><li id="t-print" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Samob%C3%B3jstwo&printable=yes" title="Wersja do wydruku [p]" accesskey="p">Wersja do druku</a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-wikibase-otherprojects" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-wikibase-otherprojects" > <div class="vector-menu-heading"> W innych projektach </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-commons mw-list-item"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Suicide" hreflang="en">Wikimedia Commons</a></li><li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikinews mw-list-item"><a href="https://pl.wikinews.org/wiki/Kategoria:Samob%C3%B3jstwa" hreflang="pl">Wikinews</a></li><li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikiquote mw-list-item"><a href="https://pl.wikiquote.org/wiki/Samob%C3%B3jstwo" hreflang="pl">Wikicytaty</a></li><li id="t-wikibase" class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikibase-dataitem mw-list-item"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q10737" title="Link do powiązanego elementu w repozytorium danych [g]" accesskey="g">Element Wikidanych</a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> </div> <div class="vector-column-end"> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Narzędzia dla stron"> <div id="vector-page-tools-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Wygląd"> <div id="vector-appearance-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-appearance" class="vector-appearance vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-appearance-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="appearance-pinned" data-pinnable-element-id="vector-appearance" data-pinned-container-id="vector-appearance-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-appearance-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Wygląd</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.pin">przypnij</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.unpin">ukryj</button> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> <div id="bodyContent" class="vector-body" aria-labelledby="firstHeading" data-mw-ve-target-container> <div class="vector-body-before-content"> <div class="mw-indicators"> <div id="mw-indicator-good-article" class="mw-indicator"><div class="mw-parser-output"><a href="/wiki/Wikipedia:Dobre_Artyku%C5%82y" title="Ten artykuł został wyróżniony statusem „Dobrego Artykułu”. Kliknij, aby dowiedzieć się więcej."><img alt="To jest dobry artykuł" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/81/Propozycja_DA.svg/20px-Propozycja_DA.svg.png" decoding="async" width="20" height="22" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/81/Propozycja_DA.svg/30px-Propozycja_DA.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/81/Propozycja_DA.svg/40px-Propozycja_DA.svg.png 2x" data-file-width="586" data-file-height="642" /></a></div></div> </div> <div id="siteSub" class="noprint">Z Wikipedii, wolnej encyklopedii</div> </div> <div id="contentSub"><div id="mw-content-subtitle"></div></div> <div id="mw-content-text" class="mw-body-content"><div class="mw-content-ltr mw-parser-output" lang="pl" dir="ltr"><table class="infobox"> <caption class="naglowek" style="background-color:#EAECF0; color:#000000;"><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r65781301">.mw-parser-output .infobox>caption>.iboxt-flex{display:flex;justify-content:flex-start;align-items:center;gap:4px}.mw-parser-output .infobox>caption>.iboxt-flex>.iboxt-ikona{flex-grow:0;flex-shrink:0;font-size:7px;max-width:40px;overflow:hidden}.mw-parser-output .infobox>caption>.iboxt-flex>.iboxt-tekst{flex-grow:1}.mw-parser-output .infobox>caption .iboxt-1{font-weight:bold}.mw-parser-output .infobox>caption .iboxt-2{font-style:italic}.mw-parser-output .infobox>caption .iboxt-3{font-style:italic;font-size:90%}</style><div class="iboxt-1">Samobójstwo</div> </caption> <tbody><tr> <td colspan="2" style="background:var(--background-color-base, white); color:var(--color-base, black); text-align:center; font-size:90%; border:1px solid #aaa;">suicidium </td></tr> <tr class="grafika iboxs"> <td colspan="2"><a href="/wiki/Plik:Edouard_Manet_-_Le_Suicid%C3%A9.jpg" class="mw-file-description" title="Le Suicidé (Édouard Manet 1877–1881)"><img alt="Ilustracja" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/dc/Edouard_Manet_-_Le_Suicid%C3%A9.jpg/240px-Edouard_Manet_-_Le_Suicid%C3%A9.jpg" decoding="async" width="240" height="208" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/dc/Edouard_Manet_-_Le_Suicid%C3%A9.jpg/360px-Edouard_Manet_-_Le_Suicid%C3%A9.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/dc/Edouard_Manet_-_Le_Suicid%C3%A9.jpg/480px-Edouard_Manet_-_Le_Suicid%C3%A9.jpg 2x" data-file-width="2024" data-file-height="1751" /></a> Le Suicidé (<a href="/wiki/%C3%89douard_Manet" title="Édouard Manet">Édouard Manet</a> 1877–1881) </td></tr> <tr style="text-align:center; font-weight:bold; border:1px solid #aaa;"> <td colspan="2">Klasyfikacje </td></tr> <tr> <th><a href="/wiki/Mi%C4%99dzynarodowa_Klasyfikacja_Chor%C3%B3b_ICD-10" title="Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób ICD-10">ICD-10</a> </th> <td> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://icd.who.int/browse10/2019/en#/X60–X84">X60–X84</a> </td></tr> <tr> <th><a href="/wiki/MedlinePlus" title="MedlinePlus">MedlinePlus</a> </th> <td> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.nlm.nih.gov/medlineplus/ency/article/001554.htm">001554</a> </td></tr> <tr> <th><a href="/wiki/Medical_Subject_Headings" title="Medical Subject Headings">MeSH</a> </th> <td> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://meshb.nlm.nih.gov/record/ui?ui=D013405">D013405</a> </td></tr> </tbody></table> Samobójstwo – celowe odebranie sobie życia<a href="#cite_note-1">[1]</a>. Przyczyny samobójstw są wielorakie. Często wynika ono z <a href="/wiki/Smutek" title="Smutek">uczucia smutku</a>, które w wielu przypadkach jest rezultatem <a href="/wiki/Zaburzenia_psychiczne" title="Zaburzenia psychiczne">zaburzeń psychicznych</a>, takich jak <a href="/wiki/Zaburzenia_depresyjne" title="Zaburzenia depresyjne">depresja</a>, <a href="/wiki/Zaburzenia_afektywne_dwubiegunowe" title="Zaburzenia afektywne dwubiegunowe">zaburzenia afektywne dwubiegunowe</a>, <a href="/wiki/Schizofrenia" title="Schizofrenia">schizofrenia</a>, <a href="/wiki/Alkoholizm" title="Alkoholizm">alkoholizm</a> lub inne <a href="/wiki/Narkomania" title="Narkomania">uzależnienie od środków odurzających</a><a href="#cite_note-Hawton2009-2">[2]</a>. Stresory takie jak problemy finansowe lub problemy w zakresie <a href="/wiki/Relacje_interpersonalne" title="Relacje interpersonalne">relacji międzyludzkich</a> również odgrywają istotną rolę. Samobójstwo może być również popełnione przez zdrowego psychicznie człowieka z powodów ideologicznych<a href="#cite_note-3">[3]</a>. Próby zapobiegnięcia samobójstwu obejmują ograniczenie dostępu do <a href="/wiki/Bro%C5%84_palna" title="Broń palna">broni palnej</a>, leczenie zaburzeń psychicznych, w tym uzależnienia od środków odurzających, a także poprawę sytuacji ekonomicznej. Do samobójstwa mogą też skłaniać normy obowiązujące w niektórych kulturach, sytuacja społeczna i światopogląd (w tym poglądy religijne). <a href="/wiki/Religie_abrahamowe" title="Religie abrahamowe">Religie abrahamowe</a> tradycyjnie uznają samobójstwo za <a href="/wiki/Grzech" title="Grzech">grzech przeciwko Bogu</a> w związku z poglądem dotyczącym świętości życia. Samobójstwo było w wielu społeczeństwach traktowane jako jedyne <a href="/wiki/Honor_(etyka)" title="Honor (etyka)">honorowe</a> rozwiązanie stawiane przed jednostką, która naruszyła pewne normy społeczne (m.in. <a href="/wiki/Seppuku" title="Seppuku">seppuku</a> czy <a href="/wiki/Sati_(ceremonia)" title="Sati (ceremonia)">sati</a>). Samobójstwo i próba samobójcza nie są już, tak jak miało to miejsce w przeszłości, przestępstwem w krajach zachodnich. Wciąż jest ono uznawane za przestępstwo w większości państw <a href="/wiki/Islam" title="Islam">muzułmańskich</a>. Samobójstwo było też wykorzystywane w celach politycznych, terrorystycznych czy wojskowych (np. <a href="/wiki/Kamikaze" title="Kamikaze">kamikaze</a> czy <a href="/wiki/Terroryzm_samob%C3%B3jczy" title="Terroryzm samobójczy">samobójcze zamachy bombowe</a>)<a href="#cite_note-4">[4]</a>. Częstość wykorzystywania poszczególnych metod samobójczych różni się w zależności od kraju, co ma związek m.in. z ich dostępnością. Częste metody to <a href="/wiki/Powieszenie" title="Powieszenie">powieszenie</a> się, otrucie się <a href="/wiki/Pestycydy" title="Pestycydy">pestycydami</a> oraz wykorzystanie broni palnej. Od ok. 800 000 do miliona osób rocznie popełnia samobójstwo, co oznacza, że jest to dziesiąta przyczyna zgonu na świecie<a href="#cite_note-Hawton2009-2">[2]</a><a href="#cite_note-Var2012-5">[5]</a>. Wskaźnik samobójstw wśród mężczyzn jest trzy- lub czterokrotnie wyższy niż w przypadku kobiet<a href="#cite_note-6">[6]</a>. Co roku dochodzi do około 10–20 milionów <a href="/wiki/Pr%C3%B3ba_samob%C3%B3jcza" title="Próba samobójcza">prób samobójczych</a> (czyli aktów nie kończących się śmiercią)<a href="#cite_note-7">[7]</a>. Próby samobójcze podejmują częściej osoby młode oraz kobiety, podczas gdy samobójstwa częstsze są pośród osób starszych oraz mężczyzn<a href="#cite_note-8">[8]</a><a href="#cite_note-9">[9]</a>. <meta property="mw:PageProp/toc" /> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Definicje">Definicje</h2>[<a href="/w/index.php?title=Samob%C3%B3jstwo&veaction=edit&section=1" title="Edytuj sekcję: Definicje" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Samob%C3%B3jstwo&action=edit&section=1" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Definicje">edytuj kod</a>]</div> W literaturze można znaleźć wiele definicji samobójstwa, różni autorzy kładą nacisk na rozmaite aspekty zjawiska. W większości definicji akcentowany jest fakt, że śmierć w wyniku samobójstwa jest aktem, do której dochodzi w wyniku intencjonalnego, rozmyślnego, zamierzonego, dobrowolnego, świadomego, celowego lub zaplanowanego działania osoby. Samobójstwo definiowane jest także jako rodzaj śmierci, która nastąpiła w wyniku działań własnych, których śmiertelny skutek był przez daną osobę przewidywany i akceptowany. Różnice w definiowaniu samobójstwa dotyczą m.in. stopnia w jakim akceptowane było ryzyko śmierci: począwszy od oczekiwania nieuchronnego poniesienia śmierci, innymi słowy pewności, że śmierć będzie skutkiem podjętych działań, po przypadki „igrania ze śmiercią”, w których śmierć była tylko akceptowaną ewentualnością, a subiektywnie oceniane prawdopodobieństwo przeżycia owych działań było wysokie<a href="#cite_note-10">[10]</a><a href="#cite_note-OxfordHandbook-11">[11]</a>. Definicja samobójstwa jest przedmiotem sporów, na które duży wpływ mają wiedza naukowa, poglądy filozoficzne i normy kulturowe. W szczególności, przedmiotem sporów pozostaje kwalifikacja śmierci w wypadkach <a href="/wiki/Zaburzenia_depresyjne" title="Zaburzenia depresyjne">depresji</a> i innych <a href="/wiki/Zaburzenia_psychiczne" title="Zaburzenia psychiczne">zaburzeń psychicznych</a>, śmierci w formie samopoświęcenia dla innych, podejmowania bardzo ryzykownych działań, zachowań samodestrukcyjnych czy samo-zaniedbania, w tym zaniechania leczenia<a href="#cite_note-CITEREFBattin200115268–15269-12">[12]</a><a href="#cite_note-OxfordHandbook-11">[11]</a>. Samobójstwo, znane również jako samobójstwo dokonane, to „działanie polegające na odebraniu sobie życia”<a href="#cite_note-OxfordHandbook-11">[11]</a><a href="#cite_note-13">[13]</a>. Odebranie sobie życia na rzecz innych nazywane jest samobójstwem altruistycznym<a href="#cite_note-Moody2010-14">[14]</a>. <a href="/wiki/Pr%C3%B3ba_samob%C3%B3jcza" title="Próba samobójcza">Próbę samobójczą</a> definiuje się jako potencjalnie śmiertelne, samodzielne działanie, którego intencją było doprowadzenie do własnej śmierci, wskutek którego do owej śmierci jednak nie doszło. Zachowania samobójcze to formy różnorodnych zachowań (m.in. <a href="/wiki/Samookaleczenie" title="Samookaleczenie">samookaleczenia</a>) podejmowane z intencją odebrania sobie życia, które jednak nie doprowadziły do śmierci<a href="#cite_note-OxfordHandbook-11">[11]</a>. <a href="/wiki/Eutanazja" title="Eutanazja">Wspomagane samobójstwo</a> to zachowanie polegające na udzieleniu pomocy w zakresie popełnienia samobójstwa poprzez działanie pośrednie np. przekazanie rad lub środków pozwalających odebrać sobie życie<a href="#cite_note-Gullota2002-15">[15]</a>. W odróżnieniu od niego, w <a href="/wiki/Eutanazja" title="Eutanazja">eutanazji</a> aktywną rolę w działaniu prowadzącym do śmierci określonej osoby pełni druga osoba<a href="#cite_note-Gullota2002-15">[15]</a>. Jest to działanie, w którym druga osoba odbiera komuś życie, przy jego wyraźnej zgodzie. Często nie uznaje się eutanazji za samobójstwo i w wielu krajach jest ona <a href="/wiki/Penalizacja" title="Penalizacja">penalizowana</a> (np. <a href="/wiki/System_prawny_Polski" title="System prawny Polski">w Polsce</a> kwalifikowana jest jako <a href="/wiki/Zab%C3%B3jstwo_na_%C5%BC%C4%85danie_i_pod_wp%C5%82ywem_wsp%C3%B3%C5%82czucia" title="Zabójstwo na żądanie i pod wpływem współczucia">zabójstwo na żądanie i pod wpływem współczucia</a><a href="#cite_note-16">[16]</a>). <a href="/wiki/My%C5%9Bli_samob%C3%B3jcze" title="Myśli samobójcze">Myśli samobójcze</a> to myśli o perspektywie śmierci łączące się z chęcią odebrania sobie życia<a href="#cite_note-Krug2002-17">[17]</a>. <a href="/w/index.php?title=Atak_samob%C3%B3jczy&action=edit&redlink=1" class="new" title="Atak samobójczy (strona nie istnieje)">Atak samobójczy</a> to działanie, w czasie którego atakujący używa przemocy wobec innych będąc świadomym tego, że oznacza to jego śmierć<a href="#cite_note-18">[18]</a>. <a href="/wiki/Samob%C3%B3jstwo_rozszerzone" title="Samobójstwo rozszerzone">Samobójstwo rozszerzone</a> to <a href="/wiki/Zab%C3%B3jstwo" title="Zabójstwo">zabójstwo</a>, którego sprawca w ciągu tygodnia od czynu popełnia samobójstwo<a href="#cite_note-19">[19]</a>. <a href="/w/index.php?title=Masowe_samob%C3%B3jstwo&action=edit&redlink=1" class="new" title="Masowe samobójstwo (strona nie istnieje)">Masowe samobójstwo</a> jest często popełniane pod wpływem presji społecznej, w wyniku którego członkowie poddają się woli przywódcy<a href="#cite_note-20">[20]</a>. Masowe samobójstwa mogą obejmować zaledwie dwie osoby, co nazywane bywa umową samobójczą<a href="#cite_note-21">[21]</a>. <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Badania_nad_samobójstwem">Badania nad samobójstwem</h2>[<a href="/w/index.php?title=Samob%C3%B3jstwo&veaction=edit&section=2" title="Edytuj sekcję: Badania nad samobójstwem" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Samob%C3%B3jstwo&action=edit&section=2" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Badania nad samobójstwem">edytuj kod</a>]</div> Samobójstwo jest zjawiskiem złożonym, będącym przedmiotem zainteresowania wielu dyscyplin. Interdyscyplinarną nauką, zajmującą się ogółem badań nad samobójstwem jest <a href="/wiki/Suicydologia" title="Suicydologia">suicydologia</a><a href="#cite_note-CITEREFHelios201322-22">[22]</a>. Wyróżnia się cztery główne kierunki badań nad samobójstwem<a href="#cite_note-CITEREFHelios201320–22-23">[23]</a>: <ul><li>filozoficzno-teologiczny – (najstarszy), refleksję nad problemami etycznej i religijnej oceny samobójstwa i <a href="/wiki/Antropologia_filozoficzna" title="Antropologia filozoficzna">ontologicznych podstaw bytu ludzkiego</a>,</li> <li>kliniczny (fizjopatologiczny i psychiatryczny) – dotyczący zakłóceń w fizjologicznym funkcjonowaniu ludzkiego organizmu prowadzących do zachowań samobójczych,</li> <li>psychologiczny – (zbliżony do psychiatrycznego), badający niefizjologiczne stany psychiczne, prowadzące do samobójstwa,</li> <li>socjologiczny – badający czynniki środowiskowe wpływające na popełnianie samobójstw oraz wskaźniki makrosocjologiczne związane z poziomem samobójstw w społeczeństwie.</li></ul> Od końca XX wieku na znaczeniu zyskują też badania nad <a href="/wiki/Ewolucja_biologiczna" title="Ewolucja biologiczna">ewolucyjnymi</a> podstawami samobójstwa<a href="#cite_note-CITEREFGratton200115275-24">[24]</a>. W Polsce od 12 marca 2002 roku (<a href="/wiki/De_facto" title="De facto">de facto</a>) działa Polskie Towarzystwo Suicydologiczne<a href="#cite_note-25">[25]</a>. Jest to <a href="/wiki/Stowarzyszenie" title="Stowarzyszenie">stowarzyszenie</a> o charakterze naukowo-społecznym, założone przy <a href="/wiki/Instytut_Psychiatrii_i_Neurologii" title="Instytut Psychiatrii i Neurologii">Instytucie Psychiatrii i Neurologii</a> w Warszawie, którego celami są m.in. analiza zjawiska samobójstw w Polsce i na świecie, stworzenie naukowych podstaw programów profilaktycznych redukujących liczbę zachowań samobójczych, dostarczanie teoretycznych przesłanek uzasadniających i promujących wartość życia przez kreowanie i propagowanie różnych form i metod samorealizacji, rozwoju własnej osobowości oraz aktywnego uczestniczenia w życiu społecznym, czy działanie na rzecz afirmacji życia i poprawy jego jakości<a href="#cite_note-26">[26]</a>. Stowarzyszenie jest największą polską zorganizowaną <a href="/wiki/Suicydologia" title="Suicydologia">suicydologiczną</a> jednostką badawczą. Prezesem PTS jest <a href="/wiki/Brunon_Ho%C5%82yst" title="Brunon Hołyst">Brunon Hołyst</a>. <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Badania_społeczne">Badania społeczne</h2>[<a href="/w/index.php?title=Samob%C3%B3jstwo&veaction=edit&section=3" title="Edytuj sekcję: Badania społeczne" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Samob%C3%B3jstwo&action=edit&section=3" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Badania społeczne">edytuj kod</a>]</div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Self-inflicted_injuries_world_map_-_Death_-_WHO2004.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/64/Self-inflicted_injuries_world_map_-_Death_-_WHO2004.svg/400px-Self-inflicted_injuries_world_map_-_Death_-_WHO2004.svg.png" decoding="async" width="400" height="177" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/64/Self-inflicted_injuries_world_map_-_Death_-_WHO2004.svg/600px-Self-inflicted_injuries_world_map_-_Death_-_WHO2004.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/64/Self-inflicted_injuries_world_map_-_Death_-_WHO2004.svg/800px-Self-inflicted_injuries_world_map_-_Death_-_WHO2004.svg.png 2x" data-file-width="940" data-file-height="415" /></a><figcaption>Liczba samobójstw przypadająca na 100 000 osób w 2004 roku<a href="#cite_note-27">[27]</a>. <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r72799541">.mw-parser-output .uklad-wielokolumnowy dl,.mw-parser-output .uklad-wielokolumnowy ol,.mw-parser-output .uklad-wielokolumnowy ul{margin-top:0}.mw-parser-output .uklad-wielokolumnowy.uklad-nieprzenosny>div,.mw-parser-output .uklad-wielokolumnowy.uklad-nieprzenosny li{break-inside:avoid}</style> <div class="uklad-wielokolumnowy" style="column-count: 5; column-width: min(11em, 48vw)">      brak danych      <3      3–6      6–9      9–12      12–15      15–18      18–21      21–24      24–27      27–30      30–33      >33 </div></figcaption></figure> Samobójstwo jest ważnym tematem badań społecznych. Mimo tego, że każdy czyn samobójczy jest aktem indywidualnym i swoistym, to w skali populacji, statystyki samobójstw wykazują istotne prawidłowości. Samobójstwa są jednym ze zjawisk, co do których mamy obfitość danych statystycznych. W wielu krajach statystyki prowadzone były od połowy XIX w., a w niektórych przypadkach od początku tego stulecia. Pozwala to na szczegółową analizę porównawczą (pomiędzy różnymi okresami, obszarami, kategoriami ludności), a także analizę długich procesów społecznych<a href="#cite_note-CITEREFBoudonBourricaud2003396-28">[28]</a>. Przełomową pracą było opublikowane w 1897 <a href="/wiki/Samob%C3%B3jstwo._Studium_z_socjologii" title="Samobójstwo. Studium z socjologii">Samobójstwo. Studium z socjologii</a> <a href="/wiki/%C3%89mile_Durkheim" title="Émile Durkheim">Émila Durkheima</a>, która stała się wzorem i punktem odniesienia dla licznych badań innych badaczy<a href="#cite_note-CITEREFBoudonBourricaud2003396-28">[28]</a><a href="#cite_note-CITEREFGratton200115274-29">[29]</a>. Samobójstwo początkowo było przedmiotem sporu pomiędzy psychologią a socjologią, o to, która nauka oferuje lepsze wyjaśnienia tego zjawiska (<a href="/wiki/Psychologizm" title="Psychologizm">psychologizm</a> kontra <a href="/wiki/Socjologizm" title="Socjologizm">socjologizm</a>)<a href="#cite_note-CITEREFSułek201135–36-30">[30]</a>. Obecnie dominujące jest ujęcie psychospołeczne – wieloczynnikowa analiza uwzględniająca zarówno zmienne społeczne, jak i czynniki indywidualne<a href="#cite_note-CITEREFGratton200115274-29">[29]</a>. Czynniki społeczne manifestują się zawsze poprzez indywidualne czynniki psychologiczne, które są bezpośrednią przyczyną aktu samobójstwa<a href="#cite_note-CITEREFGratton200115275-24">[24]</a>. W XIX w. wskaźnik samobójstw miał stałą tendencję wzrostową. Traktowano to często jako przykład negatywnych konsekwencji <a href="/wiki/Rewolucja_przemys%C5%82owa" title="Rewolucja przemysłowa">uprzemysłowienia</a><a href="#cite_note-CITEREFBoudonBourricaud2003396-28">[28]</a>, czy takich zjawisk jak <a href="/wiki/Sekularyzacja" title="Sekularyzacja">sekularyzacja</a> lub rosnący <a href="/wiki/Indywidualizm" title="Indywidualizm">indywidualizm</a><a href="#cite_note-CITEREFBronisch200115260-31">[31]</a>. W XX wieku poziom wskaźnika się ustabilizował i wykazuje większą stabilność niż śmiertelność i inne wskaźniki demograficzne<a href="#cite_note-CITEREFSułek201119-32">[32]</a>. W wielu obszarach (Niemcy, Anglia, Walia, Węgry, kraje skandynawskie, Francja) wskaźnik samobójstw jest stabilny przez całe dziesięciolecia. W niektórych wskaźnik ten jest stabilny przez ponad stulecie (np. Saksonia, Brandenburgia, Turyngia)<a href="#cite_note-CITEREFBronisch200115260-31">[31]</a>. Znaczące zmiany wskaźnika samobójstw odnotowano w latach I i II wojny światowej, a ostatnio w okresie, w krajach <a href="/wiki/Blok_wschodni" title="Blok wschodni">bloku wschodniego</a> w okresie transformacji ustrojowej (1985-1995), gdzie w przypadkach wskaźnik samobójstw spadł do 40%<a href="#cite_note-CITEREFBronisch200115260-31">[31]</a>. Główną tezą Durkheima, potwierdzoną (w ogólnej mierze) przez innych badaczy, jest to, że wskaźnik samobójstw jest skorelowany z <a href="/wiki/Integracja_spo%C5%82eczna" title="Integracja społeczna">integracją</a> i regulacją społeczną (<a href="/wiki/Norma_spo%C5%82eczna" title="Norma społeczna">systemem norm społecznych</a>)<a href="#cite_note-CITEREFSułek201120–21-33">[33]</a>. Zmiany we wskaźniku samobójstw wynikają więc z głębokich przemian społecznych. Industrializacja, wiążąc się z rozpadem tradycyjnych społeczności, wiązała się ze wzrostem liczby samobójstw. Czasy kryzysów (np. wojny), jeśli wiążą się z zacieśnieniem więzi społecznych, dają w efekcie spadek liczby samobójstw<a href="#cite_note-CITEREFSułek201129-34">[34]</a>. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Wskaźnik_samobójstw">Wskaźnik samobójstw</h3>[<a href="/w/index.php?title=Samob%C3%B3jstwo&veaction=edit&section=4" title="Edytuj sekcję: Wskaźnik samobójstw" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Samob%C3%B3jstwo&action=edit&section=4" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Wskaźnik samobójstw">edytuj kod</a>]</div> Około 0,5–1,4% osób umiera w wyniku samobójstwa<a href="#cite_note-Var2012-5">[5]</a><a href="#cite_note-EB2011-35">[35]</a>. Zgodnie ze stanem na 2008/2009 r. na całym świecie samobójstwo było dziesiątą najczęstszą przyczyną śmierci<a href="#cite_note-Hawton2009-2">[2]</a> stanowiąc przyczynę zgonu od ok. 800 000 do miliona osób rocznie, przez co <a href="/wiki/Umieralno%C5%9B%C4%87" title="Umieralność">współczynnik umieralności</a> z tej przyczyny wynosił 11,6 na 100 000 osób rocznie<a href="#cite_note-Var2012-5">[5]</a>. Wskaźnik samobójstw wzrósł o 60% od lat 60. XX wieku do 2012 r.<a href="#cite_note-WHO2012-36">[36]</a> przy czym wzrost ten jest szczególnie zauważalny w <a href="/wiki/Kraj_rozwijaj%C4%85cy_si%C4%99" title="Kraj rozwijający się">krajach rozwijających się</a><a href="#cite_note-Hawton2009-2">[2]</a>. Przyjmuje się, że jedna na 10 do 40 <a href="/wiki/Pr%C3%B3ba_samob%C3%B3jcza" title="Próba samobójcza">prób samobójczych</a> kończy się dokonaniem samobójstwa<a href="#cite_note-EB2011-35">[35]</a>. Wskaźnik samobójstw jest różny w zależności od państwa<a href="#cite_note-Var2012-5">[5]</a>. W 2008 r. samobójstwo stanowiło następujący odsetek wszystkich zgonów: Afryka – 0,5%, Azja Południowo-Wschodnia – 1,9% Ameryki – 1,2% oraz Europa – 1,4%<a href="#cite_note-Var2012-5">[5]</a>. Współczynnik umieralności na 100 tysięcy osób w przypadku samobójstw wynosił: Australia – 8,6, Kanada – 11,1, Chiny – 12,7, Indie – 23,2, Wielka Brytania – 7,6, USA – 11,4<a href="#cite_note-37">[37]</a>. W USA samobójstwo jest wymieniane jako dziesiąta najczęstsza <a href="/wiki/%C5%9Amier%C4%87" title="Śmierć">przyczyna zgonu</a> w 2009 r., powodując śmierć 36 tysięcy osób w ciągu roku<a href="#cite_note-38">[38]</a>. Co więcej, ok. 650 tysięcy osób rocznie trafia na pogotowie w wyniku <a href="/wiki/Pr%C3%B3ba_samob%C3%B3jcza" title="Próba samobójcza">prób samobójczych</a><a href="#cite_note-EB2011-35">[35]</a>. Wskaźnik samobójstw jest najwyższy na <a href="/wiki/Litwa" title="Litwa">Litwie</a>, w Japonii i na Węgrzech<a href="#cite_note-Var2012-5">[5]</a>. Państwa o największej liczbie samobójstw to Chiny i Indie; popełnia się w nich ponad połowę wszystkich samobójstw<a href="#cite_note-Var2012-5">[5]</a>. Samobójstwo jest piątą najczęstszą przyczyną zgonu w Chinach<a href="#cite_note-China2009-39">[39]</a>. W Polsce w latach 1991–2013 popełnianych było średnio 4835 samobójstw każdego roku. W latach 1992–1998 śmierć zadawało sobie co roku średnio 5,5 tys. osób. W kolejnych latach do 2012 średnia wyniosła 4,4 tys. osób. W 2013 zarejestrowano jednak największą od początku lat 90. XX wieku liczbę tego typu zdarzeń – 6097<a href="#cite_note-kgp-40">[40]</a>. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Płeć">Płeć</h3>[<a href="/w/index.php?title=Samob%C3%B3jstwo&veaction=edit&section=5" title="Edytuj sekcję: Płeć" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Samob%C3%B3jstwo&action=edit&section=5" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Płeć">edytuj kod</a>]</div> <div class="thumb tmulti tright"><div class="thumbinner" style="width:404px;max-width:404px"><div role="heading" class="tmulti-header" style="clear:both;font-weight:bold;text-align:center">Płeć a częstość samobójstw</div><div class="tsingle" style="margin:1px;width:402px;max-width:402px"><div class="thumbimage"><a href="/wiki/Plik:Suicide_world_map_-_2009_Male.svg" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/54/Suicide_world_map_-_2009_Male.svg/400px-Suicide_world_map_-_2009_Male.svg.png" decoding="async" width="400" height="177" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/54/Suicide_world_map_-_2009_Male.svg/600px-Suicide_world_map_-_2009_Male.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/54/Suicide_world_map_-_2009_Male.svg/800px-Suicide_world_map_-_2009_Male.svg.png 2x" data-file-width="940" data-file-height="415" /></a></div></div><div class="tsingle" style="margin:1px;width:402px;max-width:402px"><div class="thumbimage"><a href="/wiki/Plik:Suicide_world_map_-_2009_Female,2.svg" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c4/Suicide_world_map_-_2009_Female%2C2.svg/400px-Suicide_world_map_-_2009_Female%2C2.svg.png" decoding="async" width="400" height="177" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c4/Suicide_world_map_-_2009_Female%2C2.svg/600px-Suicide_world_map_-_2009_Female%2C2.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c4/Suicide_world_map_-_2009_Female%2C2.svg/800px-Suicide_world_map_-_2009_Female%2C2.svg.png 2x" data-file-width="940" data-file-height="415" /></a></div><div class="thumbcaption" style="clear:left">Średnia liczba samobójstw przypadająca rocznie na 100 tys. mężczyzn (u góry) i kobiet (u dołu) według danych z lat 1978–2008 <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r72799541"> <div class="uklad-wielokolumnowy" style="column-count: 5; column-width: min(11em, 48vw)">      brak danych      < 1      1–5      5–5,8      5,8–8,5      8,5–12      12–19      19–22,5      22,5–26      26–29,5      29,5–33      33–36,5      >36,5 </div></div></div></div></div> W krajach zachodnich mężczyźni umierają na skutek samobójstwa cztery razy częściej niż kobiety<a href="#cite_note-Var2012-5">[5]</a>. Różnica ta jest widoczna wyraźniej w grupie osób powyżej 65 roku życia, w której mężczyźni dziesięciokrotnie częściej popełniają samobójstwo niż kobiety<a href="#cite_note-Sue2012-41">[41]</a>. Chiny są państwem o najwyższym wskaźniku samobójstw wśród kobiet i są jedynym państwem, w którym kobiety popełniają je częściej niż mężczyźni (stosunek 0,9)<a href="#cite_note-Var2012-5">[5]</a><a href="#cite_note-China2009-39">[39]</a>. We wschodniej części basenu Morza Śródziemnego wskaźnik samobójstw wśród kobiet i mężczyzn jest niemal równy<a href="#cite_note-Var2012-5">[5]</a>. Największy wskaźnik samobójstw wśród kobiet odnotowano w <a href="/wiki/Korea_Po%C5%82udniowa" title="Korea Południowa">Korei Południowej</a> i wynosi on 22 osoby na 100 tysięcy, jest on jednak ogólnie wysoki w Azji Południowo-Wschodniej i zachodniej części Pacyfiku<a href="#cite_note-Var2012-5">[5]</a>. W Polsce stosunek samobójstw mężczyzn do kobiet w latach 1991–2013 wynosił prawie 5:1, natomiast w 2018 zbliżył się do 7:1 (4471 samobójstw mężczyzn i 711 samobójstw kobiet), wykazując tendencję wzrostową<a href="#cite_note-kgp-40">[40]</a>. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Wiek">Wiek</h3>[<a href="/w/index.php?title=Samob%C3%B3jstwo&veaction=edit&section=6" title="Edytuj sekcję: Wiek" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Samob%C3%B3jstwo&action=edit&section=6" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Wiek">edytuj kod</a>]</div> W wielu państwach wskaźnik samobójstw jest najwyższy w grupie osób w średnim wieku<a href="#cite_note-Pit2012-42">[42]</a> lub wśród starszych osób<a href="#cite_note-Yip2012-43">[43]</a>. Całkowita liczba samobójstw jest jednak największa w grupie osób w wieku od 15 do 29 roku życia w porównaniu z całkowitą liczbą osób należących do grupy<a href="#cite_note-Var2012-5">[5]</a>. W USA do największej liczby samobójstw dochodzi wśród <a href="/wiki/Bia%C5%82a_odmiana_cz%C5%82owieka" title="Biała odmiana człowieka">białych</a> mężczyzn w wieku powyżej 80 roku życia, mimo że młodsze osoby częściej decydują się na próbę samobójczą<a href="#cite_note-EB2011-35">[35]</a>. Samobójstwo jest drugą najczęstszą przyczyną zgonu wśród <a href="/wiki/Dojrzewanie" title="Dojrzewanie">młodzieży</a><a href="#cite_note-Hawton2012-44">[44]</a> i młodych mężczyzn, zaraz po śmierci w wypadku<a href="#cite_note-Pit2012-42">[42]</a>. W przypadku młodych mężczyzn w krajach rozwiniętych samobójstwo jest przyczyną prawie 30% zgonów<a href="#cite_note-Pit2012-42">[42]</a>. W krajach rozwijających się wskaźnik jest podobny, ale stanowi mniejszą część wszystkich zgonów, w związku z tym, że dochodzi tam do większej liczby zgonów w wyniku innego rodzaju <a href="/wiki/Uraz_(medycyna)" title="Uraz (medycyna)">urazów</a><a href="#cite_note-Pit2012-42">[42]</a>. W przeciwieństwie do reszty świata, w Azji Południowo-Wschodniej do samobójstw dochodzi częściej wśród młodych, a nie starszych kobiet<a href="#cite_note-Var2012-5">[5]</a>. <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Czynniki_ryzyka">Czynniki ryzyka</h2>[<a href="/w/index.php?title=Samob%C3%B3jstwo&veaction=edit&section=7" title="Edytuj sekcję: Czynniki ryzyka" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Samob%C3%B3jstwo&action=edit&section=7" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Czynniki ryzyka">edytuj kod</a>]</div> Czynniki zwiększające ryzyko samobójstwa obejmują <a href="/wiki/Zaburzenia_psychiczne" title="Zaburzenia psychiczne">zaburzenia psychiczne</a>, uzależnienie od środków odurzających, stan psychiczny, <a href="/wiki/Spektrum_autyzmu" title="Spektrum autyzmu">spektrum autyzmu</a> (ryzyko samobójstwa u takich osób wzrasta przeszło dziewięciokrotnie)<a href="#cite_note-45">[45]</a>. niektóre normy kulturowe, problemy rodzinne i społeczne oraz uwarunkowania genetyczne<a href="#cite_note-Hawton2012-44">[44]</a>. Zaburzenia psychiczne oraz uzależnienie od substancji odurzających często występują równocześnie<a href="#cite_note-Drug2011-46">[46]</a>. Inne czynniki ryzyka to wcześniejsze próby samobójcze<a href="#cite_note-EB2011-35">[35]</a>, dostęp do środków umożliwiających popełnienie samobójstwa, samobójstwo w rodzinie lub <a href="/wiki/Urazowe_uszkodzenie_m%C3%B3zgu" title="Urazowe uszkodzenie mózgu">urazowe uszkodzenie mózgu</a><a href="#cite_note-47">[47]</a>. Przykładowo wskaźnik samobójstw jest wyższy w gospodarstwach domowych, w których obecna była broń palna<a href="#cite_note-Miller_393–408-48">[48]</a>. Czynniki społeczno-gospodarcze, takie jak <a href="/wiki/Bezrobocie" title="Bezrobocie">bezrobocie</a>, <a href="/wiki/Bieda" title="Bieda">ubóstwo</a>, <a href="/wiki/Bezdomno%C5%9B%C4%87" title="Bezdomność">bezdomność</a> oraz <a href="/wiki/Dyskryminacja_(psychologia_spo%C5%82eczna)" title="Dyskryminacja (psychologia społeczna)">dyskryminacja</a>, mogą być również przyczyną <a href="/wiki/My%C5%9Bli_samob%C3%B3jcze" title="Myśli samobójcze">myśli samobójczych</a><a href="#cite_note-49">[49]</a>. Od 15 do 40% samobójców zostawia <a href="/w/index.php?title=List_samob%C3%B3jczy&action=edit&redlink=1" class="new" title="List samobójczy (strona nie istnieje)">list samobójczy</a><a href="#cite_note-50">[50]</a>. Uwarunkowania genetyczne mogą być odpowiedzialne za 38–55% zachowań samobójczych<a href="#cite_note-Brent2008-51">[51]</a>. <a href="/wiki/Weteran" title="Weteran">Weterani wojenni</a> są w większym stopniu narażeni na samobójstwo w związku z tym, że cierpią często na zaburzenia psychiczne oraz problemy zdrowotne związane z wojną<a href="#cite_note-Martyr2009-52">[52]</a>. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Zaburzenia_psychiczne">Zaburzenia psychiczne</h3>[<a href="/w/index.php?title=Samob%C3%B3jstwo&veaction=edit&section=8" title="Edytuj sekcję: Zaburzenia psychiczne" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Samob%C3%B3jstwo&action=edit&section=8" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Zaburzenia psychiczne">edytuj kod</a>]</div> W zależności od różnych szacunków <a href="/wiki/Zaburzenia_psychiczne" title="Zaburzenia psychiczne">zaburzenia psychiczne</a> towarzyszą samobójstwu w od 27% do ponad 90% przypadków<a href="#cite_note-EB2011-35">[35]</a><a href="#cite_note-University_of_Manchester_Centre_for_Mental_Health_and_Risk-53">[53]</a>. W Polsce według danych <a href="/wiki/Komenda_G%C5%82%C3%B3wna_Policji" title="Komenda Główna Policji">Komendy Głównej Policji</a> w roku 2010 jedynie w 14% (765 na 5456 samobójstw, w tym 4087 dokonanych) udało się potwierdzić „chorobę psychiczną” (według terminologii KGP) jako przyczynę zamachu samobójczego<a href="#cite_note-54">[54]</a>. U osób przyjętych na oddział opieki psychiatrycznej ryzyko popełnienia samobójstwa wynosi 8,6%<a href="#cite_note-EB2011-35">[35]</a>. Połowa osób, które giną w rezultacie samobójstwa, cierpi na <a href="/wiki/Zaburzenia_depresyjne" title="Zaburzenia depresyjne">zaburzenia depresyjne</a>. Obecność wspomnianych zaburzeń lub innych <a href="/wiki/Zaburzenia_afektywne" title="Zaburzenia afektywne">zaburzeń afektywnych</a>, takich jak <a href="/wiki/Zaburzenia_afektywne_dwubiegunowe" title="Zaburzenia afektywne dwubiegunowe">zaburzenia afektywne dwubiegunowe</a>, zwiększa ryzyko popełnienia samobójstwa 20-krotnie<a href="#cite_note-Che2012-55">[55]</a>. Inne powiązane zaburzenia to <a href="/wiki/Schizofrenia" title="Schizofrenia">schizofrenia</a> (14%), <a href="/wiki/Zaburzenie_osobowo%C5%9Bci" title="Zaburzenie osobowości">zaburzenie osobowości</a> (14%)<a href="#cite_note-56">[56]</a> oraz <a href="/wiki/Zesp%C3%B3%C5%82_stresu_pourazowego" title="Zespół stresu pourazowego">zespół stresu pourazowego</a><a href="#cite_note-EB2011-35">[35]</a>. Około 5% osób cierpiących na schizofrenię umiera w wyniku samobójstwa<a href="#cite_note-Lancet09-57">[57]</a>. <a href="/wiki/Zaburzenia_od%C5%BCywiania" title="Zaburzenia odżywiania">Zaburzenia odżywiania</a> są innym istotnym czynnikiem zwiększającym to ryzyko<a href="#cite_note-Tint2010-58">[58]</a>. Wcześniejsze <a href="/wiki/Pr%C3%B3ba_samob%C3%B3jcza" title="Próba samobójcza">próby samobójcze</a> są często najistotniejszą zapowiedzią popełnienia samobójstwa<a href="#cite_note-EB2011-35">[35]</a>. Około 20% samobójców ma historię prób samobójczych, a 1% samobójstw następuje w ciągu roku od próby<a href="#cite_note-EB2011-35">[35]</a>, podczas gdy 5% następuje po 10 latach<a href="#cite_note-Tint2010-58">[58]</a>. Mimo że <a href="/wiki/Samookaleczenie" title="Samookaleczenie">samookaleczenie</a> nie jest uważane za próbę samobójczą, to występowanie zachowań mających na celu wyrządzenie sobie krzywdy jest uważane za czynnik ryzyka<a href="#cite_note-59">[59]</a>. W przypadku 80% popełnionych samobójstw osoba była badana przez lekarza w ciągu roku poprzedzającego zgon<a href="#cite_note-Pir1998-60">[60]</a>, a 45% w ciągu poprzedzającego miesiąca<a href="#cite_note-61">[61]</a>. Około 25–40% osób myślących o samobójstwie miało kontakt z pracownikami opieki psychiatrycznej w ciągu poprzedzającego roku<a href="#cite_note-University_of_Manchester_Centre_for_Mental_Health_and_Risk-53">[53]</a><a href="#cite_note-Pir1998-60">[60]</a>. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Zespół_presuicydalny">Zespół presuicydalny</h3>[<a href="/w/index.php?title=Samob%C3%B3jstwo&veaction=edit&section=9" title="Edytuj sekcję: Zespół presuicydalny" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Samob%C3%B3jstwo&action=edit&section=9" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Zespół presuicydalny">edytuj kod</a>]</div> <a href="/wiki/Zesp%C3%B3%C5%82_presuicydalny" title="Zespół presuicydalny">Zespół presuicydalny</a> (ang. pre-suicidal syndrome) to stan psychiczny bezpośrednio poprzedzający 80% <a href="/wiki/Pr%C3%B3ba_samob%C3%B3jcza" title="Próba samobójcza">prób popełnienia samobójstwa</a><a href="#cite_note-62">[62]</a>. Na stan ten składają się trzy główne, wzajemnie wzmacniające się komponenty (prekursory samobójstwa)<a href="#cite_note-63">[63]</a><a href="#cite_note-Aldridge-64">[64]</a><a href="#cite_note-65">[65]</a>: <ul><li>zawężenia następujących obszarów funkcjonowania: <ul><li>zawężenie dynamiczne (dominują negatywne uczucia i myśli, <a href="/wiki/Pesymizm" title="Pesymizm">pesymizm</a>, antycypowanie nieszczęść, <a href="/wiki/L%C4%99k" title="Lęk">lęk</a>, niskie poczucie własnej wartości, poczucie bezradności, koncentracja na poniesionych stratach),</li> <li>zawężenie sytuacyjne (niedostrzeganie możliwości zmiany swojej sytuacji, poczucie znalezienia się w sytuacji bez wyjścia, brak nadziei odbiera poczucie sensu i udaremnia podejmowanie konstruktywnych działań),</li> <li>zawężenie systemu <a href="/wiki/Warto%C5%9Bci" class="mw-redirect" title="Wartości">wartości</a> (dewaluacja wcześniej cenionych wartości, rezygnacja z zainteresowań i z kontaktów z innymi),</li> <li>zawężenie relacji interpersonalnych (wycofanie społeczne, osamotnienie, poczucie odrzucenia),</li></ul></li> <li>kumulowanie się agresji i napięcia, które najpierw są powstrzymywane, a ostatecznie zostają zwrócone do wewnątrz tj. przeciwko samemu sobie, czego wyrazem może być samobójstwo,</li> <li>pojawienie się fantazji, w których samobójstwo jest postrzegane jako korzystne i pożądane rozwiązanie (<a href="/wiki/My%C5%9Bli_samob%C3%B3jcze" title="Myśli samobójcze">myśli samobójczych</a>).</li></ul> Termin ten został stworzony w 1953 przez <a href="/wiki/Erwin_Ringel" title="Erwin Ringel">Erwina Ringela</a>, <a href="/wiki/Austria" title="Austria">austriackiego</a> <a href="/wiki/Lekarz" title="Lekarz">lekarza</a> <a href="/wiki/Psychiatria" title="Psychiatria">psychiatrę</a>, <a href="/wiki/Neurolog" title="Neurolog">neurologa</a>, pioniera badań nad zapobieganiem samobójstwom. Swoją teorię Ringel sformułował w oparciu o badania około 700 osób, które przeżyły <a href="/wiki/Pr%C3%B3ba_samob%C3%B3jcza" title="Próba samobójcza">próbę samobójczą</a><a href="#cite_note-66">[66]</a>. Zespołu presuicydalnego nie należy przypisywać jednemu określonemu <a href="/wiki/Zaburzenia_psychiczne" title="Zaburzenia psychiczne">zaburzeniu psychicznemu</a>. Jest to stan, który może wystąpić w przebiegu wielu różnych zaburzeń psychicznych<a href="#cite_note-Aldridge-64">[64]</a>. Zespół presuicydalny – jako stan bezpośredniego zagrożenia życia – wymaga bezzwłocznego udzielenia pomocy, objęcia dozorem celem udaremnienia ewentualnej <a href="/wiki/Pr%C3%B3ba_samob%C3%B3jcza" title="Próba samobójcza">próby samobójczej</a> oraz jak najszybszego objęcia opieką <a href="/wiki/Medycyna" title="Medycyna">medyczną</a><a href="#cite_note-67">[67]</a>. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Stosowanie_środków_odurzających">Stosowanie środków odurzających</h3>[<a href="/w/index.php?title=Samob%C3%B3jstwo&veaction=edit&section=10" title="Edytuj sekcję: Stosowanie środków odurzających" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Samob%C3%B3jstwo&action=edit&section=10" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Stosowanie środków odurzających">edytuj kod</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:The_Drunkard%27s_Progress_1846.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/de/The_Drunkard%27s_Progress_1846.jpg/300px-The_Drunkard%27s_Progress_1846.jpg" decoding="async" width="300" height="220" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/de/The_Drunkard%27s_Progress_1846.jpg/450px-The_Drunkard%27s_Progress_1846.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/de/The_Drunkard%27s_Progress_1846.jpg/600px-The_Drunkard%27s_Progress_1846.jpg 2x" data-file-width="5330" data-file-height="3905" /></a><figcaption>„Etapy pijackie” z 1846 r. obrazujące sposób, w jaki alkoholizm prowadzi do samobójstwa</figcaption></figure> Stosowanie <a href="/wiki/Substancja_psychoaktywna" title="Substancja psychoaktywna">substancji odurzających</a> jest drugim w kolejności najczęściej spotykanym czynnikiem ryzyka samobójstwa, zaraz po <a href="/wiki/Zaburzenia_depresyjne" title="Zaburzenia depresyjne">zaburzeniach depresyjnych</a> oraz <a href="/wiki/Zaburzenia_afektywne_dwubiegunowe" title="Zaburzenia afektywne dwubiegunowe">zaburzeniu afektywnym dwubiegunowym</a><a href="#cite_note-68">[68]</a>. Nadużywanie środków odurzających oraz ostre zatrucie tymi środkami często wiążą się z myślami samobójczymi<a href="#cite_note-Drug2011-46">[46]</a><a href="#cite_note-Fadem2004-69">[69]</a>. W połączeniu z osobistym żalem, jak np. w przypadku <a href="/wiki/%C5%BBal" title="Żal">żałoby</a>, ryzyko wzrasta<a href="#cite_note-Fadem2004-69">[69]</a>. Co więcej, nadużywanie środków odurzających wiąże się często z zaburzeniami psychicznymi<a href="#cite_note-Drug2011-46">[46]</a>. Większość osób w chwili samobójstwa znajduje się pod wpływem środków o działaniu <a href="/wiki/Leki_przeciwl%C4%99kowe" title="Leki przeciwlękowe">uspokajającym</a> lub <a href="/wiki/Leki_nasenne" title="Leki nasenne">nasennym</a> (takich jak alkohol lub <a href="/wiki/Benzodiazepiny_(leki)" title="Benzodiazepiny (leki)">benzodiazepiny</a>)<a href="#cite_note-Youssef2008-70">[70]</a>, a w 15–61% przypadków stwierdza się alkoholizm<a href="#cite_note-Drug2011-46">[46]</a>. Państwa, w których odsetek osób spożywających alkohol jest większy, oraz z większą liczbą barów mają najczęściej również większy wskaźnik samobójstw<a href="#cite_note-ETOH2006-71">[71]</a>, choć zależność ta dotyczy głównie <a href="/wiki/Nap%C3%B3j_alkoholowy" title="Napój alkoholowy">mocnego alkoholu</a>, a nie ogólnego spożycia alkoholu<a href="#cite_note-Drug2011-46">[46]</a>. 2,2–3,4% osób leczonych w związku z alkoholizmem umiera na skutek samobójstwa<a href="#cite_note-ETOH2006-71">[71]</a>. Alkoholicy decydujący się na samobójstwo to zazwyczaj starsi mężczyźni z historią prób samobójczych<a href="#cite_note-Drug2011-46">[46]</a>. Od 3 do 35% zgonów wśród osób zażywających <a href="/wiki/Heroina" title="Heroina">heroinę</a> jest rezultatem samobójstwa (ok. 14-krotnie więcej niż w przypadku osób nie zażywających narkotyku)<a href="#cite_note-72">[72]</a>. Istnieje korelacja pomiędzy nadużywaniem <a href="/wiki/Kokaina" title="Kokaina">kokainy</a> i <a href="/wiki/Metamfetamina" title="Metamfetamina">metamfetaminy</a> a samobójstwami<a href="#cite_note-Drug2011-46">[46]</a><a href="#cite_note-73">[73]</a>. W przypadku osób zażywających kokainę zagrożenie jest szczególnie wysokie w czasie abstynencji<a href="#cite_note-74">[74]</a>. Osoby przyjmujące <a href="/wiki/Wziewne_%C5%9Brodki_odurzaj%C4%85ce" title="Wziewne środki odurzające">wziewne środki odurzające</a> są również w znacznym stopniu narażone na <a href="/wiki/My%C5%9Bli_samob%C3%B3jcze" title="Myśli samobójcze">myśli samobójcze</a>. W 20% wspomnianych przypadków dochodzi do próby samobójczej, a 60% osób rozważa samobójstwo<a href="#cite_note-Drug2011-46">[46]</a>. <a href="/wiki/Palenie" title="Palenie">Palenie papierosów</a> jest również wiązane z zagrożeniem samobójstwem<a href="#cite_note-Hughes2008-75">[75]</a>. Brakuje dowodów świadczących o charakterze związku; jednak pojawiły się hipotezy, według których osoby predysponowane do palenia są również predysponowane do samobójstwa, ponieważ palenie jest przyczyną problemów zdrowotnych, które mogą być przyczyną podjęcia decyzji o zakończeniu życia. Palenie wpływa także na procesy chemiczne zachodzące w mózgu, wywołując jednocześnie skłonności samobójcze<a href="#cite_note-Hughes2008-75">[75]</a>. Wydaje się jednak, że <a href="/wiki/Marihuana" title="Marihuana">marihuana</a> nie stanowi niezależnego czynnika zwiększającego ryzyko popełnienia samobójstwa<a href="#cite_note-Drug2011-46">[46]</a>. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Problemy_z_hazardem">Problemy z hazardem</h3>[<a href="/w/index.php?title=Samob%C3%B3jstwo&veaction=edit&section=11" title="Edytuj sekcję: Problemy z hazardem" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Samob%C3%B3jstwo&action=edit&section=11" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Problemy z hazardem">edytuj kod</a>]</div> Osoby uzależnione od <a href="/wiki/Hazard" title="Hazard">hazardu</a> często miewają <a href="/wiki/My%C5%9Bli_samob%C3%B3jcze" title="Myśli samobójcze">myśli samobójcze</a> oraz częściej niż reszta populacji podejmują <a href="/wiki/Pr%C3%B3ba_samob%C3%B3jcza" title="Próba samobójcza">próbę samobójczą</a><a href="#cite_note-76">[76]</a> – od 12 do 24% patologicznych hazardzistów podejmuje próbę samobójczą<a href="#cite_note-Oliv2008-77">[77]</a>. Wskaźnik samobójstw wśród żon hazardzistów jest trzykrotnie wyższy niż w przypadku pozostałych osób<a href="#cite_note-Oliv2008-77">[77]</a>. Inne czynniki, które stanowią dodatkowe zagrożenie dla hazardzistów, to choroby psychiczne oraz uzależnienie od alkoholu i środków odurzających<a href="#cite_note-78">[78]</a>. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Choroby">Choroby</h3>[<a href="/w/index.php?title=Samob%C3%B3jstwo&veaction=edit&section=12" title="Edytuj sekcję: Choroby" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Samob%C3%B3jstwo&action=edit&section=12" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Choroby">edytuj kod</a>]</div> Istnieje związek pomiędzy samobójstwami a problemami w zakresie zdrowia, takimi jak<a href="#cite_note-Tint2010-58">[58]</a>: <a href="/w/index.php?title=B%C3%B3l_przewlek%C5%82y&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ból przewlekły (strona nie istnieje)">ból przewlekły</a><a href="#cite_note-79">[79]</a>, <a href="/wiki/Urazowe_uszkodzenie_m%C3%B3zgu" title="Urazowe uszkodzenie mózgu">urazowe uszkodzenie mózgu</a><a href="#cite_note-80">[80]</a>, <a href="/wiki/Nowotw%C3%B3r" title="Nowotwór">nowotwór</a><a href="#cite_note-Ang2012-81">[81]</a>, stosowanie <a href="/wiki/Hemodializa" title="Hemodializa">hemodializ</a>, zakażenie <a href="/wiki/Ludzki_wirus_niedoboru_odporno%C5%9Bci" title="Ludzki wirus niedoboru odporności">HIV</a>, <a href="/wiki/Tocze%C5%84_rumieniowaty_uk%C5%82adowy" title="Toczeń rumieniowaty układowy">toczeń rumieniowaty układowy</a> oraz inne<a href="#cite_note-Tint2010-58">[58]</a>. Zdiagnozowany nowotwór w przybliżeniu podwaja prawdopodobieństwo popełnienia samobójstwa<a href="#cite_note-Ang2012-81">[81]</a>. Podwyższone zagrożenie samobójstwem utrzymuje się po uwzględnieniu wpływu choroby wywołującej depresję oraz uzależnienia alkoholowego. U osób cierpiących na więcej niż jedną chorobę zagrożenie jest szczególnie wysokie. W Japonii główną przyczyną samobójstw są problemy zdrowotne<a href="#cite_note-82">[82]</a>. Zaburzenia snu, takie jak <a href="/wiki/Bezsenno%C5%9B%C4%87" title="Bezsenność">bezsenność</a><a href="#cite_note-83">[83]</a> oraz <a href="/wiki/Zesp%C3%B3%C5%82_bezdechu_sennego" title="Zespół bezdechu sennego">zespół bezdechu śródsennego</a>, są czynnikami ryzyka związanymi z depresją i samobójstwami. W niektórych przypadkach zaburzenia snu mogą być czynnikiem ryzyka niezależnym od depresji<a href="#cite_note-84">[84]</a>. Różne inne choroby mogą mieć objawy zbliżone do zaburzeń wpływających na nastrój: <a href="/wiki/Niedoczynno%C5%9B%C4%87_tarczycy" title="Niedoczynność tarczycy">niedoczynność tarczycy</a>, <a href="/wiki/Choroba_Alzheimera" title="Choroba Alzheimera">choroba Alzheimera</a>, <a href="/wiki/Nowotwory_o%C5%9Brodkowego_uk%C5%82adu_nerwowego" title="Nowotwory ośrodkowego układu nerwowego">nowotwory ośrodkowego układu nerwowego</a>, <a href="/wiki/Tocze%C5%84_rumieniowaty_uk%C5%82adowy" title="Toczeń rumieniowaty układowy">toczeń rumieniowaty układowy</a> oraz efekty uboczne wielu leków (jak np. <a href="/wiki/Leki_beta-adrenolityczne" title="Leki beta-adrenolityczne">leki beta-adrenolityczne</a> oraz <a href="/wiki/Steroidy" title="Steroidy">steroidy</a>)<a href="#cite_note-EB2011-35">[35]</a>. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Stany_psychospołeczne">Stany psychospołeczne</h3>[<a href="/w/index.php?title=Samob%C3%B3jstwo&veaction=edit&section=13" title="Edytuj sekcję: Stany psychospołeczne" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Samob%C3%B3jstwo&action=edit&section=13" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Stany psychospołeczne">edytuj kod</a>]</div> Różne stany psychospołeczne mogą być przyczyną podwyższonego zagrożenia związanego z samobójstwem: poczucie beznadziejności, utrata przyjemności w życiu, <a href="/wiki/Zaburzenia_depresyjne" title="Zaburzenia depresyjne">depresja</a> oraz lęk<a href="#cite_note-Che2012-55">[55]</a>. Brak umiejętności w zakresie rozwiązywania problemów, utrata wcześniej posiadanych umiejętności oraz brak umiejętności panowania nad własnym zachowaniem są również ważnymi czynnikami<a href="#cite_note-Che2012-55">[55]</a><a href="#cite_note-Joiner2005-85">[85]</a>. U starszych osób istotnym czynnikiem jest myślenie o sobie w kategorii ciężaru dla innych osób<a href="#cite_note-Van2011-86">[86]</a><a href="#cite_note-Van2011-86">[86]</a>. Przeżyty niedawno stres, np. utrata członka rodziny lub przyjaciela, utrata pracy lub izolacja społeczna (np. życie w samotności), również wpływają na podwyższone zagrożenie<a href="#cite_note-Che2012-55">[55]</a>. Osoby, które nigdy nie były w związku małżeńskim, również są znacznie częściej narażone na <a href="/wiki/My%C5%9Bli_samob%C3%B3jcze" title="Myśli samobójcze">myśli samobójcze</a><a href="#cite_note-EB2011-35">[35]</a>. Religijna postawa pozwala obniżyć zagrożenie wynikające z samobójstwa<a href="#cite_note-Religion2009-87">[87]</a>. Ma to prawdopodobnie związek z tym, że wiele wyznań negatywnie odnosi się do samobójstwa, oraz z tym, że wyznawcy religii odczuwają specyficzną, wynikającą z niej więź<a href="#cite_note-Religion2009-87">[87]</a>. Szczególnie niski wskaźnik samobójstw jest wśród <a href="/wiki/Muzu%C5%82manin" title="Muzułmanin">muzułmanów</a><a href="#cite_note-Islam2006-88">[88]</a>. Niektóre osoby decydują się na samobójstwo, żeby uciec przed prześladowaniem lub <a href="/wiki/Uprzedzenie" title="Uprzedzenie">uprzedzeniami</a><a href="#cite_note-Cox2012-89">[89]</a>. <a href="/wiki/Molestowanie_seksualne" title="Molestowanie seksualne">Molestowanie seksualne</a> w dzieciństwie<a href="#cite_note-90">[90]</a> lub przebywanie pod opieką <a href="/wiki/Rodzina_zast%C4%99pcza_(prawo)" title="Rodzina zastępcza (prawo)">rodziny zastępczej</a> są również czynnikami ryzyka<a href="#cite_note-91">[91]</a>. Molestowanie seksualne przyczynia się do ogólnego zagrożenia w 20%<a href="#cite_note-Brent2008-51">[51]</a>. Wyjaśnienie <a href="/wiki/Psychologia_ewolucyjna" title="Psychologia ewolucyjna">ewolucyjne</a> samobójstwa mówi, że pozwala ono zwiększyć <a href="/w/index.php?title=Dostosowanie_%C5%82%C4%85czne&action=edit&redlink=1" class="new" title="Dostosowanie łączne (strona nie istnieje)">dostosowanie łączne</a>. Dochodzi do tego, gdy osoba popełniająca samobójstwo nie może już mieć dzieci, a zużywa zasoby swoich krewnych, aby utrzymać się przy życiu. Głosy sprzeciwu dotyczą tego, że śmierć zdrowego dorosłego nie zwiększa prawdopodobieństwa dostosowania łącznego. <a href="/wiki/Adaptacja_(biologia)" title="Adaptacja (biologia)">Adaptacja</a> do znacznie innego środowiska może być równoznaczna z niedostosowaniem się do zmienionego środowiska potomków<a href="#cite_note-Joiner2005-85">[85]</a><a href="#cite_note-92">[92]</a>. Ubóstwo jest również uważane za czynnik ryzyka samobójstwa<a href="#cite_note-Stark2011-93">[93]</a>. Rosnące ubóstwo relatywne w porównaniu z osobami żyjącymi dookoła zwiększa zagrożenie związane z samobójstwem<a href="#cite_note-94">[94]</a>. W latach 1997–2010 ponad 200 000 rolników w <a href="/wiki/Indie" title="Indie">Indiach</a> popełniło <a href="/w/index.php?title=Samob%C3%B3jstwa_rolnik%C3%B3w_w_Indiach&action=edit&redlink=1" class="new" title="Samobójstwa rolników w Indiach (strona nie istnieje)">samobójstwo</a>, częściowo z powodu <a href="/wiki/D%C5%82ug_(ekonomia)" title="Dług (ekonomia)">zadłużenia</a><a href="#cite_note-95">[95]</a>. W Chinach do samobójstw na wsi dochodzi trzykrotnie częściej niż w miastach, co może mieć związek z problemami finansowymi w wybranych obszarach państwa<a href="#cite_note-96">[96]</a>. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Środki_masowego_przekazu_i_efekt_Wertera">Środki masowego przekazu i efekt Wertera</h3>[<a href="/w/index.php?title=Samob%C3%B3jstwo&veaction=edit&section=14" title="Edytuj sekcję: Środki masowego przekazu i efekt Wertera" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Samob%C3%B3jstwo&action=edit&section=14" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Środki masowego przekazu i efekt Wertera">edytuj kod</a>]</div> Znaczącą rolę w odbieraniu sobie życia odgrywają środki masowego przekazu, włączając Internet<a href="#cite_note-Hawton2012-44">[44]</a>. Sposób, w jaki pokazuje się w nich samobójstwo, może mieć negatywny wpływ, zwłaszcza jeżeli będzie ono przedstawiane w sposób intensywny, wyróżniający się oraz jeśli nada mu się wydźwięk romantyczny<a href="#cite_note-Boh2012-97">[97]</a>. Szczegółowy opis sposobu popełnienia samobójstwa może być przyczyną popularyzacji wybranej metody popełnienia samobójstwa<a href="#cite_note-Yip2012-43">[43]</a>. Popularyzacja samobójstwa znana jest także jako <a href="/wiki/Efekt_Wertera" title="Efekt Wertera">efekt Wertera</a>, nazwanego tak ze względu na <a href="/wiki/Protagonista_(teatr)" class="mw-redirect" title="Protagonista (teatr)">protagonistę</a> w napisanej przez <a href="/wiki/Johann_Wolfgang_von_Goethe" title="Johann Wolfgang von Goethe">Goethego</a> powieści <a href="/wiki/Cierpienia_m%C5%82odego_Wertera" title="Cierpienia młodego Wertera">Cierpienia młodego Wertera</a>, który popełnia samobójstwo<a href="#cite_note-Sia2012-98">[98]</a>. Ryzyko jest znacznie wyższe wśród nastolatków postrzegających samobójstwo w sposób romantyczny<a href="#cite_note-99">[99]</a>. Niektórzy badacze wskazują jednak, że dane są niejednoznaczne i nie wiadomo, czy efekt Wertera rzeczywiście występuje<a href="#cite_note-CITEREFGratton200115276-100">[100]</a>. W szczególności niejednoznaczne są dane dotyczące wpływu branży rozrywkowej<a href="#cite_note-101">[101]</a>. Przeciwieństwem efektu Wertera jest efekt Papageno, w ramach którego metody radzenia sobie z emocjami mogą mieć na wybraną osobę pozytywny wpływ. Nazwa pochodzi od <a href="/wiki/Papageno" title="Papageno">postaci</a> występującej w operze <a href="/wiki/Wolfgang_Amadeus_Mozart" title="Wolfgang Amadeus Mozart">Mozarta</a> <a href="/wiki/Czarodziejski_flet_(KV_620)" title="Czarodziejski flet (KV 620)">Czarodziejski flet</a>, która z obawy o utratę ukochanej osoby zamierza popełnić samobójstwo, jednak zostaje powstrzymana przez przyjaciela<a href="#cite_note-Sia2012-98">[98]</a>. Wyniki badań potwierdzających <a href="/wiki/Wsp%C3%B3%C5%82czynnik_korelacji" title="Współczynnik korelacji">korelację</a> pomiędzy nagłośnieniem w <a href="/wiki/%C5%9Arodki_masowego_przekazu" title="Środki masowego przekazu">mass mediach</a> faktu popełnienia samobójstwa a wzrostem liczby popełnionych samobójstw opublikował <a href="/wiki/Socjologia" title="Socjologia">socjolog</a> David Philips w 1974 na Uniwersytecie Kalifornijskim w <a href="/wiki/San_Diego" title="San Diego">San Diego</a> (wprowadzając przy tym termin <a href="/wiki/Efekt_Wertera" title="Efekt Wertera">efekt Wertera</a>)<a href="#cite_note-102">[102]</a>. Philips wyjaśniał efekt Wertera jako skrajny przykład działania jednostki zgodnie z regułą <a href="/wiki/Spo%C5%82eczny_dow%C3%B3d_s%C5%82uszno%C5%9Bci" title="Społeczny dowód słuszności">społecznego dowodu słuszności</a> – fakt popełnienia samobójstwa np. przez sławną osobę jest wystarczającym powodem, aby niektórzy ludzie doszli do wniosku, iż odebranie sobie życia jest właściwą decyzją. Dalsze badania, przeprowadzone na podstawie statystyk popełnionych samobójstw od 1947 do 1968, wykazały, że nagłośniony publicznie fakt popełnienia samobójstwa wywołał serię następnych 58 podobnych samobójstw <a href="/wiki/Na%C5%9Bladownictwo" title="Naśladownictwo">naśladowczych</a><a href="#cite_note-Wywieranie_wpływu_na_ludzi-103">[103]</a> w czasie do 2 miesięcy po podaniu tej wiadomości, przy czym wzrost liczby samobójstw był tym większy, im więcej czasu poświęcano w mass mediach na opisywanie i informowanie o popełnionym czynie. Interesujący jest także fakt, że w przypadku nagłaśniania samobójstw, w których ginie więcej niż jedna osoba (np. wskutek morderstwa dokonanego przez samobójcę), wzrasta liczba podobnych wypadków. Grupą najbardziej podatną na naśladowanie nagłośnionego samobójstwa są nastolatkowie i osoby podobne do samobójcy<a href="#cite_note-Wywieranie_wpływu_na_ludzi-103">[103]</a>. W świetle badań Philipsa problemem <a href="/wiki/Etyka" title="Etyka">etycznym</a> pozostaje, czy środki masowego przekazu powinny w ogóle informować o samobójstwach, gdyż oprócz potencjalnych samobójców na odebranie sobie życia decydują się także osoby, które nigdy nie podjęłyby takiej decyzji. Analizy statystyczne<a href="#cite_note-Wywieranie_wpływu_na_ludzi-103">[103]</a> wykazały, iż nagłaśnianie w środkach masowego przekazu faktu popełnienia samobójstwa prowadzi do stałej nadwyżki samobójstw, ponieważ po początkowym gwałtownym wzroście liczby samobójstw nie zauważa się później spadku liczby samobójstw poniżej stałego poziomu dla danej populacji, który powinien być obserwowany, gdyby pod wpływem wrzawy medialnej samobójstwo popełniali tylko potencjalni samobójcy. Końcowym efektem nieumiejętnej działalności informacyjnej mediów w tym zakresie jest trwały wzrost średniego poziomu popełnianych samobójstw dla danej populacji<a href="#cite_note-Wywieranie_wpływu_na_ludzi-103">[103]</a>. Wyniki powyższych badań spowodowały wydanie w 2003 przez <a href="/wiki/%C5%9Awiatowa_Organizacja_Zdrowia" title="Światowa Organizacja Zdrowia">Światową Organizację Zdrowia</a> raportu: „Zapobieganie samobójstwom: Poradnik dla pracowników mediów”<a href="#cite_note-Zapobieganie_samobójstwom-104">[104]</a>, w którym ostrzega się dziennikarzy przed skutkami informowania o samobójstwach. Światowa Organizacja Zdrowia wykazała w raporcie, iż niewłaściwe informowanie o samobójstwach przyczynia się do śmierci wielu młodych ludzi. W raporcie dowiedziono na podstawie badań naukowych, że istotnymi czynnikami wpływającymi na powstanie „efektu Wertera” są podawane publicznie w mediach: szczegóły dotyczące okoliczności samobójstwa, fotografie zmarłych, dokładne opisy powodów oraz samego aktu odebrania sobie życia, przypisywanie komuś winy oraz przede wszystkim ukazywanie samobójstwa w formie atrakcyjnej medialnie sensacji i metody rozwiązywania problemów<a href="#cite_note-Zapobieganie_samobójstwom-104">[104]</a>. Gdy środki masowego przekazu postępują zgodnie z odpowiednimi procedurami, zagrożenie związane z samobójstwami może zostać obniżone<a href="#cite_note-Boh2012-97">[97]</a>. Długoterminowe nawiązanie współpracy ze środkami masowego przekazu może być trudnym przedsięwzięciem<a href="#cite_note-Boh2012-97">[97]</a>. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Aresztowanie_i_osadzenie_w_zakładzie_karnym">Aresztowanie i osadzenie w zakładzie karnym</h3>[<a href="/w/index.php?title=Samob%C3%B3jstwo&veaction=edit&section=15" title="Edytuj sekcję: Aresztowanie i osadzenie w zakładzie karnym" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Samob%C3%B3jstwo&action=edit&section=15" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Aresztowanie i osadzenie w zakładzie karnym">edytuj kod</a>]</div> Samobójstwo osób <a href="/wiki/Tymczasowe_aresztowanie" title="Tymczasowe aresztowanie">tymczasowo aresztowanych</a> i skazanych na <a href="/wiki/Pozbawienie_wolno%C5%9Bci" title="Pozbawienie wolności">karę pozbawienia wolności</a> w <a href="/wiki/Areszt_%C5%9Bledczy" title="Areszt śledczy">aresztach śledczych</a> i <a href="/wiki/Zak%C5%82ad_karny" title="Zakład karny">zakładach karnych</a> jest jedną z najczęstszych przyczyn zgonów wśród osób <a href="/w/index.php?title=Osadzony&action=edit&redlink=1" class="new" title="Osadzony (strona nie istnieje)">osadzonych</a>. Wskaźnik samobójstw u osób przebywających w aresztach śledczych jest dziesięciokrotnie, a w przypadku zakładów karnych trzykrotnie wyższy niż u osób przebywających na wolności. Pod względem płci więcej samobójstw popełniają mężczyźni, co ma związek z tym, iż stanowią oni większość wśród osadzonych. Kobiety tymczasowo aresztowane lub skazane na karę pozbawienia wolności podejmują nieudane <a href="/wiki/Pr%C3%B3ba_samob%C3%B3jcza" title="Próba samobójcza">próby samobójcze</a> pięciokrotnie częściej, niż kobiety na wolności oraz dwukrotnie częściej, niż osadzeni mężczyźni o analogicznych cechach. Do grupy wysokiego ryzyka należą młodociani umieszczeni w zakładach karnych dla dorosłych<a href="#cite_note-areszt-105">[105]</a>. Osoby tymczasowo aresztowane przed procesem sądowym, które popełniają samobójstwo, to najczęściej nieżonaci mężczyźni w przedziale wiekowym 20–25 lat. Jest to pierwszy konflikt z prawem dla takiej osoby i ma on najczęściej związek z substancjami psychoaktywnymi (na dodatek osoby takie w chwili aresztowania są pod wpływem owych substancji). Samobójstwo jest popełniane najczęściej w ciągu pierwszej doby od zatrzymania. Z kolei osoby skazane, które popełniają samobójstwo, to najczęściej mężczyźni w przedziale wiekowym 30–35 lat. Zostali oni skazani za przestępstwo z użyciem przemocy. Samobójstwo jest popełniane najczęściej po 4–5 latach pozbawienia wolności i ma związek z konfliktami ze współwięźniami lub funkcjonariuszami służby więziennej, rodzinnymi albo negatywnym postanowieniem sądu dotyczącym np. odrzucenia apelacji czy też odmowy zwolnienia warunkowego<a href="#cite_note-areszt-105">[105]</a>. Wspólnymi cechami dla samobójstw wśród osadzonych jest przebywanie osadzonego w izolatce lub pojedynczej celi oraz popełnianie czynu w momencie, gdy personel aresztu/zakładu jest najmniej liczny (noc, weekend)<a href="#cite_note-areszt-105">[105]</a>. Zachowania samobójcze u osób osadzonych mogą mieć związek z próbą <a href="/wiki/Manipulacja_(psychologia)" title="Manipulacja (psychologia)">manipulacji</a> mającą na celu zdobycie maksymalnej kontroli nad otoczeniem, w jakim się znajdują. Kontrola taka może umożliwić ucieczkę lub zagrozić zdrowiu i życiu funkcjonariuszy służby więziennej, jak i współwięźniów. Innym motywem może być możliwość znalezienia się w mniej restrykcyjnych warunkach i pod mniejszą kontrolą (np. w szpitalu), co wykorzystywane jest przez osoby niechcące lub niepotrafiące przystosować się do warunków panujących w aresztach śledczych i zakładach karnych. Wśród kobiet występowanie <a href="/wiki/Samookaleczenie" title="Samookaleczenie">samookaleczenia</a> ma głównie związek z reakcją na <a href="/wiki/Stres" title="Stres">stres</a>. Niekiedy zachowania samobójcze mające być próbą manipulacji otoczenia doprowadzają w istocie do niezamierzonej śmierci<a href="#cite_note-areszt-105">[105]</a>. <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Sposoby">Sposoby</h2>[<a href="/w/index.php?title=Samob%C3%B3jstwo&veaction=edit&section=16" title="Edytuj sekcję: Sposoby" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Samob%C3%B3jstwo&action=edit&section=16" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Sposoby">edytuj kod</a>]</div> Sposoby popełnienia samobójstwa są różne w poszczególnych państwach i okresach historycznych. Do najczęściej spotykanych należą <a href="/wiki/Powieszenie" title="Powieszenie">powieszenie się</a>, <a href="/wiki/Zatrucie" title="Zatrucie">zatrucie</a> oraz wykorzystanie <a href="/wiki/Bro%C5%84_palna" title="Broń palna">broni palnej</a><a href="#cite_note-106">[106]</a>. Wybór metody wynika częściowo z różnej dostępności środków<a href="#cite_note-Yip2012-43">[43]</a>. Badanie przeprowadzone w 56 państwach wykazało, że powieszenie się jest najpopularniejszym sposobem popełnienia samobójstwa w większości państw<a href="#cite_note-107">[107]</a> i jest wybierane przez 53% mężczyzn i 39% kobiet<a href="#cite_note-108">[108]</a>. Na całym świecie 30% samobójstw dokonywanych jest przy użyciu <a href="/wiki/Trucizna" title="Trucizna">trucizn</a>, zwłaszcza <a href="/wiki/Pestycydy" title="Pestycydy">pestycydów</a>. Udział samobójstw z ich udziałem waha się od 4% w Europie do ponad 50% w rejonie Pacyfiku<a href="#cite_note-109">[109]</a>. Zatrucie <a href="/wiki/Pestycydy" title="Pestycydy">pestycydami</a> jest częste w <a href="/wiki/Ameryka_%C5%81aci%C5%84ska" title="Ameryka Łacińska">Ameryce Łacińskiej</a>, co wynika z powszechnego dostępu do tych środków wśród ludności zajmującej się rolnictwem<a href="#cite_note-Yip2012-43">[43]</a>. W wielu państwach 60% samobójstw wśród kobiet i 30% samobójstw wśród mężczyzn dokonuje się poprzez przedawkowanie leków<a href="#cite_note-110">[110]</a>. Wiele przypadków przedawkowania jest nieplanowanych i występuje w okresie nasilonej <a href="/wiki/Ambiwalencja_suicydalna" title="Ambiwalencja suicydalna">ambiwalencji emocjonalnej</a><a href="#cite_note-Yip2012-43">[43]</a>. Odsetek zgonów w zależności od sposobu popełnienia samobójstwa jest różny: dla broni palnej 80–90%, dla utonięcia 65–80%, dla powieszenia się 60–85%, dla otrucia spalinami samochodowymi 40–60%, dla skoku z wysokości 35–60%, dla <a href="/wiki/Zatrucie_tlenkiem_w%C4%99gla" title="Zatrucie tlenkiem węgla">zaczadzenia</a><a href="#cite_note-węgiel-111">[a]</a> 40–50%, dla zatrucia pestycydami 6–75%, a dla przedawkowania leków 1,5–4%<a href="#cite_note-Yip2012-43">[43]</a>. Najczęstsze sposoby popełnienia samobójstwa nie pokrywają się z najskuteczniejszymi, w wyniku czego 85% <a href="/wiki/Pr%C3%B3ba_samob%C3%B3jcza" title="Próba samobójcza">prób samobójczych</a> w krajach rozwiniętych wiąże się z przedawkowaniem leków<a href="#cite_note-Tint2010-58">[58]</a>. W USA 92,3% samobójstw wiąże się z użyciem trzech najczęstszych metod: broni palnej, powieszenia i zatrucia<a href="#cite_note-USStats2005-112">[111]</a>. W Szwajcarii, gdzie prawie każdy posiada broń palną, najwięcej samobójstw dokonywanych jest przez powieszenie się<a href="#cite_note-113">[112]</a>. Samobójstwo poprzez skok jest częste w <a href="/wiki/Hongkong" title="Hongkong">Hongkongu</a> oraz <a href="/wiki/Singapur" title="Singapur">Singapurze</a> i stanowi przyczynę odpowiednio 50% i 80% samobójstw<a href="#cite_note-Yip2012-43">[43]</a>. Najczęstszym sposobem popełnienia samobójstwa w Chinach jest spożycie pestycydów<a href="#cite_note-WRVp196-114">[113]</a>. W Japonii nadal spotyka się tradycyjną formę samobójstwa poprzez <a href="/wiki/Seppuku" title="Seppuku">seppuku</a><a href="#cite_note-WRVp196-114">[113]</a>, jednak najpowszechniejszym sposobem jest powieszenie się<a href="#cite_note-115">[114]</a>. Jedną z metod samobójstwa jest samobójstwo pośrednie – (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>) suicide by proxy (samobójstwo przez pełnomocnika), suicide by cop (<a href="/wiki/Samob%C3%B3jstwo_przez_policj%C4%99" title="Samobójstwo przez policję">samobójstwo przez policję</a>). Zostało opisane jako każdy incydent, w którym samobójca powoduje, że jego śmierć ma zostać przeprowadzona przez inną osobę. W USA zanotowano incydenty polegające na markowaniu przez samobójców użycia broni przeciwko uzbrojonemu funkcjonariuszowi (prawdziwej lub atrapy – zabawki, gazowej, pistoletu startowego) w celu sprowokowania go do zabicia samobójcy<a href="#cite_note-116">[115]</a><a href="#cite_note-117">[116]</a>. <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Patofizjologia">Patofizjologia</h2>[<a href="/w/index.php?title=Samob%C3%B3jstwo&veaction=edit&section=17" title="Edytuj sekcję: Patofizjologia" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Samob%C3%B3jstwo&action=edit&section=17" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Patofizjologia">edytuj kod</a>]</div> Uważa się, że samobójstwo jest wynikiem wzajemnego oddziaływania czynników społecznych, środowiskowych, psychicznych oraz <a href="/wiki/Biologia" title="Biologia">biologicznych</a> (<a href="/wiki/Fizjologia_patologiczna" title="Fizjologia patologiczna">patofizjologicznych</a>)<a href="#cite_note-Yip2012-43">[43]</a>. Dowiedziono, że niski poziom <a href="/wiki/Neurotroficzny_czynnik_pochodzenia_m%C3%B3zgowego" title="Neurotroficzny czynnik pochodzenia mózgowego">neurotroficznego czynnika pochodzenia mózgowego</a> (BDNF) jest bezpośrednio związany z samobójstwem<a href="#cite_note-118">[117]</a> (a także z depresją, zaburzeniami pourazowymi, schizofrenią oraz <a href="/wiki/Zaburzenia_obsesyjno-kompulsyjne" title="Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne">zaburzeniami obsesyjno-kompulsyjnymi</a><a href="#cite_note-119">[118]</a><a href="#cite_note-120">[119]</a>). <a href="/wiki/Sekcja_zw%C5%82ok" title="Sekcja zwłok">Sekcje zwłok</a> wykazały u samobójców obniżenie poziomu BDNF w <a href="/wiki/Hipokamp" title="Hipokamp">hipokampie</a> i <a href="/wiki/Kora_przedczo%C5%82owa" title="Kora przedczołowa">korze przedczołowej</a> – dotyczyło zarówno samobójców bez diagnozy <a href="/wiki/Zaburzenia_psychiczne" title="Zaburzenia psychiczne">zaburzeń psychicznych</a>, jak i cierpiących na zaburzenia psychiczne<a href="#cite_note-121">[120]</a>. Uważa się, że poziom <a href="/wiki/Serotonina" title="Serotonina">serotoniny</a>, <a href="/wiki/Neuroprzeka%C5%BAnik" title="Neuroprzekaźnik">neuroprzekaźnika</a> występującego w mózgu, jest niski u samobójców. Opiera się to częściowo na odkryciu podwyższonych poziomów <a href="/w/index.php?title=Receptor_5-HT2E&action=edit&redlink=1" class="new" title="Receptor 5-HT2E (strona nie istnieje)">receptorów 5-HT2A</a> stwierdzonych po śmierci<a href="#cite_note-Dwi2012-122">[121]</a>. Ponadto, na niski poziom serotoniny w mózgu samobójców wskazuje obniżony poziomu <a href="/wiki/Kwas_5-hydroksyindolooctowy" title="Kwas 5-hydroksyindolooctowy">kwasu 5-hydroksyindolooctowego</a> (który jest produktem rozpadu serotoniny) w <a href="/wiki/P%C5%82yn_m%C3%B3zgowo-rdzeniowy" title="Płyn mózgowo-rdzeniowy">płynie mózgowo-rdzeniowym</a><a href="#cite_note-123">[122]</a>. W zachowaniach samobójczych ważną rolę odgrywa także <a href="/wiki/O%C5%9B_podwzg%C3%B3rze-przysadka-nadnercza" title="Oś podwzgórze-przysadka-nadnercza">oś hormonalna podwzgórze-przysadka-nadnercza</a>. Potwierdzeniem tego jest wysoki poziom <a href="/wiki/Kortyzol" title="Kortyzol">kortyzolu</a> w płynie mózgowo-rdzeniowym samobójców<a href="#cite_note-124">[123]</a>. Przeszkodą dla szybkiego rozwoju badań nad procesami patofizjologicznymi związanymi z samobójstwem są znaczne trudności metodologiczne<a href="#cite_note-Dwi2012-122">[121]</a>. Przyjmuje się, że dalsze badania <a href="/wiki/Epigenetyka" title="Epigenetyka">epigenetyczne</a> (dotyczące zmian w ekspresji genów pod wpływem czynników środowiskowych, które nie zmieniają kodu <a href="/wiki/Kwas_deoksyrybonukleinowy" title="Kwas deoksyrybonukleinowy">DNA</a>) mogą pozwolić poszerzyć wiedzę dotyczącą procesów patofizjologicznych związanych z zagrożeniem samobójczym<a href="#cite_note-125">[124]</a>. <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Metody_zapobiegawcze">Metody zapobiegawcze</h2>[<a href="/w/index.php?title=Samob%C3%B3jstwo&veaction=edit&section=18" title="Edytuj sekcję: Metody zapobiegawcze" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Samob%C3%B3jstwo&action=edit&section=18" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Metody zapobiegawcze">edytuj kod</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Suicidemessageggb01252006.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/66/Suicidemessageggb01252006.JPG/220px-Suicidemessageggb01252006.JPG" decoding="async" width="220" height="147" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/66/Suicidemessageggb01252006.JPG/330px-Suicidemessageggb01252006.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/66/Suicidemessageggb01252006.JPG/440px-Suicidemessageggb01252006.JPG 2x" data-file-width="3456" data-file-height="2304" /></a><figcaption>Tabliczka umieszczona na moście <a href="/wiki/Golden_Gate_Bridge" title="Golden Gate Bridge">Golden Gate</a> zachęcająca do skorzystania z telefonu zaufania dla osób myślących o samobójstwie.</figcaption></figure> Zapobieganie samobójstwom (prewencja samobójstw) oznacza działania, których celem jest niedopuszczanie do występowania samobójstw, polegające na identyfikowaniu i redukowaniu czynników prowadzących do samobójstw. Kluczowe znaczenie zapobiegawcze mają działania na rzecz poprawy stanu zdrowia psychicznego populacji, które obejmują upowszechnianie dostępu do świadczeń zdrowotnych, w tym opieki psychiatrycznej, psychoterapeutycznych metod leczenia, kompleksowej <a href="/wiki/Psychiatria_%C5%9Brodowiskowa" title="Psychiatria środowiskowa">opieki środowiskowej</a> i <a href="/wiki/Leczenie_odwykowe" title="Leczenie odwykowe">lecznictwa odwykowego</a>. Działania te pozwalają na objęcie skutecznym leczeniem osób cierpiących z powodu <a href="/wiki/Zaburzenia_depresyjne" title="Zaburzenia depresyjne">depresji</a>, <a href="/wiki/Zaburzenia_afektywne_dwubiegunowe" title="Zaburzenia afektywne dwubiegunowe">choroby afektywnej dwubiegunowej</a>, <a href="/wiki/Schizofrenia" title="Schizofrenia">schizofrenii</a>, <a href="/wiki/Alkoholizm" title="Alkoholizm">uzależnienia od alkoholu</a> oraz <a href="/wiki/Narkomania" title="Narkomania">środków odurzających</a> lub innych <a href="/wiki/Zaburzenia_psychiczne" title="Zaburzenia psychiczne">zaburzeń psychicznych</a>, a zwłaszcza tych osób, które już wcześniej podjęły <a href="/wiki/Pr%C3%B3ba_samob%C3%B3jcza" title="Próba samobójcza">próbę samobójczą</a> lub inne działania <a href="/wiki/Autoagresja_(psychologia)" title="Autoagresja (psychologia)">autoagresywne</a><a href="#cite_note-WHO2012-36">[36]</a><a href="#cite_note-126">[125]</a>. Znaczenie zapobiegawcze mają także działania na rzecz przyjaznych warunków pracy<a href="#cite_note-127">[126]</a> i warunków bytowych, opieka socjalna, działania zmierzające do wzmacniania i poprawy relacji rodzinnych, więzi społecznych, przeciwdziałanie <a href="/wiki/Dyskryminacja_(psychologia_spo%C5%82eczna)" title="Dyskryminacja (psychologia społeczna)">dyskryminacji</a>, upowszechnianie wiedzy na tematy <a href="/wiki/Zdrowie_psychiczne" title="Zdrowie psychiczne">zdrowia psychicznego</a> i jego ochrony<a href="#cite_note-Stark2011-93">[93]</a><a href="#cite_note-128">[127]</a><a href="#cite_note-129">[128]</a>. Rolę zapobiegawczą pełni także zmniejszenie dostępności środków samobójczych, jak np. dostępu do <a href="/wiki/Bro%C5%84_palna" title="Broń palna">broni palnej</a> oraz <a href="/wiki/Toksyczno%C5%9B%C4%87" title="Toksyczność">substancji toksycznych</a> i <a href="/wiki/Wykaz_%C5%9Brodk%C3%B3w_odurzaj%C4%85cych_i_substancji_psychotropowych" title="Wykaz środków odurzających i substancji psychotropowych">odurzających</a>, w tym <a href="/wiki/Nap%C3%B3j_alkoholowy" title="Napój alkoholowy">alkoholu</a><a href="#cite_note-WHO2012-36">[36]</a><a href="#cite_note-Yip2012-43">[43]</a><a href="#cite_note-Drug2011-46">[46]</a>. Inne środki zapobiegawcze obejmują zmniejszenie dostępu do <a href="/wiki/W%C4%99giel_drzewny" title="Węgiel drzewny">węgla drzewnego</a><a href="#cite_note-węgiel-111">[a]</a> oraz montowanie barierek na mostach i peronach metra<a href="#cite_note-Yip2012-43">[43]</a>. Choć <a href="/wiki/Telefon_zaufania" title="Telefon zaufania">telefony zaufania</a> są środkiem powszechnie stosowanym, dotychczas nie potwierdzono empirycznie ich skuteczności<a href="#cite_note-130">[129]</a><a href="#cite_note-131">[130]</a>. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Badania_przesiewowe">Badania przesiewowe</h3>[<a href="/w/index.php?title=Samob%C3%B3jstwo&veaction=edit&section=19" title="Edytuj sekcję: Badania przesiewowe" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Samob%C3%B3jstwo&action=edit&section=19" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Badania przesiewowe">edytuj kod</a>]</div> Brakuje danych dotyczących skuteczności badań przesiewowych ludności na ostateczny wskaźnik samobójstw<a href="#cite_note-132">[131]</a>. W związku z wysokim odsetkiem osób, których wynik jest pozytywny, a które nie są zagrożone samobójstwem, pojawiają się zastrzeżenia, że działania przesiewowe mogą prowadzić do nadmiernego wykorzystania zasobów ochrony zdrowia psychicznego<a href="#cite_note-133">[132]</a>. Zalecana jest jednak ocena osób zagrożonych<a href="#cite_note-EB2011-35">[35]</a>. Wydaje się, że zapytanie o <a href="/wiki/My%C5%9Bli_samob%C3%B3jcze" title="Myśli samobójcze">myśli samobójcze</a> nie zwiększa zagrożenia<a href="#cite_note-EB2011-35">[35]</a>. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Leczenie_zaburzeń_psychicznych">Leczenie zaburzeń psychicznych</h3>[<a href="/w/index.php?title=Samob%C3%B3jstwo&veaction=edit&section=20" title="Edytuj sekcję: Leczenie zaburzeń psychicznych" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Samob%C3%B3jstwo&action=edit&section=20" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Leczenie zaburzeń psychicznych">edytuj kod</a>]</div> W przypadku osób cierpiących na zaburzenia psychiczne różne rodzaje terapii mogą pomóc zmniejszyć zagrożenie związane z samobójstwem. Osoby w aktywny sposób próbujące popełnić samobójstwo mogą zostać przyjęte do ośrodka psychiatrycznego, dobrowolnie lub nie<a href="#cite_note-EB2011-35">[35]</a>. Przedmioty stanowiące zagrożenie są zazwyczaj rekwirowane<a href="#cite_note-Tint2010-58">[58]</a>. Niektórzy klinicyści nakłaniają pacjentów do podpisania umowy zapobiegającej samobójstwu, w ramach której pacjent stwierdza, że nie będzie próbował się zranić po wypisaniu<a href="#cite_note-EB2011-35">[35]</a>. Nie udowodniono jednak skuteczności takiego działania<a href="#cite_note-EB2011-35">[35]</a>. Jeżeli osoba nie jest szczególnie zagrożona, możliwe jest prowadzenie terapii psychicznej ambulatoryjnie<a href="#cite_note-Tint2010-58">[58]</a>. W przypadku osób o <a href="/wiki/Osobowo%C5%9B%C4%87_chwiejna_emocjonalnie_typu_borderline" title="Osobowość chwiejna emocjonalnie typu borderline">osobowości chwiejnej emocjonalnie typu borderline</a>, które zazwyczaj miewają <a href="/wiki/My%C5%9Bli_samob%C3%B3jcze" title="Myśli samobójcze">myśli samobójcze</a> krótkoterminowa hospitalizacja nie jest skuteczniejszą metodą niż opieka w ramach społeczności<a href="#cite_note-134">[133]</a><a href="#cite_note-135">[134]</a>. Przedstawiono niepotwierdzone dowody świadczące o tym, że <a href="/wiki/Psychoterapia" title="Psychoterapia">psychoterapia</a>, zwłaszcza <a href="/w/index.php?title=Dialektyczna_terapia_behawioralna&action=edit&redlink=1" class="new" title="Dialektyczna terapia behawioralna (strona nie istnieje)">dialektyczna terapia behawioralna</a>, pozwala zmniejszyć zagrożenie samobójstwem u młodzieży<a href="#cite_note-Can2010-136">[135]</a> oraz u osób o osobowości chwiejnej typu borderline<a href="#cite_note-137">[136]</a>. Nie znaleziono jednak jednoznacznych dowodów na zmniejszenie liczby popełnianych samobójstw<a href="#cite_note-Can2010-136">[135]</a>. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Ryzyko_samobójcze_a_stosowanie_leków_przeciwdepresyjnych">Ryzyko samobójcze a stosowanie leków przeciwdepresyjnych</h3>[<a href="/w/index.php?title=Samob%C3%B3jstwo&veaction=edit&section=21" title="Edytuj sekcję: Ryzyko samobójcze a stosowanie leków przeciwdepresyjnych" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Samob%C3%B3jstwo&action=edit&section=21" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Ryzyko samobójcze a stosowanie leków przeciwdepresyjnych">edytuj kod</a>]</div> Tzw. <a href="/wiki/Leki_przeciwdepresyjne" title="Leki przeciwdepresyjne">leki przeciwdepresyjne</a> są niejednolitą grupą substancji o zróżnicowanej budowie chemicznej, mechanizmach działania i wpływie na organizm. Ponadto, reakcje na ten sam lek przeciwdepresyjny mogą być znacząco odmienne u różnych pacjentów (osobnicza zmienność w odpowiedzi na lek). Szacuje się, że zastosowanie leku przeciwdepresyjnego przynosi istotną poprawę u ok. 50–70% pacjentów leczonych z powodu depresji. U blisko połowy z pozostałych, zmiana leku również przynosi poprawę. Leki z tej grupy znajdują zastosowanie nie tylko w leczeniu zaburzeń depresyjnych, lecz także zaburzeniach lękowo-depresyjnych, zaburzeniach obsesyjno-kompulsyjnych, zaburzeniach lękowych uogólnionych, agorafobii, fobii społecznej, zaburzeniach adaptacyjnych, zaburzeniach stresu pourazowego, zaburzeniach jedzenia i innych. Korzystny wpływ tych leków na nastrój pacjentów (i część innych aspektów funkcjonowania) zwykle ujawnia się po upływie 10–28 dni ich systematycznego stosowania. Natomiast nieco wcześniej dochodzi do poprawy w zakresie napędu psychomotorycznego, co subiektywnie wyraża się w poczuciu dysponowania większym zasobem energii czy też większymi chęciami do podejmowania aktywności. Z kolei działania niepożądane, jeżeli wystąpią, zwykle obserwowane są w ciągu pierwszych kilku dni od rozpoczęcia terapii. Mają one najczęściej łagodny charakter (np. przemijająca utrata łaknienia, nudności, biegunka, bóle głowy). Jednakże u niewielkiej części pacjentów dochodzi do nasilenia niepokoju, pobudzenia lub <a href="/wiki/Akatyzja" title="Akatyzja">akatyzji</a>. Wymienione sytuacje wzmożenia napędu lub pobudzenia, które poprzedzają poprawę w zakresie nastroju, mogą przejściowo nasilać myśli lub tendencje samobójcze (ulotki informacyjne znajdujące się w opakowaniach z lekami przeciwdepresyjnymi zwykle zawierają skróconą informację na ten temat). W takich przypadkach kontakt z lekarzem i odpowiednie zmodyfikowanie leczenia zwykle pozwalają na usunięcie lub zredukowanie działań niepożądanych. Ryzyko opisanych komplikacji uwydatnia znaczenie odpowiedniej współpracy pacjent-lekarz w zakresie stosowanej farmakoterapii – szczególnie u pacjentów, u których wyjściowo obecne są <a href="/wiki/My%C5%9Bli_samob%C3%B3jcze" title="Myśli samobójcze">myśli samobójcze</a><a href="#cite_note-:0-138">[137]</a><a href="#cite_note-:1-139">[138]</a><a href="#cite_note-:2-140">[139]</a>. Przeważająca część badań wskazuje, że stosowanie leków przeciwdepresyjnych, zwłaszcza z grupy selektywnych inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny, w leczeniu depresji jednobiegunowej prowadzi w dłuższej perspektywie do redukcji <a href="/wiki/My%C5%9Bli_samob%C3%B3jcze" title="Myśli samobójcze">myśli samobójczych</a> oraz zachowań samobójczych. Przyjmuje się, że efekt ten uzyskiwany jest za pośrednictwem ich korzystnego wpływu na objawy depresji jednobiegunowej<a href="#cite_note-:0-138">[137]</a><a href="#cite_note-:1-139">[138]</a><a href="#cite_note-:2-140">[139]</a><a href="#cite_note-141">[140]</a>. Niemniej jednak, badania nad bezpieczeństwem stosowania leków przeciwdepresyjnych wciąż są prowadzone, przy czym wyniki części z nich wzbudzają kontrowersje<a href="#cite_note-Hawton2012-44">[44]</a><a href="#cite_note-142">[141]</a><a href="#cite_note-143">[142]</a>. <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Instytucje_oferujące_wsparcie_lub_terapię">Instytucje oferujące wsparcie lub terapię</h2>[<a href="/w/index.php?title=Samob%C3%B3jstwo&veaction=edit&section=22" title="Edytuj sekcję: Instytucje oferujące wsparcie lub terapię" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Samob%C3%B3jstwo&action=edit&section=22" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Instytucje oferujące wsparcie lub terapię">edytuj kod</a>]</div> W przypadku występowania <a href="/wiki/My%C5%9Bli_samob%C3%B3jcze" title="Myśli samobójcze">myśli samobójczych</a>, szczególnie tych którym towarzyszą tendencje do ich realizacji (zagrożenie samobójcze), następujące instytucje oferują profesjonalną pomoc<a href="#cite_note-144">[143]</a><a href="#cite_note-145">[144]</a>: <ul><li><a href="/wiki/Interwencja_kryzysowa" title="Interwencja kryzysowa">ośrodki interwencji kryzysowej</a>,</li> <li><a href="/wiki/Pogotowie_ratunkowe" title="Pogotowie ratunkowe">pogotowie ratunkowe</a>,</li> <li><a href="/wiki/Szpitalny_oddzia%C5%82_ratunkowy" title="Szpitalny oddział ratunkowy">szpitalne oddziały ratunkowe</a>,</li> <li>szpitalne <a href="/wiki/Izba_przyj%C4%99%C4%87" title="Izba przyjęć">izby przyjęć</a>,</li> <li>poradnie <a href="/wiki/Zdrowie_psychiczne" title="Zdrowie psychiczne">zdrowia psychicznego</a>,</li> <li>gabinety <a href="/wiki/Psychiatria" title="Psychiatria">psychiatryczne</a>, <a href="/wiki/Psychoterapia" title="Psychoterapia">psychoterapeutyczne</a> i <a href="/wiki/Psychologia_kliniczna" title="Psychologia kliniczna">psychologiczne</a>,</li> <li>ośrodki całodobowej opieki zdrowotnej,</li> <li>ośrodki <a href="/wiki/Podstawowa_opieka_zdrowotna" title="Podstawowa opieka zdrowotna">podstawowej opieki zdrowotnej</a>,</li> <li>telefony zaufania,</li> <li>portale internetowe oferujące informacje i wsparcie,</li> <li>grupy wsparcia (o profilu zależnym od podłoża tendencji samobójczych).</li></ul> Od 7 czerwca 2021 roku działa w Polsce internetowa platforma edukacyjno-profilaktyczna <a href="/w/index.php?title=%C5%BBycie_warte_jest_rozmowy&action=edit&redlink=1" class="new" title="Życie warte jest rozmowy (strona nie istnieje)">Życie warte jest rozmowy</a>, powstała we współpracy z Polskim Towarzystwem Suicydologicznym<a href="#cite_note-146">[145]</a><a href="#cite_note-147">[146]</a>. <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Historia">Historia</h2>[<a href="/w/index.php?title=Samob%C3%B3jstwo&veaction=edit&section=23" title="Edytuj sekcję: Historia" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Samob%C3%B3jstwo&action=edit&section=23" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Historia">edytuj kod</a>]</div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Historia_pojęcia">Historia pojęcia</h3>[<a href="/w/index.php?title=Samob%C3%B3jstwo&veaction=edit&section=24" title="Edytuj sekcję: Historia pojęcia" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Samob%C3%B3jstwo&action=edit&section=24" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Historia pojęcia">edytuj kod</a>]</div> Odrębne słowo na oznaczenie samobójstwa pojawiło się dopiero w <a href="/wiki/Nowo%C5%BCytno%C5%9B%C4%87" title="Nowożytność">czasach nowożytnych</a>. Wcześniej używano wyrażeń opisowych lub ogólnych słów oznaczających zabójstwo, co mogło być źródłem nieporozumień. Łacińska nazwa suicidium (od sui caedere, „zabić się”) jest notowana w 1177<a href="#cite_note-CITEREFBronisch200115259-148">[147]</a>. Jest to jednak użycie incydentalne i pojęcie nie weszło do szerszego użytku. Od łacińskiego słowa pochodzi angielskie suicide, a także niektóre przymiotniki w języku polskim (np. zespół presuicydalny). Angielskie suicide notowane jest w 1634. Słowo to nadal było szerzej nieznane i było używane zamiennie z bardziej opisowymi self-slaughter, self-killing, czy self-destruction<a href="#cite_note-CITEREFHelios201315-149">[148]</a>. Polskie samobójstwo odnotowane jest dopiero w latach 70. XVIII w.<a href="#cite_note-CITEREFHelios201315-149">[148]</a> <a href="/wiki/S%C5%82ownik_j%C4%99zyka_polskiego_(Samuel_Bogumi%C5%82_Linde)" title="Słownik języka polskiego (Samuel Bogumił Linde)">Słownik Lindego</a> odnotowuje też inne formy: siebiebójstwo, siebiebój, samokatca<a href="#cite_note-150">[149]</a>. Brak odrębnego słowa w epoce nowożytnej na oznaczenie samobójstwa jest dla wielu badaczy zastanawiający. Wskazują oni, że może być to oznaką istnienia kulturowego <a href="/wiki/Tabu" title="Tabu">tabu</a> – niechęci mówienia o samobójstwie, być może umotywowanej religijnie, a także braku zrozumienia odrębności zjawiska<a href="#cite_note-CITEREFMurray20052270-151">[150]</a>. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Stosunek_do_samobójstwa">Stosunek do samobójstwa</h3>[<a href="/w/index.php?title=Samob%C3%B3jstwo&veaction=edit&section=25" title="Edytuj sekcję: Stosunek do samobójstwa" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Samob%C3%B3jstwo&action=edit&section=25" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Stosunek do samobójstwa">edytuj kod</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:106_Conrad_Cichorius,_Die_Reliefs_der_Traianss%C3%A4ule,_Tafel_CVI.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fd/106_Conrad_Cichorius%2C_Die_Reliefs_der_Traianss%C3%A4ule%2C_Tafel_CVI.jpg/220px-106_Conrad_Cichorius%2C_Die_Reliefs_der_Traianss%C3%A4ule%2C_Tafel_CVI.jpg" decoding="async" width="220" height="142" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fd/106_Conrad_Cichorius%2C_Die_Reliefs_der_Traianss%C3%A4ule%2C_Tafel_CVI.jpg/330px-106_Conrad_Cichorius%2C_Die_Reliefs_der_Traianss%C3%A4ule%2C_Tafel_CVI.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fd/106_Conrad_Cichorius%2C_Die_Reliefs_der_Traianss%C3%A4ule%2C_Tafel_CVI.jpg/440px-106_Conrad_Cichorius%2C_Die_Reliefs_der_Traianss%C3%A4ule%2C_Tafel_CVI.jpg 2x" data-file-width="2000" data-file-height="1288" /></a><figcaption>Samobójstwo Decebala z <a href="/wiki/Kolumna_Trajana" title="Kolumna Trajana">Kolumny Trajana</a></figcaption></figure> Poglądy na samobójstwo i sposób traktowania samobójców podlegały przemianom w toku historii. Na Zachodzie, w starożytności stosunek do samobójstwa był niejednoznaczny. Początkowo samobójstwo rozpatrywane było w kategoriach religijnych, moralnych bądź jako zjawisko patologiczne. Często było traktowane jako wynik choroby psychicznej czy interwencji sił naddnaturalnych<a href="#cite_note-CITEREFGratton200115273-152">[151]</a>. W starożytnych <a href="/wiki/Ateny" title="Ateny">Atenach</a> osoba popełniająca samobójstwo bez zgody państwa nie mogła liczyć na normalny pogrzeb. Samobójca był chowany samotnie poza miastem, bez mogiły ani nagrobka<a href="#cite_note-153">[152]</a>. W <a href="/wiki/Staro%C5%BCytna_Grecja" title="Starożytna Grecja">starożytnej Grecji</a> oraz <a href="/wiki/Staro%C5%BCytny_Rzym" title="Starożytny Rzym">Rzymie</a> samobójstwo było uważane za dopuszczalną metodę radzenia sobie z porażką militarną<a href="#cite_note-Maris2000-154">[153]</a>. Kiedy w antycznym Rzymie <a href="/wiki/Niewolnictwo" title="Niewolnictwo">niewolnicy</a> zaczęli ponosić śmierć z własnej ręki, zostało uznane za przestępstwo, z powodów ekonomicznych<a href="#cite_note-155">[154]</a>. Zasadniczą zmianę w stosunku do samobójstwa wniosło <a href="/wiki/Chrze%C5%9Bcija%C5%84stwo" title="Chrześcijaństwo">chrześcijaństwo</a>. W doktrynie chrześcijańskiej (<a href="/wiki/Biblia" title="Biblia">Biblia</a>, <a href="/wiki/Augustyn_z_Hippony" title="Augustyn z Hippony">Augustyn z Hippony</a>, <a href="/wiki/Tomasz_z_Akwinu" title="Tomasz z Akwinu">Tomasz z Akwinu</a>) samobójstwo było jednoznacznie potępiane. Chrześcijaństwo jako dominująca religia, wyznaczyło także opinie społeczne i kształt instytucji prawnych. Przez wiele stuleci, samobójstwo było aktem jednoznacznie potępianym: przez prawo, społeczeństwo, religię (zarówno katolicyzm, jak i protestantyzm) i filozofię<a href="#cite_note-CITEREFCholbi20172.2.-156">[155]</a>. Chrześcijanie, którzy zdecydowali się na próbę samobójczą, byli <a href="/wiki/Ekskomunika" title="Ekskomunika">ekskomunikowani</a>, a osoby, które zmarły w wyniku samobójstwa, były chowane poza poświęconym cmentarzem<a href="#cite_note-McL2007-157">[156]</a>. Samobójstwo (zarówno udane, jak i niedoszłe) było karane prawem. Zgodnie z <a href="/w/index.php?title=Ordonans_o_post%C4%99powaniu_karnym&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ordonans o postępowaniu karnym (strona nie istnieje)">ordonansem o postępowaniu karnym</a> <a href="/wiki/Ludwik_XIV" title="Ludwik XIV">Ludwika XIV</a> (1670) ciało samobójcy było przeciągane po ulicach, twarzą do ziemi, lub wyrzucane na stos śmieci. Mienie samobójcy było konfiskowane<a href="#cite_note-158">[157]</a><a href="#cite_note-Maris540-159">[158]</a>. Pierwszą szerszą argumentację broniącą samobójstwa przedstawił John Donne w teologiczno-prawniczej pracy Biathanatos (1607)<a href="#cite_note-CITEREFCholbi20172.2.-156">[155]</a>. Szersza zmiana w opinii na temat samobójstwa zaczęła zachodzić dopiero w kolejnym stuleciu. W <a href="/wiki/O%C5%9Bwiecenie_(epoka)" title="Oświecenie (epoka)">oświeceniu</a> zaczęto odchodzić od jego oceny religijnej, jako grzechu przeciwko Bogu, a zaczęto je postrzegać w kategoriach świeckich i naukowych<a href="#cite_note-CITEREFCholbi20172.3.-160">[159]</a>. Rozwój prasy upowszechnił wiedzę o skali zjawiska samobójstwa. Stopniowo zaczęto postrzegać samobójstwo jako zjawisko masowe, a nie wyjątkowe. Doniesienia prasowe na temat poszczególnych samobójstw, stopniowo zmieniały też nastawienie opinii publicznej, która zaczęła postrzegać w samobójcach osoby, które należy zrozumieć i współczuć im. Spowodowało to większe zróżnicowanie w ocenach etycznych samobójstwa, a także odejście od jego kryminalizacji<a href="#cite_note-161">[160]</a>. Dużą rolę w zmianie nastawienia miała literatura, m.in. dzieła <a href="/wiki/Jean-Jacques_Rousseau" title="Jean-Jacques Rousseau">Rousseau</a>, <a href="/wiki/Johann_Wolfgang_von_Goethe" title="Johann Wolfgang von Goethe">Goethego</a> i <a href="/wiki/Gustave_Flaubert" title="Gustave Flaubert">Flauberta</a>, prezentujące idealizowany obraz samobójstwa, jako tragedii jednostki odrzuconej przez społeczeństwo czy dotkniętej nieszczęśliwą miłością<a href="#cite_note-CITEREFCholbi20172.3.-160">[159]</a>. W XIX wieku samobójstwo stało się przedmiotem badań naukowych. W wielu krajach zaczęto zbierać szczegółowe dane statystyczne na temat samobójstw. Samobójstwo stało się przedmiotem zainteresowania <a href="/wiki/Psychologia" title="Psychologia">psychologii</a>, a na przełomie XIX i XX w. za sprawą <a href="/wiki/%C3%89mile_Durkheim" title="Émile Durkheim">Durkheima</a> również <a href="/wiki/Socjologia" title="Socjologia">socjologii</a>. Rosnące w XIX wieku statystyki samobójstw były przez wielu traktowane jako przejaw postępującego upadku społeczeństw zachodnich. Samobójstwo zaczęto postrzegać jako <a href="/wiki/Kwestia_spo%C5%82eczna" title="Kwestia społeczna">problem społeczny</a>, a dążenie do zmniejszania skali tego zjawiska stało się przedmiotem zainteresowania <a href="/wiki/Polityka_spo%C5%82eczna" title="Polityka społeczna">polityki społecznej</a> państw<a href="#cite_note-CITEREFCholbi20172.3.-160">[159]</a>. <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Filozofia">Filozofia</h2>[<a href="/w/index.php?title=Samob%C3%B3jstwo&veaction=edit&section=26" title="Edytuj sekcję: Filozofia" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Samob%C3%B3jstwo&action=edit&section=26" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Filozofia">edytuj kod</a>]</div> Samobójstwo od czasów najdawniejszych jest istotnym problemem <a href="/wiki/Etyka" title="Etyka">etycznym</a>. Stanowi też przedmiot rozważań <a href="/wiki/Antropologia_filozoficzna" title="Antropologia filozoficzna">antropologii filozoficznej</a>. Stanowiska filozoficzne na temat samobójstwa dużo czerpią z tradycji religijnych (filozofia zachodnia z tradycji judeochrześcijańskiej). Współcześnie na dyskusje filozoficzne ogromny wpływ mają odkrycia naukowe. Podstawowym problemem etycznym, jest pytanie o warunki, w których samobójstwo może być uzasadnione moralnie. Bardziej szczegółowymi kwestiami jest rola innych osób (czy mogą pomagać przy samobójstwie, czy powinny powstrzymywać samobójcę), rola państwa (<a href="/wiki/Penalizacja" title="Penalizacja">penalizacja</a> samobójstwa lub dążenie do przeciwdziałania samobójstwu) i pytanie, czy samobójstwo może być <a href="/w/index.php?title=Racjonalno%C5%9B%C4%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="Racjonalność (strona nie istnieje)">aktem racjonalnym</a><a href="#cite_note-CITEREFCholbi20173.1.-162">[161]</a>. Współcześnie, ważnym obszarem sporów <a href="/wiki/Bioetyka" title="Bioetyka">bioetycznych</a> jest <a href="/wiki/Eutanazja" title="Eutanazja">eutanazja</a>. Spory te w dużej mierze czerpią z dyskusji dotyczących samobójstwa, są jednak odrębnym obszarem problemowym. Innymi współcześnie dyskutowanymi problemami na temat samobójstwa jest prawo do samobójstwa, a także kwestie epistemologiczne (co to znaczy dobrze poinformowana wola jednostki, czy nie wiedząc, czym jest śmierć, można podjąć racjonalną decyzję o zakończeniu życia)<a href="#cite_note-CITEREFBattin20042480-163">[162]</a>. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Argumenty_deontologiczne">Argumenty deontologiczne</h3>[<a href="/w/index.php?title=Samob%C3%B3jstwo&veaction=edit&section=27" title="Edytuj sekcję: Argumenty deontologiczne" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Samob%C3%B3jstwo&action=edit&section=27" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Argumenty deontologiczne">edytuj kod</a>]</div> <a href="/w/index.php?title=Etyka_deontologiczna&action=edit&redlink=1" class="new" title="Etyka deontologiczna (strona nie istnieje)">Etyki deontologiczne</a> dokonują <a href="/w/index.php?title=Ocena_etyczna&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ocena etyczna (strona nie istnieje)">oceny etycznej</a> samobójstwa na podstawie istniejących <a href="/wiki/Normy_moralne" title="Normy moralne">norm</a> i zasad moralnych. Wiele etyk religijnych (w szczególności <a href="/wiki/Etyka_chrze%C5%9Bcija%C5%84ska" title="Etyka chrześcijańska">etyka chrześcijańska</a>) zakazuje samobójstwa na podstawie przykazań danej religii. W chrześcijaństwie wpływowe argumenty przeciwko samobójstwu sformułowali <a href="/wiki/Augustyn_z_Hippony" title="Augustyn z Hippony">Augustyn z Hippony</a> i <a href="/wiki/Tomasz_z_Akwinu" title="Tomasz z Akwinu">Tomasz z Akwinu</a><a href="#cite_note-CITEREFBattin200115269-164">[163]</a>. Augustyn wskazywał, że samobójstwo jest odrzuceniem Boskiego daru życia i jest sprzeczne z <a href="/w/index.php?title=Wola_Boga&action=edit&redlink=1" class="new" title="Wola Boga (strona nie istnieje)">wolą Boga</a>. Akwinata oparł sprzeciw wobec samobójstwa na pojęciu naturalności. Samobójstwo jest jego zdaniem nienaturalne (a tym samym stanowi <a href="/wiki/Grzechy_powszednie_i_ci%C4%99%C5%BCkie" title="Grzechy powszednie i ciężkie">grzech ciężki</a>), gdyż jest sprzeczne z <a href="/wiki/Conatus" title="Conatus">dążeniem każdej istoty do samozachowania</a>. Wywodzący się ze stanowiska religijnego argument odwołujący się do świętości życia ludzkiego jest obecny w dyskusjach etycznych do dnia dzisiejszego, również w pismach autorów świeckich (np. <a href="/wiki/Ronald_Dworkin" title="Ronald Dworkin">Ronald Dworkin</a>)<a href="#cite_note-CITEREFCholbi20173.2.-165">[164]</a>. Świeckie argumenty przeciwko samobójstwu sformułował m.in. <a href="/wiki/Immanuel_Kant" title="Immanuel Kant">Immanuel Kant</a>, opierając się na <a href="/wiki/Imperatyw_kategoryczny" title="Imperatyw kategoryczny">imperatywie kategorycznym</a><a href="#cite_note-CITEREFBattin200115269-164">[163]</a>. Stanowisko Kanta uznawane jest niekiedy za jedyne świeckie stanowisko etyczne, z dobrze uzasadnionym etycznym potępieniem samobójstwa<a href="#cite_note-CITEREFBattin20042479-166">[165]</a>. Istnieją również stanowiska deontologiczne wskazujące, że samobójstwo może być dopuszczalne, a w niektórych przypadkach nawet zalecane. Stanowiska te odwołują się najczęściej do zasady <a href="/w/index.php?title=Autonomia_moralna&action=edit&redlink=1" class="new" title="Autonomia moralna (strona nie istnieje)">autonomii moralnej</a> podmiotu, dając jej pierwszeństwo, jeśli akt samobójstwa był zgodny z poinformowaną <a href="/wiki/Wolna_wola" title="Wolna wola">wolą jednostki</a> i nie wiąże się ze szkodą innych. Argumenty na rzecz takiej oceny samobójstwa przedstawili <a href="/wiki/Seneka_M%C5%82odszy" title="Seneka Młodszy">Seneka Młodszy</a>, <a href="/wiki/Arthur_Schopenhauer" title="Arthur Schopenhauer">Artur Schopenhauer</a>, <a href="/wiki/Jean-Jacques_Rousseau" title="Jean-Jacques Rousseau">Jean-Jacques Rousseau</a> (ustami St. Preuxa – postaci z <a href="/wiki/Nowa_Heloiza" title="Nowa Heloiza">Nowej Heloizy</a>) i <a href="/wiki/Madame_de_Sta%C3%ABl" title="Madame de Staël">Madame de Staël</a> (która jednak zmieniła później swoją ocenę samobójstwa)<a href="#cite_note-CITEREFBattin200115270-167">[166]</a>. Ze stanowiska deontologicznego wyrastają również współczesne koncepcje wskazujące na istnienie podstawowego prawa jednostki do samobójstwa (wyrażone m.in. przez Schopenhauera i <a href="/wiki/Friedrich_Nietzsche" title="Friedrich Nietzsche">Friedricha Nietzschego</a>)<a href="#cite_note-CITEREFBattin200115270-167">[166]</a>. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Argumenty_konsekwencjonalistyczne">Argumenty konsekwencjonalistyczne</h3>[<a href="/w/index.php?title=Samob%C3%B3jstwo&veaction=edit&section=28" title="Edytuj sekcję: Argumenty konsekwencjonalistyczne" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Samob%C3%B3jstwo&action=edit&section=28" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Argumenty konsekwencjonalistyczne">edytuj kod</a>]</div> <a href="/wiki/Konsekwencjalizm" title="Konsekwencjalizm">Etyki konsekwencjalistyczne</a> w swojej ocenie etycznej biorą pod uwagę konsekwencje, jakie dla jednostki i dla jej otoczenia niesie samobójstwo. Konsekwencjalistyczna argumentacja religijna (np. w chrześcijaństwie) wskazuje, że ten grzech ciężki niesie ze sobą wieczne potępienie samobójcy. W filozofii politycznej czy argumentacji prawniczej wskazywano często, że samobójstwo jest obrazą przeciwko władcy, państwu, czy społeczeństwu (<a href="/wiki/Arystoteles" title="Arystoteles">Arystoteles</a>, <a href="/wiki/William_Blackstone" title="William Blackstone">William Blackstone</a>)<a href="#cite_note-CITEREFBattin200115270-167">[166]</a>. Wskazywano również na negatywne konsekwencje (prawne, psychologiczne, społeczne), jakie ma samobójstwo dla osób najbliższych. Z kolei <a href="/wiki/Stoicyzm" title="Stoicyzm">stoicy</a> argumentowali za samobójstwem, jeśli mogło przynieść dobre konsekwencje (np. podniesienie <a href="/wiki/Cnota" title="Cnota">cnót publicznych</a>, obrona <a href="/wiki/Wolno%C5%9B%C4%87" title="Wolność">wolności</a> i innych wartości)<a href="#cite_note-CITEREFBattin200115270-167">[166]</a>. <a href="/wiki/Utylitaryzm" title="Utylitaryzm">Utylitarna</a> ocena samobójstwa zależy od kalkulacji różnych wartości (np. bólu, który zostaje przerwany i ewentualnych korzyści dla najbliższych)<a href="#cite_note-CITEREFBattin20042479-166">[165]</a>. Jak wskazywał <a href="/wiki/David_Hume" title="David Hume">David Hume</a>, podejmując polemikę z religijnymi i świeckimi argumentami potępiającymi samobójstwo, życie jednostki może być tak pełne cierpienia i trudu, że jego trwanie może być gorsze dla jednostki niż śmierć<a href="#cite_note-CITEREFCholbi20172.3.-160">[159]</a>. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Etyka_cnót">Etyka cnót</h3>[<a href="/w/index.php?title=Samob%C3%B3jstwo&veaction=edit&section=29" title="Edytuj sekcję: Etyka cnót" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Samob%C3%B3jstwo&action=edit&section=29" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Etyka cnót">edytuj kod</a>]</div> Mniej rozwinięta jest refleksja nad samobójstwem w ramach <a href="/wiki/Etyka_cn%C3%B3t" title="Etyka cnót">etyki cnót</a>. Etycy argumentujący przeciwko samobójstwu, wskazywali, że jest to forma <a href="/w/index.php?title=Tch%C3%B3rzostwo&action=edit&redlink=1" class="new" title="Tchórzostwo (strona nie istnieje)">tchórzostwa</a>, ucieczki przed problemami czy cierpieniem (Arystoteles, Augustyn z Hippony, Tomasz z Akwinu, Madame de Staël w późniejszym okresie)<a href="#cite_note-CITEREFBattin200115270-167">[166]</a>. Aretaiczni obrońcy samobójstwa (w szczególności stoicy) wskazywali z kolei, że samobójstwo jest aktem <a href="/wiki/M%C4%99stwo" title="Męstwo">odwagi</a> i afirmacją osobistej wolności<a href="#cite_note-CITEREFBattin200115270-167">[166]</a>. Dla <a href="/wiki/Filozofia_cynicka" title="Filozofia cynicka">starożytnych cyników</a> (np. <a href="/wiki/Peregrinos_Proteus" title="Peregrinos Proteus">Peregrinosa Proteusa</a>) samobójstwo wiązało się z praktykowaniem <a href="/wiki/Cnota" title="Cnota">cnoty</a> <a href="/wiki/Apatheia" title="Apatheia">apatii</a>: pogardy wobec śmierci i nieczułości na cierpienie<a href="#cite_note-168">[167]</a>. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Antropologia_filozoficzna">Antropologia filozoficzna</h3>[<a href="/w/index.php?title=Samob%C3%B3jstwo&veaction=edit&section=30" title="Edytuj sekcję: Antropologia filozoficzna" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Samob%C3%B3jstwo&action=edit&section=30" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Antropologia filozoficzna">edytuj kod</a>]</div> Samobójstwo stanowi jeden z centralnych motywów <a href="/wiki/Egzystencjalizm" title="Egzystencjalizm">egzystencjalizmu</a>, który traktuje je jako akt wyrażający istotę ludzkiej kondycji<a href="#cite_note-CITEREFCholbi20172.3.-160">[159]</a>. W świecie, w którym człowiek jest jedynym źródłem sensu, odebranie sobie życia jest najbardziej radykalnym aktem, na który człowiek może się zdobyć. Najbardziej wpływową analizą samobójstwa jest <a href="/wiki/Mit_Syzyfa" title="Mit Syzyfa">Mit Syzyfa</a> <a href="/wiki/Albert_Camus" title="Albert Camus">Alberta Camusa</a><a href="#cite_note-CITEREFMichelman2008-169">[168]</a> . W pierwszym zdaniu eseju Camus deklaruje „Jest tylko jeden problem filozoficzny prawdziwie poważny: samobójstwo”<a href="#cite_note-170">[169]</a>. Camus, wskazując na brak ostatecznego celu i <a href="/wiki/Absurd_(poj%C4%99cie)" title="Absurd (pojęcie)">absurdalność</a> życia ludzkiego i świata, opisuje samobójstwo jako akt ucieczki. Pod tym słowem rozumie zarówno odebranie sobie życia fizycznego, jak i „samobójstwo filozoficzne” – intelektualną ucieczkę przed absurdem w ułudy <a href="/wiki/Metafizyka_klasyczna" title="Metafizyka klasyczna">metafizyki</a>, religii czy nauki. Samobójstwo nie jest jednak rozwiązaniem. Camus przywołuje postać <a href="/wiki/Syzyf" title="Syzyf">Syzyfa</a>, czyniąc z jego bezowocnego, lecz heroicznego trudu metaforę losu człowieka<a href="#cite_note-CITEREFMichelman2008-169">[168]</a> . Odrębną egzystencjalną analizę samobójstwa przedstawił także <a href="/wiki/Jean-Paul_Sartre" title="Jean-Paul Sartre">Jean-Paul Sartre</a><a href="#cite_note-CITEREFCholbi20172.3.-160">[159]</a>. <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Społeczeństwo_i_kultura">Społeczeństwo i kultura</h2>[<a href="/w/index.php?title=Samob%C3%B3jstwo&veaction=edit&section=31" title="Edytuj sekcję: Społeczeństwo i kultura" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Samob%C3%B3jstwo&action=edit&section=31" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Społeczeństwo i kultura">edytuj kod</a>]</div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Regulacje_prawne">Regulacje prawne</h3>[<a href="/w/index.php?title=Samob%C3%B3jstwo&veaction=edit&section=32" title="Edytuj sekcję: Regulacje prawne" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Samob%C3%B3jstwo&action=edit&section=32" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Regulacje prawne">edytuj kod</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Wakisashi-sepukku-p1000699.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5b/Wakisashi-sepukku-p1000699.jpg/220px-Wakisashi-sepukku-p1000699.jpg" decoding="async" width="220" height="163" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5b/Wakisashi-sepukku-p1000699.jpg/330px-Wakisashi-sepukku-p1000699.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5b/Wakisashi-sepukku-p1000699.jpg/440px-Wakisashi-sepukku-p1000699.jpg 2x" data-file-width="2300" data-file-height="1704" /></a><figcaption>Sztylet <a href="/wiki/Tant%C5%8D" title="Tantō">tantō</a> przygotowany do <a href="/wiki/Seppuku" title="Seppuku">seppuku</a>.</figcaption></figure> W większości zachodnich państw samobójstwo nie jest już przestępstwem<a href="#cite_note-171">[170]</a>, jednak było nim od okresu średniowiecza do początku XIX w.<a href="#cite_note-172">[171]</a> W wielu państwach muzułmańskich samobójstwo stanowi przestępstwo<a href="#cite_note-Islam2006-88">[88]</a>. W Australii doradzanie, <a href="/wiki/Pod%C5%BCeganie" title="Podżeganie">podżeganie</a> lub pomoc w samobójstwie innej osoby stanowi przestępstwo, a prawo przewiduje możliwość użycia wobec osoby „siły koniecznej” w celu zapobiegnięcia samobójstwu<a href="#cite_note-173">[172]</a>. W północnej Australii w latach 1996–1997 dopuszczalne było samobójstwo przy pomocy lekarza<a href="#cite_note-174">[173]</a>. Współcześnie żadne państwo europejskie nie uznaje samobójstwa lub próby samobójczej za przestępstwo<a href="#cite_note-McL2007-157">[156]</a>. W Anglii i Walii dekryminalizacja samobójstwa nastąpiła w oparciu o ustawę o samobójstwach z 1961 r., podczas gdy Irlandia zrobiła to w 1993 r.<a href="#cite_note-McL2007-157">[156]</a> Słowo „popełnić” było używane w odniesieniu do nielegalności samobójstwa, jednak wiele organizacji przestało go używać w tym kontekście w związku z jego negatywną konotacją<a href="#cite_note-175">[174]</a><a href="#cite_note-guardian_style-176">[175]</a>. W Indiach samobójstwo jest nielegalne, a rodzinę samobójcy mogą spotkać problemy prawne<a href="#cite_note-177">[176]</a>. W Niemczech aktywna <a href="/wiki/Eutanazja" title="Eutanazja">eutanazja</a> jest nielegalna, a każda osoba obecna w czasie popełnienia samobójstwa może zostać oskarżona o nieudzielenie pomocy w sytuacji zagrożenia życia<a href="#cite_note-178">[177]</a>. <a href="/wiki/Szwajcaria" title="Szwajcaria">Szwajcaria</a> podjęła działania mające na celu legalizację <a href="/wiki/Eutanazja" title="Eutanazja">eutanazji</a> (zabójstwa na żądanie i pod wpływem współczucia) dla osób przewlekle chorych psychicznie. W wyroku wydanym w 2006 r. Sąd Najwyższy w <a href="/wiki/Lozanna" title="Lozanna">Lozannie</a> przyznał nieznanej osobie cierpiącej na problemy psychiczne prawo do odebrania sobie życia<a href="#cite_note-pmid17649899-179">[178]</a>. W USA samobójstwo nie jest nielegalne, ale może wiązać się z karą dla osoby próbującej je popełnić<a href="#cite_note-McL2007-157">[156]</a>. Samobójstwo w asyście lekarza jest legalne w stanie Oregon<a href="#cite_note-180">[179]</a> oraz Waszyngton<a href="#cite_note-181">[180]</a>. W Korei Północnej samobójstwo jest nielegalne, a konsekwencją może być posłanie dwóch lub trzech pokoleń rodziny oskarżonego do obozów koncentracyjnych<a href="#cite_note-182">[181]</a>. <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Samobójstwo_w_prawie_polskim">Samobójstwo w prawie polskim</h4>[<a href="/w/index.php?title=Samob%C3%B3jstwo&veaction=edit&section=33" title="Edytuj sekcję: Samobójstwo w prawie polskim" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Samob%C3%B3jstwo&action=edit&section=33" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Samobójstwo w prawie polskim">edytuj kod</a>]</div> W polskim prawie nigdy nie uznawano samobójstwa za <a href="/wiki/Czyn_zabroniony" title="Czyn zabroniony">czyn zabroniony</a>, nie jest czynem zabronionym również próba samobójcza. Ponieważ jednak samobójstwo jest z punktu widzenia polskiego prawodawcy czynem społecznie niepożądanym, <a href="/wiki/Przest%C4%99pstwo" title="Przestępstwo">przestępstwem</a> jest w Polsce nakłanianie do samobójstwa lub udzielenie pomocy w popełnieniu samobójstwa przez inną osobę, nawet na jej życzenie. Ten typ przestępstwa przewiduje przepis art. 151 <a href="/wiki/Kodeks_karny_(1997)" title="Kodeks karny (1997)">Kodeksu karnego</a>, który stanowi: „kto namową lub przez udzielenie pomocy doprowadza człowieka do targnięcia się na własne życie, podlega <a href="/wiki/Pozbawienie_wolno%C5%9Bci" title="Pozbawienie wolności">karze pozbawienia wolności</a> od 3 miesięcy do lat 5”<a href="#cite_note-kk-183">[182]</a>. Polskie prawo karne przyjmuje też karalność <a href="/wiki/Usi%C5%82owanie" title="Usiłowanie">usiłowania</a> popełnienia przestępstwa (art. 13 § 1 k.k.), tym samym namawianie innej osoby do podjęcia próby samobójczej podlega karze, nawet jeśli pokrzywdzony nie targnął się na własne życie. Podobnie jak art. 151 k.k. problematykę samobójstw reguluje art. 207 kodeksu. W § 3 przewidziano karę pozbawienia wolności dla sprawcy, którego ofiara (osoba najbliższa lub inna osoba pozostająca w stałym lub przemijającym stosunku zależności od sprawcy albo małoletni lub osoba nieporadna ze względu na jej wiek, stan psychiczny lub fizyczny), w wyniku znęcania się psychicznego lub fizycznego dokonuje targnięcia się na własne życie. Analogiczny przepis znajduje się w części wojskowej kodeksu<a href="#cite_note-kk-183">[182]</a>. Przepisy <a href="/wiki/Kodeks_cywilny" title="Kodeks cywilny">kodeksu cywilnego</a> wyłączają możliwość wypłaty odszkodowania za śmierć osoby, która targnęła się na własne życie w okresie 6 miesięcy od zawarcia umowy ubezpieczenia, jednak wyłączenie nie ma zastosowania po 2 latach od daty zawarcia umowy ubezpieczenia (art. 833 kodeksu cywilnego)<a href="#cite_note-184">[183]</a>. W oparciu o art. 23 i 24 <a href="/wiki/Ustawa_o_ochronie_zdrowia_psychicznego" title="Ustawa o ochronie zdrowia psychicznego">ustawy o ochronie zdrowia psychicznego</a>, w przypadkach osób, których dotychczasowe zachowanie z powodu choroby psychicznej wskazuje na bezpośrednie zagrożenie dla ich życia, możliwe jest ich przyjęcie do szpitala w trybie nagłym bez ich zgody. Przepisy te mogą być stosowane zarówno wobec chorych psychicznie, którzy znajdują się w stanie mogącym poprzedzać próbę samobójczą, jak i chorych po podjęciu próby samobójczej, u których utrzymuje się stan zagrożenia samobójczego. Każde przyjęcie pacjenta do szpitala bez jego zgody, zgodnie z przepisami ustawy, wymaga zatwierdzenia przez kierownika oddziału oraz wszczęcia procedury weryfikacji przyjęcia bez zgody przez sąd. Zgodnie z art. 33 ustawy o ochronie zdrowia psychicznego, wobec osoby przyjętej do szpitala psychiatrycznego bez jej zgody można stosować niezbędne czynności lecznicze, mające na celu usunięcie przewidzianych w ustawie przyczyn przyjęcia bez zgody, a więc przyczyn stanu zagrożenia samobójczego<a href="#cite_note-Wciórka-185">[184]</a>. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Samobójstwo_a_religia">Samobójstwo a religia</h3>[<a href="/w/index.php?title=Samob%C3%B3jstwo&veaction=edit&section=34" title="Edytuj sekcję: Samobójstwo a religia" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Samob%C3%B3jstwo&action=edit&section=34" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Samobójstwo a religia">edytuj kod</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:A_Hindoo_Widow_Burning_Herself_with_the_Corpse_of_her_Husband.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c1/A_Hindoo_Widow_Burning_Herself_with_the_Corpse_of_her_Husband.jpg/220px-A_Hindoo_Widow_Burning_Herself_with_the_Corpse_of_her_Husband.jpg" decoding="async" width="220" height="136" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c1/A_Hindoo_Widow_Burning_Herself_with_the_Corpse_of_her_Husband.jpg/330px-A_Hindoo_Widow_Burning_Herself_with_the_Corpse_of_her_Husband.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c1/A_Hindoo_Widow_Burning_Herself_with_the_Corpse_of_her_Husband.jpg/440px-A_Hindoo_Widow_Burning_Herself_with_the_Corpse_of_her_Husband.jpg 2x" data-file-width="750" data-file-height="465" /></a><figcaption>Hinduska wdowa płonąca wraz z ciałem swojego męża, ok. 1820 r.</figcaption></figure> W większości odłamów chrześcijaństwa samobójstwo uznawane jest za <a href="/wiki/Grzech" title="Grzech">grzech</a> głównie w oparciu o nauki wpływowych teologów, np. <a href="/wiki/Augustyn_z_Hippony" title="Augustyn z Hippony">św. Augustyna z Hippony</a> i <a href="/wiki/Tomasz_z_Akwinu" title="Tomasz z Akwinu">św. Tomasza z Akwinu</a>, ale samobójstwo nie było uznawane za grzech przez chrześcijan <a href="/wiki/Cesarstwo_Bizanty%C5%84skie" title="Cesarstwo Bizantyńskie">bizantyńskich</a>, np. w świetle <a href="/wiki/Kodeks_Justyniana" title="Kodeks Justyniana">kodeksu Justyniana</a><a href="#cite_note-186">[185]</a><a href="#cite_note-187">[186]</a>. Zgodnie z doktryną katolicką powodem takiego postrzegania jest <a href="/wiki/Dekalog" title="Dekalog">przykazanie</a> „Nie zabijaj” (w ramach <a href="/wiki/Nowe_Przymierze" title="Nowe Przymierze">Nowego Przymierza</a> przez Jezusa w <a href="/wiki/Ewangelia_Mateusza" title="Ewangelia Mateusza">Ewangelii św. Mateusza 19,18</a>) oraz przekonanie, że życie jest darem od Boga, który nie może zostać odtrącony, a samo samobójstwo jest działaniem przeciwko „naturalnemu porządkowi rzeczy”, w związku z czym narusza Boski plan<a href="#cite_note-188">[187]</a>. Uważa się jednak, że choroba psychiczna i strach przed cierpieniem zmniejsza odpowiedzialność osoby popełniającej samobójstwo<a href="#cite_note-189">[188]</a>. Kontrargumenty stanowią następujące fakty: przykazanie zakazujące zabijania może być dosłownie przełożone jako „nie dopuszczaj się morderstwa”, co niekoniecznie odnosi się do samego siebie. Bóg dał ludziom wolną wolę; odebranie sobie życia nie narusza boskiego porządku rzeczy w stopniu większym niż leczenie choroby, a samobójstwa wyznawców Boga wymienione są w <a href="/wiki/Biblia" title="Biblia">Biblii</a> bez potępienia<a href="#cite_note-190">[189]</a>. <a href="/wiki/Judaizm" title="Judaizm">Judaizm</a> skupia się na istocie wartości życia i w związku z tym jego wyznawcy uważają, że samobójstwo jest sprzeciwem wobec boskości świata. Mimo tego, w ekstremalnych warunkach, w przypadku, gdy Żyd zostaje postawiony przed wyborem porzucenia religii albo samobójstwa, dochodziło do indywidualnych lub masowych samobójstw (np. <a href="/wiki/Masada" title="Masada">Masada</a>). W liturgii żydowskiej smutnym przypomnieniem takich wydarzeń jest modlitwa „gdy nóż znajduje się przy gardle” dla osób umierających „w celu uświęcenia imienia bożego” (patrz: <a href="/wiki/M%C4%99czennik" title="Męczennik">męczeństwo</a>). Działania takie spotykają się z mieszanym odzewem żydowskich władz – niektórzy uważają je za bohaterskie męczeństwo, podczas gdy inni twierdzą, że odebranie sobie życia w celu uzyskania męczeństwa jest złym czynem<a href="#cite_note-191">[190]</a>. W <a href="/wiki/Islam" title="Islam">islamie</a> samobójstwo nie jest dopuszczalne<a href="#cite_note-Islam2006-88">[88]</a>. W <a href="/wiki/Hinduizm" title="Hinduizm">hinduizmie</a> samobójstwo jest zasadniczo aktem krytykowanym we współczesnym społeczeństwie hinduskim i uznawanym za grzech podobny do zabicia innej osoby. Święte księgi hinduizmu stwierdzają, że osoba popełniająca samobójstwo stanie się częścią świata duchowego i będzie wędrować po ziemi do czasu, gdy osoba taka umarłaby, gdyby nie popełniła samobójstwa<a href="#cite_note-192">[191]</a>. W hinduizmie uznawane jest prawo do odebrania sobie życia poprzez niebrutalne zagłodzenie się, znane jako <a href="/wiki/Prajopawesa" title="Prajopawesa">prajopawesa</a><a href="#cite_note-hindu-193">[192]</a>. Jednak prajopawesa jest aktem zarezerwowanym dla osób, które nie mają już chęci do życia, ambicji ani żadnych zobowiązań w swoim życiu<a href="#cite_note-hindu-193">[192]</a>. W niektórych wyznaniach występują pierwiastki <a href="/wiki/Manicheizm" title="Manicheizm">manicheistyczne</a> i <a href="/wiki/Apokalipsa" title="Apokalipsa">apokaliptyczne</a>, nakazujące uważać świat materialny za królestwa Szatana, z którego wyzwolenie wiedzie poprzez śmierć. Średniowieczni <a href="/wiki/Katarzy" title="Katarzy">katarzy</a> praktykowali endurę, czyli samozagłodzenie<a href="#cite_note-194">[193]</a>. Często metafizyczne panowanie Zła utożsamiano z konkretnym porządkiem społecznym: w Rosji <a href="/wiki/Bezpopowcy" title="Bezpopowcy">starowierców-bezpopowców</a> opór przeciwko <a href="/wiki/Reforma_liturgiczna_patriarchy_Nikona" title="Reforma liturgiczna patriarchy Nikona">popieranym przez władzę reformom religijnym</a> prowadził do <a href="/wiki/Samob%C3%B3jstwa_rytualne_staroobrz%C4%99dowc%C3%B3w" title="Samobójstwa rytualne staroobrzędowców">samospaleń</a> (np. w 1670 r. we wsi Bierezań spaliło się 2700 bezpopowców)<a href="#cite_note-195">[194]</a>. W <a href="/wiki/Jonestown_(Gujana)" title="Jonestown (Gujana)">Jonestown</a> w <a href="/wiki/Gujana" title="Gujana">Gujanie</a> w 1978 r. doszło do samobójstwa wyznaniowego 918 członków <a href="/wiki/%C5%9Awi%C4%85tynia_Ludu" title="Świątynia Ludu">Świątyni Ludu</a>, amerykańskiej <a href="/wiki/Sekta" title="Sekta">sekty</a> prowadzonej przez <a href="/wiki/Jim_Jones_(przyw%C3%B3dca_sekty)" title="Jim Jones (przywódca sekty)">Jima Jonesa</a>. Wyznawcy sekty odebrali sobie życie wypijając napój Flavor Aid zawierający <a href="/wiki/Cyjanek_potasu" title="Cyjanek potasu">cyjanek</a><a href="#cite_note-196">[195]</a><a href="#cite_note-tape-197">[196]</a><a href="#cite_note-198">[197]</a><a href="#cite_note-199">[198]</a>. W latach 1994–1997 w Kanadzie, Francji i Szwajcarii samobójstwo popełniło 74 członków <a href="/w/index.php?title=Zakon_%C5%9Awi%C4%85tyni_S%C5%82o%C5%84ca&action=edit&redlink=1" class="new" title="Zakon Świątyni Słońca (strona nie istnieje)">Zakonu Świątyni Słońca</a> (OTS)<a href="#cite_note-200">[199]</a>. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Samobójstwa_polityczne">Samobójstwa polityczne</h3>[<a href="/w/index.php?title=Samob%C3%B3jstwo&veaction=edit&section=35" title="Edytuj sekcję: Samobójstwa polityczne" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Samob%C3%B3jstwo&action=edit&section=35" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Samobójstwa polityczne">edytuj kod</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Volkssturm.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/da/Volkssturm.jpg/220px-Volkssturm.jpg" decoding="async" width="220" height="175" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/da/Volkssturm.jpg/330px-Volkssturm.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/da/Volkssturm.jpg/440px-Volkssturm.jpg 2x" data-file-width="2100" data-file-height="1675" /></a><figcaption>Ciało samobójcy – majora <a href="/wiki/Volkssturm" title="Volkssturm">Volkssturmu</a> wraz z portretem <a href="/wiki/Adolf_Hitler" title="Adolf Hitler">Hitlera</a> w urzędzie miejskim w <a href="/wiki/Lipsk" title="Lipsk">Lipsku</a>.</figcaption></figure> Motywacją samobójstw mogą być przekonania ideologiczne lub sytuacja polityczna. W wielu przypadkach wiążą się one z podziałami religijnymi czy etnicznymi. Pośredni związek z sytuacją polityczną mają też samobójstwa na tle ekonomicznym. Samobójstwo bywa formą protestu społecznego. 11 czerwca 1963 r. w Sajgonie buddyjski mnich <a href="/wiki/Th%C3%ADch_Qu%E1%BA%A3ng_%C3%90%E1%BB%A9c" title="Thích Quảng Ðức">Thích Quảng Ðức</a>, został oblany benzyną przez towarzyszy, po czym podpalił się na znak protestu przeciw dyskryminacji <a href="/wiki/Buddyzm" title="Buddyzm">buddyzmu</a> przez katolicki rząd <a href="/wiki/Ng%C3%B4_%C4%90%C3%ACnh_Di%E1%BB%87m" title="Ngô Đình Diệm">Ngô Đình Diệma</a>, co zapoczątkowało całą serię samospaleń wietnamskich buddystów<a href="#cite_note-201">[200]</a>. Forma ta rozprzestrzeniła się na świecie, prowadząc do samospaleń w proteście przeciw <a href="/wiki/Wojna_wietnamska" title="Wojna wietnamska">interwencji USA w Wietnamie</a> (np. Alice Herz 1965, Roger Allen LaPorte 1965, George Winne Jr. 1970) czy <a href="/wiki/Interwencja_Uk%C5%82adu_Warszawskiego_w_Czechos%C5%82owacji" title="Interwencja Układu Warszawskiego w Czechosłowacji">inwazji ZSRR na Czechosłowację</a> (m.in. <a href="/wiki/Ryszard_Siwiec" title="Ryszard Siwiec">Ryszard Siwiec</a> 1968, <a href="/wiki/Jan_Palach" title="Jan Palach">Jan Palach</a> 1969, Alain Escoffier 1977)<a href="#cite_note-202">[201]</a>. W latach 90. licznych samospaleń dokonywali hindusi z wyższych <a href="/wiki/Stany_i_kasty_w_Indiach" title="Stany i kasty w Indiach">kast</a>, protestujący przeciw rządowej polityce uprzywilejowującej ich zdaniem kasty niższe<a href="#cite_note-203">[202]</a>. Podobny charakter miały przypadki śmierci wskutek strajku głodowego, np. prowadzonego w 1981 r. przez więźniów z <a href="/wiki/Irlandzka_Armia_Republika%C5%84ska" title="Irlandzka Armia Republikańska">IRA</a>, który zakończył się śmiercią 10 osób (m.in. <a href="/wiki/Robert_George_Sands" title="Robert George Sands">Bobby’ego Sandsa</a>). Przyczyną śmierci stwierdzoną przez <a href="/wiki/Koroner" title="Koroner">koronera</a> było „dobrowolne zagłodzenie”, a nie samobójstwo; po sprzeciwie ze strony rodzin strajkujących informacja na aktach zgonów została zmieniona na „zagłodzenie”<a href="#cite_note-Philosophy59OKeeffe-204">[203]</a>. Przywódca rewolucyjnej <a href="/wiki/Afroamerykanie" title="Afroamerykanie">afroamerykańskiej</a> organizacji <a href="/wiki/Partia_Czarnych_Panter" title="Partia Czarnych Panter">Czarne Pantery</a> <a href="/wiki/Huey_P._Newton" title="Huey P. Newton">Huey P. Newton</a> stworzył teorię „rewolucyjnego samobójstwa”, w myśl której desperacja towarzysząca skłonnościom samobójczym mogła przeistaczać bierne znoszenie ucisku w czynny opór<a href="#cite_note-205">[204]</a>. Również samobójstwa honorowe często miały związek z sytuacją polityczną. Czasem samobójstwa wynikały z rozterek w obliczu wydarzeń: w czasie <a href="/wiki/Przewr%C3%B3t_majowy" title="Przewrót majowy">przewrotu majowego</a> popełnił samobójstwo płk Stefan Więckowski, któremu nakazano wysłanie swojej jednostki do walki z <a href="/wiki/J%C3%B3zef_Pi%C5%82sudski" title="Józef Piłsudski">Piłsudskim</a>, a gen. <a href="/wiki/Kazimierz_Sosnkowski" title="Kazimierz Sosnkowski">Kazimierz Sosnkowski</a> dokonał próby samobójczej<a href="#cite_note-206">[205]</a>. W czasie II wojny światowej <a href="/wiki/Erwin_Rommel" title="Erwin Rommel">Erwin Rommel</a> został uznany za osobę świadomą planu <a href="/wiki/Zamach_20_lipca" title="Zamach 20 lipca">zamachu 20 lipca</a> wymierzonego w Hitlera, po czym został zastraszony wizją publicznego procesu, egzekucją i represjami wobec jego rodziny, chyba że zdecyduje się odebrać sobie życie<a href="#cite_note-207">[206]</a>. Częściej popełniane były w obliczu politycznej porażki lub militarnej klęski. Płk <a href="/wiki/Walery_S%C5%82awek" title="Walery Sławek">Walery Sławek</a> w 1939 r.<a href="#cite_note-208">[207]</a> i gen. <a href="/wiki/Boles%C5%82aw_Wieniawa-D%C5%82ugoszowski" title="Bolesław Wieniawa-Długoszowski">Bolesław Wieniawa-Długoszowski</a> w 1942 r. popełnili samobójstwo w sytuacji załamania się ich planów i pozostawania w politycznej izolacji. Samobójstwa popełniane były przez wielu Niemców w obliczu klęski w <a href="/wiki/II_wojna_%C5%9Bwiatowa" title="II wojna światowa">II wojnie światowej</a>. W ten sposób skończyli swe życie m.in. w <a href="/wiki/F%C3%BChrerbunker" title="Führerbunker">Führerbunker</a> <a href="/wiki/Joseph_Goebbels" title="Joseph Goebbels">Joseph Goebbels</a> z rodziną i <a href="/wiki/Adolf_Hitler" title="Adolf Hitler">Adolf Hitler</a> wraz z <a href="/wiki/Eva_Braun" title="Eva Braun">Evą Braun</a><a href="#cite_note-209">[208]</a>. Podejście japońskich wojskowych do tej sprawy uregulował Kodeks Służby Polowej (Senjinkun) z roku 1941, który zawierał sformułowanie: „nie dać się wziąć przez nieprzyjaciela żywcem”, co oznaczało obowiązek popełnienia samobójstwa nawet w przypadku <a href="/wiki/Je%C5%84cy_japo%C5%84scy_w_czasie_II_wojny_%C5%9Bwiatowej" title="Jeńcy japońscy w czasie II wojny światowej">dostania się do niewoli</a><a href="#cite_note-210">[209]</a>. Samobójstwa popełniali nie tylko żołnierze, ale też np. ponad 10 tysięcy japońskich cywilów podczas ostatnich dni <a href="/wiki/Walki_o_archipelag_Marian%C3%B3w" title="Walki o archipelag Marianów">bitwy o Saipan</a> w 1944 r. – niektórzy z nich skoczyli z „klifu samobójców” oraz „klifu Banzai”<a href="#cite_note-211">[210]</a>. 11 września 1973 r. samobójstwo popełnił <a href="/wiki/Socjalistyczna_Partia_Chile" title="Socjalistyczna Partia Chile">socjalistyczny</a> prezydent <a href="/wiki/Chile" title="Chile">Chile</a> <a href="/wiki/Salvador_Allende" title="Salvador Allende">Salvador Allende</a>, oblężony przez zbuntowane oddziały gen. <a href="/wiki/Augusto_Pinochet" title="Augusto Pinochet">Augusto Pinocheta</a><a href="#cite_note-212">[211]</a>. Samobójstwo może wreszcie być ofensywną metodą walki. Mit bohatera poświęcającego swe życie na ołtarzu zwycięstwa sięga odległych czasów (<a href="/wiki/Bitwa_pod_Termopilami" title="Bitwa pod Termopilami">300 Spartan</a>, <a href="/wiki/Arnold_Winkelried" title="Arnold Winkelried">Arnold Winkelried</a>). W epoce nowożytnej nierzadkie były przypadki wysadzania się w powietrze załóg fortecznych, które nie chciały wpaść w ręce wroga (np. polskiej w Wenden w czasie <a href="/wiki/Wojny_inflanckie" title="Wojny inflanckie">wojen inflanckich</a>, szwedzkich w Sandomierzu, Tykocinie i Koldyndze w czasie <a href="/wiki/Potop_szwedzki" title="Potop szwedzki">Potopu</a>)<a href="#cite_note-213">[212]</a>. Polska kultura zna postacie <a href="/wiki/Micha%C5%82_Wo%C5%82odyjowski" title="Michał Wołodyjowski">Michała Wołodyjowskiego</a> (<a href="/wiki/Pan_Wo%C5%82odyjowski" title="Pan Wołodyjowski">Pan Wołodyjowski</a> <a href="/wiki/Henryk_Sienkiewicz" title="Henryk Sienkiewicz">Henryka Sienkiewicza</a>) i <a href="/wiki/Konstanty_Julian_Ordon" title="Konstanty Julian Ordon">Konstantego Ordona</a> (<a href="/wiki/Reduta_Ordona" title="Reduta Ordona">Reduta Ordona</a> <a href="/wiki/Adam_Mickiewicz" title="Adam Mickiewicz">Adama Mickiewicza</a>), wysadzających się na posterunku wraz z nacierającymi nieprzyjaciółmi. Oba wydarzenia oparte są na wydarzeniach autentycznych, jednak zasadniczo przetworzonych na potrzeby fikcji literackiej<a href="#cite_note-214">[213]</a><a href="#cite_note-215">[214]</a>. <a href="/wiki/Cesarska_Armia_Japo%C5%84ska" title="Cesarska Armia Japońska">Cesarska Armia Japońska</a> w czasie II wojny światowej przeprowadzała ataki <a href="/wiki/Kamikaze" title="Kamikaze">kamikaze</a>, w których pod koniec kampanii na Pacyfiku piloci japońskiego imperium uderzali w okręty aliantów. Podczas wojen w Wietnamie odnotowano przypadki samobójczej śmierci żołnierzy <a href="/wiki/Vi%E1%BB%87t_Minh" title="Việt Minh">Việt Minh</a> takich jak Tô Vĩnh Diện (rzucił się pod koła ześlizgującego się działa) czy Phan Đình Giót (własnym ciałem nakrył otwór strzelniczy francuskiego bunkra); a 31 stycznia 1968 r. oddział Ochotników Śmierci <a href="/wiki/Vietcong" title="Vietcong">Wietkongu</a> przeprowadził samobójczą misję atakując ambasadę amerykańską w <a href="/wiki/Ho_Chi_Minh_(miasto)" title="Ho Chi Minh (miasto)">Sajgonie</a><a href="#cite_note-216">[215]</a>. W czasie <a href="/wiki/Wojna_iracko-ira%C5%84ska" title="Wojna iracko-irańska">wojny z Irakiem</a> w Iranie formowano ochotnicze oddziały samobójcze służące m.in. przebijaniu się przez pola minowe<a href="#cite_note-217">[216]</a>. Niektóre zamachy terrorystyczne połączone są z samobójstwem sprawcy. Prekursorami tej formy walki byli średniowieczni <a href="/wiki/Nizaryci" title="Nizaryci">asasyni</a>, którzy dokonywali mordów w okolicznościach nie dających im szansy przeżycia (zachowały się też przekazy o samobójstwach popełnianych na rozkaz przywódcy)<a href="#cite_note-218">[217]</a>. Pierwszy współczesny zamach terrorystyczny o charakterze samobójczym został przeprowadzony w 1972 r. na <a href="/wiki/Port_lotniczy_Ben_Guriona_w_Tel_Awiwie" title="Port lotniczy Ben Guriona w Tel Awiwie">lotnisku Lod w Tel Awiwie</a> przez <a href="/wiki/Japo%C5%84ska_Armia_Czerwona" title="Japońska Armia Czerwona">Japońską Armię Czerwoną</a> na znak solidarności z rewolucją <a href="/wiki/Ludowy_Front_Wyzwolenia_Palestyny" title="Ludowy Front Wyzwolenia Palestyny">palestyńską</a><a href="#cite_note-219">[218]</a>. Po <a href="/wiki/Ira%C5%84ska_rewolucja_islamska" title="Irańska rewolucja islamska">rewolucji islamskiej w Iranie</a> reinterpretacja <a href="/wiki/Szyizm" title="Szyizm">szyickiej</a> martyrologii w duchu aktywistycznym dokonana przez <a href="/wiki/Ali_Szari%E2%80%99ati" title="Ali Szari’ati">Alego Szari’atiego</a><a href="#cite_note-220">[219]</a> przyczyniła się do rozwoju terroryzmu samobójczego fundamentalistów islamskich – najpierw szyickich (<a href="/wiki/Hezbollah" title="Hezbollah">Hezbollah</a>), potem <a href="/wiki/Sunnizm" title="Sunnizm">sunnickich</a> (<a href="/wiki/Hamas" title="Hamas">Hamas</a>, <a href="/wiki/Al-Ka%E2%80%99ida" title="Al-Ka’ida">Al-Ka’ida</a>, <a href="/wiki/Pa%C5%84stwo_Islamskie" title="Państwo Islamskie">Państwo Islamskie</a>)<a href="#cite_note-221">[220]</a>. Równolegle terroryzm samobójczy praktykowany był przez separatystyczne ugrupowania – <a href="/wiki/Tamilskie_Tygrysy" title="Tamilskie Tygrysy">Tamilskie Tygrysy</a> na <a href="/wiki/Sri_Lanka" title="Sri Lanka">Sri Lance</a> (ofiarami padli m.in. premier Indii <a href="/wiki/Rajiv_Gandhi" title="Rajiv Gandhi">Rajiv Gandhi</a> 1991, prezydent Sri Lanki <a href="/wiki/Ranasinghe_Premadasa" title="Ranasinghe Premadasa">Ranasinghe Premadasa</a> 1993 i pięciu lankijskich ministrów) i <a href="/wiki/Partia_Pracuj%C4%85cych_Kurdystanu" title="Partia Pracujących Kurdystanu">Partię Pracujących Kurdystanu</a> w <a href="/wiki/Turcja" title="Turcja">Turcji</a><a href="#cite_note-222">[221]</a>. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Orędownictwo">Orędownictwo</h3>[<a href="/w/index.php?title=Samob%C3%B3jstwo&veaction=edit&section=36" title="Edytuj sekcję: Orędownictwo" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Samob%C3%B3jstwo&action=edit&section=36" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Orędownictwo">edytuj kod</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Alexandre-Gabriel_Decamps_-_The_Suicide_-_Walters_3742.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/50/Alexandre-Gabriel_Decamps_-_The_Suicide_-_Walters_3742.jpg/220px-Alexandre-Gabriel_Decamps_-_The_Suicide_-_Walters_3742.jpg" decoding="async" width="220" height="152" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/50/Alexandre-Gabriel_Decamps_-_The_Suicide_-_Walters_3742.jpg/330px-Alexandre-Gabriel_Decamps_-_The_Suicide_-_Walters_3742.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/50/Alexandre-Gabriel_Decamps_-_The_Suicide_-_Walters_3742.jpg/440px-Alexandre-Gabriel_Decamps_-_The_Suicide_-_Walters_3742.jpg 2x" data-file-width="1799" data-file-height="1247" /></a><figcaption>Na obrazie Alexandra-Gabriela Decampsa paleta barw, pistolet oraz list leżący na podłodze świadczą o zdarzeniu – artysta odebrał sobie życie<a href="#cite_note-223">[222]</a></figcaption></figure> Poparcie dla samobójstwa obecne jest w wielu kulturach i <a href="/wiki/Subkultura" title="Subkultura">subkulturach</a>. Japońskie społeczeństwo jest zasadniczo opisywane jako „tolerancyjne” wobec samobójstw<a href="#cite_note-ozawa-desilva-224">[223]</a>. Rezultaty wyszukiwania związane z samobójstwem obejmują strony internetowe spośród których 10–30% zachęca do samobójstwa lub zapewnia informacje pozwalające przeprowadzić próbę samobójczą. Uważa się, że takie strony mogą nakłonić osoby narażone do popełnienia samobójstwa. Niektórzy wchodzą za pośrednictwem Internetu w umowę samobójczą z przyjaciółmi lub obcymi poznanymi na <a href="/wiki/Czat" title="Czat">czacie</a> lub za pośrednictwem <a href="/wiki/Forum_dyskusyjne" title="Forum dyskusyjne">forum dyskusyjnego</a>. Jednak Internet może również zapobiegać samobójstwom zapewniając grupę społeczną osobom wyalienowanym<a href="#cite_note-Dur2011-225">[224]</a>. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Miejsca_popełniania_samobójstw">Miejsca popełniania samobójstw</h3>[<a href="/w/index.php?title=Samob%C3%B3jstwo&veaction=edit&section=37" title="Edytuj sekcję: Miejsca popełniania samobójstw" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Samob%C3%B3jstwo&action=edit&section=37" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Miejsca popełniania samobójstw">edytuj kod</a>]</div> Niektóre znane miejsca są popularnym punktem przeprowadzania <a href="/wiki/Pr%C3%B3ba_samob%C3%B3jcza" title="Próba samobójcza">prób samobójczych</a><a href="#cite_note-Robinson2012-226">[225]</a>. Wśród nich znajduje się most <a href="/wiki/Golden_Gate_Bridge" title="Golden Gate Bridge">Golden Gate</a> w San Francisco, las <a href="/wiki/Aokigahara" title="Aokigahara">Aokigahara</a> w Japonii<a href="#cite_note-227">[226]</a>, urwisko <a href="/wiki/Beachy_Head" title="Beachy Head">Beachy Head</a> w Anglii<a href="#cite_note-Robinson2012-226">[225]</a> oraz wiadukt <a href="/w/index.php?title=Bloor_Street&action=edit&redlink=1" class="new" title="Bloor Street (strona nie istnieje)">Bloor Street</a> w <a href="/wiki/Toronto" title="Toronto">Toronto</a><a href="#cite_note-Dennis2008-228">[227]</a>. Od chwili ukończenia budowy w 1937 r. do 2010 r. most Golden Gate był miejscem 1300 zarejestrowanych samobójstw w wyniku skoku<a href="#cite_note-McDougall2010-229">[228]</a>. Wiele miejsc, w których popełniano samobójstwa, zostało wyposażonych w barierki uniemożliwiające wykonanie skoku<a href="#cite_note-Bateson2008-230">[229]</a>. Jedną z nich jest <a href="/w/index.php?title=Luminous_Veil&action=edit&redlink=1" class="new" title="Luminous Veil (strona nie istnieje)">Luminous Veil</a> w Toronto<a href="#cite_note-Dennis2008-228">[227]</a> oraz barierki na <a href="/wiki/Wie%C5%BCa_Eiffla" title="Wieża Eiffla">wieży Eiffla</a> w Paryżu i <a href="/wiki/Empire_State_Building" title="Empire State Building">Empire State Building</a> w Nowym Jorku<a href="#cite_note-Bateson2008-230">[229]</a>. W 2011 r. rozpoczęto montaż barierek na moście Golden Gate<a href="#cite_note-Miller2011-231">[230]</a>. Kraty zamontowane zostały także w latach 70. XX wieku na tarasie widokowym <a href="/wiki/Pa%C5%82ac_Kultury_i_Nauki" title="Pałac Kultury i Nauki">Pałacu Kultury i Nauki</a> w Warszawie, z którego samobójcze skoki wykonywano od 1956 roku<a href="#cite_note-232">[231]</a>. Barierki wydają się skutecznym sposobem zapobiegania samobójstwom<a href="#cite_note-Miller2011-231">[230]</a>. <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Samobójstwo_u_zwierząt">Samobójstwo u zwierząt</h2>[<a href="/w/index.php?title=Samob%C3%B3jstwo&veaction=edit&section=38" title="Edytuj sekcję: Samobójstwo u zwierząt" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Samob%C3%B3jstwo&action=edit&section=38" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Samobójstwo u zwierząt">edytuj kod</a>]</div> Ponieważ samobójstwo jest działaniem dobrowolnym, niektórzy uważają, że do samobójstw nie dochodzi wśród zwierząt<a href="#cite_note-Maris2000-154">[153]</a>. Istnieje wiele anegdotycznych doniesień o tym, że zaobserwowano przypadki samozabijania się (autodestrukcji) u psów, koni i delfinów, jednak nie są one na tyle dobrze udokumentowane, by wyciągać na ich podstawie wnioski co do samobójstw u zwierząt<a href="#cite_note-233">[232]</a>. Pomimo wielu wysiłków naukowców, poszukujących tzw. <a href="/w/index.php?title=Zwierz%C4%99ce_modele_chor%C3%B3b&action=edit&redlink=1" class="new" title="Zwierzęce modele chorób (strona nie istnieje)">zwierzęcego modelu</a> zachowań samobójczych, nie udało się ich odnaleźć w populacjach występujących w warunkach naturalnych. Problemem jest wykazanie, że zachowania autodestruktywne obserwowane u zwierząt są konsekwencją świadomego, intencjonalnego działania<a href="#cite_note-Preti2011-234">[233]</a>. Autodestruktywne, <a href="/wiki/Altruizm" title="Altruizm">altruistyczne</a> zachowania zwierząt, określane jako samopoświęcenie, występujące np. u owadów socjalnych (żądlenie przez robotnice pszczół; kasty żołnierzy ginących w obronie kolonii)<a href="#cite_note-Tofilski2008-235">[234]</a><a href="#cite_note-Bordereau1997-236">[235]</a> są interpretowane w kategoriach <a href="/wiki/Dob%C3%B3r_krewniaczy" title="Dobór krewniaczy">doboru krewniaczego</a> (lub <a href="/wiki/Dob%C3%B3r_grupowy" title="Dobór grupowy">grupowego</a>), jako zwiększające <a href="/wiki/Dostosowanie" title="Dostosowanie">dostosowanie</a> (ang. inclusive fitness) osobników, będących nosicielami genów odpowiedzialnych za takie zachowania<a href="#cite_note-Krebs2001-237">[236]</a> – a więc są uwarunkowane genetycznie, a nie wynikają z wolnej woli. Tym niemniej w badaniach nad biochemicznymi uwarunkowaniami <a href="/wiki/Zaburzenia_depresyjne" title="Zaburzenia depresyjne">depresji</a> i podczas testowania potencjalnych leków antydepresyjnych wykorzystywane są wyselekcjonowane szczepy zwierzęce, wykazujące zachowania przypominające zachowania osób o skłonnościach samobójczych<a href="#cite_note-Malkesman2009-238">[237]</a>. <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Zobacz_też">Zobacz też</h2>[<a href="/w/index.php?title=Samob%C3%B3jstwo&veaction=edit&section=39" title="Edytuj sekcję: Zobacz też" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Samob%C3%B3jstwo&action=edit&section=39" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Zobacz też">edytuj kod</a>]</div> <table class="infobox noprint plainlinks"> <tbody><tr> <td style="text-align: center; font-weight: bold;">Informacje w <a href="/wiki/Wikipedia:Projekty_siostrzane" title="Wikipedia:Projekty siostrzane">projektach siostrzanych</a></td> </tr> <tr> <td><a href="/wiki/Plik:Commons-logo.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/13px-Commons-logo.svg.png" decoding="async" width="13" height="17" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/20px-Commons-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/26px-Commons-logo.svg.png 2x" data-file-width="1024" data-file-height="1376" /></a>  <a class="external text" href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Suicide?uselang=pl">Multimedia</a> w <a href="/wiki/Wikimedia_Commons" title="Wikimedia Commons">Wikimedia Commons</a></td> </tr><tr> <td><a href="/wiki/Plik:Wikiquote-logo.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Wikiquote-logo.svg/15px-Wikiquote-logo.svg.png" decoding="async" width="15" height="18" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Wikiquote-logo.svg/23px-Wikiquote-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Wikiquote-logo.svg/30px-Wikiquote-logo.svg.png 2x" data-file-width="300" data-file-height="355" /></a>  <a href="https://pl.wikiquote.org/wiki/samob%C3%B3jstwo" class="extiw" title="q:samobójstwo">Cytaty</a> w <a href="/wiki/Wikicytaty" title="Wikicytaty">Wikicytatach</a></td> </tr><tr> <td><a href="/wiki/Plik:WiktionaryPl_nodesc.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/67/WiktionaryPl_nodesc.svg/15px-WiktionaryPl_nodesc.svg.png" decoding="async" width="15" height="14" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/67/WiktionaryPl_nodesc.svg/23px-WiktionaryPl_nodesc.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/67/WiktionaryPl_nodesc.svg/30px-WiktionaryPl_nodesc.svg.png 2x" data-file-width="122" data-file-height="117" /></a>  <a href="https://pl.wiktionary.org/wiki/samob%C3%B3jstwo" class="extiw" title="wikt:samobójstwo">Definicje słownikowe</a> w <a href="/wiki/Wikis%C5%82ownik" title="Wikisłownik">Wikisłowniku</a></td> </tr> </tbody></table> <ul><li><a href="/wiki/%C5%9Awiatowy_Dzie%C5%84_Zapobiegania_Samob%C3%B3jstwom" title="Światowy Dzień Zapobiegania Samobójstwom">Światowy Dzień Zapobiegania Samobójstwom</a>,</li> <li><a href="/wiki/Eutanazja" title="Eutanazja">eutanazja</a>, <a href="/wiki/Ortotanazja" title="Ortotanazja">ortotanazja</a>, <a href="/wiki/%C5%9Amier%C4%87" title="Śmierć">śmierć</a>, <a href="/wiki/Tanatologia" title="Tanatologia">tanatologia</a>, <a href="/wiki/Werteryzm" title="Werteryzm">werteryzm</a>,</li> <li><a href="/wiki/Kamikaze" title="Kamikaze">kamikaze</a>, <a href="/wiki/Seppuku" title="Seppuku">seppuku</a>,</li> <li><a href="/wiki/My%C5%9Bli_samob%C3%B3jcze" title="Myśli samobójcze">myśli samobójcze</a>, <a href="/wiki/Pr%C3%B3ba_samob%C3%B3jcza" title="Próba samobójcza">próba samobójcza</a>, <a href="/wiki/Zesp%C3%B3%C5%82_presuicydalny" title="Zespół presuicydalny">zespół presuicydalny</a>.</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Uwagi">Uwagi</h2>[<a href="/w/index.php?title=Samob%C3%B3jstwo&veaction=edit&section=40" title="Edytuj sekcję: Uwagi" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Samob%C3%B3jstwo&action=edit&section=40" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Uwagi">edytuj kod</a>]</div> <div class="do-not-make-smaller refsection refsection-uwagi ll-script ll-script-uwagi"><div class="mw-references-wrap"><ol class="references"> <li id="cite_note-węgiel-111">↑ <a href="#cite_ref-węgiel_111-0">a</a> <a href="#cite_ref-węgiel_111-1">b</a> W latach 1990. żarzenie węgla drzewnego w zamkniętym pomieszczeniu, by wygenerować śmiertelne stężenie czadu, stało się popularną metodą popełniania samobójstw w Azji Wschodniej. Badania wykazały spadek liczby samobójstw tą metodą, gdy w supermarketach w Hongkongu, by kupić węgiel drzewny, należało poprosić o niego sprzedawcę. Yip at al, Means restriction for suicide prevention, 2012. </li> </ol></div></div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Przypisy">Przypisy</h2>[<a href="/w/index.php?title=Samob%C3%B3jstwo&veaction=edit&section=41" title="Edytuj sekcję: Przypisy" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Samob%C3%B3jstwo&action=edit&section=41" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Przypisy">edytuj kod</a>]</div> <div class="do-not-make-smaller refsection"><div class="mw-references-wrap mw-references-columns"><ol class="references"> <li id="cite_note-1"><a href="#cite_ref-1">↑</a> <cite class="citation book">Thomas LathropT.L. Stedman Thomas LathropT.L., <a rel="nofollow" class="external text" href="http://archive.org/details/stedmansmedicald00sted_3">Stedman’s medical dictionary. [electronic resource]</a>, Lippincott Williams & Wilkins, 2006, <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9780683400076" title="Specjalna:Książki/9780683400076">ISBN 978-0-683-40007-6</a> [dostęp 2021-09-09]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft.aufirst=Thomas+Lathrop&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Stedman%E2%80%99s+medical+dictionary.+%5Belectronic+resource%5D&rft.isbn=978-0-683-40007-6&rft.pub=Lippincott+Williams+%26+Wilkins&rft.date=2006&rft.aulast=Stedman&rft_id=http%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fstedmansmedicald00sted_3" style="display:none"> .</cite> Brak numerów stron w książce </li> <li id="cite_note-Hawton2009-2">↑ <a href="#cite_ref-Hawton2009_2-0">a</a> <a href="#cite_ref-Hawton2009_2-1">b</a> <a href="#cite_ref-Hawton2009_2-2">c</a> <a href="#cite_ref-Hawton2009_2-3">d</a> <cite class="citation journal">Hawton K, van Heeringen K. Suicide. „Lancet”. 373 (9672), s. 1372–1381, April 2009. <a href="/wiki/DOI_(identyfikator_cyfrowy)" title="DOI (identyfikator cyfrowy)">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1016/S0140-6736(09)60372-X">10.1016/S0140-6736(09)60372-X</a>. <a href="/wiki/PMID" title="PMID">PMID</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/19376453">19376453</a>. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Suicide&rft.jtitle=Lancet&rft.date=2009&rft.volume=373&rft.issue=%7B%7B%7Bnumer%7D%7D%7D&rft.au=Hawton+K%2C+van+Heeringen+K&rft.pages=1372%E2%80%931381&rft_id=info:pmid/19376453&rft_id=info:doi/10.1016%2FS0140-6736%2809%2960372-X">  </li> <li id="cite_note-3"><a href="#cite_ref-3">↑</a> <cite class="citation web">Dominika Dudek: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.mp.pl/pacjent/psychiatria/choroby/76122,samobojstwo">Samobójstwo</a>. 2013-02-22. [dostęp 2021-02-20].</cite> </li> <li id="cite_note-4"><a href="#cite_ref-4">↑</a> <cite class="citation journal">N Aggarwal. Rethinking suicide bombing. „Crisis”. 30 (2), s. 94–97, 2009. <a href="/wiki/DOI_(identyfikator_cyfrowy)" title="DOI (identyfikator cyfrowy)">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1027/0227-5910.30.2.94">10.1027/0227-5910.30.2.94</a>. <a href="/wiki/PMID" title="PMID">PMID</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/19525169">19525169</a>. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Rethinking+suicide+bombing&rft.jtitle=Crisis&rft.date=2009&rft.volume=30&rft.issue=%7B%7B%7Bnumer%7D%7D%7D&rft.aulast=Aggarwal&rft.aufirst=N&rft.pages=94%E2%80%9397&rft_id=info:pmid/19525169&rft_id=info:doi/10.1027%2F0227-5910.30.2.94">  </li> <li id="cite_note-Var2012-5">↑ <a href="#cite_ref-Var2012_5-0">a</a> <a href="#cite_ref-Var2012_5-1">b</a> <a href="#cite_ref-Var2012_5-2">c</a> <a href="#cite_ref-Var2012_5-3">d</a> <a href="#cite_ref-Var2012_5-4">e</a> <a href="#cite_ref-Var2012_5-5">f</a> <a href="#cite_ref-Var2012_5-6">g</a> <a href="#cite_ref-Var2012_5-7">h</a> <a href="#cite_ref-Var2012_5-8">i</a> <a href="#cite_ref-Var2012_5-9">j</a> <a href="#cite_ref-Var2012_5-10">k</a> <a href="#cite_ref-Var2012_5-11">l</a> <a href="#cite_ref-Var2012_5-12">m</a> <cite class="citation journal">P Värnik. Suicide in the world. „International journal of environmental research and public health”. 9 (3), s. 760–771, 2012 Mar. <a href="/wiki/DOI_(identyfikator_cyfrowy)" title="DOI (identyfikator cyfrowy)">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.3390/ijerph9030760">10.3390/ijerph9030760</a>. <a href="/wiki/PMID" title="PMID">PMID</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/22690161">22690161</a>. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Suicide+in+the+world&rft.jtitle=International+journal+of+environmental+research+and+public+health&rft.date=2012+Mar&rft.volume=9&rft.issue=%7B%7B%7Bnumer%7D%7D%7D&rft.aulast=V%C3%A4rnik&rft.aufirst=P&rft.pages=760%E2%80%93771&rft_id=info:pmid/22690161&rft_id=info:doi/10.3390%2Fijerph9030760">  </li> <li id="cite_note-6"><a href="#cite_ref-6">↑</a> <cite class="citation book">Marshall B. Clinard, Robert F. Meier: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.com/books?id=VB3OezIoI44C&pg=PA169">Sociology of deviant behavior</a>. Wyd. 14th ed. Belmont, CA: Wadsworth Cengage Learning, 2008, s. 311. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9780495811671" title="Specjalna:Książki/9780495811671">ISBN 978-0-495-81167-1</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Sociology+of+deviant+behavior&rft.aulast=Meier&rft.aufirst=Marshall+B.+Clinard%2C+Robert+F.&rft.edition=14th+ed.&rft.pub=Wadsworth+Cengage+Learning&rft.place=Belmont%2C+CA&rft.pages=311&rft.isbn=978-0-495-81167-1&rft_id=https%3A%2F%2Fbooks.google.com%2Fbooks%3Fid%3DVB3OezIoI44C%26pg%3DPA169"> (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-7"><a href="#cite_ref-7">↑</a> <cite class="citation journal">Bertolote JM, Fleischmann A. Suicide and psychiatric diagnosis: a worldwide perspective. „World Psychiatry”. 1 (3), s. 181–185, October 2002. <a href="/wiki/PMID" title="PMID">PMID</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/16946849">16946849</a>. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Suicide+and+psychiatric+diagnosis%3A+a+worldwide+perspective&rft.jtitle=World+Psychiatry&rft.date=2002&rft.volume=1&rft.issue=%7B%7B%7Bnumer%7D%7D%7D&rft.au=Bertolote+JM%2C+Fleischmann+A&rft.pages=181%E2%80%93185&rft_id=info:pmid/16946849">  </li> <li id="cite_note-8"><a href="#cite_ref-8">↑</a> <cite class="citation web">Susan J. Blumenthal: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://susan-blumenthal.org/wp-content/uploads/2010/04/Susan-Blumenthal-Suicide_and_Gender.pdf">Suicide and Gender</a>. American Foundation for Suicide Prevention. [dostęp 2014-07-20].</cite> </li> <li id="cite_note-9"><a href="#cite_ref-9">↑</a> <cite class="citation book">Marshall B. Clinard, Robert F. Meier: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.com/books?id=VB3OezIoI44C&pg=PA169">Sociology of deviant behavior</a>. Wyd. 14th ed. Belmont, CA: Wadsworth Cengage Learning, 2008, s. 306. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9780495811671" title="Specjalna:Książki/9780495811671">ISBN 978-0-495-81167-1</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Sociology+of+deviant+behavior&rft.aulast=Meier&rft.aufirst=Marshall+B.+Clinard%2C+Robert+F.&rft.edition=14th+ed.&rft.pub=Wadsworth+Cengage+Learning&rft.place=Belmont%2C+CA&rft.pages=306&rft.isbn=978-0-495-81167-1&rft_id=https%3A%2F%2Fbooks.google.com%2Fbooks%3Fid%3DVB3OezIoI44C%26pg%3DPA169"> (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-10"><a href="#cite_ref-10">↑</a> <cite class="citation book">Shneidman E.: Definition of suicide. Jason Aronson Book, Rowman & Littlefield Publishers Inc., USA., 2004, s. 10–17. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/1568211961" title="Specjalna:Książki/1568211961">ISBN 1-56821-196-1</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Definition+of+suicide&rft.au=Shneidman+E.&rft.pub=Jason+Aronson+Book%2C+Rowman+%26+Littlefield+Publishers+Inc.%2C+USA.&rft.pages=10%E2%80%9317&rft.isbn=1-56821-196-1"> (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-OxfordHandbook-11">↑ <a href="#cite_ref-OxfordHandbook_11-0">a</a> <a href="#cite_ref-OxfordHandbook_11-1">b</a> <a href="#cite_ref-OxfordHandbook_11-2">c</a> <a href="#cite_ref-OxfordHandbook_11-3">d</a> <cite class="citation book">The Oxford Handbook of Suicide and Self-Injury. Matthew K. Nock (red.). New York: Oxford University Press, 2014, s. 7–20. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9780195388565" title="Specjalna:Książki/9780195388565">ISBN 978-0-19-538856-5</a>. <a href="/wiki/Online_Computer_Library_Center" title="Online Computer Library Center">OCLC</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://worldcat.org/oclc/824670851">824670851</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Oxford+Handbook+of+Suicide+and+Self-Injury&rft.pub=Oxford+University+Press&rft.place=New+York&rft.pages=7%E2%80%9320&rft.isbn=9780195388565&rft_id=info:oclcnum/824670851"> (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-CITEREFBattin200115268–15269-12"><a href="#cite_ref-CITEREFBattin200115268–15269_12-0">↑</a> <a href="#CITEREFBattin2001">Battin 2001 ↓</a>, s. 15268–15269. </li> <li id="cite_note-13"><a href="#cite_ref-13">↑</a> <cite class="citation book">Stedman’s medical dictionary. Wyd. 28th ed. Philadelphia: Lippincott Williams & Wilkins, 2006. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9780781733908" title="Specjalna:Książki/9780781733908">ISBN 978-0-7817-3390-8</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Stedman%E2%80%99s+medical+dictionary&rft.edition=28th+ed.&rft.pub=Lippincott+Williams+%26+Wilkins&rft.place=Philadelphia&rft.isbn=978-0-7817-3390-8"> (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> Brak numerów stron w książce </li> <li id="cite_note-Moody2010-14"><a href="#cite_ref-Moody2010_14-0">↑</a> <cite class="citation book">Harry R. Moody: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.com/books?id=qj8GS77QAgwC&pg=PA158">Aging. Concepts and controversies</a>. Wyd. 6th ed. Los Angeles: Pine Forge Press, 2010, s. 158. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9781412969666" title="Specjalna:Książki/9781412969666">ISBN 978-1-4129-6966-6</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Aging.+Concepts+and+controversies&rft.aulast=Moody&rft.aufirst=Harry+R.&rft.edition=6th+ed.&rft.pub=Pine+Forge+Press&rft.place=Los+Angeles&rft.pages=158&rft.isbn=978-1-4129-6966-6&rft_id=https%3A%2F%2Fbooks.google.com%2Fbooks%3Fid%3Dqj8GS77QAgwC%26pg%3DPA158"> (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-Gullota2002-15">↑ <a href="#cite_ref-Gullota2002_15-0">a</a> <a href="#cite_ref-Gullota2002_15-1">b</a> <cite class="citation book"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.com/books?id=Elx37xzO0bsC&pg=PA1112">The encyclopedia of primary prevention and health promotion</a>. Gullota Thomas P., Bloom, Martin (red.). New York: Kluwer Academic/Plenum, 2002, s. 1112. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9780306472961" title="Specjalna:Książki/9780306472961">ISBN 978-0-306-47296-1</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+encyclopedia+of+primary+prevention+and+health+promotion&rft.pub=Kluwer+Academic%2FPlenum&rft.place=New+York&rft.pages=1112&rft.isbn=978-0-306-47296-1&rft_id=https%3A%2F%2Fbooks.google.com%2Fbooks%3Fid%3DElx37xzO0bsC%26pg%3DPA1112"> (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-16"><a href="#cite_ref-16">↑</a> Art. 150 Ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (<a rel="nofollow" class="external text" href="https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20220001138">Dz.U. z 2022 r. poz. 1138</a>). </li> <li id="cite_note-Krug2002-17"><a href="#cite_ref-Krug2002_17-0">↑</a> <cite class="citation book">Etienne Krug: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.com/books?id=db9OHpk-TksC&pg=PA185">World Report on Violence and Health (Vol. 1)</a>. Genève: World Health Organization, 2002, s. 185. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9789241545617" title="Specjalna:Książki/9789241545617">ISBN 978-92-4-154561-7</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=World+Report+on+Violence+and+Health+%28Vol.+1%29&rft.aulast=Krug&rft.aufirst=Etienne&rft.pub=World+Health+Organization&rft.place=Gen%C3%A8ve&rft.pages=185&rft.isbn=978-92-4-154561-7&rft_id=https%3A%2F%2Fbooks.google.com%2Fbooks%3Fid%3Ddb9OHpk-TksC%26pg%3DPA185"> (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-18"><a href="#cite_ref-18">↑</a> <cite class="citation book">Tarek Sobh editor: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.com/books?id=B-Zf1sQZapMC&pg=PA503">Innovations and advances in computer sciences and engineering</a>. Wyd. Online-Ausg. Dordrecht: Springer Verlag, 2010, s. 503. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9789048136582" title="Specjalna:Książki/9789048136582">ISBN 978-90-481-3658-2</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Innovations+and+advances+in+computer+sciences+and+engineering&rft.aulast=editor&rft.aufirst=Tarek+Sobh&rft.edition=Online-Ausg.&rft.pub=Springer+Verlag&rft.place=Dordrecht&rft.pages=503&rft.isbn=978-90-481-3658-2&rft_id=https%3A%2F%2Fbooks.google.com%2Fbooks%3Fid%3DB-Zf1sQZapMC%26pg%3DPA503"> (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-19"><a href="#cite_ref-19">↑</a> <cite class="citation journal">S Eliason. Murder-suicide: a review of the recent literature. „The journal of the American Academy of Psychiatry and the Law”. 37 (3), s. 371–376, 2009. <a href="/wiki/PMID" title="PMID">PMID</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/19767502">19767502</a>. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Murder-suicide%3A+a+review+of+the+recent+literature&rft.jtitle=The+journal+of+the+American+Academy+of+Psychiatry+and+the+Law&rft.date=2009&rft.volume=37&rft.issue=%7B%7B%7Bnumer%7D%7D%7D&rft.aulast=Eliason&rft.aufirst=S&rft.pages=371%E2%80%93376&rft_id=info:pmid/19767502">  </li> <li id="cite_note-20"><a href="#cite_ref-20">↑</a> <cite class="citation book">William Kornblum in collaboration with Carolyn D. Smith: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.com/books?id=DtKcG6qoY5AC&pg=PT51">Sociology in a changing world</a>. Wyd. 9e [9th ed]. Belmont, CA: Wadsworth Cengage Learning, s. 27. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9781111301576" title="Specjalna:Książki/9781111301576">ISBN 978-1-111-30157-6</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Sociology+in+a+changing+world&rft.aulast=Smith&rft.aufirst=William+Kornblum+in+collaboration+with+Carolyn+D.&rft.edition=9e+%5B9th+ed%5D.&rft.pub=Wadsworth+Cengage+Learning&rft.place=Belmont%2C+CA&rft.pages=27&rft.isbn=978-1-111-30157-6&rft_id=https%3A%2F%2Fbooks.google.com%2Fbooks%3Fid%3DDtKcG6qoY5AC%26pg%3DPT51"> (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-21"><a href="#cite_ref-21">↑</a> <cite class="citation book">Robert Jean Campbell: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.com/books?id=Vrlsos_O13UC&pg=PA636">Campbell’s psychiatric dictionary</a>. Wyd. 8th ed. Oxford: Oxford University Press, 2004, s. 636. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9780195152210" title="Specjalna:Książki/9780195152210">ISBN 978-0-19-515221-0</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Campbell%E2%80%99s+psychiatric+dictionary&rft.aulast=Campbell&rft.aufirst=Robert+Jean&rft.edition=8th+ed.&rft.pub=Oxford+University+Press&rft.place=Oxford&rft.pages=636&rft.isbn=978-0-19-515221-0&rft_id=https%3A%2F%2Fbooks.google.com%2Fbooks%3Fid%3DVrlsos_O13UC%26pg%3DPA636"> (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-CITEREFHelios201322-22"><a href="#cite_ref-CITEREFHelios201322_22-0">↑</a> <a href="#CITEREFHelios2013">Helios 2013 ↓</a>, s. 22. </li> <li id="cite_note-CITEREFHelios201320–22-23"><a href="#cite_ref-CITEREFHelios201320–22_23-0">↑</a> <a href="#CITEREFHelios2013">Helios 2013 ↓</a>, s. 20–22. </li> <li id="cite_note-CITEREFGratton200115275-24">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFGratton200115275_24-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFGratton200115275_24-1">b</a> <a href="#CITEREFGratton2001">Gratton 2001 ↓</a>, s. 15275. </li> <li id="cite_note-25"><a href="#cite_ref-25">↑</a> <cite class="citation web">PTS, <a rel="nofollow" class="external text" href="https://suicydologia.org/">Polskie Towarzystwo Suicydologiczne</a> [online], Polskie Towarzystwo Suicydologiczne [dostęp 2021-07-21]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft.aulast=PTS&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Polskie+Towarzystwo+Suicydologiczne&rft_id=https%3A%2F%2Fsuicydologia.org%2F" style="display:none">  (<abbr title="Treść w języku polskim">pol.</abbr>).strona główna serwisu</cite> </li> <li id="cite_note-26"><a href="#cite_ref-26">↑</a> <cite class="citation web">PTS, <a rel="nofollow" class="external text" href="https://suicydologia.org/statut/">Statut</a> [online], Polskie Towarzystwo Suicydologiczne, 4 września 2016 [dostęp 2021-07-21]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Statut&rft.date=2016-09-04&rft.aulast=PTS&rft_id=https%3A%2F%2Fsuicydologia.org%2Fstatut%2F" style="display:none">  (<abbr title="Treść w języku polskim">pol.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-27"><a href="#cite_ref-27">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.who.int/healthinfo/global_burden_disease/estimates_country/en/index.html">WHO Disease and injury country estimates</a>. [w:] World Health Organization [on-line]. 2009. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-CITEREFBoudonBourricaud2003396-28">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFBoudonBourricaud2003396_28-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFBoudonBourricaud2003396_28-1">b</a> <a href="#cite_ref-CITEREFBoudonBourricaud2003396_28-2">c</a> <a href="#CITEREFBoudonBourricaud2003">Boudon i Bourricaud 2003 ↓</a>, s. 396. </li> <li id="cite_note-CITEREFGratton200115274-29">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFGratton200115274_29-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFGratton200115274_29-1">b</a> <a href="#CITEREFGratton2001">Gratton 2001 ↓</a>, s. 15274. </li> <li id="cite_note-CITEREFSułek201135–36-30"><a href="#cite_ref-CITEREFSułek201135–36_30-0">↑</a> <a href="#CITEREFSułek2011">Sułek 2011 ↓</a>, s. 35–36. </li> <li id="cite_note-CITEREFBronisch200115260-31">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFBronisch200115260_31-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFBronisch200115260_31-1">b</a> <a href="#cite_ref-CITEREFBronisch200115260_31-2">c</a> <a href="#CITEREFBronisch2001">Bronisch 2001 ↓</a>, s. 15260. </li> <li id="cite_note-CITEREFSułek201119-32"><a href="#cite_ref-CITEREFSułek201119_32-0">↑</a> <a href="#CITEREFSułek2011">Sułek 2011 ↓</a>, s. 19. </li> <li id="cite_note-CITEREFSułek201120–21-33"><a href="#cite_ref-CITEREFSułek201120–21_33-0">↑</a> <a href="#CITEREFSułek2011">Sułek 2011 ↓</a>, s. 20–21. </li> <li id="cite_note-CITEREFSułek201129-34"><a href="#cite_ref-CITEREFSułek201129_34-0">↑</a> <a href="#CITEREFSułek2011">Sułek 2011 ↓</a>, s. 29. </li> <li id="cite_note-EB2011-35">↑ <a href="#cite_ref-EB2011_35-0">a</a> <a href="#cite_ref-EB2011_35-1">b</a> <a href="#cite_ref-EB2011_35-2">c</a> <a href="#cite_ref-EB2011_35-3">d</a> <a href="#cite_ref-EB2011_35-4">e</a> <a href="#cite_ref-EB2011_35-5">f</a> <a href="#cite_ref-EB2011_35-6">g</a> <a href="#cite_ref-EB2011_35-7">h</a> <a href="#cite_ref-EB2011_35-8">i</a> <a href="#cite_ref-EB2011_35-9">j</a> <a href="#cite_ref-EB2011_35-10">k</a> <a href="#cite_ref-EB2011_35-11">l</a> <a href="#cite_ref-EB2011_35-12">m</a> <a href="#cite_ref-EB2011_35-13">n</a> <a href="#cite_ref-EB2011_35-14">o</a> <a href="#cite_ref-EB2011_35-15">p</a> <a href="#cite_ref-EB2011_35-16">q</a> <cite class="citation journal">B Chang, Gitlin, D; Patel, R. The depressed patient and suicidal patient in the emergency department: evidence-based management and treatment strategies. „Emergency medicine practice”. 13 (9), s. 1–23; quiz 23–4, 2011 Sep. <a href="/wiki/PMID" title="PMID">PMID</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/22164363">22164363</a>. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=The+depressed+patient+and+suicidal+patient+in+the+emergency+department%3A+evidence-based+management+and+treatment+strategies&rft.jtitle=Emergency+medicine+practice&rft.date=2011+Sep&rft.volume=13&rft.issue=%7B%7B%7Bnumer%7D%7D%7D&rft.aulast=Chang&rft.aufirst=B&rft.pages=1%E2%80%9323%3B+quiz+23%E2%80%934&rft_id=info:pmid/22164363">  </li> <li id="cite_note-WHO2012-36">↑ <a href="#cite_ref-WHO2012_36-0">a</a> <a href="#cite_ref-WHO2012_36-1">b</a> <a href="#cite_ref-WHO2012_36-2">c</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.who.int/mental_health/prevention/suicide/suicideprevent/en/">Suicide prevention</a>. [w:] WHO Sites: Mental Health [on-line]. World Health Organization, Aug 31,2012. [dostęp 2013-01-13]. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-37"><a href="#cite_ref-37">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.who.int/healthinfo/global_burden_disease/estimates_country/en/index.html">Deaths estimates for 2008 by cause for WHO Member States</a>. World Health Organization. [dostęp 2013-02-10]. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-38"><a href="#cite_ref-38">↑</a> <cite class="citation journal pmid nourl">EME. Haney EME. i inni, Suicide Risk Factors and Risk Assessment Tools: A Systematic Review, „[Internet]”, 2012, <a href="/wiki/PMID" title="PMID">PMID</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/22574340">22574340</a><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=article&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.date=2012-03&rft.jtitle=%5BInternet%5D&rft.atitle=Suicide+Risk+Factors+and+Risk+Assessment+Tools%3A+A+Systematic+Review&rft_id=info%3Apmid%2F22574340" style="display:none">  (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-China2009-39">↑ <a href="#cite_ref-China2009_39-0">a</a> <a href="#cite_ref-China2009_39-1">b</a> <cite class="citation journal">C Weiyuan. Women and suicide in rural China. „Bulletin of the World Health Organization”. 87 (12), s. 888–889, 2009 Dec. <a href="/wiki/DOI_(identyfikator_cyfrowy)" title="DOI (identyfikator cyfrowy)">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.2471/BLT.09.011209">10.2471/BLT.09.011209</a>. <a href="/wiki/PMID" title="PMID">PMID</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/20454475">20454475</a>. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Women+and+suicide+in+rural+China&rft.jtitle=Bulletin+of+the+World+Health+Organization&rft.date=2009+Dec&rft.volume=87&rft.issue=%7B%7B%7Bnumer%7D%7D%7D&rft.aulast=Weiyuan&rft.aufirst=C&rft.pages=888%E2%80%93889&rft_id=info:pmid/20454475&rft_id=info:doi/10.2471%2FBLT.09.011209">  </li> <li id="cite_note-kgp-40">↑ <a href="#cite_ref-kgp_40-0">a</a> <a href="#cite_ref-kgp_40-1">b</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/web/20161126020644/http://statystyka.policja.pl:80/st/wybrane-statystyki/samobojstwa">Samobójstwa</a>. Komenda Główna Policji. [dostęp 2014-07-19].</cite> </li> <li id="cite_note-Sue2012-41"><a href="#cite_ref-Sue2012_41-0">↑</a> <cite class="citation book">David Sue, Derald Wing Sue, Diane Sue, Stanley Sue: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.com/books?id=mTs--Kt-9a0C&pg=PA255">Understanding abnormal behavior</a>. Wyd. Tenth ed., [student ed.]. Belmont, CA: Wadsworth/Cengage Learning, s. 255. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9781111834593" title="Specjalna:Książki/9781111834593">ISBN 978-1-111-83459-3</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Understanding+abnormal+behavior&rft.aulast=Sue&rft.aufirst=David+Sue%2C+Derald+Wing+Sue%2C+Diane+Sue%2C+Stanley&rft.edition=Tenth+ed.%2C+%5Bstudent+ed.%5D&rft.pub=Wadsworth%2FCengage+Learning&rft.place=Belmont%2C+CA&rft.pages=255&rft.isbn=978-1-111-83459-3&rft_id=https%3A%2F%2Fbooks.google.com%2Fbooks%3Fid%3DmTs--Kt-9a0C%26pg%3DPA255"> (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-Pit2012-42">↑ <a href="#cite_ref-Pit2012_42-0">a</a> <a href="#cite_ref-Pit2012_42-1">b</a> <a href="#cite_ref-Pit2012_42-2">c</a> <a href="#cite_ref-Pit2012_42-3">d</a> <cite class="citation journal">A Pitman, Krysinska, K; Osborn, D; King, M. Suicide in young men. „Lancet”. 379 (9834), s. 2383–2392, 2012 Jun 23. <a href="/wiki/DOI_(identyfikator_cyfrowy)" title="DOI (identyfikator cyfrowy)">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1016/S0140-6736(12)60731-4">10.1016/S0140-6736(12)60731-4</a>. <a href="/wiki/PMID" title="PMID">PMID</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/22726519">22726519</a>. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Suicide+in+young+men&rft.jtitle=Lancet&rft.date=2012+Jun+23&rft.volume=379&rft.issue=%7B%7B%7Bnumer%7D%7D%7D&rft.aulast=Pitman&rft.aufirst=A&rft.pages=2383%E2%80%932392&rft_id=info:pmid/22726519&rft_id=info:doi/10.1016%2FS0140-6736%2812%2960731-4">  </li> <li id="cite_note-Yip2012-43">↑ <a href="#cite_ref-Yip2012_43-0">a</a> <a href="#cite_ref-Yip2012_43-1">b</a> <a href="#cite_ref-Yip2012_43-2">c</a> <a href="#cite_ref-Yip2012_43-3">d</a> <a href="#cite_ref-Yip2012_43-4">e</a> <a href="#cite_ref-Yip2012_43-5">f</a> <a href="#cite_ref-Yip2012_43-6">g</a> <a href="#cite_ref-Yip2012_43-7">h</a> <a href="#cite_ref-Yip2012_43-8">i</a> <a href="#cite_ref-Yip2012_43-9">j</a> <cite class="citation journal">PS Yip, Caine, E; Yousuf, S; Chang, SS; Wu, KC; Chen, YY. Means restriction for suicide prevention. „Lancet”. 379 (9834), s. 2393–2399, 2012 Jun 23. <a href="/wiki/DOI_(identyfikator_cyfrowy)" title="DOI (identyfikator cyfrowy)">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1016/S0140-6736(12)60521-2">10.1016/S0140-6736(12)60521-2</a>. <a href="/wiki/PMID" title="PMID">PMID</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/22726520">22726520</a>. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Means+restriction+for+suicide+prevention&rft.jtitle=Lancet&rft.date=2012+Jun+23&rft.volume=379&rft.issue=%7B%7B%7Bnumer%7D%7D%7D&rft.aulast=Yip&rft.aufirst=PS&rft.pages=2393%E2%80%932399&rft_id=info:pmid/22726520&rft_id=info:doi/10.1016%2FS0140-6736%2812%2960521-2">  </li> <li id="cite_note-Hawton2012-44">↑ <a href="#cite_ref-Hawton2012_44-0">a</a> <a href="#cite_ref-Hawton2012_44-1">b</a> <a href="#cite_ref-Hawton2012_44-2">c</a> <a href="#cite_ref-Hawton2012_44-3">d</a> <cite class="citation journal">K Hawton, Saunders, KE; O’Connor, RC. Self-harm and suicide in adolescents. „Lancet”. 379 (9834), s. 2373–2382, 2012 Jun 23. <a href="/wiki/DOI_(identyfikator_cyfrowy)" title="DOI (identyfikator cyfrowy)">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1016/S0140-6736(12)60322-5">10.1016/S0140-6736(12)60322-5</a>. <a href="/wiki/PMID" title="PMID">PMID</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/22726518">22726518</a>. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Self-harm+and+suicide+in+adolescents&rft.jtitle=Lancet&rft.date=2012+Jun+23&rft.volume=379&rft.issue=%7B%7B%7Bnumer%7D%7D%7D&rft.aulast=Hawton&rft.aufirst=K&rft.pages=2373%E2%80%932382&rft_id=info:pmid/22726518&rft_id=info:doi/10.1016%2FS0140-6736%2812%2960322-5">  </li> <li id="cite_note-45"><a href="#cite_ref-45">↑</a> <cite class="citation book nourl">EwaE. Furgał EwaE., Dziewczyna w spektrum, Warszawa: Linia, 2022, <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9788366667136" title="Specjalna:Książki/9788366667136">ISBN 978-83-66667-13-6</a>, <a href="/wiki/Online_Computer_Library_Center" title="Online Computer Library Center">OCLC</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://worldcat.org/oclc/1302490314">1302490314</a> [dostęp 2023-05-07]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft.place=Warszawa&rft.aufirst=Ewa&rft.aulast=Furga%C5%82&rft.date=2022&rft.isbn=978-83-66667-13-6&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Dziewczyna+w+spektrum&rft.pub=Linia&rft_id=info%3Aoclcnum%2F1302490314" style="display:none"> .</cite> Brak numerów stron w książce </li> <li id="cite_note-Drug2011-46">↑ <a href="#cite_ref-Drug2011_46-0">a</a> <a href="#cite_ref-Drug2011_46-1">b</a> <a href="#cite_ref-Drug2011_46-2">c</a> <a href="#cite_ref-Drug2011_46-3">d</a> <a href="#cite_ref-Drug2011_46-4">e</a> <a href="#cite_ref-Drug2011_46-5">f</a> <a href="#cite_ref-Drug2011_46-6">g</a> <a href="#cite_ref-Drug2011_46-7">h</a> <a href="#cite_ref-Drug2011_46-8">i</a> <a href="#cite_ref-Drug2011_46-9">j</a> <cite class="citation journal">L Vijayakumar, Kumar, MS; Vijayakumar, V. Substance use and suicide. „Current opinion in psychiatry”. 24 (3), s. 197–202, 2011 May. <a href="/wiki/DOI_(identyfikator_cyfrowy)" title="DOI (identyfikator cyfrowy)">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1097/YCO.0b013e3283459242">10.1097/YCO.0b013e3283459242</a>. <a href="/wiki/PMID" title="PMID">PMID</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/21430536">21430536</a>. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Substance+use+and+suicide&rft.jtitle=Current+opinion+in+psychiatry&rft.date=2011+May&rft.volume=24&rft.issue=%7B%7B%7Bnumer%7D%7D%7D&rft.aulast=Vijayakumar&rft.aufirst=L&rft.pages=197%E2%80%93202&rft_id=info:pmid/21430536&rft_id=info:doi/10.1097%2FYCO.0b013e3283459242">  </li> <li id="cite_note-47"><a href="#cite_ref-47">↑</a> <cite class="citation journal">G Simpson, Tate, R. Suicidality in people surviving a traumatic brain injury: prevalence, risk factors and implications for clinical management. „Brain injury: [BI]”. 21 (13–14), s. 1335–1351, 2007 Dec. <a href="/wiki/DOI_(identyfikator_cyfrowy)" title="DOI (identyfikator cyfrowy)">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1080/02699050701785542">10.1080/02699050701785542</a>. <a href="/wiki/PMID" title="PMID">PMID</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/18066936">18066936</a>. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Suicidality+in+people+surviving+a+traumatic+brain+injury%3A+prevalence%2C+risk+factors+and+implications+for+clinical+management&rft.jtitle=Brain+injury%3A+%5BBI%5D&rft.date=2007+Dec&rft.volume=21&rft.issue=%7B%7B%7Bnumer%7D%7D%7D&rft.aulast=Simpson&rft.aufirst=G&rft.pages=1335%E2%80%931351&rft_id=info:pmid/18066936&rft_id=info:doi/10.1080%2F02699050701785542">  </li> <li id="cite_note-Miller_393–408-48"><a href="#cite_ref-Miller_393–408_48-0">↑</a> <cite class="citation journal">M Miller, Azrael, D; Barber, C. Suicide mortality in the United States: the importance of attending to method in understanding population-level disparities in the burden of suicide. „Annual review of public health”. 33, s. 393–408, 2012 Apr. <a href="/wiki/DOI_(identyfikator_cyfrowy)" title="DOI (identyfikator cyfrowy)">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1146/annurev-publhealth-031811-124636">10.1146/annurev-publhealth-031811-124636</a>. <a href="/wiki/PMID" title="PMID">PMID</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/22224886">22224886</a>. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Suicide+mortality+in+the+United+States%3A+the+importance+of+attending+to+method+in+understanding+population-level+disparities+in+the+burden+of+suicide&rft.jtitle=Annual+review+of+public+health&rft.date=2012+Apr&rft.volume=33&rft.aulast=Miller&rft.aufirst=M&rft.pages=393%E2%80%93408&rft_id=info:pmid/22224886&rft_id=info:doi/10.1146%2Fannurev-publhealth-031811-124636">  </li> <li id="cite_note-49"><a href="#cite_ref-49">↑</a> <cite class="citation journal">Qin P, Agerbo E, Mortensen PB. Suicide risk in relation to socioeconomic, demographic, psychiatric, and familial factors: a national register-based study of all suicides in Denmark, 1981–1997. „Am J Psychiatry”. 160 (4), s. 765–772, April 2003. <a href="/wiki/DOI_(identyfikator_cyfrowy)" title="DOI (identyfikator cyfrowy)">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1176/appi.ajp.160.4.765">10.1176/appi.ajp.160.4.765</a>. <a href="/wiki/PMID" title="PMID">PMID</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/12668367">12668367</a>. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Suicide+risk+in+relation+to+socioeconomic%2C+demographic%2C+psychiatric%2C+and+familial+factors%3A+a+national+register-based+study+of+all+suicides+in+Denmark%2C+1981%E2%80%931997&rft.jtitle=Am+J+Psychiatry&rft.date=2003&rft.volume=160&rft.issue=%7B%7B%7Bnumer%7D%7D%7D&rft.au=Qin+P%2C+Agerbo+E%2C+Mortensen+PB&rft.pages=765%E2%80%93772&rft_id=info:pmid/12668367&rft_id=info:doi/10.1176%2Fappi.ajp.160.4.765">  </li> <li id="cite_note-50"><a href="#cite_ref-50">↑</a> <cite class="citation book">Richard K. James, Burl E. Gilliland: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.com/books?id=E2sKf-sexZwC&pg=PA215">Crisis intervention strategies</a>. Wyd. 7th ed. Belmont, CA: Brooks/Cole, s. 215. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9781111186777" title="Specjalna:Książki/9781111186777">ISBN 978-1-111-18677-7</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Crisis+intervention+strategies&rft.aulast=Gilliland&rft.aufirst=Richard+K.+James%2C+Burl+E.&rft.edition=7th+ed.&rft.pub=Brooks%2FCole&rft.place=Belmont%2C+CA&rft.pages=215&rft.isbn=978-1-111-18677-7&rft_id=https%3A%2F%2Fbooks.google.com%2Fbooks%3Fid%3DE2sKf-sexZwC%26pg%3DPA215"> (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-Brent2008-51">↑ <a href="#cite_ref-Brent2008_51-0">a</a> <a href="#cite_ref-Brent2008_51-1">b</a> <cite class="citation journal">DA Brent, Melhem, N. Familial transmission of suicidal behavior. „The Psychiatric clinics of North America”. 31 (2), s. 157–177, 2008 Jun. <a href="/wiki/DOI_(identyfikator_cyfrowy)" title="DOI (identyfikator cyfrowy)">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1016/j.psc.2008.02.001">10.1016/j.psc.2008.02.001</a>. <a href="/wiki/PMID" title="PMID">PMID</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/18439442">18439442</a>. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Familial+transmission+of+suicidal+behavior&rft.jtitle=The+Psychiatric+clinics+of+North+America&rft.date=2008+Jun&rft.volume=31&rft.issue=%7B%7B%7Bnumer%7D%7D%7D&rft.aulast=Brent&rft.aufirst=DA&rft.pages=157%E2%80%93177&rft_id=info:pmid/18439442&rft_id=info:doi/10.1016%2Fj.psc.2008.02.001">  </li> <li id="cite_note-Martyr2009-52"><a href="#cite_ref-Martyr2009_52-0">↑</a> <cite class="citation journal">V Rozanov, Carli, V. Suicide among war veterans. „International journal of environmental research and public health”. 9 (7), s. 2504–2519, 2012 Jul. <a href="/wiki/DOI_(identyfikator_cyfrowy)" title="DOI (identyfikator cyfrowy)">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.3390/ijerph9072504">10.3390/ijerph9072504</a>. <a href="/wiki/PMID" title="PMID">PMID</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/22851956">22851956</a>. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Suicide+among+war+veterans&rft.jtitle=International+journal+of+environmental+research+and+public+health&rft.date=2012+Jul&rft.volume=9&rft.issue=%7B%7B%7Bnumer%7D%7D%7D&rft.aulast=Rozanov&rft.aufirst=V&rft.pages=2504%E2%80%932519&rft_id=info:pmid/22851956&rft_id=info:doi/10.3390%2Fijerph9072504">  </li> <li id="cite_note-University_of_Manchester_Centre_for_Mental_Health_and_Risk-53">↑ <a href="#cite_ref-University_of_Manchester_Centre_for_Mental_Health_and_Risk_53-0">a</a> <a href="#cite_ref-University_of_Manchester_Centre_for_Mental_Health_and_Risk_53-1">b</a> <cite class="citation web">University of Manchester Centre for Mental Health and Risk: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20130116021945/http://www.medicine.manchester.ac.uk/cmhr/centreforsuicideprevention/nci/reports/annual_report_2012.pdf">The National Confidential Inquiry into Suicide and Homicide by People with Mental Illness</a>. [dostęp 2012-07-25]. [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.medicine.manchester.ac.uk/cmhr/centreforsuicideprevention/nci/reports/annual_report_2012.pdf">tego adresu</a> (16 stycznia 2013)]. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-54"><a href="#cite_ref-54">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/web/20160304102927/http://www.statystyka.policja.pl/st/wybrane-statystyki/samobojstwa/63821,dok.html">Samobójstwa 2010</a>. [w:] Statystyka [on-line]. Komenda Główna Policji. [dostęp 2014-07-19].</cite> </li> <li id="cite_note-Che2012-55">↑ <a href="#cite_ref-Che2012_55-0">a</a> <a href="#cite_ref-Che2012_55-1">b</a> <a href="#cite_ref-Che2012_55-2">c</a> <a href="#cite_ref-Che2012_55-3">d</a> <cite class="citation book">Stan Kutcher, Sonia Chehil: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.com/books?id=fV8_1u0c7l0C&pg=PA31">Suicide Risk Management A Manual for Health Professionals.</a>. Wyd. 2. Chicester: John Wiley & Sons, 2012, s. 30–33. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9781119953111" title="Specjalna:Książki/9781119953111">ISBN 978-1-119-95311-1</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Suicide+Risk+Management+A+Manual+for+Health+Professionals.&rft.aulast=Chehil&rft.aufirst=Stan+Kutcher%2C+Sonia&rft.edition=2.&rft.pub=John+Wiley+%26+Sons&rft.place=Chicester&rft.pages=30%E2%80%9333&rft.isbn=978-1-119-95311-1&rft_id=https%3A%2F%2Fbooks.google.com%2Fbooks%3Fid%3DfV8_1u0c7l0C%26pg%3DPA31"> (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-56"><a href="#cite_ref-56">↑</a> <cite class="citation journal">JM Bertolote, Fleischmann, A; De Leo, D; Wasserman, D. Psychiatric diagnoses and suicide: revisiting the evidence. „Crisis”. 25 (4), s. 147–155, 2004. <a href="/wiki/PMID" title="PMID">PMID</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/15580849">15580849</a>. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Psychiatric+diagnoses+and+suicide%3A+revisiting+the+evidence&rft.jtitle=Crisis&rft.date=2004&rft.volume=25&rft.issue=%7B%7B%7Bnumer%7D%7D%7D&rft.aulast=Bertolote&rft.aufirst=JM&rft.pages=147%E2%80%93155&rft_id=info:pmid/15580849">  </li> <li id="cite_note-Lancet09-57"><a href="#cite_ref-Lancet09_57-0">↑</a> <cite class="citation journal">Jim van Os, Kapur S. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/web/20170830053213/http://xa.yimg.com/kq/groups/19525360/611943554/name/Schizophrenia+-+The+Lancet.pdf">Schizophrenia</a>. „Lancet”. 374, 9690, s. 635–645, 2009. <a href="/wiki/DOI_(identyfikator_cyfrowy)" title="DOI (identyfikator cyfrowy)">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1016/S0140-6736(09)60995-8">10.1016/S0140-6736(09)60995-8</a>. <a href="/wiki/PMID" title="PMID">PMID</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/19700006">19700006</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Schizophrenia&rft.jtitle=Lancet&rft.date=2009&rft.volume=374%2C+9690&rft.au=Jim+van+Os%2C+Kapur+S&rft.pages=635%E2%80%93645&rft_id=info:pmid/19700006&rft_id=info:doi/10.1016%2FS0140-6736%2809%2960995-8&rft_id=http%3A%2F%2Fweb.archive.org%2Fweb%2F20170830053213%2Fhttp%3A%2F%2Fxa.yimg.com%2Fkq%2Fgroups%2F19525360%2F611943554%2Fname%2FSchizophrenia%2B-%2BThe%2BLancet.pdf">  </li> <li id="cite_note-Tint2010-58">↑ <a href="#cite_ref-Tint2010_58-0">a</a> <a href="#cite_ref-Tint2010_58-1">b</a> <a href="#cite_ref-Tint2010_58-2">c</a> <a href="#cite_ref-Tint2010_58-3">d</a> <a href="#cite_ref-Tint2010_58-4">e</a> <a href="#cite_ref-Tint2010_58-5">f</a> <a href="#cite_ref-Tint2010_58-6">g</a> <cite class="citation book">Tintinalli, Judith E.: Emergency Medicine: A Comprehensive Study Guide (Emergency Medicine (Tintinalli)). New York: McGraw-Hill Companies, 2010, s. 1940–1946. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/0071484809" title="Specjalna:Książki/0071484809">ISBN 0-07-148480-9</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Emergency+Medicine%3A+A+Comprehensive+Study+Guide+%28Emergency+Medicine+%28Tintinalli%29%29&rft.au=Tintinalli%2C+Judith+E.&rft.pub=McGraw-Hill+Companies&rft.place=New+York&rft.pages=1940%E2%80%931946&rft.isbn=0-07-148480-9"> (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-59"><a href="#cite_ref-59">↑</a> <cite class="citation journal">Whitlock J, Knox KL. The relationship between self-injurious behavior and suicide in a young adult population. „Arch Pediatr Adolesc Med”. 161 (7), s. 634–640, July 2007. <a href="/wiki/DOI_(identyfikator_cyfrowy)" title="DOI (identyfikator cyfrowy)">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1001/archpedi.161.7.634">10.1001/archpedi.161.7.634</a>. <a href="/wiki/PMID" title="PMID">PMID</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/17606825">17606825</a>. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=The+relationship+between+self-injurious+behavior+and+suicide+in+a+young+adult+population&rft.jtitle=Arch+Pediatr+Adolesc+Med&rft.date=2007&rft.volume=161&rft.issue=%7B%7B%7Bnumer%7D%7D%7D&rft.au=Whitlock+J%2C+Knox+KL&rft.pages=634%E2%80%93640&rft_id=info:pmid/17606825&rft_id=info:doi/10.1001%2Farchpedi.161.7.634">  </li> <li id="cite_note-Pir1998-60">↑ <a href="#cite_ref-Pir1998_60-0">a</a> <a href="#cite_ref-Pir1998_60-1">b</a> <cite class="citation journal">J Pirkis, Burgess, P. Suicide and recency of health care contacts. A systematic review. „The British journal of psychiatry: the journal of mental science”. 173, s. 462–474, 1998 Dec. <a href="/wiki/PMID" title="PMID">PMID</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/9926074">9926074</a>. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Suicide+and+recency+of+health+care+contacts.+A+systematic+review&rft.jtitle=The+British+journal+of+psychiatry%3A+the+journal+of+mental+science&rft.date=1998+Dec&rft.volume=173&rft.aulast=Pirkis&rft.aufirst=J&rft.pages=462%E2%80%93474&rft_id=info:pmid/9926074">  </li> <li id="cite_note-61"><a href="#cite_ref-61">↑</a> <cite class="citation journal">JB Luoma, Martin, CE; Pearson, JL. Contact with mental health and primary care providers before suicide: a review of the evidence. „The American Journal of Psychiatry”. 159 (6), s. 909–916, 2002 Jun. <a href="/wiki/PMID" title="PMID">PMID</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/12042175">12042175</a>. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Contact+with+mental+health+and+primary+care+providers+before+suicide%3A+a+review+of+the+evidence&rft.jtitle=The+American+Journal+of+Psychiatry&rft.date=2002+Jun&rft.volume=159&rft.issue=%7B%7B%7Bnumer%7D%7D%7D&rft.aulast=Luoma&rft.aufirst=JB&rft.pages=909%E2%80%93916&rft_id=info:pmid/12042175">  </li> <li id="cite_note-62"><a href="#cite_ref-62">↑</a> <cite class="citation web">Anna Dobroń: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://zdrowie.tvn.pl/a/syndrom-presuicydalny-przyczyny-symptomy-przeciwdzialanie">Syndrom presuicydalny (przedsamobójczy) – symptomy</a>. 2019-05-14. [dostęp 2021-02-20].</cite> </li> <li id="cite_note-63"><a href="#cite_ref-63">↑</a> <cite class="citation book">Leenaars AA.: Psychotherapy with Sucidal People a person-centred approach. Chichester, West Sussex, England: John Wiley & Sons Ltd, 2004.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Psychotherapy+with+Sucidal+People+a+person-centred+approach&rft.au=Leenaars+AA.&rft.pub=John+Wiley+%26+Sons+Ltd&rft.place=Chichester%2C+West+Sussex%2C+England"></cite> Brak numerów stron w książce </li> <li id="cite_note-Aldridge-64">↑ <a href="#cite_ref-Aldridge_64-0">a</a> <a href="#cite_ref-Aldridge_64-1">b</a> <cite class="citation book">Aldridge D, Perez S.: A Comprehensive Guide to Suicidal Behaviours: Working with Individuals at Risk and their Families. Jessica Kingsley Publishers, 2012. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9781849050258" title="Specjalna:Książki/9781849050258">ISBN 978-1849050258</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=A+Comprehensive+Guide+to+Suicidal+Behaviours%3A+Working+with+Individuals+at+Risk+and+their+Families&rft.au=Aldridge+D%2C+Perez+S.&rft.pub=Jessica+Kingsley+Publishers&rft.isbn=978-1849050258"></cite> Brak numerów stron w książce </li> <li id="cite_note-65"><a href="#cite_ref-65">↑</a> <cite class="citation book">Hołyst B.: Suicydologia. Warszawa: LexisNexis, 2002. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9788376206905" title="Specjalna:Książki/9788376206905">ISBN 978-83-7620-690-5</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Suicydologia&rft.au=Ho%C5%82yst+B.&rft.pub=LexisNexis&rft.place=Warszawa&rft.isbn=978-83-7620-690-5"></cite> Brak numerów stron w książce </li> <li id="cite_note-66"><a href="#cite_ref-66">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20150116183029/http://historyofmentalhealth.com/2014/04/27/erwin-ringel/">1921: Erwin Ringel</a> [online], The History of Mental Health [dostęp 2015-03-20] [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://historyofmentalhealth.com/2014/04/27/erwin-ringel/">adresu</a> 2015-01-16]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=1921%3A+Erwin+Ringel&rft_id=http%3A%2F%2Fhistoryofmentalhealth.com%2F2014%2F04%2F27%2Ferwin-ringel%2F" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-67"><a href="#cite_ref-67">↑</a> <cite class="citation book">Psychiatria. Jacek Wciórka, Stanisław Pużyński, Janusz Rybakowski (red.). T. 3: Metody leczenia, Zagadnienia etyczne, prawne, publiczne, społeczne. Elsevier Urban & Partner, 2010, s. 385–404. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9788376091105" title="Specjalna:Książki/9788376091105">ISBN 978-83-7609-110-5</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Psychiatria&rft.date=2010&rft.pub=Elsevier+Urban+%26+Partner&rft.pages=385%E2%80%93404&rft.isbn=978-83-7609-110-5"></cite> </li> <li id="cite_note-68"><a href="#cite_ref-68">↑</a> <cite class="citation book">Jerome D. Levin, Joseph Culkin, Richard S. Perrotto: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.com/?id=felzn3Ntd-cC&pg=RA1-PA151">Introduction to chemical dependency counseling</a>. Northvale, N.J.: Jason Aronson, 2001, s. 150–152. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9780765702890" title="Specjalna:Książki/9780765702890">ISBN 978-0-7657-0289-0</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Introduction+to+chemical+dependency+counseling&rft.aulast=Perrotto&rft.aufirst=Jerome+D.+Levin%2C+Joseph+Culkin%2C+Richard+S.&rft.pub=Jason+Aronson&rft.place=Northvale%2C+N.J.&rft.pages=150%E2%80%93152&rft.isbn=978-0-7657-0289-0&rft_id=https%3A%2F%2Fbooks.google.com%2F%3Fid%3Dfelzn3Ntd-cC%26pg%3DRA1-PA151"> (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-Fadem2004-69">↑ <a href="#cite_ref-Fadem2004_69-0">a</a> <a href="#cite_ref-Fadem2004_69-1">b</a> <cite class="citation book">Barbara Fadem: Behavioral science in medicine. Philadelphia: Lippincott Williams & Wilkins, 2004, s. 217. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9780781736695" title="Specjalna:Książki/9780781736695">ISBN 978-0-7817-3669-5</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Behavioral+science+in+medicine&rft.aulast=Fadem&rft.aufirst=Barbara&rft.pub=Lippincott+Williams+%26+Wilkins&rft.place=Philadelphia&rft.pages=217&rft.isbn=978-0-7817-3669-5"> (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-Youssef2008-70"><a href="#cite_ref-Youssef2008_70-0">↑</a> <cite class="citation journal">Youssef NA, Rich CL. Does acute treatment with sedatives/hypnotics for anxiety in depressed patients affect suicide risk? A literature review. „Ann Clin Psychiatry”. 20 (3), s. 157–169, 2008. <a href="/wiki/DOI_(identyfikator_cyfrowy)" title="DOI (identyfikator cyfrowy)">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1080/10401230802177698">10.1080/10401230802177698</a>. <a href="/wiki/PMID" title="PMID">PMID</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/18633742">18633742</a>. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Does+acute+treatment+with+sedatives%2Fhypnotics+for+anxiety+in+depressed+patients+affect+suicide+risk%3F+A+literature+review&rft.jtitle=Ann+Clin+Psychiatry&rft.date=2008&rft.volume=20&rft.issue=%7B%7B%7Bnumer%7D%7D%7D&rft.au=Youssef+NA%2C+Rich+CL&rft.pages=157%E2%80%93169&rft_id=info:pmid/18633742&rft_id=info:doi/10.1080%2F10401230802177698">  </li> <li id="cite_note-ETOH2006-71">↑ <a href="#cite_ref-ETOH2006_71-0">a</a> <a href="#cite_ref-ETOH2006_71-1">b</a> <cite class="citation journal">L Sher. Alcohol consumption and suicide. „QJM: monthly journal of the Association of Physicians”. 99 (1), s. 57–61, 2006 Jan. <a href="/wiki/DOI_(identyfikator_cyfrowy)" title="DOI (identyfikator cyfrowy)">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1093/qjmed/hci146">10.1093/qjmed/hci146</a>. <a href="/wiki/PMID" title="PMID">PMID</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/16287907">16287907</a>. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Alcohol+consumption+and+suicide&rft.jtitle=QJM%3A+monthly+journal+of+the+Association+of+Physicians&rft.date=2006+Jan&rft.volume=99&rft.issue=%7B%7B%7Bnumer%7D%7D%7D&rft.aulast=Sher&rft.aufirst=L&rft.pages=57%E2%80%9361&rft_id=info:pmid/16287907&rft_id=info:doi/10.1093%2Fqjmed%2Fhci146">  </li> <li id="cite_note-72"><a href="#cite_ref-72">↑</a> <cite class="citation journal">Darke S, Ross J. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://onlinelibrary.wiley.com/resolve/openurl?genre=article&sid=nlm:pubmed&issn=0965-2140&date=2002&volume=97&issue=11&spage=1383">Suicide among heroin users: rates, risk factors and methods</a>. „Addiction”. 97 (11), s. 1383–1394, November 2002. <a href="/wiki/DOI_(identyfikator_cyfrowy)" title="DOI (identyfikator cyfrowy)">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1046/j.1360-0443.2002.00214.x">10.1046/j.1360-0443.2002.00214.x</a>. <a href="/wiki/PMID" title="PMID">PMID</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/12410779">12410779</a>. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Suicide+among+heroin+users%3A+rates%2C+risk+factors+and+methods&rft.jtitle=Addiction&rft.date=2002&rft.volume=97&rft.issue=%7B%7B%7Bnumer%7D%7D%7D&rft.au=Darke+S%2C+Ross+J&rft.pages=1383%E2%80%931394&rft_id=info:pmid/12410779&rft_id=info:doi/10.1046%2Fj.1360-0443.2002.00214.x&rft_id=http%3A%2F%2Fonlinelibrary.wiley.com%2Fresolve%2Fopenurl%3Fgenre%3Darticle%26sid%3Dnlm%3Apubmed%26issn%3D0965-2140%26date%3D2002%26volume%3D97%26issue%3D11%26spage%3D1383">  </li> <li id="cite_note-73"><a href="#cite_ref-73">↑</a> <cite class="citation journal">S Darke, Kaye, S; McKetin, R; Duflou, J. Major physical and psychological harms of methamphetamine use. „Drug and alcohol review”. 27 (3), s. 253–262, 2008 May. <a href="/wiki/DOI_(identyfikator_cyfrowy)" title="DOI (identyfikator cyfrowy)">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1080/09595230801923702">10.1080/09595230801923702</a>. <a href="/wiki/PMID" title="PMID">PMID</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/18368606">18368606</a>. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Major+physical+and+psychological+harms+of+methamphetamine+use&rft.jtitle=Drug+and+alcohol+review&rft.date=2008+May&rft.volume=27&rft.issue=%7B%7B%7Bnumer%7D%7D%7D&rft.aulast=Darke&rft.aufirst=S&rft.pages=253%E2%80%93262&rft_id=info:pmid/18368606&rft_id=info:doi/10.1080%2F09595230801923702">  </li> <li id="cite_note-74"><a href="#cite_ref-74">↑</a> <cite class="citation book">Frank J. Ayd Jr: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.com/books?id=ea_QVG2BFy8C&q=256">Lexicon of psychiatry, neurology, and the neurosciences</a>. Wyd. 2.. Philadelphia [u.a.]: Lippincott Williams & Wilkins, 2000, s. 256. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9780781724685" title="Specjalna:Książki/9780781724685">ISBN 978-0-7817-2468-5</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Lexicon+of+psychiatry%2C+neurology%2C+and+the+neurosciences&rft.aulast=Jr&rft.aufirst=Frank+J.+Ayd&rft.edition=2..&rft.pub=Lippincott+Williams+%26+Wilkins&rft.place=Philadelphia+%5Bu.a.%5D&rft.pages=256&rft.isbn=978-0-7817-2468-5&rft_id=https%3A%2F%2Fbooks.google.com%2Fbooks%3Fid%3Dea_QVG2BFy8C%26q%3D256"> (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-Hughes2008-75">↑ <a href="#cite_ref-Hughes2008_75-0">a</a> <a href="#cite_ref-Hughes2008_75-1">b</a> <cite class="citation journal">JR Hughes. Smoking and suicide: a brief overview. „Drug and alcohol dependence”. 98 (3), s. 169–178, 2008 Dec 1. <a href="/wiki/DOI_(identyfikator_cyfrowy)" title="DOI (identyfikator cyfrowy)">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1016/j.drugalcdep.2008.06.003">10.1016/j.drugalcdep.2008.06.003</a>. <a href="/wiki/PMID" title="PMID">PMID</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/18676099">18676099</a>. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Smoking+and+suicide%3A+a+brief+overview&rft.jtitle=Drug+and+alcohol+dependence&rft.date=2008+Dec+1&rft.volume=98&rft.issue=%7B%7B%7Bnumer%7D%7D%7D&rft.aulast=Hughes&rft.aufirst=JR&rft.pages=169%E2%80%93178&rft_id=info:pmid/18676099&rft_id=info:doi/10.1016%2Fj.drugalcdep.2008.06.003">  </li> <li id="cite_note-76"><a href="#cite_ref-76">↑</a> <cite class="citation book">11. Pathological Gambling. W: Stefano Pallanti, Nicolò Baldini Rossi, Eric Hollander: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.com/books?id=u2wVP8KJJtcC&pg=PA253">Clinical manual of impulse-control disorders</a>. American Psychiatric Pub, 2006, s. 253. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9781585621361" title="Specjalna:Książki/9781585621361">ISBN 978-1-58562-136-1</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Clinical+manual+of+impulse-control+disorders&rft.atitle=11.+Pathological+Gambling&rft.aulast=Pallanti&rft.aufirst=Stefano&rft.pub=American+Psychiatric+Pub&rft.pages=253&rft.isbn=978-1-58562-136-1&rft_id=https%3A%2F%2Fbooks.google.com%2Fbooks%3Fid%3Du2wVP8KJJtcC%26pg%3DPA253"> (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-Oliv2008-77">↑ <a href="#cite_ref-Oliv2008_77-0">a</a> <a href="#cite_ref-Oliv2008_77-1">b</a> <cite class="citation journal">MP Oliveira, Silveira, DX; Silva, MT. [Pathological gambling and its consequences for public health]. „Revista de saude publica”. 42 (3), s. 542–549, 2008 Jun. <a href="/wiki/PMID" title="PMID">PMID</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/18461253">18461253</a>. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=%5BPathological+gambling+and+its+consequences+for+public+health%5D&rft.jtitle=Revista+de+saude+publica&rft.date=2008+Jun&rft.volume=42&rft.issue=%7B%7B%7Bnumer%7D%7D%7D&rft.aulast=Oliveira&rft.aufirst=MP&rft.pages=542%E2%80%93549&rft_id=info:pmid/18461253">  </li> <li id="cite_note-78"><a href="#cite_ref-78">↑</a> <cite class="citation journal">M Hansen, Rossow, I. [Gambling and suicidal behaviour]. „Tidsskrift for den Norske laegeforening: tidsskrift for praktisk medicin, ny raekke”. 128 (2), s. 174–176, 2008-01-17. <a href="/wiki/PMID" title="PMID">PMID</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/18202728">18202728</a>. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=%5BGambling+and+suicidal+behaviour%5D&rft.jtitle=Tidsskrift+for+den+Norske+laegeforening%3A+tidsskrift+for+praktisk+medicin%2C+ny+raekke&rft.date=2008-01-17&rft.volume=128&rft.issue=%7B%7B%7Bnumer%7D%7D%7D&rft.aulast=Hansen&rft.aufirst=M&rft.pages=174%E2%80%93176&rft_id=info:pmid/18202728">  </li> <li id="cite_note-79"><a href="#cite_ref-79">↑</a> <cite class="citation journal">J Manthorpe, Iliffe, S. Suicide in later life: public health and practitioner perspectives. „International journal of geriatric psychiatry”. 25 (12), s. 1230–1238, 2010 Dec. <a href="/wiki/DOI_(identyfikator_cyfrowy)" title="DOI (identyfikator cyfrowy)">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1002/gps.2473">10.1002/gps.2473</a>. <a href="/wiki/PMID" title="PMID">PMID</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/20104515">20104515</a>. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Suicide+in+later+life%3A+public+health+and+practitioner+perspectives&rft.jtitle=International+journal+of+geriatric+psychiatry&rft.date=2010+Dec&rft.volume=25&rft.issue=%7B%7B%7Bnumer%7D%7D%7D&rft.aulast=Manthorpe&rft.aufirst=J&rft.pages=1230%E2%80%931238&rft_id=info:pmid/20104515&rft_id=info:doi/10.1002%2Fgps.2473">  </li> <li id="cite_note-80"><a href="#cite_ref-80">↑</a> <cite class="citation journal">Simpson GK, Tate RL. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.mja.com.au/public/issues/187_04_200807/sim11240_fm.html">Preventing suicide after traumatic brain injury: implications for general practice</a>. „Med. J. Aust.”. 187 (4), s. 229–232, August 2007. <a href="/wiki/PMID" title="PMID">PMID</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/17708726">17708726</a>. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Preventing+suicide+after+traumatic+brain+injury%3A+implications+for+general+practice&rft.jtitle=Med.+J.+Aust.&rft.date=2007&rft.volume=187&rft.issue=%7B%7B%7Bnumer%7D%7D%7D&rft.au=Simpson+GK%2C+Tate+RL&rft.pages=229%E2%80%93232&rft_id=info:pmid/17708726&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.mja.com.au%2Fpublic%2Fissues%2F187_04_200807%2Fsim11240_fm.html">  </li> <li id="cite_note-Ang2012-81">↑ <a href="#cite_ref-Ang2012_81-0">a</a> <a href="#cite_ref-Ang2012_81-1">b</a> <cite class="citation journal">L Anguiano, Mayer, DK; Piven, ML; Rosenstein, D. A literature review of suicide in cancer patients. „Cancer nursing”. 35 (4), s. E14-26, 2012 Jul–Aug. <a href="/wiki/DOI_(identyfikator_cyfrowy)" title="DOI (identyfikator cyfrowy)">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1097/NCC.0b013e31822fc76c">10.1097/NCC.0b013e31822fc76c</a>. <a href="/wiki/PMID" title="PMID">PMID</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/21946906">21946906</a>. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=A+literature+review+of+suicide+in+cancer+patients&rft.jtitle=Cancer+nursing&rft.date=2012+Jul%E2%80%93Aug&rft.volume=35&rft.issue=%7B%7B%7Bnumer%7D%7D%7D&rft.aulast=Anguiano&rft.aufirst=L&rft.pages=E14-26&rft_id=info:pmid/21946906&rft_id=info:doi/10.1097%2FNCC.0b013e31822fc76c">  </li> <li id="cite_note-82"><a href="#cite_ref-82">↑</a> <cite class="citation book"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.com/books?id=HuHQbtlyM40C&pg=PA11">Suicide in Asia. Causes and prevention</a>. Yip Paul S.F. (red.). Hong Kong: Hong Kong University Press, 2008. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9789622099432" title="Specjalna:Książki/9789622099432">ISBN 978-962-209-943-2</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Suicide+in+Asia.+Causes+and+prevention&rft.pub=Hong+Kong+University+Press&rft.place=Hong+Kong&rft.isbn=9789622099432&rft_id=https%3A%2F%2Fbooks.google.com%2Fbooks%3Fid%3DHuHQbtlyM40C%26pg%3DPA11"> (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> Brak numerów stron w książce </li> <li id="cite_note-83"><a href="#cite_ref-83">↑</a> <cite class="citation journal">JD Ribeiro, Pease, JL; Gutierrez, PM; Silva, C; Bernert, RA; Rudd, MD; Joiner TE, Jr. Sleep problems outperform depression and hopelessness as cross-sectional and longitudinal predictors of suicidal ideation and behavior in young adults in the military. „Journal of Affective Disorders”. 136 (3), s. 743–750, 2012-02. <a href="/wiki/DOI_(identyfikator_cyfrowy)" title="DOI (identyfikator cyfrowy)">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1016/j.jad.2011.09.049">10.1016/j.jad.2011.09.049</a>. <a href="/wiki/PMID" title="PMID">PMID</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/22032872">22032872</a>. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Sleep+problems+outperform+depression+and+hopelessness+as+cross-sectional+and+longitudinal+predictors+of+suicidal+ideation+and+behavior+in+young+adults+in+the+military&rft.jtitle=Journal+of+Affective+Disorders&rft.date=2012-02&rft.volume=136&rft.issue=%7B%7B%7Bnumer%7D%7D%7D&rft.aulast=Ribeiro&rft.aufirst=JD&rft.pages=743%E2%80%93750&rft_id=info:pmid/22032872&rft_id=info:doi/10.1016%2Fj.jad.2011.09.049">  </li> <li id="cite_note-84"><a href="#cite_ref-84">↑</a> <cite class="citation journal">RA Bernert, Joiner TE, Jr; Cukrowicz, KC; Schmidt, NB; Krakow, B. Suicidality and sleep disturbances. „Sleep”. 28 (9), s. 1135–1141, 2005 Sep. <a href="/wiki/PMID" title="PMID">PMID</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/16268383">16268383</a>. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Suicidality+and+sleep+disturbances&rft.jtitle=Sleep&rft.date=2005+Sep&rft.volume=28&rft.issue=%7B%7B%7Bnumer%7D%7D%7D&rft.aulast=Bernert&rft.aufirst=RA&rft.pages=1135%E2%80%931141&rft_id=info:pmid/16268383">  </li> <li id="cite_note-Joiner2005-85">↑ <a href="#cite_ref-Joiner2005_85-0">a</a> <a href="#cite_ref-Joiner2005_85-1">b</a> <cite class="citation journal">Jr Joiner TE, Brown, JS; Wingate, LR. The psychology and neurobiology of suicidal behavior. „Annual review of psychology”. 56, s. 287–314, 2005. <a href="/wiki/DOI_(identyfikator_cyfrowy)" title="DOI (identyfikator cyfrowy)">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1146/annurev.psych.56.091103.070320">10.1146/annurev.psych.56.091103.070320</a>. <a href="/wiki/PMID" title="PMID">PMID</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/15709937">15709937</a>. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=The+psychology+and+neurobiology+of+suicidal+behavior&rft.jtitle=Annual+review+of+psychology&rft.date=2005&rft.volume=56&rft.aulast=Joiner+TE&rft.aufirst=Jr&rft.pages=287%E2%80%93314&rft_id=info:pmid/15709937&rft_id=info:doi/10.1146%2Fannurev.psych.56.091103.070320">  </li> <li id="cite_note-Van2011-86">↑ <a href="#cite_ref-Van2011_86-0">a</a> <a href="#cite_ref-Van2011_86-1">b</a> <cite class="citation journal">K Van Orden, Conwell, Y. Suicides in late life. „Current psychiatry reports”. 13 (3), s. 234–241, 2011 Jun. <a href="/wiki/DOI_(identyfikator_cyfrowy)" title="DOI (identyfikator cyfrowy)">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1007/s11920-011-0193-3">10.1007/s11920-011-0193-3</a>. <a href="/wiki/PMID" title="PMID">PMID</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/21369952">21369952</a>. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Suicides+in+late+life&rft.jtitle=Current+psychiatry+reports&rft.date=2011+Jun&rft.volume=13&rft.issue=%7B%7B%7Bnumer%7D%7D%7D&rft.aulast=Van+Orden&rft.aufirst=K&rft.pages=234%E2%80%93241&rft_id=info:pmid/21369952&rft_id=info:doi/10.1007%2Fs11920-011-0193-3">  </li> <li id="cite_note-Religion2009-87">↑ <a href="#cite_ref-Religion2009_87-0">a</a> <a href="#cite_ref-Religion2009_87-1">b</a> <cite class="citation journal">HG Koenig. Research on religion, spirituality, and mental health: a review. „Canadian journal of psychiatry. Revue canadienne de psychiatrie”. 54 (5), s. 283–291, 2009 May. <a href="/wiki/PMID" title="PMID">PMID</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/19497160">19497160</a>. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Research+on+religion%2C+spirituality%2C+and+mental+health%3A+a+review&rft.jtitle=Canadian+journal+of+psychiatry.+Revue+canadienne+de+psychiatrie&rft.date=2009+May&rft.volume=54&rft.issue=%7B%7B%7Bnumer%7D%7D%7D&rft.aulast=Koenig&rft.aufirst=HG&rft.pages=283%E2%80%93291&rft_id=info:pmid/19497160">  </li> <li id="cite_note-Islam2006-88">↑ <a href="#cite_ref-Islam2006_88-0">a</a> <a href="#cite_ref-Islam2006_88-1">b</a> <a href="#cite_ref-Islam2006_88-2">c</a> <cite class="citation journal">D Lester. Suicide and islam. „Archives of suicide research: official journal of the International Academy for Suicide Research”. 10 (1), s. 77–97, 2006. <a href="/wiki/DOI_(identyfikator_cyfrowy)" title="DOI (identyfikator cyfrowy)">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1080/13811110500318489">10.1080/13811110500318489</a>. <a href="/wiki/PMID" title="PMID">PMID</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/16287698">16287698</a>. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Suicide+and+islam&rft.jtitle=Archives+of+suicide+research%3A+official+journal+of+the+International+Academy+for+Suicide+Research&rft.date=2006&rft.volume=10&rft.issue=%7B%7B%7Bnumer%7D%7D%7D&rft.aulast=Lester&rft.aufirst=D&rft.pages=77%E2%80%9397&rft_id=info:pmid/16287698&rft_id=info:doi/10.1080%2F13811110500318489">  </li> <li id="cite_note-Cox2012-89"><a href="#cite_ref-Cox2012_89-0">↑</a> <cite class="citation journal">William T.L. Cox, Lyn Y. Abramson, Patricia G. Devine, Steven D. Hollon. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://journals.sagepub.com/doi/abs/10.1177/1745691612455204">Stereotypes, Prejudice, and Depression: The Integrated Perspective</a>. „Perspectives on Psychological Science”. 7 (5), s. 427–449, 2012. <a href="/wiki/DOI_(identyfikator_cyfrowy)" title="DOI (identyfikator cyfrowy)">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1177/1745691612455204">10.1177/1745691612455204</a>. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Stereotypes%2C+Prejudice%2C+and+Depression%3A+The+Integrated+Perspective&rft.jtitle=Perspectives+on+Psychological+Science&rft.date=2012&rft.volume=7&rft.issue=%7B%7B%7Bnumer%7D%7D%7D&rft.aulast=Cox&rft.aufirst=William+T.L.&rft.pages=427%E2%80%93449&rft_id=info:doi/10.1177%2F1745691612455204&rft_id=https%3A%2F%2Fjournals.sagepub.com%2Fdoi%2Fabs%2F10.1177%2F1745691612455204">  </li> <li id="cite_note-90"><a href="#cite_ref-90">↑</a> <cite class="citation journal">HL Wegman, Stetler, C. A meta-analytic review of the effects of childhood abuse on medical outcomes in adulthood. „Psychosomatic Medicine”. 71 (8), s. 805–812, 2009 Oct. <a href="/wiki/DOI_(identyfikator_cyfrowy)" title="DOI (identyfikator cyfrowy)">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1097/PSY.0b013e3181bb2b46">10.1097/PSY.0b013e3181bb2b46</a>. <a href="/wiki/PMID" title="PMID">PMID</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/19779142">19779142</a>. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=A+meta-analytic+review+of+the+effects+of+childhood+abuse+on+medical+outcomes+in+adulthood&rft.jtitle=Psychosomatic+Medicine&rft.date=2009+Oct&rft.volume=71&rft.issue=%7B%7B%7Bnumer%7D%7D%7D&rft.aulast=Wegman&rft.aufirst=HL&rft.pages=805%E2%80%93812&rft_id=info:pmid/19779142&rft_id=info:doi/10.1097%2FPSY.0b013e3181bb2b46">  </li> <li id="cite_note-91"><a href="#cite_ref-91">↑</a> <cite class="citation journal">SH Oswald, Heil, K; Goldbeck, L. History of maltreatment and mental health problems in foster children: a review of the literature. „Journal of pediatric psychology”. 35 (5), s. 462–472, 2010 Jun. <a href="/wiki/DOI_(identyfikator_cyfrowy)" title="DOI (identyfikator cyfrowy)">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1093/jpepsy/jsp114">10.1093/jpepsy/jsp114</a>. <a href="/wiki/PMID" title="PMID">PMID</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/20007747">20007747</a>. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=History+of+maltreatment+and+mental+health+problems+in+foster+children%3A+a+review+of+the+literature&rft.jtitle=Journal+of+pediatric+psychology&rft.date=2010+Jun&rft.volume=35&rft.issue=%7B%7B%7Bnumer%7D%7D%7D&rft.aulast=Oswald&rft.aufirst=SH&rft.pages=462%E2%80%93472&rft_id=info:pmid/20007747&rft_id=info:doi/10.1093%2Fjpepsy%2Fjsp114">  </li> <li id="cite_note-92"><a href="#cite_ref-92">↑</a> <cite class="citation journal">Jaime C. Confer, Easton, Judith A.; Fleischman, Diana S.; Goetz, Cari D.; Lewis, David M. G.; Perilloux, Carin; Buss, David M. Evolutionary psychology: Controversies, questions, prospects, and limitations. „American Psychologist”. 65 (2), s. 110–126, 1 stycznia 2010. <a href="/wiki/DOI_(identyfikator_cyfrowy)" title="DOI (identyfikator cyfrowy)">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1037/a0018413">10.1037/a0018413</a>. <a href="/wiki/PMID" title="PMID">PMID</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/20141266">20141266</a>. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Evolutionary+psychology%3A+Controversies%2C+questions%2C+prospects%2C+and+limitations&rft.jtitle=American+Psychologist&rft.date=1+stycznia+2010&rft.volume=65&rft.issue=%7B%7B%7Bnumer%7D%7D%7D&rft.aulast=Confer&rft.aufirst=Jaime+C.&rft.pages=110%E2%80%93126&rft_id=info:pmid/20141266&rft_id=info:doi/10.1037%2Fa0018413">  </li> <li id="cite_note-Stark2011-93">↑ <a href="#cite_ref-Stark2011_93-0">a</a> <a href="#cite_ref-Stark2011_93-1">b</a> <cite class="citation journal">CR Stark, Riordan, V; O’Connor, R. A conceptual model of suicide in rural areas. „Rural and remote health”. 11 (2), 2011. <a href="/wiki/PMID" title="PMID">PMID</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/21702640">21702640</a>. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=A+conceptual+model+of+suicide+in+rural+areas&rft.jtitle=Rural+and+remote+health&rft.date=2011&rft.volume=11&rft.issue=%7B%7B%7Bnumer%7D%7D%7D&rft.aulast=Stark&rft.aufirst=CR&rft_id=info:pmid/21702640">  </li> <li id="cite_note-94"><a href="#cite_ref-94">↑</a> <cite class="citation journal">Mary Daly. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.frbsf.org/publications/economics/papers/2012/wp12-16bk.pdf">Relative Status and Well-Being: Evidence from U.S. Suicide Deaths</a>. „Federal Reserve Bank of San Francisco Working Paper Series”, Sept 2012. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Relative+Status+and+Well-Being%3A+Evidence+from+U.S.+Suicide+Deaths&rft.jtitle=Federal+Reserve+Bank+of+San+Francisco+Working+Paper+Series&rft.date=Sept+2012&rft.aulast=Daly&rft.aufirst=Mary&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.frbsf.org%2Fpublications%2Feconomics%2Fpapers%2F2012%2Fwp12-16bk.pdf"> brak numeru strony </li> <li id="cite_note-95"><a href="#cite_ref-95">↑</a> <cite class="citation web">George Lerner: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20130116020225/http://articles.cnn.com/2010-01-05/world/india.farmer.suicides_1_farmer-suicides-andhra-pradesh-vandana-shiva?_s=PM:WORLD">Activist: Farmer suicides in India linked to debt, globalization</a>. Jan 5,2010. [dostęp 2013-02-13]. [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://articles.cnn.com/2010-01-05/world/india.farmer.suicides_1_farmer-suicides-andhra-pradesh-vandana-shiva?_s=PM:WORLD">tego adresu</a> (2013-01-16)]. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-96"><a href="#cite_ref-96">↑</a> <cite class="citation journal">S Law, Liu, P. Suicide in China: unique demographic patterns and relationship to depressive disorder. „Current psychiatry reports”. 10 (1), s. 80–86, 2008 Feb. <a href="/wiki/PMID" title="PMID">PMID</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/18269899">18269899</a>. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Suicide+in+China%3A+unique+demographic+patterns+and+relationship+to+depressive+disorder&rft.jtitle=Current+psychiatry+reports&rft.date=2008+Feb&rft.volume=10&rft.issue=%7B%7B%7Bnumer%7D%7D%7D&rft.aulast=Law&rft.aufirst=S&rft.pages=80%E2%80%9386&rft_id=info:pmid/18269899">  </li> <li id="cite_note-Boh2012-97">↑ <a href="#cite_ref-Boh2012_97-0">a</a> <a href="#cite_ref-Boh2012_97-1">b</a> <a href="#cite_ref-Boh2012_97-2">c</a> <cite class="citation journal">I Bohanna, Wang, X. Media guidelines for the responsible reporting of suicide: a review of effectiveness. „Crisis”. 33 (4), s. 190–198, 2012. <a href="/wiki/DOI_(identyfikator_cyfrowy)" title="DOI (identyfikator cyfrowy)">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1027/0227-5910/a000137">10.1027/0227-5910/a000137</a>. <a href="/wiki/PMID" title="PMID">PMID</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/22713977">22713977</a>. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Media+guidelines+for+the+responsible+reporting+of+suicide%3A+a+review+of+effectiveness&rft.jtitle=Crisis&rft.date=2012&rft.volume=33&rft.issue=%7B%7B%7Bnumer%7D%7D%7D&rft.aulast=Bohanna&rft.aufirst=I&rft.pages=190%E2%80%93198&rft_id=info:pmid/22713977&rft_id=info:doi/10.1027%2F0227-5910%2Fa000137">  </li> <li id="cite_note-Sia2012-98">↑ <a href="#cite_ref-Sia2012_98-0">a</a> <a href="#cite_ref-Sia2012_98-1">b</a> <cite class="citation journal">M Sisask, Värnik, A. Media roles in suicide prevention: a systematic review. „International journal of environmental research and public health”. 9 (1), s. 123–138, 2012 Jan. <a href="/wiki/DOI_(identyfikator_cyfrowy)" title="DOI (identyfikator cyfrowy)">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.3390/ijerph9010123">10.3390/ijerph9010123</a>. <a href="/wiki/PMID" title="PMID">PMID</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/22470283">22470283</a>. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Media+roles+in+suicide+prevention%3A+a+systematic+review&rft.jtitle=International+journal+of+environmental+research+and+public+health&rft.date=2012+Jan&rft.volume=9&rft.issue=%7B%7B%7Bnumer%7D%7D%7D&rft.aulast=Sisask&rft.aufirst=M&rft.pages=123%E2%80%93138&rft_id=info:pmid/22470283&rft_id=info:doi/10.3390%2Fijerph9010123">  </li> <li id="cite_note-99"><a href="#cite_ref-99">↑</a> <cite class="citation journal">Stack S. Suicide in the media: a quantitative review of studies based on non-fictional stories. „Suicide Life Threat Behav”. 35 (2), s. 121–133, April 2005. <a href="/wiki/DOI_(identyfikator_cyfrowy)" title="DOI (identyfikator cyfrowy)">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1521/suli.35.2.121.62877">10.1521/suli.35.2.121.62877</a>. <a href="/wiki/PMID" title="PMID">PMID</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/15843330">15843330</a>. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Suicide+in+the+media%3A+a+quantitative+review+of+studies+based+on+non-fictional+stories&rft.jtitle=Suicide+Life+Threat+Behav&rft.date=2005&rft.volume=35&rft.issue=%7B%7B%7Bnumer%7D%7D%7D&rft.au=Stack+S&rft.pages=121%E2%80%93133&rft_id=info:pmid/15843330&rft_id=info:doi/10.1521%2Fsuli.35.2.121.62877">  </li> <li id="cite_note-CITEREFGratton200115276-100"><a href="#cite_ref-CITEREFGratton200115276_100-0">↑</a> <a href="#CITEREFGratton2001">Gratton 2001 ↓</a>, s. 15276. </li> <li id="cite_note-101"><a href="#cite_ref-101">↑</a> <cite class="citation journal">Pirkis J. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S147617930900072X">Suicide and the media</a>. „Psychiatry”. 8 (7), s. 269–271, July 2009. <a href="/wiki/DOI_(identyfikator_cyfrowy)" title="DOI (identyfikator cyfrowy)">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1016/j.mppsy.2009.04.009">10.1016/j.mppsy.2009.04.009</a>. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Suicide+and+the+media&rft.jtitle=Psychiatry&rft.date=July+2009&rft.volume=8&rft.issue=%7B%7B%7Bnumer%7D%7D%7D&rft.au=Pirkis+J&rft.pages=269%E2%80%93271&rft_id=info:doi/10.1016%2Fj.mppsy.2009.04.009&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.sciencedirect.com%2Fscience%2Farticle%2Fpii%2FS147617930900072X">  </li> <li id="cite_note-102"><a href="#cite_ref-102">↑</a> Philips D.P. (1974). The influence of suggestion on suicide: Substantive and theoretical implications of the Werther effect. American Sociological Review (39), s. 340–354. </li> <li id="cite_note-Wywieranie_wpływu_na_ludzi-103">↑ <a href="#cite_ref-Wywieranie_wpływu_na_ludzi_103-0">a</a> <a href="#cite_ref-Wywieranie_wpływu_na_ludzi_103-1">b</a> <a href="#cite_ref-Wywieranie_wpływu_na_ludzi_103-2">c</a> <a href="#cite_ref-Wywieranie_wpływu_na_ludzi_103-3">d</a> <cite class="citation book">Robert Cialdini: Wywieranie wpływu na ludzi. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, 2004, s. 132–140. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/8387957526" title="Specjalna:Książki/8387957526">ISBN 83-87957-52-6</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Wywieranie+wp%C5%82ywu+na+ludzi&rft.aulast=Cialdini&rft.aufirst=Robert&rft.pub=Gda%C5%84skie+Wydawnictwo+Psychologiczne&rft.place=Gda%C5%84sk&rft.pages=132%E2%80%93140&rft.isbn=83-87957-52-6"></cite> </li> <li id="cite_note-Zapobieganie_samobójstwom-104">↑ <a href="#cite_ref-Zapobieganie_samobójstwom_104-0">a</a> <a href="#cite_ref-Zapobieganie_samobójstwom_104-1">b</a> <cite class="citation book"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://whqlibdoc.who.int/hq/2000/WHO_MNH_MBD_00.2_pol.pdf?ua=1">Zapobieganie samobójstwom. Poradnik dla pracowników mediów</a>. <a href="/wiki/Polskie_Towarzystwo_Suicydologiczne" title="Polskie Towarzystwo Suicydologiczne">Polskie Towarzystwo Suicydologiczne</a>. Genewa-Warszawa: <a href="/wiki/%C5%9Awiatowa_Organizacja_Zdrowia" title="Światowa Organizacja Zdrowia">Światowa Organizacja Zdrowia</a>, 2003. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/8391877736" title="Specjalna:Książki/8391877736">ISBN 83-918777-3-6</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Zapobieganie+samob%C3%B3jstwom.+Poradnik+dla+pracownik%C3%B3w+medi%C3%B3w&rft.pub=%5B%5B%C5%9Awiatowa+Organizacja+Zdrowia%5D%5D&rft.place=Genewa-Warszawa&rft.isbn=83-918777-3-6&rft_id=http%3A%2F%2Fwhqlibdoc.who.int%2Fhq%2F2000%2FWHO_MNH_MBD_00.2_pol.pdf%3Fua%3D1"></cite> Brak numerów stron w książce </li> <li id="cite_note-areszt-105">↑ <a href="#cite_ref-areszt_105-0">a</a> <a href="#cite_ref-areszt_105-1">b</a> <a href="#cite_ref-areszt_105-2">c</a> <a href="#cite_ref-areszt_105-3">d</a> <cite class="citation book">Światowa Organizacja Zdrowia: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.who.int/mental_health/prevention/suicide/en/suicideprev_prisonoff_polish.pdf">Zapobieganie samobójstwom. Poradnik dla funkcjonariuszy służby więziennej</a>. Polskie Towarzystwo Suicydologiczne. Genewa ; Warszawa: Folia, 2003. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/8391877701" title="Specjalna:Książki/8391877701">ISBN 83-918777-0-1</a>. [dostęp 2010-03-28].<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Zapobieganie+samob%C3%B3jstwom.+Poradnik+dla+funkcjonariuszy+s%C5%82u%C5%BCby+wi%C4%99ziennej&rft.au=%C5%9Awiatowa+Organizacja+Zdrowia&rft.date=2003&rft.pub=Folia&rft.place=Genewa+%3B+Warszawa&rft.isbn=8391877701&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.who.int%2Fmental_health%2Fprevention%2Fsuicide%2Fen%2Fsuicideprev_prisonoff_polish.pdf"></cite> Brak numerów stron w książce </li> <li id="cite_note-106"><a href="#cite_ref-106">↑</a> <cite class="citation journal">Ajdacic-Gross V, Ring M, U Hepp i inni. Methods of suicide: international suicide patterns derived from the WHO mortality database. „Bull. World Health Organ.”. 86 (9), s. 726–732, September 2008. <a href="/wiki/DOI_(identyfikator_cyfrowy)" title="DOI (identyfikator cyfrowy)">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.2471/BLT.07.043489">10.2471/BLT.07.043489</a>. <a href="/wiki/PMID" title="PMID">PMID</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/18797649">18797649</a>. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Methods+of+suicide%3A+international+suicide+patterns+derived+from+the+WHO+mortality+database&rft.jtitle=Bull.+World+Health+Organ.&rft.date=2008&rft.volume=86&rft.issue=%7B%7B%7Bnumer%7D%7D%7D&rft.au=Ajdacic-Gross+V&rft.pages=726%E2%80%93732&rft_id=info:pmid/18797649&rft_id=info:doi/10.2471%2FBLT.07.043489">  </li> <li id="cite_note-107"><a href="#cite_ref-107">↑</a> <cite class="citation web">Ajdacic-Gross, Vladeta, et al: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/60dtCtOLM?url=http://www.scielosp.org/pdf/bwho/v86n9/a17v86n9.pdf">Methods of suicide: international suicide patterns derived from the WHO mortality database</a>. [w:] Bulletin of the World Health Organization 86 (9): 726–732 [on-line]. [dostęp 2014-07-19]. [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.scielosp.org/pdf/bwho/v86n9/a17v86n9.pdf">tego adresu</a> (2011-08-02)].</cite> </li> <li id="cite_note-108"><a href="#cite_ref-108">↑</a> <cite class="citation book"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.com/books?id=3fDGLWQtwFkC&pg=PA34">International Handbook of Suicide Prevention: Research, Policy and Practice</a>. John Wiley and Sons, 1 czerwca 2011, s. 34. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9781119998563" title="Specjalna:Książki/9781119998563">ISBN 978-1-119-99856-3</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=International+Handbook+of+Suicide+Prevention%3A+Research%2C+Policy+and+Practice&rft.date=1+czerwca+2011&rft.pub=John+Wiley+and+Sons&rft.pages=34&rft.isbn=978-1-119-99856-3&rft_id=https%3A%2F%2Fbooks.google.com%2Fbooks%3Fid%3D3fDGLWQtwFkC%26pg%3DPA34"> (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-109"><a href="#cite_ref-109">↑</a> <cite class="citation journal">Gunnell D, Eddleston M, Phillips MR, Konradsen F. The global distribution of fatal pesticide self-poisoning: systematic review. „BMC Public Health”. 7, 2007. <a href="/wiki/DOI_(identyfikator_cyfrowy)" title="DOI (identyfikator cyfrowy)">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1186/1471-2458-7-357">10.1186/1471-2458-7-357</a>. <a href="/wiki/PMID" title="PMID">PMID</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/18154668">18154668</a>. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=The+global+distribution+of+fatal+pesticide+self-poisoning%3A+systematic+review&rft.jtitle=BMC+Public+Health&rft.date=2007&rft.volume=7&rft.au=Gunnell+D%2C+Eddleston+M%2C+Phillips+MR%2C+Konradsen+F&rft_id=info:pmid/18154668&rft_id=info:doi/10.1186%2F1471-2458-7-357">  </li> <li id="cite_note-110"><a href="#cite_ref-110">↑</a> <cite class="citation book">John Geddes, Price, Jonathan; Gelder, Rebecca McKnight ; with Michael; Mayou, Richard: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.com/books?id=F4THKWvbAPEC&pg=PA62">Psychiatry</a>. Wyd. 4th ed. Oxford: Oxford University Press, s. 62. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9780199233960" title="Specjalna:Książki/9780199233960">ISBN 978-0-19-923396-0</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Psychiatry&rft.aulast=Geddes&rft.aufirst=John&rft.edition=4th+ed.&rft.pub=Oxford+University+Press&rft.place=Oxford&rft.pages=62&rft.isbn=978-0-19-923396-0&rft_id=https%3A%2F%2Fbooks.google.com%2Fbooks%3Fid%3DF4THKWvbAPEC%26pg%3DPA62"> (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-USStats2005-112"><a href="#cite_ref-USStats2005_112-0">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.suicide.org/suicide-statistics.html">U.S. Suicide Statistics (2005)</a>. [dostęp 2008-03-24]. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-113"><a href="#cite_ref-113">↑</a> <cite class="citation book"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.com/books?id=Y6uUDBBGqF4C&pg=PA301">Culture and mental health sociocultural influences, theory, and practice</a>. Eshun Sussie, Gurung, Regan A.R. (red.). Chichester, U.K.: Wiley-Blackwell, 2009, s. 301. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9781444305814" title="Specjalna:Książki/9781444305814">ISBN 978-1-4443-0581-4</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Culture+and+mental+health+sociocultural+influences%2C+theory%2C+and+practice&rft.pub=Wiley-Blackwell&rft.place=Chichester%2C+U.K.&rft.pages=301&rft.isbn=9781444305814&rft_id=https%3A%2F%2Fbooks.google.com%2Fbooks%3Fid%3DY6uUDBBGqF4C%26pg%3DPA301"> (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-WRVp196-114">↑ <a href="#cite_ref-WRVp196_114-0">a</a> <a href="#cite_ref-WRVp196_114-1">b</a> <cite class="citation book">Etienne Krug: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.com/books?id=db9OHpk-TksC&pg=PA196">World Report on Violence and Health, Volume 1</a>. Genève: World Health Organization, 2002. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9789241545617" title="Specjalna:Książki/9789241545617">ISBN 978-92-4-154561-7</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=World+Report+on+Violence+and+Health%2C+Volume+1&rft.aulast=Krug&rft.aufirst=Etienne&rft.pub=World+Health+Organization&rft.place=Gen%C3%A8ve&rft.isbn=9789241545617&rft_id=https%3A%2F%2Fbooks.google.com%2Fbooks%3Fid%3Ddb9OHpk-TksC%26pg%3DPA196"> (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> Brak numerów stron w książce </li> <li id="cite_note-115"><a href="#cite_ref-115">↑</a> <cite class="citation book">Diego de Leo (editor): Suicide and euthanasia in older adults. A transcultural journey. Toronto: Hogrefe & Huber, 2001, s. 121. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9780889372511" title="Specjalna:Książki/9780889372511">ISBN 978-0-88937-251-1</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Suicide+and+euthanasia+in+older+adults.+A+transcultural+journey&rft.aulast=%28editor%29&rft.aufirst=Diego+de+Leo&rft.pub=Hogrefe+%26+Huber&rft.place=Toronto&rft.pages=121&rft.isbn=9780889372511"> (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-116"><a href="#cite_ref-116">↑</a> <cite class="citation book">Vivian B. Lord: Suicide by Cop – Inducing Officers to shoot: Practical Direction for Recognition, Resolution, and Recovery. New York: Loose Leaf Law Publications, 2004. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/1889031607" title="Specjalna:Książki/1889031607">ISBN 1-889031-60-7</a>. <a href="/wiki/Biblioteka_Kongresu" title="Biblioteka Kongresu">LCCN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://lccn.loc.gov/2004004131">2004004131</a>. <a href="/wiki/Online_Computer_Library_Center" title="Online Computer Library Center">OCLC</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://worldcat.org/oclc/54487570">54487570</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Suicide+by+Cop+%E2%80%93+Inducing+Officers+to+shoot%3A+Practical+Direction+for+Recognition%2C+Resolution%2C+and+Recovery&rft.au=Vivian+B.+Lord&rft.pub=Loose+Leaf+Law+Publications&rft.place=New+York&rft.isbn=1889031607&rft_id=info:oclcnum/54487570"> (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> Brak numerów stron w książce </li> <li id="cite_note-117"><a href="#cite_ref-117">↑</a> Emily Keram, Brien Farrell, Suicide by Cop: Issues in Outcome and Analysis in: Suicide and Law Enforcement, ed. Donald C. Sheehan and Janet I. Warren (Washington, DC: FBI Behavioral Sciences Unit, 2001), s. 587–599. </li> <li id="cite_note-118"><a href="#cite_ref-118">↑</a> <cite class="citation journal">M Pjevac, Pregelj, P. Neurobiology of suicidal behaviour. „Psychiatria Danubina”. 24 Suppl 3, s. S336-41, 2012 Oct. <a href="/wiki/PMID" title="PMID">PMID</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/23114813">23114813</a>. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Neurobiology+of+suicidal+behaviour&rft.jtitle=Psychiatria+Danubina&rft.date=2012+Oct&rft.volume=24+Suppl+3&rft.aulast=Pjevac&rft.aufirst=M&rft.pages=S336-41&rft_id=info:pmid/23114813">  </li> <li id="cite_note-119"><a href="#cite_ref-119">↑</a> <cite class="citation journal">L Sher. The role of brain-derived neurotrophic factor in the pathophysiology of adolescent suicidal behavior. „International journal of adolescent medicine and health”. 23 (3), s. 181–185, 2011. <a href="/wiki/PMID" title="PMID">PMID</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/22191181">22191181</a>. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=The+role+of+brain-derived+neurotrophic+factor+in+the+pathophysiology+of+adolescent+suicidal+behavior&rft.jtitle=International+journal+of+adolescent+medicine+and+health&rft.date=2011&rft.volume=23&rft.issue=%7B%7B%7Bnumer%7D%7D%7D&rft.aulast=Sher&rft.aufirst=L&rft.pages=181%E2%80%93185&rft_id=info:pmid/22191181">  </li> <li id="cite_note-120"><a href="#cite_ref-120">↑</a> <cite class="citation journal doi pmid nourl">KenjiK. Hashimoto KenjiK., Brain-derived neurotrophic factor as a biomarker for mood disorders: an historical overview and future directions, „Psychiatry and Clinical Neurosciences”, 4, 2010, s. 341–357, <a href="/wiki/DOI_(identyfikator_cyfrowy)" title="DOI (identyfikator cyfrowy)">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.1111%2Fj.1440-1819.2010.02113.x">10.1111/j.1440-1819.2010.02113.x</a>, <a href="/wiki/International_Standard_Serial_Number" title="International Standard Serial Number">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://worldcat.org/issn/1440-1819">1440-1819</a>, <a href="/wiki/PMID" title="PMID">PMID</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/20653908">20653908</a> [dostęp 2016-02-18]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=article&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.date=2010-08-01&rft.issn=1440-1819&rft.jtitle=Psychiatry+and+Clinical+Neurosciences&rft.atitle=Brain-derived+neurotrophic+factor+as+a+biomarker+for+mood+disorders%3A+an+historical+overview+and+future+directions&rft_id=info%3Apmid%2F20653908&rft_id=info%3Adoi%2F10.1111%2Fj.1440-1819.2010.02113.x" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-121"><a href="#cite_ref-121">↑</a> <cite class="citation journal">L Sher. Brain-derived neurotrophic factor and suicidal behavior. „QJM: monthly journal of the Association of Physicians”. 104 (5), s. 455–458, 2011 May. <a href="/wiki/DOI_(identyfikator_cyfrowy)" title="DOI (identyfikator cyfrowy)">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1093/qjmed/hcq207">10.1093/qjmed/hcq207</a>. <a href="/wiki/PMID" title="PMID">PMID</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/21051476">21051476</a>. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Brain-derived+neurotrophic+factor+and+suicidal+behavior&rft.jtitle=QJM%3A+monthly+journal+of+the+Association+of+Physicians&rft.date=2011+May&rft.volume=104&rft.issue=%7B%7B%7Bnumer%7D%7D%7D&rft.aulast=Sher&rft.aufirst=L&rft.pages=455%E2%80%93458&rft_id=info:pmid/21051476&rft_id=info:doi/10.1093%2Fqjmed%2Fhcq207">  </li> <li id="cite_note-Dwi2012-122">↑ <a href="#cite_ref-Dwi2012_122-0">a</a> <a href="#cite_ref-Dwi2012_122-1">b</a> <cite class="citation book">Yogesh Dwivedi: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.com/books?id=5hcOf_SM-U0C&pg=PA166">The neurobiological basis of suicide</a>. Boca Raton, FL: Taylor & Francis/CRC Press, 2012, s. 166. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9781439838815" title="Specjalna:Książki/9781439838815">ISBN 978-1-4398-3881-5</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+neurobiological+basis+of+suicide&rft.aulast=Dwivedi&rft.aufirst=Yogesh&rft.pub=Taylor+%26+Francis%2FCRC+Press&rft.place=Boca+Raton%2C+FL&rft.pages=166&rft.isbn=978-1-4398-3881-5&rft_id=https%3A%2F%2Fbooks.google.com%2Fbooks%3Fid%3D5hcOf_SM-U0C%26pg%3DPA166"> (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-123"><a href="#cite_ref-123">↑</a> <cite class="citation book"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.com/books?id=6PGzHFuS1xkC&pg=PA145">Seminars in general adult psychiatry</a>. Stein George, Wilkinson, Greg (red.). Wyd. 2. ed. London: Gaskell, 2007, s. 145. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9781904671442" title="Specjalna:Książki/9781904671442">ISBN 978-1-904671-44-2</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Seminars+in+general+adult+psychiatry&rft.edition=2.+ed.&rft.pub=Gaskell&rft.place=London&rft.pages=145&rft.isbn=978-1-904671-44-2&rft_id=https%3A%2F%2Fbooks.google.com%2Fbooks%3Fid%3D6PGzHFuS1xkC%26pg%3DPA145"> (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-124"><a href="#cite_ref-124">↑</a> <cite class="citation journal doi pmid nourl">AndreasA. Chatzittofis AndreasA. i inni, CSF 5-HIAA, cortisol and DHEAS levels in suicide attempters, „European Neuropsychopharmacology: The Journal of the European College of Neuropsychopharmacology”, 10, 2013, s. 1280–1287, <a href="/wiki/DOI_(identyfikator_cyfrowy)" title="DOI (identyfikator cyfrowy)">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.1016%2Fj.euroneuro.2013.02.002">10.1016/j.euroneuro.2013.02.002</a>, <a href="/wiki/International_Standard_Serial_Number" title="International Standard Serial Number">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://worldcat.org/issn/1873-7862">1873-7862</a>, <a href="/wiki/PMID" title="PMID">PMID</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/23453639">23453639</a> [dostęp 2016-02-07]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=article&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.date=2013-10-01&rft.issn=1873-7862&rft.jtitle=European+Neuropsychopharmacology%3A+The+Journal+of+the+European+College+of+Neuropsychopharmacology&rft.atitle=CSF+5-HIAA%2C+cortisol+and+DHEAS+levels+in+suicide+attempters&rft_id=info%3Apmid%2F23453639&rft_id=info%3Adoi%2F10.1016%2Fj.euroneuro.2013.02.002" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-125"><a href="#cite_ref-125">↑</a> <cite class="citation journal">AE Autry, Monteggia, LM. Epigenetics in suicide and depression. „Biological Psychiatry”. 66 (9), s. 812–813, 2009 Nov 1. <a href="/wiki/DOI_(identyfikator_cyfrowy)" title="DOI (identyfikator cyfrowy)">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1016/j.biopsych.2009.08.033">10.1016/j.biopsych.2009.08.033</a>. <a href="/wiki/PMID" title="PMID">PMID</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/19833253">19833253</a>. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Epigenetics+in+suicide+and+depression&rft.jtitle=Biological+Psychiatry&rft.date=2009+Nov+1&rft.volume=66&rft.issue=%7B%7B%7Bnumer%7D%7D%7D&rft.aulast=Autry&rft.aufirst=AE&rft.pages=812%E2%80%93813&rft_id=info:pmid/19833253&rft_id=info:doi/10.1016%2Fj.biopsych.2009.08.033">  </li> <li id="cite_note-126"><a href="#cite_ref-126">↑</a> <cite class="citation journal">J Robinson, Hetrick, SE; Martin, C. Preventing suicide in young people: systematic review. „The Australian and New Zealand journal of psychiatry”. 45 (1), s. 3–26, 2011 Jan. <a href="/wiki/DOI_(identyfikator_cyfrowy)" title="DOI (identyfikator cyfrowy)">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.3109/00048674.2010.511147">10.3109/00048674.2010.511147</a>. <a href="/wiki/PMID" title="PMID">PMID</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/21174502">21174502</a>. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Preventing+suicide+in+young+people%3A+systematic+review&rft.jtitle=The+Australian+and+New+Zealand+journal+of+psychiatry&rft.date=2011+Jan&rft.volume=45&rft.issue=%7B%7B%7Bnumer%7D%7D%7D&rft.aulast=Robinson&rft.aufirst=J&rft.pages=3%E2%80%9326&rft_id=info:pmid/21174502&rft_id=info:doi/10.3109%2F00048674.2010.511147">  </li> <li id="cite_note-127"><a href="#cite_ref-127">↑</a> <cite class="citation journal pmid nourl">MisatoM. Takada MisatoM., SatoruS. Shima SatoruS., Characteristics and effects of suicide prevention programs: comparison between workplace and other settings, „Industrial Health”, 4, 2010, s. 416–426, <a href="/wiki/International_Standard_Serial_Number" title="International Standard Serial Number">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://worldcat.org/issn/1880-8026">1880-8026</a>, <a href="/wiki/PMID" title="PMID">PMID</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/20720333">20720333</a> [dostęp 2016-02-18]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=article&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.date=2010&rft.issn=1880-8026&rft.jtitle=Industrial+Health&rft.atitle=Characteristics+and+effects+of+suicide+prevention+programs%3A+comparison+between+workplace+and+other+settings&rft_id=info%3Apmid%2F20720333" style="display:none"> .1 stycznia</cite> </li> <li id="cite_note-128"><a href="#cite_ref-128">↑</a> <cite class="citation journal open-access pmid pmc nourl">AllisonA. Crawford AllisonA., A National Suicide Prevention Strategy for Canadians--From Research to Policy and Practice, „Canadian Journal of Psychiatry. Revue Canadienne De Psychiatrie”, 6, 2015, s. 239–241, <a href="/wiki/International_Standard_Serial_Number" title="International Standard Serial Number">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://worldcat.org/issn/1497-0015">1497-0015</a>, <a href="/wiki/PMID" title="PMID">PMID</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/26175320">26175320</a>, <a href="/wiki/PMCID" title="PMCID">PMCID</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4501580/">PMC4501580</a> [dostęp 2016-02-18]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=article&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.date=2015-06-01&rft.issn=1497-0015&rft.jtitle=Canadian+Journal+of+Psychiatry.+Revue+Canadienne+De+Psychiatrie&rft.atitle=A+National+Suicide+Prevention+Strategy+for+Canadians--From+Research+to+Policy+and+Practice&rft_id=info%3Apmid%2F26175320&rft_id=info%3Apmc%2F4501580" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-129"><a href="#cite_ref-129">↑</a> <cite class="citation journal">MM Fässberg, van Orden, KA; Duberstein, P; Erlangsen, A; Lapierre, S; Bodner, E; Canetto, SS; De Leo, D; Szanto, K; Waern, M. A systematic review of social factors and suicidal behavior in older adulthood. „International journal of environmental research and public health”. 9 (3), s. 722–745, 2012 Mar. <a href="/wiki/DOI_(identyfikator_cyfrowy)" title="DOI (identyfikator cyfrowy)">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.3390/ijerph9030722">10.3390/ijerph9030722</a>. <a href="/wiki/PMID" title="PMID">PMID</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/22690159">22690159</a>. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=A+systematic+review+of+social+factors+and+suicidal+behavior+in+older+adulthood&rft.jtitle=International+journal+of+environmental+research+and+public+health&rft.date=2012+Mar&rft.volume=9&rft.issue=%7B%7B%7Bnumer%7D%7D%7D&rft.aulast=F%C3%A4ssberg&rft.aufirst=MM&rft.pages=722%E2%80%93745&rft_id=info:pmid/22690159&rft_id=info:doi/10.3390%2Fijerph9030722">  </li> <li id="cite_note-130"><a href="#cite_ref-130">↑</a> <cite class="citation journal">I Sakinofsky. The current evidence base for the clinical care of suicidal patients: strengths and weaknesses. „Canadian Journal of Psychiatry”. 52 (6 Suppl 1), s. 7S–20S, 2007 Jun. <a href="/wiki/PMID" title="PMID">PMID</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/17824349">17824349</a>. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=The+current+evidence+base+for+the+clinical+care+of+suicidal+patients%3A+strengths+and+weaknesses&rft.jtitle=Canadian+Journal+of+Psychiatry&rft.date=2007+Jun&rft.volume=52&rft.issue=%7B%7B%7Bnumer%7D%7D%7D&rft.aulast=Sakinofsky&rft.aufirst=I&rft.pages=7S%E2%80%9320S&rft_id=info:pmid/17824349">  </li> <li id="cite_note-131"><a href="#cite_ref-131">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.surgeongeneral.gov/library/mentalhealth/chapter3/sec5_1.html">Suicide</a>. [w:] The United States Surgeon General [on-line]. [dostęp 2011-09-04]. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-132"><a href="#cite_ref-132">↑</a> <cite class="citation journal">SB Williams, O’Connor, EA; Eder, M; Whitlock, EP. Screening for child and adolescent depression in primary care settings: a systematic evidence review for the US Preventive Services Task Force. „Pediatrics”. 123 (4), s. e716-35, 2009 Apr. <a href="/wiki/DOI_(identyfikator_cyfrowy)" title="DOI (identyfikator cyfrowy)">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1542/peds.2008-2415">10.1542/peds.2008-2415</a>. <a href="/wiki/PMID" title="PMID">PMID</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/19336361">19336361</a>. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Screening+for+child+and+adolescent+depression+in+primary+care+settings%3A+a+systematic+evidence+review+for+the+US+Preventive+Services+Task+Force&rft.jtitle=Pediatrics&rft.date=2009+Apr&rft.volume=123&rft.issue=%7B%7B%7Bnumer%7D%7D%7D&rft.aulast=Williams&rft.aufirst=SB&rft.pages=e716-35&rft_id=info:pmid/19336361&rft_id=info:doi/10.1542%2Fpeds.2008-2415">  </li> <li id="cite_note-133"><a href="#cite_ref-133">↑</a> <cite class="citation journal">LM Horowitz, Ballard, ED; Pao, M. Suicide screening in schools, primary care and emergency departments. „Current Opinion in Pediatrics”. 21 (5), s. 620–627, 2009 Oct. <a href="/wiki/DOI_(identyfikator_cyfrowy)" title="DOI (identyfikator cyfrowy)">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1097/MOP.0b013e3283307a89">10.1097/MOP.0b013e3283307a89</a>. <a href="/wiki/PMID" title="PMID">PMID</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/19617829">19617829</a>. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Suicide+screening+in+schools%2C+primary+care+and+emergency+departments&rft.jtitle=Current+Opinion+in+Pediatrics&rft.date=2009+Oct&rft.volume=21&rft.issue=%7B%7B%7Bnumer%7D%7D%7D&rft.aulast=Horowitz&rft.aufirst=LM&rft.pages=620%E2%80%93627&rft_id=info:pmid/19617829&rft_id=info:doi/10.1097%2FMOP.0b013e3283307a89">  </li> <li id="cite_note-134"><a href="#cite_ref-134">↑</a> <cite class="citation journal">J Paris. Is hospitalization useful for suicidal patients with borderline personality disorder?. „Journal of personality disorders”. 18 (3), s. 240–247, June 2004. <a href="/wiki/DOI_(identyfikator_cyfrowy)" title="DOI (identyfikator cyfrowy)">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1521/pedi.18.3.240.35443">10.1521/pedi.18.3.240.35443</a>. <a href="/wiki/PMID" title="PMID">PMID</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/15237044">15237044</a>. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Is+hospitalization+useful+for+suicidal+patients+with+borderline+personality+disorder%3F&rft.jtitle=Journal+of+personality+disorders&rft.date=June+2004&rft.volume=18&rft.issue=%7B%7B%7Bnumer%7D%7D%7D&rft.aulast=Paris&rft.aufirst=J&rft.pages=240%E2%80%93247&rft_id=info:pmid/15237044&rft_id=info:doi/10.1521%2Fpedi.18.3.240.35443">  </li> <li id="cite_note-135"><a href="#cite_ref-135">↑</a> <cite class="citation journal">M Goodman, Roiff, T; Oakes, AH; Paris, J. Suicidal risk and management in borderline personality disorder. „Current psychiatry reports”. 14 (1), s. 79–85, 2012 Feb. <a href="/wiki/DOI_(identyfikator_cyfrowy)" title="DOI (identyfikator cyfrowy)">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1007/s11920-011-0249-4">10.1007/s11920-011-0249-4</a>. <a href="/wiki/PMID" title="PMID">PMID</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/22113831">22113831</a>. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Suicidal+risk+and+management+in+borderline+personality+disorder&rft.jtitle=Current+psychiatry+reports&rft.date=2012+Feb&rft.volume=14&rft.issue=%7B%7B%7Bnumer%7D%7D%7D&rft.aulast=Goodman&rft.aufirst=M&rft.pages=79%E2%80%9385&rft_id=info:pmid/22113831&rft_id=info:doi/10.1007%2Fs11920-011-0249-4">  </li> <li id="cite_note-Can2010-136">↑ <a href="#cite_ref-Can2010_136-0">a</a> <a href="#cite_ref-Can2010_136-1">b</a> <cite class="citation journal">(CADTH) Canadian Agency for Drugs and Technologies in Health. Dialectical behaviour therapy in adolescents for suicide prevention: systematic review of clinical-effectiveness. „CADTH technology overviews”. 1 (1), s. e0104, 2010. <a href="/wiki/PMID" title="PMID">PMID</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/22977392">22977392</a>. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Dialectical+behaviour+therapy+in+adolescents+for+suicide+prevention%3A+systematic+review+of+clinical-effectiveness&rft.jtitle=CADTH+technology+overviews&rft.date=2010&rft.volume=1&rft.issue=%7B%7B%7Bnumer%7D%7D%7D&rft.aulast=Canadian+Agency+for+Drugs+and+Technologies+in+Health&rft.aufirst=%28CADTH%29&rft.pages=e0104&rft_id=info:pmid/22977392">  </li> <li id="cite_note-137"><a href="#cite_ref-137">↑</a> <cite class="citation journal">JM Stoffers, Völlm, BA; Rücker, G; Timmer, A; Huband, N; Lieb, K. Psychological therapies for people with borderline personality disorder. „Cochrane database of systematic reviews (Online)”. 8, s. CD005652, 2012 Aug 15. <a href="/wiki/DOI_(identyfikator_cyfrowy)" title="DOI (identyfikator cyfrowy)">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1002/14651858.CD005652.pub2">10.1002/14651858.CD005652.pub2</a>. <a href="/wiki/PMID" title="PMID">PMID</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/22895952">22895952</a>. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Psychological+therapies+for+people+with+borderline+personality+disorder&rft.jtitle=Cochrane+database+of+systematic+reviews+%28Online%29&rft.date=2012+Aug+15&rft.volume=8&rft.aulast=Stoffers&rft.aufirst=JM&rft.pages=CD005652&rft_id=info:pmid/22895952&rft_id=info:doi/10.1002%2F14651858.CD005652.pub2">  </li> <li id="cite_note-:0-138">↑ <a href="#cite_ref-:0_138-0">a</a> <a href="#cite_ref-:0_138-1">b</a> <cite class="citation book nourl">Psychiatria. Tom II. JanuszJ. Rybakowski (red.), StanisławS. Pużyński (red.), JacekJ. Wciórka (red.), Wrocław: Elsevier Urban & Partner, 2010, <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9788376091020" title="Specjalna:Książki/9788376091020">ISBN 978-83-7609-102-0</a>, <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9788376091143" title="Specjalna:Książki/9788376091143">ISBN 978-83-7609-114-3</a>, <a href="/wiki/Online_Computer_Library_Center" title="Online Computer Library Center">OCLC</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://worldcat.org/oclc/750540992">750540992</a><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Psychiatria.+Tom+II.&rft.isbn=978-83-7609-102-0&rft.place=Wroc%C5%82aw&rft.pub=Elsevier+Urban+%26+Partner&rft.date=2010&rft_id=info%3Aoclcnum%2F750540992" style="display:none"> .</cite> Brak numerów stron w książce </li> <li id="cite_note-:1-139">↑ <a href="#cite_ref-:1_139-0">a</a> <a href="#cite_ref-:1_139-1">b</a> Yerevanian B., I., Koek R., J., Feusner J., D., Hwang S., Mintz J. Antidepresants and suicidal behaviour in unipolar depression. Acta Psychiatr Scand, 2004, 110, 452-458. </li> <li id="cite_note-:2-140">↑ <a href="#cite_ref-:2_140-0">a</a> <a href="#cite_ref-:2_140-1">b</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/web/20160304120311/http://archpsyc.jamanetwork.com/article.aspx?articleid=1151018">Gibbons RD, Brown CH, Hur K, Davis J, Mann JJ. Suicidal thoughts and behavior with antidepressant treatment: reanalysis of the randomized placebo-controlled studies of fluoxetine and venlafaxine. Arch Gen Psychiatry. 2012 Jun;69(6):580-7</a>. </li> <li id="cite_note-141"><a href="#cite_ref-141">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.psychiatriapolska.pl/uploads/onlinefirst/Sobanski_PsychiatrPolOnlineFirstNr5.pdf">Sobański JA, Cyranka K, Rodziński P, Klasa K, Rutkowski K i wsp. Czy cechy osobowości i nasilenie objawów nerwicowych wiążą się ze sprawozdawaniem myśli samobójczych u pacjentów dziennego oddziału leczenia zaburzeń nerwicowych? Psychiatr. Pol. 2014 epub ahead of print (31.12.2014) doi: 10.12740/psychiatriapolska.pl/online-first/5</a>. </li> <li id="cite_note-142"><a href="#cite_ref-142">↑</a> <cite class="citation journal">S.E. Hetrick, J.E. McKenzie, G.R. Cox, M.B. Simmons i inni. Newer generation antidepressants for depressive disorders in children and adolescents. „Cochrane Database Syst Rev”. 11, s. CD004851, 2012. <a href="/wiki/DOI_(identyfikator_cyfrowy)" title="DOI (identyfikator cyfrowy)">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1002/14651858.CD004851.pub3">10.1002/14651858.CD004851.pub3</a>. <a href="/wiki/PMID" title="PMID">PMID</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/23152227">23152227</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Newer+generation+antidepressants+for+depressive+disorders+in+children+and+adolescents&rft.jtitle=Cochrane+Database+Syst+Rev&rft.date=2012&rft.volume=11&rft.aulast=Hetrick&rft.aufirst=S.E.&rft.pages=CD004851&rft_id=info:pmid/23152227&rft_id=info:doi/10.1002%2F14651858.CD004851.pub3">  </li> <li id="cite_note-143"><a href="#cite_ref-143">↑</a> <cite class="citation journal">R.J. Baldessarini, L. Tondo, J. Hennen. Lithium treatment and suicide risk in major affective disorders: update and new findings. „J Clin Psychiatry”. 64 Suppl 5, s. 44–52, 2003. <a href="/wiki/PMID" title="PMID">PMID</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/12720484">12720484</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Lithium+treatment+and+suicide+risk+in+major+affective+disorders%3A+update+and+new+findings&rft.jtitle=J+Clin+Psychiatry&rft.date=2003&rft.volume=64+Suppl+5&rft.aulast=Baldessarini&rft.aufirst=R.J.&rft.pages=44%E2%80%9352&rft_id=info:pmid/12720484">  </li> <li id="cite_note-144"><a href="#cite_ref-144">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.interwencjakryzysowa.pl/osrodki-interwencji-kryzysowej">Grupa Interwencji Psychologicznej i Szkoleń ARCAN</a>.</cite> </li> <li id="cite_note-145"><a href="#cite_ref-145">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.samobojstwo.pl/">Samobojstwo.pl – portal informacyjny</a>.</cite> </li> <li id="cite_note-146"><a href="#cite_ref-146">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://zwjr.pl/">Życie warte jest rozmowy</a>. [dostęp 2021-07-21].</cite> </li> <li id="cite_note-147"><a href="#cite_ref-147">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://media.pzu.pl/informacje-prasowe/szczegoly/Zycie_warte_jest_rozmowy_platforma_dla_osob_w_kryzysie">Życie warte jest rozmowy – platforma dla osób w kryzysie</a> [online], PZU, 6 lipca 2021 [dostęp 2021-07-21]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft.date=2021-07-06&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=%C5%BBycie+warte+jest+rozmowy+%E2%80%93+platforma+dla+os%C3%B3b+w+kryzysie&rft_id=http%3A%2F%2Fmedia.pzu.pl%2Finformacje-prasowe%2Fszczegoly%2FZycie_warte_jest_rozmowy_platforma_dla_osob_w_kryzysie" style="display:none">  (<abbr title="Treść w języku polskim">pol.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-CITEREFBronisch200115259-148"><a href="#cite_ref-CITEREFBronisch200115259_148-0">↑</a> <a href="#CITEREFBronisch2001">Bronisch 2001 ↓</a>, s. 15259. </li> <li id="cite_note-CITEREFHelios201315-149">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFHelios201315_149-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFHelios201315_149-1">b</a> <a href="#CITEREFHelios2013">Helios 2013 ↓</a>, s. 15. </li> <li id="cite_note-150"><a href="#cite_ref-150">↑</a> <cite class="citation book nourl">M. Samuel BogumiłM.S.B. Linde M. Samuel BogumiłM.S.B., Słownik języka polskiego, t. 3, Warszawa: Gutenberg-Print, 1994, s. 213<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft.aufirst=M.+Samuel+Bogumi%C5%82&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=S%C5%82ownik+j%C4%99zyka+polskiego%2C+t.+3&rft.place=Warszawa&rft.pub=Gutenberg-Print&rft.date=1994&rft.aulast=Linde" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-CITEREFMurray20052270-151"><a href="#cite_ref-CITEREFMurray20052270_151-0">↑</a> <a href="#CITEREFMurray2005">Murray 2005 ↓</a>, s. 2270. </li> <li id="cite_note-CITEREFGratton200115273-152"><a href="#cite_ref-CITEREFGratton200115273_152-0">↑</a> <a href="#CITEREFGratton2001">Gratton 2001 ↓</a>, s. 15273. </li> <li id="cite_note-153"><a href="#cite_ref-153">↑</a> <cite class="citation book">Thomas Szasz: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.com/books?id=5AqzlMdurkcC&pg=PA11">Fatal freedom. The ethics and politics of suicide</a>. Westport, Conn.: Praeger, 1999, s. 11. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9780275966461" title="Specjalna:Książki/9780275966461">ISBN 978-0-275-96646-1</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Fatal+freedom.+The+ethics+and+politics+of+suicide&rft.aulast=Szasz&rft.aufirst=Thomas&rft.pub=Praeger&rft.place=Westport%2C+Conn.&rft.pages=11&rft.isbn=978-0-275-96646-1&rft_id=https%3A%2F%2Fbooks.google.com%2Fbooks%3Fid%3D5AqzlMdurkcC%26pg%3DPA11"> (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-Maris2000-154">↑ <a href="#cite_ref-Maris2000_154-0">a</a> <a href="#cite_ref-Maris2000_154-1">b</a> <cite class="citation book">Ronald Maris: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.com/books?id=Zi-xoFAPnPMC&pg=PA97">Comprehensive textbook of suicidology</a>. New York [u.a.]: Guilford Press, 2000, s. 97–103. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9781572305410" title="Specjalna:Książki/9781572305410">ISBN 978-1-57230-541-0</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Comprehensive+textbook+of+suicidology&rft.aulast=Maris&rft.aufirst=Ronald&rft.pub=Guilford+Press&rft.place=New+York+%5Bu.a.%5D&rft.pages=97%E2%80%93103&rft.isbn=978-1-57230-541-0&rft_id=https%3A%2F%2Fbooks.google.com%2Fbooks%3Fid%3DZi-xoFAPnPMC%26pg%3DPA97"> (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-155"><a href="#cite_ref-155">↑</a> <cite class="citation book">Michael R. Leming, George E. Dickinson: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.com/books?id=L8ETDRsB8ZYC&pg=PA290">Understanding dying, death, and bereavement</a>. Wyd. 7th ed. Belmont, CA: Wadsworth Cengage Learning, s. 290. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9780495810186" title="Specjalna:Książki/9780495810186">ISBN 978-0-495-81018-6</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Understanding+dying%2C+death%2C+and+bereavement&rft.aulast=Dickinson&rft.aufirst=Michael+R.+Leming%2C+George+E.&rft.edition=7th+ed.&rft.pub=Wadsworth+Cengage+Learning&rft.place=Belmont%2C+CA&rft.pages=290&rft.isbn=978-0-495-81018-6&rft_id=https%3A%2F%2Fbooks.google.com%2Fbooks%3Fid%3DL8ETDRsB8ZYC%26pg%3DPA290"> (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-CITEREFCholbi20172.2.-156">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFCholbi20172.2._156-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFCholbi20172.2._156-1">b</a> <a href="#CITEREFCholbi2017">Cholbi 2017 ↓</a>, 2.2.. </li> <li id="cite_note-McL2007-157">↑ <a href="#cite_ref-McL2007_157-0">a</a> <a href="#cite_ref-McL2007_157-1">b</a> <a href="#cite_ref-McL2007_157-2">c</a> <a href="#cite_ref-McL2007_157-3">d</a> <cite class="citation book">Columba McLaughlin: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.com/books?id=I2FJRbekdC8C&pg=PA24">Suicide-related behaviour understanding, caring and therapeutic responses</a>. Chichester, England: John Wiley & Sons, 2007, s. 24. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9780470512418" title="Specjalna:Książki/9780470512418">ISBN 978-0-470-51241-8</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Suicide-related+behaviour+understanding%2C+caring+and+therapeutic+responses&rft.aulast=McLaughlin&rft.aufirst=Columba&rft.pub=John+Wiley+%26+Sons&rft.place=Chichester%2C+England&rft.pages=24&rft.isbn=978-0-470-51241-8&rft_id=https%3A%2F%2Fbooks.google.com%2Fbooks%3Fid%3DI2FJRbekdC8C%26pg%3DPA24"> (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-158"><a href="#cite_ref-158">↑</a> <cite class="citation book">ed. by W.S.F. Pickering: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.com/books?id=9KQO6dGY1cwC&pg=PA69">Durkheim’s Suicide. A century of research and debate</a>. Wyd. 1. publ. London [u.a.]: Routledge, 2000, s. 69. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9780415205825" title="Specjalna:Książki/9780415205825">ISBN 978-0-415-20582-5</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Durkheim%E2%80%99s+Suicide.+A+century+of+research+and+debate&rft.au=ed.+by+W.S.F.+Pickering&rft.edition=1.+publ.&rft.pub=Routledge&rft.place=London+%5Bu.a.%5D&rft.pages=69&rft.isbn=978-0-415-20582-5&rft_id=https%3A%2F%2Fbooks.google.com%2Fbooks%3Fid%3D9KQO6dGY1cwC%26pg%3DPA69"> (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-Maris540-159"><a href="#cite_ref-Maris540_159-0">↑</a> <cite class="citation book">Ronald Maris: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.com/books?id=Zi-xoFAPnPMC&pg=PA540">Comprehensive textbook of suicidology</a>. New York [u.a.]: Guilford Press, 2000, s. 540. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9781572305410" title="Specjalna:Książki/9781572305410">ISBN 978-1-57230-541-0</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Comprehensive+textbook+of+suicidology&rft.aulast=Maris&rft.aufirst=Ronald&rft.pub=Guilford+Press&rft.place=New+York+%5Bu.a.%5D&rft.pages=540&rft.isbn=978-1-57230-541-0&rft_id=https%3A%2F%2Fbooks.google.com%2Fbooks%3Fid%3DZi-xoFAPnPMC%26pg%3DPA540"> (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-CITEREFCholbi20172.3.-160">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFCholbi20172.3._160-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFCholbi20172.3._160-1">b</a> <a href="#cite_ref-CITEREFCholbi20172.3._160-2">c</a> <a href="#cite_ref-CITEREFCholbi20172.3._160-3">d</a> <a href="#cite_ref-CITEREFCholbi20172.3._160-4">e</a> <a href="#cite_ref-CITEREFCholbi20172.3._160-5">f</a> <a href="#CITEREFCholbi2017">Cholbi 2017 ↓</a>, 2.3.. </li> <li id="cite_note-161"><a href="#cite_ref-161">↑</a> <cite class="citation book nourl">AsaA. Briggs AsaA., PeterP. Purke PeterP., Społeczna historia mediów. Od Gutenberga do Internetu, Warszawa: PWN, 2010, s. 85–86<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft.aufirst=Asa&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Spo%C5%82eczna+historia+medi%C3%B3w.+Od+Gutenberga+do+Internetu&rft.place=Warszawa&rft.pub=PWN&rft.date=2010&rft.aulast=Briggs" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-CITEREFCholbi20173.1.-162"><a href="#cite_ref-CITEREFCholbi20173.1._162-0">↑</a> <a href="#CITEREFCholbi2017">Cholbi 2017 ↓</a>, 3.1.. </li> <li id="cite_note-CITEREFBattin20042480-163"><a href="#cite_ref-CITEREFBattin20042480_163-0">↑</a> <a href="#CITEREFBattin2004">Battin 2004 ↓</a>, s. 2480. </li> <li id="cite_note-CITEREFBattin200115269-164">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFBattin200115269_164-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFBattin200115269_164-1">b</a> <a href="#CITEREFBattin2001">Battin 2001 ↓</a>, s. 15269. </li> <li id="cite_note-CITEREFCholbi20173.2.-165"><a href="#cite_ref-CITEREFCholbi20173.2._165-0">↑</a> <a href="#CITEREFCholbi2017">Cholbi 2017 ↓</a>, 3.2.. </li> <li id="cite_note-CITEREFBattin20042479-166">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFBattin20042479_166-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFBattin20042479_166-1">b</a> <a href="#CITEREFBattin2004">Battin 2004 ↓</a>, s. 2479. </li> <li id="cite_note-CITEREFBattin200115270-167">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFBattin200115270_167-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFBattin200115270_167-1">b</a> <a href="#cite_ref-CITEREFBattin200115270_167-2">c</a> <a href="#cite_ref-CITEREFBattin200115270_167-3">d</a> <a href="#cite_ref-CITEREFBattin200115270_167-4">e</a> <a href="#cite_ref-CITEREFBattin200115270_167-5">f</a> <a href="#CITEREFBattin2001">Battin 2001 ↓</a>, s. 15270. </li> <li id="cite_note-168"><a href="#cite_ref-168">↑</a> <cite class="citation book nourl">GiovanniG. Reale GiovanniG., Historia filozofii starożytnej, t. IV, Lublin 1999, s. 252<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft.aufirst=Giovanni&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Historia+filozofii+staro%C5%BCytnej%2C+t.+IV&rft.place=Lublin&rft.date=1999&rft.aulast=Reale" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-CITEREFMichelman2008-169">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFMichelman2008_169-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFMichelman2008_169-1">b</a> <a href="#CITEREFMichelman2008">Michelman 2008 ↓</a>. </li> <li id="cite_note-170"><a href="#cite_ref-170">↑</a> <cite class="citation book nourl">Mit Syzyfa, [w:] AlbertA. Camus AlbertA., Eseje, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1971, s. 91<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=bookitem&rft.place=Warszawa&rft.atitle=Mit+Syzyfa&rft.aufirst=Albert&rft.aulast=Camus&rft.date=1971&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Eseje&rft.pub=Pa%C5%84stwowy+Instytut+Wydawniczy" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-171"><a href="#cite_ref-171">↑</a> <cite class="citation book">Tony White: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.com/books?id=p_ZvK-DBYfIC&pg=PT12">Working with suicidal individuals: a guide to providing understanding, assessment and support</a>. London: Jessica Kingsley Publishers, 2010, s. 12. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9781849051156" title="Specjalna:Książki/9781849051156">ISBN 978-1-84905-115-6</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Working+with+suicidal+individuals%3A+a+guide+to+providing+understanding%2C+assessment+and+support&rft.aulast=White&rft.aufirst=Tony&rft.pub=Jessica+Kingsley+Publishers&rft.place=London&rft.pages=12&rft.isbn=978-1-84905-115-6&rft_id=https%3A%2F%2Fbooks.google.com%2Fbooks%3Fid%3Dp_ZvK-DBYfIC%26pg%3DPT12"> (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-172"><a href="#cite_ref-172">↑</a> <cite class="citation book">Irina Paperno: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.com/books?id=m3pqf8f-6bMC&pg=PA60">Suicide as a cultural institution in Dostoevsky’s Russia</a>. Ithaca: Cornell university press, 1997, s. 60. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9780801484254" title="Specjalna:Książki/9780801484254">ISBN 978-0-8014-8425-4</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Suicide+as+a+cultural+institution+in+Dostoevsky%E2%80%99s+Russia&rft.aulast=Paperno&rft.aufirst=Irina&rft.pub=Cornell+university+press&rft.place=Ithaca&rft.pages=60&rft.isbn=978-0-8014-8425-4&rft_id=https%3A%2F%2Fbooks.google.com%2Fbooks%3Fid%3Dm3pqf8f-6bMC%26pg%3DPA60"> (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-173"><a href="#cite_ref-173">↑</a> <cite class="citation book">Michael Costa, Mark Duffy: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.com/books?id=TqZqTHwvCH8C&pg=PA315">Labor, prosperity and the nineties. Beyond the bonsai economy</a>. Wyd. 2nd ed. Sydney: Federation Press, 1991, s. 315. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9781862870604" title="Specjalna:Książki/9781862870604">ISBN 978-1-86287-060-4</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Labor%2C+prosperity+and+the+nineties.+Beyond+the+bonsai+economy&rft.aulast=Duffy&rft.aufirst=Michael+Costa%2C+Mark&rft.edition=2nd+ed.&rft.pub=Federation+Press&rft.place=Sydney&rft.pages=315&rft.isbn=978-1-86287-060-4&rft_id=https%3A%2F%2Fbooks.google.com%2Fbooks%3Fid%3DTqZqTHwvCH8C%26pg%3DPA315"> (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-174"><a href="#cite_ref-174">↑</a> <cite class="citation book">Constance E. Putnam ; foreword by Timothy E. Quill: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.com/books?id=GmFwa3I7vqMC&pg=PA143">Hospice or hemlock?. Searching for heroic compassion</a>. Westport, Conn.: Praeger, 2002, s. 143. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9780897899215" title="Specjalna:Książki/9780897899215">ISBN 978-0-89789-921-5</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Hospice+or+hemlock%3F.+Searching+for+heroic+compassion&rft.aulast=Quill&rft.aufirst=Constance+E.+Putnam+%3B+foreword+by+Timothy+E.&rft.pub=Praeger&rft.place=Westport%2C+Conn.&rft.pages=143&rft.isbn=978-0-89789-921-5&rft_id=https%3A%2F%2Fbooks.google.com%2Fbooks%3Fid%3DGmFwa3I7vqMC%26pg%3DPA143"> (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-175"><a href="#cite_ref-175">↑</a> Holt, Gerry. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.bbc.co.uk/news/magazine-14374296">„When suicide was illegal”</a>. <a href="/wiki/BBC_News" title="BBC News">BBC News</a>. 3 August 2011. Accessed 11 August 2011. </li> <li id="cite_note-guardian_style-176"><a href="#cite_ref-guardian_style_176-0">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.guardian.co.uk/styleguide/s">Guardian & Observer style guide</a>. [w:] Guardian website [on-line]. The Guardian. [dostęp 2011-11-29]. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-177"><a href="#cite_ref-177">↑</a> <cite class="citation book">Sangeet Srivastava, Nitish Dogra: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.com/books?id=UGrUgX-nKTIC&pg=PA256">Climate change and disease dynamics in India</a>. Nowe Delhi: The Energy and Resources Institute, 2012, s. 256. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9788179934128" title="Specjalna:Książki/9788179934128">ISBN 978-81-7993-412-8</a>. <a href="/wiki/Online_Computer_Library_Center" title="Online Computer Library Center">OCLC</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://worldcat.org/oclc/793503165">793503165</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Climate+change+and+disease+dynamics+in+India&rft.aulast=Srivastava&rft.aufirst=Sangeet&rft.pub=The+Energy+and+Resources+Institute&rft.place=Nowe+Delhi&rft.pages=256&rft.isbn=978-81-7993-412-8&rft_id=info:oclcnum/793503165&rft_id=https%3A%2F%2Fbooks.google.com%2Fbooks%3Fid%3DUGrUgX-nKTIC%26pg%3DPA256"> (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-178"><a href="#cite_ref-178">↑</a> „German politician Roger Kusch helped elderly woman to die” <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.timesonline.co.uk/tol/news/world/europe/article4251894.ece">Times Online</a> July 2, 2008. </li> <li id="cite_note-pmid17649899-179"><a href="#cite_ref-pmid17649899_179-0">↑</a> <cite class="citation journal">Appel, JM. A Suicide Right for the Mentally Ill? A Swiss Case Opens a New Debate. „Hastings Center Report”. 37 (3), s. 21–23, May 2007. <a href="/wiki/DOI_(identyfikator_cyfrowy)" title="DOI (identyfikator cyfrowy)">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1353/hcr.2007.0035">10.1353/hcr.2007.0035</a>. <a href="/wiki/PMID" title="PMID">PMID</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/17649899">17649899</a>. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=A+Suicide+Right+for+the+Mentally+Ill%3F+A+Swiss+Case+Opens+a+New+Debate&rft.jtitle=Hastings+Center+Report&rft.date=2007&rft.volume=37&rft.issue=%7B%7B%7Bnumer%7D%7D%7D&rft.au=Appel%2C+JM&rft.pages=21%E2%80%9323&rft_id=info:pmid/17649899&rft_id=info:doi/10.1353%2Fhcr.2007.0035">  </li> <li id="cite_note-180"><a href="#cite_ref-180">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20130916065501/http://www.leg.state.or.us/ors/127.html">Chapter 127.800–995 The Oregon Death with Dignity Act</a>. Oregon State Legislature. [dostęp 2014-07-19]. [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.leg.state.or.us/ors/127.html">tego adresu</a> (2013-09-16)]. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-181"><a href="#cite_ref-181">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://apps.leg.wa.gov/RCW/default.aspx?cite=70.245">Chapter 70.245 RCW, The Washington death with dignity act</a>. [w:] Washington State Legislature [on-line]. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-182"><a href="#cite_ref-182">↑</a> <a rel="nofollow" class="external free" href="https://www.theguardian.com/world/2014/sep/04/north-korea-suicide-rate-among-worst-world-who-report">https://www.theguardian.com/world/2014/sep/04/north-korea-suicide-rate-among-worst-world-who-report</a> In North Korea, punishment can extend to three generations of the accused’s family. Fahy says North Korean escapees have told her of entire families killing themselves to avoid collective punishment. </li> <li id="cite_note-kk-183">↑ <a href="#cite_ref-kk_183-0">a</a> <a href="#cite_ref-kk_183-1">b</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20220001138">Dz.U. z 2022 r. poz. 1138</a>. </li> <li id="cite_note-184"><a href="#cite_ref-184">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20220001360">Dz.U. z 2022 r. poz. 1360</a>. </li> <li id="cite_note-Wciórka-185"><a href="#cite_ref-Wciórka_185-0">↑</a> <cite class="citation book">Psychiatria. Jacek Wciórka, Stanisław Pużyński, Janusz Rybakowski (red.). T. 3: Metody leczenia, Zagadnienia etyczne, prawne, publiczne, społeczne. Elsevier Urban & Partner, 2010, s. 482–486. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9788376091105" title="Specjalna:Książki/9788376091105">ISBN 978-83-7609-110-5</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Psychiatria&rft.date=2010&rft.pub=Elsevier+Urban+%26+Partner&rft.pages=482%E2%80%93486&rft.isbn=978-83-7609-110-5"></cite> </li> <li id="cite_note-186"><a href="#cite_ref-186">↑</a> <cite class="citation web">Dr. Ronald Roth, D.Acu: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20130713135310/http://www.acu-cell.com/suicide.html">Suicide & Euthanasia – a Biblical Perspective</a>. Acu-cell.com. [dostęp 2009-05-06]. [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.acu-cell.com/suicide.html">tego adresu</a> (2013-07-13)]. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-187"><a href="#cite_ref-187">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.clas.ufl.edu/users/nholland/suicide.htm">Norman N. Holland, Literary Suicides: A Question of Style</a>. Clas.ufl.edu. [dostęp 2009-05-06]. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-188"><a href="#cite_ref-188">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.scborromeo.org/ccc/p3s2c2a5.htm#2280">Catechism of the Catholic Church – PART 3 SECTION 2 CHAPTER 2 ARTICLE 5</a>. Scborromeo.org, 1941-06-01. [dostęp 2009-05-06]. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-189"><a href="#cite_ref-189">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.scborromeo.org/ccc/p3s2c2a5.htm#2282">Catechism of the Catholic Church – PART 3 SECTION 2 CHAPTER 2 ARTICLE 5</a>. Scborromeo.org, 1941-06-01. [dostęp 2009-05-06]. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-190"><a href="#cite_ref-190">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.religioustolerance.org/sui_bibl.htm">The Bible and Suicide</a>. Religioustolerance.org. [dostęp 2009-05-06]. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-191"><a href="#cite_ref-191">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.religionfacts.com/euthanasia/judaism.htm">Euthanasia and Judaism: Jewish Views of Euthanasia and Suicide</a>. ReligionFacts.com. [dostęp 2008-09-16]. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-192"><a href="#cite_ref-192">↑</a> Hindu Website. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.hinduwebsite.com/hinduism/h_suicide.asp">Hinduism and suicide</a>. </li> <li id="cite_note-hindu-193">↑ <a href="#cite_ref-hindu_193-0">a</a> <a href="#cite_ref-hindu_193-1">b</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.bbc.co.uk/religion/religions/hinduism/hinduethics/euthanasia.shtml">Hinduism –Euthanasia and Suicide</a>. BBC, 2009-08-25. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-194"><a href="#cite_ref-194">↑</a> Steven Runciman: Średniowieczny manicheizm. Gdańsk 1996, s. 150–151. </li> <li id="cite_note-195"><a href="#cite_ref-195">↑</a> Jan Gondowicz, Najkrótszy słownik sekt i herezji kościoła wschodniego, „Literatura na Świecie” nr 4/1989. </li> <li id="cite_note-196"><a href="#cite_ref-196">↑</a> Hall 1987, p.282. </li> <li id="cite_note-tape-197"><a href="#cite_ref-tape_197-0">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.webcitation.org/5vybbZjSY">Alternative Considerations of Jonestown and Peoples Temple</a>. [w:] San Diego State University [on-line]. 2011-01-24.</cite> </li> <li id="cite_note-198"><a href="#cite_ref-198">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://news.bbc.co.uk/onthisday/hi/dates/stories/november/18/newsid_2540000/2540209.stm">MassSuicide Leaves 900 Dead</a>. [w:] bbc.co.uk [on-line]. [dostęp 2014-07-10].</cite> </li> <li id="cite_note-199"><a href="#cite_ref-199">↑</a> Jacek Syski, Świątynia zagłady. Warszawa 1980, s. 92–158. </li> <li id="cite_note-200"><a href="#cite_ref-200">↑</a> Tajemnica Świątyni Słońca, „Gazeta Wyborcza” nr 234 z dnia 07/10/1994; Zakon Świątyni Słońca, „Gazeta Wyborcza” nr 33 z dnia 08/02/1996. </li> <li id="cite_note-201"><a href="#cite_ref-201">↑</a> Artur Dmochowski: Wietnam – wojna bez zwycięzców. Kraków 1991, s. 82. </li> <li id="cite_note-202"><a href="#cite_ref-202">↑</a> Day Blakely Donaldson: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20160119111907/http://thespeaker.co/wp-content/uploads/2013/06/The-Self-Immolators.pdf">The Self Immolators</a>. 2013 (e-book). </li> <li id="cite_note-203"><a href="#cite_ref-203">↑</a> Chetan Bhatt: Hindu Nationalism. Origins, Ideologies and Modern Myths. Oxford – New York 2001, s. 171. </li> <li id="cite_note-Philosophy59OKeeffe-204"><a href="#cite_ref-Philosophy59OKeeffe_204-0">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.jstor.org/stable/3750951">Suicide and Self-Starvation</a>, Terence M. O’Keeffe, Philosophy, Vol. 59, No. 229 (Jul., 1984), pp. 349–363. </li> <li id="cite_note-205"><a href="#cite_ref-205">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://maopd.files.wordpress.com/2012/03/rewolucyjne-samobojstwo-droga-wyzwolenia-1973.pdf">Huey P. Newton: Rewolucyjne samobójstwo drogą wyzwolenia</a> (e-book). </li> <li id="cite_note-206"><a href="#cite_ref-206">↑</a> Władysław Pobóg-Malinowski: Najnowsza historia Polski. Gdańsk 1990, s. 664. </li> <li id="cite_note-207"><a href="#cite_ref-207">↑</a> <cite class="citation book">Bruce Watson: Exit Rommel: The Tunisian Campaign, 1942–43. Stackpole Books, 2007, s. 170. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9780811733816" title="Specjalna:Książki/9780811733816">ISBN 978-0-8117-3381-6</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Exit+Rommel%3A+The+Tunisian+Campaign%2C+1942%E2%80%9343&rft.aulast=Watson&rft.aufirst=Bruce&rft.pub=Stackpole+Books&rft.pages=170&rft.isbn=978-0-8117-3381-6"> (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-208"><a href="#cite_ref-208">↑</a> Prezydenci i premierzy Drugiej Rzeczypospolitej. Pod red. Andrzeja Chojnowskiego i Piotra Wróbla. Wrocław – Warszawa – Kraków 1992, s. 304. </li> <li id="cite_note-209"><a href="#cite_ref-209">↑</a> <cite class="citation book">Uwe Bahnsen, James O’Donnel: Katakumba; Ostatnie Dni w Bunkrze Hitlera. Adamski i Bieliński, 2003. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/8389187361" title="Specjalna:Książki/8389187361">ISBN 83-89187-36-1</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Katakumba%3B+Ostatnie+Dni+w+Bunkrze+Hitlera&rft.au=Uwe+Bahnsen%2C+James+O%E2%80%99Donnel&rft.date=2003&rft.pub=Adamski+i+Bieli%C5%84ski&rft.isbn=83-89187-36-1"></cite> Brak numerów stron w książce </li> <li id="cite_note-210"><a href="#cite_ref-210">↑</a> <cite class="citation book">Saburō Ienaga: The Pacific War 1931-1945: A Critical Perspective on Japan’s Role in World War II. New York: Pantheon Books, 1978, s. 49. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/0394734963" title="Specjalna:Książki/0394734963">ISBN 0-394-73496-3</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Pacific+War+1931-1945%3A+A+Critical+Perspective+on+Japan%E2%80%99s+Role+in+World+War+II&rft.aulast=Ienaga&rft.aufirst=Sabur%C5%8D&rft.pub=Pantheon+Books&rft.place=New+York&rft.pages=49&rft.isbn=0-394-73496-3"></cite> </li> <li id="cite_note-211"><a href="#cite_ref-211">↑</a> John Toland, The Rising Sun: The Decline and Fall of the Japanese Empire 1936–1945, Random House, 1970, p. 519. </li> <li id="cite_note-212"><a href="#cite_ref-212">↑</a> Serge Raffy: Fidel Castro. Czy reżim przetrwa dyktatora? Warszawa 2006, s. 260; por. Eduardo Labarca Goddard: Chile w czerwieni. Warszawa 1973, s. 20. </li> <li id="cite_note-213"><a href="#cite_ref-213">↑</a> Paweł Jasienica: Rzeczpospolita Obojga Narodów. Warszawa 1996, t. I, s. 100, t. II, s. 255. </li> <li id="cite_note-214"><a href="#cite_ref-214">↑</a> Paweł Jasienica: Rzeczpospolita Obojga Narodów. Warszawa 1996, t. II, s. 255. </li> <li id="cite_note-215"><a href="#cite_ref-215">↑</a> Zbigniew Załuski: Siedem polskich grzechów głównych. Warszawa 1965, s. 67, 70–71. </li> <li id="cite_note-216"><a href="#cite_ref-216">↑</a> Artur Dmochowski: Wietnam – wojna bez zwycięzców. Kraków 1991, s. 50, 134. </li> <li id="cite_note-217"><a href="#cite_ref-217">↑</a> Christopher Reuter: Zamachowcy – samobójcy. Współczesność i historia. Warszawa 2003, s. 49–73. </li> <li id="cite_note-218"><a href="#cite_ref-218">↑</a> W.B. Barlett: Asasyni. Dzieje tajemnej sekty muzułmańskiej. Warszawa 2004, s. 258–259, 266. </li> <li id="cite_note-219"><a href="#cite_ref-219">↑</a> Jarosław Tomasiewicz: Terroryzm na tle przemocy politycznej (zarys encyklopedyczny). Katowice 2000, s. 265. </li> <li id="cite_note-220"><a href="#cite_ref-220">↑</a> Wojciech Giełżyński: Byłem gościem Chomeiniego. Warszawa 1981, s. 36–39, 60–62. </li> <li id="cite_note-221"><a href="#cite_ref-221">↑</a> Christopher Reuter: Zamachowcy – samobójcy. Współczesność i historia. Warszawa 2003, s. 49–205, 270–293. </li> <li id="cite_note-222"><a href="#cite_ref-222">↑</a> Christopher Reuter: Zamachowcy – samobójcy. Współczesność i historia. Warszawa 2003, s. 294–313. </li> <li id="cite_note-223"><a href="#cite_ref-223">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://art.thewalters.org/detail/1589">The Suicide</a>. The Walters Art Museum. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-ozawa-desilva-224"><a href="#cite_ref-ozawa-desilva_224-0">↑</a> <cite class="citation journal">C Ozawa-de Silva. Too lonely to die alone: internet suicide pacts and existential suffering in Japan. „Culture, medicine and psychiatry”. 32 (4), s. 516–551, 2008 Dec. <a href="/wiki/DOI_(identyfikator_cyfrowy)" title="DOI (identyfikator cyfrowy)">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1007/s11013-008-9108-0">10.1007/s11013-008-9108-0</a>. <a href="/wiki/PMID" title="PMID">PMID</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/18800195">18800195</a>. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Too+lonely+to+die+alone%3A+internet+suicide+pacts+and+existential+suffering+in+Japan&rft.jtitle=Culture%2C+medicine+and+psychiatry&rft.date=2008+Dec&rft.volume=32&rft.issue=%7B%7B%7Bnumer%7D%7D%7D&rft.aulast=Ozawa-de+Silva&rft.aufirst=C&rft.pages=516%E2%80%93551&rft_id=info:pmid/18800195&rft_id=info:doi/10.1007%2Fs11013-008-9108-0">  </li> <li id="cite_note-Dur2011-225"><a href="#cite_ref-Dur2011_225-0">↑</a> <cite class="citation journal">T Durkee, Hadlaczky, G; Westerlund, M; Carli, V. Internet pathways in suicidality: a review of the evidence. „International journal of environmental research and public health”. 8 (10), s. 3938–3952, 2011 Oct. <a href="/wiki/DOI_(identyfikator_cyfrowy)" title="DOI (identyfikator cyfrowy)">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.3390/ijerph8103938">10.3390/ijerph8103938</a>. <a href="/wiki/PMID" title="PMID">PMID</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/22073021">22073021</a>. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Internet+pathways+in+suicidality%3A+a+review+of+the+evidence&rft.jtitle=International+journal+of+environmental+research+and+public+health&rft.date=2011+Oct&rft.volume=8&rft.issue=%7B%7B%7Bnumer%7D%7D%7D&rft.aulast=Durkee&rft.aufirst=T&rft.pages=3938%E2%80%933952&rft_id=info:pmid/22073021&rft_id=info:doi/10.3390%2Fijerph8103938">  </li> <li id="cite_note-Robinson2012-226">↑ <a href="#cite_ref-Robinson2012_226-0">a</a> <a href="#cite_ref-Robinson2012_226-1">b</a> <cite class="citation book">edited by David Picard, Mike Robinson: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.com/books?id=PjuY_4Vy_UUC&pg=PT176">Emotion in motion. Tourism, affect and transformation</a>. Farnham, Surrey: Ashgate, s. 176. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9781409421337" title="Specjalna:Książki/9781409421337">ISBN 978-1-4094-2133-7</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Emotion+in+motion.+Tourism%2C+affect+and+transformation&rft.aulast=Robinson&rft.aufirst=edited+by+David+Picard%2C+Mike&rft.pub=Ashgate&rft.place=Farnham%2C+Surrey&rft.pages=176&rft.isbn=978-1-4094-2133-7&rft_id=https%3A%2F%2Fbooks.google.com%2Fbooks%3Fid%3DPjuY_4Vy_UUC%26pg%3DPT176"> (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-227"><a href="#cite_ref-227">↑</a> <cite class="citation book">ed. by Peter Robinson, Heitmann, Sine; Dieke, Peter: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.com/books?id=219aFMSRPqgC&pg=PA172">Research themes for tourism</a>. Oxfordshire [etc.]: CABI, 2010, s. 172. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9781845936846" title="Specjalna:Książki/9781845936846">ISBN 978-1-84593-684-6</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Research+themes+for+tourism&rft.aulast=Robinson&rft.aufirst=ed.+by+Peter&rft.pub=CABI&rft.place=Oxfordshire+%5Betc.%5D&rft.pages=172&rft.isbn=978-1-84593-684-6&rft_id=https%3A%2F%2Fbooks.google.com%2Fbooks%3Fid%3D219aFMSRPqgC%26pg%3DPA172"> (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-Dennis2008-228">↑ <a href="#cite_ref-Dennis2008_228-0">a</a> <a href="#cite_ref-Dennis2008_228-1">b</a> <cite class="citation book">Richard Dennis: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.com/books?id=Gq9_uNNkmKUC&pg=PA20">Cities in modernity. Representations and productions of metropolitan space, 1840 – 1930</a>. Wyd. Repr. Cambridge [u.a.]: Cambridge Univ. Press, 2008, s. 20. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9780521468411" title="Specjalna:Książki/9780521468411">ISBN 978-0-521-46841-1</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Cities+in+modernity.+Representations+and+productions+of+metropolitan+space%2C+1840+%E2%80%93+1930&rft.aulast=Dennis&rft.aufirst=Richard&rft.edition=Repr.&rft.pub=Cambridge+Univ.+Press&rft.place=Cambridge+%5Bu.a.%5D&rft.pages=20&rft.isbn=978-0-521-46841-1&rft_id=https%3A%2F%2Fbooks.google.com%2Fbooks%3Fid%3DGq9_uNNkmKUC%26pg%3DPA20"> (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-McDougall2010-229"><a href="#cite_ref-McDougall2010_229-0">↑</a> <cite class="citation book">Tim McDougall, Armstrong, Marie; Trainor, Gemma: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.com/books?id=2VfP1-o0BgcC&pg=PA23">Helping children and young people who self-harm. An introduction to self-harming and suicidal behaviours for health professionals</a>. Abingdon, Oxon: Routledge, 2010, s. 23. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9780415499132" title="Specjalna:Książki/9780415499132">ISBN 978-0-415-49913-2</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Helping+children+and+young+people+who+self-harm.+An+introduction+to+self-harming+and+suicidal+behaviours+for+health+professionals&rft.aulast=McDougall&rft.aufirst=Tim&rft.pub=Routledge&rft.place=Abingdon%2C+Oxon&rft.pages=23&rft.isbn=978-0-415-49913-2&rft_id=https%3A%2F%2Fbooks.google.com%2Fbooks%3Fid%3D2VfP1-o0BgcC%26pg%3DPA23"> (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-Bateson2008-230">↑ <a href="#cite_ref-Bateson2008_230-0">a</a> <a href="#cite_ref-Bateson2008_230-1">b</a> <cite class="citation book">John Bateson: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.com/books?id=GUzq5qNegkYC&pg=PA180">Building hope. Leadership in the nonprofit world</a>. Westport, Conn.: Praeger, 2008, s. 180. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9780313348518" title="Specjalna:Książki/9780313348518">ISBN 978-0-313-34851-8</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Building+hope.+Leadership+in+the+nonprofit+world&rft.aulast=Bateson&rft.aufirst=John&rft.pub=Praeger&rft.place=Westport%2C+Conn.&rft.pages=180&rft.isbn=978-0-313-34851-8&rft_id=https%3A%2F%2Fbooks.google.com%2Fbooks%3Fid%3DGUzq5qNegkYC%26pg%3DPA180"> (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-Miller2011-231">↑ <a href="#cite_ref-Miller2011_231-0">a</a> <a href="#cite_ref-Miller2011_231-1">b</a> <cite class="citation book">David Miller: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.com/books?id=bAHcIUDoVEoC&pg=PA46">Child and Adolescent Suicidal Behavior: School-Based Prevention, Assessment, and Intervention</a>. 2011, s. 46. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9781606239971" title="Specjalna:Książki/9781606239971">ISBN 978-1-60623-997-1</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Child+and+Adolescent+Suicidal+Behavior%3A+School-Based+Prevention%2C+Assessment%2C+and+Intervention&rft.aulast=Miller&rft.aufirst=David&rft.pages=46&rft.isbn=978-1-60623-997-1&rft_id=https%3A%2F%2Fbooks.google.com%2Fbooks%3Fid%3DbAHcIUDoVEoC%26pg%3DPA46"> (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-232"><a href="#cite_ref-232">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20170126103031/http://www.pkin.pl/historia-palacu">Historia pałacu</a>. PKiN. [dostęp 2016-01-24]. [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.pkin.pl/historia-palacu">tego adresu</a> (2017-01-26)].</cite> </li> <li id="cite_note-233"><a href="#cite_ref-233">↑</a> <cite class="citation book">JustinJ. Nobel JustinJ., <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20130817103106/http://www.time.com/time/health/article/0,8599,1973486,00.html">Do Animals Commit Suicide? A Scientific Debate</a>, Time, marzec 2010 [dostęp 2014-07-19] [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.time.com/time/health/article/0,8599,1973486,00.html">adresu</a> 2013-08-17]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft.aufirst=Justin&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Do+Animals+Commit+Suicide%3F+A+Scientific+Debate&rft.pub=Time&rft.date=2010-03&rft.aulast=Nobel&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.time.com%2Ftime%2Fhealth%2Farticle%2F0%2C8599%2C1973486%2C00.html" style="display:none">  (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> Brak numerów stron w książce </li> <li id="cite_note-Preti2011-234"><a href="#cite_ref-Preti2011_234-0">↑</a> <cite class="citation journal">Preti, A. Animal model and neurobiology of suicide. „Progress in Neuro-Psychopharmacology and Biological Psychiatry”, s. 818–830, 2011. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Animal+model+and+neurobiology+of+suicide&rft.jtitle=Progress+in+Neuro-Psychopharmacology+and+Biological+Psychiatry&rft.date=2011&rft.issue=%7B%7B%7Bnumer%7D%7D%7D&rft.au=Preti%2C+A&rft.pages=818%E2%80%93830">  </li> <li id="cite_note-Tofilski2008-235"><a href="#cite_ref-Tofilski2008_235-0">↑</a> <cite class="citation journal">Tofilski, Adam; Couvillon, MJ;Evison, SEF; Helantera, H; Robinson, EJH; Ratnieks, FLW. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.cyf-kr.edu.pl/~rotofils/Tofilski_etal_2008.pdf">Preemptive Defensive Self-Sacrifice by Ant Workers</a>. „The American Naturalist”. 172 (5), s. E239–E243, 2008. <a href="/wiki/DOI_(identyfikator_cyfrowy)" title="DOI (identyfikator cyfrowy)">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1086/591688">10.1086/591688</a>. <a href="/wiki/PMID" title="PMID">PMID</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/18928332">18928332</a>. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Preemptive+Defensive+Self-Sacrifice+by+Ant+Workers&rft.jtitle=The+American+Naturalist&rft.date=2008&rft.volume=172&rft.issue=%7B%7B%7Bnumer%7D%7D%7D&rft.au=Tofilski%2C+Adam%3B+Couvillon%2C+MJ%3BEvison%2C+SEF%3B+Helantera%2C+H%3B+Robinson%2C+EJH%3B+Ratnieks%2C+FLW&rft.pages=E239%E2%80%93E243&rft_id=info:pmid/18928332&rft_id=info:doi/10.1086%2F591688&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.cyf-kr.edu.pl%2F%7Erotofils%2FTofilski_etal_2008.pdf">  </li> <li id="cite_note-Bordereau1997-236"><a href="#cite_ref-Bordereau1997_236-0">↑</a> <cite class="citation journal">Bordereau, C, A. Robert, V. Van Tuyen, A. Peppuy. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://link.springer.com/article/10.1007/s000400050049">Suicidal defensive behaviour by frontal gland dehiscence in Globitermes sulphureus Haviland soldiers (Isoptera)</a>. „Insectes Sociaux”. 44 (3), August, 1997. Birkhäuser Basel. <a href="/wiki/DOI_(identyfikator_cyfrowy)" title="DOI (identyfikator cyfrowy)">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1007/s000400050049">10.1007/s000400050049</a>. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Suicidal+defensive+behaviour+by+frontal+gland+dehiscence+in+Globitermes+sulphureus+Haviland+soldiers+%28Isoptera%29&rft.jtitle=Insectes+Sociaux&rft.date=August%2C+1997&rft.volume=44&rft.issue=%7B%7B%7Bnumer%7D%7D%7D&rft.au=Bordereau%2C+C&rft_id=info:doi/10.1007%2Fs000400050049&rft_id=https%3A%2F%2Flink.springer.com%2Farticle%2F10.1007%2Fs000400050049">  </li> <li id="cite_note-Krebs2001-237"><a href="#cite_ref-Krebs2001_237-0">↑</a> <cite class="citation book">O samolubach i altruistach. W: Krebs J.R., Davies N.B.: Wprowadzenie do ekologii behawioralnej. PWN, Warszawa, 2001, s. 271–296. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/8301135468" title="Specjalna:Książki/8301135468">ISBN 83-01-13546-8</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Wprowadzenie+do+ekologii+behawioralnej&rft.atitle=O+samolubach+i+altruistach&rft.au=Krebs+J.R.%2C+Davies+N.B.&rft.pub=PWN%2C+Warszawa&rft.pages=271%E2%80%93296&rft.isbn=83-01-13546-8"> (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-Malkesman2009-238"><a href="#cite_ref-Malkesman2009_238-0">↑</a> <cite class="citation journal">Malkesman O., D. Pine, T. Tragon, D.R. Austin, I.D. Henter, G. Chen, H.K. Manji. Animal models of suicide trait-related behaviors. „Trends Pharmacological Sciences”, s. 165–173, 2009. <a href="/wiki/DOI_(identyfikator_cyfrowy)" title="DOI (identyfikator cyfrowy)">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1016/j.tips.2009.01.004">10.1016/j.tips.2009.01.004</a>. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Animal+models+of+suicide+trait-related+behaviors&rft.jtitle=Trends+Pharmacological+Sciences&rft.date=2009&rft.issue=%7B%7B%7Bnumer%7D%7D%7D&rft.au=Malkesman+O.%2C+D.+Pine%2C+T.+Tragon%2C+D.R.+Austin%2C+I.D.+Henter%2C+G.+Chen%2C+H.K.+Manji&rft.pages=165%E2%80%93173&rft_id=info:doi/10.1016%2Fj.tips.2009.01.004">  </li> </ol></div></div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Bibliografia">Bibliografia</h2>[<a href="/w/index.php?title=Samob%C3%B3jstwo&veaction=edit&section=42" title="Edytuj sekcję: Bibliografia" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Samob%C3%B3jstwo&action=edit&section=42" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Bibliografia">edytuj kod</a>]</div> <ul><li><cite class="citation book nourl" id="CITEREFBattin2001">M.P.M.P. Battin M.P.M.P., Suicide: Ethical Aspects, [w:] Neil J.N.J. Smelser, Paul B.P.B. Baltes (red.), International Encyclopedia of Social and Behavioral Sciences, Paolo Alto – New York 2001, s. 15268–15273<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=bookitem&rft.aufirst=M.P.&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=International+Encyclopedia+of+Social+and+Behavioral+Sciences&rft.place=Paolo+Alto+%E2%80%93+New+York&rft.atitle=Suicide%3A+Ethical+Aspects&rft.date=2001&rft.aulast=Battin" style="display:none"> .</cite></li> <li><cite class="citation book nourl" id="CITEREFBattin2004">M.P.M.P. Battin M.P.M.P., Suicide, [w:] Stephen G.S.G. Post (red.), Encyclopedia of Bioethics, New York: Thomson Gale, 2004, s. 2475–2483<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=bookitem&rft.place=New+York&rft.atitle=Suicide&rft.aufirst=M.P.&rft.aulast=Battin&rft.date=2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Encyclopedia+of+Bioethics&rft.pub=Thomson+Gale" style="display:none"> .</cite></li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFBoudonBourricaud2003">Raymond Boudon, François Bourricaud: A Critical Dictionary of Sociology. London – Chicago: Routledge, 2003, s. 395–400. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9780226067285" title="Specjalna:Książki/9780226067285">ISBN 978-0-226-06728-5</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=A+Critical+Dictionary+of+Sociology&rft.aulast=Boudon&rft.aufirst=Raymond&rft.date=2003&rft.pub=Routledge&rft.place=London+%E2%80%93+Chicago&rft.pages=395%E2%80%93400&rft.isbn=9780226067285"></cite></li> <li><cite class="citation book nourl" id="CITEREFBronisch2001">T.T. Bronisch T.T., Suicide, [w:] Neil J.N.J. Smelser, Paul B.P.B. Baltes (red.), International Encyclopedia of Social and Behavioral Sciences, Paolo Alto – New York 2001, s. 15259–15268<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=bookitem&rft.aufirst=T.&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=International+Encyclopedia+of+Social+and+Behavioral+Sciences&rft.place=Paolo+Alto+%E2%80%93+New+York&rft.atitle=Suicide&rft.date=2001&rft.aulast=Bronisch" style="display:none"> .</cite></li> <li><cite class="citation" id="CITEREFCholbi2017">MichaelM. Cholbi MichaelM., <a rel="nofollow" class="external text" href="http://plato.stanford.edu/archives/win2017/entries/suicide/">Suicide</a>, Edward N.E.N. Zalta (red.), [w:] <a href="/wiki/Stanford_Encyclopedia_of_Philosophy" title="Stanford Encyclopedia of Philosophy">Stanford Encyclopedia of Philosophy</a>, Winter 2017 Edition, Metaphysics Research Lab, <a href="/wiki/Uniwersytet_Stanforda" title="Uniwersytet Stanforda">Stanford University</a>, 21 lipca 2017, <a href="/wiki/International_Standard_Serial_Number" title="International Standard Serial Number">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://worldcat.org/issn/1095-5054">1095-5054</a> [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://plato.stanford.edu/entries/suicide/">adresu</a> 2017-12-21]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=bookitem&rft.atitle=Suicide&rft.aufirst=Michael&rft.aulast=Cholbi&rft.date=2017-07-21&rft.issn=1095-5054&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=%5B%5BStanford+Encyclopedia+of+Philosophy%5D%5D&rft.pub=Metaphysics+Research+Lab%2C+%5B%5BUniwersytet+Stanforda%7CStanford+University%5D%5D&rft_id=http%3A%2F%2Fplato.stanford.edu%2Fentries%2Fsuicide%2F" style="display:none">  (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).???</cite></li> <li><cite class="citation book nourl" id="CITEREFGratton2001">F.F. Gratton F.F., Suicide, Sociology of, [w:] Neil J.N.J. Smelser, Paul B.P.B. Baltes (red.), International Encyclopedia of Social and Behavioral Sciences, Paolo Alto – New York 2001, s. 15273–15278<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=bookitem&rft.aufirst=F.&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=International+Encyclopedia+of+Social+and+Behavioral+Sciences&rft.place=Paolo+Alto+%E2%80%93+New+York&rft.atitle=Suicide%2C+Sociology+of&rft.date=2001&rft.aulast=Gratton" style="display:none"> .</cite></li> <li><cite class="citation book nourl" id="CITEREFHelios2013">JoannaJ. Helios JoannaJ., Prawo do śmierci. Uwagi na kanwie rozważań o samobójstwie, [w:] MirosławM. Sadowski, AleksandraA. Spychalska, KatarzynaK. Sadowa (red.), Prawo życia i śmierci. The Law of Life and Death, Wrocław: Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytetu Wrocławskiego, 2013, s. 13–33<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=bookitem&rft.place=Wroc%C5%82aw&rft.atitle=Prawo+do+%C5%9Bmierci.+Uwagi+na+kanwie+rozwa%C5%BCa%C5%84+o+samob%C3%B3jstwie&rft.aufirst=Joanna&rft.aulast=Helios&rft.date=2013&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Prawo+%C5%BCycia+i+%C5%9Bmierci.+The+Law+of+Life+and+Death&rft.pub=Wydzia%C5%82+Prawa%2C+Administracji+i+Ekonomii+Uniwersytetu+Wroc%C5%82awskiego" style="display:none"> .</cite></li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFMichelman2008">Suicide. W: Stephen Michelman: Historical Dictionary of Existentialism. Lanham, MD – Plymouth: The Scarecrow Press, Inc., 2008, s. 308–309.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Historical+Dictionary+of+Existentialism&rft.atitle=Suicide&rft.aulast=Michelman&rft.aufirst=Stephen&rft.date=2008&rft.pub=The+Scarecrow+Press%2C+Inc.&rft.place=Lanham%2C+MD+%E2%80%93+Plymouth&rft.pages=308%E2%80%93309"></cite></li> <li><cite class="citation book nourl" id="CITEREFMurray2005">AlexanderA. Murray AlexanderA., Suicide, [w:] Maryanne ClineM.C. Horovitz (red.), New Dictionary of the History of Ideas, Thomson Gale, 2005, s. 2270–2272<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=bookitem&rft.aufirst=Alexander&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=New+Dictionary+of+the+History+of+Ideas&rft.pub=Thomson+Gale&rft.atitle=Suicide&rft.date=2005&rft.aulast=Murray" style="display:none"> .</cite></li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFSułek2011">Antoni Sułek: Samobójstwo Emila Durkheima. W: Émile Durkheim: Samobójstwo. Studium z socjologii. Oficyna Naukowa, 2011, s. 13–42.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Samob%C3%B3jstwo.+Studium+z+socjologii&rft.atitle=Samob%C3%B3jstwo+Emila+Durkheima&rft.aulast=Su%C5%82ek&rft.aufirst=Antoni&rft.date=2011&rft.pub=Oficyna+Naukowa&rft.pages=13%E2%80%9342"></cite></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Linki_zewnętrzne">Linki zewnętrzne</h2>[<a href="/w/index.php?title=Samob%C3%B3jstwo&veaction=edit&section=43" title="Edytuj sekcję: Linki zewnętrzne" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Samob%C3%B3jstwo&action=edit&section=43" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Linki zewnętrzne">edytuj kod</a>]</div> <ul><li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.interwencjakryzysowa.pl/osrodki-interwencji-kryzysowej">interwencjakryzysowa.pl</a> – dane kontaktowe ośrodków interwencji kryzysowej na terenie Polski</li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://emocje.pro/samobojstwo-jak-pomoc-osobie-ktora-chce-popelnic-samobojstwo/">emocje.pro</a> – dane kontaktowe telefonów zaufania</li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.samobojstwo.pl">Samobójstwo.pl</a> – portal informacyjny</li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.ore.edu.pl/wp-content/plugins/download-attachments/includes/download.php?id=6992">„Zapobieganie samobójstwom dzieci i młodzieży”</a> – poradnik dla pracowników szkół i placówek oświatowych oraz rodziców wydany przez Ośrodek Rozwoju Edukacji</li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://zwjr.pl/">Życie warte jest rozmowy</a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://suicydologia.org/">Polskie Towarzystwo Suicydologiczne</a></li> <li><img alt="Publikacja w zamkniętym dostępie – wymagana rejestracja, też płatna, lub wykupienie subskrypcji" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c1/Closed_Access_logo_alternative.svg/8px-Closed_Access_logo_alternative.svg.png" decoding="async" width="8" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c1/Closed_Access_logo_alternative.svg/12px-Closed_Access_logo_alternative.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c1/Closed_Access_logo_alternative.svg/16px-Closed_Access_logo_alternative.svg.png 2x" data-file-width="640" data-file-height="1000" /> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.rep.routledge.com/articles/thematic/suicide-ethics-of/v-1">Suicide, ethics of</a> (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>), <a href="/wiki/Routledge_Encyclopedia_of_Philosophy" title="Routledge Encyclopedia of Philosophy">Routledge Encyclopedia of Philosophy</a>, rep.routledge.com [dostęp 2023-05-12].</li></ul> <div style="border-top: 1px solid var(--border-color-subtle, #c8ccd1); color:inherit; background:var(--background-color-interactive-subtle, #f8f9fa); margin-top: 10px; padding: 7px 10px 4px 15px; text-align:left; font-size:95%; clear:both;" class="zastrzezenia"> <img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c7/Medical_Alert_Symbol_Star_of_life.svg/20px-Medical_Alert_Symbol_Star_of_life.svg.png" decoding="async" width="20" height="19" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c7/Medical_Alert_Symbol_Star_of_life.svg/30px-Medical_Alert_Symbol_Star_of_life.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c7/Medical_Alert_Symbol_Star_of_life.svg/40px-Medical_Alert_Symbol_Star_of_life.svg.png 2x" data-file-width="198" data-file-height="192" /> <a href="/wiki/Wikipedia:Zastrze%C5%BCenia_dotycz%C4%85ce_poj%C4%99%C4%87_medycznych" title="Wikipedia:Zastrzeżenia dotyczące pojęć medycznych">Przeczytaj ostrzeżenie dotyczące informacji medycznych i pokrewnych zamieszczonych w Wikipedii</a>. </div> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r74016753">.mw-parser-output #normdaten>div+div{margin-top:0.5em}.mw-parser-output #normdaten>div>div{background:var(--background-color-neutral,#eaecf0);padding:.2em .5em}.mw-parser-output #normdaten ul{margin:0;padding:0}.mw-parser-output #normdaten ul li:first-child{padding-left:.5em;border-left:1px solid var(--border-color-base,#a2a9b1)}</style> <div id="normdaten" class="catlinks"><div class="normdaten-typ-fehlt"><div><a href="/wiki/Kontrola_autorytatywna" title="Kontrola autorytatywna">Kontrola autorytatywna</a> (sposób śmierci):</div><ul><li><a href="/wiki/Library_of_Congress_Control_Number" title="Library of Congress Control Number">LCCN</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://lccn.loc.gov/sh85129742">sh85129742</a></li><li><a href="/wiki/Gemeinsame_Normdatei" title="Gemeinsame Normdatei">GND</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://d-nb.info/gnd/4054423-0">4054423-0</a></li><li><a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Web_NDL_Authorities" class="extiw" title="de:Web NDL Authorities">NDL</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://id.ndl.go.jp/auth/ndlna/00574856">00574856</a></li><li><a href="/wiki/Biblioth%C3%A8que_nationale" title="Bibliothèque nationale">BnF</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://catalogue.bnf.fr/ark:/12148/cb11946657r">11946657r</a></li><li><a href="/wiki/Syst%C3%A8me_Universitaire_de_Documentation" title="Système Universitaire de Documentation">SUDOC</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.idref.fr/040785327">040785327</a></li><li><a href="/wiki/Centralna_Biblioteka_Narodowa_we_Florencji" title="Centralna Biblioteka Narodowa we Florencji">BNCF</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://thes.bncf.firenze.sbn.it/termine.php?id=8710">8710</a></li><li><a href="/wiki/Biblioteka_Narodowa_Republiki_Czeskiej" title="Biblioteka Narodowa Republiki Czeskiej">NKC</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://aut.nkp.cz/ph125453">ph125453</a></li><li><a href="/wiki/Hiszpa%C5%84ska_Biblioteka_Narodowa" title="Hiszpańska Biblioteka Narodowa">BNE</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://catalogo.bne.es/uhtbin/authoritybrowse.cgi?action=display&authority_id=XX525594">XX525594</a></li><li><a href="/wiki/Biblioteka_Narodowa_Izraela" title="Biblioteka Narodowa Izraela">J9U</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://olduli.nli.org.il/F/?func=find-b&local_base=NLX10&find_code=UID&request=987007543726705171">987007543726705171</a></li><li><a href="/wiki/Biblioteka_Narodowa_%C5%81otwy" title="Biblioteka Narodowa Łotwy">LNB</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://kopkatalogs.lv/F?func=direct&local_base=lnc10&doc_number=000055986&P_CON_LNG=ENG">000055986</a></li><li><a href="https://hr.wikipedia.org/wiki/Nacionalna_i_sveu%C4%8Dili%C5%A1na_knji%C5%BEnica_u_Zagrebu" class="extiw" title="hr:Nacionalna i sveučilišna knjižnica u Zagrebu">NSK</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://katalog.nsk.hr/F/?func=direct&doc_number=000040656&local_base=nsk10">000040656</a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="http://katalog.nsk.hr/F/?func=direct&doc_number=001254111&local_base=nsk10">001254111</a></li></ul></div><div class="normdaten-andere"><div><a href="/wiki/Encyklopedia_internetowa" title="Encyklopedia internetowa">Encyklopedie internetowe</a>:</div> <ul><li><a href="/wiki/Encyklopedia_Britannica" title="Encyklopedia Britannica">Britannica</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.britannica.com/topic/suicide">topic/suicide</a></li> <li><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Property:P3219" class="extiw" title="d:Property:P3219">Universalis</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.universalis.fr/encyclopedie/suicide/">suicide</a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.universalis.fr/encyclopedie/suicide-sociologie/">suicide-sociologie</a></li> <li><a href="/wiki/Stanford_Encyclopedia_of_Philosophy" title="Stanford Encyclopedia of Philosophy">SEP</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://plato.stanford.edu/entries/suicide/">suicide</a></li> <li><a href="/wiki/Wielka_Encyklopedia_Rosyjska" title="Wielka Encyklopedia Rosyjska">БРЭ</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://old.bigenc.ru/text/3531267">3531267</a></li> <li><a href="/wiki/Store_norske_leksikon" title="Store norske leksikon">SNL</a>: <a class="external text" href="https://wikidata-externalid-url.toolforge.org/?p=4342&url_prefix=https://snl.no/&id=selvmord">selvmord</a></li> <li><a href="/wiki/Den_Store_Danske_Encyklop%C3%A6di" title="Den Store Danske Encyklopædi">DSDE</a>: <a class="external text" href="https://wikidata-externalid-url.toolforge.org/?p=8313&url_prefix=https://lex.dk/&id=selvmord">selvmord</a></li></ul> </div></div></div><noscript><img src="https://login.wikimedia.org/wiki/Special:CentralAutoLogin/start?type=1x1" alt="" width="1" height="1" style="border: none; position: absolute;"></noscript> <div class="printfooter" data-nosnippet="">Źródło: „<a dir="ltr" href="https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Samobójstwo&oldid=75111575">https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Samobójstwo&oldid=75111575</a>”</div></div> <div id="catlinks" class="catlinks" data-mw="interface"><div id="mw-normal-catlinks" class="mw-normal-catlinks"><a href="/wiki/Specjalna:Kategorie" title="Specjalna:Kategorie">Kategorie</a>: <ul><li><a href="/wiki/Kategoria:Dobre_Artyku%C5%82y" title="Kategoria:Dobre Artykuły">Dobre Artykuły</a></li><li><a href="/wiki/Kategoria:Samob%C3%B3jstwo" title="Kategoria:Samobójstwo">Samobójstwo</a></li></ul></div><div id="mw-hidden-catlinks" class="mw-hidden-catlinks mw-hidden-cats-hidden">Ukryte kategorie: <ul><li><a href="/wiki/Kategoria:Uniwersalny_szablon_cytowania_%E2%80%93_brak_strony" title="Kategoria:Uniwersalny szablon cytowania – brak strony">Uniwersalny szablon cytowania – brak strony</a></li><li><a href="/wiki/Kategoria:Szablon_cytowania_ksi%C4%85%C5%BCki_%E2%80%93_brak_numeru_strony" title="Kategoria:Szablon cytowania książki – brak numeru strony">Szablon cytowania książki – brak numeru strony</a></li><li><a href="/wiki/Kategoria:Szablony_cytowania_%E2%80%93_problemy_%E2%80%93_cytuj_%E2%80%93_strona_g%C5%82%C3%B3wna" title="Kategoria:Szablony cytowania – problemy – cytuj – strona główna">Szablony cytowania – problemy – cytuj – strona główna</a></li><li><a href="/wiki/Kategoria:Szablon_cytowania_czasopisma_%E2%80%93_brak_numeru_strony" title="Kategoria:Szablon cytowania czasopisma – brak numeru strony">Szablon cytowania czasopisma – brak numeru strony</a></li><li><a href="/wiki/Kategoria:Wyr%C3%B3%C5%BCnione_artyku%C5%82y" title="Kategoria:Wyróżnione artykuły">Wyróżnione artykuły</a></li><li><a href="/wiki/Kategoria:Szablon_Uk%C5%82ad_wielokolumnowy_bez_szeroko%C5%9Bci" title="Kategoria:Szablon Układ wielokolumnowy bez szerokości">Szablon Układ wielokolumnowy bez szerokości</a></li><li><a href="/wiki/Kategoria:Uk%C5%82ad_wielokolumnowy_-_5_kolumn" title="Kategoria:Układ wielokolumnowy - 5 kolumn">Układ wielokolumnowy - 5 kolumn</a></li><li><a href="/wiki/Kategoria:Szablon_odn_bez_numeru_strony" title="Kategoria:Szablon odn bez numeru strony">Szablon odn bez numeru strony</a></li><li><a href="/wiki/Kategoria:Szablon_cytowania_bez_okre%C5%9Blonego_trybu" title="Kategoria:Szablon cytowania bez określonego trybu">Szablon cytowania bez określonego trybu</a></li><li><a href="/wiki/Kategoria:Szablon_cytowania_u%C5%BCywa_p%C3%B3l_opisowych" title="Kategoria:Szablon cytowania używa pól opisowych">Szablon cytowania używa pól opisowych</a></li></ul></div></div> </div> </main> </div> <div class="mw-footer-container"> <footer id="footer" class="mw-footer" > <ul id="footer-info"> <li id="footer-info-lastmod"> Tę stronę ostatnio edytowano 1 lis 2024, 23:37.</li> <li id="footer-info-copyright">Tekst udostępniany na licencji <a rel="nofollow" class="external text" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.pl">Creative Commons: uznanie autorstwa, na tych samych warunkach</a>, z możliwością obowiązywania dodatkowych ograniczeń. Zobacz szczegółowe informacje o <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Policy:Terms_of_Use/pl">warunkach korzystania</a>.</li> </ul> <ul id="footer-places"> <li id="footer-places-privacy"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy">Polityka prywatności</a></li> <li id="footer-places-about"><a href="/wiki/Wikipedia:O_Wikipedii">O Wikipedii</a></li> <li id="footer-places-disclaimers"><a href="/wiki/Wikipedia:Korzystasz_z_Wikipedii_tylko_na_w%C5%82asn%C4%85_odpowiedzialno%C5%9B%C4%87">Korzystasz z Wikipedii tylko na własną odpowiedzialność</a></li> <li id="footer-places-wm-codeofconduct"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct">Powszechne Zasady Postępowania</a></li> <li id="footer-places-developers"><a href="https://developer.wikimedia.org">Dla deweloperów</a></li> <li id="footer-places-statslink"><a href="https://stats.wikimedia.org/#/pl.wikipedia.org">Statystyki</a></li> <li id="footer-places-cookiestatement"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Cookie_statement">Oświadczenie o ciasteczkach</a></li> <li id="footer-places-mobileview"><a href="//pl.m.wikipedia.org/w/index.php?title=Samob%C3%B3jstwo&mobileaction=toggle_view_mobile" class="noprint stopMobileRedirectToggle">Wersja mobilna</a></li> </ul> <ul id="footer-icons" class="noprint"> <li id="footer-copyrightico"><a href="https://wikimediafoundation.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/static/images/footer/wikimedia-button.svg" width="84" height="29" alt="Wikimedia Foundation" loading="lazy"></a></li> <li id="footer-poweredbyico"><a href="https://www.mediawiki.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/w/resources/assets/poweredby_mediawiki.svg" alt="Powered by MediaWiki" width="88" height="31" loading="lazy"></a></li> </ul> </footer> </div> </div> </div> <div class="vector-settings" id="p-dock-bottom"> <ul></ul> </div><script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.config.set({"wgHostname":"mw-web.codfw.main-77bc9d5b54-dj6r6","wgBackendResponseTime":2972,"wgPageParseReport":{"limitreport":{"cputime":"2.540","walltime":"2.752","ppvisitednodes":{"value":88560,"limit":1000000},"postexpandincludesize":{"value":503906,"limit":2097152},"templateargumentsize":{"value":146547,"limit":2097152},"expansiondepth":{"value":20,"limit":100},"expensivefunctioncount":{"value":57,"limit":500},"unstrip-depth":{"value":0,"limit":20},"unstrip-size":{"value":280933,"limit":5000000},"entityaccesscount":{"value":7,"limit":400},"timingprofile":["100.00% 2449.129 1 -total"," 71.75% 1757.175 1 Szablon:Przypisy"," 27.18% 665.596 60 Szablon:Cytuj_książkę"," 22.58% 553.063 72 Szablon:Cytuj_pismo"," 10.82% 265.093 30 Szablon:Cytuj_stronę"," 7.75% 189.804 24 Szablon:Cytuj"," 5.84% 142.945 1 Szablon:Kontrola_autorytatywna"," 5.78% 141.616 46 Szablon:Odn"," 5.20% 127.447 154 Szablon:Lang"," 3.96% 97.071 72 Szablon:Cytuj_pismo/tytuł"]},"scribunto":{"limitreport-timeusage":{"value":"1.006","limit":"10.000"},"limitreport-memusage":{"value":5471528,"limit":52428800},"limitreport-logs":"required = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\njournalAbbr = \"[Internet]\"\next = nil\next = false\next = false\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\njournalAbbr = \"Psychiatry and Clinical Neurosciences\"\next = nil\next = false\next = false\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\njournalAbbr = \"European Neuropsychopharmacology: The Journal of the European College of Neuropsychopharmacology\"\next = nil\next = false\next = false\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\njournalAbbr = \"Industrial Health\"\next = nil\next = false\next = false\nrequired = table#1 {\n}\njournalAbbr = \"Canadian Journal of Psychiatry Revue Canadienne De Psychiatrie\"\next = nil\next = false\next = false\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = false\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\next = false\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = false\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\next = false\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = false\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = false\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\next = false\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\n","limitreport-profile":[["MediaWiki\\Extension\\Scribunto\\Engines\\LuaSandbox\\LuaSandboxCallback::match","140","13.5"],["recursiveClone \u003CmwInit.lua:45\u003E","120","11.5"],["MediaWiki\\Extension\\Scribunto\\Engines\\LuaSandbox\\LuaSandboxCallback::gsub","120","11.5"],["?","80","7.7"],["MediaWiki\\Extension\\Scribunto\\Engines\\LuaSandbox\\LuaSandboxCallback::getAllExpandedArguments","80","7.7"],["MediaWiki\\Extension\\Scribunto\\Engines\\LuaSandbox\\LuaSandboxCallback::getEntityStatements","60","5.8"],["analyze \u003CModuł:ISBN:68\u003E","40","3.8"],["newFrame \u003Cmw.lua:153\u003E","40","3.8"],["MediaWiki\\Extension\\Scribunto\\Engines\\LuaSandbox\\LuaSandboxCallback::getReferencedEntityId","40","3.8"],["type","40","3.8"],["[others]","280","26.9"]]},"cachereport":{"origin":"mw-web.codfw.main-77bc9d5b54-dj6r6","timestamp":"20241118123731","ttl":2592000,"transientcontent":false}}});});</script> <script type="application/ld+json">{"@context":"https:\/\/schema.org","@type":"Article","name":"Samob\u00f3jstwo","url":"https:\/\/pl.wikipedia.org\/wiki\/Samob%C3%B3jstwo","sameAs":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q10737","mainEntity":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q10737","author":{"@type":"Organization","name":"Wsp\u00f3\u0142tw\u00f3rcy projekt\u00f3w Fundacji Wikimedia"},"publisher":{"@type":"Organization","name":"Wikimedia Foundation, Inc.","logo":{"@type":"ImageObject","url":"https:\/\/www.wikimedia.org\/static\/images\/wmf-hor-googpub.png"}},"datePublished":"2003-01-09T18:27:31Z","image":"https:\/\/upload.wikimedia.org\/wikipedia\/commons\/d\/dc\/Edouard_Manet_-_Le_Suicid%C3%A9.jpg","headline":"\u015bwiadome odebranie sobie \u017cycia"}</script> </body> </html>