CINXE.COM

<!DOCTYPE html> <html class="client-nojs vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-disabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available" lang="gl" dir="ltr"> <head> <meta charset="UTF-8"> <title>Historia da ciencia - Wikipedia, a enciclopedia libre</title> <script>(function(){var className="client-js vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-disabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available";var cookie=document.cookie.match(/(?:^|; )glwikimwclientpreferences=([^;]+)/);if(cookie){cookie[1].split('%2C').forEach(function(pref){className=className.replace(new RegExp('(^| )'+pref.replace(/-clientpref-\w+$|[^\w-]+/g,'')+'-clientpref-\\w+( |$)'),'$1'+pref+'$2');});}document.documentElement.className=className;}());RLCONF={"wgBreakFrames":false,"wgSeparatorTransformTable":[",\t.",".\t,"],"wgDigitTransformTable":["",""], "wgDefaultDateFormat":"dmy","wgMonthNames":["","xaneiro","febreiro","marzo","abril","maio","xuño","xullo","agosto","setembro","outubro","novembro","decembro"],"wgRequestId":"836a5ffd-d6c0-473c-90da-48a201500866","wgCanonicalNamespace":"","wgCanonicalSpecialPageName":false,"wgNamespaceNumber":0,"wgPageName":"Historia_da_ciencia","wgTitle":"Historia da ciencia","wgCurRevisionId":6480181,"wgRevisionId":6480181,"wgArticleId":176157,"wgIsArticle":true,"wgIsRedirect":false,"wgAction":"view","wgUserName":null,"wgUserGroups":["*"],"wgCategories":["Wikipedia:Páxinas que usan ligazóns máxicas ISBN","Artigos destacados","Antropoloxía","Historia da ciencia","Epistemoloxía"],"wgPageViewLanguage":"gl","wgPageContentLanguage":"gl","wgPageContentModel":"wikitext","wgRelevantPageName":"Historia_da_ciencia","wgRelevantArticleId":176157,"wgIsProbablyEditable":true,"wgRelevantPageIsProbablyEditable":true,"wgRestrictionEdit":[],"wgRestrictionMove":[],"wgNoticeProject":"wikipedia", "wgCiteReferencePreviewsActive":false,"wgMediaViewerOnClick":true,"wgMediaViewerEnabledByDefault":true,"wgPopupsFlags":0,"wgVisualEditor":{"pageLanguageCode":"gl","pageLanguageDir":"ltr","pageVariantFallbacks":"gl"},"wgMFDisplayWikibaseDescriptions":{"search":true,"watchlist":true,"tagline":true,"nearby":true},"wgWMESchemaEditAttemptStepOversample":false,"wgWMEPageLength":100000,"wgRelatedArticlesCompat":[],"wgCentralAuthMobileDomain":false,"wgEditSubmitButtonLabelPublish":true,"wgULSPosition":"interlanguage","wgULSisCompactLinksEnabled":false,"wgVector2022LanguageInHeader":true,"wgULSisLanguageSelectorEmpty":false,"wgWikibaseItemId":"Q201486","wgCheckUserClientHintsHeadersJsApi":["brands","architecture","bitness","fullVersionList","mobile","model","platform","platformVersion"],"GEHomepageSuggestedEditsEnableTopics":true,"wgGETopicsMatchModeEnabled":false,"wgGEStructuredTaskRejectionReasonTextInputEnabled":false,"wgGELevelingUpEnabledForUser":false};RLSTATE={ "ext.gadget.charinsert-styles":"ready","ext.gadget.PortalClass":"ready","ext.globalCssJs.user.styles":"ready","site.styles":"ready","user.styles":"ready","ext.globalCssJs.user":"ready","user":"ready","user.options":"loading","ext.cite.styles":"ready","mediawiki.page.gallery.styles":"ready","skins.vector.search.codex.styles":"ready","skins.vector.styles":"ready","skins.vector.icons":"ready","ext.wikimediamessages.styles":"ready","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript":"ready","ext.uls.interlanguage":"ready","wikibase.client.init":"ready","ext.wikimediaBadges":"ready"};RLPAGEMODULES=["ext.cite.ux-enhancements","mediawiki.page.media","site","mediawiki.page.ready","mediawiki.toc","skins.vector.js","ext.centralNotice.geoIP","ext.centralNotice.startUp","ext.gadget.ReferenceTooltips","ext.gadget.refToolbar","ext.gadget.charinsert","ext.urlShortener.toolbar","ext.centralauth.centralautologin","mmv.bootstrap","ext.popups","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.init", "ext.visualEditor.targetLoader","ext.echo.centralauth","ext.eventLogging","ext.wikimediaEvents","ext.navigationTiming","ext.uls.interface","ext.cx.eventlogging.campaigns","ext.cx.uls.quick.actions","wikibase.client.vector-2022","ext.checkUser.clientHints","ext.growthExperiments.SuggestedEditSession","wikibase.sidebar.tracking"];</script> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.loader.impl(function(){return["user.options@12s5i",function($,jQuery,require,module){mw.user.tokens.set({"patrolToken":"+\\","watchToken":"+\\","csrfToken":"+\\"}); }];});});</script> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=gl&modules=ext.cite.styles%7Cext.uls.interlanguage%7Cext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript%7Cext.wikimediaBadges%7Cext.wikimediamessages.styles%7Cmediawiki.page.gallery.styles%7Cskins.vector.icons%2Cstyles%7Cskins.vector.search.codex.styles%7Cwikibase.client.init&only=styles&skin=vector-2022"> <script async="" src="/w/load.php?lang=gl&modules=startup&only=scripts&raw=1&skin=vector-2022"></script> <meta name="ResourceLoaderDynamicStyles" content=""> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=gl&modules=ext.gadget.PortalClass%2Ccharinsert-styles&only=styles&skin=vector-2022"> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=gl&modules=site.styles&only=styles&skin=vector-2022"> <meta name="generator" content="MediaWiki 1.44.0-wmf.4"> <meta name="referrer" content="origin"> <meta name="referrer" content="origin-when-cross-origin"> <meta name="robots" content="max-image-preview:standard"> <meta name="format-detection" content="telephone=no"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/2/24/Libr0310.jpg"> <meta property="og:image:width" content="1200"> <meta property="og:image:height" content="1832"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/24/Libr0310.jpg/800px-Libr0310.jpg"> <meta property="og:image:width" content="800"> <meta property="og:image:height" content="1221"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/24/Libr0310.jpg/640px-Libr0310.jpg"> <meta property="og:image:width" content="640"> <meta property="og:image:height" content="977"> <meta name="viewport" content="width=1120"> <meta property="og:title" content="Historia da ciencia - Wikipedia, a enciclopedia libre"> <meta property="og:type" content="website"> <link rel="preconnect" href="//upload.wikimedia.org"> <link rel="alternate" media="only screen and (max-width: 640px)" href="//gl.m.wikipedia.org/wiki/Historia_da_ciencia"> <link rel="alternate" type="application/x-wiki" title="Editar" href="/w/index.php?title=Historia_da_ciencia&action=edit"> <link rel="apple-touch-icon" href="/static/apple-touch/wikipedia.png"> <link rel="icon" href="/static/favicon/wikipedia.ico"> <link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/w/rest.php/v1/search" title="Wikipedia (gl)"> <link rel="EditURI" type="application/rsd+xml" href="//gl.wikipedia.org/w/api.php?action=rsd"> <link rel="canonical" href="https://gl.wikipedia.org/wiki/Historia_da_ciencia"> <link rel="license" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.gl"> <link rel="alternate" type="application/atom+xml" title="Fonte Atom de novas de Wikipedia" href="/w/index.php?title=Especial:Cambios_recentes&feed=atom"> <link rel="dns-prefetch" href="//meta.wikimedia.org" /> <link rel="dns-prefetch" href="//login.wikimedia.org"> </head> <body class="skin--responsive skin-vector skin-vector-search-vue mediawiki ltr sitedir-ltr mw-hide-empty-elt ns-0 ns-subject mw-editable page-Historia_da_ciencia rootpage-Historia_da_ciencia skin-vector-2022 action-view"><a class="mw-jump-link" href="#bodyContent">Saltar ao contido</a> <div class="vector-header-container"> <header class="vector-header mw-header"> <div class="vector-header-start"> <nav class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Sitio"> <div id="vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown vector-main-menu-dropdown vector-button-flush-left vector-button-flush-right" > <input type="checkbox" id="vector-main-menu-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Menú principal" > <label id="vector-main-menu-dropdown-label" for="vector-main-menu-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-menu mw-ui-icon-wikimedia-menu"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Menú principal</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-main-menu-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-main-menu" class="vector-main-menu vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-main-menu-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="main-menu-pinned" data-pinnable-element-id="vector-main-menu" data-pinned-container-id="vector-main-menu-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-main-menu-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Menú principal</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.pin">mover á barra lateral</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.unpin">agochar</button> </div> <div id="p-navigation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation" > <div class="vector-menu-heading"> Navegación </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-mainpage-description" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Portada" title="Visitar a páxina principal [z]" accesskey="z"><span>Portada</span></a></li><li id="n-portal" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Portal_da_comunidade" title="Información acerca do proxecto, do que pode facer e dos lugares onde atopar as cousas"><span>Portal da comunidade</span></a></li><li id="n-A-Taberna" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:A_Taberna"><span>A Taberna</span></a></li><li id="n-currentevents" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Actualidade" title="Información acerca de acontecementos de actualidade"><span>Actualidade</span></a></li><li id="n-recentchanges" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Especial:Cambios_recentes" title="A lista de modificacións recentes no wiki [r]" accesskey="r"><span>Cambios recentes</span></a></li><li id="n-Artigos-de-calidade" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Artigos_de_calidade"><span>Artigos de calidade</span></a></li><li id="n-randompage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Especial:Ao_chou" title="Cargar unha páxina ao chou [x]" accesskey="x"><span>Páxina ao chou</span></a></li><li id="n-help" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Axuda" title="O lugar para informarse"><span>Axuda</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> <a href="/wiki/Portada" class="mw-logo"> <img class="mw-logo-icon" src="/static/images/icons/wikipedia.png" alt="" aria-hidden="true" height="50" width="50"> <span class="mw-logo-container skin-invert"> <img class="mw-logo-wordmark" alt="Wikipedia" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-wordmark-en.svg" style="width: 7.5em; height: 1.125em;"> <img class="mw-logo-tagline" alt="a Wikipedia en galego" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-tagline-gl.svg" width="118" height="13" style="width: 7.375em; height: 0.8125em;"> </span> </a> </div> <div class="vector-header-end"> <div id="p-search" role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-collapses vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box-auto-expand-width vector-search-box"> <a href="/wiki/Especial:Procurar" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only search-toggle" title="Procurar neste wiki [f]" accesskey="f"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>Procura</span> </a> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail cdx-typeahead-search--auto-expand-width"> <form action="/w/index.php" id="searchform" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div id="simpleSearch" class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Procurar en Wikipedia" aria-label="Procurar en Wikipedia" autocapitalize="sentences" title="Procurar neste wiki [f]" accesskey="f" id="searchInput" > <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="Especial:Procurar"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Procurar</button> </form> </div> </div> </div> <nav class="vector-user-links vector-user-links-wide" aria-label="Ferramentas persoais"> <div class="vector-user-links-main"> <div id="p-vector-user-menu-preferences" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-userpage" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Aparencia"> <div id="vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown " title="Cambia a aparencia do tamaño da fonte, o ancho e a cor da páxina" > <input type="checkbox" id="vector-appearance-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Aparencia" > <label id="vector-appearance-dropdown-label" for="vector-appearance-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-appearance mw-ui-icon-wikimedia-appearance"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Aparencia</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-appearance-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div id="p-vector-user-menu-notifications" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-overflow" class="vector-menu mw-portlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_gl.wikipedia.org&uselang=gl" class=""><span>Doazóns</span></a> </li> <li id="pt-createaccount-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Especial:Crear_unha_conta&returnto=Historia+da+ciencia" title="É recomendable que cree unha conta e acceda ao sistema, se ben non é obrigatorio" class=""><span>Crear unha conta</span></a> </li> <li id="pt-login-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Especial:Iniciar_sesi%C3%B3n&returnto=Historia+da+ciencia" title="É recomendable que se rexistre, se ben non é obrigatorio [o]" accesskey="o" class=""><span>Acceder ao sistema</span></a> </li> </ul> </div> </div> </div> <div id="vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown vector-user-menu vector-button-flush-right vector-user-menu-logged-out" title="Máis opcións" > <input type="checkbox" id="vector-user-links-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Ferramentas persoais" > <label id="vector-user-links-dropdown-label" for="vector-user-links-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-ellipsis mw-ui-icon-wikimedia-ellipsis"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Ferramentas persoais</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-personal" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-personal user-links-collapsible-item" title="Menú de usuario" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_gl.wikipedia.org&uselang=gl"><span>Doazóns</span></a></li><li id="pt-createaccount" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Especial:Crear_unha_conta&returnto=Historia+da+ciencia" title="É recomendable que cree unha conta e acceda ao sistema, se ben non é obrigatorio"><span class="vector-icon mw-ui-icon-userAdd mw-ui-icon-wikimedia-userAdd"></span> <span>Crear unha conta</span></a></li><li id="pt-login" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Especial:Iniciar_sesi%C3%B3n&returnto=Historia+da+ciencia" title="É recomendable que se rexistre, se ben non é obrigatorio [o]" accesskey="o"><span class="vector-icon mw-ui-icon-logIn mw-ui-icon-wikimedia-logIn"></span> <span>Acceder ao sistema</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-user-menu-anon-editor" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-user-menu-anon-editor" > <div class="vector-menu-heading"> Páxinas para os editores sen a sesión iniciada <a href="/wiki/Axuda:Introduci%C3%B3n" aria-label="Máis información sobre a edición"><span>máis información</span></a> </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-anoncontribs" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Especial:As_mi%C3%B1as_contribuci%C3%B3ns" title="Unha lista das modificacións feitas desde este enderezo IP [y]" accesskey="y"><span>Contribucións</span></a></li><li id="pt-anontalk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Especial:A_mi%C3%B1a_conversa" title="Conversa acerca de edicións feitas desde este enderezo IP [n]" accesskey="n"><span>Conversa</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </header> </div> <div class="mw-page-container"> <div class="mw-page-container-inner"> <div class="vector-sitenotice-container"> <div id="siteNotice"></div> </div> <div class="vector-column-start"> <div class="vector-main-menu-container"> <div id="mw-navigation"> <nav id="mw-panel" class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Sitio"> <div id="vector-main-menu-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> </div> </div> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav id="mw-panel-toc" aria-label="Contidos" data-event-name="ui.sidebar-toc" class="mw-table-of-contents-container vector-toc-landmark"> <div id="vector-toc-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-toc" class="vector-toc vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-toc-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="toc-pinned" data-pinnable-element-id="vector-toc" > <h2 class="vector-pinnable-header-label">Contidos</h2> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.pin">mover á barra lateral</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.unpin">agochar</button> </div> <ul class="vector-toc-contents" id="mw-panel-toc-list"> <li id="toc-mw-content-text" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a href="#" class="vector-toc-link"> <div class="vector-toc-text">Inicio</div> </a> </li> <li id="toc-Orixe_da_ciencia" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Orixe_da_ciencia"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1</span> <span>Orixe da ciencia</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Orixe_da_ciencia-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Mostrar ou agochar a subsección "Orixe da ciencia"</span> </button> <ul id="toc-Orixe_da_ciencia-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Maxia,_arte_e_relixión" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Maxia,_arte_e_relixión"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.1</span> <span>Maxia, arte e relixión</span> </div> </a> <ul id="toc-Maxia,_arte_e_relixión-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-A_separación_da_maxia_en_ciencia,_arte_e_relixión" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#A_separación_da_maxia_en_ciencia,_arte_e_relixión"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.2</span> <span>A separación da maxia en ciencia, arte e relixión</span> </div> </a> <ul id="toc-A_separación_da_maxia_en_ciencia,_arte_e_relixión-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-A_prehistoria" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#A_prehistoria"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2</span> <span>A prehistoria</span> </div> </a> <ul id="toc-A_prehistoria-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Antigüidade" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Antigüidade"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3</span> <span>Antigüidade</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Antigüidade-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Mostrar ou agochar a subsección "Antigüidade"</span> </button> <ul id="toc-Antigüidade-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Mesopotamia" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Mesopotamia"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.1</span> <span>Mesopotamia</span> </div> </a> <ul id="toc-Mesopotamia-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-O_Exipto_faraónico" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#O_Exipto_faraónico"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.2</span> <span>O Exipto faraónico</span> </div> </a> <ul id="toc-O_Exipto_faraónico-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-A_China_da_antigüidade" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#A_China_da_antigüidade"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.3</span> <span>A China da antigüidade</span> </div> </a> <ul id="toc-A_China_da_antigüidade-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-A_civilización_da_antiga_India" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#A_civilización_da_antiga_India"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.4</span> <span>A civilización da antiga India</span> </div> </a> <ul id="toc-A_civilización_da_antiga_India-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Época_clásica" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Época_clásica"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4</span> <span>Época clásica</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Época_clásica-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Mostrar ou agochar a subsección "Época clásica"</span> </button> <ul id="toc-Época_clásica-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Os_gregos,_primeiros_filósofos_da_ciencia" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Os_gregos,_primeiros_filósofos_da_ciencia"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.1</span> <span>Os gregos, primeiros filósofos da ciencia</span> </div> </a> <ul id="toc-Os_gregos,_primeiros_filósofos_da_ciencia-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Os_presocráticos" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Os_presocráticos"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.2</span> <span>Os presocráticos</span> </div> </a> <ul id="toc-Os_presocráticos-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Platón_e_a_dialéctica" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Platón_e_a_dialéctica"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.3</span> <span>Platón e a dialéctica</span> </div> </a> <ul id="toc-Platón_e_a_dialéctica-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Aristóteles_e_a_física" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Aristóteles_e_a_física"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.4</span> <span>Aristóteles e a física</span> </div> </a> <ul id="toc-Aristóteles_e_a_física-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Período_alexandrino._Alexandría_na_época_romana" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Período_alexandrino._Alexandría_na_época_romana"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.5</span> <span>Período alexandrino. Alexandría na época romana</span> </div> </a> <ul id="toc-Período_alexandrino._Alexandría_na_época_romana-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-A_Roma_imperial" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#A_Roma_imperial"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.6</span> <span>A Roma imperial</span> </div> </a> <ul id="toc-A_Roma_imperial-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-A_ciencia_na_Idade_Media" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#A_ciencia_na_Idade_Media"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5</span> <span>A ciencia na Idade Media</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-A_ciencia_na_Idade_Media-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Mostrar ou agochar a subsección "A ciencia na Idade Media"</span> </button> <ul id="toc-A_ciencia_na_Idade_Media-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Europa" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Europa"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.1</span> <span>Europa</span> </div> </a> <ul id="toc-Europa-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Europa_occidental" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Europa_occidental"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.1.1</span> <span>Europa occidental</span> </div> </a> <ul id="toc-Europa_occidental-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Mundo_musulmán" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Mundo_musulmán"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.2</span> <span>Mundo musulmán</span> </div> </a> <ul id="toc-Mundo_musulmán-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-A_ciencia_na_China_medieval" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#A_ciencia_na_China_medieval"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.3</span> <span>A ciencia na China medieval</span> </div> </a> <ul id="toc-A_ciencia_na_China_medieval-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-A_India_dos_matemáticos_medievais" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#A_India_dos_matemáticos_medievais"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.4</span> <span>A India dos matemáticos medievais</span> </div> </a> <ul id="toc-A_India_dos_matemáticos_medievais-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Os_fundamentos_da_ciencia_moderna_en_Europa:_a_ciencia_institucionalizada" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Os_fundamentos_da_ciencia_moderna_en_Europa:_a_ciencia_institucionalizada"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6</span> <span>Os fundamentos da ciencia moderna en Europa: a ciencia institucionalizada</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Os_fundamentos_da_ciencia_moderna_en_Europa:_a_ciencia_institucionalizada-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Mostrar ou agochar a subsección "Os fundamentos da ciencia moderna en Europa: a ciencia institucionalizada"</span> </button> <ul id="toc-Os_fundamentos_da_ciencia_moderna_en_Europa:_a_ciencia_institucionalizada-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-A_Escola_de_tradutores_de_Toledo" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#A_Escola_de_tradutores_de_Toledo"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.1</span> <span>A <i>Escola de tradutores de Toledo</i></span> </div> </a> <ul id="toc-A_Escola_de_tradutores_de_Toledo-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Roger_Bacon,_Grossenteste,_Alberte_o_Magno,_Tomé_de_Aquino,_Occam" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Roger_Bacon,_Grossenteste,_Alberte_o_Magno,_Tomé_de_Aquino,_Occam"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.2</span> <span>Roger Bacon, Grossenteste, Alberte o Magno, Tomé de Aquino, Occam</span> </div> </a> <ul id="toc-Roger_Bacon,_Grossenteste,_Alberte_o_Magno,_Tomé_de_Aquino,_Occam-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-O_Renacemento_e_a_"ciencia_clásica"" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#O_Renacemento_e_a_"ciencia_clásica""> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">7</span> <span>O Renacemento e a "ciencia clásica"</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-O_Renacemento_e_a_"ciencia_clásica"-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Mostrar ou agochar a subsección "O Renacemento e a "ciencia clásica""</span> </button> <ul id="toc-O_Renacemento_e_a_"ciencia_clásica"-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-O_método_científico" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#O_método_científico"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">7.1</span> <span>O método científico</span> </div> </a> <ul id="toc-O_método_científico-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Nacemento_do_método_científico" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Nacemento_do_método_científico"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">7.2</span> <span>Nacemento do método científico</span> </div> </a> <ul id="toc-Nacemento_do_método_científico-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Francis_Bacon" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Francis_Bacon"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">7.3</span> <span>Francis Bacon</span> </div> </a> <ul id="toc-Francis_Bacon-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Da_imago_mundis_á_astronomía._Copérnico._Galileo" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Da_imago_mundis_á_astronomía._Copérnico._Galileo"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">7.4</span> <span>Da <i>imago mundis</i> á astronomía. Copérnico. Galileo</span> </div> </a> <ul id="toc-Da_imago_mundis_á_astronomía._Copérnico._Galileo-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Da_alquimia_á_química" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Da_alquimia_á_química"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">7.5</span> <span>Da alquimia á química</span> </div> </a> <ul id="toc-Da_alquimia_á_química-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-O_nacemento_da_fisioloxía_moderna" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#O_nacemento_da_fisioloxía_moderna"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">7.6</span> <span>O nacemento da fisioloxía moderna</span> </div> </a> <ul id="toc-O_nacemento_da_fisioloxía_moderna-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-A_difusión_do_saber:_a_imprenta" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#A_difusión_do_saber:_a_imprenta"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">7.7</span> <span>A difusión do saber: a imprenta</span> </div> </a> <ul id="toc-A_difusión_do_saber:_a_imprenta-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-O_século_XVIII:_o_século_das_luces" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#O_século_XVIII:_o_século_das_luces"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">8</span> <span>O século XVIII: o século das luces</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-O_século_XVIII:_o_século_das_luces-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Mostrar ou agochar a subsección "O século XVIII: o século das luces"</span> </button> <ul id="toc-O_século_XVIII:_o_século_das_luces-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-A_Enciclopedia" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#A_Enciclopedia"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">8.1</span> <span>A <i>Enciclopedia</i></span> </div> </a> <ul id="toc-A_Enciclopedia-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Racionalismo_e_ciencia_moderna" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Racionalismo_e_ciencia_moderna"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">8.2</span> <span>Racionalismo e ciencia moderna</span> </div> </a> <ul id="toc-Racionalismo_e_ciencia_moderna-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-O_nacemento_das_grandes_disciplinas_científicas" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#O_nacemento_das_grandes_disciplinas_científicas"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">8.3</span> <span>O nacemento das grandes disciplinas científicas</span> </div> </a> <ul id="toc-O_nacemento_das_grandes_disciplinas_científicas-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-O_século_XIX" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#O_século_XIX"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">9</span> <span>O século XIX</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-O_século_XIX-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Mostrar ou agochar a subsección "O século XIX"</span> </button> <ul id="toc-O_século_XIX-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Claude_Bernard_e_o_método_experimental" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Claude_Bernard_e_o_método_experimental"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">9.1</span> <span>Claude Bernard e o método experimental</span> </div> </a> <ul id="toc-Claude_Bernard_e_o_método_experimental-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-A_Revolución_industrial" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#A_Revolución_industrial"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">9.2</span> <span>A Revolución industrial</span> </div> </a> <ul id="toc-A_Revolución_industrial-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-O_século_XX" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#O_século_XX"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">10</span> <span>O século XX</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-O_século_XX-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Mostrar ou agochar a subsección "O século XX"</span> </button> <ul id="toc-O_século_XX-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Unha_ciencia_postindustrial" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Unha_ciencia_postindustrial"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">10.1</span> <span>Unha ciencia <i>postindustrial</i></span> </div> </a> <ul id="toc-Unha_ciencia_postindustrial-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Complexidade_crecente_das_ciencias" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Complexidade_crecente_das_ciencias"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">10.2</span> <span>Complexidade crecente das ciencias</span> </div> </a> <ul id="toc-Complexidade_crecente_das_ciencias-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Ética_e_ciencia:_o_porvir_da_ciencia_no_século_XXI" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Ética_e_ciencia:_o_porvir_da_ciencia_no_século_XXI"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">11</span> <span>Ética e ciencia: o porvir da ciencia no século XXI</span> </div> </a> <ul id="toc-Ética_e_ciencia:_o_porvir_da_ciencia_no_século_XXI-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Liña_temporal_dalgúns_descubrimentos_científicos_destacados" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Liña_temporal_dalgúns_descubrimentos_científicos_destacados"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">12</span> <span>Liña temporal dalgúns descubrimentos científicos destacados</span> </div> </a> <ul id="toc-Liña_temporal_dalgúns_descubrimentos_científicos_destacados-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Notas" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Notas"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">13</span> <span>Notas</span> </div> </a> <ul id="toc-Notas-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Véxase_tamén" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Véxase_tamén"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">14</span> <span>Véxase tamén</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Véxase_tamén-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Mostrar ou agochar a subsección "Véxase tamén"</span> </button> <ul id="toc-Véxase_tamén-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Bibliografía" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Bibliografía"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">14.1</span> <span>Bibliografía</span> </div> </a> <ul id="toc-Bibliografía-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Outros_artigos" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Outros_artigos"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">14.2</span> <span>Outros artigos</span> </div> </a> <ul id="toc-Outros_artigos-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> </ul> </div> </div> </nav> </div> </div> <div class="mw-content-container"> <main id="content" class="mw-body"> <header class="mw-body-header vector-page-titlebar"> <nav aria-label="Contidos" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown vector-page-titlebar-toc vector-button-flush-left" > <input type="checkbox" id="vector-page-titlebar-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Mostrar ou agochar a táboa de contidos" > <label id="vector-page-titlebar-toc-label" for="vector-page-titlebar-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-listBullet mw-ui-icon-wikimedia-listBullet"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Mostrar ou agochar a táboa de contidos</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-titlebar-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <h1 id="firstHeading" class="firstHeading mw-first-heading"><span class="mw-page-title-main">Historia da ciencia</span></h1> <div id="p-lang-btn" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-lang" > <input type="checkbox" id="p-lang-btn-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn" class="vector-dropdown-checkbox mw-interlanguage-selector" aria-label="Ir a un artigo noutra lingua. Dispoñible en 76 linguas" > <label id="p-lang-btn-label" for="p-lang-btn-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive mw-portlet-lang-heading-76" aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-language-progressive mw-ui-icon-wikimedia-language-progressive"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">76 linguas</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="interlanguage-link interwiki-ar mw-list-item"><a href="https://ar.wikipedia.org/wiki/%D8%AA%D8%A7%D8%B1%D9%8A%D8%AE_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%84%D9%88%D9%85" title="تاريخ العلوم – árabe" lang="ar" hreflang="ar" data-title="تاريخ العلوم" data-language-autonym="العربية" data-language-local-name="árabe" class="interlanguage-link-target"><span>العربية</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ast mw-list-item"><a href="https://ast.wikipedia.org/wiki/Historia_de_la_ciencia" title="Historia de la ciencia – asturiano" lang="ast" hreflang="ast" data-title="Historia de la ciencia" data-language-autonym="Asturianu" data-language-local-name="asturiano" class="interlanguage-link-target"><span>Asturianu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-az mw-list-item"><a href="https://az.wikipedia.org/wiki/Elm_tarixi" title="Elm tarixi – acerbaixano" lang="az" hreflang="az" data-title="Elm tarixi" data-language-autonym="Azərbaycanca" data-language-local-name="acerbaixano" class="interlanguage-link-target"><span>Azərbaycanca</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be mw-list-item"><a href="https://be.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D1%96%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80%D1%8B%D1%8F_%D0%BD%D0%B0%D0%B2%D1%83%D0%BA%D1%96" title="Гісторыя навукі – belaruso" lang="be" hreflang="be" data-title="Гісторыя навукі" data-language-autonym="Беларуская" data-language-local-name="belaruso" class="interlanguage-link-target"><span>Беларуская</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bg mw-list-item"><a href="https://bg.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8F_%D0%BD%D0%B0_%D0%BD%D0%B0%D1%83%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B0" title="История на науката – búlgaro" lang="bg" hreflang="bg" data-title="История на науката" data-language-autonym="Български" data-language-local-name="búlgaro" class="interlanguage-link-target"><span>Български</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bn mw-list-item"><a href="https://bn.wikipedia.org/wiki/%E0%A6%AC%E0%A6%BF%E0%A6%9C%E0%A7%8D%E0%A6%9E%E0%A6%BE%E0%A6%A8%E0%A7%87%E0%A6%B0_%E0%A6%87%E0%A6%A4%E0%A6%BF%E0%A6%B9%E0%A6%BE%E0%A6%B8" title="বিজ্ঞানের ইতিহাস – bengalí" lang="bn" hreflang="bn" data-title="বিজ্ঞানের ইতিহাস" data-language-autonym="বাংলা" data-language-local-name="bengalí" class="interlanguage-link-target"><span>বাংলা</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ca mw-list-item"><a href="https://ca.wikipedia.org/wiki/Hist%C3%B2ria_de_la_ci%C3%A8ncia" title="Història de la ciència – catalán" lang="ca" hreflang="ca" data-title="Història de la ciència" data-language-autonym="Català" data-language-local-name="catalán" class="interlanguage-link-target"><span>Català</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ckb mw-list-item"><a href="https://ckb.wikipedia.org/wiki/%D9%85%DB%8E%DA%98%D9%88%D9%88%DB%8C_%D8%B2%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA" title="مێژووی زانست – kurdo central" lang="ckb" hreflang="ckb" data-title="مێژووی زانست" data-language-autonym="کوردی" data-language-local-name="kurdo central" class="interlanguage-link-target"><span>کوردی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cs mw-list-item"><a href="https://cs.wikipedia.org/wiki/D%C4%9Bjiny_v%C4%9Bdy" title="Dějiny vědy – checo" lang="cs" hreflang="cs" data-title="Dějiny vědy" data-language-autonym="Čeština" data-language-local-name="checo" class="interlanguage-link-target"><span>Čeština</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-da mw-list-item"><a href="https://da.wikipedia.org/wiki/Videnskabshistorie" title="Videnskabshistorie – dinamarqués" lang="da" hreflang="da" data-title="Videnskabshistorie" data-language-autonym="Dansk" data-language-local-name="dinamarqués" class="interlanguage-link-target"><span>Dansk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-de mw-list-item"><a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Wissenschaftsgeschichte" title="Wissenschaftsgeschichte – alemán" lang="de" hreflang="de" data-title="Wissenschaftsgeschichte" data-language-autonym="Deutsch" data-language-local-name="alemán" class="interlanguage-link-target"><span>Deutsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-el mw-list-item"><a href="https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%99%CF%83%CF%84%CE%BF%CF%81%CE%AF%CE%B1_%CF%84%CE%B7%CF%82_%CE%B5%CF%80%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%AE%CE%BC%CE%B7%CF%82" title="Ιστορία της επιστήμης – grego" lang="el" hreflang="el" data-title="Ιστορία της επιστήμης" data-language-autonym="Ελληνικά" data-language-local-name="grego" class="interlanguage-link-target"><span>Ελληνικά</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-en mw-list-item"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/History_of_science" title="History of science – inglés" lang="en" hreflang="en" data-title="History of science" data-language-autonym="English" data-language-local-name="inglés" class="interlanguage-link-target"><span>English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eo mw-list-item"><a href="https://eo.wikipedia.org/wiki/Historio_de_scienco" title="Historio de scienco – esperanto" lang="eo" hreflang="eo" data-title="Historio de scienco" data-language-autonym="Esperanto" data-language-local-name="esperanto" class="interlanguage-link-target"><span>Esperanto</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-es mw-list-item"><a href="https://es.wikipedia.org/wiki/Historia_de_la_ciencia" title="Historia de la ciencia – español" lang="es" hreflang="es" data-title="Historia de la ciencia" data-language-autonym="Español" data-language-local-name="español" class="interlanguage-link-target"><span>Español</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eu mw-list-item"><a href="https://eu.wikipedia.org/wiki/Zientziaren_historia" title="Zientziaren historia – éuscaro" lang="eu" hreflang="eu" data-title="Zientziaren historia" data-language-autonym="Euskara" data-language-local-name="éuscaro" class="interlanguage-link-target"><span>Euskara</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fa mw-list-item"><a href="https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE_%D8%B9%D9%84%D9%85" title="تاریخ علم – persa" lang="fa" hreflang="fa" data-title="تاریخ علم" data-language-autonym="فارسی" data-language-local-name="persa" class="interlanguage-link-target"><span>فارسی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fi mw-list-item"><a href="https://fi.wikipedia.org/wiki/Tieteen_historia" title="Tieteen historia – finés" lang="fi" hreflang="fi" data-title="Tieteen historia" data-language-autonym="Suomi" data-language-local-name="finés" class="interlanguage-link-target"><span>Suomi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fr mw-list-item"><a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Histoire_des_sciences" title="Histoire des sciences – francés" lang="fr" hreflang="fr" data-title="Histoire des sciences" data-language-autonym="Français" data-language-local-name="francés" class="interlanguage-link-target"><span>Français</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ga mw-list-item"><a href="https://ga.wikipedia.org/wiki/Stair_na_heola%C3%ADochta_agus_na_teicneola%C3%ADochta" title="Stair na heolaíochta agus na teicneolaíochta – irlandés" lang="ga" hreflang="ga" data-title="Stair na heolaíochta agus na teicneolaíochta" data-language-autonym="Gaeilge" data-language-local-name="irlandés" class="interlanguage-link-target"><span>Gaeilge</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gcr mw-list-item"><a href="https://gcr.wikipedia.org/wiki/Istw%C3%A8_d%C3%A9_syans" title="Istwè dé syans – Guianan Creole" lang="gcr" hreflang="gcr" data-title="Istwè dé syans" data-language-autonym="Kriyòl gwiyannen" data-language-local-name="Guianan Creole" class="interlanguage-link-target"><span>Kriyòl gwiyannen</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gv mw-list-item"><a href="https://gv.wikipedia.org/wiki/Shennaghys_yn_oaylleeaght_as_y_%C3%A7haghnoaylleeaght" title="Shennaghys yn oaylleeaght as y çhaghnoaylleeaght – manx" lang="gv" hreflang="gv" data-title="Shennaghys yn oaylleeaght as y çhaghnoaylleeaght" data-language-autonym="Gaelg" data-language-local-name="manx" class="interlanguage-link-target"><span>Gaelg</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-he mw-list-item"><a href="https://he.wikipedia.org/wiki/%D7%94%D7%99%D7%A1%D7%98%D7%95%D7%A8%D7%99%D7%94_%D7%A9%D7%9C_%D7%94%D7%9E%D7%93%D7%A2" title="היסטוריה של המדע – hebreo" lang="he" hreflang="he" data-title="היסטוריה של המדע" data-language-autonym="עברית" data-language-local-name="hebreo" class="interlanguage-link-target"><span>עברית</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hi mw-list-item"><a href="https://hi.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%9C%E0%A5%8D%E0%A4%9E%E0%A4%BE%E0%A4%A8_%E0%A4%95%E0%A4%BE_%E0%A4%87%E0%A4%A4%E0%A4%BF%E0%A4%B9%E0%A4%BE%E0%A4%B8" title="विज्ञान का इतिहास – hindi" lang="hi" hreflang="hi" data-title="विज्ञान का इतिहास" data-language-autonym="हिन्दी" data-language-local-name="hindi" class="interlanguage-link-target"><span>हिन्दी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hr mw-list-item"><a href="https://hr.wikipedia.org/wiki/Povijest_znanosti" title="Povijest znanosti – croata" lang="hr" hreflang="hr" data-title="Povijest znanosti" data-language-autonym="Hrvatski" data-language-local-name="croata" class="interlanguage-link-target"><span>Hrvatski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hu mw-list-item"><a href="https://hu.wikipedia.org/wiki/Tudom%C3%A1nyt%C3%B6rt%C3%A9net" title="Tudománytörténet – húngaro" lang="hu" hreflang="hu" data-title="Tudománytörténet" data-language-autonym="Magyar" data-language-local-name="húngaro" class="interlanguage-link-target"><span>Magyar</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hy mw-list-item"><a href="https://hy.wikipedia.org/wiki/%D4%B3%D5%AB%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Գիտության պատմություն – armenio" lang="hy" hreflang="hy" data-title="Գիտության պատմություն" data-language-autonym="Հայերեն" data-language-local-name="armenio" class="interlanguage-link-target"><span>Հայերեն</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ia badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="artigo de calidade"><a href="https://ia.wikipedia.org/wiki/Historia_del_scientia" title="Historia del scientia – interlingua" lang="ia" hreflang="ia" data-title="Historia del scientia" data-language-autonym="Interlingua" data-language-local-name="interlingua" class="interlanguage-link-target"><span>Interlingua</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-id mw-list-item"><a href="https://id.wikipedia.org/wiki/Sejarah_ilmu" title="Sejarah ilmu – indonesio" lang="id" hreflang="id" data-title="Sejarah ilmu" data-language-autonym="Bahasa Indonesia" data-language-local-name="indonesio" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Indonesia</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-io mw-list-item"><a href="https://io.wikipedia.org/wiki/Historio_di_la_cienco" title="Historio di la cienco – ido" lang="io" hreflang="io" data-title="Historio di la cienco" data-language-autonym="Ido" data-language-local-name="ido" class="interlanguage-link-target"><span>Ido</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-is mw-list-item"><a href="https://is.wikipedia.org/wiki/V%C3%ADsindasaga" title="Vísindasaga – islandés" lang="is" hreflang="is" data-title="Vísindasaga" data-language-autonym="Íslenska" data-language-local-name="islandés" class="interlanguage-link-target"><span>Íslenska</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-it mw-list-item"><a href="https://it.wikipedia.org/wiki/Storia_della_scienza" title="Storia della scienza – italiano" lang="it" hreflang="it" data-title="Storia della scienza" data-language-autonym="Italiano" data-language-local-name="italiano" class="interlanguage-link-target"><span>Italiano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ja mw-list-item"><a href="https://ja.wikipedia.org/wiki/%E7%A7%91%E5%AD%A6%E5%8F%B2" title="科学史 – xaponés" lang="ja" hreflang="ja" data-title="科学史" data-language-autonym="日本語" data-language-local-name="xaponés" class="interlanguage-link-target"><span>日本語</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-jam mw-list-item"><a href="https://jam.wikipedia.org/wiki/Ischri_a_sayans" title="Ischri a sayans – Jamaican Creole English" lang="jam" hreflang="jam" data-title="Ischri a sayans" data-language-autonym="Patois" data-language-local-name="Jamaican Creole English" class="interlanguage-link-target"><span>Patois</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kk mw-list-item"><a href="https://kk.wikipedia.org/wiki/%D2%92%D1%8B%D0%BB%D1%8B%D0%BC_%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B8%D1%85%D1%8B" title="Ғылым тарихы – kazako" lang="kk" hreflang="kk" data-title="Ғылым тарихы" data-language-autonym="Қазақша" data-language-local-name="kazako" class="interlanguage-link-target"><span>Қазақша</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kn mw-list-item"><a href="https://kn.wikipedia.org/wiki/%E0%B2%86%E0%B2%A7%E0%B3%81%E0%B2%A8%E0%B2%BF%E0%B2%95_%E0%B2%B5%E0%B2%BF%E0%B2%9C%E0%B3%8D%E0%B2%9E%E0%B2%BE%E0%B2%A8" title="ಆಧುನಿಕ ವಿಜ್ಞಾನ – kannará" lang="kn" hreflang="kn" data-title="ಆಧುನಿಕ ವಿಜ್ಞಾನ" data-language-autonym="ಕನ್ನಡ" data-language-local-name="kannará" class="interlanguage-link-target"><span>ಕನ್ನಡ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ko mw-list-item"><a href="https://ko.wikipedia.org/wiki/%EA%B3%BC%ED%95%99%EC%82%AC" title="과학사 – coreano" lang="ko" hreflang="ko" data-title="과학사" data-language-autonym="한국어" data-language-local-name="coreano" class="interlanguage-link-target"><span>한국어</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ku mw-list-item"><a href="https://ku.wikipedia.org/wiki/D%C3%AEroka_zanist%C3%AA" title="Dîroka zanistê – kurdo" lang="ku" hreflang="ku" data-title="Dîroka zanistê" data-language-autonym="Kurdî" data-language-local-name="kurdo" class="interlanguage-link-target"><span>Kurdî</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kw mw-list-item"><a href="https://kw.wikipedia.org/wiki/Istori_Godhonieth" title="Istori Godhonieth – córnico" lang="kw" hreflang="kw" data-title="Istori Godhonieth" data-language-autonym="Kernowek" data-language-local-name="córnico" class="interlanguage-link-target"><span>Kernowek</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ky mw-list-item"><a href="https://ky.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D0%BB%D0%B8%D0%BC_%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B%D1%85%D1%8B" title="Илим тарыхы – kirguiz" lang="ky" hreflang="ky" data-title="Илим тарыхы" data-language-autonym="Кыргызча" data-language-local-name="kirguiz" class="interlanguage-link-target"><span>Кыргызча</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-la mw-list-item"><a href="https://la.wikipedia.org/wiki/Historia_scientiae" title="Historia scientiae – latín" lang="la" hreflang="la" data-title="Historia scientiae" data-language-autonym="Latina" data-language-local-name="latín" class="interlanguage-link-target"><span>Latina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lfn mw-list-item"><a href="https://lfn.wikipedia.org/wiki/Istoria_de_siensa" title="Istoria de siensa – Lingua Franca Nova" lang="lfn" hreflang="lfn" data-title="Istoria de siensa" data-language-autonym="Lingua Franca Nova" data-language-local-name="Lingua Franca Nova" class="interlanguage-link-target"><span>Lingua Franca Nova</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lv mw-list-item"><a href="https://lv.wikipedia.org/wiki/Zin%C4%81tnes_v%C4%93sture" title="Zinātnes vēsture – letón" lang="lv" hreflang="lv" data-title="Zinātnes vēsture" data-language-autonym="Latviešu" data-language-local-name="letón" class="interlanguage-link-target"><span>Latviešu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mai mw-list-item"><a href="https://mai.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%9C%E0%A5%8D%E0%A4%9E%E0%A4%BE%E0%A4%A8%E0%A4%95%E0%A5%87_%E0%A4%87%E0%A4%A4%E0%A4%BF%E0%A4%B9%E0%A4%BE%E0%A4%B8" title="विज्ञानके इतिहास – maithili" lang="mai" hreflang="mai" data-title="विज्ञानके इतिहास" data-language-autonym="मैथिली" data-language-local-name="maithili" class="interlanguage-link-target"><span>मैथिली</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-min mw-list-item"><a href="https://min.wikipedia.org/wiki/Sijarah_Ilmu" title="Sijarah Ilmu – minangkabau" lang="min" hreflang="min" data-title="Sijarah Ilmu" data-language-autonym="Minangkabau" data-language-local-name="minangkabau" class="interlanguage-link-target"><span>Minangkabau</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ml mw-list-item"><a href="https://ml.wikipedia.org/wiki/%E0%B4%B6%E0%B4%BE%E0%B4%B8%E0%B5%8D%E0%B4%A4%E0%B5%8D%E0%B4%B0%E0%B4%9A%E0%B4%B0%E0%B4%BF%E0%B4%A4%E0%B5%8D%E0%B4%B0%E0%B4%82" title="ശാസ്ത്രചരിത്രം – malabar" lang="ml" hreflang="ml" data-title="ശാസ്ത്രചരിത്രം" data-language-autonym="മലയാളം" data-language-local-name="malabar" class="interlanguage-link-target"><span>മലയാളം</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-new mw-list-item"><a href="https://new.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%9C%E0%A5%8D%E0%A4%9E%E0%A4%BE%E0%A4%A8%E0%A4%AF%E0%A4%BE_%E0%A4%87%E0%A4%A4%E0%A4%BF%E0%A4%B9%E0%A4%BE%E0%A4%B8" title="विज्ञानया इतिहास – newari" lang="new" hreflang="new" data-title="विज्ञानया इतिहास" data-language-autonym="नेपाल भाषा" data-language-local-name="newari" class="interlanguage-link-target"><span>नेपाल भाषा</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nl mw-list-item"><a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Wetenschapsgeschiedenis" title="Wetenschapsgeschiedenis – neerlandés" lang="nl" hreflang="nl" data-title="Wetenschapsgeschiedenis" data-language-autonym="Nederlands" data-language-local-name="neerlandés" class="interlanguage-link-target"><span>Nederlands</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pa mw-list-item"><a href="https://pa.wikipedia.org/wiki/%E0%A8%B5%E0%A8%BF%E0%A8%97%E0%A8%BF%E0%A8%86%E0%A8%A8_%E0%A8%A6%E0%A8%BE_%E0%A8%87%E0%A8%A4%E0%A8%BF%E0%A8%B9%E0%A8%BE%E0%A8%B8" title="ਵਿਗਿਆਨ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ – panxabí" lang="pa" hreflang="pa" data-title="ਵਿਗਿਆਨ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ" data-language-autonym="ਪੰਜਾਬੀ" data-language-local-name="panxabí" class="interlanguage-link-target"><span>ਪੰਜਾਬੀ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pap mw-list-item"><a href="https://pap.wikipedia.org/wiki/Historia_di_siencia" title="Historia di siencia – papiamento" lang="pap" hreflang="pap" data-title="Historia di siencia" data-language-autonym="Papiamentu" data-language-local-name="papiamento" class="interlanguage-link-target"><span>Papiamentu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pl mw-list-item"><a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Historia_nauki" title="Historia nauki – polaco" lang="pl" hreflang="pl" data-title="Historia nauki" data-language-autonym="Polski" data-language-local-name="polaco" class="interlanguage-link-target"><span>Polski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ps mw-list-item"><a href="https://ps.wikipedia.org/wiki/%D8%AF_%D8%B9%D9%84%D9%85_%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE" title="د علم تاریخ – paxto" lang="ps" hreflang="ps" data-title="د علم تاریخ" data-language-autonym="پښتو" data-language-local-name="paxto" class="interlanguage-link-target"><span>پښتو</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pt mw-list-item"><a href="https://pt.wikipedia.org/wiki/Hist%C3%B3ria_da_ci%C3%AAncia" title="História da ciência – portugués" lang="pt" hreflang="pt" data-title="História da ciência" data-language-autonym="Português" data-language-local-name="portugués" class="interlanguage-link-target"><span>Português</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ro mw-list-item"><a href="https://ro.wikipedia.org/wiki/Istoria_%C8%99tiin%C8%9Bei" title="Istoria științei – romanés" lang="ro" hreflang="ro" data-title="Istoria științei" data-language-autonym="Română" data-language-local-name="romanés" class="interlanguage-link-target"><span>Română</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ru mw-list-item"><a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8F_%D0%BD%D0%B0%D1%83%D0%BA%D0%B8" title="История науки – ruso" lang="ru" hreflang="ru" data-title="История науки" data-language-autonym="Русский" data-language-local-name="ruso" class="interlanguage-link-target"><span>Русский</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sa mw-list-item"><a href="https://sa.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%9C%E0%A5%8D%E0%A4%9E%E0%A4%BE%E0%A4%A8%E0%A5%87%E0%A4%A4%E0%A4%BF%E0%A4%B9%E0%A4%BE%E0%A4%B8%E0%A4%83" title="विज्ञानेतिहासः – sánscrito" lang="sa" hreflang="sa" data-title="विज्ञानेतिहासः" data-language-autonym="संस्कृतम्" data-language-local-name="sánscrito" class="interlanguage-link-target"><span>संस्कृतम्</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sd mw-list-item"><a href="https://sd.wikipedia.org/wiki/%D8%B3%D8%A7%D8%A6%D9%86%D8%B3_%D8%AC%D9%8A_%D8%AA%D8%A7%D8%B1%D9%8A%D8%AE" title="سائنس جي تاريخ – sindhi" lang="sd" hreflang="sd" data-title="سائنس جي تاريخ" data-language-autonym="سنڌي" data-language-local-name="sindhi" class="interlanguage-link-target"><span>سنڌي</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sh mw-list-item"><a href="https://sh.wikipedia.org/wiki/Historija_nauke" title="Historija nauke – serbocroata" lang="sh" hreflang="sh" data-title="Historija nauke" data-language-autonym="Srpskohrvatski / српскохрватски" data-language-local-name="serbocroata" class="interlanguage-link-target"><span>Srpskohrvatski / српскохрватски</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-si mw-list-item"><a href="https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B6%B1%E0%B7%80%E0%B7%93%E0%B6%B1_%E0%B7%80%E0%B7%92%E0%B6%AF%E0%B7%8A%E2%80%8D%E0%B6%BA%E0%B7%8F%E0%B7%80%E0%B7%9A_%E0%B6%89%E0%B6%AD%E0%B7%92%E0%B7%84%E0%B7%8F%E0%B7%83%E0%B6%BA" title="නවීන විද්‍යාවේ ඉතිහාසය – cingalés" lang="si" hreflang="si" data-title="නවීන විද්‍යාවේ ඉතිහාසය" data-language-autonym="සිංහල" data-language-local-name="cingalés" class="interlanguage-link-target"><span>සිංහල</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-simple mw-list-item"><a href="https://simple.wikipedia.org/wiki/History_of_science" title="History of science – Simple English" lang="en-simple" hreflang="en-simple" data-title="History of science" data-language-autonym="Simple English" data-language-local-name="Simple English" class="interlanguage-link-target"><span>Simple English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sk mw-list-item"><a href="https://sk.wikipedia.org/wiki/Dejiny_vedy" title="Dejiny vedy – eslovaco" lang="sk" hreflang="sk" data-title="Dejiny vedy" data-language-autonym="Slovenčina" data-language-local-name="eslovaco" class="interlanguage-link-target"><span>Slovenčina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sl mw-list-item"><a href="https://sl.wikipedia.org/wiki/Zgodovina_znanosti_in_tehnike" title="Zgodovina znanosti in tehnike – esloveno" lang="sl" hreflang="sl" data-title="Zgodovina znanosti in tehnike" data-language-autonym="Slovenščina" data-language-local-name="esloveno" class="interlanguage-link-target"><span>Slovenščina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sq mw-list-item"><a href="https://sq.wikipedia.org/wiki/Historia_e_shkenc%C3%ABs" title="Historia e shkencës – albanés" lang="sq" hreflang="sq" data-title="Historia e shkencës" data-language-autonym="Shqip" data-language-local-name="albanés" class="interlanguage-link-target"><span>Shqip</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sr mw-list-item"><a href="https://sr.wikipedia.org/wiki/Istorija_nauke" title="Istorija nauke – serbio" lang="sr" hreflang="sr" data-title="Istorija nauke" data-language-autonym="Српски / srpski" data-language-local-name="serbio" class="interlanguage-link-target"><span>Српски / srpski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sv mw-list-item"><a href="https://sv.wikipedia.org/wiki/Vetenskapshistoria" title="Vetenskapshistoria – sueco" lang="sv" hreflang="sv" data-title="Vetenskapshistoria" data-language-autonym="Svenska" data-language-local-name="sueco" class="interlanguage-link-target"><span>Svenska</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ta mw-list-item"><a href="https://ta.wikipedia.org/wiki/%E0%AE%85%E0%AE%B1%E0%AE%BF%E0%AE%B5%E0%AE%BF%E0%AE%AF%E0%AE%B2%E0%AE%BF%E0%AE%A9%E0%AF%8D_%E0%AE%B5%E0%AE%B0%E0%AE%B2%E0%AE%BE%E0%AE%B1%E0%AF%81" title="அறிவியலின் வரலாறு – támil" lang="ta" hreflang="ta" data-title="அறிவியலின் வரலாறு" data-language-autonym="தமிழ்" data-language-local-name="támil" class="interlanguage-link-target"><span>தமிழ்</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-th mw-list-item"><a href="https://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%9B%E0%B8%A3%E0%B8%B0%E0%B8%A7%E0%B8%B1%E0%B8%95%E0%B8%B4%E0%B8%A8%E0%B8%B2%E0%B8%AA%E0%B8%95%E0%B8%A3%E0%B9%8C%E0%B8%A7%E0%B8%B4%E0%B8%97%E0%B8%A2%E0%B8%B2%E0%B8%A8%E0%B8%B2%E0%B8%AA%E0%B8%95%E0%B8%A3%E0%B9%8C" title="ประวัติศาสตร์วิทยาศาสตร์ – tailandés" lang="th" hreflang="th" data-title="ประวัติศาสตร์วิทยาศาสตร์" data-language-autonym="ไทย" data-language-local-name="tailandés" class="interlanguage-link-target"><span>ไทย</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tl mw-list-item"><a href="https://tl.wikipedia.org/wiki/Kasaysayan_ng_agham" title="Kasaysayan ng agham – tagalo" lang="tl" hreflang="tl" data-title="Kasaysayan ng agham" data-language-autonym="Tagalog" data-language-local-name="tagalo" class="interlanguage-link-target"><span>Tagalog</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tr mw-list-item"><a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/Bilim_tarihi" title="Bilim tarihi – turco" lang="tr" hreflang="tr" data-title="Bilim tarihi" data-language-autonym="Türkçe" data-language-local-name="turco" class="interlanguage-link-target"><span>Türkçe</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uk mw-list-item"><a href="https://uk.wikipedia.org/wiki/%D0%86%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80%D1%96%D1%8F_%D0%BD%D0%B0%D1%83%D0%BA%D0%B8" title="Історія науки – ucraíno" lang="uk" hreflang="uk" data-title="Історія науки" data-language-autonym="Українська" data-language-local-name="ucraíno" class="interlanguage-link-target"><span>Українська</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vi mw-list-item"><a href="https://vi.wikipedia.org/wiki/L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_khoa_h%E1%BB%8Dc" title="Lịch sử khoa học – vietnamita" lang="vi" hreflang="vi" data-title="Lịch sử khoa học" data-language-autonym="Tiếng Việt" data-language-local-name="vietnamita" class="interlanguage-link-target"><span>Tiếng Việt</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-wuu mw-list-item"><a href="https://wuu.wikipedia.org/wiki/%E7%A7%91%E5%AD%A6%E5%8F%B2" title="科学史 – chinés wu" lang="wuu" hreflang="wuu" data-title="科学史" data-language-autonym="吴语" data-language-local-name="chinés wu" class="interlanguage-link-target"><span>吴语</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-yi mw-list-item"><a href="https://yi.wikipedia.org/wiki/%D7%94%D7%99%D7%A1%D7%98%D7%90%D7%A8%D7%99%D7%A2_%D7%A4%D7%95%D7%9F_%D7%95%D7%95%D7%99%D7%A1%D7%A0%D7%A9%D7%90%D7%A4%D7%98" title="היסטאריע פון וויסנשאפט – yiddish" lang="yi" hreflang="yi" data-title="היסטאריע פון וויסנשאפט" data-language-autonym="ייִדיש" data-language-local-name="yiddish" class="interlanguage-link-target"><span>ייִדיש</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh mw-list-item"><a href="https://zh.wikipedia.org/wiki/%E7%A7%91%E5%AD%A6%E5%8F%B2" title="科学史 – chinés" lang="zh" hreflang="zh" data-title="科学史" data-language-autonym="中文" data-language-local-name="chinés" class="interlanguage-link-target"><span>中文</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-classical mw-list-item"><a href="https://zh-classical.wikipedia.org/wiki/%E6%B3%B0%E8%A5%BF%E6%A0%BC%E8%87%B4%E5%8F%B2" title="泰西格致史 – Literary Chinese" lang="lzh" hreflang="lzh" data-title="泰西格致史" data-language-autonym="文言" data-language-local-name="Literary Chinese" class="interlanguage-link-target"><span>文言</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-yue mw-list-item"><a href="https://zh-yue.wikipedia.org/wiki/%E7%A7%91%E5%AD%B8%E5%8F%B2" title="科學史 – cantonés" lang="yue" hreflang="yue" data-title="科學史" data-language-autonym="粵語" data-language-local-name="cantonés" class="interlanguage-link-target"><span>粵語</span></a></li> </ul> <div class="after-portlet after-portlet-lang"><span class="wb-langlinks-edit wb-langlinks-link"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q201486#sitelinks-wikipedia" title="Editar as ligazóns interlingüísticas" class="wbc-editpage">Editar as ligazóns</a></span></div> </div> </div> </div> </header> <div class="vector-page-toolbar"> <div class="vector-page-toolbar-container"> <div id="left-navigation"> <nav aria-label="Espazos de nomes"> <div id="p-associated-pages" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-associated-pages" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-nstab-main" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Historia_da_ciencia" title="Ver o contido da páxina [c]" accesskey="c"><span>Artigo</span></a></li><li id="ca-talk" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Conversa:Historia_da_ciencia" rel="discussion" title="Conversa acerca do contido desta páxina [t]" accesskey="t"><span>Conversa</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown emptyPortlet" > <input type="checkbox" id="vector-variants-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Cambiar a variante de lingua" > <label id="vector-variants-dropdown-label" for="vector-variants-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">galego</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-variants" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-variants emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> <div id="right-navigation" class="vector-collapsible"> <nav aria-label="Vistas"> <div id="p-views" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-views" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-view" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Historia_da_ciencia"><span>Ler</span></a></li><li id="ca-ve-edit" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Historia_da_ciencia&veaction=edit" title="Editar esta páxina [v]" accesskey="v"><span>Editar</span></a></li><li id="ca-edit" class="collapsible vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Historia_da_ciencia&action=edit" title="Editar o código fonte desta páxina [e]" accesskey="e"><span>Editar a fonte</span></a></li><li id="ca-history" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Historia_da_ciencia&action=history" title="Versións anteriores desta páxina [h]" accesskey="h"><span>Ver o historial</span></a></li> </ul> </div> </div> </nav> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Ferramentas das páxinas"> <div id="vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown vector-page-tools-dropdown" > <input type="checkbox" id="vector-page-tools-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Ferramentas" > <label id="vector-page-tools-dropdown-label" for="vector-page-tools-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">Ferramentas</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-tools-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-page-tools" class="vector-page-tools vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-page-tools-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="page-tools-pinned" data-pinnable-element-id="vector-page-tools" data-pinned-container-id="vector-page-tools-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-page-tools-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Ferramentas</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.pin">mover á barra lateral</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.unpin">agochar</button> </div> <div id="p-cactions" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-cactions emptyPortlet vector-has-collapsible-items" title="Máis opcións" > <div class="vector-menu-heading"> Accións </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-more-view" class="selected vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/wiki/Historia_da_ciencia"><span>Ler</span></a></li><li id="ca-more-ve-edit" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Historia_da_ciencia&veaction=edit" title="Editar esta páxina [v]" accesskey="v"><span>Editar</span></a></li><li id="ca-more-edit" class="collapsible vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Historia_da_ciencia&action=edit" title="Editar o código fonte desta páxina [e]" accesskey="e"><span>Editar a fonte</span></a></li><li id="ca-more-history" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Historia_da_ciencia&action=history"><span>Ver o historial</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-tb" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-tb" > <div class="vector-menu-heading"> Xeral </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-whatlinkshere" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Especial:P%C3%A1xinas_que_ligan_con_esta/Historia_da_ciencia" title="Lista de todas as páxinas do wiki que ligan cara a aquí [j]" accesskey="j"><span>Páxinas que ligan con esta</span></a></li><li id="t-recentchangeslinked" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Especial:Cambios_relacionados/Historia_da_ciencia" rel="nofollow" title="Cambios recentes nas páxinas ligadas desde esta [k]" accesskey="k"><span>Cambios relacionados</span></a></li><li id="t-specialpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Especial:P%C3%A1xinas_especiais" title="Lista de todas as páxinas especiais [q]" accesskey="q"><span>Páxinas especiais</span></a></li><li id="t-permalink" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Historia_da_ciencia&oldid=6480181" title="Ligazón permanente a esta versión desta páxina"><span>Ligazón permanente</span></a></li><li id="t-info" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Historia_da_ciencia&action=info" title="Máis información sobre esta páxina"><span>Información da páxina</span></a></li><li id="t-cite" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Especial:Cita&page=Historia_da_ciencia&id=6480181&wpFormIdentifier=titleform" title="Información sobre como citar esta páxina"><span>Citar esta páxina</span></a></li><li id="t-urlshortener" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Especial:UrlShortener&url=https%3A%2F%2Fgl.wikipedia.org%2Fwiki%2FHistoria_da_ciencia"><span>Xerar URL acurtado</span></a></li><li id="t-urlshortener-qrcode" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Especial:QrCode&url=https%3A%2F%2Fgl.wikipedia.org%2Fwiki%2FHistoria_da_ciencia"><span>Descargar o código QR</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-coll-print_export" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-coll-print_export" > <div class="vector-menu-heading"> Imprimir/exportar </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="coll-create_a_book" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Especial:Libro&bookcmd=book_creator&referer=Historia+da+ciencia"><span>Crear un libro</span></a></li><li id="coll-download-as-rl" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Especial:DownloadAsPdf&page=Historia_da_ciencia&action=show-download-screen"><span>Descargar como PDF</span></a></li><li id="t-print" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Historia_da_ciencia&printable=yes" title="Versión para imprimir da páxina [p]" accesskey="p"><span>Versión para imprimir</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-wikibase-otherprojects" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-wikibase-otherprojects" > <div class="vector-menu-heading"> Noutros proxectos </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-commons mw-list-item"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/History_of_science" hreflang="en"><span>Wikimedia Commons</span></a></li><li id="t-wikibase" class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikibase-dataitem mw-list-item"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q201486" title="Ligazón ao elemento conectado no repositorio de datos [g]" accesskey="g"><span>Elemento de Wikidata</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> </div> <div class="vector-column-end"> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Ferramentas das páxinas"> <div id="vector-page-tools-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Aparencia"> <div id="vector-appearance-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-appearance" class="vector-appearance vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-appearance-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="appearance-pinned" data-pinnable-element-id="vector-appearance" data-pinned-container-id="vector-appearance-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-appearance-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Aparencia</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.pin">mover á barra lateral</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.unpin">agochar</button> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> <div id="bodyContent" class="vector-body" aria-labelledby="firstHeading" data-mw-ve-target-container> <div class="vector-body-before-content"> <div class="mw-indicators"> </div> <div id="siteSub" class="noprint">Na Galipedia, a Wikipedia en galego.</div> </div> <div id="contentSub"><div id="mw-content-subtitle"></div></div> <div id="mw-content-text" class="mw-body-content"><div class="mw-content-ltr mw-parser-output" lang="gl" dir="ltr"><figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Libr0310.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/24/Libr0310.jpg/220px-Libr0310.jpg" decoding="async" width="220" height="336" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/24/Libr0310.jpg/330px-Libr0310.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/24/Libr0310.jpg/440px-Libr0310.jpg 2x" data-file-width="965" data-file-height="1473" /></a><figcaption><a href="/w/index.php?title=Frontispicio_(libro)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Frontispicio (libro) (a páxina aínda non existe)">Frontispicio</a> das <i>Táboas Rudolfinas</i>, de <a href="/wiki/Johannes_Kepler" title="Johannes Kepler">Johannes Kepler</a>, celebrando aos grandes astrónomos do pasado: <a href="/wiki/Hiparco" title="Hiparco">Hiparco</a>, <a href="/wiki/Tolomeo" class="mw-redirect" title="Tolomeo">Tolomeo</a>, <a href="/wiki/Cop%C3%A9rnico" class="mw-redirect" title="Copérnico">Copérnico</a> e, especialmente, a <a href="/wiki/Tycho_Brahe" title="Tycho Brahe">Tycho Brahe</a>.<sup id="cite_ref-1" class="reference"><a href="#cite_note-1"><span>[</span>1<span>]</span></a></sup></figcaption></figure> <p>A pesar de ser relativamente recente o <a href="/wiki/M%C3%A9todo_cient%C3%ADfico" title="Método científico">método científico</a> (concibido na <a href="/wiki/Revoluci%C3%B3n_cient%C3%ADfica" title="Revolución científica">revolución científica do século XVII</a>), a <b>historia da ciencia</b> non se interesa unicamente polos feitos posteriores a dita ruptura. Polo contrario, intenta rastrexar os precursores da <a href="/wiki/Ciencia" title="Ciencia">ciencia</a> moderna até os tempos prehistóricos, xa que está intimamente ligada á historia das sociedades e das civilizacións.<sup id="cite_ref-2" class="reference"><a href="#cite_note-2"><span>[</span>2<span>]</span></a></sup> </p> <meta property="mw:PageProp/toc" /> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Orixe_da_ciencia">Orixe da ciencia</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Historia_da_ciencia&veaction=edit&section=1" title="Editar a sección: «Orixe da ciencia»" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Historia_da_ciencia&action=edit&section=1" title="Editar o código fonte da sección: Orixe da ciencia"><span>editar a fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>A historia da ciencia dá conta do desenvolvemento humano, marcado polos sucesivos cambios de <a href="/wiki/Paradigma_(ciencia)" title="Paradigma (ciencia)">paradigmas</a> sobre a <a href="/wiki/Natureza" title="Natureza">natureza</a>, cambios que, á súa vez, están marcados polo continuo refinamento do coñecemento adquirido e polo desenvolvemento <a href="/wiki/Tecnolox%C3%ADa" title="Tecnoloxía">tecnolóxico</a>, acelerado desde a aparición do método científico na chamada revolución científica. A actividade científica, é dicir, a <b>ciencia</b>, comezou nun pasado moi remoto, moito antes da aparición dos primeiros documentos escritos, é dicir, na <a href="/wiki/Prehistoria" title="Prehistoria">prehistoria</a>. Moi probabelmente, a ciencia desenvolveuse a partir das primitivas prácticas de <i>maxia tribal</i>. Tamén, probabelmente, tiveron a mesma orixe tanto a <a href="/wiki/Relixi%C3%B3n" title="Relixión">relixión</a> coma a <a href="/wiki/Arte" title="Arte">arte</a>, de tal xeito que ciencia, relixión e arte se nos presentan como irmáns cun obxectivo común: <i>entender</i> e <i>interpretar</i> o <a href="/wiki/Universo" title="Universo">universo</a> no seu conxunto, aínda que por métodos totalmente diferentes. </p><p>A pesar de ser relativamente recente o método científico (concibido na <a href="/wiki/Revoluci%C3%B3n_cient%C3%ADfica" title="Revolución científica">revolución científica do século XVII</a>), a historia da ciencia non se interesa unicamente polos feitos posteriores a dita ruptura. Polo contrario, intenta rastrexar os precursores da ciencia moderna até os tempos prehistóricos. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Maxia,_arte_e_relixión"><span id="Maxia.2C_arte_e_relixi.C3.B3n"></span>Maxia, arte e relixión</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Historia_da_ciencia&veaction=edit&section=2" title="Editar a sección: «Maxia, arte e relixión»" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Historia_da_ciencia&action=edit&section=2" title="Editar o código fonte da sección: Maxia, arte e relixión"><span>editar a fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Como <a href="/wiki/Maxia" title="Maxia">maxia</a> podemos entender as <a href="/wiki/Arte" title="Arte">artes</a>, <a href="/wiki/Co%C3%B1ecemento" title="Coñecemento">coñecementos</a> e <a href="/wiki/Pr%C3%A1ctica" title="Práctica">prácticas</a> coas que se pretenden producir resultados contrarios ás <a href="/wiki/Lei" title="Lei">leis naturais</a>, conseguidas valéndose de certos actos ou <a href="/wiki/Palabra" title="Palabra">palabras</a>, ou ben coa intervención de <a href="/wiki/Mitolox%C3%ADa" title="Mitoloxía">seres fantásticos</a>. O termo moderno <i>maxia</i> procede de <i>"magi"</i>, un dos elementos relixiosos de <a href="/wiki/Babilonia" title="Babilonia">Babilonia</a> relacionado cos conxuros, herbas medicinais e sortilexios. A maxia é o acto ou representación explícita pola cal o individuo <a href="/wiki/Crenza" title="Crenza">cre</a> que demostra o seu recoñecemento da existencia dunha ou diversas <a href="/wiki/Deus" title="Deus">deidades</a> ou <a href="/wiki/Forza" title="Forza">forzas</a> que teñen poder sobre o seu destino, e a quen obedece, serve e honra. </p><p>A <i>arte</i> é un compoñente da <a href="/wiki/Cultura" title="Cultura">cultura</a> inherente a calquera das culturas humanas ao longo do espazo e o tempo. Os <a href="/wiki/Antropolox%C3%ADa" title="Antropoloxía">antropólogos</a> adoitan consideraren que coa aparición do <i><a href="/wiki/Homo_sapiens" class="mw-redirect" title="Homo sapiens">Homo sapiens</a></i> a arte tivo en principio unha función <a href="/wiki/Rito" title="Rito">ritual</a>, máxica ou relixiosa, pero esa función cambiou coa <a href="/wiki/Evoluci%C3%B3n_humana" title="Evolución humana">evolución do ser humano</a>, adquirindo co tempo unha compoñente puramente <a href="/wiki/Est%C3%A9tica" title="Estética">estética</a> e unha función social, pedagóxica, mercantil ou simplemente ornamental. </p><p>Segundo antropólogos como Anthony F. C. Wallace e Olivier Herrenschmidt,<sup id="cite_ref-FOOTNOTEBonteIzard2008_3-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEBonteIzard2008-3"><span>[</span>3<span>]</span></a></sup> a relixión é unha actividade social que se pon de manifesto pola existencia de crenzas en seres ou realidades sobrenaturais, e que se realiza mediante prácticas rituais que teñen como obxectivo establecer relacións entre os participantes e aquelas forzas sagradas.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEKottak2006_4-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEKottak2006-4"><span>[</span>4<span>]</span></a></sup> </p><p>Aínda que outros, como Bronislaw Malinowski,<sup id="cite_ref-FOOTNOTEMalinowski985_5-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEMalinowski985-5"><span>[</span>5<span>]</span></a></sup> advirten que non hai que confundir a relixión coa maxia, e que desde as culturas do home primitivo, relixión e maxia xa tiñan funcións diferentes: a maxia é práctica, técnica, de crenza sinxela, primordial, mediada por un fin, en mans de especialistas (<a href="/wiki/Maxia" title="Maxia">magos</a>, <a href="/w/index.php?title=Xam%C3%A1ns&action=edit&redlink=1" class="new" title="Xamáns (a páxina aínda non existe)">xamáns</a>) con escuras iniciacións e con resultados inmediatos, mentres que a relixión non mostra unha utilidade directa nin se practica con conxuros, o mundo sobrenatural ao que fai referencia é complexo e integra a vida futura nunha <a href="/wiki/Cosmogon%C3%ADa" title="Cosmogonía">cosmogonía</a> <a href="/wiki/Teleolox%C3%ADa" title="Teleoloxía">teleolóxica</a>, é un fin moral en si, é un asunto de todos e concelébrase en comunidade, e a súa función última apunta a establecer, fixar e intensificar actitudes que cohesionen á sociedade. </p><p>Durante a prehistoria, admítese xeralmente que a explicación <a href="/wiki/Maxia" title="Maxia">máxica</a> dos fenómenos era a regra. Porén, para numerosos paleontólogos e prehistoriadores como <a href="/wiki/Jean_Clottes" title="Jean Clottes">Jean Clottes</a>, as <a href="/wiki/Pintura_rupestre" title="Pintura rupestre">pinturas rupestres</a> mostran que o home daquela época posuía as mesmas <a href="/wiki/Cognici%C3%B3n" title="Cognición">facultades cognitivas</a> que o home moderno <sup id="cite_ref-6" class="reference"><a href="#cite_note-6"><span>[</span>6<span>]</span></a></sup> </p><p>Así, o home prehistórico sabía, intuitivamente, calcular ou deducir os comportamentos da observación do seu medio, base do razoamento científico. Certas <a href="/wiki/Protociencia" title="Protociencia">protociencias</a>, como o <a href="/wiki/Matem%C3%A1ticas" title="Matemáticas">cálculo</a> ou a <a href="/wiki/Xeometr%C3%ADa" title="Xeometría">xeometría</a> en particular, aparecen, particularmente, por razóns do traballo agrícola. A <a href="/wiki/Astronom%C3%ADa" title="Astronomía">astronomía</a> permite, nestes primeiros tempos, constituír unha <a href="/wiki/Cosmogon%C3%ADa" title="Cosmogonía">cosmogonía</a>. Os traballos de <a href="/wiki/Andr%C3%A9_Leroi-Gourhan" title="André Leroi-Gourhan">André Leroi-Gourhan</a>, especialista da <a href="/wiki/T%C3%A9cnica" title="Técnica">técnica</a>, estudan as evolucións á vez biopsíquicas e técnicas do home prehistórico; segundo el, "as técnicas avanzan nun movemento ascensional fulminante" <sup id="cite_ref-7" class="reference"><a href="#cite_note-7"><span>[</span>7<span>]</span></a></sup>, desde a adquisición da estación vertical, é dicir, moi cedo na historia do home. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="A_separación_da_maxia_en_ciencia,_arte_e_relixión"><span id="A_separaci.C3.B3n_da_maxia_en_ciencia.2C_arte_e_relixi.C3.B3n"></span>A separación da maxia en ciencia, arte e relixión</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Historia_da_ciencia&veaction=edit&section=3" title="Editar a sección: «A separación da maxia en ciencia, arte e relixión»" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Historia_da_ciencia&action=edit&section=3" title="Editar o código fonte da sección: A separación da maxia en ciencia, arte e relixión"><span>editar a fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Durante moito tempo, a <i><a href="/wiki/Maxia" title="Maxia">maxia</a></i> foi o punto de unión da <a href="/wiki/Sociedade" title="Sociedade">sociedade</a>, a institución na que se depositaba a sabedoría e a experiencia acumulada até o momento. A práctica da actividade máxica estaba en mans de homes especialmente adestrados: magos, meigos, xamáns, bruxos, curandeiros e equivalentes. Eles foron os precursores dos <a href="/wiki/Cient%C3%ADfico" class="mw-redirect" title="Científico">científicos</a> e dos <a href="/wiki/Sacerdote" title="Sacerdote">sacerdotes</a> actuais. </p><p>Como se produciu a diverxencia entre ciencia e relixión a partir do seu común tronco máxico? </p><p>Podemos tratar de aclaralo mediante un exemplo sinxelo. Hai varios miles de anos era xeralmente admitido que eran necesarios ritos máxicos para conseguir que o trigo nacera das sementes. Neste caso particular, os ritos máxicos tomaban dúas formas diferentes e contrapostas: </p><p>Ou ben se intensificaban as actividades sexuais coincidindo coas festas comunais da sementeira, ou ben estas actividades se restrinxían até chegar á total abstinencia. O primeiro procedemento é un rito de <i>maxia imitativa</i>. O razoamento consistía en que, xa que a sementeira do trigo era semellante dalgún xeito á fecundación humana, o home podía <i>ensinar</i> ao solo o que pretendía e inducilo a que imitase a súa conduta sendo fértil. Un significado parecido terían as pinturas rupestres con escenas de caza respecto desta actividade. </p><p>O segundo procedemento é un rito que se deu en chamar <i>maxia contaxiosa</i>. Xorde da crenza de que para que todos os seres viventes se dispoñía dunha cantidade limitada de potencia reprodutora e, en consecuencia, se o home non usaba esa potencia, o solo a recibiría en maior cantidade. </p><p>En distintos <a href="/wiki/Tribo" title="Tribo">tribos</a>, épocas e lugares, usáronse ambos os tipos de maxia para acadaren un mesmo fin: para que a terra frutificase. A maxia tiña, no entanto, unha debilidade fundamental: a súa falta de eficacia. Ás veces tiña éxito, pero moi frecuentemente non o tiña. Os malos solos, as malas sementes, as malas condicións climáticas ou os insectos deberon derrotar a miúdo ás mellores maxias. </p><p>Co tempo, algúns homes chegaron a comprobar que os ritos máxicos non desempeñaban ningún papel na xerminación e crecemento do trigo, mentres que as condicións do solo, das sementes ou do clima, si tiñan relevancia. Isto foi un <i>descubrimento científico</i>. A maxia converteuse en <i>ciencia</i> cando o home comezou a considerar situacións que podían ser preditas e controladas sen recorrer aos ritos máxicos. En moitos casos nos que a maxia parecía ter éxito, o home atopou unha explicación <i>científica</i> oculta dos feitos. </p><p>Quedaban, así e todo, moitos problemas que a maxia non resolvía e para os que tampouco se achaba unha explicación <i>científica</i>. Seguindo co exemplo do trigo, a pesar do clima adecuado, do bo solo e da boa semente, podía suceder que o trigo non xerminase, a causa dalgún <a href="/wiki/Virus" title="Virus">virus</a> ou dalgún <a href="/wiki/Fungo_(biolox%C3%ADa)" title="Fungo (bioloxía)">fungo</a>, fenómenos que foron descoñecidos até tempos moi recentes, permanecendo por tanto fóra da comprensión humana. Nesta situación, o home primitivo constatou que o seu esforzo era en ocasións vencido por "algo", por "cousas" invisíbeis e incontrolábeis. Estas "cousas" acabaron sendo os <a href="/wiki/Esp%C3%ADrito" title="Espírito">espíritos</a> e os <a href="/wiki/Deus" title="Deus">deuses</a> e, a menos que as <a href="/wiki/Oraci%C3%B3n_(relixi%C3%B3n)" title="Oración (relixión)">oracións</a> e a ofrenda de <a href="/wiki/Sacrificio" title="Sacrificio">sacrificios</a> propiciase a boa vontade dos deuses, a cólera destes podería desfacer toda empresa humana. Así pois, os ritos máxicos evolucionaron cara ás relixións primitivas. </p><p>Nesta altura, os magos e curandeiros abandonaron o seu papel de bruxos e tomaron no seu lugar a dupla función de científicos e sacerdotes, xa que cada proxecto individual ou persoal precisaba de ambos os apoios para realizarse; a ciencia para utilizar o que se coñecía, a relixión para protexerse dun posíbel fallo e para inducir aos deuses e máis aos espíritos a traballaren a prol do home e non na súa contra. Co tempo, estes <i>científicos-sacerdotes</i> desapareceron, dando paso aos científicos e aos sacerdotes. </p><p>Esta separación foise facendo cada vez maior, a medida que a ciencia daba explicación a cada vez máis feitos até entón inexplicábeis, constatándose que o que nun momento non ten explicación científica, pode tela en determinado prazo de tempo. Así prodúcese a separación total entre ciencia e relixión, comezando un desenvolvemento da actividade científica, en todos os campos, que semella non ter límites. </p><p>A <a href="/wiki/Ciencia" title="Ciencia">ciencia moderna</a> ten as súas orixes en civilizacións antigas, como a <a href="/wiki/Babilonia" title="Babilonia">babilónica</a>, a <a href="/wiki/China" class="mw-redirect" title="China">chinesa</a> e a <a href="/wiki/Exipto" title="Exipto">exipcia</a>. Así e todo, foron os <a href="/wiki/Grecia" title="Grecia">gregos</a> da <a href="/wiki/Antig%C3%BCidade_cl%C3%A1sica" title="Antigüidade clásica">Antigüidade clásica</a> os que deixaron máis escritos científicos na <a href="/wiki/Idade_Antiga" title="Idade Antiga">Idade Antiga</a>. Tanto nas culturas orientais coma nas <a href="/wiki/Am%C3%A9rica_precolombiana" title="América precolombiana">precolombianas</a> evolucionaron as ideas científicas e algúns historiadores da ciencia consideran que, durante séculos, foron moi superiores ás occidentais, sobre todo en <a href="/wiki/Matem%C3%A1tica" class="mw-redirect" title="Matemática">matemáticas</a> e <a href="/wiki/Astronom%C3%ADa" title="Astronomía">astronomía</a>. Así e todo, os gregos deixaron tratados moi modernos de <a href="/wiki/Xeometr%C3%ADa" title="Xeometría">xeometría</a>, <a href="/wiki/%C3%81lxebra" title="Álxebra">álxebra</a> e astronomía. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="A_prehistoria">A prehistoria</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Historia_da_ciencia&veaction=edit&section=4" title="Editar a sección: «A prehistoria»" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Historia_da_ciencia&action=edit&section=4" title="Editar o código fonte da sección: A prehistoria"><span>editar a fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>A actividade científica comezou nun pasado moi remoto, moito antes da aparición dos primeiros documentos escritos, é dicir, na <a href="/wiki/Prehistoria" title="Prehistoria">prehistoria</a>. Moi probabelmente, a ciencia desenvolveuse a partir das primitivas prácticas de <i>maxia tribal</i>. Tamén, probabelmente, tiveron a mesma orixe tanto a <a href="/wiki/Relixi%C3%B3n" title="Relixión">relixión</a> coma a <a href="/wiki/Arte" title="Arte">arte</a>, de tal xeito que ciencia, relixión e arte se nos presentan como irmás cun obxectivo común: <i>entender</i> e <i>interpretar</i> o <a href="/wiki/Universo" title="Universo">universo</a> no seu conxunto, aínda que por métodos totalmente diferentes. </p><p>Durante moito tempo, a <i><a href="/wiki/Maxia" title="Maxia">maxia</a></i> foi o punto de unión da <a href="/wiki/Sociedade" title="Sociedade">sociedade</a>, a institución na que se depositaba a sabedoría e a experiencia acumulada até o momento. A práctica da actividade máxica estaba en mans de homes especialmente adestrados: magos, meigos, bruxos, curandeiros e equivalentes. Eles foron os precursores dos <a href="/wiki/Cient%C3%ADfico" class="mw-redirect" title="Científico">científicos</a> e dos <a href="/wiki/Sacerdote" title="Sacerdote">sacerdotes</a> actuais. </p> <figure class="mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Lame213.4_Global.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1b/Lame213.4_Global.jpg/200px-Lame213.4_Global.jpg" decoding="async" width="200" height="115" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1b/Lame213.4_Global.jpg/300px-Lame213.4_Global.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1b/Lame213.4_Global.jpg/400px-Lame213.4_Global.jpg 2x" data-file-width="6727" data-file-height="3872" /></a><figcaption>O uso do <a href="/wiki/S%C3%ADlex" title="Sílex">sílex</a> é a primeira invención do <i><a href="/wiki/Homo_sapiens" class="mw-redirect" title="Homo sapiens">Homo sapiens</a></i>.</figcaption></figure> <p>A <a href="/wiki/T%C3%A9cnica" title="Técnica">técnica</a> precede á ciencia nos primeiros tempos da humanidade. Apoiándose en observacións empíricas, o home desenvolve as súas ferramentas (traballa os ósos, a pedra), e descobre o uso do <a href="/wiki/Lume" title="Lume">lume</a> no <a href="/wiki/Paleol%C3%ADtico_inferior" title="Paleolítico inferior">Paleolítico inferior</a>. A maior parte dos prehistoriadores concordan en pensar que o lume empezou a utilizarse desde hai 250.000 anos ou 300.000 anos. </p><p>Durante este período, admítese xeralmente que a explicación <a href="/wiki/Maxia" title="Maxia">máxica</a> dos fenómenos era a regra. Porén, para numerosos paleontólogos e prehistoriadores como <a href="/wiki/Jean_Clottes" title="Jean Clottes">Jean Clottes</a>, as <a href="/wiki/Pintura_rupestre" title="Pintura rupestre">pinturas rupestres</a> mostran que o home daquela época posuía as mesmas <a href="/wiki/Cognici%C3%B3n" title="Cognición">facultades cognitivas</a> que o home moderno<sup id="cite_ref-8" class="reference"><a href="#cite_note-8"><span>[</span>8<span>]</span></a></sup> </p><p>Así, o home prehistórico sabía, intuitivamente, calcular ou deducir os comportamentos da observación do seu medio, base do razoamento científico. Certas <a href="/wiki/Protociencia" title="Protociencia">protociencias</a>, como o <a href="/wiki/Matem%C3%A1ticas" title="Matemáticas">cálculo</a> ou a <a href="/wiki/Xeometr%C3%ADa" title="Xeometría">xeometría</a> en particular aparecen, sobre todo, por razóns do traballo agrícola. A <a href="/wiki/Astronom%C3%ADa" title="Astronomía">astronomía</a> permite, nestes primeiros tempos, construír unha <a href="/wiki/Cosmogon%C3%ADa" title="Cosmogonía">cosmogonía</a>. Os traballos de <a href="/wiki/Andr%C3%A9_Leroi-Gourhan" title="André Leroi-Gourhan">André Leroi-Gourhan</a>, especialista da <a href="/wiki/T%C3%A9cnica" title="Técnica">técnica</a>, estudan as evolucións á vez biopsíquicas e técnicas do home prehistórico; segundo el, "as técnicas avanzan nun movemento ascensional fulminante",<sup id="cite_ref-9" class="reference"><a href="#cite_note-9"><span>[</span>9<span>]</span></a></sup> desde a adquisición da estación vertical, é dicir, moi cedo na historia do home. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Antigüidade"><span id="Antig.C3.BCidade"></span>Antigüidade</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Historia_da_ciencia&veaction=edit&section=5" title="Editar a sección: «Antigüidade»" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Historia_da_ciencia&action=edit&section=5" title="Editar o código fonte da sección: Antigüidade"><span>editar a fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Durante moitos anos as ideas científicas conviviron con <a href="/wiki/Mito" title="Mito">mitos</a>, <a href="/wiki/Lenda" title="Lenda">lendas</a> e <a href="/wiki/Pseudociencia" title="Pseudociencia">pseudociencias</a> (falsas ciencias). Así, por exemplo, a <a href="/wiki/Astrolox%C3%ADa" title="Astroloxía">astroloxía</a> conviviu coa <a href="/wiki/Astronom%C3%ADa" title="Astronomía">astronomía</a>, e a <a href="/wiki/Alquimia" title="Alquimia">alquimia</a> coa <a href="/wiki/Qu%C3%ADmica" title="Química">química</a>. A astroloxía sostiña que os astros exercen influencia real e física sobre a nosa personalidade (a astroloxía actual xa non sostén iso, agora consiste no estudo da influencia simbólica sobre a nosa forma de ser). A alquimia, pola súa parte, tiña por obxectivo encontrar a <a href="/w/index.php?title=F%C3%B3rmula&action=edit&redlink=1" class="new" title="Fórmula (a páxina aínda non existe)">fórmula</a> para converter calquera metal en <a href="/wiki/Ouro" title="Ouro">ouro</a> e descubrir a <a href="/wiki/Pedra_filosofal" title="Pedra filosofal">pedra filosofal</a> e o elixir da eterna xuventude. Ningunha destas dúas disciplinas (astroloxía e alquimia) aplica o método científico de forma rigorosa e, por tanto, aínda que modificaron as súas afirmacións antigas, non poden chamarse ciencias.<sup id="cite_ref-10" class="reference"><a href="#cite_note-10"><span>[</span>10<span>]</span></a></sup><sup id="cite_ref-11" class="reference"><a href="#cite_note-11"><span>[</span>11<span>]</span></a></sup><sup id="cite_ref-12" class="reference"><a href="#cite_note-12"><span>[</span>12<span>]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Mesopotamia">Mesopotamia</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Historia_da_ciencia&veaction=edit&section=6" title="Editar a sección: «Mesopotamia»" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Historia_da_ciencia&action=edit&section=6" title="Editar o código fonte da sección: Mesopotamia"><span>editar a fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Os primeiros trazos de actividades científicas datan das civilizacións humanas do <a href="/wiki/Neol%C3%ADtico" title="Neolítico">neolítico</a>, onde se desenvolven o comercio e a urbanización<sup id="cite_ref-13" class="reference"><a href="#cite_note-13"><span>[</span>13<span>]</span></a></sup> Así, para <a href="/wiki/Andr%C3%A9_Pichot" title="André Pichot">André Pichot</a>, en <i>La Naissance de la science</i>,<sup id="cite_ref-14" class="reference"><a href="#cite_note-14"><span>[</span>14<span>]</span></a></sup> a ciencia nace en <a href="/wiki/Mesopotamia" title="Mesopotamia">Mesopotamia</a>, contra o ano 3500 a.C., principalmente nas cidades de <a href="/wiki/Sumer" class="mw-redirect" title="Sumer">Sumer</a> e <a href="/wiki/Elam" title="Elam">Elam</a>. As primeiras interrogacións sobre a materia, coas experiencias da <a href="/wiki/Alquimia" title="Alquimia">alquimia</a>, están ligadas aos descubrimentos das técnicas metalúrxicas que caracterizan este período. A fabricación de <a href="/wiki/Esmalte_(revestimento)" title="Esmalte (revestimento)">esmaltes</a> data de 2000 a.C. Pero a innovación máis importante provén da invención da <a href="/wiki/Escritura_cuneiforme" class="mw-redirect" title="Escritura cuneiforme">escritura cuneiforme</a> (en forma de cravos) que, polos <a href="/wiki/Pictograma" title="Pictograma">pictogramas</a>, permite a reprodución de textos, e a elaboración abstracta de conceptos. A escritura perfeccionouse no denominado <i>período <a href="/wiki/Acad" title="Acad">acádico</a></i>. </p> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Sales_contract_Shuruppak_Louvre_AO3766.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ed/Sales_contract_Shuruppak_Louvre_AO3766.jpg/220px-Sales_contract_Shuruppak_Louvre_AO3766.jpg" decoding="async" width="220" height="208" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ed/Sales_contract_Shuruppak_Louvre_AO3766.jpg/330px-Sales_contract_Shuruppak_Louvre_AO3766.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ed/Sales_contract_Shuruppak_Louvre_AO3766.jpg/440px-Sales_contract_Shuruppak_Louvre_AO3766.jpg 2x" data-file-width="1800" data-file-height="1700" /></a><figcaption>Pequena táboa de arxila en <a href="/wiki/Escritura_cuneiforme" class="mw-redirect" title="Escritura cuneiforme">escritura cuneiforme</a>.<sup id="cite_ref-15" class="reference"><a href="#cite_note-15"><span>[</span>15<span>]</span></a></sup></figcaption></figure> <p>É importante destacar que as nocións matemáticas empregadas polos mesopotámicos non acreditan que poidamos falar propiamente do uso que delas se fixeron despois da época mesopotámica. O de "demostración matemática", por exemplo, é un abuso da linguaxe, empregado con fin de facer comprender ao lector moderno o que se relata do uso que o mesopotámico facía dos seus obxectos matemáticos de maneira intuitiva. Así, os mesopotámicos "demostran" verdadeiramente que a solución dun problema dado é a boa, pero non demostraban teoremas. Do mesmo xeito certos termos son <a href="/wiki/Anacronismo" title="Anacronismo">anacrónicos</a>: non existen <a href="/wiki/Teorema" title="Teorema">teoremas</a> entre eles, tampouco non existen <a href="/wiki/Ecuaci%C3%B3n" title="Ecuación">ecuacións</a> (a súa invención, descoñecida, foi en efecto máis tardía). A súa linguaxe matemática non estaba tampouco adaptada ás nocións modernas. </p><p>A <a href="/wiki/Sistema_de_numeraci%C3%B3n" title="Sistema de numeración">numeración</a> foi tamén o primeiro método científico que veu a luz, nun <a href="/wiki/Sistema_de_numeraci%C3%B3n" title="Sistema de numeración">sistema sexaxesimal</a> (de base 60), (<i>gesh</i>, en mesopotámico), que permitía realizar cálculos cada vez máis complexos. André Pichot explica tamén que "<i>con dúas canas de diámetros diferentes, podían escribir todos os números [sobre táboas de arxila]</i>. Os <a href="/wiki/Sumer" class="mw-redirect" title="Sumer">sumerios</a> descobren as <a href="/wiki/Fracci%C3%B3n_(matem%C3%A1ticas)" title="Fracción (matemáticas)">fraccións</a> e tamén que a numeración chamada "de posición" permitía o cálculo de grandes números. O <a href="/wiki/Sistema_de_numeraci%C3%B3n_decimal" title="Sistema de numeración decimal">sistema decimal</a> aparece igualmente, vía o <a href="/wiki/Pictograma" title="Pictograma">pictograma</a> do cero inicial, que tiña o valor dunha coma, para notar as fraccións. A civilización mesopotámica levou tamén á constitución das primeiras ciencias tales como a <a href="/wiki/Metrolox%C3%ADa" title="Metroloxía">metroloxía</a>, moi adaptada á práctica <sup id="cite_ref-16" class="reference"><a href="#cite_note-16"><span>[</span>16<span>]</span></a></sup>, a <a href="/wiki/%C3%81lxebra" title="Álxebra">álxebra</a> (descubrimento de <i>placas de cálculo</i> que permitían as operacións de multiplicación e de división, ou táboas de inversos para esta última <sup id="cite_ref-17" class="reference"><a href="#cite_note-17"><span>[</span>17<span>]</span></a></sup>; pero tamén as potencias, as raíces cadradas e cúbicas, así como ecuacións de primeiro grao, cunha e dúas incógnitas), a <a href="/wiki/Xeometr%C3%ADa" title="Xeometría">xeometría</a> (cálculos de superficies), teoremas<sup id="cite_ref-18" class="reference"><a href="#cite_note-18"><span>[</span>18<span>]</span></a></sup>), e a <a href="/wiki/Astronom%C3%ADa" title="Astronomía">astronomía</a> (cálculos de mecánica celeste, previsións dos <a href="/wiki/Equinoccio" title="Equinoccio">equinoccios</a>, describiron <a href="/wiki/Constelaci%C3%B3n" title="Constelación">constelacións</a><sup id="cite_ref-19" class="reference"><a href="#cite_note-19"><span>[</span>19<span>]</span></a></sup>, denominaron dos <a href="/wiki/Astro" title="Astro">astros</a> visíbeis). A <a href="/wiki/Medicina" title="Medicina">medicina</a> ten un estatuto particular; é a primeira ciencia práctica herdeira dun <i>savoir-faire</i> ás apalpadas<sup id="cite_ref-20" class="reference"><a href="#cite_note-20"><span>[</span>20<span>]</span></a></sup>. </p><p>As ciencias estaban daquela en mans dos <a href="/wiki/Escriba" title="Escriba">escribas</a> que, apunta André Pichot, se entregaban a numerosos xogos numéricos<sup id="cite_ref-21" class="reference"><a href="#cite_note-21"><span>[</span>21<span>]</span></a></sup> que lles permitían procesar os problemas. Porén, os sumerios non practicaban a <a href="/wiki/Proba_matem%C3%A1tica" title="Proba matemática">demostración</a>. Desde o principio, as ciencias mesopotámicas foron asimiladas ás crenzas, como a astroloxía ou a mística dos números, que darían lugar ulteriormente a <a href="/wiki/Pseudociencia" title="Pseudociencia">pseudociencias</a>. </p><p>A historia da ciencia está moi ligada á das <a href="/wiki/T%C3%A9cnica" title="Técnica">técnicas</a>, os primeiros inventos testemuñan a aparición dun pensamento científico <a href="/wiki/Abstracci%C3%B3n" title="Abstracción">abstracto</a>. En Mesopotamia créanse tamén os primeiros instrumentos de medida, do tempo e do espazo (como os <i><a href="/wiki/Gnomon" title="Gnomon">gnomon</a></i>, <i><a href="/wiki/Clepsidra" class="mw-redirect" title="Clepsidra">clepsidra</a></i>, e <i><a href="/wiki/Polos_(instrumento)" title="Polos (instrumento)">polos</a></i>). Con todo, se esta civilización xogou un papel de primeira orde, non coñeceu a <a href="/wiki/Raz%C3%B3n" title="Razón">racionalidade</a> porque "non elevou ao rango de principal o criterio da verdade, nin na organización do pensamento e da acción, nin <i>a fortiori</i>, na organización do mundo.<sup id="cite_ref-22" class="reference"><a href="#cite_note-22"><span>[</span>22<span>]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="O_Exipto_faraónico"><span id="O_Exipto_fara.C3.B3nico"></span>O Exipto faraónico</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Historia_da_ciencia&veaction=edit&section=7" title="Editar a sección: «O Exipto faraónico»" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Historia_da_ciencia&action=edit&section=7" title="Editar o código fonte da sección: O Exipto faraónico"><span>editar a fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Egypte_louvre_285_scribe.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/91/Egypte_louvre_285_scribe.jpg/220px-Egypte_louvre_285_scribe.jpg" decoding="async" width="220" height="301" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/91/Egypte_louvre_285_scribe.jpg/330px-Egypte_louvre_285_scribe.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/91/Egypte_louvre_285_scribe.jpg/440px-Egypte_louvre_285_scribe.jpg 2x" data-file-width="1308" data-file-height="1788" /></a><figcaption><a href="/wiki/O_escriba_sentado" title="O escriba sentado">O escriba sentado</a>. <a href="/wiki/Museo_do_Louvre" title="Museo do Louvre">Museo do Louvre</a>, <a href="/wiki/Par%C3%ADs" title="París">París</a>.</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Eye_of_Ra_(fractions).svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/89/Eye_of_Ra_%28fractions%29.svg/220px-Eye_of_Ra_%28fractions%29.svg.png" decoding="async" width="220" height="124" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/89/Eye_of_Ra_%28fractions%29.svg/330px-Eye_of_Ra_%28fractions%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/89/Eye_of_Ra_%28fractions%29.svg/440px-Eye_of_Ra_%28fractions%29.svg.png 2x" data-file-width="1279" data-file-height="723" /></a><figcaption>O ollo Oudjat, ou <i>ollo de Horus</i>.</figcaption></figure> <p>O <a href="/wiki/Antigo_Exipto" title="Antigo Exipto">antigo Exipto</a> desenvolveu a herdanza precientífica mesopotámica. Con todo, por razón da súa unidade cultural específica, a civilización exipcia conserva "unha certa continuidade na tradición [científica]"<sup id="cite_ref-23" class="reference"><a href="#cite_note-23"><span>[</span>23<span>]</span></a></sup> no seo da cal os elementos antigos permanecen moi presentes. A escritura dos <a href="/wiki/Xer%C3%B3glifo" title="Xeróglifo">xeróglifos</a> permite a representación máis precisa de conceptos; fálase entón dunha escritura <a href="/wiki/Ideograf%C3%ADa" title="Ideografía">ideográfica</a>. </p><p>A <a href="/wiki/Sistema_de_numeraci%C3%B3n" title="Sistema de numeración">numeración</a> é <a href="/wiki/Sistema_decimal" class="mw-redirect" title="Sistema decimal">decimal</a>, pero os antigos exipcios non coñecían o <a href="/wiki/Cero" title="Cero">cero</a>. Contrariamente á <a href="/wiki/Sistema_de_numeraci%C3%B3n" title="Sistema de numeración">numeración mesopotámica</a>, a <a href="/wiki/Sistema_de_numeraci%C3%B3n" title="Sistema de numeración">numeración exipcia</a> evoluciona cara a un sistema de escritura de grandes números (entre 2000 e 1600 a.C.) por "numeración de xustaposición".<sup id="cite_ref-24" class="reference"><a href="#cite_note-24"><span>[</span>24<span>]</span></a></sup> </p><p>Principalmente a <a href="/wiki/Xeometr%C3%ADa" title="Xeometría">xeometría</a> deu un gran salto adiante. Os exipcios construían monumentos grandiosos non recorrendo máis que ao sistema das <a href="/wiki/Fracci%C3%B3n_(matem%C3%A1ticas)" title="Fracción (matemáticas)">fraccións</a> simbolizado polo "ollo de <a href="/wiki/Horus" title="Horus">Horus</a>", no cal cada elemento representaba unha fracción. </p><p>Desde o 2600 a.C. os exipcios calculaban correctamente as áreas do <a href="/wiki/Rect%C3%A1ngulo" title="Rectángulo">rectángulo</a> e do <a href="/wiki/Tri%C3%A1ngulo" title="Triángulo">triángulo</a>. Non quedan máis que uns poucos documentos atestiguando a amplitude dos matemáticos exipcios; só os <a href="/wiki/Papiro" title="Papiro">papiros</a> <a href="/wiki/Papiro_de_Rhind" title="Papiro de Rhind">de Rhind</a> (que data de 1800 a.C.), de <a href="/wiki/Papiros_Kahun" title="Papiros Kahun">Kahun</a>, de <a href="/wiki/Papiro_de_Moscova" title="Papiro de Moscova">Moscova</a> e do Rolo de coiro <sup id="cite_ref-25" class="reference"><a href="#cite_note-25"><span>[</span>25<span>]</span></a></sup> esclarecen as innovacións desta civilización que son sobre todo as de problemas alxébricos (de división, de progresións aritmética e xeométrica). </p><p>Os exipcios aproximaron igualmente o valor do <a href="/wiki/N%C3%BAmero_pi" title="Número pi">número pi</a> (π), elevando ao cadrado os 8/9 do diámetro da circunferencia, descubrindo un número equivalente a ≈ 3,1605 (en lugar de ≈ 3,1416). Os problemas de volume (da pirámide, do cilindro —para os grans—) resólvense doadamente. </p><p>A <a href="/wiki/Astronom%C3%ADa" title="Astronomía">astronomía</a> progresa igualmente: o calendario exipcio é de 365 días, o tempo mídese a partir dun "reloxo estelar" e danlle nome ás estrelas visíbeis. </p><p>En <a href="/wiki/Medicina" title="Medicina">medicina</a>, a <a href="/wiki/Cirurx%C3%ADa" title="Cirurxía">cirurxía</a> fai a súa aparición. Establécese unha teoría médica coa análise dos síntomas e con tratamentos, e isto desde 2300 a.C. (o <a href="/wiki/Papiro_Ebers" title="Papiro Ebers">papiro Ebers</a> é tamén un verdadeiro tratado de medicina). </p><p>Para André Pichot, a ciencia exipcia, como a de Mesopotamia antes dela, "está aínda empeñada no que se chama <i>a vía dos obxectos</i>, é dicir, que as diferentes disciplinas están xa esbozadas, pero que ningunha delas posúe un espírito realmente científico, isto é, de organización racional recoñecida como tal.<sup id="cite_ref-26" class="reference"><a href="#cite_note-26"><span>[</span>26<span>]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="A_China_da_antigüidade"><span id="A_China_da_antig.C3.BCidade"></span>A China da antigüidade</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Historia_da_ciencia&veaction=edit&section=8" title="Editar a sección: «A China da antigüidade»" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Historia_da_ciencia&action=edit&section=8" title="Editar o código fonte da sección: A China da antigüidade"><span>editar a fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Os antigos chineses descubriron o <a href="/wiki/Teorema_de_Pit%C3%A1goras" title="Teorema de Pitágoras">teorema de Pitágoras</a> (que os <a href="/wiki/Babilonia" title="Babilonia">babilonios</a> coñecían quince séculos antes da era cristiá). En <a href="/wiki/Astronom%C3%ADa" title="Astronomía">astronomía</a>, identificaron o <a href="/wiki/Cometa_Halley" title="Cometa Halley">cometa Halley</a> e comprenderon a periodicidade das <a href="/wiki/Eclipse" title="Eclipse">eclipses</a>. Inventaron a metalurxia do ferro. En <a href="/wiki/-104" title="-104">104</a> a.C. promúlgase o calendario <i>Taichu</i>, primeiro verdadeiro <a href="/wiki/Calendario_chin%C3%A9s" title="Calendario chinés">calendario chinés</a>. </p> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Countingrod.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9f/Countingrod.png/220px-Countingrod.png" decoding="async" width="220" height="103" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9f/Countingrod.png/330px-Countingrod.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/9/9f/Countingrod.png 2x" data-file-width="360" data-file-height="168" /></a><figcaption>A numeración chinesa con bastóns.</figcaption></figure> <p>En <a href="/wiki/Matem%C3%A1ticas" title="Matemáticas">matemáticas</a>, os chineses inventan, contra o <a href="/wiki/S%C3%A9culo_-II" title="Século -II">século II</a> a.C., a <a href="/wiki/Sistema_de_numeraci%C3%B3n" title="Sistema de numeración">numeración con bastóns</a>; trátase dunha <a href="/wiki/Notaci%C3%B3n_posicional" title="Notación posicional">notación posicional</a> de base 10 que comprendía dezaoito símbolos, cun espazo baleiro para representar o cero, é dicir, a decena, centena etc. En <a href="/wiki/132" title="132">132</a>, <a href="/wiki/Zhang_Heng" title="Zhang Heng">Zhang Heng</a> inventa o primeiro <a href="/wiki/Sism%C3%B3grafo" title="Sismógrafo">sismógrafo</a> para a medida dos <a href="/wiki/Terremoto" title="Terremoto">terremotos</a> e foi o primeiro en construír, na China, un <a href="/wiki/Esfera_celeste" title="Esfera celeste">globo celeste</a> rotatorio; inventou tamén o <a href="/wiki/Hod%C3%B3metro" title="Hodómetro">hodómetro</a>.<br /> A <a href="/wiki/Medicina" title="Medicina">medicina</a> progresou baixo os <a href="/wiki/Pobo_han" title="Pobo han">han</a> orientais con <a href="/wiki/Zhang_Zhongjing" class="mw-redirect" title="Zhang Zhongjing">Zhang Zhongjing</a> e <a href="/wiki/Hua_Tuo" title="Hua Tuo">Hua Tuo</a>, a quen se debe o primeiro sistema de <a href="/wiki/Anestesia" title="Anestesia">anestesia</a> xeral. Nesta época, en <a href="/wiki/Matem%C3%A1ticas" title="Matemáticas">matemáticas</a>, <a href="/wiki/Sun_Zi" class="mw-redirect" title="Sun Zi">Sun Zi</a> e <a href="/wiki/Qin_Jiushao" title="Qin Jiushao">Qin Jiushao</a> estudan os <a href="/wiki/Sistema_lineal" class="mw-redirect" title="Sistema lineal">sistemas lineais</a> e as <a href="/wiki/Congruencia_(%C3%A1lxebra)" title="Congruencia (álxebra)">congruencias</a>. </p><p>De maneira xeral, a influencia das ciencias chinesas foi considerábel na India e nos árabes. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="A_civilización_da_antiga_India"><span id="A_civilizaci.C3.B3n_da_antiga_India"></span>A civilización da antiga India</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Historia_da_ciencia&veaction=edit&section=9" title="Editar a sección: «A civilización da antiga India»" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Historia_da_ciencia&action=edit&section=9" title="Editar o código fonte da sección: A civilización da antiga India"><span>editar a fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>A civilización chamada do val do <a href="/wiki/Indo" class="mw-redirect" title="Indo">Indo</a> (do 3300 a.C. ao 1500 a.C.) coñécese, sobre todo na historia da ciencia, debido á emerxencia das <a href="/wiki/Matem%C3%A1tica" class="mw-redirect" title="Matemática">matemáticas</a> complexas (ou "<i>ganita</i>"). A <a href="/wiki/Sistema_de_numeraci%C3%B3n" title="Sistema de numeración">numeración decimal</a> de posición e os símbolos numerais hindús, dos que derivaron as <a href="/wiki/Cifra" title="Cifra">cifras árabes</a>, influíron considerabelmente en Occidente a través dos árabes e os chineses. Os grandes libros hindús tradúcense no <a href="/wiki/S%C3%A9culo_IX" title="Século IX">século IX</a> nas "casas do saber"<sup id="cite_ref-27" class="reference"><a href="#cite_note-27"><span>[</span>27<span>]</span></a></sup> por alumnos de <a href="/wiki/Al-Khwarizmi" title="Al-Khwarizmi">Al-Khwarizmi</a>, pai árabe do <a href="/wiki/Algoritmo" title="Algoritmo">algoritmo</a>. Os hindús inventaron o <a href="/wiki/Cero" title="Cero">cero</a>, os números negativos, as funcións <a href="/wiki/Trigonometr%C3%ADa" title="Trigonometría">trigonométricas</a> así como o <a href="/wiki/C%C3%A1lculo_diferencial" title="Cálculo diferencial">cálculo diferencial</a> e <a href="/wiki/Integral" title="Integral">integral</a>, as series e os límites. Os "<i>Siddhânta</i>" son o nome xenérico que se lles dá ás obras científicas <a href="/wiki/S%C3%A1nscrito" class="mw-redirect" title="Sánscrito">sánscritas</a>. </p><p>Distínguense habitualmente dous períodos de descubrimentos abstractos e de innovacións tecnolóxicas na India da Antigüidade: as matemáticas da época <a href="/wiki/Vedismo" title="Vedismo">védica</a> (de 1500 a.C a 400 a.C.) e as matemáticas da época <a href="/wiki/Xainismo" title="Xainismo">xainista</a> (de 400 a.C. a 200 d.C.). Contra 500 a.C. nacen novas relixións como reacción ao <a href="/wiki/Vedismo" title="Vedismo">vedismo</a>, notabelmente o <a href="/wiki/Budismo" title="Budismo">budismo</a> e o <a href="/wiki/Xainismo" title="Xainismo">xainismo</a>. Os seus primeiros textos non están en <a href="/wiki/S%C3%A1nscrito" class="mw-redirect" title="Sánscrito">sánscrito</a>, senón en linguas rexionais, "<i>vernáculas</i>", o pali e o prakrit. En particular os textos canónicos <a href="/wiki/Xainismo" title="Xainismo">xains</a> redactados en prakrit recean dos tesouros do pensamento matemático, explica Agathe Keller, do <a href="/wiki/CNRS" class="mw-redirect" title="CNRS">CNRS</a> en <i>Textes écrits, textes dits dans la tradition mathématique de l’Inde médiévale</i>.<sup id="cite_ref-28" class="reference"><a href="#cite_note-28"><span>[</span>28<span>]</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Época_clásica"><span id=".C3.89poca_cl.C3.A1sica"></span>Época clásica</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Historia_da_ciencia&veaction=edit&section=10" title="Editar a sección: «Época clásica»" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Historia_da_ciencia&action=edit&section=10" title="Editar o código fonte da sección: Época clásica"><span>editar a fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Os_gregos,_primeiros_filósofos_da_ciencia"><span id="Os_gregos.2C_primeiros_fil.C3.B3sofos_da_ciencia"></span>Os gregos, primeiros filósofos da ciencia</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Historia_da_ciencia&veaction=edit&section=11" title="Editar a sección: «Os gregos, primeiros filósofos da ciencia»" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Historia_da_ciencia&action=edit&section=11" title="Editar o código fonte da sección: Os gregos, primeiros filósofos da ciencia"><span>editar a fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Dentro do marco cultural no que nós nos desenvolvemos (a chamada <i>cultura occidental</i>), algúns filósofos e científicos buscan as raíces da ciencia moderna na época dos antigos gregos, na <a href="/wiki/Grecia" title="Grecia">Grecia</a> clásica, hai uns 300 anos a.C. Eles foron os creadores da <i>lóxica dedutiva</i>. Porén a súa <a href="/wiki/Filosof%C3%ADa" title="Filosofía">filosofía</a> natural tiña un defecto moi importante: consideraba innecesaria a comprobación experimental das conclusións. Era, incluso, degradante para o filósofo da época suxerir que as conclusións obtidas nun proceso mental lóxico precisaban seren confirmadas pola comprobación experimental. Esta maneira de ver as cousas non variaría, substancialmente, até mediados do século XVII, data na que, grazas ás figuras de <a href="/wiki/Francis_Bacon_(fil%C3%B3sofo)" title="Francis Bacon (filósofo)">Francis Bacon</a> e <a href="/wiki/Ren%C3%A9_Descartes" title="René Descartes">René Descartes</a>, os fundamentos experimentais, que son a base da ciencia, chegan a ser filosoficamente respectábeis. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Os_presocráticos"><span id="Os_presocr.C3.A1ticos"></span>Os presocráticos</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Historia_da_ciencia&veaction=edit&section=12" title="Editar a sección: «Os presocráticos»" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Historia_da_ciencia&action=edit&section=12" title="Editar o código fonte da sección: Os presocráticos"><span>editar a fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Porén para algúns, como o <a href="/wiki/Epistemolox%C3%ADa" title="Epistemoloxía">epistemólogo</a> <a href="/wiki/Geoffrey_Ernest_Richard_Lloyd" title="Geoffrey Ernest Richard Lloyd">Geoffrey Ernest Richard Lloyd</a>,<sup id="cite_ref-29" class="reference"><a href="#cite_note-29"><span>[</span>29<span>]</span></a></sup> o método científico fai a súa aparición na <a href="/wiki/Grecia" title="Grecia">Grecia</a> do <a href="/wiki/S%C3%A9culo_VII" title="Século VII">século VII</a> a.C. Así <a href="/wiki/Arist%C3%B3teles" title="Aristóteles">Aristóteles</a> foi un dos primeiros sabios en elaborar demostracións científicas. No entanto, os filósofos denominados <a href="/wiki/Presocr%C3%A1ticos" title="Presocráticos">presocráticos</a> foron os primeiros en interrogarse sobre os fenómenos naturais, polo que foron chamados φυσιολογοι (<i>physiologoi</i>, "fisiólogos") <sup id="cite_ref-30" class="reference"><a href="#cite_note-30"><span>[</span>30<span>]</span></a></sup> por Aristóteles, porque tiñan un discurso racional sobre a natureza, investigaban sobre as causas naturais dos <a href="/wiki/Fen%C3%B3meno" title="Fenómeno">fenómenos</a>, que chegaron a ser os primeiros obxectos do método. </p><p><a href="/wiki/Tales_de_Mileto" title="Tales de Mileto">Tales de Mileto</a> (ca. 625 - 547 a.C.) e <a href="/wiki/Pit%C3%A1goras" title="Pitágoras">Pitágoras</a> (ca. 570 - 480 a.C.) contribuíron principalmente ao nacemento dalgunhas das primeiras ciencias, como as matemáticas, a xeometría <a href="/wiki/Teorema_de_Pit%C3%A1goras" title="Teorema de Pitágoras">teorema de Pitágoras</a>), a astronomía e mesmo a música. </p><p>As súas primeiras investigacións están marcadas pola vontade de imputar a constitución do mundo (ou κόσμος, <i>cosmos</i>) a un principio natural único (o lume para <a href="/wiki/Her%C3%A1clito_de_%C3%89feso" title="Heráclito de Éfeso">Heráclito</a> por exemplo) ou divino (para <a href="/wiki/Anaximandro_de_Mileto" title="Anaximandro de Mileto">Anaximandro</a>). Os presocráticos introducen os principios constitutivos dos fenómenos, os αρχή (<i>arqué</i>). </p> <center><ul class="gallery mw-gallery-traditional"> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Ficheiro:Thales.jpg" class="mw-file-description" title="Tales de Mileto"><img alt="Tales de Mileto" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/45/Thales.jpg/93px-Thales.jpg" decoding="async" width="93" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/45/Thales.jpg/140px-Thales.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/45/Thales.jpg/187px-Thales.jpg 2x" data-file-width="361" data-file-height="463" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/wiki/Tales_de_Mileto" title="Tales de Mileto">Tales de Mileto</a></div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Ficheiro:Anaximander.jpg" class="mw-file-description" title="Anaximandro de Mileto, detalle en A escola de Atenas, de Raphael"><img alt="Anaximandro de Mileto, detalle en A escola de Atenas, de Raphael" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/38/Anaximander.jpg/64px-Anaximander.jpg" decoding="async" width="64" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/38/Anaximander.jpg/96px-Anaximander.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/38/Anaximander.jpg/128px-Anaximander.jpg 2x" data-file-width="282" data-file-height="526" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/wiki/Anaximandro_de_Mileto" title="Anaximandro de Mileto">Anaximandro de Mileto</a>, detalle en <i>A escola de Atenas</i>, de <a href="/wiki/Raphael" title="Raphael">Raphael</a></div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Ficheiro:Kapitolinischer_Pythagoras.jpg" class="mw-file-description" title="Pitágoras"><img alt="Pitágoras" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3d/Kapitolinischer_Pythagoras.jpg/90px-Kapitolinischer_Pythagoras.jpg" decoding="async" width="90" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3d/Kapitolinischer_Pythagoras.jpg/135px-Kapitolinischer_Pythagoras.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3d/Kapitolinischer_Pythagoras.jpg/180px-Kapitolinischer_Pythagoras.jpg 2x" data-file-width="449" data-file-height="599" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/wiki/Pit%C3%A1goras" title="Pitágoras">Pitágoras</a></div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Ficheiro:Hendrik_ter_Brugghen_-_Heraclitus.jpg" class="mw-file-description" title="Heráclito chorando, por Hendrick ter Brugghen (1628)"><img alt="Heráclito chorando, por Hendrick ter Brugghen (1628)" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/30/Hendrik_ter_Brugghen_-_Heraclitus.jpg/98px-Hendrik_ter_Brugghen_-_Heraclitus.jpg" decoding="async" width="98" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/30/Hendrik_ter_Brugghen_-_Heraclitus.jpg/146px-Hendrik_ter_Brugghen_-_Heraclitus.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/30/Hendrik_ter_Brugghen_-_Heraclitus.jpg/195px-Hendrik_ter_Brugghen_-_Heraclitus.jpg 2x" data-file-width="1303" data-file-height="1600" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/wiki/Her%C3%A1clito_de_%C3%89feso" title="Heráclito de Éfeso">Heráclito</a> chorando, por Hendrick ter Brugghen (1628)</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Ficheiro:Parmenides.jpg" class="mw-file-description" title="Parménides de Elea"><img alt="Parménides de Elea" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ed/Parmenides.jpg/92px-Parmenides.jpg" decoding="async" width="92" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ed/Parmenides.jpg/138px-Parmenides.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ed/Parmenides.jpg/183px-Parmenides.jpg 2x" data-file-width="283" data-file-height="370" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/wiki/Parm%C3%A9nides_de_Elea" title="Parménides de Elea">Parménides de Elea</a></div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Ficheiro:Zeno_of_Citium,_drawing.jpg" class="mw-file-description" title="Zenón de Elea"><img alt="Zenón de Elea" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/98/Zeno_of_Citium%2C_drawing.jpg/81px-Zeno_of_Citium%2C_drawing.jpg" decoding="async" width="81" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/98/Zeno_of_Citium%2C_drawing.jpg/121px-Zeno_of_Citium%2C_drawing.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/98/Zeno_of_Citium%2C_drawing.jpg/162px-Zeno_of_Citium%2C_drawing.jpg 2x" data-file-width="220" data-file-height="326" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/wiki/Zen%C3%B3n_de_Elea" title="Zenón de Elea">Zenón de Elea</a></div> </li> </ul></center> <p>Os presocráticos inician tamén unha reflexión sobre a <a href="/wiki/Epistemolox%C3%ADa" title="Epistemoloxía">teoría do coñecemento</a>. Constatan que a razón por unha parte e os sentidos por outra conducen a conclusións contraditorias; <a href="/wiki/Parm%C3%A9nides_de_Elea" title="Parménides de Elea">Parménides</a> opta pola razón e estima que só ela pode levar ao coñecemento, debido a que os nosos sentidos equivócanos. Eles, por exemplo, ensínanos que o movemento existe, mentres que a razón nos ensina que non existe. Este exemplo ilústrase polos célebres paradoxos do seu discípulo <a href="/wiki/Zen%C3%B3n_de_Elea" title="Zenón de Elea">Zenón de Elea</a>. Se Heráclito ten unha opinión oposta no concernente ao movemento, comparte a idea de que os sentidos son enganadores. </p><p>Estas concepcións favoreceron a reflexión matemática. Pola contra, foron un obstáculo para o desenvolvemento das outras ciencias, e singularmente das ciencias experimentais. Sobre esta cuestión, esta corrente de pensamento prolóngase, aínda que de maneira máis matizada, até <a href="/wiki/Plat%C3%B3n" title="Platón">Platón</a>, porque os sentidos non revelan máis que unha imaxe imperfecta e deformada das ideas, que son a verdadeira realidade (<a href="/wiki/Alegor%C3%ADa_da_caverna" class="mw-redirect" title="Alegoría da caverna">alegoría da caverna</a>). </p><p>A estes filósofos oponse a corrente <a href="/wiki/Epicuro_de_Samos" class="mw-redirect" title="Epicuro de Samos">epicúrea</a>. Iniciada por <a href="/wiki/Dem%C3%B3crito" title="Demócrito">Demócrito</a>, contemporáneo de <a href="/wiki/S%C3%B3crates" title="Sócrates">Sócrates</a>, desenvolveuna, evidentemente, <a href="/wiki/Epicuro_de_Samos" class="mw-redirect" title="Epicuro de Samos">Epicuro</a> e foi magnificamente exposta polo romano <a href="/wiki/Lucrecio" title="Lucrecio">Lucrecio</a> en <i><a href="/wiki/De_rerum_natura" title="De rerum natura">De rerum natura</a></i>. Para eles, os sentidos dannos o coñecemento da realidade. </p> <center><ul class="gallery mw-gallery-traditional"> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Ficheiro:Democritus2.jpg" class="mw-file-description" title="Demócrito de Abdera"><img alt="Demócrito de Abdera" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b9/Democritus2.jpg/87px-Democritus2.jpg" decoding="async" width="87" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b9/Democritus2.jpg/130px-Democritus2.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b9/Democritus2.jpg/173px-Democritus2.jpg 2x" data-file-width="518" data-file-height="716" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/wiki/Dem%C3%B3crito_de_Abdera" class="mw-redirect" title="Demócrito de Abdera">Demócrito de Abdera</a></div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Ficheiro:Bramante_heracleitus_and_democritus.jpeg" class="mw-file-description" title="O chorón Heráclito e o risoño Demócrito, fresco de Donato Bramante (1444–1514)"><img alt="O chorón Heráclito e o risoño Demócrito, fresco de Donato Bramante (1444–1514)" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7d/Bramante_heracleitus_and_democritus.jpeg/120px-Bramante_heracleitus_and_democritus.jpeg" decoding="async" width="120" height="92" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7d/Bramante_heracleitus_and_democritus.jpeg/180px-Bramante_heracleitus_and_democritus.jpeg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7d/Bramante_heracleitus_and_democritus.jpeg/240px-Bramante_heracleitus_and_democritus.jpeg 2x" data-file-width="1030" data-file-height="786" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><i>O chorón <a href="/wiki/Her%C3%A1clito" class="mw-redirect" title="Heráclito">Heráclito</a> e o risoño <a href="/wiki/Dem%C3%B3crito" title="Demócrito">Demócrito</a></i>, fresco de Donato Bramante (1444–1514)</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Ficheiro:Epicurus_bust.jpg" class="mw-file-description" title="Epicuro"><img alt="Epicuro" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d6/Epicurus_bust.jpg/71px-Epicurus_bust.jpg" decoding="async" width="71" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d6/Epicurus_bust.jpg/106px-Epicurus_bust.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d6/Epicurus_bust.jpg/141px-Epicurus_bust.jpg 2x" data-file-width="590" data-file-height="1000" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/wiki/Epicuro_de_Samos" class="mw-redirect" title="Epicuro de Samos">Epicuro</a></div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Ficheiro:Portrait_of_Eratosthenes.png" class="mw-file-description" title="Eratóstenes"><img alt="Eratóstenes" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a2/Portrait_of_Eratosthenes.png/120px-Portrait_of_Eratosthenes.png" decoding="async" width="120" height="119" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a2/Portrait_of_Eratosthenes.png/180px-Portrait_of_Eratosthenes.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a2/Portrait_of_Eratosthenes.png/240px-Portrait_of_Eratosthenes.png 2x" data-file-width="278" data-file-height="275" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/wiki/Erat%C3%B3stenes" title="Eratóstenes">Eratóstenes</a></div> </li> </ul></center> <p>A súa teoría <a href="/wiki/Atomismo" title="Atomismo">atomista</a> afirma que a materia está formada por entidades innumerábeis e indivisíbeis, os <a href="/wiki/%C3%81tomo" title="Átomo">átomos</a>. Estes xúntanse para formaren a materia como as letras se xuntan para formaren as palabras. Todo está constituído por átomos, comprendidos os deuses. Estes, segundo Epicuro, non se interesan en absoluto polos homes, e non hai, por tanto, que temelos. </p><p>Encóntrase pois no epicureísmo a primeira formulación clara da separación entre o saber e a relixión, mesmo se, de maneira menos explícita, o conxunto dos presocráticos se caracteriza polo rexeitamento a deixar que os <a href="/wiki/Mito" title="Mito">mitos</a> expliquen os fenómenos naturais, como as <a href="/wiki/Eclipse" title="Eclipse">eclipses</a>. </p><p>Habería que esperar a Aristóteles para conciliar as diferenzas entre as dúas correntes de pensamento mencionadas máis arriba. </p><p>O método presocrático está igualmente fundado no seu discurso, apoiado nos elementos da <a href="/wiki/Ret%C3%B3rica" title="Retórica">retórica</a>: as demostracións proceden por unha <a href="/wiki/Argumentaci%C3%B3n" title="Argumentación">argumentación</a> lóxica e pola elaboración de conceptos abstractos, aínda que xenéricos. </p><p>Pitágoras afirmaba que a Terra era unha esfera, opinión que sustentaban tamén moitos outros pensadores gregos. E, ao redor de 235 a.C., <a href="/wiki/Erat%C3%B3stenes" title="Eratóstenes">Eratóstenes</a> deu un paso adiante ao determinar o diámetro terrestre por primeira vez, para o que deseñou un enxeñoso experimento.<sup id="cite_ref-31" class="reference"><a href="#cite_note-31"><span>[</span>31<span>]</span></a></sup> Obtivo un resultado asombrosamente próximo ao real, só un 15 % máis elevado do que se considera correcto actualmente, a pesar dos escasos medios dos que dispoñía. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Platón_e_a_dialéctica"><span id="Plat.C3.B3n_e_a_dial.C3.A9ctica"></span>Platón e a dialéctica</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Historia_da_ciencia&veaction=edit&section=13" title="Editar a sección: «Platón e a dialéctica»" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Historia_da_ciencia&action=edit&section=13" title="Editar o código fonte da sección: Platón e a dialéctica"><span>editar a fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="detail principal"> <dl><dd><span><span><i>Artigo principal</i><i>:</i> <a href="/wiki/Dial%C3%A9ctica" title="Dialéctica">Dialéctica</a>.</span></span></dd></dl></div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Plato_Pio-Clemetino_Inv305.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/da/Plato_Pio-Clemetino_Inv305.jpg/200px-Plato_Pio-Clemetino_Inv305.jpg" decoding="async" width="200" height="303" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/da/Plato_Pio-Clemetino_Inv305.jpg/300px-Plato_Pio-Clemetino_Inv305.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/da/Plato_Pio-Clemetino_Inv305.jpg/400px-Plato_Pio-Clemetino_Inv305.jpg 2x" data-file-width="1450" data-file-height="2200" /></a><figcaption>Busto de <a href="/wiki/Plat%C3%B3n" title="Platón">Platón</a>.</figcaption></figure> <p>Con <a href="/wiki/S%C3%B3crates" title="Sócrates">Sócrates</a> e <a href="/wiki/Plat%C3%B3n" title="Platón">Platón</a>, en relación ás palabras e aos diálogos, a razón (<a href="/wiki/Lingua_grega" title="Lingua grega">grego antigo</a> λόγοσ, <i>lógos</i>), e o coñecemento chegan a estar intimamente ligados. Aparece o razoamento abstracto e construído. Para Platón, as teorías das formas son o modelo de todo o que é sensíbel, sendo o sensíbel un conxunto de combinacións xeométricas de elementos. Platón abre así a vía á matematización dos fenómenos. </p><p>As ciencias sitúanse na vía da filosofía, no sentido do discurso sobre a sabedoría; pola súa parte, e á inversa, a filosofía busca nas ciencias un fundamento seguro. </p><p>A utilización da <a href="/wiki/Dial%C3%A9ctica" title="Dialéctica">dialéctica</a>, que é a esencia mesma da ciencia, completa entón á filosofía, que ten a primacía do coñecemento discursivo (polo discurso), ou διάνοια, <i>diánoia</i>, en grego. </p><p>Para Michel Blay "o método dialéctico é o único que, rexeitando sucesivamente as hipóteses, se eleva até o principio mesmo para asegurar solidamente as súas conclusións". <a href="/wiki/S%C3%B3crates" title="Sócrates">Sócrates</a> expón os principios no <i><a href="/wiki/Teeteto_(di%C3%A1logo)" title="Teeteto (diálogo)">Teeteto</a></i>.<sup id="cite_ref-32" class="reference"><a href="#cite_note-32"><span>[</span>32<span>]</span></a></sup> Para Platón, a busca da verdade e da sabedoría (a filosofía) é indisociábel da dialéctica científica, é en efecto o sentido da inscrición que figura sobre o frontón da <a href="/wiki/Academia_de_Atenas" title="Academia de Atenas">Academia</a>, en <a href="/wiki/Atenas" title="Atenas">Atenas</a>: "Que ninguén entre aquí se non é xeómetra". </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Aristóteles_e_a_física"><span id="Arist.C3.B3teles_e_a_f.C3.ADsica"></span>Aristóteles e a física</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Historia_da_ciencia&veaction=edit&section=14" title="Editar a sección: «Aristóteles e a física»" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Historia_da_ciencia&action=edit&section=14" title="Editar o código fonte da sección: Aristóteles e a física"><span>editar a fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="detail principal"> <dl><dd><span><span><i>Artigos principais</i><i>:</i> <a href="/wiki/Arist%C3%B3teles" title="Aristóteles">Aristóteles</a> e <a href="/wiki/F%C3%ADsica" title="Física">Física</a>.</span></span></dd></dl></div> <figure class="mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Aristoteles_Louvre.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a4/Aristoteles_Louvre.jpg/200px-Aristoteles_Louvre.jpg" decoding="async" width="200" height="267" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a4/Aristoteles_Louvre.jpg/300px-Aristoteles_Louvre.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a4/Aristoteles_Louvre.jpg/400px-Aristoteles_Louvre.jpg 2x" data-file-width="1680" data-file-height="2241" /></a><figcaption><a href="/wiki/Arist%C3%B3teles" title="Aristóteles">Aristóteles</a>. <a href="/wiki/Museo_do_Louvre" title="Museo do Louvre">Museo do Louvre</a>.</figcaption></figure> <p>É sobre todo con <a href="/wiki/Arist%C3%B3teles" title="Aristóteles">Aristóteles</a>, que funda a <a href="/wiki/F%C3%ADsica" title="Física">física</a> e a <a href="/wiki/Zoolox%C3%ADa" title="Zooloxía">zooloxía</a>, cando a ciencia adquire un método, baseado na <a href="/wiki/Deduci%C3%B3n" title="Dedución">dedución</a>. A el débese a primeira formulación do <a href="/wiki/Siloxismo" title="Siloxismo">siloxismo</a> e da <a href="/wiki/Razoamento_indutivo" title="Razoamento indutivo">indución</a>.<sup id="cite_ref-33" class="reference"><a href="#cite_note-33"><span>[</span>33<span>]</span></a></sup> As nocións de "materia", "forma", "potencia" e "acto" foron os primeiros conceptos de elaboración abstracta.<sup id="cite_ref-34" class="reference"><a href="#cite_note-34"><span>[</span>34<span>]</span></a></sup> Para Aristóteles, a ciencia está subordinada á filosofía ("é unha filosofía secundaria", dixo) e ten por obxecto a busca dos primeiros <a href="/wiki/Principio_(f%C3%ADsica)" title="Principio (física)">principios</a> e das primeiras <a href="/w/index.php?title=Causa_(hom%C3%B3nimos)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Causa (homónimos) (a páxina aínda non existe)">causas</a>, o que o discurso científico chamará o <a href="/wiki/Determinismo" title="Determinismo">causalismo</a> e que a filosofía denomina <a href="/wiki/Aristotelismo" title="Aristotelismo">aristotelismo</a>. </p><p>Porén, Aristóteles é a orixe dun retroceso do pensamento en relación a certos presocráticos en canto ao lugar da Terra no espazo. Seguindo a <a href="/wiki/Eudoxo_de_Cnidos" class="mw-redirect" title="Eudoxo de Cnidos">Eudoxo de Cnidos</a>, imaxina un sistema <a href="/wiki/Xeocentrismo" title="Xeocentrismo">xeocéntrico</a> e considera que o <a href="/wiki/Universo" title="Universo">cosmos</a> é finito. E será seguido nisto polos seus sucesores en materia de <a href="/wiki/Astronom%C3%ADa" title="Astronomía">astronomía</a>, até <a href="/wiki/Cop%C3%A9rnico" class="mw-redirect" title="Copérnico">Copérnico</a>, coa única excepción de <a href="/wiki/Aristarco_de_Samos" title="Aristarco de Samos">Aristarco</a>, que propuxera un sistema <a href="/wiki/Heliocentrismo" class="mw-redirect" title="Heliocentrismo">heliocéntrico</a>. </p><p>Determina, por outra parte, que <i>o vivo</i> está ordenado segundo unha cadea xerarquizada, pero a súa teoría é sobre todo <a href="/wiki/Fixismo" title="Fixismo">fixista</a>. Estabelece a existencia dos primeiros principios indemostrábeis, antecesores das <a href="/wiki/Conxectura" title="Conxectura">conxecturas</a> matemáticas e lóxicas. Descompón as <a href="/wiki/Proposici%C3%B3n" title="Proposición">proposicións</a> en <a href="/wiki/Substantivo" title="Substantivo">nome</a> e <a href="/wiki/Verbo" title="Verbo">verbo</a>, base da ciencia lingüística. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Período_alexandrino._Alexandría_na_época_romana"><span id="Per.C3.ADodo_alexandrino._Alexandr.C3.ADa_na_.C3.A9poca_romana"></span>Período alexandrino. Alexandría na época romana</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Historia_da_ciencia&veaction=edit&section=15" title="Editar a sección: «Período alexandrino. Alexandría na época romana»" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Historia_da_ciencia&action=edit&section=15" title="Editar o código fonte da sección: Período alexandrino. Alexandría na época romana"><span>editar a fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="detail principal"> <dl><dd><span><span><i>Véxase tamén</i><i>:</i> <a href="/wiki/Per%C3%ADodo_helen%C3%ADstico" title="Período helenístico">Período helenístico</a>.</span></span></dd></dl></div> <figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Archimedes_(Idealportrait).jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2b/Archimedes_%28Idealportrait%29.jpg/210px-Archimedes_%28Idealportrait%29.jpg" decoding="async" width="210" height="233" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2b/Archimedes_%28Idealportrait%29.jpg/315px-Archimedes_%28Idealportrait%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2b/Archimedes_%28Idealportrait%29.jpg/420px-Archimedes_%28Idealportrait%29.jpg 2x" data-file-width="591" data-file-height="655" /></a><figcaption><a href="/wiki/Arquimedes" class="mw-redirect" title="Arquimedes">Arquimedes</a>.</figcaption></figure> <p>O período chamado <i>alexandrino</i> ou <i><a href="/wiki/Per%C3%ADodo_helen%C3%ADstico" title="Período helenístico">helenístico</a></i> (de <a href="/wiki/-323" title="-323">323</a> a.C. até <a href="/wiki/-30" title="-30">30</a> a.C.) é o prolongamento da cultura grega na época romana e está marcado por progresos significativos en <a href="/wiki/Astronom%C3%ADa" title="Astronomía">astronomía</a> e en <a href="/wiki/Matem%C3%A1ticas" title="Matemáticas">matemáticas</a>, así como por algúns avances na <a href="/wiki/F%C3%ADsica" title="Física">física</a>. A cidade exipcia de <a href="/wiki/Alexandr%C3%ADa" title="Alexandría">Alexandría</a> foi o centro intelectual dos sabios da época, que eran gregos. </p><p>Os traballos de <a href="/wiki/Arquimedes" class="mw-redirect" title="Arquimedes">Arquimedes</a> (<a href="/wiki/-292" title="-292">292</a> a.C. - <a href="/wiki/-212" title="-212">212</a> a.C.) sobre o <a href="/wiki/Impulso_hidrost%C3%A1tico" class="mw-redirect" title="Impulso hidrostático">impulso hidrostático</a> (<a href="/wiki/Principio_de_Arquimedes" class="mw-redirect" title="Principio de Arquimedes">principio de Arquimedes</a>) conduciron á primeira lei física coñecida despois de <a href="/wiki/Erat%C3%B3stenes" title="Eratóstenes">Eratóstenes</a> (<a href="/wiki/-276" title="-276">276</a> a.C. - <a href="/wiki/-194" title="-194">194</a> a.C.) sobre o diámetro terrestre ou de <a href="/wiki/Aristarco_de_Samos" title="Aristarco de Samos">Aristarco de Samos</a> (<a href="/wiki/-310" title="-310">310</a> a.C. - <a href="/wiki/-240" title="-240">240</a> a.C.) sobre as distancias Terra-Lúa e Terra-Sol que testemuñaran un grande enxeño. </p><p><a href="/wiki/Apolonio_de_P%C3%A9rgamo" class="mw-redirect" title="Apolonio de Pérgamo">Apolonio de Pérgamo</a> constrúe o modelo dos movementos dos planetas coa axuda de órbitas excéntricas. <a href="/wiki/Hiparco_de_Nicea" class="mw-redirect" title="Hiparco de Nicea">Hiparco de Nicea</a> (<a href="/wiki/-194" title="-194">194</a> a.C. - <a href="/wiki/-120" title="-120">120</a> a.C.) perfecciona os instrumentos de observación como o <a href="/wiki/Dioptro" title="Dioptro">dioptro</a>, o <a href="/wiki/Gnomon" title="Gnomon">gnomon</a> e o <a href="/wiki/Astrolabio" title="Astrolabio">astrolabio</a>. </p><p>En <a href="/wiki/%C3%81lxebra" title="Álxebra">álxebra</a> e <a href="/wiki/Xeometr%C3%ADa" title="Xeometría">xeometría</a>, divídese o círculo en 360°, e créase incluso o primeiro globo celeste (ou <a href="/wiki/Universo" title="Universo">orbe</a>). Hiparco redacta tamén un tratado en 12 libros sobre o cálculo das ordes (denominadas hoxe en día <a href="/wiki/Trigonometr%C3%ADa" title="Trigonometría">trigonometría</a>). </p> <figure class="mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:P._Oxy._I_29.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8d/P._Oxy._I_29.jpg/200px-P._Oxy._I_29.jpg" decoding="async" width="200" height="122" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8d/P._Oxy._I_29.jpg/300px-P._Oxy._I_29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8d/P._Oxy._I_29.jpg/400px-P._Oxy._I_29.jpg 2x" data-file-width="1694" data-file-height="1032" /></a><figcaption>Fragmento dos <i><a href="/wiki/Elementos_de_Euclides" title="Elementos de Euclides">Elementos de Euclides</a></i>.</figcaption></figure> <p><a href="/wiki/Euclides" title="Euclides">Euclides</a> (<a href="/wiki/-325" title="-325">325</a> a.C. - <a href="/wiki/-265" title="-265">265</a> a.C.) é o autor dos <i><a href="/wiki/Elementos_de_Euclides" title="Elementos de Euclides">Elementos</a></i>, que están considerados como un dos textos fundadores das <a href="/wiki/Matem%C3%A1ticas" title="Matemáticas">matemáticas</a> modernas. </p><p>Os seus postulados, como o denominado "postulado de Euclides", que expresa que "por un punto dado dunha recta pasa unha, e unha soa, paralela a esta recta" está na base da <a href="/wiki/Xeometr%C3%ADa" title="Xeometría">xeometría</a> sistematizada. </p><p>En astronomía, proponse unha "<a href="/wiki/Epiciclo" title="Epiciclo">teoría dos epiciclos</a>" que permitirá á súa vez o establecemento de táboas astronómicas máis precisas. O conxunto revelaríase amplamente funcional, permitindo por exemplo calcular por primeira vez as <a href="/wiki/Eclipse" title="Eclipse">eclipses</a> lunares e solares. </p> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Ptolemy_16century.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/16/Ptolemy_16century.jpg/200px-Ptolemy_16century.jpg" decoding="async" width="200" height="260" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/16/Ptolemy_16century.jpg/300px-Ptolemy_16century.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/16/Ptolemy_16century.jpg/400px-Ptolemy_16century.jpg 2x" data-file-width="1173" data-file-height="1527" /></a><figcaption><a href="/wiki/Claudio_Tolomeo" title="Claudio Tolomeo">Claudio Tolomeo</a>, segundo un gravado alemán do <a href="/wiki/S%C3%A9culo_XVI" title="Século XVI">século XVI</a>.</figcaption></figure> <p><a href="/wiki/Claudio_Tolomeo" title="Claudio Tolomeo">Claudio Tolomeo</a> de Alexandría (ca. <a href="/wiki/85" title="85">85</a> d.C. - ca. <a href="/wiki/165" title="165">165</a>)<sup id="cite_ref-35" class="reference"><a href="#cite_note-35"><span>[</span>35<span>]</span></a></sup> prolonga e amplía os traballos de Hiparco e de Aristóteles sobre as órbitas planetarias e promove un <a href="/wiki/Xeocentrismo" title="Xeocentrismo">sistema xeocéntrico</a> do <a href="/wiki/Sistema_solar" title="Sistema solar">sistema solar</a>, que foi aceptado no mundo occidental e árabe durante máis de mil trescentos anos, até o modelo de <a href="/wiki/Nicolao_Cop%C3%A9rnico" title="Nicolao Copérnico">Nicolao Copérnico</a>. </p><p>Parece que foi membro da escola de Alexandría, cidade na que se supón que viviu toda a súa vida. </p><p>A súa obra astronómica principal son os 13 libros que integran a <i>Composición matemática</i> ou <i>Gran Sintaxe</i>, máis coñecida por <i><a href="/wiki/Almaxesto" title="Almaxesto">Almaxesto</a></i> —nome que deriva do título árabe que recibiu durante a Idade Media— que até a época de Copérnico e Kepler foi a obra fundamental da astronomía. </p> <div class="detail principal"> <dl><dd><span><span><i>Véxase tamén</i><i>:</i> <a href="/wiki/Almaxesto" title="Almaxesto">Almaxesto</a> e <a href="/wiki/Claudio_Tolomeo" title="Claudio Tolomeo">Claudio Tolomeo</a>.</span></span></dd></dl></div> <p>O desenvolvemento da trigonometría grega e as súas aplicacións á astronomía acadan o seu apoxeo nesta obra. Nela Tolomeo estabeleceu unha táboa que proporcionaba a lonxitude das cordas en función dos arcos de circunferencia que subtenden, o que equivalía a dar unha táboa de senos. </p><p>Tamén contén o <i>Almaxesto</i> a exposición do sistema xeocéntrico do mundo que, co nome de <a href="/wiki/Xeocentrismo" title="Xeocentrismo">sistema tolemaico</a>, tivo vixencia mesmo despois da obra de Copérnico. Nel daba conta das súas observacións astronómicas: cada planeta percorría, cun movemento uniforme, en sentido directo, unha pequena circunferencia, o <a href="/wiki/Epiciclo" title="Epiciclo">epiciclo</a>, o centro da cal describía á súa vez unha circunferencia moito maior, o <a href="/wiki/Deferente_(astronom%C3%ADa)" class="mw-redirect" title="Deferente (astronomía)">deferente</a>, que ten por centro á Terra, considerada como inmóbil no centro do universo. </p><p>Consta esta obra, ademais, dun catálogo de estrelas (que, para el, estaban fixas sobre unha especie de <i>bóveda celeste</i>), así como da descrición dos instrumentos necesarios para a observación astronómica. </p><p>A obra xeográfica de Tolomeo (<i>Planisphaerium</i>, <i>Geographia</i>), é tamén de grande importancia, e permaneceu vixente até o Renacemento. Porén, o seu valor científico non é comparábel ao da obra astronómica, á parte de que existen dúbidas acerca da súa autenticidade. </p> <figure class="mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Hypatia_(Charles_William_Mitchell).jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bb/Hypatia_%28Charles_William_Mitchell%29.jpg/200px-Hypatia_%28Charles_William_Mitchell%29.jpg" decoding="async" width="200" height="328" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bb/Hypatia_%28Charles_William_Mitchell%29.jpg/300px-Hypatia_%28Charles_William_Mitchell%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bb/Hypatia_%28Charles_William_Mitchell%29.jpg/400px-Hypatia_%28Charles_William_Mitchell%29.jpg 2x" data-file-width="1298" data-file-height="2130" /></a><figcaption><a href="/wiki/Hipatia" title="Hipatia">Hipatia</a>, imaxinada polo pintor inglés <a href="/w/index.php?title=Charles_William_Mitchell&action=edit&redlink=1" class="new" title="Charles William Mitchell (a páxina aínda non existe)">Charles William Mitchell</a> (1885).</figcaption></figure> <p>Tolomeo foi autor, así mesmo, dun tratado de astroloxía (<i>Tetrabiblon</i>), dunha teoría matemática dos sons (<i>Harmonicus</i>), e dun tratado de óptica. </p><p>Os tratados científicos de Tolomeo, especialmente o <i>Almaxesto</i> e a <i>Xeografía</i>, que é unha discusión profunda sobre os coñecementos <a href="/wiki/Xeograf%C3%ADa" title="Xeografía">xeográficos</a> do mundo grecorromano, exerceron unha moi grande influencia sobre as ciencias islámicas e europeas. </p><p>Cómpre sinalar tamén, nos derradeiros anos deste período, a <a href="/wiki/Hipatia" title="Hipatia">Hipatia</a> de Alexandría (ca. <a href="/wiki/355" title="355">355</a> - ca. <a href="/wiki/415" title="415">415</a>)<sup id="cite_ref-36" class="reference"><a href="#cite_note-36"><span>[</span>36<span>]</span></a></sup>, <a href="/wiki/Fil%C3%B3sofo" class="mw-redirect" title="Filósofo">filósofa</a>, e <a href="/wiki/Docente" title="Docente">mestra</a> <a href="/wiki/Neoplatonismo" title="Neoplatonismo">neoplatónica</a> grega,<sup id="cite_ref-37" class="reference"><a href="#cite_note-37"><span>[</span>37<span>]</span></a></sup> que destacou tamén nos campos das <a href="/wiki/Matem%C3%A1ticas" title="Matemáticas">matemáticas</a> e a <a href="/wiki/Astronom%C3%ADa" title="Astronomía">astronomía</a>,<sup id="cite_ref-38" class="reference"><a href="#cite_note-38"><span>[</span>38<span>]</span></a></sup> membro e líder da <a href="/wiki/Escola_neoplat%C3%B3nica_de_Alexandr%C3%ADa" title="Escola neoplatónica de Alexandría">Escola neoplatónica de Alexandría</a>. </p><p>Seguidora de <a href="/wiki/Plotino" title="Plotino">Plotino</a>, cultivou os estudos lóxicos e as ciencias exactas, levando unha vida <a href="/wiki/Ascetismo" title="Ascetismo">ascética</a>. Dela dixo Sócrates Escolásico: <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r6856698">.mw-parser-output .flexquote{display:flex;flex-direction:column;background:var(--background-color-neutral-subtle,#f8f9fa);border-left:3px solid var(--border-color-subtle,#c8ccd1);font-size:90%;margin:1em 4em;padding:.4em .8em}.mw-parser-output .flexquote>.flex{display:flex;flex-direction:row}.mw-parser-output .flexquote>.flex>.quote{width:100%}.mw-parser-output .flexquote>.flex>.separator{border-left:1px solid var(--border-color-subtle,#c8ccd1);border-top:1px solid var(--border-color-subtle,#c8ccd1);margin:.4em .8em}.mw-parser-output .flexquote>.cite{text-align:right}@media all and (max-width:600px){.mw-parser-output .flexquote>.flex{flex-direction:column}}</style> </p> <blockquote class="flexquote"> <div class="flex"> <div class="quote">"<i>Había unha muller en Alexandría que se chamaba <a href="/wiki/Hipatia" title="Hipatia">Hipatia</a>, filla do filósofo <a href="/wiki/Te%C3%B3n_de_Alexandr%C3%ADa" title="Teón de Alexandría">Teón</a>, que logrou tales alcances en <a href="/wiki/Literatura" title="Literatura">literatura</a> e <a href="/wiki/Ciencia" title="Ciencia">ciencia</a>, que sobrepasou en moito a todos os <a href="/wiki/Filosof%C3%ADa" title="Filosofía">filósofos</a> do seu tempo. Sucesora da escola de <a href="/wiki/Plat%C3%B3n" title="Platón">Platón</a> e <a href="/wiki/Plotino" title="Plotino">Plotino</a>, explicaba os principios da filosofía aos seus oíntes, moitos dos cales viñan de lonxe para recibir a súa instrución."</i></div> </div><div class="cite">Sócrates Escolástico<sup id="cite_ref-39" class="reference"><a href="#cite_note-39"><span>[</span>39<span>]</span></a></sup></div> </blockquote> <p>Educou unha selecta escola de aristócratas cristiáns e pagáns que ocuparon posteriormente altos cargos, entre os que destacan o bispo <a href="/wiki/Sinesio_de_Cirene" title="Sinesio de Cirene">Sinesio de Cirene</a> —que mantivo unha importante correspondencia con ela—, <a href="/wiki/Hesiquio_de_Alexandr%C3%ADa" title="Hesiquio de Alexandría">Hesiquio de Alexandría</a> e <a href="/wiki/Orestes_(prefecto)" title="Orestes (prefecto)">Orestes</a>, <a href="/wiki/Prefecto" title="Prefecto">prefecto</a> de <a href="/wiki/Exipto" title="Exipto">Exipto</a> no momento da súa morte. </p><p>O feito de ser unha filósofa <a href="/wiki/Pag%C3%A1n" class="mw-redirect" title="Pagán">pagá</a> (nun medio maioritariamente <a href="/wiki/Cristi%C3%A1n" class="mw-redirect" title="Cristián">cristián</a>) considérase como un dos factores que contribuíron para que fose asasinada.<sup id="cite_ref-40" class="reference"><a href="#cite_note-40"><span>[</span>40<span>]</span></a></sup> Hoxe está considerada como a primeira gran científica, especialmente matemática, da historia da humanidade. </p> <div class="detail principal"> <dl><dd><span><span><i>Véxase tamén</i><i>:</i> <a href="/wiki/Hipatia" title="Hipatia">Hipatia</a>.</span></span></dd></dl></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="A_Roma_imperial">A Roma imperial</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Historia_da_ciencia&veaction=edit&section=16" title="Editar a sección: «A Roma imperial»" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Historia_da_ciencia&action=edit&section=16" title="Editar o código fonte da sección: A Roma imperial"><span>editar a fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>A <a href="/wiki/Civilizaci%C3%B3n_romana" class="mw-redirect" title="Civilización romana">civilización romana</a> non proporcionou grandes avances na ciencia. A filosofía, a medicina e as matemáticas son de orixe grega, así como algunhas técnicas agrícolas. </p><p>Aínda así, na época romana cabe citar os nomes de <a href="/wiki/Diosc%C3%B3rides" title="Dioscórides">Dioscórides</a>, grego, un dos primeiros <a href="/wiki/Bot%C3%A1nica" title="Botánica">botánicos</a>; de <a href="/wiki/Lucrecio" title="Lucrecio">Lucrecio</a> e a súa obra <i>De rerum naturae</i> (Das cousas da natureza), e de <a href="/wiki/Plinio_o_Vello" title="Plinio o Vello">Plinio o Vello</a> (23 - 79 d.C.), autor dunha importante <i><a href="/wiki/Historia_natural" title="Historia natural">Historia natural</a></i> na que se citan especies tanto reais coma inventadas. Posteriormente destaca <a href="/wiki/Galeno" title="Galeno">Galeno</a> (129 - 201), famoso polas súas achegas no campo da medicina. </p> <center><ul class="gallery mw-gallery-traditional"> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Ficheiro:Dioscorides.jpg" class="mw-file-description" title="Dioscórides"><img alt="Dioscórides" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c8/Dioscorides.jpg/95px-Dioscorides.jpg" decoding="async" width="95" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c8/Dioscorides.jpg/142px-Dioscorides.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/c/c8/Dioscorides.jpg 2x" data-file-width="168" data-file-height="213" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/wiki/Diosc%C3%B3rides" title="Dioscórides">Dioscórides</a></div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Ficheiro:Vitruvius.jpg" class="mw-file-description" title="Vitruvio prsentantando De architectura a Augusto, gravado de 1654"><img alt="Vitruvio prsentantando De architectura a Augusto, gravado de 1654" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a3/Vitruvius.jpg/120px-Vitruvius.jpg" decoding="async" width="120" height="78" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a3/Vitruvius.jpg/180px-Vitruvius.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a3/Vitruvius.jpg/240px-Vitruvius.jpg 2x" data-file-width="1366" data-file-height="886" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/wiki/Vitruvio" class="mw-redirect" title="Vitruvio">Vitruvio</a> prsentantando <i>De architectura</i> a <a href="/wiki/Augusto" class="mw-redirect" title="Augusto">Augusto</a>, gravado de <a href="/wiki/1654" title="1654">1654</a> </div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Ficheiro:Apollodorus_of_Damascus,_Greek_Architect_and_Engineer._Pic_01.jpg" class="mw-file-description" title="Apolodoro de Damasco"><img alt="Apolodoro de Damasco" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4e/Apollodorus_of_Damascus%2C_Greek_Architect_and_Engineer._Pic_01.jpg/90px-Apollodorus_of_Damascus%2C_Greek_Architect_and_Engineer._Pic_01.jpg" decoding="async" width="90" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4e/Apollodorus_of_Damascus%2C_Greek_Architect_and_Engineer._Pic_01.jpg/135px-Apollodorus_of_Damascus%2C_Greek_Architect_and_Engineer._Pic_01.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4e/Apollodorus_of_Damascus%2C_Greek_Architect_and_Engineer._Pic_01.jpg/180px-Apollodorus_of_Damascus%2C_Greek_Architect_and_Engineer._Pic_01.jpg 2x" data-file-width="1920" data-file-height="2560" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/wiki/Apolodoro_de_Damasco" title="Apolodoro de Damasco">Apolodoro de Damasco</a></div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Ficheiro:Galen_detail.jpg" class="mw-file-description" title="Galeno"><img alt="Galeno" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f5/Galen_detail.jpg/96px-Galen_detail.jpg" decoding="async" width="96" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f5/Galen_detail.jpg/143px-Galen_detail.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f5/Galen_detail.jpg/191px-Galen_detail.jpg 2x" data-file-width="777" data-file-height="974" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/wiki/Galeno" title="Galeno">Galeno</a></div> </li> </ul></center> <p>En cambio, a <a href="/wiki/Tecnolox%C3%ADa" title="Tecnoloxía">tecnoloxía</a> <a href="/wiki/Roma_antiga" title="Roma antiga">romana</a> é un dos aspectos máis importantes da súa civilización. Esta tecnoloxía, en parte ligada á <a href="/wiki/T%C3%A9cnica" title="Técnica">técnica</a> da <a href="/wiki/B%C3%B3veda" title="Bóveda">bóveda</a>, probabelmente préstamo dos <a href="/wiki/Etrusco" class="mw-redirect" title="Etrusco">etruscos</a>, foi certamente a máis avanzada da <a href="/wiki/Idade_Antiga" title="Idade Antiga">Antigüidade</a>. Permitiu a <i>domesticación</i> do <a href="/wiki/Contorno" class="mw-redirect" title="Contorno">contorno</a>, especialmente mediante as <a href="/wiki/V%C3%ADa_romana" title="Vía romana"><i>vías</i></a> e os <a href="/wiki/Acueduto" title="Acueduto">acuedutos</a>. </p><p>Porén, os lazos entre a prosperidade económica do <a href="/wiki/Imperio_romano" class="mw-redirect" title="Imperio romano">Imperio romano</a> e o nivel tecnolóxico discútese por certos especialistas: algúns, como Emilio Gabba, historiador italiano, especialista da historia económica e social da <a href="/wiki/Rep%C3%BAblica_romana" class="mw-redirect" title="República romana">República romana</a>, consideran que os gastos militares frearon o progreso científico e técnico que, pese a todo, foi rico.<sup id="cite_ref-41" class="reference"><a href="#cite_note-41"><span>[</span>41<span>]</span></a></sup> </p><p>Para J. Kolendo, o progreso técnico romano estaría ligado a unha crise da man de obra, debida á ruptura no <i>abastecemento</i> de escravos non cualificados, baixo o emperador <a href="/wiki/Augusto" class="mw-redirect" title="Augusto">Augusto</a>. Os romanos serían así capaces de desenvolver técnicas alternativas. Para L. Cracco Ruggini, a tecnoloxía traduce a vontade de prestixio das capas dominantes.<sup id="cite_ref-42" class="reference"><a href="#cite_note-42"><span>[</span>42<span>]</span></a></sup> </p><p>O período durante o cal a tecnoloxía romana alcanza o seu apoxeo é entre os séculos <a href="/wiki/S%C3%A9culo_-II" title="Século -II">II a.C.</a> e <a href="/wiki/S%C3%A9culo_-I" title="Século -I">I a.C.</a>, sobre todo na época de <a href="/wiki/Augusto" class="mw-redirect" title="Augusto">Augusto</a>, co <a href="/wiki/Cemento_(construci%C3%B3n)" title="Cemento (construción)">cemento</a>, as conducións de <a href="/wiki/Chumbo" title="Chumbo">chumbo</a>, os <a href="/wiki/Guindastre" title="Guindastre">guindastres</a>, as <a href="/wiki/M%C3%A1quina" title="Máquina">máquinas</a>, as <a href="/wiki/C%C3%BApula" title="Cúpula">cúpulas</a>, os <a href="/wiki/Arco_(arquitectura)" title="Arco (arquitectura)">arcos</a> etc. Para a <a href="/wiki/Agricultura" title="Agricultura">agricultura</a>, desenvolven os <a href="/wiki/Mu%C3%AD%C3%B1o" title="Muíño">muíños de auga</a>. </p><p>Porén, os sabios romanos foron pouco numerosos e o discurso científico abstracto progresou pouco durante a Roma antiga: "Os romanos, facendo prevalecer as humanidades, a reflexión sobre o home e a expresión escrita e oral, sen dúbida ocultaron para o futuro as realidades científicas e técnicas<sup id="cite_ref-43" class="reference"><a href="#cite_note-43"><span>[</span>43<span>]</span></a></sup>, deixando á parte algúns grandes pensadores, como <a href="/wiki/Vitruvio" class="mw-redirect" title="Vitruvio">Vitruvio</a> ou <a href="/wiki/Apolodoro_de_Damasco" title="Apolodoro de Damasco">Apolodoro de Damasco</a>, frecuentemente de orixe estranxeira. </p><p>Os romanos achegaron, sobre todo, o sistema de <a href="/wiki/Numeraci%C3%B3n_romana" title="Numeración romana">numeración romana</a> para as unidades de medida, utilizando o <a href="/wiki/%C3%81baco" title="Ábaco">ábaco romano</a> para os cálculos, o que permitiu homoxeneizar o cómputo dos pesos e as distancias. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="A_ciencia_na_Idade_Media">A ciencia na Idade Media</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Historia_da_ciencia&veaction=edit&section=17" title="Editar a sección: «A ciencia na Idade Media»" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Historia_da_ciencia&action=edit&section=17" title="Editar o código fonte da sección: A ciencia na Idade Media"><span>editar a fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="detail principal"> <dl><dd><span><span><i>Artigo principal</i><i>:</i> <a href="/wiki/Ciencia_medieval" title="Ciencia medieval">Ciencia medieval</a>.</span></span></dd></dl></div> <p>Considérase xeralmente, desde un punto de vista evidentemente <a href="/wiki/Europa" title="Europa">eurocentrista</a>, que, tras da caída do <a href="/wiki/Imperio_Romano" title="Imperio Romano">Imperio Romano de Occidente</a> (<a href="/wiki/476" title="476">476</a> d.C.),<sup id="cite_ref-44" class="reference"><a href="#cite_note-44"><span>[</span>44<span>]</span></a></sup> gran parte de Europa (a Europa occidental) perdeu o contacto co coñecemento escrito, iniciándose a escura <a href="/wiki/Idade_Media" title="Idade Media">Idade Media</a>. </p><p>Pero cómpre ter en conta os avances tecnolóxicos e a evolución do pensamento científico do mundo oriental (<a href="/wiki/Civilizaci%C3%B3n_%C3%A1rabe-musulm%C3%A1" title="Civilización árabe-musulmá">civilización árabe-musulmá</a>) e, en primeiro lugar, os do <a href="/wiki/Imperio_Bizantino" title="Imperio Bizantino">Imperio Bizantino</a> que, herdeiro do saber latino, e cos saberes que tomou do mundo árabe-musulmán, e mesmo dos da <a href="/wiki/China" class="mw-redirect" title="China">China</a>, foi decisivo na construción da ciencia moderna. </p><p>O período da Idade Media esténdese desde a data antecitada até <a href="/wiki/1492" title="1492">1492</a> (data do <a href="/wiki/Descubrimento_de_Am%C3%A9rica" title="Descubrimento de América">descubrimento de América</a>) e coñece un desenvolvemento sen precedente das técnicas e das disciplinas científicas, a despeito dunha imaxe escurantista, propagada polos manuais escolares. Ademais, na actualidade, é común considerar o desenvolvemento da ciencia como un proceso continuo e gradual, cos seus antecedentes tamén medievais, e tamén na Europa occidental. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Europa">Europa</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Historia_da_ciencia&veaction=edit&section=18" title="Editar a sección: «Europa»" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Historia_da_ciencia&action=edit&section=18" title="Editar o código fonte da sección: Europa"><span>editar a fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Os <a href="/wiki/Bizancio" title="Bizancio">bizantinos</a> dominan a arquitectura urbana e a captación de auga; perfeccionaron igualmente as clepsidras (<a href="/wiki/Reloxo_de_auga" title="Reloxo de auga">reloxos de auga</a>) e as grandes <a href="/wiki/Nora_(m%C3%A1quina_hidr%C3%A1ulica)" title="Nora (máquina hidráulica)">norias</a> para a irrigación; tecnoloxías <a href="/wiki/Hidr%C3%A1ulica" title="Hidráulica">hidráulicas</a> que a civilización árabe herdou e que transmitiu á súa vez. A <a href="/wiki/Hixiene" title="Hixiene">hixiene</a> e a <a href="/wiki/Medicina" title="Medicina">medicina</a> experimentaron igualmente progresos.<sup id="cite_ref-45" class="reference"><a href="#cite_note-45"><span>[</span>45<span>]</span></a></sup> As universidades bizantinas así como as bibliotecas recompilaron numerosos tratados e obras de estudo sobre a filosofía e o saber científico da época.<sup id="cite_ref-46" class="reference"><a href="#cite_note-46"><span>[</span>46<span>]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Europa_occidental">Europa occidental</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Historia_da_ciencia&veaction=edit&section=19" title="Editar a sección: «Europa occidental»" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Historia_da_ciencia&action=edit&section=19" title="Editar o código fonte da sección: Europa occidental"><span>editar a fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>A Europa occidental, despois dun período de repregamento durante a Alta Idade Media, recupera un espírito cultural e técnico que culmina no <a href="/wiki/Renacemento_do_s%C3%A9culo_XII" title="Renacemento do século XII">Renacemento do século XII</a>. Porén, desde o <a href="/wiki/S%C3%A9culo_VIII" title="Século VIII">século VIII</a> ao <a href="/wiki/S%C3%A9culo_X" title="Século X">século X</a>, o período chamado, en <a href="/wiki/Francia" title="Francia">Francia</a>, da <i>Renaissance carolingienne</i> (Renacemento <a href="/wiki/Carlomagno" title="Carlomagno">carolixio</a>) permite, principalmente pola escolarización, a renovación do pensamento científico. A <a href="/wiki/Escol%C3%A1stica_(filosof%C3%ADa)" title="Escolástica (filosofía)">escolástica</a>, no <a href="/wiki/S%C3%A9culo_XI" title="Século XI">século XI</a>, preconiza un sistema coherente de pensamento próximo ao que será o <a href="/wiki/Empirismo" title="Empirismo">empirismo</a>. A <a href="/wiki/Filosof%C3%ADa" title="Filosofía">filosofía natural</a> (nome que en certas épocas se lle daba á <a href="/wiki/Ciencia" title="Ciencia">ciencia</a>) proponse como obxectivo a descrición da natureza, percibida como un sistema coherente de <a href="/wiki/Fen%C3%B3meno" title="Fenómeno">fenómenos</a> (ou <i>pragmata</i>), movidos por "<a href="/wiki/Lei" title="Lei">leis</a>".<sup id="cite_ref-47" class="reference"><a href="#cite_note-47"><span>[</span>47<span>]</span></a></sup> </p><p>Na Baixa Idade Media fai a súa aparición a <a href="/wiki/L%C3%B3xica" title="Lóxica">lóxica</a>, que permite que se desenvolvan diversos métodos científicos, así como os esforzos para elaborar <a href="/wiki/Modelo_matem%C3%A1tico" title="Modelo matemático">modelos matemáticos</a> ou médicos, o que xogará "un papel maior na evolución das diferentes concepcións do status das ciencias".<sup id="cite_ref-48" class="reference"><a href="#cite_note-48"><span>[</span>48<span>]</span></a></sup> </p><p>Por outra parte, o mundo medieval occidental ve aparecer unha "laicización do saber", concomitante coa "autonomización das ciencias". </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Mundo_musulmán"><span id="Mundo_musulm.C3.A1n"></span>Mundo musulmán</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Historia_da_ciencia&veaction=edit&section=20" title="Editar a sección: «Mundo musulmán»" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Historia_da_ciencia&action=edit&section=20" title="Editar o código fonte da sección: Mundo musulmán"><span>editar a fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="detail principal"> <dl><dd><span><span><i>Véxase tamén</i><i>:</i> <a href="/wiki/Civilizaci%C3%B3n_%C3%A1rabe-musulm%C3%A1" title="Civilización árabe-musulmá">Civilización árabe-musulmá</a>.</span></span></dd></dl></div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Harun-Charlemagne.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d9/Harun-Charlemagne.jpg/200px-Harun-Charlemagne.jpg" decoding="async" width="200" height="125" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d9/Harun-Charlemagne.jpg/300px-Harun-Charlemagne.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d9/Harun-Charlemagne.jpg/400px-Harun-Charlemagne.jpg 2x" data-file-width="765" data-file-height="477" /></a><figcaption><a href="/wiki/Harun_al-Rashid" title="Harun al-Rashid">Harun al-Rashid</a> recibe a unha delegación de <a href="/wiki/Carlomagno" title="Carlomagno">Carlomagno</a>.</figcaption></figure> <p>O mundo árabe-musulmán tivo o seu apoxeo intelectual desde o <a href="/wiki/S%C3%A9culo_VIII" title="Século VIII">século VIII</a> até o <a href="/wiki/S%C3%A9culo_XIV" title="Século XIV">século XIV</a>, o que permitiu o desenvolvemento dunha cultura científica específica, iniciada en <a href="/wiki/Damasco" title="Damasco">Damasco</a> baixo os últimos <a href="/wiki/Omeias" class="mw-redirect" title="Omeias">Omeias</a>, e despois en <a href="/wiki/Bagdad" title="Bagdad">Bagdad</a> baixo os primeiros <a href="/wiki/Ab%C3%A1sidas" class="mw-redirect" title="Abásidas">Abásidas</a>. A ciencia árabe-musulmá está fundada na tradución e a lectura crítica das obras da Antigüidade.<sup id="cite_ref-49" class="reference"><a href="#cite_note-49"><span>[</span>49<span>]</span></a></sup> </p><p>A extensíón do saber árabe-musulmán está estreitamente ligada ás guerras de conquista do <a href="/wiki/Islam" title="Islam">islam</a> que permitiu aos <a href="/wiki/Arabia" class="mw-redirect" title="Arabia">árabes</a> entrar en contacto coas civilizacións <a href="/wiki/India" title="India">hindú</a> e <a href="/wiki/China" class="mw-redirect" title="China">chinesa</a>. O <a href="/wiki/Papel" title="Papel">papel</a>, empréstito dos chineses, substitúe rapidamente ao <a href="/wiki/Pergameo" class="mw-redirect" title="Pergameo">pergameo</a> no mundo musulmán. O <a href="/wiki/Califa" title="Califa">Califa</a> <a href="/wiki/Harun_al-Rashid" title="Harun al-Rashid">Harun al-Rashid</a>, apaixonado da <a href="/wiki/Astronom%C3%ADa" title="Astronomía">astronomía</a>, crea en <a href="/wiki/829" title="829">829</a> en Bagdad o primeiro <a href="/wiki/Observatorio" title="Observatorio">observatorio</a> permanente, o que permitiu aos seus astrónomos realizar os seus propios estudos do movemento dos astros. </p><p><a href="/wiki/Al-Birun%C3%AD" class="mw-redirect" title="Al-Biruní">Al-Biruní</a>, retomando os escritos de <a href="/wiki/Erat%C3%B3stenes" title="Eratóstenes">Eratóstenes</a> de Alexandría, calcula o diámetro da Terra e afirma que ela xira sobre si mesma, moito antes que <a href="/wiki/Galileo" class="mw-redirect" title="Galileo">Galileo</a>. </p><p>En <a href="/wiki/832" title="832">832</a> fúndanse as <a href="/wiki/Casa_da_Sabedor%C3%ADa" title="Casa da Sabedoría">Casas da Sabedoría</a> (<i>Bait al-hikma</i>), lugares onde se comparte e desde onde se difunde o saber. </p><p>En <a href="/wiki/Medicina" title="Medicina">medicina</a>, <a href="/wiki/Avicena" title="Avicena">Avicena</a> (<a href="/wiki/980" title="980">980</a> - <a href="/wiki/1037" title="1037">1037</a>) redacta unha monumental enciclopedia, o <a href="/wiki/O_Canon_da_Medicina" title="O Canon da Medicina"><i>Qanûn</i></a>. <a href="/wiki/Ibn_Naf%C3%ADs" title="Ibn Nafís">Ibn Nafís</a> describe a <a href="/wiki/Aparello_circulatorio" class="mw-redirect" title="Aparello circulatorio">circulación sanguínea</a> pulmonar, e <a href="/wiki/Al-Raz%C3%AD" title="Al-Razí">al-Razí</a> recomenda o uso do <a href="/wiki/Etanol" title="Etanol">alcohol</a> en medicina. </p><p>No <a href="/wiki/S%C3%A9culo_XI" title="Século XI">século XI</a>, Abu-l-Qasim az-Zahrawi (coñecido como <a href="/wiki/Abulcas%C3%ADs" class="mw-redirect" title="Abulcasís">Abulcasís</a> en Occidente) escribe unha obra de referencia para a época, sobre a <a href="/wiki/Cirurx%C3%ADa" title="Cirurxía">cirurxía</a>. </p><p>En <a href="/wiki/Matem%C3%A1ticas" title="Matemáticas">matemáticas</a> a herdanza antiga salvagárdase e profundízase, permitindo o nacemento da <a href="/wiki/%C3%81lxebra" title="Álxebra">álxebra</a>. A utilización das <a href="/wiki/Cifra" title="Cifra">cifras árabes</a> e do <a href="/wiki/Cero" title="Cero">cero</a> fai posíbel os avances en <a href="/wiki/Combinatoria" title="Combinatoria">análise combinatoria</a> e en <a href="/wiki/Trigonometr%C3%ADa" title="Trigonometría">trigonometría</a>. </p><p>En fin, a <a href="/wiki/Teolox%C3%ADa" title="Teoloxía">teoloxía</a> <a href="/wiki/Mutazilismo" title="Mutazilismo">mutazilita</a> desenvólvese na lóxica e o racionalismo, inspirada na filosofía grega e na razón (<i>lógos</i>), e busca a maneira de facela compatíbel coas doutrinas islámicas. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="A_ciencia_na_China_medieval">A ciencia na China medieval</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Historia_da_ciencia&veaction=edit&section=21" title="Editar a sección: «A ciencia na China medieval»" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Historia_da_ciencia&action=edit&section=21" title="Editar o código fonte da sección: A ciencia na China medieval"><span>editar a fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>A <a href="/wiki/China" class="mw-redirect" title="China">China</a> da Antigüidade contribuíra sobre todo á innovación técnica, con tres inventos principais<sup id="cite_ref-50" class="reference"><a href="#cite_note-50"><span>[</span>50<span>]</span></a></sup> que son: o <a href="/wiki/Papel" title="Papel">papel</a> (que data do <a href="/wiki/S%C3%A9culo_-II" title="Século -II">século II a.C.</a>), a <a href="/wiki/P%C3%B3lvora" title="Pólvora">pólvora</a> (o primeiro rexistro escrito testemuñado parece ser o <i>Wujing Zongyao</i> que dataría en rededor de <a href="/wiki/1044" title="1044">1044</a>) e o <a href="/wiki/Comp%C3%A1s_(navegaci%C3%B3n)" title="Compás (navegación)">compás</a>, utilizado desde o <a href="/wiki/S%C3%A9culo_XI" title="Século XI">século XI</a>, na <a href="/wiki/Xeomancia" title="Xeomancia">xeomancia</a>. O científico chinés <a href="/wiki/Shen_Kuo" title="Shen Kuo">Shen Kuo</a> (<a href="/wiki/1031" title="1031">1031</a> - <a href="/wiki/1095" title="1095">1095</a>) da <a href="/wiki/Dinast%C3%ADa_Song" title="Dinastía Song">Dinastía Song</a> describe o compás magnético como instrumento de navegación. </p> <figure class="mw-default-size mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Model_Si_Nan_of_Han_Dynasty.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/53/Model_Si_Nan_of_Han_Dynasty.jpg/220px-Model_Si_Nan_of_Han_Dynasty.jpg" decoding="async" width="220" height="150" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/53/Model_Si_Nan_of_Han_Dynasty.jpg/330px-Model_Si_Nan_of_Han_Dynasty.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/53/Model_Si_Nan_of_Han_Dynasty.jpg/440px-Model_Si_Nan_of_Han_Dynasty.jpg 2x" data-file-width="839" data-file-height="573" /></a><figcaption>Maqueta dunha culler indicando o sur (chamada <i>sinan</i>) do tempo da <a href="/wiki/Dinast%C3%ADa_Han" title="Dinastía Han">dinastía Han</a> (206 a.C. - 220 d.C.).</figcaption></figure> <p>Para o historiador <a href="/wiki/Joseph_Needham" title="Joseph Needham">Joseph Needham</a>, en <i>Science et civilisation en Chine</i>,<sup id="cite_ref-51" class="reference"><a href="#cite_note-51"><span>[</span>51<span>]</span></a></sup> vasto estudo de dezasete volumes, a sociedade chinesa produciu unha ciencia innovadora, desde os seus inicios. O mesmo Needham relativiza a concepción segundo a cal a ciencia debe todo a Occidente. Para el, a China estaba incluso animada dunha ambición de recoller de maneira desinteresada o saber, antes inluso que as universidades occidentais.<sup id="cite_ref-52" class="reference"><a href="#cite_note-52"><span>[</span>52<span>]</span></a></sup> </p><p>Os tratados matemáticos e de demostración abondan como <i>Os Nove capítulos</i> (que presentan preto de 246 problemas) transmitidos por <a href="/wiki/Li_Hui" title="Li Hui">Li Hui</a> (<a href="/wiki/S%C3%A9culo_III" title="Século III">século III</a>) e por Li Chunfeng (<a href="/wiki/S%C3%A9culo_VII" title="Século VII">século VII</a>) ou aínda os <i>Reflexos das medidas dos círculos no mar</i> de Li Ye, que datan de <a href="/wiki/1248" title="1248">1248</a>, estudados por Karine Chemla e que abordan as nocións aritméticas das fraccións, da extracción de raíces cadradas e cúbicas, do cálculo da área do círculo e do volume da pirámide, entre outras.<sup id="cite_ref-53" class="reference"><a href="#cite_note-53"><span>[</span>53<span>]</span></a></sup> Karine Chelma igualmente demostrou que a opinión estendida segundo a cal a demostración matemática sería de orixe grega é parcialmente falsa, os chineses arranxaban os mesmos problemas na súa época; di tamén: non pode quedar centrada en occidente, a historia das ciencias exixe unha posta en perspectiva internacional dos saberes.<sup id="cite_ref-54" class="reference"><a href="#cite_note-54"><span>[</span>54<span>]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="A_India_dos_matemáticos_medievais"><span id="A_India_dos_matem.C3.A1ticos_medievais"></span>A India dos matemáticos medievais</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Historia_da_ciencia&veaction=edit&section=22" title="Editar a sección: «A India dos matemáticos medievais»" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Historia_da_ciencia&action=edit&section=22" title="Editar o código fonte da sección: A India dos matemáticos medievais"><span>editar a fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Os matemáticos hindús da Idade Media eran particularmente abstractos e non estaban orientados cara á práctica, en contraste cos exipcios, por exemplo. </p><p>É con <a href="/wiki/Brahmagupta" title="Brahmagupta">Brahmagupta</a> (<a href="/wiki/598" title="598">598</a> - <a href="/wiki/668" title="668">668</a>) e a súa célebre obra, o <i>Brahmasphutasiddhanta</i>, particularmente complexa e innovadora, cando as diferentes facetas do "cero", a "cifra" e o "número" son parfectamente comprendidas, e cando se perfecciona a construción do <a href="/wiki/Sistema_de_numeraci%C3%B3n_decimal" title="Sistema de numeración decimal">sistema de numeración decimal</a> de posición. A obra explora igualmente o que os matemáticos europeos do <a href="/wiki/S%C3%A9culo_XVII" title="Século XVII">século XVII</a> denominaron o "método chakravala", que é un <a href="/wiki/Algoritmo" title="Algoritmo">algoritmo</a> para resolver as <a href="/wiki/Ecuaci%C3%B3n_diofantiana" title="Ecuación diofantiana">ecuacións diofantianas</a>. Tamén se introducen os números negativos, así como as raíces cadradas. </p> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:2064_aryabhata-crp.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/af/2064_aryabhata-crp.jpg/200px-2064_aryabhata-crp.jpg" decoding="async" width="200" height="286" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/af/2064_aryabhata-crp.jpg/300px-2064_aryabhata-crp.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/af/2064_aryabhata-crp.jpg/400px-2064_aryabhata-crp.jpg 2x" data-file-width="951" data-file-height="1361" /></a><figcaption><a href="/wiki/Aryabhata" class="mw-redirect" title="Aryabhata">Aryabhata</a>.</figcaption></figure> <p>O período remata co matemático <a href="/wiki/Bhaskara_II" title="Bhaskara II">Bhaskara II</a> (<a href="/wiki/1114" title="1114">1114</a> - <a href="/wiki/1185" title="1185">1185</a>) que escribiu varios tratados importantes. Á maneira de <a href="/wiki/Nasir_ad-Din_at-Tusi" class="mw-redirect" title="Nasir ad-Din at-Tusi">Nasir ad-Din at-Tusi</a> (<a href="/wiki/1201" title="1201">1201</a> - <a href="/wiki/1274" title="1274">1274</a>) desenvolve a derivación. Encontra as ecuacións polinomiais, e fórmulas de <a href="/wiki/Trigonometr%C3%ADa" title="Trigonometría">trigonometría</a>, entre as cales as fórmulas de adición. Bhaskara é tamén un dos pais da análise, poque introduciu varios elementos relevantes do <a href="/wiki/C%C3%A1lculo_diferencial" title="Cálculo diferencial">cálculo diferencial</a>: a <a href="/wiki/Derivada" title="Derivada">derivada</a>, a diferenciación e a aplicación aos <a href="/wiki/Extremos_dunha_funci%C3%B3n" title="Extremos dunha función">extremos</a>, e incluso unha primeira forma do <a href="/wiki/Teorema_de_Rolle" title="Teorema de Rolle">teorema de Rolle</a>. </p><p>Pero é sobre todo con <a href="/wiki/%C3%82ryabhata" title="Âryabhata">Âryabhata</a> (<a href="/wiki/476" title="476">476</a> - <a href="/wiki/550" title="550">550</a>), cuxo tratado de <a href="/wiki/Astronom%C3%ADa" title="Astronomía">astronomía</a> leva o seu nome, o <i>Aryabatîya</i>, escrito en <a href="/wiki/Verso" title="Verso">verso</a> contra <a href="/wiki/499" title="499">499</a> a.C., cando as matemáticas hindús se manifestan.<sup id="cite_ref-55" class="reference"><a href="#cite_note-55"><span>[</span>55<span>]</span></a></sup> Trátase dun curto tratado de astronomía que presenta 66 teoremas de aritmética, álxebra, ou trigonometría plana e esférica. Aryabhata inventa por entón un sistema de representación dos números fundamentado nos signos consonánticos do <a href="/wiki/Alfasilabario" title="Alfasilabario">alfasilabario</a> sánscrito. </p><p>Estes gromos retomáronse e amplificáronse polos matemáticos e astrónomos da <a href="/wiki/Escola_de_Kerala" title="Escola de Kerala">escola de Kerala</a>, entre eles: Madhava de Sangamagrama, Nilakantha Somayaji, Parameswara, Jyeshtadeva ou Achyuta Panikkar, durante o período medieval do <a href="/wiki/S%C3%A9culo_V" title="Século V">século V</a> ao <a href="/wiki/S%C3%A9culo_XV" title="Século XV">século XV</a>. Así, o <i>Yuktibhasa</i> ou <i>Ganita Yuktibhasa</i> é un tratado de matemáticas e de astronomía, escrito polo astrónomo hindú Jyesthadeva, membro da escola matemática de Kerala en <a href="/wiki/1530" title="1530">1530</a><sup id="cite_ref-56" class="reference"><a href="#cite_note-56"><span>[</span>56<span>]</span></a></sup>. Jyesthadeva adiantouse tres séculos ao descubrimento do <a href="/wiki/C%C3%A1lculo_infinitesimal" title="Cálculo infinitesimal">cálculo infinitesimal</a> polos occidentais. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Os_fundamentos_da_ciencia_moderna_en_Europa:_a_ciencia_institucionalizada">Os fundamentos da ciencia moderna en Europa: a ciencia institucionalizada</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Historia_da_ciencia&veaction=edit&section=23" title="Editar a sección: «Os fundamentos da ciencia moderna en Europa: a ciencia institucionalizada»" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Historia_da_ciencia&action=edit&section=23" title="Editar o código fonte da sección: Os fundamentos da ciencia moderna en Europa: a ciencia institucionalizada"><span>editar a fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="A_Escola_de_tradutores_de_Toledo">A <i>Escola de tradutores de Toledo</i></h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Historia_da_ciencia&veaction=edit&section=24" title="Editar a sección: «A Escola de tradutores de Toledo»" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Historia_da_ciencia&action=edit&section=24" title="Editar o código fonte da sección: A Escola de tradutores de Toledo"><span>editar a fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="detail principal"> <dl><dd><span><span><i>Artigo principal</i><i>:</i> <a href="/wiki/Escola_de_tradutores_de_Toledo" class="mw-redirect" title="Escola de tradutores de Toledo">Escola de tradutores de Toledo</a>.</span></span></dd></dl></div> <p>Contra o <a href="/wiki/S%C3%A9culo_XII" title="Século XII">século XII</a> e, especialmente, coa creación das primeiras universidades (<a href="/wiki/Bolo%C3%B1a" title="Boloña">Boloña</a>, <a href="/wiki/1088" title="1088">1088</a>; <a href="/wiki/Par%C3%ADs" title="París">París</a>, <a href="/wiki/1170" title="1170">1170</a>; <a href="/wiki/Salamanca" title="Salamanca">Salamanca</a>, <a href="/wiki/1218" title="1218">1218</a>; <a href="/wiki/Oxford" title="Oxford">Oxford</a>, <a href="/wiki/1220" title="1220">1220</a>) é cando a ciencia en Europa se institucionaliza, separándose dunha identificación intelectual coa esfera relixiosa, a pesar desta.<sup id="cite_ref-57" class="reference"><a href="#cite_note-57"><span>[</span>57<span>]</span></a></sup>. </p><p>A este respecto cabe destacar o labor da <a href="/wiki/Escola_de_tradutores_de_Toledo" class="mw-redirect" title="Escola de tradutores de Toledo">Escola de tradutores de Toledo</a>. Con este nome coñécese na <a href="/wiki/Historia" title="Historia">historiografía</a>, desde o <a href="/wiki/S%C3%A9culo_XIII" title="Século XIII">século XIII</a>, aos distintos procesos de tradución e interpretación de textos clásicos <a href="/wiki/Lingua_grega" title="Lingua grega">greco</a>-<a href="/wiki/Lingua_latina" title="Lingua latina">latinos</a> alexandrinos, que foran vertidos do <a href="/wiki/Lingua_%C3%A1rabe" title="Lingua árabe">árabe</a> ou do <a href="/wiki/Lingua_hebrea" title="Lingua hebrea">hebreo</a> á lingua <a href="/wiki/Lingua_latina" title="Lingua latina">latina</a> servíndose do <a href="/wiki/Linguas_rom%C3%A1nicas" title="Linguas románicas">romance</a> castelán como lingua intermedia. </p><p>Pero a orixe desta Escola é anterior. A conquista en <a href="/wiki/1085" title="1085">1085</a> de <a href="/wiki/Toledo" title="Toledo">Toledo</a> e a tolerancia que os reis casteláns cristiáns ditaron para cos musulmáns e xudeus (e que, naquela época, se respectaba) facilitaron este comercio cultural que permitiu o renacemento filosófico, teolóxico e científico primeiro de <a href="/wiki/Espa%C3%B1a" title="España">España</a> e logo de todo o occidente cristián. O arcebispo don <a href="/wiki/Raimundo_de_Sauvetat" title="Raimundo de Sauvetat">Raimundo de Sauvetat</a> quixo aproveitar a conxuntura que facía convivir en harmonía a cristiáns, musulmáns e xudeus auspiciando diferentes proxectos de tradución cultural demandados en realidade por todas as cortes da Europa cristiá. </p><p>Por outra parte, coa fundación dos <i>studii</i> de <a href="/wiki/Palencia" title="Palencia">Palencia</a> (<a href="/wiki/1208" title="1208">1208</a>) e da <a href="/wiki/Universidade_de_Salamanca" title="Universidade de Salamanca">Universidade de Salamanca</a> (<a href="/wiki/1218" title="1218">1218</a>) por <a href="/wiki/Afonso_VIII_de_Castela" title="Afonso VIII de Castela">Afonso VIII de Castela</a> e <a href="/wiki/Afonso_IX" class="mw-redirect" title="Afonso IX">Afonso IX</a>, respectivamente, propiciárase xa unha relativa autonomía dos mestres e escolares respecto ás <a href="/wiki/Escola_catedralicia" title="Escola catedralicia"><i>scholae</i> catedralicias</a> e, en consecuencia, foi estabelecéndose unha mínima diferenciación profana de coñecementos de tipo <i>preuniversitario</i>, que xa en tempo de <a href="/wiki/Fernando_III_de_Castela" title="Fernando III de Castela">Fernando III</a> vai acercándose á Corte e non espera senón a protección e apoio decidido dun monarca para consolidarse por enteiro. </p> <figure class="mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Las_Siete_Partidas.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/27/Las_Siete_Partidas.jpg/400px-Las_Siete_Partidas.jpg" decoding="async" width="400" height="259" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/2/27/Las_Siete_Partidas.jpg 1.5x" data-file-width="452" data-file-height="293" /></a><figcaption>Miniatura de <i>"Las Siete Partidas"</i> que mostra a <a href="/wiki/Afonso_X_o_Sabio" title="Afonso X o Sabio">Afonso X o Sabio</a> ditando.</figcaption></figure> <p><a href="/wiki/Afonso_X" class="mw-redirect" title="Afonso X">Afonso X</a> o Sabio alentou o centro tradutor que existía en Toledo desde a época de Raimundo de Sauvetat, que se especializara en obras de astronomía e de leis. Por outra parte fundará en <a href="/wiki/Sevilla" title="Sevilla">Sevilla</a> uns <i>Studii</i> ou Escolas xerais de latín e de arábigo, que nacen xa cunha vinculación claramente cortesá. Igualmente, fundaría en <a href="/wiki/1269" title="1269">1269</a> a Escola de <a href="/wiki/Murcia" title="Murcia">Murcia</a>, dirixida polo matemático <a href="/wiki/Al-Ricot%C3%AD" title="Al-Ricotí">Al-Ricotí</a>. </p><p>Así, pois, non cabe falar dunha Escola de tradutores propiamente dita, e nin sequera exclusivamente en Toledo, senón de varias e en distintos lugares. A tarefa de todas elas foi continua e nutrida polos proxectos de iniciativa rexia que as mantiveron activas polo menos entre <a href="/wiki/1250" title="1250">1250</a> e a morte do rei sabio, en <a href="/wiki/1284" title="1284">1284</a>, aínda que a actividade tradutora non se axustou exclusivamente a ese período. </p><p>Por iso é grave anacronismo atribuír só á "Escola de tradutores de Toledo" ao período afonsino: Como se podería explicar a posibilidade dun <a href="/wiki/San_Tom%C3%A9_de_Aquino" class="mw-redirect" title="San Tomé de Aquino">San Tomé de Aquino</a> sen o labor despregado polos tradutores españois do <a href="/wiki/S%C3%A9culo_XII" title="Século XII">século XII</a>? Tamén se incorre en confusión cando se queren equiparar traducións realizadas noutros lugares distintos ao núcleo vertebrador que representa Toledo. Sería ridículo supoñer que toda a translación do legado clásico alexandrino pasara por mans <i>toledanas</i>, pois mecanismos similares producíronse noutros sitios, pero anegar e disolver o significado e a importancia da tarefa realizada en Toledo só pode entenderse desde unha vontade anacrónica de exaltar certas independencias culturais de moita menor influencia. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Roger_Bacon,_Grossenteste,_Alberte_o_Magno,_Tomé_de_Aquino,_Occam"><span id="Roger_Bacon.2C_Grossenteste.2C_Alberte_o_Magno.2C_Tom.C3.A9_de_Aquino.2C_Occam"></span>Roger Bacon, Grossenteste, Alberte o Magno, Tomé de Aquino, Occam</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Historia_da_ciencia&veaction=edit&section=25" title="Editar a sección: «Roger Bacon, Grossenteste, Alberte o Magno, Tomé de Aquino, Occam»" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Historia_da_ciencia&action=edit&section=25" title="Editar o código fonte da sección: Roger Bacon, Grossenteste, Alberte o Magno, Tomé de Aquino, Occam"><span>editar a fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>O redescubrimento e a tradución de textos antigos gregos, e en primeiro lugar dos <i><a href="/wiki/Elementos_de_Euclides" title="Elementos de Euclides">Elementos</a></i> de <a href="/wiki/Euclides" title="Euclides">Euclides</a>, así como os textos de <a href="/wiki/Arist%C3%B3teles" title="Aristóteles">Aristóteles</a>, grazas á <a href="/wiki/Civilizaci%C3%B3n_%C3%A1rabe-musulm%C3%A1" title="Civilización árabe-musulmá">civilización árabe-musulmá</a>, fixeron deste período un renacemento das disciplinas científicas, clasificadas no <i><a href="/wiki/Quadrivium" class="mw-redirect" title="Quadrivium">quadrivium</a></i> (entre as <i>Artes Liberais</i>). Os europeos descubriron así o avance dos árabes, especialmente os tratados matemáticos: <i>Álxebra</i> de Al-Khwarizmi, <i>Óptica</i> de Ibn Al-Haytham así como a obra médica de <a href="/wiki/Avicena" title="Avicena">Avicena</a>. Ao institucionalizarse, a ciencia faise máis aberta e máis fundamental, incluso estando suxeita aos dogmas relixiosos, e de que non era aínda máis que unha rama da filosofía e da astroloxía. Ao lado de <a href="/wiki/Roger_Bacon" title="Roger Bacon">Roger Bacon</a>, o período está marcado por outras catro personalidades que proxectarán, na Europa cristiá, os fundamentos da ciencia moderna: </p><p><b><a href="/wiki/Roger_Bacon" title="Roger Bacon">Roger Bacon</a></b> (<a href="/wiki/1214" title="1214">1214</a> - <a href="/wiki/1294" title="1294">1294</a>), filósofo e monxe inglés, senta as bases do <a href="/wiki/Empirismo" title="Empirismo">método experimental</a>. Bacon admite tres vías de <a href="/wiki/Co%C3%B1ecemento" title="Coñecemento">coñecemento</a>: a autoridade, o razoamento e a experiencia. Rexeita, pois, a autoridade da evidencia, que se apoia nas razóns exteriores e promove o "argumento que conclúe e fainos conceder a conclusión, pero que non certifica e non afasta a dúbida até o punto de que a alma descansa na intuición da verdade, porque non é posíbel que a encontre pola vía da experiencia"<sup id="cite_ref-58" class="reference"><a href="#cite_note-58"><span>[</span>58<span>]</span></a></sup>. As obras de Bacon teñen por fin a intuición da <a href="/wiki/Verdade" title="Verdade">verdade</a>, é dicir, a certidume científica, e esta verdade a alcanzar é para el a <a href="/w/index.php?title=Salvaci%C3%B3n_da_alma&action=edit&redlink=1" class="new" title="Salvación da alma (a páxina aínda non existe)">salvación</a>. A ciencia procedente da <a href="/wiki/Alma" title="Alma">alma</a> é, pois, indispensábel. </p><p><b><a href="/wiki/Robert_Grosseteste" title="Robert Grosseteste">Robert Grosseteste</a></b> (ca. <a href="/wiki/1168" title="1168">1168</a> - <a href="/wiki/1253" title="1253">1253</a>) estudou a <a href="/wiki/Arist%C3%B3teles" title="Aristóteles">Aristóteles</a> e estabeleceu as premisas das ciencias experimentais, explicitando o esquema: observacións, deducións da causa e dos principios, formulación de hipóteses, e finalmente, novas observaciós refutando ou verificando as hipóteses.<sup id="cite_ref-59" class="reference"><a href="#cite_note-59"><span>[</span>59<span>]</span></a></sup> Desenvolveu as técnicas da <a href="/wiki/%C3%93ptica" title="Óptica">óptica</a> e, en xeral, da ciencia física fundamental (estudou o comportamento dos raios luminosos e formulou incluso a primeira descrición do principio do espello reflectante, principio que permitirá a invención do <a href="/wiki/Telescopio" title="Telescopio">telescopio</a>). </p><p><b><a href="/wiki/San_Alberte_o_Magno" class="mw-redirect" title="San Alberte o Magno">San Alberte o Magno</a></b> (<a href="/wiki/1193" title="1193">1193</a> - <a href="/wiki/1280" title="1280">1280</a>), está considerado por moitos historiadores como alquimista e mago. Porén os seus estudos biolóxicos permitíronlle sentar as bases das disciplinas das ciencias da vida.<sup id="cite_ref-60" class="reference"><a href="#cite_note-60"><span>[</span>60<span>]</span></a></sup> Fai tamén o estudo do desenvolvemento dos pitos observando o contido de ovos incubados e foi o primeiro en comentar o fenómeno da <a href="/wiki/Nutrici%C3%B3n" title="Nutrición">nutrición</a> do feto. Estabeleceu tamén unha clasificación sistemática dos vexetais, antecedente da <a href="/wiki/Taxonom%C3%ADa" title="Taxonomía">taxonomía</a>. Describe igualmente as primeiras experiencias da <a href="/wiki/Qu%C3%ADmica" title="Química">química</a><sup id="cite_ref-61" class="reference"><a href="#cite_note-61"><span>[</span>61<span>]</span></a></sup>. </p><p>Europa saía así dun letargo intelectual, iniciado pola Igrexa, que prohibira até <a href="/wiki/1234" title="1234">1234</a> as obras de Aristóteles, acusado de <a href="/wiki/Paganismo" title="Paganismo">paganismo</a>. Os primeiros sabios cristiáns, estudando Aristóteles, fixeron, daquela, ao principio, un acto de herexía; e non foi até que, con <a href="/wiki/San_Tom%C3%A9_de_Aquino" class="mw-redirect" title="San Tomé de Aquino">San Tomé de Aquino</a> (discípulo de San Alberte), a doutrina aristotélica foi aceptada polos Papas. </p><p><b><a href="/wiki/San_Tom%C3%A9_de_Aquino" class="mw-redirect" title="San Tomé de Aquino">San Tomé de Aquino</a></b>, teólogo, permitiu redescubrir, a través do mundo árabe, os textos de Aristóteles e doutros filósofos gregos, que estudou en <a href="/wiki/N%C3%A1poles" title="Nápoles">Nápoles</a>, na universidade dos dominicos.<sup id="cite_ref-62" class="reference"><a href="#cite_note-62"><span>[</span>62<span>]</span></a></sup> Porén, coñécese sobre todo polo seu principio chamado da <i>autonomía respectiva da razón e a fe</i>. San Tomé de Aquino foi, en efecto, o primeiro teólogo que distinguiu, na súa <i>Suma Teolóxica</i> (1266 - 1273), a <i><a href="/wiki/Raz%C3%B3n" title="Razón">razón</a></i> (facultade natural de pensar, propia do home) e a <i><a href="/wiki/Fe_(relixi%C3%B3n)" title="Fe (relixión)">fe</a></i> (adhesión ao dogma da <a href="/wiki/Revelaci%C3%B3n" title="Revelación">Revelación</a>).<sup id="cite_ref-63" class="reference"><a href="#cite_note-63"><span>[</span>63<span>]</span></a></sup> Iso é indemostrábel, aínda que a ciencia é explicábel polo estudo dos fenómenos e das súa causas. A unha e a outra, en fin, non poden iluminarse mutuamente. </p><p><b><a href="/wiki/Guillerme_de_Occam" class="mw-redirect" title="Guillerme de Occam">Guillerme de Occam</a></b> (ca. <a href="/wiki/1285" title="1285">1285</a> - ca. <a href="/wiki/1349" title="1349">1349</a>) permitiu un avance no plan do método. Enunciando o seu <i><a href="/wiki/Navalla_de_Occam" class="mw-redirect" title="Navalla de Occam">principio da parsimonia</a></i>, tamén chamado <i>navalla de barbear de Occam</i> ou <i>navalla de Occam</i>, proporciona á ciencia un cadro epistemolóxico fundado na economía dos <a href="/wiki/Argumento" title="Argumento">argumentos</a>. <a href="/wiki/Empirismo" title="Empirismo">Empirista</a> <i>avant l'heure</i>, Occam postula que: <i>Entia non sunt multiplicanda praeter necessitatem</i>, literalmente "As entidades non deben ser multiplicadas máis alá do que é necesario". Explica que é inútil avanzar sen probas e formar conceptos ilusorios que permitan xustificar non importa que.<sup id="cite_ref-64" class="reference"><a href="#cite_note-64"><span>[</span>64<span>]</span></a></sup> </p> <center><ul class="gallery mw-gallery-traditional"> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Ficheiro:Roger-bacon-statue.jpg" class="mw-file-description" title="Roger Bacon, diante do Museo de Historia Natural de Oxford"><img alt="Roger Bacon, diante do Museo de Historia Natural de Oxford" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8a/Roger-bacon-statue.jpg/120px-Roger-bacon-statue.jpg" decoding="async" width="120" height="119" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8a/Roger-bacon-statue.jpg/180px-Roger-bacon-statue.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8a/Roger-bacon-statue.jpg/240px-Roger-bacon-statue.jpg 2x" data-file-width="700" data-file-height="694" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/wiki/Roger_Bacon" title="Roger Bacon">Roger Bacon</a>, diante do <a href="/wiki/Museo" title="Museo">Museo de Historia Natural</a> de <a href="/wiki/Oxford" title="Oxford">Oxford</a></div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Ficheiro:Albertus_Magnus_Painting_by_Joos_van_Gent.jpeg" class="mw-file-description" title="San Alberte o Magno, por Joos van Gent"><img alt="San Alberte o Magno, por Joos van Gent" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/83/Albertus_Magnus_Painting_by_Joos_van_Gent.jpeg/66px-Albertus_Magnus_Painting_by_Joos_van_Gent.jpeg" decoding="async" width="66" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/83/Albertus_Magnus_Painting_by_Joos_van_Gent.jpeg/99px-Albertus_Magnus_Painting_by_Joos_van_Gent.jpeg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/83/Albertus_Magnus_Painting_by_Joos_van_Gent.jpeg/132px-Albertus_Magnus_Painting_by_Joos_van_Gent.jpeg 2x" data-file-width="227" data-file-height="411" /></a></span></div> <div class="gallerytext">San <a href="/wiki/Alberte_o_Magno" title="Alberte o Magno">Alberte o Magno</a>, por <a href="/w/index.php?title=Joos_van_Gent&action=edit&redlink=1" class="new" title="Joos van Gent (a páxina aínda non existe)">Joos van Gent</a></div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Ficheiro:Thomas_Aquinas_by_Fra_Bartolommeo.jpg" class="mw-file-description" title="San Tomé de Aquino, por Fra Bartolomeo"><img alt="San Tomé de Aquino, por Fra Bartolomeo" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5c/Thomas_Aquinas_by_Fra_Bartolommeo.jpg/90px-Thomas_Aquinas_by_Fra_Bartolommeo.jpg" decoding="async" width="90" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5c/Thomas_Aquinas_by_Fra_Bartolommeo.jpg/135px-Thomas_Aquinas_by_Fra_Bartolommeo.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5c/Thomas_Aquinas_by_Fra_Bartolommeo.jpg/180px-Thomas_Aquinas_by_Fra_Bartolommeo.jpg 2x" data-file-width="444" data-file-height="593" /></a></span></div> <div class="gallerytext">San <a href="/wiki/Tom%C3%A9_de_Aquino" title="Tomé de Aquino">Tomé de Aquino</a>, por <a href="/w/index.php?title=Fra_Bartolomeo&action=edit&redlink=1" class="new" title="Fra Bartolomeo (a páxina aínda non existe)">Fra Bartolomeo</a></div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Ficheiro:William_of_Ockham.png" class="mw-file-description" title="Guillerme de Occam nun vitral dun templo en Surrey"><img alt="Guillerme de Occam nun vitral dun templo en Surrey" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/70/William_of_Ockham.png/90px-William_of_Ockham.png" decoding="async" width="90" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/70/William_of_Ockham.png/135px-William_of_Ockham.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/70/William_of_Ockham.png/180px-William_of_Ockham.png 2x" data-file-width="271" data-file-height="361" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/wiki/Guillerme_de_Occam" class="mw-redirect" title="Guillerme de Occam">Guillerme de Occam</a> nun vitral dun templo en <a href="/wiki/Surrey" title="Surrey">Surrey</a></div> </li> </ul></center> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="O_Renacemento_e_a_"ciencia_clásica""><span id="O_Renacemento_e_a_.22ciencia_cl.C3.A1sica.22"></span>O Renacemento e a "ciencia clásica"</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Historia_da_ciencia&veaction=edit&section=26" title="Editar a sección: «O Renacemento e a "ciencia clásica"»" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Historia_da_ciencia&action=edit&section=26" title="Editar o código fonte da sección: O Renacemento e a "ciencia clásica""><span>editar a fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>O <a href="/wiki/Renacemento" title="Renacemento">Renacemento</a> é un período que se sitúa en <a href="/wiki/Europa" title="Europa">Europa</a> no fin da <a href="/wiki/Idade_Media" title="Idade Media">Idade Media</a> e no comezo da <a href="/wiki/Idade_Moderna" title="Idade Moderna">Idade Moderna</a>. Chámase así polo redescubrimento dos traballos dos antigos pensadores <a href="/wiki/Antiga_Grecia" class="mw-redirect" title="Antiga Grecia">gregos</a> e <a href="/wiki/Roma_Antiga" class="mw-redirect" title="Roma Antiga">romanos</a>, que marcou a fin da Idade Media e creou <a href="/wiki/Alicerce" class="mw-redirect" title="Alicerce">alicerces</a> sólidos para o desenvolvemento de novos coñecementos. Dos científicos desta época destácanse <a href="/wiki/Francis_Bacon_(fil%C3%B3sofo)" title="Francis Bacon (filósofo)">Francis Bacon</a>, <a href="/wiki/Nicolao_Cop%C3%A9rnico" title="Nicolao Copérnico">Nicolao Copérnico</a> e <a href="/wiki/Galileo_Galilei" title="Galileo Galilei">Galileo Galilei</a>. Eles estabeleceron o denominado <a href="/wiki/M%C3%A9todo_cient%C3%ADfico" title="Método científico">método científico</a>. </p><p>No curso dos <a href="/wiki/S%C3%A9culo_XV" title="Século XV">séculos XV</a> e <a href="/wiki/S%C3%A9culo_XVI" title="Século XVI">XVI</a> prodúcense en Europa, iniciadas polos <a href="/wiki/Monarqu%C3%ADa" title="Monarquía">reinos</a> <a href="/wiki/Reino_de_Castela" title="Reino de Castela">de Castela</a> e <a href="/wiki/Reino_de_Portugal" title="Reino de Portugal">Portugal</a>, grandes expedicións marítimas de envergadura mundial, coñecidas co nome de <a href="/wiki/Era_dos_descubrimentos" title="Era dos descubrimentos">grandes descubrimentos</a>. Numerosas innovacións fixéronse populares, como o <a href="/wiki/Comp%C3%A1s_(navegaci%C3%B3n)" title="Compás (navegación)">compás</a> ou o <a href="/wiki/Sextante" title="Sextante">sextante</a>; a <a href="/wiki/Cartograf%C3%ADa" title="Cartografía">cartografía</a> desenvólvese, así como a <a href="/wiki/Medicina" title="Medicina">medicina</a>, grazas sobre todo á corrente do <a href="/wiki/Humanismo_renacentista" title="Humanismo renacentista">humanismo</a>. </p><p>Segundo o historiador inglés <a href="/wiki/John_Hale" title="John Hale">John Hale</a>, foi nesta época na que a palabra <a href="/wiki/Europa" title="Europa">Europa</a> entrou na <a href="/wiki/Linguaxe" title="Linguaxe">linguaxe</a> corrente, e se dotou dun cadro de referencia solidamente apoiado nas <a href="/wiki/Mapa" title="Mapa">cartas xeográficas</a> e nun conxunto de <a href="/wiki/Idea" title="Idea">imaxes</a> que afirmaron a súa <a href="/wiki/Identidade_cultural" title="Identidade cultural">Identidade cultural</a> e visual. </p><p>A ciencia como disciplina do coñecemento adquire así a súa autonomía e os seus primeiros grandes sistemas teóricos, até tal punto que Michel Blay fala da "canteira da ciencia clásica".<sup id="cite_ref-65" class="reference"><a href="#cite_note-65"><span>[</span>65<span>]</span></a></sup><sup id="cite_ref-66" class="reference"><a href="#cite_note-66"><span>[</span>66<span>]</span></a></sup> Este período é abundante en descricións, inventos, aplicacións e en representacións do mundo, que convén descompoñer coa fin de dar unha imaxe fiel desta fase histórica. </p><p>O renacemento tivo o seu berce en <a href="/wiki/Italia" title="Italia">Italia</a> (polo menos, en canto á <i>invención</i> do termo), e foi alí onde xurdiron os primeiros traballos científicos serios, como os de <a href="/wiki/Leonardo_da_Vinci" title="Leonardo da Vinci">Leonardo da Vinci</a> (<a href="/wiki/1452" title="1452">1452</a> - <a href="/wiki/1519" title="1519">1519</a>), que estendeu a súa curiosidade investigadora á anatomía humana e intuíu a longa duración das épocas pasadas, e os traballos de <a href="/wiki/Andr%C3%A9_Vesalio" title="André Vesalio">André Vesalio</a> (<a href="/wiki/1514" title="1514">1514</a> - <a href="/wiki/1564" title="1564">1564</a>), que baseou os seus estudos anatómicos na disección de cadáveres. </p> <center><ul class="gallery mw-gallery-traditional"> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Ficheiro:Leonardo_self.jpg" class="mw-file-description" title="Leonardo da Vinci Autorretrato"><img alt="Leonardo da Vinci Autorretrato" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/ba/Leonardo_self.jpg/76px-Leonardo_self.jpg" decoding="async" width="76" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/ba/Leonardo_self.jpg/115px-Leonardo_self.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/ba/Leonardo_self.jpg/153px-Leonardo_self.jpg 2x" data-file-width="420" data-file-height="659" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/wiki/Leonardo_da_Vinci" title="Leonardo da Vinci">Leonardo da Vinci</a><br /><i>Autorretrato</i></div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Ficheiro:Vesalius_Fabrica_portrait.jpg" class="mw-file-description" title="André Vesalio"><img alt="André Vesalio" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4e/Vesalius_Fabrica_portrait.jpg/86px-Vesalius_Fabrica_portrait.jpg" decoding="async" width="86" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4e/Vesalius_Fabrica_portrait.jpg/129px-Vesalius_Fabrica_portrait.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4e/Vesalius_Fabrica_portrait.jpg/173px-Vesalius_Fabrica_portrait.jpg 2x" data-file-width="736" data-file-height="1022" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/wiki/Andr%C3%A9_Vesalio" title="André Vesalio">André Vesalio</a></div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Ficheiro:Michael_Servetus.jpg" class="mw-file-description" title="Miguel Servet"><img alt="Miguel Servet" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7d/Michael_Servetus.jpg/88px-Michael_Servetus.jpg" decoding="async" width="88" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7d/Michael_Servetus.jpg/132px-Michael_Servetus.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7d/Michael_Servetus.jpg/176px-Michael_Servetus.jpg 2x" data-file-width="5000" data-file-height="6828" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/wiki/Miguel_Servet" title="Miguel Servet">Miguel Servet</a></div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Ficheiro:William_Harvey-Foto.jpg" class="mw-file-description" title="William Harvey"><img alt="William Harvey" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ef/William_Harvey-Foto.jpg/88px-William_Harvey-Foto.jpg" decoding="async" width="88" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ef/William_Harvey-Foto.jpg/131px-William_Harvey-Foto.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ef/William_Harvey-Foto.jpg/175px-William_Harvey-Foto.jpg 2x" data-file-width="307" data-file-height="420" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/wiki/William_Harvey" title="William Harvey">William Harvey</a></div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Ficheiro:Tournefort_Joseph_Pitton_de_1656-1708.jpg" class="mw-file-description" title="Joseph Pitton de Tournefort"><img alt="Joseph Pitton de Tournefort" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/61/Tournefort_Joseph_Pitton_de_1656-1708.jpg/98px-Tournefort_Joseph_Pitton_de_1656-1708.jpg" decoding="async" width="98" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/61/Tournefort_Joseph_Pitton_de_1656-1708.jpg/147px-Tournefort_Joseph_Pitton_de_1656-1708.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/61/Tournefort_Joseph_Pitton_de_1656-1708.jpg/196px-Tournefort_Joseph_Pitton_de_1656-1708.jpg 2x" data-file-width="834" data-file-height="1023" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/wiki/Joseph_Pitton_de_Tournefort" title="Joseph Pitton de Tournefort">Joseph Pitton de Tournefort</a></div> </li> </ul></center> <p>Nesta época, o aragonés <a href="/wiki/Miguel_Servet" title="Miguel Servet">Miguel Servet</a> (<a href="/wiki/1511" title="1511">1511</a> - <a href="/wiki/1553" title="1553">1553</a>) descubriu a <a href="/wiki/Aparello_circulatorio" class="mw-redirect" title="Aparello circulatorio">circulación do sangue</a>, completando este descubrimento o inglés <a href="/wiki/William_Harvey" title="William Harvey">William Harvey</a> (<a href="/wiki/1578" title="1578">1578</a> - <a href="/wiki/1657" title="1657">1657</a>), que demostrou o mecanismo da circulación maior e menor. </p><p>Os <a href="/wiki/S%C3%A9culo" title="Século">séculos XVI</a> e <a href="/wiki/S%C3%A9culo_XVII" title="Século XVII">XVII</a> estiveron moi influídos polo descubrimento de <a href="/wiki/Am%C3%A9rica" title="América">América</a>. As novas especies de plantas e animais polarizaron o interese dos naturalistas, entre os que destacaron os <a href="/wiki/Taxonom%C3%ADa" title="Taxonomía">sistemáticos</a> <a href="/wiki/John_Ray" title="John Ray">John Ray</a> e <a href="/wiki/Tournefort" class="mw-redirect" title="Tournefort">Tournefort</a>. </p><p>Pola súa parte, <a href="/wiki/Galileo_Galilei" title="Galileo Galilei">Galileo Galilei</a> (<a href="/wiki/1564" title="1564">1564</a> - <a href="/wiki/1642" title="1642">1642</a>) foi o autor da primeira <i>Historia natural de América</i>, aínda que é máis coñecido polos seus descubrimentos en astronomía. </p><p>No século XVII, <a href="/wiki/Francis_Bacon_(fil%C3%B3sofo)" title="Francis Bacon (filósofo)">Francis Bacon</a> (<a href="/wiki/1561" title="1561">1561</a> - <a href="/wiki/1626" title="1626">1626</a>) realizou os seus estudos baseándose na experimentación, introducindo as bases do método cualitativo-indutivo, que tanto serviu para a elaboración de teorías e hipóteses durante o <a href="/wiki/S%C3%A9culo_XIX" title="Século XIX">século XIX</a> (<a href="/wiki/M%C3%A9todo_cient%C3%ADfico" title="Método científico">método científico</a>). </p><p><a href="/wiki/Ren%C3%A9_Descartes" title="René Descartes">René Descartes</a> (<a href="/wiki/1596" title="1596">1596</a> - <a href="/wiki/1650" title="1650">1650</a>), autor do <i>Discurso do método</i> (<a href="/wiki/1631" title="1631">1631</a>), desenvolveu na súa obra as catro regras da investigación científica: </p> <ul><li>1º) non afirmar salvo o que é evidente;</li> <li>2º) dividir ao máximo as dificultades;</li> <li>3º) explicar primeiro o máis simple e despois o complicado, e</li> <li>4º) enumerar cada unha das observacións evitando as xeneralizacións.</li></ul> <p>Entre os científicos máis importantes desta época destacan <a href="/wiki/Francesco_Redi" title="Francesco Redi">Francesco Redi</a> (<a href="/wiki/1626" title="1626">1626</a> - <a href="/wiki/1698" title="1698">1698</a>), que se declarou contrario á xeración espontánea; <a href="/wiki/Zacharias_Janssen" title="Zacharias Janssen">Zacharias Janssen</a>, a quen se lle atribúe (quizais sen moito fundamento) a invención do <a href="/wiki/Microscopio" title="Microscopio">microscopio composto</a> a finais do século XVI; <a href="/wiki/Malpighi" class="mw-redirect" title="Malpighi">Malpighi</a> (<a href="/wiki/1628" title="1628">1628</a> - <a href="/wiki/1694" title="1694">1694</a>), que descubriu os capilares sanguíneos (a existencia dos cales xa fora prevista por Harvey), os alvéolos pulmonares, a circulación renal (as <a href="/wiki/Ril" title="Ril">pirámides de Malpighi</a> levan o seu nome) etc.; e <a href="/wiki/Robert_Hooke" title="Robert Hooke">Robert Hooke</a> (<a href="/wiki/1635" title="1635">1635</a> - <a href="/wiki/1703" title="1703">1703</a>), que introduciu o termo <a href="/wiki/C%C3%A9lula" title="Célula">célula</a> ao ver o parecido entre un tecido suberoso (de cortiza), visto ao microscopio, e as celas dun <a href="/wiki/Favo" title="Favo">favo</a>). </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="O_método_científico"><span id="O_m.C3.A9todo_cient.C3.ADfico"></span>O método científico</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Historia_da_ciencia&veaction=edit&section=27" title="Editar a sección: «O método científico»" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Historia_da_ciencia&action=edit&section=27" title="Editar o código fonte da sección: O método científico"><span>editar a fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="detail principal"> <dl><dd><span><span><i>Artigo principal</i><i>:</i> <a href="/wiki/M%C3%A9todo_cient%C3%ADfico" title="Método científico">Método científico</a>.</span></span></dd></dl></div> <p>Para formaren parte da ciencia, as conclusións ás que se chega coa investigación non poden ser interpretadas como verdades absolutas, senón que sempre han ser susceptíbeis de revisión. Caso de non facerse desta maneira, a ciencia quedaría estancada, como ocorría desde a antigüidade clásica até que á fin, <a href="/wiki/Galileo_Galilei" title="Galileo Galilei">Galileo Galilei</a> estabeleceu a necesidade da comprobación científica. Grazas a el, e ao seu contemporáneo, o filósofo inglés <a href="/wiki/Francis_Bacon_(fil%C3%B3sofo)" title="Francis Bacon (filósofo)">Francis Bacon</a>, que sentou as bases do método científico e consideraba a observación e a experimentación como as fontes únicas do coñecemento, produciuse unha auténtica <i>revolución cultural</i> con respecto ás épocas precedentes, fortemente influídas polo pensamento de <a href="/wiki/Arist%C3%B3teles" title="Aristóteles">Aristóteles</a>. </p><p>Segundo Aristóteles, en todo fenómeno natural agochábase unha finalidade. A natureza era para el un conxunto de procesos intelixentes e de obxectos destinados a un fin, como realizados por un artesán. Descubrir este fin a través de complicados razoamentos era unha maneira de interpretar os fenómenos e as observacións. </p><p>Desde o <a href="/wiki/S%C3%A9culo_XVII" title="Século XVII">século XVII</a>, coa instauración do método científico, a interpretación dos fenómenos naturais desvincúlase de calquera visión finalista (ou relixiosa) do mundo. O científico xa non se pregunta o por que dos fenómenos, senón o como se producen. A astronomía, por exemplo, tal como a concibía Galileo, debía indagar as leis mecánicas que regulan o movemento de Xúpiter ou de Saturno, e non tiña por que preguntarse para que servían eses planetas, ou cal era a súa finalidade dentro do plano do Creador. </p><p>Polo tanto, desde aquela, todo o que é ciencia ten a súa base fundamental no método científico. Os poderes e as limitacións da ciencia son consecuencia directa dos poderes e limitacións do método científico, e alí onde este non pode ser aplicado, a ciencia non pode existir. O método científico baséase na acumulación de feitos ou datos, mediante observacións realizadas por moita xente. Os científicos cren que existe un mundo exterior real, e que os nosos sentidos nos proporcionan unha idea verdadeira de como é. E todo o que non pode observarse, non pode ser investigado cientificamente; hai que ter en conta, con todo, que a observación non ten por que ser directa, senón que tamén pode realizarse indirectamente a través de técnicas apropiadas. Cada observación ten que poder ser repetida, no momento ou no seu día; calquera que dubide de que os obxectos caen ao chan cando son lanzados ao aire, pode convencerse disto con só repetir o experimento. Por tanto, as observacións refínanse a miúdo por medio de experimentos que poden repetirse e que, por tanto, subministran unha información a cerca do mundo independentemente dos científicos individuais. Reunindo esta información, os científicos intentan a continuación ver se poden tirar dela un cadro xeral, se é posíbel encaixala nun concepto unificador ou teoría. </p><p>O método científico dá, por iso, unha grande importancia á observación da realidade, e os científicos afirman que todo fenómeno debe ter unha ou varias causas susceptíbeis de seren descubertas e comprendidas. Realizan investigacións para formular leis xerais, efectúan experimentos repetíbeis e controlábeis por diversos investigadores, que poden intercambiar os resultados, confrontalos e discutilos. </p><p>O método científico constitúe o estudo sistemático, controlado, empírico e crítico de proposicións hipotéticas sobre presuntas relacións entre varios fenómenos naturais. Son dous os piares básicos do método científico. </p> <ul><li>O primeiro é a reproducibilidade, é dicir, a capacidade de repetir un determinado experimento en calquera lugar e por calquera persoa. Este piar usa para a súa práctica, esencialmente, a comunicación e publicidade dos resultados obtidos.</li> <li>O segundo é a falsabilidade. É dicir, que toda proposición científica ten que ter a posibilidade de ser falsa. Isto implica que se poden deseñar experimentos que no caso de dar resultados distintos aos preditos negarían a hipótese posta a proba.</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Nacemento_do_método_científico"><span id="Nacemento_do_m.C3.A9todo_cient.C3.ADfico"></span>Nacemento do método científico</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Historia_da_ciencia&veaction=edit&section=28" title="Editar a sección: «Nacemento do método científico»" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Historia_da_ciencia&action=edit&section=28" title="Editar o código fonte da sección: Nacemento do método científico"><span>editar a fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Hai historiadores da ciencia que afirman que en realidade non houbo unha senón moitas revolucións científicas. Hai outros que sosteñen, pola contra, que non houbo ningunha revolución científica na historia da ciencia, é dicir, que a ciencia se foi desenvolvendo sen sobresaltos, de maneira uniforme. </p><p>De calquera maneira, houbera ou non unha ou máis revolucións científicas, entre os pensadores máis prominentes que deron forma ao <a href="/wiki/M%C3%A9todo_cient%C3%ADfico" title="Método científico">método científico</a> e á orixe da ciencia como sistema de adquisición de coñecemento, paga a pena destacar ao filósofo <a href="/wiki/Roger_Bacon" title="Roger Bacon">Roger Bacon</a> (1214 - 1294) en <a href="/wiki/Inglaterra" title="Inglaterra">Inglaterra</a>, ao filósofo e matemático <a href="/wiki/Ren%C3%A9_Descartes" title="René Descartes">René Descartes</a> (1596 - 1650) en Francia e a <a href="/wiki/Galileo_Galilei" title="Galileo Galilei">Galileo Galilei</a> (1564 - 1642) en <a href="/wiki/Italia" title="Italia">Italia</a>. </p><p>Este último foi o primeiro científico que baseou as súas ideas na experimentación e que estabeleceu o método científico como a base do seu traballo. Por iso está considerado como o pai da <a href="/wiki/Ciencia" title="Ciencia">ciencia moderna</a>. </p><p>Desde aquela até hoxe, a ciencia avanzou a pasos de xigante. Converteuse en parte da nosa cultura e está ligada ao constante avance tecnolóxico. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Francis_Bacon">Francis Bacon</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Historia_da_ciencia&veaction=edit&section=29" title="Editar a sección: «Francis Bacon»" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Historia_da_ciencia&action=edit&section=29" title="Editar o código fonte da sección: Francis Bacon"><span>editar a fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Francis_Bacon.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/65/Francis_Bacon.jpg/200px-Francis_Bacon.jpg" decoding="async" width="200" height="237" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/65/Francis_Bacon.jpg/300px-Francis_Bacon.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/65/Francis_Bacon.jpg/400px-Francis_Bacon.jpg 2x" data-file-width="721" data-file-height="853" /></a><figcaption>Francis Bacon.</figcaption></figure> <p>O político e filósofo inglés <a href="/wiki/Francis_Bacon_(fil%C3%B3sofo)" title="Francis Bacon (filósofo)">Francis Bacon</a>, barón de Verulam e vizconde de St. Albans, naceu en Londres en <a href="/wiki/1561" title="1561">1561</a> e morreu na mesma cidade en <a href="/wiki/1626" title="1626">1626</a>. A súa principal contribución ao pensamento moderno consiste no impulso que lle deu e a propaganda que fixo dos métodos da <a href="/wiki/Ciencia" title="Ciencia">ciencia experimental</a> en <a href="/wiki/Inglaterra" title="Inglaterra">Inglaterra</a> fronte á orientación <a href="/wiki/Contrarreforma" title="Contrarreforma">contrarreformista</a> (<a href="/wiki/Protestantismo" title="Protestantismo">antiprotestante</a>) do pensamento continental. </p><p>O punto de partida da súa reflexión foi a revisión do estado das ciencias. Mentres estas, con <a href="/wiki/Cop%C3%A9rnico" class="mw-redirect" title="Copérnico">Copérnico</a> e <a href="/wiki/Galileo" class="mw-redirect" title="Galileo">Galileo</a>, estaban configurando un mundo novo, Bacon comprobou o anquilosamento da <a href="/wiki/Filosof%C3%ADa_natural" class="mw-redirect" title="Filosofía natural">filosofía natural</a>, que non dera ningún paso decisivo desde a antigüidade clásica. De aí deduciu a necesidade de instaurar un novo método adecuado aos novos coñecementos científicos que substituíse ao vello sistema aristotélico. Bacon propuxo un método que permitía obter coñecementos: o <a href="/wiki/Filosof%C3%ADa" title="Filosofía">método indutivo</a>. </p><p>Bacon consideraba a <a href="/wiki/Observaci%C3%B3n" title="Observación">observación</a> e a <a href="/wiki/Experimentaci%C3%B3n" title="Experimentación">experimentación</a> como as fontes únicas do coñecemento. O seu método consistía en partir do coñecido para chegar ao descoñecido, do particular ao xeral, do individual ao universal. Realizou investigacións e recolleu datos co fin de chegar, a través de hipóteses e comprobacións, a algunha conclusión sobre o fenómeno que estudaba. </p><p>Bacon, por tanto, é o pai do <a href="/wiki/Empirismo" title="Empirismo">empirismo</a>. Sentou os primeiros fundamentos da ciencia e dos seus métodos<sup id="cite_ref-67" class="reference"><a href="#cite_note-67"><span>[</span>67<span>]</span></a></sup>. Nos seus estudos dos falsos razoamentos, a súa mellor contribución está na doutrina dos <i>ídolos</i>, que explicta no <i><a href="/wiki/Novum_Organum" title="Novum Organum">Novum Organum</a></i> (ou "<i>nova lóxica</i>", por oposición ao <i><a href="/w/index.php?title=Organum&action=edit&redlink=1" class="new" title="Organum (a páxina aínda non existe)">Organum</a></i> de Aristóteles) que o coñecemento vénnos baixo a forma de obxectos da natureza, pero que se impón ás nosas propias interpretacións sobre eses obxectos. </p><p>Segundo Bacon, as nosas teorías científicas constrúense en función da maneira na cal vemos os obxectos; o ser humano encóntrase, pois, desviado, nesgado, na súa formulación de hipóteses. Para Bacon, "a verdadeira ciencia é a ciencia das causas". Oponse á lóxica aristotélica<sup id="cite_ref-68" class="reference"><a href="#cite_note-68"><span>[</span>68<span>]</span></a></sup> que estabelece unha ligazón entre os principios xerais e os feitos particulares, abandona o pensamento dedutivo, que procede a partir dos principios admitidos pola autoridade dos antigos, en proveito da <i>interpretación da natureza</i>, onde a experiencia arrequece realmente o saber<sup id="cite_ref-69" class="reference"><a href="#cite_note-69"><span>[</span>69<span>]</span></a></sup>. En suma, Bacon preconiza un razoamento e un método fundados no razoamento experimental: </p> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r6856698"> <blockquote class="flexquote"> <div class="flex"> <div class="quote"><i>O empírico, semellante á formiga, conténtase con gardar e consumir en seguida as súas provisións. O dogmático, como a araña, urde teas nas que a materia se extrae da súa propia substancia. A abella está no medio; obtén a materia prima das flores do campo, e despois, por unha arte que lle é propia, trabállaa e dixírea. (...) O noso máis grande recurso, aquel do que debemos esperar todo, é a estreita alianza destas dúas facultades: a experimental e a racional, unión que non foi aínda formulada</i>.<sup id="cite_ref-70" class="reference"><a href="#cite_note-70"><span>[</span>70<span>]</span></a></sup></div> </div> </blockquote> <p>Para Bacon, como máis tarde para os científicos, a ciencia mellora a condición humana. Expón tamén unha <a href="/wiki/Utop%C3%ADa" title="Utopía">utopía</a> científica, na <i><a href="/wiki/Nova_Atlantis" class="mw-redirect" title="Nova Atlantis">Nova Atlantis</a></i> (1627), que descansa sobre unha sociedade dirixida por "un colexio universal" composto por sabios. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Da_imago_mundis_á_astronomía._Copérnico._Galileo"><span id="Da_imago_mundis_.C3.A1_astronom.C3.ADa._Cop.C3.A9rnico._Galileo"></span>Da <i>imago mundis</i> á astronomía. Copérnico. Galileo</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Historia_da_ciencia&veaction=edit&section=30" title="Editar a sección: «Da imago mundis á astronomía. Copérnico. Galileo»" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Historia_da_ciencia&action=edit&section=30" title="Editar o código fonte da sección: Da imago mundis á astronomía. Copérnico. Galileo"><span>editar a fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="detail principal"> <dl><dd><span><span><i>Artigos principais</i><i>:</i> <a href="/wiki/Revoluci%C3%B3n_copernicana" title="Revolución copernicana">Revolución copernicana</a> e <a href="/wiki/Historia_da_astronom%C3%ADa" title="Historia da astronomía">Historia da astronomía</a>.</span></span></dd></dl></div> <figure class="mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Nikolaus_Kopernikus.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f2/Nikolaus_Kopernikus.jpg/200px-Nikolaus_Kopernikus.jpg" decoding="async" width="200" height="196" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f2/Nikolaus_Kopernikus.jpg/300px-Nikolaus_Kopernikus.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f2/Nikolaus_Kopernikus.jpg/400px-Nikolaus_Kopernikus.jpg 2x" data-file-width="1024" data-file-height="1001" /></a><figcaption><a href="/wiki/Nicolao_Cop%C3%A9rnico" title="Nicolao Copérnico">Nicolao Copérnico</a>.</figcaption></figure> <p>Facilitada polos avances das matemáticas do <a href="/wiki/Renacemento" title="Renacemento">Renacemento</a>, a <a href="/wiki/Astronom%C3%ADa" title="Astronomía">astronomía</a> emancípase da mecánica aristotélica, <i>posta ao día</i> por <a href="/wiki/Hiparco" title="Hiparco">Hiparco</a> e <a href="/wiki/Tolomeo" class="mw-redirect" title="Tolomeo">Tolomeo</a>. </p><p>A <a href="/wiki/Teolox%C3%ADa" title="Teoloxía">teoloxía</a> medieval fundaméntase por unha parte no modelo de <a href="/wiki/Arist%C3%B3teles" title="Aristóteles">Aristóteles</a> e, por outra, sobre o dogma da <a href="/w/index.php?title=Creaci%C3%B3n&action=edit&redlink=1" class="new" title="Creación (a páxina aínda non existe)">creación</a> <a href="/wiki/Biblia" title="Biblia">bíblica</a> do mundo. </p><p>É sobre todo <a href="/wiki/Nicolao_Cop%C3%A9rnico" title="Nicolao Copérnico">Nicolao Copérnico</a>, coa súa obra <i>De revolutionibus Orbium Caelestium</i> (Das revolucións dos corpos celestes) (<a href="/wiki/1543" title="1543">1543</a>) quen pon fin ao modelo aristotélico da inmobilidade da Terra. A súa doutrina permite a instauración do <a href="/wiki/Heliocentrismo" class="mw-redirect" title="Heliocentrismo">heliocentrismo</a>: "con Copérnico, e só con el, ponse en marcha unha revolución da que xurdiron a astronomía e a física modernas" explica Jean-Pierre Verdet.<sup id="cite_ref-71" class="reference"><a href="#cite_note-71"><span>[</span>71<span>]</span></a></sup> </p><p><i>Niklas Koppernigk</i>, en latín <i>Nicolaus Copernicus</i> e en galego Nicolao Copérnico, ao que consideramos o fundador da <a href="/wiki/Astronom%C3%ADa" title="Astronomía">astronomía moderna</a>, naceu en 1473 en Toruń (<a href="/wiki/Polonia" title="Polonia">Polonia</a>), fillo dun rico comerciante. Estudou humanidades, matemáticas e astronomía na universidade de <a href="/wiki/Cracovia" title="Cracovia">Cracovia</a> (1491 – 1495), pasando despois a <a href="/wiki/Italia" title="Italia">Italia</a>, onde cursou leis e astronomía na de <a href="/wiki/Bolo%C3%B1a" title="Boloña">Boloña</a>, desde 1496 até 1500, ano no que marchou a <a href="/wiki/Roma" title="Roma">Roma</a>, onde ensinou astronomía e frecuentou a curia vaticana. En 1501 foi nomeado cóengo vitalicio da catedral de <a href="/w/index.php?title=Frombork&action=edit&redlink=1" class="new" title="Frombork (a páxina aínda non existe)">Frombork</a> (<a href="/w/index.php?title=Frauenburg&action=edit&redlink=1" class="new" title="Frauenburg (a páxina aínda non existe)">Frauenburg</a>), aínda que obtivo autorización para proseguir os seus estudos en Italia, inscribíndose na facultade de medicina de <a href="/wiki/Padua" title="Padua">Padua</a>, alternando estes estudos cos de dereito en <a href="/wiki/Ferrara" title="Ferrara">Ferrara</a>, universidade na que obtivo o doutoramento en Dereito Canónico. </p><p>En <a href="/wiki/1506" title="1506">1506</a> regresou a Polonia, pasando seis anos ao servizo do seu tío Lucas Watzefrode, bispo de <a href="/w/index.php?title=Ermeland&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ermeland (a páxina aínda non existe)">Ermeland</a>, até que en <a href="/wiki/1512" title="1512">1512</a> tomou posesión da súa coenxía de Frombork, que conservou até a súa morte nesta cidade en <a href="/wiki/1543" title="1543">1543</a>. Ademais, en Frombork desempeñou algúns cargos administrativos e practicou a medicina até <a href="/wiki/1520" title="1520">1520</a>. </p><p>Pero a súa principal dedicación foi a <a href="/wiki/Astronom%C3%ADa" title="Astronomía">astronomía</a>. Segundo o seu sistema heliocéntrico todos os planetas, incluída a Terra, xiran ao redor do Sol en órbitas circulares, tanto máis rápido canto máis preto están del. A Terra, ademais de xirar ao redor do Sol, xira sobre si mesma (o que explica o movemento aparente do Sol); e se as estrelas se observan fixas, é porque están moi lonxe. </p><p>Copérnico demostrou que os movementos aparentes do Sol e das estrelas podían explicarse admitindo o duplo movemento da Terra, a súa rotación diaria e a súa translación anual ao redor do Sol.<sup id="cite_ref-72" class="reference"><a href="#cite_note-72"><span>[</span>72<span>]</span></a></sup> Esta tese <a href="/wiki/Heliocentrismo" class="mw-redirect" title="Heliocentrismo">heliocéntrica</a>, que fora xa estabelecida na antigüidade por <a href="/wiki/Aristarco_de_Samos" title="Aristarco de Samos">Aristarco de Samos</a>, contradicía a tradicional teoría <a href="/wiki/Xeocentrismo" title="Xeocentrismo">xeocéntrica</a> de <a href="/wiki/Tolomeo" class="mw-redirect" title="Tolomeo">Tolomeo</a>, que daquela formaba parte da ideoloxía oficial e, o que é aínda peor, desprazaba ao home do centro do <a href="/wiki/Universo" title="Universo">Universo</a>, poñendo en cuestión a teoloxía cristiá da época. Por este motivo, e aínda que Copérnico non ocultaba as súas hipóteses, resistiuse a publicar a súa obra principal, <i>De Revolutionibus</i>. </p> <figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:CopernicSystem.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9a/CopernicSystem.png/200px-CopernicSystem.png" decoding="async" width="200" height="178" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9a/CopernicSystem.png/300px-CopernicSystem.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9a/CopernicSystem.png/400px-CopernicSystem.png 2x" data-file-width="429" data-file-height="381" /></a><figcaption>Representación da <a href="/wiki/Mec%C3%A1nica_celeste" title="Mecánica celeste">mecánica celeste</a> no sistema de <a href="/wiki/Nicolao_Cop%C3%A9rnico" title="Nicolao Copérnico">Nicolao Copérnico</a>.</figcaption></figure> <p>Mesmo moitos <a href="/w/index.php?title=Reforma&action=edit&redlink=1" class="new" title="Reforma (a páxina aínda non existe)">reformadores</a> (<a href="/wiki/Protestantismo" title="Protestantismo">protestantes</a>) opuxéronse a esta obra, como <a href="/wiki/Marti%C3%B1o_Lutero" title="Martiño Lutero">Lutero</a>, que afirmaba que <a href="/wiki/Xosu%C3%A9" title="Xosué">Xosué</a> mandou deterse ao Sol, e non á Terra, ou <a href="/wiki/Jean_Calvin" title="Jean Calvin">Calvino</a>, que se manifestou en termos parecidos. </p><p>Pero Copérnico é hoxe considerado o fundador da astronomía moderna, sendo a súa obra unha das primeiras teorías científicas, que tivo unha sinalada influencia nos filósofos e pensadores posteriores. Retomado e desenvolvido por <a href="/wiki/Georg_Joachim_Rheticus" title="Georg Joachim Rheticus">Georg Joachim Rheticus</a>, o heliocentrismo será confirmado polas observacións, achando a súa máis brillante confirmación en <a href="/wiki/1610" title="1610">1610</a>, ano en que <a href="/wiki/Galileo" class="mw-redirect" title="Galileo">Galileo</a> observou as fases de <a href="/wiki/Venus" title="Venus">Venus</a> (que Copérnico vaticinara) e de <a href="/wiki/X%C3%BApiter" title="Xúpiter">Xúpiter</a>, que pon a punto por entón unha das primeiras <a href="/w/index.php?title=Lente_astron%C3%B3mica&action=edit&redlink=1" class="new" title="Lente astronómica (a páxina aínda non existe)">lentes astronómicas</a>, que denomina "<a href="/wiki/Telescopio" title="Telescopio">telescopio</a>", iniciándose así a revolución astronómica que culmina en <a href="/wiki/Newton" class="mw-redirect" title="Newton">Newton</a>. </p><p>Neste período, e antes de que Galileo interveña, a teoría de Copérnico permanece confinada nalgúns especialistas, de maneira que non encontra máis que oposicións puntuais por parte dos teólogos, mentres que a maioría dos astrónomos permanecen máis favorábeis á tese xeocéntrica. Publicado o libro polo seu amigo <a href="/wiki/Rheticus" class="mw-redirect" title="Rheticus">Rheticus</a> en <a href="/wiki/1543" title="1543">1543</a>, ao ano escaso da morte do seu autor. </p><p>Case setenta e cinco anos despois en, <a href="/wiki/1616" title="1616">1616</a>, o <a href="/wiki/Santo_Oficio" class="mw-redirect" title="Santo Oficio">Santo Oficio</a> (<a href="/wiki/Inquisici%C3%B3n" title="Inquisición">inquisición</a>) publica un decreto condenando o sistema de Copérnico (foi considerado herético) e metendo a súa obra no <a href="/wiki/Index_Librorum_Prohibitorum" title="Index Librorum Prohibitorum">Índice de libros prohibidos</a>, prohibíndose tamén a súa divulgación (pese a contar cun prólogo de <a href="/w/index.php?title=Osiander&action=edit&redlink=1" class="new" title="Osiander (a páxina aínda non existe)">Osiander</a>, amigo de Copérnico, no que afirmaba que a teoría heliocéntrica se formulaba como unha mera hipótese). </p><p>No entanto, a pesar desta prohibición, "Galileo adoptará a <a href="/wiki/Cosmolox%C3%ADa" title="Cosmoloxía">cosmoloxía</a> de Copérnico, construíndo unha nova física co éxito e as consecuencias sabidas",<sup id="cite_ref-73" class="reference"><a href="#cite_note-73"><span>[</span>73<span>]</span></a></sup> é dicir, que permitirá a difusión das teses heliocéntricas. </p> <figure class="mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Galileo.arp.300pix.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cc/Galileo.arp.300pix.jpg/200px-Galileo.arp.300pix.jpg" decoding="async" width="200" height="245" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cc/Galileo.arp.300pix.jpg/300px-Galileo.arp.300pix.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cc/Galileo.arp.300pix.jpg/400px-Galileo.arp.300pix.jpg 2x" data-file-width="1180" data-file-height="1448" /></a><figcaption><a href="/wiki/Galileo_Galilei" title="Galileo Galilei">Galileo Galilei</a>.</figcaption></figure> <p><a href="/wiki/Galileo_Galilei" title="Galileo Galilei">Galileo Galilei</a> naceu en <a href="/wiki/Pisa" title="Pisa">Pisa</a> en <a href="/wiki/1564" title="1564">1564</a>, estudando medicina e física na universidade da súa cidade natal da que, en <a href="/wiki/1589" title="1589">1589</a>, foi designado profesor de matemáticas. En <a href="/wiki/1592" title="1592">1592</a> pasou á universidade de <a href="/wiki/Padua" title="Padua">Padua</a> e, posteriormente, foi nomeado profesor extraordinario da de Pisa e director do "Consello de Matemáticos e Filósofos" do duque de <a href="/wiki/Toscana" title="Toscana">Toscana</a>. </p><p>Galileo desenvolveu un papel fundamental na introdución das matemáticas para a explicación das leis físicas e pode considerarse, ante todo, como un dos fundadores da <a href="/w/index.php?title=Mec%C3%A1nica_moderna&action=edit&redlink=1" class="new" title="Mecánica moderna (a páxina aínda non existe)">mecánica moderna</a>. Descubriu o movemento isócrono do péndulo (que pensou que podería utilizarse para medir o tempo), estabeleceu un método para determinar o peso específico dos corpos, describiu a traxectoria parabólica dos proxectís de <a href="/wiki/Artillar%C3%ADa" title="Artillaría">artillaría</a> e formulou a lei da caída libre dos corpos, afirmando que a velocidade de caída era independente da masa do grave (o corpo que cae). </p><p>En <a href="/wiki/1609" title="1609">1609</a> construíu o anteollo ocular diverxente e iniciou o estudo dos astros. Apreciou a natureza accidentada da superficie da Lúa e chegou a medir a altura dalgunha das súas montañas. Descubriu 4 satélites de <a href="/wiki/X%C3%BApiter" title="Xúpiter">Xúpiter</a>, o anel de <a href="/wiki/Saturno" title="Saturno">Saturno</a>, as manchas e a rotación do Sol, as fases de <a href="/wiki/Venus" title="Venus">Venus</a> e numerosas estrelas descoñecidas até entón. </p><p>Todas estas novidades viñan a corroborar as ideas de <a href="/wiki/Cop%C3%A9rnico" class="mw-redirect" title="Copérnico">Copérnico</a>, das que Galileo se declarou decidido partidario. Até aquel momento a teoría copernicana non suscitara demasiadas preocupacións na igrexa romana, especialmente debido ao prólogo de Osiander ao <i>De Revolutionibus</i>. </p><p>Pero Galileo sostiña a tese de que os designados naquela época "matemáticos" (Copérnico e el mesmo) pretendían falar en tanto que "filósofos", isto é, en termos de realidade, non de simples hipóteses de traballo. E a negación da inmobilidade da Terra non só contradicía as opinións aristotélicas e tolemaicas sobre o mundo, profundamente enraizadas na ensinanza oficial —que dependía naquel tempo case por enteiro da Igrexa—, senón que se opoñía tamén aos relatos bíblicos sobre a orixe do mundo interpretados de maneira literal. </p> <figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Johannes_Kepler.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d5/Johannes_Kepler.jpg/150px-Johannes_Kepler.jpg" decoding="async" width="150" height="184" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d5/Johannes_Kepler.jpg/225px-Johannes_Kepler.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d5/Johannes_Kepler.jpg/300px-Johannes_Kepler.jpg 2x" data-file-width="963" data-file-height="1179" /></a><figcaption><a href="/wiki/Johannes_Kepler" title="Johannes Kepler">Johannes Kepler</a>.</figcaption></figure> <p>Aínda que Galileo demostrou mediante moitos escritos que dita interpretación literal debía descartarse, e que a Biblia non tiña por que substituír a ciencia, dado que o seu obxectivo era ante todo relixioso, foi denunciado á <a href="/wiki/Inquisici%C3%B3n" title="Inquisición">Inquisición</a>. </p><p>Co libro de Copérnico posto no Índice, a Galileo, ao parecer, prohibíuselle ensinar a doutrina copernicana, aínda que non se lle inquietou persoalmente até <a href="/wiki/1632" title="1632">1632</a>, data de publicación do seu libro <i>Dialogo sopra due massimi sistemi del mondo, tolemaico e copernicano</i> (Diálogo sobre os dous máximos sistemas do mundo, o tolemaico e o copernicano). </p><p>A obra foi sometida á Inquisición, perante o tribunal da cal compareceu Galileo en <a href="/wiki/1633" title="1633">1633</a>. O proceso durou vinte días, e nel Galileo apenas se defendeu. Foi obrigado a pronunciar de xeonllos a abxuración da súa doutrina, e a tradición conta que, ao se levantar, golpeou o chan co pé dicindo: <i>Eppur, si muove</i> (e porén, móvese). Condenado á excomuñón e a reclusión perpetua, e incluído o seu libro no Índice, foi autorizado a retirarse a Arcetri, preto de <a href="/wiki/Florencia" title="Florencia">Florencia</a>, onde permaneceu ata a súa morte, en <a href="/wiki/1642" title="1642">1642</a>. </p><p>Máis tarde <a href="/wiki/Johannes_Kepler" title="Johannes Kepler">Johannes Kepler</a> (<a href="/wiki/1571" title="1571">1571</a> – <a href="/wiki/1630" title="1630">1630</a>) desenvolvería as leis empíricas dos movementos dos corpos celestes, mentres que <a href="/wiki/Huygens" class="mw-redirect" title="Huygens">Huygens</a> describía a <a href="/wiki/Forza_centr%C3%ADfuga" title="Forza centrífuga">forza centrífuga</a>. </p><p><a href="/wiki/Newton" class="mw-redirect" title="Newton">Newton</a> unificaría estas achegas descubrindo a <a href="/wiki/Gravidade" title="Gravidade">gravitación universal</a>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Da_alquimia_á_química"><span id="Da_alquimia_.C3.A1_qu.C3.ADmica"></span>Da alquimia á química</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Historia_da_ciencia&veaction=edit&section=31" title="Editar a sección: «Da alquimia á química»" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Historia_da_ciencia&action=edit&section=31" title="Editar o código fonte da sección: Da alquimia á química"><span>editar a fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="detail principal"> <dl><dd><span><span><i>Artigos principais</i><i>:</i> <a href="/wiki/Alquimia" title="Alquimia">Alquimia</a> e <a href="/wiki/Historia_da_qu%C3%ADmica" title="Historia da química">Historia da química</a>.</span></span></dd></dl></div> <figure class="mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Paracelsus.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Paracelsus.jpg/200px-Paracelsus.jpg" decoding="async" width="200" height="267" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Paracelsus.jpg/300px-Paracelsus.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Paracelsus.jpg/400px-Paracelsus.jpg 2x" data-file-width="2802" data-file-height="3737" /></a><figcaption><a href="/wiki/Paracelso" title="Paracelso">Paracelso</a>.</figcaption></figure> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Andreas_Libavius.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/46/Andreas_Libavius.jpg/200px-Andreas_Libavius.jpg" decoding="async" width="200" height="230" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/46/Andreas_Libavius.jpg/300px-Andreas_Libavius.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/46/Andreas_Libavius.jpg 2x" data-file-width="372" data-file-height="427" /></a><figcaption><a href="/wiki/Andreas_Libavius" title="Andreas Libavius">Andreas Libavius</a>.</figcaption></figure> <p>Arte <a href="/wiki/Esoterismo" title="Esoterismo">esotérica</a> desde a Antigüidade, a <a href="/wiki/Alquimia" title="Alquimia">alquimia</a> é a antecesora da <a href="/wiki/F%C3%ADsica" title="Física">física</a> no sentido de observación da materia. Segundo <a href="/wiki/Serge_Hutin" title="Serge Hutin">Serge Hutin</a>, especialista na historia da alquimia, as "fantasías dos ocultistas" bloquearon con todo o progreso científico, sobre todo nos <a href="/wiki/S%C3%A9culo" title="Século">séculos XVI</a> e <a href="/wiki/S%C3%A9culo_XVII" title="Século XVII">XVII</a>. No entanto opina que estes espellismos que nutriron a <a href="/wiki/Alegor%C3%ADa" title="Alegoría">alegoría</a> alquímica influíron considerabelmente o pensamento científico.<sup id="cite_ref-74" class="reference"><a href="#cite_note-74"><span>[</span>74<span>]</span></a></sup> </p><p>A <a href="/wiki/Experimentaci%C3%B3n" title="Experimentación">experimentación</a> debe tamén moito aos laboratorios dos alquimistas, onde se descubriron numerosos corpos que formaron máis tarde parte da <a href="/wiki/Qu%C3%ADmica" title="Química">química</a>: o <a href="/wiki/Antimonio" title="Antimonio">antimonio</a>, o <a href="/wiki/%C3%81cido_sulf%C3%BArico" title="Ácido sulfúrico">ácido sulfúrico</a> ou o <a href="/wiki/F%C3%B3sforo_(elemento)" title="Fósforo (elemento)">fósforo</a>, por exemplo. </p><p>Os instrumentos dos alquimistas foron tamén os dos químicos modernos, o <a href="/wiki/Alambique" title="Alambique">alambique</a>, por exemplo. Segundo Hutin, foi sobre todo sobre a <a href="/wiki/Medicina" title="Medicina">medicina</a> na que a alquimia tivo unha influencia máis notábel, pola achega de medicamentos minerais e polo ancheamento da <a href="/wiki/Farmacopea" title="Farmacopea">farmacopea</a>.<sup id="cite_ref-75" class="reference"><a href="#cite_note-75"><span>[</span>75<span>]</span></a></sup> </p><p>A pesar destes feitos históricos, o paso da alquimia á química foi complexo. Para o químico <a href="/wiki/Jean-Baptiste_Dumas" title="Jean-Baptiste Dumas">Jean-Baptiste Dumas</a>: "A química práctica naceu nos talleres dos ferreiros, dos oleiros, dos cristaleiros e nas tendas dos perfumistas".<sup id="cite_ref-76" class="reference"><a href="#cite_note-76"><span>[</span>76<span>]</span></a></sup> A alquimia non xogou, pois, o papel único na formación da química; aínda que non é menos cetro que este papel foi capital. </p><p>Para a conciencia popular, foron os primeiros químicos modernos —como <a href="/w/index.php?title=Antoine_Laurent_de_Lavoisier&action=edit&redlink=1" class="new" title="Antoine Laurent de Lavoisier (a páxina aínda non existe)">Lavoisier</a> sobre todo, no <a href="/wiki/S%C3%A9culo_XVIII" title="Século XVIII">século XVIII</a>, que pesa e mide os elementos químicos— os que consuman o divorcio entre química e alquimia. </p><p>Numerosos filósofos e sabios foron na súa orixe alquimistas, como (<a href="/wiki/Roger_Bacon" title="Roger Bacon">Roger Bacon</a> ou <a href="/wiki/Paracelso" title="Paracelso">Paracelso</a>); outros, interesáronse por eles, como <a href="/wiki/Francis_Bacon_(fil%C3%B3sofo)" title="Francis Bacon (filósofo)">Francis Bacon</a>,<sup id="cite_ref-77" class="reference"><a href="#cite_note-77"><span>[</span>77<span>]</span></a></sup> e incluso, máis tarde, <a href="/wiki/Isaac_Newton" title="Isaac Newton">Isaac Newton</a>. </p><p>Non obstante, "é un erro confundir a alquimia coa química. A química moderna é unha ciencia que se ocupa unicamente das formas exteriores nas cales o elemento da materia se manifesta [aínda que] (...) a alquimia non mestura ou non compón nada" segundo F. Hartmann, "polo que ela é aínda máis comparábel á <a href="/wiki/Bot%C3%A1nica" title="Botánica">botánica</a>".<sup id="cite_ref-78" class="reference"><a href="#cite_note-78"><span>[</span>78<span>]</span></a></sup> </p><p>En resumo, aínda que as dúas disciplinas estiveron ligadas, pola historia e polos seus actores, a diferenza reside na representación da materia: combinacións químicas para a química, manifestacións do mundo inanimado como fenómenos biolóxicos para a alquimia. Para <a href="/w/index.php?title=Bernard_Vidal&action=edit&redlink=1" class="new" title="Bernard Vidal (a páxina aínda non existe)">Bernard Vidal</a>, a alquimia ten sobre todo "permiso para acumular un coñecemento manipulador, práctico, do obxecto químico (...) O alquimista comezou así a rozar o campo de experiencias que sería necesario aos químicos dos séculos futuros".<sup id="cite_ref-79" class="reference"><a href="#cite_note-79"><span>[</span>79<span>]</span></a></sup> </p><p>A química nace como disciplina científica con <a href="/wiki/Andreas_Libavius" title="Andreas Libavius">Andreas Libavius</a> (<a href="/wiki/1550" title="1550">1550</a> - <a href="/wiki/1616" title="1616">1616</a>) que publica o primeiro compendio de <a href="/wiki/Qu%C3%ADmica" title="Química">química</a>, ligándoa coa <a href="/wiki/Medicina" title="Medicina">medicina</a> e a <a href="/wiki/Farmacia" title="Farmacia">farmacia</a> (clasifica os compostos químicos e dá métodos para preparalos), e máis tarde <a href="/wiki/Nicolas_L%C3%A9mery" title="Nicolas Lémery">Nicolas Lémery</a> (<a href="/wiki/1645" title="1645">1645</a> - <a href="/wiki/1715" title="1715">1715</a>) publica o primeiro <i>Tratado de química</i> elevándoa xa definitivamente ao rango de <i>ciencia</i> e facendo autoridade co seu <i>Cours de chimie, contenant la manière de faire les opérations qui sont en usage dans la médecine, par une méthode facile, avec des raisonnements sur chaque opération, pour l’instruction de ceux qui veulent s’appliquer à cette science</i> en <a href="/wiki/1675" title="1675">1675</a>. </p><p><a href="/w/index.php?title=Johann_Rudolph_Glauber&action=edit&redlink=1" class="new" title="Johann Rudolph Glauber (a páxina aínda non existe)">Johann Rudolph Glauber</a> (<a href="/wiki/1604" title="1604">1604</a> - <a href="/wiki/1668" title="1668">1668</a>) ou <a href="/wiki/Robert_Boyle" title="Robert Boyle">Robert Boyle</a>, pola súa parte, achegan considerábeis experimentacións sobre os elementos químicos.<sup id="cite_ref-80" class="reference"><a href="#cite_note-80"><span>[</span>80<span>]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="O_nacemento_da_fisioloxía_moderna"><span id="O_nacemento_da_fisiolox.C3.ADa_moderna"></span>O nacemento da fisioloxía moderna</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Historia_da_ciencia&veaction=edit&section=32" title="Editar a sección: «O nacemento da fisioloxía moderna»" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Historia_da_ciencia&action=edit&section=32" title="Editar o código fonte da sección: O nacemento da fisioloxía moderna"><span>editar a fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:D%C3%BCrer_-_Rhinoceros.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b9/D%C3%BCrer_-_Rhinoceros.jpg/180px-D%C3%BCrer_-_Rhinoceros.jpg" decoding="async" width="180" height="124" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b9/D%C3%BCrer_-_Rhinoceros.jpg/270px-D%C3%BCrer_-_Rhinoceros.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b9/D%C3%BCrer_-_Rhinoceros.jpg/360px-D%C3%BCrer_-_Rhinoceros.jpg 2x" data-file-width="473" data-file-height="327" /></a><figcaption>Unha célebre estampa en madeira, gravada por <a href="/wiki/Albrecht_D%C3%BCrer" title="Albrecht Dürer">Durero</a> en <a href="/wiki/1515" title="1515">1515</a> (chamada <i>o rinoceronte de Durero</i>).</figcaption></figure> <p>Os descubrimentos médicos e os progresos efectuados no coñecemento da <a href="/wiki/Anatom%C3%ADa" title="Anatomía">anatomía</a>, en particular despois da tradución de numerosas obras antigas de <a href="/wiki/Hip%C3%B3crates" title="Hipócrates">Hipócrates</a> e <a href="/wiki/Galeno" title="Galeno">Galeno</a> nos <a href="/wiki/S%C3%A9culo" title="Século">séculos XV</a> e <a href="/wiki/S%C3%A9culo_XVI" title="Século XVI">XVI</a> permitiron avances en materia de <a href="/wiki/Hixiene" title="Hixiene">hixiene</a> e da loita contra a mortandade. </p><p><a href="/wiki/Andr%C3%A9_Vesalio" title="André Vesalio">André Vesalio</a> senta así as bases da anatomía moderna, mentres <a href="/wiki/Miguel_Servet" title="Miguel Servet">Miguel Servet</a> descobre o funcionamento da <a href="/wiki/Circulaci%C3%B3n_sangu%C3%ADnea" class="mw-redirect" title="Circulación sanguínea">circulación sanguínea</a> e <a href="/wiki/Ambroise_Par%C3%A9" title="Ambroise Paré">Ambroise Paré</a> fai as primeiras <a href="/wiki/Ligadura_(cirurx%C3%ADa)" title="Ligadura (cirurxía)">ligaduras</a> de <a href="/wiki/Arteria" title="Arteria">arterias</a>. </p><p>Ao mesmo tempo que numerosos artistas se interesan por aspectos dos corpos dos animais e do home, os científicos da época dedícanse a estudar a <a href="/wiki/Fisiolox%C3%ADa" title="Fisioloxía">fisioloxía</a> con detalle. Fanse un certo número de comparacións entre os membros inferiores dos humanos e dos <a href="/wiki/Equidae" class="mw-redirect" title="Equidae">équidos</a> (cabalos, principalmente). </p><p><a href="/wiki/Otto_Brunfels" title="Otto Brunfels">Otto Brunfels</a>, <a href="/w/index.php?title=J%C3%A9r%C3%B4me_Bock&action=edit&redlink=1" class="new" title="Jérôme Bock (a páxina aínda non existe)">Jérôme Bock</a> e <a href="/wiki/Leonhart_Fuchs" title="Leonhart Fuchs">Leonhart Fuchs</a> foron tres grandes autores sobre plantas silvestres. Hoxe en día son recoñecidos como os pais da <a href="/wiki/Bot%C3%A1nica" title="Botánica">botánica</a> <a href="/wiki/Alema%C3%B1a" title="Alemaña">alemá</a>. </p><p>Da mesma maneira, escribíronse obras sobre animais como as de <a href="/wiki/Conrad_Gesner" class="mw-redirect" title="Conrad Gesner">Conrad Gesner</a> ilustradas, entre outros, por <a href="/wiki/Albrecht_D%C3%BCrer" title="Albrecht Dürer">Albrecht Dürer</a>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="A_difusión_do_saber:_a_imprenta"><span id="A_difusi.C3.B3n_do_saber:_a_imprenta"></span>A difusión do saber: a imprenta</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Historia_da_ciencia&veaction=edit&section=33" title="Editar a sección: «A difusión do saber: a imprenta»" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Historia_da_ciencia&action=edit&section=33" title="Editar o código fonte da sección: A difusión do saber: a imprenta"><span>editar a fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="detail principal"> <dl><dd><span><span><i>Artigo principal</i><i>:</i> <a href="/wiki/Johannes_Gutenberg" title="Johannes Gutenberg">Johannes Gutenberg</a>.</span></span></dd></dl></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Gutenberg_Bible_scan.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b7/Gutenberg_Bible_scan.jpg/220px-Gutenberg_Bible_scan.jpg" decoding="async" width="220" height="279" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/b/b7/Gutenberg_Bible_scan.jpg 1.5x" data-file-width="297" data-file-height="376" /></a><figcaption>A <a href="/wiki/Biblia" title="Biblia">Biblia</a> impresa por Gutenberg.</figcaption></figure> <p>O campo das técnicas progresa considerabelmente grazas á invención da <a href="/wiki/Imprenta" title="Imprenta">imprenta</a> por <a href="/wiki/Johannes_Gutenberg" title="Johannes Gutenberg">Johannes Gutenberg</a> no <a href="/wiki/S%C3%A9culo_XV" title="Século XV">século XV</a>, invento que revoluciona a transmisión do <a href="/wiki/Saber" class="mw-redirect" title="Saber">saber</a>. O número de libros publicados aumenta exponencialmente, a <a href="/wiki/Escola" title="Escola">escolarización</a> en masa faise posíbel, e os científicos poden debater por medio das publicacións das súas experimentacións. A ciencia convértese así nunha comunidade de sabios. Aparecen as <a href="/wiki/Academia_(instituci%C3%B3n)" title="Academia (institución)">Academias de ciencias</a>, en <a href="/wiki/Londres" title="Londres">Londres</a>, <a href="/wiki/Par%C3%ADs" title="París">París</a>, <a href="/wiki/San_Petersburgo" title="San Petersburgo">San Petersburgo</a> e <a href="/wiki/Berl%C3%ADn" title="Berlín">Berlín</a>. </p><p>As revistas e periódicos proliferan, como o <i>Journal des sçavans</i>, <i>Acta Eruditorum</i>, <i>Mémoires de Trevoux</i> etc. Pero os dominios do saber están aínda mesturados e non constitúen aínda totalmente disciplinas separadas. A ciencia, ao tempo que se institucionaliza, forma aínda parte do campo da investigación filosófica. Michel Blay di: "é moi sorprendente e, en definitiva, moi anacrónico separar, no período clásico, a historia das ciencias da historia da filosofía, e tamén do que se chama a historia literaria".<sup id="cite_ref-81" class="reference"><a href="#cite_note-81"><span>[</span>81<span>]</span></a></sup> </p><p>Finalmente, o <a href="/wiki/Renacemento" title="Renacemento">Renacemento</a> permite, para as disciplinas científicas da materia, a creación de disciplinas e de epistemoloxías distintas pero reunidas pola <a href="/w/index.php?title=Cientificidade&action=edit&redlink=1" class="new" title="Cientificidade (a páxina aínda non existe)">cientificidade</a>, e o mesmo permite para as <a href="/wiki/Matem%C3%A1tica" class="mw-redirect" title="Matemática">matemáticas</a>, porque, segundo a expresión de Pascal Brioist: "a matematización dunha práctica conduce a darlle o título específico de ciencia.<sup id="cite_ref-82" class="reference"><a href="#cite_note-82"><span>[</span>82<span>]</span></a></sup> Michel Blay ve tamén nos debates ao redor de conceptos claves, como o do <a href="/wiki/Absoluto_(filosof%C3%ADa)" title="Absoluto (filosofía)">absoluto</a> ou o de <a href="/wiki/Movemento" title="Movemento">movemento</a>, de <a href="/wiki/Tempo" title="Tempo">tempo</a> e de <a href="/wiki/Espazo" title="Espazo">espazo</a>, os elementos dunha ciencia clásica.<sup id="cite_ref-83" class="reference"><a href="#cite_note-83"><span>[</span>83<span>]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="O_século_XVIII:_o_século_das_luces"><span id="O_s.C3.A9culo_XVIII:_o_s.C3.A9culo_das_luces"></span>O século XVIII: o século das luces</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Historia_da_ciencia&veaction=edit&section=34" title="Editar a sección: «O século XVIII: o século das luces»" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Historia_da_ciencia&action=edit&section=34" title="Editar o código fonte da sección: O século XVIII: o século das luces"><span>editar a fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="detail principal"> <dl><dd><span><span><i>Artigo principal</i><i>:</i> <a href="/wiki/Ilustraci%C3%B3n" title="Ilustración">Ilustración</a>.</span></span></dd></dl></div> <p>No <a href="/wiki/S%C3%A9culo_XVII" title="Século XVII">século XVII</a>, a "<a href="/wiki/Revoluci%C3%B3n_cient%C3%ADfica" title="Revolución científica">revolución científica</a>"<sup id="cite_ref-84" class="reference"><a href="#cite_note-84"><span>[</span>84<span>]</span></a></sup> foi posíbel pola <i>matematización</i> da ciencia. Isto non ocorre até no transcurso do <a href="/wiki/S%C3%A9culo_XVIII" title="Século XVIII">século XVIII</a> no que aparecen as grandes institucións científicas, especialmente as <a href="/wiki/Academia_(instituci%C3%B3n)" title="Academia (institución)">Academias das Ciencias</a>, as <a href="/wiki/Sociedade_cient%C3%ADfica" title="Sociedade científica">Sociedades científicas</a>, e as <a href="/wiki/Universidade" title="Universidade">universidades</a>. Sobre todo, as <a href="/wiki/Ciencias_naturais" title="Ciencias naturais">ciencias naturais</a> e a <a href="/wiki/Medicina" title="Medicina">medicina</a> desenvólvense durante este período.<sup id="cite_ref-85" class="reference"><a href="#cite_note-85"><span>[</span>85<span>]</span></a></sup> </p><p>No <a href="/wiki/S%C3%A9culo_XVIII" title="Século XVIII">século XVIII</a> a maioría dos científicos eran partidarios dun cambio: fronte ás ideas anteriores, consideraban a ciencia como a única vía obxectiva de coñecemento (de aí, o nome de <i>Século das luces</i>). Este espírito quedou reflectido na <i>Enciclopedia das Artes e das Ciencias</i>, recompilada por <a href="/wiki/Denis_Diderot" title="Denis Diderot">Diderot</a> (<a href="/wiki/1713" title="1713">1713</a> - <a href="/wiki/1784" title="1784">1784</a>) e <a href="/wiki/Jean_Le_Rond_d%27Alembert" title="Jean Le Rond d'Alembert">D'Alembert</a> (<a href="/wiki/1717" title="1717">1717</a> - <a href="/wiki/1783" title="1783">1783</a>), obra na que se resumía todo o coñecemento científico da época en todas as ramas do saber, e da que se trata máis abaixo. </p><p>En <a href="/wiki/Espa%C3%B1a" title="España">España</a>, durante o século XVIII, no reinado de <a href="/wiki/Carlos_III_de_Espa%C3%B1a" title="Carlos III de España">Carlos III</a>, produciuse unha recuperación en todas as ordes tras a superación da <a href="/wiki/Crise_econ%C3%B3mica" title="Crise económica">crise económica</a> do <a href="/wiki/S%C3%A9culo_XVII" title="Século XVII">século XVII</a>. Exemplos do rexurdimento das ciencias foron as fundacións do <i>Real Xardín Botánico de Madrid</i> (<a href="/wiki/1781" title="1781">1781</a>) e o <i>Colexio de Cirurxía de Barcelona</i>, así como as diversas <a href="/wiki/Exploraci%C3%B3n" title="Exploración">expedicións científicas</a> ao <a href="/wiki/Am%C3%A9rica" title="América">Novo Mundo</a>, entre as que destaca a de <a href="/wiki/Jos%C3%A9_Celestino_Mutis" title="José Celestino Mutis">José Celestino Mutis</a> (<a href="/wiki/1732" title="1732">1732</a> - <a href="/wiki/1808" title="1808">1808</a>). Os <a href="/wiki/S%C3%A9culo" title="Século">séculos XVI</a> e <a href="/wiki/S%C3%A9culo_XVII" title="Século XVII">XVII</a> estiveron moi influídos polo descubrimento de <a href="/wiki/Am%C3%A9rica" title="América">América</a>. As novas especies de plantas e animais polarizaron o interese dos naturalistas, entre os que destacaron os <a href="/wiki/Taxonom%C3%ADa" title="Taxonomía">sistemáticos</a> <a href="/wiki/John_Ray" title="John Ray">John Ray</a> e <a href="/wiki/Joseph_Pitton_de_Tournefort" title="Joseph Pitton de Tournefort">Tournefort</a>. </p> <center><ul class="gallery mw-gallery-traditional"> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Ficheiro:Denis_Diderot_by_Louis-Michel_van_Loo.jpg" class="mw-file-description" title="O filósofo Denis Diderot, impulsor de Enciclopedia, por Louis-Michel van Loo"><img alt="O filósofo Denis Diderot, impulsor de Enciclopedia, por Louis-Michel van Loo" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fc/Denis_Diderot_by_Louis-Michel_van_Loo.jpg/96px-Denis_Diderot_by_Louis-Michel_van_Loo.jpg" decoding="async" width="96" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fc/Denis_Diderot_by_Louis-Michel_van_Loo.jpg/144px-Denis_Diderot_by_Louis-Michel_van_Loo.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fc/Denis_Diderot_by_Louis-Michel_van_Loo.jpg/192px-Denis_Diderot_by_Louis-Michel_van_Loo.jpg 2x" data-file-width="1000" data-file-height="1248" /></a></span></div> <div class="gallerytext">O filósofo <a href="/wiki/Denis_Diderot" title="Denis Diderot">Denis Diderot</a>, impulsor de <i><a href="/wiki/Enciclopedia" title="Enciclopedia">Enciclopedia</a></i>, por Louis-Michel van Loo</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Ficheiro:Alembert.jpg" class="mw-file-description" title="Jean Le Rond d'Alembert, impulsor da Enciclopedia, por Quentin de la Tour"><img alt="Jean Le Rond d'Alembert, impulsor da Enciclopedia, por Quentin de la Tour" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/df/Alembert.jpg/96px-Alembert.jpg" decoding="async" width="96" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/df/Alembert.jpg/144px-Alembert.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/df/Alembert.jpg/192px-Alembert.jpg 2x" data-file-width="1024" data-file-height="1280" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/wiki/Jean_Le_Rond_d%27Alembert" title="Jean Le Rond d'Alembert">Jean Le Rond d'Alembert</a>, impulsor da <i><a href="/wiki/Enciclopedia" title="Enciclopedia">Enciclopedia</a></i>, por Quentin de la Tour</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Ficheiro:Jos%C3%A9_Celestino_Mutis.jpg" class="mw-file-description" title="José Celestino Mutis, botánico e matemático español"><img alt="José Celestino Mutis, botánico e matemático español" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e9/Jos%C3%A9_Celestino_Mutis.jpg/91px-Jos%C3%A9_Celestino_Mutis.jpg" decoding="async" width="91" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e9/Jos%C3%A9_Celestino_Mutis.jpg/136px-Jos%C3%A9_Celestino_Mutis.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e9/Jos%C3%A9_Celestino_Mutis.jpg/181px-Jos%C3%A9_Celestino_Mutis.jpg 2x" data-file-width="2067" data-file-height="2736" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/wiki/Jos%C3%A9_Celestino_Mutis" title="José Celestino Mutis">José Celestino Mutis</a>, botánico e matemático español</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Ficheiro:John_Ray_from_NPG.jpg" class="mw-file-description" title="John Ray, un dos fundadores da taxonomía"><img alt="John Ray, un dos fundadores da taxonomía" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bc/John_Ray_from_NPG.jpg/100px-John_Ray_from_NPG.jpg" decoding="async" width="100" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bc/John_Ray_from_NPG.jpg/150px-John_Ray_from_NPG.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bc/John_Ray_from_NPG.jpg/200px-John_Ray_from_NPG.jpg 2x" data-file-width="2400" data-file-height="2878" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/wiki/John_Ray" title="John Ray">John Ray</a>, un dos fundadores da <a href="/wiki/Taxonom%C3%ADa" title="Taxonomía">taxonomía</a></div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Ficheiro:Francesco_Redi.jpg" class="mw-file-description" title="Francesco Redi, naturalista italiano oposto á teoría da xeración espontánea"><img alt="Francesco Redi, naturalista italiano oposto á teoría da xeración espontánea" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/21/Francesco_Redi.jpg/102px-Francesco_Redi.jpg" decoding="async" width="102" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/21/Francesco_Redi.jpg/153px-Francesco_Redi.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/21/Francesco_Redi.jpg/204px-Francesco_Redi.jpg 2x" data-file-width="1112" data-file-height="1310" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/wiki/Francesco_Redi" title="Francesco Redi">Francesco Redi</a>, <a href="/wiki/Naturalista" title="Naturalista">naturalista</a> <a href="/wiki/Italia" title="Italia">italiano</a> oposto á <a href="/wiki/Teor%C3%ADa_da_xeraci%C3%B3n_espont%C3%A1nea" title="Teoría da xeración espontánea">teoría da xeración espontánea</a></div> </li> </ul></center> <p>Entre os científicos máis importantes do <a href="/wiki/S%C3%A9culo_XVII" title="Século XVII">século XVII</a> destacan <a href="/wiki/Francesco_Redi" title="Francesco Redi">Francesco Redi</a> (<a href="/wiki/1626" title="1626">1626</a> - <a href="/wiki/1698" title="1698">1698</a>), que se declarou contrario á xeración espontánea; os irmáns <a href="/w/index.php?title=Janssen&action=edit&redlink=1" class="new" title="Janssen (a páxina aínda non existe)">Janssen</a>, que inventaron o microscopio a finais do século XVI; <a href="/wiki/Malpighi" class="mw-redirect" title="Malpighi">Malpighi</a> (<a href="/wiki/1628" title="1628">1628</a> - <a href="/wiki/1694" title="1694">1694</a>), que descubriu os capilares sanguíneos (a existencia dos cales xa fora prevista por Harvey), os alvéolos pulmonares, a circulación renal (as <a href="/wiki/Ril" title="Ril">pirámides de Malpighi</a> levan o seu nome) etc., e <a href="/wiki/Robert_Hooke" title="Robert Hooke">Robert Hooke</a> (<a href="/wiki/1635" title="1635">1635</a> - <a href="/wiki/1703" title="1703">1703</a>), que introduciu o termo <a href="/wiki/C%C3%A9lula" title="Célula">célula</a> ao ver o parecido entre un tecido suberoso (de cortiza), visto ao microscopio, e as celas dun <a href="/wiki/Favo" title="Favo">favo</a>. </p><p>E entre os do <a href="/wiki/S%C3%A9culo_XVIII" title="Século XVIII">século XVIII</a> cabe destacar a <a href="/wiki/Anton_van_Leeuwenhoek" class="mw-redirect" title="Anton van Leeuwenhoek">Anton van Leeuwenhoek</a> (<a href="/wiki/1632" title="1632">1632</a> - <a href="/wiki/1723" title="1723">1723</a>), descubridor dos protozoos e primeiro observador de células como os glóbulos vermellos, os espermatozoides e as bacterias, <a href="/wiki/John_Needham" title="John Needham">John Needham</a> (<a href="/wiki/1731" title="1731">1731</a> - <a href="/wiki/1789" title="1789">1789</a>), defensor da xeración espontánea, e <a href="/wiki/Lazzaro_Spallanzani" title="Lazzaro Spallanzani">Lazzaro Spallanzani</a> (<a href="/wiki/1729" title="1729">1729</a> - <a href="/wiki/1799" title="1799">1799</a>), detractor da mesma. </p> <center><ul class="gallery mw-gallery-traditional"> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Ficheiro:13_Portrait_of_Robert_Hooke.JPG" class="mw-file-description" title="Retrato de Robert Hooke, pola pintora de historia Rita Greer, 2004"><img alt="Retrato de Robert Hooke, pola pintora de historia Rita Greer, 2004" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/10/13_Portrait_of_Robert_Hooke.JPG/101px-13_Portrait_of_Robert_Hooke.JPG" decoding="async" width="101" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/10/13_Portrait_of_Robert_Hooke.JPG/151px-13_Portrait_of_Robert_Hooke.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/10/13_Portrait_of_Robert_Hooke.JPG/201px-13_Portrait_of_Robert_Hooke.JPG 2x" data-file-width="1359" data-file-height="1620" /></a></span></div> <div class="gallerytext">Retrato de <a href="/wiki/Robert_Hooke" title="Robert Hooke">Robert Hooke</a>, pola pintora de historia Rita Greer, 2004</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Ficheiro:Jan_Verkolje_-_Antonie_van_Leeuwenhoek.jpg" class="mw-file-description" title="Anton van Leeuwenhoek"><img alt="Anton van Leeuwenhoek" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/94/Jan_Verkolje_-_Antonie_van_Leeuwenhoek.jpg/101px-Jan_Verkolje_-_Antonie_van_Leeuwenhoek.jpg" decoding="async" width="101" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/94/Jan_Verkolje_-_Antonie_van_Leeuwenhoek.jpg/152px-Jan_Verkolje_-_Antonie_van_Leeuwenhoek.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/94/Jan_Verkolje_-_Antonie_van_Leeuwenhoek.jpg/202px-Jan_Verkolje_-_Antonie_van_Leeuwenhoek.jpg 2x" data-file-width="2662" data-file-height="3156" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/wiki/Anton_van_Leeuwenhoek" class="mw-redirect" title="Anton van Leeuwenhoek">Anton van Leeuwenhoek</a></div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Ficheiro:John_Turberville_Needham.jpg" class="mw-file-description" title="John Needham"><img alt="John Needham" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/36/John_Turberville_Needham.jpg/102px-John_Turberville_Needham.jpg" decoding="async" width="102" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/36/John_Turberville_Needham.jpg/153px-John_Turberville_Needham.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/36/John_Turberville_Needham.jpg/205px-John_Turberville_Needham.jpg 2x" data-file-width="631" data-file-height="740" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/wiki/John_Needham" title="John Needham">John Needham</a></div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Ficheiro:Spallanzani.jpg" class="mw-file-description" title="Lazzaro Spallanzani"><img alt="Lazzaro Spallanzani" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2c/Spallanzani.jpg/94px-Spallanzani.jpg" decoding="async" width="94" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2c/Spallanzani.jpg/141px-Spallanzani.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2c/Spallanzani.jpg/188px-Spallanzani.jpg 2x" data-file-width="817" data-file-height="1043" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/wiki/Lazzaro_Spallanzani" title="Lazzaro Spallanzani">Lazzaro Spallanzani</a></div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Ficheiro:Carl_von_Linn%C3%A9.jpg" class="mw-file-description" title="Carl von Linné"><img alt="Carl von Linné" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/68/Carl_von_Linn%C3%A9.jpg/99px-Carl_von_Linn%C3%A9.jpg" decoding="async" width="99" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/68/Carl_von_Linn%C3%A9.jpg/149px-Carl_von_Linn%C3%A9.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/68/Carl_von_Linn%C3%A9.jpg/199px-Carl_von_Linn%C3%A9.jpg 2x" data-file-width="1938" data-file-height="2342" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/wiki/Carl_von_Linn%C3%A9" title="Carl von Linné">Carl von Linné</a></div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Ficheiro:Buffon_1707-1788.jpg" class="mw-file-description" title="Buffon"><img alt="Buffon" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5e/Buffon_1707-1788.jpg/81px-Buffon_1707-1788.jpg" decoding="async" width="81" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5e/Buffon_1707-1788.jpg/121px-Buffon_1707-1788.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5e/Buffon_1707-1788.jpg/162px-Buffon_1707-1788.jpg 2x" data-file-width="765" data-file-height="1134" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/wiki/Georges-Louis_Leclerc,_conde_de_Buffon" class="mw-redirect" title="Georges-Louis Leclerc, conde de Buffon">Buffon</a></div> </li> </ul></center> <p>O século XVIII é a época dos grandes <a href="/wiki/Exploraci%C3%B3n" title="Exploración">viaxeiros</a> e <a href="/wiki/Sistem%C3%A1tica" title="Sistemática">sistemáticos</a>. Entre eles destaca o <a href="/wiki/Suecia" title="Suecia">sueco</a> <a href="/wiki/Carl_von_Linn%C3%A9" title="Carl von Linné">Carl von Linné</a>, (Linneo), (<a href="/wiki/1707" title="1707">1707</a> - <a href="/wiki/1778" title="1778">1778</a>), <a href="/wiki/Fixismo" title="Fixismo">fixista</a> e <a href="/wiki/Aristotelismo" title="Aristotelismo">aristotélico</a>, que ideou a <a href="/wiki/Nomenclatura_binomial" title="Nomenclatura binomial">nomenclatura binomial</a> actualmente en uso, e clasificou os <a href="/wiki/Animais" title="Animais">animais</a> e as <a href="/wiki/Plantas" class="mw-redirect" title="Plantas">plantas</a> nas sucesivas edicións das súas magnas obras <i><a href="/wiki/Systema_Naturae" title="Systema Naturae">Systema Naturae</a></i> (O sistema da natureza) (<a href="/wiki/1735" title="1735">1735</a>) e <i><a href="/wiki/Species_Plantarum" title="Species Plantarum">Species Plantarum</a></i> (As especies de plantas) (<a href="/wiki/1753" title="1753">1753</a>), obras que serven de base á <a href="/wiki/Sistem%C3%A1tica" title="Sistemática">sistemática actual</a> de animais e plantas, respectivamente. O seu contemporáneo, o <a href="/wiki/Francia" title="Francia">francés</a> <a href="/wiki/Georges-Louis_Leclerc,_conde_de_Buffon" class="mw-redirect" title="Georges-Louis Leclerc, conde de Buffon">Georges-Louis Leclerc, conde de Buffon</a> (<a href="/wiki/1707" title="1707">1707</a> - <a href="/wiki/1788" title="1788">1788</a>), naturalista autor dunha <i>Histoire naturelle</i> (Historia natural) á que dedicou gran parte da súa vida, criticouno e adoptou unha concepción <a href="/wiki/Transformismo_(biolox%C3%ADa)" class="mw-redirect" title="Transformismo (bioloxía)">transformista</a> do <a href="/wiki/Universo" title="Universo">universo</a>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="A_Enciclopedia">A <i>Enciclopedia</i></h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Historia_da_ciencia&veaction=edit&section=35" title="Editar a sección: «A Enciclopedia»" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Historia_da_ciencia&action=edit&section=35" title="Editar o código fonte da sección: A Enciclopedia"><span>editar a fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="detail principal"> <dl><dd><span><span><i>Artigo principal</i><i>:</i> <a href="/wiki/Encyclop%C3%A9die" title="Encyclopédie">Encyclopédie</a>.</span></span></dd></dl></div> <p>Un segundo cambio importante no <a href="/w/index.php?title=S%C3%A9culo_das_luces&action=edit&redlink=1" class="new" title="Século das luces (a páxina aínda non existe)">Século das luces</a> en relación co século precedente tivo a súa orixe en Francia, cos <a href="/wiki/Enciclopedia" title="Enciclopedia">enciclopedistas</a>. Este movemento intelectual defendía a idea de que existe unha arquitectura científica e moral do saber. O filósofo <a href="/wiki/Denis_Diderot" title="Denis Diderot">Diderot</a> e o matemático D'Alembert publicaron en <a href="/wiki/1751" title="1751">1751</a> a <i><a href="/wiki/Encyclop%C3%A9die" title="Encyclopédie">Encyclopédie</a> ou Dictionnaire raisonné des sciences, des arts et des métiers</i> (coñecido como "A <a href="/wiki/Enciclopedia" title="Enciclopedia">Enciclopedia</a>") que permtiu coñecer todo o coñecemento científico da época. Esta Enciclopedia vén ser coma un himno ao progreso científico.<sup id="cite_ref-86" class="reference"><a href="#cite_note-86"><span>[</span>86<span>]</span></a></sup> </p><p>Coa Enciclopedia nace igualmente a concepción clásica que a ciencia debe a súa aparición ao descubrimento do método experimental. <a href="/wiki/Jean_Le_Rond_d%27Alembert" title="Jean Le Rond d'Alembert">Jean Le Rond d'Alembert</a> explica así, no <i>Discours préliminaire de l'Encyclopédie</i> (<a href="/wiki/1759" title="1759">1759</a>) que: <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r6856698"> </p> <blockquote class="flexquote"> <div class="flex"> <div class="quote"><i>Non é mediante hipóteses vagas e arbitrarias polo que nós podemos esperar coñecer a natureza, é (...) pola arte de reducir tanto como sexa posíbel, un gran número de fenómenos a un só que poida considerarse como o principio (...). Esta redución constitúe o verdadeiro espírito sistemático, que é preciso non tomar polo espírito do sistema.</i><sup id="cite_ref-87" class="reference"><a href="#cite_note-87"><span>[</span>87<span>]</span></a></sup></div> </div> </blockquote> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Racionalismo_e_ciencia_moderna">Racionalismo e ciencia moderna</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Historia_da_ciencia&veaction=edit&section=36" title="Editar a sección: «Racionalismo e ciencia moderna»" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Historia_da_ciencia&action=edit&section=36" title="Editar o código fonte da sección: Racionalismo e ciencia moderna"><span>editar a fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="detail principal"> <dl><dd><span><span><i>Artigo principal</i><i>:</i> <a href="/wiki/Racionalismo" title="Racionalismo">Racionalismo</a>.</span></span></dd></dl></div> <p>O período chamado <i>das luces</i> iniciou o ascenso da corrente <a href="/wiki/Racionalismo" title="Racionalismo">racionalista</a>, que proviña de <a href="/wiki/Ren%C3%A9_Descartes" title="René Descartes">René Descartes</a> e, despois, de filósofos ingleses como <a href="/wiki/Thomas_Hobbes" title="Thomas Hobbes">Thomas Hobbes</a> e <a href="/wiki/David_Hume" title="David Hume">David Hume</a>, que adoptaron unha vía <a href="/wiki/Empirismo" title="Empirismo">empírica</a>,<sup id="cite_ref-88" class="reference"><a href="#cite_note-88"><span>[</span>88<span>]</span></a></sup> poñendo o acento nos <a href="/w/index.php?title=Sentido_(fisiolox%C3%ADa)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Sentido (fisioloxía) (a páxina aínda non existe)">sentidos</a> e a <a href="/wiki/Experiencia" title="Experiencia">experiencia</a> na adquisición dos coñecementos, en detrimento da <a href="/wiki/Raz%C3%B3n" title="Razón">razón</a> pura. Pensadores, igualmente científicos (como <a href="/wiki/Gottfried_Wilhelm_Leibniz" title="Gottfried Wilhelm Leibniz">Leibniz</a>, que desenvolveu as matemáticas e o <a href="/w/index.php?title=C%C3%A1culo_infinitesimal&action=edit&redlink=1" class="new" title="Cáculo infinitesimal (a páxina aínda non existe)">cáculo infinitesimal</a>, ou <a href="/wiki/Immanuel_Kant" title="Immanuel Kant">Kant</a>, ou o <a href="/wiki/Paul_Henri_Thiry_d%27Holbach" title="Paul Henri Thiry d'Holbach">barón de Holbach</a>, no seu <i>Sistema da natureza</i>, no que sostén o <a href="/wiki/Ate%C3%ADsmo" title="Ateísmo">ateísmo</a> contra calquera concepción relixiosa ou <a href="/wiki/De%C3%ADsmo" title="Deísmo">deísta</a>, o materialismo e o fatalismo, é dicir, o determinismo científico, ou mesmo <a href="/wiki/Pierre_Bayle" title="Pierre Bayle">Pierre Bayle</a> cos seus <i>Pensées diverses sur la comète</i><sup id="cite_ref-89" class="reference"><a href="#cite_note-89"><span>[</span>89<span>]</span></a></sup>) fixeron da <a href="/wiki/Raz%C3%B3n" title="Razón">Razón</a> (con maiúscula) un culto ao progreso e ao desenvolvemento social. Os descubrimentos de <a href="/wiki/Isaac_Newton" title="Isaac Newton">Isaac Newton</a>, a súa capacidade para confrontar e para ensamblar as probas axiomáticas e as observacións físicas nun sistema coherente, déronlle o ton a todo o que seguiría a súa exemplar <i><a href="/wiki/Philosophi%C3%A6_Naturalis_Principia_Mathematica" title="Philosophiæ Naturalis Principia Mathematica">Philosophiæ Naturalis Principia Mathematica</a></i> (Principios matemáticos da filosofía natural). Enunciando a <i><a href="/wiki/Gravidade" title="Gravidade">teoría da gravitación universal</a></i>, Newton inaugurou a idea dunha ciencia como discurso tendente a explicar o mundo considerado como racional por estar ordenado por leis reproducíbeis. </p> <center><ul class="gallery mw-gallery-traditional"> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Ficheiro:Frans_Hals_-_Portret_van_Ren%C3%A9_Descartes.jpg" class="mw-file-description" title="René Descartes"><img alt="René Descartes" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Frans_Hals_-_Portret_van_Ren%C3%A9_Descartes.jpg/98px-Frans_Hals_-_Portret_van_Ren%C3%A9_Descartes.jpg" decoding="async" width="98" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Frans_Hals_-_Portret_van_Ren%C3%A9_Descartes.jpg/147px-Frans_Hals_-_Portret_van_Ren%C3%A9_Descartes.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Frans_Hals_-_Portret_van_Ren%C3%A9_Descartes.jpg/196px-Frans_Hals_-_Portret_van_Ren%C3%A9_Descartes.jpg 2x" data-file-width="817" data-file-height="1000" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/wiki/Ren%C3%A9_Descartes" title="René Descartes">René Descartes</a></div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Ficheiro:Pierre_Bayle.jpg" class="mw-file-description" title="Pierre Bayle"><img alt="Pierre Bayle" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/24/Pierre_Bayle.jpg/98px-Pierre_Bayle.jpg" decoding="async" width="98" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/24/Pierre_Bayle.jpg/147px-Pierre_Bayle.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/2/24/Pierre_Bayle.jpg 2x" data-file-width="178" data-file-height="218" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/wiki/Pierre_Bayle" title="Pierre Bayle">Pierre Bayle</a></div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Ficheiro:David_Hume.jpg" class="mw-file-description" title="David Hume"><img alt="David Hume" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/21/David_Hume.jpg/99px-David_Hume.jpg" decoding="async" width="99" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/21/David_Hume.jpg/148px-David_Hume.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/21/David_Hume.jpg/198px-David_Hume.jpg 2x" data-file-width="825" data-file-height="1000" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/wiki/David_Hume" title="David Hume">David Hume</a></div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Ficheiro:Gottfried_Wilhelm_von_Leibniz.jpg" class="mw-file-description" title="Gottfried W. von Leibniz"><img alt="Gottfried W. von Leibniz" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6a/Gottfried_Wilhelm_von_Leibniz.jpg/95px-Gottfried_Wilhelm_von_Leibniz.jpg" decoding="async" width="95" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6a/Gottfried_Wilhelm_von_Leibniz.jpg/142px-Gottfried_Wilhelm_von_Leibniz.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6a/Gottfried_Wilhelm_von_Leibniz.jpg/189px-Gottfried_Wilhelm_von_Leibniz.jpg 2x" data-file-width="316" data-file-height="400" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/wiki/Gottfried_Wilhelm_Leibniz" title="Gottfried Wilhelm Leibniz">Gottfried W. von Leibniz</a></div> </li> </ul></center> <center><ul class="gallery mw-gallery-traditional"> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Ficheiro:Immanuel_Kant_(portrait).jpg" class="mw-file-description" title="Immanuel Kant"><img alt="Immanuel Kant" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cc/Immanuel_Kant_%28portrait%29.jpg/96px-Immanuel_Kant_%28portrait%29.jpg" decoding="async" width="96" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cc/Immanuel_Kant_%28portrait%29.jpg/144px-Immanuel_Kant_%28portrait%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cc/Immanuel_Kant_%28portrait%29.jpg/192px-Immanuel_Kant_%28portrait%29.jpg 2x" data-file-width="677" data-file-height="845" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/wiki/Immanuel_Kant" title="Immanuel Kant">Immanuel Kant</a></div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Ficheiro:GodfreyKneller-IsaacNewton-1689.jpg" class="mw-file-description" title="Sir Isaac Newton"><img alt="Sir Isaac Newton" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/39/GodfreyKneller-IsaacNewton-1689.jpg/85px-GodfreyKneller-IsaacNewton-1689.jpg" decoding="async" width="85" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/39/GodfreyKneller-IsaacNewton-1689.jpg/128px-GodfreyKneller-IsaacNewton-1689.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/39/GodfreyKneller-IsaacNewton-1689.jpg/171px-GodfreyKneller-IsaacNewton-1689.jpg 2x" data-file-width="1364" data-file-height="1916" /></a></span></div> <div class="gallerytext">Sir <a href="/wiki/Isaac_Newton" title="Isaac Newton">Isaac Newton</a></div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Ficheiro:Antoine_lavoisier.jpg" class="mw-file-description" title="Antoine de Lavoisier"><img alt="Antoine de Lavoisier" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/96/Antoine_lavoisier.jpg/114px-Antoine_lavoisier.jpg" decoding="async" width="114" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/96/Antoine_lavoisier.jpg/171px-Antoine_lavoisier.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/96/Antoine_lavoisier.jpg/229px-Antoine_lavoisier.jpg 2x" data-file-width="303" data-file-height="318" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/wiki/Antoine_Lavoisier" title="Antoine Lavoisier">Antoine de Lavoisier</a></div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Ficheiro:Cullen_William.jpg" class="mw-file-description" title="William Cullen"><img alt="William Cullen" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0c/Cullen_William.jpg/80px-Cullen_William.jpg" decoding="async" width="80" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0c/Cullen_William.jpg/120px-Cullen_William.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0c/Cullen_William.jpg/160px-Cullen_William.jpg 2x" data-file-width="293" data-file-height="438" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/w/index.php?title=William_Cullen&action=edit&redlink=1" class="new" title="William Cullen (a páxina aínda non existe)">William Cullen</a></div> </li> </ul></center> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="O_nacemento_das_grandes_disciplinas_científicas"><span id="O_nacemento_das_grandes_disciplinas_cient.C3.ADficas"></span>O nacemento das grandes disciplinas científicas</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Historia_da_ciencia&veaction=edit&section=37" title="Editar a sección: «O nacemento das grandes disciplinas científicas»" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Historia_da_ciencia&action=edit&section=37" title="Editar o código fonte da sección: O nacemento das grandes disciplinas científicas"><span>editar a fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>A maioría das disciplinas maiores da ciencia consolídanse, coas súas epistemoloxías e os seus métodos, no <a href="/wiki/S%C3%A9culo_XVIII" title="Século XVIII">século XVIII</a>. A <a href="/wiki/Bot%C3%A1nica" title="Botánica">botánica</a> aparece con <a href="/wiki/Carl_von_Linn%C3%A9" title="Carl von Linné">Carl von Linné</a>, que publica en <a href="/wiki/1753" title="1753">1753</a> <i>Species plantarum</i>, punto de partida do sistema <a href="/wiki/Carl_von_Linn%C3%A9" title="Carl von Linné">binomial</a> e da nomenclatura botánica.<sup id="cite_ref-90" class="reference"><a href="#cite_note-90"><span>[</span>90<span>]</span></a></sup> A <a href="/wiki/Qu%C3%ADmica" title="Química">química</a> nace por aquel tempo con <a href="/wiki/Antoine_Lavoisier" title="Antoine Lavoisier">Lavoisier</a> que enuncia en <a href="/wiki/1778" title="1778">1778</a> a <i>lei da conservación da materia</i>, e identifica e bautiza o <a href="/wiki/Ox%C3%ADxeno" class="mw-redirect" title="Oxíxeno">oxíxeno</a>. As <a href="/wiki/Ciencias_da_Terra" title="Ciencias da Terra">ciencias da Terra</a> fan tamén a súa aparición. Como disciplina, a <a href="/wiki/Medicina" title="Medicina">medicina</a> progresa igualmente coa constitución dos exames clínicos e as primeiras clasificacións das enfermidades por <a href="/w/index.php?title=William_Cullen&action=edit&redlink=1" class="new" title="William Cullen (a páxina aínda non existe)">William Cullen</a> e <a href="/w/index.php?title=Fran%C3%A7ois_Boissier_de_Sauvages_de_Lacroix&action=edit&redlink=1" class="new" title="François Boissier de Sauvages de Lacroix (a páxina aínda non existe)">François Boissier de Sauvages de Lacroix</a>. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="O_século_XIX"><span id="O_s.C3.A9culo_XIX"></span>O século XIX</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Historia_da_ciencia&veaction=edit&section=38" title="Editar a sección: «O século XIX»" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Historia_da_ciencia&action=edit&section=38" title="Editar o código fonte da sección: O século XIX"><span>editar a fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="detail principal"> <dl><dd><span><span><i>Artigos principais</i><i>:</i> <a href="/wiki/Fixismo" title="Fixismo">Fixismo</a>, <a href="/wiki/Evoluci%C3%B3n" title="Evolución">Evolución</a>, <a href="/wiki/Lamarck" class="mw-redirect" title="Lamarck">Lamarck</a>, <a href="/wiki/Charles_Darwin" title="Charles Darwin">Charles Darwin</a>, <a href="/wiki/Bacteriolox%C3%ADa" class="mw-redirect" title="Bacterioloxía">Bacterioloxía</a> e <a href="/wiki/Inmunolox%C3%ADa" title="Inmunoloxía">Inmunoloxía</a>.</span></span></dd></dl></div> <p>Tras dun século coma o XVIII, no que a maior actividade dos biólogos se desenvolveu no campo da sistemática, nun intento de clasificar as especies procedentes do Novo Mundo, suscitouse no século XIX unha interpretación, baseada na razón, tanto da aparición das diferentes especies coma da súa distribución e parentesco. </p><p>Así xurdiu a teoría <a href="/wiki/Evolucionismo" class="mw-redirect" title="Evolucionismo">evolucionista</a>. Un dos primeiros en defendela foi <a href="/w/index.php?title=Jean-Baptiste_de_Monet&action=edit&redlink=1" class="new" title="Jean-Baptiste de Monet (a páxina aínda non existe)">Jean-Baptiste de Monet</a>, coñecido como <a href="/wiki/Lamarck" class="mw-redirect" title="Lamarck">Lamarck</a> (<a href="/wiki/1744" title="1744">1744</a> - <a href="/wiki/1829" title="1829">1829</a>), que explicaba a súa hipótese baseándose en dous principios: "a necesidade crea o órgano e a súa función o desenvolve", e "os <a href="/wiki/Herdanza_dos_caracteres_adquiridos" title="Herdanza dos caracteres adquiridos">caracteres adquiridos</a> transmítense hereditariamente". Esta teoría (<a href="/wiki/Lamarckismo" title="Lamarckismo">lamarckismo</a>) chocaba, por un lado, coa crítica daqueles que pedían datos, experiencias etc., que a confirmaran e, por outro, coa opinión do francés <a href="/wiki/Georges_Cuvier" title="Georges Cuvier">Georges Cuvier</a> (<a href="/wiki/1769" title="1769">1769</a> - <a href="/wiki/1832" title="1832">1832</a>), considerado como o pai da <a href="/wiki/Paleontolox%C3%ADa" title="Paleontoloxía">paleontoloxía</a> e da <a href="/wiki/Anatom%C3%ADa_comparada" title="Anatomía comparada">anatomía comparada</a>, e os seus seguidores. Cuvier era <a href="/wiki/Fixismo" title="Fixismo">fixista</a>, é dicir, cría na inmutabilidade das especies. Para explicar a desaparición de especies que só existiron no pasado, e das que só nos chegaron restos fosilizados, supoñía que houbera unha serie de catástrofes sucesivas que producirían a súa extinción (<a href="/wiki/Catastrofismo" title="Catastrofismo">catastrofismo</a>). Posteriormente, despois de cada catástrofe, desenvolvíase unha nova e distinta <a href="/wiki/Creacionismo_(pseudociencia)" title="Creacionismo (pseudociencia)">creación</a>. </p> <center><ul class="gallery mw-gallery-traditional"> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Ficheiro:Georges_Cuvier_3.jpg" class="mw-file-description" title="Georges Cuvier"><img alt="Georges Cuvier" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/78/Georges_Cuvier_3.jpg/97px-Georges_Cuvier_3.jpg" decoding="async" width="97" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/78/Georges_Cuvier_3.jpg/146px-Georges_Cuvier_3.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/78/Georges_Cuvier_3.jpg/195px-Georges_Cuvier_3.jpg 2x" data-file-width="1674" data-file-height="2059" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/wiki/Georges_Cuvier" title="Georges Cuvier">Georges Cuvier</a></div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Ficheiro:Jean-baptiste_lamarck2.jpg" class="mw-file-description" title="Jean-Baptiste Lamarck"><img alt="Jean-Baptiste Lamarck" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f0/Jean-baptiste_lamarck2.jpg/120px-Jean-baptiste_lamarck2.jpg" decoding="async" width="120" height="116" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f0/Jean-baptiste_lamarck2.jpg/180px-Jean-baptiste_lamarck2.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f0/Jean-baptiste_lamarck2.jpg/240px-Jean-baptiste_lamarck2.jpg 2x" data-file-width="340" data-file-height="329" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/wiki/Jean-Baptiste_Lamarck" title="Jean-Baptiste Lamarck">Jean-Baptiste Lamarck</a></div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Ficheiro:Charles_Darwin_01.jpg" class="mw-file-description" title="Charles Darwin"><img alt="Charles Darwin" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3c/Charles_Darwin_01.jpg/93px-Charles_Darwin_01.jpg" decoding="async" width="93" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3c/Charles_Darwin_01.jpg/140px-Charles_Darwin_01.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3c/Charles_Darwin_01.jpg/187px-Charles_Darwin_01.jpg 2x" data-file-width="3256" data-file-height="4183" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/wiki/Charles_Darwin" title="Charles Darwin">Charles Darwin</a></div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Ficheiro:Edward_Jenner.jpg" class="mw-file-description" title="Edward Jenner"><img alt="Edward Jenner" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/be/Edward_Jenner.jpg/95px-Edward_Jenner.jpg" decoding="async" width="95" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/be/Edward_Jenner.jpg/142px-Edward_Jenner.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/be/Edward_Jenner.jpg/190px-Edward_Jenner.jpg 2x" data-file-width="2739" data-file-height="3465" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/wiki/Edward_Jenner" title="Edward Jenner">Edward Jenner</a></div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Ficheiro:Geoffroy_Saint_Hilaire,_Etienne_cropped.jpg" class="mw-file-description" title="Étienne Geoffroy Saint-Hilaire"><img alt="Étienne Geoffroy Saint-Hilaire" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4e/Geoffroy_Saint_Hilaire%2C_Etienne_cropped.jpg/97px-Geoffroy_Saint_Hilaire%2C_Etienne_cropped.jpg" decoding="async" width="97" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4e/Geoffroy_Saint_Hilaire%2C_Etienne_cropped.jpg/146px-Geoffroy_Saint_Hilaire%2C_Etienne_cropped.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4e/Geoffroy_Saint_Hilaire%2C_Etienne_cropped.jpg/194px-Geoffroy_Saint_Hilaire%2C_Etienne_cropped.jpg 2x" data-file-width="492" data-file-height="607" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/wiki/%C3%89tienne_Geoffroy_Saint-Hilaire" title="Étienne Geoffroy Saint-Hilaire">Étienne Geoffroy Saint-Hilaire</a></div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Ficheiro:Gregor_Mendel_Monk.jpg" class="mw-file-description" title="Gregor Mendel"><img alt="Gregor Mendel" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/36/Gregor_Mendel_Monk.jpg/91px-Gregor_Mendel_Monk.jpg" decoding="async" width="91" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/36/Gregor_Mendel_Monk.jpg/137px-Gregor_Mendel_Monk.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/36/Gregor_Mendel_Monk.jpg/183px-Gregor_Mendel_Monk.jpg 2x" data-file-width="1447" data-file-height="1898" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/wiki/Gregor_Mendel" title="Gregor Mendel">Gregor Mendel</a></div> </li> </ul></center> <p>A oposición entre ciencia e relixión refórzase coa aparición, en <a href="/wiki/1859" title="1859">1859</a> de <i>A orixe das especies segundo a selección natural</i> do naturalista inglés <a href="/wiki/Charles_Darwin" title="Charles Darwin">Charles Darwin</a> (<a href="/wiki/1809" title="1809">1809</a> - <a href="/wiki/1882" title="1882">1882</a>). Neste libro Darwin recolleu as conclusións ás que chegara durante a viaxe científica que moitos anos antes (<a href="/wiki/1831" title="1831">1831</a> - <a href="/wiki/1836" title="1836">1836</a>) realizara por todo o Novo Mundo e o Pacífico a bordo do <a href="/wiki/Beagle" title="Beagle">Beagle</a>. A teoría de <a href="/wiki/Charles_Darwin" title="Charles Darwin">Darwin</a> (<a href="/wiki/Darwinismo" title="Darwinismo">darwinismo</a>) apóiase en dous puntos: a <a href="/wiki/Xen%C3%A9tica" title="Xenética">variabilidade da descendencia</a> e a <a href="/wiki/Evoluci%C3%B3n_biol%C3%B3xica" class="mw-redirect" title="Evolución biolóxica">selección natural</a> ou, dito doutro xeito, a supervivencia do máis apto. Pronto se desencadeou unha controversia entre os seguidores do francés Lamarck e os do inglés Darwin (e, algo máis tarde, e máis intensamente, entre estes últimos e os sectores relixiosos). </p><p>O filósofo <a href="/w/index.php?title=Spencer&action=edit&redlink=1" class="new" title="Spencer (a páxina aínda non existe)">Spencer</a> utilizou o impacto do darwinismo na sociedade do século XIX para, dándolle unha carga relixiosa da cal esta teoría en principio carece (Darwin era agnóstico), realizar un ataque contra a opinión doutros científicos. Así, produciuse unha primeira reacción de rexeitamento do darwinismo en moitos ambientes relixiosos e científicos. Posteriormente admitiuse a denominación de <a href="/wiki/Evoluci%C3%B3n_biol%C3%B3xica" class="mw-redirect" title="Evolución biolóxica">evolucionismo</a> científico para referirse a un darwinismo desprovisto desta carga ideolóxica. Darwin morreu en <a href="/wiki/1882" title="1882">1882</a> sen poder achegar datos que explicaran a orixe da variabilidade entre os descendentes dunha mesma parella,<sup id="cite_ref-91" class="reference"><a href="#cite_note-91"><span>[</span>91<span>]</span></a></sup> fenómeno que constitúe a base fundamental da súa teoría evolucionista. </p><p>No primeiro terzo deste século XIX merece que recordar tamén o labor de <a href="/wiki/Edward_Jenner" title="Edward Jenner">Edward Jenner</a> (<a href="/wiki/1749" title="1749">1749</a> - <a href="/wiki/1823" title="1823">1823</a>), descubridor da primeira <a href="/wiki/Vacina" title="Vacina">vacina</a>, a da <a href="/wiki/Var%C3%ADola" title="Varíola">varíola</a>, que abriu o camiño da <a href="/wiki/Inmunolox%C3%ADa" title="Inmunoloxía">inmunoloxía</a>. Posteriormente <a href="/w/index.php?title=Scheleiden&action=edit&redlink=1" class="new" title="Scheleiden (a páxina aínda non existe)">Scheleiden</a> (<a href="/wiki/1804" title="1804">1804</a> - <a href="/wiki/1881" title="1881">1881</a>) e <a href="/wiki/Schwann" class="mw-redirect" title="Schwann">Schwann</a> (<a href="/wiki/1810" title="1810">1810</a> - <a href="/wiki/1895" title="1895">1895</a>) destacaron en <a href="/wiki/Citolox%C3%ADa" class="mw-redirect" title="Citoloxía">citoloxía</a> e <a href="/wiki/Histolox%C3%ADa" title="Histoloxía">histoloxía</a> por enunciar a <a href="/wiki/Teor%C3%ADa_celular" title="Teoría celular">teoría celular</a>. </p><p>Máis tarde, en <a href="/wiki/Microbiolox%C3%ADa" title="Microbioloxía">microbioloxía</a>, <a href="/wiki/Louis_Pasteur" title="Louis Pasteur">Louis Pasteur</a> (<a href="/wiki/1822" title="1822">1822</a> - <a href="/wiki/1895" title="1895">1895</a>) levou a cabo experimentos definitivos sobre a falsidade da <a href="/wiki/Xeraci%C3%B3n_espont%C3%A1nea" class="mw-redirect" title="Xeración espontánea">xeración espontánea</a>, descubriu que algúns microorganismos tiñan carácter <a href="/wiki/Patolox%C3%ADa" title="Patoloxía">patóxeno</a> (ao estudar unha enfermidade que atacaba ao <a href="/wiki/Verme_da_seda" title="Verme da seda">verme da seda</a>), illou o <a href="/wiki/Bacilo" title="Bacilo">bacilo</a> do cólera das galiñas, deduciu o concepto de <a href="/wiki/Inmunolox%C3%ADa" title="Inmunoloxía">inmunidade</a> e descubriu a vacina antirrábica; está considerado como o pai da <a href="/wiki/Bacteriolox%C3%ADa" class="mw-redirect" title="Bacterioloxía">bacterioloxía</a>. </p><p>Posteriormente, <a href="/wiki/Robert_Koch" title="Robert Koch">Robert Koch</a> (<a href="/wiki/1843" title="1843">1843</a> - <a href="/wiki/1910" title="1910">1910</a>) illou o microbio que producía o <a href="/wiki/Carb%C3%BAnculo" title="Carbúnculo">carbúnculo</a>, o <a href="/wiki/Bacilo_da_tuberculose" class="mw-redirect" title="Bacilo da tuberculose">bacilo da tuberculose</a> e o <a href="/wiki/Vibrio" title="Vibrio">vibrio</a> do <a href="/wiki/C%C3%B3lera" title="Cólera">cólera</a>. En <a href="/wiki/1865" title="1865">1865</a>, o médico escocés <a href="/wiki/Joseph_Lister" title="Joseph Lister">Joseph Lister</a> (<a href="/wiki/1827" title="1827">1827</a> - <a href="/wiki/1912" title="1912">1912</a>) descubriu que as infeccións das feridas débense ás bacterias, e en <a href="/wiki/1867" title="1867">1867</a> utilizou <a href="/wiki/Alcohol" title="Alcohol">fenol</a> para crear un ambiente <a href="/wiki/Bactericida" title="Bactericida">bactericida</a> nas sás de operacións (<a href="/wiki/Antisepsia" title="Antisepsia">antisepsia</a>). En <a href="/wiki/1884" title="1884">1884</a>, o médico e bacteriólogo español <a href="/wiki/Jaime_Ferr%C3%A1n" class="mw-redirect" title="Jaime Ferrán">Jaime Ferrán</a> (<a href="/wiki/1852" title="1852">1852</a> - <a href="/wiki/1929" title="1929">1929</a>) descubriu a vacina contra o <a href="/wiki/C%C3%B3lera" title="Cólera">cólera</a>. </p><p>A <a href="/wiki/Biolox%C3%ADa" title="Bioloxía">bioloxía</a> coñece no século XIX profundos cambios co nacemento da <a href="/wiki/Xen%C3%A9tica" title="Xenética">xenética</a>, cos <a href="/wiki/Leis_de_Mendel" class="mw-redirect" title="Leis de Mendel">traballos</a> de <a href="/wiki/Gregor_Mendel" title="Gregor Mendel">Gregor Mendel</a>. En <a href="/wiki/1865" title="1865">1865</a>, o freire agostiño Gregor Mendel (<a href="/wiki/1822" title="1822">1822</a> - <a href="/wiki/1884" title="1884">1884</a>) publicou os seus traballos sobre as leis que rexen a <a href="/wiki/Leis_de_Mendel" class="mw-redirect" title="Leis de Mendel">herdanza biolóxica</a>.<sup id="cite_ref-92" class="reference"><a href="#cite_note-92"><span>[</span>92<span>]</span></a></sup> </p> <center><ul class="gallery mw-gallery-traditional"> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Ficheiro:Friedrich_woehler.jpg" class="mw-file-description" title="Friedrich Wöhler"><img alt="Friedrich Wöhler" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9b/Friedrich_woehler.jpg/86px-Friedrich_woehler.jpg" decoding="async" width="86" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9b/Friedrich_woehler.jpg/129px-Friedrich_woehler.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9b/Friedrich_woehler.jpg/172px-Friedrich_woehler.jpg 2x" data-file-width="350" data-file-height="487" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/wiki/Friedrich_W%C3%B6hler" title="Friedrich Wöhler">Friedrich Wöhler</a></div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Ficheiro:Claude_Bernard_2.jpg" class="mw-file-description" title="Claude Bernard"><img alt="Claude Bernard" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/53/Claude_Bernard_2.jpg/113px-Claude_Bernard_2.jpg" decoding="async" width="113" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/53/Claude_Bernard_2.jpg/170px-Claude_Bernard_2.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/5/53/Claude_Bernard_2.jpg 2x" data-file-width="220" data-file-height="233" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/wiki/Claude_Bernard" title="Claude Bernard">Claude Bernard</a></div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Ficheiro:Ernst_Haeckel.jpg" class="mw-file-description" title="Ernst Haeckel"><img alt="Ernst Haeckel" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8d/Ernst_Haeckel.jpg/91px-Ernst_Haeckel.jpg" decoding="async" width="91" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8d/Ernst_Haeckel.jpg/137px-Ernst_Haeckel.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8d/Ernst_Haeckel.jpg/182px-Ernst_Haeckel.jpg 2x" data-file-width="778" data-file-height="1024" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/wiki/Ernst_Haeckel" title="Ernst Haeckel">Ernst Haeckel</a></div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Ficheiro:Louis_Pasteur.jpg" class="mw-file-description" title="Louis Pasteur"><img alt="Louis Pasteur" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/42/Louis_Pasteur.jpg/102px-Louis_Pasteur.jpg" decoding="async" width="102" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/42/Louis_Pasteur.jpg/152px-Louis_Pasteur.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/42/Louis_Pasteur.jpg/203px-Louis_Pasteur.jpg 2x" data-file-width="861" data-file-height="1017" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/wiki/Louis_Pasteur" title="Louis Pasteur">Louis Pasteur</a></div> </li> </ul></center> <p>O abandono definitivo do <a href="/wiki/Vitalismo" title="Vitalismo">vitalismo</a>, despois da (accidental) <a href="/w/index.php?title=S%C3%ADntese_qu%C3%ADmica&action=edit&redlink=1" class="new" title="Síntese química (a páxina aínda non existe)">síntese</a> da <a href="/wiki/Urea" title="Urea">urea</a>, en <a href="/wiki/1828" title="1828">1828</a>, a partir de <a href="/wiki/Amon%C3%ADaco" title="Amoníaco">amoníaco</a> e <a href="/wiki/Di%C3%B3xido_de_carbono" title="Dióxido de carbono">dióxido de carbono</a>, polo alemán <a href="/w/index.php?title=Friedrich_W%C3%B6lher&action=edit&redlink=1" class="new" title="Friedrich Wölher (a páxina aínda non existe)">Friedrich Wölher</a> (<a href="/wiki/1800" title="1800">1800</a> - <a href="/wiki/1882" title="1882">1882</a>), que demostra que os compostos orgánicos obedecen ás mesmas leis fisicoquímicas que os compostos inorgánicos, favorece o desenvolvemento da <a href="/wiki/Fisiolox%C3%ADa" title="Fisioloxía">fisioloxía</a>. Nesta disciplina destacou o francés <a href="/wiki/Claude_Bernard" title="Claude Bernard">Claude Bernard</a> (<a href="/wiki/1813" title="1813">1813</a> - <a href="/wiki/1878" title="1878">1878</a>), que pode ser considerado o pai desta ciencia. </p><p>A mediados do século XIX apareceu por primeira vez o termo <a href="/wiki/Ecolox%C3%ADa" title="Ecoloxía">ecoloxía</a> para designar unha nova rama das ciencias biolóxicas. O alemán <a href="/wiki/Ernst_Haeckel" title="Ernst Haeckel">Ernst Haeckel</a> (<a href="/wiki/1834" title="1834">1834</a> - <a href="/wiki/1919" title="1919">1919</a>) foi o introdutor desta palabra e talvez o primeiro que definiu a nova ciencia. Nun traballo publicado en <a href="/wiki/1870" title="1870">1870</a> dicía: </p><p>"<i>Entendemos por ecoloxía o conxunto dos coñecementos referentes á economía da natureza, a investigación de todas as relacións do animal tanto co seu medio orgánico coma inorgánico</i>". </p><p>Tamén a mediados deste século o zoólogo francés <a href="/w/index.php?title=%C3%89tiennne_Geoffroy_Saint-Hilaire&action=edit&redlink=1" class="new" title="Étiennne Geoffroy Saint-Hilaire (a páxina aínda non existe)">Étiennne Geoffroy Saint-Hilaire</a> (<a href="/wiki/1772" title="1772">1772</a> - <a href="/wiki/1844" title="1844">1844</a>) propuxo a denominación de <a href="/wiki/Etolox%C3%ADa" title="Etoloxía">etoloxía</a> para o estudo das relacións dos organismos dentro da familia, da sociedade no seu conxunto e da comunidade. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Claude_Bernard_e_o_método_experimental"><span id="Claude_Bernard_e_o_m.C3.A9todo_experimental"></span>Claude Bernard e o método experimental</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Historia_da_ciencia&veaction=edit&section=39" title="Editar a sección: «Claude Bernard e o método experimental»" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Historia_da_ciencia&action=edit&section=39" title="Editar o código fonte da sección: Claude Bernard e o método experimental"><span>editar a fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p><a href="/wiki/Claude_Bernard" title="Claude Bernard">Claude Bernard</a> (<a href="/wiki/1813" title="1813">1813</a> - <a href="/wiki/1878" title="1878">1878</a>) foi un <a href="/wiki/M%C3%A9dico" class="mw-redirect" title="Médico">médico</a> e <a href="/wiki/Fisiolox%C3%ADa" title="Fisioloxía">fisiólogo</a>, coñecido polo estudo da <i>síndrome de Claude Bernard-Horner</i>. Está considerado como o fundador da <a href="/w/index.php?title=Medicina_experimental&action=edit&redlink=1" class="new" title="Medicina experimental (a páxina aínda non existe)">medicina experimental</a>.<sup id="cite_ref-93" class="reference"><a href="#cite_note-93"><span>[</span>93<span>]</span></a></sup> Redacta o primeiro método experimental, considerado como o modelo a seguir na práctica científica. Enuncia así os axiomas do método médico na súa <i>Introduction à l'étude de la médecine expérimentale</i> (<a href="/wiki/1865" title="1865">1865</a>) e en primeiro lugar a idea de que a observación debe refutar ou validar a teoría: </p> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r6856698"> <blockquote class="flexquote"> <div class="flex"> <div class="quote"><i>A teoría é a hipótese verificada xa que estivo sometida ao control do razoamento e da crítica. Unha teoría, para que sexa boa, debe modifiarse sempre co progreso da ciencia e permanecer constantemente sometida á verificación e á crítica dos feitos novos que aparezan. De considerarmos unha teoría como perfecta, e se a deixa sen verificar por experiencias científicas, converteríase nunha doutrina</i>.</div> </div><div class="cite">Claude Bernard, <i>Introduction à l'étude de la médecine expérimentale</i>, Garnier-Flammarion, 1966, páx. 176.</div> </blockquote> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="A_Revolución_industrial"><span id="A_Revoluci.C3.B3n_industrial"></span>A Revolución industrial</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Historia_da_ciencia&veaction=edit&section=40" title="Editar a sección: «A Revolución industrial»" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Historia_da_ciencia&action=edit&section=40" title="Editar o código fonte da sección: A Revolución industrial"><span>editar a fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="detail principal"> <dl><dd><span><span><i>Artigo principal</i><i>:</i> <a href="/wiki/Revoluci%C3%B3n_industrial" class="mw-redirect" title="Revolución industrial">Revolución industrial</a>.</span></span></dd></dl></div> <figure class="mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:French_microscope_circa_1745-65.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/71/French_microscope_circa_1745-65.jpg/160px-French_microscope_circa_1745-65.jpg" decoding="async" width="160" height="213" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/71/French_microscope_circa_1745-65.jpg/240px-French_microscope_circa_1745-65.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/71/French_microscope_circa_1745-65.jpg/320px-French_microscope_circa_1745-65.jpg 2x" data-file-width="2448" data-file-height="3264" /></a><figcaption>Un dos primeiros <a href="/wiki/Microscopio" title="Microscopio">microscopios</a> do <a href="/wiki/S%C3%A9culo_XIX" title="Século XIX">século XIX</a>.</figcaption></figure> <p>A Primeira e a Segunda Revolucións Industriais estiveron marcadas por profundos cambios económicos e sociais, derivados das innovacións e descubrimentos científicos e técnicos. </p><p>O <a href="/wiki/Vapor" title="Vapor">vapor</a> e, despois, a <a href="/wiki/Electricidade" title="Electricidade">electricidade</a> contan entre os progresos notábeis que permitiron a mellora dos transportes e da produción. </p><p>Os instrumentos científicos son máis numerosos e máis seguros, tales como o microscopio (coa axuda do cal <a href="/wiki/Louis_Pasteur" title="Louis Pasteur">Louis Pasteur</a> descubriu os <a href="/wiki/Microbio" class="mw-redirect" title="Microbio">microbios</a>), ou o <a href="/wiki/Telescopio" title="Telescopio">telescopio</a>, que se perfeccionan. </p><p>A <a href="/wiki/F%C3%ADsica" title="Física">física</a> adquire as súas principais leis, especialmente con <a href="/wiki/James_Clerk_Maxwell" title="James Clerk Maxwell">Maxwell</a> (<a href="/wiki/1831" title="1831">1831</a> - <a href="/wiki/1979" title="1979">1979</a>, que enuncia os principios da <a href="/wiki/Teor%C3%ADa_cin%C3%A9tica_dos_gases" title="Teoría cinética dos gases">teoría cinética dos gases</a>, así como a <a href="/wiki/Ecuaci%C3%B3n_de_onda" title="Ecuación de onda">ecuación de onda</a> fundando o <a href="/wiki/Electromagnetismo" title="Electromagnetismo">electromagnetismo</a>. </p><p>Estes dous descubrimentos permiten importantes traballos ulteriores especialmente en <a href="/wiki/Relatividade_restrinxida" class="mw-redirect" title="Relatividade restrinxida">relatividade restrinxida</a> e en <a href="/wiki/Mec%C3%A1nica_cu%C3%A1ntica" title="Mecánica cuántica">mecánica cuántica</a>. </p><p>Establécense así os fundamentos das ciencias do <a href="/wiki/S%C3%A9culo_XX" title="Século XX">século XX</a>, sobre todo os principios da <a href="/wiki/F%C3%ADsica_de_part%C3%ADculas" title="Física de partículas">física de partículas</a>, a propósito da natureza da luz. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="O_século_XX"><span id="O_s.C3.A9culo_XX"></span>O século XX</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Historia_da_ciencia&veaction=edit&section=41" title="Editar a sección: «O século XX»" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Historia_da_ciencia&action=edit&section=41" title="Editar o código fonte da sección: O século XX"><span>editar a fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="detail principal"> <dl><dd><span><span><i>Artigo principal</i><i>:</i> <a href="/wiki/Revoluci%C3%B3n_cient%C3%ADfica" title="Revolución científica">Revolución científica</a>.</span></span></dd></dl></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Unha_ciencia_postindustrial">Unha ciencia <i>postindustrial</i></h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Historia_da_ciencia&veaction=edit&section=42" title="Editar a sección: «Unha ciencia postindustrial»" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Historia_da_ciencia&action=edit&section=42" title="Editar o código fonte da sección: Unha ciencia postindustrial"><span>editar a fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>A historia recente da ciencia está marcada polo continuo refinamento do coñecemento adquirido e o desenvolvemento tecnolóxico, acelerado xa desde a aparición do método científico. Se ben as revolucións científicas de principios do <a href="/wiki/S%C3%A9culo_XX" title="Século XX">século XX</a> déronse sobre todo no campo da física a través do desenvolvemento da <a href="/wiki/Mec%C3%A1nica_cu%C3%A1ntica" title="Mecánica cuántica">mecánica cuántica</a> e a <a href="/wiki/Relatividade_xeral" title="Relatividade xeral">relatividade xeral</a>, no <a href="/wiki/S%C3%A9culo_XXI" title="Século XXI">século XXI</a> a ciencia enfróntase á revolución biotecnolóxica. </p> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:NeXTstation.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0a/NeXTstation.jpg/200px-NeXTstation.jpg" decoding="async" width="200" height="197" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0a/NeXTstation.jpg/300px-NeXTstation.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0a/NeXTstation.jpg/400px-NeXTstation.jpg 2x" data-file-width="600" data-file-height="591" /></a><figcaption>A <a href="/wiki/Inform%C3%A1tica" title="Informática">informática</a>, a maior innovación do <a href="/wiki/S%C3%A9culo_XX" title="Século XX">século XX</a>, representa unha enorme axuda para a investigación.</figcaption></figure> <p>No <a href="/wiki/S%C3%A9culo_XX" title="Século XX">século XX</a> produciuse unha aceleración sen precedentes do progreso científico. Esta <i>revolución científica</i> débese tanto á aparición de novos instrumentos, como o <a href="/wiki/Microscopio_electr%C3%B3nico" title="Microscopio electrónico">microscopio electrónico</a>, que permitiu, xunto co progreso que experimentaron outras ciencias, como a <a href="/wiki/Qu%C3%ADmica_org%C3%A1nica" title="Química orgánica">química orgánica</a>, grandes avances en <a href="/wiki/Citolox%C3%ADa" class="mw-redirect" title="Citoloxía">citoloxía</a> e <a href="/wiki/Histolox%C3%ADa" title="Histoloxía">histoloxía</a>, como á gran cantidade de persoas e grupos de investigación que se dedican á ciencia en todo o mundo. A mera enumeración das personalidades científicas que dun xeito ou outro contribuíron ao auxe actual da ciencia desbordaría os límites deste artigo. </p><p>Prodúcese unha importante mellora da precisión dos <a href="/wiki/Instrumento_de_medida" title="Instrumento de medida">instrumentos</a> que, eles mesmos, resultan dos avances máis recentes da ciencia. A <a href="/wiki/Inform%C3%A1tica" title="Informática">informática</a>, que se desenvolve a partir dos anos <a href="/wiki/1950" title="1950">1950</a>, e que permite un mellor tratamento dun volume de <a href="/wiki/Informaci%C3%B3n" title="Información">informacións</a> cada vez máis importante, e que chegou a revolucionar a práctica da investigación, é un destes instrumentos. En <a href="/wiki/1971" title="1971">1971</a> a firma <a href="/wiki/Intel" class="mw-redirect" title="Intel">Intel</a> pon a punto o primeiro microprocesador e en <a href="/wiki/1976" title="1976">1976</a> <a href="/wiki/Apple" class="mw-redirect" title="Apple">Apple</a> comercializa a primeira computadora persoal. </p><p>Os intercambios internacionais dos coñecementos científicos son cada vez máis rápidos e fáciles. Cada vez máis os descubrimentos máis coñecidos do século XX preceden a verdadeira <a href="/wiki/Mundializaci%C3%B3n" class="mw-redirect" title="Mundialización">mundialización</a> e á uniformación lingüística das publicacións científicas. </p><p>En <i>La Société post-industrielle. Naissance d'une société</i> de <a href="/w/index.php?title=Alain_Touraine&action=edit&redlink=1" class="new" title="Alain Touraine (a páxina aínda non existe)">Alain Touraine</a>, o sociólogo presenta as características dunha ciencia ao servizo da <a href="/wiki/Econom%C3%ADa" title="Economía">economía</a> e da <a href="/w/index.php?title=Prosperidade&action=edit&redlink=1" class="new" title="Prosperidade (a páxina aínda non existe)">prosperidade</a> material. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Complexidade_crecente_das_ciencias">Complexidade crecente das ciencias</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Historia_da_ciencia&veaction=edit&section=43" title="Editar a sección: «Complexidade crecente das ciencias»" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Historia_da_ciencia&action=edit&section=43" title="Editar o código fonte da sección: Complexidade crecente das ciencias"><span>editar a fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>De revolucións científicas<sup id="cite_ref-94" class="reference"><a href="#cite_note-94"><span>[</span>94<span>]</span></a></sup> en revolucións científicas, a ciencia viu como as súas disciplinas se especializaban. A complexificación das ciencias estoura no <a href="/wiki/S%C3%A9culo_XX" title="Século XX">século XX</a>, conxuntamente coa multiplicación dos campos de estudo. O caso da <a href="/wiki/Biolox%C3%ADa" title="Bioloxía">bioloxía</a> é un exemplo. Divídese, en efecto, en numerosas ramas: <a href="/wiki/Biolox%C3%ADa_molecular" title="Bioloxía molecular">bioloxía molecular</a>, <a href="/wiki/Bioqu%C3%ADmica" title="Bioquímica">bioquímica</a>, <a href="/w/index.php?title=Biolox%C3%ADa_xen%C3%A9tica&action=edit&redlink=1" class="new" title="Bioloxía xenética (a páxina aínda non existe)">bioloxía xenética</a>, <a href="/w/index.php?title=Agrobiolox%C3%ADa&action=edit&redlink=1" class="new" title="Agrobioloxía (a páxina aínda non existe)">agrobioloxía</a> etc. </p><p>Paralelamente, as ciencias aproxímanse para traballaren xuntas. Así, por exemplo, a <a href="/wiki/Biolox%C3%ADa" title="Bioloxía">bioloxía</a> busca axuda na <a href="/wiki/Qu%C3%ADmica" title="Química">química</a> e na <a href="/wiki/F%C3%ADsica" title="Física">física</a>, mentres que esta última utiliza a <a href="/wiki/Astronom%C3%ADa" title="Astronomía">astronomía</a> para confirmar ou rexeitar as súas teorías (é a <a href="/wiki/Astrof%C3%ADsica" title="Astrofísica">astrofísica</a>). Por outra parte, as <a href="/wiki/Matem%C3%A1tica" class="mw-redirect" title="Matemática">matemáticas</a> convértense na "linguaxe" común das ciencias; as súas aplicacións son múltiplas. </p><p>A suma dos coñecementos chega a ser tan grande que resulta imposíbel para un científico coñecer perfectamente varias ramas da ciencia. Especialízanse cada vez máis e, para contrabalancear iso, o traballo en equipo converteuse en norma. </p><p>Esta complexificación fai á ciencia cada vez máis abstracta para os que non participan nos descubrimentos científicos, a pesar de programas nacionais e internacionais, baixo o impulso da <a href="/wiki/Organizaci%C3%B3n_das_Naci%C3%B3ns_Unidas" title="Organización das Nacións Unidas">ONU</a>, coa <a href="/wiki/UNESCO" title="UNESCO">UNESCO</a> (<i>United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization</i>), de <a href="/w/index.php?title=Vulgarizaci%C3%B3n&action=edit&redlink=1" class="new" title="Vulgarización (a páxina aínda non existe)">vulgarización</a> dos saberes. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Ética_e_ciencia:_o_porvir_da_ciencia_no_século_XXI"><span id=".C3.89tica_e_ciencia:_o_porvir_da_ciencia_no_s.C3.A9culo_XXI"></span>Ética e ciencia: o porvir da ciencia no século XXI</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Historia_da_ciencia&veaction=edit&section=44" title="Editar a sección: «Ética e ciencia: o porvir da ciencia no século XXI»" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Historia_da_ciencia&action=edit&section=44" title="Editar o código fonte da sección: Ética e ciencia: o porvir da ciencia no século XXI"><span>editar a fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="detail principal"> <dl><dd><span><span><i>Artigo principal</i><i>:</i> <a href="/wiki/Bio%C3%A9tica" title="Bioética">Bioética</a>.</span></span></dd></dl></div> <figure class="mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Fullerene_Nanogears_-_GPN-2000-001535.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b6/Fullerene_Nanogears_-_GPN-2000-001535.jpg/200px-Fullerene_Nanogears_-_GPN-2000-001535.jpg" decoding="async" width="200" height="132" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b6/Fullerene_Nanogears_-_GPN-2000-001535.jpg/300px-Fullerene_Nanogears_-_GPN-2000-001535.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b6/Fullerene_Nanogears_-_GPN-2000-001535.jpg/400px-Fullerene_Nanogears_-_GPN-2000-001535.jpg 2x" data-file-width="2808" data-file-height="1851" /></a><figcaption>Unha aplicación <a href="/wiki/Nanotecnolox%C3%ADa" title="Nanotecnoloxía">nanotecnóxica</a>.</figcaption></figure> <p>O <a href="/wiki/S%C3%A9culo_XXI" title="Século XXI">século XXI</a> caracterízase por unha aceleración dos descubrimentos "punta", como a <a href="/wiki/Nanotecnolox%C3%ADa" title="Nanotecnoloxía">nanotecnoloxía</a>. </p><p>Ademais, no seo das ciencias naturais, a <a href="/wiki/Xen%C3%A9tica" title="Xenética">xenética</a> promete cambios sociais ou biolóxicos sen precedentes. A <a href="/wiki/Inform%C3%A1tica" title="Informática">informática</a> é á vez unha ciencia e un instrumento de investigación xa que a <a href="/w/index.php?title=Simulaci%C3%B3n_inform%C3%A1tica&action=edit&redlink=1" class="new" title="Simulación informática (a páxina aínda non existe)">simulación informática</a> permite experimentar modelos cada vez máis complexos e gorentosos en termos de potencia de cálculo. </p><p>A ciencia democratízase. Por unha parte, importantes proxectos internacionais ven a luz (loita contra a <a href="/wiki/SIDA" class="mw-redirect" title="SIDA">SIDA</a> e o <a href="/wiki/Cancro" title="Cancro">cancro</a>, programa <a href="/wiki/SETI" title="SETI">SETI</a>, astronomía, detectores de partículas etc.). E por outra, a vulgarización científica permite acceder a cada vez máis persoas ao razoamento e á curiosidade científica. </p><p>A <a href="/wiki/%C3%89tica" title="Ética">ética</a>, nestes tempos, representa unha noción concomitante á da ciencia. As nanotecnoloxías e a xenética sobre todo presentan os problemas da sociedade futura, a saber, respectivamente, os perigos das innovacións para a saúde e a manipulación do patrimonio hereditario do home. </p><p>Os países avanzados tecnoloxicamente crean así órganos institucionais encargados de examinar o bo uso das aplicacións científicas. Por exemplo, leis bioéticas establécense a través do mundo, aínda que non en todos os lugares da mesma maneira, porque están moi ligadas aos <a href="/wiki/Dereito" title="Dereito">dereitos</a> locais.<sup id="cite_ref-95" class="reference"><a href="#cite_note-95"><span>[</span>95<span>]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Liña_temporal_dalgúns_descubrimentos_científicos_destacados"><span id="Li.C3.B1a_temporal_dalg.C3.BAns_descubrimentos_cient.C3.ADficos_destacados"></span>Liña temporal dalgúns descubrimentos científicos destacados</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Historia_da_ciencia&veaction=edit&section=45" title="Editar a sección: «Liña temporal dalgúns descubrimentos científicos destacados»" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Historia_da_ciencia&action=edit&section=45" title="Editar o código fonte da sección: Liña temporal dalgúns descubrimentos científicos destacados"><span>editar a fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Nalgúns casos, a relevancia dos descubrimentos científicos non foi apreciada na propia época. </p> <ul><li>cara ao <a href="/wiki/-250" title="-250">250 a. C.</a> - <a href="/wiki/Aristarco_de_Samos" title="Aristarco de Samos">Aristarco de Samos</a> propón, por vez primeira, un modelo <a href="/wiki/Heliocentrismo" class="mw-redirect" title="Heliocentrismo">heliocéntrico</a> do <a href="/wiki/Sistema_Solar" class="mw-redirect" title="Sistema Solar">Sistema Solar</a>.</li> <li><a href="/wiki/-240" title="-240">240 a. C.</a> - <a href="/wiki/Erat%C3%B3stenes" title="Eratóstenes">Eratóstenes</a> mide a circunferencia terrestre.</li> <li><a href="/wiki/-127" title="-127">127 a. C.</a> - <a href="/wiki/Hiparco" title="Hiparco">Hiparco</a> elabora o primeiro <a href="/wiki/Cat%C3%A1logo_astron%C3%B3mico" title="Catálogo astronómico">catálogo astronómico</a> cunhas 850 estrelas.</li> <li><a href="/wiki/148" title="148">148</a> - <a href="/wiki/Claudio_Tolomeo" title="Claudio Tolomeo">Tolomeo</a> escribe o <a href="/wiki/Almaxesto" title="Almaxesto">Almaxesto</a>, tratado de <a href="/wiki/Astronom%C3%ADa" title="Astronomía">astronomía</a> no que se fai a descrición do primeiro modelo preciso do movemento dos planetas, o modelo <a href="/wiki/Xeocentrismo" title="Xeocentrismo">xeocéntrico</a>.</li> <li><a href="/wiki/900" title="900">900</a>?? - Os árabes sistematizan o <a href="/wiki/%C3%81lxebra" title="Álxebra">álxebra</a> como ferramenta científica.</li> <li><a href="/wiki/1600" title="1600">1600</a> (aprox.)- <a href="/wiki/Galileo_Galilei" title="Galileo Galilei">Galileo Galilei</a> realiza o experimento do plano inclinado refutando a <a href="/w/index.php?title=Teor%C3%ADa_Aristot%C3%A9lica&action=edit&redlink=1" class="new" title="Teoría Aristotélica (a páxina aínda non existe)">teoría Aristotélica</a> do movemento.</li> <li><b><a href="/wiki/1609" title="1609">1609</a></b> - <a href="/wiki/Galileo_Galilei" title="Galileo Galilei">Galileo Galilei</a> observa catro lúas en <a href="/wiki/X%C3%BApiter" title="Xúpiter">Xúpiter</a> aportando evidencias do modelo <a href="/wiki/Teor%C3%ADa_helioc%C3%A9ntrica" title="Teoría heliocéntrica">heliocéntrico</a>.</li> <li><a href="/wiki/1637" title="1637">1637</a> - <a href="/wiki/Ren%C3%A9_Descartes" title="René Descartes">René Descartes</a> e o seu <i>Discurso do método</i> (ver tamén: <a href="/wiki/Roger_Bacon" title="Roger Bacon">Roger Bacon</a>).</li> <li><a href="/wiki/1665" title="1665">1665</a> - <a href="/wiki/Robert_Hooke" title="Robert Hooke">Robert Hooke</a>, utilizando un <a href="/wiki/Microscopio" title="Microscopio">microscopio</a>, observa <a href="/wiki/C%C3%A9lula" title="Célula">células</a>.</li> <li><a href="/wiki/1676" title="1676">1676</a> - <a href="/wiki/Ole_R%C3%B8mer" title="Ole Rømer">Ole Rømer</a>(Roemer) mide a <a href="/wiki/Velocidade_da_luz" title="Velocidade da luz">velocidade da luz</a> por primeira vez.</li> <li><b><a href="/wiki/1687" title="1687">1687</a></b> - <a href="/wiki/Isaac_Newton" title="Isaac Newton">Isaac Newton</a> publica os <a href="/wiki/Philosophi%C3%A6_Naturalis_Principia_Mathematica" title="Philosophiæ Naturalis Principia Mathematica">Principia Mathematica</a>, que conteñen no seu interior a formulación de diversas leis da <a href="/wiki/F%C3%ADsica" title="Física">física</a>, incluída a lei da <a href="/wiki/Gravitaci%C3%B3n" class="mw-redirect" title="Gravitación">gravitación</a> universal.</li> <li><a href="/wiki/1798" title="1798">1798</a> - <a href="/wiki/Henry_Cavendish" title="Henry Cavendish">Henry Cavendish</a> realiza o seu célebre <a href="/w/index.php?title=Experimento_da_balanza_de_torsi%C3%B3n&action=edit&redlink=1" class="new" title="Experimento da balanza de torsión (a páxina aínda non existe)">experimento da balanza de torsión</a>, conseguindo medir o valor da <a href="/w/index.php?title=Constante_de_gravitaci%C3%B3n_universal&action=edit&redlink=1" class="new" title="Constante de gravitación universal (a páxina aínda non existe)">constante de gravitación universal</a>.</li> <li><a href="/wiki/1796" title="1796">1796</a> - <a href="/wiki/Edward_Jenner" title="Edward Jenner">Edward Jenner</a> experimenta coa primeira <a href="/wiki/Vacina" title="Vacina">vacina</a>.</li> <li><a href="/wiki/1801" title="1801">1801</a> - <a href="/wiki/Thomas_Young" title="Thomas Young">Thomas Young</a> realiza o chamado <a href="/wiki/Experimento_de_Young" class="mw-redirect" title="Experimento de Young">experimento da dobre fenda</a> amosando a <a href="/wiki/Dualidade_onda-corp%C3%BAsculo" title="Dualidade onda-corpúsculo">dualidade onda-corpúsculo</a> no caso da <a href="/wiki/Luz" title="Luz">luz</a>.</li> <li><a href="/wiki/1820" title="1820">1820</a> - <a href="/w/index.php?title=Hans_Christian_Oersted&action=edit&redlink=1" class="new" title="Hans Christian Oersted (a páxina aínda non existe)">Hans Christian Oersted</a> descobre a conexión entre <a href="/wiki/Electricidade" title="Electricidade">electricidade</a> e <a href="/wiki/Magnetismo" title="Magnetismo">magnetismo</a>.</li> <li><a href="/wiki/1843" title="1843">1843</a> - <a href="/wiki/James_Prescott_Joule" title="James Prescott Joule">James Prescott Joule</a> mide a equivalencia entre o traballo mecánico e a calor, resultando como consecuencia a formulación da <a href="/wiki/Lei_de_conservaci%C3%B3n_da_enerx%C3%ADa" class="mw-redirect" title="Lei de conservación da enerxía">lei de conservación da enerxía</a>.</li> <li><a href="/wiki/1845" title="1845">1845</a> - <a href="/w/index.php?title=Christian_Doppler&action=edit&redlink=1" class="new" title="Christian Doppler (a páxina aínda non existe)">Christian Doppler</a> amosa o <a href="/wiki/Efecto_Doppler" title="Efecto Doppler">efecto Doppler</a>.</li> <li><a href="/wiki/1851" title="1851">1851</a> - <a href="/wiki/L%C3%A9on_Foucault" class="mw-redirect" title="Léon Foucault">Léon Foucault</a>, usando un péndulo, demostra a rotación da <a href="/wiki/Terra" title="Terra">Terra</a>.</li> <li><b><a href="/wiki/1859" title="1859">1859</a></b> - <a href="/wiki/Charles_Darwin" title="Charles Darwin">Charles Darwin</a> publica a súa obra <i>A orixe das especies</i>, onde se presenta a <a href="/wiki/Teor%C3%ADa_da_evoluci%C3%B3n" title="Teoría da evolución">teoría da evolución</a> por <a href="/wiki/Selecci%C3%B3n_natural" title="Selección natural">selección natural</a>.</li> <li><a href="/wiki/1861" title="1861">1861</a> - <a href="/wiki/Louis_Pasteur" title="Louis Pasteur">Louis Pasteur</a> refuta de xeito concluínte a teoría da <a href="/wiki/Xeraci%C3%B3n_espont%C3%A1nea" class="mw-redirect" title="Xeración espontánea">xeración espontánea</a>.</li> <li><a href="/wiki/1863" title="1863">1863</a> - <a href="/wiki/Gregor_Mendel" title="Gregor Mendel">Gregor Mendel</a> comeza o estudo das leis da herdanza <a href="/wiki/Xen%C3%A9tica" title="Xenética">xenética</a>.</li> <li><a href="/wiki/1873" title="1873">1873</a> - <a href="/wiki/James_Clerk_Maxwell" title="James Clerk Maxwell">James Clerk Maxwell</a> formula as leis clásicas do <a href="/wiki/Electromagnetismo" title="Electromagnetismo">electromagnetismo</a>.</li> <li><a href="/wiki/1877" title="1877">1877</a> - <a href="/wiki/Ludwig_Boltzmann" title="Ludwig Boltzmann">Ludwig Boltzmann</a> define estatisticamente a <a href="/wiki/Entrop%C3%ADa" title="Entropía">entropía</a>.</li> <li><a href="/wiki/1888" title="1888">1888</a> - <a href="/wiki/Heinrich_Hertz" class="mw-redirect" title="Heinrich Hertz">Heinrich Hertz</a> amosa a existencia de ondas electromagnéticas pola súa produción e detección.</li> <li><a href="/wiki/1887" title="1887">1887</a> - O <a href="/wiki/Experimento_de_Michelson-Morley" title="Experimento de Michelson-Morley">experimento de Michelson-Morley</a> refuta a teoría do <a href="/wiki/%C3%89ter" title="Éter">éter</a> luminífero e pon a base experimental da <a href="/wiki/Relatividade_especial" title="Relatividade especial">relatividade especial</a>.</li> <li><a href="/wiki/1896" title="1896">1896</a> - <a href="/wiki/Henri_Becquerel" title="Henri Becquerel">Henri Becquerel</a> descobre a <a href="/wiki/Radioactividade" title="Radioactividade">radioactividade</a>.</li> <li><a href="/wiki/1897" title="1897">1897</a> - <a href="/wiki/Joseph_John_Thomson" title="Joseph John Thomson">Joseph John Thomson</a> descobre o <a href="/wiki/Electr%C3%B3n" title="Electrón">electrón</a>.</li> <li><b><a href="/wiki/1905" title="1905">1905</a></b> - <a href="/wiki/Albert_Einstein" title="Albert Einstein">Albert Einstein</a> publica a súa teoría da <a href="/wiki/Relatividade_especial" title="Relatividade especial">relatividade especial</a>. O mesmo ano explica cuanticamente o <a href="/wiki/Efecto_fotoel%C3%A9ctrico" title="Efecto fotoeléctrico">efecto fotoeléctrico</a>, e outro dos seus catro artigos do chamado 'annus mirabilis' (que fixeron que un século despois, <a href="/wiki/2005" title="2005">2005</a> sexa proclamado o 'ano internacional da Física').</li> <li><a href="/wiki/1909" title="1909">1909</a> - <a href="/wiki/Robert_Millikan" class="mw-redirect" title="Robert Millikan">Robert Millikan</a>, co seu <a href="/w/index.php?title=Experimento_da_pinga_de_aceite&action=edit&redlink=1" class="new" title="Experimento da pinga de aceite (a páxina aínda non existe)">experimento da pinga de aceite</a> amosa que os electróns teñen carga eléctrica definida e mídea.</li> <li><a href="/wiki/1911" title="1911">1911</a> - <a href="/wiki/Ernest_Rutherford" title="Ernest Rutherford">Ernest Rutherford</a> asenta a base experimental da <a href="/w/index.php?title=Teor%C3%ADa_at%C3%B3mica&action=edit&redlink=1" class="new" title="Teoría atómica (a páxina aínda non existe)">teoría atómica</a>.</li> <li><a href="/wiki/1911" title="1911">1911</a> - <a href="/wiki/Heike_Kamerlingh_Onnes" title="Heike Kamerlingh Onnes">Onnes</a> dá os primeiros pasos en <a href="/wiki/Supercondutividade" title="Supercondutividade">supercondutividade</a>.</li> <li><a href="/wiki/1913" title="1913">1913</a> - <a href="/wiki/Niels_Bohr" title="Niels Bohr">Niels Bohr</a> presenta o seu <a href="/wiki/Modelo_at%C3%B3mico_de_Bohr" title="Modelo atómico de Bohr">modelo atómico</a>.</li> <li><b><a href="/wiki/1915" title="1915">1915</a></b> - Einstein publica a teoría da <a href="/wiki/Relatividade_xeral" title="Relatividade xeral">relatividade xeral</a>.</li> <li><a href="/wiki/1919" title="1919">1919</a> - <a href="/wiki/Arthur_Eddington" title="Arthur Eddington">Arthur Eddington</a>. Demostra a <a href="/wiki/Teor%C3%ADa_da_relatividade_xeral" class="mw-redirect" title="Teoría da relatividade xeral">teoría da relatividade xeral</a> ó medir o efecto gravitacional do <a href="/wiki/Sol" title="Sol">Sol</a> sobre a luz de estrelas distantes.</li> <li><a href="/wiki/1920" title="1920">1920</a> - <a href="/wiki/Otto_Stern" title="Otto Stern">Otto Stern</a> e <a href="/w/index.php?title=Walter_Gerlach&action=edit&redlink=1" class="new" title="Walter Gerlach (a páxina aínda non existe)">Walter Gerlach</a> realizan o <a href="/w/index.php?title=Experimento_de_Stern-Gerlach&action=edit&redlink=1" class="new" title="Experimento de Stern-Gerlach (a páxina aínda non existe)">experimento de Stern-Gerlach</a>, que amosa a existencia do <a href="/wiki/Spin" title="Spin">spin</a> das partículas subatómicas.</li> <li><a href="/wiki/1927" title="1927">1927</a> - <a href="/w/index.php?title=Georges_Lema%C3%AEtre&action=edit&redlink=1" class="new" title="Georges Lemaître (a páxina aínda non existe)">Georges Lemaître</a> propón as bases da teoría da grande explosión <a href="/wiki/Big_Bang" title="Big Bang">Big Bang</a>.</li> <li><a href="/wiki/1928" title="1928">1928</a> - O <a href="/wiki/Experimento_de_Griffith" title="Experimento de Griffith">experimento de Griffith</a> amosa que a herdanza xenética pode <a href="/wiki/Transformaci%C3%B3n_(xen%C3%A9tica)" class="mw-redirect" title="Transformación (xenética)">transformarse</a>.</li> <li><b><a href="/wiki/1929" title="1929">1929</a></b> - <a href="/wiki/Edwin_Hubble" title="Edwin Hubble">Edwin Hubble</a> descobre a <a href="/w/index.php?title=Expansi%C3%B3n_do_Universo&action=edit&redlink=1" class="new" title="Expansión do Universo (a páxina aínda non existe)">expansión do Universo</a>.</li> <li><a href="/wiki/1934" title="1934">1934</a> - <a href="/wiki/Enrico_Fermi" title="Enrico Fermi">Enrico Fermi</a> produce a división do núcleo atómico.</li> <li><a href="/wiki/1947" title="1947">1947</a> - <a href="/wiki/John_Bardeen" title="John Bardeen">John Bardeen</a> e <a href="/w/index.php?title=Walter_Brittain&action=edit&redlink=1" class="new" title="Walter Brittain (a páxina aínda non existe)">Walter Brittain</a> fabrican o primeiro <a href="/wiki/Transistor" title="Transistor">transistor</a>.</li> <li><a href="/wiki/1952" title="1952">1952</a> - <a href="/w/index.php?title=Alfred_Hershey&action=edit&redlink=1" class="new" title="Alfred Hershey (a páxina aínda non existe)">Alfred Hershey</a> e <a href="/wiki/Martha_Chase" title="Martha Chase">Martha Chase</a> amosan co <a href="/wiki/Experimento_de_Hershey-Chase" class="mw-redirect" title="Experimento de Hershey-Chase">experimento de Hershey-Chase</a> que o <a href="/wiki/%C3%81cido_desoxirribonucleico" title="Ácido desoxirribonucleico">ADN</a> ten as instrucións xenéticas da vida.</li> <li><a href="/wiki/1953" title="1953">1953</a> - <a href="/wiki/Stanley_Miller" title="Stanley Miller">Stanley Miller</a> e <a href="/wiki/Harold_Clayton_Urey" class="mw-redirect" title="Harold Clayton Urey">Harold Clayton Urey</a> realizan o <a href="/wiki/Experimento_de_Miller-Urey" class="mw-redirect" title="Experimento de Miller-Urey">experimento de Miller-Urey</a> demostrando que a materia orgánica pode xurdir a partir da materia inerte en condicións adecuadas.</li> <li><b><a href="/wiki/1953" title="1953">1953</a></b> - <a href="/wiki/James_Watson" title="James Watson">James Watson</a> e <a href="/wiki/Francis_Crick" title="Francis Crick">Francis Crick</a> descobren a estrutura en <a href="/wiki/Dobre_h%C3%A9lice" title="Dobre hélice">dobre hélice</a> do <a href="/wiki/%C3%81cido_desoxirribonucleico" title="Ácido desoxirribonucleico">ADN</a>.</li> <li><a href="/wiki/1955" title="1955">1955</a> - <a href="/w/index.php?title=Clyde_L._Cowan&action=edit&redlink=1" class="new" title="Clyde L. Cowan (a páxina aínda non existe)">Clyde L. Cowan</a> e <a href="/wiki/Frederick_Reines" title="Frederick Reines">Frederick Reines</a> confirman a existencia dos <a href="/wiki/Neutrino" title="Neutrino">neutrinos</a>.</li> <li><a href="/wiki/1965" title="1965">1965</a> - <a href="/w/index.php?title=Arno_Penzias&action=edit&redlink=1" class="new" title="Arno Penzias (a páxina aínda non existe)">Arno Penzias</a> e <a href="/w/index.php?title=Robert_Wilson&action=edit&redlink=1" class="new" title="Robert Wilson (a páxina aínda non existe)">Robert Wilson</a> descobren a radiación cósmica ou fondo de microondas do Universo, evidencia observacional da teoría do <a href="/wiki/Big_Bang" title="Big Bang">Big Bang</a>.</li> <li><a href="/wiki/1965" title="1965">1965</a> - <a href="/wiki/Richard_Feynman" title="Richard Feynman">Richard Feynman</a> teoriza sobre a <a href="/wiki/Electrodin%C3%A1mica_cu%C3%A1ntica" title="Electrodinámica cuántica">electrodinámica cuántica</a>.</li> <li><a href="/wiki/1995" title="1995">1995</a> - Experimentos no <a href="/wiki/Fermilab" title="Fermilab">Fermilab</a> permiten detectar o <a href="/wiki/Quark" title="Quark">quark</a> <i>top</i>, a derradeira peza fundamental do <a href="/wiki/Modelo_est%C3%A1ndar" title="Modelo estándar">modelo estándar</a> en ser observada.</li> <li><a href="/wiki/2002" title="2002">2002</a> - <a href="/wiki/Raymond_Davis_Jr." title="Raymond Davis Jr.">Raymond Davis Jr.</a> e <a href="/wiki/Masatoshi_Koshiba" title="Masatoshi Koshiba">Masatoshi Koshiba</a> detectan as transformacións dos diferentes tipos de <a href="/wiki/Neutrino" title="Neutrino">neutrinos</a> amosando que teñen masa.</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Notas">Notas</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Historia_da_ciencia&veaction=edit&section=46" title="Editar a sección: «Notas»" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Historia_da_ciencia&action=edit&section=46" title="Editar o código fonte da sección: Notas"><span>editar a fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="reflist columns references-column-width" style="-moz-column-width: 30em; -webkit-column-width: 30em; column-width: 30em; list-style-type: decimal;"> <ol class="references"> <li id="cite_note-1"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-1">↑</a></span> <span class="reference-text">As Táboas Rudolfinas (<i>Tabulae Rudolphinae</i>) son unha publicación de Johannes Kepler de 1627, consistentes nun catálogo estelar e unhas táboas planetarias, usando os datos recollidos por Tycho Brahe nas súas observacións.</span> </li> <li id="cite_note-2"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-2">↑</a></span> <span class="reference-text">Taton, René (dir.) (1957): <i>Histoire générale des Sciences (t. 1: La Science antique et médiévale; t. II : La Science moderne)</i>. Paris; PUF.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBonteIzard2008-3"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBonteIzard2008_3-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFBonteIzard2008">Bonte & Izard 2008</a>.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEKottak2006-4"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEKottak2006_4-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFKottak2006">Kottak 2006</a>.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEMalinowski985-5"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEMalinowski985_5-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFMalinowski985">Malinowski 985</a>.</span> </li> <li id="cite_note-6"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-6">↑</a></span> <span class="reference-text">Na súa obra <i>Les Chamanes de la Préhistoire</i>, Jean Clottes e David Lewis-Williams (profesor de arqueoloxía cognitiva) desenvolven a tese segundo a cal o home prehistórico posuía as mesmas facultades cognitivas que o home moderno.</span> </li> <li id="cite_note-7"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-7">↑</a></span> <span class="reference-text">André Leroi-Gourhan, André (1964): <i>Le geste et la parole</i>. Paris: Albin Michel. Col. Sciences d'aujourd'hui. <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/9782226017284" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-2-2260-1728-4</a>, páx. 152.</span> </li> <li id="cite_note-8"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-8">↑</a></span> <span class="reference-text">Na súa obra <i>Les Chamanes de la Préhistoire</i>, Jean Clottes e David Lewis-Williams (profesor de arqueoloxía cognitiva) desenvolven a tese segundo a cal o home prehistórico posuía as mesmas facultades cognitivas que o home moderno (Ver "Bibliografía").</span> </li> <li id="cite_note-9"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-9">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="/wiki/Andr%C3%A9_Leroi-Gourhan" title="André Leroi-Gourhan">André Leroi-Gourhan</a>, <i>Le geste et la parole</i>, Albin Michel, 1962, páx. 152.</span> </li> <li id="cite_note-10"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-10">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://fisa.altervista.org/list_of_186.html">"Objections to Astrology and the Strange Case of Astrology"</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AHistoria+da+ciencia&rft.btitle=Objections+to+Astrology+and+the+Strange+Case+of+Astrology&rft.genre=unknown&rft_id=http%3A%2F%2Ffisa.altervista.org%2Flist_of_186.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span> <i>(en <a href="/wiki/Lingua_inglesa" title="Lingua inglesa">inglés</a>)</i></span> </li> <li id="cite_note-11"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-11">↑</a></span> <span class="reference-text">Jennifer Viegas. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.abc.net.au/science/news/stories/s1623400.htm">"Scientists dump cold water on astrology."</a> Visitada o 12 de setembro de 2009. <i>(en <a href="/wiki/Lingua_inglesa" title="Lingua inglesa">inglés</a>)</i></span> </li> <li id="cite_note-12"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-12">↑</a></span> <span class="reference-text"><i>Science and Engineering Indicators 2006</i>, National Science Board, <a href="/w/index.php?title=National_Science_Foundation&action=edit&redlink=1" class="new" title="National Science Foundation (a páxina aínda non existe)">National Science Foundation</a>. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.nsf.gov/statistics/seind06/c7/c7s2.htm#c7s2l3">Belief in Pseudoscience.</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20111230065215/http://www.nsf.gov/statistics/seind06/c7/c7s2.htm#c7s2l3">Arquivado</a> 30 de decembro de 2011 en <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a>. <i>(en <a href="/wiki/Lingua_inglesa" title="Lingua inglesa">inglés</a>)</i></span> </li> <li id="cite_note-13"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-13">↑</a></span> <span class="reference-text">Russell M. Lawson, (director), <i>Science in the ancient world - An Encyclopedia</i>, ABC-CLIO, 2004, páx. 149. <i>(en <a href="/wiki/Lingua_inglesa" title="Lingua inglesa">inglés</a>)</i>.</span> </li> <li id="cite_note-14"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-14">↑</a></span> <span class="reference-text">André Pichot (1991): <i>La Naissance de la science. Tome 1 : Mésopotamie, Égypte</i>. París: Gallimard.</span> </li> <li id="cite_note-15"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-15">↑</a></span> <span class="reference-text">Contrato sumerio concernente á venda dun campo e dunha casa. Shuruppak, ca. 2600 a.C., inscrición precuneiforme. <a href="/wiki/Museo_do_Louvre" title="Museo do Louvre">Museo do Louvre</a>, París, Departamento de Antigüidades Orientais.</span> </li> <li id="cite_note-16"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-16">↑</a></span> <span class="reference-text">André Pichot, <i>Op. cit.</i> páx.75: Sería necesaria a invención do sistema métrico para encontrar algo equivalente.</span> </li> <li id="cite_note-17"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-17">↑</a></span> <span class="reference-text">André Pichot, <i>Op cit.</i>, páx. 81: por exemplo, unha táboa de multiplicación por 25 proveniente de <a href="/wiki/Susa" title="Susa">Susa</a> e datada no II milenio a.C.</span> </li> <li id="cite_note-18"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-18">↑</a></span> <span class="reference-text">André Pichot, <i>Op. cit.</i> páx. 110-111, menciona táboas nas que os sumerios anticiparon os teoremas fundamentais de Tales e Pitágoras, na xeometría do triángulo.</span> </li> <li id="cite_note-19"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-19">↑</a></span> <span class="reference-text">Foron os que describiron e nomearon as que constitúen o Zodíaco.</span> </li> <li id="cite_note-20"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-20">↑</a></span> <span class="reference-text">André Pichot, <i>Op. cit.</i>, páx. 169: Comparativamente ás disciplinas expostas antes, a medicina ten aquí de particular que xorde máis da técnica (é dicir, da arte) que a ciencia propiamente dita, polo menos no que concirne ás súas formas primitivas.</span> </li> <li id="cite_note-21"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-21">↑</a></span> <span class="reference-text">André Pichot, <i>Op. cit.</i>, páx. 116.</span> </li> <li id="cite_note-22"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-22">↑</a></span> <span class="reference-text">André Pichot, <i>Op. cit.</i> páx. 191.</span> </li> <li id="cite_note-23"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-23">↑</a></span> <span class="reference-text">André Pichot, <i>Op. cit.</i>, páx. 199.</span> </li> <li id="cite_note-24"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-24">↑</a></span> <span class="reference-text">A escritura dun número faise repetindo os signos das unidades, decenas, centenas, tantas veces como a número de unidades, sendo cada un destes números de unidade inferiores a 10.</span> </li> <li id="cite_note-25"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-25">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.univ-irem.fr/commissions/epistemologie/ressouces/ress.ext/traditions/egypte.htm"><i>Mathématiques égyptiennes</i></a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20090812231718/http://www.univ-irem.fr/commissions/epistemologie/ressouces/ress.ext/traditions/egypte.htm">Arquivado</a> 12 de agosto de 2009 en <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a>., Instituto de investigación sobre o ensino das matemáticas. <i>(en <a href="/wiki/Lingua_francesa" title="Lingua francesa">francés</a>)</i></span> </li> <li id="cite_note-26"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-26">↑</a></span> <span class="reference-text">André Pichot, <i>Op. cit.</i>, páx. 311.</span> </li> <li id="cite_note-27"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-27">↑</a></span> <span class="reference-text">Ver máis adiante, na sección "cultura árabe-musulmá".</span> </li> <li id="cite_note-28"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-28">↑</a></span> <span class="reference-text">"Vers 500 avant J.–C. naissent de nouvelles religions en réaction au védisme, il s’agit notamment du Bouddhisme et du Jaïnisme. Leurs premiers textes ne seront pas en Sanskrit, mais dans des langues régionales, "vernaculaires", le pali et le prakrit. En particulier les textes canoniques jaïns composé en prakrit recèlent des trésors de pensée mathématique". No sitio <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.dma.ens.fr/culturemath/histoire%20des%20maths/htm/Keller06_Inde/Keller_Inde.htm"><i>CultureMath</i></a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20080307102537/http://www.dma.ens.fr/culturemath/histoire%20des%20maths/htm/Keller06_Inde/Keller_Inde.htm">Arquivado</a> 07 de marzo de 2008 en <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a>.. <i>(en <a href="/wiki/Lingua_francesa" title="Lingua francesa">francés</a>)</i></span> </li> <li id="cite_note-29"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-29">↑</a></span> <span class="reference-text">1970: <i>Early Greek science. Thales to Aristotle</i>, Londres: Chatto & Windus. Trad. fr. (1974): <i>Les débuts de la science grecque. De Thalès à Aristote</i>, Paris: Maspero, 1974.</span> </li> <li id="cite_note-30"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-30">↑</a></span> <span class="reference-text">Do <a href="/wiki/Lingua_grega" title="Lingua grega">grego clásico</a> φύσισ (<i>phýsis</i>, "natureza"), e λόγος (<i>lógos</i>, "palabra", "expresión", "razoamento").</span> </li> <li id="cite_note-31"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-31">↑</a></span> <span class="reference-text">O astrónomo e matemático Eratóstenes chegara á conclusión de que a Terra era esférica, ao observar a sombra que esta proxectaba sobre a Lúa durante as eclipses do satélite. Tamén observara que, no solsticio de verán, ao mediodía, un monólito cravado en <a href="/wiki/Siena" title="Siena">Siena</a> (hoxe <a href="/wiki/Asu%C3%A1n" title="Asuán">Asuán</a>), cidade do sur de <a href="/wiki/Exipto" title="Exipto">Exipto</a>, no val do <a href="/wiki/Nilo" title="Nilo">Nilo</a>, non proxectaba sombra, mentres que, á mesma hora, outro situado en <a href="/wiki/Alexandr%C3%ADa" title="Alexandría">Alexandría</a>, uns 750 km ao norte, si. Pensou que podía, a partir destes feitos, determinar o valor do diámetro terrestre. Para iso, Eratóstenes supuxo certas estas dúas premisas (que só son aproximadamente certas): 1) que a Terra é unha esfera; 2) que os raios do Sol son paralelos. Se os monólitos están chantados perpendicularmente á superficie da Terra, os seus prolongamentos cortaranse no centro da mesma. Medindo a sombra do monólito de Alexandría pódese calcular o ángulo θ que forman estes prolongamentos (que resultou ser de 7,5°). Se chamamos C á lonxitude da circunferencia e C' á distancia entre ambas as cidades, teremos que: C’/C = θ/360; e como C = π·D , C'/π·D = θ/360; logo C'= θ/360·π·D; por tanto, D = C'·360/π·D</span> </li> <li id="cite_note-32"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-32">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="/wiki/Plat%C3%B3n" title="Platón">Platón</a>, 189e - 190a.</span> </li> <li id="cite_note-33"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-33">↑</a></span> <span class="reference-text">Raymond Chevallier (1993): <i>Sciences et techniques à Rome</i>. PUF, col. "Que sais-je?": Paris, páx. 75</span> </li> <li id="cite_note-34"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-34">↑</a></span> <span class="reference-text">Véxase L. Couloubaritsis (2000): <i>La Physique d'Aristote: l'avènement de la science physique</i>. París: Vrin, 2ª ed.</span> </li> <li id="cite_note-35"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-35">↑</a></span> <span class="reference-text">Non se posúen apenas datos sobre a vida do famoso astrónomo, matemático e xeógrafo grego Claudio Tolomeo, nin se coñecen con exactitude as datas do seu nacemento e da súa morte, aínda que a tradición sinala a localidade de Ptolemaida, <a href="/w/index.php?title=Tebaida&action=edit&redlink=1" class="new" title="Tebaida (a páxina aínda non existe)">Tebaida</a>, no <a href="/wiki/Alto_Exipto" title="Alto Exipto">Alto Exipto</a>, como a súa vila natal, onde viría ao mundo máis ou menos polo ano 100, e a de <a href="/w/index.php?title=C%C3%A1nope&action=edit&redlink=1" class="new" title="Cánope (a páxina aínda non existe)">Cánope</a> como o lugar da súa morte, acaecida contra o 170. A época da súa vida pode fixarse polo feito de que a primeira observación mencionada na súa obra data de 127, mentres que a súa última observación coñecida foi efectuada en 150.</span> </li> <li id="cite_note-36"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-36">↑</a></span> <span class="reference-text">Segundo Sócrates Escolástico (<i>Historia ecclesiastica</i>, VII, 15) a morte de Hipatia <i>"sucedeu no cuarto ano do episcopado de <a href="/wiki/Cirilo" class="mw-redirect" title="Cirilo">Cirilo</a>, sendo <a href="/wiki/C%C3%B3nsul_romano" title="Cónsul romano">cónsules</a> <a href="/wiki/Flavio_Honorio" title="Flavio Honorio">Honorio</a> por décima vez e <a href="/wiki/Teodosio_II" title="Teodosio II">Teodosio</a> por sexta, durante o mes de marzo, no <a href="/wiki/Coresma" title="Coresma">tempo dos xexúns</a>"</i>. O ano dos consulados é 415, pero o cuarto ano do episcopado de Cirilo foi 416, tendo en conta que, segundo o propio Sócrates Escolástico, o seu predecesor Teófilo faleceu o 17 de outubro de 412. Os historiadores non se poñen de acordo en cal das datas é a correcta.</span> </li> <li id="cite_note-37"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-37">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.bartleby.com/65/hy/Hypatia.html">Columbia Encyclopedia, Hypatia</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20090419232941/http://www.bartleby.com/65/hy/Hypatia.html">Arquivado</a> 19 de abril de 2009 en <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a>.: <i>Alexandrian Neoplatonic philosopher and mathematician...</i> <i>(en <a href="/wiki/Lingua_inglesa" title="Lingua inglesa">inglés</a>)</i></span> </li> <li id="cite_note-38"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-38">↑</a></span> <span class="reference-text">Toohey, Sue (2003): <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.skyscript.co.uk/hypatia.html"><i>The Important Life & Tragic Death of Hypatia</i></a> <i>(en <a href="/wiki/Lingua_inglesa" title="Lingua inglesa">inglés</a>)</i></span> </li> <li id="cite_note-39"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-39">↑</a></span> <span class="reference-text">Sócrates Escolástico, <i>Historia ecclesiastica</i>, VII, 15.</span> </li> <li id="cite_note-40"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-40">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book">Clifford A. Pickover. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com.br/books?id=JrslMKTgSZwC&pg=PA78"><i>The Math Book: From Pythagoras to the 57th Dimension, 250 Milestones in the history of mathematics</i></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AHistoria+da+ciencia&rft.au=Clifford+A.+Pickover&rft.btitle=The+Math+Book%3A+From+Pythagoras+to+the+57th+Dimension%2C+250+Milestones+in+the+history+of+mathematics&rft.genre=book&rft_id=http%3A%2F%2Fbooks.google.com.br%2Fbooks%3Fid%3DJrslMKTgSZwC%26pg%3DPA78&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span> <i>(en <a href="/wiki/Lingua_inglesa" title="Lingua inglesa">inglés</a>)</i></span> </li> <li id="cite_note-41"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-41">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.persee.fr/web/revues/home/prescript/article/dha_0755-7256_1980_num_6_1_1415">Technologie, économie et société dans le monde romain</a>, Congreso de <a href="/wiki/Como" title="Como">Como</a> do 27 ao 29 de setembro de 1979, Jean-Pierre Vallat, in <i>Dialogues d’histoire ancienne</i>, 1980, Volume 6, Número 6, páxs. 351-356, [en liña]. <i>(en <a href="/wiki/Lingua_francesa" title="Lingua francesa">francés</a>)</i></span> </li> <li id="cite_note-42"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-42">↑</a></span> <span class="reference-text">Raymond Chevallier, <i>Sciences et techniques à Rome</i>, PUF, col. "Que sais-je?", Paris, 1993, páxs. 108-110.</span> </li> <li id="cite_note-43"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-43">↑</a></span> <span class="reference-text">Raymond Chevallier, <i>Sciences et techniques à Rome</i>, PUF, col. "Que sais-je?", Paris, 1993, páx. 128.</span> </li> <li id="cite_note-44"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-44">↑</a></span> <span class="reference-text">A convención histórica determinou que o Imperio Romano de Occidente acabou o <a href="/wiki/4_de_setembro" title="4 de setembro">4 de setembro</a> de <a href="/wiki/476" title="476">476</a>, cando <a href="/wiki/Odoacro" title="Odoacro">Odoacro</a> depuxo a <a href="/wiki/R%C3%B3mulo_Aug%C3%BAstulo" title="Rómulo Augústulo">Rómulo Augústulo</a>. Pero na práctica este asunto aínda é unha cuestión en debate. Porque <a href="/wiki/Xulio_Nepote" title="Xulio Nepote">Xulio Nepote</a> reivindicou para si o titulo de <a href="/wiki/Emperador_romano" class="mw-redirect" title="Emperador romano">emperador romano</a> de Occidente, gobernando a provincia de <a href="/wiki/Dalmacia" title="Dalmacia">Dalmacia</a>, e foi recoñecido como tal polo emperador <a href="/wiki/Imperio_Bizantino" title="Imperio Bizantino">Bizantino</a> <a href="/wiki/Zen%C3%B3n_(emperador)" title="Zenón (emperador)">Zenón I</a> e por <a href="/wiki/Siagrio" title="Siagrio">Siagrio</a>, que conseguira manter un enclave romano no norte da <a href="/wiki/Galia" title="Galia">Galia</a> (coñecido como <a href="/wiki/Reino_de_Siagrio" class="mw-redirect" title="Reino de Siagrio">Reino de Siagrio</a>). Odoacro autoproclamouse gobernador de Italia e comezou a negociar con Zenón. Este concedeulle a Odoacro o <i>status</i> de <a href="/wiki/Patricio" title="Patricio">patricio</a> como unha forma de recoñecemento da súa autoridade, e aceptouno como o seu vicerrei en Italia. Pero ao tempo insistiu en que Odoacro prestase honras a <a href="/wiki/Nepote" class="mw-redirect" title="Nepote">Nepote</a> como emperador occidental. Odoacro aceptou as condicións e até emitiu moedas co nome de Nepote en Italia. Pero iso foi, porén, só un xesto político baleiro, xa que Odoacro nunca devolveu a Xulio Nepote ningún poder político ou calquera territorio. Nepote despois foi morto, en <a href="/wiki/480" title="480">480</a>, e Odoacro rapidamente invadiu e conquistou Dalmacia.</span> </li> <li id="cite_note-45"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-45">↑</a></span> <span class="reference-text">Jean Théodoridès, <i>Les Sciences biologiques et médicales à Byzance</i>, Centre national de la recherche scientifique, Centre de documentation Sciences humaines, 1977, Paris.</span> </li> <li id="cite_note-46"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-46">↑</a></span> <span class="reference-text"><i><a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.fr/books?id=4FXrPkFf2hEC&dq=science+byzance&printsec=frontcover&source=bl&ots=v6bJPpSPS4&sig=0XA7jQ2RQQsOEBKt717lxvuKkdo&hl=fr&ei=wx24SaCvJOKJjAfUvcGkCQ&sa=X&oi=book_result&resnum=7&ct=result#PPP1,M1">Philosophie et sciences à Byzance de 1204 à 1453</a></i> par Michel Cacouros et Marie-Hélène Congourdeau <i>(en <a href="/wiki/Lingua_francesa" title="Lingua francesa">francés</a>)</i>.</span> </li> <li id="cite_note-47"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-47">↑</a></span> <span class="reference-text">O termo "lei" é, porén, anacrónico; na época do nacemento das primeiras grandes <a href="/wiki/Universidade" title="Universidade">universidades</a> de <a href="/wiki/Occidente" title="Occidente">occidente</a>, a palabra "lei" tiña un significado exclusivamente <a href="/wiki/Xustiza" title="Xustiza">xurídico</a>.</span> </li> <li id="cite_note-48"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-48">↑</a></span> <span class="reference-text">Christophe Grellard (editor), <i>Méthode et statut des sciences à la fin du Moyen Âge</i>, Presses Universitaires du Septentrion, 2004, páxs. 8-9.</span> </li> <li id="cite_note-49"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-49">↑</a></span> <span class="reference-text">Certas obras dos mecánicos de Alexandría, como o libro dos aparellos pneumáticos de <a href="/w/index.php?title=Fil%C3%B3n_de_Bizancio&action=edit&redlink=1" class="new" title="Filón de Bizancio (a páxina aínda non existe)">Filón de Bizancio</a>, non se coñecen hoxe máis que por medio da <a href="/wiki/Civilizaci%C3%B3n_isl%C3%A1mica" class="mw-redirect" title="Civilización islámica">civilización islámica</a>.</span> </li> <li id="cite_note-50"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-50">↑</a></span> <span class="reference-text">Francis Bacon consideraba que tres grandes inventos cambiaran o mundo: a <a href="/wiki/P%C3%B3lvora" title="Pólvora">pólvora</a> para os canóns, o <a href="/wiki/Comp%C3%A1s_(navegaci%C3%B3n)" title="Compás (navegación)">compás magnético</a> para a navegación e a <a href="/wiki/Imprenta" title="Imprenta">imprenta</a>.</span> </li> <li id="cite_note-51"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-51">↑</a></span> <span class="reference-text">Joseph Needham, <i>Science et civilisation en Chine</i>, Picquier Philippe, 1998, (versión resumida dos dous primeiros tomos).</span> </li> <li id="cite_note-52"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-52">↑</a></span> <span class="reference-text">Para unha análise da obra de Needham, véxase o artigo: <i>Joseph Needham: The grand Filtration. Science and Society in East and in West</i> por P. Huard, <i>Bulletin de l’École française d’Extrême-Orient</i>, 1971, n° 58, páxs. 367-371, <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.persee.fr/web/revues/home/prescript/article/befeo_0336-1519_1971_num_58_1_5116">consultábel en liña</a>. <i>(en <a href="/wiki/Lingua_francesa" title="Lingua francesa">francés</a>)</i></span> </li> <li id="cite_note-53"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-53">↑</a></span> <span class="reference-text">Karine Chemla & Guo Shuchun, <i>Les neuf chapitres. Le classique mathématique de la Chine ancienne et ses commentaires</i>, Dunod, 2004, París.</span> </li> <li id="cite_note-54"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-54">↑</a></span> <span class="reference-text">Véxase a presentación, no sitio do CNRS, de <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.cnrs.fr/fr/recherche/prix/docs/argent2008/ChemlaK.pdf">Karine Chelma</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20111019100652/http://www.cnrs.fr/fr/recherche/prix/docs/argent2008/ChemlaK.pdf">Arquivado</a> 19 de outubro de 2011 en <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a>. <a href="/wiki/Pdf" class="mw-redirect" title="Pdf">pdf</a>. <i>(en <a href="/wiki/Lingua_francesa" title="Lingua francesa">francés</a>)</i></span> </li> <li id="cite_note-55"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-55">↑</a></span> <span class="reference-text">Exemplos de problemas de extracción de raíces cadradas e fotografías dos manuscritos do <i>Aryabatîya</i> en <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.dma.ens.fr/culturemath/histoire%20des%20maths/htm/Keller06_Inde/Keller_Inde.htm"><i>CultureMath</i></a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20080307102537/http://www.dma.ens.fr/culturemath/histoire%20des%20maths/htm/Keller06_Inde/Keller_Inde.htm">Arquivado</a> 07 de marzo de 2008 en <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a>.. <i>(en <a href="/wiki/Lingua_francesa" title="Lingua francesa">francés</a>)</i></span> </li> <li id="cite_note-56"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-56">↑</a></span> <span class="reference-text">K. V. Sharma et S. Hariharan, <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.new.dli.ernet.in/insa/INSA_1/20005ac0_185.pdf"><i>Yuktibhasa of Jyesthadeva</i></a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20060928203221/http://www.new.dli.ernet.in/insa/INSA_1/20005ac0_185.pdf">Arquivado</a> 28 de setembro de 2006 en <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a>. <i>(en <a href="/wiki/Lingua_inglesa" title="Lingua inglesa">inglés</a>)</i></span> </li> <li id="cite_note-57"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-57">↑</a></span> <span class="reference-text">Aínda que cómpre dicir que practicamente todos os profesores das primeiras universidades, e case todos os alumnos, eran relixiosos.</span> </li> <li id="cite_note-58"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-58">↑</a></span> <span class="reference-text">Roger Bacon, <i>Opus majus</i>, tomo II, páxs. 177.</span> </li> <li id="cite_note-59"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-59">↑</a></span> <span class="reference-text">Sobre este asunto véxase: Crombie, A. C. <i>Robert Grosseteste and the origins of experimental science, 1100-1700</i>, Oxford: Clarendon Press, 1971.</span> </li> <li id="cite_note-60"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-60">↑</a></span> <span class="reference-text">San Alberte Magno, ademais de ser un <i>Doutor da Igrexa</i>, é o patrono das ciencias naturais, da química e das matemáticas.</span> </li> <li id="cite_note-61"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-61">↑</a></span> <span class="reference-text">Véxase, por exemplo: Ferdinand Hoefer, <i>Histoire de la physique et de la chimie: depuis les temps les plus reculés jusqu'à nos jours</i>, París, Hachette, 1872, <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/204017396X" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 2-04-017396-X</a>.</span> </li> <li id="cite_note-62"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-62">↑</a></span> <span class="reference-text">A orde dos Dominicos estivo na orixe da renovación intelectual da Igrexa, na orixe mesma da aceptación das posicións científicas. Tamén San Alberte Magno pertencía á <i>Orde dos predicadores</i>.</span> </li> <li id="cite_note-63"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-63">↑</a></span> <span class="reference-text">Noëlla Baraquin et Jacqueline Laffitte, <i>Dictionnaire des philosophes</i>, Armand Colin, Paris, 2008 páx. 383.</span> </li> <li id="cite_note-64"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-64">↑</a></span> <span class="reference-text">Noëlla Baraquin et Jacqueline Laffitte, <i>Dictionnaire des philosophes</i>, Armand Colin, Paris, 2008. páx. 167.</span> </li> <li id="cite_note-65"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-65">↑</a></span> <span class="reference-text">Michel Blay, <i>Dictionnaire critique de la science classique</i>, Flammarion, 1988.</span> </li> <li id="cite_note-66"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-66">↑</a></span> <span class="reference-text">Este período foi igualmente recoñecido como o fundador da ciencia clásica e institucional polas <i>Actes du Congrès International d'Histoire des Sciences</i>, que tiveron lugar en Liexa en <a href="/wiki/1997" title="1997">1997</a>.</span> </li> <li id="cite_note-67"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-67">↑</a></span> <span class="reference-text">Para máis datos, véxase <i>Francis Bacon, science et méthode</i> por Michel Malherbe & Jean-Marie Pousseur <a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.fr/books?id=7iKYOZqYnCkC&dq=bacon+science&printsec=frontcover&source=bl&ots=3th6AxvLcd&sig=aMK2Tr2D-VkNn2Wx_f-grAbcMhM&hl=fr&ei=Lka4SfjdOKKHjAeYyeCuCQ&sa=X&oi=book_result&resnum=4&ct=result#PPA9,M1.">Consultábel en liña</a>. <i>(en <a href="/wiki/Lingua_francesa" title="Lingua francesa">francés</a>)</i></span> </li> <li id="cite_note-68"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-68">↑</a></span> <span class="reference-text">Francis Bacon fustígaa a través desta célebre declaración, tirada de <i>Novum Organum</i>: <i>A ciencia debe tirarse da luz da natureza, non debe sacarse da escuridade da antigüidade</i>.</span> </li> <li id="cite_note-69"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-69">↑</a></span> <span class="reference-text"><i>Non son as ás as que fan o noso espírito, que parecen de chumbo</i>, explica, a fin de mostrar a preponderancia da experiencia sobre a abstracción.</span> </li> <li id="cite_note-70"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-70">↑</a></span> <span class="reference-text">Bacon, <i>Novum organum</i>, Libro I, 95, capítulo <i>a formiga, a araña, a abella</i>.</span> </li> <li id="cite_note-71"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-71">↑</a></span> <span class="reference-text">Jean-Pierre Verdet, <i>Une Histoire de l'astronomie</i>, Seuil, col. "Points", Paris, 1990, páx. 86.</span> </li> <li id="cite_note-72"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-72">↑</a></span> <span class="reference-text">"O movemento da Terra ao redor do Sol abre unha estratexia nova na práctica astronómica", véxase en Jean-Pierre Verdet, <i>Une Histoire de l'astronomie</i>, Seuil, col. "Points", Paris, 1990, páx. 98.</span> </li> <li id="cite_note-73"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-73">↑</a></span> <span class="reference-text">Jean-Pierre Verdet, <i>Une Histoire de l'astronomie</i>, Seuil, col. "Points", Paris, 1990, páx. 99.</span> </li> <li id="cite_note-74"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-74">↑</a></span> <span class="reference-text">Serge Hutin, <i>L'alchimie</i>, PUF, col. "Que sais-je?", Paris, 2005, páx. 109.</span> </li> <li id="cite_note-75"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-75">↑</a></span> <span class="reference-text">Serge Hutin, <i>L'alchimie</i>, PUF, col. "Que sais-je?", Paris, 2005, páx. 110.</span> </li> <li id="cite_note-76"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-76">↑</a></span> <span class="reference-text">Citado por Serge Hutin, <i>L'alchimie</i>, PUF, col. "Que sais-je?", Paris, 2005, páx. 120.</span> </li> <li id="cite_note-77"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-77">↑</a></span> <span class="reference-text">Véxase: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://cat.inist.fr/?aModele=afficheN&cpsidt=14501511"><i>Francis Bacon réformateur de l'alchimie: tradition alchimique et invention scientifique au début du XVIIe siècle</i></a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20110924161345/http://cat.inist.fr/?aModele=afficheN&cpsidt=14501511">Arquivado</a> 24 de setembro de 2011 en <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a>. en CAT.INIST. <i>(en <a href="/wiki/Lingua_francesa" title="Lingua francesa">francés</a>)</i></span> </li> <li id="cite_note-78"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-78">↑</a></span> <span class="reference-text">Citado por Serge Hutin, <i>L'alchimie</i>, PUF, col. "Que sais-je?", Paris, 2005, páxs. 78-79.</span> </li> <li id="cite_note-79"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-79">↑</a></span> <span class="reference-text">Bernard Vidal, <i>Histoire de la chimie</i>, PUF, col. "Que sais-je?" n° 35 , Paris, 1985, páx. 32.</span> </li> <li id="cite_note-80"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-80">↑</a></span> <span class="reference-text">Para máis datos sobre os autores de descubrimentos nos primeiros tempos da alquimia, pódese consultar a obra de Bernard Vidal, <i>Histoire de la chimie</i>, PUF, col. "Que sais-je?", Paris, 1985, e o sitio <a rel="nofollow" class="external text" href="http://w3.umh.ac.be/lignetempschimie/15to17s.html">La Ligne du Temps de la Chimie</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20100126075131/http://w3.umh.ac.be/lignetempschimie/15to17s.html">Arquivado</a> 26 de xaneiro de 2010 en <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a>.. <i>(en <a href="/wiki/Lingua_francesa" title="Lingua francesa">francés</a>)</i></span> </li> <li id="cite_note-81"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-81">↑</a></span> <span class="reference-text">Michel Blay, <i>Dictionnaire des concepts philosophiques</i>, Larousse, col. "CNRS éditions", Paris, 2005, entrada <i>science classique</i>, citado en <i>La science classiqe en chantier</i>, na revista <i>Sciences Humaines</i>, hors-série, <i>Histoire et philosophie des sciences</i>, n° 31, decembro-xaneiro 2000-2001, páx. 14.</span> </li> <li id="cite_note-82"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-82">↑</a></span> <span class="reference-text">Evelyne Barbin (dir.), <i>Arts et sciences à la Renaissance</i>, Ellipses, 2007.</span> </li> <li id="cite_note-83"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-83">↑</a></span> <span class="reference-text">Michel Blay, <i>Dictionnaire des concepts philosophiques</i>, Larousse, col. "CNRS éditions", Paris, 2005.</span> </li> <li id="cite_note-84"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-84">↑</a></span> <span class="reference-text">"Esta noción aparece coa mesma historia das ciencias, no <a href="/wiki/S%C3%A9culo_XVIII" title="Século XVIII">século XVIII</a>. (...) O termo esténdese rapidamente para falar da obra de Newton, e banalízase na Enciclopedia". Dominique Lecourt, <i>La philosophie des sciences</i>, PUF, col. "Que sais-je?", Paris, 2001.</span> </li> <li id="cite_note-85"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-85">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ac-nancy-metz.fr/enseign/svt/ressourc/rescien/lumiere/lumiere.htm">Sciences naturelles et Médecine au siècle des Lumières</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20101228210916/http://www.ac-nancy-metz.fr/enseign/svt/ressourc/rescien/lumiere/lumiere.htm">Arquivado</a> 28 de decembro de 2010 en <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a>., recursos científicos en liña para a ensinanza das ciencias. <i>(en <a href="/wiki/Lingua_francesa" title="Lingua francesa">francés</a>)</i></span> </li> <li id="cite_note-86"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-86">↑</a></span> <span class="reference-text">Véxase sobre este punto: Pierre Astruc [et al.], <i>L'Encyclopédie et le progrès des sciences et des techniques</i>, Centre International de synthèse. Section d'Histoire des Sciences, 1952, (Artigos que apareceron antes na <i>Revue d'histoire des Sciences et de leurs applications</i> e reunidos coa ocasión do bicentenario da Enciclopedia).</span> </li> <li id="cite_note-87"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-87">↑</a></span> <span class="reference-text">Jean le Rond d'Alembert, <i>Discours préliminaire de l'Encyclopédie</i>, Vrin, Paris, 1984, páx.30.</span> </li> <li id="cite_note-88"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-88">↑</a></span> <span class="reference-text">Sobre o empirismo en filosofía, especialmente sobre Hume, véxase <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.yann-ollivier.org/philo/Empirisme">sitio de Yann Ollivier</a>.</span> </li> <li id="cite_note-89"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-89">↑</a></span> <span class="reference-text">Pierre Bayle, <i>Pensées diverses sur la comète</i>, GF-Flammarion, édition de Joyce et Hubert Bost.</span> </li> <li id="cite_note-90"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-90">↑</a></span> <span class="reference-text">Sobre as achegas de Linneo á botánica véxase <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.fundp.ac.be/sciences/biologie/bio2001/bioscope/1735_linne/linne.html">o sitio da Universidade de Namur</a> <i>(en <a href="/wiki/Lingua_francesa" title="Lingua francesa">francés</a>)</i>.</span> </li> <li id="cite_note-91"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-91">↑</a></span> <span class="reference-text">Porque, nesa data, aínda non eran coñecidos os traballos de Mendel, publicados en 1865.</span> </li> <li id="cite_note-92"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-92">↑</a></span> <span class="reference-text">Aínda que estes traballos non foron coñecidos plenamente até 1901, grazas ao seu redescubremento por <a href="/w/index.php?title=De_Vires&action=edit&redlink=1" class="new" title="De Vires (a páxina aínda non existe)">de Vires</a>.</span> </li> <li id="cite_note-93"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-93">↑</a></span> <span class="reference-text">Henri Bergson, <i>La pensée et le mouvant</i>. Articles et conférences datant de 1903 à 1923<i>, Presses universitaires de France. Col. Bibliothèque de philosophie contemporaine</i>, Paris, 1969. <i>L'Introduction à l'étude de la Médecine expérimentale est un peu pour nous ce que fut pour le XVIIe siècle et le XVIIIe siècle le discours de la Méthode. Dans un cas comme dans l'autre nous nous trouvons devant un homme de génie qui a commencé par faire de grandes découvertes, et qui s'est demandé ensuite comment il fallait s'y prendre pour les faire : marche paradoxale en apparence et pourtant seule naturelle, la manière inverse de procéder ayant été tentée beaucoup plus souvent et n’ayant jamais réussi. Deux fois seulement dans l'histoire de la science moderne, et pour les deux formes principales que notre connaissance de la nature a prises, l'esprit d'invention s'est replié sur lui-même pour s'analyser et pour déterminer ainsi les conditions générales de la découverte scientifique. Cet heureux mélange de spontanéité et de réflexion, de science et de philosophie, s'est produit les deux fois en France.</i> <a rel="nofollow" class="external autonumber" href="http://classiques.uqac.ca/classiques/bergson_henri/pensee_mouvant/pensee_mouvant.html">[1]</a> <i>(en <a href="/wiki/Lingua_francesa" title="Lingua francesa">francés</a>)</i></span> </li> <li id="cite_note-94"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-94">↑</a></span> <span class="reference-text">Segundo a expresión de <a href="/wiki/Thomas_Kuhn" title="Thomas Kuhn">Thomas Kuhn</a>, en <i>La Structure des révolutions scientifiques</i>.</span> </li> <li id="cite_note-95"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-95">↑</a></span> <span class="reference-text">Para ampliar estas cuestións pódense consultar: <ul><li>Alonso Bedate, Carlos y Mayor Zaragoza, Federico (coord.) (2004): <i>Gen-ética</i>. Barcelona: Ariel. <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/8434412411" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 84-344-1241-1</a></li> <li>Andorno, Roberto (1988): <i>Bioética y dignidad de la persona</i>. Madrid: Tecnos. <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/8430932364" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 84-309-3236-4</a></li> <li>Cabré Pericàs, Lluís (coord.) (2003): <i>Decisiones terapéuticas al final de la vida</i>. Barcelona: Editorial Edikamed S.L. <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/8478773444" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 84-7877-344-4</a></li> <li>Gómez-Heras, Jose M. G. (2005): <i>Bioética. Perspectivas emergentes y nuevos problemas</i>. Tecnos. <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/8430942823" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 84-309-4282-3</a></li> <li>Gracia, Diego (1991): <i>Procedimientos de decisión en ética clínica</i>. Madrid: Eudema. <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/8477540837" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 84-7754-083-7</a></li> <li>Hottois, Gilbert (1991): <i>El paradigma bioético. Una ética para la tecnociencia</i>. Barcelona: Anthropos. <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/8476583087" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 84-7658-308-7</a></li> <li>Nombela, César (2007): <i>Células madre</i>. EDAF. <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/9788441418233" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-84-414-1823-3</a>.</li> <li>Sádaba, Javier (2004): <i>Principios de bioética laica</i>. Barcelona: Gedisa, Barcelona. <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/8474329965" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 84-7432-996-5</a></li> <li>Thomasma, David y Kushner, Thomasine (1999): <i>De la vida a la muerte: ciencia y bioética</i>. Tradución española da primeira edición, feita por Rafael Herrera Bonet. Madird: Cambridge University Press. <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/8483230739" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 84-8323-073-9</a></li> <li>Tomás y Garrido, Gloria Mª. (2006): <i>Cuestiones actuales de bioética</i>. EUNSA. <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/8431323922" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 84-313-2392-2</a></li> <li>Vázquez, Rodolfo (2004): <i>Del aborto a la clonación. Principios de una bioética liberal</i>. México: Fondo de Cultura Económica. <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/9681671082" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 968-16-7108-2</a></li> <li>Velayos, Carmen (1996): <i>La dimensión moral del ambiente natural: ¿Necesitamos una nueva ética?</i>. Granada: Comares. <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/8481513660" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 84-8151-366-0</a></li></ul> </span></li> </ol></div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Véxase_tamén"><span id="V.C3.A9xase_tam.C3.A9n"></span>Véxase tamén</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Historia_da_ciencia&veaction=edit&section=47" title="Editar a sección: «Véxase tamén»" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Historia_da_ciencia&action=edit&section=47" title="Editar o código fonte da sección: Véxase tamén"><span>editar a fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <table role="presentation" class="mbox-small plainlinks sistersitebox" style="background-color:var(--background-color-neutral-subtle, #f8f9fa);border:1px solid var(--border-color-base, #a2a9b1);color:inherit"> <tbody><tr> <td class="mbox-image"><span class="noviewer" typeof="mw:File"><span><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/30px-Commons-logo.svg.png" decoding="async" width="30" height="40" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/45px-Commons-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/59px-Commons-logo.svg.png 2x" data-file-width="1024" data-file-height="1376" /></span></span></td> <td class="mbox-text plainlist"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Portada_galega" class="extiw" title="commons:Portada galega">Wikimedia Commons</a> ten máis contidos multimedia na categoría:  <i><b><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:History_of_science" class="extiw" title="commons:Category:History of science">Historia da ciencia</a> <span typeof="mw:File"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q201486" title="Modificar a ligazón no Wikidata"><img alt="Modificar a ligazón no Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/12px-Arbcom_ru_editing.svg.png" decoding="async" width="12" height="12" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/18px-Arbcom_ru_editing.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/24px-Arbcom_ru_editing.svg.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a></span></b></i></td></tr> </tbody></table> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Bibliografía"><span id="Bibliograf.C3.ADa"></span>Bibliografía</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Historia_da_ciencia&veaction=edit&section=48" title="Editar a sección: «Bibliografía»" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Historia_da_ciencia&action=edit&section=48" title="Editar o código fonte da sección: Bibliografía"><span>editar a fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="refbegin" style=""> <ul><li>Baraquin, N. & J. Laffitte (2008): <i>Dictionnaire des philosophes</i>. París: Armand Colin. <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/9782200346478" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-2-200-34647-8</a>. 2ª ed.</li> <li>Bonte, Pierre e Izard, Michel (2008): <i>Diccionario AKAL de Etnología e Antropología</i>. Madrid: Akal. <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/9788446004516" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-84-4600-451-6</a>.</li> <li>Bunge, M. (1960): <i>La ciencia. Su método y su filosofía</i>. Buenos Aires: Siglo XXI.</li> <li>Bunge, M. (1983): <i>La investigación científica</i>. Barcelona: Ariel.</li> <li>Butterfield, H. (1958): <i>Los orígenes de la ciencia moderna</i>. Madrid: Taurus.</li> <li>Chemla, K. & Guo Shuchun (2004): <i>Les neuf chapitres. Le classique mathématique de la Chine ancienne et ses commentaires</i>. París: Dunod. <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/2100495895" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 2-10-049589-5</a>.</li> <li>Chevallier, R. (1993): <i>Sciences et techniques à Rome</i>. París: PUF, col. "Que sais-je?". <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/2130455387" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 2-13-045538-7</a></li> <li>Clottes, Jean e Lewis-Williams, David (2007): <i>Les Chamanes de la Préhistoire</i>. París: Éditions du Seuil. <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/9782757804087" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-2-7578-0408-7</a>.</li> <li>Couloubaritsis, L. (2000): <i>La Physique d'Aristote: l'avènement de la science physique</i>. París: Vrin, 2ª ed.</li> <li>González Palencia, A. (1942): <i>Don Raimundo y los traductores de Toledo</i>. Madrid.</li> <li>Grellard, C. (editor) (2004): <i>Méthode et statut des sciences à la fin du Moyen Âge</i>, Presses Universitaires du Septentrion <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/2859398392" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 2-85939-839-2</a></li> <li>Heisengberg, W. (1962): <i>Los fundamentos de la ciencia</i>. Madrid: Norte y Sur.</li> <li>Kottak, Conrad Philippe (2011): <a rel="nofollow" class="external text" href="https://antropologiauatx.files.wordpress.com/2015/07/kottak-conrad-antropologia-cultural.pdf"><i>Antropología Cultural</i></a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20180308232840/https://antropologiauatx.files.wordpress.com/2015/07/kottak-conrad-antropologia-cultural.pdf">Arquivado</a> 08 de marzo de 2018 en <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a>.. 14ª edición. México, D.F.: McGraw Hill/Interamericana de editores, S. A de C. V. <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/9786071505552" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-6-0715-0555-2</a>.</li> <li>Larroque, E. (1964): <i>El hombre y la revolución científica</i>. Madrid: Espasa-Calpe.</li> <li>Malinowski, Bonislaw (1992): <a rel="nofollow" class="external text" href="https://asodea.files.wordpress.com/2009/09/malinowski-bronislaw-magia-ciencia-y-religion.pdf"><i>Magia, ciencia y religión</i></a>. Barcelona: Planeta Agostini. <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/9788439522102" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-84-3952-210-2</a>.</li> <li>Needham, J. (1998): <i>Science et civilisation en Chine</i>. Picquier Philippe. (Versión resumida dos dous primeiros tomos). <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/9782877302470" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-2-87730-247-0</a></li> <li>Pichot,A. (1991): <i>La Naissance de la science. Tome 1 : Mésopotamie, Égypte</i>. París: Gallimard, <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/2070326039" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 2-07-032603-9</a>.</li> <li>Théodoridès, J. (1977): <i>Les Sciences biologiques et médicales à Byzance</i>, París: Centre national de la recherche scientifique, Centre de documentation Sciences humaines.</li> <li>Trebeschi, A. (1977): <i>Manual de historia del pensamiento científico</i>. Barcelona: Avance.</li> <li>Vericat, J. (1976): <i>Ciencia, historia y sociedad</i>. Madrid: Itsmo.</li> <li>Zimar, J. (1981): <i>La credibilidad de la ciencia</i>. Madrid: Alianza.</li></ul> </div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Outros_artigos">Outros artigos</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Historia_da_ciencia&veaction=edit&section=49" title="Editar a sección: «Outros artigos»" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Historia_da_ciencia&action=edit&section=49" title="Editar o código fonte da sección: Outros artigos"><span>editar a fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><a href="/wiki/Ciencia" title="Ciencia">Ciencia</a></li> <li><a href="/wiki/Historia" title="Historia">Historia</a></li> <li><a href="/wiki/Revoluci%C3%B3n_cient%C3%ADfica" title="Revolución científica">Revolución científica</a></li> <li><a href="/wiki/Antropolox%C3%ADa" title="Antropoloxía">Antropoloxía</a></li> <li><a href="/wiki/Historia_da_xeolox%C3%ADa" title="Historia da xeoloxía">Historia da xeoloxía</a></li> <li><a href="/wiki/Historia_da_qu%C3%ADmica" title="Historia da química">Historia da química</a></li></ul> <div role="navigation" class="navbox" aria-labelledby="Control_de_autoridades" style="padding:3px"><table class="nowraplinks hlist navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th id="Control_de_autoridades" scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;width: 12%; text-align:center;"><a href="/wiki/Axuda:Control_de_autoridades" title="Axuda:Control de autoridades">Control de autoridades</a></th><td class="navbox-list navbox-odd plainlinks" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><span style="white-space:nowrap;"><span typeof="mw:File"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Wikidata:Main_Page" title="Wikidata"><img alt="Wd" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Wikidata-logo.svg/20px-Wikidata-logo.svg.png" decoding="async" width="20" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Wikidata-logo.svg/30px-Wikidata-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Wikidata-logo.svg/40px-Wikidata-logo.svg.png 2x" data-file-width="1050" data-file-height="590" /></a></span>: <span class="uid"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q201486" class="extiw" title="wikidata:Q201486">Q201486</a></span></span></li> <li><span style="white-space:nowrap;"><a href="/wiki/Encyclop%C3%A6dia_Britannica" title="Encyclopædia Britannica">EBID</a>: <span class="uid"><span class="plainlinks"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.britannica.com/science/history-of-science">ID</a></span></span></span></li> <li><span style="white-space:nowrap;"><a href="/wiki/Gemeinsame_Normdatei" title="Gemeinsame Normdatei">GND</a>: <span class="uid"><span class="plainlinks"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://d-nb.info/gnd/7504427-4">7504427-4</a></span></span></span></li> <li><span style="white-space:nowrap;"><a href="/wiki/JSTOR" title="JSTOR">JSTOR</a>: <span class="uid"><span class="plainlinks"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/*/https://www.jstor.org/topic/modern-science">modern-science</a></span></span></span></li> <li><span style="white-space:nowrap;">MAG: <span class="uid"><span class="plainlinks"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/*/https://academic.microsoft.com/v2/detail/85659524">85659524</a></span></span></span></li> <li><span style="white-space:nowrap;"><a href="/wiki/Biblioteca_Nacional_da_Rep%C3%BAblica_Checa" title="Biblioteca Nacional da República Checa">NKC</a>: <span class="uid"><span class="plainlinks"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://aleph.nkp.cz/F/?func=find-c&local_base=aut&ccl_term=ica=ph137169">ph137169</a></span></span></span></li> <li><span style="white-space:nowrap;"><a href="/wiki/Biblioteca_t%C3%A9cnica_nacional_de_Praga" title="Biblioteca técnica nacional de Praga">PSH</a>: <span class="uid"><span class="plainlinks"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://psh.techlib.cz/skos/PSH11947">11947</a></span></span></span></li></ul> </div></td></tr></tbody></table></div>    </div><noscript><img src="https://login.wikimedia.org/wiki/Special:CentralAutoLogin/start?type=1x1" alt="" width="1" height="1" style="border: none; position: absolute;"></noscript> <div class="printfooter" data-nosnippet="">Traído desde «<a dir="ltr" href="https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Historia_da_ciencia&oldid=6480181">https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Historia_da_ciencia&oldid=6480181</a>»</div></div> <div id="catlinks" class="catlinks" data-mw="interface"><div id="mw-normal-catlinks" class="mw-normal-catlinks"><a href="/wiki/Especial:Categor%C3%ADas" title="Especial:Categorías">Categorías</a>: <ul><li><a href="/wiki/Categor%C3%ADa:Antropolox%C3%ADa" title="Categoría:Antropoloxía">Antropoloxía</a></li><li><a href="/wiki/Categor%C3%ADa:Historia_da_ciencia" title="Categoría:Historia da ciencia">Historia da ciencia</a></li><li><a href="/wiki/Categor%C3%ADa:Epistemolox%C3%ADa" title="Categoría:Epistemoloxía">Epistemoloxía</a></li></ul></div><div id="mw-hidden-catlinks" class="mw-hidden-catlinks mw-hidden-cats-hidden">Categorías agochadas: <ul><li><a href="/wiki/Categor%C3%ADa:Wikipedia:P%C3%A1xinas_que_usan_ligaz%C3%B3ns_m%C3%A1xicas_ISBN" title="Categoría:Wikipedia:Páxinas que usan ligazóns máxicas ISBN">Wikipedia:Páxinas que usan ligazóns máxicas ISBN</a></li><li><a href="/wiki/Categor%C3%ADa:Artigos_destacados" title="Categoría:Artigos destacados">Artigos destacados</a></li></ul></div></div> </div> </main> </div> <div class="mw-footer-container"> <footer id="footer" class="mw-footer" > <ul id="footer-info"> <li id="footer-info-lastmod"> A última edición desta páxina foi o 5 de setembro de 2023 ás 13:20.</li> <li id="footer-info-copyright">Todo o texto está dispoñible baixo a <a rel="nofollow" class="external text" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/">licenza Creative Commons recoñecemento compartir igual 4.0</a>; pódense aplicar termos adicionais. Consulte os <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Terms_of_Use/gl">termos de uso</a> para obter máis información.<br />Wikipedia® é unha marca rexistrada da <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.wikimediafoundation.org/">Wikimedia Foundation, Inc.</a>, unha organización sen fins lucrativos.<br /></li> </ul> <ul id="footer-places"> <li id="footer-places-privacy"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy">Normas de protección de datos</a></li> <li id="footer-places-about"><a href="/wiki/Wikipedia:Acerca_de">Acerca de Wikipedia</a></li> <li id="footer-places-disclaimers"><a href="/wiki/Wikipedia:Advertencia_xeral">Advertencias</a></li> <li id="footer-places-wm-codeofconduct"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct">Código de conduta</a></li> <li id="footer-places-developers"><a href="https://developer.wikimedia.org">Desenvolvedores</a></li> <li id="footer-places-statslink"><a href="https://stats.wikimedia.org/#/gl.wikipedia.org">Estatísticas</a></li> <li id="footer-places-cookiestatement"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Cookie_statement">Declaración de cookies</a></li> <li id="footer-places-mobileview"><a href="//gl.m.wikipedia.org/w/index.php?title=Historia_da_ciencia&mobileaction=toggle_view_mobile" class="noprint stopMobileRedirectToggle">Vista móbil</a></li> </ul> <ul id="footer-icons" class="noprint"> <li id="footer-copyrightico"><a href="https://wikimediafoundation.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/static/images/footer/wikimedia-button.svg" width="84" height="29" alt="Wikimedia Foundation" loading="lazy"></a></li> <li id="footer-poweredbyico"><a href="https://www.mediawiki.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/w/resources/assets/poweredby_mediawiki.svg" alt="Powered by MediaWiki" width="88" height="31" loading="lazy"></a></li> </ul> </footer> </div> </div> </div> <div class="vector-settings" id="p-dock-bottom"> <ul></ul> </div><script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.config.set({"wgHostname":"mw-web.codfw.main-f69cdc8f6-m825k","wgBackendResponseTime":180,"wgPageParseReport":{"limitreport":{"cputime":"0.621","walltime":"1.080","ppvisitednodes":{"value":4844,"limit":1000000},"postexpandincludesize":{"value":27506,"limit":2097152},"templateargumentsize":{"value":5689,"limit":2097152},"expansiondepth":{"value":12,"limit":100},"expensivefunctioncount":{"value":6,"limit":500},"unstrip-depth":{"value":0,"limit":20},"unstrip-size":{"value":105103,"limit":5000000},"entityaccesscount":{"value":7,"limit":400},"timingprofile":["100.00% 461.094 1 -total"," 24.75% 114.132 1 Modelo:Listaref"," 24.12% 111.196 1 Modelo:Control_de_autoridades"," 10.45% 48.204 1 Modelo:Cita_web"," 8.50% 39.175 1 Modelo:Commonscat"," 8.02% 36.981 1 Modelo:Irmáns"," 7.57% 34.919 1 Modelo:Caixa_lateral"," 4.61% 21.274 3 Modelo:Sfn"," 3.91% 18.028 11 Modelo:Webarchive"," 3.13% 14.416 4 Modelo:Cita"]},"scribunto":{"limitreport-timeusage":{"value":"0.120","limit":"10.000"},"limitreport-memusage":{"value":5090847,"limit":52428800}},"cachereport":{"origin":"mw-web.eqiad.main-7769799cfb-fzb6h","timestamp":"20241113123200","ttl":2592000,"transientcontent":false}}});});</script> <script type="application/ld+json">{"@context":"https:\/\/schema.org","@type":"Article","name":"Historia da ciencia","url":"https:\/\/gl.wikipedia.org\/wiki\/Historia_da_ciencia","sameAs":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q201486","mainEntity":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q201486","author":{"@type":"Organization","name":"Colaboradores dos proxectos da Wikimedia"},"publisher":{"@type":"Organization","name":"Wikimedia Foundation, Inc.","logo":{"@type":"ImageObject","url":"https:\/\/www.wikimedia.org\/static\/images\/wmf-hor-googpub.png"}},"datePublished":"2005-05-14T10:07:34Z","dateModified":"2023-09-05T13:20:11Z","image":"https:\/\/upload.wikimedia.org\/wikipedia\/commons\/2\/24\/Libr0310.jpg"}</script> </body> </html>