CINXE.COM

<!DOCTYPE html> <html class="client-nojs vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-disabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available" lang="hy" dir="ltr"> <head> <meta charset="UTF-8"> <title>Մարդ բանական - Վիքիպեդիա</title> <script>(function(){var className="client-js vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-disabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available";var cookie=document.cookie.match(/(?:^|; )hywikimwclientpreferences=([^;]+)/);if(cookie){cookie[1].split('%2C').forEach(function(pref){className=className.replace(new RegExp('(^| )'+pref.replace(/-clientpref-\w+$|[^\w-]+/g,'')+'-clientpref-\\w+( |$)'),'$1'+pref+'$2');});}document.documentElement.className=className;}());RLCONF={"wgBreakFrames":false,"wgSeparatorTransformTable":[",\t."," \t,"],"wgDigitTransformTable":["",""], "wgDefaultDateFormat":"dmy","wgMonthNames":["","Հունվար","Փետրվար","Մարտ","Ապրիլ","Մայիս","Հունիս","Հուլիս","Օգոստոս","Սեպտեմբեր","Հոկտեմբեր","Նոյեմբեր","Դեկտեմբեր"],"wgRequestId":"730c9790-c675-4296-bee5-beb2b4ba2086","wgCanonicalNamespace":"","wgCanonicalSpecialPageName":false,"wgNamespaceNumber":0,"wgPageName":"Մարդ_բանական","wgTitle":"Մարդ բանական","wgCurRevisionId":10120023,"wgRevisionId":10120023,"wgArticleId":4650,"wgIsArticle":true,"wgIsRedirect":false,"wgAction":"view","wgUserName":null,"wgUserGroups":["*"],"wgCategories":["Օրվա հոդված","Pages using ISBN magic links","Չվտանգված տեսակներ","Կենդանիներ այբբենական կարգով","Մարդ","Մարդաբանություն"],"wgPageViewLanguage":"hy","wgPageContentLanguage":"hy","wgPageContentModel":"wikitext","wgRelevantPageName":"Մարդ_բանական","wgRelevantArticleId":4650, "wgIsProbablyEditable":true,"wgRelevantPageIsProbablyEditable":true,"wgRestrictionEdit":[],"wgRestrictionMove":[],"wgRedirectedFrom":"Մարդ","wgNoticeProject":"wikipedia","wgCiteReferencePreviewsActive":true,"wgMediaViewerOnClick":true,"wgMediaViewerEnabledByDefault":true,"wgPopupsFlags":0,"wgVisualEditor":{"pageLanguageCode":"hy","pageLanguageDir":"ltr","pageVariantFallbacks":"hy"},"wgMFDisplayWikibaseDescriptions":{"search":true,"watchlist":true,"tagline":true,"nearby":true},"wgWMESchemaEditAttemptStepOversample":false,"wgWMEPageLength":60000,"wgInternalRedirectTargetUrl":"/wiki/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4_%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6","wgRelatedArticlesCompat":[],"wgCentralAuthMobileDomain":false,"wgEditSubmitButtonLabelPublish":true,"wgULSPosition":"interlanguage","wgULSisCompactLinksEnabled":false,"wgVector2022LanguageInHeader":true,"wgULSisLanguageSelectorEmpty":false,"wgWikibaseItemId":"Q5","wgCheckUserClientHintsHeadersJsApi":["brands","architecture","bitness", "fullVersionList","mobile","model","platform","platformVersion"],"GEHomepageSuggestedEditsEnableTopics":true,"wgGETopicsMatchModeEnabled":false,"wgGEStructuredTaskRejectionReasonTextInputEnabled":false,"wgGELevelingUpEnabledForUser":false};RLSTATE={"ext.gadget.relatedIcons":"ready","ext.globalCssJs.user.styles":"ready","site.styles":"ready","user.styles":"ready","ext.globalCssJs.user":"ready","user":"ready","user.options":"loading","skins.vector.search.codex.styles":"ready","skins.vector.styles":"ready","skins.vector.icons":"ready","ext.wikimediamessages.styles":"ready","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript":"ready","ext.uls.interlanguage":"ready","wikibase.client.init":"ready","ext.wikimediaBadges":"ready"};RLPAGEMODULES=["mediawiki.action.view.redirect","mediawiki.page.media","ext.scribunto.logs","site","mediawiki.page.ready","mediawiki.toc","skins.vector.js","ext.centralNotice.geoIP","ext.centralNotice.startUp","ext.gadget.ondemand-pgn","ext.gadget.ArmSpelling", "ext.gadget.HotCat","ext.gadget.Provelt","ext.gadget.easyTranslate","ext.gadget.edittop","ext.urlShortener.toolbar","ext.centralauth.centralautologin","mmv.bootstrap","ext.popups","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.init","ext.visualEditor.targetLoader","ext.echo.centralauth","ext.eventLogging","ext.wikimediaEvents","ext.navigationTiming","ext.uls.interface","ext.cx.eventlogging.campaigns","ext.cx.uls.quick.actions","wikibase.client.vector-2022","ext.checkUser.clientHints","ext.growthExperiments.SuggestedEditSession","wikibase.sidebar.tracking"];</script> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.loader.impl(function(){return["user.options@12s5i",function($,jQuery,require,module){mw.user.tokens.set({"patrolToken":"+\\","watchToken":"+\\","csrfToken":"+\\"}); }];});});</script> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=hy&modules=ext.uls.interlanguage%7Cext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript%7Cext.wikimediaBadges%7Cext.wikimediamessages.styles%7Cskins.vector.icons%2Cstyles%7Cskins.vector.search.codex.styles%7Cwikibase.client.init&only=styles&skin=vector-2022"> <script async="" src="/w/load.php?lang=hy&modules=startup&only=scripts&raw=1&skin=vector-2022"></script> <meta name="ResourceLoaderDynamicStyles" content=""> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=hy&modules=ext.gadget.relatedIcons&only=styles&skin=vector-2022"> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=hy&modules=site.styles&only=styles&skin=vector-2022"> <meta name="generator" content="MediaWiki 1.44.0-wmf.4"> <meta name="referrer" content="origin"> <meta name="referrer" content="origin-when-cross-origin"> <meta name="robots" content="max-image-preview:standard"> <meta name="format-detection" content="telephone=no"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/43/Anterior_view_of_human_female_and_male%2C_with_labels.svg/1200px-Anterior_view_of_human_female_and_male%2C_with_labels.svg.png"> <meta property="og:image:width" content="1200"> <meta property="og:image:height" content="1272"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/43/Anterior_view_of_human_female_and_male%2C_with_labels.svg/800px-Anterior_view_of_human_female_and_male%2C_with_labels.svg.png"> <meta property="og:image:width" content="800"> <meta property="og:image:height" content="848"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/43/Anterior_view_of_human_female_and_male%2C_with_labels.svg/640px-Anterior_view_of_human_female_and_male%2C_with_labels.svg.png"> <meta property="og:image:width" content="640"> <meta property="og:image:height" content="678"> <meta name="viewport" content="width=1120"> <meta property="og:title" content="Մարդ բանական - Վիքիպեդիա"> <meta property="og:type" content="website"> <link rel="preconnect" href="//upload.wikimedia.org"> <link rel="alternate" media="only screen and (max-width: 640px)" href="//hy.m.wikipedia.org/wiki/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4_%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6"> <link rel="alternate" type="application/x-wiki" title="Խմբագրել" href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4_%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6&action=edit"> <link rel="apple-touch-icon" href="/static/apple-touch/wikipedia.png"> <link rel="icon" href="/static/favicon/wikipedia.ico"> <link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/w/rest.php/v1/search" title="Վիքիպեդիա (hy)"> <link rel="EditURI" type="application/rsd+xml" href="//hy.wikipedia.org/w/api.php?action=rsd"> <link rel="canonical" href="https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4_%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6"> <link rel="license" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.hy"> <link rel="alternate" type="application/atom+xml" title="Վիքիպեդիա Atom Սնուցում" href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D5%8E%D5%A5%D6%80%D5%BB%D5%AB%D5%B6%D6%83%D5%B8%D6%83%D5%B8%D5%AD%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8&feed=atom"> <link rel="dns-prefetch" href="//meta.wikimedia.org" /> <link rel="dns-prefetch" href="//login.wikimedia.org"> </head> <body class="skin--responsive skin-vector skin-vector-search-vue mediawiki ltr sitedir-ltr mw-hide-empty-elt ns-0 ns-subject mw-editable page-Մարդ_բանական rootpage-Մարդ_բանական skin-vector-2022 action-view"><a class="mw-jump-link" href="#bodyContent">Jump to content</a> <div class="vector-header-container"> <header class="vector-header mw-header"> <div class="vector-header-start"> <nav class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Site"> <div id="vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown vector-main-menu-dropdown vector-button-flush-left vector-button-flush-right" > <input type="checkbox" id="vector-main-menu-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Հիմնական ընտրացանկ" > <label id="vector-main-menu-dropdown-label" for="vector-main-menu-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-menu mw-ui-icon-wikimedia-menu"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Հիմնական ընտրացանկ</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-main-menu-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-main-menu" class="vector-main-menu vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-main-menu-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="main-menu-pinned" data-pinnable-element-id="vector-main-menu" data-pinned-container-id="vector-main-menu-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-main-menu-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Հիմնական ընտրացանկ</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.pin">տեղափոխել կողագոտի</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.unpin">թաքցնել</button> </div> <div id="p-navigation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation" > <div class="vector-menu-heading"> Նավարկում </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-Գլխավոր-էջ" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D4%B3%D5%AC%D5%AD%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80_%D5%A7%D5%BB"><span>Գլխավոր էջ</span></a></li><li id="n-browse" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D5%88%D6%80%D5%B8%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B4_%D5%A8%D5%BD%D5%BF_%D5%AF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB"><span>Կատեգորիաներ</span></a></li><li id="n-randompage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D5%B0%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%A7%D5%BB" title="Այցելեք պատահական էջ [x]" accesskey="x"><span>Պատահական հոդված</span></a></li><li id="n-newpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D5%86%D5%B8%D6%80%D5%A7%D5%BB%D5%A5%D6%80%D5%A8"><span>Նոր էջեր</span></a></li><li id="n-currentevents" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D4%B8%D5%B6%D5%A9%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%AF_%D5%AB%D6%80%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80%D5%B1%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Տեղեկություններ ընթացիկ իրադարձությունների մասին"><span>Ընթացիկ իրադարձություններ</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-participation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-participation" > <div class="vector-menu-heading"> Մասնակցել </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-Էությունը" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D4%B7%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A8"><span>Էությունը</span></a></li><li id="n-Խորհրդարան" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D4%BD%D5%B8%D6%80%D5%B0%D6%80%D5%A4%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6"><span>Խորհրդարան</span></a></li><li id="n-recentchanges" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D5%8E%D5%A5%D6%80%D5%BB%D5%AB%D5%B6%D6%83%D5%B8%D6%83%D5%B8%D5%AD%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8" title="Վիքիում կատարված վերջին փոփոխությունների ցանկը [r]" accesskey="r"><span>Վերջին փոփոխություններ</span></a></li><li id="n-help" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%95%D5%A3%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6:%D4%B3%D5%AC%D5%AD%D5%A1%D6%81%D5%A1%D5%B6%D5%AF" title="Վիքիպեդիա նախագծի ուղեցույց"><span>Օգնություն</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> <a href="/wiki/%D4%B3%D5%AC%D5%AD%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80_%D5%A7%D5%BB" class="mw-logo"> <img class="mw-logo-icon" src="/static/images/icons/wikipedia.png" alt="" aria-hidden="true" height="50" width="50"> <span class="mw-logo-container skin-invert"> <img class="mw-logo-wordmark" alt="Վիքիպեդիա" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-wordmark-hy.svg" style="width: 8.625em; height: 1.375em;"> <img class="mw-logo-tagline" alt="" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-tagline-hy.svg" width="150" height="15" style="width: 9.375em; height: 0.9375em;"> </span> </a> </div> <div class="vector-header-end"> <div id="p-search" role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-collapses vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box-auto-expand-width vector-search-box"> <a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D5%88%D6%80%D5%B8%D5%B6%D5%A5%D5%AC" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only search-toggle" title="Որոնել Վիքիպեդիա կայքում [f]" accesskey="f"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>Որոնել</span> </a> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail cdx-typeahead-search--auto-expand-width"> <form action="/w/index.php" id="searchform" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div id="simpleSearch" class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Որոնել Վիքիպեդիա կայքում" aria-label="Որոնել Վիքիպեդիա կայքում" autocapitalize="sentences" title="Որոնել Վիքիպեդիա կայքում [f]" accesskey="f" id="searchInput" > <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="Սպասարկող:Որոնել"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Որոնել</button> </form> </div> </div> </div> <nav class="vector-user-links vector-user-links-wide" aria-label="Անձնական գործիքներ"> <div class="vector-user-links-main"> <div id="p-vector-user-menu-preferences" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-userpage" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Արտաքին տեսք"> <div id="vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown " title="Change the appearance of the page's font size, width, and color" > <input type="checkbox" id="vector-appearance-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Արտաքին տեսք" > <label id="vector-appearance-dropdown-label" for="vector-appearance-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-appearance mw-ui-icon-wikimedia-appearance"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Արտաքին տեսք</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-appearance-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div id="p-vector-user-menu-notifications" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-overflow" class="vector-menu mw-portlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_hy.wikipedia.org&uselang=hy" class=""><span>Նվիրաբերել</span></a> </li> <li id="pt-createaccount-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:CreateAccount&returnto=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4+%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6" title="Խորհուրդ է տրվում ստեղծել մասնակցային հաշիվ և մուտք գործել համակարգ, սակայն դա անելը պարտադիր չէ։" class=""><span>Ստեղծել հաշիվ</span></a> </li> <li id="pt-login-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D5%84%D5%A1%D5%BD%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D6%81%D5%AB%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%BF%D6%84&returnto=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4+%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6" title="Կոչ ենք անում մտնել համակարգ, սակայն դա պարտադիր չէ [o]" accesskey="o" class=""><span>Մտնել</span></a> </li> </ul> </div> </div> </div> <div id="vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown vector-user-menu vector-button-flush-right vector-user-menu-logged-out" title="Այլ ընտրանքներ" > <input type="checkbox" id="vector-user-links-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Անձնական գործիքներ" > <label id="vector-user-links-dropdown-label" for="vector-user-links-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-ellipsis mw-ui-icon-wikimedia-ellipsis"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Անձնական գործիքներ</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-personal" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-personal user-links-collapsible-item" title="Օգտվողի ընտրացանկ" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_hy.wikipedia.org&uselang=hy"><span>Նվիրաբերել</span></a></li><li id="pt-createaccount" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:CreateAccount&returnto=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4+%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6" title="Խորհուրդ է տրվում ստեղծել մասնակցային հաշիվ և մուտք գործել համակարգ, սակայն դա անելը պարտադիր չէ։"><span class="vector-icon mw-ui-icon-userAdd mw-ui-icon-wikimedia-userAdd"></span> <span>Ստեղծել հաշիվ</span></a></li><li id="pt-login" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D5%84%D5%A1%D5%BD%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D6%81%D5%AB%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%BF%D6%84&returnto=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4+%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6" title="Կոչ ենք անում մտնել համակարգ, սակայն դա պարտադիր չէ [o]" accesskey="o"><span class="vector-icon mw-ui-icon-logIn mw-ui-icon-wikimedia-logIn"></span> <span>Մտնել</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-user-menu-anon-editor" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-user-menu-anon-editor" > <div class="vector-menu-heading"> Էջեր չգրանցված խմբագիրների համար <a href="/wiki/%D5%95%D5%A3%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6:%D4%B3%D5%AC%D5%AD%D5%A1%D6%81%D5%A1%D5%B6%D5%AF" aria-label="Learn more about editing"><span>իմանալ ավելին</span></a> </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-anoncontribs" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%BB%D5%B4%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A4%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%B4%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8" title="A list of edits made from this IP address [y]" accesskey="y"><span>Ներդրումներ</span></a></li><li id="pt-anontalk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%BB%D5%B4%D6%84%D5%B6%D5%B6%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D6%82%D5%B4%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8" title="IP-հասցեից կատարված խմբագրումների քննարկում [n]" accesskey="n"><span>Քննարկում</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </header> </div> <div class="mw-page-container"> <div class="mw-page-container-inner"> <div class="vector-sitenotice-container"> <div id="siteNotice"></div> </div> <div class="vector-column-start"> <div class="vector-main-menu-container"> <div id="mw-navigation"> <nav id="mw-panel" class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Site"> <div id="vector-main-menu-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> </div> </div> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav id="mw-panel-toc" aria-label="Բովանդակություն" data-event-name="ui.sidebar-toc" class="mw-table-of-contents-container vector-toc-landmark"> <div id="vector-toc-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-toc" class="vector-toc vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-toc-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="toc-pinned" data-pinnable-element-id="vector-toc" > <h2 class="vector-pinnable-header-label">Բովանդակություն</h2> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.pin">տեղափոխել կողագոտի</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.unpin">թաքցնել</button> </div> <ul class="vector-toc-contents" id="mw-panel-toc-list"> <li id="toc-mw-content-text" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a href="#" class="vector-toc-link"> <div class="vector-toc-text">Ներածություն</div> </a> </li> <li id="toc-Ընդհանուր_նկարագրություն" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Ընդհանուր_նկարագրություն"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1</span> <span>Ընդհանուր նկարագրություն</span> </div> </a> <ul id="toc-Ընդհանուր_նկարագրություն-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Ծագման_տեսություններ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Ծագման_տեսություններ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2</span> <span>Ծագման տեսություններ</span> </div> </a> <ul id="toc-Ծագման_տեսություններ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Համակարգային_դիրք_և_դասակարգում" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Համակարգային_դիրք_և_դասակարգում"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3</span> <span>Համակարգային դիրք և դասակարգում</span> </div> </a> <ul id="toc-Համակարգային_դիրք_և_դասակարգում-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Էվոլյուցիա" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Էվոլյուցիա"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4</span> <span>Էվոլյուցիա</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Էվոլյուցիա-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Toggle Էվոլյուցիա subsection</span> </button> <ul id="toc-Էվոլյուցիա-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Ծագում" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Ծագում"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.1</span> <span>Ծագում</span> </div> </a> <ul id="toc-Ծագում-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Մարդու_ծագման_առասպելաբանություն,_կրոն_և_փիլիսոփայություն" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Մարդու_ծագման_առասպելաբանություն,_կրոն_և_փիլիսոփայություն"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.2</span> <span>Մարդու ծագման առասպելաբանություն, կրոն և փիլիսոփայություն</span> </div> </a> <ul id="toc-Մարդու_ծագման_առասպելաբանություն,_կրոն_և_փիլիսոփայություն-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Անատոմիա" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Անատոմիա"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5</span> <span>Անատոմիա</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Անատոմիա-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Toggle Անատոմիա subsection</span> </button> <ul id="toc-Անատոմիա-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Օնտոգենեզ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Օնտոգենեզ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.1</span> <span>Օնտոգենեզ</span> </div> </a> <ul id="toc-Օնտոգենեզ-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Էքստրակորպորալ_էվոլյուցիա" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Էքստրակորպորալ_էվոլյուցիա"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.1.1</span> <span>Էքստրակորպորալ էվոլյուցիա</span> </div> </a> <ul id="toc-Էքստրակորպորալ_էվոլյուցիա-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Արտաքին_տեսք" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Արտաքին_տեսք"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.2</span> <span>Արտաքին տեսք</span> </div> </a> <ul id="toc-Արտաքին_տեսք-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Չափորոշիչներ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Չափորոշիչներ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.3</span> <span>Չափորոշիչներ</span> </div> </a> <ul id="toc-Չափորոշիչներ-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Բժշկական" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Բժշկական"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.3.1</span> <span>Բժշկական</span> </div> </a> <ul id="toc-Բժշկական-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Նորմաներ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-4"> <a class="vector-toc-link" href="#Նորմաներ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.3.1.1</span> <span>Նորմաներ</span> </div> </a> <ul id="toc-Նորմաներ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Ախտաբանություն" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-4"> <a class="vector-toc-link" href="#Ախտաբանություն"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.3.1.2</span> <span>Ախտաբանություն</span> </div> </a> <ul id="toc-Ախտաբանություն-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Ֆիզիկական_ունակություններ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Ֆիզիկական_ունակություններ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.4</span> <span>Ֆիզիկական ունակություններ</span> </div> </a> <ul id="toc-Ֆիզիկական_ունակություններ-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Սահմաններ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Սահմաններ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.4.1</span> <span>Սահմաններ</span> </div> </a> <ul id="toc-Սահմաններ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Մարդու_օրգանային_համակարգ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Մարդու_օրգանային_համակարգ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.5</span> <span>Մարդու օրգանային համակարգ</span> </div> </a> <ul id="toc-Մարդու_օրգանային_համակարգ-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Արյունատար_համակարգ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Արյունատար_համակարգ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.5.1</span> <span>Արյունատար համակարգ</span> </div> </a> <ul id="toc-Արյունատար_համակարգ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Բազմացման_համակարգ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Բազմացման_համակարգ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.5.2</span> <span>Բազմացման համակարգ</span> </div> </a> <ul id="toc-Բազմացման_համակարգ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Սեռական_դիմորֆիզմ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Սեռական_դիմորֆիզմ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.5.3</span> <span>Սեռական դիմորֆիզմ</span> </div> </a> <ul id="toc-Սեռական_դիմորֆիզմ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Կմախքային_համակարգ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Կմախքային_համակարգ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.5.4</span> <span>Կմախքային համակարգ</span> </div> </a> <ul id="toc-Կմախքային_համակարգ-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Ուղղաքայլություն" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-4"> <a class="vector-toc-link" href="#Ուղղաքայլություն"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.5.4.1</span> <span>Ուղղաքայլություն</span> </div> </a> <ul id="toc-Ուղղաքայլություն-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Մազածածկույթ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Մազածածկույթ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.5.5</span> <span>Մազածածկույթ</span> </div> </a> <ul id="toc-Մազածածկույթ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Մաշկի_պիգմենտացիա" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Մաշկի_պիգմենտացիա"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.5.6</span> <span>Մաշկի պիգմենտացիա</span> </div> </a> <ul id="toc-Մաշկի_պիգմենտացիա-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Մարսողական_համակարգ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Մարսողական_համակարգ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.5.7</span> <span>Մարսողական համակարգ</span> </div> </a> <ul id="toc-Մարսողական_համակարգ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Տարբերություններ_այլ_կենդանիներից" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Տարբերություններ_այլ_կենդանիներից"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6</span> <span>Տարբերություններ այլ կենդանիներից</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Տարբերություններ_այլ_կենդանիներից-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Toggle Տարբերություններ այլ կենդանիներից subsection</span> </button> <ul id="toc-Տարբերություններ_այլ_կենդանիներից-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Խոսք" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Խոսք"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.1</span> <span>Խոսք</span> </div> </a> <ul id="toc-Խոսք-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Ուղեղ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Ուղեղ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.2</span> <span>Ուղեղ</span> </div> </a> <ul id="toc-Ուղեղ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Գենոմ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Գենոմ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.3</span> <span>Գենոմ</span> </div> </a> <ul id="toc-Գենոմ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Կյանքի_տևողություն" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Կյանքի_տևողություն"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">7</span> <span>Կյանքի տևողություն</span> </div> </a> <ul id="toc-Կյանքի_տևողություն-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Վարքագիծ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Վարքագիծ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">8</span> <span>Վարքագիծ</span> </div> </a> <ul id="toc-Վարքագիծ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Հետաքրքիր_փաստեր" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Հետաքրքիր_փաստեր"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">9</span> <span>Հետաքրքիր փաստեր</span> </div> </a> <ul id="toc-Հետաքրքիր_փաստեր-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Մարդկային_քաղաքակրթության_պատմություն" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Մարդկային_քաղաքակրթության_պատմություն"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">10</span> <span>Մարդկային քաղաքակրթության պատմություն</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Մարդկային_քաղաքակրթության_պատմություն-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Toggle Մարդկային քաղաքակրթության պատմություն subsection</span> </button> <ul id="toc-Մարդկային_քաղաքակրթության_պատմություն-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Երկրի_բնակչություն" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Երկրի_բնակչություն"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">10.1</span> <span>Երկրի բնակչություն</span> </div> </a> <ul id="toc-Երկրի_բնակչություն-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Գրականություն" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Գրականություն"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">11</span> <span>Գրականություն</span> </div> </a> <ul id="toc-Գրականություն-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Արտաքին_հղումներ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Արտաքին_հղումներ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">12</span> <span>Արտաքին հղումներ</span> </div> </a> <ul id="toc-Արտաքին_հղումներ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </div> </div> </nav> </div> </div> <div class="mw-content-container"> <main id="content" class="mw-body"> <header class="mw-body-header vector-page-titlebar"> <nav aria-label="Բովանդակություն" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown vector-page-titlebar-toc vector-button-flush-left" > <input type="checkbox" id="vector-page-titlebar-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Toggle the table of contents" > <label id="vector-page-titlebar-toc-label" for="vector-page-titlebar-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-listBullet mw-ui-icon-wikimedia-listBullet"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Toggle the table of contents</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-titlebar-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <h1 id="firstHeading" class="firstHeading mw-first-heading"><span class="mw-page-title-main">Մարդ բանական</span></h1> <div id="p-lang-btn" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-lang" > <input type="checkbox" id="p-lang-btn-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn" class="vector-dropdown-checkbox mw-interlanguage-selector" aria-label="Go to an article in another language. Available in 221 languages" > <label id="p-lang-btn-label" for="p-lang-btn-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive mw-portlet-lang-heading-221" aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-language-progressive mw-ui-icon-wikimedia-language-progressive"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">221 լեզու</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="interlanguage-link interwiki-af badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="ընտրյալ հոդված"><a href="https://af.wikipedia.org/wiki/Mens" title="Mens – աֆրիկաանս" lang="af" hreflang="af" data-title="Mens" data-language-autonym="Afrikaans" data-language-local-name="աֆրիկաանս" class="interlanguage-link-target"><span>Afrikaans</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-als mw-list-item"><a href="https://als.wikipedia.org/wiki/Mensch" title="Mensch – շվեյցարական գերմաներեն" lang="gsw" hreflang="gsw" data-title="Mensch" data-language-autonym="Alemannisch" data-language-local-name="շվեյցարական գերմաներեն" class="interlanguage-link-target"><span>Alemannisch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-am mw-list-item"><a href="https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8B%A8%E1%88%B0%E1%8B%8D_%E1%88%8D%E1%8C%85" title="የሰው ልጅ – ամհարերեն" lang="am" hreflang="am" data-title="የሰው ልጅ" data-language-autonym="አማርኛ" data-language-local-name="ամհարերեն" class="interlanguage-link-target"><span>አማርኛ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-an badge-Q70894304 mw-list-item" title=""><a href="https://an.wikipedia.org/wiki/Hum%C3%A1n" title="Humán – արագոներեն" lang="an" hreflang="an" data-title="Humán" data-language-autonym="Aragonés" data-language-local-name="արագոներեն" class="interlanguage-link-target"><span>Aragonés</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-anp mw-list-item"><a href="https://anp.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AE%E0%A4%A8%E0%A5%81%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%AF" title="मनुष्य – անգիկա" lang="anp" hreflang="anp" data-title="मनुष्य" data-language-autonym="अंगिका" data-language-local-name="անգիկա" class="interlanguage-link-target"><span>अंगिका</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ar mw-list-item"><a href="https://ar.wikipedia.org/wiki/%D8%A5%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86" title="إنسان – արաբերեն" lang="ar" hreflang="ar" data-title="إنسان" data-language-autonym="العربية" data-language-local-name="արաբերեն" class="interlanguage-link-target"><span>العربية</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-arc mw-list-item"><a href="https://arc.wikipedia.org/wiki/%DC%92%DC%AA_%DC%90%DC%A2%DC%AB%DC%90" title="ܒܪ ܐܢܫܐ – արամեերեն" lang="arc" hreflang="arc" data-title="ܒܪ ܐܢܫܐ" data-language-autonym="ܐܪܡܝܐ" data-language-local-name="արամեերեն" class="interlanguage-link-target"><span>ܐܪܡܝܐ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ary mw-list-item"><a href="https://ary.wikipedia.org/wiki/%D8%A8%D9%86%D8%A7%D8%AF%D9%85" title="بنادم – Moroccan Arabic" lang="ary" hreflang="ary" data-title="بنادم" data-language-autonym="الدارجة" data-language-local-name="Moroccan Arabic" class="interlanguage-link-target"><span>الدارجة</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-arz mw-list-item"><a href="https://arz.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86" title="انسان – եգիպտական արաբերեն" lang="arz" hreflang="arz" data-title="انسان" data-language-autonym="مصرى" data-language-local-name="եգիպտական արաբերեն" class="interlanguage-link-target"><span>مصرى</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-as mw-list-item"><a href="https://as.wikipedia.org/wiki/%E0%A6%AE%E0%A6%BE%E0%A6%A8%E0%A7%81%E0%A6%B9" title="মানুহ – ասամերեն" lang="as" hreflang="as" data-title="মানুহ" data-language-autonym="অসমীয়া" data-language-local-name="ասամերեն" class="interlanguage-link-target"><span>অসমীয়া</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ast mw-list-item"><a href="https://ast.wikipedia.org/wiki/Humanu" title="Humanu – աստուրերեն" lang="ast" hreflang="ast" data-title="Humanu" data-language-autonym="Asturianu" data-language-local-name="աստուրերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Asturianu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-atj mw-list-item"><a href="https://atj.wikipedia.org/wiki/Iriniw" title="Iriniw – աթիկամեկ" lang="atj" hreflang="atj" data-title="Iriniw" data-language-autonym="Atikamekw" data-language-local-name="աթիկամեկ" class="interlanguage-link-target"><span>Atikamekw</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-av mw-list-item"><a href="https://av.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D3%80%D0%B0%D0%B4%D0%B0%D0%BD" title="ГӀадан – ավարերեն" lang="av" hreflang="av" data-title="ГӀадан" data-language-autonym="Авар" data-language-local-name="ավարերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Авар</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-awa mw-list-item"><a href="https://awa.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AE%E0%A4%A8%E0%A4%88" title="मनई – ավադհի" lang="awa" hreflang="awa" data-title="मनई" data-language-autonym="अवधी" data-language-local-name="ավադհի" class="interlanguage-link-target"><span>अवधी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ay mw-list-item"><a href="https://ay.wikipedia.org/wiki/Jaqi" title="Jaqi – այմարա" lang="ay" hreflang="ay" data-title="Jaqi" data-language-autonym="Aymar aru" data-language-local-name="այմարա" class="interlanguage-link-target"><span>Aymar aru</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-az mw-list-item"><a href="https://az.wikipedia.org/wiki/%C4%B0nsan" title="İnsan – ադրբեջաներեն" lang="az" hreflang="az" data-title="İnsan" data-language-autonym="Azərbaycanca" data-language-local-name="ադրբեջաներեն" class="interlanguage-link-target"><span>Azərbaycanca</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-azb mw-list-item"><a href="https://azb.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%DB%8C%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86" title="اینسان – South Azerbaijani" lang="azb" hreflang="azb" data-title="اینسان" data-language-autonym="تۆرکجه" data-language-local-name="South Azerbaijani" class="interlanguage-link-target"><span>تۆرکجه</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ba mw-list-item"><a href="https://ba.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%B5%D1%88%D0%B5" title="Кеше – բաշկիրերեն" lang="ba" hreflang="ba" data-title="Кеше" data-language-autonym="Башҡортса" data-language-local-name="բաշկիրերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Башҡортса</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ban mw-list-item"><a href="https://ban.wikipedia.org/wiki/Manusa" title="Manusa – բալիերեն" lang="ban" hreflang="ban" data-title="Manusa" data-language-autonym="Basa Bali" data-language-local-name="բալիերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Basa Bali</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bar mw-list-item"><a href="https://bar.wikipedia.org/wiki/Mensch" title="Mensch – Bavarian" lang="bar" hreflang="bar" data-title="Mensch" data-language-autonym="Boarisch" data-language-local-name="Bavarian" class="interlanguage-link-target"><span>Boarisch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bat-smg mw-list-item"><a href="https://bat-smg.wikipedia.org/wiki/%C5%BDmuogos" title="Žmuogos – Samogitian" lang="sgs" hreflang="sgs" data-title="Žmuogos" data-language-autonym="Žemaitėška" data-language-local-name="Samogitian" class="interlanguage-link-target"><span>Žemaitėška</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bcl mw-list-item"><a href="https://bcl.wikipedia.org/wiki/Tawo" title="Tawo – Central Bikol" lang="bcl" hreflang="bcl" data-title="Tawo" data-language-autonym="Bikol Central" data-language-local-name="Central Bikol" class="interlanguage-link-target"><span>Bikol Central</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be mw-list-item"><a href="https://be.wikipedia.org/wiki/%D0%A7%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D0%B2%D0%B5%D0%BA" title="Чалавек – բելառուսերեն" lang="be" hreflang="be" data-title="Чалавек" data-language-autonym="Беларуская" data-language-local-name="բելառուսերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Беларуская</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be-x-old mw-list-item"><a href="https://be-tarask.wikipedia.org/wiki/%D0%A7%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D0%B2%D0%B5%D0%BA" title="Чалавек – Belarusian (Taraškievica orthography)" lang="be-tarask" hreflang="be-tarask" data-title="Чалавек" data-language-autonym="Беларуская (тарашкевіца)" data-language-local-name="Belarusian (Taraškievica orthography)" class="interlanguage-link-target"><span>Беларуская (тарашкевіца)</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bew mw-list-item"><a href="https://bew.wikipedia.org/wiki/Manusia" title="Manusia – Betawi" lang="bew" hreflang="bew" data-title="Manusia" data-language-autonym="Betawi" data-language-local-name="Betawi" class="interlanguage-link-target"><span>Betawi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bg mw-list-item"><a href="https://bg.wikipedia.org/wiki/%D0%A7%D0%BE%D0%B2%D0%B5%D0%BA" title="Човек – բուլղարերեն" lang="bg" hreflang="bg" data-title="Човек" data-language-autonym="Български" data-language-local-name="բուլղարերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Български</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bh mw-list-item"><a href="https://bh.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AE%E0%A4%BE%E0%A4%A8%E0%A5%81%E0%A4%B8" title="मानुस – Bhojpuri" lang="bh" hreflang="bh" data-title="मानुस" data-language-autonym="भोजपुरी" data-language-local-name="Bhojpuri" class="interlanguage-link-target"><span>भोजपुरी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bjn mw-list-item"><a href="https://bjn.wikipedia.org/wiki/Manusia" title="Manusia – Banjar" lang="bjn" hreflang="bjn" data-title="Manusia" data-language-autonym="Banjar" data-language-local-name="Banjar" class="interlanguage-link-target"><span>Banjar</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bn mw-list-item"><a href="https://bn.wikipedia.org/wiki/%E0%A6%AE%E0%A6%BE%E0%A6%A8%E0%A7%81%E0%A6%B7" title="মানুষ – բենգալերեն" lang="bn" hreflang="bn" data-title="মানুষ" data-language-autonym="বাংলা" data-language-local-name="բենգալերեն" class="interlanguage-link-target"><span>বাংলা</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bo mw-list-item"><a href="https://bo.wikipedia.org/wiki/%E0%BD%A0%E0%BD%82%E0%BE%B2%E0%BD%BC%E0%BC%8B%E0%BD%96%E0%BC%8B%E0%BD%98%E0%BD%B2%E0%BC%8D" title="འགྲོ་བ་མི། – տիբեթերեն" lang="bo" hreflang="bo" data-title="འགྲོ་བ་མི།" data-language-autonym="བོད་ཡིག" data-language-local-name="տիբեթերեն" class="interlanguage-link-target"><span>བོད་ཡིག</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-br mw-list-item"><a href="https://br.wikipedia.org/wiki/Den" title="Den – բրետոներեն" lang="br" hreflang="br" data-title="Den" data-language-autonym="Brezhoneg" data-language-local-name="բրետոներեն" class="interlanguage-link-target"><span>Brezhoneg</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bs mw-list-item"><a href="https://bs.wikipedia.org/wiki/%C4%8Covjek" title="Čovjek – բոսնիերեն" lang="bs" hreflang="bs" data-title="Čovjek" data-language-autonym="Bosanski" data-language-local-name="բոսնիերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Bosanski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-btm mw-list-item"><a href="https://btm.wikipedia.org/wiki/Alak" title="Alak – Batak Mandailing" lang="btm" hreflang="btm" data-title="Alak" data-language-autonym="Batak Mandailing" data-language-local-name="Batak Mandailing" class="interlanguage-link-target"><span>Batak Mandailing</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bxr mw-list-item"><a href="https://bxr.wikipedia.org/wiki/%D0%A3%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD%D1%82%D0%B0_%D1%85%D2%AF%D0%BD" title="Ухаанта хүн – Russia Buriat" lang="bxr" hreflang="bxr" data-title="Ухаанта хүн" data-language-autonym="Буряад" data-language-local-name="Russia Buriat" class="interlanguage-link-target"><span>Буряад</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ca badge-Q17437798 badge-goodarticle mw-list-item" title="լավ հոդված"><a href="https://ca.wikipedia.org/wiki/%C3%89sser_hum%C3%A0" title="Ésser humà – կատալաներեն" lang="ca" hreflang="ca" data-title="Ésser humà" data-language-autonym="Català" data-language-local-name="կատալաներեն" class="interlanguage-link-target"><span>Català</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cdo mw-list-item"><a href="https://cdo.wikipedia.org/wiki/N%C3%A8%CC%A4ng" title="Nè̤ng – Mindong" lang="cdo" hreflang="cdo" data-title="Nè̤ng" data-language-autonym="閩東語 / Mìng-dĕ̤ng-ngṳ̄" data-language-local-name="Mindong" class="interlanguage-link-target"><span>閩東語 / Mìng-dĕ̤ng-ngṳ̄</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ce mw-list-item"><a href="https://ce.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%B4%D0%B0%D0%BC" title="Адам – չեչեներեն" lang="ce" hreflang="ce" data-title="Адам" data-language-autonym="Нохчийн" data-language-local-name="չեչեներեն" class="interlanguage-link-target"><span>Нохчийн</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ceb mw-list-item"><a href="https://ceb.wikipedia.org/wiki/Tawo" title="Tawo – սեբուերեն" lang="ceb" hreflang="ceb" data-title="Tawo" data-language-autonym="Cebuano" data-language-local-name="սեբուերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Cebuano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ckb mw-list-item"><a href="https://ckb.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%B1%DB%86%DA%A4" title="مرۆڤ – սորանի քրդերեն" lang="ckb" hreflang="ckb" data-title="مرۆڤ" data-language-autonym="کوردی" data-language-local-name="սորանի քրդերեն" class="interlanguage-link-target"><span>کوردی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-co mw-list-item"><a href="https://co.wikipedia.org/wiki/Omu" title="Omu – կորսիկերեն" lang="co" hreflang="co" data-title="Omu" data-language-autonym="Corsu" data-language-local-name="կորսիկերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Corsu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cs mw-list-item"><a href="https://cs.wikipedia.org/wiki/%C4%8Clov%C4%9Bk_moudr%C3%BD" title="Člověk moudrý – չեխերեն" lang="cs" hreflang="cs" data-title="Člověk moudrý" data-language-autonym="Čeština" data-language-local-name="չեխերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Čeština</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cv mw-list-item"><a href="https://cv.wikipedia.org/wiki/%C3%87%D1%8B%D0%BD" title="Çын – չուվաշերեն" lang="cv" hreflang="cv" data-title="Çын" data-language-autonym="Чӑвашла" data-language-local-name="չուվաշերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Чӑвашла</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cy mw-list-item"><a href="https://cy.wikipedia.org/wiki/Bod_dynol" title="Bod dynol – ուելսերեն" lang="cy" hreflang="cy" data-title="Bod dynol" data-language-autonym="Cymraeg" data-language-local-name="ուելսերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Cymraeg</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-da mw-list-item"><a href="https://da.wikipedia.org/wiki/Menneske" title="Menneske – դանիերեն" lang="da" hreflang="da" data-title="Menneske" data-language-autonym="Dansk" data-language-local-name="դանիերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Dansk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-dag mw-list-item"><a href="https://dag.wikipedia.org/wiki/Ninsala" title="Ninsala – Dagbani" lang="dag" hreflang="dag" data-title="Ninsala" data-language-autonym="Dagbanli" data-language-local-name="Dagbani" class="interlanguage-link-target"><span>Dagbanli</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-de mw-list-item"><a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Mensch" title="Mensch – գերմաներեն" lang="de" hreflang="de" data-title="Mensch" data-language-autonym="Deutsch" data-language-local-name="գերմաներեն" class="interlanguage-link-target"><span>Deutsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-diq mw-list-item"><a href="https://diq.wikipedia.org/wiki/Merd%C4%B1m" title="Merdım – Zazaki" lang="diq" hreflang="diq" data-title="Merdım" data-language-autonym="Zazaki" data-language-local-name="Zazaki" class="interlanguage-link-target"><span>Zazaki</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-dty mw-list-item"><a href="https://dty.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AE%E0%A4%BE%E0%A4%A8%E0%A5%8D%E0%A4%B8%E0%A5%81" title="मान्सु – Doteli" lang="dty" hreflang="dty" data-title="मान्सु" data-language-autonym="डोटेली" data-language-local-name="Doteli" class="interlanguage-link-target"><span>डोटेली</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-el mw-list-item"><a href="https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%86%CE%BD%CE%B8%CF%81%CF%89%CF%80%CE%BF%CF%82" title="Άνθρωπος – հունարեն" lang="el" hreflang="el" data-title="Άνθρωπος" data-language-autonym="Ελληνικά" data-language-local-name="հունարեն" class="interlanguage-link-target"><span>Ελληνικά</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-en badge-Q17437798 badge-goodarticle mw-list-item" title="լավ հոդված"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Human" title="Human – անգլերեն" lang="en" hreflang="en" data-title="Human" data-language-autonym="English" data-language-local-name="անգլերեն" class="interlanguage-link-target"><span>English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eo mw-list-item"><a href="https://eo.wikipedia.org/wiki/Homo" title="Homo – էսպերանտո" lang="eo" hreflang="eo" data-title="Homo" data-language-autonym="Esperanto" data-language-local-name="էսպերանտո" class="interlanguage-link-target"><span>Esperanto</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-es badge-Q70894304 mw-list-item" title=""><a href="https://es.wikipedia.org/wiki/Humano" title="Humano – իսպաներեն" lang="es" hreflang="es" data-title="Humano" data-language-autonym="Español" data-language-local-name="իսպաներեն" class="interlanguage-link-target"><span>Español</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-et mw-list-item"><a href="https://et.wikipedia.org/wiki/Inimene" title="Inimene – էստոներեն" lang="et" hreflang="et" data-title="Inimene" data-language-autonym="Eesti" data-language-local-name="էստոներեն" class="interlanguage-link-target"><span>Eesti</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eu badge-Q17437798 badge-goodarticle mw-list-item" title="լավ հոդված"><a href="https://eu.wikipedia.org/wiki/Gizaki" title="Gizaki – բասկերեն" lang="eu" hreflang="eu" data-title="Gizaki" data-language-autonym="Euskara" data-language-local-name="բասկերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Euskara</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fa mw-list-item"><a href="https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86" title="انسان – պարսկերեն" lang="fa" hreflang="fa" data-title="انسان" data-language-autonym="فارسی" data-language-local-name="պարսկերեն" class="interlanguage-link-target"><span>فارسی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fi mw-list-item"><a href="https://fi.wikipedia.org/wiki/Ihminen" title="Ihminen – ֆիններեն" lang="fi" hreflang="fi" data-title="Ihminen" data-language-autonym="Suomi" data-language-local-name="ֆիններեն" class="interlanguage-link-target"><span>Suomi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fiu-vro mw-list-item"><a href="https://fiu-vro.wikipedia.org/wiki/Inemine" title="Inemine – վորո" lang="vro" hreflang="vro" data-title="Inemine" data-language-autonym="Võro" data-language-local-name="վորո" class="interlanguage-link-target"><span>Võro</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fo mw-list-item"><a href="https://fo.wikipedia.org/wiki/Menniskja" title="Menniskja – ֆարյորերեն" lang="fo" hreflang="fo" data-title="Menniskja" data-language-autonym="Føroyskt" data-language-local-name="ֆարյորերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Føroyskt</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fr badge-Q70894304 mw-list-item" title=""><a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Homme_moderne" title="Homme moderne – ֆրանսերեն" lang="fr" hreflang="fr" data-title="Homme moderne" data-language-autonym="Français" data-language-local-name="ֆրանսերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Français</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-frr mw-list-item"><a href="https://frr.wikipedia.org/wiki/Minsk" title="Minsk – հյուսիսային ֆրիզերեն" lang="frr" hreflang="frr" data-title="Minsk" data-language-autonym="Nordfriisk" data-language-local-name="հյուսիսային ֆրիզերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Nordfriisk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fur mw-list-item"><a href="https://fur.wikipedia.org/wiki/Uman" title="Uman – ֆրիուլիերեն" lang="fur" hreflang="fur" data-title="Uman" data-language-autonym="Furlan" data-language-local-name="ֆրիուլիերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Furlan</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fy mw-list-item"><a href="https://fy.wikipedia.org/wiki/Minske" title="Minske – արևմտաֆրիզերեն" lang="fy" hreflang="fy" data-title="Minske" data-language-autonym="Frysk" data-language-local-name="արևմտաֆրիզերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Frysk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ga mw-list-item"><a href="https://ga.wikipedia.org/wiki/Duine" title="Duine – իռլանդերեն" lang="ga" hreflang="ga" data-title="Duine" data-language-autonym="Gaeilge" data-language-local-name="իռլանդերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Gaeilge</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gan mw-list-item"><a href="https://gan.wikipedia.org/wiki/%E4%BA%BA" title="人 – Gan" lang="gan" hreflang="gan" data-title="人" data-language-autonym="贛語" data-language-local-name="Gan" class="interlanguage-link-target"><span>贛語</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gcr mw-list-item"><a href="https://gcr.wikipedia.org/wiki/Mounit%C3%A9" title="Mounité – Guianan Creole" lang="gcr" hreflang="gcr" data-title="Mounité" data-language-autonym="Kriyòl gwiyannen" data-language-local-name="Guianan Creole" class="interlanguage-link-target"><span>Kriyòl gwiyannen</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gd mw-list-item"><a href="https://gd.wikipedia.org/wiki/Mac_an_duine" title="Mac an duine – շոտլանդական գաելերեն" lang="gd" hreflang="gd" data-title="Mac an duine" data-language-autonym="Gàidhlig" data-language-local-name="շոտլանդական գաելերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Gàidhlig</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gl mw-list-item"><a href="https://gl.wikipedia.org/wiki/Ser_humano" title="Ser humano – գալիսերեն" lang="gl" hreflang="gl" data-title="Ser humano" data-language-autonym="Galego" data-language-local-name="գալիսերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Galego</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-glk mw-list-item"><a href="https://glk.wikipedia.org/wiki/%D8%A2%D8%AF%D9%85" title="آدم – Gilaki" lang="glk" hreflang="glk" data-title="آدم" data-language-autonym="گیلکی" data-language-local-name="Gilaki" class="interlanguage-link-target"><span>گیلکی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gn mw-list-item"><a href="https://gn.wikipedia.org/wiki/Yvyp%C3%B3ra" title="Yvypóra – գուարանի" lang="gn" hreflang="gn" data-title="Yvypóra" data-language-autonym="Avañe'ẽ" data-language-local-name="գուարանի" class="interlanguage-link-target"><span>Avañe'ẽ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gu mw-list-item"><a href="https://gu.wikipedia.org/wiki/%E0%AA%AE%E0%AA%A8%E0%AB%81%E0%AA%B7%E0%AB%8D%E0%AA%AF" title="મનુષ્ય – գուջարաթի" lang="gu" hreflang="gu" data-title="મનુષ્ય" data-language-autonym="ગુજરાતી" data-language-local-name="գուջարաթի" class="interlanguage-link-target"><span>ગુજરાતી</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ha mw-list-item"><a href="https://ha.wikipedia.org/wiki/%C6%8Aan_Adam" title="Ɗan Adam – հաուսա" lang="ha" hreflang="ha" data-title="Ɗan Adam" data-language-autonym="Hausa" data-language-local-name="հաուսա" class="interlanguage-link-target"><span>Hausa</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hak mw-list-item"><a href="https://hak.wikipedia.org/wiki/Ng%C3%ACn" title="Ngìn – Hakka Chinese" lang="hak" hreflang="hak" data-title="Ngìn" data-language-autonym="客家語 / Hak-kâ-ngî" data-language-local-name="Hakka Chinese" class="interlanguage-link-target"><span>客家語 / Hak-kâ-ngî</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-he badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="ընտրյալ հոդված"><a href="https://he.wikipedia.org/wiki/%D7%90%D7%93%D7%9D" title="אדם – եբրայերեն" lang="he" hreflang="he" data-title="אדם" data-language-autonym="עברית" data-language-local-name="եբրայերեն" class="interlanguage-link-target"><span>עברית</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hi mw-list-item"><a href="https://hi.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AE%E0%A4%A8%E0%A5%81%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%AF" title="मनुष्य – հինդի" lang="hi" hreflang="hi" data-title="मनुष्य" data-language-autonym="हिन्दी" data-language-local-name="հինդի" class="interlanguage-link-target"><span>हिन्दी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hif mw-list-item"><a href="https://hif.wikipedia.org/wiki/Insaan" title="Insaan – Fiji Hindi" lang="hif" hreflang="hif" data-title="Insaan" data-language-autonym="Fiji Hindi" data-language-local-name="Fiji Hindi" class="interlanguage-link-target"><span>Fiji Hindi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hr mw-list-item"><a href="https://hr.wikipedia.org/wiki/%C4%8Covjek" title="Čovjek – խորվաթերեն" lang="hr" hreflang="hr" data-title="Čovjek" data-language-autonym="Hrvatski" data-language-local-name="խորվաթերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Hrvatski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ht mw-list-item"><a href="https://ht.wikipedia.org/wiki/Moun" title="Moun – խառնակերտ հայիթերեն" lang="ht" hreflang="ht" data-title="Moun" data-language-autonym="Kreyòl ayisyen" data-language-local-name="խառնակերտ հայիթերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Kreyòl ayisyen</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hu mw-list-item"><a href="https://hu.wikipedia.org/wiki/Ember" title="Ember – հունգարերեն" lang="hu" hreflang="hu" data-title="Ember" data-language-autonym="Magyar" data-language-local-name="հունգարերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Magyar</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ia mw-list-item"><a href="https://ia.wikipedia.org/wiki/Esser_human" title="Esser human – ինտերլինգուա" lang="ia" hreflang="ia" data-title="Esser human" data-language-autonym="Interlingua" data-language-local-name="ինտերլինգուա" class="interlanguage-link-target"><span>Interlingua</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-iba mw-list-item"><a href="https://iba.wikipedia.org/wiki/Mensia" title="Mensia – իբաներեն" lang="iba" hreflang="iba" data-title="Mensia" data-language-autonym="Jaku Iban" data-language-local-name="իբաներեն" class="interlanguage-link-target"><span>Jaku Iban</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-id mw-list-item"><a href="https://id.wikipedia.org/wiki/Manusia" title="Manusia – ինդոնեզերեն" lang="id" hreflang="id" data-title="Manusia" data-language-autonym="Bahasa Indonesia" data-language-local-name="ինդոնեզերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Indonesia</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ig mw-list-item"><a href="https://ig.wikipedia.org/wiki/Mad%E1%BB%A5%CC%80" title="Madụ̀ – իգբո" lang="ig" hreflang="ig" data-title="Madụ̀" data-language-autonym="Igbo" data-language-local-name="իգբո" class="interlanguage-link-target"><span>Igbo</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ilo mw-list-item"><a href="https://ilo.wikipedia.org/wiki/Tao_(sebbangan)" title="Tao (sebbangan) – իլոկերեն" lang="ilo" hreflang="ilo" data-title="Tao (sebbangan)" data-language-autonym="Ilokano" data-language-local-name="իլոկերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Ilokano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-inh mw-list-item"><a href="https://inh.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D0%B0%D0%B3" title="Саг – ինգուշերեն" lang="inh" hreflang="inh" data-title="Саг" data-language-autonym="ГӀалгӀай" data-language-local-name="ինգուշերեն" class="interlanguage-link-target"><span>ГӀалгӀай</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-io mw-list-item"><a href="https://io.wikipedia.org/wiki/Homo" title="Homo – իդո" lang="io" hreflang="io" data-title="Homo" data-language-autonym="Ido" data-language-local-name="իդո" class="interlanguage-link-target"><span>Ido</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-is mw-list-item"><a href="https://is.wikipedia.org/wiki/Ma%C3%B0ur" title="Maður – իսլանդերեն" lang="is" hreflang="is" data-title="Maður" data-language-autonym="Íslenska" data-language-local-name="իսլանդերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Íslenska</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-iu mw-list-item"><a href="https://iu.wikipedia.org/wiki/%E1%90%84%E1%92%83" title="ᐄᒃ – ինուկտիտուտ" lang="iu" hreflang="iu" data-title="ᐄᒃ" data-language-autonym="ᐃᓄᒃᑎᑐᑦ / inuktitut" data-language-local-name="ինուկտիտուտ" class="interlanguage-link-target"><span>ᐃᓄᒃᑎᑐᑦ / inuktitut</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ja mw-list-item"><a href="https://ja.wikipedia.org/wiki/%E3%83%92%E3%83%88" title="ヒト – ճապոներեն" lang="ja" hreflang="ja" data-title="ヒト" data-language-autonym="日本語" data-language-local-name="ճապոներեն" class="interlanguage-link-target"><span>日本語</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-jam mw-list-item"><a href="https://jam.wikipedia.org/wiki/Yuuman" title="Yuuman – Jamaican Creole English" lang="jam" hreflang="jam" data-title="Yuuman" data-language-autonym="Patois" data-language-local-name="Jamaican Creole English" class="interlanguage-link-target"><span>Patois</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-jbo mw-list-item"><a href="https://jbo.wikipedia.org/wiki/remna" title="remna – լոժբան" lang="jbo" hreflang="jbo" data-title="remna" data-language-autonym="La .lojban." data-language-local-name="լոժբան" class="interlanguage-link-target"><span>La .lojban.</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-jv mw-list-item"><a href="https://jv.wikipedia.org/wiki/Manungsa" title="Manungsa – ճավայերեն" lang="jv" hreflang="jv" data-title="Manungsa" data-language-autonym="Jawa" data-language-local-name="ճավայերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Jawa</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ka mw-list-item"><a href="https://ka.wikipedia.org/wiki/%E1%83%90%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%9B%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%98" title="ადამიანი – վրացերեն" lang="ka" hreflang="ka" data-title="ადამიანი" data-language-autonym="ქართული" data-language-local-name="վրացերեն" class="interlanguage-link-target"><span>ქართული</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kaa mw-list-item"><a href="https://kaa.wikipedia.org/wiki/Insan" title="Insan – Kara-Kalpak" lang="kaa" hreflang="kaa" data-title="Insan" data-language-autonym="Qaraqalpaqsha" data-language-local-name="Kara-Kalpak" class="interlanguage-link-target"><span>Qaraqalpaqsha</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kab mw-list-item"><a href="https://kab.wikipedia.org/wiki/Afgan" title="Afgan – կաբիլերեն" lang="kab" hreflang="kab" data-title="Afgan" data-language-autonym="Taqbaylit" data-language-local-name="կաբիլերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Taqbaylit</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kcg mw-list-item"><a href="https://kcg.wikipedia.org/wiki/A%CC%B1tyubishyi" title="A̱tyubishyi – տիապ" lang="kcg" hreflang="kcg" data-title="A̱tyubishyi" data-language-autonym="Tyap" data-language-local-name="տիապ" class="interlanguage-link-target"><span>Tyap</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kg mw-list-item"><a href="https://kg.wikipedia.org/wiki/Muntu" title="Muntu – Kongo" lang="kg" hreflang="kg" data-title="Muntu" data-language-autonym="Kongo" data-language-local-name="Kongo" class="interlanguage-link-target"><span>Kongo</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kge mw-list-item"><a href="https://kge.wikipedia.org/wiki/Manusia" title="Manusia – Komering" lang="kge" hreflang="kge" data-title="Manusia" data-language-autonym="Kumoring" data-language-local-name="Komering" class="interlanguage-link-target"><span>Kumoring</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kk mw-list-item"><a href="https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%B4%D0%B0%D0%BC" title="Адам – ղազախերեն" lang="kk" hreflang="kk" data-title="Адам" data-language-autonym="Қазақша" data-language-local-name="ղազախերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Қазақша</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-km mw-list-item"><a href="https://km.wikipedia.org/wiki/%E1%9E%98%E1%9E%93%E1%9E%BB%E1%9E%9F%E1%9F%92%E1%9E%9F" title="មនុស្ស – քմերերեն" lang="km" hreflang="km" data-title="មនុស្ស" data-language-autonym="ភាសាខ្មែរ" data-language-local-name="քմերերեն" class="interlanguage-link-target"><span>ភាសាខ្មែរ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kn mw-list-item"><a href="https://kn.wikipedia.org/wiki/%E0%B2%AE%E0%B2%BE%E0%B2%A8%E0%B2%B5" title="ಮಾನವ – կաննադա" lang="kn" hreflang="kn" data-title="ಮಾನವ" data-language-autonym="ಕನ್ನಡ" data-language-local-name="կաննադա" class="interlanguage-link-target"><span>ಕನ್ನಡ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ko mw-list-item"><a href="https://ko.wikipedia.org/wiki/%EC%82%AC%EB%9E%8C" title="사람 – կորեերեն" lang="ko" hreflang="ko" data-title="사람" data-language-autonym="한국어" data-language-local-name="կորեերեն" class="interlanguage-link-target"><span>한국어</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-koi mw-list-item"><a href="https://koi.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%BE%D1%80%D1%82" title="Морт – պերմյակ կոմիերեն" lang="koi" hreflang="koi" data-title="Морт" data-language-autonym="Перем коми" data-language-local-name="պերմյակ կոմիերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Перем коми</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ks mw-list-item"><a href="https://ks.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%90%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86" title="اِنسان – քաշմիրերեն" lang="ks" hreflang="ks" data-title="اِنسان" data-language-autonym="कॉशुर / کٲشُر" data-language-local-name="քաշմիրերեն" class="interlanguage-link-target"><span>कॉशुर / کٲشُر</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ksh mw-list-item"><a href="https://ksh.wikipedia.org/wiki/Minsh" title="Minsh – քյոլներեն" lang="ksh" hreflang="ksh" data-title="Minsh" data-language-autonym="Ripoarisch" data-language-local-name="քյոլներեն" class="interlanguage-link-target"><span>Ripoarisch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ku mw-list-item"><a href="https://ku.wikipedia.org/wiki/Mirov" title="Mirov – քրդերեն" lang="ku" hreflang="ku" data-title="Mirov" data-language-autonym="Kurdî" data-language-local-name="քրդերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Kurdî</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kv mw-list-item"><a href="https://kv.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%BE%D1%80%D1%82" title="Морт – կոմիերեն" lang="kv" hreflang="kv" data-title="Морт" data-language-autonym="Коми" data-language-local-name="կոմիերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Коми</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kw mw-list-item"><a href="https://kw.wikipedia.org/wiki/Tus" title="Tus – կոռներեն" lang="kw" hreflang="kw" data-title="Tus" data-language-autonym="Kernowek" data-language-local-name="կոռներեն" class="interlanguage-link-target"><span>Kernowek</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ky mw-list-item"><a href="https://ky.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%B8%D1%88%D0%B8" title="Киши – ղրղզերեն" lang="ky" hreflang="ky" data-title="Киши" data-language-autonym="Кыргызча" data-language-local-name="ղրղզերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Кыргызча</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-la mw-list-item"><a href="https://la.wikipedia.org/wiki/Gens_humana" title="Gens humana – լատիներեն" lang="la" hreflang="la" data-title="Gens humana" data-language-autonym="Latina" data-language-local-name="լատիներեն" class="interlanguage-link-target"><span>Latina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lbe mw-list-item"><a href="https://lbe.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D0%BD%D1%81%D0%B0%D0%BD" title="Инсан – Lak" lang="lbe" hreflang="lbe" data-title="Инсан" data-language-autonym="Лакку" data-language-local-name="Lak" class="interlanguage-link-target"><span>Лакку</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lez mw-list-item"><a href="https://lez.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%B0%D1%81" title="Кас – լեզգիերեն" lang="lez" hreflang="lez" data-title="Кас" data-language-autonym="Лезги" data-language-local-name="լեզգիերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Лезги</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lfn mw-list-item"><a href="https://lfn.wikipedia.org/wiki/Umana" title="Umana – Lingua Franca Nova" lang="lfn" hreflang="lfn" data-title="Umana" data-language-autonym="Lingua Franca Nova" data-language-local-name="Lingua Franca Nova" class="interlanguage-link-target"><span>Lingua Franca Nova</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lg mw-list-item"><a href="https://lg.wikipedia.org/wiki/Omuntu" title="Omuntu – գանդա" lang="lg" hreflang="lg" data-title="Omuntu" data-language-autonym="Luganda" data-language-local-name="գանդա" class="interlanguage-link-target"><span>Luganda</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-li mw-list-item"><a href="https://li.wikipedia.org/wiki/Mins" title="Mins – լիմբուրգերեն" lang="li" hreflang="li" data-title="Mins" data-language-autonym="Limburgs" data-language-local-name="լիմբուրգերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Limburgs</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lij mw-list-item"><a href="https://lij.wikipedia.org/wiki/%C3%8Bse_uman" title="Ëse uman – Ligurian" lang="lij" hreflang="lij" data-title="Ëse uman" data-language-autonym="Ligure" data-language-local-name="Ligurian" class="interlanguage-link-target"><span>Ligure</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lld mw-list-item"><a href="https://lld.wikipedia.org/wiki/Porsona" title="Porsona – Ladin" lang="lld" hreflang="lld" data-title="Porsona" data-language-autonym="Ladin" data-language-local-name="Ladin" class="interlanguage-link-target"><span>Ladin</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ln mw-list-item"><a href="https://ln.wikipedia.org/wiki/Moto" title="Moto – լինգալա" lang="ln" hreflang="ln" data-title="Moto" data-language-autonym="Lingála" data-language-local-name="լինգալա" class="interlanguage-link-target"><span>Lingála</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lo mw-list-item"><a href="https://lo.wikipedia.org/wiki/%E0%BA%A1%E0%BA%B0%E0%BA%99%E0%BA%B8%E0%BA%94" title="ມະນຸດ – լաոսերեն" lang="lo" hreflang="lo" data-title="ມະນຸດ" data-language-autonym="ລາວ" data-language-local-name="լաոսերեն" class="interlanguage-link-target"><span>ລາວ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lt mw-list-item"><a href="https://lt.wikipedia.org/wiki/%C5%BDmogus" title="Žmogus – լիտվերեն" lang="lt" hreflang="lt" data-title="Žmogus" data-language-autonym="Lietuvių" data-language-local-name="լիտվերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Lietuvių</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ltg mw-list-item"><a href="https://ltg.wikipedia.org/wiki/Cylv%C4%81ks" title="Cylvāks – Latgalian" lang="ltg" hreflang="ltg" data-title="Cylvāks" data-language-autonym="Latgaļu" data-language-local-name="Latgalian" class="interlanguage-link-target"><span>Latgaļu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lv mw-list-item"><a href="https://lv.wikipedia.org/wiki/Cilv%C4%93ks" title="Cilvēks – լատվիերեն" lang="lv" hreflang="lv" data-title="Cilvēks" data-language-autonym="Latviešu" data-language-local-name="լատվիերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Latviešu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mai mw-list-item"><a href="https://mai.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%B2%E0%A5%8B%E0%A4%95" title="लोक – մայթիլի" lang="mai" hreflang="mai" data-title="लोक" data-language-autonym="मैथिली" data-language-local-name="մայթիլի" class="interlanguage-link-target"><span>मैथिली</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-map-bms mw-list-item"><a href="https://map-bms.wikipedia.org/wiki/Menungsa" title="Menungsa – Banyumasan" lang="jv-x-bms" hreflang="jv-x-bms" data-title="Menungsa" data-language-autonym="Basa Banyumasan" data-language-local-name="Banyumasan" class="interlanguage-link-target"><span>Basa Banyumasan</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mdf mw-list-item"><a href="https://mdf.wikipedia.org/wiki/%D0%9B%D0%BE%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D1%86%D1%8C" title="Ломанць – մոկշայերեն" lang="mdf" hreflang="mdf" data-title="Ломанць" data-language-autonym="Мокшень" data-language-local-name="մոկշայերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Мокшень</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mg mw-list-item"><a href="https://mg.wikipedia.org/wiki/Olombelona" title="Olombelona – մալգաշերեն" lang="mg" hreflang="mg" data-title="Olombelona" data-language-autonym="Malagasy" data-language-local-name="մալգաշերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Malagasy</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mhr mw-list-item"><a href="https://mhr.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%B9%D0%B4%D0%B5%D0%BC%D0%B5" title="Айдеме – Eastern Mari" lang="mhr" hreflang="mhr" data-title="Айдеме" data-language-autonym="Олык марий" data-language-local-name="Eastern Mari" class="interlanguage-link-target"><span>Олык марий</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-min mw-list-item"><a href="https://min.wikipedia.org/wiki/Manusia" title="Manusia – մինանգկաբաու" lang="min" hreflang="min" data-title="Manusia" data-language-autonym="Minangkabau" data-language-local-name="մինանգկաբաու" class="interlanguage-link-target"><span>Minangkabau</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mk mw-list-item"><a href="https://mk.wikipedia.org/wiki/%D0%A7%D0%BE%D0%B2%D0%B5%D0%BA" title="Човек – մակեդոներեն" lang="mk" hreflang="mk" data-title="Човек" data-language-autonym="Македонски" data-language-local-name="մակեդոներեն" class="interlanguage-link-target"><span>Македонски</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ml mw-list-item"><a href="https://ml.wikipedia.org/wiki/%E0%B4%AE%E0%B4%A8%E0%B5%81%E0%B4%B7%E0%B5%8D%E0%B4%AF%E0%B5%BB" title="മനുഷ്യൻ – մալայալամ" lang="ml" hreflang="ml" data-title="മനുഷ്യൻ" data-language-autonym="മലയാളം" data-language-local-name="մալայալամ" class="interlanguage-link-target"><span>മലയാളം</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mn badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="ընտրյալ հոդված"><a href="https://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D2%AF%D0%BD" title="Хүн – մոնղոլերեն" lang="mn" hreflang="mn" data-title="Хүн" data-language-autonym="Монгол" data-language-local-name="մոնղոլերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Монгол</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mni mw-list-item"><a href="https://mni.wikipedia.org/wiki/%EA%AF%83%EA%AF%A4%EA%AF%91%EA%AF%A3%EA%AF%8F%EA%AF%95" title="ꯃꯤꯑꯣꯏꯕ – մանիպուրի" lang="mni" hreflang="mni" data-title="ꯃꯤꯑꯣꯏꯕ" data-language-autonym="ꯃꯤꯇꯩ ꯂꯣꯟ" data-language-local-name="մանիպուրի" class="interlanguage-link-target"><span>ꯃꯤꯇꯩ ꯂꯣꯟ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mr mw-list-item"><a href="https://mr.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AE%E0%A4%BE%E0%A4%A8%E0%A4%B5" title="मानव – մարաթի" lang="mr" hreflang="mr" data-title="मानव" data-language-autonym="मराठी" data-language-local-name="մարաթի" class="interlanguage-link-target"><span>मराठी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ms mw-list-item"><a href="https://ms.wikipedia.org/wiki/Manusia" title="Manusia – մալայերեն" lang="ms" hreflang="ms" data-title="Manusia" data-language-autonym="Bahasa Melayu" data-language-local-name="մալայերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Melayu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mt mw-list-item"><a href="https://mt.wikipedia.org/wiki/Bniedem" title="Bniedem – մալթայերեն" lang="mt" hreflang="mt" data-title="Bniedem" data-language-autonym="Malti" data-language-local-name="մալթայերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Malti</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mwl mw-list-item"><a href="https://mwl.wikipedia.org/wiki/Houmano" title="Houmano – միրանդերեն" lang="mwl" hreflang="mwl" data-title="Houmano" data-language-autonym="Mirandés" data-language-local-name="միրանդերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Mirandés</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-my mw-list-item"><a href="https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%9C%E1%80%B0%E1%80%9E%E1%80%AC%E1%80%B8" title="လူသား – բիրմայերեն" lang="my" hreflang="my" data-title="လူသား" data-language-autonym="မြန်မာဘာသာ" data-language-local-name="բիրմայերեն" class="interlanguage-link-target"><span>မြန်မာဘာသာ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-myv mw-list-item"><a href="https://myv.wikipedia.org/wiki/%D0%9B%D0%BE%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D1%8C" title="Ломань – էրզյա" lang="myv" hreflang="myv" data-title="Ломань" data-language-autonym="Эрзянь" data-language-local-name="էրզյա" class="interlanguage-link-target"><span>Эрзянь</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mzn mw-list-item"><a href="https://mzn.wikipedia.org/wiki/%D8%A2%D8%AF%D9%85" title="آدم – մազանդարաներեն" lang="mzn" hreflang="mzn" data-title="آدم" data-language-autonym="مازِرونی" data-language-local-name="մազանդարաներեն" class="interlanguage-link-target"><span>مازِرونی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nah mw-list-item"><a href="https://nah.wikipedia.org/wiki/Tlacatl" title="Tlacatl – Nahuatl" lang="nah" hreflang="nah" data-title="Tlacatl" data-language-autonym="Nāhuatl" data-language-local-name="Nahuatl" class="interlanguage-link-target"><span>Nāhuatl</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nds mw-list-item"><a href="https://nds.wikipedia.org/wiki/Minsch" title="Minsch – ստորին գերմաներեն" lang="nds" hreflang="nds" data-title="Minsch" data-language-autonym="Plattdüütsch" data-language-local-name="ստորին գերմաներեն" class="interlanguage-link-target"><span>Plattdüütsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nds-nl mw-list-item"><a href="https://nds-nl.wikipedia.org/wiki/Mense" title="Mense – ստորին սաքսոներեն" lang="nds-NL" hreflang="nds-NL" data-title="Mense" data-language-autonym="Nedersaksies" data-language-local-name="ստորին սաքսոներեն" class="interlanguage-link-target"><span>Nedersaksies</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ne mw-list-item"><a href="https://ne.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AE%E0%A4%BE%E0%A4%A8%E0%A4%BF%E0%A4%B8" title="मानिस – նեպալերեն" lang="ne" hreflang="ne" data-title="मानिस" data-language-autonym="नेपाली" data-language-local-name="նեպալերեն" class="interlanguage-link-target"><span>नेपाली</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-new mw-list-item"><a href="https://new.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AE%E0%A4%A8%E0%A5%82" title="मनू – նեվարերեն" lang="new" hreflang="new" data-title="मनू" data-language-autonym="नेपाल भाषा" data-language-local-name="նեվարերեն" class="interlanguage-link-target"><span>नेपाल भाषा</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nl mw-list-item"><a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Mens" title="Mens – հոլանդերեն" lang="nl" hreflang="nl" data-title="Mens" data-language-autonym="Nederlands" data-language-local-name="հոլանդերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Nederlands</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nn mw-list-item"><a href="https://nn.wikipedia.org/wiki/Menneske" title="Menneske – նոր նորվեգերեն" lang="nn" hreflang="nn" data-title="Menneske" data-language-autonym="Norsk nynorsk" data-language-local-name="նոր նորվեգերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk nynorsk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-no mw-list-item"><a href="https://no.wikipedia.org/wiki/Menneske" title="Menneske – գրքային նորվեգերեն" lang="nb" hreflang="nb" data-title="Menneske" data-language-autonym="Norsk bokmål" data-language-local-name="գրքային նորվեգերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk bokmål</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-oc badge-Q70894304 mw-list-item" title=""><a href="https://oc.wikipedia.org/wiki/%C3%88sser_uman" title="Èsser uman – օքսիտաներեն" lang="oc" hreflang="oc" data-title="Èsser uman" data-language-autonym="Occitan" data-language-local-name="օքսիտաներեն" class="interlanguage-link-target"><span>Occitan</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-om mw-list-item"><a href="https://om.wikipedia.org/wiki/Nama" title="Nama – օրոմո" lang="om" hreflang="om" data-title="Nama" data-language-autonym="Oromoo" data-language-local-name="օրոմո" class="interlanguage-link-target"><span>Oromoo</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-or mw-list-item"><a href="https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%AE%E0%AC%A3%E0%AC%BF%E0%AC%B7" title="ମଣିଷ – օրիյա" lang="or" hreflang="or" data-title="ମଣିଷ" data-language-autonym="ଓଡ଼ିଆ" data-language-local-name="օրիյա" class="interlanguage-link-target"><span>ଓଡ଼ିଆ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-os mw-list-item"><a href="https://os.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%B4%C3%A6%D0%B9%D0%BC%D0%B0%D0%B3" title="Адæймаг – օսերեն" lang="os" hreflang="os" data-title="Адæймаг" data-language-autonym="Ирон" data-language-local-name="օսերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Ирон</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pa mw-list-item"><a href="https://pa.wikipedia.org/wiki/%E0%A8%AE%E0%A8%A8%E0%A9%81%E0%A9%B1%E0%A8%96" title="ਮਨੁੱਖ – փենջաբերեն" lang="pa" hreflang="pa" data-title="ਮਨੁੱਖ" data-language-autonym="ਪੰਜਾਬੀ" data-language-local-name="փենջաբերեն" class="interlanguage-link-target"><span>ਪੰਜਾਬੀ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pam mw-list-item"><a href="https://pam.wikipedia.org/wiki/Tau" title="Tau – պամպանգաերեն" lang="pam" hreflang="pam" data-title="Tau" data-language-autonym="Kapampangan" data-language-local-name="պամպանգաերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Kapampangan</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pap mw-list-item"><a href="https://pap.wikipedia.org/wiki/Hende" title="Hende – պապյամենտո" lang="pap" hreflang="pap" data-title="Hende" data-language-autonym="Papiamentu" data-language-local-name="պապյամենտո" class="interlanguage-link-target"><span>Papiamentu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pi mw-list-item"><a href="https://pi.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AE%E0%A4%A8%E0%A5%81%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%B8%E0%A5%8B" title="मनुस्सो – պալի" lang="pi" hreflang="pi" data-title="मनुस्सो" data-language-autonym="पालि" data-language-local-name="պալի" class="interlanguage-link-target"><span>पालि</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pih mw-list-item"><a href="https://pih.wikipedia.org/wiki/Salan" title="Salan – Norfuk / Pitkern" lang="pih" hreflang="pih" data-title="Salan" data-language-autonym="Norfuk / Pitkern" data-language-local-name="Norfuk / Pitkern" class="interlanguage-link-target"><span>Norfuk / Pitkern</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pl mw-list-item"><a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Cz%C5%82owiek_rozumny" title="Człowiek rozumny – լեհերեն" lang="pl" hreflang="pl" data-title="Człowiek rozumny" data-language-autonym="Polski" data-language-local-name="լեհերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Polski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pms mw-list-item"><a href="https://pms.wikipedia.org/wiki/%C3%92m" title="Òm – պիեմոնտերեն" lang="pms" hreflang="pms" data-title="Òm" data-language-autonym="Piemontèis" data-language-local-name="պիեմոնտերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Piemontèis</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pnb mw-list-item"><a href="https://pnb.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86" title="انسان – Western Punjabi" lang="pnb" hreflang="pnb" data-title="انسان" data-language-autonym="پنجابی" data-language-local-name="Western Punjabi" class="interlanguage-link-target"><span>پنجابی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ps mw-list-item"><a href="https://ps.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86" title="انسان – փուշթու" lang="ps" hreflang="ps" data-title="انسان" data-language-autonym="پښتو" data-language-local-name="փուշթու" class="interlanguage-link-target"><span>پښتو</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pt badge-Q17437798 badge-goodarticle mw-list-item" title="լավ հոդված"><a href="https://pt.wikipedia.org/wiki/Humano" title="Humano – պորտուգալերեն" lang="pt" hreflang="pt" data-title="Humano" data-language-autonym="Português" data-language-local-name="պորտուգալերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Português</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-qu mw-list-item"><a href="https://qu.wikipedia.org/wiki/Runa" title="Runa – կեչուա" lang="qu" hreflang="qu" data-title="Runa" data-language-autonym="Runa Simi" data-language-local-name="կեչուա" class="interlanguage-link-target"><span>Runa Simi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-rm mw-list-item"><a href="https://rm.wikipedia.org/wiki/Uman" title="Uman – ռոմանշերեն" lang="rm" hreflang="rm" data-title="Uman" data-language-autonym="Rumantsch" data-language-local-name="ռոմանշերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Rumantsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-rmy mw-list-item"><a href="https://rmy.wikipedia.org/wiki/Manush" title="Manush – Vlax Romani" lang="rmy" hreflang="rmy" data-title="Manush" data-language-autonym="Romani čhib" data-language-local-name="Vlax Romani" class="interlanguage-link-target"><span>Romani čhib</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ro mw-list-item"><a href="https://ro.wikipedia.org/wiki/Om" title="Om – ռումիներեն" lang="ro" hreflang="ro" data-title="Om" data-language-autonym="Română" data-language-local-name="ռումիներեն" class="interlanguage-link-target"><span>Română</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-roa-rup mw-list-item"><a href="https://roa-rup.wikipedia.org/wiki/Omu" title="Omu – արոմաներեն" lang="rup" hreflang="rup" data-title="Omu" data-language-autonym="Armãneashti" data-language-local-name="արոմաներեն" class="interlanguage-link-target"><span>Armãneashti</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ru mw-list-item"><a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B5%D0%BA" title="Человек – ռուսերեն" lang="ru" hreflang="ru" data-title="Человек" data-language-autonym="Русский" data-language-local-name="ռուսերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Русский</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sa badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="ընտրյալ հոդված"><a href="https://sa.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AE%E0%A4%A8%E0%A5%81%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A4%83" title="मनुष्यः – սանսկրիտ" lang="sa" hreflang="sa" data-title="मनुष्यः" data-language-autonym="संस्कृतम्" data-language-local-name="սանսկրիտ" class="interlanguage-link-target"><span>संस्कृतम्</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sah mw-list-item"><a href="https://sah.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%B8h%D0%B8" title="Киhи – յակուտերեն" lang="sah" hreflang="sah" data-title="Киhи" data-language-autonym="Саха тыла" data-language-local-name="յակուտերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Саха тыла</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sat mw-list-item"><a href="https://sat.wikipedia.org/wiki/%E1%B1%A2%E1%B1%9F%E1%B1%B9%E1%B1%B1%E1%B1%A2%E1%B1%A4" title="ᱢᱟᱹᱱᱢᱤ – սանտալի" lang="sat" hreflang="sat" data-title="ᱢᱟᱹᱱᱢᱤ" data-language-autonym="ᱥᱟᱱᱛᱟᱲᱤ" data-language-local-name="սանտալի" class="interlanguage-link-target"><span>ᱥᱟᱱᱛᱟᱲᱤ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-scn mw-list-item"><a href="https://scn.wikipedia.org/wiki/Umanu" title="Umanu – սիցիլիերեն" lang="scn" hreflang="scn" data-title="Umanu" data-language-autonym="Sicilianu" data-language-local-name="սիցիլիերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Sicilianu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sco mw-list-item"><a href="https://sco.wikipedia.org/wiki/Bodie" title="Bodie – շոտլանդերեն" lang="sco" hreflang="sco" data-title="Bodie" data-language-autonym="Scots" data-language-local-name="շոտլանդերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Scots</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sd mw-list-item"><a href="https://sd.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86" title="انسان – սինդհի" lang="sd" hreflang="sd" data-title="انسان" data-language-autonym="سنڌي" data-language-local-name="սինդհի" class="interlanguage-link-target"><span>سنڌي</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-se mw-list-item"><a href="https://se.wikipedia.org/wiki/Olmmo%C5%A1" title="Olmmoš – հյուսիսային սաամի" lang="se" hreflang="se" data-title="Olmmoš" data-language-autonym="Davvisámegiella" data-language-local-name="հյուսիսային սաամի" class="interlanguage-link-target"><span>Davvisámegiella</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sh mw-list-item"><a href="https://sh.wikipedia.org/wiki/%C4%8Covjek" title="Čovjek – սերբա-խորվաթերեն" lang="sh" hreflang="sh" data-title="Čovjek" data-language-autonym="Srpskohrvatski / српскохрватски" data-language-local-name="սերբա-խորվաթերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Srpskohrvatski / српскохрватски</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-shi mw-list-item"><a href="https://shi.wikipedia.org/wiki/Afgan" title="Afgan – տաշելհիթ" lang="shi" hreflang="shi" data-title="Afgan" data-language-autonym="Taclḥit" data-language-local-name="տաշելհիթ" class="interlanguage-link-target"><span>Taclḥit</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-si mw-list-item"><a href="https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B6%B8%E0%B7%92%E0%B6%B1%E0%B7%92%E0%B7%83%E0%B7%8F" title="මිනිසා – սինհալերեն" lang="si" hreflang="si" data-title="මිනිසා" data-language-autonym="සිංහල" data-language-local-name="սինհալերեն" class="interlanguage-link-target"><span>සිංහල</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-simple mw-list-item"><a href="https://simple.wikipedia.org/wiki/Human" title="Human – Simple English" lang="en-simple" hreflang="en-simple" data-title="Human" data-language-autonym="Simple English" data-language-local-name="Simple English" class="interlanguage-link-target"><span>Simple English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sk mw-list-item"><a href="https://sk.wikipedia.org/wiki/%C4%8Clovek_rozumn%C3%BD" title="Človek rozumný – սլովակերեն" lang="sk" hreflang="sk" data-title="Človek rozumný" data-language-autonym="Slovenčina" data-language-local-name="սլովակերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Slovenčina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sl mw-list-item"><a href="https://sl.wikipedia.org/wiki/%C4%8Clovek" title="Človek – սլովեներեն" lang="sl" hreflang="sl" data-title="Človek" data-language-autonym="Slovenščina" data-language-local-name="սլովեներեն" class="interlanguage-link-target"><span>Slovenščina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sn mw-list-item"><a href="https://sn.wikipedia.org/wiki/Munhu" title="Munhu – շոնա" lang="sn" hreflang="sn" data-title="Munhu" data-language-autonym="ChiShona" data-language-local-name="շոնա" class="interlanguage-link-target"><span>ChiShona</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-so mw-list-item"><a href="https://so.wikipedia.org/wiki/Dadyow" title="Dadyow – սոմալիերեն" lang="so" hreflang="so" data-title="Dadyow" data-language-autonym="Soomaaliga" data-language-local-name="սոմալիերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Soomaaliga</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sq mw-list-item"><a href="https://sq.wikipedia.org/wiki/Njeriu" title="Njeriu – ալբաներեն" lang="sq" hreflang="sq" data-title="Njeriu" data-language-autonym="Shqip" data-language-local-name="ալբաներեն" class="interlanguage-link-target"><span>Shqip</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sr mw-list-item"><a href="https://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%A7%D0%BE%D0%B2%D0%B5%D0%BA" title="Човек – սերբերեն" lang="sr" hreflang="sr" data-title="Човек" data-language-autonym="Српски / srpski" data-language-local-name="սերբերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Српски / srpski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-su mw-list-item"><a href="https://su.wikipedia.org/wiki/Manusa" title="Manusa – սունդաներեն" lang="su" hreflang="su" data-title="Manusa" data-language-autonym="Sunda" data-language-local-name="սունդաներեն" class="interlanguage-link-target"><span>Sunda</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sv mw-list-item"><a href="https://sv.wikipedia.org/wiki/M%C3%A4nniska" title="Människa – շվեդերեն" lang="sv" hreflang="sv" data-title="Människa" data-language-autonym="Svenska" data-language-local-name="շվեդերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Svenska</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sw mw-list-item"><a href="https://sw.wikipedia.org/wiki/Binadamu" title="Binadamu – սուահիլի" lang="sw" hreflang="sw" data-title="Binadamu" data-language-autonym="Kiswahili" data-language-local-name="սուահիլի" class="interlanguage-link-target"><span>Kiswahili</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-szl mw-list-item"><a href="https://szl.wikipedia.org/wiki/Czowjek" title="Czowjek – Silesian" lang="szl" hreflang="szl" data-title="Czowjek" data-language-autonym="Ślůnski" data-language-local-name="Silesian" class="interlanguage-link-target"><span>Ślůnski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-szy mw-list-item"><a href="https://szy.wikipedia.org/wiki/tademaw" title="tademaw – Sakizaya" lang="szy" hreflang="szy" data-title="tademaw" data-language-autonym="Sakizaya" data-language-local-name="Sakizaya" class="interlanguage-link-target"><span>Sakizaya</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ta mw-list-item"><a href="https://ta.wikipedia.org/wiki/%E0%AE%AE%E0%AE%A9%E0%AE%BF%E0%AE%A4%E0%AE%B0%E0%AF%8D" title="மனிதர் – թամիլերեն" lang="ta" hreflang="ta" data-title="மனிதர்" data-language-autonym="தமிழ்" data-language-local-name="թամիլերեն" class="interlanguage-link-target"><span>தமிழ்</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tay mw-list-item"><a href="https://tay.wikipedia.org/wiki/squliq" title="squliq – Tayal" lang="tay" hreflang="tay" data-title="squliq" data-language-autonym="Tayal" data-language-local-name="Tayal" class="interlanguage-link-target"><span>Tayal</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-te mw-list-item"><a href="https://te.wikipedia.org/wiki/%E0%B0%AE%E0%B0%BE%E0%B0%A8%E0%B0%B5%E0%B1%81%E0%B0%A1%E0%B1%81" title="మానవుడు – թելուգու" lang="te" hreflang="te" data-title="మానవుడు" data-language-autonym="తెలుగు" data-language-local-name="թելուգու" class="interlanguage-link-target"><span>తెలుగు</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tg mw-list-item"><a href="https://tg.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D0%BD%D1%81%D0%BE%D0%BD" title="Инсон – տաջիկերեն" lang="tg" hreflang="tg" data-title="Инсон" data-language-autonym="Тоҷикӣ" data-language-local-name="տաջիկերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Тоҷикӣ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-th mw-list-item"><a href="https://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%A1%E0%B8%99%E0%B8%B8%E0%B8%A9%E0%B8%A2%E0%B9%8C" title="มนุษย์ – թայերեն" lang="th" hreflang="th" data-title="มนุษย์" data-language-autonym="ไทย" data-language-local-name="թայերեն" class="interlanguage-link-target"><span>ไทย</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tk mw-list-item"><a href="https://tk.wikipedia.org/wiki/Adam" title="Adam – թուրքմեներեն" lang="tk" hreflang="tk" data-title="Adam" data-language-autonym="Türkmençe" data-language-local-name="թուրքմեներեն" class="interlanguage-link-target"><span>Türkmençe</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tl mw-list-item"><a href="https://tl.wikipedia.org/wiki/Tao" title="Tao – տագալերեն" lang="tl" hreflang="tl" data-title="Tao" data-language-autonym="Tagalog" data-language-local-name="տագալերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Tagalog</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tly mw-list-item"><a href="https://tly.wikipedia.org/wiki/Inson" title="Inson – թալիշերեն" lang="tly" hreflang="tly" data-title="Inson" data-language-autonym="Tolışi" data-language-local-name="թալիշերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Tolışi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tr mw-list-item"><a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/%C4%B0nsan" title="İnsan – թուրքերեն" lang="tr" hreflang="tr" data-title="İnsan" data-language-autonym="Türkçe" data-language-local-name="թուրքերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Türkçe</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ts mw-list-item"><a href="https://ts.wikipedia.org/wiki/Vanhu" title="Vanhu – ցոնգա" lang="ts" hreflang="ts" data-title="Vanhu" data-language-autonym="Xitsonga" data-language-local-name="ցոնգա" class="interlanguage-link-target"><span>Xitsonga</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tt mw-list-item"><a href="https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%BA%D1%8B%D0%BB%D0%BB%D1%8B_%D0%BA%D0%B5%D1%88%D0%B5" title="Акыллы кеше – թաթարերեն" lang="tt" hreflang="tt" data-title="Акыллы кеше" data-language-autonym="Татарча / tatarça" data-language-local-name="թաթարերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Татарча / tatarça</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tum mw-list-item"><a href="https://tum.wikipedia.org/wiki/Munthu" title="Munthu – տումբուկա" lang="tum" hreflang="tum" data-title="Munthu" data-language-autonym="ChiTumbuka" data-language-local-name="տումբուկա" class="interlanguage-link-target"><span>ChiTumbuka</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tw mw-list-item"><a href="https://tw.wikipedia.org/wiki/Nnipa" title="Nnipa – տուի" lang="tw" hreflang="tw" data-title="Nnipa" data-language-autonym="Twi" data-language-local-name="տուի" class="interlanguage-link-target"><span>Twi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ug mw-list-item"><a href="https://ug.wikipedia.org/wiki/%D8%A6%D8%A7%D8%AF%DB%95%D9%85" title="ئادەم – ույղուրերեն" lang="ug" hreflang="ug" data-title="ئادەم" data-language-autonym="ئۇيغۇرچە / Uyghurche" data-language-local-name="ույղուրերեն" class="interlanguage-link-target"><span>ئۇيغۇرچە / Uyghurche</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uk mw-list-item"><a href="https://uk.wikipedia.org/wiki/%D0%9B%D1%8E%D0%B4%D0%B8%D0%BD%D0%B0" title="Людина – ուկրաիներեն" lang="uk" hreflang="uk" data-title="Людина" data-language-autonym="Українська" data-language-local-name="ուկրաիներեն" class="interlanguage-link-target"><span>Українська</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ur mw-list-item"><a href="https://ur.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86" title="انسان – ուրդու" lang="ur" hreflang="ur" data-title="انسان" data-language-autonym="اردو" data-language-local-name="ուրդու" class="interlanguage-link-target"><span>اردو</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uz mw-list-item"><a href="https://uz.wikipedia.org/wiki/Odam" title="Odam – ուզբեկերեն" lang="uz" hreflang="uz" data-title="Odam" data-language-autonym="Oʻzbekcha / ўзбекча" data-language-local-name="ուզբեկերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Oʻzbekcha / ўзбекча</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vep mw-list-item"><a href="https://vep.wikipedia.org/wiki/Ristit" title="Ristit – վեպսերեն" lang="vep" hreflang="vep" data-title="Ristit" data-language-autonym="Vepsän kel’" data-language-local-name="վեպսերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Vepsän kel’</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vi mw-list-item"><a href="https://vi.wikipedia.org/wiki/Ng%C6%B0%E1%BB%9Di" title="Người – վիետնամերեն" lang="vi" hreflang="vi" data-title="Người" data-language-autonym="Tiếng Việt" data-language-local-name="վիետնամերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Tiếng Việt</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vls mw-list-item"><a href="https://vls.wikipedia.org/wiki/Mens" title="Mens – արևմտաֆլամանդերեն" lang="vls" hreflang="vls" data-title="Mens" data-language-autonym="West-Vlams" data-language-local-name="արևմտաֆլամանդերեն" class="interlanguage-link-target"><span>West-Vlams</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-wa mw-list-item"><a href="https://wa.wikipedia.org/wiki/Djin_(biyolodjeye)" title="Djin (biyolodjeye) – վալոներեն" lang="wa" hreflang="wa" data-title="Djin (biyolodjeye)" data-language-autonym="Walon" data-language-local-name="վալոներեն" class="interlanguage-link-target"><span>Walon</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-war mw-list-item"><a href="https://war.wikipedia.org/wiki/Tawo" title="Tawo – վարայերեն" lang="war" hreflang="war" data-title="Tawo" data-language-autonym="Winaray" data-language-local-name="վարայերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Winaray</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-wuu mw-list-item"><a href="https://wuu.wikipedia.org/wiki/%E4%BA%BA" title="人 – վու չինարեն" lang="wuu" hreflang="wuu" data-title="人" data-language-autonym="吴语" data-language-local-name="վու չինարեն" class="interlanguage-link-target"><span>吴语</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-xh mw-list-item"><a href="https://xh.wikipedia.org/wiki/Abantu" title="Abantu – քոսա" lang="xh" hreflang="xh" data-title="Abantu" data-language-autonym="IsiXhosa" data-language-local-name="քոսա" class="interlanguage-link-target"><span>IsiXhosa</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-xmf mw-list-item"><a href="https://xmf.wikipedia.org/wiki/%E1%83%90%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%9B%E1%83%98%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98" title="ადამიერი – Mingrelian" lang="xmf" hreflang="xmf" data-title="ადამიერი" data-language-autonym="მარგალური" data-language-local-name="Mingrelian" class="interlanguage-link-target"><span>მარგალური</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-yi mw-list-item"><a href="https://yi.wikipedia.org/wiki/%D7%9E%D7%A2%D7%A0%D7%98%D7%A9" title="מענטש – իդիշ" lang="yi" hreflang="yi" data-title="מענטש" data-language-autonym="ייִדיש" data-language-local-name="իդիշ" class="interlanguage-link-target"><span>ייִדיש</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-yo mw-list-item"><a href="https://yo.wikipedia.org/wiki/%E1%BB%8Cm%E1%BB%8Dn%C3%ACy%C3%A0n" title="Ọmọnìyàn – յորուբա" lang="yo" hreflang="yo" data-title="Ọmọnìyàn" data-language-autonym="Yorùbá" data-language-local-name="յորուբա" class="interlanguage-link-target"><span>Yorùbá</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-za mw-list-item"><a href="https://za.wikipedia.org/wiki/Vunz" title="Vunz – ժուանգ" lang="za" hreflang="za" data-title="Vunz" data-language-autonym="Vahcuengh" data-language-local-name="ժուանգ" class="interlanguage-link-target"><span>Vahcuengh</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh mw-list-item"><a href="https://zh.wikipedia.org/wiki/%E4%BA%BA" title="人 – չինարեն" lang="zh" hreflang="zh" data-title="人" data-language-autonym="中文" data-language-local-name="չինարեն" class="interlanguage-link-target"><span>中文</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-classical mw-list-item"><a href="https://zh-classical.wikipedia.org/wiki/%E4%BA%BA" title="人 – Literary Chinese" lang="lzh" hreflang="lzh" data-title="人" data-language-autonym="文言" data-language-local-name="Literary Chinese" class="interlanguage-link-target"><span>文言</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-min-nan mw-list-item"><a href="https://zh-min-nan.wikipedia.org/wiki/L%C3%A2ng" title="Lâng – Minnan" lang="nan" hreflang="nan" data-title="Lâng" data-language-autonym="閩南語 / Bân-lâm-gú" data-language-local-name="Minnan" class="interlanguage-link-target"><span>閩南語 / Bân-lâm-gú</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-yue mw-list-item"><a href="https://zh-yue.wikipedia.org/wiki/%E4%BA%BA" title="人 – կանտոներեն" lang="yue" hreflang="yue" data-title="人" data-language-autonym="粵語" data-language-local-name="կանտոներեն" class="interlanguage-link-target"><span>粵語</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zu mw-list-item"><a href="https://zu.wikipedia.org/wiki/Umuntu" title="Umuntu – զուլուերեն" lang="zu" hreflang="zu" data-title="Umuntu" data-language-autonym="IsiZulu" data-language-local-name="զուլուերեն" class="interlanguage-link-target"><span>IsiZulu</span></a></li> </ul> <div class="after-portlet after-portlet-lang"><span class="wb-langlinks-edit wb-langlinks-link"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q5#sitelinks-wikipedia" title="Խմբագրել միջլեզվային հղումները" class="wbc-editpage">Փոխել հղումները</a></span></div> </div> </div> </div> </header> <div class="vector-page-toolbar"> <div class="vector-page-toolbar-container"> <div id="left-navigation"> <nav aria-label="Անվանատարածքներ"> <div id="p-associated-pages" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-associated-pages" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-nstab-main" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4_%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6" title="Դիտել հոդվածը [c]" accesskey="c"><span>Հոդված</span></a></li><li id="ca-talk" class="new vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%94%D5%B6%D5%B6%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D6%82%D5%B4:%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4_%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6&action=edit&redlink=1" rel="discussion" class="new" title="Քննարկումներ այս էջի բովանդակության մասին (դեռ գրված չէ) [t]" accesskey="t"><span>քննարկում</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown emptyPortlet" > <input type="checkbox" id="vector-variants-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Change language variant" > <label id="vector-variants-dropdown-label" for="vector-variants-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">հայերեն</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-variants" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-variants emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> <div id="right-navigation" class="vector-collapsible"> <nav aria-label="Դիտումները"> <div id="p-views" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-views" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-view" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4_%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6"><span>Կարդալ</span></a></li><li id="ca-ve-edit" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4_%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6&veaction=edit" title="Խմբագրել այս էջը [v]" accesskey="v"><span>Խմբագրել</span></a></li><li id="ca-edit" class="collapsible vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4_%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6&action=edit" title="Խմբագրել այս էջի ելատեքստը [e]" accesskey="e"><span>Խմբագրել կոդը</span></a></li><li id="ca-history" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4_%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6&action=history" title="Այս էջի խմբագրումների պատմությունը [h]" accesskey="h"><span>Դիտել պատմությունը</span></a></li> </ul> </div> </div> </nav> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Page tools"> <div id="vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown vector-page-tools-dropdown" > <input type="checkbox" id="vector-page-tools-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Գործիքներ" > <label id="vector-page-tools-dropdown-label" for="vector-page-tools-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">Գործիքներ</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-tools-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-page-tools" class="vector-page-tools vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-page-tools-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="page-tools-pinned" data-pinnable-element-id="vector-page-tools" data-pinned-container-id="vector-page-tools-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-page-tools-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Գործիքներ</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.pin">տեղափոխել կողագոտի</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.unpin">թաքցնել</button> </div> <div id="p-cactions" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-cactions emptyPortlet vector-has-collapsible-items" title="Այլ ընտրանքներ" > <div class="vector-menu-heading"> Գործողություններ </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-more-view" class="selected vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4_%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6"><span>Կարդալ</span></a></li><li id="ca-more-ve-edit" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4_%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6&veaction=edit" title="Խմբագրել այս էջը [v]" accesskey="v"><span>Խմբագրել</span></a></li><li id="ca-more-edit" class="collapsible vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4_%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6&action=edit" title="Խմբագրել այս էջի ելատեքստը [e]" accesskey="e"><span>Խմբագրել կոդը</span></a></li><li id="ca-more-history" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4_%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6&action=history"><span>Դիտել պատմությունը</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-tb" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-tb" > <div class="vector-menu-heading"> Ընդհանուր </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-whatlinkshere" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%B1%D5%B5%D5%BD%D5%BF%D5%A5%D5%B2%D5%B0%D5%B2%D5%BE%D5%B8%D5%B2%D5%A7%D5%BB%D5%A5%D6%80%D5%A8/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4_%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6" title="Այս էջին հղվող բոլոր վիքի էջերի ցանկը [j]" accesskey="j"><span>Այստեղ հղվող էջերը</span></a></li><li id="t-recentchangeslinked" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%BF%D5%A1%D5%BA%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%A7%D5%BB%D5%A5%D6%80%D5%AB%D6%83%D5%B8%D6%83%D5%B8%D5%AD%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4_%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6" rel="nofollow" title="Այս էջից կապված էջերի վերջին փոփոխությունները [k]" accesskey="k"><span>Կապված փոփոխություններ</span></a></li><li id="t-specialpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2%D5%A7%D5%BB%D5%A5%D6%80%D5%A8" title="Բոլոր սպասարկող էջերի ցանկը [q]" accesskey="q"><span>Սպասարկող էջեր</span></a></li><li id="t-permalink" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4_%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6&oldid=10120023" title="Էջի այս տարբերակի մշտական հղում"><span>Մշտական հղում</span></a></li><li id="t-info" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4_%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6&action=info" title="Վիճակագրական տվյալներ էջի մասին"><span>Էջի վիճակագրություն</span></a></li><li id="t-cite" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:CiteThisPage&page=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4_%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6&id=10120023&wpFormIdentifier=titleform" title="Տեղեկատվություն, թե ինչպես պետք է մեջբերել այս էջը"><span>Մեջբերել այս էջը</span></a></li><li id="t-urlshortener" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:UrlShortener&url=https%3A%2F%2Fhy.wikipedia.org%2Fwiki%2F%25D5%2584%25D5%25A1%25D6%2580%25D5%25A4_%25D5%25A2%25D5%25A1%25D5%25B6%25D5%25A1%25D5%25AF%25D5%25A1%25D5%25B6"><span>Ստանալ կարճ URL հասցե</span></a></li><li id="t-urlshortener-qrcode" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:QrCode&url=https%3A%2F%2Fhy.wikipedia.org%2Fwiki%2F%25D5%2584%25D5%25A1%25D6%2580%25D5%25A4_%25D5%25A2%25D5%25A1%25D5%25B6%25D5%25A1%25D5%25AF%25D5%25A1%25D5%25B6"><span>Download QR code</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-coll-print_export" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-coll-print_export" > <div class="vector-menu-heading"> Տպել/արտահանել </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="coll-create_a_book" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:Book&bookcmd=book_creator&referer=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4+%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6"><span>Ստեղծել գիրք</span></a></li><li id="coll-download-as-rl" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:DownloadAsPdf&page=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4_%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6&action=show-download-screen"><span>Ներբեռնել որպես PDF</span></a></li><li id="t-print" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4_%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6&printable=yes" title="Այս էջի տպելու տարբերակ [p]" accesskey="p"><span>Տպելու տարբերակ</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-wikibase-otherprojects" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-wikibase-otherprojects" > <div class="vector-menu-heading"> Այլ նախագծերում </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-commons mw-list-item"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Homo_sapiens" hreflang="en"><span>Վիքիպահեստ</span></a></li><li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-species mw-list-item"><a href="https://species.wikimedia.org/wiki/Homo_sapiens" hreflang="en"><span>Վիքիցեղեր</span></a></li><li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikiquote mw-list-item"><a href="https://hy.wikiquote.org/wiki/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4" hreflang="hy"><span>Վիքիքաղվածք</span></a></li><li id="t-wikibase" class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikibase-dataitem mw-list-item"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q5" title="Հղում Վիքիտվյալի համապատասխան էջին [g]" accesskey="g"><span>Վիքիտվյալների տարր</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> </div> <div class="vector-column-end"> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Page tools"> <div id="vector-page-tools-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Արտաքին տեսք"> <div id="vector-appearance-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-appearance" class="vector-appearance vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-appearance-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="appearance-pinned" data-pinnable-element-id="vector-appearance" data-pinned-container-id="vector-appearance-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-appearance-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Արտաքին տեսք</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.pin">տեղափոխել կողագոտի</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.unpin">թաքցնել</button> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> <div id="bodyContent" class="vector-body" aria-labelledby="firstHeading" data-mw-ve-target-container> <div class="vector-body-before-content"> <div class="mw-indicators"> </div> <div id="siteSub" class="noprint">Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից</div> </div> <div id="contentSub"><div id="mw-content-subtitle"><span class="mw-redirectedfrom">(Վերահղված է <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4&redirect=no" class="mw-redirect" title="Մարդ">Մարդ</a>ից)</span></div></div> <div id="mw-content-text" class="mw-body-content"><div class="mw-content-ltr mw-parser-output" lang="hy" dir="ltr"><div style="float:right; clear:right; margin:0 0 0.5em 1em;"><table cellpadding="3" cellspacing="0" style="border:1px solid #aaa; background:#ffffff; border-collapse:collapse; text-align:center"><tbody><tr><th style="background: #FFC0CB;"><div class="noprint" style="float:right; font-size:90%; padding:0 .5em 0 2em;"><a href="/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D4%BB%D5%B6%D5%B9%D5%BA%D5%A5%D5%BD_%D5%AF%D5%A1%D6%80%D5%A4%D5%A1%D5%AC_%D6%85%D6%80%D5%A3%D5%A1%D5%B6%D5%AB%D5%A6%D5%B4%D5%AB_%D5%BF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D5%AF%D5%A1%D6%84%D5%A1%D6%80%D5%BF%D5%A8" title="Վիքիպեդիա:Ինչպես կարդալ օրգանիզմի տեղեկաքարտը"><b>՞</b></a></div>Մարդ բանական</th></tr><tr><td align="center"><div><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Anterior_view_of_human_female_and_male,_with_labels.svg" class="mw-file-description" title="Մարդիկ"><img alt="Մարդիկ" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/43/Anterior_view_of_human_female_and_male%2C_with_labels.svg/275px-Anterior_view_of_human_female_and_male%2C_with_labels.svg.png" decoding="async" width="275" height="291" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/43/Anterior_view_of_human_female_and_male%2C_with_labels.svg/413px-Anterior_view_of_human_female_and_male%2C_with_labels.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/43/Anterior_view_of_human_female_and_male%2C_with_labels.svg/550px-Anterior_view_of_human_female_and_male%2C_with_labels.svg.png 2x" data-file-width="4089" data-file-height="4334" /></a></span><div style="width:275px"><small>Մարդիկ </small></div></div></td></tr><tr><td align="center"> </td></tr><tr><th style="background: #FFC0CB;"><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A5%D5%B6%D5%BD%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A4%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D6%80%D5%A3%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Կենսաբանական դասակարգում">Գիտական դասակարգում</a></th></tr><tr><td align="center"> <table> <tbody><tr valign="top"> <td style="text-align: left;">Թագավորություն </td> <td><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A5%D5%B6%D5%A4%D5%A1%D5%B6%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Կենդանիներ">Կենդանիներ</a> </td></tr> <tr valign="top"> <td align="left">Տիպ </td> <td align="left">Քորդավորներ </td></tr> <tr valign="top"> <td align="left">Դաս </td> <td align="left">Կաթնասուններ </td></tr> <tr valign="top"> <td align="left">Կարգ </td> <td align="left">Պրիմատներ </td></tr> <tr valign="top"> <td align="left">Ընտանիք </td> <td align="left">Հումանոիդներ </td></tr> <tr valign="top"> <td align="left">Ցեղ </td> <td align="left">Մարդիկ </td></tr> <tr valign="top"> <td align="left">Տեսակ </td> <td align="left">Մարդ բանական </td></tr> </tbody></table></td> </tr> <tr> <th style="background: #FFC0CB;"> Լատիներեն անվանում</th> </tr> <tr> <td align="center"><b>Homo sapiens sapiens</b> </td> </tr> <tr> <th style="background: #FFC0CB;"> Հատուկ պահպանություն</th> </tr> <tr> <td align="center"><div align="center"> <figure class="mw-default-size noresize" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D6%80%D5%B4%D5%AB%D6%80_%D5%A3%D5%AB%D6%80%D6%84" title="Կարմիր գիրք"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4b/Status_iucn3.1_LC_hy.svg/240px-Status_iucn3.1_LC_hy.svg.png" decoding="async" width="240" height="64" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4b/Status_iucn3.1_LC_hy.svg/360px-Status_iucn3.1_LC_hy.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4b/Status_iucn3.1_LC_hy.svg/480px-Status_iucn3.1_LC_hy.svg.png 2x" data-file-width="240" data-file-height="64" usemap="#ImageMap_be9c35f83c625da5" /></a><map name="ImageMap_be9c35f83c625da5"><area href="/wiki/%D5%94%D5%AB%D5%B9_%D5%B4%D5%BF%D5%A1%D5%B0%D5%B8%D5%A3%D5%B8%D5%B2_%D5%BF%D5%A5%D5%BD%D5%A1%D5%AF" shape="circle" coords="215,43,10" alt="Քիչ մտահոգող տեսակ" title="Քիչ մտահոգող տեսակ" /></map><figcaption></figcaption></figure><a href="/wiki/%D5%94%D5%AB%D5%B9_%D5%B4%D5%BF%D5%A1%D5%B0%D5%B8%D5%A3%D5%B8%D5%B2_%D5%BF%D5%A5%D5%BD%D5%A1%D5%AF" title="Քիչ մտահոգող տեսակ">Քիչ մտահոգող տեսակ</a><br /><small><a href="/wiki/IUCN" class="mw-redirect" title="IUCN">IUCN</a> 3.1 <i>Least Concern</i> : <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.iucnredlist.org/apps/redlist/details/136584/">136584</a></small></div></td> </tr> <tr> <th style="background: #FFC0CB;"> Բնապահպանական կարգավիճակը</th> </tr> <tr> <td align="center"><div align="left"> <center>Քիչ վտանգված</center><br /> <p><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Status_iucn3.1_LC.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5a/Status_iucn3.1_LC.svg/250px-Status_iucn3.1_LC.svg.png" decoding="async" width="250" height="67" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5a/Status_iucn3.1_LC.svg/375px-Status_iucn3.1_LC.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5a/Status_iucn3.1_LC.svg/500px-Status_iucn3.1_LC.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="137" /></a></span> </p> </div> </td></tr><tr style="" class="plainlinksneverexpand"> <td style="padding:0px;font-size:80%;"> <table width="100%" cellspacing="0" cellpadding="4"><tbody><tr> <th style="line-height:140%;background: #FFC0CB;"> <p><span typeof="mw:File"><a href="https://species.wikimedia.org/wiki/Homo_sapiens_sapiens?uselang=hy"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/df/Wikispecies-logo.svg/17px-Wikispecies-logo.svg.png" decoding="async" width="17" height="20" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/df/Wikispecies-logo.svg/26px-Wikispecies-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/df/Wikispecies-logo.svg/34px-Wikispecies-logo.svg.png 2x" data-file-width="941" data-file-height="1103" /></a></span><br /><a class="external text" href="https://species.wikimedia.org/wiki/Homo_sapiens_sapiens?uselang=hy">Դասակարգումը<br />Վիքիցեղերում</a> </p> </th><th style="line-height:140%;background: #FFC0CB;"> <p><span typeof="mw:File"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Homo_sapiens?uselang=hy"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/15px-Commons-logo.svg.png" decoding="async" width="15" height="20" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/23px-Commons-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/30px-Commons-logo.svg.png 2x" data-file-width="1024" data-file-height="1376" /></a></span><br /><a class="external text" href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Homo_sapiens?uselang=hy">Պատկերներ<br />Վիքիպահեստում</a> </p> </th><th style=";background: #FFC0CB"><p><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%BE%D5%A1%D5%AE_%D5%BF%D5%A1%D6%84%D5%BD%D5%B8%D5%B6%D5%B8%D5%B4%D5%AB%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%BF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D5%AF%D5%A1%D5%BF%D5%BE%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AE%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Միավորված տաքսոնոմիական տեղեկատվական ծառայություն">ITIS</a> <b><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.itis.gov/servlet/SingleRpt/SingleRpt?search_topic=TSN&search_value=180092">180092</a></b><br /> <a href="/wiki/%D4%BF%D5%A5%D5%B6%D5%BD%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%AD%D5%B6%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D5%A3%D5%AB%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%BF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D5%AF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%AF%D5%A5%D5%B6%D5%BF%D6%80%D5%B8%D5%B6" class="mw-redirect" title="Կենսատեխնոլոգիական տեղեկությունների ազգային կենտրոն">NCBI</a> <b><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ncbi.nlm.nih.gov/Taxonomy/Browser/wwwtax.cgi?mode=Info&id=9606&lvl=3&p=mapview&p=has_linkout&p=blast_url&p=genome_blast&lin=f&keep=1&srchmode=1&unlock">9606</a></b><br /> <a href="/wiki/%D4%BF%D5%B5%D5%A1%D5%B6%D6%84%D5%AB_%D5%B0%D5%A1%D5%B6%D6%80%D5%A1%D5%A3%D5%AB%D5%BF%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6" title="Կյանքի հանրագիտարան">EOL</a> <b><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.eol.org/pages/327955">327955</a></b><br /> </p><table width="100%" cellspacing="0" cellpadding="0" style="background: #FFC0CB"> </table></th></tr></tbody></table></td></tr> </tbody></table> </div> <p><b>Մարդ բանական</b> (<a href="/wiki/%D4%BC%D5%A1%D5%BF%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6" title="Լատիներեն">լատին․</a>՝ <span lang="la"><b>Homo sapiens</b></span>), <a href="/wiki/%D4%BF%D5%A5%D5%B6%D5%BD%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Կենսաբանություն">կենսաբանության</a> մեջ մարդ ցեղի տեսակ՝ հոմինիդների ընտանիքի պրիմատների դասի ներկա ժամանակներում ապրող միակ ներկայացուցիչ։ Մի շարք մարդաբանական առանձնահատկությունների հետ մեկտեղ ժամանակակից մարդանմաններից տարբերվում է նյութական մշակույթի զարգացման նշանակալի մակարդակով (ներառյալ աշխատանքի գործիքների պատրաստումն ու կիրառումը), հոդաբաշխ խոսքի և վերացական մտածողության ունակությամբ։ Մարդն իբրև կենսաբանական տեսակ, ֆիզիկական անթրոպոլոգիայի հետազոտության առարկա է։ Մարդու բնույթն ու էությունը հանդիսանում են ինչպես փիլիսոփայական, այնպես էլ կրոնական բանավեճերի առարկա։ Նեոանթրոպները (<a href="/wiki/%D5%80%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D6%80%D5%A5%D5%B6" title="Հին հունարեն">հին հունարեն</a>՝ նեո - նոր, անթրոպ - մարդ) մարդկանց ժամանակակից տեսակի (Homo sapiens)՝ հանածո և կենդանի, ընդհանրացված անվանումն է։ Մարդկությունը մարդկային անհատների ամբողջությունն է։ <a href="/wiki/%D5%84%D5%B7%D5%A1%D5%AF%D5%B8%D6%82%D5%B5%D5%A9" title="Մշակույթ">Մշակույթների</a>, հասարակական կյանքի ձևերի և սոցիալական կազմավորումների բազմազանությունը հասարակական և հումանիտար գիտությունների (սոցիալական և մշակութային անթրոպոլոգիայի, սոցիոլոգիայի, տնտեսագիտության, պատմության և այլն) ուսումնասիրության առարկան է։ </p> <meta property="mw:PageProp/toc" /> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Ընդհանուր_նկարագրություն"><span id=".D4.B8.D5.B6.D5.A4.D5.B0.D5.A1.D5.B6.D5.B8.D6.82.D6.80_.D5.B6.D5.AF.D5.A1.D6.80.D5.A1.D5.A3.D6.80.D5.B8.D6.82.D5.A9.D5.B5.D5.B8.D6.82.D5.B6"></span>Ընդհանուր նկարագրություն</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4_%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6&veaction=edit&section=1" title="Խմբագրել բաժինը. Ընդհանուր նկարագրություն" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4_%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6&action=edit&section=1" title="Edit section's source code: Ընդհանուր նկարագրություն"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Հիմնական մարդաբանական առանձնահատկությունները, որոնցով մարդը տարբերվում է պալոանթրոպներից և արխանթրոպներից հանդիսանում են ծավալուն, երկարավուն <a href="/wiki/%D4%B3%D5%A1%D5%B6%D5%A3" title="Գանգ">գանգը</a>, ուղղաձիգ ճակատը, լավ զարգացած կզակային ելունը։ Պեղումների ժամանակ հայտնաբերված հնադարյան մարդիկ ունեցել են առավել խոշոր կմախք, քան ժամանակակից մարդիկ։ Նրանք ստեղծել են ուշ պալեոլիթյան հարուստ մշակույթ (բազմաբնույթ աշխատանքային գործիքներ քարից, ոսկորից և եղջյուրներից, կացարաններ, կարված հագուստ, բազմաբնույթ պատկերներ քարանձավների պատերին, արձաններ, փորագրություններ ոսկորների և եղջյուրների վրա)։ Նեանթրոպների ներկայումս հայտնի ոսկորների մնացորդներից հնագույնների տարիքը որոշվել է ռադիոածխածնային մեթոդով, որը կազմել է 39 հազար տարի, սակայն առավել հավանական է, որ նեոանթրոպները ծագել են 60-70 հազար տարի առաջ։ </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Ծագման_տեսություններ"><span id=".D4.BE.D5.A1.D5.A3.D5.B4.D5.A1.D5.B6_.D5.BF.D5.A5.D5.BD.D5.B8.D6.82.D5.A9.D5.B5.D5.B8.D6.82.D5.B6.D5.B6.D5.A5.D6.80"></span>Ծագման տեսություններ</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4_%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6&veaction=edit&section=2" title="Խմբագրել բաժինը. Ծագման տեսություններ" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4_%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6&action=edit&section=2" title="Edit section's source code: Ծագման տեսություններ"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Մարդկանց ծագման վերաբերյալ գոյություն ունեն մի քանի տեսություններ՝ պոլիցենտրիզմ, մոնոցենտրիզմ և ալագենիզմ։ Պոլիցենտրիզմի տեսությունը առաջ է քաշվել <a href="/wiki/1939" title="1939">1939</a> թվականին Ֆրանց Վայդենրայխի կողմից։ Նա կարծում էր, որ ժամանակակից մարդկային ռասաները առաջացել են <a href="/wiki/%D5%86%D5%A5%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D5%A5%D6%80%D5%BF%D5%A1%D5%AC%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A4" class="mw-redirect" title="Նեանդերտալյան մարդ">նեանդերտալների</a> ռասաներից։ Համաձայն այդ տեսության ռասոգենեզի սկիզբը ստորին-միջին պալեոլիտն է։ Տեսության թերությունն այն է, որ մարդու ծագումը տարբեր ռասաներից հակասում է տեսակային ժառանգականությանը։ Առավել տարածված է լայն մոնոցենտրիզմի տեսությունը, համաձայն որի նեոանթրոպները ծագել են պալեոանթրոպների առաջադեմ տեսակներից, որոնք բնակավում էին <a href="/wiki/%D4%B1%D5%BC%D5%A1%D5%BB%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80_%D4%B1%D5%BD%D5%AB%D5%A1" class="mw-redirect" title="Առաջավոր Ասիա">Առաջավոր</a> և <a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%AB%D5%B6_%D4%B1%D5%BD%D5%AB%D5%A1" class="mw-redirect" title="Միջին Ասիա">Միջին Ասիայի</a> և Հյուսիսարևելյան <a href="/wiki/%D4%B1%D6%86%D6%80%D5%AB%D5%AF%D5%A1" title="Աֆրիկա">Աֆրիկայի</a> տարածքներում։ Նեոլիթյան ժամանակաշրջանում նեոանթրոպները հայտնվել են բոլոր մայրցամաքներում։ Սկզբում նրանք ապրել են նեանդերտալների հետ միաժամանակ, բայց 35-40 հազար տարի առաջ երկրի վրա միակ տեսակն են եղել։ Նույնիսկ գոյություն ունեն նեանդերտալների և նեոանթրոպների թշնամության մասին մի քանի տեսություններ, որոնք տանում են նրան, որ առավել զարգացած նեոանթրոպները ոչնչացրել են պակաս զարգացած նեանդերտալներին։ Նեոանթրոպի ծագման համար պահանջվել է վերացնել նեանդերտալյան համայնքի սահմանափակվածությունը։ Այդ իսկ պատճառով ժամանակակից գիտնականները առավել մեծ նշանակություն են տալիս էկզոգամիային։ </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Համակարգային_դիրք_և_դասակարգում"><span id=".D5.80.D5.A1.D5.B4.D5.A1.D5.AF.D5.A1.D6.80.D5.A3.D5.A1.D5.B5.D5.AB.D5.B6_.D5.A4.D5.AB.D6.80.D6.84_.D6.87_.D5.A4.D5.A1.D5.BD.D5.A1.D5.AF.D5.A1.D6.80.D5.A3.D5.B8.D6.82.D5.B4"></span>Համակարգային դիրք և դասակարգում</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4_%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6&veaction=edit&section=3" title="Խմբագրել բաժինը. Համակարգային դիրք և դասակարգում" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4_%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6&action=edit&section=3" title="Edit section's source code: Համակարգային դիրք և դասակարգում"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Մի շարք անհետացած տեսակների հետ մեկտեղ մարդ բանականը կազմում է մարդ տեսակը (<b>Homo</b>)։ Ամենամոտ տեսակից՝ <a href="/wiki/%D5%86%D5%A5%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D5%A5%D6%80%D5%BF%D5%A1%D5%AC%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A4" class="mw-redirect" title="Նեանդերտալյան մարդ">նեանդերտալներից</a>, մարդ բանականն առանձնանում է կմախքի կառուցվածքի առանձնահատկություններով (բարձր ճակատ, ստվար հոնքեր, քունքային ոսկրի ելունի առկայություն, ծոծրակային ելունի բացակայություն, գանգի ներփքված հիմք, ծնոտային ելունի առկայություն ստորին ծնոտի ոսկրի վրա, կինոդոնտային արմատային ատամներ, հարթեցված կրծքավանդակ, որպես կանոն համեմատաբար ավելի երկար վերջույթներ) և <a href="/wiki/%D4%B3%D5%AC%D5%AD%D5%B8%D6%82%D5%B2%D5%A5%D5%B2" title="Գլխուղեղ">գլխուղեղի</a> մասերի համամասնություններով (կտուցանման ճակատային բաժին նեանդերտալների մոտ, ուռուցիկ՝ մարդ բանականի)։ Ներկայումս տարվում են նեանդերտալների գենոմի ապակոդավորման աշխատանքներ, որոնք թույլ են տալիս խորացնել այս երկու տեսակների բնույթի տարբերությունների մասին պատկերացումները։ <a href="/wiki/20-%D6%80%D5%A4_%D5%A4%D5%A1%D6%80" title="20-րդ դար">20-րդ դարի</a> երկրորդ կեսին մի շարք հետազոտողներ առաջարկեցին նեանդերտալներին համարել մարդ բանականի ենթատեսակ՝ <b>H. sapiens - H. sapiens neanderthalensis</b>: Դրա համար հիմք են հանդիսացել նեանդերտալների ֆիզիկական կերպարի, կենսակերպի, ինտելեկտուալ ունակությունների և մշակույթի հետազոտությունները։ Բացի այդ նեանդերտալներին հաճախ դիտել են իբրև ժամանակակից մարդու նախնի։ Սակայն, մարդկանց և նեանդերտալների <a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BF%D5%B8%D6%84%D5%B8%D5%B6%D5%A4%D6%80%D5%AB%D5%B8%D6%82%D5%B4" class="mw-redirect" title="Միտոքոնդրիում">միտոքոնդրիալ</a> <a href="/wiki/%D4%B4%D5%86%D4%B9" title="ԴՆԹ">ԴՆԹ</a>-ի համեմատությունը թույլ է տալիս ենթադրել, որ նրանց <a href="/wiki/%D4%B7%D5%BE%D5%B8%D5%AC%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%81%D5%AB%D5%A1" title="Էվոլյուցիա">էվոլյուցիոն</a> շղթաների բաժանումը տեղի է ունեցել մոտ 500 հազար տարի առաջ։ Նման ժամանակագրությունը համատեղելի չէ նեանդերտալներից ժամանակակից մարկանց ծագման մասին վարկածի հետ, քանի որ ժամանակակից մարդկանց էվոլյուցիոն շղթան առանձնացել է առավելագույնը 200 հազար տարի առաջ։ Ներկայումս հակված են համարելու, որ պոլեանթրոպոլոգների մեծամասնությունը Homo ցեղի առանձին տեսակ են՝ <b>H. neanderthalensis</b>: <a href="/wiki/2005" title="2005">2005</a> թվականին հետազոտվել են մնացորդներ, որոնց տարիքը կազմում է շուրջ 195 հազար տարի։ Նկարագրված մնացորդների անատոմիական տարբերությունները դրդել են հետազոտողներին առանձնացնել նոր տեսակ՝ <b>Homo sapiens idaltu</b> («ավագ»)։ </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Էվոլյուցիա"><span id=".D4.B7.D5.BE.D5.B8.D5.AC.D5.B5.D5.B8.D6.82.D6.81.D5.AB.D5.A1"></span>Էվոլյուցիա</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4_%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6&veaction=edit&section=4" title="Խմբագրել բաժինը. Էվոլյուցիա" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4_%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6&action=edit&section=4" title="Edit section's source code: Էվոլյուցիա"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Ծագում"><span id=".D4.BE.D5.A1.D5.A3.D5.B8.D6.82.D5.B4"></span>Ծագում</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4_%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6&veaction=edit&section=5" title="Խմբագրել բաժինը. Ծագում" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4_%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6&action=edit&section=5" title="Edit section's source code: Ծագում"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p><a href="/wiki/%D4%B4%D5%86%D4%B9" title="ԴՆԹ">ԴՆԹ</a>-ի հաջորդականության համեմատությունը ցույց է տվել, որ ներկա ապրող տեսակներից մարդուն ամենամոտն են հանդիսանում <a href="/wiki/%D5%87%D5%AB%D5%B4%D5%BA%D5%A1%D5%B6%D5%A6%D5%A5" title="Շիմպանզե">շիմպանզեների</a> 2 տեսակ (սովորական և բոնոբո)։ Փիլիսոփայածագումնաբանական շղթան, որի հետ է կապված ժամանակակից մարդու (<b>Homo sapiens</b>) ծագումը, առանձնացել է մյուս հոմինիդներից 6-7 միլիոն տարի առաջ (միոցենում)։ Այս շղթայի մյուս ներակայացուցիչները (գլխավորապես ավստրալոպիտեկները և <b>Homo</b> ցեղի մի շարք տեսակներ) ներկա ժամանակներում չեն պահպանվել։ <b>Homo sapiens</b>-ի համեմատաբար վստահորեն սահմանված ամենամոտ նախնին եղել է <b>Homo erectus</b>-ը։ <b>Homo heidelbergensis</b>-ը հանդիսանում է է <b>Homo erectus</b>-ի անմիջական հետևորդը և նեանդերտալների նախնին, սակայն, ամենայն հավանականությամբ, ժամանակակից մարդու նախնին չէ և հանդիսանում է հարակից էվոլյուցիոն շղթայի ներկայացուցիչ։ Ժամանակակից տեսությունների մեծամասնությունը մարդ բանականի ծագումը կապում է <a href="/wiki/%D4%B1%D6%86%D6%80%D5%AB%D5%AF%D5%A1" title="Աֆրիկա">Աֆրիկայի</a> հետ, այն դեպքում, երբ <b>Homo heidelbergensis</b>-ը ծագել է <a href="/wiki/%D4%B5%D5%BE%D6%80%D5%B8%D5%BA%D5%A1" title="Եվրոպա">Եվրոպայում</a>։ Մարդու առաջացումը կապված է եղել անատոմիական և ֆիզիոլոգիական մի շարք էական փոփոխությունների հետ, այդ թվում՝ </p> <ol><li>Ուղեղի կառուցվածքային վերափոխումներ</li> <li>Ուղեղային խոռոչի և գլխուղեղի մեծացում</li> <li>Երկու ոտքերով տեղաշարժման հնարավորության զարգացում</li> <li>Դաստակի «բռնող» հատկության զարգացում</li> <li>Ըմպանի և լեզվատակի ոսկրի իջեցում</li> <li>Ժանիքների չափերի փոքրացում</li> <li>Մենստրուալ ցիկլի առաջացում</li> <li>Մազածածկույթի նվազում</li></ol> <p>ԴՆԹ-ի պոլիմորֆոզների համեմատությունը և մնացորդների տարիքի որոշումը թույլ են տալիս եզրակացնել, որ կին մարդ բանականը («Միտոքոնդրիալ <a href="/wiki/%D4%B5%D5%BE%D5%A1" title="Եվա">Եվա»</a>-կանանց խումբ, ովքեր ունեն նույնատիպ միտոքոնդրիալ ԴՆԹ, այն դեպքում, երբ տեսակի տարածվածությունը կազմում է 10-20 հազ.) առաջացել է շուրջ 200 հազար տարի առաջ (Y-<a href="/wiki/%D5%94%D6%80%D5%B8%D5%B4%D5%B8%D5%BD%D5%B8%D5%B4" title="Քրոմոսոմ">քրոմոսոմային</a> <a href="/wiki/%D4%B1%D5%A4%D5%A1%D5%B4" title="Ադամ">Ադամը</a> հայտնվել է ավելի ուշ)։ <a href="/wiki/2009" title="2009">2009</a> թվականին Փենսիլվանիայի համալսարանի մի խումբ գիտնականներ՝ Սառա Տիշկոֆֆի գլխավորությամբ, Science ամսագրում հրատարակեցին աֆրիկյան ազգերի գենետիկական բազմազանության համալիր հետազոտության արդյուքները։ Նրանք հաստատեցին, որ ամենահին ճյուղը, որում առավել քիչ են եղել խառնուրդները, ինչպես և նախկինում ենթադրվում էր, հանդիսանում է այն գենետիկական խումբը, որին պատկանում են բուշմենները և կոյսանսական լեզվով խոսող այլ ժողովուրդներ։ Ամենայն հավանականությամբ, հենց նրանք էլ հանդիսանում են այն ճյուղը, որն առավել մոտ է ժամանակակից մարդկության ընդհանուր նախնիներին։ Շուրջ 74 հազար տարի առաջ ոչ մեծ թվով մարդիկ (մոտ 2000), ովքեր կրել են շատ հզոր՝ ենթադրաբար <a href="/wiki/%D4%BB%D5%B6%D5%A4%D5%B8%D5%B6%D5%A5%D5%A6%D5%AB%D5%A1" title="Ինդոնեզիա">Ինդոնեզիայում</a> ժայթքած Տոբա հրաբխի հետևանքները (մոտ 20-30 տարի աշխարհում տիրել է ատոմային ձմեռ), դարձել են Աֆրիկայում ժամանակակից մարդու նախնիները։ Կարելի է ենթադրել, որ 40-60 հազար տարի առաջ մարդիկ գաղթել են <a href="/wiki/%D4%B1%D5%BD%D5%AB%D5%A1" title="Ասիա">Ասիա</a> և այնտեղից ել <a href="/wiki/%D4%B5%D5%BE%D6%80%D5%B8%D5%BA%D5%A1" title="Եվրոպա">Եվրոպա</a> (40 հազար տարի), <a href="/wiki/%D4%B1%D5%BE%D5%BD%D5%BF%D6%80%D5%A1%D5%AC%D5%AB%D5%A1" title="Ավստրալիա">Ավստրալիա</a> և <a href="/wiki/%D4%B1%D5%B4%D5%A5%D6%80%D5%AB%D5%AF%D5%A1" title="Ամերիկա">Ամերիկա</a> (15-35 հազար տարի)։ </p><p>Դրա հետ մեկտեղ մարդաբանական առանձնահատկությունների՝ զարգացած գիտակցության, ինտելեկտուալ ունակությունների և խոսքի զարգացումը բարդ են հետազոտության համար, քանի որ դրանց փոփոխությունները հնարավոր չէ անմիջապես բխեցնել հոմինիդների մնացուկներից և նրանց կենսագործունեության հետքերից։ Թվարկված ունակությունների զարգացման ուսումնասիրության համար գիտնականներրը ինտեգրում են տարբեր գիտությունների տվյալները, այդ թվում ֆիզիկական և մշակութային անթրոպոլոգիայի, կենդանիների հոգեբանության, էթիկայի մասին գիտության, նյարդաֆիզիոլոգիայի և գենետիկայի։ </p> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:World_map_of_prehistoric_human_migrations.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ab/World_map_of_prehistoric_human_migrations.jpg/250px-World_map_of_prehistoric_human_migrations.jpg" decoding="async" width="250" height="179" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ab/World_map_of_prehistoric_human_migrations.jpg/375px-World_map_of_prehistoric_human_migrations.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ab/World_map_of_prehistoric_human_migrations.jpg/500px-World_map_of_prehistoric_human_migrations.jpg 2x" data-file-width="889" data-file-height="635" /></a><figcaption>Մարդու տարածումը աշխարհով:</figcaption></figure> <p>Այն հարցերը, թե ինչպես են զարգացել վերոնշյալ ունակությունները (խոսք, կրոն, մշակույթ), և որն է եղել նրանց դերը մարդ բանականի հասարակական բարդ կազմավորման և <a href="/wiki/%D5%84%D5%B7%D5%A1%D5%AF%D5%B8%D6%82%D5%B5%D5%A9" title="Մշակույթ">մշակույթի</a> առաջացման գործում, մինչ օրս հանդիսանում են գիտական քննարկումների առարկա։ </p><p>Անթրոպոգենոզի գերակշիռ տեսություններին զուգահեռ գոյություն ունեն նաև բազմաթիվ համեմատաբար քիչ հայտնի, չստուգված վարկածներ մարդու ծագման վերաբերյալ (նույնիսկ բացահայտ ֆանտաստիկ)։ Օրինակ՝ մեր տեսակի հարավամերիկյան ծագման մասին վարկածները կամ տեսույթունները, որոնք դիտարկում են մարդուն իբրև կետանման կամ չղջիկանման կաթնասունների հետնորդ, կամ նույնիսկ այլմոլորակային էակների։ Առաջ են քաշվել նաև «հետադարձ էվոլյուցիայի» մասին ենթադրություններ, համաձայն որոնց կապիկները հանդիսանում են մարդու դեգրադացիայի արդյունք։ Այլընտրանքային հիպոթեզների մեծամասնությունը հանդիսանում են ոչ ֆորմալ գիտությունների սեփականությունը և իրական գիտությունը ժխտում է դրանք։ </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Մարդու_ծագման_առասպելաբանություն,_կրոն_և_փիլիսոփայություն"><span id=".D5.84.D5.A1.D6.80.D5.A4.D5.B8.D6.82_.D5.AE.D5.A1.D5.A3.D5.B4.D5.A1.D5.B6_.D5.A1.D5.BC.D5.A1.D5.BD.D5.BA.D5.A5.D5.AC.D5.A1.D5.A2.D5.A1.D5.B6.D5.B8.D6.82.D5.A9.D5.B5.D5.B8.D6.82.D5.B6.2C_.D5.AF.D6.80.D5.B8.D5.B6_.D6.87_.D6.83.D5.AB.D5.AC.D5.AB.D5.BD.D5.B8.D6.83.D5.A1.D5.B5.D5.B8.D6.82.D5.A9.D5.B5.D5.B8.D6.82.D5.B6"></span>Մարդու ծագման առասպելաբանություն, կրոն և փիլիսոփայություն</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4_%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6&veaction=edit&section=6" title="Խմբագրել բաժինը. Մարդու ծագման առասպելաբանություն, կրոն և փիլիսոփայություն" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4_%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6&action=edit&section=6" title="Edit section's source code: Մարդու ծագման առասպելաբանություն, կրոն և փիլիսոփայություն"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Շատ <a href="/wiki/%D4%BF%D6%80%D5%B8%D5%B6" title="Կրոն">կրոնների</a> տեսանկյունից մարդկային էության բնական (էվոլյուցիոն) առաջացման բոլոր ասպեկտների վերաբերյալ հարցի առաջքաշումը ընդունելի չէ, քանի որ նման մոտեցումը հակասում է մարդու աստվածային ծագման տեսակետներին։ Որոշ կրոններում ժխտվում է մարդու ֆիզիոլոգիական բնույթի էվոլյուցիոն կապը կենդանական աշխարհի հետ (կրեացիոնիզմ)։ Առասպելների և պատմությունների մեծամասնության մեջ ողջ մարդկային ցեղը սերվում է նախածնողների զույգից՝ առաջին մարդկանցից, որոնք դարձել են մնացածների մայրն ու հայրը՝ </p> <ul><li>Աբրահամյան կրոններում՝ Ադամ և Եվա</li> <li>Գերմանա-սկանդինավյան կրոններում՝ Ասք և Էմբլա։</li></ul> <p>Որոշ առասպելներում աստվածները միանգամից ստեղծում են մի ողջ ազգ։ Հինդուիզմում, ինչպես նաև հունական առասպելաբանության մեջ մարդկային ցեղն առաջացել է մի քանի անգամ։ Փիլիսոփայության և մշակույթի մեջ «մարդ» հասկացությունը անցնում է երկար ճանապարհ՝ բնության մասնիկից մինչև անհատականություն։ </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Անատոմիա"><span id=".D4.B1.D5.B6.D5.A1.D5.BF.D5.B8.D5.B4.D5.AB.D5.A1"></span>Անատոմիա</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4_%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6&veaction=edit&section=7" title="Խմբագրել բաժինը. Անատոմիա" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4_%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6&action=edit&section=7" title="Edit section's source code: Անատոմիա"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">Տե՛ս նաև՝ <a href="/wiki/%D4%B1%D5%B6%D5%A1%D5%BF%D5%B8%D5%B4%D5%AB%D5%A1" title="Անատոմիա">Անատոմիա</a></div> <p>Մարդու անատոմիական կառուցվածքը նույնական է այլ պրիմատների կառուցվածքի հետ։ Առավել բացահայտ արտաքին տարբերություններ են հանդիսանում կմախքի ոսկրերի չափերի համամասնությունը, <a href="/wiki/%D4%B3%D5%AC%D5%AD%D5%B8%D6%82%D5%B2%D5%A5%D5%B2" title="Գլխուղեղ">գլխուղեղի</a> ծավալը և մաշկի մազածածկույթը։ </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Օնտոգենեզ"><span id=".D5.95.D5.B6.D5.BF.D5.B8.D5.A3.D5.A5.D5.B6.D5.A5.D5.A6"></span>Օնտոգենեզ</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4_%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6&veaction=edit&section=8" title="Խմբագրել բաժինը. Օնտոգենեզ" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4_%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6&action=edit&section=8" title="Edit section's source code: Օնտոգենեզ"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Էքստրակորպորալ_էվոլյուցիա"><span id=".D4.B7.D6.84.D5.BD.D5.BF.D6.80.D5.A1.D5.AF.D5.B8.D6.80.D5.BA.D5.B8.D6.80.D5.A1.D5.AC_.D5.A7.D5.BE.D5.B8.D5.AC.D5.B5.D5.B8.D6.82.D6.81.D5.AB.D5.A1"></span>Էքստրակորպորալ էվոլյուցիա</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4_%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6&veaction=edit&section=9" title="Խմբագրել բաժինը. Էքստրակորպորալ էվոլյուցիա" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4_%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6&action=edit&section=9" title="Edit section's source code: Էքստրակորպորալ էվոլյուցիա"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Համաձայն Պիտեր և Ջին Մեդավարների՝ մարդու հիմնական զարգացումը ներկա ժամանակներում հանգեցվում է «էքստրակորպորալ էվոլյուցիային». մարդը զարգացնում է իր կողմից ստեղծած տեխնիկական միջոցները և դրանց օգտագործման համար անհրաժեշտ հմտությունները (այսինքն՝ հարմարեցնում է իր ուղեղը այդ միջոցների կառավարմանը, որոնք չեն գտնվում իր օրգանիզմի մեջ, սակայն կապված են իր հետ բավականին երկար ժամանակ, որոշում է տեխնիկական միջոցի նշանակությունը, ինչպես երեխա ժամանակ փորձում էր տիրապետել սեփական ձեռքերին ու ոտքերին), և նման էվոլյուցիան իր արագության շնորհիվ նշանակալիորեն գերազանցում է զուտ կենսաբանականը՝ հետ մղելով այն։ Այնուամենայնիվ, հիմնվելով կենսաբանության և բժշկության ժամանակակից և սպասվելիք ձեռքբերումների վրա՝ առաջ են քաշվում վարկածներ այն մասին, որ ապագայում տեխնիկական միջոցների օգնությամբ մարդիկ կսկսեն փոխել նաև սեփական կենսաբանությունը, այն բարելավելու նպատակով (անատոմիան. Ֆիզիոլոգիան, գենոմը և այլն՝) նման կերպ միացնելով էքստրակորպորալ էվոլյուցիան կենսաբանականին։ </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Արտաքին_տեսք"><span id=".D4.B1.D6.80.D5.BF.D5.A1.D6.84.D5.AB.D5.B6_.D5.BF.D5.A5.D5.BD.D6.84"></span>Արտաքին տեսք</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4_%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6&veaction=edit&section=10" title="Խմբագրել բաժինը. Արտաքին տեսք" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4_%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6&action=edit&section=10" title="Edit section's source code: Արտաքին տեսք"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Skelett-Mensch-drawing.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/21/Skelett-Mensch-drawing.jpg/150px-Skelett-Mensch-drawing.jpg" decoding="async" width="150" height="359" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/21/Skelett-Mensch-drawing.jpg/225px-Skelett-Mensch-drawing.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/21/Skelett-Mensch-drawing.jpg/300px-Skelett-Mensch-drawing.jpg 2x" data-file-width="874" data-file-height="2089" /></a><figcaption>Ժամանակակից մարդու կմախքը:</figcaption></figure> <p>Գլուխը մեծ է։ Վերին վերջույթների վրա կան 5 երկար ճկուն մատներ, որոնցից մեկը փոքր-ինչ թերաճ է մյուսներից, իսկ ստորինների վրա՝ 5 կարճ մատներ, որոնք օգնում են պահպանել հավասարակշռությունը քայլելիս։ </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Չափորոշիչներ"><span id=".D5.89.D5.A1.D6.83.D5.B8.D6.80.D5.B8.D5.B7.D5.AB.D5.B9.D5.B6.D5.A5.D6.80"></span>Չափորոշիչներ</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4_%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6&veaction=edit&section=11" title="Խմբագրել բաժինը. Չափորոշիչներ" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4_%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6&action=edit&section=11" title="Edit section's source code: Չափորոշիչներ"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Բժշկական"><span id=".D4.B2.D5.AA.D5.B7.D5.AF.D5.A1.D5.AF.D5.A1.D5.B6"></span>Բժշկական</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4_%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6&veaction=edit&section=12" title="Խմբագրել բաժինը. Բժշկական" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4_%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6&action=edit&section=12" title="Edit section's source code: Բժշկական"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading5"><h5 id="Նորմաներ"><span id=".D5.86.D5.B8.D6.80.D5.B4.D5.A1.D5.B6.D5.A5.D6.80"></span>Նորմաներ</h5><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4_%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6&veaction=edit&section=13" title="Խմբագրել բաժինը. Նորմաներ" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4_%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6&action=edit&section=13" title="Edit section's source code: Նորմաներ"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Տղամարդկանց միջին քաշը կազմում է 70-80 կգ, կանանցը՝ 50-65 կգ՝ չնայած հանդիպում են նաև խոշոր մարդիկ (որոշները մինչև 500-600 կգ)։ Տղամարդու միջին հասակը 175 սմ է։ Կանանց միջին հասակը 170 սմ է։ Մարդու միջին հասակը փոխվել է ժամանակի ընթացքում։ Այսպես, <a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%AB%D5%B6_%D5%A4%D5%A1%D6%80%D5%A5%D6%80" class="mw-redirect" title="Միջին դարեր">միջին դարերում</a> մարդիկ ավելի կարճահասակ էին, ինչը նկատելի է այդ ժամանակի ասպետական զրահագուստից։ </p> <div class="mw-heading mw-heading5"><h5 id="Ախտաբանություն"><span id=".D4.B1.D5.AD.D5.BF.D5.A1.D5.A2.D5.A1.D5.B6.D5.B8.D6.82.D5.A9.D5.B5.D5.B8.D6.82.D5.B6"></span>Ախտաբանություն</h5><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4_%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6&veaction=edit&section=14" title="Խմբագրել բաժինը. Ախտաբանություն" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4_%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6&action=edit&section=14" title="Edit section's source code: Ախտաբանություն"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Մարդու մարմնի չափերը կարող են փոփոխվել տարբեր հիվանդությունների ազդեցությամբ։ Աճի հորմոնի գերարտադրության դեպքում (հիպոֆիզի ուռուցք) զարգանում է գիգանտիզմ։ Օրինակ՝ մարդու հավաստիորեն արձանագրված առավելագույն հասակը 272 սմ է (Ռոբերտ Ուոդլոու)։ Եվ հակառակը՝ հորմոնների թերարտադրությունը մանկական հասակում կարող է հանգեցնել գաճաճության։ </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Ֆիզիկական_ունակություններ"><span id=".D5.96.D5.AB.D5.A6.D5.AB.D5.AF.D5.A1.D5.AF.D5.A1.D5.B6_.D5.B8.D6.82.D5.B6.D5.A1.D5.AF.D5.B8.D6.82.D5.A9.D5.B5.D5.B8.D6.82.D5.B6.D5.B6.D5.A5.D6.80"></span>Ֆիզիկական ունակություններ</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4_%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6&veaction=edit&section=15" title="Խմբագրել բաժինը. Ֆիզիկական ունակություններ" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4_%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6&action=edit&section=15" title="Edit section's source code: Ֆիզիկական ունակություններ"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Սահմաններ"><span id=".D5.8D.D5.A1.D5.B0.D5.B4.D5.A1.D5.B6.D5.B6.D5.A5.D6.80"></span>Սահմաններ</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4_%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6&veaction=edit&section=16" title="Խմբագրել բաժինը. Սահմաններ" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4_%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6&action=edit&section=16" title="Edit section's source code: Սահմաններ"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li>Ժակ Մայոլն առանց շնչառական ապարատների խորասուզվել է 105 մ։ Լոիկ Լեֆերմեն սահմանել է սպորտային ռեկորդ ազատ սուզում առանց սահմանափակումների մարզաձևում՝ սուզվելով 171 մ։</li> <li><a href="/wiki/1993" title="1993">1993</a> թվականի <a href="/wiki/%D5%80%D5%B8%D6%82%D5%AC%D5%AB%D5%BD%D5%AB_27" title="Հուլիսի 27">հուլիսի 27</a>-ին Խավիեր Սոտոմայորը ցատկել է 2.45 մ բարձրությամբ։</li> <li><a href="/wiki/1991" title="1991">1991</a> թվականի <a href="/wiki/%D5%95%D5%A3%D5%B8%D5%BD%D5%BF%D5%B8%D5%BD%D5%AB_30" title="Օգոստոսի 30">օգոստոսի 30</a>-ին Մայք Պաուելը ցատկել է 8.95 երկարությամբ։</li> <li><a href="/wiki/2009" title="2009">2009</a> թվականի <a href="/wiki/%D5%95%D5%A3%D5%B8%D5%BD%D5%BF%D5%B8%D5%BD%D5%AB_16" title="Օգոստոսի 16">օգոստոսի 16</a>-ին Հուսեյն Բոլտը վազել է 100մ 9.58 վայրկյանում։</li> <li>Պինդ մարմինների առավելագույն ջերմաստիճանը, որի հետ մարդիկ կարող են երկար շփվել, մոտ 500 C է (առավել բարձր ջերմաստիճանի դեպքում առաջանում է այրվածք)։</li> <li>Փակ տարածության մեջ գրանցված օդի ամենաբարձր ջերմաստիճանը, որի պայմաններում մարդը կարեղ է անցկացնել երկու րոպե առանց օրգանիզմին վնաս հասցնելու 1600 C է (բրիտանացի ֆիզիկոսներ Բլագդենի և Չենտրիի փորձեր)։</li> <li>420 °C-ից ավել մարմնի կայուն ջերմաստիճանի դեպքում մարդը մահանում է։</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Մարդու_օրգանային_համակարգ"><span id=".D5.84.D5.A1.D6.80.D5.A4.D5.B8.D6.82_.D6.85.D6.80.D5.A3.D5.A1.D5.B6.D5.A1.D5.B5.D5.AB.D5.B6_.D5.B0.D5.A1.D5.B4.D5.A1.D5.AF.D5.A1.D6.80.D5.A3"></span>Մարդու օրգանային համակարգ</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4_%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6&veaction=edit&section=17" title="Խմբագրել բաժինը. Մարդու օրգանային համակարգ" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4_%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6&action=edit&section=17" title="Edit section's source code: Մարդու օրգանային համակարգ"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Սիրտ-անոթային համակարգ /Անոթներ, Սիրտ/ - Ավշային համակարգ – Մարսողական համակարգ – Էնդոկրինային համակարգ – Իմմունային համակարգ – Զգայական համակարգ /Սոմատոսենսորային համակարգ, Տեսողական համակարգ, Հոտառական համակարգ, Լսողական համակարգ, Համային զգայական համակարգ/ - Ծածկութային համակարգ –Նյարդային համակարգ /Կենտրոնական, Ծայրամասային/ - Հենաշարժային համակարգ /Ոսկորային համակարգ, Մկանային համակարգ/ - Միզասեռական համակարգ /Բազմացման համակարգ, Միզամուղային համակարգ/ - Շնչառական համակարգ </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Արյունատար_համակարգ"><span id=".D4.B1.D6.80.D5.B5.D5.B8.D6.82.D5.B6.D5.A1.D5.BF.D5.A1.D6.80_.D5.B0.D5.A1.D5.B4.D5.A1.D5.AF.D5.A1.D6.80.D5.A3"></span>Արյունատար համակարգ</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4_%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6&veaction=edit&section=18" title="Խմբագրել բաժինը. Արյունատար համակարգ" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4_%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6&action=edit&section=18" title="Edit section's source code: Արյունատար համակարգ"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Բաղկացած է քառախորշ <a href="/wiki/%D5%8D%D5%AB%D6%80%D5%BF" title="Սիրտ">սրտից</a> և արյունատար անոթներից, որոնց հիմնական խնդիրն է <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Արյուն">արյան</a> մատակարարումը օրգաններին և հյուսվածքներին։ </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Բազմացման_համակարգ"><span id=".D4.B2.D5.A1.D5.A6.D5.B4.D5.A1.D6.81.D5.B4.D5.A1.D5.B6_.D5.B0.D5.A1.D5.B4.D5.A1.D5.AF.D5.A1.D6.80.D5.A3"></span>Բազմացման համակարգ</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4_%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6&veaction=edit&section=19" title="Խմբագրել բաժինը. Բազմացման համակարգ" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4_%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6&action=edit&section=19" title="Edit section's source code: Բազմացման համակարգ"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Tubal_Pregnancy_with_embryo.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/21/Tubal_Pregnancy_with_embryo.jpg/200px-Tubal_Pregnancy_with_embryo.jpg" decoding="async" width="200" height="213" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/21/Tubal_Pregnancy_with_embryo.jpg/300px-Tubal_Pregnancy_with_embryo.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/21/Tubal_Pregnancy_with_embryo.jpg/400px-Tubal_Pregnancy_with_embryo.jpg 2x" data-file-width="1874" data-file-height="2000" /></a><figcaption>Մարդու սաղմը:</figcaption></figure> <p>Կենդանիների համեմատությամբ՝ մարդու վերարտադրողական ֆունկցիան և սեռական կյանքն ունեն մի շարք առանձնահատկություններ։ Սեռական հասունությունը սկսվում է 11-16 տարեկանում։ Ի տարբերություն կաթնասունների մեծամասնության, որոնց վերարտադրողական ունակությունը սահմանափակվում է որոշակի ժամանակահատվածով, կանանց հատուկ է մենստրուալ ցիկլը, որը տևում է շուրջ 28 օր, ինչի շնորհիվ նրանք ունակ են մայրանալու ամբողջ տարվա ընթացքում։ Հղիությունը կարող է սկսվել դաշտանային ցիկլի որոշակի պահին (օվուլյացիա), սակայն արտաքնապես կնոջ պատրաստության ոչ մի նշան չի արտացոլվում։ Բացի այդ, ի տարբերություն մյուս կաթնասունների, կանայք նույնիսկ այդ շրջանում կարող են սեռական կյանք վարել։ Այնուամենայնիվ, վերարտարողական ֆունկցիան սահմանափակված է տարիքով՝ կանայք կորցնում են բազմանալու ունակությունը միջինը 40-50 տարեկանում (կլիմաքսի առաջացման հետևանքով)։ </p><p>Նորմալ հղիությունը տևում է 40 շաբաթ (9 ամիս)։ Պտղի մեծ չափերի պատճառով ծննդաբերությունը մոր մոտ կարող է հանգեցնել վնասվածքների և արնահոսության։ Վնասվածք են համարվում ճողվածները պտղի լույս աշխարհ գալու ընթացքում ծննդաբերողի ոչ ճիշտ պահվածքի հետևանքով։ Նման վնասվածքներից խուսափելու համար մանկաբարձուն անցկացնում է էպիզիոտոմիա՝ ծննդաբերողի շեքի կտրում, երեխայի գլխիկի հայտնվելը հեշտացնելու և մոր մոտ բացվածքների առաջացումը կանխելու համար։ Այնուհետև, երեխայի ծննդից հետո, կտրվածքի տեղում դրվում են կարեր։ Եթե երեխան խոշոր է (ըստ ուլտրաձայնային հետազոտությունների արդյունքի), իսկ մոր կոնքները նեղ են, իրականացվում է վիրահատական միջամտություն՝ կեսարյան հատում, որի դեպքում անզգայացման պայմաններում կտրվում է ծննդաբերողի որովայնի առաջնային պատը, և երեխան դուրս է բերվում արգանդից բացվածքի միջով։ Կինը, որպես կանոն, միաժամանակ ծնում է միայն մեկ երեխա (2 և ավելի երեխաներ՝ երկվորյակներ, հանդիպում են 80 ծննդաբերությունը մեկ)։ Նորածին երեխան կշռում է 3-4 կգ, նրա տեսողությունը կենտրոնացված չէ և նա ի վիճակի չէ ինքնուրույն տեղաշարժվելու։ Սկզբնական շրջանում երեխայի խնամքն իրականացնում են 2 ծնողները, քանի որ ոչ մի կենդանու ձագին այնքան ուշադրություն և խնամք անհրաժեշտ չէ, որքան երեխային։ </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Սեռական_դիմորֆիզմ"><span id=".D5.8D.D5.A5.D5.BC.D5.A1.D5.AF.D5.A1.D5.B6_.D5.A4.D5.AB.D5.B4.D5.B8.D6.80.D6.86.D5.AB.D5.A6.D5.B4"></span>Սեռական դիմորֆիզմ</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4_%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6&veaction=edit&section=20" title="Խմբագրել բաժինը. Սեռական դիմորֆիզմ" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4_%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6&action=edit&section=20" title="Edit section's source code: Սեռական դիմորֆիզմ"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Սեռական դիմորֆիզմը արտահայտվում է կանանց համեմատությամբ տղամարդկանց կաթնագեղձերի ռուդիմենտալ զարգացմամբ և կանանց համեմատաբար լայն կոնքերով։ Բացի այդ, չափահաս տղամարդկանց բնորոշ է դեմքի և մարմնի մազածածկույթի ինտենսիվություն։ </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Կմախքային_համակարգ"><span id=".D4.BF.D5.B4.D5.A1.D5.AD.D6.84.D5.A1.D5.B5.D5.AB.D5.B6_.D5.B0.D5.A1.D5.B4.D5.A1.D5.AF.D5.A1.D6.80.D5.A3"></span>Կմախքային համակարգ</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4_%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6&veaction=edit&section=21" title="Խմբագրել բաժինը. Կմախքային համակարգ" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4_%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6&action=edit&section=21" title="Edit section's source code: Կմախքային համակարգ"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading5"><h5 id="Ուղղաքայլություն"><span id=".D5.88.D6.82.D5.B2.D5.B2.D5.A1.D6.84.D5.A1.D5.B5.D5.AC.D5.B8.D6.82.D5.A9.D5.B5.D5.B8.D6.82.D5.B6"></span>Ուղղաքայլություն</h5><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4_%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6&veaction=edit&section=22" title="Խմբագրել բաժինը. Ուղղաքայլություն" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4_%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6&action=edit&section=22" title="Edit section's source code: Ուղղաքայլություն"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Մարդիկ ժամանակակից կաթնասուններից միակն են, որոնք քայլում են երկու վերջույթների վրա։ Որոշ կապիկներ ևս ընդունակ են ուղիղ քայլելու, սակայն միայն կարճ ժամանակ։ Չնայած՝ որոշ լեմուրներ (սիֆակներ) ցատկում են երկու վերջույթների վրա։ </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Մազածածկույթ"><span id=".D5.84.D5.A1.D5.A6.D5.A1.D5.AE.D5.A1.D5.AE.D5.AF.D5.B8.D6.82.D5.B5.D5.A9"></span>Մազածածկույթ</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4_%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6&veaction=edit&section=23" title="Խմբագրել բաժինը. Մազածածկույթ" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4_%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6&action=edit&section=23" title="Edit section's source code: Մազածածկույթ"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Մարդու մարմինը սովորաբար պատված է նոսր մազածածկույթով, բացառությամբ գլխի շրջանի, աճուկի, թևատակի և թևերի ու ոտքերի՝ հատկապես տղամարդկանց։ Վզի, դեմքի (բեղ և մորուք), կրծքի և երբեմն մեջքի մազածածկույթը բնորոշ է տղամարդկանց։ Այլ հոմինիդների նման՝ մազածածկույթը չունի ենթամազածածկույթ, այսինքն՝ չի հանդիսանում մորթի։ Ծերության ժամանակ մարդկանց մազերը ճերմակում են։ </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Մաշկի_պիգմենտացիա"><span id=".D5.84.D5.A1.D5.B7.D5.AF.D5.AB_.D5.BA.D5.AB.D5.A3.D5.B4.D5.A5.D5.B6.D5.BF.D5.A1.D6.81.D5.AB.D5.A1"></span>Մաշկի պիգմենտացիա</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4_%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6&veaction=edit&section=24" title="Խմբագրել բաժինը. Մաշկի պիգմենտացիա" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4_%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6&action=edit&section=24" title="Edit section's source code: Մաշկի պիգմենտացիա"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Մարդու մաշկը ունակ է ենթարկվելու պիգմենտացիայի՝ արևի ճառագայթների ներքո այն մգանում է, այսինքն՝ առաջանում է արևայրուք։ Այս առանձնահատկությունը հատկապես բնորոշ է եվրոպոիդ և մոնղոլոիդ ռասաներին։ Բացի այդ արևի ճառագայթների ազդեցությամբ մարդու մաշկում արտադրվում է <a href="/wiki/%D5%8E%D5%AB%D5%BF%D5%A1%D5%B4%D5%AB%D5%B6_D" title="Վիտամին D">վիտամին D</a>: </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Մարսողական_համակարգ"><span id=".D5.84.D5.A1.D6.80.D5.BD.D5.B8.D5.B2.D5.A1.D5.AF.D5.A1.D5.B6_.D5.B0.D5.A1.D5.B4.D5.A1.D5.AF.D5.A1.D6.80.D5.A3"></span>Մարսողական համակարգ</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4_%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6&veaction=edit&section=25" title="Խմբագրել բաժինը. Մարսողական համակարգ" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4_%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6&action=edit&section=25" title="Edit section's source code: Մարսողական համակարգ"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Մարդիկ ամենակեր են. սնվում են պտուղներով, արմատապալարներով, մսով, ողնաշարային և շատ ծովային կենդանիներով, թռչունների և սողունների ձվերով, կաթնամթերքով։ Սննդի մեծ մասը, իսկ կենդանական կերը գրեթե ամբողջությամբ, ենթարկվում է ջերմային մշակման։ Իրենց բազմազանազանությամբ են առանձնանում նաև ըմպելիքները։ Մարդը միակ կենդանի արարածն է, որը կարող է օգտագործել մեծ քանակությամբ ալկոհոլային խմիչքներ։ Կենդանիների մեծամասնությունը տհաճություն են զգում էթիլային սպիրտից, խմիչքներից և նրանց պարունակությունից (չնայած գոյություն ունեն նաև բացառություններ, օրինակ, շների որոշ տեսակներ կարող են խմել գարեջուր, լաբորատոր առնետներն էլ երբեմն մեծ հաճույքով սպիրտ են խմում)։ Նորածին երեխաները, ինչպես և այլ կաթնասունների ծագերը սնվում են մայրական կաթով։ </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Տարբերություններ_այլ_կենդանիներից"><span id=".D5.8F.D5.A1.D6.80.D5.A2.D5.A5.D6.80.D5.B8.D6.82.D5.A9.D5.B5.D5.B8.D6.82.D5.B6.D5.B6.D5.A5.D6.80_.D5.A1.D5.B5.D5.AC_.D5.AF.D5.A5.D5.B6.D5.A4.D5.A1.D5.B6.D5.AB.D5.B6.D5.A5.D6.80.D5.AB.D6.81"></span>Տարբերություններ այլ կենդանիներից</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4_%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6&veaction=edit&section=26" title="Խմբագրել բաժինը. Տարբերություններ այլ կենդանիներից" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4_%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6&action=edit&section=26" title="Edit section's source code: Տարբերություններ այլ կենդանիներից"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Brain_chrischan_300.gif" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/72/Brain_chrischan_300.gif/200px-Brain_chrischan_300.gif" decoding="async" width="200" height="200" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/7/72/Brain_chrischan_300.gif 1.5x" data-file-width="300" data-file-height="300" /></a><figcaption>Մարդու ուղեղը:</figcaption></figure> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Խոսք"><span id=".D4.BD.D5.B8.D5.BD.D6.84"></span>Խոսք</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4_%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6&veaction=edit&section=27" title="Խմբագրել բաժինը. Խոսք" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4_%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6&action=edit&section=27" title="Edit section's source code: Խոսք"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Մարդը կենդանական աշխարհի այն միակ ներկայացուցիչներից է, ով օժտված է խոսելու ունակությամբ։ Շատ թռչուններ, օրինակ՝ թութակը, տիրապետում են ձայնային վերարտադրության ունակության, սակայն խոսքի համար անհրաժեշտ է երկրորդային ազդանշանային համակարգ, որն ամբողջությամբ բնորոշ է միայն մարդուն։ Կապիկների և դելֆինների հետ կատարված մի շարք փորձերի ժամանակ փորձել են նրանց սովորեցնել որոշ պարզ արտահայտությունների իմաստը ժեստերի միջոցով, սակայն առավել հաճախ դրանք ավարտվել են անարդյունք։ Բացառություն են եղել Ուոշո շիմպանզեի և Կոկո գորիլայի հետ կատարված փորձերը, որոնք ցույց են տվել, որ հնարավոր է բարձր պրիմատներին մարդկային լեզվի ուսուցումն ու դրա օգտագործումը։ </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Ուղեղ"><span id=".D5.88.D6.82.D5.B2.D5.A5.D5.B2"></span>Ուղեղ</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4_%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6&veaction=edit&section=28" title="Խմբագրել բաժինը. Ուղեղ" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4_%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6&action=edit&section=28" title="Edit section's source code: Ուղեղ"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Կենդանիների շարքում մարդն ունի ամենազարգացած <a href="/wiki/%D5%88%D6%82%D5%B2%D5%A5%D5%B2" class="mw-redirect" title="Ուղեղ">ուղեղը</a>։ Շատ կենդանիների համեմատությամբ նրա ուղեղի զանգվածը մարմնի զանգվածում ավելի մեծ է, իսկ ուղեղի բացարձակ զանգվածը ավելի մեծ է միայն փղերի մոտ։ Մարդու մոտ լավ է զարգացած ուղեղի աջ կիսագուդը, որն էլ հնարավորություն է տալիս նրան քայլել երկու որքերի վրա, սակայն թույլ է զարգացած ձախ կիսագունդը։ </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Գենոմ"><span id=".D4.B3.D5.A5.D5.B6.D5.B8.D5.B4"></span>Գենոմ</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4_%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6&veaction=edit&section=29" title="Խմբագրել բաժինը. Գենոմ" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4_%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6&action=edit&section=29" title="Edit section's source code: Գենոմ"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p><a href="/wiki/2006" title="2006">2006</a> թ-ին հայտնաբերվել է, որ մարդու <a href="/wiki/%D4%B3%D5%A5%D5%B6%D5%B8%D5%B4" title="Գենոմ">գենոմում</a> առկա են գեների 212 պատճեններ՝ MGC8902, որոնք շիմպանզեների գենոմի (37 պատճեն), մկների և առնետների գենոմի (մեկական պատճեն) համեմատ բավականին շատ են։ MGC8902 արգելափակում է » DUF1220 սպիտակուցին, որի ֆունկցիան հայտնի չէ, սակայն սահմանվել է, որ այդ սպիտակուցը առկա է գլխուղեղի նեյրոններում։ </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Կյանքի_տևողություն"><span id=".D4.BF.D5.B5.D5.A1.D5.B6.D6.84.D5.AB_.D5.BF.D6.87.D5.B8.D5.B2.D5.B8.D6.82.D5.A9.D5.B5.D5.B8.D6.82.D5.B6"></span>Կյանքի տևողություն</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4_%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6&veaction=edit&section=30" title="Խմբագրել բաժինը. Կյանքի տևողություն" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4_%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6&action=edit&section=30" title="Edit section's source code: Կյանքի տևողություն"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Մարդու կյանքի տևողությունը կախված է մի շարք գործոններից և զարգացած երկրներում կազմում է միջինը 79 տարի։ <a href="/wiki/2006" title="2006">2006</a> թ-ի վիճակագրական տվյալների համաձայն <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Հայաստան">Հայաստանում</a> տղամարդկանց համար միջինը կազմում է 70 տարի, կանանց համար՝ 76: Կյանքի ամենաերկար տևողությունը, որը պաշտոնապես արձանագրված է, կազմում է 122 տարի և 164 օր, որը եղել է <a href="/wiki/%D5%96%D6%80%D5%A1%D5%B6%D5%BD%D5%AB%D5%A1" title="Ֆրանսիա">ֆրանսուհի</a> Ժաննա Կալմանը՝ <a href="/wiki/1997" title="1997">1997</a> թ-ին։ </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Վարքագիծ"><span id=".D5.8E.D5.A1.D6.80.D6.84.D5.A1.D5.A3.D5.AB.D5.AE"></span>Վարքագիծ</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4_%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6&veaction=edit&section=31" title="Խմբագրել բաժինը. Վարքագիծ" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4_%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6&action=edit&section=31" title="Edit section's source code: Վարքագիծ"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Մարդը հանդիսանում է բարդ կազմավորված սոցիալական էակ։ Նրա վարքագիծը կախված է ինչպես կենսաբանական, այնպես էլ բազմաթիվ ոչ կենսաբանական գործոններից՝ հանրային մշակույթ, պետական օրենքներ, անձնական բարոյական համոզմունքներ, աշխարհայացք և կրոնական հայացքներ, սակայն այդ գործոնների ազդեցության աստիճանը տարբեր է առանձին անհատների և պոպուլյացիաների համար։ Մարդու վարքագիծն ուսումնասիրում է հոգեբանությունը։ </p><p>Մարդկային հանրության առանձնահատկությունն է հանդիսանում կրթական զարգացման մակարդակը, որը բավարար է սերունդից սերունդ ինֆորմացիայի հաջորդաբար. փոխանցման ճանապարհով կուտակված փորձի պահպանման համար։ Հայտնի է, որ որոշ կենդանիներ ևս կարող են փոխանակել իրենց հմտությունները, սակայն նոր փորձի փոխանցման շղթաները շատ կարճ են, և փորձը հաճախ կորում է դեռևս այն ձեռք բերող սերնդի շրջանակներում։ Օրինակ՝ կան տվյալներ, որ ծուղակների հետ փոխազդեցության մեջ մտած գայլերը հաջորդ անգամ դրանց հանդիպելիս սովորեցնում են իրենց ուղեկիցներին ճանաչել և խուսապել թակարդներից, սակայն երբևէ չի նկատվել նման փորձի փոխանցում ձագերին։ </p><p>Ենթադրվում է, որ արդյունավետ կրթությունը և գիտելիքների կուտակումը հնարավոր է դարձել շնորհիվ <a href="/wiki/%D5%86%D5%B5%D5%A1%D6%80%D5%A4%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D6%80%D5%A3" title="Նյարդային համակարգ">նյարդային համակարգի</a> երկու բաժինների զարգացման, որի արդյունքը եղել է ինֆորմացիայի փոխանակման արագացումը և նոր հասկացությունների ընկալման հեշտացումը։ Այն իր հերթին թույլ տվեց հեշտորեն ձևավորել փորձը բավականին ամբողջական և հեշտ մեկնաբանվող բնութագրի, խուսափելով ուսուցման առավել ռեսուրսատար մեթոդներից։ Արժե նշել, որ մարդու նախնիներին բարեկամ և նրանց հետ համեմատելի նեանդերտալները նույնպես տիրապետում էին խոսքին, բայց ավելի դանդաղ, և ենթադրաբար, պակաս ճկուն։ Էվոլյուցիայի համատեքստում մարդուն կենդանիներից առանձնացնում է շրջակա միջավայրի հետ փոխազդեցության որակապես նոր բնույթը. բացի փոփոխվող արտաքին գործոններին պասիվ հարմարվողականությանը, մարդն ակտիվորեն ազդում է դրանց վրա՝ բարձրացնելով միջավայրի հարմարավետությունը՝ սեփական պահանջմունքներին համապատասխան։ </p><p>Ոչ գենետիկական կրթության գերակայությունը գենետիկականի նկատմամբ և շրջակա միջավայրը ճանաչելու մարդուն մշտապես բնորոշ մղումը ի վերջո հանգեցրին նրա գիտելիքների ծավալի աստիճանական մեծացմանը, որն էլ հնարավորություն տվեց խոսելու մարդու՝ զարգացման որակապես նոր մակարդակի անցման մասին, որի շրջանակներում մտավոր գործունեության արդյունքներն ավելի քննադատական են, քան նախկինում առաջնային դեր խաղացող գենետիկական գործընթացների արդյունքները։ Մարդուն բնորոշ է բնազդներից անկախ գործելու, իր գործողությունների արդյուքները կանխատեսելու և պլաններ կազմելու, սեփական գործունեությունը մոդելավորելու ու «դիտորդի աչքերով» իր վարքագիծը վերլուծելու ընդունակությունը։ Որոշ պրիմատներ ևս ունեն իրենց արարքների հետևանքների կանխատեսման ունակություն, սակայն մարդու համեմատությամբ թույլ է զարգացած։ </p><p>Մարդուն բնորոշ է բարդ ձեռք բերված պահանջմունքների ակտիվ ձևավորումը, որը պրակտիկորեն չի նկատվել այլ կենդանիների մոտ։ Ձեռքբերովի պահանջմունքների ձևավավորման ընդունակությունը հնարավորություն է տալիս բարձրացնել հանրության կայունությունը՝ բոլոր անհատներին «ընդհանուր ընդունված» բարոյականության ներարկման միջոցով։ Որոշակի հանգամանքներում մարդկային գիտակցությունը կարող է ավելի ուժեղ գտնվել, քան բնազդները, նույնիսկ ինքնապահպանման բնազդը։ Դրա վառ օրինակ է <a href="/wiki/%D4%BB%D5%B6%D6%84%D5%B6%D5%A1%D5%BD%D5%BA%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Ինքնասպանություն">ինքնասպանությունը</a>։ Մեկ այլ օրինակ է այն դեպքը, երբ մարդիկ չամուսնանալու երդում են տալիս՝ ինչպես կուսակրոնները. նրանք կարող են երկար ժամանակ զսպել բազմացման բնազդը։ </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Հետաքրքիր_փաստեր"><span id=".D5.80.D5.A5.D5.BF.D5.A1.D6.84.D6.80.D6.84.D5.AB.D6.80_.D6.83.D5.A1.D5.BD.D5.BF.D5.A5.D6.80"></span>Հետաքրքիր փաստեր</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4_%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6&veaction=edit&section=32" title="Խմբագրել բաժինը. Հետաքրքիր փաստեր" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4_%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6&action=edit&section=32" title="Edit section's source code: Հետաքրքիր փաստեր"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>1. Մարդու մարմնի միակ մասը, որտեղ չկա արյան շրջանառություն, աչքի եղջերաթաղանթն է։ Թթվածինն այն ստանում է անմիջապես օդից։ </p><p>2. Մինչև 7 ամսական դառնալը երեխան կարող է շնչել և կուլ տալ կերակուրը միաժամանակ։ </p><p>3. Մարդու գանգը բաղկացած է 29 տարբեր ոսկորներից։ </p><p>4. Փռշտոցի պահին մի ակնթարթ կանգ են առնում օրգանիզմի բոլոր ֆունկցիաները, նույնիսկ սրտի աշխատանքը։ Այդ ժամանակ անհնար է նաև բաց պահել աչքերը։ </p><p>5. Ամեն տարի աշխարհում 2 հազար մարդ է մահանում՝ աջլիկներին հարմարեցված զանազան մեխանիզմների պատճառով։ </p><p>6. Մինչ դուք ավարտեք այս նախադասության ընթերցումը, ձեր մարմնում կմահանա 50 հազար բջիջ, և դրանք կփոխարինվեն նորով։ </p><p>7. Մոր որովայնում երեխայի մատնահետքերը ձևավորվում են արդեն 3-րդ ամսում։ </p><p>8. Կնոջ սիրտն ավելի արագ է բաբախում, քան տղամարդունը։ </p><p>9. Մարդու արյունատար անոթների ընդհանուր երկարությունը հասնում է մոտ 100 հազար կիլոմետրի։ </p><p>10. Գարնանը շնչառության ռիթմը մեկ երրորդով ավելի է, քան աշնանը։ </p><p>11. Մարդու մարմնի ջերմության 80%-ը տարածվում է գլխից։ </p><p>12. Ծարավի զգացողությունն առաջանում է, երբ օրգանիզմում ջուրը պակասում է մարմնի քաշի մեկ տոկոսի չափով։ Երբ կորուստն անցնում է 5%-ից, կարող է գլխապտույտ առաջանալ, իսկ 10%-ի կորուստը, հնարավոր է, մահվան հանգեցնի։ </p><p>13. Չորսամյա երեխան միջինում օրական արտասանում է 12 հազար բառ և տալիս 100 հարց։ Մինչդեռ հասուն մարդն օրական արտասանում է 4 800 բառ։ </p><p>14. Գոյություն ունեցող բոլոր մանրէների միայն 1% տոկոսն է հիվանդություն առաջացնում մարդու օրգանիզմում։ </p><p>15. Մարդու մարնի միակ բաղադրիչը, որը չի կարող ինքնավերականգնվել, ատամն է։ </p><p>16. Առողջ մարդուն անհրաժեշտ է միջինում 7 րոպե՝ քնելու մտնելու համար։ </p><p>17. Ձախլիկները կազմում են Երկրի բնակչության ընդամենը 7%-ը։ </p><p>18. Խնձորի և բանանի բույրը կարող է նիհարեցնել մարդուն։ </p><p>19. Մարդու օրգանիզմում ապրող մանրէների ընդհանուր քաշը կազմում է 2 կիլոգրամ։ </p><p>20. Օրգանիզմի կալցիումի 99%-ը տոկոսն ատամներում է։ </p><p>21. Մարդու շուրթերը հարյուր անգամ ավելի զգայուն են, քան մատների ծայրերը։ </p><p>22. Ատամի էմալն ամենաամուր հյուսվածքն է, որ ստեղծում է մարդու օրգանիզմը։ </p><p>23. Եթե հավաքենք մարդու մարմնի ամբողջ երկաթը, դրանից կարող ենք ստանալ միայն փոքրիկ պտուտակ ժամացույցի համար։ </p><p>24. Գոյություն ունի 100 տարբեր վիրուս, որ հարբուխ է առաջացնում, մինչդեռ մենք դրանք բոլորը կոչում ենք «գրիպ»։ </p><p>25. Կյանքի ընթացքում մարդու մաշկը փոխվում է 100 անգամ։ </p><p>26. Օրական մեկ տուփ ծխախոտ օգտագործող մարդու օրգանիզմը մեկ տարում ինքնուրույն կարող է ազատվել միայն կես գդալ խեժից։ </p><p>27. Մատների եղունգներն աճում են 4 անգամ ավելի արագ, քան ոտքերինը։ </p><p>28. Կապուտաչյա մարդիկ ավելի զգայուն են ցավի նկատմամբ, քան մյուսները։ </p><p>29. Նյարդային ազդակները մարդու օրգանիզմում տեղաշարժվում են 90 մետր վայրկյանում արագությամբ։ </p><p>30. Մեկ վայրկյանում մարդու գլխուղեղում տեղի է ունենում 100 հազար քիմիական ռեակցիա։ </p><p>31. Մարդու յուրաքանչյուր մատը ամբողջ կյանքի ընթացքում ծալվում է մոտավորապես 25 միլիոն անգամ։ </p><p>32. Չափահաս մարդու օրգանիզմում նյարդերի երկարությունը կազմում է մոտավորապես 75 կմ </p><p>33. <a href="/wiki/%D5%80%D5%AB%D5%B6_%D5%80%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Հին Հունաստան">Հին Հունաստանում</a> մարդիկ միջինում ապրում էին 29 տարի, <a href="/wiki/%D4%B5%D5%BE%D6%80%D5%B8%D5%BA%D5%A1" title="Եվրոպա">Եվրոպայում</a> <a href="/wiki/16-%D6%80%D5%A4_%D5%A4%D5%A1%D6%80" title="16-րդ դար">16-րդ դարում</a>՝ 21, <a href="/wiki/17-%D6%80%D5%A4_%D5%A4%D5%A1%D6%80" title="17-րդ դար">17-րդ դարում</a>՝ 26, <a href="/wiki/18-%D6%80%D5%A4_%D5%A4%D5%A1%D6%80" title="18-րդ դար">18-րդ դարում</a>՝ 34, <a href="/wiki/20-%D6%80%D5%A4_%D5%A4%D5%A1%D6%80" title="20-րդ դար">20-րդ դարի</a> սկզբներին՝ մոտավորապես 50, կեսերին՝ 60, իսկ վերջում շուրջ 70 տարի։ Սակայն այդ տվայլների համադրման ժամանակ անհրաժեշտ է հաշվի առնել մանկամահացության գործոնը, որը զգալի նվազել է վերջին 100 տարիների ընթացքում։ </p><p>34. Վազքի ժամանակ մարդու առավելագույն արագությունը պոկման պահին կազմում է 48,678 կմ/ժ </p><p>35.Մարդը կենդանական աշխարհի միակ ներկայացուցիչն է, ով կարողանում է գծել ուղիղ գծեր, գրել և կարդալ։ </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Մարդկային_քաղաքակրթության_պատմություն"><span id=".D5.84.D5.A1.D6.80.D5.A4.D5.AF.D5.A1.D5.B5.D5.AB.D5.B6_.D6.84.D5.A1.D5.B2.D5.A1.D6.84.D5.A1.D5.AF.D6.80.D5.A9.D5.B8.D6.82.D5.A9.D5.B5.D5.A1.D5.B6_.D5.BA.D5.A1.D5.BF.D5.B4.D5.B8.D6.82.D5.A9.D5.B5.D5.B8.D6.82.D5.B6"></span>Մարդկային քաղաքակրթության պատմություն</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4_%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6&veaction=edit&section=33" title="Խմբագրել բաժինը. Մարդկային քաղաքակրթության պատմություն" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4_%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6&action=edit&section=33" title="Edit section's source code: Մարդկային քաղաքակրթության պատմություն"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Մարդկային քաղաքակրթության անօտարելի բաղկացուցիչները ծագել են տարբեր դարաշրջաններում։ Նրանց մի մասը ի հայտ են եկել <b>Homo sapiens</b>-ի ծագումից առաջ։ </p> <ul><li>Քարե գործիքներ</li></ul> <p>Այսօր առավել հին են հանդիսանում Օլդովայի /<a href="/wiki/%D5%8F%D5%A1%D5%B6%D5%A6%D5%A1%D5%B6%D5%AB%D5%A1" title="Տանզանիա">Տանզանիայի</a>/ կիրճում հայտնաբերված գործիքները, որոնք ունեն 2.6 միլիոն տարվա հնություն։ </p> <ul><li>Կրակի յուրացումը</li></ul> <p>Հնագիտական պեղումները ցույց են տալիս, որ հոմինիդները օգտագործել են կրակը առնվազն 1.5-1.6 և 1 միլիոն տարի առաջ։ </p> <ul><li>Մշակույթ</li></ul> <p>Մշակույթի համեմատաբար վաղ օրինակներին են հանդիսանում ռուբիլոն՝ զարդարված ծովային ոզնու քարե մնացուկներով։ Այն ունի շուրջ 200 հազար տարվա հնություն։ Որոշ հետազոտողներ մշակույթի հնագույն նմուշ են համարում հղկված գետաքարը, որը գտնվել է <a href="/wiki/%D4%BB%D5%BD%D6%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D5%AC" title="Իսրայել">Իսրայելում</a>։ Այդ քարը, հնարավոր է, իրենից ներկայացնում է կնոջ պատկեր, որն ունի շուրջ 230-330 հազար տարվա հնություն։ </p> <ul><li>Լեզուն և խոսքը</li></ul> <p>Մարդկանց կամ նրանց նախնիների լեզվի և խոսքի առաջացման ժամանակաշրջանի վերաբերյալ կարող են միայն մոտավոր ենթադրություններ արվել՝ հիմնվելով անուղղակի հնագիտական կամ անատոմիական տվյալների վրա։ Մարդու ուղեղի հատվածների զարգացումը, որոնք կապված են խոսքի կանոնակարգման հետ տեղակայված է <b>Homo habilis</b>-ի գանգի մեջ, որը շուրջ 2 միլիոն տարեկան է։ Նյութական մշակույթի զարգացման մեջ առանձնացնում են մի քանի հնագիտական մշակույթներ, որոնք միմյանցից տարբերվում են նյութերի տիպով և նրանց ստեղծման տեխնոլոգիաներով. </p> <ul><li>Օլդովայական մշակույթ- 1.5-2.5 միլիոն տարի</li> <li>Աբբեվիլական մշակույթ- 300 հազ.-1.5 միլիոն տարի</li> <li>Աշյոլական մշակույթ- 100 հազ.-300 հազ տարի</li> <li>Մուստերական մշակույթ- 30 հազ.-100 հազար տարի</li></ul> <figure class="mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Peking_Man_Skull_(replica)_presented_at_Paleozoological_Museum_of_China.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/Peking_Man_Skull_%28replica%29_presented_at_Paleozoological_Museum_of_China.jpg/200px-Peking_Man_Skull_%28replica%29_presented_at_Paleozoological_Museum_of_China.jpg" decoding="async" width="200" height="200" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/Peking_Man_Skull_%28replica%29_presented_at_Paleozoological_Museum_of_China.jpg/300px-Peking_Man_Skull_%28replica%29_presented_at_Paleozoological_Museum_of_China.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/Peking_Man_Skull_%28replica%29_presented_at_Paleozoological_Museum_of_China.jpg/400px-Peking_Man_Skull_%28replica%29_presented_at_Paleozoological_Museum_of_China.jpg 2x" data-file-width="3269" data-file-height="3269" /></a><figcaption>Պեկինյան մարդու գանգի վերակառուցումը:</figcaption></figure> <p>Առաջին մարդիկ զբաղվել են որսորդությամբ և հավաքչությամբ, ինչով էլ պայմանավորված էր նրանց քոչվոր կյանքը։ Մոտավորապես մ.թ.ա. 10 հազար տարի առաջ մարդկանց կենսակերպի մեջ տեղի ունեցան նշանակալի փոփոխություններ՝ կապված գյուղատնտեսության յուրացման հետ, որն էլ ստացավ «Նեոլիտիկ »կամ« գյուղատնտեսական հեղափոխություն» անվանումը։ Գյուղատնտեսությունը նպաստում էր առաջին բնակավայրերի ստեղծմանն ու բնակեցմանը։ Այն «ծնեց» նաև առևտուրը, որն իր հերթին նպաստեց հասարակության վերաբնակեցմանը։ Գյուղատնտեսական տեխնոլոգիաների զարգացման և բնակչության թվաքանակի ավելացման հետ է կապված Հնագույն աշխարհի քաղաքակրթության առաջացումը։ Մարդկության պատմությունը ընդունված է բաժանել փուլերի։ Նման փուլերի տարանջատման տարածված օրինակներից մեկը ունի հետևյալ տեսքը. </p> <ul><li>Նախապատմական հասարակություն</li> <li>Հին աշխարհ / մինչ <a href="/wiki/476" title="476">476</a> թվականը՝ <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D6%87%D5%B4%D5%BF%D5%A1%D5%B0%D5%BC%D5%B8%D5%B4%D5%A5%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="mw-redirect" title="Արևմտահռոմեական կայսրություն">Արևմտյան Հռոմեական կայսրության</a> փլուզումը/</li> <li>Միջին դարեր / <a href="/wiki/476" title="476">476</a>-<a href="/wiki/1492" title="1492">1492</a>՝ մինչ եվրոպացիների կողմից <a href="/wiki/%D4%B1%D5%B4%D5%A5%D6%80%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D5%BF%D5%B6%D5%A1%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AE%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Ամերիկայի հայտնագործում">Ամերիկայի հայտնագործումը</a>/</li> <li>Նոր ժամանակաշրջան /<a href="/wiki/1492" title="1492">1492</a>-<a href="/wiki/1789" title="1789">1789</a>՝ մինչ <a href="/wiki/%D5%96%D6%80%D5%A1%D5%B6%D5%BD%D5%AB%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%B4%D5%A5%D5%AE_%D5%B0%D5%A5%D5%B2%D5%A1%D6%83%D5%B8%D5%AD%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="mw-redirect" title="Ֆրանսիական մեծ հեղափոխություն">Ֆրանսիական մեծ հեղափոխությունը</a>/</li> <li>Նորագույն ժամանակաշրջան /<a href="/wiki/1789" title="1789">1789</a>-<a href="/wiki/1945" title="1945">1945</a>՝ մինչ <a href="/wiki/%D4%B5%D6%80%D5%AF%D6%80%D5%B8%D6%80%D5%A4_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B7%D5%AD%D5%A1%D6%80%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%A6%D5%B4" title="Երկրորդ համաշխարհային պատերազմ">Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի</a> ավարտը/</li> <li>Ժամանակակից պատմություն /<a href="/wiki/1945" title="1945">1945</a> թվականից սկսած/:</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Երկրի_բնակչություն"><span id=".D4.B5.D6.80.D5.AF.D6.80.D5.AB_.D5.A2.D5.B6.D5.A1.D5.AF.D5.B9.D5.B8.D6.82.D5.A9.D5.B5.D5.B8.D6.82.D5.B6"></span>Երկրի բնակչություն</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4_%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6&veaction=edit&section=34" title="Խմբագրել բաժինը. Երկրի բնակչություն" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4_%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6&action=edit&section=34" title="Edit section's source code: Երկրի բնակչություն"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>2011 թվականի հոկտեմբերի 31-ի դրությամբ աշխարհի բնակչության թիվը կազմեց 7 միլիարդ մարդ։ Մեր թվարկության սկզբում Երկրի վրա արդեն իսկ կար 230 միլիոն, մեր թվարկության առաջին հազարամյակի վերջում՝ 275 միլիոն, 1800 թ. ՝ 1 միլիարդ, 1900 թ.՝ 1.6 մլրդ, 1960 թ.՝ 3 մլրդ., 1993 թ.՝ 5.5 միլիարդ մարդ, 1999 թվականի հոկտեմբերի 9-ին Երկրի բնակչության թիվը հասավ 6 միլիարդի, 2003 թվական՝ 6.3 մլրդ., 2006 թվական՝ 6.5 մլրդ, իսկ 2050 թվականին, կանխատեսումների համաձայն, կլինի 9.5 միլիարդ մարդ։ Մինչև 1970-ական թվականները աշխարհի բնակչության թիվը աճում էր հիպերբոլական օրենքով, ներկայումս նկատվում է Երկրի բնակչության թվաքանակի աճի պրոգրեսիվ դանդաղեցում։ </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Գրականություն"><span id=".D4.B3.D6.80.D5.A1.D5.AF.D5.A1.D5.B6.D5.B8.D6.82.D5.A9.D5.B5.D5.B8.D6.82.D5.B6"></span>Գրականություն</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4_%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6&veaction=edit&section=35" title="Խմբագրել բաժինը. Գրականություն" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4_%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6&action=edit&section=35" title="Edit section's source code: Գրականություն"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li>Կապիցա. Ս. Պ. «Մարդկության աճի ընդհանուր թեորիա. Որքան մարդ է ապրել, ապրում և կապրի Երկրի վրա» Մ.: Գիտություն, 1999. <a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%B3%D6%80%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%B2%D5%A2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8/5020082996" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 5-02-008299-6</a></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Արտաքին_հղումներ"><span id=".D4.B1.D6.80.D5.BF.D5.A1.D6.84.D5.AB.D5.B6_.D5.B0.D5.B2.D5.B8.D6.82.D5.B4.D5.B6.D5.A5.D6.80"></span>Արտաքին հղումներ</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4_%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6&veaction=edit&section=36" title="Խմբագրել բաժինը. Արտաքին հղումներ" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4_%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6&action=edit&section=36" title="Edit section's source code: Արտաքին հղումներ"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <table class="toccolours" style="width:100%"><tbody><tr><td style="width:auto"><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5a/Notification-icon-Wikiquote.svg/24px-Notification-icon-Wikiquote.svg.png" decoding="async" width="24" height="24" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5a/Notification-icon-Wikiquote.svg/36px-Notification-icon-Wikiquote.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5a/Notification-icon-Wikiquote.svg/48px-Notification-icon-Wikiquote.svg.png 2x" data-file-width="30" data-file-height="30" /></span></span></td><td style="width:100%"><a href="/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D6%84%D5%A1%D5%B2%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D6%84" title="Վիքիքաղվածք">Վիքիքաղվածքն</a> ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են <a href="https://hy.wikiquote.org/wiki/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4" class="extiw" title="q:Մարդ">«Մարդ բանական»</a> հոդվածին։</td></tr></tbody></table><table class="toccolours" style="width:100%"><tbody><tr><td style="width:auto"><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/08/Notification-icon-Wikispecies-logo.svg/24px-Notification-icon-Wikispecies-logo.svg.png" decoding="async" width="24" height="24" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/08/Notification-icon-Wikispecies-logo.svg/36px-Notification-icon-Wikispecies-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/08/Notification-icon-Wikispecies-logo.svg/48px-Notification-icon-Wikispecies-logo.svg.png 2x" data-file-width="30" data-file-height="30" /></span></span></td><td style="width:100%"><a href="/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D6%81%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%80" title="Վիքիցեղեր">Վիքիցեղերն</a> ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են <a href="https://species.wikimedia.org/wiki/Homo_sapiens" class="extiw" title="species:Homo sapiens">«Մարդ բանական»</a> հոդվածին։</td></tr></tbody></table><table class="toccolours" style="width:100%"><tbody><tr><td style="width:auto"><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/76/Notification-icon-Commons-logo.svg/24px-Notification-icon-Commons-logo.svg.png" decoding="async" width="24" height="24" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/76/Notification-icon-Commons-logo.svg/36px-Notification-icon-Commons-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/76/Notification-icon-Commons-logo.svg/48px-Notification-icon-Commons-logo.svg.png 2x" data-file-width="30" data-file-height="30" /></span></span></td><td style="width:100%"><a href="/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A1%D5%B0%D5%A5%D5%BD%D5%BF" title="Վիքիպահեստ">Վիքիպահեստն</a> ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են <a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:People" class="extiw" title="commons:Category:People">«Մարդ բանական»</a> հոդվածին։</td></tr></tbody></table> <table class="navbox" style="border-spacing:0"><tbody><tr><td style="padding:2px"><table class="nowraplinks hlist navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th scope="row" class="navbox-group"><div style="padding: 0px 18px 0px 0px; width: 100%;"><div style="float: left;"><span class="noprint plainlinksneverexpand nowrap" style="font-size:x-small;"> <span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D6%80:%D4%B1%D6%80%D5%BF%D5%A1%D6%84%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B2%D5%B8%D6%82%D5%B4%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Դիտել այս կաղապարը"><img alt="⛭" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg/14px-Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg.png" decoding="async" width="14" height="14" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg/21px-Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg/28px-Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg.png 2x" data-file-width="14" data-file-height="14" /></a></span> </span></div>  Թեմատիկ կայքեր</div></th><td class="navbox-list navbox-odd" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://ncit.nci.nih.gov/ncitbrowser/ConceptReport.jsp?dictionary=NCI%20Thesaurus&code=C14225">NCI Thesaurus </a> · <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.giantbomb.com/wd/3015-810/">Giant Bomb</a></div></td></tr><tr style="height:2px"><td colspan="2"></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group">Բառարաններ և հանրագիտարաններ</th><td class="navbox-list navbox-even" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"><a href="https://hy.wikisource.org/wiki/ru:%D0%91%D0%AD%D0%90%D0%9D/%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B5%D0%BA" class="extiw" title="s:ru:БЭАН/Человек">Աստվածաշնչյան</a> · <a href="https://en.wikisource.org/wiki/1911_Encyclop%C3%A6dia_Britannica/Man" class="extiw" title="wikisource:1911 Encyclopædia Britannica/Man">Բրիտանիկա (11-րդ)</a> · <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.britannica.com/topic/human-being">Բրիտանիկա</a> · <a href="https://hy.wikisource.org/wiki/ru:%D0%AD%D0%A1%D0%91%D0%95/%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B5%D0%BA,_%D0%B0%D0%BD%D1%82%D1%80%D0%BE%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%B3%D0%B8%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D0%BE%D1%87%D0%B5%D1%80%D0%BA" class="extiw" title="s:ru:ЭСБЕ/Человек, антропологический очерк">Բրոքհաուսի և Եփրոնի</a> · <a href="https://hy.wikisource.org/wiki/ru:%D0%9C%D0%AD%D0%A1%D0%91%D0%95/%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B5%D0%BA" class="extiw" title="s:ru:МЭСБЕ/Человек">Բրոքհաուսի և Եփրոնի փոքր</a> · <a rel="nofollow" class="external text" href="https://esu.com.ua/search_articles.php?id=59900">Ժամանակակից Ուկրաինայի</a> · <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.larousse.fr/encyclopedie/divers/homme/58559">Լարուսի</a> · <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.krugosvet.ru/enc/biologiya/chelovek-razumnyi-homo-sapiens">Կրուգոսվետ</a> · <a href="https://hy.wikisource.org/wiki/ru:%D0%95%D0%AD%D0%91%D0%95/%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B5%D0%BA" class="extiw" title="s:ru:ЕЭБЕ/Человек">Հրեական Բրոքհաուսի և Եփրոնի</a> · <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.enciclopedia.cat/ec-gec-0187830.xml">Մեծ կատալոնական</a> · <a href="https://en.wikisource.org/wiki/Catholic_Encyclopedia_(1913)/Human_Race" class="extiw" title="wikisource:Catholic Encyclopedia (1913)/Human Race">Catholic (1907—13)</a> · <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.newadvent.org/cathen/12620b.htm">Catholic (1997—…)</a> · <a rel="nofollow" class="external text" href="https://meshb.nlm.nih.gov/record/ui?ui=D006801">MESH ID</a></div></td></tr><tr style="height:2px"><td colspan="2"></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group"><a href="/wiki/%D5%89%D5%A1%D6%83%D5%B8%D6%80%D5%B8%D5%B7%D5%B9%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%BE%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%B0%D5%BD%D5%AF%D5%B8%D5%B2%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Չափորոշչային վերահսկողություն">Չափորոշչային վերահսկողություն</a></th><td class="navbox-list navbox-odd" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"><a href="/wiki/%D5%96%D6%80%D5%A1%D5%B6%D5%BD%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%A3%D6%80%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6" title="Ֆրանսիայի ազգային գրադարան">BNF</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://catalogue.bnf.fr/ark:/12148/cb11934882t">11934882t</a> · <a href="/wiki/Gemeinsame_Normdatei" title="Gemeinsame Normdatei">GND</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://d-nb.info/gnd/4038639-9">4038639-9</a> · <a href="/wiki/%D5%89%D5%A5%D5%AD%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%A3%D6%80%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6" title="Չեխիայի ազգային գրադարան">NKC</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://aut.nkp.cz/ph116876">ph116876</a></div></td></tr></tbody></table></td></tr></tbody></table> <table class="metadata plainlinks ambox ambox-style" style="margin: 0;"> <tbody><tr> <td class="mbox-image"><div style="width: 52px;"> <span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D5%95%D6%80%D5%BE%D5%A1_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE" title="Վիքիպեդիա:Օրվա հոդված"><img alt="✯" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fd/HSutvald2.svg/50px-HSutvald2.svg.png" decoding="async" width="50" height="50" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fd/HSutvald2.svg/75px-HSutvald2.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fd/HSutvald2.svg/100px-HSutvald2.svg.png 2x" data-file-width="156" data-file-height="156" /></a></span></div></td> <td class="mbox-text" style="font-weight: italic;"> Այս հոդվածն ընտրվել է <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6_%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1" title="Հայերեն Վիքիպեդիա">Հայերեն Վիքիպեդիայի</a> <a href="/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D5%95%D6%80%D5%BE%D5%A1_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE" title="Վիքիպեդիա:Օրվա հոդված">օրվա հոդված</a>: </td> </tr> </tbody></table>    </div><noscript><img src="https://login.wikimedia.org/wiki/Special:CentralAutoLogin/start?type=1x1" alt="" width="1" height="1" style="border: none; position: absolute;"></noscript> <div class="printfooter" data-nosnippet="">Ստացված է «<a dir="ltr" href="https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Մարդ_բանական&oldid=10120023">https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Մարդ_բանական&oldid=10120023</a>» էջից</div></div> <div id="catlinks" class="catlinks" data-mw="interface"><div id="mw-normal-catlinks" class="mw-normal-catlinks"><a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8" title="Սպասարկող:Կատեգորիաները">Կատեգորիաներ</a>: <ul><li><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1:%D5%89%D5%BE%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%A3%D5%BE%D5%A1%D5%AE_%D5%BF%D5%A5%D5%BD%D5%A1%D5%AF%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Կատեգորիա:Չվտանգված տեսակներ">Չվտանգված տեսակներ</a></li><li><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1:%D4%BF%D5%A5%D5%B6%D5%A4%D5%A1%D5%B6%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%A2%D5%A5%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D6%80%D5%A3%D5%B8%D5%BE" title="Կատեգորիա:Կենդանիներ այբբենական կարգով">Կենդանիներ այբբենական կարգով</a></li><li><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1:%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4" title="Կատեգորիա:Մարդ">Մարդ</a></li><li><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1:%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Կատեգորիա:Մարդաբանություն">Մարդաբանություն</a></li></ul></div><div id="mw-hidden-catlinks" class="mw-hidden-catlinks mw-hidden-cats-hidden">Թաքցված կատեգորիաներ: <ul><li><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1:%D5%95%D6%80%D5%BE%D5%A1_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE" title="Կատեգորիա:Օրվա հոդված">Օրվա հոդված</a></li><li><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1:Pages_using_ISBN_magic_links" title="Կատեգորիա:Pages using ISBN magic links">Pages using ISBN magic links</a></li></ul></div></div> </div> </main> </div> <div class="mw-footer-container"> <footer id="footer" class="mw-footer" > <ul id="footer-info"> <li id="footer-info-lastmod"> Այս էջը վերջին անգամ փոփոխվել է 29 Սեպտեմբերի 2024-ի ժամը 18:30-ին:</li> <li id="footer-info-copyright">Տեքստը հասանելի է <a rel="nofollow" class="external text" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.hy">Քրիեյթիվ Քոմոնս Հղման-Համանման տարածման</a> թույլատրագրի ներքո, առանձին դեպքերում հնարավոր են հավելյալ պայմաններ։ Մանրամասնությունների համար այցելեք՝ <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Terms_of_Use">Օգտագործման պայմաններ</a>։</li> </ul> <ul id="footer-places"> <li id="footer-places-privacy"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy">Գաղտնիության քաղաքականություն</a></li> <li id="footer-places-about"><a href="/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D4%B7%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A8">Վիքիպեդիայի մասին</a></li> <li id="footer-places-disclaimers"><a href="/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D4%B1%D5%A6%D5%A1%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%B4_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D5%BD%D5%AD%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%BF%D5%BE%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB%D6%81">Հրաժարագրեր</a></li> <li id="footer-places-wm-codeofconduct"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct">Code of Conduct</a></li> <li id="footer-places-developers"><a href="https://developer.wikimedia.org">Ծրագրավորողներ</a></li> <li id="footer-places-statslink"><a href="https://stats.wikimedia.org/#/hy.wikipedia.org">Վիճակագրություն</a></li> <li id="footer-places-cookiestatement"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Cookie_statement">Cookie statement</a></li> <li id="footer-places-mobileview"><a href="//hy.m.wikipedia.org/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4_%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6&mobileaction=toggle_view_mobile" class="noprint stopMobileRedirectToggle">Տեսքը բջջայինով</a></li> </ul> <ul id="footer-icons" class="noprint"> <li id="footer-copyrightico"><a href="https://wikimediafoundation.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/static/images/footer/wikimedia-button.svg" width="84" height="29" alt="Wikimedia Foundation" loading="lazy"></a></li> <li id="footer-poweredbyico"><a href="https://www.mediawiki.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/w/resources/assets/poweredby_mediawiki.svg" alt="Powered by MediaWiki" width="88" height="31" loading="lazy"></a></li> </ul> </footer> </div> </div> </div> <div class="vector-settings" id="p-dock-bottom"> <ul></ul> </div><script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.config.set({"wgHostname":"mw-web.codfw.main-f69cdc8f6-mcbjw","wgBackendResponseTime":198,"wgPageParseReport":{"limitreport":{"cputime":"0.379","walltime":"0.514","ppvisitednodes":{"value":1096,"limit":1000000},"postexpandincludesize":{"value":20694,"limit":2097152},"templateargumentsize":{"value":2959,"limit":2097152},"expansiondepth":{"value":11,"limit":100},"expensivefunctioncount":{"value":6,"limit":500},"unstrip-depth":{"value":0,"limit":20},"unstrip-size":{"value":1028,"limit":5000000},"entityaccesscount":{"value":4,"limit":400},"timingprofile":["100.00% 368.593 1 -total"," 51.64% 190.342 1 Կաղապար:Taxobox"," 40.75% 150.218 1 Կաղապար:Արտաքին_հղումներ"," 35.60% 131.204 6 Կաղապար:Wikidata"," 6.24% 23.002 1 Կաղապար:Քույրհղումներ"," 4.88% 17.995 1 Կաղապար:Տաքսոտուփ/IUCN"," 3.63% 13.370 1 Կաղապար:Տես_նաև"," 3.23% 11.915 1 Կաղապար:Taxobox_image2"," 2.28% 8.410 1 Կաղապար:Օրվա_հոդված_նախագծի_մասնակից"," 1.64% 6.039 9 Կաղապար:Taxobox_color"]},"scribunto":{"limitreport-timeusage":{"value":"0.199","limit":"10.000"},"limitreport-memusage":{"value":6993885,"limit":52428800},"limitreport-logs":"Loaded datatype string of P225 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype string of P225 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype wikibase-item of P141 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype wikibase-item of P141 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype wikibase-item of P141 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype commonsMedia of P181 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\n"},"cachereport":{"origin":"mw-web.eqiad.main-7c479b968-zf48j","timestamp":"20241116151227","ttl":2592000,"transientcontent":false}}});});</script> <script type="application/ld+json">{"@context":"https:\/\/schema.org","@type":"Article","name":"\u0544\u0561\u0580\u0564 \u0562\u0561\u0576\u0561\u056f\u0561\u0576","url":"https:\/\/hy.wikipedia.org\/wiki\/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4_%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6","sameAs":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q5","mainEntity":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q5","author":{"@type":"Organization","name":"Contributors to Wikimedia projects"},"publisher":{"@type":"Organization","name":"Wikimedia Foundation, Inc.","logo":{"@type":"ImageObject","url":"https:\/\/www.wikimedia.org\/static\/images\/wmf-hor-googpub.png"}},"datePublished":"2006-08-10T23:30:57Z","dateModified":"2024-09-29T18:30:54Z","image":"https:\/\/upload.wikimedia.org\/wikipedia\/commons\/4\/43\/Anterior_view_of_human_female_and_male%2C_with_labels.svg"}</script> </body> </html>