CINXE.COM

<!DOCTYPE html> <html class="client-nojs vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available" lang="nl" dir="ltr"> <head> <meta charset="UTF-8"> <title>Benedictus de Spinoza - Wikipedia</title> <script>(function(){var className="client-js vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available";var cookie=document.cookie.match(/(?:^|; )nlwikimwclientpreferences=([^;]+)/);if(cookie){cookie[1].split('%2C').forEach(function(pref){className=className.replace(new RegExp('(^| )'+pref.replace(/-clientpref-\w+$|[^\w-]+/g,'')+'-clientpref-\\w+( |$)'),'$1'+pref+'$2');});}document.documentElement.className=className;}());RLCONF={"wgBreakFrames":false,"wgSeparatorTransformTable":[",\t.",".\t,"],"wgDigitTransformTable":["",""], "wgDefaultDateFormat":"dmy","wgMonthNames":["","januari","februari","maart","april","mei","juni","juli","augustus","september","oktober","november","december"],"wgRequestId":"41ac6919-bd3e-4c58-a4bd-7a8362ec5443","wgCanonicalNamespace":"","wgCanonicalSpecialPageName":false,"wgNamespaceNumber":0,"wgPageName":"Benedictus_de_Spinoza","wgTitle":"Benedictus de Spinoza","wgCurRevisionId":68356331,"wgRevisionId":68356331,"wgArticleId":16730,"wgIsArticle":true,"wgIsRedirect":false,"wgAction":"view","wgUserName":null,"wgUserGroups":["*"],"wgCategories":["Wikipedia:Onbereikbare externe link","Benedictus de Spinoza","Hebraïcus","Nederlands filosoof","Pantheïst","Rationalistisch filosoof","Neolatijns schrijver","17e-eeuws filosoof","Persoon in de Nederlanden in de 17e eeuw","Canon van Nederland","Auteur in het publiek domein"],"wgPageViewLanguage":"nl","wgPageContentLanguage":"nl","wgPageContentModel":"wikitext","wgRelevantPageName":"Benedictus_de_Spinoza","wgRelevantArticleId":16730, "wgIsProbablyEditable":true,"wgRelevantPageIsProbablyEditable":true,"wgRestrictionEdit":[],"wgRestrictionMove":[],"wgNoticeProject":"wikipedia","wgCiteReferencePreviewsActive":true,"wgMediaViewerOnClick":true,"wgMediaViewerEnabledByDefault":true,"wgPopupsFlags":0,"wgVisualEditor":{"pageLanguageCode":"nl","pageLanguageDir":"ltr","pageVariantFallbacks":"nl"},"wgMFDisplayWikibaseDescriptions":{"search":true,"watchlist":true,"tagline":true,"nearby":true},"wgWMESchemaEditAttemptStepOversample":false,"wgWMEPageLength":90000,"wgRelatedArticlesCompat":[],"wgEditSubmitButtonLabelPublish":true,"wgULSPosition":"interlanguage","wgULSisCompactLinksEnabled":false,"wgVector2022LanguageInHeader":true,"wgULSisLanguageSelectorEmpty":false,"wgWikibaseItemId":"Q35802","wgCheckUserClientHintsHeadersJsApi":["brands","architecture","bitness","fullVersionList","mobile","model","platform","platformVersion"],"GEHomepageSuggestedEditsEnableTopics":true,"wgGETopicsMatchModeEnabled":false, "wgGEStructuredTaskRejectionReasonTextInputEnabled":false,"wgGELevelingUpEnabledForUser":false};RLSTATE={"ext.globalCssJs.user.styles":"ready","site.styles":"ready","user.styles":"ready","ext.globalCssJs.user":"ready","user":"ready","user.options":"loading","ext.cite.styles":"ready","mediawiki.page.gallery.styles":"ready","skins.vector.search.codex.styles":"ready","skins.vector.styles":"ready","skins.vector.icons":"ready","jquery.makeCollapsible.styles":"ready","ext.wikimediamessages.styles":"ready","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript":"ready","ext.uls.interlanguage":"ready","wikibase.client.init":"ready","ext.wikimediaBadges":"ready"};RLPAGEMODULES=["ext.cite.ux-enhancements","mediawiki.page.media","site","mediawiki.page.ready","jquery.makeCollapsible","mediawiki.toc","skins.vector.js","ext.centralNotice.geoIP","ext.centralNotice.startUp","ext.gadget.Direct-link-to-Commons","ext.gadget.ProtectionTemplates","ext.gadget.InterProjectLinks", "ext.gadget.hoofdbetekenis-titelwijziging","ext.gadget.switcher","ext.gadget.OpenStreetMapFrame","ext.gadget.subpages","ext.urlShortener.toolbar","ext.centralauth.centralautologin","mmv.bootstrap","ext.popups","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.init","ext.visualEditor.targetLoader","ext.echo.centralauth","ext.eventLogging","ext.wikimediaEvents","ext.navigationTiming","ext.uls.interface","ext.cx.eventlogging.campaigns","ext.cx.uls.quick.actions","wikibase.client.vector-2022","ext.checkUser.clientHints","ext.growthExperiments.SuggestedEditSession","wikibase.sidebar.tracking"];</script> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.loader.impl(function(){return["user.options@12s5i",function($,jQuery,require,module){mw.user.tokens.set({"patrolToken":"+\\","watchToken":"+\\","csrfToken":"+\\"}); }];});});</script> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=nl&modules=ext.cite.styles%7Cext.uls.interlanguage%7Cext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript%7Cext.wikimediaBadges%7Cext.wikimediamessages.styles%7Cjquery.makeCollapsible.styles%7Cmediawiki.page.gallery.styles%7Cskins.vector.icons%2Cstyles%7Cskins.vector.search.codex.styles%7Cwikibase.client.init&only=styles&skin=vector-2022"> <script async="" src="/w/load.php?lang=nl&modules=startup&only=scripts&raw=1&skin=vector-2022"></script> <meta name="ResourceLoaderDynamicStyles" content=""> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=nl&modules=site.styles&only=styles&skin=vector-2022"> <meta name="generator" content="MediaWiki 1.44.0-wmf.5"> <meta name="referrer" content="origin"> <meta name="referrer" content="origin-when-cross-origin"> <meta name="robots" content="max-image-preview:standard"> <meta name="format-detection" content="telephone=no"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ea/Spinoza.jpg/1200px-Spinoza.jpg"> <meta property="og:image:width" content="1200"> <meta property="og:image:height" content="1394"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ea/Spinoza.jpg/800px-Spinoza.jpg"> <meta property="og:image:width" content="800"> <meta property="og:image:height" content="930"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ea/Spinoza.jpg/640px-Spinoza.jpg"> <meta property="og:image:width" content="640"> <meta property="og:image:height" content="744"> <meta name="viewport" content="width=1120"> <meta property="og:title" content="Benedictus de Spinoza - Wikipedia"> <meta property="og:type" content="website"> <link rel="preconnect" href="//upload.wikimedia.org"> <link rel="alternate" media="only screen and (max-width: 640px)" href="//nl.m.wikipedia.org/wiki/Benedictus_de_Spinoza"> <link rel="alternate" type="application/x-wiki" title="Bewerken" href="/w/index.php?title=Benedictus_de_Spinoza&action=edit"> <link rel="apple-touch-icon" href="/static/apple-touch/wikipedia.png"> <link rel="icon" href="/static/favicon/wikipedia.ico"> <link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/w/rest.php/v1/search" title="Wikipedia (nl)"> <link rel="EditURI" type="application/rsd+xml" href="//nl.wikipedia.org/w/api.php?action=rsd"> <link rel="canonical" href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Benedictus_de_Spinoza"> <link rel="license" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.nl"> <link rel="alternate" type="application/atom+xml" title="Wikipedia Atom-feed" href="/w/index.php?title=Speciaal:RecenteWijzigingen&feed=atom"> <link rel="dns-prefetch" href="//meta.wikimedia.org" /> <link rel="dns-prefetch" href="//login.wikimedia.org"> </head> <body class="skin--responsive skin-vector skin-vector-search-vue mediawiki ltr sitedir-ltr mw-hide-empty-elt ns-0 ns-subject mw-editable page-Benedictus_de_Spinoza rootpage-Benedictus_de_Spinoza skin-vector-2022 action-view"><a class="mw-jump-link" href="#bodyContent">Naar inhoud springen</a> <div class="vector-header-container"> <header class="vector-header mw-header"> <div class="vector-header-start"> <nav class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Site"> <div id="vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown vector-main-menu-dropdown vector-button-flush-left vector-button-flush-right" > <input type="checkbox" id="vector-main-menu-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Hoofdmenu" > <label id="vector-main-menu-dropdown-label" for="vector-main-menu-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-menu mw-ui-icon-wikimedia-menu"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Hoofdmenu</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-main-menu-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-main-menu" class="vector-main-menu vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-main-menu-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="main-menu-pinned" data-pinnable-element-id="vector-main-menu" data-pinned-container-id="vector-main-menu-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-main-menu-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Hoofdmenu</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.pin">naar zijbalk verplaatsen</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.unpin">verbergen</button> </div> <div id="p-navigation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation" > <div class="vector-menu-heading"> Navigatie </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-mainpage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Hoofdpagina" title="Naar de hoofdpagina gaan [z]" accesskey="z"><span>Hoofdpagina</span></a></li><li id="n-zoekartikel" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Portaal:Navigatie"><span>Vind een artikel</span></a></li><li id="n-today" class="mw-list-item"><a href="/wiki/28_november"><span>Vandaag</span></a></li><li id="n-Etalage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Etalage"><span>Etalage</span></a></li><li id="n-categories" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Categorie:Alles"><span>Categorieën</span></a></li><li id="n-recentchanges" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:RecenteWijzigingen" title="Een lijst met recente wijzigingen in deze wiki. [r]" accesskey="r"><span>Recente wijzigingen</span></a></li><li id="n-newpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:NieuwePaginas"><span>Nieuwe artikelen</span></a></li><li id="n-randompage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:Willekeurig" title="Een willekeurige pagina bekijken [x]" accesskey="x"><span>Willekeurige pagina</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-navigation2" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation2" > <div class="vector-menu-heading"> Informatie </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-portal" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Portaal:Gebruikersportaal" title="Informatie over het project: wat u kunt doen, waar u dingen kunt vinden"><span>Gebruikersportaal</span></a></li><li id="n-Snelcursus" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Snelcursus"><span>Snelcursus</span></a></li><li id="n-help" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Portaal:Hulp_en_beheer" title="Hulpinformatie over deze wiki"><span>Hulp en contact</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> <a href="/wiki/Hoofdpagina" class="mw-logo"> <img class="mw-logo-icon" src="/static/images/icons/wikipedia.png" alt="" aria-hidden="true" height="50" width="50"> <span class="mw-logo-container skin-invert"> <img class="mw-logo-wordmark" alt="Wikipedia" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-wordmark-en.svg" style="width: 7.5em; height: 1.125em;"> <img class="mw-logo-tagline" alt="de vrije encyclopedie" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-tagline-nl.svg" width="120" height="13" style="width: 7.5em; height: 0.8125em;"> </span> </a> </div> <div class="vector-header-end"> <div id="p-search" role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-collapses vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box-auto-expand-width vector-search-box"> <a href="/wiki/Speciaal:Zoeken" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only search-toggle" title="Doorzoek Wikipedia [f]" accesskey="f"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>Zoeken</span> </a> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail cdx-typeahead-search--auto-expand-width"> <form action="/w/index.php" id="searchform" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div id="simpleSearch" class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Doorzoek Wikipedia" aria-label="Doorzoek Wikipedia" autocapitalize="sentences" title="Doorzoek Wikipedia [f]" accesskey="f" id="searchInput" > <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="Speciaal:Zoeken"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Zoeken</button> </form> </div> </div> </div> <nav class="vector-user-links vector-user-links-wide" aria-label="Persoonlijke hulpmiddelen"> <div class="vector-user-links-main"> <div id="p-vector-user-menu-preferences" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-userpage" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Uiterlijk"> <div id="vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown " title="De lettergrootte, breedte en kleur van de pagina wijzigen" > <input type="checkbox" id="vector-appearance-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Uiterlijk" > <label id="vector-appearance-dropdown-label" for="vector-appearance-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-appearance mw-ui-icon-wikimedia-appearance"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Uiterlijk</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-appearance-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div id="p-vector-user-menu-notifications" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-overflow" class="vector-menu mw-portlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_nl.wikipedia.org&uselang=nl" class=""><span>Doneren</span></a> </li> <li id="pt-createaccount-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Speciaal:GebruikerAanmaken&returnto=Benedictus+de+Spinoza" title="Registreer u vooral en meld u aan. Dit is echter niet verplicht." class=""><span>Account aanmaken</span></a> </li> <li id="pt-login-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Speciaal:Aanmelden&returnto=Benedictus+de+Spinoza" title="U wordt van harte uitgenodigd om aan te melden, maar dit is niet verplicht [o]" accesskey="o" class=""><span>Aanmelden</span></a> </li> </ul> </div> </div> </div> <div id="vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown vector-user-menu vector-button-flush-right vector-user-menu-logged-out" title="Meer opties" > <input type="checkbox" id="vector-user-links-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Persoonlijke hulpmiddelen" > <label id="vector-user-links-dropdown-label" for="vector-user-links-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-ellipsis mw-ui-icon-wikimedia-ellipsis"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Persoonlijke hulpmiddelen</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-personal" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-personal user-links-collapsible-item" title="Gebruikersmenu" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_nl.wikipedia.org&uselang=nl"><span>Doneren</span></a></li><li id="pt-createaccount" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:GebruikerAanmaken&returnto=Benedictus+de+Spinoza" title="Registreer u vooral en meld u aan. Dit is echter niet verplicht."><span class="vector-icon mw-ui-icon-userAdd mw-ui-icon-wikimedia-userAdd"></span> <span>Account aanmaken</span></a></li><li id="pt-login" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:Aanmelden&returnto=Benedictus+de+Spinoza" title="U wordt van harte uitgenodigd om aan te melden, maar dit is niet verplicht [o]" accesskey="o"><span class="vector-icon mw-ui-icon-logIn mw-ui-icon-wikimedia-logIn"></span> <span>Aanmelden</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-user-menu-anon-editor" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-user-menu-anon-editor" > <div class="vector-menu-heading"> Pagina's voor uitgelogde redacteuren <a href="/wiki/Help:Inleiding" aria-label="Meer leren over bewerken"><span>meer lezen</span></a> </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-anoncontribs" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:MijnBijdragen" title="Bijdragen IP-adres [y]" accesskey="y"><span>Bijdragen</span></a></li><li id="pt-anontalk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:MijnOverleg" title="Overlegpagina van de anonieme gebruiker van dit IP-adres [n]" accesskey="n"><span>Overleg</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </header> </div> <div class="mw-page-container"> <div class="mw-page-container-inner"> <div class="vector-sitenotice-container"> <div id="siteNotice"></div> </div> <div class="vector-column-start"> <div class="vector-main-menu-container"> <div id="mw-navigation"> <nav id="mw-panel" class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Site"> <div id="vector-main-menu-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> </div> </div> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav id="mw-panel-toc" aria-label="Inhoud" data-event-name="ui.sidebar-toc" class="mw-table-of-contents-container vector-toc-landmark"> <div id="vector-toc-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-toc" class="vector-toc vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-toc-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="toc-pinned" data-pinnable-element-id="vector-toc" > <h2 class="vector-pinnable-header-label">Inhoud</h2> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.pin">naar zijbalk verplaatsen</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.unpin">verbergen</button> </div> <ul class="vector-toc-contents" id="mw-panel-toc-list"> <li id="toc-mw-content-text" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a href="#" class="vector-toc-link"> <div class="vector-toc-text">Top</div> </a> </li> <li id="toc-Belang_van_Spinoza" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Belang_van_Spinoza"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1</span> <span>Belang van Spinoza</span> </div> </a> <ul id="toc-Belang_van_Spinoza-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Biografie" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Biografie"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2</span> <span>Biografie</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Biografie-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Biografie-subkopje inklappen</span> </button> <ul id="toc-Biografie-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Naam_en_afkomst" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Naam_en_afkomst"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.1</span> <span>Naam en afkomst</span> </div> </a> <ul id="toc-Naam_en_afkomst-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Familie" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Familie"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.2</span> <span>Familie</span> </div> </a> <ul id="toc-Familie-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Jeugd" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Jeugd"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.3</span> <span>Jeugd</span> </div> </a> <ul id="toc-Jeugd-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Ontluikende_ideeën" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Ontluikende_ideeën"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.4</span> <span>Ontluikende ideeën</span> </div> </a> <ul id="toc-Ontluikende_ideeën-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Cherem:_verstoting_uit_de_joodse_gemeenschap" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Cherem:_verstoting_uit_de_joodse_gemeenschap"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.5</span> <span>Cherem: verstoting uit de joodse gemeenschap</span> </div> </a> <ul id="toc-Cherem:_verstoting_uit_de_joodse_gemeenschap-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Aanslag" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Aanslag"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.6</span> <span>Aanslag</span> </div> </a> <ul id="toc-Aanslag-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Leerling_van_Franciscus_Van_den_Enden" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Leerling_van_Franciscus_Van_den_Enden"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.7</span> <span>Leerling van Franciscus Van den Enden</span> </div> </a> <ul id="toc-Leerling_van_Franciscus_Van_den_Enden-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Lenzenslijper" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Lenzenslijper"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.8</span> <span>Lenzenslijper</span> </div> </a> <ul id="toc-Lenzenslijper-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Rijnsburg" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Rijnsburg"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.9</span> <span>Rijnsburg</span> </div> </a> <ul id="toc-Rijnsburg-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Voorburg" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Voorburg"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.10</span> <span>Voorburg</span> </div> </a> <ul id="toc-Voorburg-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Den_Haag" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Den_Haag"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.11</span> <span>Den Haag</span> </div> </a> <ul id="toc-Den_Haag-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Contacten_en_correspondenten" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Contacten_en_correspondenten"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.12</span> <span>Contacten en correspondenten</span> </div> </a> <ul id="toc-Contacten_en_correspondenten-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Persoonlijk_leven" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Persoonlijk_leven"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.13</span> <span>Persoonlijk leven</span> </div> </a> <ul id="toc-Persoonlijk_leven-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Overlijden" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Overlijden"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.14</span> <span>Overlijden</span> </div> </a> <ul id="toc-Overlijden-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Veiling_nalatenschap" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Veiling_nalatenschap"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.15</span> <span>Veiling nalatenschap</span> </div> </a> <ul id="toc-Veiling_nalatenschap-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Boekenkast" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Boekenkast"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.16</span> <span>Boekenkast</span> </div> </a> <ul id="toc-Boekenkast-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Postume_werken" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Postume_werken"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.17</span> <span><i>Postume werken</i></span> </div> </a> <ul id="toc-Postume_werken-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Filosofie,_theologie,_politicologie,_psychologie_en_metafysica" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Filosofie,_theologie,_politicologie,_psychologie_en_metafysica"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3</span> <span>Filosofie, theologie, politicologie, psychologie en metafysica</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Filosofie,_theologie,_politicologie,_psychologie_en_metafysica-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Filosofie, theologie, politicologie, psychologie en metafysica-subkopje inklappen</span> </button> <ul id="toc-Filosofie,_theologie,_politicologie,_psychologie_en_metafysica-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Het_monisme" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Het_monisme"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.1</span> <span>Het monisme</span> </div> </a> <ul id="toc-Het_monisme-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Theologisch-politiek_traktaat" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Theologisch-politiek_traktaat"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.2</span> <span><i>Theologisch-politiek traktaat</i></span> </div> </a> <ul id="toc-Theologisch-politiek_traktaat-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Ethica" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Ethica"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.3</span> <span><i>Ethica</i></span> </div> </a> <ul id="toc-Ethica-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Spinozisme_versus_atheïsme_en_theïsme" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Spinozisme_versus_atheïsme_en_theïsme"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.4</span> <span>Spinozisme versus atheïsme en theïsme</span> </div> </a> <ul id="toc-Spinozisme_versus_atheïsme_en_theïsme-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Invloed_van_het_spinozisme" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Invloed_van_het_spinozisme"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4</span> <span>Invloed van het spinozisme</span> </div> </a> <ul id="toc-Invloed_van_het_spinozisme-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Canon_van_Nederland" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Canon_van_Nederland"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5</span> <span>Canon van Nederland</span> </div> </a> <ul id="toc-Canon_van_Nederland-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Wetenswaardigheden" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Wetenswaardigheden"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6</span> <span>Wetenswaardigheden</span> </div> </a> <ul id="toc-Wetenswaardigheden-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Werken" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Werken"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">7</span> <span>Werken</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Werken-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Werken-subkopje inklappen</span> </button> <ul id="toc-Werken-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Niet_van_Spinoza" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Niet_van_Spinoza"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">7.1</span> <span>Niet van Spinoza</span> </div> </a> <ul id="toc-Niet_van_Spinoza-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Literatuur" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Literatuur"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">8</span> <span>Literatuur</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Literatuur-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Literatuur-subkopje inklappen</span> </button> <ul id="toc-Literatuur-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Kritische_uitgaven" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Kritische_uitgaven"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">8.1</span> <span>Kritische uitgaven</span> </div> </a> <ul id="toc-Kritische_uitgaven-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Vertalingen" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Vertalingen"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">8.2</span> <span>Vertalingen</span> </div> </a> <ul id="toc-Vertalingen-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Brieven" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Brieven"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">8.2.1</span> <span>Brieven</span> </div> </a> <ul id="toc-Brieven-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Korte_verhandeling" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Korte_verhandeling"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">8.2.2</span> <span>Korte verhandeling</span> </div> </a> <ul id="toc-Korte_verhandeling-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Theologisch-Politiek_Traktaat_2" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Theologisch-Politiek_Traktaat_2"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">8.2.3</span> <span>Theologisch-Politiek Traktaat</span> </div> </a> <ul id="toc-Theologisch-Politiek_Traktaat_2-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Ethica_2" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Ethica_2"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">8.2.4</span> <span>Ethica</span> </div> </a> <ul id="toc-Ethica_2-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Populaire_inleidingen" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Populaire_inleidingen"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">8.3</span> <span>Populaire inleidingen</span> </div> </a> <ul id="toc-Populaire_inleidingen-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Overzichten" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Overzichten"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">8.4</span> <span>Overzichten</span> </div> </a> <ul id="toc-Overzichten-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Speciale_onderwerpen" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Speciale_onderwerpen"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">8.5</span> <span>Speciale onderwerpen</span> </div> </a> <ul id="toc-Speciale_onderwerpen-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Zie_ook" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Zie_ook"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">9</span> <span>Zie ook</span> </div> </a> <ul id="toc-Zie_ook-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Varia" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Varia"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">10</span> <span>Varia</span> </div> </a> <ul id="toc-Varia-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Externe_links" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Externe_links"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">11</span> <span>Externe links</span> </div> </a> <ul id="toc-Externe_links-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </div> </div> </nav> </div> </div> <div class="mw-content-container"> <main id="content" class="mw-body"> <header class="mw-body-header vector-page-titlebar"> <nav aria-label="Inhoud" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown vector-page-titlebar-toc vector-button-flush-left" > <input type="checkbox" id="vector-page-titlebar-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Inhoudsopgave omschakelen" > <label id="vector-page-titlebar-toc-label" for="vector-page-titlebar-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-listBullet mw-ui-icon-wikimedia-listBullet"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Inhoudsopgave omschakelen</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-titlebar-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <h1 id="firstHeading" class="firstHeading mw-first-heading"><span class="mw-page-title-main">Benedictus de Spinoza</span></h1> <div id="p-lang-btn" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-lang" > <input type="checkbox" id="p-lang-btn-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn" class="vector-dropdown-checkbox mw-interlanguage-selector" aria-label="Ga naar een artikel in een andere taal. Beschikbaar in 115 talen" > <label id="p-lang-btn-label" for="p-lang-btn-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive mw-portlet-lang-heading-115" aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-language-progressive mw-ui-icon-wikimedia-language-progressive"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">115 talen</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="interlanguage-link interwiki-af mw-list-item"><a href="https://af.wikipedia.org/wiki/Baruch_Spinoza" title="Baruch Spinoza – Afrikaans" lang="af" hreflang="af" data-title="Baruch Spinoza" data-language-autonym="Afrikaans" data-language-local-name="Afrikaans" class="interlanguage-link-target"><span>Afrikaans</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-als mw-list-item"><a href="https://als.wikipedia.org/wiki/Baruch_de_Spinoza" title="Baruch de Spinoza – Zwitserduits" lang="gsw" hreflang="gsw" data-title="Baruch de Spinoza" data-language-autonym="Alemannisch" data-language-local-name="Zwitserduits" class="interlanguage-link-target"><span>Alemannisch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-am mw-list-item"><a href="https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%89%A3%E1%88%A9%E1%8A%AD_%E1%88%B5%E1%8D%92%E1%8A%96%E1%8B%9B" title="ባሩክ ስፒኖዛ – Amhaars" lang="am" hreflang="am" data-title="ባሩክ ስፒኖዛ" data-language-autonym="አማርኛ" data-language-local-name="Amhaars" class="interlanguage-link-target"><span>አማርኛ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-an mw-list-item"><a href="https://an.wikipedia.org/wiki/Baruch_Spinoza" title="Baruch Spinoza – Aragonees" lang="an" hreflang="an" data-title="Baruch Spinoza" data-language-autonym="Aragonés" data-language-local-name="Aragonees" class="interlanguage-link-target"><span>Aragonés</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ar mw-list-item"><a href="https://ar.wikipedia.org/wiki/%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%88%D8%AE_%D8%B3%D8%A8%D9%8A%D9%86%D9%88%D8%B2%D8%A7" title="باروخ سبينوزا – Arabisch" lang="ar" hreflang="ar" data-title="باروخ سبينوزا" data-language-autonym="العربية" data-language-local-name="Arabisch" class="interlanguage-link-target"><span>العربية</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-arz mw-list-item"><a href="https://arz.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D8%B3%D8%A8%D9%8A%D9%86%D9%88%D8%B2%D8%A7" title="اسبينوزا – Egyptisch Arabisch" lang="arz" hreflang="arz" data-title="اسبينوزا" data-language-autonym="مصرى" data-language-local-name="Egyptisch Arabisch" class="interlanguage-link-target"><span>مصرى</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ast mw-list-item"><a href="https://ast.wikipedia.org/wiki/Baruch_Spinoza" title="Baruch Spinoza – Asturisch" lang="ast" hreflang="ast" data-title="Baruch Spinoza" data-language-autonym="Asturianu" data-language-local-name="Asturisch" class="interlanguage-link-target"><span>Asturianu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-az mw-list-item"><a href="https://az.wikipedia.org/wiki/Benedikt_Spinoza" title="Benedikt Spinoza – Azerbeidzjaans" lang="az" hreflang="az" data-title="Benedikt Spinoza" data-language-autonym="Azərbaycanca" data-language-local-name="Azerbeidzjaans" class="interlanguage-link-target"><span>Azərbaycanca</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-azb mw-list-item"><a href="https://azb.wikipedia.org/wiki/%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%88%D8%AE_%D8%A7%D8%B3%D9%BE%DB%8C%D9%86%D9%88%D8%B2%D8%A7" title="باروخ اسپینوزا – South Azerbaijani" lang="azb" hreflang="azb" data-title="باروخ اسپینوزا" data-language-autonym="تۆرکجه" data-language-local-name="South Azerbaijani" class="interlanguage-link-target"><span>تۆرکجه</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ba mw-list-item"><a href="https://ba.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%B5%D0%BD%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D0%BA%D1%82_%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D0%BD%D0%BE%D0%B7%D0%B0" title="Бенедикт Спиноза – Basjkiers" lang="ba" hreflang="ba" data-title="Бенедикт Спиноза" data-language-autonym="Башҡортса" data-language-local-name="Basjkiers" class="interlanguage-link-target"><span>Башҡортса</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bat-smg mw-list-item"><a href="https://bat-smg.wikipedia.org/wiki/Benedikts_Spinuoza" title="Benedikts Spinuoza – Samogitisch" lang="sgs" hreflang="sgs" data-title="Benedikts Spinuoza" data-language-autonym="Žemaitėška" data-language-local-name="Samogitisch" class="interlanguage-link-target"><span>Žemaitėška</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be mw-list-item"><a href="https://be.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%B5%D0%BD%D0%B5%D0%B4%D1%8B%D0%BA%D1%82_%D0%A1%D0%BF%D1%96%D0%BD%D0%BE%D0%B7%D0%B0" title="Бенедыкт Спіноза – Belarussisch" lang="be" hreflang="be" data-title="Бенедыкт Спіноза" data-language-autonym="Беларуская" data-language-local-name="Belarussisch" class="interlanguage-link-target"><span>Беларуская</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be-x-old mw-list-item"><a href="https://be-tarask.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D1%8D%D0%BD%D1%8D%D0%B4%D1%8B%D0%BA%D1%82_%D0%A1%D1%8C%D0%BF%D1%96%D0%BD%D0%BE%D0%B7%D0%B0" title="Бэнэдыкт Сьпіноза – Belarusian (Taraškievica orthography)" lang="be-tarask" hreflang="be-tarask" data-title="Бэнэдыкт Сьпіноза" data-language-autonym="Беларуская (тарашкевіца)" data-language-local-name="Belarusian (Taraškievica orthography)" class="interlanguage-link-target"><span>Беларуская (тарашкевіца)</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bg mw-list-item"><a href="https://bg.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%B0%D1%80%D1%83%D1%85_%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D0%BD%D0%BE%D0%B7%D0%B0" title="Барух Спиноза – Bulgaars" lang="bg" hreflang="bg" data-title="Барух Спиноза" data-language-autonym="Български" data-language-local-name="Bulgaars" class="interlanguage-link-target"><span>Български</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bn mw-list-item"><a href="https://bn.wikipedia.org/wiki/%E0%A6%AC%E0%A6%BE%E0%A6%B0%E0%A7%81%E0%A6%96_%E0%A6%B8%E0%A7%8D%E0%A6%AA%E0%A6%BF%E0%A6%A8%E0%A7%8B%E0%A6%9C%E0%A6%BE" title="বারুখ স্পিনোজা – Bengaals" lang="bn" hreflang="bn" data-title="বারুখ স্পিনোজা" data-language-autonym="বাংলা" data-language-local-name="Bengaals" class="interlanguage-link-target"><span>বাংলা</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-br mw-list-item"><a href="https://br.wikipedia.org/wiki/Baruch_Spinoza" title="Baruch Spinoza – Bretons" lang="br" hreflang="br" data-title="Baruch Spinoza" data-language-autonym="Brezhoneg" data-language-local-name="Bretons" class="interlanguage-link-target"><span>Brezhoneg</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bs mw-list-item"><a href="https://bs.wikipedia.org/wiki/Baruch_Spinoza" title="Baruch Spinoza – Bosnisch" lang="bs" hreflang="bs" data-title="Baruch Spinoza" data-language-autonym="Bosanski" data-language-local-name="Bosnisch" class="interlanguage-link-target"><span>Bosanski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ca mw-list-item"><a href="https://ca.wikipedia.org/wiki/Baruch_Spinoza" title="Baruch Spinoza – Catalaans" lang="ca" hreflang="ca" data-title="Baruch Spinoza" data-language-autonym="Català" data-language-local-name="Catalaans" class="interlanguage-link-target"><span>Català</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ckb mw-list-item"><a href="https://ckb.wikipedia.org/wiki/%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%88%D8%AE_%D8%B3%D9%BE%DB%8C%D9%86%DB%86%D8%B2%D8%A7" title="باروخ سپینۆزا – Soranî" lang="ckb" hreflang="ckb" data-title="باروخ سپینۆزا" data-language-autonym="کوردی" data-language-local-name="Soranî" class="interlanguage-link-target"><span>کوردی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cs mw-list-item"><a href="https://cs.wikipedia.org/wiki/Baruch_Spinoza" title="Baruch Spinoza – Tsjechisch" lang="cs" hreflang="cs" data-title="Baruch Spinoza" data-language-autonym="Čeština" data-language-local-name="Tsjechisch" class="interlanguage-link-target"><span>Čeština</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cv mw-list-item"><a href="https://cv.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%B5%D0%BD%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D0%BA%D1%82_%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D0%BD%D0%BE%D0%B7%D0%B0" title="Бенедикт Спиноза – Tsjoevasjisch" lang="cv" hreflang="cv" data-title="Бенедикт Спиноза" data-language-autonym="Чӑвашла" data-language-local-name="Tsjoevasjisch" class="interlanguage-link-target"><span>Чӑвашла</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cy mw-list-item"><a href="https://cy.wikipedia.org/wiki/Baruch_Spinoza" title="Baruch Spinoza – Welsh" lang="cy" hreflang="cy" data-title="Baruch Spinoza" data-language-autonym="Cymraeg" data-language-local-name="Welsh" class="interlanguage-link-target"><span>Cymraeg</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-da mw-list-item"><a href="https://da.wikipedia.org/wiki/Baruch_de_Spinoza" title="Baruch de Spinoza – Deens" lang="da" hreflang="da" data-title="Baruch de Spinoza" data-language-autonym="Dansk" data-language-local-name="Deens" class="interlanguage-link-target"><span>Dansk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-de mw-list-item"><a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Baruch_de_Spinoza" title="Baruch de Spinoza – Duits" lang="de" hreflang="de" data-title="Baruch de Spinoza" data-language-autonym="Deutsch" data-language-local-name="Duits" class="interlanguage-link-target"><span>Deutsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-el mw-list-item"><a href="https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9C%CF%80%CE%B1%CF%81%CE%BF%CF%8D%CF%87_%CE%A3%CF%80%CE%B9%CE%BD%CF%8C%CE%B6%CE%B1" title="Μπαρούχ Σπινόζα – Grieks" lang="el" hreflang="el" data-title="Μπαρούχ Σπινόζα" data-language-autonym="Ελληνικά" data-language-local-name="Grieks" class="interlanguage-link-target"><span>Ελληνικά</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-en mw-list-item"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Baruch_Spinoza" title="Baruch Spinoza – Engels" lang="en" hreflang="en" data-title="Baruch Spinoza" data-language-autonym="English" data-language-local-name="Engels" class="interlanguage-link-target"><span>English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eo mw-list-item"><a href="https://eo.wikipedia.org/wiki/Baru%C4%A5_Spinozo" title="Baruĥ Spinozo – Esperanto" lang="eo" hreflang="eo" data-title="Baruĥ Spinozo" data-language-autonym="Esperanto" data-language-local-name="Esperanto" class="interlanguage-link-target"><span>Esperanto</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-es mw-list-item"><a href="https://es.wikipedia.org/wiki/Baruch_Spinoza" title="Baruch Spinoza – Spaans" lang="es" hreflang="es" data-title="Baruch Spinoza" data-language-autonym="Español" data-language-local-name="Spaans" class="interlanguage-link-target"><span>Español</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-et mw-list-item"><a href="https://et.wikipedia.org/wiki/Baruch_Spinoza" title="Baruch Spinoza – Estisch" lang="et" hreflang="et" data-title="Baruch Spinoza" data-language-autonym="Eesti" data-language-local-name="Estisch" class="interlanguage-link-target"><span>Eesti</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eu mw-list-item"><a href="https://eu.wikipedia.org/wiki/Baruch_Spinoza" title="Baruch Spinoza – Baskisch" lang="eu" hreflang="eu" data-title="Baruch Spinoza" data-language-autonym="Euskara" data-language-local-name="Baskisch" class="interlanguage-link-target"><span>Euskara</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ext mw-list-item"><a href="https://ext.wikipedia.org/wiki/Baruch_Spinoza" title="Baruch Spinoza – Extremeens" lang="ext" hreflang="ext" data-title="Baruch Spinoza" data-language-autonym="Estremeñu" data-language-local-name="Extremeens" class="interlanguage-link-target"><span>Estremeñu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fa mw-list-item"><a href="https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%88%D8%AE_%D8%A7%D8%B3%D9%BE%DB%8C%D9%86%D9%88%D8%B2%D8%A7" title="باروخ اسپینوزا – Perzisch" lang="fa" hreflang="fa" data-title="باروخ اسپینوزا" data-language-autonym="فارسی" data-language-local-name="Perzisch" class="interlanguage-link-target"><span>فارسی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fi mw-list-item"><a href="https://fi.wikipedia.org/wiki/Baruch_Spinoza" title="Baruch Spinoza – Fins" lang="fi" hreflang="fi" data-title="Baruch Spinoza" data-language-autonym="Suomi" data-language-local-name="Fins" class="interlanguage-link-target"><span>Suomi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fo mw-list-item"><a href="https://fo.wikipedia.org/wiki/Baruch_Spinoza" title="Baruch Spinoza – Faeröers" lang="fo" hreflang="fo" data-title="Baruch Spinoza" data-language-autonym="Føroyskt" data-language-local-name="Faeröers" class="interlanguage-link-target"><span>Føroyskt</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fr mw-list-item"><a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Baruch_Spinoza" title="Baruch Spinoza – Frans" lang="fr" hreflang="fr" data-title="Baruch Spinoza" data-language-autonym="Français" data-language-local-name="Frans" class="interlanguage-link-target"><span>Français</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-frp mw-list-item"><a href="https://frp.wikipedia.org/wiki/Baruch_Spinoza" title="Baruch Spinoza – Arpitaans" lang="frp" hreflang="frp" data-title="Baruch Spinoza" data-language-autonym="Arpetan" data-language-local-name="Arpitaans" class="interlanguage-link-target"><span>Arpetan</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-frr mw-list-item"><a href="https://frr.wikipedia.org/wiki/Baruch_de_Spinoza" title="Baruch de Spinoza – Noord-Fries" lang="frr" hreflang="frr" data-title="Baruch de Spinoza" data-language-autonym="Nordfriisk" data-language-local-name="Noord-Fries" class="interlanguage-link-target"><span>Nordfriisk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fy badge-Q17437798 badge-goodarticle mw-list-item" title="goed artikel"><a href="https://fy.wikipedia.org/wiki/Baruch_de_Spinoza" title="Baruch de Spinoza – Fries" lang="fy" hreflang="fy" data-title="Baruch de Spinoza" data-language-autonym="Frysk" data-language-local-name="Fries" class="interlanguage-link-target"><span>Frysk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gd mw-list-item"><a href="https://gd.wikipedia.org/wiki/Baruch_Spinoza" title="Baruch Spinoza – Schots-Gaelisch" lang="gd" hreflang="gd" data-title="Baruch Spinoza" data-language-autonym="Gàidhlig" data-language-local-name="Schots-Gaelisch" class="interlanguage-link-target"><span>Gàidhlig</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gl mw-list-item"><a href="https://gl.wikipedia.org/wiki/Baruch_de_Spinoza" title="Baruch de Spinoza – Galicisch" lang="gl" hreflang="gl" data-title="Baruch de Spinoza" data-language-autonym="Galego" data-language-local-name="Galicisch" class="interlanguage-link-target"><span>Galego</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-he mw-list-item"><a href="https://he.wikipedia.org/wiki/%D7%91%D7%A8%D7%95%D7%9A_%D7%A9%D7%A4%D7%99%D7%A0%D7%95%D7%96%D7%94" title="ברוך שפינוזה – Hebreeuws" lang="he" hreflang="he" data-title="ברוך שפינוזה" data-language-autonym="עברית" data-language-local-name="Hebreeuws" class="interlanguage-link-target"><span>עברית</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hi mw-list-item"><a href="https://hi.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AC%E0%A4%BE%E0%A4%B0%E0%A5%82%E0%A4%A5_%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%AA%E0%A4%BF%E0%A4%A8%E0%A5%8B%E0%A4%9C%E0%A4%BC%E0%A4%BE" title="बारूथ स्पिनोज़ा – Hindi" lang="hi" hreflang="hi" data-title="बारूथ स्पिनोज़ा" data-language-autonym="हिन्दी" data-language-local-name="Hindi" class="interlanguage-link-target"><span>हिन्दी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hr mw-list-item"><a href="https://hr.wikipedia.org/wiki/Baruch_de_Spinoza" title="Baruch de Spinoza – Kroatisch" lang="hr" hreflang="hr" data-title="Baruch de Spinoza" data-language-autonym="Hrvatski" data-language-local-name="Kroatisch" class="interlanguage-link-target"><span>Hrvatski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hu mw-list-item"><a href="https://hu.wikipedia.org/wiki/Baruch_Spinoza" title="Baruch Spinoza – Hongaars" lang="hu" hreflang="hu" data-title="Baruch Spinoza" data-language-autonym="Magyar" data-language-local-name="Hongaars" class="interlanguage-link-target"><span>Magyar</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hy mw-list-item"><a href="https://hy.wikipedia.org/wiki/%D4%B2%D5%A5%D5%B6%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%AF%D5%BF_%D5%8D%D5%BA%D5%AB%D5%B6%D5%B8%D5%A6%D5%A1" title="Բենեդիկտ Սպինոզա – Armeens" lang="hy" hreflang="hy" data-title="Բենեդիկտ Սպինոզա" data-language-autonym="Հայերեն" data-language-local-name="Armeens" class="interlanguage-link-target"><span>Հայերեն</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ia mw-list-item"><a href="https://ia.wikipedia.org/wiki/Benedicto_de_Spinoza" title="Benedicto de Spinoza – Interlingua" lang="ia" hreflang="ia" data-title="Benedicto de Spinoza" data-language-autonym="Interlingua" data-language-local-name="Interlingua" class="interlanguage-link-target"><span>Interlingua</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-id mw-list-item"><a href="https://id.wikipedia.org/wiki/Baruch_de_Spinoza" title="Baruch de Spinoza – Indonesisch" lang="id" hreflang="id" data-title="Baruch de Spinoza" data-language-autonym="Bahasa Indonesia" data-language-local-name="Indonesisch" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Indonesia</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-io mw-list-item"><a href="https://io.wikipedia.org/wiki/Benedictus_de_Spinoza" title="Benedictus de Spinoza – Ido" lang="io" hreflang="io" data-title="Benedictus de Spinoza" data-language-autonym="Ido" data-language-local-name="Ido" class="interlanguage-link-target"><span>Ido</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-is mw-list-item"><a href="https://is.wikipedia.org/wiki/Baruch_Spinoza" title="Baruch Spinoza – IJslands" lang="is" hreflang="is" data-title="Baruch Spinoza" data-language-autonym="Íslenska" data-language-local-name="IJslands" class="interlanguage-link-target"><span>Íslenska</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-it mw-list-item"><a href="https://it.wikipedia.org/wiki/Baruch_Spinoza" title="Baruch Spinoza – Italiaans" lang="it" hreflang="it" data-title="Baruch Spinoza" data-language-autonym="Italiano" data-language-local-name="Italiaans" class="interlanguage-link-target"><span>Italiano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ja mw-list-item"><a href="https://ja.wikipedia.org/wiki/%E3%83%90%E3%83%BC%E3%83%AB%E3%83%BC%E3%83%95%E3%83%BB%E3%83%87%E3%83%BB%E3%82%B9%E3%83%94%E3%83%8E%E3%82%B6" title="バールーフ・デ・スピノザ – Japans" lang="ja" hreflang="ja" data-title="バールーフ・デ・スピノザ" data-language-autonym="日本語" data-language-local-name="Japans" class="interlanguage-link-target"><span>日本語</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ka mw-list-item"><a href="https://ka.wikipedia.org/wiki/%E1%83%91%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A3%E1%83%AE_%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%96%E1%83%90" title="ბარუხ სპინოზა – Georgisch" lang="ka" hreflang="ka" data-title="ბარუხ სპინოზა" data-language-autonym="ქართული" data-language-local-name="Georgisch" class="interlanguage-link-target"><span>ქართული</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kab mw-list-item"><a href="https://kab.wikipedia.org/wiki/Baruch_Spinoza" title="Baruch Spinoza – Kabylisch" lang="kab" hreflang="kab" data-title="Baruch Spinoza" data-language-autonym="Taqbaylit" data-language-local-name="Kabylisch" class="interlanguage-link-target"><span>Taqbaylit</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kk mw-list-item"><a href="https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%B5%D0%BD%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D0%BA%D1%82_%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D0%BD%D0%BE%D0%B7%D0%B0" title="Бенедикт Спиноза – Kazachs" lang="kk" hreflang="kk" data-title="Бенедикт Спиноза" data-language-autonym="Қазақша" data-language-local-name="Kazachs" class="interlanguage-link-target"><span>Қазақша</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ko mw-list-item"><a href="https://ko.wikipedia.org/wiki/%EB%B0%94%EB%A4%BC%ED%9D%90_%EC%8A%A4%ED%94%BC%EB%85%B8%EC%9E%90" title="바뤼흐 스피노자 – Koreaans" lang="ko" hreflang="ko" data-title="바뤼흐 스피노자" data-language-autonym="한국어" data-language-local-name="Koreaans" class="interlanguage-link-target"><span>한국어</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ku mw-list-item"><a href="https://ku.wikipedia.org/wiki/Baruch_Spinoza" title="Baruch Spinoza – Koerdisch" lang="ku" hreflang="ku" data-title="Baruch Spinoza" data-language-autonym="Kurdî" data-language-local-name="Koerdisch" class="interlanguage-link-target"><span>Kurdî</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ky mw-list-item"><a href="https://ky.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%B5%D0%BD%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D0%BA%D1%82_%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D0%BD%D0%BE%D0%B7%D0%B0" title="Бенедикт Спиноза – Kirgizisch" lang="ky" hreflang="ky" data-title="Бенедикт Спиноза" data-language-autonym="Кыргызча" data-language-local-name="Kirgizisch" class="interlanguage-link-target"><span>Кыргызча</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-la mw-list-item"><a href="https://la.wikipedia.org/wiki/Benedictus_de_Spinoza" title="Benedictus de Spinoza – Latijn" lang="la" hreflang="la" data-title="Benedictus de Spinoza" data-language-autonym="Latina" data-language-local-name="Latijn" class="interlanguage-link-target"><span>Latina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lad mw-list-item"><a href="https://lad.wikipedia.org/wiki/Baruch_Spinoza" title="Baruch Spinoza – Ladino" lang="lad" hreflang="lad" data-title="Baruch Spinoza" data-language-autonym="Ladino" data-language-local-name="Ladino" class="interlanguage-link-target"><span>Ladino</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lfn mw-list-item"><a href="https://lfn.wikipedia.org/wiki/Baruch_Spinoza" title="Baruch Spinoza – Lingua Franca Nova" lang="lfn" hreflang="lfn" data-title="Baruch Spinoza" data-language-autonym="Lingua Franca Nova" data-language-local-name="Lingua Franca Nova" class="interlanguage-link-target"><span>Lingua Franca Nova</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-li mw-list-item"><a href="https://li.wikipedia.org/wiki/Spinoza" title="Spinoza – Limburgs" lang="li" hreflang="li" data-title="Spinoza" data-language-autonym="Limburgs" data-language-local-name="Limburgs" class="interlanguage-link-target"><span>Limburgs</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lt mw-list-item"><a href="https://lt.wikipedia.org/wiki/Benedict_de_Spinoza" title="Benedict de Spinoza – Litouws" lang="lt" hreflang="lt" data-title="Benedict de Spinoza" data-language-autonym="Lietuvių" data-language-local-name="Litouws" class="interlanguage-link-target"><span>Lietuvių</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lv mw-list-item"><a href="https://lv.wikipedia.org/wiki/Benedikts_Spinoza" title="Benedikts Spinoza – Lets" lang="lv" hreflang="lv" data-title="Benedikts Spinoza" data-language-autonym="Latviešu" data-language-local-name="Lets" class="interlanguage-link-target"><span>Latviešu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mg mw-list-item"><a href="https://mg.wikipedia.org/wiki/Baruch_Spinoza" title="Baruch Spinoza – Malagassisch" lang="mg" hreflang="mg" data-title="Baruch Spinoza" data-language-autonym="Malagasy" data-language-local-name="Malagassisch" class="interlanguage-link-target"><span>Malagasy</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mk mw-list-item"><a href="https://mk.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%B0%D1%80%D1%83%D1%85_%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D0%BD%D0%BE%D0%B7%D0%B0" title="Барух Спиноза – Macedonisch" lang="mk" hreflang="mk" data-title="Барух Спиноза" data-language-autonym="Македонски" data-language-local-name="Macedonisch" class="interlanguage-link-target"><span>Македонски</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ml badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="uitgelicht artikel"><a href="https://ml.wikipedia.org/wiki/%E0%B4%AC%E0%B4%B1%E0%B5%82%E0%B4%95%E0%B5%8D%E0%B4%95%E0%B5%8D_%E0%B4%B8%E0%B5%8D%E0%B4%AA%E0%B4%BF%E0%B4%A8%E0%B5%8B%E0%B4%B8" title="ബറൂക്ക് സ്പിനോസ – Malayalam" lang="ml" hreflang="ml" data-title="ബറൂക്ക് സ്പിനോസ" data-language-autonym="മലയാളം" data-language-local-name="Malayalam" class="interlanguage-link-target"><span>മലയാളം</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mn mw-list-item"><a href="https://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%B5%D0%BD%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D0%BA%D1%82_%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D0%BD%D0%BE%D0%B7%D0%B0" title="Бенедикт Спиноза – Mongools" lang="mn" hreflang="mn" data-title="Бенедикт Спиноза" data-language-autonym="Монгол" data-language-local-name="Mongools" class="interlanguage-link-target"><span>Монгол</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mr mw-list-item"><a href="https://mr.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AC%E0%A4%BE%E0%A4%B0%E0%A5%81%E0%A4%A5_%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%AA%E0%A4%BF%E0%A4%A8%E0%A5%8B%E0%A4%9D%E0%A4%BE" title="बारुथ स्पिनोझा – Marathi" lang="mr" hreflang="mr" data-title="बारुथ स्पिनोझा" data-language-autonym="मराठी" data-language-local-name="Marathi" class="interlanguage-link-target"><span>मराठी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-my mw-list-item"><a href="https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%97%E1%80%AC%E1%80%9B%E1%80%BD%E1%80%90%E1%80%BA_%E1%80%86%E1%80%95%E1%80%84%E1%80%BA%E1%80%94%E1%80%AD%E1%80%AF%E1%80%87%E1%80%AC" title="ဗာရွတ် ဆပင်နိုဇာ – Birmaans" lang="my" hreflang="my" data-title="ဗာရွတ် ဆပင်နိုဇာ" data-language-autonym="မြန်မာဘာသာ" data-language-local-name="Birmaans" class="interlanguage-link-target"><span>မြန်မာဘာသာ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mzn mw-list-item"><a href="https://mzn.wikipedia.org/wiki/%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%88%D8%AE_%D8%A7%D8%B3%D9%BE%DB%8C%D9%86%D9%88%D8%B2%D8%A7" title="باروخ اسپینوزا – Mazanderani" lang="mzn" hreflang="mzn" data-title="باروخ اسپینوزا" data-language-autonym="مازِرونی" data-language-local-name="Mazanderani" class="interlanguage-link-target"><span>مازِرونی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nds mw-list-item"><a href="https://nds.wikipedia.org/wiki/Baruch_de_Spinoza" title="Baruch de Spinoza – Nedersaksisch" lang="nds" hreflang="nds" data-title="Baruch de Spinoza" data-language-autonym="Plattdüütsch" data-language-local-name="Nedersaksisch" class="interlanguage-link-target"><span>Plattdüütsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nn mw-list-item"><a href="https://nn.wikipedia.org/wiki/Baruch_Spinoza" title="Baruch Spinoza – Noors - Nynorsk" lang="nn" hreflang="nn" data-title="Baruch Spinoza" data-language-autonym="Norsk nynorsk" data-language-local-name="Noors - Nynorsk" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk nynorsk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-no badge-Q17437798 badge-goodarticle mw-list-item" title="goed artikel"><a href="https://no.wikipedia.org/wiki/Baruch_de_Spinoza" title="Baruch de Spinoza – Noors - Bokmål" lang="nb" hreflang="nb" data-title="Baruch de Spinoza" data-language-autonym="Norsk bokmål" data-language-local-name="Noors - Bokmål" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk bokmål</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-oc mw-list-item"><a href="https://oc.wikipedia.org/wiki/Baruch_Spinoza" title="Baruch Spinoza – Occitaans" lang="oc" hreflang="oc" data-title="Baruch Spinoza" data-language-autonym="Occitan" data-language-local-name="Occitaans" class="interlanguage-link-target"><span>Occitan</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pa mw-list-item"><a href="https://pa.wikipedia.org/wiki/%E0%A8%B8%E0%A8%AA%E0%A9%80%E0%A8%A8%E0%A9%8B%E0%A8%9C%E0%A8%BC%E0%A8%BE" title="ਸਪੀਨੋਜ਼ਾ – Punjabi" lang="pa" hreflang="pa" data-title="ਸਪੀਨੋਜ਼ਾ" data-language-autonym="ਪੰਜਾਬੀ" data-language-local-name="Punjabi" class="interlanguage-link-target"><span>ਪੰਜਾਬੀ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pap mw-list-item"><a href="https://pap.wikipedia.org/wiki/Baruch_Spinoza" title="Baruch Spinoza – Papiaments" lang="pap" hreflang="pap" data-title="Baruch Spinoza" data-language-autonym="Papiamentu" data-language-local-name="Papiaments" class="interlanguage-link-target"><span>Papiamentu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pl mw-list-item"><a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Baruch_Spinoza" title="Baruch Spinoza – Pools" lang="pl" hreflang="pl" data-title="Baruch Spinoza" data-language-autonym="Polski" data-language-local-name="Pools" class="interlanguage-link-target"><span>Polski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pms mw-list-item"><a href="https://pms.wikipedia.org/wiki/Baruch_Spinoza" title="Baruch Spinoza – Piëmontees" lang="pms" hreflang="pms" data-title="Baruch Spinoza" data-language-autonym="Piemontèis" data-language-local-name="Piëmontees" class="interlanguage-link-target"><span>Piemontèis</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pnb mw-list-item"><a href="https://pnb.wikipedia.org/wiki/%D8%B3%D9%BE%DB%8C%D9%86%D9%88%D8%B2%D8%A7" title="سپینوزا – Western Punjabi" lang="pnb" hreflang="pnb" data-title="سپینوزا" data-language-autonym="پنجابی" data-language-local-name="Western Punjabi" class="interlanguage-link-target"><span>پنجابی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ps mw-list-item"><a href="https://ps.wikipedia.org/wiki/%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%88%DA%86_%D8%B3%D9%BE%DB%8C%D9%86%D9%88%D8%B2%D8%A7" title="باروچ سپینوزا – Pasjtoe" lang="ps" hreflang="ps" data-title="باروچ سپینوزا" data-language-autonym="پښتو" data-language-local-name="Pasjtoe" class="interlanguage-link-target"><span>پښتو</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pt mw-list-item"><a href="https://pt.wikipedia.org/wiki/Baruch_Espinoza" title="Baruch Espinoza – Portugees" lang="pt" hreflang="pt" data-title="Baruch Espinoza" data-language-autonym="Português" data-language-local-name="Portugees" class="interlanguage-link-target"><span>Português</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-qu mw-list-item"><a href="https://qu.wikipedia.org/wiki/Baruch_Spinoza" title="Baruch Spinoza – Quechua" lang="qu" hreflang="qu" data-title="Baruch Spinoza" data-language-autonym="Runa Simi" data-language-local-name="Quechua" class="interlanguage-link-target"><span>Runa Simi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ro mw-list-item"><a href="https://ro.wikipedia.org/wiki/Baruch_Spinoza" title="Baruch Spinoza – Roemeens" lang="ro" hreflang="ro" data-title="Baruch Spinoza" data-language-autonym="Română" data-language-local-name="Roemeens" class="interlanguage-link-target"><span>Română</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ru mw-list-item"><a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D0%BD%D0%BE%D0%B7%D0%B0,_%D0%91%D0%B5%D0%BD%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D0%BA%D1%82" title="Спиноза, Бенедикт – Russisch" lang="ru" hreflang="ru" data-title="Спиноза, Бенедикт" data-language-autonym="Русский" data-language-local-name="Russisch" class="interlanguage-link-target"><span>Русский</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-scn mw-list-item"><a href="https://scn.wikipedia.org/wiki/Baruch_Spinoza" title="Baruch Spinoza – Siciliaans" lang="scn" hreflang="scn" data-title="Baruch Spinoza" data-language-autonym="Sicilianu" data-language-local-name="Siciliaans" class="interlanguage-link-target"><span>Sicilianu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sco mw-list-item"><a href="https://sco.wikipedia.org/wiki/Baruch_Spinoza" title="Baruch Spinoza – Schots" lang="sco" hreflang="sco" data-title="Baruch Spinoza" data-language-autonym="Scots" data-language-local-name="Schots" class="interlanguage-link-target"><span>Scots</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sd badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="uitgelicht artikel"><a href="https://sd.wikipedia.org/wiki/%D8%A8%D8%B1%D9%88%D9%88%D8%AE_%D8%A7%D8%B3%D9%BE%D9%86%D9%88%D8%B2%D8%A7" title="برووخ اسپنوزا – Sindhi" lang="sd" hreflang="sd" data-title="برووخ اسپنوزا" data-language-autonym="سنڌي" data-language-local-name="Sindhi" class="interlanguage-link-target"><span>سنڌي</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sh mw-list-item"><a href="https://sh.wikipedia.org/wiki/Baruch_Spinoza" title="Baruch Spinoza – Servo-Kroatisch" lang="sh" hreflang="sh" data-title="Baruch Spinoza" data-language-autonym="Srpskohrvatski / српскохрватски" data-language-local-name="Servo-Kroatisch" class="interlanguage-link-target"><span>Srpskohrvatski / српскохрватски</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-shi mw-list-item"><a href="https://shi.wikipedia.org/wiki/Barrux_Spinu%E1%BA%93a" title="Barrux Spinuẓa – Tashelhiyt" lang="shi" hreflang="shi" data-title="Barrux Spinuẓa" data-language-autonym="Taclḥit" data-language-local-name="Tashelhiyt" class="interlanguage-link-target"><span>Taclḥit</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-simple mw-list-item"><a href="https://simple.wikipedia.org/wiki/Baruch_Spinoza" title="Baruch Spinoza – Simple English" lang="en-simple" hreflang="en-simple" data-title="Baruch Spinoza" data-language-autonym="Simple English" data-language-local-name="Simple English" class="interlanguage-link-target"><span>Simple English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sk mw-list-item"><a href="https://sk.wikipedia.org/wiki/Baruch_Spinoza" title="Baruch Spinoza – Slowaaks" lang="sk" hreflang="sk" data-title="Baruch Spinoza" data-language-autonym="Slovenčina" data-language-local-name="Slowaaks" class="interlanguage-link-target"><span>Slovenčina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sl mw-list-item"><a href="https://sl.wikipedia.org/wiki/Baruch_Spinoza" title="Baruch Spinoza – Sloveens" lang="sl" hreflang="sl" data-title="Baruch Spinoza" data-language-autonym="Slovenščina" data-language-local-name="Sloveens" class="interlanguage-link-target"><span>Slovenščina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sq mw-list-item"><a href="https://sq.wikipedia.org/wiki/Baruk_Spinoza" title="Baruk Spinoza – Albanees" lang="sq" hreflang="sq" data-title="Baruk Spinoza" data-language-autonym="Shqip" data-language-local-name="Albanees" class="interlanguage-link-target"><span>Shqip</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sr mw-list-item"><a href="https://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%B0%D1%80%D1%83%D1%85_%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D0%BD%D0%BE%D0%B7%D0%B0" title="Барух Спиноза – Servisch" lang="sr" hreflang="sr" data-title="Барух Спиноза" data-language-autonym="Српски / srpski" data-language-local-name="Servisch" class="interlanguage-link-target"><span>Српски / srpski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-stq mw-list-item"><a href="https://stq.wikipedia.org/wiki/Baruch_de_Spinoza" title="Baruch de Spinoza – Saterfries" lang="stq" hreflang="stq" data-title="Baruch de Spinoza" data-language-autonym="Seeltersk" data-language-local-name="Saterfries" class="interlanguage-link-target"><span>Seeltersk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sv mw-list-item"><a href="https://sv.wikipedia.org/wiki/Baruch_Spinoza" title="Baruch Spinoza – Zweeds" lang="sv" hreflang="sv" data-title="Baruch Spinoza" data-language-autonym="Svenska" data-language-local-name="Zweeds" class="interlanguage-link-target"><span>Svenska</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sw mw-list-item"><a href="https://sw.wikipedia.org/wiki/Baruch_Spinoza" title="Baruch Spinoza – Swahili" lang="sw" hreflang="sw" data-title="Baruch Spinoza" data-language-autonym="Kiswahili" data-language-local-name="Swahili" class="interlanguage-link-target"><span>Kiswahili</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ta mw-list-item"><a href="https://ta.wikipedia.org/wiki/%E0%AE%AA%E0%AE%B0%E0%AF%82%E0%AE%95%E0%AF%8D_%E0%AE%87%E0%AE%9A%E0%AF%81%E0%AE%AA%E0%AF%8D%E0%AE%AA%E0%AE%BF%E0%AE%A9%E0%AF%8B%E0%AE%9A%E0%AE%BE" title="பரூக் இசுப்பினோசா – Tamil" lang="ta" hreflang="ta" data-title="பரூக் இசுப்பினோசா" data-language-autonym="தமிழ்" data-language-local-name="Tamil" class="interlanguage-link-target"><span>தமிழ்</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-te mw-list-item"><a href="https://te.wikipedia.org/wiki/%E0%B0%AC%E0%B0%B0%E0%B1%82%E0%B0%9A%E0%B1%8D_%E0%B0%B8%E0%B1%8D%E0%B0%AA%E0%B0%BF%E0%B0%A8%E0%B1%8B%E0%B0%9C%E0%B0%BE" title="బరూచ్ స్పినోజా – Telugu" lang="te" hreflang="te" data-title="బరూచ్ స్పినోజా" data-language-autonym="తెలుగు" data-language-local-name="Telugu" class="interlanguage-link-target"><span>తెలుగు</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-th mw-list-item"><a href="https://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%9A%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B8%B8%E0%B8%84_%E0%B8%AA%E0%B8%9B%E0%B8%B4%E0%B9%82%E0%B8%99%E0%B8%8B%E0%B8%B2" title="บารุค สปิโนซา – Thai" lang="th" hreflang="th" data-title="บารุค สปิโนซา" data-language-autonym="ไทย" data-language-local-name="Thai" class="interlanguage-link-target"><span>ไทย</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tl mw-list-item"><a href="https://tl.wikipedia.org/wiki/Baruch_Spinoza" title="Baruch Spinoza – Tagalog" lang="tl" hreflang="tl" data-title="Baruch Spinoza" data-language-autonym="Tagalog" data-language-local-name="Tagalog" class="interlanguage-link-target"><span>Tagalog</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tr mw-list-item"><a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/Baruch_Spinoza" title="Baruch Spinoza – Turks" lang="tr" hreflang="tr" data-title="Baruch Spinoza" data-language-autonym="Türkçe" data-language-local-name="Turks" class="interlanguage-link-target"><span>Türkçe</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tt mw-list-item"><a href="https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%B5%D0%BD%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D0%BA%D1%82_%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D0%BD%D0%BE%D0%B7%D0%B0" title="Бенедикт Спиноза – Tataars" lang="tt" hreflang="tt" data-title="Бенедикт Спиноза" data-language-autonym="Татарча / tatarça" data-language-local-name="Tataars" class="interlanguage-link-target"><span>Татарча / tatarça</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uk mw-list-item"><a href="https://uk.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%B5%D0%BD%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D0%BA%D1%82_%D0%A1%D0%BF%D1%96%D0%BD%D0%BE%D0%B7%D0%B0" title="Бенедикт Спіноза – Oekraïens" lang="uk" hreflang="uk" data-title="Бенедикт Спіноза" data-language-autonym="Українська" data-language-local-name="Oekraïens" class="interlanguage-link-target"><span>Українська</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ur mw-list-item"><a href="https://ur.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D8%B3%D9%BE%DB%8C%D9%86%D9%88%D8%B2%D8%A7" title="اسپینوزا – Urdu" lang="ur" hreflang="ur" data-title="اسپینوزا" data-language-autonym="اردو" data-language-local-name="Urdu" class="interlanguage-link-target"><span>اردو</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vec mw-list-item"><a href="https://vec.wikipedia.org/wiki/Bendito_Spinoza" title="Bendito Spinoza – Venetiaans" lang="vec" hreflang="vec" data-title="Bendito Spinoza" data-language-autonym="Vèneto" data-language-local-name="Venetiaans" class="interlanguage-link-target"><span>Vèneto</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vi mw-list-item"><a href="https://vi.wikipedia.org/wiki/Baruch_Spinoza" title="Baruch Spinoza – Vietnamees" lang="vi" hreflang="vi" data-title="Baruch Spinoza" data-language-autonym="Tiếng Việt" data-language-local-name="Vietnamees" class="interlanguage-link-target"><span>Tiếng Việt</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-wa mw-list-item"><a href="https://wa.wikipedia.org/wiki/Baruch_Spinoza" title="Baruch Spinoza – Waals" lang="wa" hreflang="wa" data-title="Baruch Spinoza" data-language-autonym="Walon" data-language-local-name="Waals" class="interlanguage-link-target"><span>Walon</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-war mw-list-item"><a href="https://war.wikipedia.org/wiki/Baruch_Spinoza" title="Baruch Spinoza – Waray" lang="war" hreflang="war" data-title="Baruch Spinoza" data-language-autonym="Winaray" data-language-local-name="Waray" class="interlanguage-link-target"><span>Winaray</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-wuu mw-list-item"><a href="https://wuu.wikipedia.org/wiki/%E5%B7%B4%E9%AD%AF%E8%B5%AB%C2%B7%E6%96%AF%E8%B3%93%E8%AB%BE%E8%8E%8E" title="巴魯赫·斯賓諾莎 – Wuyu" lang="wuu" hreflang="wuu" data-title="巴魯赫·斯賓諾莎" data-language-autonym="吴语" data-language-local-name="Wuyu" class="interlanguage-link-target"><span>吴语</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-xmf mw-list-item"><a href="https://xmf.wikipedia.org/wiki/%E1%83%91%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A3%E1%83%AE_%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%96%E1%83%90" title="ბარუხ სპინოზა – Mingreels" lang="xmf" hreflang="xmf" data-title="ბარუხ სპინოზა" data-language-autonym="მარგალური" data-language-local-name="Mingreels" class="interlanguage-link-target"><span>მარგალური</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-yi mw-list-item"><a href="https://yi.wikipedia.org/wiki/%D7%91%D7%A8%D7%95%D7%9A_%D7%A9%D7%A4%D7%99%D7%A0%D7%90%D7%96%D7%90" title="ברוך שפינאזא – Jiddisch" lang="yi" hreflang="yi" data-title="ברוך שפינאזא" data-language-autonym="ייִדיש" data-language-local-name="Jiddisch" class="interlanguage-link-target"><span>ייִדיש</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-yo mw-list-item"><a href="https://yo.wikipedia.org/wiki/Baruch_Spinoza" title="Baruch Spinoza – Yoruba" lang="yo" hreflang="yo" data-title="Baruch Spinoza" data-language-autonym="Yorùbá" data-language-local-name="Yoruba" class="interlanguage-link-target"><span>Yorùbá</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh mw-list-item"><a href="https://zh.wikipedia.org/wiki/%E5%B7%B4%E9%AD%AF%E8%B5%AB%C2%B7%E6%96%AF%E8%B3%93%E8%AB%BE%E8%8E%8E" title="巴魯赫·斯賓諾莎 – Chinees" lang="zh" hreflang="zh" data-title="巴魯赫·斯賓諾莎" data-language-autonym="中文" data-language-local-name="Chinees" class="interlanguage-link-target"><span>中文</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-yue mw-list-item"><a href="https://zh-yue.wikipedia.org/wiki/%E5%8F%B2%E8%B3%93%E8%AB%BE%E6%B2%99" title="史賓諾沙 – Kantonees" lang="yue" hreflang="yue" data-title="史賓諾沙" data-language-autonym="粵語" data-language-local-name="Kantonees" class="interlanguage-link-target"><span>粵語</span></a></li> </ul> <div class="after-portlet after-portlet-lang"><span class="wb-langlinks-edit wb-langlinks-link"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q35802#sitelinks-wikipedia" title="Taalkoppelingen bewerken" class="wbc-editpage">Koppelingen bewerken</a></span></div> </div> </div> </div> </header> <div class="vector-page-toolbar"> <div class="vector-page-toolbar-container"> <div id="left-navigation"> <nav aria-label="Naamruimten"> <div id="p-associated-pages" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-associated-pages" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-nstab-main" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Benedictus_de_Spinoza" title="Inhoudspagina bekijken [c]" accesskey="c"><span>Artikel</span></a></li><li id="ca-talk" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Overleg:Benedictus_de_Spinoza" rel="discussion" title="Overleg over deze pagina [t]" accesskey="t"><span>Overleg</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown emptyPortlet" > <input type="checkbox" id="vector-variants-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Taalvariant wijzigen" > <label id="vector-variants-dropdown-label" for="vector-variants-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">Nederlands</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-variants" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-variants emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> <div id="right-navigation" class="vector-collapsible"> <nav aria-label="Weergaven"> <div id="p-views" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-views" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-view" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Benedictus_de_Spinoza"><span>Lezen</span></a></li><li id="ca-ve-edit" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Benedictus_de_Spinoza&veaction=edit" title="Deze pagina bewerken [v]" accesskey="v"><span>Bewerken</span></a></li><li id="ca-edit" class="collapsible vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Benedictus_de_Spinoza&action=edit" title="Broncode van deze pagina bewerken [e]" accesskey="e"><span>Brontekst bewerken</span></a></li><li id="ca-history" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Benedictus_de_Spinoza&action=history" title="Eerdere versies van deze pagina [h]" accesskey="h"><span>Geschiedenis weergeven</span></a></li> </ul> </div> </div> </nav> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Paginahulpmiddelen"> <div id="vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown vector-page-tools-dropdown" > <input type="checkbox" id="vector-page-tools-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Hulpmiddelen" > <label id="vector-page-tools-dropdown-label" for="vector-page-tools-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">Hulpmiddelen</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-tools-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-page-tools" class="vector-page-tools vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-page-tools-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="page-tools-pinned" data-pinnable-element-id="vector-page-tools" data-pinned-container-id="vector-page-tools-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-page-tools-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Hulpmiddelen</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.pin">naar zijbalk verplaatsen</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.unpin">verbergen</button> </div> <div id="p-cactions" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-cactions emptyPortlet vector-has-collapsible-items" title="Meer opties" > <div class="vector-menu-heading"> Handelingen </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-more-view" class="selected vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/wiki/Benedictus_de_Spinoza"><span>Lezen</span></a></li><li id="ca-more-ve-edit" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Benedictus_de_Spinoza&veaction=edit" title="Deze pagina bewerken [v]" accesskey="v"><span>Bewerken</span></a></li><li id="ca-more-edit" class="collapsible vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Benedictus_de_Spinoza&action=edit" title="Broncode van deze pagina bewerken [e]" accesskey="e"><span>Brontekst bewerken</span></a></li><li id="ca-more-history" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Benedictus_de_Spinoza&action=history"><span>Geschiedenis weergeven</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-tb" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-tb" > <div class="vector-menu-heading"> Algemeen </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-whatlinkshere" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:VerwijzingenNaarHier/Benedictus_de_Spinoza" title="Lijst met alle pagina's die naar deze pagina verwijzen [j]" accesskey="j"><span>Links naar deze pagina</span></a></li><li id="t-recentchangeslinked" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:RecenteWijzigingenGelinkt/Benedictus_de_Spinoza" rel="nofollow" title="Recente wijzigingen in pagina's waar deze pagina naar verwijst [k]" accesskey="k"><span>Gerelateerde wijzigingen</span></a></li><li id="t-upload" class="mw-list-item"><a href="//commons.wikimedia.org/wiki/Special:UploadWizard?uselang=nl" title="Bestanden uploaden [u]" accesskey="u"><span>Bestand uploaden</span></a></li><li id="t-specialpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:SpecialePaginas" title="Lijst met alle speciale pagina's [q]" accesskey="q"><span>Speciale pagina's</span></a></li><li id="t-permalink" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Benedictus_de_Spinoza&oldid=68356331" title="Permanente koppeling naar deze versie van deze pagina"><span>Permanente koppeling</span></a></li><li id="t-info" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Benedictus_de_Spinoza&action=info" title="Meer informatie over deze pagina"><span>Paginagegevens</span></a></li><li id="t-cite" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:Citeren&page=Benedictus_de_Spinoza&id=68356331&wpFormIdentifier=titleform" title="Informatie over hoe u deze pagina kunt citeren"><span>Deze pagina citeren</span></a></li><li id="t-urlshortener" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:UrlShortener&url=https%3A%2F%2Fnl.wikipedia.org%2Fwiki%2FBenedictus_de_Spinoza"><span>Verkorte URL verkrijgen</span></a></li><li id="t-urlshortener-qrcode" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:QrCode&url=https%3A%2F%2Fnl.wikipedia.org%2Fwiki%2FBenedictus_de_Spinoza"><span>QR-code downloaden</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-coll-print_export" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-coll-print_export" > <div class="vector-menu-heading"> Afdrukken/exporteren </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="coll-create_a_book" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:Boek&bookcmd=book_creator&referer=Benedictus+de+Spinoza"><span>Boek aanmaken</span></a></li><li id="coll-download-as-rl" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:DownloadAsPdf&page=Benedictus_de_Spinoza&action=show-download-screen"><span>Downloaden als PDF</span></a></li><li id="t-print" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Benedictus_de_Spinoza&printable=yes" title="Printvriendelijke versie van deze pagina [p]" accesskey="p"><span>Afdrukversie</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-wikibase-otherprojects" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-wikibase-otherprojects" > <div class="vector-menu-heading"> In andere projecten </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-commons mw-list-item"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Benedictus_de_Spinoza" hreflang="en"><span>Wikimedia Commons</span></a></li><li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikiquote mw-list-item"><a href="https://nl.wikiquote.org/wiki/Baruch_Spinoza" hreflang="nl"><span>Wikiquote</span></a></li><li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikisource mw-list-item"><a href="https://nl.wikisource.org/wiki/Auteur:Benedictus_de_Spinoza" hreflang="nl"><span>Wikisource</span></a></li><li id="t-wikibase" class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikibase-dataitem mw-list-item"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q35802" title="Koppeling naar item in verbonden gegevensrepository [g]" accesskey="g"><span>Wikidata-item</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> </div> <div class="vector-column-end"> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Paginahulpmiddelen"> <div id="vector-page-tools-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Uiterlijk"> <div id="vector-appearance-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-appearance" class="vector-appearance vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-appearance-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="appearance-pinned" data-pinnable-element-id="vector-appearance" data-pinned-container-id="vector-appearance-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-appearance-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Uiterlijk</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.pin">naar zijbalk verplaatsen</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.unpin">verbergen</button> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> <div id="bodyContent" class="vector-body" aria-labelledby="firstHeading" data-mw-ve-target-container> <div class="vector-body-before-content"> <div class="mw-indicators"> </div> <div id="siteSub" class="noprint">Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie</div> </div> <div id="contentSub"><div id="mw-content-subtitle"></div></div> <div id="mw-content-text" class="mw-body-content"><div class="mw-content-ltr mw-parser-output" lang="nl" dir="ltr"><table class="infobox" cellpadding="1" cellspacing="1"> <tbody><tr> <th class="infobox-kop notheme" style="background-color:gainsboro; color:inherit; text-align:center; font-size:120%;" colspan="3">Benedictus de Spinoza<br />(geboren als Baruch Spinoza) </th></tr> <tr> <td style="text-align:center; padding:0;" colspan="3"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Bestand:Spinoza.jpg" class="mw-file-description"><img alt="Anoniem, Postuum portret van Spinoza, olieverf op doek, ca. 1700, Herzog August Bibliothek, Wolfenbüttel. Het portret in het Haags Historisch Museum is een waarschijnlijk 19e-eeuwse kopie hiervan.[1]" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ea/Spinoza.jpg/266px-Spinoza.jpg" decoding="async" width="266" height="309" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ea/Spinoza.jpg/399px-Spinoza.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ea/Spinoza.jpg/532px-Spinoza.jpg 2x" data-file-width="1377" data-file-height="1600" /></a></span> </td></tr> <tr> <td style="text-align:center;" colspan="3"><div style="font-size:90%">Anoniem, <i>Postuum portret van Spinoza</i>, olieverf op doek, ca. 1700, <a href="/wiki/Herzog_August_Bibliothek" title="Herzog August Bibliothek">Herzog August Bibliothek</a>, Wolfenbüttel. Het portret in het <a href="/wiki/Haags_Historisch_Museum" title="Haags Historisch Museum">Haags Historisch Museum</a> is een waarschijnlijk 19e-eeuwse kopie hiervan.<sup id="cite_ref-1" class="reference"><a href="#cite_note-1"><span class="cite-bracket">[</span>1<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></div> </td></tr> <tr> <th class="infobox-kop notheme" style="background-color:gainsboro; color:inherit; text-align:center;" colspan="3">Persoonsgegevens </th></tr> <tr> <th>Naam </th> <td colspan="2">Benedictus de Spinoza (geboren als Baruch Spinoza) </td></tr> <tr> <th>Geboren </th> <td colspan="2"><a href="/wiki/Amsterdam" title="Amsterdam">Amsterdam</a>, <a href="/wiki/24_november" title="24 november">24 november</a> <a href="/wiki/1632" title="1632">1632</a> </td></tr> <tr> <th>Overleden </th> <td colspan="2"><a href="/wiki/Den_Haag" title="Den Haag">Den Haag</a>, <a href="/wiki/21_februari" title="21 februari">21 februari</a> <a href="/wiki/1677" title="1677">1677</a> </td></tr> <tr> <th>Land </th> <td colspan="2"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Bestand:Prinsenvlag.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5a/Prinsenvlag.svg/20px-Prinsenvlag.svg.png" decoding="async" width="20" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5a/Prinsenvlag.svg/30px-Prinsenvlag.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5a/Prinsenvlag.svg/40px-Prinsenvlag.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></a></span> <a href="/wiki/Republiek_der_Zeven_Verenigde_Nederlanden" title="Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden">Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden</a> </td></tr> <tr> <th>Functie </th> <td colspan="2"><a href="/wiki/Filosoof" title="Filosoof">Filosoof</a> </td></tr> <tr> <th class="infobox-kop notheme" style="background-color:gainsboro; color:inherit;" colspan="3">Oriënterende gegevens </th></tr> <tr> <th>Stroming </th> <td colspan="2"><a href="/wiki/Rationalisme" title="Rationalisme">Rationalisme</a><br /><a href="/wiki/Spinozisme" class="mw-redirect" title="Spinozisme">Spinozisme</a><br /><a href="/wiki/Panthe%C3%AFsme" title="Pantheïsme">Pantheïsme</a><br /><a href="/wiki/Monisme_(filosofie)" title="Monisme (filosofie)">Monisme</a><br /><a href="/wiki/Determinisme_(filosofie)" title="Determinisme (filosofie)">Determinisme</a> </td></tr> <tr> <th>Handtekening </th> <td colspan="2"><span class="skin-invert" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Bestand:Spinoza%27s_signature_(1664).svg" class="mw-file-description" title="Handtekening"><img alt="Handtekening" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b2/Spinoza%27s_signature_%281664%29.svg/128px-Spinoza%27s_signature_%281664%29.svg.png" decoding="async" width="128" height="18" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b2/Spinoza%27s_signature_%281664%29.svg/192px-Spinoza%27s_signature_%281664%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b2/Spinoza%27s_signature_%281664%29.svg/256px-Spinoza%27s_signature_%281664%29.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="73" /></a></span> </td></tr> <tr> <td class="infobox-kop notheme center" style="background-color:gainsboro; color:inherit;" colspan="3"> <table cellspacing="0" cellpadding="0"> <tbody><tr> <td style="vertical-align:middle;"><b>Portaal</b>  <span class="noviewer" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Bestand:Portal.svg" class="mw-file-description" title="Portaalicoon"><img alt="Portaalicoon" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Portal.svg/22px-Portal.svg.png" decoding="async" width="22" height="20" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Portal.svg/33px-Portal.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Portal.svg/44px-Portal.svg.png 2x" data-file-width="36" data-file-height="32" /></a></span>   </td> <td class="ta-left"><b><a href="/wiki/Portaal:Filosofie" title="Portaal:Filosofie">Filosofie</a> </b> </td></tr></tbody></table> </td></tr> </tbody></table> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Benedictus_de_Spinoza.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/98/Benedictus_de_Spinoza.jpg/260px-Benedictus_de_Spinoza.jpg" decoding="async" width="260" height="349" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/98/Benedictus_de_Spinoza.jpg/390px-Benedictus_de_Spinoza.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/98/Benedictus_de_Spinoza.jpg/520px-Benedictus_de_Spinoza.jpg 2x" data-file-width="1664" data-file-height="2232" /></a><figcaption>Het betrouwbaarste portret van Spinoza zou deze prent kunnen zijn die was meegebonden in sommige vroege exemplaren van de <i>Opera Posthuma</i> uit 1677. Het portret in Wolfenbüttel is waarschijnlijk hierop gebaseerd.<sup id="cite_ref-2" class="reference"><a href="#cite_note-2"><span class="cite-bracket">[</span>2<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></figcaption></figure> <p><b>Benedictus de Spinoza</b>, gelatiniseerde vorm van <b>Baruch Spinoza</b> (<a href="/wiki/Amsterdam" title="Amsterdam">Amsterdam</a>, <a href="/wiki/24_november" title="24 november">24 november</a> <a href="/wiki/1632" title="1632">1632</a> – <a href="/wiki/Den_Haag" title="Den Haag">Den Haag</a>, <a href="/wiki/21_februari" title="21 februari">21 februari</a> <a href="/wiki/1677" title="1677">1677</a>) was een <a href="/wiki/Geschiedenis_van_Nederland" title="Geschiedenis van Nederland">Nederlandse</a> <a href="/wiki/Filosoof" title="Filosoof">filosoof</a>, politiek denker en <a href="/wiki/Exegese" title="Exegese">exegeet</a> uit de <a href="/wiki/Gouden_Eeuw_(Nederland)" title="Gouden Eeuw (Nederland)">Gouden Eeuw</a>. Hij wordt beschouwd als een van de grondleggers van het <a href="/wiki/Rationalisme" title="Rationalisme">rationalisme</a>, en een van de inspiratoren van de <a href="/wiki/Verlichting_(stroming)" title="Verlichting (stroming)">Verlichting</a>. Om in zijn levensonderhoud te voorzien sleep hij brillenglazen en <a href="/wiki/Lens_(optica)" title="Lens (optica)">lenzen</a> voor microscopen.<sup id="cite_ref-:0_3-0" class="reference"><a href="#cite_note-:0-3"><span class="cite-bracket">[</span>3<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Zijn boeken werden op de rooms-katholieke 'Index' van verboden boeken geplaatst, omdat zijn <a href="/wiki/Historische_Bijbelkritiek" class="mw-redirect" title="Historische Bijbelkritiek">historische Bijbelkritiek</a> zou leiden tot <a href="/wiki/Athe%C3%AFsme" title="Atheïsme">atheïsme</a> en <a href="/wiki/Fatalisme" title="Fatalisme">fatalisme</a>. Spinoza was een volgeling en criticus van <a href="/wiki/Ren%C3%A9_Descartes" title="René Descartes">René Descartes</a>, en een tijdgenoot van <a href="/wiki/Nicolas_Malebranche" title="Nicolas Malebranche">Nicolas Malebranche</a> en <a href="/wiki/Gottfried_Wilhelm_Leibniz" title="Gottfried Wilhelm Leibniz">Gottfried Wilhelm Leibniz</a>, eveneens <a href="/wiki/Rationalisme" title="Rationalisme">rationalisten</a> van de vroege <a href="/wiki/Moderne_filosofie" title="Moderne filosofie">moderne filosofie</a>. </p><p>Veel van wat over Spinoza's privéleven geschreven is, lijkt verzonnen te zijn om hiaten op te vullen. Desondanks zijn de <a href="/wiki/Verhaal" title="Verhaal">verhalen</a> vaak verworden tot <a href="/wiki/Legende_(volksverhaal)" title="Legende (volksverhaal)">legendes</a>. Alleen wat vermeld is in de inleiding van zijn <i><a href="/wiki/Opera_Posthuma" title="Opera Posthuma">Opera Posthuma</a></i>, in zijn brieven en in officiële documenten, is controleerbaar. Aan de rest mag getwijfeld worden.<sup id="cite_ref-4" class="reference"><a href="#cite_note-4"><span class="cite-bracket">[</span>4<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <meta property="mw:PageProp/toc" /> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Belang_van_Spinoza">Belang van Spinoza</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Benedictus_de_Spinoza&veaction=edit&section=1" title="Bewerk dit kopje: Belang van Spinoza" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Benedictus_de_Spinoza&action=edit&section=1" title="De broncode bewerken van de sectie: Belang van Spinoza"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Onder de <a href="/wiki/Natuurfilosofie" title="Natuurfilosofie">natuurfilosofen</a> is Spinoza een radicaal die elke vorm van <a href="/wiki/Openbaring_(concept)" title="Openbaring (concept)">Openbaring</a> of <a href="/wiki/Profetie" title="Profetie">profetie</a> ontkende en geen andere verklaring accepteerde dan die gebaseerd op de <a href="/wiki/Rede" title="Rede">rede</a>. </p><p>Hij leverde felle kritiek op de letterlijke uitleg van de <a href="/wiki/Bijbel_(christendom)" title="Bijbel (christendom)">Bijbel</a> door zijn tijdgenoten. Ook stelde hij dat de Bijbelse <a href="/wiki/Profeet" title="Profeet">profeten</a> niet namens God spraken, maar gewone mensen waren met <a href="/wiki/Verbeeldingskracht" title="Verbeeldingskracht">verbeeldingskracht</a>. Hij stelde dat door zijn nieuwe definitie "God" en natuur als oneindige substantie hetzelfde zijn en dat inzicht in de natuur de kennis van het "goddelijke" verhoogt.<sup id="cite_ref-5" class="reference"><a href="#cite_note-5"><span class="cite-bracket">[</span>5<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Spinoza wordt beschouwd als de grondlegger van het <a href="/wiki/Monisme_(filosofie)" title="Monisme (filosofie)">neutraal monisme</a> en de <a href="/wiki/Dubbel-aspecttheorie" title="Dubbel-aspecttheorie">dubbel-aspecttheorie</a>. Als politiek denker vond hij dat de macht van de staat nooit aan een enkeling toevertrouwd mocht worden, omdat daar misbruik van gemaakt zou worden.<sup id="cite_ref-6" class="reference"><a href="#cite_note-6"><span class="cite-bracket">[</span>6<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Vanwege zijn grondige kennis van het <a href="/wiki/Hebreeuws" title="Hebreeuws">Hebreeuwse</a> <a href="/wiki/Idioom" title="Idioom">idioom</a> en als pionier van de <a href="/wiki/Historisch-kritische_methode" title="Historisch-kritische methode">historisch-kritische methode</a> als wetenschappelijke benadering van de Bijbel is Spinoza van belang geweest voor de <a href="/wiki/Bijbelwetenschap" title="Bijbelwetenschap">Bijbelwetenschap</a>. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Biografie">Biografie</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Benedictus_de_Spinoza&veaction=edit&section=2" title="Bewerk dit kopje: Biografie" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Benedictus_de_Spinoza&action=edit&section=2" title="De broncode bewerken van de sectie: Biografie"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Naam_en_afkomst">Naam en afkomst</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Benedictus_de_Spinoza&veaction=edit&section=3" title="Bewerk dit kopje: Naam en afkomst" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Benedictus_de_Spinoza&action=edit&section=3" title="De broncode bewerken van de sectie: Naam en afkomst"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Spinoza was van <a href="/wiki/Sefardische_Joden" title="Sefardische Joden">Sefardisch-Joodse</a> afkomst en werd geboren als Baruch Spinoza (<a href="/wiki/Hebreeuws" title="Hebreeuws">Hebreeuws</a>:  ברוך שפינוזה, <a href="/wiki/Latijn" title="Latijn">Latijn</a>: <i>Benedictus de Spinoza</i>, <a href="/wiki/Portugees" title="Portugees">Portugees</a>: <i>Bento de Espinosa</i> of <i>d'Espinosa</i>). Na 1656 koos hij voor de naam Benedictus de Spinoza. Zijn roepnaam was Bento,<sup id="cite_ref-Steenbakkers_7-0" class="reference"><a href="#cite_note-Steenbakkers-7"><span class="cite-bracket">[</span>7<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> dat in het Portugees <i>gezegende</i> betekent, hetzelfde als Benedictus in het Latijn, en Baruch in het Hebreeuws. In 1654 nam hij met zijn jongere broer Gabriel de handel in <a href="/wiki/Zuidvrucht" title="Zuidvrucht">zuidvruchten</a> van zijn vader over, onder de naam Bento y Gabriel d’Espinosa.<sup id="cite_ref-8" class="reference"><a href="#cite_note-8"><span class="cite-bracket">[</span>8<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> De bewaarde brieven (alle na 1660) ondertekende hij met Benedictus.<sup id="cite_ref-Steenbakkers_7-1" class="reference"><a href="#cite_note-Steenbakkers-7"><span class="cite-bracket">[</span>7<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> De enige werken op zijn naam bij leven, <i>Renati Descartes principia philosophiae</i> (1662) en de vertaling <i>Renatus Des Cartes Beginzelen der wysbegeerte, I en II deel, na de meetkonstige wijze beweezen</i> (1664), vermelden Benedictus de Spinoza als auteur. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Familie">Familie</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Benedictus_de_Spinoza&veaction=edit&section=4" title="Bewerk dit kopje: Familie" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Benedictus_de_Spinoza&action=edit&section=4" title="De broncode bewerken van de sectie: Familie"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Vlooienburg,_1625.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7b/Vlooienburg%2C_1625.jpg/260px-Vlooienburg%2C_1625.jpg" decoding="async" width="260" height="228" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7b/Vlooienburg%2C_1625.jpg/390px-Vlooienburg%2C_1625.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7b/Vlooienburg%2C_1625.jpg/520px-Vlooienburg%2C_1625.jpg 2x" data-file-width="1192" data-file-height="1044" /></a><figcaption>Wijk in Amsterdam waar Spinoza opgroeide. De rechthoek in het midden is Vlooienburg; eronder loopt de Houtgracht (het noorden is onder). Kaart van <a href="/wiki/Balthasar_Florisz._van_Berckenrode" title="Balthasar Florisz. van Berckenrode">Balthasar Florisz. van Berckenrode</a>, 1625.</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Houtgracht_gezien_naar_de_Mozes_en_A%C3%A4ronkerk-004.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a5/Houtgracht_gezien_naar_de_Mozes_en_A%C3%A4ronkerk-004.jpg/260px-Houtgracht_gezien_naar_de_Mozes_en_A%C3%A4ronkerk-004.jpg" decoding="async" width="260" height="170" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a5/Houtgracht_gezien_naar_de_Mozes_en_A%C3%A4ronkerk-004.jpg/390px-Houtgracht_gezien_naar_de_Mozes_en_A%C3%A4ronkerk-004.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a5/Houtgracht_gezien_naar_de_Mozes_en_A%C3%A4ronkerk-004.jpg/520px-Houtgracht_gezien_naar_de_Mozes_en_A%C3%A4ronkerk-004.jpg 2x" data-file-width="2004" data-file-height="1308" /></a><figcaption>De Houtgracht (het latere <a href="/wiki/Waterlooplein_(Amsterdam)" title="Waterlooplein (Amsterdam)">Waterlooplein</a>) rond 1867 (bron: <a href="/wiki/Stadsarchief_Amsterdam" title="Stadsarchief Amsterdam">Stadsarchief Amsterdam</a>). Aan de rechterkade, op <a href="/wiki/Vlooienburg" title="Vlooienburg">Vlooienburg</a>, bevonden zich de synagoge en de school van de gemeenschap Beth Jacob.<sup id="cite_ref-kaartje_9-0" class="reference"><a href="#cite_note-kaartje-9"><span class="cite-bracket">[</span>9<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Op de achtergrond de 19e-eeuwse <a href="/wiki/Mozes_en_A%C3%A4ronkerk" title="Mozes en Aäronkerk">Mozes en Aäronkerk</a> waar de Spinoza's woonden voordat de schuilkerk ontstond.</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Beijer,_Jan_de_(1703-1780),_Afb_010001000438.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fc/Beijer%2C_Jan_de_%281703-1780%29%2C_Afb_010001000438.jpg/260px-Beijer%2C_Jan_de_%281703-1780%29%2C_Afb_010001000438.jpg" decoding="async" width="260" height="228" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fc/Beijer%2C_Jan_de_%281703-1780%29%2C_Afb_010001000438.jpg/390px-Beijer%2C_Jan_de_%281703-1780%29%2C_Afb_010001000438.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fc/Beijer%2C_Jan_de_%281703-1780%29%2C_Afb_010001000438.jpg/520px-Beijer%2C_Jan_de_%281703-1780%29%2C_Afb_010001000438.jpg 2x" data-file-width="2448" data-file-height="2149" /></a><figcaption>Jan de Beijer, <i>Houtgracht met de <a href="/wiki/Zuiderkerkstoren_(Amsterdam)" title="Zuiderkerkstoren (Amsterdam)">Zuidertoren</a> op de achtergrond</i>, 1757, <a href="/wiki/Stadsarchief_Amsterdam" title="Stadsarchief Amsterdam">Stadsarchief Amsterdam</a>. Rechts op de Houtgracht de Joodse groentemarkt met een groenteschuit; de linkerkade hoort bij Vlooienburg.</figcaption></figure> <p>De <a href="/wiki/Sefardische_Joden" title="Sefardische Joden">Sefardische</a> familie Spinoza (d'Espinosa in het Portugees) kwam volgens sommige historici uit de plaats <a href="/wiki/Espinosa_de_los_Monteros" title="Espinosa de los Monteros">Espinosa de los Monteros</a>, bij <a href="/wiki/Burgos_(Spanje)" title="Burgos (Spanje)">Burgos</a> in Spanje. Anderen beweren dat zijn familie uit Portugal naar die plaats emigreerde en later naar Portugal terugging.<sup id="cite_ref-10" class="reference"><a href="#cite_note-10"><span class="cite-bracket">[</span>10<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Toen de joden die weigerden zich tot het christendom te <a href="/wiki/Kerstening" title="Kerstening">bekeren</a>, uit Spanje werden verdreven, begon een van Spinoza's voorouders een handel over de Spaans-Portugese grens. Omdat Portugal in 1580 werd ingelijfd bij het Spaanse rijk, trokken de <a href="/wiki/Jodenvervolging" title="Jodenvervolging">vervolgde</a> joden naar het noorden. </p><p>Isaac de Spinoza, de grootvader van Baruch, is waarschijnlijk begin jaren 1590 samen met zijn broer Abraham en hun zus Sara naar het Franse <a href="/wiki/Nantes" title="Nantes">Nantes</a> gevlucht. Ze waren daar actief in de handel en onderhielden ook al contacten met Joods-Portugese kooplui in Amsterdam. Ruim twintig jaar later trokken ze verder noordwaarts, naar Holland. Terwijl Abraham zich in of kort voor 1616 in Amsterdam, aan de Houtgracht, vestigde, belandde Isaac in Rotterdam, waar hij op 9 april 1627 overleed. Hij werd evenals twee schoondochters en twee kleinkinderen op de begraafplaats <a href="/wiki/Beth_Haim_(Ouderkerk)" title="Beth Haim (Ouderkerk)">Beth Haim</a> in <a href="/wiki/Ouderkerk_aan_de_Amstel" title="Ouderkerk aan de Amstel">Ouderkerk aan de Amstel</a> begraven.<sup id="cite_ref-11" class="reference"><a href="#cite_note-11"><span class="cite-bracket">[</span>11<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Michaël (of Miguel) de Spinosa (ca. 1587/88 – 1649), de zoon van Isaac en de vader van Baruch, werd geboren in het Portugese <a href="/wiki/Vidigueira" title="Vidigueira">Vidigueira</a>, enkele jaren voor het vertrek van het gezin naar Nantes. Michaël verhuisde - evenals zijn broer Manuel - rond 1623 van Rotterdam naar Amsterdam, mogelijk op uitnodiging van zijn oom Abraham, die hem met zijn dochter Rachel liet trouwen. Michael en Rachel kregen twee kinderen die geen van beiden levensvatbaar waren. Rachel overleed op 21 februari 1627.<sup id="cite_ref-12" class="reference"><a href="#cite_note-12"><span class="cite-bracket">[</span>12<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Niet lang daarna hertrouwde hij met Hanna Deborah Senior. Zij was de dochter van de Portugese koopman Henrique Garces, alias Baruch senior, naar wie Baruch Spinoza vernoemd werd, en Maria Nunes, alias Miriam Senior. Haar ouders waren in 1605 in Amsterdam getrouwd. Verder is er vrijwel niets over Spinoza's moeder bekend.<sup id="cite_ref-13" class="reference"><a href="#cite_note-13"><span class="cite-bracket">[</span>13<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Intussen was Michaël (al dan niet formeel) de handelspartner van zijn oom Abraham geworden. Hierover kreeg Michaël later, na de dood van Abraham in 1637, onenigheid met Abrahams zoon Jacob. Michaël hield zich vooral bezig met de import van mediterrane producten, zoals vruchten en olie. Om het <a href="/wiki/Embargo" title="Embargo">embargo</a> van Spanje te omzeilen, maakte hij gebruik van zijn contacten in Nantes.<sup id="cite_ref-14" class="reference"><a href="#cite_note-14"><span class="cite-bracket">[</span>14<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Hanna Deborah stierf op 5 november 1638 en werd op <a href="/wiki/Beth_Haim_(Ouderkerk)" title="Beth Haim (Ouderkerk)">Beth Haim</a> begraven. Het gezin d'Espinosa bestond toen waarschijnlijk uit vijf kinderen: Miriam (1629-1651), Isaac (1631-1649), Baruch (1632-1677), Rebecca en Gabriël. Uit Michaëls derde huwelijk met de veertigjarige Esther de Solis op 28 april 1641 zijn geen kinderen bekend.<sup id="cite_ref-15" class="reference"><a href="#cite_note-15"><span class="cite-bracket">[</span>15<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Jeugd">Jeugd</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Benedictus_de_Spinoza&veaction=edit&section=5" title="Bewerk dit kopje: Jeugd" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Benedictus_de_Spinoza&action=edit&section=5" title="De broncode bewerken van de sectie: Jeugd"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Op 24 november 1632 schonk Hanna Deborah in Amsterdam het leven aan Baruch. De datum is afkomstig van <a href="/wiki/Johannes_Colerus" title="Johannes Colerus">Colerus</a>, een van zijn eerste twee biografen,<sup id="cite_ref-16" class="reference"><a href="#cite_note-16"><span class="cite-bracket">[</span>16<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> maar er bestaan geen officiële documenten die dit bevestigen. Er is vroeger wel gedacht dat zijn geboortehuis op Vlooienburg stond, op de plaats van de Stopera, maar omdat hij behoorde tot de vrij welgestelde Sefardische Joden uit Spanje en Portugal, is het waarschijnlijker dat hij aan de overkant van de Houtgracht is geboren. In de zijstraten van Vlooienburg woonden vooral de minder gefortuneerde Asjkenazim.<sup id="cite_ref-17" class="reference"><a href="#cite_note-17"><span class="cite-bracket">[</span>17<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-18" class="reference"><a href="#cite_note-18"><span class="cite-bracket">[</span>18<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-19" class="reference"><a href="#cite_note-19"><span class="cite-bracket">[</span>19<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Baruch kreeg een Joodse opvoeding. Thuis en op straat werd de Portugese taal gebezigd. Gebeden werd er in het Hebreeuws. Op school werd les gegeven in het Spaans, destijds de 'heilige taal' van wetenschap en letterkunde. De leerlingen leerden Hebreeuws door de <a href="/wiki/Thora" title="Thora">Thora</a> te reciteren en delen ervan in het Spaans te vertalen. Hoewel Spinoza het Nederlands goed beheerste, zou het Portugees de taal blijven waarin hij zijn gedachten het beste kon uitdrukken, want zo schreef hij in 1665 in een brief: "[Dat is] de taal, waar met ik op gebrocht ben."<sup id="cite_ref-20" class="reference"><a href="#cite_note-20"><span class="cite-bracket">[</span>20<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-21" class="reference"><a href="#cite_note-21"><span class="cite-bracket">[</span>21<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Emanuel_de_Witte_-_De_binnenplaats_van_de_beurs_te_Amsterdam.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bf/Emanuel_de_Witte_-_De_binnenplaats_van_de_beurs_te_Amsterdam.jpg/260px-Emanuel_de_Witte_-_De_binnenplaats_van_de_beurs_te_Amsterdam.jpg" decoding="async" width="260" height="273" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bf/Emanuel_de_Witte_-_De_binnenplaats_van_de_beurs_te_Amsterdam.jpg/390px-Emanuel_de_Witte_-_De_binnenplaats_van_de_beurs_te_Amsterdam.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bf/Emanuel_de_Witte_-_De_binnenplaats_van_de_beurs_te_Amsterdam.jpg/520px-Emanuel_de_Witte_-_De_binnenplaats_van_de_beurs_te_Amsterdam.jpg 2x" data-file-width="1000" data-file-height="1051" /></a><figcaption>De <a href="/wiki/Beurs_van_Hendrick_de_Keyser" title="Beurs van Hendrick de Keyser">Amsterdamse beurs</a> bij de Dam in de tijd van Spinoza (<a href="/wiki/Emanuel_de_Witte" title="Emanuel de Witte">Emanuel de Witte</a>, <i><a href="/wiki/De_binnenplaats_van_de_beurs_in_Amsterdam" title="De binnenplaats van de beurs in Amsterdam">De binnenplaats van de beurs in Amsterdam</a></i>, 1653, <a href="/wiki/Museum_Boijmans_Van_Beuningen" title="Museum Boijmans Van Beuningen">Museum Boijmans Van Beuningen</a>, <a href="/wiki/Rotterdam_(hoofdbetekenis)" class="mw-redirect" title="Rotterdam (hoofdbetekenis)">Rotterdam</a>)</figcaption></figure> <p>Spinoza's moeder overleed toen hij zes jaar oud was en ze werd begraven op <a href="/wiki/Beth_Haim_(Ouderkerk)" title="Beth Haim (Ouderkerk)">Beth Haim</a> in <a href="/wiki/Ouderkerk_aan_de_Amstel" title="Ouderkerk aan de Amstel">Ouderkerk</a>. Spinoza stopte met naar school gaan toen hij in 1649, na het overlijden van zijn oudste broer, in het handelsbedrijf van zijn vader ging werken. In 1650 trouwde een zus van Baruch, Miriam, met Samuel de Casseres, een <a href="/wiki/Rabbijn" title="Rabbijn">rabbijn</a>-in-opleiding.<sup id="cite_ref-22" class="reference"><a href="#cite_note-22"><span class="cite-bracket">[</span>22<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Zij stierf het jaar daarop. Hun zus Rebecca sprong in om de verzorging van Miriams pasgeboren kind op zich te nemen.<sup id="cite_ref-23" class="reference"><a href="#cite_note-23"><span class="cite-bracket">[</span>23<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>In oktober 1652 overleed Michaëls derde echtgenote Ester en in maart 1654 stierf Spinoza sr. zelf.<sup id="cite_ref-24" class="reference"><a href="#cite_note-24"><span class="cite-bracket">[</span>24<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Zijn firma had zwaar te lijden gehad onder de <a href="/wiki/Eerste_Engels-Nederlandse_Oorlog" title="Eerste Engels-Nederlandse Oorlog">Eerste Engels-Nederlandse Oorlog</a>, en was aan het eind van zijn leven bijna <a href="/wiki/Faillissement" title="Faillissement">failliet</a>. Baruch nam samen met zijn broer Gabriël de handel in wijn, olijfolie, vijgen en amandelen over, maar de erfenis bleek vooral uit schulden te bestaan. Gabriël zou in 1664 de firma van de hand doen en via <a href="/wiki/Barbados" title="Barbados">Barbados</a> terechtkomen in <a href="/wiki/Jamaica" title="Jamaica">Jamaica</a>. Rebecca vertrok naar <a href="/wiki/Cura%C3%A7ao" title="Curaçao">Curaçao</a>. </p><p>Er zijn enkele officiële documenten bewaard gebleven, waarin verslag wordt gedaan van het conflict dat Spinoza, als vertegenwoordiger van het familiebedrijf, in april en mei 1655 had met de broers Antonij (of Antonio), Gabriel en Isaac Alvares, Portugees-Joodse immigranten uit Parijs die in juwelen handelden en een kloverij hadden op Uilenburg. Omdat Antonij 500 gulden schuldig was aan Spinoza en hij zijn belofte om snel te betalen steeds maar niet nakwam, liet Spinoza hem <a href="/wiki/Civiele_gijzeling" title="Civiele gijzeling">gijzelen</a> in de herberg "De Vier Hollanders" in de <a href="/wiki/Nes_(Amsterdam)" title="Nes (Amsterdam)">Nes</a>. Antonij nodigde Spinoza uit om de zaak op te lossen, maar toen hij gearriveerd was gaf Alvares hem – volgens de 17e-eeuwse bron zonder enige aanleiding – een vuistslag op het hoofd. Het overleg ging toch door en ze kwamen tot een soort regeling. Nadat Spinoza geld was gaan halen om de kosten voor de gijzeling te betalen, werd hij voor de herberg opgewacht door Antonij's oudere broer Gabriel, die hem hardhandig de hoed van het hoofd sloeg. Gabriel raapte de hoed op, gooide hem in de goot en trapte erop. Uiteindelijk beloofde Antonij zijn schulden aan Spinoza te voldoen en zelfs de hoed te vergoeden. De broers bleven hem echter aan het lijntje houden en het is niet bekend of ze ooit iets aan Spinoza hebben betaald.<sup id="cite_ref-25" class="reference"><a href="#cite_note-25"><span class="cite-bracket">[</span>25<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-26" class="reference"><a href="#cite_note-26"><span class="cite-bracket">[</span>26<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Ontluikende_ideeën"><span id="Ontluikende_idee.C3.ABn"></span>Ontluikende ideeën</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Benedictus_de_Spinoza&veaction=edit&section=6" title="Bewerk dit kopje: Ontluikende ideeën" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Benedictus_de_Spinoza&action=edit&section=6" title="De broncode bewerken van de sectie: Ontluikende ideeën"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Op school had Spinoza les gekregen van de rabbijn <a href="/wiki/Menasseh_Ben_Israel" title="Menasseh Ben Israel">Menasseh Ben Israel</a>. Al snel zag hij in dat zowel de <a href="/wiki/Talmoed" title="Talmoed">Talmoed</a> als de <a href="/wiki/Thora" title="Thora">Thora</a> "<i>zozeer de mensengeest verraadt dat de heilige schrift van de joden onmogelijk het werk van God kan zijn</i>".<sup id="cite_ref-27" class="reference"><a href="#cite_note-27"><span class="cite-bracket">[</span>27<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Hij noemt ze "<i>uitvindingen van de menselijke fantasie</i>". Gaandeweg zette hij zich steeds meer af tegen alle voorschriften, de feestdagen en de <a href="/wiki/Spijswet" title="Spijswet">spijswet</a>. De <a href="/wiki/Rabbijn" title="Rabbijn">rabbijnen</a> zagen deze 'godslasterlijke handelingen' met ontzetting aan.<sup id="cite_ref-28" class="reference"><a href="#cite_note-28"><span class="cite-bracket">[</span>28<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Spinoza had zich ondertussen bekwaamd in het <a href="/wiki/Latijn" title="Latijn">Latijn</a> en hield zich bezig met filosofie, moraal en overpeinzingen over de theorie van de <a href="/wiki/Onsterfelijkheid" title="Onsterfelijkheid">onsterfelijkheid</a> van de <a href="/wiki/Ziel_(filosofie)" title="Ziel (filosofie)">ziel</a>.<sup id="cite_ref-29" class="reference"><a href="#cite_note-29"><span class="cite-bracket">[</span>29<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Hij was sterk beïnvloed door het werk van zijn stadsgenoot <a href="/wiki/Ren%C3%A9_Descartes" title="René Descartes">René Descartes</a>, die uitgebreid over lichaam en ziel had geschreven. Spinoza bestudeerde ook het werk van <a href="/w/index.php?title=Gersonides&action=edit&redlink=1" class="new" title="Gersonides (de pagina bestaat niet)">Gersonides</a> over onsterfelijkheid en <a href="/wiki/Maimonides" title="Maimonides">Maimonides</a>,<sup id="cite_ref-30" class="reference"><a href="#cite_note-30"><span class="cite-bracket">[</span>30<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> een arts en filosoof die in Marokko en Egypte werkte, en een van de belangrijkste joodse geleerden, omdat hij probeerde de Bijbel met de filosofie te verzoenen. Spinoza vond de opvattingen van Maimonides schadelijk en nutteloos.<sup id="cite_ref-31" class="reference"><a href="#cite_note-31"><span class="cite-bracket">[</span>31<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-32" class="reference"><a href="#cite_note-32"><span class="cite-bracket">[</span>32<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Filosofie verbinden met een <a href="/wiki/Openbaringsgodsdienst" title="Openbaringsgodsdienst">openbaringsgodsdienst</a> is een lastige opgave en volgens sommigen onmogelijk. Spinoza loste dit op door de theologie ondergeschikt aan de filosofie te verklaren.<sup id="cite_ref-33" class="reference"><a href="#cite_note-33"><span class="cite-bracket">[</span>33<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Spinoza verzette zich al in een vroeg stadium tegen het beeld dat God een menselijke gedaante zou zijn, tegen het idee van de <a href="/wiki/Predestinatie" title="Predestinatie">uitverkiezing</a> van het joodse volk door God en de <a href="/wiki/Inspiratie_van_de_Bijbel" title="Inspiratie van de Bijbel">goddelijke oorsprong van de Bijbel</a>.<sup id="cite_ref-34" class="reference"><a href="#cite_note-34"><span class="cite-bracket">[</span>34<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Spinoza twijfelde eveneens aan de oorsprong van de <a href="/wiki/Tien_geboden" title="Tien geboden">tien geboden</a> van <a href="/wiki/Mozes" title="Mozes">Mozes</a> en legde veel nadruk op het belang van een <a href="/wiki/Deugden_en_ondeugden" title="Deugden en ondeugden">deugdzaam leven</a>. De rabbijnen zouden hem volgens sommige schrijvers een pensioen hebben aangeboden als hij afzag van verspreiding van zijn ideeën, maar het is ook mogelijk dat zijn contacten met andersdenkenden een rol speelden,<sup id="cite_ref-35" class="reference"><a href="#cite_note-35"><span class="cite-bracket">[</span>35<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> en dat de rabbijnen een terugkeer van Spinoza naar de <a href="/wiki/Synagoge" title="Synagoge">synagoge</a> verwachtten.<sup id="cite_ref-36" class="reference"><a href="#cite_note-36"><span class="cite-bracket">[</span>36<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Nog voordat de beruchte ban werd uitgesproken, werd Spinoza door iemand met een <a href="/wiki/Ponjaard_(dolk)" title="Ponjaard (dolk)">ponjaard</a> aangevallen toen hij uit een theater of de synagoge kwam. Het leek Spinoza volgens zijn biograaf <a href="/wiki/Johannes_Colerus" title="Johannes Colerus">Johann Köhler</a> (gelatiniseerd: Colerus) raadzaam om Amsterdam te verlaten. Hij vond onderdak ergens aan de weg naar <a href="/wiki/Ouderkerk_aan_de_Amstel" title="Ouderkerk aan de Amstel">Ouderkerk aan de Amstel</a>.<sup id="cite_ref-37" class="reference"><a href="#cite_note-37"><span class="cite-bracket">[</span>37<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-38" class="reference"><a href="#cite_note-38"><span class="cite-bracket">[</span>38<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Cherem:_verstoting_uit_de_joodse_gemeenschap">Cherem: verstoting uit de joodse gemeenschap</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Benedictus_de_Spinoza&veaction=edit&section=7" title="Bewerk dit kopje: Cherem: verstoting uit de joodse gemeenschap" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Benedictus_de_Spinoza&action=edit&section=7" title="De broncode bewerken van de sectie: Cherem: verstoting uit de joodse gemeenschap"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:De_Houtgracht_gezien_in_westelijke_richting_naar_de_Zwanenburgwal,_met_uiterst_rechts_de_rooms-katholieke_Mozes_en_A%C3%A4ronkerk_op_nummer_59_(ged.).jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/09/De_Houtgracht_gezien_in_westelijke_richting_naar_de_Zwanenburgwal%2C_met_uiterst_rechts_de_rooms-katholieke_Mozes_en_A%C3%A4ronkerk_op_nummer_59_%28ged.%29.jpg/260px-De_Houtgracht_gezien_in_westelijke_richting_naar_de_Zwanenburgwal%2C_met_uiterst_rechts_de_rooms-katholieke_Mozes_en_A%C3%A4ronkerk_op_nummer_59_%28ged.%29.jpg" decoding="async" width="260" height="166" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/09/De_Houtgracht_gezien_in_westelijke_richting_naar_de_Zwanenburgwal%2C_met_uiterst_rechts_de_rooms-katholieke_Mozes_en_A%C3%A4ronkerk_op_nummer_59_%28ged.%29.jpg/390px-De_Houtgracht_gezien_in_westelijke_richting_naar_de_Zwanenburgwal%2C_met_uiterst_rechts_de_rooms-katholieke_Mozes_en_A%C3%A4ronkerk_op_nummer_59_%28ged.%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/09/De_Houtgracht_gezien_in_westelijke_richting_naar_de_Zwanenburgwal%2C_met_uiterst_rechts_de_rooms-katholieke_Mozes_en_A%C3%A4ronkerk_op_nummer_59_%28ged.%29.jpg/520px-De_Houtgracht_gezien_in_westelijke_richting_naar_de_Zwanenburgwal%2C_met_uiterst_rechts_de_rooms-katholieke_Mozes_en_A%C3%A4ronkerk_op_nummer_59_%28ged.%29.jpg 2x" data-file-width="6912" data-file-height="4422" /></a><figcaption>Andries Jager, <i>De Houtgracht gezien in westelijke richting naar de Zwanenburgwal</i>, ca. 1867, <a href="/wiki/Stadsarchief_Amsterdam" title="Stadsarchief Amsterdam">Stadsarchief Amsterdam</a>. Rechts de <a href="/wiki/Mozes_en_A%C3%A4ronkerk" title="Mozes en Aäronkerk">Mozes en Aäronkerk</a>, op de plaats waar in de 17e eeuw het ouderlijk huis van Spinoza stond; in het midden van de foto bevond zich vanaf 1639 de eerste gezamenlijke synagoge (Talmoed Tora), waar op 27 juli 1656 de cherem tegen Spinoza werd uitgesproken. Dit was de voorloper van de <a href="/wiki/Portugees-Isra%C3%ABlietische_Synagoge" title="Portugees-Israëlietische Synagoge">Portugees-Israëlietische Synagoge</a> uit 1675.</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Ban_of_Baruch_Spinoza,_Amsterdam,_27_July_1656,_6_Av_5416.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c7/Ban_of_Baruch_Spinoza%2C_Amsterdam%2C_27_July_1656%2C_6_Av_5416.jpg/260px-Ban_of_Baruch_Spinoza%2C_Amsterdam%2C_27_July_1656%2C_6_Av_5416.jpg" decoding="async" width="260" height="173" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c7/Ban_of_Baruch_Spinoza%2C_Amsterdam%2C_27_July_1656%2C_6_Av_5416.jpg/390px-Ban_of_Baruch_Spinoza%2C_Amsterdam%2C_27_July_1656%2C_6_Av_5416.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c7/Ban_of_Baruch_Spinoza%2C_Amsterdam%2C_27_July_1656%2C_6_Av_5416.jpg/520px-Ban_of_Baruch_Spinoza%2C_Amsterdam%2C_27_July_1656%2C_6_Av_5416.jpg 2x" data-file-width="1600" data-file-height="1066" /></a><figcaption>De Portugese tekst van de cherem (banvloek) door de Portugees-Joodse gemeente van Amsterdam, 27 juli 1656, 6 Av 5416.</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Baruch_Espinosa_crossed_out_from_pupil_list,_Ets_Haim,_Amsterdam,_17th_century.jpeg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c7/Baruch_Espinosa_crossed_out_from_pupil_list%2C_Ets_Haim%2C_Amsterdam%2C_17th_century.jpeg/260px-Baruch_Espinosa_crossed_out_from_pupil_list%2C_Ets_Haim%2C_Amsterdam%2C_17th_century.jpeg" decoding="async" width="260" height="60" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c7/Baruch_Espinosa_crossed_out_from_pupil_list%2C_Ets_Haim%2C_Amsterdam%2C_17th_century.jpeg/390px-Baruch_Espinosa_crossed_out_from_pupil_list%2C_Ets_Haim%2C_Amsterdam%2C_17th_century.jpeg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c7/Baruch_Espinosa_crossed_out_from_pupil_list%2C_Ets_Haim%2C_Amsterdam%2C_17th_century.jpeg/520px-Baruch_Espinosa_crossed_out_from_pupil_list%2C_Ets_Haim%2C_Amsterdam%2C_17th_century.jpeg 2x" data-file-width="1742" data-file-height="404" /></a><figcaption>In de lijst van leerlingen van de school Ets Haim is Baruch Espinosa, zoon van Michael Espinosa, doorgestreept, 17e eeuw, Amsterdam. Zijn broer "Ishac" staat er boven.</figcaption></figure> <p>Op 27 juli 1656 werd in de synagoge van de <a href="/wiki/Portugees-Isra%C3%ABlietische_Gemeente" title="Portugees-Israëlietische Gemeente">Portugees-Israëlietische Gemeente</a> aan de Houtgracht de cherem (meestal vertaald als <a href="/wiki/Excommunicatie" title="Excommunicatie">banvloek</a>; zie ook <a href="/wiki/Anathema" title="Anathema">anathema</a>) tegen "Baruch espinoza" uitgesproken waarmee hij uit de Sefardische gemeenschap werd verstoten.<sup id="cite_ref-39" class="reference"><a href="#cite_note-39"><span class="cite-bracket">[</span>39<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> De Portugese tekst, die bewaard is gebleven in het <i>Escamoth</i>, het register van besluiten en reglementen van de joodse gemeente,<sup id="cite_ref-40" class="reference"><a href="#cite_note-40"><span class="cite-bracket">[</span>40<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> bestond uit drie delen: na de aanklacht waarin Spinoza werd beschuldigd van <i>más opinioins e obras</i> (verderfelijke ideeën en handelingen), volgde zijn verstoting en vervloeking met teksten uit de Thora. Tot slot kregen de leden van de gemeenschap de waarschuwing dat ze bij Spinoza uit de buurt moesten blijven en geen zaken met hem mochten doen. Ook zijn familieleden mochten geen contact meer met hem hebben of hem op wat voor manier dan ook ondersteunen.<sup id="cite_ref-romein-1977_41-0" class="reference"><a href="#cite_note-romein-1977-41"><span class="cite-bracket">[</span>41<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> De verstoting werd uitgesproken door de <a href="/wiki/Parnas_(jodendom)" title="Parnas (jodendom)">parnassim</a> van de joodse gemeente, zoals in de Amsterdamse gemeenschap gebruikelijk was.<sup id="cite_ref-42" class="reference"><a href="#cite_note-42"><span class="cite-bracket">[</span>42<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Spinoza is waarschijnlijk niet zelf bij de uitspraak aanwezig geweest.<sup id="cite_ref-43" class="reference"><a href="#cite_note-43"><span class="cite-bracket">[</span>43<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Het is niet met zekerheid bekend wat precies de reden voor Spinoza's verstoting was. De ongebruikelijke felheid van de formuleringen kan niet alleen veroorzaakt zijn door Spinoza's verwaarlozing van de joodse wetten en zijn omgang met Hollandse vrijdenkers – dat deden er meer, en die mochten na een afkoelingsperiode meestal weer terugkeren. Mogelijk waren er twee belangrijke oorzaken die tot zijn verstoting hebben geleid en die samenhangen met de dubbele beschuldiging van zijn <i>horrendas heregias</i> (gruwelijke ketterijen) en <i>ynormes obras</i> (vreselijke daden).<sup id="cite_ref-44" class="reference"><a href="#cite_note-44"><span class="cite-bracket">[</span>44<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Het laatste lijkt te verwijzen naar zijn kunstgreep om van de schulden af te komen die hij van zijn vader had geërfd, en zo de beschikking te krijgen over het geld dat zijn moeder hem had nagelaten. Hij had hiervoor een beroep gedaan op een Hollandse wet die bedoeld was om minderjarigen te beschermen. Omdat Spinoza nog net geen 23 jaar was, kon hij zich tot wees laten verklaren en hoefde hij de erfenis van zijn vader niet te accepteren. De Joodse leiders zullen hier woedend over geweest zijn, omdat hij zijn problemen binnen de gemeenschap had moeten oplossen. Bovendien was hij volgens het joodse recht al vanaf zijn dertiende levensjaar volwassen. Verder bracht hij de Joodse gemeenschap letterlijk en figuurlijk in diskrediet.<sup id="cite_ref-45" class="reference"><a href="#cite_note-45"><span class="cite-bracket">[</span>45<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Terwijl sommige historici denken dat dit de belangrijkste of zelfs enige reden voor zijn verstoting was,<sup id="cite_ref-46" class="reference"><a href="#cite_note-46"><span class="cite-bracket">[</span>46<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> zijn anderen van mening dat de "gruwelijke ketterijen" wel degelijk slaan op zijn denkbeelden, die in deze tijd begonnen te rijpen en die hij in de jaren erna verder zou uitwerken. Deze ideeën, die hij kennelijk ook in het openbaar uitsprak, kwamen erop neer dat hij de Thora zag als mensenwerk, dat de ziel niet onsterfelijk was en dat het Joodse volk niet een unieke, door God uitverkoren natie was. In 1659 deed een lid van de Spaanse Inquisitie verslag van een gesprek dat hij eind 1658 met Spinoza en Prado in Amsterdam had gehad en dat deze lezing lijkt te bevestigen. Ze zouden hem verteld hebben dat ze vanwege hun ideeën over God, de ziel en de wet uit de Joodse gemeenschap waren verstoten omdat ze "het punt van atheïsme [hadden] bereikt".<sup id="cite_ref-47" class="reference"><a href="#cite_note-47"><span class="cite-bracket">[</span>47<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Waarschijnlijk was de cherem ook bedoeld om een voorbeeld te stellen en de eenheid van een gemeenschap die volgens Joodse tradities leefde, te bewaren. Dit was precies het beeld dat ze wilden uitstralen aan hun protestantse gastheer, de stad Amsterdam. Ze beseften dat hun vrijheid en veiligheid alleen gegarandeerd waren als ze geen aanstoot gaven of onrust veroorzaakten met onderlinge conflicten. Ze gaven met de cherem tegen Spinoza het signaal af dat ze een stabiele gemeenschap vormden die onruststokers onder de duim hield, zeker iemand als Spinoza, die ook door de christenen als een ketter zou worden gezien.<sup id="cite_ref-48" class="reference"><a href="#cite_note-48"><span class="cite-bracket">[</span>48<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Aanslag">Aanslag</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Benedictus_de_Spinoza&veaction=edit&section=8" title="Bewerk dit kopje: Aanslag" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Benedictus_de_Spinoza&action=edit&section=8" title="De broncode bewerken van de sectie: Aanslag"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Reeds in 1697 (20 jaar na de dood van Spinoza) schreef <a href="/wiki/Pierre_Bayle" title="Pierre Bayle">Pierre Bayle</a> in zijn <i>Dictionnaire historique et critique</i> over een aanslag op Spinoza's leven; een Jood zou hem met een mes hebben gestoken toen hij een theater verliet. Dit verhaal werd overgenomen door Johannes Colerus in zijn <i>Korte, dog waaragtige Levens-Beschryving, Van Benedictus de Spinosa</i>, waarbij hij opmerkte dat hij een andere versie had gehoord van Spinoza's huisbaas, namelijk dat hij werd aangevallen toen hij de oude Portugese synagoge verliet en alleen zijn kleding beschadigd raakte. </p><p>Steven Nadler betwijfelt of het verhaal op waarheid berust. Als de aanslag al werkelijk heeft plaatsgevonden, vermoedt hij dat deze plaatsvond voor de cherem en waarschijnlijk geen religieuze motivatie had, maar dat deze in de zakelijke sfeer moet worden gezocht.<sup id="cite_ref-49" class="reference"><a href="#cite_note-49"><span class="cite-bracket">[</span>49<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Leerling_van_Franciscus_Van_den_Enden">Leerling van Franciscus Van den Enden</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Benedictus_de_Spinoza&veaction=edit&section=9" title="Bewerk dit kopje: Leerling van Franciscus Van den Enden" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Benedictus_de_Spinoza&action=edit&section=9" title="De broncode bewerken van de sectie: Leerling van Franciscus Van den Enden"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Spinoza wilde meer <a href="/wiki/Latijn" title="Latijn">Latijn</a> leren en ging daarvoor studeren bij de <a href="/wiki/Latijnse_school" title="Latijnse school">Latijnse school</a> in Amsterdam van Antwerpenaar en voormalige <a href="/wiki/Jezu%C3%AFeten" title="Jezuïeten">jezuïet</a> <a href="/wiki/Franciscus_van_den_Enden" title="Franciscus van den Enden">Franciscus van den Enden</a>, die door zijn eerste biografen als Spinoza's filosofische en politieke leermeester wordt genoemd. Door de leerlingen van de school werden klassieke toneelstukken opgevoerd, waarin Spinoza volgens sommige historici mogelijk heeft meegespeeld. Die mening baseren zij op passages uit de <i><a href="/w/index.php?title=Eunuchus&action=edit&redlink=1" class="new" title="Eunuchus (de pagina bestaat niet)">Eunuchus</a></i> van <a href="/wiki/Publius_Terentius_Afer" title="Publius Terentius Afer">Terentius</a> die door Spinoza bijzonder vaak worden aangehaald in zijn <i><a href="/wiki/Ethica_(Spinoza)" title="Ethica (Spinoza)">Ethica</a></i>.<sup id="cite_ref-50" class="reference"><a href="#cite_note-50"><span class="cite-bracket">[</span>50<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-51" class="reference"><a href="#cite_note-51"><span class="cite-bracket">[</span>51<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Of Spinoza ook de inhoud van het <i><a href="/w/index.php?title=Philedonius&action=edit&redlink=1" class="new" title="Philedonius (de pagina bestaat niet)">Philedonius</a></i> kende, is onduidelijk. Het <a href="/wiki/Allegorie_(letterkunde)" title="Allegorie (letterkunde)">allegorische</a> toneelstuk werd geschreven door Van den Enden en is op 13 en 27 januari 1657 in de <a href="/wiki/Schouwburg_van_Van_Campen" title="Schouwburg van Van Campen">schouwburg van Van Campen</a> opgevoerd.<sup id="cite_ref-52" class="reference"><a href="#cite_note-52"><span class="cite-bracket">[</span>52<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Lenzenslijper">Lenzenslijper</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Benedictus_de_Spinoza&veaction=edit&section=10" title="Bewerk dit kopje: Lenzenslijper" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Benedictus_de_Spinoza&action=edit&section=10" title="De broncode bewerken van de sectie: Lenzenslijper"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Met het slijpen van <a href="/wiki/Lens_(optica)" title="Lens (optica)">lenzen</a> voor <a href="/wiki/Microscoop" title="Microscoop">microscopen</a>, <a href="/wiki/Loep" title="Loep">vergrootglazen</a>, <a href="/wiki/Verrekijker" title="Verrekijker">verrekijkers</a> en <a href="/wiki/Telescoop_(optica)" title="Telescoop (optica)">telescopen</a> voorzag Spinoza in zijn onderhoud. Het is niet bekend wanneer hij zich het ambacht meester maakte. Met <a href="/wiki/Johannes_Hudde" title="Johannes Hudde">Johannes Hudde</a> correspondeerde Spinoza over de <a href="/wiki/Brandpuntsafstand" title="Brandpuntsafstand">brandpuntsafstand</a>. De wis-, natuur- en sterrenkundige <a href="/wiki/Christiaan_Huygens" title="Christiaan Huygens">Christiaan Huygens</a>, de anatoom en alchemist <a href="/wiki/Theodor_Kerckring" title="Theodor Kerckring">Theodor Kerckring</a> en Leibniz roemden de kwaliteit van Spinoza's lenzen.<sup id="cite_ref-53" class="reference"><a href="#cite_note-53"><span class="cite-bracket">[</span>53<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Rijnsburg">Rijnsburg</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Benedictus_de_Spinoza&veaction=edit&section=11" title="Bewerk dit kopje: Rijnsburg" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Benedictus_de_Spinoza&action=edit&section=11" title="De broncode bewerken van de sectie: Rijnsburg"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Casa_espinoza.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f8/Casa_espinoza.jpg/260px-Casa_espinoza.jpg" decoding="async" width="260" height="167" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f8/Casa_espinoza.jpg/390px-Casa_espinoza.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/f8/Casa_espinoza.jpg 2x" data-file-width="473" data-file-height="303" /></a><figcaption><a href="/wiki/Museum_Het_Spinozahuis" title="Museum Het Spinozahuis">Spinozahuis</a> aan de Spinozalaan in <a href="/wiki/Rijnsburg" title="Rijnsburg">Rijnsburg</a>, het latere <a href="/wiki/Museum_Het_Spinozahuis" title="Museum Het Spinozahuis">Museum Het Spinozahuis</a>.</figcaption></figure> <p>Het is niet precies bekend wanneer Spinoza Amsterdam verliet, maar uit zijn correspondentie met <a href="/wiki/Henry_Oldenburg" title="Henry Oldenburg">Henry Oldenburg</a> blijkt dat hij in augustus 1661 in <a href="/wiki/Rijnsburg" title="Rijnsburg">Rijnsburg</a> woonde en dat Oldenburg hem daar toen ook al had bezocht. Spinoza woonde in bij de <a href="/wiki/Chirurgijn" title="Chirurgijn">chirurgijn</a> Herman Homan in het huis dat later het <a href="/wiki/Museum_Het_Spinozahuis" title="Museum Het Spinozahuis">Spinozahuis</a> werd genoemd. Hij sleep hier niet alleen lenzen, maar maakte ook telescopen en microscopen.<sup id="cite_ref-54" class="reference"><a href="#cite_note-54"><span class="cite-bracket">[</span>54<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Rijnsburg was in die jaren een plek waar de vrijzinnige <a href="/wiki/Collegianten" title="Collegianten">collegianten</a> veel samenkwamen en hij werd opgenomen in hun midden. De vriendenkring rondom Spinoza was klein, maar trouw. In besloten gezelschap werden zijn teksten becommentarieerd. De kring bestond uit de koopman/filosoof Pieter Balling, die werk van Spinoza vertaalde naar het Nederlands; <a href="/wiki/Jarig_Jelles" title="Jarig Jelles">Jarig Jelles</a>, een koopman op de <a href="/wiki/Herengracht_(Amsterdam)" title="Herengracht (Amsterdam)">Herengracht</a>, die hij al sinds 1654 kende; <a href="/wiki/Adriaen_Koerbagh" title="Adriaen Koerbagh">Adriaen Koerbagh</a>; <a href="/wiki/Johannes_Koerbagh" title="Johannes Koerbagh">Johannes Koerbagh</a>; Jan Rieuwertsz, de uitgever van Spinoza's werken, die in zijn winkel in de Dirk van Hasseltsteeg onderdak bood aan vrijdenkers; de koopman Simon Joosten de Vries, die hem toegenegen was en een jaargeld verstrekte; de arts en latinist <a href="/wiki/Johannes_Bouwmeester" title="Johannes Bouwmeester">Johannes Bouwmeester</a>; de arts en schrijver <a href="/wiki/Lodewijk_Meyer" title="Lodewijk Meyer">Lodewijk Meyer</a>; de hoogleraar <a href="/wiki/Burchard_de_Volder" title="Burchard de Volder">Burchard de Volder</a> en de diplomaat <a href="/wiki/Coenraad_van_Beuningen" title="Coenraad van Beuningen">Coenraad van Beuningen</a>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Voorburg">Voorburg</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Benedictus_de_Spinoza&veaction=edit&section=12" title="Bewerk dit kopje: Voorburg" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Benedictus_de_Spinoza&action=edit&section=12" title="De broncode bewerken van de sectie: Voorburg"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Burchvliet_in_Rijswijk.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5a/Burchvliet_in_Rijswijk.jpg/260px-Burchvliet_in_Rijswijk.jpg" decoding="async" width="260" height="190" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5a/Burchvliet_in_Rijswijk.jpg/390px-Burchvliet_in_Rijswijk.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5a/Burchvliet_in_Rijswijk.jpg/520px-Burchvliet_in_Rijswijk.jpg 2x" data-file-width="746" data-file-height="545" /></a><figcaption>De <a href="/wiki/Vliet_(Zuid-Holland)" title="Vliet (Zuid-Holland)">Vliet</a> met in de verte <a href="/wiki/Hofwijck" title="Hofwijck">Hofwijck</a>, de buitenplaats waar <a href="/wiki/Christiaan_Huygens" title="Christiaan Huygens">Christiaan Huygens</a> vaak verbleef. Een eindje verderop woonde Spinoza in het huis van de schilder Tydeman aan de <a href="/wiki/Kerkstraat_(Voorburg)" title="Kerkstraat (Voorburg)">Kerkstraat</a> in <a href="/wiki/Voorburg_(Zuid-Holland)" title="Voorburg (Zuid-Holland)">Voorburg</a>. Anonieme tekening, 18e eeuw, Haags Gemeentearchief.</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:B._de_Spinoza_-_Letter_in_Dutch_of_3_June_1665_-_Brief_van_3_juni_1665.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/50/B._de_Spinoza_-_Letter_in_Dutch_of_3_June_1665_-_Brief_van_3_juni_1665.png/260px-B._de_Spinoza_-_Letter_in_Dutch_of_3_June_1665_-_Brief_van_3_juni_1665.png" decoding="async" width="260" height="330" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/50/B._de_Spinoza_-_Letter_in_Dutch_of_3_June_1665_-_Brief_van_3_juni_1665.png/390px-B._de_Spinoza_-_Letter_in_Dutch_of_3_June_1665_-_Brief_van_3_juni_1665.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/50/B._de_Spinoza_-_Letter_in_Dutch_of_3_June_1665_-_Brief_van_3_juni_1665.png/520px-B._de_Spinoza_-_Letter_in_Dutch_of_3_June_1665_-_Brief_van_3_juni_1665.png 2x" data-file-width="1399" data-file-height="1773" /></a><figcaption>Brief 27 van Benedictus de Spinoza aan <a href="/wiki/Willem_van_Blijenbergh" title="Willem van Blijenbergh">Willem van Blijenbergh</a>, geschreven in Voorburg op 3 juni 1665.</figcaption></figure> <p>De jaren in Rijnsburg behoorden tot zijn meest vruchtbare. In 1663 kwam het eerste deel van de <i><a href="/wiki/Ethica_(Spinoza)" title="Ethica (Spinoza)">Ethica</a></i> als manuscript in de handen van zijn Amsterdamse vrienden. Datzelfde jaar verhuisde hij naar <a href="/wiki/Voorburg_(Zuid-Holland)" title="Voorburg (Zuid-Holland)">Voorburg</a>, waar hij introk bij de schilder <a href="/w/index.php?title=Dani%C3%ABl_Tydeman&action=edit&redlink=1" class="new" title="Daniël Tydeman (de pagina bestaat niet)">Daniël Tydeman</a> aan de Kerkstraat. Daar werkte hij verder aan zijn <i>Ethica</i>. Spinoza bestreed ondertussen de opvatting dat hij een atheïst zou zijn, maar slaagde daar niet goed in.<sup id="cite_ref-55" class="reference"><a href="#cite_note-55"><span class="cite-bracket">[</span>55<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> De in Londen wonende <a href="/wiki/Henry_Oldenburg" title="Henry Oldenburg">Henry Oldenburg</a>, met wie Spinoza correspondeerde over <a href="/wiki/Robert_Boyle" title="Robert Boyle">Robert Boyle</a> en <a href="/wiki/Pierre_Gassendi" title="Pierre Gassendi">Pierre Gassendi</a>, werd in 1667 twee maanden opgesloten in de <i><a href="/wiki/Tower_of_London_(gebouw)" title="Tower of London (gebouw)">Tower of London</a></i>. Verondersteld wordt dat de opsluiting te maken had met zijn contact met Spinoza.<sup id="cite_ref-56" class="reference"><a href="#cite_note-56"><span class="cite-bracket">[</span>56<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <a href="/wiki/Adriaen_Koerbagh" title="Adriaen Koerbagh">Adriaen Koerbagh</a> bracht in 1669 het boek "<i>Een Ligt schijnende in duystere Plaatsen</i>" uit, dat de geest ademt van Spinoza's filosofie. Koerbagh werd voor <a href="/wiki/Godslastering" title="Godslastering">godslastering</a> veroordeeld tot tien jaar <a href="/wiki/Rasphuis_(Amsterdam)" title="Rasphuis (Amsterdam)">rasphuis</a> en stierf enkele maanden later. </p><p>Spinoza deed een poging om kennis te maken met <a href="/wiki/Cosimo_III_de%27_Medici" title="Cosimo III de' Medici">Cosimo III de' Medici</a>, die in 1667 op rondreis was in de Republiek. De behoudende prins weigerde echter hem te ontmoeten tijdens zijn bezoek in Den Haag bij prins <a href="/wiki/Willem_III_van_Oranje" title="Willem III van Oranje">Willem III</a>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Den_Haag">Den Haag</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Benedictus_de_Spinoza&veaction=edit&section=13" title="Bewerk dit kopje: Den Haag" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Benedictus_de_Spinoza&action=edit&section=13" title="De broncode bewerken van de sectie: Den Haag"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Spinozahuis.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/57/Spinozahuis.JPG/260px-Spinozahuis.JPG" decoding="async" width="260" height="347" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/57/Spinozahuis.JPG/390px-Spinozahuis.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/57/Spinozahuis.JPG/520px-Spinozahuis.JPG 2x" data-file-width="1536" data-file-height="2048" /></a><figcaption><a href="/wiki/Spinozahuis" title="Spinozahuis">Spinozahuis</a>, Paviljoensgracht 72 in de <a href="/wiki/Jodenbuurt_(Den_Haag)" title="Jodenbuurt (Den Haag)">Haagse Jodenbuurt</a> waar Spinoza in mei 1671 naar toe verhuisde en in 1677 overleed.</figcaption></figure> <p>Eind 1669 of begin 1670 verhuisde Spinoza naar <a href="/wiki/Den_Haag" title="Den Haag">Den Haag</a>. Hij kreeg kost en inwoning bij een weduwe op de <a href="/w/index.php?title=Stille_Veerkade&action=edit&redlink=1" class="new" title="Stille Veerkade (de pagina bestaat niet)">Stille Veerkade</a>, maar toen dit te duur voor hem werd, verhuisde hij begin mei 1671 naar <a href="/wiki/Paviljoensgracht" title="Paviljoensgracht">Paviljoensgracht</a> 72. Hier huurde hij een kamer bij de <a href="/wiki/Lutheranisme" title="Lutheranisme">lutherse</a> schilder Hendrik van der Spyck. Hij zou in dit '<a href="/wiki/Spinozahuis" title="Spinozahuis">Spinozahuis</a>', dat voorheen eigendom was van <a href="/wiki/Jan_van_Goyen" title="Jan van Goyen">Jan van Goyen</a>, tot aan zijn dood blijven wonen.<sup id="cite_ref-57" class="reference"><a href="#cite_note-57"><span class="cite-bracket">[</span>57<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Spinoza had ondertussen het <i>Godgeleerd-staatkundig Vertoog</i>, ofwel de <i><a href="/wiki/Tractatus_theologico-politicus" title="Tractatus theologico-politicus">Tractatus theologico-politicus</a></i> geschreven, dat in 1670 anoniem werd gepubliceerd. Spinoza pleit hierin onder andere voor <a href="/wiki/Vrijheid_van_meningsuiting" title="Vrijheid van meningsuiting">vrijheid van meningsuiting</a> en voor een onafhankelijke rechterlijke macht, bijna een eeuw eerder dan de Franse filosoof <a href="/wiki/Montesquieu" title="Montesquieu">Charles Montesquieu</a> dit deed.<sup id="cite_ref-58" class="reference"><a href="#cite_note-58"><span class="cite-bracket">[</span>58<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-59" class="reference"><a href="#cite_note-59"><span class="cite-bracket">[</span>59<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>In het <a href="/wiki/Rampjaar_1672" title="Rampjaar 1672">Rampjaar 1672</a> greep de <a href="/wiki/Moord_op_de_gebroeders_De_Witt" title="Moord op de gebroeders De Witt">moord op de gebroeders De Witt</a> hem zeer aan. Spinoza was dermate geschokt dat hij 's nachts een <a href="/wiki/Pamflet" title="Pamflet">pamflet</a> schreef met de titel <i>Ultimi Barbarorum</i> (jullie zijn de ergste barbaren) met de bedoeling het bij de <a href="/wiki/Gevangenpoort_(Den_Haag)" title="Gevangenpoort (Den Haag)">Gevangenpoort</a> op te hangen. Zijn huisbaas, Hendrik van der Spyck, wist hem tegen te houden door de voordeur op slot te draaien. Deze anekdote is bekend dankzij <a href="/wiki/Gottfried_Wilhelm_Leibniz" title="Gottfried Wilhelm Leibniz">Leibniz</a> die schreef dat hij Spinoza in 1676 had bezocht en dat ze na de maaltijd de gebeurtenissen uitgebreid hadden besproken.<sup id="cite_ref-60" class="reference"><a href="#cite_note-60"><span class="cite-bracket">[</span>60<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>In het voorjaar van 1673 werd hem een professoraat wijsbegeerte aangeboden aan de <a href="/wiki/Ruprecht-Karls-universiteit" title="Ruprecht-Karls-universiteit">Universiteit van Heidelberg</a>, waar zijn medestander <a href="/wiki/Samuel_von_Pufendorf" title="Samuel von Pufendorf">Samuel von Pufendorf</a> had gedoceerd. Specifiek werd hem gevraagd zich bij de aanstelling te onthouden van het uiten van vooroordelen tegen religies.<sup id="cite_ref-61" class="reference"><a href="#cite_note-61"><span class="cite-bracket">[</span>61<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-62" class="reference"><a href="#cite_note-62"><span class="cite-bracket">[</span>62<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-63" class="reference"><a href="#cite_note-63"><span class="cite-bracket">[</span>63<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-64" class="reference"><a href="#cite_note-64"><span class="cite-bracket">[</span>64<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Spinoza bedankte voor de eer en schreef: "... aangezien ik nooit lust heb gevoeld in het openbaar te doceren, kan ik er niet toe komen deze prachtige gelegenheid aan te grijpen, hoewel ik de zaak lange tijd bij mijzelf overwogen heb."<sup id="cite_ref-65" class="reference"><a href="#cite_note-65"><span class="cite-bracket">[</span>65<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>In datzelfde jaar werd hij volgens zijn biograaf <a href="/wiki/Johannes_Colerus" title="Johannes Colerus">Johannes Colerus</a> (1647-1707) door de inwoners van Den Haag verdacht van <a href="/wiki/Spion" title="Spion">spionage</a>. Reden was dat hij op uitnodiging van de <a href="/wiki/Predikant" title="Predikant">predikant</a> en <a href="/wiki/Luitenant-kolonel" title="Luitenant-kolonel">luitenant-kolonel</a> Stoupa naar de stad <a href="/wiki/Utrecht_(stad)" title="Utrecht (stad)">Utrecht</a> was gereisd, die door de invallende Fransen al een jaar bezet werd. Bij zijn terugkeer vreesde zijn huisbaas dat de bevolking bij Spinoza verhaal wilde komen halen. Volgens deze had Spinoza hem gezegd dat hij in dat geval de bewoners van Den Haag te woord zou staan, al zouden ze hem hetzelfde aandoen als wat de gebroeders De Witt was overkomen.<sup id="cite_ref-66" class="reference"><a href="#cite_note-66"><span class="cite-bracket">[</span>66<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Contacten_en_correspondenten">Contacten en correspondenten</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Benedictus_de_Spinoza&veaction=edit&section=14" title="Bewerk dit kopje: Contacten en correspondenten" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Benedictus_de_Spinoza&action=edit&section=14" title="De broncode bewerken van de sectie: Contacten en correspondenten"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="hatnote" style="margin-bottom:0.5em; padding:0.5em 0 0.5em 1.6em; font-size:95%;" role="note"><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/15px-1rightarrow_blue.svg.png" decoding="async" width="15" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/23px-1rightarrow_blue.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/30px-1rightarrow_blue.svg.png 2x" data-file-width="480" data-file-height="480" /></span></span> <i>Zie ook <a href="/wiki/Epistolae_(Brieven)_van_Spinoza" title="Epistolae (Brieven) van Spinoza">Epistolae (Brieven) van Spinoza</a></i></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Spinoza_Letter_to_Leibniz.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/15/Spinoza_Letter_to_Leibniz.jpg/260px-Spinoza_Letter_to_Leibniz.jpg" decoding="async" width="260" height="168" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/15/Spinoza_Letter_to_Leibniz.jpg/390px-Spinoza_Letter_to_Leibniz.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/15/Spinoza_Letter_to_Leibniz.jpg/520px-Spinoza_Letter_to_Leibniz.jpg 2x" data-file-width="528" data-file-height="341" /></a><figcaption>Brief van Spinoza aan <a href="/wiki/Leibniz" class="mw-redirect" title="Leibniz">Leibniz</a>, 9 november 1671.</figcaption></figure> <p>De Utrechtse arts <a href="/wiki/Lambert_van_Velthuysen" title="Lambert van Velthuysen">Lambert van Velthuysen</a> had kritiek op het godsbeeld van Spinoza. Hij beschuldigde Spinoza van blinde overgave aan het <a href="/wiki/Lot_(bestemming)" title="Lot (bestemming)">noodlot</a>.<sup id="cite_ref-67" class="reference"><a href="#cite_note-67"><span class="cite-bracket">[</span>67<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> De God die Spinoza schetste, had geen goddelijke wil. Daardoor was volgens Van Velthuysen niet langer aan God af te meten wat 'goed' en 'kwaad' was. <a href="/wiki/Moraal" title="Moraal">Moraal</a> en deugdzaamheid werden zo in de waagschaal gesteld en dat had onzekerheden tot gevolg. Ook werd zo volgens Van Velthuysen de waarde van de Bijbel aangetast. Want als God geen moreel oordeel gaf, dan was de Bijbel weinig meer dan <a href="/wiki/Retoriek" title="Retoriek">retoriek</a>. Spinoza was niet onder de indruk en stuurde Van Velthuysen een gepeperde brief.<sup id="cite_ref-68" class="reference"><a href="#cite_note-68"><span class="cite-bracket">[</span>68<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Desondanks hielden Spinoza en Van Velthuysen contact. Vanaf 1673 bezochten ze elkaar regelmatig en hielpen elkaar bij het uitbrengen van teksten. Beiden kozen dezelfde kant in het conflict tussen Descartes en de Utrechtse theoloog <a href="/wiki/Gisbertus_Voetius" title="Gisbertus Voetius">Voetius</a>.<sup id="cite_ref-69" class="reference"><a href="#cite_note-69"><span class="cite-bracket">[</span>69<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>In 1674 werd de <i><a href="/wiki/Tractatus_theologico-politicus" title="Tractatus theologico-politicus">Tractatus theologico-politicus</a></i> (Theologisch-politiek traktaat) in de Republiek verboden, op last van stadhouder <a href="/wiki/Willem_III_van_Oranje" title="Willem III van Oranje">Willem III</a>.<sup id="cite_ref-70" class="reference"><a href="#cite_note-70"><span class="cite-bracket">[</span>70<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Spinoza begon een correspondentie met de Duitse natuurkundige en wiskundige <a href="/wiki/Ehrenfried_Walther_von_Tschirnhaus" title="Ehrenfried Walther von Tschirnhaus">Ehrenfried W. von Tschirnhaus</a>, die voorheen in Leiden studeerde. <a href="/wiki/Jonathan_Israel" title="Jonathan Israel">Jonathan Israel</a> stelt dat de discussies tussen beiden over de vrije wil, de motivatie van de mens, <a href="/wiki/Ren%C3%A9_Descartes" title="René Descartes">Descartes</a>' wetten van de beweging en andere vraagstukken duidelijk de meest stimulerende waren in de laatste fase van Spinoza's leven.<sup id="cite_ref-71" class="reference"><a href="#cite_note-71"><span class="cite-bracket">[</span>71<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Albert Burgh (1650-1708) schreef als <a href="/wiki/Franciscanen" title="Franciscanen">franciscaan</a> in <a href="/wiki/Rome_(stad)" title="Rome (stad)">Rome</a> op 11 september 1675 Spinoza een brief om hem op zijn <a href="/wiki/Rationalisme" title="Rationalisme">rationalistische</a> dwalingen en ongeloof in Christus te wijzen. Spinoza's antwoord is beroemd. Onder meer wees hij erop, dat het belachelijk is dat volgens het <a href="/wiki/Rooms-Katholieke_Kerk" title="Rooms-Katholieke Kerk">rooms-katholieke geloof</a> de mensen die door de <a href="/wiki/Duivel" title="Duivel">duivel</a> misleid worden, tot in de eeuwigheid verdoemd zouden zijn, terwijl de duivel ongestraft blijft. </p><p>In 1676 kwam <a href="/wiki/Gottfried_Wilhelm_Leibniz" title="Gottfried Wilhelm Leibniz">Leibniz</a> op bezoek. De twee filosofen voerden lange gesprekken, onder andere over het begrip <a href="/wiki/Re%C3%AFncarnatie" title="Reïncarnatie">zielsverhuizing</a> bij <a href="/wiki/Pythagoras" title="Pythagoras">Pythagoras</a>.<sup id="cite_ref-72" class="reference"><a href="#cite_note-72"><span class="cite-bracket">[</span>72<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Spinoza bewaarde de binnengekomen correspondentie en de kladversies van zijn verstuurde brieven. Zeker achtentachtig brieven zijn bewaard gebleven. In een aankondiging van het project <i>Spinozas Web</i> werd bekendgemaakt dat er nog zeker 36 brieven van Spinoza zijn gevonden.<sup id="cite_ref-73" class="reference"><a href="#cite_note-73"><span class="cite-bracket">[</span>73<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Hij correspondeerde in ieder geval met de volgende personen:<sup id="cite_ref-74" class="reference"><a href="#cite_note-74"><span class="cite-bracket">[</span>74<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r68175564">.mw-parser-output .kolommen-lijst{margin-top:0.3em}.mw-parser-output .kolommen-lijst ul,.mw-parser-output .kolommen-lijst ol{margin-top:0}.mw-parser-output .kolommen-lijst li,.mw-parser-output .kolommen-lijst dd{margin-bottom:0;padding-bottom:0.1em;page-break-inside:avoid;break-inside:avoid-column}html.vector-feature-custom-font-size-clientpref-0 .mw-parser-output .kolommen-lijst li,html.vector-feature-custom-font-size-clientpref-0 .mw-parser-output .kolommen-lijst dd{line-height:1.5714285em}html.vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 .mw-parser-output .kolommen-lijst li,html.vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 .mw-parser-output .kolommen-lijst dd{line-height:1.6em}html.vector-feature-custom-font-size-clientpref-2 .mw-parser-output .kolommen-lijst li,html.vector-feature-custom-font-size-clientpref-2 .mw-parser-output .kolommen-lijst dd{line-height:1.5em}.mw-parser-output .infobox .kolommen-lijst{margin-top:0}.mw-parser-output .kolommen-lijst figure{break-inside:avoid-column}@media screen and (max-width:640px){.mw-parser-output .kolommen-lijst{clear:both}}</style><div class="kolommen-lijst" style="column-width:15em; column-count:3;"> <ul><li><a href="/wiki/Pieter_Balling" title="Pieter Balling">Pieter Balling</a>, 1664</li> <li><a href="/wiki/Willem_van_Blijenbergh" title="Willem van Blijenbergh">Willem van Blijenbergh</a>, 1664-1665</li> <li><a href="/wiki/Johannes_Bouwmeester" title="Johannes Bouwmeester">Johannes Bouwmeester</a>, 1665-1666, 1673</li> <li><a href="/w/index.php?title=Hugo_Boxel&action=edit&redlink=1" class="new" title="Hugo Boxel (de pagina bestaat niet)">Hugo Boxel</a> Danielsz, 1674<sup id="cite_ref-75" class="reference"><a href="#cite_note-75"><span class="cite-bracket">[</span>75<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></li> <li><a href="/wiki/Robert_Boyle" title="Robert Boyle">Robert Boyle</a>, 1663</li> <li><a href="/w/index.php?title=Albert_Burgh_(franciscaan)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Albert Burgh (franciscaan) (de pagina bestaat niet)">Albert Burgh</a>, 1675</li> <li><a href="/w/index.php?title=Johann_Ludwig_Fabritius&action=edit&redlink=1" class="new" title="Johann Ludwig Fabritius (de pagina bestaat niet)">Johann Ludwig Fabritius</a>, 1673</li> <li><a href="/wiki/Johannes_Georgius_Graevius" title="Johannes Georgius Graevius">Johann Georg Graevius</a>, 1673</li> <li><a href="/wiki/Johannes_Hudde" title="Johannes Hudde">Johannes Hudde</a>, 1666, 1671</li> <li><a href="/wiki/Jarig_Jelles" title="Jarig Jelles">Jarig Jelles</a>, 1667, 1669, 1671, 1673-1674</li> <li><a href="/wiki/Gottfried_Wilhelm_Leibniz" title="Gottfried Wilhelm Leibniz">Gottfried Wilhelm Leibniz</a>, 1671</li> <li>Johan van der Meer, 1666</li> <li><a href="/wiki/Lodewijk_Meyer" title="Lodewijk Meyer">Lodewijk Meyer</a>, 1663</li> <li><a href="/wiki/Henry_Oldenburg" title="Henry Oldenburg">Henry Oldenburg</a>, 1661-1663, 1665, 1675-1676</li> <li><a href="/w/index.php?title=Jacob_Ostens&action=edit&redlink=1" class="new" title="Jacob Ostens (de pagina bestaat niet)">Jacob Ostens</a>, 1671</li> <li>Jan Rieuwertszn Sr., 1674</li> <li><a href="/w/index.php?title=George_Hermann_Schuller,_1674-1676&action=edit&redlink=1" class="new" title="George Hermann Schuller, 1674-1676 (de pagina bestaat niet)">George Hermann Schuller, 1674-1676</a></li> <li><a href="/wiki/Nicolaus_Steno" title="Nicolaus Steno">Nicolaus Steno</a>, 1671</li> <li><a href="/wiki/Ehrenfried_Walther_von_Tschirnhaus" title="Ehrenfried Walther von Tschirnhaus">Ehrenfried Walther von Tschirnhaus</a>, 1674-1676</li> <li><a href="/wiki/Lambert_van_Velthuysen" title="Lambert van Velthuysen">Lambert van Velthuysen</a>, 1671, 1675</li> <li>Simon Joosten de Vries, 1663</li></ul> </div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Persoonlijk_leven">Persoonlijk leven</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Benedictus_de_Spinoza&veaction=edit&section=15" title="Bewerk dit kopje: Persoonlijk leven" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Benedictus_de_Spinoza&action=edit&section=15" title="De broncode bewerken van de sectie: Persoonlijk leven"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Spinoza is ongetrouwd gebleven. De overlevering vermeldt slechts één geval van mogelijke interesse in het andere geslacht, namelijk voor Clara Maria van den Enden, de manke dochter van zijn leermeester. Volgens zijn eerste biograaf Colerus zou hij meermalen gezegd hebben dat hij met deze meer dan twintig jaar jongere vrouw had willen trouwen.<sup id="cite_ref-76" class="reference"><a href="#cite_note-76"><span class="cite-bracket">[</span>76<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Colerus' biografie wordt echter niet als geheel betrouwbaar gezien. Tijdgenoot <a href="/wiki/Joachim_Oudaen" title="Joachim Oudaen">Joachim Oudaen</a>, afkomstig uit Rijnsburg en aldaar bekend met de <a href="/wiki/Collegianten" title="Collegianten">collegianten</a>, lijkt in een smaadgedicht uit 1683 te impliceren dat Spinoza <a href="/wiki/Homoseksualiteit" title="Homoseksualiteit">homoseksueel</a> was. </p><p>Tijdgenoten omschreven Spinoza als een zachtmoedig, rustig en bescheiden mens.<sup id="cite_ref-Steenbakkers,_Piet_1999/2000_77-0" class="reference"><a href="#cite_note-Steenbakkers,_Piet_1999/2000-77"><span class="cite-bracket">[</span>77<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Zijn vrienden beschouwden Spinoza als een gelovig mens, zij het erg ondogmatisch.<sup id="cite_ref-78" class="reference"><a href="#cite_note-78"><span class="cite-bracket">[</span>78<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-79" class="reference"><a href="#cite_note-79"><span class="cite-bracket">[</span>79<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Overlijden">Overlijden</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Benedictus_de_Spinoza&veaction=edit&section=16" title="Bewerk dit kopje: Overlijden" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Benedictus_de_Spinoza&action=edit&section=16" title="De broncode bewerken van de sectie: Overlijden"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Graf_Benedictus_de_Spinoza,_Nieuwe_Kerk,_Den_Haag,_Nederland_-_20080906.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fb/Graf_Benedictus_de_Spinoza%2C_Nieuwe_Kerk%2C_Den_Haag%2C_Nederland_-_20080906.jpg/260px-Graf_Benedictus_de_Spinoza%2C_Nieuwe_Kerk%2C_Den_Haag%2C_Nederland_-_20080906.jpg" decoding="async" width="260" height="161" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fb/Graf_Benedictus_de_Spinoza%2C_Nieuwe_Kerk%2C_Den_Haag%2C_Nederland_-_20080906.jpg/390px-Graf_Benedictus_de_Spinoza%2C_Nieuwe_Kerk%2C_Den_Haag%2C_Nederland_-_20080906.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fb/Graf_Benedictus_de_Spinoza%2C_Nieuwe_Kerk%2C_Den_Haag%2C_Nederland_-_20080906.jpg/520px-Graf_Benedictus_de_Spinoza%2C_Nieuwe_Kerk%2C_Den_Haag%2C_Nederland_-_20080906.jpg 2x" data-file-width="3814" data-file-height="2355" /></a><figcaption>Monument uit 1956 en grafsteen uit 1927 die achter de <a href="/wiki/Nieuwe_Kerk_(Den_Haag)" title="Nieuwe Kerk (Den Haag)">Nieuwe Kerk</a> in <a href="/wiki/Den_Haag" title="Den Haag">Den Haag</a> een van de plekken markeren waar de beenderen van Spinoza mogelijk herbegraven zijn. In het (staande) monument is een blok <a href="/wiki/Basalt_(gesteente)" title="Basalt (gesteente)">basalt</a> aangebracht, afkomstig uit het <a href="/wiki/Meer_van_Tiberias" title="Meer van Tiberias">Meer van Tiberias</a> in <a href="/wiki/Isra%C3%ABl" title="Israël">Israël</a>, met het opschrift “Amcha” (uw volk).</figcaption></figure> <p>In zijn laatste levensjaren kreeg Spinoza geregeld bezoek van de arts en alchemist George Hermann Schuller. Deze jonge Amsterdamse geneesheer stelde op 6 februari 1677 in een brief aan Leibniz dat Spinoza niet lang meer te leven had, aangezien zijn tuberculose met de dag zou verergeren.<sup id="cite_ref-80" class="reference"><a href="#cite_note-80"><span class="cite-bracket">[</span>80<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Op 21 februari stierf Spinoza, volgens zijn vrienden aan <a href="/wiki/Tuberculose" title="Tuberculose">tuberculose</a>.<sup id="cite_ref-81" class="reference"><a href="#cite_note-81"><span class="cite-bracket">[</span>81<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Aan deze ziekte leed hij volgens zijn biograaf Colerus zeker al twintig jaar, die schrijft dat hij door zijn ziekte "zeer mager" was.<sup id="cite_ref-82" class="reference"><a href="#cite_note-82"><span class="cite-bracket">[</span>82<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> In 1705 sprak Colerus met Spinoza's toenmalige hospes, die vertelde dat hij Spinoza's dood niet had zien aankomen. Spinoza zou niet bedlegerig zijn geweest, liep nog trappen en ze spraken de dag voor zijn dood nog geruime tijd met elkaar. Ook op de ochtend van wat Spinoza's sterfdag zou worden, waren er volgens de hospes geen aanwijzingen voor een naderend einde. Uiteindelijk stierf Spinoza die middag toen zijn arts Schuller op bezoek was.<sup id="cite_ref-83" class="reference"><a href="#cite_note-83"><span class="cite-bracket">[</span>83<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Spinoza werd op 25 februari begraven in een huurgraf in de <a href="/wiki/Nieuwe_Kerk_(Den_Haag)" title="Nieuwe Kerk (Den Haag)">Nieuwe Kerk</a> in Den Haag.<sup id="cite_ref-Reijen_84-0" class="reference"><a href="#cite_note-Reijen-84"><span class="cite-bracket">[</span>84<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Voor zijn laatste reis werden zes koetsen ingehuurd.<sup id="cite_ref-85" class="reference"><a href="#cite_note-85"><span class="cite-bracket">[</span>85<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Zijn graf werd na enige tijd geruimd. Vermoedelijk werden zijn overblijfselen, met die van andere graven, verstrooid in de buurt van de kerk. In 1927 werd een grafsteen geplaatst op het terrein waar zijn restanten mogelijk herbegraven zijn. In 1956 volgde op dezelfde plek een monument te zijner gedachtenis. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Veiling_nalatenschap">Veiling nalatenschap</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Benedictus_de_Spinoza&veaction=edit&section=17" title="Bewerk dit kopje: Veiling nalatenschap" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Benedictus_de_Spinoza&action=edit&section=17" title="De broncode bewerken van de sectie: Veiling nalatenschap"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Al zijn bezittingen werden op 4 november 1677 geveild.<sup id="cite_ref-Reijen_84-1" class="reference"><a href="#cite_note-Reijen-84"><span class="cite-bracket">[</span>84<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> De opbrengst bedroeg 430 gulden en dertien stuivers.<sup id="cite_ref-Colerus_86-0" class="reference"><a href="#cite_note-Colerus-86"><span class="cite-bracket">[</span>86<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> De inventarislijst is bewaard gebleven.<sup id="cite_ref-Reijen_84-2" class="reference"><a href="#cite_note-Reijen-84"><span class="cite-bracket">[</span>84<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Tot de goederen die geveild werden, behoorden instrumenten om glas te snijden, een bed, vier beddenlakens, een sprei, zeven hemden, vijf zakdoeken, twee rode gordijnen, een broek en een Turkse mantel. Ook boeken werden geveild. Zijn zilverwerk bestond uit twee zilveren gespen die twee gulden en tien stuivers opbrachten. Na aftrek van de verkoopkosten resteerden 390 gulden, veertien stuivers en acht penningen.<sup id="cite_ref-Colerus_86-1" class="reference"><a href="#cite_note-Colerus-86"><span class="cite-bracket">[</span>86<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Boekenkast">Boekenkast</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Benedictus_de_Spinoza&veaction=edit&section=18" title="Bewerk dit kopje: Boekenkast" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Benedictus_de_Spinoza&action=edit&section=18" title="De broncode bewerken van de sectie: Boekenkast"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Estudio_espinoza.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/28/Estudio_espinoza.jpg/260px-Estudio_espinoza.jpg" decoding="async" width="260" height="205" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/2/28/Estudio_espinoza.jpg 1.5x" data-file-width="375" data-file-height="295" /></a><figcaption>Kast met boeken in het Spinozahuis in Rijnsburg.</figcaption></figure> <p>Spinoza bezat bij zijn overlijden 160 boeken: 96 in het Latijn, 17 meertalig, 16 in het Spaans, 13 in het Nederlands en 10 in het Hebreeuws. De belangrijkste onderwerpen waren taalwetenschap, klassieke en eigentijdse gedichten, theologie, politieke theorie, wiskunde, natuurwetenschap en filosofie. </p><p>Spinoza bezat naast alle werken van Descartes en het meetkundig en rekenkundig verzamelwerk <a href="/wiki/Elementen_(Euclides)" title="Elementen (Euclides)">Elementen</a> van <a href="/wiki/Euclides_van_Alexandri%C3%AB" title="Euclides van Alexandrië">Euclides</a>, ook een verslag over een reis naar Spanje van de hand van <a href="/wiki/Cornelis_van_Aerssen_van_Sommelsdijck" title="Cornelis van Aerssen van Sommelsdijck">Cornelis van Aerssen van Sommelsdijck</a>, de <a href="/wiki/Epigram" title="Epigram">epigrammen</a> van <a href="/wiki/Marcus_Valerius_Martialis" title="Marcus Valerius Martialis">Marcus Valerius Martialis</a>, astronomische werken van <a href="/wiki/Philippus_Lansbergen" title="Philippus Lansbergen">Philippus Lansbergen</a>, een medisch boek van <a href="/wiki/Nicolaes_Tulp" title="Nicolaes Tulp">Nicolaes Tulp</a> en de <a href="/wiki/Institutie_(calvinisme)" title="Institutie (calvinisme)">Institutie</a> van <a href="/wiki/Johannes_Calvijn" title="Johannes Calvijn">Johannes Calvijn</a>. </p><p>In het <a href="/wiki/Museum_Het_Spinozahuis" title="Museum Het Spinozahuis">Spinozahuisje</a> in Rijnsburg is zijn boekenkast gereconstrueerd. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Postume_werken"><i>Postume werken</i></h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Benedictus_de_Spinoza&veaction=edit&section=19" title="Bewerk dit kopje: Postume werken" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Benedictus_de_Spinoza&action=edit&section=19" title="De broncode bewerken van de sectie: Postume werken"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Zijn lessenaar, met daarin zijn voltooide en onvoltooide manuscripten, werd vlak na zijn dood naar de uitgever <a href="/w/index.php?title=Jan_Riewertsz&action=edit&redlink=1" class="new" title="Jan Riewertsz (de pagina bestaat niet)">Jan Riewertsz</a> gebracht. Vervolgens kwamen allereerst de <i><a href="/wiki/Opera_Posthuma" title="Opera Posthuma">Opera Posthuma</a></i> (Postume Werken) uit. Er waren twee uitgaven. Een in het Latijn en een in het Nederlands vertaald door <a href="/wiki/Jan_Hendrik_Glazemaker" title="Jan Hendrik Glazemaker">Jan Hendriksz. Glazemaker</a>. De boeken werden in het sterfjaar gedrukt en begin 1678 uitgebracht; de Nederlandstalige uitgave onder de titel <i>De Nagelate Schriften van B.d.S.</i> Het is in feite een weergave van zijn <i>Ethica</i>, aangevuld met een uitvoerige inleiding die na zijn dood door een van zijn vrienden geschreven werd. Een verbod op publicatie door de <a href="/wiki/Staten_van_Holland_en_West-Friesland" title="Staten van Holland en West-Friesland">Staten van Holland</a>, die het werk <i>prophaen, Atheistisch ende blasphemant</i> (ontheiligend, goddeloos en godslasterlijk) vonden, heeft de verspreiding niet kunnen tegenhouden. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Filosofie,_theologie,_politicologie,_psychologie_en_metafysica"><span id="Filosofie.2C_theologie.2C_politicologie.2C_psychologie_en_metafysica"></span>Filosofie, theologie, politicologie, psychologie en metafysica</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Benedictus_de_Spinoza&veaction=edit&section=20" title="Bewerk dit kopje: Filosofie, theologie, politicologie, psychologie en metafysica" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Benedictus_de_Spinoza&action=edit&section=20" title="De broncode bewerken van de sectie: Filosofie, theologie, politicologie, psychologie en metafysica"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Spinoza_Tractatus_Theologico-Politicus.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/92/Spinoza_Tractatus_Theologico-Politicus.jpg/260px-Spinoza_Tractatus_Theologico-Politicus.jpg" decoding="async" width="260" height="383" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/92/Spinoza_Tractatus_Theologico-Politicus.jpg/390px-Spinoza_Tractatus_Theologico-Politicus.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/9/92/Spinoza_Tractatus_Theologico-Politicus.jpg 2x" data-file-width="437" data-file-height="644" /></a><figcaption>Titelblad van de <i><a href="/wiki/Tractatus_Theologico-Politicus" class="mw-redirect" title="Tractatus Theologico-Politicus">Tractatus Theologico-Politicus</a></i> 1670, 1677.</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Spinoza_Ethica.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ef/Spinoza_Ethica.jpg/260px-Spinoza_Ethica.jpg" decoding="async" width="260" height="369" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ef/Spinoza_Ethica.jpg/390px-Spinoza_Ethica.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ef/Spinoza_Ethica.jpg/520px-Spinoza_Ethica.jpg 2x" data-file-width="976" data-file-height="1385" /></a><figcaption>Titelblad van de <i>Ethica</i>, 1677.</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Benedictus_de_Spinoza_-_Epistolae_-_title_page,_1677.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/10/Benedictus_de_Spinoza_-_Epistolae_-_title_page%2C_1677.jpg/260px-Benedictus_de_Spinoza_-_Epistolae_-_title_page%2C_1677.jpg" decoding="async" width="260" height="318" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/10/Benedictus_de_Spinoza_-_Epistolae_-_title_page%2C_1677.jpg/390px-Benedictus_de_Spinoza_-_Epistolae_-_title_page%2C_1677.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/10/Benedictus_de_Spinoza_-_Epistolae_-_title_page%2C_1677.jpg/520px-Benedictus_de_Spinoza_-_Epistolae_-_title_page%2C_1677.jpg 2x" data-file-width="750" data-file-height="917" /></a><figcaption>Postume brievenuitgave, <i>Epistolae</i>, 1677.</figcaption></figure> <p>Vanaf het midden van de 17e eeuw hield intellectueel Europa zich bezig met wat waar is in de <a href="/wiki/Bijbel_(christendom)" title="Bijbel (christendom)">Bijbel</a>. In 1655 publiceerde <a href="/wiki/Isaac_La_Peyr%C3%A8re" title="Isaac La Peyrère">Isaac La Peyrère</a> in Amsterdam zijn ideeën over de geschiedenis en trok daarbij de juistheid van de Bijbel in twijfel.<sup id="cite_ref-87" class="reference"><a href="#cite_note-87"><span class="cite-bracket">[</span>87<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <a href="/wiki/Athanasius_Kircher" title="Athanasius Kircher">Athanasius Kircher</a> vroeg zich af of er ook vóór de zondvloed <a href="/wiki/Regenboog_(optica)" title="Regenboog (optica)">regenbogen</a> waren. Spinoza hield zich meer op natuurkundige wijze bezig met het verschijnsel regenboog, dat eerst na het ontdekken van de brekingswetten van <a href="/wiki/Wet_van_Snellius" title="Wet van Snellius">Snellius</a> goed verklaard kon worden. In de jaren 1663-1666 sprak Spinoza met <a href="/wiki/Christiaan_Huygens" title="Christiaan Huygens">Christiaan Huygens</a> over het verschijnsel, evenals over <a href="/wiki/Kans_(kansrekening)" title="Kans (kansrekening)">waarschijnlijkheid</a> en <a href="/wiki/Kansrekening" title="Kansrekening">kansrekening</a>.<sup id="cite_ref-88" class="reference"><a href="#cite_note-88"><span class="cite-bracket">[</span>88<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Spinoza's denken combineert <a href="/wiki/Ren%C3%A9_Descartes" title="René Descartes">cartesiaanse</a> <a href="/wiki/Metafysica" title="Metafysica">metafysische</a> en <a href="/wiki/Kennistheorie" title="Kennistheorie">epistemologische</a> principes met elementen uit het oude <a href="/wiki/Stoa" title="Stoa">stoïcisme</a>, de middeleeuwse <a href="/wiki/Scholastiek" title="Scholastiek">scholastiek</a> en het joodse rationalisme tot een zeer origineel systeem. Zijn naturalistische opvattingen over God, de wereld, de mens en de kennis dienen om een morele filosofie te funderen, gericht op de controle van de hartstochten, wat leidt tot deugd en geluk.<sup id="cite_ref-89" class="reference"><a href="#cite_note-89"><span class="cite-bracket">[</span>89<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Hij beschouwde de mens als een door de natuur begiftigd wezen, dat zelf de vrijheid heeft om zijn talenten al dan niet verder te ontwikkelen. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Het_monisme">Het monisme</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Benedictus_de_Spinoza&veaction=edit&section=21" title="Bewerk dit kopje: Het monisme" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Benedictus_de_Spinoza&action=edit&section=21" title="De broncode bewerken van de sectie: Het monisme"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Spinoza vond dat de filosofie van Descartes een groot probleem had. Descartes beschreef het <a href="/wiki/Dualisme" title="Dualisme">dualisme</a> met God als oneindige onafhankelijke substantie. Daaronder vielen de eindige substanties van het lichaam (uitgebreidheid) en de geest. Deze stonden los van elkaar, maar in de filosofie van Descartes kwamen ze samen in <a href="/wiki/Pijnappelklier" title="Pijnappelklier">pijnappelklier</a> in de <a href="/wiki/Hersenen" title="Hersenen">hersenen</a>. Spinoza nam dit idee over, maar liet de eindige lichamelijke en geestelijke substantie vallen binnen de grote oneindige substantie die hij God noemde. Geest en lichaam noemde hij attributen (eigenschappen) van de substantie. Het totaal aantal attributen is oneindig. De mens heeft alleen maar zicht op de uitgebreidheid (het materiële, ofwel het lichamelijke, waar ook het universum onder valt) en de geest (het menselijk bewustzijn). De oneindige substantie noemde Spinoza "natuur". Er is een onderscheid tussen de scheppende natuur (natura naturans) en de geschapen natuur (natura naturata). Zowel het menselijke bewustzijn als het lichaam kunnen worden gezien als goddelijke energie. Dus als je iets doet, dan werken geest en lichaam parallel samen, al is het maar een deel van het hele proces. Zo volgt alles een goddelijk plan. Zo is er ook geen vrije wil. De enige manier om vrijheid te verkrijgen is door je als mens te accepteren wie je bent en jezelf te leren kennen met al je emoties. De rede helpt om de driften van het egoïsme te overwinnen. Dit is een onderdeel van het kennen van God en een toenemend inzicht in de totale samenhang van Gods wil. Het liefhebben van God (amor Dei intellectualis) geeft de mens de ware vrijheid en maakt de mens het gelukkigst<sup id="cite_ref-90" class="reference"><a href="#cite_note-90"><span class="cite-bracket">[</span>90<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Theologisch-politiek_traktaat"><i>Theologisch-politiek traktaat</i></h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Benedictus_de_Spinoza&veaction=edit&section=22" title="Bewerk dit kopje: Theologisch-politiek traktaat" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Benedictus_de_Spinoza&action=edit&section=22" title="De broncode bewerken van de sectie: Theologisch-politiek traktaat"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="hatnote" style="margin-bottom:0.5em; padding:0.5em 0 0.5em 1.6em; font-size:95%;" role="note"><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/15px-1rightarrow_blue.svg.png" decoding="async" width="15" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/23px-1rightarrow_blue.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/30px-1rightarrow_blue.svg.png 2x" data-file-width="480" data-file-height="480" /></span></span> <i>Zie <a href="/wiki/Tractatus_theologico-politicus" title="Tractatus theologico-politicus">Tractatus theologico-politicus</a> voor het hoofdartikel over dit onderwerp.</i></div> <p>Het <i><a href="/wiki/Tractatus_theologico-politicus" title="Tractatus theologico-politicus">Tractatus theologico-politicus</a></i> (<i>Theologisch-Politiek Traktaat</i>) verscheen anoniem tijdens Spinoza's leven in 1670. Hij gaf hierin een van de eerste logische analyses van de Bijbel. Dit werk heeft grote invloed gehad op de <a href="/wiki/Politieke_filosofie" title="Politieke filosofie">politieke filosofie</a> en het denken over de tolerantie. In het <i>Theologisch-Politiek Traktaat</i> pleitte Spinoza voor volledige <a href="/wiki/Vrijheid_van_meningsuiting" title="Vrijheid van meningsuiting">vrijheid van meningsuiting</a> en <a href="/wiki/Godsdienstvrijheid" title="Godsdienstvrijheid">godsdienstvrijheid</a>, dit in tegenstelling tot veel van zijn tijdgenoten. Spinoza verdedigde, tezamen met <a href="/wiki/John_Locke_(filosoof)" title="John Locke (filosoof)">John Locke</a>, op principiële gronden de <a href="/wiki/Tolerantie_(maatschappij)" title="Tolerantie (maatschappij)">tolerantie</a>. Hij schreef het tijdens het <a href="/wiki/Eerste_Stadhouderloze_Tijdperk" title="Eerste Stadhouderloze Tijdperk">Eerste Stadhouderloze Tijdperk</a> (1650-1672) toen de druk van de <a href="/wiki/Orangisme_(Republiek)" title="Orangisme (Republiek)">orangisten</a> op de <a href="/wiki/Staatsen" title="Staatsen">staatsen</a> toenam. In dat licht spreekt hij zich uit tegen het <a href="/wiki/Recht_van_opstand" title="Recht van opstand">recht van opstand</a> en voor behoud van de <a href="/wiki/Status_quo_(toestand)" title="Status quo (toestand)">status quo</a>. Spinoza sloot dit boek af met een prijzende beschouwing over de vrijheid die Amsterdam zijn burgers biedt. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Ethica"><i>Ethica</i></h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Benedictus_de_Spinoza&veaction=edit&section=23" title="Bewerk dit kopje: Ethica" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Benedictus_de_Spinoza&action=edit&section=23" title="De broncode bewerken van de sectie: Ethica"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="hatnote" style="margin-bottom:0.5em; padding:0.5em 0 0.5em 1.6em; font-size:95%;" role="note"><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/15px-1rightarrow_blue.svg.png" decoding="async" width="15" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/23px-1rightarrow_blue.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/30px-1rightarrow_blue.svg.png 2x" data-file-width="480" data-file-height="480" /></span></span> <i>Zie <a href="/wiki/Ethica_(Spinoza)" title="Ethica (Spinoza)">Ethica (Spinoza)</a> voor het hoofdartikel over dit onderwerp.</i></div> <p>Zijn levenswerk is de <a href="/wiki/Ethica_(Spinoza)" title="Ethica (Spinoza)"><i>Ethica ordine geometrico demonstrata</i></a>. Het werd na zijn dood uitgegeven in zijn sterfjaar 1677. Hoewel <a href="/wiki/Ethiek" title="Ethiek">ethiek</a> het hoofdonderwerp is, begint het werk met een uitgebreide uiteenzetting van Spinoza's <a href="/wiki/Metafysica" title="Metafysica">metafysica</a>. In navolging van Descartes ging Spinoza uit van het idee dat de <a href="/wiki/Wiskunde" title="Wiskunde">wiskunde</a> een voorbeeld voor de filosofie is. Maar anders dan Descartes deed, volgt Spinoza in het gehele werk de <a href="/wiki/Axiomatische_methode" title="Axiomatische methode">'meetkundige' methode</a>, in navolging van <a href="/wiki/Euclides_van_Alexandri%C3%AB" title="Euclides van Alexandrië">Euclides'</a> <a href="/wiki/Elementen_(Euclides)" title="Elementen (Euclides)"><i>Elementen</i></a>: <a href="/wiki/Definitie" title="Definitie">definities</a>, <a href="/wiki/Axioma" title="Axioma">axioma</a>'s, <a href="/wiki/Stelling_(wiskunde)" title="Stelling (wiskunde)">stellingen</a>, <a href="/wiki/Wiskundig_bewijs" title="Wiskundig bewijs">bewijzen</a> en gevolgtrekkingen. </p><p>De <i>Ethica</i> bestaat uit vijf delen: </p> <ol><li>God</li> <li>Over aard en oorsprong van de geest</li> <li>Over oorsprong en aard der aandoeningen</li> <li>Over de menselijke knechtschap of de macht der aandoeningen</li> <li>Over de macht van het verstand of de menselijke vrijheid</li></ol> <p>Spinoza ging ervan uit dat <a href="/wiki/God_(algemeen)" title="God (algemeen)">God</a> één <i><a href="/wiki/Substantie" title="Substantie">substantie</a></i> (oerbeginsel) is, oneindig is en door hem begrepen als datgene wat op zichzelf bestaat en uit zichzelf moet worden begrepen.<sup id="cite_ref-Ethica_91-0" class="reference"><a href="#cite_note-Ethica-91"><span class="cite-bracket">[</span>91<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Het is zijn eigen oorzaak en wordt gelijkgesteld aan de hele natuur dus dode en levende natuur samen, de natuurwetten, de geestelijke wetten en veel meer. De <a href="/wiki/Attribuut_(filosofie)" title="Attribuut (filosofie)"><i>attributen</i></a> (kenmerken) van deze substantie zijn oneindig in aantal. Van dit oneindige aantal attributen kent de mens echter er slechts twee, namelijk <i>denken</i> en <i>uitgebreidheid</i> (materie van het lichaam). De afzonderlijke dingen zijn <i><a href="/wiki/Modus_(filosofie)" title="Modus (filosofie)">modi</a></i> (uitdrukkingsvormen) van deze substantie. </p><p>Om de verschillende rollen van 'natuur' te verduidelijken, onderscheidde Spinoza <i>natura naturans</i> - de scheppende natuur - en <i>natura naturata</i> - de geschapen, ontstane natuur. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Spinozisme_versus_atheïsme_en_theïsme"><span id="Spinozisme_versus_athe.C3.AFsme_en_the.C3.AFsme"></span>Spinozisme versus atheïsme en theïsme</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Benedictus_de_Spinoza&veaction=edit&section=24" title="Bewerk dit kopje: Spinozisme versus atheïsme en theïsme" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Benedictus_de_Spinoza&action=edit&section=24" title="De broncode bewerken van de sectie: Spinozisme versus atheïsme en theïsme"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Titelpagina_van_%E2%80%99t_Mom-ansicht_der_Atheistery_afgerukt_door_een_verhandeling_van_den_aangeboren_stand_der_menschen.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b1/Titelpagina_van_%E2%80%99t_Mom-ansicht_der_Atheistery_afgerukt_door_een_verhandeling_van_den_aangeboren_stand_der_menschen.jpg/260px-Titelpagina_van_%E2%80%99t_Mom-ansicht_der_Atheistery_afgerukt_door_een_verhandeling_van_den_aangeboren_stand_der_menschen.jpg" decoding="async" width="260" height="364" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b1/Titelpagina_van_%E2%80%99t_Mom-ansicht_der_Atheistery_afgerukt_door_een_verhandeling_van_den_aangeboren_stand_der_menschen.jpg/390px-Titelpagina_van_%E2%80%99t_Mom-ansicht_der_Atheistery_afgerukt_door_een_verhandeling_van_den_aangeboren_stand_der_menschen.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/b/b1/Titelpagina_van_%E2%80%99t_Mom-ansicht_der_Atheistery_afgerukt_door_een_verhandeling_van_den_aangeboren_stand_der_menschen.jpg 2x" data-file-width="517" data-file-height="723" /></a><figcaption>Titelblad van <i>t'Mom-aensicht der atheistery afgerukt door een verhandeling..... </i> is een aanval op het werk van Spinoza door <a href="/wiki/Adriaen_Verwer" title="Adriaen Verwer">Adriaen Verwer</a></figcaption></figure> <p>Er bestaan meerdere interpretaties over de religieuze opvattingen van Spinoza. Voor sommigen is Spinoza een boegbeeld van het <a href="/wiki/Athe%C3%AFsme" title="Atheïsme">atheïsme</a>, volgens anderen eerder van het <a href="/wiki/Panthe%C3%AFsme" title="Pantheïsme">pantheïsme</a>. De basis van zijn stelsel is zijn neutraal <a href="/wiki/Monisme_(filosofie)" title="Monisme (filosofie)">monistische</a> godsopvatting. Spinoza had een heel ander godsbegrip dan de drie <a href="/wiki/Monothe%C3%AFsme" title="Monotheïsme">monotheïstische</a> <a href="/wiki/Religie" title="Religie">religies</a>. Volgens Spinoza was God niet de schepper van de wereld, maar de wereld een onderdeel van het goddelijke.<sup id="cite_ref-92" class="reference"><a href="#cite_note-92"><span class="cite-bracket">[</span>92<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Wonderen zijn volgens Spinoza niet het bewijs van goddelijke macht, maar van menselijke <a href="/wiki/Onwetendheid" title="Onwetendheid">onwetendheid</a>. Spinoza vond dat de aanwezigheid van God niet bewezen wordt door wonderen, maar door de orde in de natuur. Als we de oorzaken van ons handelen niet kennen, spreken we over de <a href="/wiki/Vrije_wil" title="Vrije wil">vrije wil</a>, maar voor Spinoza was dit een gevolg van onwetendheid. Volgens Spinoza is onwetendheid het voornaamste obstakel bij het nastreven van een deugdzaam leven, niet <a href="/wiki/Ego%C3%AFsme" title="Egoïsme">egoïsme</a>.<sup id="cite_ref-93" class="reference"><a href="#cite_note-93"><span class="cite-bracket">[</span>93<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Goed en kwaad moeten volgens hem beschouwd worden als gelijkwaardig aan gezond en ongezond. Overgaan van passiviteit naar activiteit is volgens Spinoza altijd overweldigend, bevrijdend en vreugdevol. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Invloed_van_het_spinozisme">Invloed van het spinozisme</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Benedictus_de_Spinoza&veaction=edit&section=25" title="Bewerk dit kopje: Invloed van het spinozisme" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Benedictus_de_Spinoza&action=edit&section=25" title="De broncode bewerken van de sectie: Invloed van het spinozisme"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Bayle_dictionnaire_1696.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/97/Bayle_dictionnaire_1696.jpg/260px-Bayle_dictionnaire_1696.jpg" decoding="async" width="260" height="360" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/97/Bayle_dictionnaire_1696.jpg/390px-Bayle_dictionnaire_1696.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/97/Bayle_dictionnaire_1696.jpg/520px-Bayle_dictionnaire_1696.jpg 2x" data-file-width="600" data-file-height="831" /></a><figcaption>Tweede druk van <a href="/wiki/Pierre_Bayle" title="Pierre Bayle">Bayles</a> Encyclopedie, waarin opvallend veel aandacht werd besteed aan Spinoza. 1702, Rotterdam.</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Spinoza_in_levensgevaar.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Spinoza_in_levensgevaar.jpg/260px-Spinoza_in_levensgevaar.jpg" decoding="async" width="260" height="384" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Spinoza_in_levensgevaar.jpg/390px-Spinoza_in_levensgevaar.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/b/b4/Spinoza_in_levensgevaar.jpg 2x" data-file-width="406" data-file-height="600" /></a><figcaption><i>Spinoza in levensgevaar, te Amsterdam</i>. Een van de mythes is de overval op Spinoza bij de oude <a href="/wiki/Portugees-Isra%C3%ABlietische_Synagoge" title="Portugees-Israëlietische Synagoge">Portugese synagoge</a>. Op de afbeelding staat de nieuwe synagoge, die pas in 1675 in gebruik werd genomen. Uit <i>Historie der Joden, vervolg op Flavius Josephus</i>, 1784.</figcaption></figure> <p>Het genootschap <i><a href="/wiki/Nil_Volentibus_Arduum" title="Nil Volentibus Arduum">Nil Volentibus Arduum</a></i> (Latijn voor 'niets is moeilijk voor hen die willen') was een roemrucht gezelschap van intellectuelen, opgericht in Amsterdam in 1669, naar het voorbeeld van de <i><a href="/wiki/Acad%C3%A9mie_fran%C3%A7aise" title="Académie française">Académie française</a></i>. Het was mede opgericht om onder de dekmantel van een cultureel gezelschap vrijelijk te kunnen discussiëren over de spinozistische filosofie, die zij wilde verspreiden. </p><p>Door wat bekend is geworden als de <a href="/w/index.php?title=Panthe%C3%AFsmestrijd&action=edit&redlink=1" class="new" title="Pantheïsmestrijd (de pagina bestaat niet)">pantheïsmestrijd</a>, kwam Spinoza's filosofie eind <a href="/wiki/18e_eeuw" title="18e eeuw">18e eeuw</a> binnen Europa opnieuw in de belangstelling. De Duitse filosoof <a href="/wiki/Friedrich_Heinrich_Jacobi" title="Friedrich Heinrich Jacobi">Jacobi</a> schreef in 1785 dat bij leven de in Duitsland zeer bekende schrijver en dichter <a href="/wiki/Gotthold_Ephraim_Lessing" title="Gotthold Ephraim Lessing">Lessing</a> tegenover hem bekend had dat hij een volgeling was van Spinoza's gedachtegoed. Het riep heftige discussies op, met als gevolg dat Spinoza's geschriften invloed hadden op het <a href="/wiki/Duits_idealisme" title="Duits idealisme">Duits idealisme</a> en de Duitse <a href="/wiki/Romantiek_(stroming)" title="Romantiek (stroming)">romantiek</a>. Rond 1800 was de belangstelling voor Spinoza's werk dusdanig groot dat er in 1802 voor het eerst een uitgave van zijn verzameld werk gepubliceerd werd.<sup id="cite_ref-Steenbakkers,_Piet_1999/2000_77-1" class="reference"><a href="#cite_note-Steenbakkers,_Piet_1999/2000-77"><span class="cite-bracket">[</span>77<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Veel grote filosofen na Spinoza, zoals <a href="/wiki/Georg_Wilhelm_Friedrich_Hegel" title="Georg Wilhelm Friedrich Hegel">Hegel</a>, <a href="/wiki/Friedrich_Nietzsche" title="Friedrich Nietzsche">Nietzsche</a><sup id="cite_ref-94" class="reference"><a href="#cite_note-94"><span class="cite-bracket">[</span>94<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> en <a href="/wiki/Johann_Wolfgang_von_Goethe" title="Johann Wolfgang von Goethe">Goethe</a>, hebben hem op een voetstuk geplaatst. De Nederlandse schrijver <a href="/wiki/Eduard_Douwes_Dekker" title="Eduard Douwes Dekker">Multatuli</a> uitte zijn waardering in de volgende dichtregels: </p> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r58633982">.mw-parser-output .cquote{margin:1.5em 0;padding:0 50px;display:table;position:relative;border-left:none}.mw-parser-output .cquote>:nth-last-child(2){margin-bottom:0}.mw-parser-output .cquote-cite{position:relative;margin:20px -40px 0;text-align:right;font-size:90%}.mw-parser-output .cquote-cite-leeg{margin-top:0}.mw-parser-output .cquote>:first-child::before,.mw-parser-output .cquote-cite::after{color:#B2B7F2;font-size:42px;font-family:"Times New Roman",Times,serif;font-weight:bold;position:absolute}.mw-parser-output .cquote>:first-child::before{content:"“";left:10px;top:-19px}.mw-parser-output .cquote-cite::after{content:"”";right:0;top:-53px;height:0}.mw-parser-output .cquote-cite-leeg::after{top:-33px}</style> <blockquote class="cquote"> <p>Zeker ben ik van Spinoza's familie...<br />en heb ik vaders neus niet regt,<br />'k heb toch een hart als hy. </p> <div class="cquote-cite">— Multatuli<sup id="cite_ref-95" class="reference"><a href="#cite_note-95"><span class="cite-bracket">[</span>95<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></div> </blockquote> <p>Ook <a href="/wiki/Albert_Einstein" title="Albert Einstein">Albert Einstein</a> bewonderde hem en vond aansluiting bij zijn abstracte godsbeeld. <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r58633982"> </p> <blockquote class="cquote"> <p>Ik geloof in de God van Spinoza, die zichzelf openbaart in de wetmatige harmonie van het heelal, en niet in een God die zich bemoeit met het lot en de handelingen van mensen. </p> <div class="cquote-cite cquote-cite-leeg"></div> </blockquote> <p>Dat liet Einstein weten, nadat hij in Rijnsburg het Spinozahuis had bezocht. In 1920 schreef hij een gedicht getiteld "<i>Zu Spinozas Ethik</i>". </p><p>In de 20e eeuw zijn er twee bloeiperioden van het spinozisme aan te wijzen. De eerste was een Spinozacultus in de <a href="/wiki/Weimarrepubliek" title="Weimarrepubliek">Weimarrepubliek</a>, in de <a href="/wiki/1920-1929" title="1920-1929">jaren 20</a>. Deze dient gezien te worden in de context van het toenemende <a href="/wiki/Antisemitisme" title="Antisemitisme">antisemitisme</a>. Bij het begin van de <a href="/wiki/Tweede_Wereldoorlog" title="Tweede Wereldoorlog">Tweede Wereldoorlog</a> werd het eerste bloeimoment de kop ingedrukt. In Frankrijk was het werk van Spinoza ook invloedrijk onder een reeks Franse filosofen zoals <a href="/wiki/L%C3%A9on_Brunschvicg" title="Léon Brunschvicg">Léon Brunschvicg</a> en <a href="/wiki/Jean_Cavaill%C3%A8s" title="Jean Cavaillès">Jean Cavaillès</a>.<sup id="cite_ref-96" class="reference"><a href="#cite_note-96"><span class="cite-bracket">[</span>96<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> De tweede periode trad op na die oorlog, toen Spinoza een populair studieobject werd voor de Franse <a href="/wiki/Marxisme" title="Marxisme">marxisten</a>, onder wie <a href="/wiki/Louis_Althusser" title="Louis Althusser">Louis Althusser</a>, <a href="/wiki/%C3%89tienne_Balibar" title="Étienne Balibar">Étienne Balibar</a>, <a href="/wiki/Pierre_Macherey" title="Pierre Macherey">Pierre Macherey</a> en de Italiaan <a href="/wiki/Antonio_Negri" title="Antonio Negri">Antonio Negri</a>. Ook in het denken van <a href="/wiki/Gilles_Deleuze" title="Gilles Deleuze">Gilles Deleuze</a> en <a href="/wiki/Alain_Badiou" title="Alain Badiou">Alain Badiou</a> is de invloed van Spinoza voelbaar. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Canon_van_Nederland">Canon van Nederland</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Benedictus_de_Spinoza&veaction=edit&section=26" title="Bewerk dit kopje: Canon van Nederland" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Benedictus_de_Spinoza&action=edit&section=26" title="De broncode bewerken van de sectie: Canon van Nederland"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Spinoza is in 2007 opgenomen in de <a href="/wiki/Canon_van_Nederland" title="Canon van Nederland">Canon van Nederland</a>. Het is een van de vijftig thema's die niet mogen ontbreken in de geschiedenisles op een Nederlandse <a href="/wiki/Onderwijs" title="Onderwijs">school</a>. Sommige christelijke scholen wilden Spinoza vervangen door een christelijk denker. </p> <ul class="gallery mw-gallery-traditional"> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Bestand:Denhaag_kunstwerk_spinoza.jpg" class="mw-file-description" title="Frédéric Hexamer, Standbeeld van Spinoza, 1880, Paviljoensgracht 72, Den Haag."><img alt="Frédéric Hexamer, Standbeeld van Spinoza, 1880, Paviljoensgracht 72, Den Haag." src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/de/Denhaag_kunstwerk_spinoza.jpg/92px-Denhaag_kunstwerk_spinoza.jpg" decoding="async" width="92" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/de/Denhaag_kunstwerk_spinoza.jpg/139px-Denhaag_kunstwerk_spinoza.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/de/Denhaag_kunstwerk_spinoza.jpg/185px-Denhaag_kunstwerk_spinoza.jpg 2x" data-file-width="1388" data-file-height="1800" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/w/index.php?title=Fr%C3%A9d%C3%A9ric_Hexamer&action=edit&redlink=1" class="new" title="Frédéric Hexamer (de pagina bestaat niet)">Frédéric Hexamer</a>, <i><a href="/wiki/Standbeeld_van_Spinoza" title="Standbeeld van Spinoza">Standbeeld van Spinoza</a></i>, 1880, Paviljoensgracht 72, Den Haag.</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Bestand:Spinoza-statue-the-hague.jpg" class="mw-file-description" title="Close-up van het standbeeld in Den Haag."><img alt="Close-up van het standbeeld in Den Haag." src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/23/Spinoza-statue-the-hague.jpg/120px-Spinoza-statue-the-hague.jpg" decoding="async" width="120" height="68" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/23/Spinoza-statue-the-hague.jpg/180px-Spinoza-statue-the-hague.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/23/Spinoza-statue-the-hague.jpg/240px-Spinoza-statue-the-hague.jpg 2x" data-file-width="768" data-file-height="432" /></a></span></div> <div class="gallerytext">Close-up van het standbeeld in Den Haag.</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Bestand:Spinoza_by_M.Antokolsky_(GRM).jpg" class="mw-file-description" title="Spinoza door Mark Antokolsky[97] in de Hermitage (Sint-Petersburg), 1881."><img alt="Spinoza door Mark Antokolsky[97] in de Hermitage (Sint-Petersburg), 1881." src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/32/Spinoza_by_M.Antokolsky_%28GRM%29.jpg/79px-Spinoza_by_M.Antokolsky_%28GRM%29.jpg" decoding="async" width="79" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/32/Spinoza_by_M.Antokolsky_%28GRM%29.jpg/118px-Spinoza_by_M.Antokolsky_%28GRM%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/32/Spinoza_by_M.Antokolsky_%28GRM%29.jpg/158px-Spinoza_by_M.Antokolsky_%28GRM%29.jpg 2x" data-file-width="1054" data-file-height="1599" /></a></span></div> <div class="gallerytext">Spinoza door Mark Antokolsky<sup id="cite_ref-97" class="reference"><a href="#cite_note-97"><span class="cite-bracket">[</span>97<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> in de <a href="/wiki/Hermitage_(Sint-Petersburg)" title="Hermitage (Sint-Petersburg)">Hermitage (Sint-Petersburg)</a>, 1881.</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Bestand:Spinoza_met_Lyceum.JPG" class="mw-file-description" title="Hildo Krop, Spinozabeeld voor het Spinoza Lyceum, 1959, Peter van Anrooystraat, Amsterdam-Zuid"><img alt="Hildo Krop, Spinozabeeld voor het Spinoza Lyceum, 1959, Peter van Anrooystraat, Amsterdam-Zuid" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/92/Spinoza_met_Lyceum.JPG/120px-Spinoza_met_Lyceum.JPG" decoding="async" width="120" height="80" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/92/Spinoza_met_Lyceum.JPG/180px-Spinoza_met_Lyceum.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/92/Spinoza_met_Lyceum.JPG/240px-Spinoza_met_Lyceum.JPG 2x" data-file-width="1280" data-file-height="848" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/wiki/Hildo_Krop" title="Hildo Krop">Hildo Krop</a>, <i>Spinozabeeld voor het <a href="/wiki/Spinoza_Lyceum" title="Spinoza Lyceum">Spinoza Lyceum</a></i>, 1959, <a href="/wiki/Peter_van_Anrooystraat" title="Peter van Anrooystraat">Peter van Anrooystraat</a>, <a href="/wiki/Amsterdam-Zuid" title="Amsterdam-Zuid">Amsterdam-Zuid</a></div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Bestand:Benedictus_de_Spinoza_Rudolf_Roth_Park_tLoo_Voorburg.jpg" class="mw-file-description" title="Rudolf Roth, Beeld van Spinoza in Park 't Loo, 1964, Voorburg."><img alt="Rudolf Roth, Beeld van Spinoza in Park 't Loo, 1964, Voorburg." src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7a/Benedictus_de_Spinoza_Rudolf_Roth_Park_tLoo_Voorburg.jpg/80px-Benedictus_de_Spinoza_Rudolf_Roth_Park_tLoo_Voorburg.jpg" decoding="async" width="80" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7a/Benedictus_de_Spinoza_Rudolf_Roth_Park_tLoo_Voorburg.jpg/119px-Benedictus_de_Spinoza_Rudolf_Roth_Park_tLoo_Voorburg.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7a/Benedictus_de_Spinoza_Rudolf_Roth_Park_tLoo_Voorburg.jpg/159px-Benedictus_de_Spinoza_Rudolf_Roth_Park_tLoo_Voorburg.jpg 2x" data-file-width="2848" data-file-height="4288" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/w/index.php?title=Rudolf_Roth&action=edit&redlink=1" class="new" title="Rudolf Roth (de pagina bestaat niet)">Rudolf Roth</a>, <i>Beeld van Spinoza in Park 't Loo</i>, 1964, <a href="/wiki/Voorburg_(Zuid-Holland)" title="Voorburg (Zuid-Holland)">Voorburg</a>.</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Bestand:Spinoza_-_Rijnsburg_(Katwijk).JPG" class="mw-file-description" title="Spinoza Rijnsburg (Katwijk) door Gerard Brouwer, 1993."><img alt="Spinoza Rijnsburg (Katwijk) door Gerard Brouwer, 1993." src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6c/Spinoza_-_Rijnsburg_%28Katwijk%29.JPG/120px-Spinoza_-_Rijnsburg_%28Katwijk%29.JPG" decoding="async" width="120" height="90" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6c/Spinoza_-_Rijnsburg_%28Katwijk%29.JPG/180px-Spinoza_-_Rijnsburg_%28Katwijk%29.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6c/Spinoza_-_Rijnsburg_%28Katwijk%29.JPG/240px-Spinoza_-_Rijnsburg_%28Katwijk%29.JPG 2x" data-file-width="2560" data-file-height="1920" /></a></span></div> <div class="gallerytext">Spinoza Rijnsburg (Katwijk) door <a href="/wiki/Gerard_Brouwer" title="Gerard Brouwer">Gerard Brouwer</a>, 1993.</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Bestand:Spinoza_Nicolas_Dings_Zwanenburgwal_Amsterdam.JPG" class="mw-file-description" title="Nicolas Dings, Het Spinozamonument bij de Stopera, 2008, Zwanenburgwal, Amsterdam. Het citaat op de sokkel luidt: ‘Het doel van de staat is de vrijheid’.[98] De icosaëder staat volgens de kunstenaar symbool voor het denken van Spinoza: het universum als model, geslepen door de menselijke geest."><img alt="Nicolas Dings, Het Spinozamonument bij de Stopera, 2008, Zwanenburgwal, Amsterdam. Het citaat op de sokkel luidt: ‘Het doel van de staat is de vrijheid’.[98] De icosaëder staat volgens de kunstenaar symbool voor het denken van Spinoza: het universum als model, geslepen door de menselijke geest." src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/43/Spinoza_Nicolas_Dings_Zwanenburgwal_Amsterdam.JPG/104px-Spinoza_Nicolas_Dings_Zwanenburgwal_Amsterdam.JPG" decoding="async" width="104" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/43/Spinoza_Nicolas_Dings_Zwanenburgwal_Amsterdam.JPG/156px-Spinoza_Nicolas_Dings_Zwanenburgwal_Amsterdam.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/43/Spinoza_Nicolas_Dings_Zwanenburgwal_Amsterdam.JPG/209px-Spinoza_Nicolas_Dings_Zwanenburgwal_Amsterdam.JPG 2x" data-file-width="1864" data-file-height="2144" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/wiki/Nicolas_Dings" title="Nicolas Dings">Nicolas Dings</a>, <i>Het <a href="/wiki/Spinozamonument" title="Spinozamonument">Spinozamonument</a> bij de <a href="/wiki/Stopera" title="Stopera">Stopera</a></i>, 2008, <a href="/wiki/Zwanenburgwal" title="Zwanenburgwal">Zwanenburgwal</a>, Amsterdam. Het citaat op de sokkel luidt: ‘Het doel van de staat is de vrijheid’.<sup id="cite_ref-98" class="reference"><a href="#cite_note-98"><span class="cite-bracket">[</span>98<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> De <a href="/wiki/Icosa%C3%ABder" class="mw-redirect" title="Icosaëder">icosaëder</a> staat volgens de kunstenaar symbool voor het denken van Spinoza: het universum als model, geslepen door de menselijke geest.</div> </li> </ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Wetenswaardigheden">Wetenswaardigheden</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Benedictus_de_Spinoza&veaction=edit&section=27" title="Bewerk dit kopje: Wetenswaardigheden" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Benedictus_de_Spinoza&action=edit&section=27" title="De broncode bewerken van de sectie: Wetenswaardigheden"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li>Naar Spinoza is de <a href="/wiki/Spinozapremie" title="Spinozapremie">Spinozapremie</a> vernoemd, de hoogste Nederlandse wetenschapsprijs.</li> <li>De <a href="/wiki/Spinozalens" title="Spinozalens">Spinozalens</a> is de naam van een internationale onderscheiding die vernoemd is naar Benedictus de Spinoza. De prijs is voor een persoon die zich verdienstelijk heeft gemaakt op het vlak van het denken over de grondslagen van de ethiek.</li> <li>Spinoza is gekozen op de 21e plaats van <a href="/wiki/De_grootste_Nederlander" title="De grootste Nederlander">de grootste Nederlander</a> aller tijden.</li> <li>Het portret van Spinoza stond vanaf 30 maart 1972 tot 3 april 1996 op het bankbiljet van duizend <a href="/wiki/Nederlandse_gulden" title="Nederlandse gulden">Nederlandse gulden</a>.</li> <li>De Franse filosoof <a href="/wiki/Pierre_Bayle" title="Pierre Bayle">Pierre Bayle</a> (1647-1706) beschouwde de <a href="/wiki/Geschiedenis_van_de_Chinese_filosofie" title="Geschiedenis van de Chinese filosofie">Chinese filosofie</a> als een vorm van spinozistisch atheïsme.<sup id="cite_ref-99" class="reference"><a href="#cite_note-99"><span class="cite-bracket">[</span>99<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-100" class="reference"><a href="#cite_note-100"><span class="cite-bracket">[</span>100<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></li> <li>Spinoza is ook de naam van de <a href="/wiki/Reguliere_Grootloge_van_Belgi%C3%AB" title="Reguliere Grootloge van België">reguliere vrijmetselaarsloge</a> in <a href="/wiki/Oostende" title="Oostende">Oostende</a>, gesticht in 2010 (zie <a href="/wiki/Lijst_van_loges_in_Oostende" title="Lijst van loges in Oostende">lijst van loges in Oostende</a>).<sup id="cite_ref-101" class="reference"><a href="#cite_note-101"><span class="cite-bracket">[</span>101<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></li> <li>Vermoedelijk is de uitdrukking <i>ga zo door en gij zult spinazie eten</i> een <a href="/wiki/Verhaspeling" title="Verhaspeling">verhaspeling</a> van zijn naam en was aanvankelijk "Ga zo door en gij zult Spinoza heten".<sup id="cite_ref-102" class="reference"><a href="#cite_note-102"><span class="cite-bracket">[</span>102<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></li> <li><a href="/wiki/Johannes_van_Vloten" title="Johannes van Vloten">Johannes van Vloten</a> is bekend als degene die Spinoza's werk vanaf het midden van de <a href="/wiki/19e_eeuw" title="19e eeuw">19e eeuw</a> voor het eerst onder de aandacht van een breder publiek bracht; onder meer door de uitgave (samen met <a href="/wiki/Jan_Pieter_Nicolaas_Land" title="Jan Pieter Nicolaas Land">Jan Pieter Nicolaas Land</a>) van diens <i>Verzamelde Werken</i> (<i>Opera Omnia</i> in twee delen, 1882-1883). In totaal schreef Van Vloten tussen 1853 en 1883 bijna zestig beschouwingen over Spinoza. Hij had een belangrijk aandeel in het in Den Haag in 1880 oprichten van een standbeeld van Spinoza.</li> <li>De Nederlandse dichter <a href="/wiki/Herman_Gorter" title="Herman Gorter">Herman Gorter</a> vertaalde de <i>Ethica</i>.</li> <li>Hoewel er veel gravures, schilderijen, bustes en standbeelden zijn die Spinoza verbeelden, is de gelijkenis van de meeste zeer twijfelachtig. Wie ze vergelijkt hoeft geen kunstkenner te zijn om te zien dat ze onmogelijk dezelfde persoon verbeelden. De verschillen in gelaatstrekken zijn te groot om te wijten aan leeftijd, lichaamsgewicht, kapsel en gezondheid van Spinoza en/of talent en artistieke vrijheid van de verschillende portrettisten. Van vrijwel alle portretten staat dan ook vast dat ze na de dood van Spinoza tot stand zijn gekomen, van geen enkel portret staat vast dat het bij zijn leven gemaakt is. Kennelijk is de behoefte om zich een beeld te vormen van hoe Spinoza eruitzag zo groot dat het een vrijbrief is voor artiesten om er op los te fantaseren.<sup id="cite_ref-103" class="reference"><a href="#cite_note-103"><span class="cite-bracket">[</span>103<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></li> <li>De verbanning van Spinoza uit de Joods-Portugese synagoge blijft tot heden de gemoederen van deze gemeenschap beroeren. Dit bleek uit -het nadien ingetrokken- bezoekverbod voor prof. Melamed, hoogleraar aan Baltimore, door de rabbijn van de synagoge in december 2021. <a rel="nofollow" class="external autonumber" href="https://www.nrc.nl/nieuws/2021/12/01/spinoza-expert-toch-welkom-in-portugese-synagoge-a4067600">[1]</a></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Werken">Werken</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Benedictus_de_Spinoza&veaction=edit&section=28" title="Bewerk dit kopje: Werken" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Benedictus_de_Spinoza&action=edit&section=28" title="De broncode bewerken van de sectie: Werken"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Principia_philosophiae_cartesianae.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/86/Principia_philosophiae_cartesianae.jpg/260px-Principia_philosophiae_cartesianae.jpg" decoding="async" width="260" height="390" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/8/86/Principia_philosophiae_cartesianae.jpg 1.5x" data-file-width="284" data-file-height="426" /></a><figcaption>Spinoza: <i>Renati Des Cartes principiorum philosophiae Pars I, & II, More Geometrico demonstratae</i> met Spinoza's <i>Cogitata metaphysica</i>, Johannes Riewerts 1663</figcaption></figure> <ul><li><a href="/wiki/1660" title="1660">1660</a> - <i><a href="/wiki/Tractatus_de_intellectus_emendatione" title="Tractatus de intellectus emendatione">Tractatus de intellectus emendatione</a></i>. De Verhandeling over de verbetering van het verstand (onvoltooid). Spinoza onderzoekt hoe men ware kennis kan verwerven. Gepubliceerd in 1677 in de <i>Opera Posthuma</i>.</li> <li>ca. 1660-1662 - <i><a href="/w/index.php?title=Korte_Verhandeling_van_God,_de_mensch,_en_deszelvs_welstand&action=edit&redlink=1" class="new" title="Korte Verhandeling van God, de mensch, en deszelvs welstand (de pagina bestaat niet)">Korte Verhandeling van God, de mensch, en deszelvs welstand</a></i><sup id="cite_ref-104" class="reference"><a href="#cite_note-104"><span class="cite-bracket">[</span>a<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> (onvoltooid). Latijnse titel: <i>Tractatus de Deo et homine ejusque felicitate</i>. Twee manuscripten met Nederlandse vertalingen van deze verhandeling werden pas in de 19e eeuw ontdekt. De oorspronkelijke tekst, die in het Latijn was geschreven, is verloren gegaan. Veel in het werk is nog aan Descartes ontleend.<sup id="cite_ref-105" class="reference"><a href="#cite_note-105"><span class="cite-bracket">[</span>104<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></li> <li>1663 - <i><a href="/w/index.php?title=Principia_philosophiae_cartesianae&action=edit&redlink=1" class="new" title="Principia philosophiae cartesianae (de pagina bestaat niet)">Principia philosophiae cartesianae</a></i> of <i>Renati Descartes principia philosophiae, more geometrico demonstrata</i>, het eerste boek dat Spinoza zelf publiceert. Deze tekst ontstaat uit de lessen die Spinoza gaf aan zijn leerling <a href="/w/index.php?title=Casearius&action=edit&redlink=1" class="new" title="Casearius (de pagina bestaat niet)">Casearius</a>.</li> <li>1663 - <i><a href="/w/index.php?title=Cogitata_metaphysica&action=edit&redlink=1" class="new" title="Cogitata metaphysica (de pagina bestaat niet)">Cogitata metaphysica</a></i>. Over de theorie van het zijn en zijn verschijningswijzen, God, diens attributen en de menselijke ziel.</li> <li>1664 - <i>Renatus Des Cartes Beginzelen der wysbegeerte, I en II Deel, Na de Meetkonstige wijze beweezen door Benedictus de Spinoza Amsterdammer. Mitsgaders des zelfs Overnatuurkundige gedachten, in welke de zwaarste geeschillen, die zoo in't algemeen als in 't byzonder deel der Overnatuurkunde ontmoeten, kortelijk worden verklaart<sup id="cite_ref-106" class="reference"><a href="#cite_note-106"><span class="cite-bracket">[</span>b<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. Alles uit 't Latijn vertaalt door <a href="/wiki/Pieter_Balling" title="Pieter Balling">P.B.</a>, <a href="/wiki/Bestand:Benedictus_de_Spinoza_-_Renatus_des_Cartes_Beginzelen_der_Wijsbegeerte,_I_en_II_deel,_Na_de_meetkonstige_wijze_beweezen..,_1664.pdf" title="Bestand:Benedictus de Spinoza - Renatus des Cartes Beginzelen der Wijsbegeerte, I en II deel, Na de meetkonstige wijze beweezen.., 1664.pdf">pdf</a></i></li> <li>1670 - <i><a href="/wiki/Tractatus_theologico-politicus" title="Tractatus theologico-politicus">Tractatus theologico-politicus</a></i> (vertaald als: <i>Een rechtsinnige theologant, of Godgeleerde staatkunde</i><sup id="cite_ref-107" class="reference"><a href="#cite_note-107"><span class="cite-bracket">[</span>c<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. Bremen : H.J. von der Weyl [= Amsterdam, J. Rieuwertsz], 1694), het Theologisch-politiek traktaat. Spinoza toont aan dat de vrijheid van filosoferen een onmisbaar onderdeel is voor vrede in de staat. Hij gaat in op profetie en wonderen. God spreekt door de profeet en profetie ontleent haar gezag aan het gegeven dat zij door God is geïnspireerd. De profeet bewijst dus niet, maar beweert: hij eist de waarheid voor zich op, zonder deze te ondersteunen met een bewijs. Hij gaat in op de onmogelijkheid van een adequate Bijbelinterpretatie en de scheiding van filosofie en theologie en sluit het traktaat af met een betoog voor de geleidelijke invoering van de democratie.</li> <li>1677 - <i>Opera Posthuma</i> en <i>Nagelate Schriften</i><sup id="cite_ref-108" class="reference"><a href="#cite_note-108"><span class="cite-bracket">[</span>d<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-109" class="reference"><a href="#cite_note-109"><span class="cite-bracket">[</span>e<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>, met daarin <i>Ethica</i>, <i>Tractatus Politicus</i>, <i>Tractatus de Intellectus Emendatione</i>, <i>Compendium Grammatices Linguae Hebreae</i> en 75 brieven <ul><li>1677 - <i>Ethica</i><sup id="cite_ref-110" class="reference"><a href="#cite_note-110"><span class="cite-bracket">[</span>f<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> (voluit: <i><a href="/wiki/Ethica_(Spinoza)" title="Ethica (Spinoza)">Ethica ordine geometrico demonstrata</a></i>) Het werk waarvan Spinoza rond 1665 al een groot deel voltooid had. Die jonge <i>Ethica</i>, door Spinoza eerder aangeduid als <i>Mijn Filosofie</i>, bestond toen nog uit drie delen. Op het moment van publicatie waren dat er vijf geworden. Spinoza geeft vanuit enkele axioma's een <a href="/wiki/Monisme_(filosofie)" title="Monisme (filosofie)">monistische</a> <a href="/wiki/Metafysica" title="Metafysica">metafysica</a> aan, verklaart de werking van de geest en de aandoeningen en toont de weg naar de gelukzaligheid.</li> <li>1677 - <i><a href="/w/index.php?title=Tractatus_Politicus&action=edit&redlink=1" class="new" title="Tractatus Politicus (de pagina bestaat niet)">Tractatus Politicus</a></i>, het Politiek traktaat. Aan dit werk heeft Spinoza de laatste twee jaren van zijn leven besteed. Sprak hij in het <i>Theologisch-politiek traktaat</i> nog over het maatschappelijk contract, nu vervangt hij dat door passies, belangen en instellingen.</li> <li>1677 - <i><a href="/w/index.php?title=Compendium_Grammaticae_Linguae_Hebraeae&action=edit&redlink=1" class="new" title="Compendium Grammaticae Linguae Hebraeae (de pagina bestaat niet)">Compendium Grammaticae Linguae Hebraeae</a></i>. Behandelt de <a href="/wiki/Grammatica" title="Grammatica">grammatica</a> van het Hebreeuws en vergelijkt deze met het Latijn.</li> <li>1677 - <i><a href="/wiki/Epistolae_(Brieven)_van_Spinoza" title="Epistolae (Brieven) van Spinoza">Epistolae</a></i>. 75 brieven van Spinoza over zijn filosofie, werk en leven. In vele legt hij moeilijke onderwerpen in zijn filosofie uit.</li></ul></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Niet_van_Spinoza">Niet van Spinoza</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Benedictus_de_Spinoza&veaction=edit&section=29" title="Bewerk dit kopje: Niet van Spinoza" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Benedictus_de_Spinoza&action=edit&section=29" title="De broncode bewerken van de sectie: Niet van Spinoza"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Vroeger werden de volgende titels ten onrechte aan Spinoza toegeschreven.<sup id="cite_ref-111" class="reference"><a href="#cite_note-111"><span class="cite-bracket">[</span>105<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <ul><li>Tot 1983 werd het werk "<i><a href="/w/index.php?title=Stelkonstige_reeckening_van_den_regenboog&action=edit&redlink=1" class="new" title="Stelkonstige reeckening van den regenboog (de pagina bestaat niet)">Stelkonstige reeckening van den regenboog</a></i>" aan Spinoza toegeschreven. <a href="/w/index.php?title=J._de_Vet&action=edit&redlink=1" class="new" title="J. de Vet (de pagina bestaat niet)">J. de Vet</a> toonde in dat jaar aan dat de auteur <a href="/w/index.php?title=Salomon_Dierquens&action=edit&redlink=1" class="new" title="Salomon Dierquens (de pagina bestaat niet)">Salomon Dierquens</a> was, een Haagse <a href="/wiki/Regenten" title="Regenten">regent</a>.<sup id="cite_ref-112" class="reference"><a href="#cite_note-112"><span class="cite-bracket">[</span>106<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></li> <li>De <i>Reeckening van kanssen. Vraeg-Stucken</i> in <i>Stelkonstige Reeckening van den regenboog, dienende tot naedere samenknoping der natuurkunde met de wiskonsten</i> ('s Gravenhage,: Levyn van Dyck, 1687)</li> <li><i>Lucii Antistii Constantis De jure ecclesiasticorum, liber singularis</i>, werd zowel aan Spinoza toegeschreven als aan <a href="/wiki/Pieter_de_la_Court" title="Pieter de la Court">Pieter de la Court</a>.</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Literatuur">Literatuur</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Benedictus_de_Spinoza&veaction=edit&section=30" title="Bewerk dit kopje: Literatuur" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Benedictus_de_Spinoza&action=edit&section=30" title="De broncode bewerken van de sectie: Literatuur"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Kritische_uitgaven">Kritische uitgaven</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Benedictus_de_Spinoza&veaction=edit&section=31" title="Bewerk dit kopje: Kritische uitgaven" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Benedictus_de_Spinoza&action=edit&section=31" title="De broncode bewerken van de sectie: Kritische uitgaven"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><span style="font-variant:small-caps;">Gebhardt, Carl</span> (1925, 1987): <i>Spinoza Opera</i>, Heidelberg, C. Winter in vijf delen, waarvan vier in 1925 en het vijfde in 1987</li> <li>Een nieuwe kritische uitgave van het verzameld werk van Spinoza wordt voorbereid door de Groupe de Recherches Spinozistes te Lyon, samen met de universiteiten van <a href="/wiki/Rijksuniversiteit_Groningen" title="Rijksuniversiteit Groningen">Groningen</a> en <a href="/wiki/Universiteit_van_Macerata" title="Universiteit van Macerata">Macerata</a>.<sup id="cite_ref-113" class="reference"><a href="#cite_note-113"><span class="cite-bracket">[</span>107<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Vertalingen">Vertalingen</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Benedictus_de_Spinoza&veaction=edit&section=32" title="Bewerk dit kopje: Vertalingen" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Benedictus_de_Spinoza&action=edit&section=32" title="De broncode bewerken van de sectie: Vertalingen"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Brieven">Brieven</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Benedictus_de_Spinoza&veaction=edit&section=33" title="Bewerk dit kopje: Brieven" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Benedictus_de_Spinoza&action=edit&section=33" title="De broncode bewerken van de sectie: Brieven"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><span style="font-variant:small-caps;"><a href="/wiki/Fokke_Akkerman" title="Fokke Akkerman">Akkerman, F.</a> & H.G. Hubbeling, A.G. Westerbrink</span> (1977) <i>Briefwisseling</i> (vertaald uit het Latijn en uitgegeven naar de bronnen), <a href="/wiki/Wereldbibliotheek" title="Wereldbibliotheek">Wereldbibliotheek</a>, Amsterdam</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Korte_verhandeling">Korte verhandeling</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Benedictus_de_Spinoza&veaction=edit&section=34" title="Bewerk dit kopje: Korte verhandeling" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Benedictus_de_Spinoza&action=edit&section=34" title="De broncode bewerken van de sectie: Korte verhandeling"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><span style="font-variant:small-caps;">Akkerman, F. & H.G. Hubbeling, et al.</span> (1982) <i>Korte geschriften</i>, Wereldbibliotheek, Amsterdam, bevat onder meer het <i>Vertoog over de verbetering van het verstand</i>, de <i>Korte Verhandeling</i> en <i>Descartes' Beginselen van de wijsbegeerte</i>.</li> <li><span style="font-variant:small-caps;">Knol, Jan</span> (2011) <i>Spinoza's Korte Verhandeling over God, de mens en zijn geluk</i> (hertaling met uitleg + verwijzingen naar de Ethica), Wereldbibliotheek, Amsterdam</li> <li><span style="font-variant:small-caps;">Koops, Rikus</span> (2012) <i>Spinoza's Korte Verhandeling over God, de mens en zijn welstand</i> (Nederlandse hertaling met originele Latijnse tekst en vergelijking Ethica), Uitgeverij Parthenon. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.overspinoza.nl"><i>website auteur over Korte Verhandeling</i></a></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Theologisch-Politiek_Traktaat_2">Theologisch-Politiek Traktaat</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Benedictus_de_Spinoza&veaction=edit&section=35" title="Bewerk dit kopje: Theologisch-Politiek Traktaat" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Benedictus_de_Spinoza&action=edit&section=35" title="De broncode bewerken van de sectie: Theologisch-Politiek Traktaat"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><span style="font-variant:small-caps;">Akkerman, F.</span> (1997) <i>Spinoza: Theologisch-Politiek Traktaat</i> (uit het Latijn vertaald, ingeleid en van verklarende aantekeningen voorzien), Wereldbibliotheek, Amsterdam</li> <li><span style="font-variant:small-caps;">D'huyvetters</span> (2014) <i>Staatkundige verhandeling</i>, Wereldbibliotheek, Amsterdam</li> <li><span style="font-variant:small-caps;"><a href="/wiki/Wim_Klever" title="Wim Klever">Klever, Wim</a></span> (1985) <i>Hoofdstukken uit de politieke verhandeling</i>, Amsterdam</li> <li><span style="font-variant:small-caps;">Meyer, W.</span> (1901), <i>Staatkundig vertoog</i>, Amsterdam</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Ethica_2">Ethica</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Benedictus_de_Spinoza&veaction=edit&section=36" title="Bewerk dit kopje: Ethica" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Benedictus_de_Spinoza&action=edit&section=36" title="De broncode bewerken van de sectie: Ethica"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><span style="font-variant:small-caps;">Burger, Dionijs</span> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20160304121055/http://www.spinozahuis.nl/upload/burger/index.shtml"><i>Zedekunde van Benedictus de Spinoza</i></a>. Vertaling van de <i>Ethica</i>.</li> <li><span style="font-variant:small-caps;">Buuren, Maarten van</span> (2017) <i>Spinoza Ethica. Ethica vertaald, ingeleid, toegelicht en samengevat</i>, Ambo|Anthos<sup id="cite_ref-114" class="reference"><a href="#cite_note-114"><span class="cite-bracket">[</span>108<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></li> <li><span style="font-variant:small-caps;"><a href="/wiki/Wim_Klever" title="Wim Klever">Klever, Wim</a></span> (1996) <i>Ethicom, ofwel Spinoza's Ethica vertolkt in tekst en commentaar</i>, Eburon, Delft</li> <li><span style="font-variant:small-caps;">Krop, Henri</span> (2002) <i>Spinoza Ethica</i> (Nederlandse vertaling met inleiding), Bert Bakker, Amsterdam; <i>Spinoza Ethica</i> (Nederlandse vertaling met inleiding en Latijnse tekst), negende druk 2017, Uitgeverij Prometheus.</li> <li><span style="font-variant:small-caps;"><a href="/wiki/Nico_van_Suchtelen" title="Nico van Suchtelen">Suchtelen, Nico van</a></span> (1979) <i>Ethica</i> (uit het Latijn vertaald in het Nederlands, ingeleid en van verklarende aantekeningen voorzien), Wereldbibliotheek, Amsterdam</li> <li><span style="font-variant:small-caps;">Corinna Vermeulen</span> (2012) <i>Spinoza Ethica</i> (vertaling; redactie en annotatie met Han van Ruler, nawoord Han van Ruler & Leen Spruit), Boom, Amsterdam<sup id="cite_ref-115" class="reference"><a href="#cite_note-115"><span class="cite-bracket">[</span>109<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Populaire_inleidingen">Populaire inleidingen</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Benedictus_de_Spinoza&veaction=edit&section=37" title="Bewerk dit kopje: Populaire inleidingen" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Benedictus_de_Spinoza&action=edit&section=37" title="De broncode bewerken van de sectie: Populaire inleidingen"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><span style="font-variant:small-caps;">Goldstein, Rebecca</span> (2007) <i>De onbekende Spinoza</i>, Atlas</li> <li><span style="font-variant:small-caps;">Knol, Jan</span> (2006) <i>En je zult spinazie eten. Aan tafel bij Spinoza, filosoof van de blijdschap</i>, Wereldbibliotheek, Amsterdam</li> <li><span style="font-variant:small-caps;">Moreau, Pierre-François</span> (2004) <i>Spinoza en het spinozisme. Een inleiding</i></li> <li><span style="font-variant:small-caps;">Reijen, Miriam van</span> (2008) <i>Spinoza. De geest is gewillig, maar het vlees is sterk</i>, Klement, Kampen</li> <li><span style="font-variant:small-caps;">Smilevski, Goce</span> (2014) <i>Het web van Spinoza</i>, Anthos, Amsterdam</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Overzichten">Overzichten</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Benedictus_de_Spinoza&veaction=edit&section=38" title="Bewerk dit kopje: Overzichten" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Benedictus_de_Spinoza&action=edit&section=38" title="De broncode bewerken van de sectie: Overzichten"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Johannes_Colerus_-_Korte,_dog_waaragtige_Levens-beschrijving,_van_Benedictus_de_Spinosa,_Amsterdam,_1732_-_full_text.pdf" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/74/Johannes_Colerus_-_Korte%2C_dog_waaragtige_Levens-beschrijving%2C_van_Benedictus_de_Spinosa%2C_Amsterdam%2C_1732_-_full_text.pdf/page1-260px-Johannes_Colerus_-_Korte%2C_dog_waaragtige_Levens-beschrijving%2C_van_Benedictus_de_Spinosa%2C_Amsterdam%2C_1732_-_full_text.pdf.jpg" decoding="async" width="260" height="455" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/74/Johannes_Colerus_-_Korte%2C_dog_waaragtige_Levens-beschrijving%2C_van_Benedictus_de_Spinosa%2C_Amsterdam%2C_1732_-_full_text.pdf/page1-390px-Johannes_Colerus_-_Korte%2C_dog_waaragtige_Levens-beschrijving%2C_van_Benedictus_de_Spinosa%2C_Amsterdam%2C_1732_-_full_text.pdf.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/74/Johannes_Colerus_-_Korte%2C_dog_waaragtige_Levens-beschrijving%2C_van_Benedictus_de_Spinosa%2C_Amsterdam%2C_1732_-_full_text.pdf/page1-520px-Johannes_Colerus_-_Korte%2C_dog_waaragtige_Levens-beschrijving%2C_van_Benedictus_de_Spinosa%2C_Amsterdam%2C_1732_-_full_text.pdf.jpg 2x" data-file-width="660" data-file-height="1156" /></a><figcaption>Tekst van Johannes Colerus: Korte, dog waaragtige Levens-beschrijving, van Benedictus de Spinosa, Amsterdam, 1732. In: De waarachtige Verryzenis Jesu Christi uit den dooden, Tegen B. de Spinosa, Amsterdam, 1732</figcaption></figure> <ul><li><span style="font-variant:small-caps;"><a href="/wiki/Pierre_Bayle" title="Pierre Bayle">Bayle, Pierre</a></span>, <span style="font-variant:small-caps;"><a href="/wiki/Henri_Krop" title="Henri Krop">Krop, Henri</a></span> en anderen, <i>Pierre Bayle: Over Spinoza. Bezorgd onder redactie van Henri Krop en Jacob van Sluis, vertaald in samenwerking met Louis Hoffman, Gerrit van de</i>, <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20210228011103/https://damon.nl/wosmedia/473.pdf">damon.nl pdf fragment</a>.</li> <li><span style="font-variant:small-caps;"><a href="/wiki/Jonathan_Bennett" title="Jonathan Bennett">Bennett, Jonathan</a></span> (1984), <i>A Study of Spinoza's Ethics</i>, Indianapolis, Hackett Publishing Company</li> <li><span style="font-variant:small-caps;"><a href="/wiki/Wiep_van_Bunge" title="Wiep van Bunge">Bunge, Wiep van</a>; Krop, Henri; Steenbakkers, Piet en Jeroen van de Ven</span> (2011), <i>The Continuum Companion to Spinoza</i> (naslagwerk)</li> <li><span style="font-variant:small-caps;"><a href="/wiki/Johannes_Colerus" title="Johannes Colerus">Colerus, Johannes</a></span> (1705) <i><a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.nl/books?id=Y5ZVAAAAcAAJ&printsec=frontcover&dq=Levensbeschrijving+van+Spinoza&hl=nl&sa=X">Korte, dog waaragtige Levens-beschrijving, van Benedictus de Spinosa, Uit Autentique Stukken en mondeling getuigenis van nog levende personen, opgesteld.</a></i> (herdruk 1880, Martinus Nijhoff)</li> <li><span style="font-variant:small-caps;">Freudenthal, J.</span> (1899), <i>Die Lebensgeschichte Spinoza's</i>, Leipzig. Biografie met documenten.</li> <li><span style="font-variant:small-caps;">Graaff, F. de</span> (1977), <i>Spinoza en de crisis van de Westerse cultuur</i>, Voorhoeve</li> <li><span style="font-variant:small-caps;"><a href="/wiki/Hubertus_G._Hubbeling" title="Hubertus G. Hubbeling">Hubbeling, Hubertus G.</a></span> (1964), <i>Spinoza's methodology</i>, Assen</li> <li><span style="font-variant:small-caps;">Hubbeling, Hubertus G.</span> (1977), <i>Spinoza's Life: A synopsis of the Sources and Some Documents</i>, <i>Giornale critico della filosofia</i> 8 (1977), pp. 390-409. Bronnenoverzicht.</li> <li><span style="font-variant:small-caps;">Hubbeling, Hubertus G.</span> (1989), <i>Spinoza</i>, Ambo</li> <li><span style="font-variant:small-caps;"><a href="/wiki/Jonathan_Israel" title="Jonathan Israel">Israel, Jonathan</a></span> (2001), <i>Radicale Verlichting. Hoe radicale Nederlandse denkers het gezicht van onze cultuur voorgoed veranderden</i>, Uitgeverij Van Wijnen - Franeker - vertaling 2005 van <i>Radical Enlightenment</i></li> <li><span style="font-variant:small-caps;">Israel, Jonathan</span> (2023), <i>Spinoza. Life and Legacy</i>, Oxford University Press</li> <li><span style="font-variant:small-caps;">Lucas, Jean Maximilien</span> (1719), <i><a href="/wiki/Bestand:Jean_Maximilien_Lucas_(died_1697)_-_La_vie_de_Spinoza_par_un_des_ses_disciples_-_Ed._%C3%89mile_Saisset_1842.pdf" title="Bestand:Jean Maximilien Lucas (died 1697) - La vie de Spinoza par un des ses disciples - Ed. Émile Saisset 1842.pdf">La vie de Spinoza par un des ses disciples</a>, édition Emile Saisset, 1842</i></li> <li><span style="font-variant:small-caps;">Meinsma, Koenraad Oege (1865 – 1929)</span> (1896, 1980), <i>Spinoza en zijn kring. Historisch-kritische studiën over Hollandsche vrijgeesten</i>, Martinus Nijhoff, 's-Gravenhage, 1896. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/stream/spinozaenzijnkr00meingoog#page/n3/mode/2up">archive.org</a>. Herdruk: Met inleiding van Dr. S.B.J. Zilverberg, HES publishers, Utrecht 1980</li> <li><span style="font-variant:small-caps;">Nadler, Steven</span> (1999), <i>Spinoza. A life</i> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.nl/books?id=iSe95FJrfeYC&printsec=frontcover&dq=Nadler+Steven,+Spinoza,+a+life&hl=nl&sa=X&ei=Qyr_UNv8GOiPiAez0YCoDQ&sqi=2&ved=0CDEQ6AEwAA">books.google.nl</a>, Nederlandse vertaling als <i>Spinoza</i> (2001, 2007) Olympus, Amsterdam</li> <li><span style="font-variant:small-caps;">Nadler, Steven</span> (2018), <i>Spinoza. A life. Second edition</i>, Cambridge University Press</li> <li><span style="font-variant:small-caps;"><a href="/wiki/Jan_Romein" title="Jan Romein">Romein, Jan</a> en <a href="/wiki/Annie_Romein-Verschoor" title="Annie Romein-Verschoor">Annie Romein-Verschoor</a></span> (1977), "Benedictus Spinoza" <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.dbnl.org/tekst/rome002erfl01_01/rome002erfl01_01_0019.htm">www.dbnl.org</a> in <i>Erflaters van onze beschaving. Nederlandse gestalten uit zes eeuwen</i>, Querido, Amsterdam, pp. 423–448.</li> <li><span style="font-variant:small-caps;"><a href="/wiki/Kees_Schuyt" title="Kees Schuyt">Schuyt, Kees</a></span>, <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.managementboek.nl/code/inkijkexemplaar/9789460034060/spinoza-en-de-vreugde-van-het-inzicht-kees-schuyt.pdf"><i>Spinoza en de vreugde van het inzicht. Persoonlijke en politieke vrijheid in een stabiele democratie</i> p. 1-28</a>, Uitgeverij Balans, inkijkexemplaar managementboek.nl. Geraadpleegd op 13 oktober 2019.</li> <li><span style="font-variant:small-caps;"><a href="/wiki/Roger_Scruton" title="Roger Scruton">Scruton, Roger</a></span> (2000), <i>Spinoza</i>, Lemniscaat (Nederlandse vertaling; oorspronkelijk bij Oxford University Press, 1986)</li> <li><span style="font-variant:small-caps;">Smilevski, Goce</span> (2006), <i>Conversation with Spinoza</i>, Northwestern University Press, Chicago</li> <li><span style="font-variant:small-caps;">Steenbakkers, Piet</span> (2000), <i>Benedictus de Spinoza (1632-1677) Een overzicht</i>, <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20041204131745/http://www.phil.uu.nl/~piet/Spinoza_overzicht.html">web.archive.org</a></li> <li><span style="font-variant:small-caps;">Tak, W.G. van der</span> (1928), <i>Bento de Spinoza - Zijn leven en gedachten over de wereld, den mensch en den staat</i>. Martinus Nijhoff, 's-Gravenhage</li> <li><span style="font-variant:small-caps;">Vaz Dias, A.M.</span> en <span style="font-variant:small-caps;">Tak, W.G. van der</span> (1932), <i>Spinoza, mercator & autodidacticus</i></li> <li><span style="font-variant:small-caps;">Vloemans, Anton</span> (1931), <i>Spinoza, de mensch het leven en werk</i>, Leopold's Uitgevers-Maatschappij</li> <li><span style="font-variant:small-caps;"><a href="/wiki/Theun_de_Vries" title="Theun de Vries">Vries, Theun de</a></span> (1972), <i>Spinoza - Beeldenstormer en wereldbouwer</i>, H.J.W. Becht</li> <li><span style="font-variant:small-caps;"><a href="/wiki/Theo_Zweerman" title="Theo Zweerman">Zweerman, Theo</a></span> met medewerking van P. Juffermans (2006), <i>Spinoza’s Inleiding tot de filosofie - Ethiek als verhuiskunde</i>, Boom</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Speciale_onderwerpen">Speciale onderwerpen</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Benedictus_de_Spinoza&veaction=edit&section=39" title="Bewerk dit kopje: Speciale onderwerpen" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Benedictus_de_Spinoza&action=edit&section=39" title="De broncode bewerken van de sectie: Speciale onderwerpen"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><span style="font-variant:small-caps;"><a href="/wiki/Antonio_Damasio" title="Antonio Damasio">Damasio, Antonio</a></span> (2010) "Het gelijk van Spinoza. Vreugde, verdriet en het voelende brein". Wereldbibliotheek, Amsterdam</li> <li><span style="font-variant:small-caps;"><a href="/wiki/Herman_De_Dijn" title="Herman De Dijn">De Dijn, Herman</a></span> (1996) Spinoza, The Way to Wisdom. Purdue University Press, West Lafayette (Ind.)</li> <li><span style="font-variant:small-caps;">De Dijn, Herman</span> (1999) De uitgelezen Spinoza. (Ingeleid en toegelicht door Herman De Dijn) Boom, Amsterdam / Lannoo, Tielt</li> <li><span style="font-variant:small-caps;">De Dijn, Herman</span> (2009) Spinoza. De doornen en de roos. Pelckmans</li> <li>Gleichmann, Gabi (2013) Het geheim van onsterfelijkheid. Uitgeverij De Geus, Breda.</li> <li><span style="font-variant:small-caps;">Jongeneleen, Gerrit H.</span> (2008) 'Language and traductology in Spinoza's Short Treatise', in: Lo van Driel & Theo Janssen (eds.), <i>Ontheven aan de tijd. Linguïstisch-historische studies voor Jan Noordegraaf bij zijn zestigste verjaardag</i>. Stichting Neerlandistiek VU & Nodus Publikationen, Amsterdam & Münster, p. 55-64.</li> <li><span style="font-variant:small-caps;">Klever, Wim</span> (1990) Proto-Spinoza Franciscus van den Enden, Studia Spinozana, nr. 6, pp. 281– 289.</li> <li><span style="font-variant:small-caps;">Klever, Wim</span> (1997) Mannen rondom Spinoza, Uitgeverij Verloren, Hilversum</li> <li><span style="font-variant:small-caps;">Klever, Wim</span> (2005) <i>Spinoza classicus</i>, Damon Budel</li> <li><span style="font-variant:small-caps;">Klijnsmit, Anthony J.</span> (1985) 'Spinoza over taal', <i>Studia Rosenthaliana</i> 19:1, p 10-38.</li> <li><span style="font-variant:small-caps;">Klijnsmit, Anthony J.</span> (1986) <i>Spinoza and Grammatical Tradition</i> (mededelingen vanwege het Spinozahuis, nr. 49) Brill, Leiden</li> <li><span style="font-variant:small-caps;">Klijnsmit, Anthony J.</span> (1990) 'Spinoza on the 'Imperfection of Words', in: Peter Schmitter ed., <i>Essays towards a History of Semantics</i>. Nodus Publikationen, Münster, p. 55-82.</li> <li><span style="font-variant:small-caps;">Klijnsmit, Anthony J.</span> 'Spinoza and the Grammarians of the Bible' In: Jan Noordegraaf, Kees Versteegh & Konrad Koerner (eds), <i>The History of Linguistics in the Low Countries</i> (1992) John Benjamins, Amsterdam & Philadelphia, p. 155-200.</li> <li><span style="font-variant:small-caps;">Klijnsmit, Anthony J.</span> 'Vossius, Spinoza (2000) Schultens: The Application of Analogia in Hebrew Grammar'. <i>Helmantica: Revista de filología clásica y hebrea</i> 51, no 154, p. 139-166.</li> <li><span style="font-variant:small-caps;">Klijnsmit, Anthony J.</span> 'Spinoza’s schooljaren en zijn kennis van het Hebreeuws' In: Lo van Driel & Theo Janssen (eds.), <i>Ontheven aan de tijd. Linguïstisch-historische studies voor Jan Noordegraaf bij zijn zestigste verjaardag</i> (2008) Stichting Neerlandistiek VU en Nodus Publikationen. Amsterdam & Münster, p. 45-54.</li> <li><span style="font-variant:small-caps;">Knol, J.</span> (2009) Waarom hield Spinoza zijn Korte Verhandeling voor gezien? (mededelingen van het Spinozahuis, nr. 96)</li> <li><span style="font-variant:small-caps;"><a href="/wiki/Ronald_Prud%27homme_van_Reine" title="Ronald Prud'homme van Reine">Prud’homme van Reine, Ronald</a></span>, Moordenaars van Jan de Witt, de zwartste bladzijde van de Gouden Eeuw. <a href="/wiki/Arbeiderspers" class="mw-redirect" title="Arbeiderspers">Arbeiderspers</a>, Utrecht (2013)</li> <li><span style="font-variant:small-caps;">Wolfson, Harry Austryn</span> (1934), <i>The Philosophy of Spinoza, Unfolding the Latent Processes of His Reasoning</i>. Harvard University Press</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Zie_ook">Zie ook</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Benedictus_de_Spinoza&veaction=edit&section=40" title="Bewerk dit kopje: Zie ook" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Benedictus_de_Spinoza&action=edit&section=40" title="De broncode bewerken van de sectie: Zie ook"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><a href="/wiki/Amsterdamse_Spinoza_Kring" title="Amsterdamse Spinoza Kring">Amsterdamse Spinoza Kring</a></li> <li><a href="/wiki/Causa_sui" title="Causa sui">Causa sui</a></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Varia">Varia</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Benedictus_de_Spinoza&veaction=edit&section=41" title="Bewerk dit kopje: Varia" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Benedictus_de_Spinoza&action=edit&section=41" title="De broncode bewerken van de sectie: Varia"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Op de hoek van de Paviljoensgracht en de <a href="/w/index.php?title=Dunne_Bierkade&action=edit&redlink=1" class="new" title="Dunne Bierkade (de pagina bestaat niet)">Dunne Bierkade</a> te Den Haag, in de nabijheid van het (Haagse) Spinozahuis (er is ook een Spinozahuis in Rijnsburg) ligt een <a href="/wiki/Steeg" title="Steeg">steeg</a> met de naam <a href="/w/index.php?title=Spinozapoort&action=edit&redlink=1" class="new" title="Spinozapoort (de pagina bestaat niet)">Spinozapoort</a>. Op de houten poort ervan staat de tekst: "Deez' smalle poort leidt onvermoed naar ruimte tot ons geestelijk goed". </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Externe_links">Externe links</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Benedictus_de_Spinoza&veaction=edit&section=42" title="Bewerk dit kopje: Externe links" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Benedictus_de_Spinoza&action=edit&section=42" title="De broncode bewerken van de sectie: Externe links"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li>www.kb.nl <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20150305042626/http://www.kb.nl/themas/filosofie/benedictus-de-spinoza">kb.nl <i>Benedictus de Spinoza</i></a>. Profiel bij de <a href="/wiki/Koninklijke_Bibliotheek_(Nederland)" class="mw-redirect" title="Koninklijke Bibliotheek (Nederland)">Koninklijke Bibliotheek</a>.</li> <li>www.rug.nl <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.rug.nl/research/portal/files/2640194/Boeken_van_Spinoza.pdf">Sluis, J. V., & Musschenga, T. E. (2009). <i>De boeken van Spinoza. Groningen: Rijksuniversiteit Groningen. Universiteitsbibliotheek</i></a>. Inventaris van Spinoza's bibliotheek. Geraadpleegd op 25 juni 2020.</li> <li>dbnl.org <span class="citation"><span style="font-variant:small-caps;">W.N.A. Klever, met medewerking van J. van Zuylen</span>, <a rel="nofollow" class="external text" href="https://dbnl.org/tekst/_zev001199001_01/_zev001199001_01_0027.php">Insignis opticus. Spinoza in de geschiedenis van de optica. De zeventiende eeuw. Jaargang 6(1990)</a> 47-58. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20200703162704/https://dbnl.org/tekst/_zev001199001_01/_zev001199001_01_0027.php">Gearchiveerd</a> op <span class="mw-formatted-date" title="2020-07-03">3 juli 2020</span>. Geraadpleegd op <span class="mw-formatted-date" title="2020-07-02">2 juli 2020</span>. </span></li></ul> <div class="toccolours appendix" role="presentation" style="font-size:90%; margin:1em 0 -0.5em; clear:both;"> <div><span style="font-weight:bold">Bronnen, noten en/of referenties</span></div> <div class="reflist" style="-moz-column-count:2; -webkit-column-count:2; column-count:2;-moz-column-width:30em; -webkit-column-width:30em; column-width:30em; list-style-type: decimal;"><ol class="references"> <li id="cite_note-1"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-1">↑</a></span> <span class="reference-text">Info (nr. 135) op de website van de <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20191228081521/http://www.hab.de/de/home/bibliothek/bestaende/sondersammlungen/gemaelde-buesten-moebel/gemaelde/bestandsliste.html">Herzog August Bibliothek</a>, Wolfenbüttel, inv. nr. B 117; 19e-eeuwse kopie: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20190503201429/https://www.haagshistorischmuseum.nl/jaarverslag/pdfs/jaarverslag_haagse_historisch_museum_2017.pdf">Jaarverslag Haags Historisch Museum 2017, (PDF)</a>, p. 65</span> </li> <li id="cite_note-2"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-2">↑</a></span> <span class="reference-text">Nadler 2018, p. 183; met verwijzing naar Ekkart, <i>Spinoza in beeld: Het onbekende gezicht</i></span> </li> <li id="cite_note-:0-3"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-:0_3-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.canonvannederland.nl/nl/spinoza">Spinoza</a>. <i>Canon van Nederland</i>. Geraadpleegd op <span class="mw-formatted-date" title="2022-01-01">1 januari 2022</span>. </span></span> </li> <li id="cite_note-4"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-4">↑</a></span> <span class="reference-text">Akkerman, F. et al. (1977) Spinoza. Briefwisseling, p. 31.</span> </li> <li id="cite_note-5"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-5">↑</a></span> <span class="reference-text">Nadler, S. (2008) De ketterij van Spinoza, p. 178.</span> </li> <li id="cite_note-6"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-6">↑</a></span> <span class="reference-text">Klever, W. (1995) Een nieuwe Spinoza in veertig facetten, p. 110.</span> </li> <li id="cite_note-Steenbakkers-7"><span class="mw-cite-backlink">↑ <a href="#cite_ref-Steenbakkers_7-0"><sup><i><b>a</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-Steenbakkers_7-1"><sup><i><b>b</b></i></sup></a></span> <span class="reference-text">Steenbakkers, Piet (199/2000) Benedictus de Spinoza, een overzicht (1632-1677) In: Filosofie: tweemaandelijks tijdschrift van de Stichting Informatie Filosofie, jaargang 9 nr. 6, p. 4–14</span> </li> <li id="cite_note-8"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-8">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.amsterdamsespinozakring.nl/spinoza/leven">Spinoza's leven</a>, amsterdamsespinozakring.nl</span> </li> <li id="cite_note-kaartje-9"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-kaartje_9-0">↑</a></span> <span class="reference-text">Nadler 2018, p. 53 & kaartje t.o. p. 238</span> </li> <li id="cite_note-10"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-10">↑</a></span> <span class="reference-text">Brackman, Eli (2009) <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20121104064735/http://www.oxfordchabad.org/templates/blog/post_cdo/AID/708481/PostID/13512">Why was Spinoza excommunicated?</a></span> </li> <li id="cite_note-11"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-11">↑</a></span> <span class="reference-text">Henriëtte de Bruyn-Kops, 2007, <i>A Spirited Exchange: The Wine and Brandy Trade Between France and the Dutch</i>, p. 282; Nadler 2018, p. 33, 34 (noot 3), 37-38; in het begraafboek van Beth Haim staat bij zijn naam vermeld dat hij vanuit Nantes naar Rotterdam was gekomen.</span> </li> <li id="cite_note-12"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-12">↑</a></span> <span class="reference-text">Nadler 2018, p. 38-39</span> </li> <li id="cite_note-13"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-13">↑</a></span> <span class="reference-text">Nadler 2018, p. 37, 39, 43-44</span> </li> <li id="cite_note-14"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-14">↑</a></span> <span class="reference-text">Nadler 2018, p. 39-41</span> </li> <li id="cite_note-15"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-15">↑</a></span> <span class="reference-text">Voor data zie <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.kb.nl/themas/filosofie/benedictus-de-spinoza/benedictus-de-spinoza-biografie">website KB</a>. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20220123210920/https://www.kb.nl/themas/filosofie/benedictus-de-spinoza/benedictus-de-spinoza-biografie">Gearchiveerd</a> op 23 januari 2022.</span> </li> <li id="cite_note-16"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-16">↑</a></span> <span class="reference-text">De andere biograaf is Jean Maximilian Lucas, een protestantse vluchteling uit Frankrijk, die een bewonderaar van Spinoza was en beweerde hem persoonlijk gekend te hebben (J.M. Lucas: <i>La vie et l'esprit de Mr Benoit de Spinosa</i>, 1719). Colerus (Johannes Köhler) was een lutherse dominee uit Düsseldorf die juist Spinoza's ongelijk wilde aantonen. Hij woonde rond 1700 in hetzelfde huis in Den Haag waar Spinoza enige tijd had verbleven en ontleende veel gegevens voor zijn biografie aan gesprekken met Spinoza's vroegere huisbaas. (Nadler 2018, p. 50-51)</span> </li> <li id="cite_note-17"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-17">↑</a></span> <span class="reference-text">Nadler 2018, p. 50-52 (geboorte), 23-25 & 136 (Asjkenazim)</span> </li> <li id="cite_note-18"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-18">↑</a></span> <span class="reference-text">De vader van Baruch betaalde jaarlijks 130 <a href="/wiki/Nederlandse_gulden" title="Nederlandse gulden">gulden</a> aan huur voor een huis op de Houtgracht, achter de <a href="/wiki/Jodenbreestraat_(Amsterdam)" title="Jodenbreestraat (Amsterdam)">Jodenbreestraat</a>, eigendom van de <a href="/wiki/Goudleer" title="Goudleer">goudleermaker</a> <a href="/wiki/Willem_Kick" title="Willem Kick">Willem Kick</a>. In: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://stadsarchief.amsterdam.nl/archieven/archiefbank/indexen/transportakten_voor_1811/zoek/query.nl.pl?i1=1&v1=Wil*&a1=KI*&af1=1&i2=2&p2=p&y2=1620&e2=27&n2=8&z2=1623&x=14&z=a">Stadsarchief Amsterdam transportakten</a><sup><a href="/wiki/Wikipedia:Onbereikbare_externe_links" title="Wikipedia:Onbereikbare externe links">[dode link]</a></sup></span> </li> <li id="cite_note-19"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-19">↑</a></span> <span class="reference-text">Hij woonde niet op wat nu Waterlooplein 41 is, het zogenaamde <i>Tapythuis</i>, zoals soms wordt aangegeven.</span> </li> <li id="cite_note-20"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-20">↑</a></span> <span class="reference-text">Nadler 1999, p. 63; Nadler 2018, p. 55-56, 72-73; de brief was gericht aan Willem van Blijenbergh</span> </li> <li id="cite_note-21"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-21">↑</a></span> <span class="reference-text">Spinoza's vader sprak waarschijnlijk enigszins gebrekkig Nederlands.</span> </li> <li id="cite_note-22"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-22">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://stadsarchief.amsterdam.nl/archieven/archiefbank/indexen/ondertrouwregisters/zoek/query.nl.pl?i1=1&a1=Casseres&x=20&z=a#">Ondertrouwregisters Stadsarchief Amsterdam</a><sup><a href="/wiki/Wikipedia:Onbereikbare_externe_links" title="Wikipedia:Onbereikbare externe links">[dode link]</a></sup></span> </li> <li id="cite_note-23"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-23">↑</a></span> <span class="reference-text">Nadler, Steven (1999), p. 86.</span> </li> <li id="cite_note-24"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-24">↑</a></span> <span class="reference-text">Akevoth <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20131202221431/http://www.dutchjewry.net/pig/pig_list.php?goto=9">website dutchjewry.net</a>; Michael Espinosa (25212), Ester de Soliz (25142), Mirjan (4583), Isaac (25170), Hana (25157), Rachel (25222), Isaak (25168), kind (25055)</span> </li> <li id="cite_note-25"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-25">↑</a></span> <span class="reference-text">Nadler 2018, p. 101-103</span> </li> <li id="cite_note-26"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-26">↑</a></span> <span class="reference-text">Klever, W.N.A. (1994) Zicht op Spinoza: twintig tijdschetsen, p. 30-31.</span> </li> <li id="cite_note-27"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-27">↑</a></span> <span class="reference-text">Eskens, Erno (2011) <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.filosofiemagazine.nl/nl/artikel/27393/baruch-spinoza-god-is-een-oneindige-verzameling.html">Baruch Spinoza: God is een oneindige verzameling</a> filosofiemagazine.nl</span> </li> <li id="cite_note-28"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-28">↑</a></span> <span class="reference-text">Vloemans, A. (1931) <i>Spinoza, de mensch het leven en werk</i>, Leopold's Uitgevers-Maatschappij</span> </li> <li id="cite_note-29"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-29">↑</a></span> <span class="reference-text">Spinoza stond misschien in contact met <a href="/wiki/Adam_Boreel" title="Adam Boreel">Adam Boreel</a> en met een aantal van zijn medestanders of <a href="/wiki/Collegianten" title="Collegianten">collegianten</a>, een vrijzinnige stroming, die sinds 1648 op regelmatige basis bijeenkwam. Boreel had een diepgaande studie van het <a href="/wiki/Jodendom" title="Jodendom">jodendom</a> gemaakt, met als ultiem doel het bekeren van joden tot het <a href="/wiki/Protestantisme" title="Protestantisme">protestantisme</a>. Daarbij werkte hij samen met <a href="/wiki/Menasseh_ben_Israel" class="mw-redirect" title="Menasseh ben Israel">Menasseh ben Israel</a> en <a href="/wiki/Juda_Leon_Templo" class="mw-redirect" title="Juda Leon Templo">Juda Leon Templo</a> in de Korte Houtstraat. In: J. T. Young (1998), <i>Faith, Alchemy and Natural Philosophy: Johann Moriaen, Reformed Intelligencer, and the Hartlib Circle</i>, p.47.</span> </li> <li id="cite_note-30"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-30">↑</a></span> <span class="reference-text">Nadler, Steven (1999) p. 138.</span> </li> <li id="cite_note-31"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-31">↑</a></span> <span class="reference-text">Spinoza, Baruch; TTP, hoofdstuk 7)</span> </li> <li id="cite_note-32"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-32">↑</a></span> <span class="reference-text">Klever, W. (1995) Een nieuwe Spinoza in veertig facetten, p. 65-68.</span> </li> <li id="cite_note-33"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-33">↑</a></span> <span class="reference-text">Er was in de <a href="/wiki/Republiek_der_Zeven_Verenigde_Nederlanden" title="Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden">Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden</a> een relatief grote vrijheid van meningsuiting. Dat leidde tot kritiek in orthodox-gereformeerde kringen. Daarop verordonneerden in 1656 de <a href="/wiki/Staten_van_Holland" class="mw-redirect" title="Staten van Holland">Staten van Holland</a> dat de Leidse professoren filosofie en theologie de 'filosofische vrijheid' niet mochten misbruiken en theologie niet mochten vermengen met filosofie. Enkele stellingen van het gedachtegoed van Descartes werden verboden, maar niet alle. In: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.amsterdamsespinozakring.nl/content/blogcategory/7/4/">amsterdamsespinozakring.nl</a>. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20221213083850/https://www.amsterdamsespinozakring.nl/content/blogcategory/7/4/">Gearchiveerd</a> op 13 december 2022.</span> </li> <li id="cite_note-34"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-34">↑</a></span> <span class="reference-text">Volgens Spinoza zou de <a href="/wiki/Profeet" title="Profeet">profeet</a> <a href="/wiki/Ezra_(priester)" title="Ezra (priester)">Ezra</a> een belangrijke rol hebben gespeeld bij de samenstelling van het boek <a href="/wiki/Genesis_(boek)" title="Genesis (boek)">Genesis</a>.</span> </li> <li id="cite_note-35"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-35">↑</a></span> <span class="reference-text">Brackman, Eli (2009)</span> </li> <li id="cite_note-36"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-36">↑</a></span> <span class="reference-text">Seeligmann, S. (1933) <i>Spinoza Amstelodamensis</i>. In: Maandblad <a href="/wiki/Amstelodamum" title="Amstelodamum">Amstelodamum</a>, p. 20</span> </li> <li id="cite_note-37"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-37">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://smnad.philosophy.wisc.edu/New_Website/Blog/Entries/2020/5/1_Who_Tried_to_Kill_Spinoza.html">Early Modern Things Random and Remarkable. Who Tried to Kill Spinoza? by S. Nadler</a>. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20201019124759/https://smnad.philosophy.wisc.edu/New_Website/Blog/Entries/2020/5/1_Who_Tried_to_Kill_Spinoza.html">Gearchiveerd</a> op 19 oktober 2020.</span> </li> <li id="cite_note-38"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-38">↑</a></span> <span class="reference-text">Nadler, Steven (1999), p. 158</span> </li> <li id="cite_note-39"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-39">↑</a></span> <span class="reference-text">Dit overkwam onder anderen ook <a href="/wiki/Uriel_da_Costa" title="Uriel da Costa">Uriel da Costa</a> in 1618 in Hamburg en Spinoza's vriend <a href="/w/index.php?title=Juan_de_Prado&action=edit&redlink=1" class="new" title="Juan de Prado (de pagina bestaat niet)">Juan de Prado</a> in 1657 in Amsterdam.</span> </li> <li id="cite_note-40"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-40">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.amsterdam.nl/stadsarchief/stukken/beroemd/spinoza-ban/"><i>Spinoza in de ban</i></a>. Stadsarchief Amsterdam, 23 april 2019; Zie <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archief.amsterdam/inventarissen/filedetails/334/5.1.1.1.1"><i>Register van reglementen en besluiten, 1638 - 1814</i></a>. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20221213083836/https://archief.amsterdam/inventarissen/filedetails/334/5.1.1.1.1">Gearchiveerd</a> op 13 december 2022.</span> </li> <li id="cite_note-romein-1977-41"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-romein-1977_41-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.dbnl.org/tekst/rome002erfl01_01/rome002erfl01_01_0019.php"><i>Benedictus Spinoza</i></a>. Jan Romein en Annie Romein-Verschoor, Erflaters van onze beschaving (1977), p. 423-448. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20221213083838/https://www.dbnl.org/tekst/rome002erfl01_01/rome002erfl01_01_0019.php">Gearchiveerd</a> op 13 december 2022.</span> </li> <li id="cite_note-42"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-42">↑</a></span> <span class="reference-text">Nadler 2018, p. 139-150</span> </li> <li id="cite_note-43"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-43">↑</a></span> <span class="reference-text">Nadler 2018, p. 181</span> </li> <li id="cite_note-44"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-44">↑</a></span> <span class="reference-text">Nadler 2018, p. 151-152</span> </li> <li id="cite_note-45"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-45">↑</a></span> <span class="reference-text">Nadler 2018, p. 152; zie ook Steven Nadler (2008) De ketterij van Spinoza, p. 50-51</span> </li> <li id="cite_note-46"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-46">↑</a></span> <span class="reference-text">Vooral Odette Vlessing heeft betoogd dat Spinoza's ideeën geen enkele rol hebben gespeeld bij zijn verstoting. Steven Nadler vindt dit onwaarschijnlijk. Nadler 2018, p. 152-154</span> </li> <li id="cite_note-47"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-47">↑</a></span> <span class="reference-text">Nadler 2018, p. 154-156</span> </li> <li id="cite_note-48"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-48">↑</a></span> <span class="reference-text">Nadler 2018, p. 174-177</span> </li> <li id="cite_note-49"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-49">↑</a></span> <span class="reference-text">Steven Nadler (2019): <i><a rel="nofollow" class="external text" href="https://jewishreviewofbooks.com/articles/4991/who-tried-to-kill-spinoza/">Who Tried to Kill Spinoza?</a></i> op jewishreviewofbooks.com. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20230129132224/https://jewishreviewofbooks.com/articles/4991/who-tried-to-kill-spinoza/">Gearchiveerd</a> op 29 januari 2023.</span> </li> <li id="cite_note-50"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-50">↑</a></span> <span class="reference-text">Akkerman, F. (1977) <i>Spinoza's tekort aan woorden. Humanistische aspecten van zijn schrijverschap</i>, p. 9. Mededelingen van het Spinozahuis, Leiden.</span> </li> <li id="cite_note-51"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-51">↑</a></span> <span class="reference-text">Miert, D. van (2005) Illuster onderwijs. Het Amsterdamse Athenaeum in de Gouden Eeuw, 1632-1704, p. 166.</span> </li> <li id="cite_note-52"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-52">↑</a></span> <span class="reference-text">Enden, Franciscus van den (1992) Vrije Politieke Stellingen (inleiding <a href="/wiki/Wim_Klever" title="Wim Klever">Wim Klever</a>), Wereldbibliotheek, Amsterdam, blz. 21</span> </li> <li id="cite_note-53"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-53">↑</a></span> <span class="reference-text">Huygens, Christiaan (1895) Oeuvres complètes VI, M. Nijhoff, 's-Gravenhage, p. 155</span> </li> <li id="cite_note-54"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-54">↑</a></span> <span class="reference-text">Nadler 2018, p. 213-215; zie ook <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20110724170018/http://www.spinozahuis.nl/main.php?obj_id=97401680">spinozahuis.nl</a></span> </li> <li id="cite_note-55"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-55">↑</a></span> <span class="reference-text">Hij bracht een bezoek aan <a href="/wiki/Johan_Frederik_Schweitzer" title="Johan Frederik Schweitzer">Johan Frederik Schweitzer</a>, die beweerde goud te hebben gemaakt met behulp van <a href="/wiki/Lood_(element)" title="Lood (element)">lood</a>.</span> </li> <li id="cite_note-56"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-56">↑</a></span> <span class="reference-text">Akkerman, F. et al. (1977) Spinoza. Briefwisseling, p. 41.</span> </li> <li id="cite_note-57"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-57">↑</a></span> <span class="reference-text">Nadler 2018, p. 334-335; <span style="font-variant:small-caps;">Pierre Bayle; Henri Krop & Jacob van Sluis (red.)</span>, <i>Over Spinoza</i>, 2006, p. 89</span> </li> <li id="cite_note-58"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-58">↑</a></span> <span class="reference-text">Scruton, Roger 1986, p. 114-115, 124</span> </li> <li id="cite_note-59"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-59">↑</a></span> <span class="reference-text">Alleen al in 1670 diende de <a href="/wiki/Synode" title="Synode">Synode</a> vijf bezwaarschriften in tegen het vertoog. In: Jan Romein en Annie Romein-Verschoor (1977), p. 438-440</span> </li> <li id="cite_note-60"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-60">↑</a></span> <span class="reference-text">Nadler 2018, p. 356; Freudenthal, <i>Die Lebensgeschichte Spinoza's</i>, Band 1, Dok. 107</span> </li> <li id="cite_note-61"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-61">↑</a></span> <span class="reference-text">Bayle, Pierre (2006) Over Spinoza, (redactie Henri Krop en Jacob van Sluis), p. 88</span> </li> <li id="cite_note-62"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-62">↑</a></span> <span class="reference-text">Die Lebensgeschichte Spinoza, Band 1, Dok. 109,</span> </li> <li id="cite_note-63"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-63">↑</a></span> <span class="reference-text">Israel, J. (2001) Radicale Verlichting, p. 612 en 694</span> </li> <li id="cite_note-64"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-64">↑</a></span> <span class="reference-text">Een zekere Chevreaux had Spinoza bij de keurvorst <a href="/wiki/Karel_I_Lodewijk_van_de_Palts" title="Karel I Lodewijk van de Palts">Karel I Lodewijk van de Palts</a> aanbevolen als opvolger van Von Pufendorf.</span> </li> <li id="cite_note-65"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-65">↑</a></span> <span class="reference-text">Spinoza, Briefwisseling, vertaald uit het Latijn en uitgegeven naar de bronnen alsmede van een inleiding en van verklarende en tekstkritische aantekeningen voorzien door F. Akkerman, H. G. Hubbeling en A. G. Westerbrink, Amsterdam: Wereldbibliotheek, 1977, p. 301.</span> </li> <li id="cite_note-66"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-66">↑</a></span> <span class="reference-text">Colerus. J. (uitgave 1880) Leven van Spinoza</span> </li> <li id="cite_note-67"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-67">↑</a></span> <span class="reference-text">Kuypers, Etienne L.G.E. (1993) Sporen Van Spinoza, p. 138 <a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.nl/books?id=h2DeTDv0GokC&pg=PA138">Google Boeken</a></span> </li> <li id="cite_note-68"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-68">↑</a></span> <span class="reference-text">Coppens, Gunther; Theo Verbeek, Han van Ruler e.a. (2004) <a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.nl/books?id=VtNFKFjkYoEC&pg=PA62&lpg=PA62&dq=Van+Velthuysen+Spinoza&source=bl&ots=we1jBCxyvA&sig=510gd-cYSI2GOszAX8BlstdDSVM&hl=nl&sa=X&ei=TR-1T8mFK4eW-wa5vf2JDg&ved=0CFcQ6AEwBg#v=onepage&q=Van%20Velthuysen%20Spinoza&f=false">books.google.nl</a> Spinoza en het Nederlands cartesianisme (redactie Gunther Coppens), Acco, Leuven, p. 61</span> </li> <li id="cite_note-69"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-69">↑</a></span> <span class="reference-text">Krop, Henri; Spinoza en het calvinistisch cartesianisme van Lambertus Van Velthuysen (1622-1685) In: Coppens, Gunther; Theo Verbeek, Han van Ruler e.a. (2004), p. 61-78</span> </li> <li id="cite_note-70"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-70">↑</a></span> <span class="reference-text"><i><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.kb.nl/themas/filosofie/benedictus-de-spinoza/het-leven-van-spinoza-1632-1677">Het leven van Spinoza (1632-1677)</a></i>, Koninklijke Bibliotheek, Den Haag. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20220201081929/https://www.kb.nl/themas/filosofie/benedictus-de-spinoza/het-leven-van-spinoza-1632-1677">Gearchiveerd</a> op 1 februari 2022.</span> </li> <li id="cite_note-71"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-71">↑</a></span> <span class="reference-text">Von Tschirnhaus kwam bij Spinoza op bezoek en kreeg via Spinoza contact met <a href="/wiki/Henry_Oldenburg" title="Henry Oldenburg">Henry Oldenburg</a>, de secretaris van de <a href="/wiki/Royal_Society" title="Royal Society">Kon. Academie van wetenschappen in Londen</a>.</span> </li> <li id="cite_note-72"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-72">↑</a></span> <span class="reference-text">Leibniz hield zijn bezoek geheim. Hij publiceerde in 1714 een gematigde visie waarin geloof en wetenschap niet met elkaar strijdig zijn.</span> </li> <li id="cite_note-73"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-73">↑</a></span> <span class="reference-text"><i>"As compared with other philosophers of the period, Spinoza wrote relatively few letters. In the 1677 Opera posthuma, 75 letters were included, both from and to Spinoza, with the explicit intention to clarify his philosophy. Subsequently, several other letters have been discovered, bringing the total number to 88. Preliminary research has now established that at least 36 more letters can be postulated, and many of them dated exactly. This investigation will also correct the chronology. All this is essential for a future critical edition of Spinoza’s correspondence, as planned by the ‘Groupe de recherches spinozistes’."</i> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.academia.edu/6432604/Spinozas_Web_An_Outline_of_the_Research_Project_at_its_Launch_as_from_February_2017">Spinoza’s Web An Outline of the Research Project at its Launch, as from February 2017</a></span> </li> <li id="cite_note-74"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-74">↑</a></span> <span class="reference-text">spinozaweb.org/letters <span class="citation"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://spinozaweb.org/letters">Letters</a>. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20200805140440/http://spinozaweb.org/letters">Gearchiveerd</a> op <span class="mw-formatted-date" title="2020-08-05">5 augustus 2020</span>. Geraadpleegd op <span class="mw-formatted-date" title="2020-05-22">22 mei 2020</span>. </span></span> </li> <li id="cite_note-75"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-75">↑</a></span> <span class="reference-text">Coppens, Gunther (2004) <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.cairn.info/revue-de-metaphysique-et-de-morale-2004-1-page-59.htm">Spinoza et Boxel: Revue de métaphysique et de morale</a> (n° 41), p. 59-72.</span> </li> <li id="cite_note-76"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-76">↑</a></span> <span class="reference-text">Zij zou uiteindelijk in het huwelijk treden met Theodor Kerckring.</span> </li> <li id="cite_note-Steenbakkers,_Piet_1999/2000-77"><span class="mw-cite-backlink">↑ <a href="#cite_ref-Steenbakkers,_Piet_1999/2000_77-0"><sup><i><b>a</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-Steenbakkers,_Piet_1999/2000_77-1"><sup><i><b>b</b></i></sup></a></span> <span class="reference-text">Steenbakkers, Piet (1999/2000)</span> </li> <li id="cite_note-78"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-78">↑</a></span> <span class="reference-text">Wim Klever: De mannen rond Spinoza, pag. 142</span> </li> <li id="cite_note-79"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-79">↑</a></span> <span class="reference-text">Jabbik Veenhuizen: De verlichting als kraamkamer, pag. 46-47</span> </li> <li id="cite_note-80"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-80">↑</a></span> <span class="reference-text">Stein, Ludwig (1890) Leibniz und Spinoza. Ein Beitrag zur Entwicklungsgeschichte der Leibnizischen Philosophie, p. 264-265</span> </li> <li id="cite_note-81"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-81">↑</a></span> <span class="reference-text">Spinoza, Benedictus de (1678) Opera Posthuma</span> </li> <li id="cite_note-82"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-82">↑</a></span> <span class="reference-text">Colerus, Johannes (1705) Korte, dog waaragtige levens-beschryving, van Benedictus de Spinosa, Uit Autentique Stukken en mondeling getuigenis van nog levende personen, opgesteld., p. 75 (heruitgave 1880, Martinus Nijhoff)</span> </li> <li id="cite_note-83"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-83">↑</a></span> <span class="reference-text">Colerus, Johannes (1705) Korte, dog waaragtige levens-beschryving, van Benedictus de Spinosa, Uit Autentique Stukken en mondeling getuigenis van nog levende personen, opgesteld., p. 75-77 (heruitgave 1880, Martinus Nijhoff)</span> </li> <li id="cite_note-Reijen-84"><span class="mw-cite-backlink">↑ <a href="#cite_ref-Reijen_84-0"><sup><i><b>a</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-Reijen_84-1"><sup><i><b>b</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-Reijen_84-2"><sup><i><b>c</b></i></sup></a></span> <span class="reference-text">Reijen, Miriam van (2019) <i>Benedictus de Spinoza 1632 - 1677. Een vrije denker</i>, p. 29</span> </li> <li id="cite_note-85"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-85">↑</a></span> <span class="reference-text">Köhler, Johannes (1705)</span> </li> <li id="cite_note-Colerus-86"><span class="mw-cite-backlink">↑ <a href="#cite_ref-Colerus_86-0"><sup><i><b>a</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-Colerus_86-1"><sup><i><b>b</b></i></sup></a></span> <span class="reference-text">Colerus, Johannes (1705) Korte, dog waaragtige levens-beschryving, van Benedictus de Spinosa, Uit Autentique Stukken en mondeling getuigenis van nog levende personen, opgesteld., p. 86-88 (heruitgave 1880, Martinus Nijhoff)</span> </li> <li id="cite_note-87"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-87">↑</a></span> <span class="reference-text">De zonen van <a href="/wiki/Adam" title="Adam">Adam</a> kenden de landbouw en de veeteelt; er moesten dus volgens hem voorgangers zijn geweest. Het Chinese rijk moest al hebben bestaan voor de <a href="/wiki/Zondvloed" title="Zondvloed">zondvloed</a>.</span> </li> <li id="cite_note-88"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-88">↑</a></span> <span class="reference-text">Spinoza vertelde over Huygens in zijn brieven aan Henry Oldenburg: Nadler 2018, p. 258-259</span> </li> <li id="cite_note-89"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-89">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://plato.stanford.edu/entries/spinoza/">Stanford encyclopedia of Philosophy</a>. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20230523044618/https://plato.stanford.edu/entries/spinoza/">Gearchiveerd</a> op 23 mei 2023.</span> </li> <li id="cite_note-90"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-90">↑</a></span> <span class="reference-text">Hans Joachim Störig: Geschiedenis van de filosofie, 25e druk, pag. 314-319</span> </li> <li id="cite_note-Ethica-91"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Ethica_91-0">↑</a></span> <span class="reference-text">Despinoza, Benedictus (1677) <i>Ethica ordine geometrico demonstrata</i>. Wereldbibliotheek, Amsterdam (Vertaling uit 1915 door Nico van Suchtelen).</span> </li> <li id="cite_note-92"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-92">↑</a></span> <span class="reference-text">Carlisle, Clare <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.guardian.co.uk/commentisfree/belief/2011/feb/07/spinoza-philosophy-god-world">Spinoza, part 1: Philosophy as a way of life</a> <a href="/wiki/The_Guardian_(krant)" class="mw-redirect" title="The Guardian (krant)">The Guardian</a>, 7 februari 2011</span> </li> <li id="cite_note-93"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-93">↑</a></span> <span class="reference-text">Carlisle, Clare <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.guardian.co.uk/commentisfree/belief/2011/mar/21/spinoza-ethics-of-the-self?INTCMP=SRCH">Spinoza, part 7: On the ethics of the self</a> <a href="/wiki/The_Guardian_(krant)" class="mw-redirect" title="The Guardian (krant)">The Guardian</a>, 21 maart 2011</span> </li> <li id="cite_note-94"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-94">↑</a></span> <span class="reference-text">Zie <span style="font-variant:small-caps;">Sommer, A. U.</span>, 'Nietzsche's Readings on Spinoza: A Contextualist Study, Particularly on the Reception of Kuno Fischer', <i>Journal of Nietzsche Studies</i>, <b>43</b> (2), 2012, pp. 156-184.</span> </li> <li id="cite_note-95"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-95">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.nl/books?id=BNtHAQAAMAAJ&q=%22en+heb+ik+vaders+neus+niet%22">Brieven: Bydragen tot de kennis van zyn leven, Volume 7</a>. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20230602064039/https://books.google.nl/books?id=BNtHAQAAMAAJ&q=%22en+heb+ik+vaders+neus+niet%22">Gearchiveerd</a> op 2 juni 2023.</span> </li> <li id="cite_note-96"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-96">↑</a></span> <span class="reference-text"><span style="font-variant:small-caps;">Bloch, O.</span>, <i>Spinoza au XXe siècle</i>, Presses Universitaires de France, Parijs, 1993.</span> </li> <li id="cite_note-97"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-97">↑</a></span> <span class="reference-text">[blog.despinoza.nl/log/het-spinoza-beeld-van-mark-antokolsky-1843-1902-een-stervende-spinoza.html <i>Het Spinoza-beeld van Mark Antokolsky (1843 - 1902); een 'stervende Spinoza'?</i>].</span> </li> <li id="cite_note-98"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-98">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20221213081922/https://www.nicolasdings.nl/spinoza/making/spinoza.pdf">Toespraken bij onthulling beeld van Nicolas Dings en analyse symboliek monument</a> (2008) Stichting Spinoza Monument</span> </li> <li id="cite_note-99"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-99">↑</a></span> <span class="reference-text">Israel, Jonathan (juli 2007)<a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20150606040602/http://www.eastasia.ntu.edu.tw/chinese/data/200706/1-26.pdf">Admiration of China and Classical Chinese Thought in the Radical Enlightenment (1685-1740)</a> Taiwan Journal of East Asian Studies, Volume 4, nr. 1 (uitgave 7), p. 7.</span> </li> <li id="cite_note-100"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-100">↑</a></span> <span class="reference-text">Israel, Jonathan I. (2011) <a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.nl/books?id=3xP4l0ug3rAC&lpg=PA563&ots=xvvi6NOcqk&dq=Chinese%20philosophy%20Spinozism&hl=nl&pg=PA558#v=onepage&q=Chinese%20philosophy%20Spinozism&f=false">Democratic Enlightenment: Philosophy, Revolution, and Human Rights 1750-1790</a> p. 558-574</span> </li> <li id="cite_note-101"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-101">↑</a></span> <span class="reference-text">Maar vrijmetselarij is niet uit Spinozisme af te leiden.</span> </li> <li id="cite_note-102"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-102">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://blog.despinoza.nl/log/inutilis-scientia-spinozana-101-het-spinoza-verhakken-tot-spinazie.html">Inutilis scientia Spinozana [101] Het "Spinoza verhakken tot spinazie"</a> despinoza.nl, 21 april 2015. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20210725082825/http://blog.despinoza.nl/log/inutilis-scientia-spinozana-101-het-spinoza-verhakken-tot-spinazie.html">Gearchiveerd</a> op 25 juli 2021.</span> </li> <li id="cite_note-103"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-103">↑</a></span> <span class="reference-text">Rudi Ekkart, "Spinoza in beeld: het onbekende gezicht", in: De steen vliegt/<i>A stone in flight</i>, Arti & Amicitiae, Amsterdam, 1997, pp 130–160</span> </li> <li id="cite_note-105"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-105">↑</a></span> <span class="reference-text">Nadler 2018, p. 219-225, 410</span> </li> <li id="cite_note-111"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-111">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.kb.nl/themas/filosofie/benedictus-de-spinoza/onterecht-toegeschreven-aan-spinoza">kb.nl <i>Onterecht toegeschreven aan Spinoza</i></a>. Geraadpleegd op 26 augustus 2019. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20190426105519/https://www.kb.nl/themas/filosofie/benedictus-de-spinoza/onterecht-toegeschreven-aan-spinoza">Gearchiveerd</a> op 26 april 2019.</span> </li> <li id="cite_note-112"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-112">↑</a></span> <span class="reference-text">Vet, J. de (1983) 'Was Spinoza de auteur van Stelkonstige reeckening van den regenboog en van Reeckening van kanssen?' In: Tijdschrift voor filosofie, jaargang 45, p. 602-39)<i>.</i></span> </li> <li id="cite_note-113"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-113">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://cerphi.ens-lyon.fr/spip.php?rubrique10">cerphi.ens-lyon.fr Pierre-François Moreau: <i>Groupe de recherches spinozistes (GRS)</i></a>. Geraadpleegd op 26 augustus 2019.</span> </li> <li id="cite_note-114"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-114">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.ifilosofie.nl/wp-content/uploads/2018/02/iFilosofie-35-1.pdf">ifilosofie.nl recensie Arthur Veenstra: <i>Van Buurens Ethica: ontsluiering of versluiering van Spinoza?</i> iFilosofie Filosofietijdschrift van de ISVW #35 Februari 2018</a>. Geraadpleegd op 26 augustus 2019. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20190826083058/https://www.ifilosofie.nl/wp-content/uploads/2018/02/iFilosofie-35-1.pdf">Gearchiveerd</a> op 26 augustus 2019.</span> </li> <li id="cite_note-115"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-115">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.boomfilosofie.nl/media/2/9789461057532.pdf">Benedictus de Spinoza Ethica Vertaling Corinna Vermeulen</a>. Eerste 19 bladzijden. Geraadpleegd 26 augustus 2019. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20190826131833/https://www.boomfilosofie.nl/media/2/9789461057532.pdf">Gearchiveerd</a> op 26 augustus 2019.</span> </li> </ol></div> <div class="reflist" style="list-style-type: decimal;"></div> <p><b>Gedigitaliseerde versies van Spinoza's' boeken</b> </p> <div class="reflist" style="list-style-type: lower-alpha;"><div class="mw-references-wrap"><ol class="references"> <li id="cite_note-104"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-104">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.nl/books?id=dA1VAAAAcAAJ&printsec=frontcover"><i>"Korte verhandeling van God, de mensch en deszelfs welstand" = Tractatuli deperditi de deo et homine ejusque felicitate, versio Belgica</i>. Amstelodami, Muller, 1869</a> op Google Books. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20230601201315/https://books.google.nl/books?id=dA1VAAAAcAAJ&printsec=frontcover">Gearchiveerd</a> op 1 juni 2023.</span> </li> <li id="cite_note-106"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-106">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.nl/books?id=SyZmAAAAcAAJ&printsec=frontcover"><i>Renatus Des Cartes Beginzelen der wysbegeerte, I en II Deel</i></a> op Google Books</span> </li> <li id="cite_note-107"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-107">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.proquest.com/eebgeo/docview/2090360107?accountid=139415&imgSeq=10"><i>Een rechtsinnige theologant, of Godgeleerde staatkunde</i></a> op Early European Books. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20230601201217/https://www.proquest.com/eebgeo/docview/2090360107?accountid=139415&imgSeq=10">Gearchiveerd</a> op 1 juni 2023.</span> </li> <li id="cite_note-108"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-108">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.proquest.com/eebgeo/docview/2090341201?accountid=139415&imgSeq=16"><i>De nagelate schriften van B. d. S. Als zedekunst, staatkunde, verbetering van 't verstant, brieven en antwoorden. Uit verscheide talen in de Nederlandsche gebragt</i></a> op Early European Books</span> </li> <li id="cite_note-109"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-109">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.dbnl.org/titels/titel.php?id=spin003nage01"><i>Nagelate schriften</i></a> bij DBNL. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20230319125625/https://www.dbnl.org/titels/titel.php?id=spin003nage01">Gearchiveerd</a> op 19 maart 2023.</span> </li> <li id="cite_note-110"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-110">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.nl/books?id=7XxVAAAAcAAJ&printsec=frontcover"><i>"Ethica</i>, vert. door H. Gorter. 's Gravenhage, Loman en Funke, 1895</a> op Google Books. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20230602064011/https://books.google.nl/books?id=7XxVAAAAcAAJ&printsec=frontcover">Gearchiveerd</a> op 2 juni 2023.</span> </li> </ol></div></div> </div> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r67837862">.mw-parser-output .navigatie{position:relative;clear:both;overflow:auto;margin:1em auto -0.5em;padding:2px;background-color:var(--background-color-neutral-subtle,#f8f9fa);border:1px solid var(--border-color-base,#a2a9b1);text-align:center;font-size:87%}.mw-parser-output .navigatie-bewerken{margin-left:0.5em}.mw-parser-output .navigatie-bewerken .mw-ui-icon::before{background-size:0.9em}.mw-parser-output .navigatie-afb-links,.mw-parser-output .navigatie-afb-rechts{position:absolute}.mw-parser-output .navigatie-afb-rechts{right:2px}.mw-parser-output .navigatie-afb-groot{float:right;padding-left:0.5em}.mw-parser-output .navigatie-titel{background-color:#ddeef8;padding:2px 5.5em;font-weight:bold}.mw-parser-output .navigatie-inhoud{padding:0.5em}.mw-parser-output .navigatie-inhoud p:first-child{margin:0}.mw-parser-output .navigatie div[style*="background-color"],.mw-parser-output .navigatie div[style*="background"]{color:inherit}@media screen{html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navigatie-titel{background-color:var(--background-color-interactive,#eaecf0)!important}}@media screen and (prefers-color-scheme:dark){html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navigatie-titel{background-color:var(--background-color-interactive,#eaecf0)!important}}</style><div class="navigatie mw-collapsible mw-collapsed" role="navigation" aria-labelledby="Bibliografische informatie" data-collapsetext="Inklappen" data-expandtext="Uitklappen"><div id="Bibliografische_informatie" class="navigatie-titel"><a href="/wiki/Wikipedia:Bibliografische_informatie" title="Wikipedia:Bibliografische informatie">Bibliografische informatie</a></div><div class="navigatie-inhoud mw-collapsible-content plainlist ta-left"><ul style="column-width:36em"><li><b><a href="/wiki/Bibsys" class="mw-redirect" title="Bibsys">Bibsys</a>:</b> <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://authority.bibsys.no/authority/rest/authorities/html/90061235">90061235</a></span></li><li><b><a href="/wiki/Biblioteca_Nacional_de_Chile" class="mw-redirect" title="Biblioteca Nacional de Chile">Biblioteca Nacional de Chile</a>:</b> <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.bncatalogo.cl/F?func=direct&local_base=red10&doc_number=000039889">000039889</a></span></li><li><b><a href="/wiki/Biblioteca_Nacional_de_Espa%C3%B1a" title="Biblioteca Nacional de España">Biblioteca Nacional de España</a>:</b> <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://catalogo.bne.es/uhtbin/authoritybrowse.cgi?action=display&authority_id=XX892756">XX892756</a></span></li><li><b><a href="/wiki/Biblioth%C3%A8que_nationale_de_France" title="Bibliothèque nationale de France">Bibliothèque nationale de France</a>:</b> <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://catalogue.bnf.fr/ark:/12148/cb11925350v">cb11925350v</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://data.bnf.fr/ark:/12148/cb11925350v">(data)</a></span></li><li><b><a href="/wiki/Biografisch_Portaal" title="Biografisch Portaal">Biografisch Portaal</a>:</b> <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biografischportaal.nl/persoon/54355304">54355304</a></span></li><li><b><a href="/wiki/Cat%C3%A0leg_d%27autoritats_de_noms_i_t%C3%ADtols_de_Catalunya" title="Catàleg d'autoritats de noms i títols de Catalunya">Catàleg d'autoritats de noms i títols de Catalunya</a>:</b> <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://cantic.bnc.cat/registre/981058521645206706">981058521645206706</a></span></li><li><b><a href="/wiki/CiNii" title="CiNii">CiNii</a>:</b> <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://ci.nii.ac.jp/author/DA00217578?l=en">DA00217578</a></span></li><li><b><a href="/wiki/Digitale_Bibliotheek_voor_de_Nederlandse_Letteren" title="Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren">Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren</a>:</b> <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.dbnl.org/auteurs/auteur.php?id=spin003">spin003</a></span></li><li><b><a href="/wiki/Gemeinsame_Normdatei" title="Gemeinsame Normdatei">Gemeinsame Normdatei</a>:</b> <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://d-nb.info/gnd/118616242">118616242</a></span></li><li><b><a href="/wiki/International_Standard_Name_Identifier" title="International Standard Name Identifier">International Standard Name Identifier</a>:</b> <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://isni.org/isni/0000000122773344">0000 0001 2277 3344</a></span></li><li><b><a href="/wiki/Library_of_Congress_Control_Number" title="Library of Congress Control Number">Library of Congress Control Number</a>:</b> <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://id.loc.gov/authorities/names/n79018753">n79018753</a></span></li><li><b><a href="/wiki/Nationale_Bibliotheek_van_Letland" title="Nationale Bibliotheek van Letland">Nationale Bibliotheek van Letland</a>:</b> <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://kopkatalogs.lv/F?func=direct&local_base=lnc10&doc_number=000017813&P_CON_LNG=ENG">000017813</a></span></li><li><b><a href="/wiki/MusicBrainz" title="MusicBrainz">MusicBrainz</a>:</b> <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://musicbrainz.org/artist/d5587441-9bdd-410b-a8f8-2fa320b5fdae">d5587441-9bdd-410b-a8f8-2fa320b5fdae</a></span></li><li><b><a href="/wiki/Bibliotheek_van_het_Japanse_parlement" title="Bibliotheek van het Japanse parlement">Bibliotheek van het Japanse parlement</a>:</b> <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://id.ndl.go.jp/auth/ndlna/00457332">00457332</a></span></li><li><b><a href="/wiki/Nationale_Bibliotheek_van_Tsjechi%C3%AB" title="Nationale Bibliotheek van Tsjechië">Nationale Bibliotheek van Tsjechië</a>:</b> <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://aleph.nkp.cz/F/?func=find-c&local_base=aut&ccl_term=ica=jn19981002153&CON_LNG=ENG">jn19981002153</a></span></li><li><b><a href="/wiki/Nationale_bibliotheek_van_Australi%C3%AB" title="Nationale bibliotheek van Australië">Nationale bibliotheek van Australië</a>:</b> <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://nla.gov.au/anbd.aut-an35517098">35517098</a></span></li><li><b><a href="/wiki/Nationale_Bibliotheek_van_Isra%C3%ABl" title="Nationale Bibliotheek van Israël">Nationale Bibliotheek van Israël</a>:</b> <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://olduli.nli.org.il/F/?func=find-b&local_base=NLX10&find_code=UID&request=987007268444205171">987007268444205171</a></span></li><li><b><a href="/wiki/Nationale_Bibliotheek_van_Polen" title="Nationale Bibliotheek van Polen">Nationale Bibliotheek van Polen</a>:</b> <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://dbn.bn.org.pl/descriptor-details/a0000001180692">a0000001180692</a></span></li><li><b><a href="/wiki/Nationale_Bibliotheek_van_Roemeni%C3%AB" title="Nationale Bibliotheek van Roemenië">Nationale Bibliotheek van Roemenië</a>:</b> <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://alephnew.bibnat.ro:8991/F?func=find-b&request=000207887&find_code=SYS&adjacent=Y&local_base=NLR10">000207887</a></span></li><li><b><a href="/wiki/Nationale_en_Universitaire_bibliotheek_Zagreb" title="Nationale en Universitaire bibliotheek Zagreb">Nationale en Universitaire bibliotheek Zagreb</a>:</b> <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://katalog.nsk.hr/F/?func=direct&doc_number=000003752&local_base=nsk10">000003752</a></span></li><li><b><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Property:P1006" class="extiw" title="d:Property:P1006">Nederlandse Thesaurus van Auteursnamen</a>:</b> <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://data.bibliotheken.nl/id/thes/p068360002">068360002</a></span></li><li><b><a href="/wiki/R%C3%89RO" title="RÉRO">Réseau des bibliothèques de Suisse occidentale</a>:</b> <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://data.rero.ch/02-A000154672">02-A000154672</a></span></li><li><b><a href="/wiki/Istituto_Centrale_per_il_Catalogo_Unico" title="Istituto Centrale per il Catalogo Unico">Istituto Centrale per il Catalogo Unico</a>:</b> <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://opac.sbn.it/opacsbn/opac/iccu/scheda_authority.jsp?bid=CFIV036328">CFIV036328</a></span></li><li><b><a href="/wiki/LIBRIS" title="LIBRIS">LIBRIS</a>:</b> <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://libris.kb.se/auth/93498">93498</a></span></li><li><b><a href="/wiki/SNAC" title="SNAC">SNAC</a>:</b> <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://snaccooperative.org/ark:/99166/w6v129sq">w6v129sq</a></span></li><li><b><a href="/wiki/Syst%C3%A8me_universitaire_de_documentation" title="Système universitaire de documentation">Système universitaire de documentation</a>:</b> <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.idref.fr/085696625">085696625</a></span></li><li><b><a href="/wiki/Trove" title="Trove">Trove</a>:</b> <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://trove.nla.gov.au/people/981574">981574</a></span></li><li><b><a href="/wiki/Union_List_of_Artist_Names" title="Union List of Artist Names">Union List of Artist Names</a>:</b> <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.getty.edu/vow/ULANFullDisplay?find=&role=&nation=&subjectid=500341371">500341371</a></span></li><li><b><a href="/wiki/Virtual_International_Authority_File" title="Virtual International Authority File">Virtual International Authority File</a>:</b> <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://viaf.org/viaf/22149024">22149024</a></span></li><li><b></b> <b><a href="/wiki/WorldCat" title="WorldCat">WorldCat</a></b> (via VIAF): <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.worldcat.org/identities/containsVIAFID/22149024">22149024</a></li></ul></div></div> <div class="interProject wikiquote mw-list-item" style="display:none;"><a href="https://nl.wikiquote.org/wiki/Benedictus_de_Spinoza" class="extiw" title="q:Benedictus de Spinoza">Wikiquote</a></div> <div class="interProjectTemplate interProject-groot toccolours" style="display:flex; gap:1em; align-items:center; clear:both; margin:1em 0 -0.5em 0;"> <div style="min-width:max-content;"><span class="noviewer noresize" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Bestand:Wikiquote-logo.svg" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Wikiquote-logo.svg/25px-Wikiquote-logo.svg.png" decoding="async" width="25" height="30" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Wikiquote-logo.svg/38px-Wikiquote-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Wikiquote-logo.svg/50px-Wikiquote-logo.svg.png 2x" data-file-width="300" data-file-height="355" /></a></span></div> <div><a href="/wiki/Wikiquote" title="Wikiquote">Wikiquote</a> heeft een of meer citaten van of over <i><b><a href="https://nl.wikiquote.org/wiki/Benedictus_de_Spinoza" class="extiw" title="q:Benedictus de Spinoza">Benedictus de Spinoza</a></b></i>.</div> </div> <div class="interProject wikibooks mw-list-item" style="display:none;"><a href="https://nl.wikibooks.org/wiki/Spinoza_Ethica" class="extiw" title="b:Spinoza Ethica">Wikibooks</a></div> <div class="interProjectTemplate interProject-groot toccolours" style="display:flex; gap:1em; align-items:center; clear:both; margin:1em 0 -0.5em 0;"> <div style="min-width:max-content;"><span class="noviewer noresize" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Bestand:Wikibooks-logo.svg" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Wikibooks-logo.svg/25px-Wikibooks-logo.svg.png" decoding="async" width="25" height="25" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Wikibooks-logo.svg/38px-Wikibooks-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Wikibooks-logo.svg/50px-Wikibooks-logo.svg.png 2x" data-file-width="300" data-file-height="300" /></a></span></div> <div><a href="/wiki/Wikibooks" title="Wikibooks">Wikibooks</a> heeft meer over dit onderwerp: <i><b><a href="https://nl.wikibooks.org/wiki/Spinoza_Ethica" class="extiw" title="b:Spinoza Ethica">Een samenvatting van de Ethica van Spinoza</a></b></i>.</div> </div> <div class="interProject wikisource mw-list-item" style="display:none;"><a href="https://nl.wikisource.org/wiki/Auteur:Baruch_Spinoza" class="extiw" title="s:Auteur:Baruch Spinoza">Wikisource</a></div> <div class="interProjectTemplate interProject-groot toccolours" style="display:flex; gap:1em; align-items:center; clear:both; margin:1em 0 -0.5em 0;"> <div style="min-width:max-content;"><span class="noviewer noresize" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Bestand:Wikisource-logo.svg" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4c/Wikisource-logo.svg/25px-Wikisource-logo.svg.png" decoding="async" width="25" height="26" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4c/Wikisource-logo.svg/38px-Wikisource-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4c/Wikisource-logo.svg/50px-Wikisource-logo.svg.png 2x" data-file-width="410" data-file-height="430" /></a></span></div> <div>Originele werken van of over deze auteur zijn te vinden op de pagina <i><b><a href="https://nl.wikisource.org/wiki/Auteur:Baruch_Spinoza" class="extiw" title="s:Auteur:Baruch Spinoza">Baruch Spinoza</a></b></i> op <a href="/wiki/Wikisource" title="Wikisource">Wikisource</a>.</div> </div> <div class="interProject commons mw-list-item" style="display:none;"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Benedictus_de_Spinoza#mw-subcategories" class="extiw" title="commons:Category:Benedictus de Spinoza">Mediabestanden</a></div> <div class="interProjectTemplate interProject-groot toccolours" style="display:flex; gap:1em; align-items:center; clear:both; margin:1em 0 -0.5em 0;"> <div style="min-width:max-content;"><span class="noviewer noresize" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Bestand:Commons-logo.svg" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/25px-Commons-logo.svg.png" decoding="async" width="25" height="34" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/38px-Commons-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/50px-Commons-logo.svg.png 2x" data-file-width="1024" data-file-height="1376" /></a></span></div> <div>Zie de categorie <i><b><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Benedictus_de_Spinoza#mw-subcategories" class="extiw" title="commons:Category:Benedictus de Spinoza">Baruch Spinoza</a></b></i> van <a href="/wiki/Wikimedia_Commons" title="Wikimedia Commons">Wikimedia Commons</a> voor mediabestanden over dit onderwerp.</div> </div>    </div><noscript><img src="https://login.wikimedia.org/wiki/Special:CentralAutoLogin/start?type=1x1&useformat=desktop" alt="" width="1" height="1" style="border: none; position: absolute;"></noscript> <div class="printfooter" data-nosnippet="">Overgenomen van "<a dir="ltr" href="https://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Benedictus_de_Spinoza&oldid=68356331">https://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Benedictus_de_Spinoza&oldid=68356331</a>"</div></div> <div id="catlinks" class="catlinks" data-mw="interface"><div id="mw-normal-catlinks" class="mw-normal-catlinks"><a href="/wiki/Categorie:Alles" title="Categorie:Alles">Categorieën</a>: <ul><li><a href="/wiki/Categorie:Benedictus_de_Spinoza" title="Categorie:Benedictus de Spinoza">Benedictus de Spinoza</a></li><li><a href="/wiki/Categorie:Hebra%C3%AFcus" title="Categorie:Hebraïcus">Hebraïcus</a></li><li><a href="/wiki/Categorie:Nederlands_filosoof" title="Categorie:Nederlands filosoof">Nederlands filosoof</a></li><li><a href="/wiki/Categorie:Panthe%C3%AFst" title="Categorie:Pantheïst">Pantheïst</a></li><li><a href="/wiki/Categorie:Rationalistisch_filosoof" title="Categorie:Rationalistisch filosoof">Rationalistisch filosoof</a></li><li><a href="/wiki/Categorie:Neolatijns_schrijver" title="Categorie:Neolatijns schrijver">Neolatijns schrijver</a></li><li><a href="/wiki/Categorie:17e-eeuws_filosoof" title="Categorie:17e-eeuws filosoof">17e-eeuws filosoof</a></li><li><a href="/wiki/Categorie:Persoon_in_de_Nederlanden_in_de_17e_eeuw" title="Categorie:Persoon in de Nederlanden in de 17e eeuw">Persoon in de Nederlanden in de 17e eeuw</a></li><li><a href="/wiki/Categorie:Canon_van_Nederland" title="Categorie:Canon van Nederland">Canon van Nederland</a></li><li><a href="/wiki/Categorie:Auteur_in_het_publiek_domein" title="Categorie:Auteur in het publiek domein">Auteur in het publiek domein</a></li></ul></div><div id="mw-hidden-catlinks" class="mw-hidden-catlinks mw-hidden-cats-hidden">Verborgen categorie: <ul><li><a href="/wiki/Categorie:Wikipedia:Onbereikbare_externe_link" title="Categorie:Wikipedia:Onbereikbare externe link">Wikipedia:Onbereikbare externe link</a></li></ul></div></div> </div> </main> </div> <div class="mw-footer-container"> <footer id="footer" class="mw-footer" > <ul id="footer-info"> <li id="footer-info-lastmod"> Deze pagina is voor het laatst bewerkt op 9 nov 2024 om 00:53.</li> <li id="footer-info-copyright">De tekst is beschikbaar onder de licentie <a rel="nofollow" class="external text" href="//creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.nl">Creative Commons Naamsvermelding/Gelijk delen</a>, er kunnen aanvullende voorwaarden van toepassing zijn. Zie de <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Terms_of_Use/nl">gebruiksvoorwaarden</a> voor meer informatie.<br /> Wikipedia® is een geregistreerd handelsmerk van de <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.wikimediafoundation.org">Wikimedia Foundation, Inc.</a>, een organisatie zonder winstoogmerk.</li> </ul> <ul id="footer-places"> <li id="footer-places-privacy"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy">Privacybeleid</a></li> <li id="footer-places-about"><a href="/wiki/Wikipedia">Over Wikipedia</a></li> <li id="footer-places-disclaimers"><a href="/wiki/Wikipedia:Algemeen_voorbehoud">Disclaimers</a></li> <li id="footer-places-wm-codeofconduct"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct">Gedragscode</a></li> <li id="footer-places-developers"><a href="https://developer.wikimedia.org">Ontwikkelaars</a></li> <li id="footer-places-statslink"><a href="https://stats.wikimedia.org/#/nl.wikipedia.org">Statistieken</a></li> <li id="footer-places-cookiestatement"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Cookie_statement">Cookieverklaring</a></li> <li id="footer-places-mobileview"><a href="//nl.m.wikipedia.org/w/index.php?title=Benedictus_de_Spinoza&mobileaction=toggle_view_mobile" class="noprint stopMobileRedirectToggle">Mobiele weergave</a></li> </ul> <ul id="footer-icons" class="noprint"> <li id="footer-copyrightico"><a href="https://wikimediafoundation.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/static/images/footer/wikimedia-button.svg" width="84" height="29" alt="Wikimedia Foundation" loading="lazy"></a></li> <li id="footer-poweredbyico"><a href="https://www.mediawiki.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/w/resources/assets/poweredby_mediawiki.svg" alt="Powered by MediaWiki" width="88" height="31" loading="lazy"></a></li> </ul> </footer> </div> </div> </div> <div class="vector-settings" id="p-dock-bottom"> <ul></ul> </div><script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.config.set({"wgHostname":"mw-web.codfw.main-7fc47fc68d-79kgc","wgBackendResponseTime":176,"wgPageParseReport":{"limitreport":{"cputime":"0.473","walltime":"0.583","ppvisitednodes":{"value":5477,"limit":1000000},"postexpandincludesize":{"value":38466,"limit":2097152},"templateargumentsize":{"value":10299,"limit":2097152},"expansiondepth":{"value":11,"limit":100},"expensivefunctioncount":{"value":0,"limit":500},"unstrip-depth":{"value":1,"limit":20},"unstrip-size":{"value":71359,"limit":5000000},"entityaccesscount":{"value":1,"limit":400},"timingprofile":["100.00% 342.542 1 -total"," 21.04% 72.061 1 Sjabloon:Infobox_filosoof"," 20.09% 68.815 1 Sjabloon:Infobox_generiek"," 13.55% 46.425 1 Sjabloon:Appendix"," 12.67% 43.400 3 Sjabloon:References"," 11.70% 40.086 1 Sjabloon:Bibliografische_informatie"," 9.74% 33.356 1 Sjabloon:Wikidata_afbeelding"," 8.76% 30.015 3 Sjabloon:Citeer_web"," 5.66% 19.381 1 Sjabloon:Kolommen_lijst"," 5.15% 17.653 1 Sjabloon:Commonscat"]},"scribunto":{"limitreport-timeusage":{"value":"0.040","limit":"10.000"},"limitreport-memusage":{"value":982078,"limit":52428800}},"cachereport":{"origin":"mw-web.eqiad.main-75c465f4c6-fxzzq","timestamp":"20241125124523","ttl":2592000,"transientcontent":false}}});});</script> <script type="application/ld+json">{"@context":"https:\/\/schema.org","@type":"Article","name":"Benedictus de Spinoza","url":"https:\/\/nl.wikipedia.org\/wiki\/Benedictus_de_Spinoza","sameAs":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q35802","mainEntity":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q35802","author":{"@type":"Organization","name":"Bijdragers aan Wikimedia-projecten"},"publisher":{"@type":"Organization","name":"Wikimedia Foundation, Inc.","logo":{"@type":"ImageObject","url":"https:\/\/www.wikimedia.org\/static\/images\/wmf-hor-googpub.png"}},"datePublished":"2003-07-18T00:39:46Z","dateModified":"2024-11-08T23:53:47Z","image":"https:\/\/upload.wikimedia.org\/wikipedia\/commons\/e\/ea\/Spinoza.jpg","headline":"Nederlands filosoof"}</script> </body> </html>