CINXE.COM

<!DOCTYPE html> <html class="client-nojs vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-disabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available" lang="hy" dir="ltr"> <head> <meta charset="UTF-8"> <title>Ֆորտիֆիկացիա - Վիքիպեդիա</title> <script>(function(){var className="client-js vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-disabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available";var cookie=document.cookie.match(/(?:^|; )hywikimwclientpreferences=([^;]+)/);if(cookie){cookie[1].split('%2C').forEach(function(pref){className=className.replace(new RegExp('(^| )'+pref.replace(/-clientpref-\w+$|[^\w-]+/g,'')+'-clientpref-\\w+( |$)'),'$1'+pref+'$2');});}document.documentElement.className=className;}());RLCONF={"wgBreakFrames":false,"wgSeparatorTransformTable":[",\t."," \t,"],"wgDigitTransformTable":["",""], "wgDefaultDateFormat":"dmy","wgMonthNames":["","Հունվար","Փետրվար","Մարտ","Ապրիլ","Մայիս","Հունիս","Հուլիս","Օգոստոս","Սեպտեմբեր","Հոկտեմբեր","Նոյեմբեր","Դեկտեմբեր"],"wgRequestId":"0c78c5fe-b247-4564-8c41-a001e387153b","wgCanonicalNamespace":"","wgCanonicalSpecialPageName":false,"wgNamespaceNumber":0,"wgPageName":"Ֆորտիֆիկացիա","wgTitle":"Ֆորտիֆիկացիա","wgCurRevisionId":10112365,"wgRevisionId":10112365,"wgArticleId":1138842,"wgIsArticle":true,"wgIsRedirect":false,"wgAction":"view","wgUserName":null,"wgUserGroups":["*"],"wgCategories":["CS1 անգլերեն աղբյուրներով էջեր (en)","CS1 սպաս․ թվային անուններ: authors list","CS1 բրիտանական անգլերեն աղբյուրներով էջեր (en-gb)","CS1 գերմաներեն աղբյուրներով էջեր (de)", "Չաշխատող արտաքին հղում պարունակող հոդվածներ","CS1 սխալներ: բացակայող periodical","CS1 ամերիկյան անգլերեն աղբյուրներով էջեր (en-us)","Webarchive template wayback links","CS1 իտալերեն աղբյուրներով էջեր (it)","CS1 ֆրանսերեն աղբյուրներով էջեր (fr)","CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու","CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list","Վիքիպեդիա:Տեղեկաքարտի պատկերում վիքիկոդով հոդվածներ","Վիքիպեդիայի հոդվածներ 1911 թվականի Բրիտանիկա հանրագիտարանից","Ամրաշինական կառույցներ","Ամրոցներ","Ինժեներական պատնեշներ","Պաշտպանական կառույցներ","Պաշտպանություն","Ռազմական տերմինաբանություն", "Սպառազինության պատմություն"],"wgPageViewLanguage":"hy","wgPageContentLanguage":"hy","wgPageContentModel":"wikitext","wgRelevantPageName":"Ֆորտիֆիկացիա","wgRelevantArticleId":1138842,"wgIsProbablyEditable":true,"wgRelevantPageIsProbablyEditable":true,"wgRestrictionEdit":[],"wgRestrictionMove":[],"wgNoticeProject":"wikipedia","wgCiteReferencePreviewsActive":true,"wgMediaViewerOnClick":true,"wgMediaViewerEnabledByDefault":true,"wgPopupsFlags":0,"wgVisualEditor":{"pageLanguageCode":"hy","pageLanguageDir":"ltr","pageVariantFallbacks":"hy"},"wgMFDisplayWikibaseDescriptions":{"search":true,"watchlist":true,"tagline":true,"nearby":true},"wgWMESchemaEditAttemptStepOversample":false,"wgWMEPageLength":100000,"wgRelatedArticlesCompat":[],"wgCentralAuthMobileDomain":false,"wgEditSubmitButtonLabelPublish":true,"wgULSPosition":"interlanguage","wgULSisCompactLinksEnabled":false,"wgVector2022LanguageInHeader":true,"wgULSisLanguageSelectorEmpty":false, "wgWikibaseItemId":"Q57821","wgCheckUserClientHintsHeadersJsApi":["brands","architecture","bitness","fullVersionList","mobile","model","platform","platformVersion"],"GEHomepageSuggestedEditsEnableTopics":true,"wgGETopicsMatchModeEnabled":false,"wgGEStructuredTaskRejectionReasonTextInputEnabled":false,"wgGELevelingUpEnabledForUser":false};RLSTATE={"ext.gadget.relatedIcons":"ready","ext.globalCssJs.user.styles":"ready","site.styles":"ready","user.styles":"ready","ext.globalCssJs.user":"ready","user":"ready","user.options":"loading","ext.cite.styles":"ready","skins.vector.search.codex.styles":"ready","skins.vector.styles":"ready","skins.vector.icons":"ready","ext.wikimediamessages.styles":"ready","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript":"ready","ext.uls.interlanguage":"ready","wikibase.client.init":"ready","ext.wikimediaBadges":"ready"};RLPAGEMODULES=["ext.cite.ux-enhancements","mediawiki.page.media","ext.scribunto.logs","site","mediawiki.page.ready","mediawiki.toc", "skins.vector.js","ext.centralNotice.geoIP","ext.centralNotice.startUp","ext.gadget.ondemand-pgn","ext.gadget.ArmSpelling","ext.gadget.HotCat","ext.gadget.Provelt","ext.gadget.easyTranslate","ext.gadget.edittop","ext.urlShortener.toolbar","ext.centralauth.centralautologin","mmv.bootstrap","ext.popups","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.init","ext.visualEditor.targetLoader","ext.echo.centralauth","ext.eventLogging","ext.wikimediaEvents","ext.navigationTiming","ext.uls.interface","ext.cx.eventlogging.campaigns","ext.cx.uls.quick.actions","wikibase.client.vector-2022","ext.checkUser.clientHints","ext.growthExperiments.SuggestedEditSession","wikibase.sidebar.tracking"];</script> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.loader.impl(function(){return["user.options@12s5i",function($,jQuery,require,module){mw.user.tokens.set({"patrolToken":"+\\","watchToken":"+\\","csrfToken":"+\\"}); }];});});</script> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=hy&modules=ext.cite.styles%7Cext.uls.interlanguage%7Cext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript%7Cext.wikimediaBadges%7Cext.wikimediamessages.styles%7Cskins.vector.icons%2Cstyles%7Cskins.vector.search.codex.styles%7Cwikibase.client.init&only=styles&skin=vector-2022"> <script async="" src="/w/load.php?lang=hy&modules=startup&only=scripts&raw=1&skin=vector-2022"></script> <meta name="ResourceLoaderDynamicStyles" content=""> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=hy&modules=ext.gadget.relatedIcons&only=styles&skin=vector-2022"> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=hy&modules=site.styles&only=styles&skin=vector-2022"> <meta name="generator" content="MediaWiki 1.44.0-wmf.4"> <meta name="referrer" content="origin"> <meta name="referrer" content="origin-when-cross-origin"> <meta name="robots" content="max-image-preview:standard"> <meta name="format-detection" content="telephone=no"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7b/%D0%9A%D1%80%D0%B5%D0%BF%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C_Bourtange_%28%D0%91%D1%83%D1%80%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%B6%2C_%D0%BE%D0%BD%D0%B0_%D0%B6%D0%B5_%D0%91%D0%B0%D1%83%D1%80%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%B3%D0%B5%2C_%D0%BE%D0%BD%D0%B0_%D0%B6%D0%B5_%C2%AB%D0%97%D0%B2%D0%B5%D0%B7%D0%B4%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D0%BA%D1%80%D0%B5%D0%BF%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C%C2%BB%29_%E2%80%94_%D1%84%D0%BE%D1%80%D1%82_%D0%B2_%D0%9D%D0%B8%D0%B4%D0%B5%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D0%B0%D1%85_%D0%BD%D0%B0_%D0%B3%D1%80%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%86%D0%B5_%D1%81_%D0%93%D0%B5%D1%80%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B5%D0%B9.jpg/1200px-thumbnail.jpg"> <meta property="og:image:width" content="1200"> <meta property="og:image:height" content="1324"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7b/%D0%9A%D1%80%D0%B5%D0%BF%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C_Bourtange_%28%D0%91%D1%83%D1%80%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%B6%2C_%D0%BE%D0%BD%D0%B0_%D0%B6%D0%B5_%D0%91%D0%B0%D1%83%D1%80%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%B3%D0%B5%2C_%D0%BE%D0%BD%D0%B0_%D0%B6%D0%B5_%C2%AB%D0%97%D0%B2%D0%B5%D0%B7%D0%B4%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D0%BA%D1%80%D0%B5%D0%BF%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C%C2%BB%29_%E2%80%94_%D1%84%D0%BE%D1%80%D1%82_%D0%B2_%D0%9D%D0%B8%D0%B4%D0%B5%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D0%B0%D1%85_%D0%BD%D0%B0_%D0%B3%D1%80%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%86%D0%B5_%D1%81_%D0%93%D0%B5%D1%80%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B5%D0%B9.jpg/800px-thumbnail.jpg"> <meta property="og:image:width" content="800"> <meta property="og:image:height" content="882"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7b/%D0%9A%D1%80%D0%B5%D0%BF%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C_Bourtange_%28%D0%91%D1%83%D1%80%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%B6%2C_%D0%BE%D0%BD%D0%B0_%D0%B6%D0%B5_%D0%91%D0%B0%D1%83%D1%80%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%B3%D0%B5%2C_%D0%BE%D0%BD%D0%B0_%D0%B6%D0%B5_%C2%AB%D0%97%D0%B2%D0%B5%D0%B7%D0%B4%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D0%BA%D1%80%D0%B5%D0%BF%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C%C2%BB%29_%E2%80%94_%D1%84%D0%BE%D1%80%D1%82_%D0%B2_%D0%9D%D0%B8%D0%B4%D0%B5%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D0%B0%D1%85_%D0%BD%D0%B0_%D0%B3%D1%80%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%86%D0%B5_%D1%81_%D0%93%D0%B5%D1%80%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B5%D0%B9.jpg/640px-thumbnail.jpg"> <meta property="og:image:width" content="640"> <meta property="og:image:height" content="706"> <meta name="viewport" content="width=1120"> <meta property="og:title" content="Ֆորտիֆիկացիա - Վիքիպեդիա"> <meta property="og:type" content="website"> <link rel="preconnect" href="//upload.wikimedia.org"> <link rel="alternate" media="only screen and (max-width: 640px)" href="//hy.m.wikipedia.org/wiki/%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1"> <link rel="alternate" type="application/x-wiki" title="Խմբագրել" href="/w/index.php?title=%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1&action=edit"> <link rel="apple-touch-icon" href="/static/apple-touch/wikipedia.png"> <link rel="icon" href="/static/favicon/wikipedia.ico"> <link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/w/rest.php/v1/search" title="Վիքիպեդիա (hy)"> <link rel="EditURI" type="application/rsd+xml" href="//hy.wikipedia.org/w/api.php?action=rsd"> <link rel="canonical" href="https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1"> <link rel="license" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.hy"> <link rel="alternate" type="application/atom+xml" title="Վիքիպեդիա Atom Սնուցում" href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D5%8E%D5%A5%D6%80%D5%BB%D5%AB%D5%B6%D6%83%D5%B8%D6%83%D5%B8%D5%AD%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8&feed=atom"> <link rel="dns-prefetch" href="//meta.wikimedia.org" /> <link rel="dns-prefetch" href="//login.wikimedia.org"> </head> <body class="skin--responsive skin-vector skin-vector-search-vue mediawiki ltr sitedir-ltr mw-hide-empty-elt ns-0 ns-subject mw-editable page-Ֆորտիֆիկացիա rootpage-Ֆորտիֆիկացիա skin-vector-2022 action-view"><a class="mw-jump-link" href="#bodyContent">Jump to content</a> <div class="vector-header-container"> <header class="vector-header mw-header"> <div class="vector-header-start"> <nav class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Site"> <div id="vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown vector-main-menu-dropdown vector-button-flush-left vector-button-flush-right" > <input type="checkbox" id="vector-main-menu-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Հիմնական ընտրացանկ" > <label id="vector-main-menu-dropdown-label" for="vector-main-menu-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-menu mw-ui-icon-wikimedia-menu"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Հիմնական ընտրացանկ</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-main-menu-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-main-menu" class="vector-main-menu vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-main-menu-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="main-menu-pinned" data-pinnable-element-id="vector-main-menu" data-pinned-container-id="vector-main-menu-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-main-menu-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Հիմնական ընտրացանկ</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.pin">տեղափոխել կողագոտի</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.unpin">թաքցնել</button> </div> <div id="p-navigation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation" > <div class="vector-menu-heading"> Նավարկում </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-Գլխավոր-էջ" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D4%B3%D5%AC%D5%AD%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80_%D5%A7%D5%BB"><span>Գլխավոր էջ</span></a></li><li id="n-browse" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D5%88%D6%80%D5%B8%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B4_%D5%A8%D5%BD%D5%BF_%D5%AF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB"><span>Կատեգորիաներ</span></a></li><li id="n-randompage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D5%B0%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%A7%D5%BB" title="Այցելեք պատահական էջ [x]" accesskey="x"><span>Պատահական հոդված</span></a></li><li id="n-newpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D5%86%D5%B8%D6%80%D5%A7%D5%BB%D5%A5%D6%80%D5%A8"><span>Նոր էջեր</span></a></li><li id="n-currentevents" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D4%B8%D5%B6%D5%A9%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%AF_%D5%AB%D6%80%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80%D5%B1%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Տեղեկություններ ընթացիկ իրադարձությունների մասին"><span>Ընթացիկ իրադարձություններ</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-participation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-participation" > <div class="vector-menu-heading"> Մասնակցել </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-Էությունը" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D4%B7%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A8"><span>Էությունը</span></a></li><li id="n-Խորհրդարան" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D4%BD%D5%B8%D6%80%D5%B0%D6%80%D5%A4%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6"><span>Խորհրդարան</span></a></li><li id="n-recentchanges" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D5%8E%D5%A5%D6%80%D5%BB%D5%AB%D5%B6%D6%83%D5%B8%D6%83%D5%B8%D5%AD%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8" title="Վիքիում կատարված վերջին փոփոխությունների ցանկը [r]" accesskey="r"><span>Վերջին փոփոխություններ</span></a></li><li id="n-help" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%95%D5%A3%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6:%D4%B3%D5%AC%D5%AD%D5%A1%D6%81%D5%A1%D5%B6%D5%AF" title="Վիքիպեդիա նախագծի ուղեցույց"><span>Օգնություն</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> <a href="/wiki/%D4%B3%D5%AC%D5%AD%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80_%D5%A7%D5%BB" class="mw-logo"> <img class="mw-logo-icon" src="/static/images/icons/wikipedia.png" alt="" aria-hidden="true" height="50" width="50"> <span class="mw-logo-container skin-invert"> <img class="mw-logo-wordmark" alt="Վիքիպեդիա" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-wordmark-hy.svg" style="width: 8.625em; height: 1.375em;"> <img class="mw-logo-tagline" alt="" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-tagline-hy.svg" width="150" height="15" style="width: 9.375em; height: 0.9375em;"> </span> </a> </div> <div class="vector-header-end"> <div id="p-search" role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-collapses vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box-auto-expand-width vector-search-box"> <a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D5%88%D6%80%D5%B8%D5%B6%D5%A5%D5%AC" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only search-toggle" title="Որոնել Վիքիպեդիա կայքում [f]" accesskey="f"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>Որոնել</span> </a> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail cdx-typeahead-search--auto-expand-width"> <form action="/w/index.php" id="searchform" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div id="simpleSearch" class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Որոնել Վիքիպեդիա կայքում" aria-label="Որոնել Վիքիպեդիա կայքում" autocapitalize="sentences" title="Որոնել Վիքիպեդիա կայքում [f]" accesskey="f" id="searchInput" > <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="Սպասարկող:Որոնել"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Որոնել</button> </form> </div> </div> </div> <nav class="vector-user-links vector-user-links-wide" aria-label="Անձնական գործիքներ"> <div class="vector-user-links-main"> <div id="p-vector-user-menu-preferences" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-userpage" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Արտաքին տեսք"> <div id="vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown " title="Change the appearance of the page's font size, width, and color" > <input type="checkbox" id="vector-appearance-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Արտաքին տեսք" > <label id="vector-appearance-dropdown-label" for="vector-appearance-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-appearance mw-ui-icon-wikimedia-appearance"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Արտաքին տեսք</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-appearance-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div id="p-vector-user-menu-notifications" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-overflow" class="vector-menu mw-portlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_hy.wikipedia.org&uselang=hy" class=""><span>Նվիրաբերել</span></a> </li> <li id="pt-createaccount-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:CreateAccount&returnto=%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1" title="Խորհուրդ է տրվում ստեղծել մասնակցային հաշիվ և մուտք գործել համակարգ, սակայն դա անելը պարտադիր չէ։" class=""><span>Ստեղծել հաշիվ</span></a> </li> <li id="pt-login-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D5%84%D5%A1%D5%BD%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D6%81%D5%AB%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%BF%D6%84&returnto=%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1" title="Կոչ ենք անում մտնել համակարգ, սակայն դա պարտադիր չէ [o]" accesskey="o" class=""><span>Մտնել</span></a> </li> </ul> </div> </div> </div> <div id="vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown vector-user-menu vector-button-flush-right vector-user-menu-logged-out" title="Այլ ընտրանքներ" > <input type="checkbox" id="vector-user-links-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Անձնական գործիքներ" > <label id="vector-user-links-dropdown-label" for="vector-user-links-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-ellipsis mw-ui-icon-wikimedia-ellipsis"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Անձնական գործիքներ</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-personal" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-personal user-links-collapsible-item" title="Օգտվողի ընտրացանկ" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_hy.wikipedia.org&uselang=hy"><span>Նվիրաբերել</span></a></li><li id="pt-createaccount" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:CreateAccount&returnto=%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1" title="Խորհուրդ է տրվում ստեղծել մասնակցային հաշիվ և մուտք գործել համակարգ, սակայն դա անելը պարտադիր չէ։"><span class="vector-icon mw-ui-icon-userAdd mw-ui-icon-wikimedia-userAdd"></span> <span>Ստեղծել հաշիվ</span></a></li><li id="pt-login" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D5%84%D5%A1%D5%BD%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D6%81%D5%AB%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%BF%D6%84&returnto=%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1" title="Կոչ ենք անում մտնել համակարգ, սակայն դա պարտադիր չէ [o]" accesskey="o"><span class="vector-icon mw-ui-icon-logIn mw-ui-icon-wikimedia-logIn"></span> <span>Մտնել</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-user-menu-anon-editor" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-user-menu-anon-editor" > <div class="vector-menu-heading"> Էջեր չգրանցված խմբագիրների համար <a href="/wiki/%D5%95%D5%A3%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6:%D4%B3%D5%AC%D5%AD%D5%A1%D6%81%D5%A1%D5%B6%D5%AF" aria-label="Learn more about editing"><span>իմանալ ավելին</span></a> </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-anoncontribs" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%BB%D5%B4%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A4%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%B4%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8" title="A list of edits made from this IP address [y]" accesskey="y"><span>Ներդրումներ</span></a></li><li id="pt-anontalk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%BB%D5%B4%D6%84%D5%B6%D5%B6%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D6%82%D5%B4%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8" title="IP-հասցեից կատարված խմբագրումների քննարկում [n]" accesskey="n"><span>Քննարկում</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </header> </div> <div class="mw-page-container"> <div class="mw-page-container-inner"> <div class="vector-sitenotice-container"> <div id="siteNotice"></div> </div> <div class="vector-column-start"> <div class="vector-main-menu-container"> <div id="mw-navigation"> <nav id="mw-panel" class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Site"> <div id="vector-main-menu-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> </div> </div> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav id="mw-panel-toc" aria-label="Բովանդակություն" data-event-name="ui.sidebar-toc" class="mw-table-of-contents-container vector-toc-landmark"> <div id="vector-toc-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-toc" class="vector-toc vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-toc-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="toc-pinned" data-pinnable-element-id="vector-toc" > <h2 class="vector-pinnable-header-label">Բովանդակություն</h2> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.pin">տեղափոխել կողագոտի</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.unpin">թաքցնել</button> </div> <ul class="vector-toc-contents" id="mw-panel-toc-list"> <li id="toc-mw-content-text" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a href="#" class="vector-toc-link"> <div class="vector-toc-text">Ներածություն</div> </a> </li> <li id="toc-Տարատեսակներ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Տարատեսակներ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1</span> <span>Տարատեսակներ</span> </div> </a> <ul id="toc-Տարատեսակներ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Պատմություն" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Պատմություն"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2</span> <span>Պատմություն</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Պատմություն-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Toggle Պատմություն subsection</span> </button> <ul id="toc-Պատմություն-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Նեոլիթյան_Եվրոպա" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Նեոլիթյան_Եվրոպա"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.1</span> <span>Նեոլիթյան Եվրոպա</span> </div> </a> <ul id="toc-Նեոլիթյան_Եվրոպա-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Բրոնզեդարյան_Եվրոպա" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Բրոնզեդարյան_Եվրոպա"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.2</span> <span>Բրոնզեդարյան Եվրոպա</span> </div> </a> <ul id="toc-Բրոնզեդարյան_Եվրոպա-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Բրոնզի_և_երկաթի_դարաշրջան,_Մերձավոր_Արևելք" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Բրոնզի_և_երկաթի_դարաշրջան,_Մերձավոր_Արևելք"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.3</span> <span>Բրոնզի և երկաթի դարաշրջան, Մերձավոր Արևելք</span> </div> </a> <ul id="toc-Բրոնզի_և_երկաթի_դարաշրջան,_Մերձավոր_Արևելք-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Հին_Հռոմ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Հին_Հռոմ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.4</span> <span>Հին Հռոմ</span> </div> </a> <ul id="toc-Հին_Հռոմ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Հնդկական_ենթամայրցամաք" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Հնդկական_ենթամայրցամաք"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.5</span> <span>Հնդկական ենթամայրցամաք</span> </div> </a> <ul id="toc-Հնդկական_ենթամայրցամաք-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Շրի_Լանկա" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Շրի_Լանկա"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.6</span> <span>Շրի Լանկա</span> </div> </a> <ul id="toc-Շրի_Լանկա-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Չինաստան" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Չինաստան"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.7</span> <span>Չինաստան</span> </div> </a> <ul id="toc-Չինաստան-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Ֆիլիպիններ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Ֆիլիպիններ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.8</span> <span>Ֆիլիպիններ</span> </div> </a> <ul id="toc-Ֆիլիպիններ-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Իսպանական_գաղութային_ֆորտիֆիկացիաներ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Իսպանական_գաղութային_ֆորտիֆիկացիաներ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.8.1</span> <span>Իսպանական գաղութային ֆորտիֆիկացիաներ</span> </div> </a> <ul id="toc-Իսպանական_գաղութային_ֆորտիֆիկացիաներ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Անհատական_ֆորտիֆիկացիաներ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Անհատական_ֆորտիֆիկացիաներ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.9</span> <span>Անհատական ֆորտիֆիկացիաներ</span> </div> </a> <ul id="toc-Անհատական_ֆորտիֆիկացիաներ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Նախաիսլամական_Արաբիա" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Նախաիսլամական_Արաբիա"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.10</span> <span>Նախաիսլամական Արաբիա</span> </div> </a> <ul id="toc-Նախաիսլամական_Արաբիա-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Աֆրիկա" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Աֆրիկա"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.11</span> <span>Աֆրիկա</span> </div> </a> <ul id="toc-Աֆրիկա-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Միջնադարյան_Եվրոպա" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Միջնադարյան_Եվրոպա"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.12</span> <span>Միջնադարյան Եվրոպա</span> </div> </a> <ul id="toc-Միջնադարյան_Եվրոպա-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Հրազենի_ստեղծումից_հետո" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Հրազենի_ստեղծումից_հետո"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.13</span> <span>Հրազենի ստեղծումից հետո</span> </div> </a> <ul id="toc-Հրազենի_ստեղծումից_հետո-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-19-րդ_դար" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#19-րդ_դար"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.14</span> <span>19-րդ դար</span> </div> </a> <ul id="toc-19-րդ_դար-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-20-րդ_և_21-րդ_դարեր" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#20-րդ_և_21-րդ_դարեր"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.15</span> <span>20-րդ և 21-րդ դարեր</span> </div> </a> <ul id="toc-20-րդ_և_21-րդ_դարեր-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Ռազմական_օդանավակայաններ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Ռազմական_օդանավակայաններ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.16</span> <span>Ռազմական օդանավակայաններ</span> </div> </a> <ul id="toc-Ռազմական_օդանավակայաններ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Ոչ_մեծ_ուժերի_դիմակայում" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Ոչ_մեծ_ուժերի_դիմակայում"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.17</span> <span>Ոչ մեծ ուժերի դիմակայում</span> </div> </a> <ul id="toc-Ոչ_մեծ_ուժերի_դիմակայում-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Բերդամրոցներ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Բերդամրոցներ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3</span> <span>Բերդամրոցներ</span> </div> </a> <ul id="toc-Բերդամրոցներ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Բանտեր_և_այլն" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Բանտեր_և_այլն"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4</span> <span>Բանտեր և այլն</span> </div> </a> <ul id="toc-Բանտեր_և_այլն-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Դիրքային_կամ_խրամատային_պաշտպանություն" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Դիրքային_կամ_խրամատային_պաշտպանություն"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5</span> <span>Դիրքային կամ խրամատային պաշտպանություն</span> </div> </a> <ul id="toc-Դիրքային_կամ_խրամատային_պաշտպանություն-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Տես_նաև" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Տես_նաև"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6</span> <span>Տես նաև</span> </div> </a> <ul id="toc-Տես_նաև-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Նշումներ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Նշումներ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">7</span> <span>Նշումներ</span> </div> </a> <ul id="toc-Նշումներ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Ծանոթագրություններ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Ծանոթագրություններ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">8</span> <span>Ծանոթագրություններ</span> </div> </a> <ul id="toc-Ծանոթագրություններ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Գրականություն" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Գրականություն"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">9</span> <span>Գրականություն</span> </div> </a> <ul id="toc-Գրականություն-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Արտաքին_հղումներ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Արտաքին_հղումներ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">10</span> <span>Արտաքին հղումներ</span> </div> </a> <ul id="toc-Արտաքին_հղումներ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </div> </div> </nav> </div> </div> <div class="mw-content-container"> <main id="content" class="mw-body"> <header class="mw-body-header vector-page-titlebar"> <nav aria-label="Բովանդակություն" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown vector-page-titlebar-toc vector-button-flush-left" > <input type="checkbox" id="vector-page-titlebar-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Toggle the table of contents" > <label id="vector-page-titlebar-toc-label" for="vector-page-titlebar-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-listBullet mw-ui-icon-wikimedia-listBullet"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Toggle the table of contents</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-titlebar-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <h1 id="firstHeading" class="firstHeading mw-first-heading"><span class="mw-page-title-main">Ֆորտիֆիկացիա</span></h1> <div id="p-lang-btn" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-lang" > <input type="checkbox" id="p-lang-btn-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn" class="vector-dropdown-checkbox mw-interlanguage-selector" aria-label="Go to an article in another language. Available in 80 languages" > <label id="p-lang-btn-label" for="p-lang-btn-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive mw-portlet-lang-heading-80" aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-language-progressive mw-ui-icon-wikimedia-language-progressive"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">80 լեզու</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="interlanguage-link interwiki-ar mw-list-item"><a href="https://ar.wikipedia.org/wiki/%D8%AD%D8%B5%D9%86" title="حصن – արաբերեն" lang="ar" hreflang="ar" data-title="حصن" data-language-autonym="العربية" data-language-local-name="արաբերեն" class="interlanguage-link-target"><span>العربية</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-arz mw-list-item"><a href="https://arz.wikipedia.org/wiki/%D9%82%D9%84%D8%B9%D9%87" title="قلعه – եգիպտական արաբերեն" lang="arz" hreflang="arz" data-title="قلعه" data-language-autonym="مصرى" data-language-local-name="եգիպտական արաբերեն" class="interlanguage-link-target"><span>مصرى</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ast mw-list-item"><a href="https://ast.wikipedia.org/wiki/Fortificaci%C3%B3n" title="Fortificación – աստուրերեն" lang="ast" hreflang="ast" data-title="Fortificación" data-language-autonym="Asturianu" data-language-local-name="աստուրերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Asturianu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ay mw-list-item"><a href="https://ay.wikipedia.org/wiki/Pukara" title="Pukara – այմարա" lang="ay" hreflang="ay" data-title="Pukara" data-language-autonym="Aymar aru" data-language-local-name="այմարա" class="interlanguage-link-target"><span>Aymar aru</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-az mw-list-item"><a href="https://az.wikipedia.org/wiki/%C4%B0stehkam" title="İstehkam – ադրբեջաներեն" lang="az" hreflang="az" data-title="İstehkam" data-language-autonym="Azərbaycanca" data-language-local-name="ադրբեջաներեն" class="interlanguage-link-target"><span>Azərbaycanca</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bar mw-list-item"><a href="https://bar.wikipedia.org/wiki/Befestigungswesn" title="Befestigungswesn – Bavarian" lang="bar" hreflang="bar" data-title="Befestigungswesn" data-language-autonym="Boarisch" data-language-local-name="Bavarian" class="interlanguage-link-target"><span>Boarisch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be mw-list-item"><a href="https://be.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%BD%D1%87%D0%B0%D0%B5_%D0%B7%D0%B1%D1%83%D0%B4%D0%B0%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%BD%D0%B5" title="Абарончае збудаванне – բելառուսերեն" lang="be" hreflang="be" data-title="Абарончае збудаванне" data-language-autonym="Беларуская" data-language-local-name="բելառուսերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Беларуская</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be-x-old mw-list-item"><a href="https://be-tarask.wikipedia.org/wiki/%D0%A4%D0%B0%D1%80%D1%82%D1%8B%D1%84%D1%96%D0%BA%D0%B0%D1%86%D1%8B%D1%8F" title="Фартыфікацыя – Belarusian (Taraškievica orthography)" lang="be-tarask" hreflang="be-tarask" data-title="Фартыфікацыя" data-language-autonym="Беларуская (тарашкевіца)" data-language-local-name="Belarusian (Taraškievica orthography)" class="interlanguage-link-target"><span>Беларуская (тарашкевіца)</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bh mw-list-item"><a href="https://bh.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%95%E0%A4%BF%E0%A4%B2%E0%A4%BE" title="किला – Bhojpuri" lang="bh" hreflang="bh" data-title="किला" data-language-autonym="भोजपुरी" data-language-local-name="Bhojpuri" class="interlanguage-link-target"><span>भोजपुरी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bn mw-list-item"><a href="https://bn.wikipedia.org/wiki/%E0%A6%A6%E0%A7%81%E0%A6%B0%E0%A7%8D%E0%A6%97%E0%A6%AA%E0%A7%8D%E0%A6%B0%E0%A6%BE%E0%A6%95%E0%A6%BE%E0%A6%B0" title="দুর্গপ্রাকার – բենգալերեն" lang="bn" hreflang="bn" data-title="দুর্গপ্রাকার" data-language-autonym="বাংলা" data-language-local-name="բենգալերեն" class="interlanguage-link-target"><span>বাংলা</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bxr mw-list-item"><a href="https://bxr.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D1%8D%D1%85%D0%B8%D0%BB%D1%8D%D0%BB%D1%82%D1%8D" title="Бэхилэлтэ – Russia Buriat" lang="bxr" hreflang="bxr" data-title="Бэхилэлтэ" data-language-autonym="Буряад" data-language-local-name="Russia Buriat" class="interlanguage-link-target"><span>Буряад</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ca mw-list-item"><a href="https://ca.wikipedia.org/wiki/Fortificaci%C3%B3" title="Fortificació – կատալաներեն" lang="ca" hreflang="ca" data-title="Fortificació" data-language-autonym="Català" data-language-local-name="կատալաներեն" class="interlanguage-link-target"><span>Català</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cs mw-list-item"><a href="https://cs.wikipedia.org/wiki/Opevn%C4%9Bn%C3%AD" title="Opevnění – չեխերեն" lang="cs" hreflang="cs" data-title="Opevnění" data-language-autonym="Čeština" data-language-local-name="չեխերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Čeština</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cv mw-list-item"><a href="https://cv.wikipedia.org/wiki/%D0%A4%D0%BE%D1%80%D1%82%D0%B8%D1%84%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D1%86%D0%B8_%D1%85%D0%B0%D0%BF%D0%B0%D0%B2%C4%95" title="Фортификаци хапавĕ – չուվաշերեն" lang="cv" hreflang="cv" data-title="Фортификаци хапавĕ" data-language-autonym="Чӑвашла" data-language-local-name="չուվաշերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Чӑвашла</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cy mw-list-item"><a href="https://cy.wikipedia.org/wiki/Amddiffynfa" title="Amddiffynfa – ուելսերեն" lang="cy" hreflang="cy" data-title="Amddiffynfa" data-language-autonym="Cymraeg" data-language-local-name="ուելսերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Cymraeg</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-de mw-list-item"><a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Befestigung" title="Befestigung – գերմաներեն" lang="de" hreflang="de" data-title="Befestigung" data-language-autonym="Deutsch" data-language-local-name="գերմաներեն" class="interlanguage-link-target"><span>Deutsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-el mw-list-item"><a href="https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9F%CF%87%CF%8D%CF%81%CF%89%CE%BC%CE%B1" title="Οχύρωμα – հունարեն" lang="el" hreflang="el" data-title="Οχύρωμα" data-language-autonym="Ελληνικά" data-language-local-name="հունարեն" class="interlanguage-link-target"><span>Ελληνικά</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-en mw-list-item"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Fortification" title="Fortification – անգլերեն" lang="en" hreflang="en" data-title="Fortification" data-language-autonym="English" data-language-local-name="անգլերեն" class="interlanguage-link-target"><span>English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eo mw-list-item"><a href="https://eo.wikipedia.org/wiki/Fortika%C4%B5o" title="Fortikaĵo – էսպերանտո" lang="eo" hreflang="eo" data-title="Fortikaĵo" data-language-autonym="Esperanto" data-language-local-name="էսպերանտո" class="interlanguage-link-target"><span>Esperanto</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-es mw-list-item"><a href="https://es.wikipedia.org/wiki/Fortificaci%C3%B3n" title="Fortificación – իսպաներեն" lang="es" hreflang="es" data-title="Fortificación" data-language-autonym="Español" data-language-local-name="իսպաներեն" class="interlanguage-link-target"><span>Español</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-et mw-list-item"><a href="https://et.wikipedia.org/wiki/Fort" title="Fort – էստոներեն" lang="et" hreflang="et" data-title="Fort" data-language-autonym="Eesti" data-language-local-name="էստոներեն" class="interlanguage-link-target"><span>Eesti</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eu mw-list-item"><a href="https://eu.wikipedia.org/wiki/Gotorleku" title="Gotorleku – բասկերեն" lang="eu" hreflang="eu" data-title="Gotorleku" data-language-autonym="Euskara" data-language-local-name="բասկերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Euskara</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fa mw-list-item"><a href="https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%AD%DA%A9%D8%A7%D9%85%D8%A7%D8%AA" title="استحکامات – պարսկերեն" lang="fa" hreflang="fa" data-title="استحکامات" data-language-autonym="فارسی" data-language-local-name="պարսկերեն" class="interlanguage-link-target"><span>فارسی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fi mw-list-item"><a href="https://fi.wikipedia.org/wiki/Linnoitus" title="Linnoitus – ֆիններեն" lang="fi" hreflang="fi" data-title="Linnoitus" data-language-autonym="Suomi" data-language-local-name="ֆիններեն" class="interlanguage-link-target"><span>Suomi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fr mw-list-item"><a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Fortification" title="Fortification – ֆրանսերեն" lang="fr" hreflang="fr" data-title="Fortification" data-language-autonym="Français" data-language-local-name="ֆրանսերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Français</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ga mw-list-item"><a href="https://ga.wikipedia.org/wiki/Daingni%C3%BA" title="Daingniú – իռլանդերեն" lang="ga" hreflang="ga" data-title="Daingniú" data-language-autonym="Gaeilge" data-language-local-name="իռլանդերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Gaeilge</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gu mw-list-item"><a href="https://gu.wikipedia.org/wiki/%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%B2%E0%AB%8D%E0%AA%B2%E0%AB%8B" title="કિલ્લો – գուջարաթի" lang="gu" hreflang="gu" data-title="કિલ્લો" data-language-autonym="ગુજરાતી" data-language-local-name="գուջարաթի" class="interlanguage-link-target"><span>ગુજરાતી</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-he mw-list-item"><a href="https://he.wikipedia.org/wiki/%D7%91%D7%99%D7%A6%D7%95%D7%A8%D7%99%D7%9D" title="ביצורים – եբրայերեն" lang="he" hreflang="he" data-title="ביצורים" data-language-autonym="עברית" data-language-local-name="եբրայերեն" class="interlanguage-link-target"><span>עברית</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hi mw-list-item"><a href="https://hi.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%95%E0%A4%BF%E0%A4%B2%E0%A4%BE%E0%A4%AC%E0%A4%82%E0%A4%A6%E0%A5%80" title="किलाबंदी – հինդի" lang="hi" hreflang="hi" data-title="किलाबंदी" data-language-autonym="हिन्दी" data-language-local-name="հինդի" class="interlanguage-link-target"><span>हिन्दी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hr mw-list-item"><a href="https://hr.wikipedia.org/wiki/Utvrdno_graditeljstvo" title="Utvrdno graditeljstvo – խորվաթերեն" lang="hr" hreflang="hr" data-title="Utvrdno graditeljstvo" data-language-autonym="Hrvatski" data-language-local-name="խորվաթերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Hrvatski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hu mw-list-item"><a href="https://hu.wikipedia.org/wiki/Er%C5%91d%C3%ADtm%C3%A9ny" title="Erődítmény – հունգարերեն" lang="hu" hreflang="hu" data-title="Erődítmény" data-language-autonym="Magyar" data-language-local-name="հունգարերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Magyar</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ia mw-list-item"><a href="https://ia.wikipedia.org/wiki/Fortification" title="Fortification – ինտերլինգուա" lang="ia" hreflang="ia" data-title="Fortification" data-language-autonym="Interlingua" data-language-local-name="ինտերլինգուա" class="interlanguage-link-target"><span>Interlingua</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-id mw-list-item"><a href="https://id.wikipedia.org/wiki/Benteng" title="Benteng – ինդոնեզերեն" lang="id" hreflang="id" data-title="Benteng" data-language-autonym="Bahasa Indonesia" data-language-local-name="ինդոնեզերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Indonesia</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-io mw-list-item"><a href="https://io.wikipedia.org/wiki/Fortreso" title="Fortreso – իդո" lang="io" hreflang="io" data-title="Fortreso" data-language-autonym="Ido" data-language-local-name="իդո" class="interlanguage-link-target"><span>Ido</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-is mw-list-item"><a href="https://is.wikipedia.org/wiki/Virki" title="Virki – իսլանդերեն" lang="is" hreflang="is" data-title="Virki" data-language-autonym="Íslenska" data-language-local-name="իսլանդերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Íslenska</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-it mw-list-item"><a href="https://it.wikipedia.org/wiki/Fortificazione" title="Fortificazione – իտալերեն" lang="it" hreflang="it" data-title="Fortificazione" data-language-autonym="Italiano" data-language-local-name="իտալերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Italiano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ja mw-list-item"><a href="https://ja.wikipedia.org/wiki/%E7%AF%89%E5%9F%8E_(%E5%9F%8E)" title="築城 (城) – ճապոներեն" lang="ja" hreflang="ja" data-title="築城 (城)" data-language-autonym="日本語" data-language-local-name="ճապոներեն" class="interlanguage-link-target"><span>日本語</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ka mw-list-item"><a href="https://ka.wikipedia.org/wiki/%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%A4%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%A4%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%90%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%9D_%E1%83%9C%E1%83%90%E1%83%92%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%9D%E1%83%91%E1%83%90" title="საფორტიფიკაციო ნაგებობა – վրացերեն" lang="ka" hreflang="ka" data-title="საფორტიფიკაციო ნაგებობა" data-language-autonym="ქართული" data-language-local-name="վրացերեն" class="interlanguage-link-target"><span>ქართული</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kn mw-list-item"><a href="https://kn.wikipedia.org/wiki/%E0%B2%95%E0%B3%8B%E0%B2%9F%E0%B3%86" title="ಕೋಟೆ – կաննադա" lang="kn" hreflang="kn" data-title="ಕೋಟೆ" data-language-autonym="ಕನ್ನಡ" data-language-local-name="կաննադա" class="interlanguage-link-target"><span>ಕನ್ನಡ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ko mw-list-item"><a href="https://ko.wikipedia.org/wiki/%EB%B0%A9%EC%96%B4%EC%8B%9C%EC%84%A4" title="방어시설 – կորեերեն" lang="ko" hreflang="ko" data-title="방어시설" data-language-autonym="한국어" data-language-local-name="կորեերեն" class="interlanguage-link-target"><span>한국어</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-la mw-list-item"><a href="https://la.wikipedia.org/wiki/Fortalitia" title="Fortalitia – լատիներեն" lang="la" hreflang="la" data-title="Fortalitia" data-language-autonym="Latina" data-language-local-name="լատիներեն" class="interlanguage-link-target"><span>Latina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lfn mw-list-item"><a href="https://lfn.wikipedia.org/wiki/Fortres" title="Fortres – Lingua Franca Nova" lang="lfn" hreflang="lfn" data-title="Fortres" data-language-autonym="Lingua Franca Nova" data-language-local-name="Lingua Franca Nova" class="interlanguage-link-target"><span>Lingua Franca Nova</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lv mw-list-item"><a href="https://lv.wikipedia.org/wiki/Nocietin%C4%81jums" title="Nocietinājums – լատվիերեն" lang="lv" hreflang="lv" data-title="Nocietinājums" data-language-autonym="Latviešu" data-language-local-name="լատվիերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Latviešu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mn mw-list-item"><a href="https://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D1%8D%D1%85%D0%B6%D2%AF%D2%AF%D0%BB%D1%8D%D0%BB%D1%82" title="Бэхжүүлэлт – մոնղոլերեն" lang="mn" hreflang="mn" data-title="Бэхжүүлэлт" data-language-autonym="Монгол" data-language-local-name="մոնղոլերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Монгол</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mr mw-list-item"><a href="https://mr.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%A6%E0%A5%81%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%97" title="दुर्ग – մարաթի" lang="mr" hreflang="mr" data-title="दुर्ग" data-language-autonym="मराठी" data-language-local-name="մարաթի" class="interlanguage-link-target"><span>मराठी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ms mw-list-item"><a href="https://ms.wikipedia.org/wiki/Perkubuan" title="Perkubuan – մալայերեն" lang="ms" hreflang="ms" data-title="Perkubuan" data-language-autonym="Bahasa Melayu" data-language-local-name="մալայերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Melayu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-my mw-list-item"><a href="https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%81%E1%80%B6%E1%80%90%E1%80%95%E1%80%BA" title="ခံတပ် – բիրմայերեն" lang="my" hreflang="my" data-title="ခံတပ်" data-language-autonym="မြန်မာဘာသာ" data-language-local-name="բիրմայերեն" class="interlanguage-link-target"><span>မြန်မာဘာသာ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ne mw-list-item"><a href="https://ne.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%97%E0%A4%A2%E0%A5%80" title="गढी – նեպալերեն" lang="ne" hreflang="ne" data-title="गढी" data-language-autonym="नेपाली" data-language-local-name="նեպալերեն" class="interlanguage-link-target"><span>नेपाली</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-new mw-list-item"><a href="https://new.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%95%E0%A5%8B%E0%A4%9F_%E0%A4%AE%E0%A4%A3%E0%A5%8D%E0%A4%A1%E0%A4%B2,_%E0%A4%A8%E0%A5%87%E0%A4%B2%E0%A5%8D%E0%A4%B2%E0%A5%8B%E0%A4%B0_%E0%A4%9C%E0%A4%BF%E0%A4%B2%E0%A5%8D%E0%A4%B2%E0%A4%BE" title="कोट मण्डल, नेल्लोर जिल्ला – նեվարերեն" lang="new" hreflang="new" data-title="कोट मण्डल, नेल्लोर जिल्ला" data-language-autonym="नेपाल भाषा" data-language-local-name="նեվարերեն" class="interlanguage-link-target"><span>नेपाल भाषा</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nl mw-list-item"><a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Fortificatie" title="Fortificatie – հոլանդերեն" lang="nl" hreflang="nl" data-title="Fortificatie" data-language-autonym="Nederlands" data-language-local-name="հոլանդերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Nederlands</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-oc mw-list-item"><a href="https://oc.wikipedia.org/wiki/Fortificacion" title="Fortificacion – օքսիտաներեն" lang="oc" hreflang="oc" data-title="Fortificacion" data-language-autonym="Occitan" data-language-local-name="օքսիտաներեն" class="interlanguage-link-target"><span>Occitan</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pl mw-list-item"><a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Fortyfikacja" title="Fortyfikacja – լեհերեն" lang="pl" hreflang="pl" data-title="Fortyfikacja" data-language-autonym="Polski" data-language-local-name="լեհերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Polski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pnb mw-list-item"><a href="https://pnb.wikipedia.org/wiki/%D9%82%D9%84%D8%B9%DB%81_%D8%A8%D9%86%D8%AF%DB%8C" title="قلعہ بندی – Western Punjabi" lang="pnb" hreflang="pnb" data-title="قلعہ بندی" data-language-autonym="پنجابی" data-language-local-name="Western Punjabi" class="interlanguage-link-target"><span>پنجابی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-qu mw-list-item"><a href="https://qu.wikipedia.org/wiki/Pukara" title="Pukara – կեչուա" lang="qu" hreflang="qu" data-title="Pukara" data-language-autonym="Runa Simi" data-language-local-name="կեչուա" class="interlanguage-link-target"><span>Runa Simi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ro mw-list-item"><a href="https://ro.wikipedia.org/wiki/Fortifica%C8%9Bie" title="Fortificație – ռումիներեն" lang="ro" hreflang="ro" data-title="Fortificație" data-language-autonym="Română" data-language-local-name="ռումիներեն" class="interlanguage-link-target"><span>Română</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ru mw-list-item"><a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A4%D0%BE%D1%80%D1%82%D0%B8%D1%84%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D1%86%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D0%B5_%D1%81%D0%BE%D0%BE%D1%80%D1%83%D0%B6%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5" title="Фортификационное сооружение – ռուսերեն" lang="ru" hreflang="ru" data-title="Фортификационное сооружение" data-language-autonym="Русский" data-language-local-name="ռուսերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Русский</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-scn mw-list-item"><a href="https://scn.wikipedia.org/wiki/Rocca" title="Rocca – սիցիլիերեն" lang="scn" hreflang="scn" data-title="Rocca" data-language-autonym="Sicilianu" data-language-local-name="սիցիլիերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Sicilianu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sh mw-list-item"><a href="https://sh.wikipedia.org/wiki/Fortifikacija" title="Fortifikacija – սերբա-խորվաթերեն" lang="sh" hreflang="sh" data-title="Fortifikacija" data-language-autonym="Srpskohrvatski / српскохрватски" data-language-local-name="սերբա-խորվաթերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Srpskohrvatski / српскохрватски</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-si mw-list-item"><a href="https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B6%B6%E0%B6%BD%E0%B6%9A%E0%B7%9C%E0%B6%A7%E0%B7%94%E0%B6%9A%E0%B6%BB%E0%B6%AB%E0%B6%BA" title="බලකොටුකරණය – սինհալերեն" lang="si" hreflang="si" data-title="බලකොටුකරණය" data-language-autonym="සිංහල" data-language-local-name="սինհալերեն" class="interlanguage-link-target"><span>සිංහල</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-simple mw-list-item"><a href="https://simple.wikipedia.org/wiki/Fortification" title="Fortification – Simple English" lang="en-simple" hreflang="en-simple" data-title="Fortification" data-language-autonym="Simple English" data-language-local-name="Simple English" class="interlanguage-link-target"><span>Simple English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sk mw-list-item"><a href="https://sk.wikipedia.org/wiki/Opevnenie" title="Opevnenie – սլովակերեն" lang="sk" hreflang="sk" data-title="Opevnenie" data-language-autonym="Slovenčina" data-language-local-name="սլովակերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Slovenčina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sl mw-list-item"><a href="https://sl.wikipedia.org/wiki/Fortifikacija" title="Fortifikacija – սլովեներեն" lang="sl" hreflang="sl" data-title="Fortifikacija" data-language-autonym="Slovenščina" data-language-local-name="սլովեներեն" class="interlanguage-link-target"><span>Slovenščina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sn mw-list-item"><a href="https://sn.wikipedia.org/wiki/Nhare" title="Nhare – շոնա" lang="sn" hreflang="sn" data-title="Nhare" data-language-autonym="ChiShona" data-language-local-name="շոնա" class="interlanguage-link-target"><span>ChiShona</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sq mw-list-item"><a href="https://sq.wikipedia.org/wiki/Fortifikimi" title="Fortifikimi – ալբաներեն" lang="sq" hreflang="sq" data-title="Fortifikimi" data-language-autonym="Shqip" data-language-local-name="ալբաներեն" class="interlanguage-link-target"><span>Shqip</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sr mw-list-item"><a href="https://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%B2%D1%80%D1%92%D0%B0%D0%B2%D0%B0" title="Тврђава – սերբերեն" lang="sr" hreflang="sr" data-title="Тврђава" data-language-autonym="Српски / srpski" data-language-local-name="սերբերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Српски / srpski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-su mw-list-item"><a href="https://su.wikipedia.org/wiki/Kuta" title="Kuta – սունդաներեն" lang="su" hreflang="su" data-title="Kuta" data-language-autonym="Sunda" data-language-local-name="սունդաներեն" class="interlanguage-link-target"><span>Sunda</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sv mw-list-item"><a href="https://sv.wikipedia.org/wiki/Bef%C3%A4stning" title="Befästning – շվեդերեն" lang="sv" hreflang="sv" data-title="Befästning" data-language-autonym="Svenska" data-language-local-name="շվեդերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Svenska</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ta mw-list-item"><a href="https://ta.wikipedia.org/wiki/%E0%AE%95%E0%AF%8B%E0%AE%9F%E0%AF%8D%E0%AE%9F%E0%AF%88" title="கோட்டை – թամիլերեն" lang="ta" hreflang="ta" data-title="கோட்டை" data-language-autonym="தமிழ்" data-language-local-name="թամիլերեն" class="interlanguage-link-target"><span>தமிழ்</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-te mw-list-item"><a href="https://te.wikipedia.org/wiki/%E0%B0%95%E0%B1%8B%E0%B0%9F%E0%B0%BE_(%E0%B0%B0%E0%B0%BE%E0%B0%9C%E0%B0%B8%E0%B1%8D%E0%B0%A5%E0%B0%BE%E0%B0%A8%E0%B1%8D)" title="కోటా (రాజస్థాన్) – թելուգու" lang="te" hreflang="te" data-title="కోటా (రాజస్థాన్)" data-language-autonym="తెలుగు" data-language-local-name="թելուգու" class="interlanguage-link-target"><span>తెలుగు</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-th mw-list-item"><a href="https://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%9B%E0%B9%89%E0%B8%AD%E0%B8%A1%E0%B8%AA%E0%B8%99%E0%B8%B2%E0%B8%A1" title="ป้อมสนาม – թայերեն" lang="th" hreflang="th" data-title="ป้อมสนาม" data-language-autonym="ไทย" data-language-local-name="թայերեն" class="interlanguage-link-target"><span>ไทย</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tl mw-list-item"><a href="https://tl.wikipedia.org/wiki/Portipikasyon" title="Portipikasyon – տագալերեն" lang="tl" hreflang="tl" data-title="Portipikasyon" data-language-autonym="Tagalog" data-language-local-name="տագալերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Tagalog</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tr mw-list-item"><a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/Tahkimat" title="Tahkimat – թուրքերեն" lang="tr" hreflang="tr" data-title="Tahkimat" data-language-autonym="Türkçe" data-language-local-name="թուրքերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Türkçe</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uk mw-list-item"><a href="https://uk.wikipedia.org/wiki/%D0%A4%D0%BE%D1%80%D1%82%D0%B8%D1%84%D1%96%D0%BA%D0%B0%D1%86%D1%96%D1%8F" title="Фортифікація – ուկրաիներեն" lang="uk" hreflang="uk" data-title="Фортифікація" data-language-autonym="Українська" data-language-local-name="ուկրաիներեն" class="interlanguage-link-target"><span>Українська</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ur mw-list-item"><a href="https://ur.wikipedia.org/wiki/%D9%82%D9%84%D8%B9%DB%81_%D8%A8%D9%86%D8%AF%DB%8C" title="قلعہ بندی – ուրդու" lang="ur" hreflang="ur" data-title="قلعہ بندی" data-language-autonym="اردو" data-language-local-name="ուրդու" class="interlanguage-link-target"><span>اردو</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uz mw-list-item"><a href="https://uz.wikipedia.org/wiki/Mudofaa_inshootlari" title="Mudofaa inshootlari – ուզբեկերեն" lang="uz" hreflang="uz" data-title="Mudofaa inshootlari" data-language-autonym="Oʻzbekcha / ўзбекча" data-language-local-name="ուզբեկերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Oʻzbekcha / ўзбекча</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vi mw-list-item"><a href="https://vi.wikipedia.org/wiki/C%C3%B4ng_s%E1%BB%B1" title="Công sự – վիետնամերեն" lang="vi" hreflang="vi" data-title="Công sự" data-language-autonym="Tiếng Việt" data-language-local-name="վիետնամերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Tiếng Việt</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vls mw-list-item"><a href="https://vls.wikipedia.org/wiki/Vestienge" title="Vestienge – արևմտաֆլամանդերեն" lang="vls" hreflang="vls" data-title="Vestienge" data-language-autonym="West-Vlams" data-language-local-name="արևմտաֆլամանդերեն" class="interlanguage-link-target"><span>West-Vlams</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-wuu mw-list-item"><a href="https://wuu.wikipedia.org/wiki/%E9%98%B2%E5%BE%A1%E5%B7%A5%E4%BA%8B" title="防御工事 – վու չինարեն" lang="wuu" hreflang="wuu" data-title="防御工事" data-language-autonym="吴语" data-language-local-name="վու չինարեն" class="interlanguage-link-target"><span>吴语</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh mw-list-item"><a href="https://zh.wikipedia.org/wiki/%E9%98%B2%E5%BE%A1%E5%B7%A5%E4%BA%8B" title="防御工事 – չինարեն" lang="zh" hreflang="zh" data-title="防御工事" data-language-autonym="中文" data-language-local-name="չինարեն" class="interlanguage-link-target"><span>中文</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-yue mw-list-item"><a href="https://zh-yue.wikipedia.org/wiki/%E9%98%B2%E7%A6%A6%E5%B7%A5%E4%BA%8B" title="防禦工事 – կանտոներեն" lang="yue" hreflang="yue" data-title="防禦工事" data-language-autonym="粵語" data-language-local-name="կանտոներեն" class="interlanguage-link-target"><span>粵語</span></a></li> </ul> <div class="after-portlet after-portlet-lang"><span class="wb-langlinks-edit wb-langlinks-link"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q57821#sitelinks-wikipedia" title="Խմբագրել միջլեզվային հղումները" class="wbc-editpage">Փոխել հղումները</a></span></div> </div> </div> </div> </header> <div class="vector-page-toolbar"> <div class="vector-page-toolbar-container"> <div id="left-navigation"> <nav aria-label="Անվանատարածքներ"> <div id="p-associated-pages" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-associated-pages" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-nstab-main" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1" title="Դիտել հոդվածը [c]" accesskey="c"><span>Հոդված</span></a></li><li id="ca-talk" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%94%D5%B6%D5%B6%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D6%82%D5%B4:%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1" rel="discussion" title="Քննարկումներ այս էջի բովանդակության մասին [t]" accesskey="t"><span>քննարկում</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown emptyPortlet" > <input type="checkbox" id="vector-variants-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Change language variant" > <label id="vector-variants-dropdown-label" for="vector-variants-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">հայերեն</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-variants" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-variants emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> <div id="right-navigation" class="vector-collapsible"> <nav aria-label="Դիտումները"> <div id="p-views" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-views" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-view" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1"><span>Կարդալ</span></a></li><li id="ca-ve-edit" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1&veaction=edit" title="Խմբագրել այս էջը [v]" accesskey="v"><span>Խմբագրել</span></a></li><li id="ca-edit" class="collapsible vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1&action=edit" title="Խմբագրել այս էջի ելատեքստը [e]" accesskey="e"><span>Խմբագրել կոդը</span></a></li><li id="ca-history" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1&action=history" title="Այս էջի խմբագրումների պատմությունը [h]" accesskey="h"><span>Դիտել պատմությունը</span></a></li> </ul> </div> </div> </nav> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Page tools"> <div id="vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown vector-page-tools-dropdown" > <input type="checkbox" id="vector-page-tools-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Գործիքներ" > <label id="vector-page-tools-dropdown-label" for="vector-page-tools-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">Գործիքներ</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-tools-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-page-tools" class="vector-page-tools vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-page-tools-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="page-tools-pinned" data-pinnable-element-id="vector-page-tools" data-pinned-container-id="vector-page-tools-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-page-tools-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Գործիքներ</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.pin">տեղափոխել կողագոտի</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.unpin">թաքցնել</button> </div> <div id="p-cactions" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-cactions emptyPortlet vector-has-collapsible-items" title="Այլ ընտրանքներ" > <div class="vector-menu-heading"> Գործողություններ </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-more-view" class="selected vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1"><span>Կարդալ</span></a></li><li id="ca-more-ve-edit" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1&veaction=edit" title="Խմբագրել այս էջը [v]" accesskey="v"><span>Խմբագրել</span></a></li><li id="ca-more-edit" class="collapsible vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1&action=edit" title="Խմբագրել այս էջի ելատեքստը [e]" accesskey="e"><span>Խմբագրել կոդը</span></a></li><li id="ca-more-history" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1&action=history"><span>Դիտել պատմությունը</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-tb" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-tb" > <div class="vector-menu-heading"> Ընդհանուր </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-whatlinkshere" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%B1%D5%B5%D5%BD%D5%BF%D5%A5%D5%B2%D5%B0%D5%B2%D5%BE%D5%B8%D5%B2%D5%A7%D5%BB%D5%A5%D6%80%D5%A8/%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1" title="Այս էջին հղվող բոլոր վիքի էջերի ցանկը [j]" accesskey="j"><span>Այստեղ հղվող էջերը</span></a></li><li id="t-recentchangeslinked" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%BF%D5%A1%D5%BA%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%A7%D5%BB%D5%A5%D6%80%D5%AB%D6%83%D5%B8%D6%83%D5%B8%D5%AD%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8/%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1" rel="nofollow" title="Այս էջից կապված էջերի վերջին փոփոխությունները [k]" accesskey="k"><span>Կապված փոփոխություններ</span></a></li><li id="t-specialpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2%D5%A7%D5%BB%D5%A5%D6%80%D5%A8" title="Բոլոր սպասարկող էջերի ցանկը [q]" accesskey="q"><span>Սպասարկող էջեր</span></a></li><li id="t-permalink" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1&oldid=10112365" title="Էջի այս տարբերակի մշտական հղում"><span>Մշտական հղում</span></a></li><li id="t-info" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1&action=info" title="Վիճակագրական տվյալներ էջի մասին"><span>Էջի վիճակագրություն</span></a></li><li id="t-cite" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:CiteThisPage&page=%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1&id=10112365&wpFormIdentifier=titleform" title="Տեղեկատվություն, թե ինչպես պետք է մեջբերել այս էջը"><span>Մեջբերել այս էջը</span></a></li><li id="t-urlshortener" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:UrlShortener&url=https%3A%2F%2Fhy.wikipedia.org%2Fwiki%2F%25D5%2596%25D5%25B8%25D6%2580%25D5%25BF%25D5%25AB%25D6%2586%25D5%25AB%25D5%25AF%25D5%25A1%25D6%2581%25D5%25AB%25D5%25A1"><span>Ստանալ կարճ URL հասցե</span></a></li><li id="t-urlshortener-qrcode" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:QrCode&url=https%3A%2F%2Fhy.wikipedia.org%2Fwiki%2F%25D5%2596%25D5%25B8%25D6%2580%25D5%25BF%25D5%25AB%25D6%2586%25D5%25AB%25D5%25AF%25D5%25A1%25D6%2581%25D5%25AB%25D5%25A1"><span>Download QR code</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-coll-print_export" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-coll-print_export" > <div class="vector-menu-heading"> Տպել/արտահանել </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="coll-create_a_book" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:Book&bookcmd=book_creator&referer=%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1"><span>Ստեղծել գիրք</span></a></li><li id="coll-download-as-rl" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:DownloadAsPdf&page=%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1&action=show-download-screen"><span>Ներբեռնել որպես PDF</span></a></li><li id="t-print" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1&printable=yes" title="Այս էջի տպելու տարբերակ [p]" accesskey="p"><span>Տպելու տարբերակ</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-wikibase-otherprojects" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-wikibase-otherprojects" > <div class="vector-menu-heading"> Այլ նախագծերում </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-commons mw-list-item"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Fortification" hreflang="en"><span>Վիքիպահեստ</span></a></li><li id="t-wikibase" class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikibase-dataitem mw-list-item"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q57821" title="Հղում Վիքիտվյալի համապատասխան էջին [g]" accesskey="g"><span>Վիքիտվյալների տարր</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> </div> <div class="vector-column-end"> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Page tools"> <div id="vector-page-tools-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Արտաքին տեսք"> <div id="vector-appearance-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-appearance" class="vector-appearance vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-appearance-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="appearance-pinned" data-pinnable-element-id="vector-appearance" data-pinned-container-id="vector-appearance-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-appearance-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Արտաքին տեսք</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.pin">տեղափոխել կողագոտի</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.unpin">թաքցնել</button> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> <div id="bodyContent" class="vector-body" aria-labelledby="firstHeading" data-mw-ve-target-container> <div class="vector-body-before-content"> <div class="mw-indicators"> </div> <div id="siteSub" class="noprint">Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից</div> </div> <div id="contentSub"><div id="mw-content-subtitle"></div></div> <div id="mw-content-text" class="mw-body-content"><div class="mw-content-ltr mw-parser-output" lang="hy" dir="ltr"><table class="infobox vcard" style="width:22em"><tbody><tr><th colspan="2" class="summary" style="text-align:center;font-size:125%;font-weight:bold"><div style="background:#ECECEC; position:relative; width:300px; height:45px; display:table;"><div style="position:absolute; top:0; right:0;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Coa_Illustration_Elements_Building_Castle.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1f/Coa_Illustration_Elements_Building_Castle.svg/50px-Coa_Illustration_Elements_Building_Castle.svg.png" decoding="async" width="50" height="41" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1f/Coa_Illustration_Elements_Building_Castle.svg/75px-Coa_Illustration_Elements_Building_Castle.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1f/Coa_Illustration_Elements_Building_Castle.svg/100px-Coa_Illustration_Elements_Building_Castle.svg.png 2x" data-file-width="370" data-file-height="300" /></a></span></div><span style="position:relative; width:100%; display:table-cell; vertical-align:middle; text-align:center;padding:4px;"><b>Ֆորտիֆիկացիա</b></span></div></th></tr><tr><td colspan="2" style="text-align:center;padding-bottom:0.5em;"><span data-wikidata-property-id="P18" class="no-wikidata"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:%D0%9A%D1%80%D0%B5%D0%BF%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C_Bourtange_(%D0%91%D1%83%D1%80%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%B6,_%D0%BE%D0%BD%D0%B0_%D0%B6%D0%B5_%D0%91%D0%B0%D1%83%D1%80%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%B3%D0%B5,_%D0%BE%D0%BD%D0%B0_%D0%B6%D0%B5_%C2%AB%D0%97%D0%B2%D0%B5%D0%B7%D0%B4%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D0%BA%D1%80%D0%B5%D0%BF%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C%C2%BB)_%E2%80%94_%D1%84%D0%BE%D1%80%D1%82_%D0%B2_%D0%9D%D0%B8%D0%B4%D0%B5%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D0%B0%D1%85_%D0%BD%D0%B0_%D0%B3%D1%80%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%86%D0%B5_%D1%81_%D0%93%D0%B5%D1%80%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B5%D0%B9.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7b/%D0%9A%D1%80%D0%B5%D0%BF%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C_Bourtange_%28%D0%91%D1%83%D1%80%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%B6%2C_%D0%BE%D0%BD%D0%B0_%D0%B6%D0%B5_%D0%91%D0%B0%D1%83%D1%80%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%B3%D0%B5%2C_%D0%BE%D0%BD%D0%B0_%D0%B6%D0%B5_%C2%AB%D0%97%D0%B2%D0%B5%D0%B7%D0%B4%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D0%BA%D1%80%D0%B5%D0%BF%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C%C2%BB%29_%E2%80%94_%D1%84%D0%BE%D1%80%D1%82_%D0%B2_%D0%9D%D0%B8%D0%B4%D0%B5%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D0%B0%D1%85_%D0%BD%D0%B0_%D0%B3%D1%80%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%86%D0%B5_%D1%81_%D0%93%D0%B5%D1%80%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B5%D0%B9.jpg/300px-thumbnail.jpg" decoding="async" width="300" height="331" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7b/%D0%9A%D1%80%D0%B5%D0%BF%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C_Bourtange_%28%D0%91%D1%83%D1%80%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%B6%2C_%D0%BE%D0%BD%D0%B0_%D0%B6%D0%B5_%D0%91%D0%B0%D1%83%D1%80%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%B3%D0%B5%2C_%D0%BE%D0%BD%D0%B0_%D0%B6%D0%B5_%C2%AB%D0%97%D0%B2%D0%B5%D0%B7%D0%B4%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D0%BA%D1%80%D0%B5%D0%BF%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C%C2%BB%29_%E2%80%94_%D1%84%D0%BE%D1%80%D1%82_%D0%B2_%D0%9D%D0%B8%D0%B4%D0%B5%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D0%B0%D1%85_%D0%BD%D0%B0_%D0%B3%D1%80%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%86%D0%B5_%D1%81_%D0%93%D0%B5%D1%80%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B5%D0%B9.jpg/450px-thumbnail.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7b/%D0%9A%D1%80%D0%B5%D0%BF%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C_Bourtange_%28%D0%91%D1%83%D1%80%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%B6%2C_%D0%BE%D0%BD%D0%B0_%D0%B6%D0%B5_%D0%91%D0%B0%D1%83%D1%80%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%B3%D0%B5%2C_%D0%BE%D0%BD%D0%B0_%D0%B6%D0%B5_%C2%AB%D0%97%D0%B2%D0%B5%D0%B7%D0%B4%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D0%BA%D1%80%D0%B5%D0%BF%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C%C2%BB%29_%E2%80%94_%D1%84%D0%BE%D1%80%D1%82_%D0%B2_%D0%9D%D0%B8%D0%B4%D0%B5%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D0%B0%D1%85_%D0%BD%D0%B0_%D0%B3%D1%80%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%86%D0%B5_%D1%81_%D0%93%D0%B5%D1%80%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B5%D0%B9.jpg/600px-thumbnail.jpg 2x" data-file-width="1300" data-file-height="1434" /></a></span></span><div>Նկարագրություն</div></td></tr><tr><th scope="row" style="background: #ECECEC">Կազմված է մասերից</th><td><span data-wikidata-claim-id="Q57821$12fe3d4c-4686-f82a-b4e8-859baaab7fc7" class="wikidata-claim" data-wikidata-property-id="P527"><span class="wikidata-snak wikidata-main-snak"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q2538929" class="extiw" title="d:Q2538929">սպառազինության տարածք</a></span></span>, <span data-wikidata-claim-id="Q57821$5c59d624-4a3c-5be9-acdb-c64282e60d86" class="wikidata-claim" data-wikidata-property-id="P527"><span class="wikidata-snak wikidata-main-snak"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF_(%D5%B7%D5%AB%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6)" title="Պատ (շինություն)">պատ</a></span></span>, <span data-wikidata-claim-id="Q57821$f247de37-4aec-d71d-8467-12c6a5296aca" class="wikidata-claim" data-wikidata-property-id="P527"><span class="wikidata-snak wikidata-main-snak"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q82117" class="extiw" title="d:Q82117">քաղաքային դարպաս</a></span></span>, <span data-wikidata-claim-id="Q57821$69ee76a3-48e7-c4c6-c141-76e625f44028" class="wikidata-claim" data-wikidata-property-id="P527"><span class="wikidata-snak wikidata-main-snak"><a href="/wiki/%D4%B1%D5%B7%D5%BF%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%AF_(%D5%AF%D5%A1%D5%BC%D5%B8%D6%82%D5%B5%D6%81)" title="Աշտարակ (կառույց)">աշտարակ</a></span></span>, <span data-wikidata-claim-id="Q57821$e85200e4-41be-d394-5851-d564facff947" class="wikidata-claim" data-wikidata-property-id="P527"><span class="wikidata-snak wikidata-main-snak"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q88480" class="extiw" title="d:Q88480">խրամատ</a></span></span>, <span data-wikidata-claim-id="Q57821$e45f0d3b-46bc-044f-1eab-fa5544bfbac8" class="wikidata-claim" data-wikidata-property-id="P527"><span class="wikidata-snak wikidata-main-snak"><a href="/wiki/%D4%B2%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%AB%D5%B8%D5%B6%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%A1%D5%B4%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D6%80%D5%A3" title="Բաստիոնային ամրությունների համակարգ">բաստիոնային ամրությունների համակարգ</a></span></span>, <span data-wikidata-claim-id="Q57821$E88102D1-37A7-4431-AF66-8802E4D32700" class="wikidata-claim" data-wikidata-property-id="P527"><span class="wikidata-snak wikidata-main-snak"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%B7%D5%BF%D5%BA%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%BA%D5%A1%D5%BF" title="Պաշտպանական պատ">պաշտպանական պատ</a></span></span> և <span data-wikidata-claim-id="Q57821$966CF3EC-7C93-4EB4-879D-A20DF62C3C6B" class="wikidata-claim" data-wikidata-property-id="P527"><span class="wikidata-snak wikidata-main-snak"><a href="/wiki/%D4%B1%D5%B4%D6%80%D5%A1%D5%B7%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%BC%D5%B8%D6%82%D5%B5%D6%81" title="Ամրաշինական կառույց">ամրաշինական կառույց</a></span></span></td></tr><tr><td colspan="2" style="text-align:center;border-top:1px solid #DDD;"><span data-wikidata-claim-id="q57821$DF625A37-8EAD-4110-9054-6CE618792511" class="wikidata-claim" data-wikidata-property-id="P373"><span class="wikidata-snak wikidata-main-snak"><span typeof="mw:File"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Fortifications" title="commons:Category:Fortifications"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/15px-Commons-logo.svg.png" decoding="async" width="15" height="20" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/23px-Commons-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/30px-Commons-logo.svg.png 2x" data-file-width="1024" data-file-height="1376" /></a></span><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Fortifications" class="extiw" title="commons:Category:Fortifications"> Fortifications</a></span></span> Վիքիպահեստում</td></tr></tbody></table> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Panorama_Castillo_San_Felipe_de_Barajas_CTG_11_2019_2864.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/72/Panorama_Castillo_San_Felipe_de_Barajas_CTG_11_2019_2864.jpg/220px-Panorama_Castillo_San_Felipe_de_Barajas_CTG_11_2019_2864.jpg" decoding="async" width="220" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/72/Panorama_Castillo_San_Felipe_de_Barajas_CTG_11_2019_2864.jpg/330px-Panorama_Castillo_San_Felipe_de_Barajas_CTG_11_2019_2864.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/72/Panorama_Castillo_San_Felipe_de_Barajas_CTG_11_2019_2864.jpg/440px-Panorama_Castillo_San_Felipe_de_Barajas_CTG_11_2019_2864.jpg 2x" data-file-width="5484" data-file-height="3000" /></a><figcaption><span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_Colombia.svg" class="mw-file-description" title="Կոլումբիա"><img alt="Կոլումբիա" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/21/Flag_of_Colombia.svg/22px-Flag_of_Colombia.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/21/Flag_of_Colombia.svg/33px-Flag_of_Colombia.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/21/Flag_of_Colombia.svg/44px-Flag_of_Colombia.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></a></span></span> Սան Ֆելիպե դե Բարախաս<br /><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D6%80%D5%BF%D5%A1%D5%AD%D5%A5%D5%B6%D5%A1_(%D4%BF%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%82%D5%B4%D5%A2%D5%AB%D5%A1)" title="Կարտախենա (Կոլումբիա)">Կարթագենայի (Կոլումբիա)</a> գաղութային պարսպապատ քաղաք և ամրոց<br /><a href="/wiki/%D4%BF%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%82%D5%B4%D5%A2%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4_%D5%85%D5%88%D5%92%D5%86%D4%B5%D5%8D%D4%BF%D5%95-%D5%AB_%D5%80%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B7%D5%AD%D5%A1%D6%80%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%AA%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D5%B6%D5%A3%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D6%81%D5%A1%D5%B6%D5%AF" title="Կոլումբիայում ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Համաշխարհային ժառանգության ցանկ">Կոլումբիայում ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Համաշխարհային ժառանգության օբյեկտ</a></figcaption></figure> <p><b>Ֆորտիֆիկացիա, պարսպապատում</b> կամ <b>բերդապատում</b> (Fortification), <a href="/wiki/%D4%B1%D5%B4%D6%80%D5%A1%D5%B7%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%BC%D5%B8%D6%82%D5%B5%D6%81" title="Ամրաշինական կառույց">ամրաշինական</a>, <a href="/wiki/%D4%B2%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF" title="Բանակ">ռազմական</a> <a href="/wiki/%D5%87%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D6%80%D5%A1%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Շինարարություն">կառուցապատում</a>, որը նախատեսված է <a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%A6%D5%B4" title="Պատերազմ">պատերազմի</a> ժամանակ տարածքների պաշտպանության համար և օգտագործվում է խաղաղ ժամանակ տարածքի անձեռնմխելիությունը պահպանելու համար։ Տերմինն առաջացել է <a href="/wiki/%D4%BC%D5%A1%D5%BF%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6" title="Լատիներեն">լատիներեն</a> <span lang="la">fortis</span> («ուժեղ») և <span lang="la">facere</span> («անել») բառերից<sup id="cite_ref-Jackson—1911——_1-0" class="reference"><a href="#cite_note-Jackson—1911——-1"><span class="cite-bracket">[</span>1<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>: </p><p>Վաղնջական ժամանակներից մինչև նոր ժամանակներ, <a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%B7%D5%BF%D5%BA%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%BA%D5%A1%D5%BF" title="Պաշտպանական պատ">պաշտպանական պատերը</a> հաճախ անհրաժեշտ են եղել քաղաքներին գոյատևելու ներխուժման և նվաճումների անընդհատ փոփոխվող աշխարհում։ <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%BA%D5%BA%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D6%84%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Հարապպայի քաղաքակրթություն">Ինդոսի հովտի քաղաքակրթության</a> որոշ բնակավայրեր առաջին պաշտպանական պատերով ամրացված փոքր քաղաքներն են եղել։ <a href="/wiki/%D5%80%D5%AB%D5%B6_%D5%80%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Հին Հունաստան">Հին Հունաստանում</a> <a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%AF%D5%A5%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D6%84%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Միկենյան քաղաքակրթություն">միկենյան քաղաքակրթության</a> ժամանակ կառուցվել են մեծ քարե պատեր, ինչպիսին է <a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%AF%D5%A5%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Միկեններ">Միկենայի</a> հնավայրը, որը հայտնի է իր <a href="/wiki/%D4%BF%D5%AB%D5%AF%D5%AC%D5%B8%D5%BA%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B4%D6%80%D5%B8%D6%81" title="Կիկլոպյան ամրոց">«կիկլոպյան»</a> պատերի հսկայական քարե բլոկներով։ Հունական <i>ֆուրիոնը</i> շենքերի ամրացված հավաքածու է, որն օգտագործվել է որպես ռազմական <a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%A6%D5%B8%D6%80" title="Կայազոր">կայազոր</a> և համարժեք է <a href="/wiki/%D5%80%D5%AB%D5%B6_%D5%80%D5%BC%D5%B8%D5%B4" title="Հին Հռոմ">հռոմեական</a> <a href="/w/index.php?title=%D4%BF%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A5%D5%AC%D5%B8%D6%82%D5%B4&action=edit&redlink=1" class="new" title="Կաստելում (դեռ գրված չէ)">կաստելումին</a> կամ բերդին։ Այս շինությունները հիմնականում ծառայել են որպես դիտաշտարակ՝ հսկելով որոշ ճանապարհներ, անցումներ և սահմաններ։ Թեև իրական ամրոցից փոքր են, բայց նրանք ավելի շուտ որպես սահմանապահ են գործել, քան իրական ամրակետ՝ սահմանը դիտելու և պահպանելու համար։ </p><p><a href="/wiki/%D5%8C%D5%A1%D5%A6%D5%B4%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%B3%D5%A1%D5%B4%D5%A2%D5%A1%D6%80" title="Ռազմական ճամբար">Ռազմական ճամբար</a> ստեղծելու կամ ամրակառուցման արվեստը <a href="/wiki/%D5%80%D5%BC%D5%B8%D5%B4%D5%A5%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AC%D5%A5%D5%A3%D5%A5%D5%B8%D5%B6" title="Հռոմեական լեգեոն"> հռոմեական լեգեոնների</a> ժամանակներից ավանդաբար կոչվում է «<b>կաստրամետացիա</b>»։ Ամրացումը սովորաբար բաժանվում է երկու ճյուղի՝ մշտական ամրացում և դիրքային/խրամատային ամրացում։ Կա նաև միջանկյալ ճյուղ, որը հայտնի է որպես կիսամշտական ամրացում<sup id="cite_ref-Jackson—1911——680_2-0" class="reference"><a href="#cite_note-Jackson—1911——680-2"><span class="cite-bracket">[</span>2<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>: </p><p><a href="/wiki/%D4%B4%D5%B2%D5%B5%D5%A1%D5%AF" title="Դղյակ">Դղյաներն</a> ամրություններ են, որոնք տարբերվում են ընդհանուր ամրոցից կամ ֆորտից, քանի որ դրանք եղել են <a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%A1%D5%BA%D5%A5%D5%BF" title="Միապետ">միապետի</a> կամ <a href="/wiki/%D4%B1%D5%A6%D5%B6%D5%BE%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Ազնվականություն">ազնվականի</a> նստավայր և պատկանել են հատուկ պաշտպանական տարածքի։ Հռոմեական ամրոցները և <a href="/wiki/%D5%80%D5%B6%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84" title="Հնաքաղաք">բլուրների վրա կառուցված ամրոցները</a> Եվրոպայում դղյակների հիմնական նախորդներն են, որոնք առաջացել են 9-րդ դարում <a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D6%80%D5%B8%D5%AC%D5%AB%D5%B6%D5%A3%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Կարոլինգյան կայսրություն">Կարոլինգյան կայսրությունում</a>։ <a href="/wiki/%D5%8E%D5%A1%D5%B2_%D5%B4%D5%AB%D5%BB%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80" title="Վաղ միջնադար">Վաղ միջնադարում</a> որոշ քաղաքներ ստեղծվել են կառուցված ամրոցների շուրջ։ </p><p>Միջնադարյան ոճի ամրությունները հիմնականում հնացել են 14-րդ դարում` <a href="/wiki/%D4%B9%D5%B6%D5%A4%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D5%A9" title="Թնդանոթ">թնդանոթների</a> հայտնվելով։ <a href="/wiki/%D5%8D%D6%87_%D5%BE%D5%A1%D5%BC%D5%B8%D5%A4" title="Սև վառոդ">Սև փոշու</a> դարաշրջանում ամրացումները վերածվել են շատ ավելի ցածր կառույցների, և նախապատվությունը տվել են ջրով լցված խրամուղիերին և <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%AD%D5%B8%D6%80%D5%A1%D6%81%D5%B4%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B7%D5%AD%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D6%84%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Հատակախորացման աշխատանքներ">հողային</a> պարիսպներին, որ կլանեին և ցրեին թնդանոթի կրակի ուժը։ Ուղիղ թնդանոթահարման հանդեպ պատերը շատ խոցելի էին, ուստի դրանք խրվել են հողային լանջերով պատված փոսերի մեջ՝ պաշտպանությունը բարելավելու համար։ </p><p>19-րդ դարում <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%AF" title="Արկ">պայթուցիկ արկերի</a> հայտնվելը բերել է ամրակառուցապատման էվոլյուցիայի մեկ այլ փուլ։ <a href="/wiki/%D4%B2%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%AB%D5%B8%D5%B6%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%A1%D5%B4%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D6%80%D5%A3" title="Բաստիոնային ամրությունների համակարգ">Բաստիոնային ամրոցներն</a> այլևս հուսալի չեն եղել ուժեղ պայթուցիկ նյութերի ազդեցությանը, և բաստիոնների բարդ դասավորությունը, կողային հրանոթների և պաշտպանվող թնդանոթի համար խնամքով կառուցված կրակի գծերը կարող էին արագ խափանվել պայթուցիկ արկերի պատճառով։ 19-րդ և 20-րդ դարերի սկզբին սկսել են տարածվել <a href="/wiki/%D5%8A%D5%B8%D5%B2%D5%BA%D5%A1%D5%BF" title="Պողպատ">պողպատե</a> և <a href="/wiki/%D4%B2%D5%A5%D5%BF%D5%B8%D5%B6" title="Բետոն">բետոնե</a> ամրությունները։ <a href="/wiki/%D4%B1%D5%BC%D5%A1%D5%BB%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B7%D5%AD%D5%A1%D6%80%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%A6%D5%B4" title="Առաջին համաշխարհային պատերազմ">Առաջին համաշխարհային պատերազմից</a> ի վեր ժամանակակից պատերազմների առաջընթացը շատ իրավիճակներում հնացած է դարձրել լայնածավալ ամրությունները։ </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Aerial_photograph_of_Maiden_Castle,_1935.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/97/Aerial_photograph_of_Maiden_Castle%2C_1935.jpg/220px-Aerial_photograph_of_Maiden_Castle%2C_1935.jpg" decoding="async" width="220" height="189" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/97/Aerial_photograph_of_Maiden_Castle%2C_1935.jpg/330px-Aerial_photograph_of_Maiden_Castle%2C_1935.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/97/Aerial_photograph_of_Maiden_Castle%2C_1935.jpg/440px-Aerial_photograph_of_Maiden_Castle%2C_1935.jpg 2x" data-file-width="500" data-file-height="430" /></a><figcaption>Մեիդեն ամրոց <a href="/wiki/%D4%B4%D5%B8%D6%80%D5%BD%D5%A5%D5%A9" title="Դորսեթ">Դորսեթում</a> (Անգլիա), 1935 թվական<br /><a href="/wiki/%D4%B5%D6%80%D5%AF%D5%A1%D5%A9%D5%AB_%D5%A4%D5%A1%D6%80" title="Երկաթի դար">երկաթի դարաշրջանի</a> <a href="/wiki/%D5%80%D5%B6%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84" title="Հնաքաղաք">բլուրֆորտն</a> առաջին անգամ կառուցվել է մ.թ.ա. 600 թվականին:</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Aerial_photo_of_the_Valletta_City_Gate.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9d/Aerial_photo_of_the_Valletta_City_Gate.jpg/220px-Aerial_photo_of_the_Valletta_City_Gate.jpg" decoding="async" width="220" height="145" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9d/Aerial_photo_of_the_Valletta_City_Gate.jpg/330px-Aerial_photo_of_the_Valletta_City_Gate.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9d/Aerial_photo_of_the_Valletta_City_Gate.jpg/440px-Aerial_photo_of_the_Valletta_City_Gate.jpg 2x" data-file-width="930" data-file-height="612" /></a><figcaption>20-րդ դարի սկզբին <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D5%AC%D5%A9%D5%A1" title="Մալթա">Մալթայում</a> Վալետտայի բերդապատման օդային լուսանկար<br />կառուցվել են 16-րդ և 17-րդ դարերում</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:NIMH_-_2155_011971_-_Aerial_photograph_of_Fort_Vossegat,_Utrecht,_The_Netherlands.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/90/NIMH_-_2155_011971_-_Aerial_photograph_of_Fort_Vossegat%2C_Utrecht%2C_The_Netherlands.jpg/220px-NIMH_-_2155_011971_-_Aerial_photograph_of_Fort_Vossegat%2C_Utrecht%2C_The_Netherlands.jpg" decoding="async" width="220" height="152" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/90/NIMH_-_2155_011971_-_Aerial_photograph_of_Fort_Vossegat%2C_Utrecht%2C_The_Netherlands.jpg/330px-NIMH_-_2155_011971_-_Aerial_photograph_of_Fort_Vossegat%2C_Utrecht%2C_The_Netherlands.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/90/NIMH_-_2155_011971_-_Aerial_photograph_of_Fort_Vossegat%2C_Utrecht%2C_The_Netherlands.jpg/440px-NIMH_-_2155_011971_-_Aerial_photograph_of_Fort_Vossegat%2C_Utrecht%2C_The_Netherlands.jpg 2x" data-file-width="3520" data-file-height="2439" /></a><figcaption>Ֆոսեգատ ֆորտի օդային լուսանկար<br /><a href="/wiki/%D5%88%D6%82%D5%BF%D6%80%D5%A5%D5%AD%D5%BF_(%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B5%D5%B6%D6%84)" title="Ուտրեխտ (համայնք)">Ուտրեխտ</a> (<a href="/wiki/%D5%86%D5%AB%D5%A4%D5%A5%D5%BC%D5%AC%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D5%B6%D5%A5%D6%80" class="mw-redirect" title="Նիդեռլանդներ">Նիդեռլանդներ</a>), 1817-1819 թվականների ամրակառույց</figcaption></figure> <meta property="mw:PageProp/toc" /> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Տարատեսակներ"><span id=".D5.8F.D5.A1.D6.80.D5.A1.D5.BF.D5.A5.D5.BD.D5.A1.D5.AF.D5.B6.D5.A5.D6.80"></span>Տարատեսակներ</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1&veaction=edit&section=1" title="Խմբագրել բաժինը. Տարատեսակներ" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1&action=edit&section=1" title="Edit section's source code: Տարատեսակներ"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Միացյալ Նահանգների բանակի շատ կառույցներ հայտնի են որպես <b>ֆորտ</b>, թեև դրանք միշտ չէ, որ ամրակառուցապատված են։ <a href="/wiki/%D4%B1%D5%84%D5%86-%D5%AB_%D5%A3%D5%A1%D5%B2%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="ԱՄՆ-ի գաղութային պատմություն">Հյուսիսային Ամերիկայի գաղութացման սկզբնական դարաշրջանում</a> սահմանների վրա գտնվող շատ <a href="/w/index.php?title=%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BA%D5%B8%D5%BD%D5%BF&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ֆորպոստ (դեռ գրված չէ)">առաջապահ ուղեկալները</a>, նույնիսկ ոչ ռազմական ֆորպոստները, ընդհանուր առմամբ կոչվել են ֆորտ։ Ավելի մեծ ռազմական օբյեկտները կարող էին կոչվել բերդ. ավելի փոքրերը ժամանակին հայտնի են եղել որպես ամրակառույցներ։ </p><p>Ֆորտիֆիկացիա բառը վերաբերում է նաև տարածքի պաշտպանությունը պաշտպանական աշխատանքներով բարելավելու պրակտիկային։ Քաղաքի պատերը ամրություններ են, բայց պարտադիր չէ, որ բերդ կոչվեն։ </p><p>Ռազմական ճամբար ստեղծելու կամ ամրություն կառուցելու արվեստն ավանդաբար կոչվում է <i><b>կաստրամետացում</b></i> (լատ.` <i>castrum ,</i> եզ.- <i>castra</i>) դեռևս <a href="/wiki/%D5%80%D5%BC%D5%B8%D5%B4%D5%A5%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AC%D5%A5%D5%A3%D5%A5%D5%B8%D5%B6" title="Հռոմեական լեգեոն">հռոմեական լեգեոնների</a> ժամանակներից։ Ամրակառույցը <a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%B7%D5%A1%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Պաշարում">պաշարելը</a> և այն ոչնչացնելը սովորաբար կոչվում է պաշարման արվեստ կամ պաշարողական պատերազմ և պաշտոնապես հայտնի է որպես <i><b>պոլիորկիտիկա</b> (հին հուն.` πολιορκητικός , քաղաքի պաշարման մաս)</i>։ Որոշ տեքստերում այս վերջին տերմինը վերաբերում է նաև ֆորտիֆիկացիայի արվեստին։ </p><p>Ամրակառուցապատումը սովորաբար բաժանվում է երկու ճյուղի՝ մշտական ամրացում և դիրքային ամրացում։ Մշտական ամրությունները կառուցվում են պատերազմներից հանգստի ժամանակ՝ օգտագործելով բոլոր ռեսուրսները, որոնք պետությունը կարող է տրամադրել կառուցողական և <a href="/wiki/%D5%84%D5%A5%D6%84%D5%A5%D5%B6%D5%A1%D5%B7%D5%AB%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Մեքենաշինություն">մեխանիկական</a> հմտությունների համար, և կառուցվում են ամուր նյութերից։ Դիրքային ամրությունները, օրինակ`  <i>breastwork-ը</i>, հաճախ հայտնի են որպես դիրքային կամ հողային աշխատանքներ, որոնք կառուցվում են զորքերի կողմից մարտադաշտում, հնարավոր է այնպիսի տեղական աշխատուժի և գործիքների միջոցով, որոնք հասանելի են այդ պայմաններում, ինչպես նաև նյութեր, որոնք շատ նախապատրաստություն չեն պահանջում, ինչպիսիք են հողը, մացառները և մանր <a href="/wiki/%D4%B1%D5%B6%D5%BF%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%A5%D6%80" title="Անտառանյութեր">անտառանյութը</a><sup id="cite_ref-Jackson—1911——_1-1" class="reference"><a href="#cite_note-Jackson—1911——-1"><span class="cite-bracket">[</span>1<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> կամ ավազապարկերը (սանգար)։ Դիրքային ամրակառույցի օրինակ է<sup id="cite_ref-3" class="reference"><a href="#cite_note-3"><span class="cite-bracket">[</span>3<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Նեսեսիթի ֆորտի շինարարությունը Ջորջ Վաշինգտոնի կողմից 1754 թվականին<sup id="cite_ref-4" class="reference"><a href="#cite_note-4"><span class="cite-bracket">[</span>4<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ </p><p>Կա նաև ֆորտիֆիկացիայի միջանկյալ տեսակ, որը հայտնի է որպես կիսամշտական ամրակառուցում<sup id="cite_ref-5" class="reference"><a href="#cite_note-5"><span class="cite-bracket">[</span>5<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ Սա կիրառվում է, երբ արշավի ընթացքում պետք է լինում պաշտպանել որոշ տարածքներ մշտական պաշտպանության լավագույն իմիտացիայով, որը կարող է իրականացվել կարճ ժամանակում, առկա ոչ մեծ ռեսուրսների և քաղաքացիական հմուտ աշխատուժի առկայության դեպքում<sup id="cite_ref-Jackson—1911——_1-2" class="reference"><a href="#cite_note-Jackson—1911——-1"><span class="cite-bracket">[</span>1<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>: Դրա օրինակն է Անգլիայում և հռոմեական այլ տարածքներում հռոմեական ամրոցների կառուցումը, որտեղ ճամբարներ են ստեղծվել որոշ ժամանակով մնալու մտադրությամբ, բայց ոչ մշտապես։ </p><p><a href="/wiki/%D4%B4%D5%B2%D5%B5%D5%A1%D5%AF" title="Դղյակ">Դղյակներն</a> ամրություններ են, որոնք տարբերվում են ընդհանուր ֆորտից կամ ամրոցից, քանի որ ներկայացնում են <a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%A1%D5%BA%D5%A5%D5%BF" title="Միապետ">միապետի</a> կամ <a href="/wiki/%D4%B1%D5%A6%D5%B6%D5%BE%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Ազնվականություն">ազնվականի</a> նստավայրը և ընդգրկում են հատուկ պաշտպանական տարածքներ։ Դրա օրինակն է <a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%A1%D5%BD%D5%B8%D5%B6" title="Կարկասոն">Կարկասոնի</a> միջնադարյան հսկայական ամրոցը։ </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Պատմություն"><span id=".D5.8A.D5.A1.D5.BF.D5.B4.D5.B8.D6.82.D5.A9.D5.B5.D5.B8.D6.82.D5.B6"></span>Պատմություն</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1&veaction=edit&section=2" title="Խմբագրել բաժինը. Պատմություն" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1&action=edit&section=2" title="Edit section's source code: Պատմություն"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Han_Tomb_Brick_-_3.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/61/Han_Tomb_Brick_-_3.jpg/220px-Han_Tomb_Brick_-_3.jpg" decoding="async" width="220" height="147" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/61/Han_Tomb_Brick_-_3.jpg/330px-Han_Tomb_Brick_-_3.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/61/Han_Tomb_Brick_-_3.jpg/440px-Han_Tomb_Brick_-_3.jpg 2x" data-file-width="4752" data-file-height="3168" /></a><figcaption><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B6_%D5%A4%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%AB%D5%A1" title="Հան դինաստիա">Հան դինաստիայի</a> գերեզմանի աղյուս, որտեղ ցույց է տված դարպասների աշտարակները</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Eastern_Han_Tomb_Brick_-_1.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/99/Eastern_Han_Tomb_Brick_-_1.jpg/220px-Eastern_Han_Tomb_Brick_-_1.jpg" decoding="async" width="220" height="147" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/99/Eastern_Han_Tomb_Brick_-_1.jpg/330px-Eastern_Han_Tomb_Brick_-_1.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/99/Eastern_Han_Tomb_Brick_-_1.jpg/440px-Eastern_Han_Tomb_Brick_-_1.jpg 2x" data-file-width="3888" data-file-height="2592" /></a><figcaption><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B6_%D5%A4%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%AB%D5%A1" title="Հան դինաստիա">Հան դինաստիայի</a> գերեզմանի աղյուս, որի վրա դիտաշտարակներ են պատկերված</figcaption></figure> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Նեոլիթյան_Եվրոպա"><span id=".D5.86.D5.A5.D5.B8.D5.AC.D5.AB.D5.A9.D5.B5.D5.A1.D5.B6_.D4.B5.D5.BE.D6.80.D5.B8.D5.BA.D5.A1"></span>Նեոլիթյան Եվրոպա</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1&veaction=edit&section=3" title="Խմբագրել բաժինը. Նեոլիթյան Եվրոպա" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1&action=edit&section=3" title="Edit section's source code: Նեոլիթյան Եվրոպա"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Շատ վաղ պատմությունից մինչև նոր ժամանակներ <a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%B7%D5%BF%D5%BA%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%BA%D5%A1%D5%BF" title="Պաշտպանական պատ">պաշտպանական պատերն</a> անհրաժեշտություն են եղել շատ քաղաքների համար։ Բուլղարիայում, Պրովադիա քաղաքի մոտ, այսօր պարսպապատ ամրացված բնակավայրը, որը կոչվում է <a href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%B8%D5%AC%D5%B6%D5%AB%D6%81%D5%A1%D5%BF%D5%A1&action=edit&redlink=1" class="new" title="Սոլնիցատա (դեռ գրված չէ)">Սոլնիցատա</a> և թվագրվում է մ.թ.ա. 4700 թվականին, ունեցել է մոտ 300 <a href="/wiki/%D5%96%D5%B8%D6%82%D5%BF" title="Ֆուտ">ֆուտ</a> (91 մ) տրամագիծ, երկհարկանի տներում բնակվող 350 մարդ է ապրել և շրջապատված է եղել <a href="/wiki/%D4%B1%D5%B4%D6%80%D5%A1%D5%B7%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%BC%D5%B8%D6%82%D5%B5%D6%81" title="Ամրաշինական կառույց">ամրակառույց</a> պարսպով։ Բնակավայրի շուրջ հսկայական պարիսպները, որոնք կառուցվել են շատ բարձր և քարե բլոկներով` 6 ոտնաչափ (1,8 մ) բարձրությամբ և 4,5 ֆուտ (1,4 մ) հաստությամբ, այն դարձնում է Եվրոպայի ամենավաղ պարսպապատ բնակավայրերից մեկը<sup id="cite_ref-6" class="reference"><a href="#cite_note-6"><span class="cite-bracket">[</span>6<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-7" class="reference"><a href="#cite_note-7"><span class="cite-bracket">[</span>7<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ Այնուամենայնիվ, այն ավելի երիտասարդ է, քան Հունաստանի մ.թ.ա. 6800 թվականին կառուցված <a href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%A5%D5%BD%D5%AF%D5%AC%D5%B8&action=edit&redlink=1" class="new" title="Սեսկլո (դեռ գրված չէ)">Սեսկլոն</a> <a href="/wiki/%D5%86%D5%B8%D6%80_%D6%84%D5%A1%D6%80%D5%AB_%D5%A4%D5%A1%D6%80" title="Նոր քարի դար">նեոլիթյան</a> պարսպապատ քաղաքը<sup id="cite_ref-8" class="reference"><a href="#cite_note-8"><span class="cite-bracket">[</span>8<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-9" class="reference"><a href="#cite_note-9"><span class="cite-bracket">[</span>9<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ </p><p><a href="/wiki/%D5%88%D6%82%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%AF" title="Ուրուկ">Ուրուկը</a> Հին <a href="/wiki/%D5%87%D5%B8%D6%82%D5%B4%D5%A5%D6%80" title="Շումեր">Շումերում</a> (<a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A3%D5%A5%D5%BF%D6%84" title="Միջագետք">Միջագետք</a>) աշխարհի ամենահին պարսպապատ քաղաքներից մեկն է։ Հին եգիպտացիները նաև ամրոցներ են կառուցել <a href="/wiki/%D5%86%D5%A5%D5%B2%D5%B8%D5%BD" title="Նեղոս">Նեղոսի հովտի</a> սահմաններին՝ հարևան տարածքներից զավթիչներից պաշտպանվելու համար, ինչպես նաև իրենց քաղաքների շուրջը շրջանաձև աղյուսե պատեր են կառուցել։ Հին աշխարհի ամրություններից շատերը կառուցվել են ցեխի աղյուսներով, որոնք հաճախ այսօրվա հնագետների համար ոչ ավելի են, քան հողաթմբեր։ </p><p>Հսկայական նախապատմական քարե պատը շրջապատել է Բրոդգարի Նես<sup id="cite_ref-10" class="reference"><a href="#cite_note-10"><span class="cite-bracket">[</span>10<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> հնագույն տաճարը մ.թ.ա. 3200 թվականին <a href="/wiki/%D5%87%D5%B8%D5%BF%D5%AC%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D5%AB%D5%A1" title="Շոտլանդիա">Շոտլանդիայում</a>։ 4 մետր (13 ֆուտ) հաստությամբ և 4 մետր բարձրությամբ պատը ստացել է «Բրոդգարի մեծ պարիսպ» անվանումը։ Պատն ունեցել է որոշակի խորհրդանշական կամ ծիսական գործառույթ<sup id="cite_ref-11" class="reference"><a href="#cite_note-11"><span class="cite-bracket">[</span>11<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-12" class="reference"><a href="#cite_note-12"><span class="cite-bracket">[</span>12<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ </p><p><a href="/wiki/%D4%B1%D5%BD%D5%B8%D6%80%D5%A5%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Ասորեստան">Ասորեստանցիները</a> գործի են դրել մեծ աշխատուժ՝ կառուցելու նոր պալատներ, տաճարներ և պաշտպանական պարիսպներ<sup id="cite_ref-13" class="reference"><a href="#cite_note-13"><span class="cite-bracket">[</span>13<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ </p> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Borg_in-Nadur_ruins.jpeg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/67/Borg_in-Nadur_ruins.jpeg/220px-Borg_in-Nadur_ruins.jpeg" decoding="async" width="220" height="164" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/67/Borg_in-Nadur_ruins.jpeg/330px-Borg_in-Nadur_ruins.jpeg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/67/Borg_in-Nadur_ruins.jpeg/440px-Borg_in-Nadur_ruins.jpeg 2x" data-file-width="2592" data-file-height="1936" /></a><figcaption><a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D5%AC%D5%A9%D5%A1_(%D5%AF%D5%B2%D5%A6%D5%AB)" title="Մալթա (կղզի)">Մալթայի</a> Բորջ ին-Նադուր, ամրապատերով գյուղի մնացորդներ<sup id="cite_ref-14" class="reference"><a href="#cite_note-14"><span class="cite-bracket">[</span>14<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ Borġ in-Nadur-ը <a href="/wiki/%D4%B2%D6%80%D5%B8%D5%B6%D5%A6%D5%AB_%D5%A4%D5%A1%D6%80" title="Բրոնզի դար">բրոնզեդարյան</a> ամրությունների նշանավոր օրինակ է</figcaption></figure> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Բրոնզեդարյան_Եվրոպա"><span id=".D4.B2.D6.80.D5.B8.D5.B6.D5.A6.D5.A5.D5.A4.D5.A1.D6.80.D5.B5.D5.A1.D5.B6_.D4.B5.D5.BE.D6.80.D5.B8.D5.BA.D5.A1"></span>Բրոնզեդարյան Եվրոպա</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1&veaction=edit&section=4" title="Խմբագրել բաժինը. Բրոնզեդարյան Եվրոպա" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1&action=edit&section=4" title="Edit section's source code: Բրոնզեդարյան Եվրոպա"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p><a href="/wiki/%D4%B2%D6%80%D5%B8%D5%B6%D5%A6%D5%AB_%D5%A4%D5%A1%D6%80" title="Բրոնզի դար">Բրոնզեդարյան</a> <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D5%AC%D5%A9%D5%A1_(%D5%AF%D5%B2%D5%A6%D5%AB)" title="Մալթա (կղզի)">Մալթայում</a> որոշ բնակավայրեր նույնպես սկսել են պատերով ամրացվել։ Պահպանված ամենանշանավոր օրինակը Borġ in-Nadur-ն է, որտեղ հայտնաբերվել է մ.թ.ա. մոտ 1500 թվականին կառուցված ամրոցը։ Մի քանի բացառություններից են <a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D6%80%D5%BF%D5%A1" title="Սպարտա">Հին Սպարտան</a> և <a href="/wiki/%D5%80%D5%AB%D5%B6_%D5%80%D5%BC%D5%B8%D5%B4" title="Հին Հռոմ">Հին Հռոմը</a>, որոնք երկար ժամանակ պարիսպներ չեն ունեցել, փոխարենը պաշտպանվելու համար գերադասել են ապավինել իրենց զինվորներին։ Սկզբում այդ ամրությունները փայտից և հողից պարզ շինություններ են եղել, որոնք հետագայում փոխարինվել են իրար վրա` առանց <a href="/wiki/%D5%87%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D6%80%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%B7%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D5%AD" title="Շինարարական շաղախ">շաղախի</a> քարերով խառը շինություններով։ <a href="/wiki/%D5%80%D5%AB%D5%B6_%D5%80%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Հին Հունաստան">Հին Հունաստանում</a> <a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%AF%D5%A5%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D6%84%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Միկենյան քաղաքակրթություն">միկենյան քաղաքակրթության</a> ժամանակ կառուցվել են մեծ քարե պատեր, ինչպիսին է <a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%AF%D5%A5%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Միկեններ">Միկենայի</a> հնավայրը (հայտնի է իր <a href="/wiki/%D4%BF%D5%AB%D5%AF%D5%AC%D5%B8%D5%BA%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B4%D6%80%D5%B8%D6%81" title="Կիկլոպյան ամրոց">«կիկլոպյան»</a> պատերի հսկայական քարե բլոկներով)։ <a href="/wiki/%D4%B4%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%80%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Դասական Հունաստան">Դասական դարաշրջանի Հունաստանում</a> <a href="/wiki/%D4%B1%D5%A9%D5%A5%D5%B6%D6%84" title="Աթենք">Աթենք</a> քաղաքում կառուցվել են երկու զուգահեռ քարե պատեր, որոնք կոչվել են <i>Երկար պատեր</i>, որոնք ձգվել են մինչև ամրացված ծովային նավահանգիստ <a href="/wiki/%D5%8A%D5%AB%D6%80%D5%A5%D5%B5%D5%B8%D5%BD" title="Պիրեյոս">Պիրեյոս</a>` մի քանի մղոն հեռավորության վրա։ </p><p><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A5%D5%B6%D5%BF%D6%80%D5%B8%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D4%B5%D5%BE%D6%80%D5%B8%D5%BA%D5%A1" title="Կենտրոնական Եվրոպա">Կենտրոնական Եվրոպայում</a> <a href="/wiki/%D4%BF%D5%A5%D5%AC%D5%BF%D5%A5%D6%80" title="Կելտեր">կելտերը</a> կառուցել են մեծ ամրակառուցապատված բնակավայրեր, որոնք հայտնի են որպես <a href="/w/index.php?title=%D5%95%D5%BA%D5%AB%D5%A4%D5%B8%D6%82%D5%B4&action=edit&redlink=1" class="new" title="Օպիդում (դեռ գրված չէ)">օպիդում</a>, որոնց պատերը <a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A5%D6%80%D5%AF%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AE%D5%B8%D5%BE" title="Միջերկրական ծով">Միջերկրական ծովում</a> կառուցված պատերի մասնակի ազդեցությունն են կրում։ Ամրությունները շարունակաբար ընդլայնվել և բարելավվել են։ Մ.թ.ա. մոտ 600 թվականին Գերմանիայի Հոյնբուրգ քաղաքում ամրոցներ են կառուցվել կրաքարե հիմքով, որի վրա կանգնեցվել է մոտավորապես 4 մետր բարձրությամբ ցեխաղյուս պատ, որը, հավանաբար, ծածկված է եղել երթևեկելի ճանապարհով, այդպիսով հասնելով 6 մետր ընդհանուր բարձրության։ Պատը երեսպատվել է <a href="/wiki/%D4%BF%D5%AB%D6%80" title="Կիր">կրաշաղախով</a>, պարբերաբար թարմացվել։ Նրանից դուրս ցցված աշտարակներ են կառուցապատվել<sup id="cite_ref-15" class="reference"><a href="#cite_note-15"><span class="cite-bracket">[</span>15<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-16" class="reference"><a href="#cite_note-16"><span class="cite-bracket">[</span>16<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Bibracte_Porte_Rebout.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bb/Bibracte_Porte_Rebout.jpg/220px-Bibracte_Porte_Rebout.jpg" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bb/Bibracte_Porte_Rebout.jpg/330px-Bibracte_Porte_Rebout.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bb/Bibracte_Porte_Rebout.jpg/440px-Bibracte_Porte_Rebout.jpg 2x" data-file-width="640" data-file-height="480" /></a><figcaption>Բիբրակտեի (Bibracte) վերակառուցված պատեր, <a href="/wiki/%D4%B3%D5%A1%D5%AC%D5%A5%D6%80" title="Գալեր">գալլիական</a> պաշտամունքային կենտրոն <i><a href="/w/index.php?title=%D5%95%D5%BA%D5%AB%D5%A4%D5%B8%D6%82%D5%B4&action=edit&redlink=1" class="new" title="Օպիդում (դեռ գրված չէ)">օպիդում</a></i>, շինարարական տեխնիկան հայտնի է որպես <a href="/w/index.php?title=%D4%B3%D5%A1%D5%AC%D5%AB%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%BA%D5%A1%D5%BF&action=edit&redlink=1" class="new" title="Գալիական պատ (դեռ գրված չէ)">գալիական պատ</a> կամ լատ.` <i>murus gallicus</i> : <i>Օպիդումը</i> մեծ ամրացված բնակավայր է, որն օգտագործվել է <a href="/wiki/%D4%B5%D6%80%D5%AF%D5%A1%D5%A9%D5%AB_%D5%A4%D5%A1%D6%80" title="Երկաթի դար">երկաթի դարում</a></figcaption></figure> <p><a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D5%B6%D5%AD%D5%AB%D5%B6%D5%A3" title="Մանխինգ">Մանխինգի</a> օպիդումը (<i><a href="/wiki/%D4%B3%D5%A5%D6%80%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6" title="Գերմաներեն">գերմ.</a>՝ <span lang="de">Oppidum von Manching</span></i>) խոշոր կելտական նախաքաղաքային կամ քաղաքանման բնակավայր է, որը գտնվել է ժամանակակից Մանչինգի (<a href="/wiki/%D4%BB%D5%B6%D5%A3%D5%B8%D5%AC%D5%B7%D5%BF%D5%A1%D5%A4" class="mw-redirect" title="Ինգոլշտադ">Ինգոլշտադտի</a> մոտ, Բավարիա, Գերմանիա) տարածքում։ Բնակավայրը հիմնադրվել է մ.թ.ա 3-րդ դարում և գոյություն է ունեցել մինչև մ.թ.ա. մոտ 50–30 թվականները։ Այն իր ամենամեծ չափերին է հասել ուշ Լատենյան ժամանակաշրջանում (մ.թ.ա. 2-րդ դարի վերջ), և ունեցել է 380 հեկտար տարածք։ Այն ժամանակ նրա 7,2 կմ երկարությամբ պատերի սահմաններում ապրել են 5000-10000 մարդ<sup id="cite_ref-17" class="reference"><a href="#cite_note-17"><span class="cite-bracket">[</span>17<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ </p><p><i>Բիբրակտեի օպիդումը</i> Գալլիական ամրակառույց բնակավայրի ևս մեկ օրինակ է<sup id="cite_ref-18" class="reference"><a href="#cite_note-18"><span class="cite-bracket">[</span>18<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Բրոնզի_և_երկաթի_դարաշրջան,_Մերձավոր_Արևելք"><span id=".D4.B2.D6.80.D5.B8.D5.B6.D5.A6.D5.AB_.D6.87_.D5.A5.D6.80.D5.AF.D5.A1.D5.A9.D5.AB_.D5.A4.D5.A1.D6.80.D5.A1.D5.B7.D6.80.D5.BB.D5.A1.D5.B6.2C_.D5.84.D5.A5.D6.80.D5.B1.D5.A1.D5.BE.D5.B8.D6.80_.D4.B1.D6.80.D6.87.D5.A5.D5.AC.D6.84"></span>Բրոնզի և երկաթի դարաշրջան, Մերձավոր Արևելք</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1&veaction=edit&section=5" title="Խմբագրել բաժինը. Բրոնզի և երկաթի դարաշրջան, Մերձավոր Արևելք" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1&action=edit&section=5" title="Edit section's source code: Բրոնզի և երկաթի դարաշրջան, Մերձավոր Արևելք"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Casamata_de_Masada.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a7/Casamata_de_Masada.jpg/220px-Casamata_de_Masada.jpg" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a7/Casamata_de_Masada.jpg/330px-Casamata_de_Masada.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a7/Casamata_de_Masada.jpg/440px-Casamata_de_Masada.jpg 2x" data-file-width="3264" data-file-height="2448" /></a><figcaption>Հնագույն կազեմատի պատ <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D5%A4%D5%A1_(%D5%A1%D5%B4%D6%80%D5%B8%D6%81)" title="Մասադա (ամրոց)">Մասադայում</a></figcaption></figure> <p><i><a href="/w/index.php?title=%D4%BF%D5%A1%D5%A6%D5%A5%D5%B4%D5%A1%D5%BF&action=edit&redlink=1" class="new" title="Կազեմատ (դեռ գրված չէ)">Կազեմատի</a> պարիսպ</i> տերմինը օգտագործվել է <a href="/wiki/%D4%BB%D5%BD%D6%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D5%AC" title="Իսրայել">Իսրայելի</a> և, ավելի լայնորեն` <a href="/wiki/%D5%84%D5%A5%D6%80%D5%B1%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80_%D4%B1%D6%80%D6%87%D5%A5%D5%AC%D6%84" title="Մերձավոր Արևելք">Մերձավոր Արևելքի</a> հնագիտության մեջ։ Ունեցել է քաղաքը<sup id="cite_ref-Safra2_19-0" class="reference"><a href="#cite_note-Safra2-19"><span class="cite-bracket">[</span>19<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> կամ բերդը<sup id="cite_ref-MGH22_20-0" class="reference"><a href="#cite_note-MGH22-20"><span class="cite-bracket">[</span>20<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> պաշտպանող կրկնակի պարիսպի նշանակություն։ Պարիսպների պատերը բաժանող տարածությունների մեջ ներկառուցված են եղել խցիկներ<sup id="cite_ref-Safra2_19-1" class="reference"><a href="#cite_note-Safra2-19"><span class="cite-bracket">[</span>19<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ Դրանք հավանաբար օգտագործվել են պահեստավորման կամ բնակելի նպատակներով, կամ պաշարման ժամանակ կարող էին լցվել հողով և ժայռակտորներով, որպեսզի բարձրացնեն արտաքին պատի դիմադրությունը հարվածների դեմ<sup id="cite_ref-Safra2_19-2" class="reference"><a href="#cite_note-Safra2-19"><span class="cite-bracket">[</span>19<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ </p><p>Սկզբում ենթադրվել է, որ պատերը <a href="/wiki/%D4%BD%D5%A5%D5%A9%D5%A5%D6%80" title="Խեթեր">խեթերն</a> են ներմուծել տարածաշրջան, դա հերքվել է նրանց ժամանումից առաջ եղած օրինակների հայտնաբերմամբ, որոնցից ամենավաղը եղել է Թանահում (Պաղեստին)<sup id="cite_ref-21" class="reference"><a href="#cite_note-21"><span class="cite-bracket">[</span>21<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>, որտեղ նման պարիսպը թվագրվել է <a href="/wiki/%D5%84.%D5%A9.%D5%A1._16-%D6%80%D5%A4_%D5%A4%D5%A1%D6%80" title="Մ.թ.ա. 16-րդ դար">մ.թ.ա. 16-րդ դարով</a><sup id="cite_ref-22" class="reference"><a href="#cite_note-22"><span class="cite-bracket">[</span>22<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ Կազեմատի պատերը դարձել են Հարավային Լևանտի ամրության տարածված տեսակ միջին բրոնզի դարի (ՄԲ) և երկաթի II դարի միջև, որոնք ավելի շատ են եղել երկաթի դարում և իրենց գագաթնակետին են հասել երկաթի II դարում (մ.թ.ա. 10-6-րդ դարեր)<sup id="cite_ref-Safra2_19-3" class="reference"><a href="#cite_note-Safra2-19"><span class="cite-bracket">[</span>19<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ </p><p>Այնուամենայնիվ, <a href="/wiki/%D5%84.%D5%A9.%D5%A1._9-%D6%80%D5%A4_%D5%A4%D5%A1%D6%80" title="Մ.թ.ա. 9-րդ դար">մ.թ.ա. 9-րդ դարում</a> կազեմատի պատերի կառուցումը սկսել է փոխարինվել ավելի ամուր պատերով, հավանաբար Նեոասորական կայսրության (մ.թ.ա. 911-609) կողմից <a href="/w/index.php?title=%D4%BD%D5%B8%D5%B5_(%D5%BA%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%BA%D5%A1%D5%AF%D5%B8%D6%80%D5%AE%D5%A1%D5%B6_%D5%B4%D5%A5%D6%84%D5%A5%D5%B6%D5%A1)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Խոյ (պարսպակործան մեքենա) (դեռ գրված չէ)">խոյերի</a>` ավելի արդյունավետ պարսպակործան մեքենաների ստեղծման պատճառով<sup id="cite_ref-Safra2_19-4" class="reference"><a href="#cite_note-Safra2-19"><span class="cite-bracket">[</span>19<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-EB22_23-0" class="reference"><a href="#cite_note-EB22-23"><span class="cite-bracket">[</span>23<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ Կազեմատի պատերը կարող էին շրջապատել մի ամբողջ բնակավայր, բայց մեծ մասը պաշտպանել է բնակավայրի միայն մի մասը<sup id="cite_ref-24" class="reference"><a href="#cite_note-24"><span class="cite-bracket">[</span>24<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ Կազեմատի պատերի երեք տարբեր տեսակներ են եղել, որոնք ներառել են առանձին կանգնեցված կազամատի պատեր, այնուհետև ինտեգրվածները, որտեղ ներքին պատը բնակավայրի արտաքին շենքերի մի մասն էր, և վերջապես կազեմատի լցոնված պատեր, որտեղ պատերի միջև գտնվող տարածքները լցվել են հողով, ինչը թույլ է տվել արագ, բայց, այնուամենայնիվ, առանձնահատուկ բարձր պատերի կայուն կոնստրուկցիա<sup id="cite_ref-25" class="reference"><a href="#cite_note-25"><span class="cite-bracket">[</span>25<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Հին_Հռոմ"><span id=".D5.80.D5.AB.D5.B6_.D5.80.D5.BC.D5.B8.D5.B4"></span>Հին Հռոմ</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1&veaction=edit&section=6" title="Խմբագրել բաժինը. Հին Հռոմ" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1&action=edit&section=6" title="Edit section's source code: Հին Հռոմ"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Celio_-_le_mura_tra_porta_san_Sebastiano_e_porta_Ardeatina_2004.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/10/Celio_-_le_mura_tra_porta_san_Sebastiano_e_porta_Ardeatina_2004.JPG/220px-Celio_-_le_mura_tra_porta_san_Sebastiano_e_porta_Ardeatina_2004.JPG" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/10/Celio_-_le_mura_tra_porta_san_Sebastiano_e_porta_Ardeatina_2004.JPG/330px-Celio_-_le_mura_tra_porta_san_Sebastiano_e_porta_Ardeatina_2004.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/10/Celio_-_le_mura_tra_porta_san_Sebastiano_e_porta_Ardeatina_2004.JPG/440px-Celio_-_le_mura_tra_porta_san_Sebastiano_e_porta_Ardeatina_2004.JPG 2x" data-file-width="2272" data-file-height="1704" /></a><figcaption>Սան Սեբաստիանոյի դարպասների մոտ գտնվող <a href="/wiki/%D4%B1%D5%BE%D6%80%D5%A5%D5%AC%D5%AB%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D5%BD%D5%AB_%D5%BA%D5%A1%D5%BF" title="Ավրելիանոսի պատ">Ավրելյան պատերի</a> ներքին տեսքը</figcaption></figure> <p><a href="/wiki/%D5%80%D5%AB%D5%B6_%D5%80%D5%BC%D5%B8%D5%B4" title="Հին Հռոմ">Հռոմեացիներն</a> իրենց քաղաքներն պաշտպանելու համար շրջապատել են հսկայական, շաղախով պատված քարե պարիսպներով։ Դրանցից ամենահայտնիներից են հիմնականում պահպանված <a href="/wiki/%D5%80%D5%BC%D5%B8%D5%B4" title="Հռոմ">Հռոմի</a> <a href="/wiki/%D4%B1%D5%BE%D6%80%D5%A5%D5%AC%D5%AB%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D5%BD%D5%AB_%D5%BA%D5%A1%D5%BF" title="Ավրելիանոսի պատ">Ավրելյան պարիսպները</a> և <a href="/wiki/%D4%BF%D5%B8%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%BA%D5%B8%D5%AC%D5%AB%D5%BD" title="Կոստանդնուպոլիս">Կոստանդնուպոլսի</a> <a href="/wiki/%D4%BF%D5%B8%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%BA%D5%B8%D5%AC%D5%BD%D5%AB_%D5%BA%D5%A1%D6%80%D5%AB%D5%BD%D5%BA%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Կոստանդնուպոլսի պարիսպներ">Թեոդոսյան պարիսպները</a>, ինչպես նաև այլ վայրերում մասնակի մնացորդները։ Սրանք հիմնականում քաղաքային դարպասներ են, ինչպես «Սև դարպասները» (Porta Nigra) <a href="/wiki/%D4%B9%D6%80%D5%AB%D5%A5%D6%80" title="Թրիեր">Տրիերում</a> (Գերմանիա)<sup id="cite_ref-26" class="reference"><a href="#cite_note-26"><span class="cite-bracket">[</span>26<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> կամ «Նյուպորտի կամարը» <a href="/wiki/%D4%BC%D5%AB%D5%B6%D6%84%D5%B8%D5%AC%D5%B6_(%D4%B1%D5%B6%D5%A3%D5%AC%D5%AB%D5%A1)" title="Լինքոլն (Անգլիա)">Լինքոլնում (Անգլիա)</a><sup id="cite_ref-27" class="reference"><a href="#cite_note-27"><span class="cite-bracket">[</span>27<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ </p><p><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%A4%D6%80%D5%AB%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D5%BD%D5%AB_%D5%BA%D5%A1%D5%BF" title="Հադրիանոսի պատ">Հադրիանոսի պատը</a> կառուցվել է <a href="/wiki/%D5%80%D5%BC%D5%B8%D5%B4%D5%A5%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Հռոմեական կայսրություն">Հռոմեական կայսրության</a> կողմից ներկայիս հյուսիսային Անգլիայի լայնությամբ՝ մ.թ. 122 թվականին <a href="/wiki/%D5%80%D5%BC%D5%B8%D5%B4%D5%AB_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D6%81%D5%A1%D5%B6%D5%AF" title="Հռոմի կայսրերի ցանկ">հռոմեական կայսր</a> <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%A4%D6%80%D5%AB%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D5%BD" title="Հադրիանոս">Հադրիանոսի</a> այցելությունից հետո (մ.թ. 76–138): </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Հնդկական_ենթամայրցամաք"><span id=".D5.80.D5.B6.D5.A4.D5.AF.D5.A1.D5.AF.D5.A1.D5.B6_.D5.A5.D5.B6.D5.A9.D5.A1.D5.B4.D5.A1.D5.B5.D6.80.D6.81.D5.A1.D5.B4.D5.A1.D6.84"></span>Հնդկական ենթամայրցամաք</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1&veaction=edit&section=7" title="Խմբագրել բաժինը. Հնդկական ենթամայրցամաք" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1&action=edit&section=7" title="Edit section's source code: Հնդկական ենթամայրցամաք"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Dholavira_gujarat.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/80/Dholavira_gujarat.jpg/220px-Dholavira_gujarat.jpg" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/80/Dholavira_gujarat.jpg/330px-Dholavira_gujarat.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/80/Dholavira_gujarat.jpg/440px-Dholavira_gujarat.jpg 2x" data-file-width="3056" data-file-height="2292" /></a><figcaption>Դհոլավիրա հնագույն քաղաքի մ.թ.ա 2600 թվականի պաշտպանական պարիսպ, <a href="/wiki/%D4%B3%D5%B8%D6%82%D5%BB%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%A9" title="Գուջարաթ">Գուջարաթ</a></figcaption></figure> <p><a href="/wiki/%D5%80%D5%B6%D5%A4%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A5%D5%B6%D5%A9%D5%A1%D6%81%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D6%84" title="Հնդկական ենթացամաք">Հնդկաստանում</a> կարելի է գտնել մի շարք ամրոցներ, որոնք թվագրվում են ուշ քարի դարից մինչև <a href="/wiki/%D4%B2%D6%80%D5%AB%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%80%D5%B6%D5%A4%D5%AF%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Բրիտանական Հնդկաստան">Բրիտանական Ռաջ</a>։ «<b>Ֆորտ</b>» բառն է, որն օգտագործվում է Հնդկաստանում բոլոր հին ամրությունների համար։ <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%BA%D5%BA%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D6%84%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Հարապպայի քաղաքակրթություն">Ինդուսի հովտի քաղաքակրթության</a> բազմաթիվ վայրեր վկայում են ամրությունների մասին։ </p><p>Մ.թ.ա. մոտ 3500 թվականին հարյուրավոր փոքր գյուղատնտեսական գյուղեր են ցրված եղել <a href="/wiki/%D4%BB%D5%B6%D5%A4%D5%B8%D5%BD" title="Ինդոս">Ինդուսի</a> <a href="/wiki/%D4%B3%D5%A5%D5%BF%D5%A1%D5%B0%D5%B8%D5%BE%D5%AB%D5%BF" title="Գետահովիտ">գետահովտի</a> վրա։ Այս բնակավայրերից շատերն ունեցել են ամրություններ և նախագծված փողոցներ։ <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%BA%D5%BA%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D6%84%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Հարապպայի քաղաքակրթություն">Հարապպայի քաղաքակրթության</a> Կոտ Դիջիի քարե և ցեխե աղյուսով տները կառուցվել են հսկայական քարե պատնեշների և պաշտպանական պատերի հետևում, քանի որ հարևան համայնքներն անընդհատ կռվել են գյուղատնտեսական լավագույն հողերի վերահսկման շուրջ<sup id="cite_ref-28" class="reference"><a href="#cite_note-28"><span class="cite-bracket">[</span>28<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ </p><p>Ամրակառուցները տարբերեն եղել ըստ տեղանքի։ Եթե Դհոլավիրան քարաշեն ամրապատերով է կառուցվել, ապա <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%BA%D5%BA%D5%A1" title="Հարապպա">Հարապան</a> ամրացվել է եփած աղյուսների միջոցով, իսկ այնպիսի վայրերում, ինչպիսին է Կալիբանգանը, ցեխաղյուսային ամրությունները լրացվել են <a href="/wiki/%D4%B2%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%AB%D5%B8%D5%B6" title="Բաստիոն">բաստիոններով</a>, իսկ Լոթալը քառանկյուն ամրացված հատակագծով է կառուցապատվել։ Ապացույցներ կան նաև, որ Հարավային Աիայի առաջին քաղաքներից մեկը` <a href="/wiki/%D5%84%D5%B8%D5%B0%D5%A5%D5%B6%D5%BB%D5%B8_%D4%B4%D5%A1%D6%80%D5%B8" title="Մոհենջո Դարո">Մոհենջո-դարոն</a> ֆորտիֆիկացված է եղել։ Նույնիսկ մի փոքրիկ քաղաքը, օրինակ՝ Կոտադա Բհադլին, որտեղ եղել են բարդ ամրանման բաստիոններ, ցույց է տալիս, որ Ինդոսի հովտի քաղաքակրթության գրեթե բոլոր խոշոր և փոքր քաղաքները ամրակառուցված են եղել<sup id="cite_ref-29" class="reference"><a href="#cite_note-29"><span class="cite-bracket">[</span>29<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ </p><p>Ֆորտեր են հայտնվել նաև <a href="/wiki/%D4%BB%D5%B6%D5%A4%D5%B8%D5%BD-%D4%B3%D5%A1%D5%B6%D5%A3%D5%A5%D5%BD%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%B0%D5%A1%D6%80%D5%A9%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%B5%D6%80" title="Ինդոս-Գանգեսյան հարթավայր">Գանգեսյան հովտի</a> ուրբանիզացված քաղաքներում մ.թ.ա. 600-ից 200 թվականների երկրորդ ուրբանիզացիայի ժամանակաշրջանում, և հնագետների կողմից Գանգեսի հովտում հայտնաբերվել են մոտ 15 ամրակառույցով վայրեր, ինչպիսիք են Կաուշամբին, Մահասթհանգարը, Պատալիպուտրան, <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D5%A9%D5%B0%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A1" title="Մաթհուրա">Մատուրահաթրա</a>, Ահիկհարթան, Ռաջգիրը և Լաուրիա Նանդանգարհը։ <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B5%D5%A1%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Մաուրյաների պետություն">Մաուրյան ժամանակաշրջանի</a> ամենավաղ աղյուսով ամրացումը տեղի է ունեցել Լաուրիա Նանդանգարհի <a href="/wiki/%D5%8D%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%BA%D5%A1" title="Ստուպա">ստուպային</a> թմբերից մեկում, 1,6 կմ պարագծով և օվալաձև հատակագծով և ընդգրկել է բնակելի տարածք<sup id="cite_ref-30" class="reference"><a href="#cite_note-30"><span class="cite-bracket">[</span>30<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ Մունդիգակում (մ.թ.ա. մոտ 2500) ներկայիս հարավ-արևելյան <a href="/wiki/%D4%B1%D6%86%D5%B2%D5%A1%D5%B6%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Աֆղանստան">Աֆղանստանում</a> պաշտպանական պատեր և քառակուսի <a href="/wiki/%D4%B2%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%AB%D5%B8%D5%B6" title="Բաստիոն">բաստիոններ</a> են կառուցվել արևից չորացրած աղյուսներով<sup id="cite_ref-31" class="reference"><a href="#cite_note-31"><span class="cite-bracket">[</span>31<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ </p><p>Հնդկաստանում ներկայումս հայտնի են ավելի քան 180 ֆորտ, ընդ որում միայն <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D5%B0%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B7%D5%BF%D6%80%D5%A1" title="Մահարաշտրա">Մահարաշտրա</a> նահանգում կան ավելի քան 70 ֆորտ, որոնք նաև հայտնի են որպես <b>դուրգ</b> <i>(durg)</i><sup id="cite_ref-32" class="reference"><a href="#cite_note-32"><span class="cite-bracket">[</span>32<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-Nossov-8_33-0" class="reference"><a href="#cite_note-Nossov-8-33"><span class="cite-bracket">[</span>33<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-34" class="reference"><a href="#cite_note-34"><span class="cite-bracket">[</span>34<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>, որոնցից շատերը կառուցվել են <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%BF%D5%B0%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Մարատհական կայսրություն">Մարաթա կայսրության</a> հիմնադիր <a href="/wiki/%D5%87%D5%AB%D5%BE%D5%A1%D5%A6%D5%AB" title="Շիվազի">Շիվաջիի</a> կողմից։ </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Ranikot_Fort_-_The_Great_Wall_of_Sindh.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/94/Ranikot_Fort_-_The_Great_Wall_of_Sindh.jpg/220px-Ranikot_Fort_-_The_Great_Wall_of_Sindh.jpg" decoding="async" width="220" height="147" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/94/Ranikot_Fort_-_The_Great_Wall_of_Sindh.jpg/330px-Ranikot_Fort_-_The_Great_Wall_of_Sindh.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/94/Ranikot_Fort_-_The_Great_Wall_of_Sindh.jpg/440px-Ranikot_Fort_-_The_Great_Wall_of_Sindh.jpg 2x" data-file-width="7360" data-file-height="4912" /></a><figcaption>Ռանիկոտ ամրոցը <a href="/wiki/%D5%8D%D5%AB%D5%B6%D5%A4" title="Սինդ">Սինդում</a> (<a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%AF%D5%AB%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Պակիստան">Պակիստան</a>)</figcaption></figure> <p>Հնդկաստանի ամրոցների մեծ մասը գտնվում է Հյուսիսային Հնդկաստանում։ Ամենաուշագրավ ամրոցներն են <a href="/wiki/%D4%B4%D5%A5%D5%AC%D5%AB" title="Դելի">Դելիի</a> Կարմիր ֆորտը, <a href="/wiki/%D4%B1%D5%A3%D6%80%D5%A1" title="Ագրա">Ագրայի</a> Կարմիր ֆորտը, <a href="/wiki/%D5%8C%D5%A1%D5%BB%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Ռաջաստան">Ռաջաստանում</a> գտնվող Չիտտոր ֆորտը և Մեհրանգարհ ֆորտը, Ռանթամբհոր ֆորտը, <a href="/wiki/%D4%B1%D5%B4%D5%A2%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%A1%D5%B4%D6%80%D5%B8%D6%81" title="Ամբերի ամրոց">Ամեր Ֆորտը</a> և Ջեյսալմեր ֆորտը, նաև Ռաջաստանում և Գվալիոր ֆորտը <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D5%A4%D5%B0%D5%B5%D5%A1_%D5%8A%D6%80%D5%A1%D5%A4%D5%A5%D5%B7" title="Մադհյա Պրադեշ">Մադհյա Պրադեշում</a><sup id="cite_ref-Nossov-82_35-0" class="reference"><a href="#cite_note-Nossov-82-35"><span class="cite-bracket">[</span>35<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Sindhudurg_Fort_West_wall.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/71/Sindhudurg_Fort_West_wall.jpg/220px-Sindhudurg_Fort_West_wall.jpg" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/71/Sindhudurg_Fort_West_wall.jpg/330px-Sindhudurg_Fort_West_wall.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/71/Sindhudurg_Fort_West_wall.jpg/440px-Sindhudurg_Fort_West_wall.jpg 2x" data-file-width="1024" data-file-height="768" /></a><figcaption><a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%BF%D5%B0%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Մարատհական կայսրություն">Մարաթհա</a> ծովային ֆորտ Սինդհուդուրգում (<a href="/wiki/%D5%80%D5%B6%D5%A4%D5%AF%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Հնդկաստան">Հնդկաստան</a>)</figcaption></figure> <p><a href="/wiki/%D5%8C%D5%A1%D5%A6%D5%B4%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%BD%D5%BF%D6%80%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%AB%D5%A1" title="Ռազմական ստրատեգիա">Ռազմական ռազմավարության</a> մասին հնդկական <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%BF%D5%B0%D5%A1%D5%B7%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D6%80%D5%A1" title="Արտհաշաստրա">Արտհաշաստրա</a> տրակտատում նկարագրված են ֆորտերի վեց հիմնական տեսակներ, որոնք տարբերվում են իրենց հիմնական պաշտպանության ձևերով։ </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Jaisalmer_forteresse.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/47/Jaisalmer_forteresse.jpg/220px-Jaisalmer_forteresse.jpg" decoding="async" width="220" height="92" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/47/Jaisalmer_forteresse.jpg/330px-Jaisalmer_forteresse.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/47/Jaisalmer_forteresse.jpg/440px-Jaisalmer_forteresse.jpg 2x" data-file-width="2048" data-file-height="853" /></a><figcaption>Ջեյսալմերի ֆորտը <a href="/wiki/%D5%8C%D5%A1%D5%BB%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Ռաջաստան">Ռաջաստանում</a> (<a href="/wiki/%D5%80%D5%B6%D5%A4%D5%AF%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Հնդկաստան">Հնդկաստան</a>)</figcaption></figure> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Շրի_Լանկա"><span id=".D5.87.D6.80.D5.AB_.D4.BC.D5.A1.D5.B6.D5.AF.D5.A1"></span>Շրի Լանկա</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1&veaction=edit&section=8" title="Խմբագրել բաժինը. Շրի Լանկա" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1&action=edit&section=8" title="Edit section's source code: Շրի Լանկա"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Beauty_of_Sigiriya_by_Binuka.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4c/Beauty_of_Sigiriya_by_Binuka.jpg/220px-Beauty_of_Sigiriya_by_Binuka.jpg" decoding="async" width="220" height="146" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4c/Beauty_of_Sigiriya_by_Binuka.jpg/330px-Beauty_of_Sigiriya_by_Binuka.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4c/Beauty_of_Sigiriya_by_Binuka.jpg/440px-Beauty_of_Sigiriya_by_Binuka.jpg 2x" data-file-width="700" data-file-height="466" /></a><figcaption><a href="/wiki/%D5%8D%D5%AB%D5%A3%D5%AB%D6%80%D5%AB%D5%A1" title="Սիգիրիա">Սիգիրիայի</a> Ժայռային ֆորտը կառուցվել է <a href="/wiki/%D4%B1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A1%D5%A4%D5%B0%D5%A1%D5%BA%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A1" title="Անուրադհապուրա">Անուրադհապուրայի</a> թագավոր Կաշյապա I- ի կողմից</figcaption></figure> <p><a href="/wiki/%D5%87%D6%80%D5%AB_%D4%BC%D5%A1%D5%B6%D5%AF%D5%A1" title="Շրի Լանկա">Շրի Լանկայի</a> ֆորտերը կառուցվել են հազարավոր տարիներ առաջ, որոնցից շատերը կառուցվել են Շրի Լանկայի թագավորների կողմից, դրանք ներառում են մի քանի պարսպապատ քաղաքներ։ Գաղութատիրության ժամանակաշրջանի սկզբում Շրի Լանկան օկուպացվել է մի քանի խոշոր գաղութային կայսրությունների կողմից, որոնք ժամանակ առ ժամանակ գերիշխող ուժ են դարձել Հնդկական օվկիանոսում։ Գաղութարարները կառուցել են մի քանի արևմտյան ոճով ամրոցներ, հիմնականում կղզու ափին և շրջակայքում։ </p><p>Առաջինը Շրի Լանկայում գաղութային ամրոցներ կառուցել է <a href="/wiki/%D5%8A%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A3%D5%A1%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Պորտուգալական կայսրություն">Պորտուգալական կայսրությունը</a>, ամրոցները գրավել ու ընդարձակել են <a href="/wiki/%D5%80%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Հոլանդական կայսրություն">հոլանդացիները</a>։ <a href="/wiki/%D4%B2%D6%80%D5%AB%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Բրիտանական կայսրություն">Բրիտանացիներն</a> այս ֆորտերը գրավել են <a href="/wiki/%D5%86%D5%A1%D5%BA%D5%B8%D5%AC%D5%A5%D5%B8%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%A6%D5%B4%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Նապոլեոնյան պատերազմներ">Նապոլեոնյան պատերազմների</a> ժամանակ։ Գաղութային ամրոցների մեծ մասում տեղակայվել են կայազորները մինչև 20-րդ դարի սկիզբը։ Առափնյա ամրոցներում երկու համաշխարհային պատերազմների ժամանակ եղել է առափնյա հրետանի, որը ղեկավարել է Ցեյլոնի կայազորի հրետանին։ Դրանցից շատերը լքել են զինվորականները, սակայն մնացել են քաղաքացիական ադմինիստրատիվ ծառայողներ, իսկ մյուսները պահպանել են զինվորական կայազորները, որոնք ավելի շատ վարչական բնույթի են եղել, քան գործառնական։ Որոշ ֆորտեր վերաբնակեցվել են զորամասերի կողմից <a href="/wiki/%D5%87%D6%80%D5%AB_%D4%BC%D5%A1%D5%B6%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D6%84%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%A6%D5%B4" title="Շրի Լանկայի քաղաքացիական պատերազմ">Շրի Լանկայի քաղաքացիական պատերազմի</a> սրման հետևանքով, օրինակ, Ջաֆնայի ֆորտը մի քանի անգամ պաշարման է ենթարկվել։ </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Չինաստան"><span id=".D5.89.D5.AB.D5.B6.D5.A1.D5.BD.D5.BF.D5.A1.D5.B6"></span>Չինաստան</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1&veaction=edit&section=9" title="Խմբագրել բաժինը. Չինաստան" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1&action=edit&section=9" title="Edit section's source code: Չինաստան"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:20090529_Great_Wall_8185.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/10/20090529_Great_Wall_8185.jpg/220px-20090529_Great_Wall_8185.jpg" decoding="async" width="220" height="146" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/10/20090529_Great_Wall_8185.jpg/330px-20090529_Great_Wall_8185.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/10/20090529_Great_Wall_8185.jpg/440px-20090529_Great_Wall_8185.jpg 2x" data-file-width="3008" data-file-height="2000" /></a><figcaption><a href="/wiki/%D5%89%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%B4%D5%A5%D5%AE_%D5%BA%D5%A1%D6%80%D5%AB%D5%BD%D5%BA" title="Չինական մեծ պարիսպ">Չինական մեծ պատը</a> Ջինշանլինգի մոտ<br />Մեծ պարիսպը <a href="/wiki/%D5%89%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Չինաստան">Չինաստանի</a> պատմական հյուսիսային սահմաններով կառուցված ամրությունների շարք է</figcaption></figure> <p>Թրծված հողային խոշոր պատեր են կառուցվել <a href="/wiki/%D5%89%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Չինաստանի պատմություն">Հին Չինաստանում</a> Շանգ դինաստիայի ժամանակներից (մ.թ.ա. մոտ 1600-1050 թվականներ)։ Չինաստանի Աոյի տեղում, մ.թ.ա. 15-րդ դարում կառուցվել են մեծ պատեր, որոնք ունեցել են 20 մ (66 ոտնաչափ) լայնությամբ հիմք և ընդգրկել են մոտ 2,100 յարդ (1,900 մ) քառակուսի տարածք։ </p><p>Չնայած նրան, որ Չինաստանում քարե պատեր են կառուցվել <i>Պատերազմող պետությունների</i> ժամանակաշրջանում (մ.թ.ա. 481–221 թթ.)<sup id="cite_ref-36" class="reference"><a href="#cite_note-36"><span class="cite-bracket">[</span>36<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>, քարե ճարտարապետությունը լրջորեն սկսվել է <a href="/wiki/%D4%B9%D5%A1%D5%B6_(%D5%A4%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%AB%D5%A1)" title="Թան (դինաստիա)">Թանգ դինաստիայի</a> (մ.թ. 618–907) ժամանակ։ <a href="/wiki/%D5%89%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%B4%D5%A5%D5%AE_%D5%BA%D5%A1%D6%80%D5%AB%D5%BD%D5%BA" title="Չինական մեծ պարիսպ">Չինական մեծ պարիսպը</a> կառուցվել է <a href="/wiki/%D5%91%D5%AB%D5%B6_%D5%A4%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%AB%D5%A1" title="Ցին դինաստիա">Ցին դինաստիայի</a> ժամանակներից (մ.թ.ա. 221–207 թթ.), թեև դրա ներկայիս ձևը հիմնականում <a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%B6_%D5%A4%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%AB%D5%A1" title="Մին դինաստիա">Մինգ դինաստիայի</a> ինժեներական ձեռքբերումն է (մ.թ. 1368–1644): </p><p>Մեծ պարսպից բացի, մի շարք չինական քաղաքներ կառուցել են նաև <a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%B7%D5%BF%D5%BA%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%BA%D5%A1%D5%BF" title="Պաշտպանական պատ">պաշտպանական պատեր</a> իրենց քաղաքները պաշտպանելու համար։ Քաղաքային պարիսպներով շրջապատված են եղել չինական նշանավոր քաղաքներից <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B6%D5%B9%D5%AA%D5%B8%D5%B8%D6%82" title="Հանչժոու">Հանչժոուն</a>, <a href="/wiki/%D5%86%D5%A1%D5%B6%D5%AF%D5%AB%D5%B6" title="Նանկին">Նանջինգը</a>, <a href="/wiki/%D5%87%D5%A1%D5%B6%D5%B0%D5%A1%D5%B5" title="Շանհայ">Շանհայի</a> Հին քաղաքը, <a href="/wiki/%D5%8D%D5%B8%D6%82%D5%B9%D5%AA%D5%B8%D5%B8%D6%82" title="Սուչժոու">Սուչժոուն</a>, <a href="/wiki/%D5%8D%D5%AB%D5%A1%D5%B6" title="Սիան">Սիանը</a>, նաև <a href="/wiki/%D5%80%D5%B8%D5%B6%D5%AF%D5%B8%D5%B6%D5%A3" title="Հոնկոնգ">Հոնկոնգի</a> պարսպապատ գյուղերը։ <a href="/wiki/%D5%8A%D5%A5%D5%AF%D5%AB%D5%B6" title="Պեկին">Պեկինում</a> <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%A3%D5%A5%D5%AC%D5%BE%D5%A1%D5%AE_%D6%84%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84" title="Արգելված քաղաք">Արգելված քաղաքի</a> հայտնի պատերը ստեղծվել են 15-րդ դարի սկզբին Յոնգլ (1360-1424) կայսրի կողմից։ Արգելված քաղաքը կազմել է Պեկին քաղաքի ամրությունների ներքին մասը։ </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Ֆիլիպիններ"><span id=".D5.96.D5.AB.D5.AC.D5.AB.D5.BA.D5.AB.D5.B6.D5.B6.D5.A5.D6.80"></span>Ֆիլիպիններ</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1&veaction=edit&section=10" title="Խմբագրել բաժինը. Ֆիլիպիններ" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1&action=edit&section=10" title="Edit section's source code: Ֆիլիպիններ"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Իսպանական_գաղութային_ֆորտիֆիկացիաներ"><span id=".D4.BB.D5.BD.D5.BA.D5.A1.D5.B6.D5.A1.D5.AF.D5.A1.D5.B6_.D5.A3.D5.A1.D5.B2.D5.B8.D6.82.D5.A9.D5.A1.D5.B5.D5.AB.D5.B6_.D6.86.D5.B8.D6.80.D5.BF.D5.AB.D6.86.D5.AB.D5.AF.D5.A1.D6.81.D5.AB.D5.A1.D5.B6.D5.A5.D6.80"></span>Իսպանական գաղութային ֆորտիֆիկացիաներ</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1&veaction=edit&section=11" title="Խմբագրել բաժինը. Իսպանական գաղութային ֆորտիֆիկացիաներ" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1&action=edit&section=11" title="Edit section's source code: Իսպանական գաղութային ֆորտիֆիկացիաներ"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Իսպանական Արևելյան Հնդկատանում իսպանական գաղութացման դարաշրջանում մի քանի ֆորտեր և ֆորպոստներ են կառուցվել ամբողջ արշիպելագում։ Առավել նշանավոր է Ինտրամուրոսը<sup id="cite_ref-37" class="reference"><a href="#cite_note-37"><span class="cite-bracket">[</span>37<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>, հին պարսպապատ Մանիլա քաղաքը, որը ձգվում է Պասիգ գետի հարավային ափի երկայնքով<sup id="cite_ref-38" class="reference"><a href="#cite_note-38"><span class="cite-bracket">[</span>38<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ Պատմական քաղաքում եղել են դարավոր եկեղեցիներ, դպրոցներ, մենաստաններ, կառավարական շենքեր և բնակավայրեր. իսպանական գաղութային ճարտարապետության լավագույն հավաքածուներ, նախքան դրա մեծ մասը ավերվել է <a href="/wiki/%D4%B5%D6%80%D5%AF%D6%80%D5%B8%D6%80%D5%A4_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B7%D5%AD%D5%A1%D6%80%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%A6%D5%B4" title="Երկրորդ համաշխարհային պատերազմ">Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի</a> ռումբերից։ 67 ակր տարածք ունեցող քաղաքի բոլոր շենքերից միայն մեկ շենք՝ Սան Ագուստին եկեղեցին է փրկվել պատերազմից։ </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Անհատական_ֆորտիֆիկացիաներ"><span id=".D4.B1.D5.B6.D5.B0.D5.A1.D5.BF.D5.A1.D5.AF.D5.A1.D5.B6_.D6.86.D5.B8.D6.80.D5.BF.D5.AB.D6.86.D5.AB.D5.AF.D5.A1.D6.81.D5.AB.D5.A1.D5.B6.D5.A5.D6.80"></span>Անհատական ֆորտիֆիկացիաներ</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1&veaction=edit&section=12" title="Խմբագրել բաժինը. Անհատական ֆորտիֆիկացիաներ" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1&action=edit&section=12" title="Edit section's source code: Անհատական ֆորտիֆիկացիաներ"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p><a href="/wiki/%D4%B2%D5%A1%D5%A9%D5%A1%D5%B6%D5%A5%D5%BD" title="Բաթանես">Բաթանեսի</a> հյուսիսային կղզիների իվատան ժողովուրդը բլուրների և բարձրադիր վայրերում<sup id="cite_ref-39" class="reference"><a href="#cite_note-39"><span class="cite-bracket">[</span>39<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> են կառուցել իրենց ամրությունները, որոնք կոչվել են <i><b>իջանգ</b> ( ijang ),</i> պատերազմի ժամանակ իրենց պաշտպանելու համար։ Այս ամրություններն իրենց նպատակի պատճառով նմանեցվում են եվրոպական դղյակներին։ Սովորաբար, դղյակներ մտնելու միակ միջոցը ճոպանային սանդուղքն է եղել, որը միայն գյուղացիների համար է իջեցվել և հնարավոր էր բարձրացնել, երբ զավթիչներին ընդառաջ<sup id="cite_ref-40" class="reference"><a href="#cite_note-40"><span class="cite-bracket">[</span>40<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ </p> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:American_flag_raised_over_Fort_Santiago_8-13-1898.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/American_flag_raised_over_Fort_Santiago_8-13-1898.jpg/220px-American_flag_raised_over_Fort_Santiago_8-13-1898.jpg" decoding="async" width="220" height="140" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/American_flag_raised_over_Fort_Santiago_8-13-1898.jpg/330px-American_flag_raised_over_Fort_Santiago_8-13-1898.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/American_flag_raised_over_Fort_Santiago_8-13-1898.jpg/440px-American_flag_raised_over_Fort_Santiago_8-13-1898.jpg 2x" data-file-width="3840" data-file-height="2448" /></a><figcaption>Ամերիկյան դրոշը բարձրացված Սանտյագոյի ֆորտում<br />Ֆորտ Սանտյագոն 1898 թվականի <a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%B6%D5%A1%D5%A2%D5%A5%D6%80%D5%A4" title="Միջնաբերդ">միջնաբերդ</a> է, որը Ինտրամուրոսի (<a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D5%B6%D5%AB%D5%AC%D5%A1" title="Մանիլա">Մանիլա</a>) պարսպապատ քաղաքի մասն է կազմել</figcaption></figure> <p>Իգորոտ ժողովուրդը մ.թ.ա. 2000 թվականին կառուցել է քարե պարիսպներից պատրաստված ամրոցներ, որոնց լայնությունը միջինը կազմել է մի քանի մետր, իսկ բարձրությունը դրանից մոտ երկուսից երեք անգամ ավելին<sup id="cite_ref-irwin2_41-0" class="reference"><a href="#cite_note-irwin2-41"><span class="cite-bracket">[</span>41<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ </p><p>Հարավի մուսուլման ֆիլիպինցիները կառուցել են ամուր պարիսպներ, որոնք կոչվել են <i><b>կոտա</b></i> կամ <i><b>մունգ</b></i>՝ պաշտպանելու իրենց համայնքները։ Սովորաբար, այս կոտաների բնակիչներից շատերն ամբողջ ընտանիքներ են եղել, այլ ոչ թե պարզապես ռազմիկներ։ Լորդերը հաճախ ունեցել են իրենց սեփական կոտաները՝ հաստատելու իրենց իշխելու իրավունքը, այն ծառայել է ոչ միայն որպես ռազմական կայանք, այլև որպես պալատ տեղի լորդի համար։ </p><p>Մագուինդանաո սուլթանության հզորության գագաթնակետին նրանք պատել են Արևմտյան <a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%B6%D5%A4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%B8" title="Մինդանաո">Մինդանաոյի</a> շրջակայքը կոտաներով և այլ ամրություններով, որպեսզի արգելափակեն իսպանացիների առաջխաղացումը դեպի տարածաշրջան։ Այս կոտաները սովորաբար պատրաստվել են քարից և բամբուկից կամ այլ թեթև նյութերից և շրջապատվել խրամատային ցանցերով։ Արդյունքում, այդ կոտաներից մի քանիսը հեշտությամբ այրվել կամ ոչնչացվել են։ </p><p>Տարածաշրջանում իսպանական հետագա արշավների արդյունքում սուլթանությունը ճնշվել է, իսկ կոտաների մեծամասնությունը կազմաքանդվել կամ ավերվել է։ Կոտաներն օգտագործվել են ոչ միայն մուսուլմանների կողմից որպես պաշտպանություն իսպանացիների և այլ օտարերկրացիների դեմ, այլև ուրացողներն ու ապստամբները նույնպես ամրություններ են կառուցել՝ ի հեճուկս տարածքում գտնվող մյուս ղեկավարների։ Ամերիկյան օկուպացիայի ժամանակ հենակետեր են կառուցվել, իսկ դաթուները, ռաջաները կամ սուլթանները հաճախ կառուցել և ամրացրել են իրենց կոտաները՝ հուսահատ ձգտելով պահպանել իշխանությունն իրենց հպատակների և իրենց հողի վրա<sup id="cite_ref-42" class="reference"><a href="#cite_note-42"><span class="cite-bracket">[</span>42<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ Այս ամրոցներից շատերը նույնպես ավերվել են ամերիկյան արշավախմբերի կողմից, ինչի արդյունքում շատ քիչ կոտաներ դեռևս կանգուն են մինչ օրս<sup id="cite_ref-43" class="reference"><a href="#cite_note-43"><span class="cite-bracket">[</span>43<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Նախաիսլամական_Արաբիա"><span id=".D5.86.D5.A1.D5.AD.D5.A1.D5.AB.D5.BD.D5.AC.D5.A1.D5.B4.D5.A1.D5.AF.D5.A1.D5.B6_.D4.B1.D6.80.D5.A1.D5.A2.D5.AB.D5.A1"></span>Նախաիսլամական Արաբիա</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1&veaction=edit&section=13" title="Խմբագրել բաժինը. Նախաիսլամական Արաբիա" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1&action=edit&section=13" title="Edit section's source code: Նախաիսլամական Արաբիա"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:The_Battle_of_the_Trench.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/The_Battle_of_the_Trench.jpg/220px-The_Battle_of_the_Trench.jpg" decoding="async" width="220" height="207" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/The_Battle_of_the_Trench.jpg/330px-The_Battle_of_the_Trench.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/The_Battle_of_the_Trench.jpg/440px-The_Battle_of_the_Trench.jpg 2x" data-file-width="800" data-file-height="753" /></a><figcaption>Պաշտպանության քարտեզ <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D5%A4%D5%AB%D5%B6%D5%A1_(%D5%85%D5%A1%D5%BD%D6%80%D5%AB%D5%A2)" title="Մադինա (Յասրիբ)">Մադինայում</a> Խրամատային ճակատամարտի ժամանակ<sup id="cite_ref-44" class="reference"><a href="#cite_note-44"><span class="cite-bracket">[</span>44<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>, 627 թվականին բնակիչները պաշտպանվել են` օգտագործելով <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D5%A4%D5%AB%D5%B6%D5%A1_(%D5%85%D5%A1%D5%BD%D6%80%D5%AB%D5%A2)" title="Մադինա (Յասրիբ)">Մադինայի</a> բնական ամրությունները և ժամանակավոր խրամատները</figcaption></figure> <p><a href="/wiki/%D5%84%D5%B8%D6%82%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%B4%D5%A1%D5%A4" title="Մուհամմադ">Մուհամմադի</a> օրոք Արաբիայում շատ ցեղեր օգտվել են ամրաշինություններից։ Խրամատի ճակատամարտում (627 թվական) <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D5%A4%D5%AB%D5%B6%D5%A1_(%D5%85%D5%A1%D5%BD%D6%80%D5%AB%D5%A2)" title="Մադինա (Յասրիբ)">Մադինայի</a> բնակիչները` մուսուլման մարգարե Մուհամմադի գլխավորությամբ, փորել են խրամուղիներ, որոնք Մադինայի բնական ամրությունների հետ միասին անօգուտ է դարձրել Մադինան գրավելու մեծաքանակ դաշնակիցների <a href="/wiki/%D5%80%D5%A5%D5%AE%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%A6%D5%B8%D6%80" title="Հեծելազոր">հեծելազորը</a> (ձիերից և <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%B8%D6%82%D5%B2%D5%BF" title="Մարտական ուղտ">ուղտերից</a> բաղկացած)` երկու կողմերից փակուղու մեջ թողնելով նրանց։ Միանգամից մի քանի հարձակում իրականացնելու հույսով, դաշնակիցները համոզել են Մադինայի դաշնակից Բանու Քուրայզային, որ հարավից հարձակվի քաղաքի վրա։ Այնուամենայնիվ, Մուհամմեդի դիվանագիտությունը խափանել է բանակցությունները և խզել հակառակորդի պլանները։ Լավ կազմակերպված պաշտպանությունը, դաշնակիցների մարտական ոգու անկումը և եղանակային վատ պայմանները պաշարման տապալման պատճառ են դարձել<sup id="cite_ref-statesman_45-0" class="reference"><a href="#cite_note-statesman-45"><span class="cite-bracket">[</span>45<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ </p><p>630 թվականի հունվարին <a href="/wiki/%D4%B7%D5%BF-%D5%8F%D5%A1%D5%AB%D6%86" title="Էտ-Տաիֆ">Էտ-Տաիֆի</a> պաշարման ժամանակ<sup id="cite_ref-Mubarakpuri_2005_4812_46-0" class="reference"><a href="#cite_note-Mubarakpuri_2005_4812-46"><span class="cite-bracket">[</span>46<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Մուհամմադը հրամայել է իր հետևորդներին հարձակվել թշնամիների վրա, ովքեր փախել էին Հունայնի ճակատամարտից և ապաստան փնտրել Տաիֆի ամրոցում<sup id="cite_ref-William_Muir_p._142_47-0" class="reference"><a href="#cite_note-William_Muir_p._142-47"><span class="cite-bracket">[</span>47<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Աֆրիկա"><span id=".D4.B1.D6.86.D6.80.D5.AB.D5.AF.D5.A1"></span>Աֆրիկա</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1&veaction=edit&section=14" title="Խմբագրել բաժինը. Աֆրիկա" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1&action=edit&section=14" title="Edit section's source code: Աֆրիկա"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Կերմա քաղաքը <a href="/wiki/%D5%86%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%AB%D5%A1" title="Նուբիա">Նուբիայում</a> (ներկայիս Սուդան) ամբողջովին շրջապատված է եղել ամրացված պարիսպներով՝ շրջապատված խրամատով։ Հնագիտությունը հայտնաբերել է բրոնզեդարյան տարբեր բաստիոններ և հիմքեր՝ կառուցված քարից՝ թրծած կամ չթրծված աղյուսով<sup id="cite_ref-48" class="reference"><a href="#cite_note-48"><span class="cite-bracket">[</span>48<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ </p> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:H._Ling_Roth_-_Benin_City_1897.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/86/H._Ling_Roth_-_Benin_City_1897.png/379px-H._Ling_Roth_-_Benin_City_1897.png" decoding="async" width="379" height="218" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/86/H._Ling_Roth_-_Benin_City_1897.png/569px-H._Ling_Roth_-_Benin_City_1897.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/86/H._Ling_Roth_-_Benin_City_1897.png/758px-H._Ling_Roth_-_Benin_City_1897.png 2x" data-file-width="3363" data-file-height="1935" /></a><figcaption><a href="/wiki/%D4%B2%D5%A5%D5%B6%D5%AB%D5%B6_%D5%8D%D5%AB%D5%A9%D5%AB" title="Բենին Սիթի">Բենին</a> քաղաքի գծանկարը, որը արել է բրիտանացի սպան 1897 թվականին</figcaption></figure> <p>1974 թվականին <a href="/wiki/%D4%B3%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D5%BD%D5%AB_%D5%BC%D5%A5%D5%AF%D5%B8%D6%80%D5%A4%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%A3%D5%AB%D6%80%D6%84" title="Գինեսի ռեկորդների գիրք">Գինեսի ռեկորդների գրքում</a> <a href="/wiki/%D4%B2%D5%A5%D5%B6%D5%AB%D5%B6_%D5%8D%D5%AB%D5%A9%D5%AB" title="Բենին Սիթի">Բենինի</a> պատերը ճանաչվել են որպես աշխարհի երկրորդ ամենաընդարձակ մարդաշեն կառույցը, ինչպես նաև աշխարհի ամենածավալուն հողային աշխատանքներով ռազմական ամրությունները<sup id="cite_ref-49" class="reference"><a href="#cite_note-49"><span class="cite-bracket">[</span>49<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-50" class="reference"><a href="#cite_note-50"><span class="cite-bracket">[</span>50<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ Պատերը հավանաբար կառուցվել են մ.թ. տասներեքերորդ և տասնհինգերորդ դարի կեսերին<sup id="cite_ref-Ogundiran_51-0" class="reference"><a href="#cite_note-Ogundiran-51"><span class="cite-bracket">[</span>51<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> կամ մ.թ. առաջին հազարամյակի ընթացքում<sup id="cite_ref-Ogundiran_51-1" class="reference"><a href="#cite_note-Ogundiran-51"><span class="cite-bracket">[</span>51<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-MacEachern_52-0" class="reference"><a href="#cite_note-MacEachern-52"><span class="cite-bracket">[</span>52<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ </p><p>Ամուր միջնաբերդներ են կառուցվել նաև Աֆրիկայի այլ շրջաններում։ Օրինակ, Յորուբալենդն ունեցել է մի քանի տեղամասեր, որոնք ամբողջովին շրջապատված են եղել հողահանդակներով և պարիսպներով։ Սա բարելավել է պաշտպանական ներուժը, ինչպիսիք են բլուրներն ու լեռնաշղթաները։ Յորուբալենդը հիմնականում պաշտպանված է եղել խրամատներով և պարիսպների կրկնակի պատով, իսկ Կոնգոյի անտառներում հիմնական աշխատանքների հետ մեկտեղ թաքնված խրամատներ և ուղիներ են եղել, որոնք հաճախ սրված ցցերի շարքերով են պատվել։ Հակառակորդի ներթափանցումը թուլացնելու համար ստեղծվել է ներքին պաշտպանություն պաշտպանական պատերի լաբիրինթոսով, ինչը թույլ է տալիս հակառակորդ ուժերին թակարդել և նրանց վար խաչաձև կրակ բացել<sup id="cite_ref-Robert_July_p._11-39_53-0" class="reference"><a href="#cite_note-Robert_July_p._11-39-53"><span class="cite-bracket">[</span>53<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ </p><p>Աշանտի կայսրության ժամանակ ռազմական մարտավարությունն է եղել հիմնական կետերում գերաններով հզոր ցանկապատնեշների ստեղծելը։ Սա կիրառվել է <a href="/wiki/%D4%B2%D6%80%D5%AB%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Բրիտանական կայսրություն">բրիտանացիների</a> դեմ հետագա պատերազմներում՝ արգելափակելով բրիտանական առաջխաղացումը։ Այս ամրացումներից մի քանիսը հարյուր յարդից ավելի երկարություն են ունեցել` ծանր, զուգահեռ դասավորված ծառերի բներով։ Նրանք անանցանելի են եղել հրետանային կրակի միջոցով ոչնչացման համար։ Այս ցանկապատնեշների հետևում աշանտիի բազմաթիվ զինվորներ են մոբիլիզացվել՝ թշնամու շարժմանը հետևելու համար։ Չնայած ազդեցիկ կոնստրուկցիա լինելուն, այս հենակետերից շատերը ձախողվել են, քանի որ Աշանտիի հրացանները, վառոդն ու փամփուշտները վատն են եղել և պաշտպանության համար անբավարար։ Ժամանակ առ ժամանակ բրիտանական զորքերը հաղթահարել կամ շրջանցել են ցցապատ ցանկապատնեշները՝ հնաոճ մեթոդներով սվինամարտի բռնվելով, իրար ծածկող կրակամարտով պաշտպանվելլով<sup id="cite_ref-54" class="reference"><a href="#cite_note-54"><span class="cite-bracket">[</span>54<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ </p><p>Աֆրիկյան արևադարձային թագավորություններում կարևոր նշանակություն են ունեցել պաշտպանական կառույցները։ Կոնգոյի թագավորությունում դիրքային ամրությունները շրջապատված են եղել խրամատներով և փոքր հողաթմբերով։ Նման հատուկ ամրաշինական դիրքերը, երբեմն շատ ավելի լավ են դիմացել եվրոպական թնդանոթներին, քան բարձր, ավելի ազդեցիկ կառույցները<sup id="cite_ref-Thornton,_op._cit_55-0" class="reference"><a href="#cite_note-Thornton,_op._cit-55"><span class="cite-bracket">[</span>55<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Mury_obronne_Szprotawa.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fb/Mury_obronne_Szprotawa.jpg/220px-Mury_obronne_Szprotawa.jpg" decoding="async" width="220" height="149" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fb/Mury_obronne_Szprotawa.jpg/330px-Mury_obronne_Szprotawa.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fb/Mury_obronne_Szprotawa.jpg/440px-Mury_obronne_Szprotawa.jpg 2x" data-file-width="3264" data-file-height="2217" /></a><figcaption>Միջնադարյան պաշտպանական պատեր և աշտարակներ <a href="/wiki/%D4%BC%D5%A5%D5%B0%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Լեհաստան">Լեհաստանի</a> Շպրոտավայում՝ պատրաստված դաշտաքարից և ճահճախճից</figcaption></figure> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Միջնադարյան_Եվրոպա"><span id=".D5.84.D5.AB.D5.BB.D5.B6.D5.A1.D5.A4.D5.A1.D6.80.D5.B5.D5.A1.D5.B6_.D4.B5.D5.BE.D6.80.D5.B8.D5.BA.D5.A1"></span>Միջնադարյան Եվրոպա</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1&veaction=edit&section=15" title="Խմբագրել բաժինը. Միջնադարյան Եվրոպա" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1&action=edit&section=15" title="Edit section's source code: Միջնադարյան Եվրոպա"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Հռոմեական ֆորտերը և <a href="/wiki/%D5%80%D5%B6%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84" title="Հնաքաղաք">բլուրների վրա կառուցված ֆորտերը</a> <a href="/wiki/%D4%B5%D5%BE%D6%80%D5%B8%D5%BA%D5%A1" title="Եվրոպա">Եվրոպայում</a> կառուցված <a href="/wiki/%D4%B4%D5%B2%D5%B5%D5%A1%D5%AF" title="Դղյակ"><b>դղյակների</b></a> անմիջական նախորդներն են համարվում, որոնք առաջացել են 9-րդ դարում <a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D6%80%D5%B8%D5%AC%D5%AB%D5%B6%D5%A3%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Կարոլինգյան կայսրություն">Կարոլինգյան կայսրությունում</a>։ <a href="/wiki/%D5%8E%D5%A1%D5%B2_%D5%B4%D5%AB%D5%BB%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80" title="Վաղ միջնադար">Վաղ միջնադարում</a> առաջացած որոշ քաղաքներ ստեղծվել են կառուցված դղյակների շուրջ։ Այս քաղաքները հազվադեպ են պաշտպանված եղել պարզ քարե պարիսպներով, այլ ավելի հաճախ՝ պարիսպների և փոսերի համակցությամբ։ 12-րդ դարից ամբողջ Եվրոպայում հիմնվել են հարյուրավոր բնակավայրեր, որոնք շատ հաճախ ձեռք են բերել ֆորտիֆիկացման նշանակություն։ </p><p>Արևելյան գաղութացման ժամանակաշրջանում քաղաքային կենտրոնների հիմնադրումը տարածքային ընդլայնման կարևոր միջոց է եղել, և շատ քաղաքներ, հատկապես <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D6%87%D5%A5%D5%AC%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D4%B5%D5%BE%D6%80%D5%B8%D5%BA%D5%A1" title="Արևելյան Եվրոպա">Արևելյան Եվրոպայում</a>, հիմնվել են հենց այդ նպատակով։ Այս քաղաքները հեշտ է ճանաչել իրենց կանոնավոր դասավորության և շուկայական մեծ տարածքների շնորհիվ։ Այս բնակավայրերի ամրությունները շարունակաբար բարելավվել են՝ արտացոլելով ռազմական զարգացման ներկա մակարդակը։ </p><p><a href="/wiki/%D5%8E%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A4" title="Վերածնունդ">Վերածննդի դարաշրջանում</a> <a href="/wiki/%D5%8E%D5%A5%D5%B6%D5%A5%D5%BF%D5%AB%D5%AF%D5%AB_%D5%B0%D5%A1%D5%B6%D6%80%D5%A1%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Վենետիկի հանրապետություն">Վենետիկյան Հանրապետությունը</a> մեծ պարիսպներ է բարձրացրել քաղաքների շուրջը, իսկ լավագույն օրինակները, ի թիվս այլոց, <a href="/wiki/%D5%86%D5%AB%D5%AF%D5%B8%D5%BD%D5%AB%D5%A1" title="Նիկոսիա">Նիկոսիայում</a> (Կիպրոս), Ռոկա դի Մաներբա դել Գարդայում (Լոմբարդիա) և <a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%AC%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D5%BE%D5%A1" title="Պալմանովա">Պալմանովայում</a> (Իտալիա) կամ <a href="/wiki/%D4%B4%D5%B8%D6%82%D5%A2%D6%80%D5%B8%D5%BE%D5%B6%D5%AB%D5%AF" title="Դուբրովնիկ">Դուբրովնիկում</a> (Խորվաթիա) են, որոնք ապարդյուն են եղել հարձակումների դեմ, բայց դեռ մնում են մինչ օրս։ </p><p>Ի տարբերություն վենետիկցիների, <a href="/wiki/%D5%95%D5%BD%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%B3%D5%A1%D6%80%D5%BF%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Օսմանյան ճարտարապետություն">օսմանները</a> նախկինում կառուցել են ավելի փոքր ամրություններ, բայց ավելի մեծ քանակությամբ, և միայն հազվադեպ են ամրակառուցապատել ամբողջ բնակավայրերը, ինչպիսիք են Պոչիտելյը, Վրատնիկը և <a href="/wiki/%D5%85%D5%A1%D5%B5%D6%81%D5%A5" title="Յայցե">Յայցեն</a> <a href="/wiki/%D5%95%D5%BD%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%B7%D6%80%D5%BB%D5%A1%D5%B6%D5%A8_%D4%B2%D5%B8%D5%BD%D5%B6%D5%AB%D5%A1_%D6%87_%D5%80%D5%A5%D6%80%D6%81%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D5%BE%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%B4%D5%A5%D5%BB" title="Օսմանյան շրջանը Բոսնիա և Հերցեգովինայի պատմության մեջ">Բոսնիայում</a>։ </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Հրազենի_ստեղծումից_հետո"><span id=".D5.80.D6.80.D5.A1.D5.A6.D5.A5.D5.B6.D5.AB_.D5.BD.D5.BF.D5.A5.D5.B2.D5.AE.D5.B8.D6.82.D5.B4.D5.AB.D6.81_.D5.B0.D5.A5.D5.BF.D5.B8"></span>Հրազենի ստեղծումից հետո</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1&veaction=edit&section=16" title="Խմբագրել բաժինը. Հրազենի ստեղծումից հետո" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1&action=edit&section=16" title="Edit section's source code: Հրազենի ստեղծումից հետո"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Միջնադարյան ոճի ամրաշինությունները հիմնականում հնացել են 14-րդ դարի <a href="/wiki/%D5%83%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%BF" title="Ճակատամարտ">մարտի դաշտում</a> <a href="/wiki/%D4%B9%D5%B6%D5%A4%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D5%A9" title="Թնդանոթ">թնդանոթների</a> հայտնվելով։ <a href="/wiki/%D5%8D%D6%87_%D5%BE%D5%A1%D5%BC%D5%B8%D5%A4" title="Սև վառոդ">Սև վառոդի</a> դարաշրջանում ամրացումները դարձել են շատ ավելի ցածր և ավելի շատ կառուցվել են խրամատներ և <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%AD%D5%B8%D6%80%D5%A1%D6%81%D5%B4%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B7%D5%AD%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D6%84%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Հատակախորացման աշխատանքներ">հողային</a> պարիսպներ, որոնք կարող էին կլանել և ցրել թնդանոթի կրակի ուժը։ Իսկ պատերը, որոնք ուղիղ թնդանոթային համազարկից կարող էին մեծապես տուժել, պաշտպանվել են հողային թմբերի միջև փոսերի մեջ թաքցնելով։ </p><p>Ընդ որում, հատուկ ուշադրություն է դարձվել ամրության <a href="/wiki/%D4%B5%D6%80%D5%AF%D6%80%D5%A1%D5%B9%D5%A1%D6%83%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Երկրաչափություն">երկրաչափության</a> վրա, որպեսզի պաշտպության համար տեղակայված թնդանոթները հակառակորդի կրակի դաշտը կարողանային փոխկապակցված ծածկել` պաշտպանելով հատկապես ստորին և, հետևաբար, ավելի խոցելի պատերը բոլոր հնարավոր կողմերից։ </p><p>Այս նոր ոճի ամրացման էվոլյուցիան կարելի է տեսնել անցումային ամրոցներում, ինչպիսին է <a href="/wiki/%D5%8D%D5%A1%D6%80%D6%81%D5%A1%D5%B6%D5%A1" title="Սարցանա">Սարցանելոն</a><sup id="cite_ref-56" class="reference"><a href="#cite_note-56"><span class="cite-bracket">[</span>56<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> հյուսիս-արևմտյան Իտալիայում, որը կառուցվել է 1492-1502 թվականներին։ Սարզանելոն բաղկացած է միջնադարյան ժամանակաշրջանին բնորոշ աշտարակներով երկու <a href="/wiki/%D4%B1%D5%BF%D5%A1%D5%B4%D5%B6%D5%A1%D5%B7%D5%A1%D6%80" title="Ատամնաշար">ատամնանման պարիսպներից</a>, բայց նաև ունի ռավելինային (<i>ravelin</i>) անկյունային հարթակ, որը պաշտպանում է <a href="/wiki/%D4%BF%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%BF%D5%AB%D5%B6%D5%A1" title="Կուրտինա">կուրտինայի</a> պատերից մեկը, որը պաշտպանված է բերդի հիմնական մասի աշտարակների կողմից կողային կրակից<sup id="cite_ref-:0_57-0" class="reference"><a href="#cite_note-:0-57"><span class="cite-bracket">[</span>57<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ </p><p>Մեկ այլ օրինակ է <a href="/wiki/%D5%80%D5%BC%D5%B8%D5%A4%D5%B8%D5%BD_(%D6%84%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84)" title="Հռոդոս (քաղաք)">Հռոդոսի</a> ամրությունները, որոնք <i>սառեցվել</i> են 1522 թվականին, այնպես որ Հռոդոսը միակ եվրոպական պարսպապատ քաղաքն է, որն առ այսօր վկայում է դասական միջնադարյան ամրություններից ժամանակակիցներ անցումը<sup id="cite_ref-restoration_58-0" class="reference"><a href="#cite_note-restoration-58"><span class="cite-bracket">[</span>58<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ </p><p>Ամրացումները նաև խորությամբ են տարածվել` պաշտպանական թնդանոթների համար պաշտպանված <a href="/wiki/%D5%80%D6%80%D5%A5%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%BF%D5%AF%D5%B8%D6%81" title="Հրետանային մարտկոց">մարտկոցներով</a>, որոնք թույլ են տվել տեղադրել հարձակողական թնդանոթներ՝ դրանք հեռավորության վրա պահելու և անմիջականորեն խոցելի պատերին հարվածները թույլ չտալու համար։ </p><p>Արդյունքում առաջացել են <a href="/wiki/%D4%B2%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%AB%D5%B8%D5%B6%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%A1%D5%B4%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D6%80%D5%A3" title="Բաստիոնային ամրությունների համակարգ">աստղաձև բաստիոնային ամրություններ</a>՝ եղջյուրաշեն և <a href="/wiki/%D4%B2%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%AB%D5%B8%D5%B6" title="Բաստիոն">բաստիոնային</a> յարուսներով, որոնց հիանալի օրինակ է Ֆորտ Բուրտանժը<sup id="cite_ref-59" class="reference"><a href="#cite_note-59"><span class="cite-bracket">[</span>59<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ Այս դարաշրջանի ընդարձակ ամրություններ կան նաև <a href="/wiki/%D5%80%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%AB%D5%BD%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D4%B5%D5%BE%D6%80%D5%B8%D5%BA%D5%A1" title="Հյուսիսային Եվրոպա">սկանդինավյան</a> նահանգներում և <a href="/wiki/%D5%84%D5%A5%D5%AE_%D4%B2%D6%80%D5%AB%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB%D5%A1_(%D5%AF%D5%B2%D5%A6%D5%AB)" title="Մեծ Բրիտանիա (կղզի)">Բրիտանիայում</a>, որոնցից լավ օրինակներ են Բերվիկ-յոփոն-Թվիդի ամրությունները<sup id="cite_ref-60" class="reference"><a href="#cite_note-60"><span class="cite-bracket">[</span>60<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> և <a href="/wiki/%D5%8D%D5%BE%D5%A5%D5%A1%D5%A2%D5%B8%D6%80%D5%A3" title="Սվեաբորգ">Սուոմենլինա</a> նավահանգստային <a href="/wiki/%D4%BF%D5%B2%D5%A6%D5%A5%D5%AD%D5%B8%D6%82%D5%B4%D5%A2" title="Կղզեխումբ">արշիպելագը</a> <a href="/wiki/%D5%80%D5%A5%D5%AC%D5%BD%D5%AB%D5%B6%D5%AF%D5%AB" title="Հելսինկի">Հելսինկիում</a><sup id="cite_ref-:1_61-0" class="reference"><a href="#cite_note-:1-61"><span class="cite-bracket">[</span>61<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ </p> <table class="graytable" style="text-align:center"> <caption> </caption> <tbody><tr> <td width="33%"><figure class="mw-halign-center" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:John_Smith_1624_map_of_Bermuda_with_Forts_01.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/85/John_Smith_1624_map_of_Bermuda_with_Forts_01.jpg/300px-John_Smith_1624_map_of_Bermuda_with_Forts_01.jpg" decoding="async" width="300" height="235" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/85/John_Smith_1624_map_of_Bermuda_with_Forts_01.jpg/450px-John_Smith_1624_map_of_Bermuda_with_Forts_01.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/85/John_Smith_1624_map_of_Bermuda_with_Forts_01.jpg/600px-John_Smith_1624_map_of_Bermuda_with_Forts_01.jpg 2x" data-file-width="1370" data-file-height="1073" /></a><figcaption></figcaption></figure> </td> <td width="33%"><figure class="mw-halign-center" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Konrad_von_Gr%C3%BCnenberg_-_Beschreibung_der_Reise_von_Konstanz_nach_Jerusalem_-_Blatt_20v-21r.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3f/Konrad_von_Gr%C3%BCnenberg_-_Beschreibung_der_Reise_von_Konstanz_nach_Jerusalem_-_Blatt_20v-21r.jpg/300px-Konrad_von_Gr%C3%BCnenberg_-_Beschreibung_der_Reise_von_Konstanz_nach_Jerusalem_-_Blatt_20v-21r.jpg" decoding="async" width="300" height="219" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3f/Konrad_von_Gr%C3%BCnenberg_-_Beschreibung_der_Reise_von_Konstanz_nach_Jerusalem_-_Blatt_20v-21r.jpg/450px-Konrad_von_Gr%C3%BCnenberg_-_Beschreibung_der_Reise_von_Konstanz_nach_Jerusalem_-_Blatt_20v-21r.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3f/Konrad_von_Gr%C3%BCnenberg_-_Beschreibung_der_Reise_von_Konstanz_nach_Jerusalem_-_Blatt_20v-21r.jpg/600px-Konrad_von_Gr%C3%BCnenberg_-_Beschreibung_der_Reise_von_Konstanz_nach_Jerusalem_-_Blatt_20v-21r.jpg 2x" data-file-width="2698" data-file-height="1972" /></a><figcaption></figcaption></figure> </td> <td width="33%"><figure class="mw-halign-center" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Accesso_alla_Fortezza.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c1/Accesso_alla_Fortezza.jpg/300px-Accesso_alla_Fortezza.jpg" decoding="async" width="300" height="215" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c1/Accesso_alla_Fortezza.jpg/450px-Accesso_alla_Fortezza.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c1/Accesso_alla_Fortezza.jpg/600px-Accesso_alla_Fortezza.jpg 2x" data-file-width="6016" data-file-height="4314" /></a><figcaption></figcaption></figure> </td></tr> <tr> <td align="center"><a href="/wiki/%D5%8B%D5%B8%D5%B6_%D5%8D%D5%B4%D5%AB%D5%A9_(%D5%AE%D5%B8%D5%BE%D5%A1%D5%A3%D5%B6%D5%A1%D6%81)" title="Ջոն Սմիթ (ծովագնաց)">Ջոն Սմիթի</a> 1624 թվականի քարտեզ<br />Դղյակ-նավահանգիստ (Castle Harbour) կղզիների և Սուրբ Ջորջ նավահանգստի ֆորտիֆիկացիաներ <a href="/wiki/%D4%B2%D5%A5%D6%80%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%A4%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%B2%D5%A6%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Բերմուդյան կղզիներ">Բերմուդներում</a><sup id="cite_ref-63" class="reference"><a href="#cite_note-63"><span class="cite-bracket">[</span>Ն 1<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </td> <td align="center"><a href="/wiki/%D5%80%D5%BC%D5%B8%D5%A4%D5%B8%D5%BD_(%D6%84%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84)" title="Հռոդոս (քաղաք)">Հռոդոս</a> քաղաք, մոտ 1490 թվական<sup id="cite_ref-64" class="reference"><a href="#cite_note-64"><span class="cite-bracket">[</span>63<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </td> <td align="center"><a href="/wiki/%D5%8D%D5%A1%D6%80%D6%81%D5%A1%D5%B6%D5%A1" title="Սարցանա">Սարզանելո</a> բլրի վրա կառուցված ամրոց (<a href="/wiki/%D4%BB%D5%BF%D5%A1%D5%AC%D5%AB%D5%A1" title="Իտալիա">Իտալիա</a>)<br />առաջին անգամ հիշատակվել է 963 թվականին<sup id="cite_ref-:0_57-1" class="reference"><a href="#cite_note-:0-57"><span class="cite-bracket">[</span>57<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </td></tr></tbody></table> <table class="graytable" style="text-align:center"> <caption> </caption> <tbody><tr> <td width="35%"><figure class="mw-halign-center" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Festung_Rothenberg_mit_Schnaittach_03092016.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/31/Festung_Rothenberg_mit_Schnaittach_03092016.jpg/330px-Festung_Rothenberg_mit_Schnaittach_03092016.jpg" decoding="async" width="330" height="220" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/31/Festung_Rothenberg_mit_Schnaittach_03092016.jpg/495px-Festung_Rothenberg_mit_Schnaittach_03092016.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/31/Festung_Rothenberg_mit_Schnaittach_03092016.jpg/660px-Festung_Rothenberg_mit_Schnaittach_03092016.jpg 2x" data-file-width="6016" data-file-height="4016" /></a><figcaption></figcaption></figure> </td> <td width="35%"><figure class="mw-halign-center" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Suomenlinna.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/da/Suomenlinna.jpg/300px-Suomenlinna.jpg" decoding="async" width="300" height="225" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/da/Suomenlinna.jpg/450px-Suomenlinna.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/da/Suomenlinna.jpg/600px-Suomenlinna.jpg 2x" data-file-width="1810" data-file-height="1360" /></a><figcaption></figcaption></figure> </td> <td width="35%"><figure class="mw-halign-center" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Table_of_Fortification,_Cyclopaedia,_Volume_1.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/39/Table_of_Fortification%2C_Cyclopaedia%2C_Volume_1.jpg/234px-Table_of_Fortification%2C_Cyclopaedia%2C_Volume_1.jpg" decoding="async" width="234" height="319" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/39/Table_of_Fortification%2C_Cyclopaedia%2C_Volume_1.jpg/351px-Table_of_Fortification%2C_Cyclopaedia%2C_Volume_1.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/39/Table_of_Fortification%2C_Cyclopaedia%2C_Volume_1.jpg/468px-Table_of_Fortification%2C_Cyclopaedia%2C_Volume_1.jpg 2x" data-file-width="2065" data-file-height="2811" /></a><figcaption></figcaption></figure> </td></tr> <tr> <td align="center">Ռոտենբերգ ամրոց <a href="/wiki/%D4%B2%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%AB%D5%B8%D5%B6" title="Բաստիոն">բաստիոններով</a><br />1741 թվականին կառուցված աստղաձև անկանոն վեցանկյուն<sup id="cite_ref-65" class="reference"><a href="#cite_note-65"><span class="cite-bracket">[</span>64<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-66" class="reference"><a href="#cite_note-66"><span class="cite-bracket">[</span>65<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><br />ստորոտում <a href="/wiki/%D5%87%D5%B6%D5%A1%D5%B5%D5%A9%D5%A1%D5%AD" title="Շնայթախ">Շնայթախ</a> քաղաքը (<a href="/wiki/%D4%B2%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D6%80%D5%AB%D5%A1" title="Բավարիա">Բավարիա</a>) </td> <td align="center"><a href="/wiki/%D5%8D%D5%BE%D5%A5%D5%A1%D5%A2%D5%B8%D6%80%D5%A3" title="Սվեաբորգ">Սուոմենլիննա</a>, 18-րդ դարի առափնյա ամրոց <a href="/wiki/%D5%80%D5%A5%D5%AC%D5%BD%D5%AB%D5%B6%D5%AF%D5%AB" title="Հելսինկի">Հելսինկիում</a> (<a href="/wiki/%D5%96%D5%AB%D5%B6%D5%AC%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D5%AB%D5%A1" title="Ֆինլանդիա">Ֆինլանդիա</a>)<sup id="cite_ref-:1_61-1" class="reference"><a href="#cite_note-:1-61"><span class="cite-bracket">[</span>61<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </td> <td align="center"><a href="/wiki/%D4%B2%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%AB%D5%B8%D5%B6%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%A1%D5%B4%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D6%80%D5%A3" title="Բաստիոնային ամրությունների համակարգ">Բաստիոնային</a> ֆորտի 1728 թվականի հատակագիծ` կառուցման միջոցներով և մանրամասներով<sup id="cite_ref-67" class="reference"><a href="#cite_note-67"><span class="cite-bracket">[</span>Ն 2<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </td></tr></tbody></table> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="19-րդ_դար"><span id="19-.D6.80.D5.A4_.D5.A4.D5.A1.D6.80"></span>19-րդ դար</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1&veaction=edit&section=17" title="Խմբագրել բաժինը. 19-րդ դար" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1&action=edit&section=17" title="Edit section's source code: 19-րդ դար"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>19-րդ դարում <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%AF" title="Արկ">պայթուցիկ արկերի</a> հայտնվելը բերեց ամրացման էվոլյուցիայի ևս մեկ փուլ։ <a href="/wiki/%D4%B2%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%AB%D5%B8%D5%B6%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%A1%D5%B4%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D6%80%D5%A3" title="Բաստիոնային ամրությունների համակարգ">Աստղային ամրոցները</a> ուժեղ պայթուցիկ նյութերին դժվարացել են դիմադրել, և բաստիոնների, կողային մարտկոցների և պաշտպանական թնդանոթի համար խնամքով կառուցված կրակային գծերի բարդ դասավորությունները հնարավոր է դարձել արագ շարքից հանել պայթուցիկ արկերով։ </p> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Malta_Delimara_one.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6a/Malta_Delimara_one.jpg/220px-Malta_Delimara_one.jpg" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6a/Malta_Delimara_one.jpg/330px-Malta_Delimara_one.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6a/Malta_Delimara_one.jpg/440px-Malta_Delimara_one.jpg 2x" data-file-width="1600" data-file-height="1200" /></a><figcaption>Դելիմարայի ֆորտի խրամատը և զառիթափ դարալանջի եզրը<br />կառուցվել է 1878 թվականին<sup id="cite_ref-68" class="reference"><a href="#cite_note-68"><span class="cite-bracket">[</span>Ն 3<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></figcaption></figure> <p>Դեռ ավելին, այս տիպի ամրոցները շրջապատող մեծ բաց խրամատները պաշտպանական սխեմայի անբաժանելի մասն են կազմել, ինչպես նաև ծածուկ ճանապարհը <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%AD%D5%B8%D6%80%D5%A1%D6%81%D5%B4%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B7%D5%AD%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D6%84%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Հատակախորացման աշխատանքներ">զառիվայր լանջի</a> դիմացի եզրին։ Խրամատը չափազանց խոցելի է դարձել պայթուցիկ արկերով ռմբակոծության համար։ </p><p>Ի պատասխան՝ ռազմական ինժեներները զարգացրել են ամրացման բազմանկյուն ամրոցաշինական ոճը։ Խրամատը դարձել է խորը և ուղղահայաց, կտրվել ուղղակիորեն ժայռի կամ հողի մեջ, շարվել ուղիղ գծերով՝ ստեղծելով կենտրոնական ամրացված տարածքը, որից էլ առաջացել է ամրության այս ոճի <i>բազմանկյուն</i> (պոլիգոնալ ֆորտ) անունը։ </p><p>Այս տիպի խրամատը բավական լայն է, որպեսզի անանցանելի պատնեշ լիներ հարձակվող զորքերի համար, բայց և բավական նեղ՝ թշնամու հրետակոծության համար դժվար թիրախ դառնալով. խրամատը կրակել էր խրամատում տեղադրված պաշտպանական <i>բլոկային տներից</i> (<a href="/wiki/%D4%B3%D5%A5%D6%80%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6" title="Գերմաներեն">գերմ.</a>՝ <span lang="de">Blockhaus</span> «գերանաշեն տուն»), ինչպես նաև բուն խրամատի արտաքին մասում փորված կրակային դիրքերից։ </p><p>Ֆորտի ուրվագիծն իսկապես շատ ցածրացվել է. այն դրսից շրջապատվել է խրամատով, որը ծածկվել է կապոնիերներով (Caponier), թեթև թեքված բաց տարածքով, որպեսզի վերացնի թշնամու ուժերի հնարավոր թաքնվելը, միաժամանակ բուն ֆորտը նվազագույնս թիրախ դարձնելով թշնամու կրակի համար։ Ֆորտի մուտքը խորության մեջ գտնվող դարպասից էր, որը խրամատի ներսում էր, որտեղ կարելի էր հասնել ոլորուն թեքահարթակով, որով հնարավոր էր մուտք գործել դեպի դարպաս գնացող շարժական կամրջի միջոցով, ինչը հնարավոր էր հետությամբ ետ քաշել դեպի դարպաս։ </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:14-46-35-f-mutzig.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/42/14-46-35-f-mutzig.jpg/220px-14-46-35-f-mutzig.jpg" decoding="async" width="220" height="146" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/42/14-46-35-f-mutzig.jpg/330px-14-46-35-f-mutzig.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/42/14-46-35-f-mutzig.jpg/440px-14-46-35-f-mutzig.jpg 2x" data-file-width="4288" data-file-height="2847" /></a><figcaption>Ֆորտ դե Մուտցիգի թունել, գերմանական ամրություն<br />կառուցվել են 1893 թվականին<sup id="cite_ref-69" class="reference"><a href="#cite_note-69"><span class="cite-bracket">[</span>Ն 4<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></figcaption></figure> <p>Բերդի մեծ մասը տեղափոխվել է գետնի տակ։ Խորը անցումներն ու թունելային ցանցերը կապել են խրամատի բլոկային տներն ու կրակակետերը համապատասխան ֆորտի հետ՝ գետնի խորքում զինամթերքի և մեքենայական սենյակներով։ Հրացանները, սակայն, հաճախ տեղադրվել են բաց տեղերում և պաշտպանվել են միայն <a href="/w/index.php?title=%D5%8A%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%BA%D5%A5%D5%BF&action=edit&redlink=1" class="new" title="Պարապետ (դեռ գրված չէ)">պարապետով</a> (<a href="/wiki/%D5%96%D6%80%D5%A1%D5%B6%D5%BD%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6" title="Ֆրանսերեն">ֆր.</a>՝ <span lang="fr">parapet</span>, <a href="/wiki/%D4%BB%D5%BF%D5%A1%D5%AC%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6" title="Իտալերեն">իտալ.</a>՝ <span lang="it">parapetto</span>, <span lang="it" style="font-style: italic">parare</span> — պաշտպանել и <span lang="it" style="font-style: italic">petto</span> — կուրծք). թե՛ ստվերում մնալու, և թե՛ այն պատճառով, որ փակ կազեմատներում զենքի օգտագործման փորձը ցույց է տվել, որ դրանք շարքից դուրս են եկել գլաքարերից, երբ նրանց շուրջը փլվել են իրենց իսկ կազեմատները։ </p><p>19-րդ դարում անհետացել են քաղաքները շրջապատող միջնաբերդները. բերդերը տեղափոխվել են քաղաքներից դուրս մոտ 12 կմ հեռավորության վրա թշնամուն դիմակայելու համար, որպեսզի նրանց հրետանին չկարողանա ռմբակոծել քաղաքի կենտրոնը։ Այսուհետ ամրոցների օղակը կառուցվել է այնպիսի տարածության վրա, որը թույլ կտար արդյունավետորեն պաշտպանել դրանց միջև եղած տարածքները։ </p><p>Նոր ամրոցները հրաժարվել են բաստիոնի սկզբունքից, որը նույնպես հնացել էր զենքի կատարելագործման արդյունքում։ Ֆորտի ուրվագիծը շատ պարզեցված բազմանկյուն էր՝ շրջապատված խրամատով։ Այս ֆորտերը, որոնք կառուցվել են որմնաքարից և ձևավորված քարից, նախագծվել են իրենց կայազորը ռմբակոծությունից պաշտպանելու համար։ Նոր համակարգի կազմակերպման առանձնահատկություններից մեկը երկու պաշտպանական <a href="/wiki/%D4%BF%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%BF%D5%AB%D5%B6%D5%A1" title="Կուրտինա">կուրտինաների</a> կառուցումն է եղել. ֆորտի արտաքին գիծ, որը պաշտպանվել է ներքին օղակով, և տեղանքի կամ հանգույցների կրիտիկական կետերի գիծ (օրինակ, Séré de Rivières համակարգը Ֆրանսիայում)<sup id="cite_ref-70" class="reference"><a href="#cite_note-70"><span class="cite-bracket">[</span>66<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ </p><p>Ավանդական ամրացումը, սակայն, շարունակել են կիրառել եվրոպական բանակները, որոնք պատերազմել են Աֆրիկայում ստեղծված գաղութներում՝ պարզունակ սպառազինված բնիկ բնակչության հարձակումների դեմ։ Համեմատաբար փոքր թվով պաշտպանները կարողացել են դիմակայել պարզունակ զինված տեղաբնիկներին ավանդական ամրացումներով անառիկ ֆորտերում, և միակ սահմանափակումը զինամթերքի մատակարարումն է եղել։ </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="20-րդ_և_21-րդ_դարեր"><span id="20-.D6.80.D5.A4_.D6.87_21-.D6.80.D5.A4_.D5.A4.D5.A1.D6.80.D5.A5.D6.80"></span>20-րդ և 21-րդ դարեր</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1&veaction=edit&section=18" title="Խմբագրել բաժինը. 20-րդ և 21-րդ դարեր" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1&action=edit&section=18" title="Edit section's source code: 20-րդ և 21-րդ դարեր"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Fort_Campbell_09.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/76/Fort_Campbell_09.jpg/220px-Fort_Campbell_09.jpg" decoding="async" width="220" height="119" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/76/Fort_Campbell_09.jpg/330px-Fort_Campbell_09.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/76/Fort_Campbell_09.jpg/440px-Fort_Campbell_09.jpg 2x" data-file-width="1024" data-file-height="553" /></a><figcaption>Զենքի և գնդացրային խմբի տեղամաս Ֆորտ Քեմփբելում<br /><a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D5%AC%D5%A9%D5%A1" title="Մալթա">Մալթայում</a> 1930-ականներին օդային հարձակումից զգուշանալով` ներքին շինությունները կառուցվել են ցրված՝ դժվարացնելով օդից հայտնաբերելը<sup id="cite_ref-:2_71-0" class="reference"><a href="#cite_note-:2-71"><span class="cite-bracket">[</span>67<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>: </figcaption></figure> <p>19-րդ և 20-րդ դարերի սկզբին հիմնականում կառուցվել եմ <a href="/wiki/%D5%8A%D5%B8%D5%B2%D5%BA%D5%A1%D5%BF" title="Պողպատ">պողպատե</a> և <a href="/wiki/%D4%B2%D5%A5%D5%BF%D5%B8%D5%B6" title="Բետոն">բետոնե</a> ամրություններ։ Այնուամենայնիվ, <a href="/wiki/%D4%B1%D5%BC%D5%A1%D5%BB%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B7%D5%AD%D5%A1%D6%80%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%A6%D5%B4" title="Առաջին համաշխարհային պատերազմ">Առաջին համաշխարհային պատերազմից</a> ի վեր ժամանակակից պատերազմների առաջընթացը շատ իրավիճակներում հնացած է դարձրել լայնածավալ ամրությունները։ 1930-ականներին և 1940-ականներին որոշ ամրություններ նախագծվել են՝ հաշվի առնելով հարձակման նոր սպառնալիքը` օդային պատերազմը<sup id="cite_ref-:3_72-0" class="reference"><a href="#cite_note-:3-72"><span class="cite-bracket">[</span>68<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ </p><p>Ինչպես օրինակ, Մալթայում կառուցված վերջին ամրոցը` Ֆորտ Քեմփբելը, որը կառուցվել է Մելիեխայի մոտ 1937-ի վերջից մինչև 1938 թվականը<sup id="cite_ref-:3_72-1" class="reference"><a href="#cite_note-:3-72"><span class="cite-bracket">[</span>68<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ Ամրոցի դիզայնը լիովին տարբերվում է Մալթայի նախկին ամրացումներից, քանի որ այն նախատեսված էր օդային ռմբակոծության նոր սպառնալիքին դիմակայելու համար։ Այն ուներ անկանոն հատակագիծ, իսկ պարագիծը պահպանվում էր գնդացիրների սյուներով և մի քանի հրացանի բացերով։ Ներսում գտնվող շենքերը ցրված էին, որպեսզի շենքերի կենտրոնացում չստեղծվի։ Բերդը դեռ գոյություն ունի, թեև այն հիմնականում ավերակ է<sup id="cite_ref-:2_71-1" class="reference"><a href="#cite_note-:2-71"><span class="cite-bracket">[</span>67<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ </p><p>Այնուամենայնիվ, միայն ստորգետնյա <a href="/wiki/%D4%B2%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AF%D5%A5%D6%80" title="Բունկեր">բունկերները</a> նախկինի պես կարողանում են որոշակի պաշտպանություն ապահովել ժամանակակից պատերազմներում։ Շատ պատմական ամրություններ քանդվել են ժամանակակից դարաշրջանում, սակայն զգալի մասն առ այսօր պահպանվել են որպես հայտնի զբոսաշրջային վայրեր և տեղական նշանավոր վայրեր։ </p><p>Մշտական ամրությունները ոչ արդիական են դարձել երկու պատճառով. </p> <ol><li>Հրետանու և օդուժի անընդհատ աճող հզորության, արագության և հասանելիության արդյունքում գրեթե ցանկացած թիրախ, որը կարող էր տեղակայվել, կարող էր ոչնչացվել, եթե դրա դեմ բավականաչափ ուժ կենտրոնացվեր։ Այդպիսով, որքան շատ ռեսուրսներ է ծախսում պաշտպանը ամրությունն ամրացնելու համար, այնքան ավելի մարտական ուժ ծախսելն արդարացված էր այդ ամրացումը ոչնչացնելու համար, եթե ամրության ոչնչացումը պահանջվում էր հարձակվողի ռազմավարությամբ։ <a href="/wiki/%D4%B5%D6%80%D5%AF%D6%80%D5%B8%D6%80%D5%A4_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B7%D5%AD%D5%A1%D6%80%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%A6%D5%B4" title="Երկրորդ համաշխարհային պատերազմ">Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից</a> սկսած, բունկեր-կործանիչներ են օգտագործվում ամրաշինությունների դեմ։ Մինչև 1950 թվականը <a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%B8%D6%82%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%A6%D5%A5%D5%B6%D6%84" title="Միջուկային զենք">միջուկային զենքն</a> ի վիճակի էր ոչնչացնել ամբողջ քաղաքներ և արձակել վտանգավոր <a href="/wiki/%D5%83%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Ճառագայթում">ճառագայթում</a>։ Սա հանգեցրել է քաղաքացիական միջուկային <a href="/wiki/%D5%8C%D5%B4%D5%A2%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6" title="Ռմբապաստարան">օդային հարձակման ապաստարանների</a> ստեղծմանը։</li> <li>Մշտական ամրացման երկրորդ թույլ կողմը հենց դրա մշտականությունն է։ Դրա պատճառով հաճախ ավելի հեշտ է դարձել շրջանցել ամրությունը, և Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի սկզբում շարժունակային պատերազմի աճի հետ մեկտեղ դա դարձել է հարձակվելու համար արդյունավետ ընտրություն։ Երբ պաշտպանական գիծը չափազանց ընդարձակ է՝ այն ամբողջությամբ շրջանցելու համար, հնարավոր է հսկայական հարձակողական ուժ հավաքել գծի մի մասի վրա, որը թույլ կտա ճեղքել այն, որից հետո գծի մնացած մասը հնարավոր է շրջանցել։ Այդպիսին է եղել Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից առաջ և դրա ընթացքում կառուցված բազմաթիվ պաշտպանական գծերի ճակատագիրը, ինչպիսիք են <a href="/wiki/%D4%B6%D5%AB%D5%A3%D6%86%D6%80%D5%AB%D5%A4%D5%AB_%D5%A3%D5%AB%D5%AE" title="Զիգֆրիդի գիծ">Զիգֆրիդի գիծը</a>, <a href="/wiki/%D5%8D%D5%BF%D5%A1%D5%AC%D5%AB%D5%B6%D5%AB_%D5%A3%D5%AB%D5%AE" title="Ստալինի գիծ">Ստալինի գիծը</a> և <a href="/wiki/%D4%B1%D5%BF%D5%AC%D5%A1%D5%B6%D5%BF%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%BA%D5%A1%D5%BF" title="Ատլանտյան պատ">Ատլանտյան պատը</a>։ Բայց <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D5%AA%D5%AB%D5%B6%D5%B8%D5%B5%D5%AB_%D5%A3%D5%AB%D5%AE" title="Մաժինոյի գիծ">Մաժինոյի գիծը</a>, որը նախատեսված էր ստիպելու գերմանացիներին ներխուժել այլ երկրներ (Բելգիա կամ Շվեյցարիա)՝ շրջանցելով այն, այդ առումով հաջողված էր<sup id="cite_ref-73" class="reference"><a href="#cite_note-73"><span class="cite-bracket">[</span>69<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։</li></ol> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Image-GBU-24_Missile_testmontage-gi_BLU-109_bomb.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/68/Image-GBU-24_Missile_testmontage-gi_BLU-109_bomb.jpg/220px-Image-GBU-24_Missile_testmontage-gi_BLU-109_bomb.jpg" decoding="async" width="220" height="519" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/68/Image-GBU-24_Missile_testmontage-gi_BLU-109_bomb.jpg/330px-Image-GBU-24_Missile_testmontage-gi_BLU-109_bomb.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/6/68/Image-GBU-24_Missile_testmontage-gi_BLU-109_bomb.jpg 2x" data-file-width="400" data-file-height="943" /></a><figcaption>GBU-24 2,000 ֆունտ (910 կգ)<sup id="cite_ref-74" class="reference"><a href="#cite_note-74"><span class="cite-bracket">[</span>70<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> կշռող բունկերային կործանիչ ռումբ<sup id="cite_ref-75" class="reference"><a href="#cite_note-75"><span class="cite-bracket">[</span>Ն 5<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></figcaption></figure> <p>Փոխարենը դիրքային ամրացումներն են սկսել գերակշռել պաշտպանական գործողություններում։ Ի տարբերություն <a href="/w/index.php?title=%D4%BD%D6%80%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%A6%D5%B4&action=edit&redlink=1" class="new" title="Խրամատային պատերազմ (դեռ գրված չէ)">խրամատային պատերազմի</a>, որը գերիշխել է Առաջին համաշխարհային պատերազմում, այս պաշտպանությունն ավելի ժամանակավոր բնույթ է կրում։ Սա առավելություն է, քանի որ այն ոչ մեծածավալ է, հետևաբար թշնամու ուժերի դեմ ուղղված ոչ այնքան ակնհայտ թիրախ է։ Այն ճեղքելու համար մեծաթիվ ուժ կուտակելու դեպքում, այնտեղ տեղակայված ուժերը կարող են հետ քաշվել, իսկ պաշտպանական գիծը համեմատաբար արագ հնարավոր է նորից վերականգնել։ Նախկին անթափանց համարվող պաշտպանական գծի փոխարեն, նման ֆորտիֆիկացիաներում շեշտը դրվում է խորությամբ պաշտպանության վրա, այնպես որ, երբ պաշտպանները ստիպված լինեն հետ քաշվել կամ նվաճվել, նրանցից հետ գտնվող պաշտպանական գծերը կարող են իրենց վրա վերցնել պաշտպանությունը։ </p><p>Շարժունակ հարձակումները, ինչը կիրառում են երկու կողմերն էլ, սովորաբար կենտրոնանում են պաշտպանական գծի ամենաուժեղ կետերից խուսափելու վրա, այդ պաշտպանությունները սովորաբար համեմատաբար նեղ են լինում և տարածվում են գծի երկարությամբ։ Այնուամենայնիվ, պաշտպանությունը սովորաբար նույնքան ուժեղ չի լինում ամբողջ երկայնքով։ Տարածքում պաշտպանական գծի ուժի տատանումը կախված է նրանից, թե որքան արագ հարձակվող ուժը կարող է առաջընթաց ունենալ պաշտպանվող տեղանքում (և՛ այն տեղանքը, որի վրա կառուցված էր պաշտպանական գիծը, և՛ դրա հետևում գտնվողը, որտեղ հարձակվողը կարող էր հուսալ, որ կներխուժի)։ Սա պայմանավորված է, ինչպես տարածքի ռազմավարական արժեքով, այնպես էլ նրա պաշտպանական արժեքով։ </p><p>Դա հնարավոր է, քանի որ ինչպես հարձակողական մարտավարությունն է հենվում շարժունակության վրա, այնպես էլ պաշտպանական մարտավարությունը։ Անշարժ ամրաշինական պաշտպանությունը հիմնականում բաղկացած է լինում հետևազորից և հակատանկային միջոցներից (օրինակ` <a href="/wiki/%D5%8E%D5%AB%D5%B7%D5%A1%D5%BA%D5%AB_%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D5%B4%D5%B6%D5%A5%D6%80_(%D6%86%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1)" title="Վիշապի ատամներ (ֆորտիֆիկացիա)">վիշապի ատամները</a>)։ Պաշտպանական տանկերը և տանկերի կործանիչները կենտրոնացվում են պաշտպանական գծի հետևում գտնվող շարժական բրիգադներում։ Պաշտպանական գծի մի մասի դեմ խոշոր հարձակման դեպքում, պաշտպանվողների շարժական միջոցները հնարավոր է ուղարկել՝ ամրապնդելու գծի այն հատվածը, որը ձախողման վտանգի տակ կարող է հայտնվել։ </p><p>Այսպիսով, պաշտպանական գիծը կարող է համեմատաբար նեղ լինել, քանի որ պաշտպանվող մարտական ուժի մեծ մասը կենտրոնացած է ոչ թե բուն գծում, այլ ավելի շուտ շարժական ռեզերվներում։ Այս կանոնից ուշագրավ բացառություն է նկատվել Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ընթացքում <a href="/wiki/%D4%BF%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%BD%D5%AF%D5%AB_%D5%B3%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%BF" title="Կուրսկի ճակատամարտ">Կուրսկի ճակատամարտի</a> պաշտպանական գծերում, որտեղ գերմանական ուժերը միտումնավոր հարձակվել են <a href="/wiki/%D4%BD%D5%B8%D6%80%D5%B0%D6%80%D5%A4%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%8D%D5%B8%D6%81%D5%AB%D5%A1%D5%AC%D5%AB%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%80%D5%A1%D5%B6%D6%80%D5%A1%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%84%D5%AB%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն">խորհրդային</a> պաշտպանության ամենաուժեղ հատվածի վրա՝ ձգտելով ամբողջովին ջախջախել դրանք։ </p><p>Պաշտպանվող <a href="/wiki/%D5%8C%D5%A5%D5%AC%D5%AB%D5%A5%D6%86" title="Ռելիեֆ">տեղանքը</a> առաջնային նշանակություն է ունեցել, քանի որ բաց տեղանքը, որով տանկերը կարող են արագ շարժվել, հնարավոր է դարձնում արագ առաջխաղացումներ դեպի պաշտպանների թիկունքի շրջաններ, որոնք շատ վտանգավոր կարող են լինել պաշտպանվող կողմի համար։ Այսպիսով, նման տեղանքն ամեն գնով պետք է պաշտպանվի։ </p><p>Բացի այդ, քանի որ տեսականորեն պաշտպանական գիծը պետք է բավական երկար պահել, որպեսզի շարժական ռեզերվներն այն ամրացնեին, տեղանքը, որը թույլ չէր տալիս արագ առաջխաղացում, կարող էր ավելի թույլ պահվել, քանի որ հակառակորդի առաջխաղացումը դեպի այնտեղ ավելի դանդաղ կլիներ՝ պաշտպաններին ավելի շատ ժամանակ տալով` այդ կետը գծում ամրապնդելու համար։ Օրինակ, Հուրթգեն անտառի ճակատամարտը<sup id="cite_ref-76" class="reference"><a href="#cite_note-76"><span class="cite-bracket">[</span>71<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Գերմանիայում Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի վերջին փուլերում հիանալի օրինակ է այն բանի, թե դժվար տեղանքը ինչպես կարող է օգտագործվել պաշտպանների օգտին։ </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:NORADNorth-Portal.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/02/NORADNorth-Portal.jpg/220px-NORADNorth-Portal.jpg" decoding="async" width="220" height="173" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/02/NORADNorth-Portal.jpg/330px-NORADNorth-Portal.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/02/NORADNorth-Portal.jpg/440px-NORADNorth-Portal.jpg 2x" data-file-width="3000" data-file-height="2357" /></a><figcaption>Շեյեն լեռնային համալիր<br />ստորգետնյա <a href="/wiki/%D4%B2%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AF%D5%A5%D6%80" title="Բունկեր">բունկեր</a>, որտեղից ղեկավարվում է <i>Հյուսիսային Ամերիկայի օդատիեզերական պաշտպանության հրամանատարությունը</i><br />Շեյեն լեռը 20-րդ դարի կեսերի ֆորտիֆիկացիայի օրինակ է` կառուցված լեռան խորքում</figcaption></figure> <p>Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո ստեղծվել են <a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%B4%D5%A1%D5%B5%D6%80%D6%81%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D6%80%D5%A9%D5%AB%D5%BC" title="Միջմայրցամաքային հրթիռ">միջմայրցամաքային բալիստիկ հրթիռներ</a>, որոնք կարող է հասնել աշխարհի ցանկացած տեղ, ուստի արագությունը դարձել է ամենաուժեղ բանակների և պաշտպանության հիմնական հատկանիշը։ Մշակվել են <a href="/w/index.php?title=%D5%80%D6%80%D5%A9%D5%AB%D5%BC%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%BD%D5%AB%D5%AC%D5%B8&action=edit&redlink=1" class="new" title="Հրթիռային սիլո (դեռ գրված չէ)">հրթիռային սիլոներ</a>, ուստի հրթիռները կարող են արձակվել տվյալ երկրից և խոցել այլ երկրի քաղաքներն ու թիրախները, իսկ ինքնաթիռները (և ավիափոխադրողները) դարձել են հիմնական պաշտպանական և հարձակողական զենքեր (հանգեցնելով օդանավակայանների և օդանավերի օգտագործման ընդլայնմանը` որպես ամրություններ)։ Շարժական պաշտպանությունը հնարավոր է դարձել նաև ստորջրյա միջուկային սուզանավերի տեսքով, որոնք կարող են հրթիռներ արձակել։ </p><p>Որոշ բունկերներ 20-րդ դարի կեսերից մինչև վերջ սկսել են թաղվել լեռների և նշանավոր ժայռերի խորքում, ինչպիսիք են <a href="/wiki/%D5%8B%D5%AB%D5%A2%D6%80%D5%A1%D5%AC%D5%A9%D5%A1%D6%80" title="Ջիբրալթար">Ջիբրալթարը</a> և Շեյեն լեռնային համալիրը։ Բուն գետնի վրա <a href="/wiki/%D4%B1%D5%AF%D5%A1%D5%B6" title="Ական">ականապատ դաշտերը</a> օգտագործվում են որպես թաքնված պաշտպանություն ժամանակակից պատերազմներում, որոնք հաճախ մնում են դրանց առաջացրած պատերազմների ավարտից երկար ժամանակ անց։ </p><p>Սահմանների երկայնքով ստեղծված <a href="/wiki/%D4%B1%D5%BA%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D5%A6%D5%B4%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D6%81%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Ապառազմականացում">ապառազմականացված</a> գոտիները ֆորտիֆիկացիայի մեկ այլ տեսակ է, թեև պասիվ տեսակ է, որը ծառայում է որպես բուֆեր` պոտենցիալ թշնամական զինուժի միջև։ </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Ռազմական_օդանավակայաններ"><span id=".D5.8C.D5.A1.D5.A6.D5.B4.D5.A1.D5.AF.D5.A1.D5.B6_.D6.85.D5.A4.D5.A1.D5.B6.D5.A1.D5.BE.D5.A1.D5.AF.D5.A1.D5.B5.D5.A1.D5.B6.D5.B6.D5.A5.D6.80"></span>Ռազմական օդանավակայաններ</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1&veaction=edit&section=19" title="Խմբագրել բաժինը. Ռազմական օդանավակայաններ" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1&action=edit&section=19" title="Edit section's source code: Ռազմական օդանավակայաններ"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p><a href="/w/index.php?title=%D4%B1%D5%BE%D5%AB%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D5%A6%D5%A1&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ավիաբազա (դեռ գրված չէ)">Ռազմական օդանավակայանը</a> ֆիքսված «թիրախներով հարուստ» միջավայր է նույնիսկ թշնամու համեմատաբար փոքր ուժերի համար՝ օգտագործելով ցամաքային ուժերին <i>խփել-փախնել</i> <a href="/wiki/%D5%8C%D5%A1%D5%A6%D5%B4%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%BF%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Ռազմական մարտավարություն">մարտավարությունը</a>, հեռահար հարձակումներ (ականանետներ և հրթիռներ), օդային հարձակումներ կամ բալիստիկ հրթիռներ։ Հիմնական թիրախները՝ ինքնաթիռները, զինամթերքը, վառելիքը և կենսական կարևորագույն տեխնիկական անձնակազմը, կարող են պաշտպանվել ֆորտիֆիկացիաներով/ամրացումներով։ </p><p>Ինքնաթիռները կարող են պաշտպանվել պայթյունապաշտպան ծածկույթներով, HESCO <a href="/wiki/%D4%BC%D5%A1%D6%80%D5%A1%D6%84%D5%A9%D5%B8%D6%81" title="Լարաքթոց">գաբիոնային</a> բաստիոններով<sup id="cite_ref-77" class="reference"><a href="#cite_note-77"><span class="cite-bracket">[</span>72<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>, օդանավերի ստատիկ ապաստարաններով և ստորգետնյա անգարներով, որոնք կպաշտպանեն հարձակումների բազմաթիվ տեսակներից։ Ավելի մեծ ինքնաթիռների տեսակների բազաները սովորաբար տեղակայվում են ռազմական թատերաբեմից հեռու վայրերում։ </p><p>Զինամթերքի պահեստավորումը կատարվում է անվտանգության որոշակի կանոններով` օգտագործելով ամրացումներ (բունկերներ և <a href="/wiki/%D4%B4%D5%A1%D5%B4%D5%A2" title="Դամբ">դամբեր</a>) վթարներից և շղթայական ռեակցիաներից (սիմպաթիկ պայթյուններից) պաշտպանություն ապահովելու համար։ Ինքնաթիռների վերազինման զինամթերքը պահվում է օդանավի մոտակայքում գտնվող փոքր ամրացված պահեստներում<sup id="cite_ref-78" class="reference"><a href="#cite_note-78"><span class="cite-bracket">[</span>Ն 6<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>: </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Yarnold_shelter_-_geograph.org.uk_-_4164292.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Yarnold_shelter_-_geograph.org.uk_-_4164292.jpg/220px-Yarnold_shelter_-_geograph.org.uk_-_4164292.jpg" decoding="async" width="220" height="257" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Yarnold_shelter_-_geograph.org.uk_-_4164292.jpg/330px-Yarnold_shelter_-_geograph.org.uk_-_4164292.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Yarnold_shelter_-_geograph.org.uk_-_4164292.jpg/440px-Yarnold_shelter_-_geograph.org.uk_-_4164292.jpg 2x" data-file-width="547" data-file-height="640" /></a><figcaption>Բրիտանական <i>Յարնոլդ բունկեր</i> տեսակի ապաստարան<br />պատրաստված է բետոնե հեղեղատար խողովակի հատվածներից</figcaption></figure> <p>Օդային անձնակազմը և ցամաքային անձնակազմը թշնամու հարձակումների ժամանակ պաշտպանվում է ամրություններում, որոնք լինում են սկսած մետաղական ջրատար խողովակ հատվածներից, այսպես կոչված` «կռանալ և ծածկվել» ապաստարաններից<sup id="cite_ref-79" class="reference"><a href="#cite_note-79"><span class="cite-bracket">[</span>Ն 7<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-80" class="reference"><a href="#cite_note-80"><span class="cite-bracket">[</span>73<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> մինչև օդային հարձակման հիմնական ապաստարաններ։ Անձնակազմի բարձր խտությամբ տեղանքները, ինչպիսիք են բնակելի կացարանները և ճաշարանները, հնարավոր է ապահովել որոշակի պաշտպանությամբ՝ դրանց շուրջը դնելով հավաքովի բետոնե պատեր կամ պատնեշներ։ Պատնեշների օրինակներ են <a href="/w/index.php?title=%D5%8B%D5%A5%D6%80%D5%BD%D5%AB_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%B6%D5%A5%D5%B7&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ջերսի պատնեշ (դեռ գրված չէ)">Ջերսի պատնեշները</a>, T -աձև արգելքները կամ բեկորներից պաշտպանության միավորները (SPU): Ավելի վաղ կառուցված ամրացումները նույնպես կարող են օգտակար լինել, օրինակ՝ հին «Յուգո» բրգաձև ամրակայուն ապաստարանները (HAS), որոնք կառուցվել էին 1980-ականներին<sup id="cite_ref-Vranica_81-0" class="reference"><a href="#cite_note-Vranica-81"><span class="cite-bracket">[</span>74<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>, օգտագործվել են <a href="/wiki/%D4%B1%D5%84%D5%86_%D5%BC%D5%A1%D5%A6%D5%B4%D5%A1%D6%85%D5%A4%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B8%D6%82%D5%AA%D5%A5%D6%80" title="ԱՄՆ ռազմաօդային ուժեր">ԱՄՆ անձնակազմի</a> կողմից <a href="/wiki/%D5%86%D5%A1%D5%B0%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D5%AF_%D5%8D%D5%B8%D5%AC%D5%A5%D5%B5%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%BC%D5%A1%D5%A6%D5%B4%D5%A1%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AE%D5%B8%D5%B2%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Նահատակ Սոլեյմանի ռազմագործողություն">2020 թվականի հունվարի 8-ին</a>, երբ Իրանը 11 բալիստիկ հրթիռ է արձակել Իրաքում Այն ալ-Ասադ ավիաբազայի ուղղությամբ<sup id="cite_ref-82" class="reference"><a href="#cite_note-82"><span class="cite-bracket">[</span>75<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ </p><p>Վառելիքը պահվում է ստորգետնյա զանգվածային վառելիքի կայանքներում, որոնք լավ պաշտպանված են, այնուամենայնիվ, փականներն ու հսկիչ սարքերը խոցելի են հակառակորդի գործողությունների նկատմամբ։ Իսկ վերգետնյա տանկերը կարող են ենթարկվել հարձակման։ </p><p>Մշտական (բետոնե) պաշտպանիչ ամրացումներն ավելի անվտանգ են, ավելի ամուր, ավելի երկարակյաց են և ավելի ծախսարդյունավետ, քան ավազի պարկերով ամրացումները։ Հավաքովի դիրքերը կարող են պատրաստվել բետոնե հեղեղատար խողովակների հատվածներով, ինչպես օրինակ` Բրիտանական Yarnold Bunker-ը։ </p><p>Աշտարակային պահակակետերը ապահովում են տեսադաշտի մեծացում, բայց պաշտպանության ավելի ցածր մակարդակ։ Կարևոր կետերի ապակենտրոնացվածությունը և քողարկումը կարող են լրացնել ամրությունները՝ ընդդեմ օդակայանի հարձակման որոշ ձևերի։ </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Ոչ_մեծ_ուժերի_դիմակայում"><span id=".D5.88.D5.B9_.D5.B4.D5.A5.D5.AE_.D5.B8.D6.82.D5.AA.D5.A5.D6.80.D5.AB_.D5.A4.D5.AB.D5.B4.D5.A1.D5.AF.D5.A1.D5.B5.D5.B8.D6.82.D5.B4"></span>Ոչ մեծ ուժերի դիմակայում</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1&veaction=edit&section=20" title="Խմբագրել բաժինը. Ոչ մեծ ուժերի դիմակայում" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1&action=edit&section=20" title="Edit section's source code: Ոչ մեծ ուժերի դիմակայում"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Ինչպես գաղութատիրության ժամանակաշրջանում, համեմատաբար հնացած ամրությունները դեռ օգտագործվում են ցածր ինտենսիվության հակամարտությունների համար։ Նման ամրությունների չափերը տատանվում են փոքր պարեկային բազաներից կամ առաջնագծի ընդլայնման բազաներից մինչև հսկայական <a href="/w/index.php?title=%D4%B1%D5%BE%D5%AB%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D5%A6%D5%A1&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ավիաբազա (դեռ գրված չէ)">ավիաբազաներ</a>, ինչպիսիք են Camp Bastion / Leatherneck-ը <a href="/wiki/%D4%B1%D6%86%D5%B2%D5%A1%D5%B6%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Աֆղանստան">Աֆղանստանում</a>։ Ճիշտ այնպես, ինչպես 18-րդ և 19-րդ դարերում, եթե հակառակորդը ծանր զինատեսակներով հզոր ռազմական ուժ չունի, որն անհրաժեշտ է ամրությունները ոչնչացնելու համար, <a href="/wiki/%D4%BC%D5%A1%D6%80%D5%A1%D6%84%D5%A9%D5%B8%D6%81" title="Լարաքթոց">գաբիոնի</a> պատերը, ավազով կամ նույնիսկ պարզ ցեխով պարկերը կարող են պաշտպանություն ապահովել փոքր զենքերից և հակատանկային զենքերից, չնայած այդպիսի ամրությունները դեռ խոցելի են ականանետային և հրետանային կրակի նկատմամբ։ </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Բերդամրոցներ"><span id=".D4.B2.D5.A5.D6.80.D5.A4.D5.A1.D5.B4.D6.80.D5.B8.D6.81.D5.B6.D5.A5.D6.80"></span>Բերդամրոցներ</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1&veaction=edit&section=21" title="Խմբագրել բաժինը. Բերդամրոցներ" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1&action=edit&section=21" title="Edit section's source code: Բերդամրոցներ"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Fortaleza_Ozama_RD_11_2017_6495.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/39/Fortaleza_Ozama_RD_11_2017_6495.jpg/220px-Fortaleza_Ozama_RD_11_2017_6495.jpg" decoding="async" width="220" height="176" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/39/Fortaleza_Ozama_RD_11_2017_6495.jpg/330px-Fortaleza_Ozama_RD_11_2017_6495.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/39/Fortaleza_Ozama_RD_11_2017_6495.jpg/440px-Fortaleza_Ozama_RD_11_2017_6495.jpg 2x" data-file-width="2750" data-file-height="2200" /></a><figcaption>Օզամա ամրոցը <a href="/wiki/%D5%8D%D5%A1%D5%B6%D5%BF%D5%B8_%D4%B4%D5%B8%D5%B4%D5%AB%D5%B6%D5%A3%D5%B8" title="Սանտո Դոմինգո">Սանտո Դոմինգոյում</a> (<a href="/wiki/%D4%B4%D5%B8%D5%B4%D5%AB%D5%B6%D5%AB%D5%AF%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%80%D5%A1%D5%B6%D6%80%D5%A1%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Դոմինիկյան Հանրապետություն">Դոմինիկյան Հանրապետություն</a>)<br />ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի կողմից ճանաչվել է որպես <a href="/wiki/%D4%B1%D5%B4%D5%A5%D6%80%D5%AB%D5%AF%D5%A1" title="Ամերիկա">Ամերիկա մայրցամաքում</a> եվրոպական ծագման ամենահին ռազմական կառույցը<sup id="cite_ref-83" class="reference"><a href="#cite_note-83"><span class="cite-bracket">[</span>76<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></figcaption></figure> <p>Ամրոցները ժամանակակից ամերիկյան օգտագործման մեջ հաճախ վերաբերում են կառավարությունների կողմից մշտական ռազմական օբյեկտի համար հատկացված տարածքին. դրանք հաճախ չունեն իրական ամրություններ և կարող են որոշ մասնագիտական նպատակների ծառայել (զինվորական զորանոցներ, վարչակազմ, բժշկական հաստատություններ կամ հետախուզություն)։ </p><p>Այնուամենայնիվ, կան որոշ ժամանակակից ամրություններ, որոնք կոչվում են բերդամրոցներ / ֆորտեր։ Սրանք սովորաբար փոքր կիսահիմնական ամրություններ են։ Քաղաքային մարտերում դրանք կառուցվում են արդիականացնելով գոյություն ունեցող կառույցները, ինչպիսիք են տները կամ հասարակական շենքերը։ Դիրքային պատերազմում դրանք հաճախ գերանների, ավազի պարկի կամ <a href="/wiki/%D4%BC%D5%A1%D6%80%D5%A1%D6%84%D5%A9%D5%B8%D6%81" title="Լարաքթոց">գաբիոնի</a> տիպի կոնստրուկցիաներ են։ </p><p>Նման ամրոցները սովորաբար օգտագործվում են միայն փոքր հակամարտություններում, ինչպիսիք են հակաապստամբական հակամարտությունները կամ ոչ մեծ հակամարտությունները, ինչպիսիք են 1963-1966 թվականներին Ինդոնեզիա-Մալայզիա առճակատումը, որտեղ օգտագործվել են գերանների ամրոցներ՝ առաջապահ <a href="/wiki/%D4%B4%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D5%AF" title="Դասակ">դասակների</a> և <a href="/wiki/%D5%8E%D5%A1%D5%B7%D5%BF" title="Վաշտ">վաշտերի</a> կողմից օգտագործելու համար<sup id="cite_ref-84" class="reference"><a href="#cite_note-84"><span class="cite-bracket">[</span>77<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ Դրա պատճառն այն է, որ ստատիկ վերգետնյա ամրոցները չեն կարող գոյատևել ժամանակակից ուղղակի կամ անուղղակի կրակային զենքերին, որոնք ավելի մեծ են, քան ականանետները, ռեակտիվ հակատանկային նռնակները (RPG) և հրաձգային փոքր զենքերը<sup id="cite_ref-85" class="reference"><a href="#cite_note-85"><span class="cite-bracket">[</span>78<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Բանտեր_և_այլն"><span id=".D4.B2.D5.A1.D5.B6.D5.BF.D5.A5.D6.80_.D6.87_.D5.A1.D5.B5.D5.AC.D5.B6"></span>Բանտեր և այլն</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1&veaction=edit&section=22" title="Խմբագրել բաժինը. Բանտեր և այլն" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1&action=edit&section=22" title="Edit section's source code: Բանտեր և այլն"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Ֆորտիֆիկացիաներ, որոնք նախատեսված են հաստատության բնակիչներին ներսում պահելու, այլ ոչ թե հարձակվողներին ներս չթողնելու համար, նույնպես կարելի է գտնել <a href="/wiki/%D4%B2%D5%A1%D5%B6%D5%BF" title="Բանտ">բանտերում</a>, համակենտրոնացման ճամբարներում և նման այլ հաստատություններում։ Բանտերի և համակենտրոնացման ճամբարների մեծ մասը հիմնականում ռազմական ամրոցներ չեն (չնայած ամրոցները, ճամբարները և կայազորային քաղաքները օգտագործվել են որպես բանտեր և/կամ համակենտրոնացման, կամ <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D5%B0%D5%BE%D5%A1%D5%B6_%D5%B3%D5%A1%D5%B4%D5%A2%D5%A1%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Մահվան ճամբարներ">մահվան ճամբարներ</a>, ինչպիսիք են Թերեզիենշտադի <a href="/wiki/%D4%B3%D5%A5%D5%BF%D5%BF%D5%B8%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8_%D4%B5%D6%80%D5%AF%D6%80%D5%B8%D6%80%D5%A4_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B7%D5%AD%D5%A1%D6%80%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%A6%D5%B4%D5%AB_%D5%BF%D5%A1%D6%80%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB%D5%B6" title="Գետտոները Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի տարիներին">գետտոն</a>, <a href="/wiki/%D4%B3%D5%B8%D6%82%D5%A1%D5%B6%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%B4%D5%B8%D5%B5%D5%AB_%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%BF" title="Գուանտանամոյի բանտ">Գուանտանամոյի բանտային ճամբարը</a> և <a href="/wiki/%D4%B9%D5%A1%D5%B8%D6%82%D5%A5%D6%80" title="Թաուեր">Լոնդոնի աշտարակը</a>)։ </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Aerial_Photography_on_the_Western_Front,_1916._HU100394.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ed/Aerial_Photography_on_the_Western_Front%2C_1916._HU100394.jpg/220px-Aerial_Photography_on_the_Western_Front%2C_1916._HU100394.jpg" decoding="async" width="220" height="170" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ed/Aerial_Photography_on_the_Western_Front%2C_1916._HU100394.jpg/330px-Aerial_Photography_on_the_Western_Front%2C_1916._HU100394.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ed/Aerial_Photography_on_the_Western_Front%2C_1916._HU100394.jpg/440px-Aerial_Photography_on_the_Western_Front%2C_1916._HU100394.jpg 2x" data-file-width="800" data-file-height="619" /></a><figcaption>Բրիտանական (վերին) և գերմանական (ստորին) խրամատներ, 1916 թվական</figcaption></figure> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Դիրքային_կամ_խրամատային_պաշտպանություն"><span id=".D4.B4.D5.AB.D6.80.D6.84.D5.A1.D5.B5.D5.AB.D5.B6_.D5.AF.D5.A1.D5.B4_.D5.AD.D6.80.D5.A1.D5.B4.D5.A1.D5.BF.D5.A1.D5.B5.D5.AB.D5.B6_.D5.BA.D5.A1.D5.B7.D5.BF.D5.BA.D5.A1.D5.B6.D5.B8.D6.82.D5.A9.D5.B5.D5.B8.D6.82.D5.B6"></span>Դիրքային կամ խրամատային պաշտպանություն</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1&veaction=edit&section=23" title="Խմբագրել բաժինը. Դիրքային կամ խրամատային պաշտպանություն" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1&action=edit&section=23" title="Edit section's source code: Դիրքային կամ խրամատային պաշտպանություն"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Խրամատային պատերազմը ցամաքային պատերազմի տեսակ է, որն օգտագործվում է օկուպացված գծերի միջոցով, որոնք հիմնականում ներառում են ռազմական խրամատներ, որոնցում մարտիկներն լավ պաշտպանված են հակառակորդի թեթև զինատեսակների կրակից և էապես պատսպարված են հրետանուց։ Այն արխետիպիկ կերպով կապված է Առաջին համաշխարհային պատերազմի (1914–1918) հետ, երբ «Մրցավազք դեպի ծով» արագորեն ընդլայնեց խրամատների օգտագործումը <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D6%87%D5%B4%D5%BF%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%BC%D5%A1%D5%A6%D5%B4%D5%A1%D5%B3%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%BF_(%D4%B1%D5%BC%D5%A1%D5%BB%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B7%D5%AD%D5%A1%D6%80%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%A6%D5%B4)" title="Արևմտյան ռազմաճակատ (Առաջին համաշխարհային պատերազմ)">Արևմտյան ճակատում</a>՝ սկսած 1914 թվականի սեպտեմբերից։ </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Տես_նաև"><span id=".D5.8F.D5.A5.D5.BD_.D5.B6.D5.A1.D6.87"></span>Տես նաև</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1&veaction=edit&section=24" title="Խմբագրել բաժինը. Տես նաև" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1&action=edit&section=24" title="Edit section's source code: Տես նաև"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r7597683">.mw-parser-output .div-col{margin-top:0.3em;column-width:30em}.mw-parser-output .div-col-small{font-size:90%}.mw-parser-output .div-col dl,.mw-parser-output .div-col ol,.mw-parser-output .div-col ul{margin-top:0}.mw-parser-output .div-col li,.mw-parser-output .div-col dd{page-break-inside:avoid;break-inside:avoid-column}</style><div class="div-col" style="-moz-column-width: 18em; -webkit-column-width: 18em; column-width: 18em;"> <ul><li><a href="/wiki/%D5%8C%D5%A1%D5%A6%D5%B4%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%B3%D5%A1%D5%B4%D5%A2%D5%A1%D6%80" title="Ռազմական ճամբար">Ռազմական ճամբար</a></li> <li><a href="/wiki/%D4%B2%D5%AC%D5%AB%D5%B6%D5%A4%D5%A1%D5%AA" title="Բլինդաժ">Բլինդաժ</a></li> <li><a href="/wiki/%D4%B1%D5%B4%D6%80%D5%A1%D5%B7%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%BC%D5%B8%D6%82%D5%B5%D6%81" title="Ամրաշինական կառույց">Ամրաշինական կառույց</a></li> <li><a href="/wiki/%D4%BF%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%BF%D5%AB%D5%B6%D5%A1" title="Կուրտինա">Կուրտինա</a></li> <li><a href="/wiki/%D4%B3%D5%A5%D5%BF%D5%B6%D5%A1%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Գետնատուն">Գետնատուն</a></li> <li><a href="/wiki/%D4%BD%D6%80%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%BF" title="Խրամատ">Խրամատ</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%80%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%B6%D5%A1%D5%BF" title="Հրակնատ">Հրակնատ</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%8C%D5%A5%D5%A4%D5%A1%D5%B6" title="Ռեդան">Ռեդան</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%8C%D5%B4%D5%A2%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6" title="Ռմբապաստարան">Ռմբապաստարան</a></li> <li><a href="/wiki/%D4%B2%D5%A1%D6%80%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D5%A4" title="Բարիկադ">Բարիկադ</a></li> <li><a href="/wiki/%D4%B2%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%AB%D5%B8%D5%B6%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%A1%D5%B4%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D6%80%D5%A3" title="Բաստիոնային ամրությունների համակարգ">Բաստիոնային ամրությունների համակարգ</a></li> <li><a href="/wiki/%D4%B2%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AF%D5%A5%D6%80" title="Բունկեր">Բունկեր</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%8C%D5%A5%D5%A4%D5%B8%D6%82%D5%BF_(%D5%A1%D5%B4%D6%80%D5%A1%D5%B7%D5%AB%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6)" title="Ռեդուտ (ամրաշինություն)">Ռեդուտ (ամրաշինություն)</a></li> <li><a href="/wiki/%D4%B2%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AF%D5%A5%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80_%D4%B1%D5%AC%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Բունկերներ Ալբանիայում">Բունկերներ Ալբանիայում</a></li> <li><a href="/wiki/%D4%B4%D5%B2%D5%B5%D5%A1%D5%AF" title="Դղյակ">Դղյակ</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%80%D5%B6%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84" title="Հնաքաղաք">Հնաքաղաք</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%B7%D5%A1%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Պաշարում">Պաշարում</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%8C%D5%A1%D5%A6%D5%B4%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Ռազմական պատմություն">Ռազմական պատմություն</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%8D%D5%A5%D5%A2%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%AB%D5%A1%D5%B6_%D4%BC%D5%A8_%D5%8A%D6%80%D5%A5%D5%BF%D6%80_%D5%A4%D5%A8_%D5%8E%D5%B8%D5%A2%D5%A1%D5%B6" title="Սեբաստիան Լը Պրետր դը Վոբան">Սեբաստիան Լը Պրետր դը Վոբան</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%91%D5%A5%D5%A6%D5%A1%D6%80_%D4%BF%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%AB" title="Ցեզար Կյուի">Ցեզար Կյուի</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%84%D5%B8_%D5%91%D5%A6%D5%AB" title="Մո Ցզի">Մո Ցզի</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%A4%D6%80%D5%AB%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D5%BD%D5%AB_%D5%BA%D5%A1%D5%BF" title="Հադրիանոսի պատ">Հադրիանոսի պատ</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%89%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%B4%D5%A5%D5%AE_%D5%BA%D5%A1%D6%80%D5%AB%D5%BD%D5%BA" title="Չինական մեծ պարիսպ">Չինական մեծ պարիսպ</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%B7%D5%BF%D5%BA%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%BA%D5%A1%D5%BF" title="Պաշտպանական պատ">Պաշտպանական պատ</a></li> <li><a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D6%87%D5%A5%D5%AC%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%A9%D6%87_(%D5%8D%D5%BA%D5%AB%D5%BF%D5%A1%D5%AF_%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%B6,_%D4%B1%D5%84%D5%86)" title="Արևելյան թև (Սպիտակ տուն, ԱՄՆ)">Արևելյան թև (Սպիտակ տուն, ԱՄՆ)</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%80%D5%B8%D6%82%D5%A4%D5%A6%D5%B8%D5%B6_%D5%A3%D5%A5%D5%BF%D5%AB_%D5%B7%D5%B2%D5%A9%D5%A1" title="Հուդզոն գետի շղթա">Հուդզոն գետի շղթա</a></li> <li><a href="/wiki/%D4%B1%D5%AC%D5%BA%D5%AB%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%BA%D5%A1%D5%BF" title="Ալպիական պատ">Ալպիական պատ</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%8E%D5%AB%D5%B7%D5%A1%D5%BA%D5%AB_%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D5%B4%D5%B6%D5%A5%D6%80_(%D6%86%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1)" title="Վիշապի ատամներ (ֆորտիֆիկացիա)">Վիշապի ատամներ</a></li></ul> </div> <table class="graytable" style="text-align:center"> <caption> </caption> <tbody><tr> <td width="35%"><figure class="mw-halign-center" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Maginot_line_1.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Maginot_line_1.jpg/234px-Maginot_line_1.jpg" decoding="async" width="234" height="176" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Maginot_line_1.jpg/351px-Maginot_line_1.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Maginot_line_1.jpg/468px-Maginot_line_1.jpg 2x" data-file-width="2048" data-file-height="1536" /></a><figcaption></figcaption></figure> </td> <td width="35%"><figure class="mw-halign-center" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Westwall03.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/aa/Westwall03.jpg/300px-Westwall03.jpg" decoding="async" width="300" height="205" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/aa/Westwall03.jpg/450px-Westwall03.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/aa/Westwall03.jpg/600px-Westwall03.jpg 2x" data-file-width="992" data-file-height="679" /></a><figcaption></figcaption></figure> </td> <td width="35%"><figure class="mw-halign-center" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Longues-sur-Mer_Battery.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/28/Longues-sur-Mer_Battery.jpg/234px-Longues-sur-Mer_Battery.jpg" decoding="async" width="234" height="156" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/28/Longues-sur-Mer_Battery.jpg/351px-Longues-sur-Mer_Battery.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/28/Longues-sur-Mer_Battery.jpg/468px-Longues-sur-Mer_Battery.jpg 2x" data-file-width="3456" data-file-height="2304" /></a><figcaption></figcaption></figure> </td></tr> <tr> <td align="center"><a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D5%AA%D5%AB%D5%B6%D5%B8%D5%B5%D5%AB_%D5%A3%D5%AB%D5%AE" title="Մաժինոյի գիծ">Մաժինոյի գիծ</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/%D4%B6%D5%AB%D5%A3%D6%86%D6%80%D5%AB%D5%A4%D5%AB_%D5%A3%D5%AB%D5%AE" title="Զիգֆրիդի գիծ">Զիգֆրիդի գիծ</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/%D4%BC%D5%B8%D5%B6%D5%A3_%D5%BD%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80_%D5%84%D5%A5%D6%80" title="Լոնգ սյուր Մեր">Լոնգ սյուր Մերում</a> (<a href="/wiki/%D5%86%D5%B8%D6%80%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D5%AB%D5%A1" title="Նորմանդիա">Նորմանդիա</a>) <a href="/wiki/%D5%80%D6%80%D5%A5%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%BF%D5%AF%D5%B8%D6%81" title="Հրետանային մարտկոց">մարտկոցային</a> կազեմատներից մեկը<sup id="cite_ref-86" class="reference"><a href="#cite_note-86"><span class="cite-bracket">[</span>Ն 8<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </td></tr></tbody></table> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Նշումներ"><span id=".D5.86.D5.B7.D5.B8.D6.82.D5.B4.D5.B6.D5.A5.D6.80"></span>Նշումներ</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1&veaction=edit&section=25" title="Խմբագրել բաժինը. Նշումներ" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1&action=edit&section=25" title="Edit section's source code: Նշումներ"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r9141943">.mw-parser-output .reflist{font-size:90%;margin-bottom:0.5em;list-style-type:decimal}.mw-parser-output .reflist .references{font-size:100%;margin-bottom:0;list-style-type:inherit}.mw-parser-output .reflist-columns-2{column-width:30em}.mw-parser-output .reflist-columns-3{column-width:25em}.mw-parser-output .reflist-columns{margin-top:0.3em}.mw-parser-output .reflist-columns ol{margin-top:0}.mw-parser-output .reflist-columns li{page-break-inside:avoid;break-inside:avoid-column}.mw-parser-output .reflist-upper-alpha{list-style-type:upper-alpha}.mw-parser-output .reflist-upper-roman{list-style-type:upper-roman}.mw-parser-output .reflist-lower-alpha{list-style-type:lower-alpha}.mw-parser-output .reflist-lower-greek{list-style-type:lower-greek}.mw-parser-output .reflist-lower-roman{list-style-type:lower-roman}</style><div class="reflist"> <div class="mw-references-wrap"><ol class="references"> <li id="cite_note-63"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-63">↑</a></span> <span class="reference-text">Շինարարությունը սկսվել է 1612 թվականին, դրանք առաջին քարե ֆորտիֆիկացիաներն են, առաջին ափամերձ հրետանակետերով, որոնք կառուցվել են <a href="/wiki/%D4%B1%D5%B6%D5%A3%D5%AC%D5%AB%D5%A1" title="Անգլիա">Անգլիայի</a> կողմից <a href="/wiki/%D5%86%D5%B8%D6%80_%D5%A1%D5%B7%D5%AD%D5%A1%D6%80%D5%B0" title="Նոր աշխարհ">Նոր աշխարհում</a>։ 17-20-րդ դարերի քաղաքն ու հարակից ամրությունները ներառված են <a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%A1%D6%81%D5%B5%D5%A1%D5%AC_%D4%B9%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B4_%D5%85%D5%88%D5%92%D5%86%D4%B5%D5%8D%D4%BF%D5%95-%D5%AB_%D5%80%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B7%D5%AD%D5%A1%D6%80%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%AA%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D5%B6%D5%A3%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D6%81%D5%A1%D5%B6%D5%AF" title="Միացյալ Թագավորությունում ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Համաշխարհային ժառանգության ցանկ">ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Համաշխարհային ժառանգություն ցանկում</a>։ Շատ պատմաբանների <a href="/wiki/%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D5%8B%D5%B8%D6%80%D5%BB_(%D4%B2%D5%A5%D6%80%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%A4%D5%B6%D5%A5%D6%80)" title="Սուրբ Ջորջ (Բերմուդներ)">Սուրբ Ջորջը</a> համարում են Նոր աշխարհում անգլիական առաջին քաղաքը<sup id="cite_ref-62" class="reference"><a href="#cite_note-62"><span class="cite-bracket">[</span>62<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։</span> </li> <li id="cite_note-67"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-67">↑</a></span> <span class="reference-text">Բաստիոնային ամրոցների զարգացումը պայմանավորված է եղել 14-րդ դարում թնդանոթների և հրազենի քանակի և տեսակների ավելացմամբ։</span> </li> <li id="cite_note-68"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-68">↑</a></span> <span class="reference-text">Դելիմարան կառուցվել է տիպիկ բազմանկյուն ֆորտային խրամատներով և դարալանջերով, որոնք պատրաստվել են շատ խորը, ուղղահայաց կողմերով և ուղղակիորեն ժայռերի մեջ կտրված փորվածքով։</span> </li> <li id="cite_note-69"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-69">↑</a></span> <span class="reference-text">19-րդ դարում թունելներն օգտագործվել են բլոկային տները և խրամատում գտնվող կրակակետերը ամրոցին միացնելու համար։</span> </li> <li id="cite_note-75"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-75">↑</a></span> <span class="reference-text">Բունկերային կործանիչները ռումբեր են, որոնք նախատեսված են գետնի տակ թաղված թիրախներ ներթափանցելու համար: Դրանց ի հայտ գալը հանգեցրել է բունկերանման ամրությունների օգտագործման նվազմանը:</span> </li> <li id="cite_note-78"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-78">↑</a></span> <span class="reference-text">Օրինակ, Հարավային Վիետնամի Բիեն Հոա քաղաքում 1965 թվականի մայիսի 16-ի առավոտյան, երբ օդանավերը լիցքավորվում և զինվում էին, շղթայական ռեակցիայի պայթյունը ոչնչացրեց 13 ինքնաթիռ, անձնակազմից 34 -ը սպանվեց և վիրավորվեց ավելի քան 100-ը. ավելացրած հակառակորդի հարձակման հետևանքով օդանավերի վնասների և կորուստները (ինչպես ներթափանցման, այնպես էլ հակահարձակումների արդյունքում)։ Ինչը հանգեցրեց Հարավային Վիետնամի ողջ տարածքում ինքնաթիռների պաշտպանության համար պատնեշների և ապաստարանների կառուցմանը։</span> </li> <li id="cite_note-79"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-79">↑</a></span> <span class="reference-text">«Buck and Cover» ֆիլմը նկարահանվել է 1951 թվականին Ամերիկյան քաղաքացիական պաշտպանության դաշնային վարչության կողմից։ Ֆիլմը թողարկվել է Խորհրդային Միության կողմից միջուկային փորձարկումները սկսելուց անմիջապես հետո, և այն խորհուրդ է տալիս հանրությանը, որ խորհրդային ագրեսիան կարող է տեղի ունենալ ցանկացած պահի։ Այն նաև որոշակի ծիծաղելի խորհուրդներ է տալիս այն մասին, թե ինչպես պաշտպանվել միջուկային պայթյունից։</span> </li> <li id="cite_note-86"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-86">↑</a></span> <span class="reference-text">Հողով և խոտով լցված բետոնի մեջ բունկեր, որը ոչնչացվել է նավատորմի գնդակոծությունից <a href="/wiki/%D4%B4%D5%A1%D5%B7%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D6%81%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B8%D6%82%D5%AA%D5%A5%D6%80" title="Դաշնակցային ուժեր">դաշնակիցների</a> <a href="/wiki/%D5%86%D5%B8%D6%80%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A4%D5%A5%D5%BD%D5%A1%D5%B6%D5%BF%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D6%85%D5%BA%D5%A5%D6%80%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1_(1944)" title="Նորմանդական դեսանտային օպերացիա (1944)">վայրէջքի ժամանակ</a>։</span> </li> </ol></div></div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Ծանոթագրություններ"><span id=".D4.BE.D5.A1.D5.B6.D5.B8.D5.A9.D5.A1.D5.A3.D6.80.D5.B8.D6.82.D5.A9.D5.B5.D5.B8.D6.82.D5.B6.D5.B6.D5.A5.D6.80"></span>Ծանոթագրություններ</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1&veaction=edit&section=26" title="Խմբագրել բաժինը. Ծանոթագրություններ" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1&action=edit&section=26" title="Edit section's source code: Ծանոթագրություններ"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="references" style="height: 300px; overflow: auto; padding: 3px"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r9141943"><div class="reflist reflist-columns references-column-width reflist-columns-2"> <ol class="references"> <li id="cite_note-Jackson—1911——-1"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-Jackson—1911——_1-0">1,0</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-Jackson—1911——_1-1">1,1</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-Jackson—1911——_1-2">1,2</a></sup></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFJackson1911">Jackson, 1911</a></span> </li> <li id="cite_note-Jackson—1911——680-2"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Jackson—1911——680_2-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFJackson1911">Jackson, 1911</a>, էջ 680</span> </li> <li id="cite_note-3"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-3">↑</a></span> <span class="reference-text"><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r10127783">.mw-parser-output cite.citation{font-style:inherit;word-wrap:break-word}.mw-parser-output .citation q{quotes:"\"""\"""'""'"}.mw-parser-output .citation:target{background-color:rgba(0,127,255,0.133)}.mw-parser-output .id-lock-free a,.mw-parser-output .citation .cs1-lock-free a{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/6/65/Lock-green.svg")right 0.1em center/9px no-repeat}.mw-parser-output .id-lock-limited a,.mw-parser-output .id-lock-registration a,.mw-parser-output .citation .cs1-lock-limited a,.mw-parser-output .citation .cs1-lock-registration a{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/d/d6/Lock-gray-alt-2.svg")right 0.1em center/9px no-repeat}.mw-parser-output .id-lock-subscription a,.mw-parser-output .citation .cs1-lock-subscription a{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/a/aa/Lock-red-alt-2.svg")right 0.1em center/9px no-repeat}.mw-parser-output .cs1-ws-icon a{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/4c/Wikisource-logo.svg")right 0.1em center/12px no-repeat}.mw-parser-output .cs1-code{color:inherit;background:inherit;border:none;padding:inherit}.mw-parser-output .cs1-hidden-error{display:none;color:var(--color-error,#d33)}.mw-parser-output .cs1-visible-error{color:var(--color-error,#d33)}.mw-parser-output .cs1-maint{display:none;color:#3a3;margin-left:0.3em}.mw-parser-output .cs1-format{font-size:95%}.mw-parser-output .cs1-kern-left{padding-left:0.2em}.mw-parser-output .cs1-kern-right{padding-right:0.2em}.mw-parser-output .citation .mw-selflink{font-weight:inherit}</style><cite class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.britannica.com/technology/field-fortification">«Field fortification | warfare»</a>. <i>Encyclopedia Britannica</i> (անգլերեն)<span class="reference-accessdate">. Վերցված է 2021 թ․ հունվարի 23-ին</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=Encyclopedia+Britannica&rft.atitle=Field+fortification+%7C+warfare&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.britannica.com%2Ftechnology%2Ffield-fortification&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-4"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-4">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFFarmingtonUs" class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source">Farmington, Mailing Address: 1 Washington Parkway; Us, PA 15437 Phone: 724 329-5512 Contact. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.nps.gov/fone/index.htm">«Fort Necessity National Battlefield (U.S. National Park Service)»</a>. <i>www.nps.gov</i> (անգլերեն)<span class="reference-accessdate">. Վերցված է 2023 թ․ դեկտեմբերի 15-ին</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=www.nps.gov&rft.atitle=Fort+Necessity+National+Battlefield+%28U.S.+National+Park+Service%29&rft.aulast=Farmington&rft.aufirst=Mailing+Address%3A+1+Washington+Parkway&rft.au=Us%2C+PA+15437+Phone%3A+724+329-5512+Contact&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.nps.gov%2Ffone%2Findex.htm&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1" class="Z3988"></span><span class="cs1-maint citation-comment"><code class="cs1-code">{{<a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D6%80:Cite_web" title="Կաղապար:Cite web">cite web</a>}}</code>: CS1 սպաս․ թվային անուններ: authors list (<a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1:CS1_%D5%BD%D5%BA%D5%A1%D5%BD%E2%80%A4_%D5%A9%D5%BE%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80:_authors_list" title="Կատեգորիա:CS1 սպաս․ թվային անուններ: authors list">link</a>)</span></span> </li> <li id="cite_note-5"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-5">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFHirst1997" class="citation journal cs1">Hirst, Paul (1997). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.jstor.org/stable/29544045">«The Defence of Places: Fortifications as Architecture [part 1]»</a>. <i>AA Files</i> (33): 13–26. <a href="/wiki/ISSN_(identifier)" class="mw-redirect" title="ISSN (identifier)">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.worldcat.org/issn/0261-6823">0261-6823</a>. <a href="/wiki/JSTOR_(identifier)" class="mw-redirect" title="JSTOR (identifier)">JSTOR</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.jstor.org/stable/29544045">29544045</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=AA+Files&rft.atitle=The+Defence+of+Places%3A+Fortifications+as+Architecture+%5Bpart+1%5D&rft.issue=33&rft.pages=13-26&rft.date=1997&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.jstor.org%2Fstable%2F29544045%23id-name%3DJSTOR&rft.issn=0261-6823&rft.aulast=Hirst&rft.aufirst=Paul&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.jstor.org%2Fstable%2F29544045&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-6"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-6">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.nbcnews.com/id/49645182">«Bulgaria claims to find Europe's oldest town»</a>. <i>NBC News</i>. 2012 թ․ նոյեմբերի 1<span class="reference-accessdate">. Վերցված է 2013 թ․ մայիսի 4-ին</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=NBC+News&rft.atitle=Bulgaria+claims+to+find+Europe%27s+oldest+town&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.nbcnews.com%2Fid%2F49645182&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-7"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-7">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation news cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.bbc.co.uk/news/world-europe-20156681">«Europe's oldest prehistoric town unearthed in Bulgaria»</a>. <i>BBC News</i>. Bbc.co.uk. 2012 թ․ հոկտեմբերի 31. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20130611222256/http://www.bbc.co.uk/news/world-europe-20156681">Արխիվացված</a> օրիգինալից 2013 թ․ հունիսի 11-ին<span class="reference-accessdate">. Վերցված է 2013 թ․ մայիսի 4-ին</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=BBC+News&rft.atitle=Europe%27s+oldest+prehistoric+town+unearthed+in+Bulgaria&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.bbc.co.uk%2Fnews%2Fworld-europe-20156681&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-8"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-8">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20130722215151/http://www.greek-thesaurus.gr/neolithic-settlements-organization.html">«Organization of neolithic settlements:house construction»</a>. Greek-thesaurus.gr. Արխիվացված է <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.greek-thesaurus.gr/neolithic-settlements-organization.html">օրիգինալից</a> 2013 թ․ հուլիսի 22-ին<span class="reference-accessdate">. Վերցված է 2013 թ․ մայիսի 4-ին</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Organization+of+neolithic+settlements%3Ahouse+construction&rft.pub=Greek-thesaurus.gr&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.greek-thesaurus.gr%2Fneolithic-settlements-organization.html&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-9"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-9">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20130102060412/http://odysseus.culture.gr/h/3/eh351.jsp?obj_id=2500">«Hellenic Ministry of Culture and Tourism | Sesklo»</a>. Odysseus.culture.gr. Արխիվացված է <a rel="nofollow" class="external text" href="http://odysseus.culture.gr/h/3/eh351.jsp?obj_id=2500">օրիգինալից</a> 2013 թ․ հունվարի 2-ին<span class="reference-accessdate">. Վերցված է 2013 թ․ մայիսի 4-ին</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Hellenic+Ministry+of+Culture+and+Tourism+%26%23124%3B+Sesklo&rft.pub=Odysseus.culture.gr&rft_id=http%3A%2F%2Fodysseus.culture.gr%2Fh%2F3%2Feh351.jsp%3Fobj_id%3D2500&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-10"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-10">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.nessofbrodgar.co.uk/painted-walls/">«Painted walls»</a>. <i>The Ness of Brodgar Excavation</i> (բրիտանական անգլերեն). 2011 թ․ օգոստոսի 5<span class="reference-accessdate">. Վերցված է 2023 թ․ դեկտեմբերի 15-ին</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=The+Ness+of+Brodgar+Excavation&rft.atitle=Painted+walls&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.nessofbrodgar.co.uk%2Fpainted-walls%2F&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-11"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-11">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFThe_Ness_of_Brodgar_Excavations" class="citation web cs1">The Ness of Brodgar Excavations. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20130428094607/http://www.orkneyjar.com/archaeology/nessofbrodgar/excavation-background-2/the-great-wall-of-brodgar/">«The Ness of Brodgar Excavations – The 'Great Wall of Brodgar'<span class="cs1-kern-right"></span>»</a>. Orkneyjar.com. Արխիվացված է <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.orkneyjar.com/archaeology/nessofbrodgar/excavation-background-2/the-great-wall-of-brodgar/">օրիգինալից</a> 2013 թ․ ապրիլի 28-ին<span class="reference-accessdate">. Վերցված է 2013 թ․ մայիսի 4-ին</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=The+Ness+of+Brodgar+Excavations+%E2%80%93+The+%27Great+Wall+of+Brodgar%27&rft.pub=Orkneyjar.com&rft.au=The+Ness+of+Brodgar+Excavations&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.orkneyjar.com%2Farchaeology%2Fnessofbrodgar%2Fexcavation-background-2%2Fthe-great-wall-of-brodgar%2F&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-12"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-12">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFAlex_Whitaker" class="citation web cs1">Alex Whitaker. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20130501034018/http://www.ancient-wisdom.co.uk/scotlandness.htm">«The Ness of Brodgar»</a>. Ancient-wisdom.co.uk. Արխիվացված է <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ancient-wisdom.co.uk/scotlandness.htm">օրիգինալից</a> 2013 թ․ մայիսի 1-ին<span class="reference-accessdate">. Վերցված է 2013 թ․ մայիսի 4-ին</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=The+Ness+of+Brodgar&rft.pub=Ancient-wisdom.co.uk&rft.au=Alex+Whitaker&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.ancient-wisdom.co.uk%2Fscotlandness.htm&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-13"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-13">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFFletcherCruickshank1996" class="citation book cs1">Fletcher, Banister; Cruickshank, Dan (1996). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/sirbanisterfletc0000flet_c4l9"><i>Sir Banister Fletcher's A History of Architecture</i></a>. Architectural Press. էջ <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/sirbanisterfletc0000flet_c4l9/page/20">20</a>. <a href="/wiki/ISBN_(identifier)" class="mw-redirect" title="ISBN (identifier)">ISBN</a> <a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%B3%D6%80%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%B2%D5%A2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8/0-7506-2267-9" title="Սպասարկող:Գրքայինաղբյուրները/0-7506-2267-9"><bdi>0-7506-2267-9</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Sir+Banister+Fletcher%27s+A+History+of+Architecture&rft.pages=20&rft.pub=Architectural+Press&rft.date=1996&rft.isbn=0-7506-2267-9&rft.aulast=Fletcher&rft.aufirst=Banister&rft.au=Cruickshank%2C+Dan&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fsirbanisterfletc0000flet_c4l9&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-14"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-14">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20141230230139/http://www.touristlink.com/malta/borg-in-nadur/overview.html">«Borg in-Nadur, Malta Tourist Information»</a>. <i>web.archive.org</i>. 2014 թ․ դեկտեմբերի 30<span class="reference-accessdate">. Վերցված է 2023 թ․ դեկտեմբերի 15-ին</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=web.archive.org&rft.atitle=Borg+in-Nadur%2C+Malta+Tourist+Information&rft_id=https%3A%2F%2Fweb.archive.org%2Fweb%2F20141230230139%2Fhttp%3A%2F%2Fwww.touristlink.com%2Fmalta%2Fborg-in-nadur%2Foverview.html&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-15"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-15">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFFocke2006" class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source">Focke, Arne (2006). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.isentosamballerer.de/de/bibliothek/siedlungsstrukturen-heuneburg/befestigungen.html">«Die Heuneburg an der oberen Donau: Die Siedlungsstrukturen»</a>. <i>isentosamballerer.de</i> (գերմաներեն).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=isentosamballerer.de&rft.atitle=Die+Heuneburg+an+der+oberen+Donau%3A+Die+Siedlungsstrukturen&rft.date=2006&rft.aulast=Focke&rft.aufirst=Arne&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.isentosamballerer.de%2Fde%2Fbibliothek%2Fsiedlungsstrukturen-heuneburg%2Fbefestigungen.html&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1" class="Z3988"></span><span style="font-size:85%; margin-left:0.2em; color:var(--color-subtle, #54595d)">(չաշխատող հղում)</span></span> </li> <li id="cite_note-16"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-16">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20070624231023/http://www.heuneburg.de/heuneburg-kelten.htm">«Erforschung und Geschichte der Heuneburg»</a>. <i>Celtic Museum Heuneburg</i> (գերմաներեն). Արխիվացված է <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.heuneburg.de/heuneburg-kelten.htm">օրիգինալից</a> 2007 թ․ հունիսի 24-ին.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=Celtic+Museum+Heuneburg&rft.atitle=Erforschung+und+Geschichte+der+Heuneburg&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.heuneburg.de%2Fheuneburg-kelten.htm&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-17"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-17">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFFernández-Götz" class="citation journal cs1">Fernández-Götz, Manuel. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.academia.edu/11924743/Sanctuaries_and_ancestor_worship_at_the_origin_of_the_Oppida">«Sanctuaries and ancestor worship at the origin of the Oppida»</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Sanctuaries+and+ancestor+worship+at+the+origin+of+the+Oppida&rft.aulast=Fern%C3%A1ndez-G%C3%B6tz&rft.aufirst=Manuel&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.academia.edu%2F11924743%2FSanctuaries_and_ancestor_worship_at_the_origin_of_the_Oppida&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1" class="Z3988"></span> <span class="cs1-visible-error citation-comment"><code class="cs1-code">{{<a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D6%80:Cite_journal" title="Կաղապար:Cite journal">cite journal</a>}}</code>: </span><span class="cs1-visible-error citation-comment">Cite journal requires <code class="cs1-code">|journal=</code> (<a href="/wiki/%D5%95%D5%A3%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6:CS1_errors#missing_periodical" class="mw-redirect" title="Օգնություն:CS1 errors">օգնություն</a>)</span></span> </li> <li id="cite_note-18"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-18">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/19981205034553/http://www.athenapub.com/bibmap1.htm">«Athena Review Image Archive: Bibracte»</a>. <i>web.archive.org</i>. 1998 թ․ դեկտեմբերի 5. Արխիվացված է <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.athenapub.com/bibmap1.htm">օրիգինալից</a> 1998 թ․ դեկտեմբերի 5-ին<span class="reference-accessdate">. Վերցված է 2023 թ․ դեկտեմբերի 15-ին</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=web.archive.org&rft.atitle=Athena+Review+Image+Archive%3A+Bibracte&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.athenapub.com%2Fbibmap1.htm&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-Safra2-19"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-Safra2_19-0">19,0</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-Safra2_19-1">19,1</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-Safra2_19-2">19,2</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-Safra2_19-3">19,3</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-Safra2_19-4">19,4</a></sup></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFEmswiler2020" class="citation web cs1">Emswiler, Elizabeth Anne (2020). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://digitalcommons.andrews.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1156&context=theses">«The Casemate Wall System of Khirbat Safra»</a>. <a href="/w/index.php?title=Andrews_University&action=edit&redlink=1" class="new" title="Andrews University (դեռ գրված չէ)">Andrews University</a>. էջեր 1, 3–15<span class="reference-accessdate">. Վերցված է 2021 թ․ հոկտեմբերի 22-ին</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=The+Casemate+Wall+System+of+Khirbat+Safra&rft.pages=1%2C+3-15&rft.pub=Andrews+University&rft.date=2020&rft.aulast=Emswiler&rft.aufirst=Elizabeth+Anne&rft_id=https%3A%2F%2Fdigitalcommons.andrews.edu%2Fcgi%2Fviewcontent.cgi%3Farticle%3D1156%26context%3Dtheses&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-MGH22-20"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-MGH22_20-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation encyclopaedia cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://encyclopedia2.thefreedictionary.com/casemate+wall">«Casemate wall»</a>. <i>McGraw-Hill Dictionary of Architecture and Construction</i>. <a href="/w/index.php?title=McGraw-Hill&action=edit&redlink=1" class="new" title="McGraw-Hill (դեռ գրված չէ)">McGraw-Hill</a><span class="reference-accessdate">. Վերցված է 2022 թ․ հուլիսի 16-ին</span> – via <a href="/w/index.php?title=The_Free_Dictionary&action=edit&redlink=1" class="new" title="The Free Dictionary (դեռ գրված չէ)">The Free Dictionary</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.atitle=Casemate+wall&rft.btitle=McGraw-Hill+Dictionary+of+Architecture+and+Construction&rft.pub=McGraw-Hill&rft_id=https%3A%2F%2Fencyclopedia2.thefreedictionary.com%2Fcasemate%2Bwall&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-21"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-21">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.04.0064:alphabetic+letter=T:entry+group=1:entry=taanach-geo">«Dictionary of Greek and Roman Geography (1854), TAANACH, TAANACH, TAANACH»</a>. <i>www.perseus.tufts.edu</i><span class="reference-accessdate">. Վերցված է 2023 թ․ դեկտեմբերի 15-ին</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=www.perseus.tufts.edu&rft.atitle=Dictionary+of+Greek+and+Roman+Geography+%281854%29%2C+TAANACH%2C+TAANACH%2C+TAANACH&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.perseus.tufts.edu%2Fhopper%2Ftext%3Fdoc%3DPerseus%3Atext%3A1999.04.0064%3Aalphabetic%2Bletter%3DT%3Aentry%2Bgroup%3D1%3Aentry%3Dtaanach-geo&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-22"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-22">↑</a></span> <span class="reference-text">Emswiler (2020), pp. 7–9.</span> </li> <li id="cite_note-EB22-23"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-EB22_23-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFLloyd,_Seton_H.F." class="citation encyclopaedia cs1"><a href="/w/index.php?title=Seton_Lloyd&action=edit&redlink=1" class="new" title="Seton Lloyd (դեռ գրված չէ)">Lloyd, Seton H.F.</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.britannica.com/art/Syro-Palestinian-art#ref419785">«Syro-Palestinian art and architecture»</a>. <i><a href="/wiki/Encyclop%C3%A6dia_Britannica" class="mw-redirect" title="Encyclopædia Britannica">Encyclopædia Britannica</a></i><span class="reference-accessdate">. Վերցված է 2022 թ․ հուլիսի 16-ին</span> – via Britannica Online.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.atitle=Syro-Palestinian+art+and+architecture&rft.btitle=Encyclop%C3%A6dia+Britannica&rft.au=Lloyd%2C+Seton+H.F.&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.britannica.com%2Fart%2FSyro-Palestinian-art%23ref419785&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-24"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-24">↑</a></span> <span class="reference-text">Emswiler (2020), էջ 4.</span> </li> <li id="cite_note-25"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-25">↑</a></span> <span class="reference-text">Emswiler (2020), pp. 4–5.</span> </li> <li id="cite_note-26"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-26">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.trier-info.de/en/places-of-interest/porta-nigra">«Porta Nigra - Places of Interest»</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Porta+Nigra+-+Places+of+Interest&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.trier-info.de%2Fen%2Fplaces-of-interest%2Fporta-nigra&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-27"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-27">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.heritagegateway.org.uk/Gateway/Results_Single.aspx?uid=1029539&resourceID=19191">«Historic England Research Records. The Newport Arch»</a>. <i>www.heritagegateway.org.uk</i><span class="reference-accessdate">. Վերցված է 2023 թ․ դեկտեմբերի 17-ին</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=www.heritagegateway.org.uk&rft.atitle=Historic+England+Research+Records.+The+Newport+Arch.&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.heritagegateway.org.uk%2FGateway%2FResults_Single.aspx%3Fuid%3D1029539%26resourceID%3D19191&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-28"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-28">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFStearnsLanger2001" class="citation book cs1">Stearns, Peter N.; Langer, William Leonard (2001). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/encyclopediaofwo0000unse_i2x5"><i>The Encyclopedia of World History: ancient, medieval, and modern, chronologically arranged</i></a>. Houghton Mifflin Books. էջ <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/encyclopediaofwo0000unse_i2x5/page/17">17</a>. <a href="/wiki/ISBN_(identifier)" class="mw-redirect" title="ISBN (identifier)">ISBN</a> <a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%B3%D6%80%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%B2%D5%A2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8/0-395-65237-5" title="Սպասարկող:Գրքայինաղբյուրները/0-395-65237-5"><bdi>0-395-65237-5</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Encyclopedia+of+World+History%3A+ancient%2C+medieval%2C+and+modern%2C+chronologically+arranged&rft.pages=17&rft.pub=Houghton+Mifflin+Books&rft.date=2001&rft.isbn=0-395-65237-5&rft.aulast=Stearns&rft.aufirst=Peter+N.&rft.au=Langer%2C+William+Leonard&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fencyclopediaofwo0000unse_i2x5&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-29"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-29">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://openaccess.leidenuniv.nl/bitstream/handle/1887/19437/Agressive%20Architecture.pdf?sequence=1">«Agressive Architecture: Fortifications of the Indus Valley in the Mature Harappan phase | Student Repository»</a> <span class="cs1-format">(PDF)</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Agressive+Architecture%3A+Fortifications+of+the+Indus+Valley+in+the+Mature+Harappan+phase+%26%23124%3B+Student+Repository&rft_id=https%3A%2F%2Fopenaccess.leidenuniv.nl%2Fbitstream%2Fhandle%2F1887%2F19437%2FAgressive%2520Architecture.pdf%3Fsequence%3D1&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-30"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-30">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFBarba2004" class="citation journal cs1">Barba, Federica (2004). «The Fortified Cities of the Ganges Plain in the First Millennium B.C.». <i>East and West</i>. <b>54</b> (1/4): 223–250. <a href="/wiki/JSTOR_(identifier)" class="mw-redirect" title="JSTOR (identifier)">JSTOR</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.jstor.org/stable/29757611">29757611</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=East+and+West&rft.atitle=The+Fortified+Cities+of+the+Ganges+Plain+in+the+First+Millennium+B.C.&rft.volume=54&rft.issue=1%2F4&rft.pages=223-250&rft.date=2004&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.jstor.org%2Fstable%2F29757611%23id-name%3DJSTOR&rft.aulast=Barba&rft.aufirst=Federica&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-31"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-31">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFFletcherCruickshank1996" class="citation book cs1">Fletcher, Banister; Cruickshank, Dan (1996). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/sirbanisterfletc0000flet_c4l9"><i>Sir Banister Fletcher's A History of Architecture</i></a>. Architectural Press. էջ <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/sirbanisterfletc0000flet_c4l9/page/100">100</a>. <a href="/wiki/ISBN_(identifier)" class="mw-redirect" title="ISBN (identifier)">ISBN</a> <a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%B3%D6%80%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%B2%D5%A2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8/0-7506-2267-9" title="Սպասարկող:Գրքայինաղբյուրները/0-7506-2267-9"><bdi>0-7506-2267-9</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Sir+Banister+Fletcher%27s+A+History+of+Architecture&rft.pages=100&rft.pub=Architectural+Press&rft.date=1996&rft.isbn=0-7506-2267-9&rft.aulast=Fletcher&rft.aufirst=Banister&rft.au=Cruickshank%2C+Dan&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fsirbanisterfletc0000flet_c4l9&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-32"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-32">↑</a></span> <span class="reference-text"><i>Durga</i> is the <a href="/w/index.php?title=Sanskrit&action=edit&redlink=1" class="new" title="Sanskrit (դեռ գրված չէ)">Sanskrit</a> word for "inaccessible place", hence "fort"</span> </li> <li id="cite_note-Nossov-8-33"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Nossov-8_33-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFNossov,_Konstantin2012" class="citation book cs1">Nossov, Konstantin (2012). <i>Indian Castles 1206–1526: The Rise and Fall of the Delhi Sultanate</i> (second ed.). Oxford: Osprey Publishing. էջ <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.com/books?id=pMydaF1yzM8C&pg=PA8">8</a>. <a href="/wiki/ISBN_(identifier)" class="mw-redirect" title="ISBN (identifier)">ISBN</a> <a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%B3%D6%80%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%B2%D5%A2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8/978-1-78096-985-5" title="Սպասարկող:Գրքայինաղբյուրները/978-1-78096-985-5"><bdi>978-1-78096-985-5</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Indian+Castles+1206%E2%80%931526%3A+The+Rise+and+Fall+of+the+Delhi+Sultanate&rft.place=Oxford&rft.pages=8&rft.edition=second&rft.pub=Osprey+Publishing&rft.date=2012&rft.isbn=978-1-78096-985-5&rft.au=Nossov%2C+Konstantin&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-34"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-34">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFHiltebeitel1991" class="citation book cs1"><a href="/w/index.php?title=Alf_Hiltebeitel&action=edit&redlink=1" class="new" title="Alf Hiltebeitel (դեռ գրված չէ)">Hiltebeitel, Alf</a> (1991). <i>The Cult of Draupadī: Mythologies: From Gingee to Kurukserta</i>. Vol. 1. Delhi, India: Motilal Banarsidass. էջ <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.com/books?id=VncomfRVVhoC&pg=PA62">62</a>. <a href="/wiki/ISBN_(identifier)" class="mw-redirect" title="ISBN (identifier)">ISBN</a> <a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%B3%D6%80%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%B2%D5%A2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8/978-81-208-1000-6" title="Սպասարկող:Գրքայինաղբյուրները/978-81-208-1000-6"><bdi>978-81-208-1000-6</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Cult+of+Draupad%C4%AB%3A+Mythologies%3A+From+Gingee+to+Kurukserta&rft.place=Delhi%2C+India&rft.pages=62&rft.pub=Motilal+Banarsidass&rft.date=1991&rft.isbn=978-81-208-1000-6&rft.aulast=Hiltebeitel&rft.aufirst=Alf&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-Nossov-82-35"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Nossov-82_35-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFNossov,_Konstantin2012" class="citation book cs1">Nossov, Konstantin (2012). <i>Indian Castles 1206–1526: The Rise and Fall of the Delhi Sultanate</i> (second ed.). Oxford: Osprey Publishing. էջ <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.com/books?id=pMydaF1yzM8C&pg=PA8">8</a>. <a href="/wiki/ISBN_(identifier)" class="mw-redirect" title="ISBN (identifier)">ISBN</a> <a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%B3%D6%80%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%B2%D5%A2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8/978-1-78096-985-5" title="Սպասարկող:Գրքայինաղբյուրները/978-1-78096-985-5"><bdi>978-1-78096-985-5</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Indian+Castles+1206%E2%80%931526%3A+The+Rise+and+Fall+of+the+Delhi+Sultanate&rft.place=Oxford&rft.pages=8&rft.edition=second&rft.pub=Osprey+Publishing&rft.date=2012&rft.isbn=978-1-78096-985-5&rft.au=Nossov%2C+Konstantin&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-36"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-36">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFCartwright" class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source">Cartwright, Mark. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.worldhistory.org/Warring_States_Period/">«Warring States Period»</a>. <i>World History Encyclopedia</i> (անգլերեն)<span class="reference-accessdate">. Վերցված է 2023 թ․ դեկտեմբերի 15-ին</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=World+History+Encyclopedia&rft.atitle=Warring+States+Period&rft.aulast=Cartwright&rft.aufirst=Mark&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.worldhistory.org%2FWarring_States_Period%2F&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-37"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-37">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://lifestyle.inquirer.net/308876/intramuros-fort-san-antonio-abad-declared-national-cultural-treasures/">«Intramuros, Fort San Antonio Abad declared National Cultural Treasures»</a>. <i>Lifestyle.INQ</i> (ամերիկյան անգլերեն). 2018 թ․ հոկտեմբերի 7<span class="reference-accessdate">. Վերցված է 2023 թ․ դեկտեմբերի 15-ին</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=Lifestyle.INQ&rft.atitle=Intramuros%2C+Fort+San+Antonio+Abad+declared+National+Cultural+Treasures&rft_id=https%3A%2F%2Flifestyle.inquirer.net%2F308876%2Fintramuros-fort-san-antonio-abad-declared-national-cultural-treasures%2F&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-38"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-38">↑</a></span> <span class="reference-text">Luengo, Pedro. Intramuros: Arquitectura en Manila, 1739–1762. Madrid: Fundacion Universitaria Española, 2012</span> </li> <li id="cite_note-39"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-39">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20150315060732/http://www.filipiknow.net/archaeological-discoveries-in-the-philippines/">«15 Most Intense Archaeological Discoveries in Philippine History. տես` 13. Batanes Castle»</a>. <i>FilipiKnow</i>. Արխիվացված է <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.filipiknow.net/archaeological-discoveries-in-the-philippines/">օրիգինալից</a> 2015 թ․ մարտի 15-ին<span class="reference-accessdate">. Վերցված է 2015 թ․ մարտի 17-ին</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=FilipiKnow&rft.atitle=15+Most+Intense+Archaeological+Discoveries+in+Philippine+History.+%D5%BF%D5%A5%D5%BD%60+13.+Batanes+Castle&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.filipiknow.net%2Farchaeological-discoveries-in-the-philippines%2F&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-40"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-40">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFDizonSantiago1996" class="citation journal cs1">Dizon, Eusebio Z.; Santiago, Rey A. (1996). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.jstor.org/stable/42634196">«Archaeological Explorations in Batanes Province»</a>. <i>Philippine Studies</i>. <b>44</b> (4): 479–499. <a href="/wiki/ISSN_(identifier)" class="mw-redirect" title="ISSN (identifier)">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.worldcat.org/issn/0031-7837">0031-7837</a>. <a href="/wiki/JSTOR_(identifier)" class="mw-redirect" title="JSTOR (identifier)">JSTOR</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.jstor.org/stable/42634196">42634196</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Philippine+Studies&rft.atitle=Archaeological+Explorations+in+Batanes+Province&rft.volume=44&rft.issue=4&rft.pages=479-499&rft.date=1996&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.jstor.org%2Fstable%2F42634196%23id-name%3DJSTOR&rft.issn=0031-7837&rft.aulast=Dizon&rft.aufirst=Eusebio+Z.&rft.au=Santiago%2C+Rey+A.&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.jstor.org%2Fstable%2F42634196&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-irwin2-41"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-irwin2_41-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.livecebu.com/philhistory.htm#Ancientprspanish">Ancient and Pre-Spanish Era of the Philippines</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20151210190659/http://livecebu.com/philhistory.htm">Արխիվացված</a> 2015-12-10 <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a>. Accessed September 04, 2008.</span> </li> <li id="cite_note-42"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-42">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20151230005052/http://www.morolandhistory.com/08.PG-Battle%20of%20Bayan/battle_of_bayan_p2.htm">«The Battle of Bayan»</a>. Արխիվացված է <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.morolandhistory.com/08.PG-Battle%20of%20Bayan/battle_of_bayan_p2.htm">օրիգինալից</a> 2015 թ․ դեկտեմբերի 30-ին<span class="reference-accessdate">. Վերցված է 2015 թ․ մարտի 17-ին</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=The+Battle+of+Bayan&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.morolandhistory.com%2F08.PG-Battle%2520of%2520Bayan%2Fbattle_of_bayan_p2.htm&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-43"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-43">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20141016065601/http://www.cotabatocity.net.ph/index.php?option=com_content&view=article&id=69&Itemid=79&limitstart=1">«The Kutawato Caves»</a>. Արխիվացված է <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.cotabatocity.net.ph/index.php?option=com_content&view=article&id=69&Itemid=79&limitstart=1">օրիգինալից</a> 2014 թ․ հոկտեմբերի 16-ին<span class="reference-accessdate">. Վերցված է 2015 թ․ մարտի 17-ին</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=The+Kutawato+Caves&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.cotabatocity.net.ph%2Findex.php%3Foption%3Dcom_content%26view%3Darticle%26id%3D69%26Itemid%3D79%26limitstart%3D1&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-44"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-44">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20180916195358/http://www.thewaytotruth.org/prophetmuhammad/trench.html">«The Battle Of The Trench»</a>. <i>web.archive.org</i>. 2018 թ․ սեպտեմբերի 16<span class="reference-accessdate">. Վերցված է 2023 թ․ դեկտեմբերի 15-ին</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=web.archive.org&rft.atitle=The+Battle+Of+The+Trench&rft_id=https%3A%2F%2Fweb.archive.org%2Fweb%2F20180916195358%2Fhttp%3A%2F%2Fwww.thewaytotruth.org%2Fprophetmuhammad%2Ftrench.html&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-statesman-45"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-statesman_45-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFWatt1974" class="citation book cs1">Watt, William M. (1974). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/muhammadprophets00watt/page/96"><i>Muhammad: Prophet and Statesman</i></a>. <a href="/wiki/Oxford_University_Press" class="mw-redirect" title="Oxford University Press">Oxford University Press</a>. էջ <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/muhammadprophets00watt/page/96">96</a>. <a href="/wiki/ISBN_(identifier)" class="mw-redirect" title="ISBN (identifier)">ISBN</a> <a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%B3%D6%80%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%B2%D5%A2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8/978-0-19-881078-0" title="Սպասարկող:Գրքայինաղբյուրները/978-0-19-881078-0"><bdi>978-0-19-881078-0</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Muhammad%3A+Prophet+and+Statesman&rft.pages=96&rft.pub=Oxford+University+Press&rft.date=1974&rft.isbn=978-0-19-881078-0&rft.aulast=Watt&rft.aufirst=William+M.&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fmuhammadprophets00watt%2Fpage%2F96&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-Mubarakpuri_2005_4812-46"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Mubarakpuri_2005_4812_46-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFMubarakpuri2005" class="citation cs2">Mubarakpuri, Saifur Rahman Al (2005), <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20160419104753/https://books.google.com/books?id=r_80rJHIaOMC&pg=PA481"><i>The sealed nectar: biography of the Noble Prophet</i></a>, Darussalam Publications, էջ 481, <a href="/wiki/ISBN_(identifier)" class="mw-redirect" title="ISBN (identifier)">ISBN</a> <a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%B3%D6%80%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%B2%D5%A2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8/978-9960-899-55-8" title="Սպասարկող:Գրքայինաղբյուրները/978-9960-899-55-8"><bdi>978-9960-899-55-8</bdi></a>, Արխիվացված է <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.com/books?id=r_80rJHIaOMC&pg=PA481">օրիգինալից</a> 2016 թ․ ապրիլի 19-ին</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+sealed+nectar%3A+biography+of+the+Noble+Prophet&rft.pages=481&rft.pub=Darussalam+Publications&rft.date=2005&rft.isbn=978-9960-899-55-8&rft.aulast=Mubarakpuri&rft.aufirst=Saifur+Rahman+Al&rft_id=https%3A%2F%2Fbooks.google.com%2Fbooks%3Fid%3Dr_80rJHIaOMC%26pg%3DPA481&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1" class="Z3988"></span> Note: Shawwal 8AH is January 630AD</span> </li> <li id="cite_note-William_Muir_p._142-47"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-William_Muir_p._142_47-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFMuir" class="citation book cs1">Muir, William. <i>The life of Mahomet and history of Islam to the era of the Hegira</i>. Vol. 4. էջ 142.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+life+of+Mahomet+and+history+of+Islam+to+the+era+of+the+Hegira&rft.pages=142&rft.aulast=Muir&rft.aufirst=William&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-48"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-48">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFBianchi2004" class="citation book cs1">Bianchi, Robert Steven (2004). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/isbn_8784473325014"><i>Daily Life of the Nubians</i></a>. Greenwood Publishing Group. էջ <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/isbn_8784473325014/page/83">83</a>. <a href="/wiki/ISBN_(identifier)" class="mw-redirect" title="ISBN (identifier)">ISBN</a> <a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%B3%D6%80%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%B2%D5%A2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8/978-0-313-32501-4" title="Սպասարկող:Գրքայինաղբյուրները/978-0-313-32501-4"><bdi>978-0-313-32501-4</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Daily+Life+of+the+Nubians&rft.pages=83&rft.pub=Greenwood+Publishing+Group&rft.date=2004&rft.isbn=978-0-313-32501-4&rft.aulast=Bianchi&rft.aufirst=Robert+Steven&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fisbn_8784473325014&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-49"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-49">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFGatesAppiah1999" class="citation book cs1">Gates, Henry Louis; Appiah, Anthony (1999). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/africanaencyclop00appi"><i>Africana: The Encyclopedia of the African and African American Experience</i></a>. Basic Civitas Books. էջ <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/africanaencyclop00appi/page/97">97</a>. <a href="/wiki/ISBN_(identifier)" class="mw-redirect" title="ISBN (identifier)">ISBN</a> <a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%B3%D6%80%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%B2%D5%A2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8/0195170555" title="Սպասարկող:Գրքայինաղբյուրները/0195170555"><bdi>0195170555</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Africana%3A+The+Encyclopedia+of+the+African+and+African+American+Experience&rft.pages=97&rft.pub=Basic+Civitas+Books&rft.date=1999&rft.isbn=0195170555&rft.aulast=Gates&rft.aufirst=Henry+Louis&rft.au=Appiah%2C+Anthony&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fafricanaencyclop00appi&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-50"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-50">↑</a></span> <span class="reference-text">Osadolor, pp. 6–294</span> </li> <li id="cite_note-Ogundiran-51"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-Ogundiran_51-0">51,0</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-Ogundiran_51-1">51,1</a></sup></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFOgundiran" class="citation journal cs1">Ogundiran, Akinwumi (2005 թ․ հունիս). «Four Millennia of Cultural History in Nigeria (ca. 2000 B.C.–A.D. 1900): Archaeological Perspectives». <i>Journal of World Prehistory</i>. <b>19</b> (2): 133–168. <a href="/wiki/Doi_(identifier)" class="mw-redirect" title="Doi (identifier)">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1007%2Fs10963-006-9003-y">10.1007/s10963-006-9003-y</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Journal+of+World+Prehistory&rft.atitle=Four+Millennia+of+Cultural+History+in+Nigeria+%28ca.+2000+B.C.%E2%80%93A.D.+1900%29%3A+Archaeological+Perspectives&rft.volume=19&rft.issue=2&rft.pages=133-168&rft_id=info%3Adoi%2F10.1007%2Fs10963-006-9003-y&rft.aulast=Ogundiran&rft.aufirst=Akinwumi&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-MacEachern-52"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-MacEachern_52-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFMacEachern" class="citation journal cs1">MacEachern, Scott (2005 թ․ հունվար). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.academia.edu/831918">«Two thousand years of West African history»</a>. <i>African Archaeology: A Critical Introduction</i>. Academia.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=African+Archaeology%3A+A+Critical+Introduction&rft.atitle=Two+thousand+years+of+West+African+history&rft.aulast=MacEachern&rft.aufirst=Scott&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.academia.edu%2F831918&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-Robert_July_p._11-39-53"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Robert_July_p._11-39_53-0">↑</a></span> <span class="reference-text">July, pp. 11–39</span> </li> <li id="cite_note-54"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-54">↑</a></span> <span class="reference-text">The Ashanti campaign of 1900, (1908) By Sir Cecil Hamilton Armitage, Arthur Forbes Montanaro, (1901) Sands and Co. pp. 130–131</span> </li> <li id="cite_note-Thornton,_op._cit-55"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Thornton,_op._cit_55-0">↑</a></span> <span class="reference-text">Thornton, pp. 22–39</span> </li> <li id="cite_note-56"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-56">↑</a></span> <span class="reference-text">Harris, J., <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.fsgfort.com/FortArt/Fort37Art1.htm">"Sarzana and Sarzanello – Transitional Design and Renaissance Designers"</a>, <i>Fort</i> (<a href="/w/index.php?title=%D4%B2%D5%A5%D6%80%D5%A4%D5%AB_%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%B8%D6%82%D5%B4%D5%B6%D5%A1%D5%BD%D5%AB%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%AD%D5%B8%D6%82%D5%B4%D5%A2&action=edit&redlink=1" class="new" title="Բերդի ուսումնասիրության խումբ (դեռ գրված չէ)">Fortress Study Group</a>), No. 37, 2009, pp. 50–78</span> </li> <li id="cite_note-:0-57"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-:0_57-0">57,0</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:0_57-1">57,1</a></sup></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.fortezzadisarzanello.com/visita/storia-della-fortezza/">«Forti & Castelli – Sarzana, La Spezia – Liguria. Storia della Fortezza»</a>. <i>Fortezza di Sarzanello</i> (իտալերեն)<span class="reference-accessdate">. Վերցված է 2023 թ․ դեկտեմբերի 17-ին</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=Fortezza+di+Sarzanello&rft.atitle=Forti+%26+Castelli+%E2%80%93+Sarzana%2C+La+Spezia+%E2%80%93+Liguria.+Storia+della+Fortezza&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.fortezzadisarzanello.com%2Fvisita%2Fstoria-della-fortezza%2F&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-restoration-58"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-restoration_58-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation book cs1"><i>Medieval Town of Rhodes – Restoration Works (1985–2000) – Part One</i>. Rhodes: Ministry of Culture – Works supervision committee for the monuments of the medieval town of Rhodes. 2001.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Medieval+Town+of+Rhodes+%E2%80%93+Restoration+Works+%281985%E2%80%932000%29+%E2%80%93+Part+One&rft.place=Rhodes&rft.pub=Ministry+of+Culture+%E2%80%93+Works+supervision+committee+for+the+monuments+of+the+medieval+town+of+Rhodes&rft.date=2001&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-59"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-59">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.bourtange.nl/">«Vesting Bourtange - Home»</a>. <i>www.bourtange.nl</i><span class="reference-accessdate">. Վերցված է 2023 թ․ դեկտեմբերի 17-ին</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=www.bourtange.nl&rft.atitle=Vesting+Bourtange+-+Home&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.bourtange.nl%2F&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-60"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-60">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFScott1888" class="citation book cs1">Scott, John (1888). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://archive.org/details/berwickupontwee00scotgoog"><i>Berwick-upon-Tweed. The history of the town and guild</i></a>. New York Public Library. London, E. Stock.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Berwick-upon-Tweed.+The+history+of+the+town+and+guild&rft.pub=London%2C+E.+Stock&rft.date=1888&rft.aulast=Scott&rft.aufirst=John&rft_id=http%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fberwickupontwee00scotgoog&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-:1-61"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-:1_61-0">61,0</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:1_61-1">61,1</a></sup></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFCentre" class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source">Centre, UNESCO World Heritage. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://whc.unesco.org/en/list/583/">«Fortress of Suomenlinna»</a>. <i>UNESCO World Heritage Centre</i> (անգլերեն)<span class="reference-accessdate">. Վերցված է 2023 թ․ դեկտեմբերի 17-ին</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=UNESCO+World+Heritage+Centre&rft.atitle=Fortress+of+Suomenlinna&rft.aulast=Centre&rft.aufirst=UNESCO+World+Heritage&rft_id=https%3A%2F%2Fwhc.unesco.org%2Fen%2Flist%2F583%2F&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-62"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-62">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFCentre" class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source">Centre, UNESCO World Heritage. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://whc.unesco.org/en/list/983/">«Historic Town of St George and Related Fortifications, Bermuda»</a>. <i>UNESCO World Heritage Centre</i> (անգլերեն)<span class="reference-accessdate">. Վերցված է 2023 թ․ դեկտեմբերի 18-ին</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=UNESCO+World+Heritage+Centre&rft.atitle=Historic+Town+of+St+George+and+Related+Fortifications%2C+Bermuda&rft.aulast=Centre&rft.aufirst=UNESCO+World+Heritage&rft_id=https%3A%2F%2Fwhc.unesco.org%2Fen%2Flist%2F983%2F&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-64"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-64">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFCentre" class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source">Centre, UNESCO World Heritage. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://whc.unesco.org/en/list/493/">«Medieval City of Rhodes»</a>. <i>UNESCO World Heritage Centre</i> (անգլերեն)<span class="reference-accessdate">. Վերցված է 2023 թ․ դեկտեմբերի 17-ին</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=UNESCO+World+Heritage+Centre&rft.atitle=Medieval+City+of+Rhodes&rft.aulast=Centre&rft.aufirst=UNESCO+World+Heritage&rft_id=https%3A%2F%2Fwhc.unesco.org%2Fen%2Flist%2F493%2F&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-65"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-65">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://heimatverein-schnaittach.com/index.html">«Festung Rothenberg»</a>. <i>Festung Rothenberg պաշտոնական կայք</i><span class="reference-accessdate">. Վերցված է 2024 թ․ հունվարի 1-ին</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=Festung+Rothenberg+%D5%BA%D5%A1%D5%B7%D5%BF%D5%B8%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6+%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D6%84&rft.atitle=Festung+Rothenberg&rft_id=https%3A%2F%2Fheimatverein-schnaittach.com%2Findex.html&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-66"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-66">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1"><a class="external text" href="https://reasonator.toolforge.org/?q=Q2168640">«Rothenberg Fortress»</a>. <i>reasonator.toolforge.org</i><span class="reference-accessdate">. Վերցված է 2024 թ․ հունվարի 1-ին</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=reasonator.toolforge.org&rft.atitle=Rothenberg+Fortress&rft_id=https%3A%2F%2Freasonator.toolforge.org%2F%3Fq%3DQ2168640&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-70"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-70">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.fortiffsere.fr/les-fortifications-sere-de-rivieres-un-patrimoine-militaire-francais-exceptionnel/">«Les fortifications Séré de Rivières : Tout savoir»</a>. <i>www.fortiffsere.fr</i> (ֆրանսերեն)<span class="reference-accessdate">. Վերցված է 2023 թ․ դեկտեմբերի 17-ին</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=www.fortiffsere.fr&rft.atitle=Les+fortifications+S%C3%A9r%C3%A9+de+Rivi%C3%A8res+%3A+Tout+savoir&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.fortiffsere.fr%2Fles-fortifications-sere-de-rivieres-un-patrimoine-militaire-francais-exceptionnel%2F&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-:2-71"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-:2_71-0">67,0</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:2_71-1">67,1</a></sup></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20161222000412/http://www.mellieha.com/places_interest/fortifications/fortcampbell.htm">«Fortifications - Fort Campbell (Selmun)»</a>. <i>web.archive.org</i>. 2016 թ․ դեկտեմբերի 22<span class="reference-accessdate">. Վերցված է 2023 թ․ դեկտեմբերի 29-ին</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=web.archive.org&rft.atitle=Fortifications+-+Fort+Campbell+%28Selmun%29&rft_id=https%3A%2F%2Fweb.archive.org%2Fweb%2F20161222000412%2Fhttp%3A%2F%2Fwww.mellieha.com%2Fplaces_interest%2Ffortifications%2Ffortcampbell.htm&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-:3-72"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-:3_72-0">68,0</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:3_72-1">68,1</a></sup></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFMifsud" class="citation web cs1">Mifsud, Simon (2012 թ․ սեպտեմբերի 14). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20151115113234/http://www.militaryarchitecture.com/index.php/Fortifications/fort-campbell.html">«Fort Campbell»</a>. <i>MilitaryArchitecture.com</i>. Արխիվացված է <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.militaryarchitecture.com/index.php/Fortifications/fort-campbell.html">օրիգինալից</a> 2015 թ․ նոյեմբերի 15-ին<span class="reference-accessdate">. Վերցված է 2015 թ․ մարտի 15-ին</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=MilitaryArchitecture.com&rft.atitle=Fort+Campbell&rft.aulast=Mifsud&rft.aufirst=Simon&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.militaryarchitecture.com%2Findex.php%2FFortifications%2Ffort-campbell.html&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-73"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-73">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFHalter" class="citation book cs1">Halter, Marc (2011 թ․ դեկտեմբերի 1). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.amazon.com/History-Maginot-Line-Marc-Halter/dp/2952309256"><i>History of the Maginot Line</i></a> (English). Brian B. Chin. Moselle River. <a href="/wiki/ISBN_(identifier)" class="mw-redirect" title="ISBN (identifier)">ISBN</a> <a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%B3%D6%80%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%B2%D5%A2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8/978-2-9523092-5-7" title="Սպասարկող:Գրքայինաղբյուրները/978-2-9523092-5-7"><bdi>978-2-9523092-5-7</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=History+of+the+Maginot+Line&rft.pub=Moselle+River&rft.isbn=978-2-9523092-5-7&rft.aulast=Halter&rft.aufirst=Marc&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.amazon.com%2FHistory-Maginot-Line-Marc-Halter%2Fdp%2F2952309256&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1" class="Z3988"></span><span class="cs1-maint citation-comment"><code class="cs1-code">{{<a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D6%80:Cite_book" title="Կաղապար:Cite book">cite book</a>}}</code>: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (<a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1:CS1_%D5%BD%D5%BA%D5%A1%D5%BD%E2%80%A4_%D5%B9%D5%B3%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%B9%D5%BE%D5%A1%D5%AE_%D5%AC%D5%A5%D5%A6%D5%B8%D6%82" title="Կատեգորիա:CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու">link</a>)</span></span> </li> <li id="cite_note-74"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-74">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20061020015711/http://www.raytheon.com/products/stellent/groups/public/documents/content/cms04_018951.pdf">«Laser and GPS/Laser Precision Guided Bombs»</a> <span class="cs1-format">(PDF)</span>. <i>web.archive.org</i><span class="reference-accessdate">. Վերցված է 2023 թ․ դեկտեմբերի 19-ին</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=web.archive.org&rft.atitle=Laser+and+GPS%2FLaser+Precision+Guided+Bombs&rft_id=https%3A%2F%2Fweb.archive.org%2Fweb%2F20061020015711%2Fhttp%3A%2F%2Fwww.raytheon.com%2Fproducts%2Fstellent%2Fgroups%2Fpublic%2Fdocuments%2Fcontent%2Fcms04_018951.pdf&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-76"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-76">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20231219211218/http://home.scarlet.be/~sh446368/article-william-walton-life-magazine-jan-1-1945.html">«The Battle of Hürtgen Forest by William Walton»</a>. <i>home.scarlet.be</i>. Արխիվացված է <a rel="nofollow" class="external text" href="http://home.scarlet.be/~sh446368/article-william-walton-life-magazine-jan-1-1945.html">օրիգինալից</a> 2023-12-19-ին<span class="reference-accessdate">. Վերցված է 2023 թ․ դեկտեմբերի 19-ին</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=home.scarlet.be&rft.atitle=The+Battle+of+H%C3%BCrtgen+Forest+by+William+Walton&rft_id=http%3A%2F%2Fhome.scarlet.be%2F~sh446368%2Farticle-william-walton-life-magazine-jan-1-1945.html&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-77"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-77">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.scpr.org/news/2016/01/11/56742/army-corps-to-shore-up-la-river-with-hesco-barrier/">«What are the 'HESCO' barriers used to shore up the LA River?»</a>. <i>Southern California Public Radio</i>. 2016 թ․ հունվարի 11. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20170920160042/https://www.scpr.org/news/2016/01/11/56742/army-corps-to-shore-up-la-river-with-hesco-barrier/">Արխիվացված</a> օրիգինալից 2017 թ․ սեպտեմբերի 20-ին<span class="reference-accessdate">. Վերցված է 2020 թ․ մայիսի 19-ին</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=Southern+California+Public+Radio&rft.atitle=What+are+the+%27HESCO%27+barriers+used+to+shore+up+the+LA+River%3F&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.scpr.org%2Fnews%2F2016%2F01%2F11%2F56742%2Farmy-corps-to-shore-up-la-river-with-hesco-barrier%2F&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-80"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-80">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation cs2"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.youtube.com/watch?v=gqCxcnhNAeQ"><i>Duck and Cover 1951 Government Nuclear Civil Defense Film</i></a><span class="reference-accessdate">, Վերցված է 2023 թ․ դեկտեմբերի 20-ին</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Duck+and+Cover+1951+Government+Nuclear+Civil+Defense+Film&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.youtube.com%2Fwatch%3Fv%3DgqCxcnhNAeQ&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-Vranica-81"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Vranica_81-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation journal cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20131215180250/http://www.vranica.com/documents/pdf/Referense%20engleski.pdf">«Katalog – Lista referensi Vranica d.d. 2009. – Eng»</a> <span class="cs1-format">(PDF)</span>. <a href="/w/index.php?title=Sarajevo&action=edit&redlink=1" class="new" title="Sarajevo (դեռ գրված չէ)">Sarajevo</a>, <a href="/w/index.php?title=Bosnia-Herzegovina&action=edit&redlink=1" class="new" title="Bosnia-Herzegovina (դեռ գրված չէ)">Bosnia-Herzegovina</a>: Vranica d.d. Sarajevo: 4. Արխիվացված է <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.vranica.com/documents/pdf/Referense%20engleski.pdf">օրիգինալից</a> <span class="cs1-format">(PDF)</span> 2013 թ․ դեկտեմբերի 15-ին<span class="reference-accessdate">. Վերցված է 2014 թ․ մարտի 26-ին</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Katalog+%E2%80%93+Lista+referensi+Vranica+d.d.+2009.+%E2%80%93+Eng&rft.pages=4&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.vranica.com%2Fdocuments%2Fpdf%2FReferense%2520engleski.pdf&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1" class="Z3988"></span> <span class="cs1-visible-error citation-comment"><code class="cs1-code">{{<a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D6%80:Cite_journal" title="Կաղապար:Cite journal">cite journal</a>}}</code>: </span><span class="cs1-visible-error citation-comment">Cite journal requires <code class="cs1-code">|journal=</code> (<a href="/wiki/%D5%95%D5%A3%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6:CS1_errors#missing_periodical" class="mw-redirect" title="Օգնություն:CS1 errors">օգնություն</a>)</span></span> </li> <li id="cite_note-82"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-82">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFLaine" class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source">Laine, Tamara Qiblawi,Arwa Damon,Brice (2020 թ․ հունվարի 13). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.cnn.com/2020/01/13/middleeast/iran-strike-al-asad-base-iraq-exclusive-intl/index.html">«US troops sheltered in Saddam-era bunkers during Iran missile attack»</a>. <i>CNN</i> (անգլերեն)<span class="reference-accessdate">. Վերցված է 2023 թ․ դեկտեմբերի 20-ին</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=CNN&rft.atitle=US+troops+sheltered+in+Saddam-era+bunkers+during+Iran+missile+attack&rft.aulast=Laine&rft.aufirst=Tamara+Qiblawi%2CArwa+Damon%2CBrice&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.cnn.com%2F2020%2F01%2F13%2Fmiddleeast%2Firan-strike-al-asad-base-iraq-exclusive-intl%2Findex.html&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1" class="Z3988"></span><span class="cs1-maint citation-comment"><code class="cs1-code">{{<a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D6%80:Cite_web" title="Կաղապար:Cite web">cite web</a>}}</code>: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (<a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1:CS1_%D5%BD%D5%BA%D5%A1%D5%BD%E2%80%A4_%D5%A2%D5%A1%D5%A6%D5%B4%D5%A1%D5%A9%D5%AB%D5%BE_%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80:_authors_list" title="Կատեգորիա:CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list">link</a>)</span></span> </li> <li id="cite_note-83"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-83">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://whc.unesco.org/en/list/526">«Colonial City of Santo Domingo. Outstanding Universal Value»</a>. <i>UNESCO World Heritage Centre website</i>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=UNESCO+World+Heritage+Centre+website&rft.atitle=Colonial+City+of+Santo+Domingo.+Outstanding+Universal+Value&rft_id=https%3A%2F%2Fwhc.unesco.org%2Fen%2Flist%2F526&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-84"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-84">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFPhifer" class="citation book cs1 cs1-prop-foreign-lang-source">Phifer, Michiko (2012 թ․ հուլիսի 13). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.am/books?id=l_6pCQAAQBAJ&pg=PA117&lpg=PA117&dq=Such+forts+are+typically+only+used+in+low-level+conflicts,+such+as+counterinsurgency+conflicts+or+very+low-level+conventional+conflicts,+such+as+the+Indonesia%E2%80%93Malaysia+confrontation,+which+saw+the+use+of+log+forts+for+use+by+forward+platoons+and+companies.&source=bl&ots=qnc4WJKS-0&sig=ACfU3U2qov0k6CuaKjiXHDSE_vZWrjM70A&hl=hy&sa=X&ved=2ahUKEwiAhJPexZ6DAxXwXfEDHZXrCWoQ6AF6BAglEAM#v=onepage&q=Such%20forts%20are%20typically%20only%20used%20in%20low-level%20conflicts,%20such%20as%20counterinsurgency%20conflicts%20or%20very%20low-level%20conventional%20conflicts,%20such%20as%20the%20Indonesia%E2%80%93Malaysia%20confrontation,%20which%20saw%20the%20use%20of%20log%20forts%20for%20use%20by%20forward%20platoons%20and%20companies.&f=false"><i>A Handbook of Military Strategy and Tactics</i></a> (անգլերեն). Vij Books India Pvt Ltd. <a href="/wiki/ISBN_(identifier)" class="mw-redirect" title="ISBN (identifier)">ISBN</a> <a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%B3%D6%80%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%B2%D5%A2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8/978-93-82573-28-9" title="Սպասարկող:Գրքայինաղբյուրները/978-93-82573-28-9"><bdi>978-93-82573-28-9</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=A+Handbook+of+Military+Strategy+and+Tactics&rft.pub=Vij+Books+India+Pvt+Ltd&rft.isbn=978-93-82573-28-9&rft.aulast=Phifer&rft.aufirst=Michiko&rft_id=https%3A%2F%2Fbooks.google.am%2Fbooks%3Fid%3Dl_6pCQAAQBAJ%26pg%3DPA117%26lpg%3DPA117%26dq%3DSuch%2Bforts%2Bare%2Btypically%2Bonly%2Bused%2Bin%2Blow-level%2Bconflicts%2C%2Bsuch%2Bas%2Bcounterinsurgency%2Bconflicts%2Bor%2Bvery%2Blow-level%2Bconventional%2Bconflicts%2C%2Bsuch%2Bas%2Bthe%2BIndonesia%25E2%2580%2593Malaysia%2Bconfrontation%2C%2Bwhich%2Bsaw%2Bthe%2Buse%2Bof%2Blog%2Bforts%2Bfor%2Buse%2Bby%2Bforward%2Bplatoons%2Band%2Bcompanies.%26source%3Dbl%26ots%3Dqnc4WJKS-0%26sig%3DACfU3U2qov0k6CuaKjiXHDSE_vZWrjM70A%26hl%3Dhy%26sa%3DX%26ved%3D2ahUKEwiAhJPexZ6DAxXwXfEDHZXrCWoQ6AF6BAglEAM%23v%3Donepage%26q%3DSuch%2520forts%2520are%2520typically%2520only%2520used%2520in%2520low-level%2520conflicts%2C%2520such%2520as%2520counterinsurgency%2520conflicts%2520or%2520very%2520low-level%2520conventional%2520conflicts%2C%2520such%2520as%2520the%2520Indonesia%25E2%2580%2593Malaysia%2520confrontation%2C%2520which%2520saw%2520the%2520use%2520of%2520log%2520forts%2520for%2520use%2520by%2520forward%2520platoons%2520and%2520companies.%26f%3Dfalse&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-85"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-85">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://apps.dtic.mil/sti/pdfs/ADA429031.pdf">«ARTILLERY IN URBAN OPERATIONS: REFLECTIONS ON EXPERIENCES IN CHECHNYA»</a> <span class="cs1-format">(PDF)</span>. <i>Defense Technical Information Center</i>. էջ 115.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=Defense+Technical+Information+Center&rft.atitle=ARTILLERY+IN+URBAN+OPERATIONS%3A+REFLECTIONS+ON+EXPERIENCES+IN+CHECHNYA&rft.pages=115&rft_id=https%3A%2F%2Fapps.dtic.mil%2Fsti%2Fpdfs%2FADA429031.pdf&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1" class="Z3988"></span></span> </li> </ol></div></div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Գրականություն"><span id=".D4.B3.D6.80.D5.A1.D5.AF.D5.A1.D5.B6.D5.B8.D6.82.D5.A9.D5.B5.D5.B8.D6.82.D5.B6"></span>Գրականություն</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1&veaction=edit&section=27" title="Խմբագրել բաժինը. Գրականություն" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1&action=edit&section=27" title="Edit section's source code: Գրականություն"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li>July, Robert <i>Pre-Colonial Africa</i>, Charles Scribner, 1975.</li> <li>Murray, Nicholas. "The Development of Fortifications", <i>The Encyclopedia of War</i>, Gordon Martel (ed.). WileyBlackwell, 2011.</li> <li>Murray, Nicholas. <i>The Rocky Road to the Great War: The Evolution of Trench Warfare to 1914</i>. Potomac Books Inc. (an imprint of the University of Nebraska Press), 2013.</li> <li>Osadolor, Osarhieme Benson, "The Military System of Benin Kingdom 1440–1897", (UD), Hamburg University: 2001 <a rel="nofollow" class="external text" href="https://ediss.sub.uni-hamburg.de/volltexte/2001/544/pdf/Disse.pdf">copy</a>.</li> <li>Thornton, John Kelly <i>Warfare in Atlantic Africa</i>, 1500–1800, Routledge: 1999, <a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%B3%D6%80%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%B2%D5%A2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8/1857283937" title="Սպասարկող:Գրքայինաղբյուրները/1857283937">1857283937</a>.</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Արտաքին_հղումներ"><span id=".D4.B1.D6.80.D5.BF.D5.A1.D6.84.D5.AB.D5.B6_.D5.B0.D5.B2.D5.B8.D6.82.D5.B4.D5.B6.D5.A5.D6.80"></span>Արտաքին հղումներ</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1&veaction=edit&section=28" title="Խմբագրել բաժինը. Արտաքին հղումներ" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1&action=edit&section=28" title="Edit section's source code: Արտաքին հղումներ"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.fsgfort.com">Fortress Study Group</a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20181205190113/http://www.militaryarchitecture.com">Military Architecture</a> <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a> (արխիվացված 5 Դեկտեմբեր 2018)</li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.icofort.org">ICOFORT</a></li> <li><span class="noprint"><span class="noviewer" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4c/Wikisource-logo.svg/12px-Wikisource-logo.svg.png" decoding="async" width="12" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4c/Wikisource-logo.svg/18px-Wikisource-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4c/Wikisource-logo.svg/24px-Wikisource-logo.svg.png 2x" data-file-width="410" data-file-height="430" /></span></span> </span>This article incorporates text from a publication now in the <a href="/wiki/Public_domain" class="mw-redirect" title="Public domain">public domain</a>: <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFJackson1911" class="citation encyclopaedia cs1 cs1-prop-foreign-lang-source">Jackson, Louis Charles (1911). <a href="https://hy.wikisource.org/wiki/en:1911_Encyclop%C3%A6dia_Britannica/Fortification_and_Siegecraft" class="extiw" title="s:en:1911 Encyclopædia Britannica/Fortification and Siegecraft">«Fortification and Siegecraft»</a>. In <a href="/w/index.php?title=Hugh_Chisholm&action=edit&redlink=1" class="new" title="Hugh Chisholm (դեռ գրված չէ)">Chisholm, Hugh</a> (ed.). <i><a href="/wiki/Encyclop%C3%A6dia_Britannica_Eleventh_Edition" class="mw-redirect" title="Encyclopædia Britannica Eleventh Edition">Encyclopædia Britannica</a></i> (անգլերեն). Vol. 10 (11th ed.). Cambridge University Press. էջեր 679–725.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.atitle=Fortification+and+Siegecraft&rft.btitle=Encyclop%C3%A6dia+Britannica&rft.pages=679-725&rft.edition=11th&rft.pub=Cambridge+University+Press&rft.date=1911&rft.aulast=Jackson&rft.aufirst=Louis+Charles&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1" class="Z3988"></span></li></ul> <table class="toccolours" style="width:100%"><tbody><tr><td style="width:auto"><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/76/Notification-icon-Commons-logo.svg/24px-Notification-icon-Commons-logo.svg.png" decoding="async" width="24" height="24" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/76/Notification-icon-Commons-logo.svg/36px-Notification-icon-Commons-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/76/Notification-icon-Commons-logo.svg/48px-Notification-icon-Commons-logo.svg.png 2x" data-file-width="30" data-file-height="30" /></span></span></td><td style="width:100%"><a href="/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A1%D5%B0%D5%A5%D5%BD%D5%BF" title="Վիքիպահեստ">Վիքիպահեստն</a> ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են <a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Fortifications" class="extiw" title="commons:Category:Fortifications">«Ֆորտիֆիկացիա»</a> հոդվածին։</td></tr></tbody></table> <table class="navbox" style="border-spacing:0"><tbody><tr><td style="padding:2px"><table class="nowraplinks hlist navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th scope="row" class="navbox-group"><div style="padding: 0px 18px 0px 0px; width: 100%;"><div style="float: left;"><span class="noprint plainlinksneverexpand nowrap" style="font-size:x-small;"> <span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D6%80:%D4%B1%D6%80%D5%BF%D5%A1%D6%84%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B2%D5%B8%D6%82%D5%B4%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Դիտել այս կաղապարը"><img alt="⛭" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg/14px-Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg.png" decoding="async" width="14" height="14" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg/21px-Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg/28px-Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg.png 2x" data-file-width="14" data-file-height="14" /></a></span> </span></div>  Բառարաններ և հանրագիտարաններ</div></th><td class="navbox-list navbox-odd" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"><a href="https://en.wikisource.org/wiki/1911_Encyclop%C3%A6dia_Britannica/Fortification_and_Siegecraft" class="extiw" title="wikisource:1911 Encyclopædia Britannica/Fortification and Siegecraft">Բրիտանիկա (11-րդ)</a> · <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.britannica.com/technology/fortification">Բրիտանիկա</a> · <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.thecanadianencyclopedia.ca/en/article/fortification/">Կանադական</a> · <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.universalis.fr/encyclopedie/fortifications/">Universalis</a></div></td></tr><tr style="height:2px"><td colspan="2"></td></tr><tr><td colspan="2" class="navbox-list navbox-even" style="width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r6688061">.mw-parser-output .ts-navbox-plaintitle{font-size:100%!important;margin:0 6em!important}</style></div><table class="nowraplinks authoritycontrol collapsible collapsed navbox-subgroup" style="border-spacing:0"><tbody><tr><th scope="col" class="navbox-title" colspan="2"><span style="float:left;width:6em"> </span><div class="ts-navbox-plaintitle" style="font-size:114%"><a href="/wiki/%D5%89%D5%A1%D6%83%D5%B8%D6%80%D5%B8%D5%B7%D5%B9%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%BE%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%B0%D5%BD%D5%AF%D5%B8%D5%B2%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Չափորոշչային վերահսկողություն">Չափորոշչային վերահսկողություն</a></div></th></tr><tr style="height:2px"><td colspan="2"></td></tr><tr><td colspan="2" class="navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"><a href="/wiki/%D4%BB%D5%BD%D5%BA%D5%A1%D5%B6%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%A3%D6%80%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6" title="Իսպանիայի ազգային գրադարան">BNE</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://catalogo.bne.es/uhtbin/authoritybrowse.cgi?action=display&authority_id=XX4576330">XX4576330</a> · <a href="/wiki/%D5%96%D6%80%D5%A1%D5%B6%D5%BD%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%A3%D6%80%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6" title="Ֆրանսիայի ազգային գրադարան">BNF</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://catalogue.bnf.fr/ark:/12148/cb11931504g">11931504g</a> · <a href="/wiki/Gemeinsame_Normdatei" title="Gemeinsame Normdatei">GND</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://d-nb.info/gnd/4069225-5">4069225-5</a> · <span title="Կոնգրեսի գրադարանի ստուգիչ համար" style="border-bottom: 1px dotted; cursor: help;">LCCN</span>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://id.loc.gov/authorities/sh85050919">sh85050919</a> · <a href="/wiki/%D4%BC%D5%A1%D5%BF%D5%BE%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%A3%D6%80%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6" title="Լատվիայի ազգային գրադարան">LNB</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://viaf.org/processed/LNB%7CLNC10-000078848">000078848</a> · <span title="Microsoft Academic" style="border-bottom: 1px dotted; cursor: help;">Microsoft</span>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://academic.microsoft.com/#/detail/198211336">198211336</a> · <span title="Ազգային խորհրդարանական գրադարան" style="border-bottom: 1px dotted; cursor: help;">NDL</span>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://id.ndl.go.jp/auth/ndlna/00574348">00574348</a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="http://id.ndl.go.jp/auth/ndlna/00573039">00573039</a> · <a href="/wiki/%D5%89%D5%A5%D5%AD%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%A3%D6%80%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6" title="Չեխիայի ազգային գրադարան">NKC</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://aut.nkp.cz/ph123763">ph123763</a></div></td></tr></tbody></table><div></div></td></tr></tbody></table></td></tr></tbody></table>    </div><noscript><img src="https://login.wikimedia.org/wiki/Special:CentralAutoLogin/start?type=1x1" alt="" width="1" height="1" style="border: none; position: absolute;"></noscript> <div class="printfooter" data-nosnippet="">Ստացված է «<a dir="ltr" href="https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Ֆորտիֆիկացիա&oldid=10112365">https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Ֆորտիֆիկացիա&oldid=10112365</a>» էջից</div></div> <div id="catlinks" class="catlinks" data-mw="interface"><div id="mw-normal-catlinks" class="mw-normal-catlinks"><a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8" title="Սպասարկող:Կատեգորիաները">Կատեգորիաներ</a>: <ul><li><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1:%D4%B1%D5%B4%D6%80%D5%A1%D5%B7%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%BC%D5%B8%D6%82%D5%B5%D6%81%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Կատեգորիա:Ամրաշինական կառույցներ">Ամրաշինական կառույցներ</a></li><li><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1:%D4%B1%D5%B4%D6%80%D5%B8%D6%81%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Կատեգորիա:Ամրոցներ">Ամրոցներ</a></li><li><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1:%D4%BB%D5%B6%D5%AA%D5%A5%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%B6%D5%A5%D5%B7%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Կատեգորիա:Ինժեներական պատնեշներ">Ինժեներական պատնեշներ</a></li><li><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1:%D5%8A%D5%A1%D5%B7%D5%BF%D5%BA%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%BC%D5%B8%D6%82%D5%B5%D6%81%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Կատեգորիա:Պաշտպանական կառույցներ">Պաշտպանական կառույցներ</a></li><li><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1:%D5%8A%D5%A1%D5%B7%D5%BF%D5%BA%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Կատեգորիա:Պաշտպանություն">Պաշտպանություն</a></li><li><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1:%D5%8C%D5%A1%D5%A6%D5%B4%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%BF%D5%A5%D6%80%D5%B4%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Կատեգորիա:Ռազմական տերմինաբանություն">Ռազմական տերմինաբանություն</a></li><li><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1:%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D5%A6%D5%AB%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Կատեգորիա:Սպառազինության պատմություն">Սպառազինության պատմություն</a></li></ul></div><div id="mw-hidden-catlinks" class="mw-hidden-catlinks mw-hidden-cats-hidden">Թաքցված կատեգորիաներ: <ul><li><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1:CS1_%D5%A1%D5%B6%D5%A3%D5%AC%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6_%D5%A1%D5%B2%D5%A2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%B8%D5%BE_%D5%A7%D5%BB%D5%A5%D6%80_(en)" title="Կատեգորիա:CS1 անգլերեն աղբյուրներով էջեր (en)">CS1 անգլերեն աղբյուրներով էջեր (en)</a></li><li><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1:CS1_%D5%BD%D5%BA%D5%A1%D5%BD%E2%80%A4_%D5%A9%D5%BE%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80:_authors_list" title="Կատեգորիա:CS1 սպաս․ թվային անուններ: authors list">CS1 սպաս․ թվային անուններ: authors list</a></li><li><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1:CS1_%D5%A2%D6%80%D5%AB%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B6%D5%A3%D5%AC%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6_%D5%A1%D5%B2%D5%A2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%B8%D5%BE_%D5%A7%D5%BB%D5%A5%D6%80_(en-gb)" title="Կատեգորիա:CS1 բրիտանական անգլերեն աղբյուրներով էջեր (en-gb)">CS1 բրիտանական անգլերեն աղբյուրներով էջեր (en-gb)</a></li><li><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1:CS1_%D5%A3%D5%A5%D6%80%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6_%D5%A1%D5%B2%D5%A2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%B8%D5%BE_%D5%A7%D5%BB%D5%A5%D6%80_(de)" title="Կատեգորիա:CS1 գերմաներեն աղբյուրներով էջեր (de)">CS1 գերմաներեն աղբյուրներով էջեր (de)</a></li><li><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1:%D5%89%D5%A1%D5%B7%D5%AD%D5%A1%D5%BF%D5%B8%D5%B2_%D5%A1%D6%80%D5%BF%D5%A1%D6%84%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B2%D5%B8%D6%82%D5%B4_%D5%BA%D5%A1%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%B8%D5%B2_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Կատեգորիա:Չաշխատող արտաքին հղում պարունակող հոդվածներ">Չաշխատող արտաքին հղում պարունակող հոդվածներ</a></li><li><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1:CS1_%D5%BD%D5%AD%D5%A1%D5%AC%D5%B6%D5%A5%D6%80:_%D5%A2%D5%A1%D6%81%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D5%B2_periodical" title="Կատեգորիա:CS1 սխալներ: բացակայող periodical">CS1 սխալներ: բացակայող periodical</a></li><li><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1:CS1_%D5%A1%D5%B4%D5%A5%D6%80%D5%AB%D5%AF%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B6%D5%A3%D5%AC%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6_%D5%A1%D5%B2%D5%A2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%B8%D5%BE_%D5%A7%D5%BB%D5%A5%D6%80_(en-us)" title="Կատեգորիա:CS1 ամերիկյան անգլերեն աղբյուրներով էջեր (en-us)">CS1 ամերիկյան անգլերեն աղբյուրներով էջեր (en-us)</a></li><li><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1:Webarchive_template_wayback_links" title="Կատեգորիա:Webarchive template wayback links">Webarchive template wayback links</a></li><li><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1:CS1_%D5%AB%D5%BF%D5%A1%D5%AC%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6_%D5%A1%D5%B2%D5%A2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%B8%D5%BE_%D5%A7%D5%BB%D5%A5%D6%80_(it)" title="Կատեգորիա:CS1 իտալերեն աղբյուրներով էջեր (it)">CS1 իտալերեն աղբյուրներով էջեր (it)</a></li><li><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1:CS1_%D6%86%D6%80%D5%A1%D5%B6%D5%BD%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6_%D5%A1%D5%B2%D5%A2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%B8%D5%BE_%D5%A7%D5%BB%D5%A5%D6%80_(fr)" title="Կատեգորիա:CS1 ֆրանսերեն աղբյուրներով էջեր (fr)">CS1 ֆրանսերեն աղբյուրներով էջեր (fr)</a></li><li><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1:CS1_%D5%BD%D5%BA%D5%A1%D5%BD%E2%80%A4_%D5%B9%D5%B3%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%B9%D5%BE%D5%A1%D5%AE_%D5%AC%D5%A5%D5%A6%D5%B8%D6%82" title="Կատեգորիա:CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու">CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու</a></li><li><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1:CS1_%D5%BD%D5%BA%D5%A1%D5%BD%E2%80%A4_%D5%A2%D5%A1%D5%A6%D5%B4%D5%A1%D5%A9%D5%AB%D5%BE_%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80:_authors_list" title="Կատեգորիա:CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list">CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list</a></li><li><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1:%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D5%8F%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D5%AF%D5%A1%D6%84%D5%A1%D6%80%D5%BF%D5%AB_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%B4_%D5%BE%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%AF%D5%B8%D5%A4%D5%B8%D5%BE_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Կատեգորիա:Վիքիպեդիա:Տեղեկաքարտի պատկերում վիքիկոդով հոդվածներ">Վիքիպեդիա:Տեղեկաքարտի պատկերում վիքիկոդով հոդվածներ</a></li><li><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1:%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80_1911_%D5%A9%D5%BE%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D4%B2%D6%80%D5%AB%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB%D5%AF%D5%A1_%D5%B0%D5%A1%D5%B6%D6%80%D5%A1%D5%A3%D5%AB%D5%BF%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6%D5%AB%D6%81" title="Կատեգորիա:Վիքիպեդիայի հոդվածներ 1911 թվականի Բրիտանիկա հանրագիտարանից">Վիքիպեդիայի հոդվածներ 1911 թվականի Բրիտանիկա հանրագիտարանից</a></li></ul></div></div> </div> </main> </div> <div class="mw-footer-container"> <footer id="footer" class="mw-footer" > <ul id="footer-info"> <li id="footer-info-lastmod"> Այս էջը վերջին անգամ փոփոխվել է 19 Սեպտեմբերի 2024-ի ժամը 21:41-ին:</li> <li id="footer-info-copyright">Տեքստը հասանելի է <a rel="nofollow" class="external text" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.hy">Քրիեյթիվ Քոմոնս Հղման-Համանման տարածման</a> թույլատրագրի ներքո, առանձին դեպքերում հնարավոր են հավելյալ պայմաններ։ Մանրամասնությունների համար այցելեք՝ <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Terms_of_Use">Օգտագործման պայմաններ</a>։</li> </ul> <ul id="footer-places"> <li id="footer-places-privacy"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy">Գաղտնիության քաղաքականություն</a></li> <li id="footer-places-about"><a href="/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D4%B7%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A8">Վիքիպեդիայի մասին</a></li> <li id="footer-places-disclaimers"><a href="/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D4%B1%D5%A6%D5%A1%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%B4_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D5%BD%D5%AD%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%BF%D5%BE%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB%D6%81">Հրաժարագրեր</a></li> <li id="footer-places-wm-codeofconduct"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct">Code of Conduct</a></li> <li id="footer-places-developers"><a href="https://developer.wikimedia.org">Ծրագրավորողներ</a></li> <li id="footer-places-statslink"><a href="https://stats.wikimedia.org/#/hy.wikipedia.org">Վիճակագրություն</a></li> <li id="footer-places-cookiestatement"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Cookie_statement">Cookie statement</a></li> <li id="footer-places-mobileview"><a href="//hy.m.wikipedia.org/w/index.php?title=%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1&mobileaction=toggle_view_mobile" class="noprint stopMobileRedirectToggle">Տեսքը բջջայինով</a></li> </ul> <ul id="footer-icons" class="noprint"> <li id="footer-copyrightico"><a href="https://wikimediafoundation.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/static/images/footer/wikimedia-button.svg" width="84" height="29" alt="Wikimedia Foundation" loading="lazy"></a></li> <li id="footer-poweredbyico"><a href="https://www.mediawiki.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/w/resources/assets/poweredby_mediawiki.svg" alt="Powered by MediaWiki" width="88" height="31" loading="lazy"></a></li> </ul> </footer> </div> </div> </div> <div class="vector-settings" id="p-dock-bottom"> <ul></ul> </div><script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.config.set({"wgHostname":"mw-web.codfw.main-f69cdc8f6-jgfr2","wgBackendResponseTime":195,"wgPageParseReport":{"limitreport":{"cputime":"1.134","walltime":"1.803","ppvisitednodes":{"value":5951,"limit":1000000},"postexpandincludesize":{"value":160278,"limit":2097152},"templateargumentsize":{"value":7268,"limit":2097152},"expansiondepth":{"value":23,"limit":100},"expensivefunctioncount":{"value":25,"limit":500},"unstrip-depth":{"value":1,"limit":20},"unstrip-size":{"value":213968,"limit":5000000},"entityaccesscount":{"value":30,"limit":400},"timingprofile":["100.00% 1219.309 1 -total"," 47.31% 576.864 1 Կաղապար:Տեղեկաքարտ_Ռազմական_կառույց"," 46.95% 572.481 1 Կաղապար:Տեղեկաքարտ"," 39.74% 484.512 33 Կաղապար:Wikidata"," 34.18% 416.735 2 Կաղապար:Ծանցանկ"," 33.33% 406.370 1 Կաղապար:Ծանտուփ"," 17.06% 208.074 39 Կաղապար:Cite_web"," 7.78% 94.904 1 Կաղապար:Արտաքին_հղումներ"," 6.16% 75.103 1 Կաղապար:Գլխագրի_պատկեր"," 5.12% 62.396 14 Կաղապար:Cite_book"]},"scribunto":{"limitreport-timeusage":{"value":"0.627","limit":"10.000"},"limitreport-memusage":{"value":10495514,"limit":52428800},"limitreport-logs":"Loaded datatype monolingualtext of P1559 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype commonsMedia of P154 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype monolingualtext of P6375 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype wikibase-item of P206 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype wikibase-item of P527 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype wikibase-item of P631 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype wikibase-item of P84 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype wikibase-item of P88 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype wikibase-item of P138 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype wikibase-item of P186 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype quantity of P2048 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype wikibase-item of P149 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype wikibase-item of P1419 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype quantity of P1101 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype time of P1619 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype wikibase-item of P1398 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype wikibase-item of P167 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype wikibase-item of P127 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype wikibase-item of P137 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype wikibase-item of P793 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype commonsMedia of P3311 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\n"},"cachereport":{"origin":"mw-web.eqiad.main-dbb9f5858-sxp2s","timestamp":"20241028145443","ttl":2592000,"transientcontent":false}}});});</script> <script type="application/ld+json">{"@context":"https:\/\/schema.org","@type":"Article","name":"\u0556\u0578\u0580\u057f\u056b\u0586\u056b\u056f\u0561\u0581\u056b\u0561","url":"https:\/\/hy.wikipedia.org\/wiki\/%D5%96%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB%D6%86%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1","sameAs":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q57821","mainEntity":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q57821","author":{"@type":"Organization","name":"Contributors to Wikimedia projects"},"publisher":{"@type":"Organization","name":"Wikimedia Foundation, Inc.","logo":{"@type":"ImageObject","url":"https:\/\/www.wikimedia.org\/static\/images\/wmf-hor-googpub.png"}},"datePublished":"2023-12-16T20:11:24Z","dateModified":"2024-09-19T21:41:22Z","image":"https:\/\/upload.wikimedia.org\/wikipedia\/commons\/7\/7b\/%D0%9A%D1%80%D0%B5%D0%BF%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C_Bourtange_%28%D0%91%D1%83%D1%80%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%B6%2C_%D0%BE%D0%BD%D0%B0_%D0%B6%D0%B5_%D0%91%D0%B0%D1%83%D1%80%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%B3%D0%B5%2C_%D0%BE%D0%BD%D0%B0_%D0%B6%D0%B5_%C2%AB%D0%97%D0%B2%D0%B5%D0%B7%D0%B4%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D0%BA%D1%80%D0%B5%D0%BF%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C%C2%BB%29_%E2%80%94_%D1%84%D0%BE%D1%80%D1%82_%D0%B2_%D0%9D%D0%B8%D0%B4%D0%B5%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D0%B0%D1%85_%D0%BD%D0%B0_%D0%B3%D1%80%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%86%D0%B5_%D1%81_%D0%93%D0%B5%D1%80%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B5%D0%B9.jpg","headline":"\u0562\u0576\u0561\u056f\u0561\u057e\u0561\u0575\u0580\u0568, \u0584\u0561\u0572\u0561\u0584\u0568 \u057a\u0561\u0577\u057f\u057a\u0561\u0576\u0565\u056c\u0578\u0582 \u0570\u0561\u0574\u0561\u0580 \u057c\u0561\u0566\u0574\u0561\u056f\u0561\u0576 \u0564\u056b\u0580\u0584\u0565\u0580\u056b \u0561\u0574\u0580\u0561\u057a\u0576\u0564\u0578\u0582\u0574 \u0561\u0574\u0580\u0561\u0577\u056b\u0576\u0561\u056f\u0561\u0576 \u0577\u056b\u0576\u0578\u0582\u0569\u0575\u0578\u0582\u0576\u0576\u0565\u0580\u0578\u057e, \u057a\u0561\u057f\u0565\u0580\u0578\u057e, \u056d\u0580\u0561\u0574\u0561\u057f\u0576\u0565\u0580\u0578\u057e \u0587 \u0561\u0575\u056c \u0574\u056b\u057b\u0578\u0581\u0576\u0565\u0580\u0578\u057e"}</script> </body> </html>