CINXE.COM

<!DOCTYPE html> <html class="client-nojs vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available" lang="nl" dir="ltr"> <head> <meta charset="UTF-8"> <title>Abiogenese - Wikipedia</title> <script>(function(){var className="client-js vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available";var cookie=document.cookie.match(/(?:^|; )nlwikimwclientpreferences=([^;]+)/);if(cookie){cookie[1].split('%2C').forEach(function(pref){className=className.replace(new RegExp('(^| )'+pref.replace(/-clientpref-\w+$|[^\w-]+/g,'')+'-clientpref-\\w+( |$)'),'$1'+pref+'$2');});}document.documentElement.className=className;}());RLCONF={"wgBreakFrames":false,"wgSeparatorTransformTable":[",\t.",".\t,"],"wgDigitTransformTable":["",""], "wgDefaultDateFormat":"dmy","wgMonthNames":["","januari","februari","maart","april","mei","juni","juli","augustus","september","oktober","november","december"],"wgRequestId":"274350fc-3495-4103-b76a-e0a7ceacce3e","wgCanonicalNamespace":"","wgCanonicalSpecialPageName":false,"wgNamespaceNumber":0,"wgPageName":"Abiogenese","wgTitle":"Abiogenese","wgCurRevisionId":68439303,"wgRevisionId":68439303,"wgArticleId":95221,"wgIsArticle":true,"wgIsRedirect":false,"wgAction":"view","wgUserName":null,"wgUserGroups":["*"],"wgCategories":["Evolutie"],"wgPageViewLanguage":"nl","wgPageContentLanguage":"nl","wgPageContentModel":"wikitext","wgRelevantPageName":"Abiogenese","wgRelevantArticleId":95221,"wgIsProbablyEditable":true,"wgRelevantPageIsProbablyEditable":true,"wgRestrictionEdit":[],"wgRestrictionMove":[],"wgNoticeProject":"wikipedia","wgCiteReferencePreviewsActive":true,"wgMediaViewerOnClick":true,"wgMediaViewerEnabledByDefault":true,"wgPopupsFlags":0,"wgVisualEditor":{"pageLanguageCode":"nl", "pageLanguageDir":"ltr","pageVariantFallbacks":"nl"},"wgMFDisplayWikibaseDescriptions":{"search":true,"watchlist":true,"tagline":true,"nearby":true},"wgWMESchemaEditAttemptStepOversample":false,"wgWMEPageLength":50000,"wgRelatedArticlesCompat":[],"wgCentralAuthMobileDomain":false,"wgEditSubmitButtonLabelPublish":true,"wgULSPosition":"interlanguage","wgULSisCompactLinksEnabled":false,"wgVector2022LanguageInHeader":true,"wgULSisLanguageSelectorEmpty":false,"wgWikibaseItemId":"Q231218","wgCheckUserClientHintsHeadersJsApi":["brands","architecture","bitness","fullVersionList","mobile","model","platform","platformVersion"],"GEHomepageSuggestedEditsEnableTopics":true,"wgGETopicsMatchModeEnabled":false,"wgGEStructuredTaskRejectionReasonTextInputEnabled":false,"wgGELevelingUpEnabledForUser":false};RLSTATE={"ext.globalCssJs.user.styles":"ready","site.styles":"ready","user.styles":"ready","ext.globalCssJs.user":"ready","user":"ready","user.options":"loading","ext.cite.styles":"ready", "ext.math.styles":"ready","skins.vector.search.codex.styles":"ready","skins.vector.styles":"ready","skins.vector.icons":"ready","ext.wikimediamessages.styles":"ready","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript":"ready","ext.uls.interlanguage":"ready","wikibase.client.init":"ready","ext.wikimediaBadges":"ready"};RLPAGEMODULES=["ext.cite.ux-enhancements","mediawiki.page.media","site","mediawiki.page.ready","mediawiki.toc","skins.vector.js","ext.centralNotice.geoIP","ext.centralNotice.startUp","ext.gadget.Direct-link-to-Commons","ext.gadget.ProtectionTemplates","ext.gadget.InterProjectLinks","ext.gadget.hoofdbetekenis-titelwijziging","ext.gadget.switcher","ext.gadget.OpenStreetMapFrame","ext.gadget.subpages","ext.urlShortener.toolbar","ext.centralauth.centralautologin","mmv.bootstrap","ext.popups","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.init","ext.visualEditor.targetLoader","ext.echo.centralauth","ext.eventLogging","ext.wikimediaEvents","ext.navigationTiming","ext.uls.interface", "ext.cx.eventlogging.campaigns","ext.cx.uls.quick.actions","wikibase.client.vector-2022","ext.checkUser.clientHints","ext.growthExperiments.SuggestedEditSession","wikibase.sidebar.tracking"];</script> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.loader.impl(function(){return["user.options@12s5i",function($,jQuery,require,module){mw.user.tokens.set({"patrolToken":"+\\","watchToken":"+\\","csrfToken":"+\\"}); }];});});</script> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=nl&modules=ext.cite.styles%7Cext.math.styles%7Cext.uls.interlanguage%7Cext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript%7Cext.wikimediaBadges%7Cext.wikimediamessages.styles%7Cskins.vector.icons%2Cstyles%7Cskins.vector.search.codex.styles%7Cwikibase.client.init&only=styles&skin=vector-2022"> <script async="" src="/w/load.php?lang=nl&modules=startup&only=scripts&raw=1&skin=vector-2022"></script> <meta name="ResourceLoaderDynamicStyles" content=""> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=nl&modules=site.styles&only=styles&skin=vector-2022"> <meta name="generator" content="MediaWiki 1.44.0-wmf.4"> <meta name="referrer" content="origin"> <meta name="referrer" content="origin-when-cross-origin"> <meta name="robots" content="max-image-preview:standard"> <meta name="format-detection" content="telephone=no"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/aa/Champagne_vent_white_smokers.jpg/1200px-Champagne_vent_white_smokers.jpg"> <meta property="og:image:width" content="1200"> <meta property="og:image:height" content="900"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/aa/Champagne_vent_white_smokers.jpg/800px-Champagne_vent_white_smokers.jpg"> <meta property="og:image:width" content="800"> <meta property="og:image:height" content="600"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/aa/Champagne_vent_white_smokers.jpg/640px-Champagne_vent_white_smokers.jpg"> <meta property="og:image:width" content="640"> <meta property="og:image:height" content="480"> <meta name="viewport" content="width=1120"> <meta property="og:title" content="Abiogenese - Wikipedia"> <meta property="og:type" content="website"> <link rel="preconnect" href="//upload.wikimedia.org"> <link rel="alternate" media="only screen and (max-width: 640px)" href="//nl.m.wikipedia.org/wiki/Abiogenese"> <link rel="alternate" type="application/x-wiki" title="Bewerken" href="/w/index.php?title=Abiogenese&action=edit"> <link rel="apple-touch-icon" href="/static/apple-touch/wikipedia.png"> <link rel="icon" href="/static/favicon/wikipedia.ico"> <link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/w/rest.php/v1/search" title="Wikipedia (nl)"> <link rel="EditURI" type="application/rsd+xml" href="//nl.wikipedia.org/w/api.php?action=rsd"> <link rel="canonical" href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Abiogenese"> <link rel="license" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.nl"> <link rel="alternate" type="application/atom+xml" title="Wikipedia Atom-feed" href="/w/index.php?title=Speciaal:RecenteWijzigingen&feed=atom"> <link rel="dns-prefetch" href="//meta.wikimedia.org" /> <link rel="dns-prefetch" href="//login.wikimedia.org"> </head> <body class="skin--responsive skin-vector skin-vector-search-vue mediawiki ltr sitedir-ltr mw-hide-empty-elt ns-0 ns-subject mw-editable page-Abiogenese rootpage-Abiogenese skin-vector-2022 action-view"><a class="mw-jump-link" href="#bodyContent">Naar inhoud springen</a> <div class="vector-header-container"> <header class="vector-header mw-header"> <div class="vector-header-start"> <nav class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Site"> <div id="vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown vector-main-menu-dropdown vector-button-flush-left vector-button-flush-right" > <input type="checkbox" id="vector-main-menu-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Hoofdmenu" > <label id="vector-main-menu-dropdown-label" for="vector-main-menu-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-menu mw-ui-icon-wikimedia-menu"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Hoofdmenu</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-main-menu-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-main-menu" class="vector-main-menu vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-main-menu-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="main-menu-pinned" data-pinnable-element-id="vector-main-menu" data-pinned-container-id="vector-main-menu-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-main-menu-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Hoofdmenu</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.pin">naar zijbalk verplaatsen</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.unpin">verbergen</button> </div> <div id="p-navigation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation" > <div class="vector-menu-heading"> Navigatie </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-mainpage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Hoofdpagina" title="Naar de hoofdpagina gaan [z]" accesskey="z"><span>Hoofdpagina</span></a></li><li id="n-zoekartikel" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Portaal:Navigatie"><span>Vind een artikel</span></a></li><li id="n-today" class="mw-list-item"><a href="/wiki/28_november"><span>Vandaag</span></a></li><li id="n-Etalage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Etalage"><span>Etalage</span></a></li><li id="n-categories" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Categorie:Alles"><span>Categorieën</span></a></li><li id="n-recentchanges" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:RecenteWijzigingen" title="Een lijst met recente wijzigingen in deze wiki. [r]" accesskey="r"><span>Recente wijzigingen</span></a></li><li id="n-newpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:NieuwePaginas"><span>Nieuwe artikelen</span></a></li><li id="n-randompage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:Willekeurig" title="Een willekeurige pagina bekijken [x]" accesskey="x"><span>Willekeurige pagina</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-navigation2" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation2" > <div class="vector-menu-heading"> Informatie </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-portal" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Portaal:Gebruikersportaal" title="Informatie over het project: wat u kunt doen, waar u dingen kunt vinden"><span>Gebruikersportaal</span></a></li><li id="n-Snelcursus" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Snelcursus"><span>Snelcursus</span></a></li><li id="n-help" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Portaal:Hulp_en_beheer" title="Hulpinformatie over deze wiki"><span>Hulp en contact</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> <a href="/wiki/Hoofdpagina" class="mw-logo"> <img class="mw-logo-icon" src="/static/images/icons/wikipedia.png" alt="" aria-hidden="true" height="50" width="50"> <span class="mw-logo-container skin-invert"> <img class="mw-logo-wordmark" alt="Wikipedia" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-wordmark-en.svg" style="width: 7.5em; height: 1.125em;"> <img class="mw-logo-tagline" alt="de vrije encyclopedie" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-tagline-nl.svg" width="120" height="13" style="width: 7.5em; height: 0.8125em;"> </span> </a> </div> <div class="vector-header-end"> <div id="p-search" role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-collapses vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box-auto-expand-width vector-search-box"> <a href="/wiki/Speciaal:Zoeken" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only search-toggle" title="Doorzoek Wikipedia [f]" accesskey="f"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>Zoeken</span> </a> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail cdx-typeahead-search--auto-expand-width"> <form action="/w/index.php" id="searchform" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div id="simpleSearch" class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Doorzoek Wikipedia" aria-label="Doorzoek Wikipedia" autocapitalize="sentences" title="Doorzoek Wikipedia [f]" accesskey="f" id="searchInput" > <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="Speciaal:Zoeken"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Zoeken</button> </form> </div> </div> </div> <nav class="vector-user-links vector-user-links-wide" aria-label="Persoonlijke hulpmiddelen"> <div class="vector-user-links-main"> <div id="p-vector-user-menu-preferences" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-userpage" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Uiterlijk"> <div id="vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown " title="De lettergrootte, breedte en kleur van de pagina wijzigen" > <input type="checkbox" id="vector-appearance-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Uiterlijk" > <label id="vector-appearance-dropdown-label" for="vector-appearance-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-appearance mw-ui-icon-wikimedia-appearance"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Uiterlijk</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-appearance-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div id="p-vector-user-menu-notifications" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-overflow" class="vector-menu mw-portlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_nl.wikipedia.org&uselang=nl" class=""><span>Doneren</span></a> </li> <li id="pt-createaccount-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Speciaal:GebruikerAanmaken&returnto=Abiogenese" title="Registreer u vooral en meld u aan. Dit is echter niet verplicht." class=""><span>Account aanmaken</span></a> </li> <li id="pt-login-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Speciaal:Aanmelden&returnto=Abiogenese" title="U wordt van harte uitgenodigd om aan te melden, maar dit is niet verplicht [o]" accesskey="o" class=""><span>Aanmelden</span></a> </li> </ul> </div> </div> </div> <div id="vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown vector-user-menu vector-button-flush-right vector-user-menu-logged-out" title="Meer opties" > <input type="checkbox" id="vector-user-links-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Persoonlijke hulpmiddelen" > <label id="vector-user-links-dropdown-label" for="vector-user-links-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-ellipsis mw-ui-icon-wikimedia-ellipsis"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Persoonlijke hulpmiddelen</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-personal" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-personal user-links-collapsible-item" title="Gebruikersmenu" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_nl.wikipedia.org&uselang=nl"><span>Doneren</span></a></li><li id="pt-createaccount" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:GebruikerAanmaken&returnto=Abiogenese" title="Registreer u vooral en meld u aan. Dit is echter niet verplicht."><span class="vector-icon mw-ui-icon-userAdd mw-ui-icon-wikimedia-userAdd"></span> <span>Account aanmaken</span></a></li><li id="pt-login" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:Aanmelden&returnto=Abiogenese" title="U wordt van harte uitgenodigd om aan te melden, maar dit is niet verplicht [o]" accesskey="o"><span class="vector-icon mw-ui-icon-logIn mw-ui-icon-wikimedia-logIn"></span> <span>Aanmelden</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-user-menu-anon-editor" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-user-menu-anon-editor" > <div class="vector-menu-heading"> Pagina's voor uitgelogde redacteuren <a href="/wiki/Help:Inleiding" aria-label="Meer leren over bewerken"><span>meer lezen</span></a> </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-anoncontribs" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:MijnBijdragen" title="Bijdragen IP-adres [y]" accesskey="y"><span>Bijdragen</span></a></li><li id="pt-anontalk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:MijnOverleg" title="Overlegpagina van de anonieme gebruiker van dit IP-adres [n]" accesskey="n"><span>Overleg</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </header> </div> <div class="mw-page-container"> <div class="mw-page-container-inner"> <div class="vector-sitenotice-container"> <div id="siteNotice"></div> </div> <div class="vector-column-start"> <div class="vector-main-menu-container"> <div id="mw-navigation"> <nav id="mw-panel" class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Site"> <div id="vector-main-menu-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> </div> </div> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav id="mw-panel-toc" aria-label="Inhoud" data-event-name="ui.sidebar-toc" class="mw-table-of-contents-container vector-toc-landmark"> <div id="vector-toc-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-toc" class="vector-toc vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-toc-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="toc-pinned" data-pinnable-element-id="vector-toc" > <h2 class="vector-pinnable-header-label">Inhoud</h2> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.pin">naar zijbalk verplaatsen</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.unpin">verbergen</button> </div> <ul class="vector-toc-contents" id="mw-panel-toc-list"> <li id="toc-mw-content-text" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a href="#" class="vector-toc-link"> <div class="vector-toc-text">Top</div> </a> </li> <li id="toc-Omschrijving" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Omschrijving"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1</span> <span>Omschrijving</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Omschrijving-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Omschrijving-subkopje inklappen</span> </button> <ul id="toc-Omschrijving-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Huidige_modellen" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Huidige_modellen"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.1</span> <span>Huidige modellen</span> </div> </a> <ul id="toc-Huidige_modellen-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Begripsgeschiedenis" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Begripsgeschiedenis"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2</span> <span>Begripsgeschiedenis</span> </div> </a> <ul id="toc-Begripsgeschiedenis-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Moleculaire_basis_van_het_leven" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Moleculaire_basis_van_het_leven"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3</span> <span>Moleculaire basis van het leven</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Moleculaire_basis_van_het_leven-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Moleculaire basis van het leven-subkopje inklappen</span> </button> <ul id="toc-Moleculaire_basis_van_het_leven-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Oorsprong_van_organische_verbindingen" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Oorsprong_van_organische_verbindingen"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.1</span> <span>Oorsprong van organische verbindingen</span> </div> </a> <ul id="toc-Oorsprong_van_organische_verbindingen-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Chemische_synthese" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Chemische_synthese"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.2</span> <span>Chemische synthese</span> </div> </a> <ul id="toc-Chemische_synthese-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Zelforganisatie_in_dissipatieve_systemen" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Zelforganisatie_in_dissipatieve_systemen"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.3</span> <span>Zelforganisatie in dissipatieve systemen</span> </div> </a> <ul id="toc-Zelforganisatie_in_dissipatieve_systemen-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Zelfreplicatie_en_de_RNA-wereld" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Zelfreplicatie_en_de_RNA-wereld"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4</span> <span>Zelfreplicatie en de RNA-wereld</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Zelfreplicatie_en_de_RNA-wereld-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Zelfreplicatie en de RNA-wereld-subkopje inklappen</span> </button> <ul id="toc-Zelfreplicatie_en_de_RNA-wereld-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-RNA-wereld" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#RNA-wereld"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.1</span> <span>RNA-wereld</span> </div> </a> <ul id="toc-RNA-wereld-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Virale_oorsprong" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Virale_oorsprong"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.1.1</span> <span>Virale oorsprong</span> </div> </a> <ul id="toc-Virale_oorsprong-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-RNA-synthese_en_replicatie" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#RNA-synthese_en_replicatie"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.2</span> <span>RNA-synthese en replicatie</span> </div> </a> <ul id="toc-RNA-synthese_en_replicatie-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Celvorming" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Celvorming"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5</span> <span>Celvorming</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Celvorming-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Celvorming-subkopje inklappen</span> </button> <ul id="toc-Celvorming-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Protocellen" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Protocellen"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.1</span> <span>Protocellen</span> </div> </a> <ul id="toc-Protocellen-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Zie_ook" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Zie_ook"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6</span> <span>Zie ook</span> </div> </a> <ul id="toc-Zie_ook-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </div> </div> </nav> </div> </div> <div class="mw-content-container"> <main id="content" class="mw-body"> <header class="mw-body-header vector-page-titlebar"> <nav aria-label="Inhoud" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown vector-page-titlebar-toc vector-button-flush-left" > <input type="checkbox" id="vector-page-titlebar-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Inhoudsopgave omschakelen" > <label id="vector-page-titlebar-toc-label" for="vector-page-titlebar-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-listBullet mw-ui-icon-wikimedia-listBullet"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Inhoudsopgave omschakelen</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-titlebar-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <h1 id="firstHeading" class="firstHeading mw-first-heading"><span class="mw-page-title-main">Abiogenese</span></h1> <div id="p-lang-btn" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-lang" > <input type="checkbox" id="p-lang-btn-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn" class="vector-dropdown-checkbox mw-interlanguage-selector" aria-label="Ga naar een artikel in een andere taal. Beschikbaar in 56 talen" > <label id="p-lang-btn-label" for="p-lang-btn-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive mw-portlet-lang-heading-56" aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-language-progressive mw-ui-icon-wikimedia-language-progressive"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">56 talen</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="interlanguage-link interwiki-af mw-list-item"><a href="https://af.wikipedia.org/wiki/Abiogenese" title="Abiogenese – Afrikaans" lang="af" hreflang="af" data-title="Abiogenese" data-language-autonym="Afrikaans" data-language-local-name="Afrikaans" class="interlanguage-link-target"><span>Afrikaans</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ar mw-list-item"><a href="https://ar.wikipedia.org/wiki/%D8%AA%D9%88%D9%84%D8%AF_%D8%AA%D9%84%D9%82%D8%A7%D8%A6%D9%8A" title="تولد تلقائي – Arabisch" lang="ar" hreflang="ar" data-title="تولد تلقائي" data-language-autonym="العربية" data-language-local-name="Arabisch" class="interlanguage-link-target"><span>العربية</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ast mw-list-item"><a href="https://ast.wikipedia.org/wiki/Abiox%C3%A9nesis" title="Abioxénesis – Asturisch" lang="ast" hreflang="ast" data-title="Abioxénesis" data-language-autonym="Asturianu" data-language-local-name="Asturisch" class="interlanguage-link-target"><span>Asturianu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-az mw-list-item"><a href="https://az.wikipedia.org/wiki/Abiogenez" title="Abiogenez – Azerbeidzjaans" lang="az" hreflang="az" data-title="Abiogenez" data-language-autonym="Azərbaycanca" data-language-local-name="Azerbeidzjaans" class="interlanguage-link-target"><span>Azərbaycanca</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-azb mw-list-item"><a href="https://azb.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D8%A4%D8%B2%D9%88_%D8%A7%D8%A4%D8%B2%D9%88%D9%86%D9%87_%D8%AA%D8%A4%D8%B1%D9%87%E2%80%8C%D9%85%D9%87%E2%80%8C" title="اؤزو اؤزونه تؤره‌مه‌ – South Azerbaijani" lang="azb" hreflang="azb" data-title="اؤزو اؤزونه تؤره‌مه‌" data-language-autonym="تۆرکجه" data-language-local-name="South Azerbaijani" class="interlanguage-link-target"><span>تۆرکجه</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bcl mw-list-item"><a href="https://bcl.wikipedia.org/wiki/Abiohenesis" title="Abiohenesis – Central Bikol" lang="bcl" hreflang="bcl" data-title="Abiohenesis" data-language-autonym="Bikol Central" data-language-local-name="Central Bikol" class="interlanguage-link-target"><span>Bikol Central</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be mw-list-item"><a href="https://be.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%B1%D1%96%D1%8F%D0%B3%D0%B5%D0%BD%D0%B5%D0%B7" title="Абіягенез – Belarussisch" lang="be" hreflang="be" data-title="Абіягенез" data-language-autonym="Беларуская" data-language-local-name="Belarussisch" class="interlanguage-link-target"><span>Беларуская</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bg mw-list-item"><a href="https://bg.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%B1%D0%B8%D0%BE%D0%B3%D0%B5%D0%BD%D0%B5%D0%B7%D0%B0" title="Абиогенеза – Bulgaars" lang="bg" hreflang="bg" data-title="Абиогенеза" data-language-autonym="Български" data-language-local-name="Bulgaars" class="interlanguage-link-target"><span>Български</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bs mw-list-item"><a href="https://bs.wikipedia.org/wiki/Abiogeneza" title="Abiogeneza – Bosnisch" lang="bs" hreflang="bs" data-title="Abiogeneza" data-language-autonym="Bosanski" data-language-local-name="Bosnisch" class="interlanguage-link-target"><span>Bosanski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ca mw-list-item"><a href="https://ca.wikipedia.org/wiki/Abiog%C3%A8nesi" title="Abiogènesi – Catalaans" lang="ca" hreflang="ca" data-title="Abiogènesi" data-language-autonym="Català" data-language-local-name="Catalaans" class="interlanguage-link-target"><span>Català</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-da mw-list-item"><a href="https://da.wikipedia.org/wiki/Abiogenese" title="Abiogenese – Deens" lang="da" hreflang="da" data-title="Abiogenese" data-language-autonym="Dansk" data-language-local-name="Deens" class="interlanguage-link-target"><span>Dansk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-el mw-list-item"><a href="https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%91%CE%B2%CE%B9%CE%BF%CE%B3%CE%AD%CE%BD%CE%B5%CF%83%CE%B7" title="Αβιογένεση – Grieks" lang="el" hreflang="el" data-title="Αβιογένεση" data-language-autonym="Ελληνικά" data-language-local-name="Grieks" class="interlanguage-link-target"><span>Ελληνικά</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-en badge-Q17437798 badge-goodarticle mw-list-item" title="goed artikel"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Abiogenesis" title="Abiogenesis – Engels" lang="en" hreflang="en" data-title="Abiogenesis" data-language-autonym="English" data-language-local-name="Engels" class="interlanguage-link-target"><span>English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eo mw-list-item"><a href="https://eo.wikipedia.org/wiki/Abiogenezo" title="Abiogenezo – Esperanto" lang="eo" hreflang="eo" data-title="Abiogenezo" data-language-autonym="Esperanto" data-language-local-name="Esperanto" class="interlanguage-link-target"><span>Esperanto</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-es mw-list-item"><a href="https://es.wikipedia.org/wiki/Abiog%C3%A9nesis" title="Abiogénesis – Spaans" lang="es" hreflang="es" data-title="Abiogénesis" data-language-autonym="Español" data-language-local-name="Spaans" class="interlanguage-link-target"><span>Español</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eu badge-Q70893996 mw-list-item" title=""><a href="https://eu.wikipedia.org/wiki/Abiogenesis" title="Abiogenesis – Baskisch" lang="eu" hreflang="eu" data-title="Abiogenesis" data-language-autonym="Euskara" data-language-local-name="Baskisch" class="interlanguage-link-target"><span>Euskara</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fr mw-list-item"><a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Abiogen%C3%A8se" title="Abiogenèse – Frans" lang="fr" hreflang="fr" data-title="Abiogenèse" data-language-autonym="Français" data-language-local-name="Frans" class="interlanguage-link-target"><span>Français</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gl mw-list-item"><a href="https://gl.wikipedia.org/wiki/Abiox%C3%A9nese" title="Abioxénese – Galicisch" lang="gl" hreflang="gl" data-title="Abioxénese" data-language-autonym="Galego" data-language-local-name="Galicisch" class="interlanguage-link-target"><span>Galego</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hr mw-list-item"><a href="https://hr.wikipedia.org/wiki/Abiogeneza" title="Abiogeneza – Kroatisch" lang="hr" hreflang="hr" data-title="Abiogeneza" data-language-autonym="Hrvatski" data-language-local-name="Kroatisch" class="interlanguage-link-target"><span>Hrvatski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hu badge-Q17437798 badge-goodarticle mw-list-item" title="goed artikel"><a href="https://hu.wikipedia.org/wiki/Abiogenezis" title="Abiogenezis – Hongaars" lang="hu" hreflang="hu" data-title="Abiogenezis" data-language-autonym="Magyar" data-language-local-name="Hongaars" class="interlanguage-link-target"><span>Magyar</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ia mw-list-item"><a href="https://ia.wikipedia.org/wiki/Abiogenese" title="Abiogenese – Interlingua" lang="ia" hreflang="ia" data-title="Abiogenese" data-language-autonym="Interlingua" data-language-local-name="Interlingua" class="interlanguage-link-target"><span>Interlingua</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-id mw-list-item"><a href="https://id.wikipedia.org/wiki/Abiogenesis" title="Abiogenesis – Indonesisch" lang="id" hreflang="id" data-title="Abiogenesis" data-language-autonym="Bahasa Indonesia" data-language-local-name="Indonesisch" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Indonesia</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-jam mw-list-item"><a href="https://jam.wikipedia.org/wiki/Abaiyojenisis" title="Abaiyojenisis – Jamaicaans Creools" lang="jam" hreflang="jam" data-title="Abaiyojenisis" data-language-autonym="Patois" data-language-local-name="Jamaicaans Creools" class="interlanguage-link-target"><span>Patois</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ka mw-list-item"><a href="https://ka.wikipedia.org/wiki/%E1%83%90%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%9D%E1%83%92%E1%83%94%E1%83%9C%E1%83%94%E1%83%96%E1%83%98" title="აბიოგენეზი – Georgisch" lang="ka" hreflang="ka" data-title="აბიოგენეზი" data-language-autonym="ქართული" data-language-local-name="Georgisch" class="interlanguage-link-target"><span>ქართული</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kk mw-list-item"><a href="https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%B1%D0%B8%D0%BE%D0%B3%D0%B5%D0%BD%D0%B5%D0%B7" title="Абиогенез – Kazachs" lang="kk" hreflang="kk" data-title="Абиогенез" data-language-autonym="Қазақша" data-language-local-name="Kazachs" class="interlanguage-link-target"><span>Қазақша</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-la mw-list-item"><a href="https://la.wikipedia.org/wiki/Abiogenesis" title="Abiogenesis – Latijn" lang="la" hreflang="la" data-title="Abiogenesis" data-language-autonym="Latina" data-language-local-name="Latijn" class="interlanguage-link-target"><span>Latina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lt mw-list-item"><a href="https://lt.wikipedia.org/wiki/Abiogenez%C4%97" title="Abiogenezė – Litouws" lang="lt" hreflang="lt" data-title="Abiogenezė" data-language-autonym="Lietuvių" data-language-local-name="Litouws" class="interlanguage-link-target"><span>Lietuvių</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lv mw-list-item"><a href="https://lv.wikipedia.org/wiki/Abio%C4%A3en%C4%93ze" title="Abioģenēze – Lets" lang="lv" hreflang="lv" data-title="Abioģenēze" data-language-autonym="Latviešu" data-language-local-name="Lets" class="interlanguage-link-target"><span>Latviešu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mk mw-list-item"><a href="https://mk.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%B1%D0%B8%D0%BE%D0%B3%D0%B5%D0%BD%D0%B5%D0%B7%D0%B0" title="Абиогенеза – Macedonisch" lang="mk" hreflang="mk" data-title="Абиогенеза" data-language-autonym="Македонски" data-language-local-name="Macedonisch" class="interlanguage-link-target"><span>Македонски</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ml mw-list-item"><a href="https://ml.wikipedia.org/wiki/%E0%B4%85%E0%B4%9C%E0%B5%80%E0%B4%B5%E0%B4%9C%E0%B5%80%E0%B4%B5%E0%B5%8B%E0%B4%A4%E0%B5%8D%E0%B4%AA%E0%B4%A4%E0%B5%8D%E0%B4%A4%E0%B4%BF" title="അജീവജീവോത്പത്തി – Malayalam" lang="ml" hreflang="ml" data-title="അജീവജീവോത്പത്തി" data-language-autonym="മലയാളം" data-language-local-name="Malayalam" class="interlanguage-link-target"><span>മലയാളം</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ms mw-list-item"><a href="https://ms.wikipedia.org/wiki/Abiogenesis" title="Abiogenesis – Maleis" lang="ms" hreflang="ms" data-title="Abiogenesis" data-language-autonym="Bahasa Melayu" data-language-local-name="Maleis" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Melayu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nn mw-list-item"><a href="https://nn.wikipedia.org/wiki/Abiogenese" title="Abiogenese – Noors - Nynorsk" lang="nn" hreflang="nn" data-title="Abiogenese" data-language-autonym="Norsk nynorsk" data-language-local-name="Noors - Nynorsk" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk nynorsk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-no mw-list-item"><a href="https://no.wikipedia.org/wiki/Abiogenese" title="Abiogenese – Noors - Bokmål" lang="nb" hreflang="nb" data-title="Abiogenese" data-language-autonym="Norsk bokmål" data-language-local-name="Noors - Bokmål" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk bokmål</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-oc mw-list-item"><a href="https://oc.wikipedia.org/wiki/Abiogen%C3%A8si" title="Abiogenèsi – Occitaans" lang="oc" hreflang="oc" data-title="Abiogenèsi" data-language-autonym="Occitan" data-language-local-name="Occitaans" class="interlanguage-link-target"><span>Occitan</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pa mw-list-item"><a href="https://pa.wikipedia.org/wiki/%E0%A8%89%E0%A8%A4%E0%A8%AD%E0%A9%81%E0%A8%9C" title="ਉਤਭੁਜ – Punjabi" lang="pa" hreflang="pa" data-title="ਉਤਭੁਜ" data-language-autonym="ਪੰਜਾਬੀ" data-language-local-name="Punjabi" class="interlanguage-link-target"><span>ਪੰਜਾਬੀ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pt mw-list-item"><a href="https://pt.wikipedia.org/wiki/Abiog%C3%AAnese" title="Abiogênese – Portugees" lang="pt" hreflang="pt" data-title="Abiogênese" data-language-autonym="Português" data-language-local-name="Portugees" class="interlanguage-link-target"><span>Português</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ro mw-list-item"><a href="https://ro.wikipedia.org/wiki/Abiogenez%C4%83" title="Abiogeneză – Roemeens" lang="ro" hreflang="ro" data-title="Abiogeneză" data-language-autonym="Română" data-language-local-name="Roemeens" class="interlanguage-link-target"><span>Română</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ru badge-Q70894304 mw-list-item" title=""><a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%B1%D0%B8%D0%BE%D0%B3%D0%B5%D0%BD%D0%B5%D0%B7" title="Абиогенез – Russisch" lang="ru" hreflang="ru" data-title="Абиогенез" data-language-autonym="Русский" data-language-local-name="Russisch" class="interlanguage-link-target"><span>Русский</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sd mw-list-item"><a href="https://sd.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D8%A8%D8%A7%D9%8A%D9%88%D8%AC%D9%8A%D9%86%D8%B2" title="ابايوجينز – Sindhi" lang="sd" hreflang="sd" data-title="ابايوجينز" data-language-autonym="سنڌي" data-language-local-name="Sindhi" class="interlanguage-link-target"><span>سنڌي</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sh mw-list-item"><a href="https://sh.wikipedia.org/wiki/Abiogeneza" title="Abiogeneza – Servo-Kroatisch" lang="sh" hreflang="sh" data-title="Abiogeneza" data-language-autonym="Srpskohrvatski / српскохрватски" data-language-local-name="Servo-Kroatisch" class="interlanguage-link-target"><span>Srpskohrvatski / српскохрватски</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-si mw-list-item"><a href="https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B6%85%E0%B6%A2%E0%B7%93%E0%B7%80%E0%B6%A2%E0%B7%8A%E0%B6%B1%E0%B6%B1%E0%B6%BA" title="අජීවජ්නනය – Singalees" lang="si" hreflang="si" data-title="අජීවජ්නනය" data-language-autonym="සිංහල" data-language-local-name="Singalees" class="interlanguage-link-target"><span>සිංහල</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sk mw-list-item"><a href="https://sk.wikipedia.org/wiki/Evolu%C4%8Dn%C3%A1_abiogen%C3%A9za" title="Evolučná abiogenéza – Slowaaks" lang="sk" hreflang="sk" data-title="Evolučná abiogenéza" data-language-autonym="Slovenčina" data-language-local-name="Slowaaks" class="interlanguage-link-target"><span>Slovenčina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sl mw-list-item"><a href="https://sl.wikipedia.org/wiki/Abiogeneza" title="Abiogeneza – Sloveens" lang="sl" hreflang="sl" data-title="Abiogeneza" data-language-autonym="Slovenščina" data-language-local-name="Sloveens" class="interlanguage-link-target"><span>Slovenščina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sr mw-list-item"><a href="https://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%B1%D0%B8%D0%BE%D0%B3%D0%B5%D0%BD%D0%B5%D0%B7%D0%B0" title="Абиогенеза – Servisch" lang="sr" hreflang="sr" data-title="Абиогенеза" data-language-autonym="Српски / srpski" data-language-local-name="Servisch" class="interlanguage-link-target"><span>Српски / srpski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sv mw-list-item"><a href="https://sv.wikipedia.org/wiki/Abiogenes" title="Abiogenes – Zweeds" lang="sv" hreflang="sv" data-title="Abiogenes" data-language-autonym="Svenska" data-language-local-name="Zweeds" class="interlanguage-link-target"><span>Svenska</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ta mw-list-item"><a href="https://ta.wikipedia.org/wiki/%E0%AE%89%E0%AE%AF%E0%AE%BF%E0%AE%B0%E0%AE%BF%E0%AE%B2%E0%AE%BF%E0%AE%B5%E0%AE%B4%E0%AE%BF%E0%AE%AA%E0%AF%8D%E0%AE%AA%E0%AE%BF%E0%AE%B1%E0%AE%AA%E0%AF%8D%E0%AE%AA%E0%AF%81" title="உயிரிலிவழிப்பிறப்பு – Tamil" lang="ta" hreflang="ta" data-title="உயிரிலிவழிப்பிறப்பு" data-language-autonym="தமிழ்" data-language-local-name="Tamil" class="interlanguage-link-target"><span>தமிழ்</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-th mw-list-item"><a href="https://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%81%E0%B8%B3%E0%B9%80%E0%B8%99%E0%B8%B4%E0%B8%94%E0%B8%8A%E0%B8%B5%E0%B8%A7%E0%B8%B4%E0%B8%95%E0%B8%88%E0%B8%B2%E0%B8%81%E0%B8%AA%E0%B8%B4%E0%B9%88%E0%B8%87%E0%B9%84%E0%B8%A3%E0%B9%89%E0%B8%8A%E0%B8%B5%E0%B8%A7%E0%B8%B4%E0%B8%95" title="กำเนิดชีวิตจากสิ่งไร้ชีวิต – Thai" lang="th" hreflang="th" data-title="กำเนิดชีวิตจากสิ่งไร้ชีวิต" data-language-autonym="ไทย" data-language-local-name="Thai" class="interlanguage-link-target"><span>ไทย</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tl mw-list-item"><a href="https://tl.wikipedia.org/wiki/Abiohenesis" title="Abiohenesis – Tagalog" lang="tl" hreflang="tl" data-title="Abiohenesis" data-language-autonym="Tagalog" data-language-local-name="Tagalog" class="interlanguage-link-target"><span>Tagalog</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tr mw-list-item"><a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/Abiyogenez" title="Abiyogenez – Turks" lang="tr" hreflang="tr" data-title="Abiyogenez" data-language-autonym="Türkçe" data-language-local-name="Turks" class="interlanguage-link-target"><span>Türkçe</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uk mw-list-item"><a href="https://uk.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%B1%D1%96%D0%BE%D0%B3%D0%B5%D0%BD%D0%B5%D0%B7" title="Абіогенез – Oekraïens" lang="uk" hreflang="uk" data-title="Абіогенез" data-language-autonym="Українська" data-language-local-name="Oekraïens" class="interlanguage-link-target"><span>Українська</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uz mw-list-item"><a href="https://uz.wikipedia.org/wiki/Abiogenez" title="Abiogenez – Oezbeeks" lang="uz" hreflang="uz" data-title="Abiogenez" data-language-autonym="Oʻzbekcha / ўзбекча" data-language-local-name="Oezbeeks" class="interlanguage-link-target"><span>Oʻzbekcha / ўзбекча</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vi mw-list-item"><a href="https://vi.wikipedia.org/wiki/Ph%C3%A1t_sinh_phi_sinh_h%E1%BB%8Dc" title="Phát sinh phi sinh học – Vietnamees" lang="vi" hreflang="vi" data-title="Phát sinh phi sinh học" data-language-autonym="Tiếng Việt" data-language-local-name="Vietnamees" class="interlanguage-link-target"><span>Tiếng Việt</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-war mw-list-item"><a href="https://war.wikipedia.org/wiki/Abiogenesis" title="Abiogenesis – Waray" lang="war" hreflang="war" data-title="Abiogenesis" data-language-autonym="Winaray" data-language-local-name="Waray" class="interlanguage-link-target"><span>Winaray</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-xmf mw-list-item"><a href="https://xmf.wikipedia.org/wiki/%E1%83%90%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%9D%E1%83%92%E1%83%94%E1%83%9C%E1%83%94%E1%83%96%E1%83%98" title="აბიოგენეზი – Mingreels" lang="xmf" hreflang="xmf" data-title="აბიოგენეზი" data-language-autonym="მარგალური" data-language-local-name="Mingreels" class="interlanguage-link-target"><span>მარგალური</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh mw-list-item"><a href="https://zh.wikipedia.org/wiki/%E7%94%9F%E5%91%BD%E8%B5%B7%E6%BA%90" title="生命起源 – Chinees" lang="zh" hreflang="zh" data-title="生命起源" data-language-autonym="中文" data-language-local-name="Chinees" class="interlanguage-link-target"><span>中文</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-yue mw-list-item"><a href="https://zh-yue.wikipedia.org/wiki/%E7%84%A1%E7%94%9F%E6%BA%90%E8%AB%96" title="無生源論 – Kantonees" lang="yue" hreflang="yue" data-title="無生源論" data-language-autonym="粵語" data-language-local-name="Kantonees" class="interlanguage-link-target"><span>粵語</span></a></li> </ul> <div class="after-portlet after-portlet-lang"><span class="wb-langlinks-edit wb-langlinks-link"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q231218#sitelinks-wikipedia" title="Taalkoppelingen bewerken" class="wbc-editpage">Koppelingen bewerken</a></span></div> </div> </div> </div> </header> <div class="vector-page-toolbar"> <div class="vector-page-toolbar-container"> <div id="left-navigation"> <nav aria-label="Naamruimten"> <div id="p-associated-pages" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-associated-pages" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-nstab-main" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Abiogenese" title="Inhoudspagina bekijken [c]" accesskey="c"><span>Artikel</span></a></li><li id="ca-talk" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Overleg:Abiogenese" rel="discussion" title="Overleg over deze pagina [t]" accesskey="t"><span>Overleg</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown emptyPortlet" > <input type="checkbox" id="vector-variants-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Taalvariant wijzigen" > <label id="vector-variants-dropdown-label" for="vector-variants-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">Nederlands</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-variants" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-variants emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> <div id="right-navigation" class="vector-collapsible"> <nav aria-label="Weergaven"> <div id="p-views" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-views" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-view" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Abiogenese"><span>Lezen</span></a></li><li id="ca-ve-edit" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Abiogenese&veaction=edit" title="Deze pagina bewerken [v]" accesskey="v"><span>Bewerken</span></a></li><li id="ca-edit" class="collapsible vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Abiogenese&action=edit" title="Broncode van deze pagina bewerken [e]" accesskey="e"><span>Brontekst bewerken</span></a></li><li id="ca-history" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Abiogenese&action=history" title="Eerdere versies van deze pagina [h]" accesskey="h"><span>Geschiedenis weergeven</span></a></li> </ul> </div> </div> </nav> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Paginahulpmiddelen"> <div id="vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown vector-page-tools-dropdown" > <input type="checkbox" id="vector-page-tools-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Hulpmiddelen" > <label id="vector-page-tools-dropdown-label" for="vector-page-tools-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">Hulpmiddelen</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-tools-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-page-tools" class="vector-page-tools vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-page-tools-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="page-tools-pinned" data-pinnable-element-id="vector-page-tools" data-pinned-container-id="vector-page-tools-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-page-tools-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Hulpmiddelen</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.pin">naar zijbalk verplaatsen</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.unpin">verbergen</button> </div> <div id="p-cactions" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-cactions emptyPortlet vector-has-collapsible-items" title="Meer opties" > <div class="vector-menu-heading"> Handelingen </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-more-view" class="selected vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/wiki/Abiogenese"><span>Lezen</span></a></li><li id="ca-more-ve-edit" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Abiogenese&veaction=edit" title="Deze pagina bewerken [v]" accesskey="v"><span>Bewerken</span></a></li><li id="ca-more-edit" class="collapsible vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Abiogenese&action=edit" title="Broncode van deze pagina bewerken [e]" accesskey="e"><span>Brontekst bewerken</span></a></li><li id="ca-more-history" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Abiogenese&action=history"><span>Geschiedenis weergeven</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-tb" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-tb" > <div class="vector-menu-heading"> Algemeen </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-whatlinkshere" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:VerwijzingenNaarHier/Abiogenese" title="Lijst met alle pagina's die naar deze pagina verwijzen [j]" accesskey="j"><span>Links naar deze pagina</span></a></li><li id="t-recentchangeslinked" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:RecenteWijzigingenGelinkt/Abiogenese" rel="nofollow" title="Recente wijzigingen in pagina's waar deze pagina naar verwijst [k]" accesskey="k"><span>Gerelateerde wijzigingen</span></a></li><li id="t-upload" class="mw-list-item"><a href="//commons.wikimedia.org/wiki/Special:UploadWizard?uselang=nl" title="Bestanden uploaden [u]" accesskey="u"><span>Bestand uploaden</span></a></li><li id="t-specialpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:SpecialePaginas" title="Lijst met alle speciale pagina's [q]" accesskey="q"><span>Speciale pagina's</span></a></li><li id="t-permalink" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Abiogenese&oldid=68439303" title="Permanente koppeling naar deze versie van deze pagina"><span>Permanente koppeling</span></a></li><li id="t-info" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Abiogenese&action=info" title="Meer informatie over deze pagina"><span>Paginagegevens</span></a></li><li id="t-cite" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:Citeren&page=Abiogenese&id=68439303&wpFormIdentifier=titleform" title="Informatie over hoe u deze pagina kunt citeren"><span>Deze pagina citeren</span></a></li><li id="t-urlshortener" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:UrlShortener&url=https%3A%2F%2Fnl.wikipedia.org%2Fwiki%2FAbiogenese"><span>Verkorte URL verkrijgen</span></a></li><li id="t-urlshortener-qrcode" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:QrCode&url=https%3A%2F%2Fnl.wikipedia.org%2Fwiki%2FAbiogenese"><span>QR-code downloaden</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-coll-print_export" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-coll-print_export" > <div class="vector-menu-heading"> Afdrukken/exporteren </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="coll-create_a_book" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:Boek&bookcmd=book_creator&referer=Abiogenese"><span>Boek aanmaken</span></a></li><li id="coll-download-as-rl" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:DownloadAsPdf&page=Abiogenese&action=show-download-screen"><span>Downloaden als PDF</span></a></li><li id="t-print" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Abiogenese&printable=yes" title="Printvriendelijke versie van deze pagina [p]" accesskey="p"><span>Afdrukversie</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-wikibase-otherprojects" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-wikibase-otherprojects" > <div class="vector-menu-heading"> In andere projecten </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-wikibase" class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikibase-dataitem mw-list-item"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q231218" title="Koppeling naar item in verbonden gegevensrepository [g]" accesskey="g"><span>Wikidata-item</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> </div> <div class="vector-column-end"> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Paginahulpmiddelen"> <div id="vector-page-tools-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Uiterlijk"> <div id="vector-appearance-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-appearance" class="vector-appearance vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-appearance-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="appearance-pinned" data-pinnable-element-id="vector-appearance" data-pinned-container-id="vector-appearance-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-appearance-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Uiterlijk</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.pin">naar zijbalk verplaatsen</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.unpin">verbergen</button> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> <div id="bodyContent" class="vector-body" aria-labelledby="firstHeading" data-mw-ve-target-container> <div class="vector-body-before-content"> <div class="mw-indicators"> </div> <div id="siteSub" class="noprint">Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie</div> </div> <div id="contentSub"><div id="mw-content-subtitle"></div></div> <div id="mw-content-text" class="mw-body-content"><div class="mw-content-ltr mw-parser-output" lang="nl" dir="ltr"><div class="thumbinner" style="width:260px; float:right; clear:right; margin-bottom:1em; margin-left:1em;"> <div><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Bestand:Champagne_vent_white_smokers.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/aa/Champagne_vent_white_smokers.jpg/260px-Champagne_vent_white_smokers.jpg" decoding="async" width="260" height="195" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/aa/Champagne_vent_white_smokers.jpg/390px-Champagne_vent_white_smokers.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/aa/Champagne_vent_white_smokers.jpg/520px-Champagne_vent_white_smokers.jpg 2x" data-file-width="3000" data-file-height="2250" /></a></span></div> <div class="thumbcaption">De eerste bekende <a href="/wiki/Organisme" title="Organisme">levensvormen</a> zijn gefossiliseerde micro-organismen in <a href="/wiki/Hydrothermale_bron" title="Hydrothermale bron">hydrothermale bronnen</a>, die vermoedelijk 4,28 miljard jaar geleden hebben geleefd, niet lang na de <a href="/wiki/Geschiedenis_van_de_Aarde#Hadeïcum_en_archeïcum" title="Geschiedenis van de Aarde">vorming van de Aarde</a>.</div><div><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Bestand:Stromatolites.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c0/Stromatolites.jpg/260px-Stromatolites.jpg" decoding="async" width="260" height="175" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c0/Stromatolites.jpg/390px-Stromatolites.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c0/Stromatolites.jpg/520px-Stromatolites.jpg 2x" data-file-width="550" data-file-height="371" /></a></span></div> <div class="thumbcaption"><a href="/wiki/Stromatoliet" title="Stromatoliet">Stromatolieten</a> uit het <a href="/wiki/Precambrium" title="Precambrium">precambrium</a> in de Siyeh Formation, <a href="/wiki/Glacier_National_Park_(Verenigde_Staten)" title="Glacier National Park (Verenigde Staten)">Glacier National Park</a>. In deze 3,5 miljard jaar oude formaties zijn gefossiliseerde <a href="/wiki/Cyanobacteri%C3%ABn" class="mw-redirect" title="Cyanobacteriën">cyanobacteriën</a> gevonden.</div></div> <p>De <b>oorsprong van het leven</b>, soms aangeduid met de term <b>abiogenese</b>,<sup id="cite_ref-AST-20151218_1-0" class="reference"><a href="#cite_note-AST-20151218-1"><span class="cite-bracket">[</span>1<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-2" class="reference"><a href="#cite_note-2"><span class="cite-bracket">[</span>2<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> is het <a href="/wiki/Natuurlijk_proces" title="Natuurlijk proces">natuurlijke proces</a> waarbij <a href="/wiki/Leven" title="Leven">leven</a> is ontstaan uit niet-levende materie, zoals eenvoudige <a href="/wiki/Organische_verbinding" title="Organische verbinding">organische verbindingen</a>.<sup id="cite_ref-3" class="reference"><a href="#cite_note-3"><span class="cite-bracket">[</span>3<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-Pereto_4-0" class="reference"><a href="#cite_note-Pereto-4"><span class="cite-bracket">[</span>4<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-5" class="reference"><a href="#cite_note-5"><span class="cite-bracket">[</span>5<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Hoewel de details van dit proces nog onbekend zijn, stelt de heersende wetenschappelijke <a href="/wiki/Hypothese" title="Hypothese">hypothese</a> dat de overgang van niet-levende naar levende materie geen afzonderlijke gebeurtenis was, maar een evolutionair proces van toenemende complexiteit dat samenging met moleculaire <a href="/wiki/Zelfreplicatie" title="Zelfreplicatie">zelfreplicatie</a>, <a href="/wiki/Zelforganisatie" title="Zelforganisatie">zelforganisatie</a>, <a href="/wiki/Autokatalyse" title="Autokatalyse">autokatalyse</a> en de ontwikkeling van <a href="/wiki/Lipide_dubbellaag" title="Lipide dubbellaag">celmembranen</a>.<sup id="cite_ref-6" class="reference"><a href="#cite_note-6"><span class="cite-bracket">[</span>6<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-EA-20150420_7-0" class="reference"><a href="#cite_note-EA-20150420-7"><span class="cite-bracket">[</span>7<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Er zijn vele mechanismen voorgesteld voor het ontstaan van de verschillende stadia. </p><p>Abiogenese wordt bestudeerd door een combinatie van inzichten uit de <a href="/wiki/Moleculaire_biologie" title="Moleculaire biologie">moleculaire biologie</a>, <a href="/wiki/Paleontologie" title="Paleontologie">paleontologie</a>, <a href="/wiki/Astrobiologie" title="Astrobiologie">astrobiologie</a>, <a href="/wiki/Geochemie" title="Geochemie">geochemie</a> en <a href="/wiki/Biochemie" title="Biochemie">biochemie</a>.<sup id="cite_ref-8" class="reference"><a href="#cite_note-8"><span class="cite-bracket">[</span>8<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Al het leven kenmerkt zich door vier groepen biomoleculen: <a href="/wiki/Lipide" title="Lipide">lipiden</a> (membranen), <a href="/wiki/Koolhydraat" class="mw-redirect" title="Koolhydraat">koolhydraten</a> (suikers), <a href="/wiki/Aminozuur" title="Aminozuur">aminozuren</a> (eiwitten) en <a href="/wiki/Nucle%C3%AFnezuur" title="Nucleïnezuur">nucleïnezuren</a> (zelfreplicerend DNA en RNA). Een succesvolle <a href="/wiki/Theorie" title="Theorie">theorie</a> van abiogenese zou de oorsprong en interacties van deze biomoleculen moeten kunnen verklaren.<sup id="cite_ref-9" class="reference"><a href="#cite_note-9"><span class="cite-bracket">[</span>9<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Volgens moderne opvattingen stamt het huidige leven af van een <a href="/wiki/RNA-wereld" title="RNA-wereld">RNA-wereld</a>.<sup id="cite_ref-RNA_10-0" class="reference"><a href="#cite_note-RNA-10"><span class="cite-bracket">[</span>10<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Het klassieke <a href="/wiki/Miller-Urey-experiment" title="Miller-Urey-experiment">Miller–Urey-experiment</a> uit 1952 toonde aan dat <a href="/wiki/Aminozuur" title="Aminozuur">aminozuren</a>, de chemische bouwstenen van de eiwitten die in alle levende organismen worden gebruikt, spontaan kunnen worden gesynthetiseerd uit <a href="/wiki/Anorganische_verbinding" title="Anorganische verbinding">anorganische verbindingen</a> onder omstandigheden die overeenkomen met die van de vroege aarde. Er zijn verschillende energiebronnen voorgesteld die deze reacties kunnen hebben aangedreven, waaronder <a href="/wiki/Bliksem" title="Bliksem">bliksem</a> en <a href="/wiki/Straling" title="Straling">straling</a>.<sup id="cite_ref-11" class="reference"><a href="#cite_note-11"><span class="cite-bracket">[</span>11<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>De <a href="/wiki/Aarde_(planeet)" title="Aarde (planeet)">Aarde</a> is de enige plaats in het universum waarvan bekend is dat er leven voorkomt, en fossiele resten van de vroege aarde zijn de basis van veel onderzoek naar abiogenese. De <a href="/wiki/Ouderdom_van_de_Aarde" title="Ouderdom van de Aarde">ouderdom van de Aarde</a> is geschat op ongeveer 4,6 miljard jaar;<sup id="cite_ref-12" class="reference"><a href="#cite_note-12"><span class="cite-bracket">[</span>12<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> het vroegste (algemeen erkende) bewijs van leven op minstens 3,5 miljard jaar geleden.<sup id="cite_ref-Origin1_13-0" class="reference"><a href="#cite_note-Origin1-13"><span class="cite-bracket">[</span>13<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> In 2017 werden gefossiliseerde micro-organismen in neerslagen van <a href="/wiki/Hydrothermale_bron" title="Hydrothermale bron">hydrothermale bronnen</a> gevonden die gedateerd zijn op 3,77 tot 4,28 miljard jaar oud,<sup id="cite_ref-NAT-20170301_14-0" class="reference"><a href="#cite_note-NAT-20170301-14"><span class="cite-bracket">[</span>14<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> wat suggereert dat het leven relatief kort na de <a href="/wiki/Oorsprong_van_water_op_Aarde" title="Oorsprong van water op Aarde">vorming van de oceanen, 4,4 miljard jaar geleden</a> is begonnen. </p> <meta property="mw:PageProp/toc" /> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Omschrijving">Omschrijving</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Abiogenese&veaction=edit&section=1" title="Bewerk dit kopje: Omschrijving" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Abiogenese&action=edit&section=1" title="De broncode bewerken van de sectie: Omschrijving"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Abiogenese is de <a href="/wiki/Natuurwetenschap" title="Natuurwetenschap">natuurwetenschappelijke</a> verklaring voor de oorsprong van het leven, dus zonder <a href="/wiki/Bovennatuurlijk" title="Bovennatuurlijk">bovennatuurlijke</a> of <a href="/wiki/Metafysica" title="Metafysica">metafysische</a> inbreng. Het eerste leven is ooit ontstaan als gevolg van de tegenwoordig ook voorkomende <a href="/wiki/Scheikunde" title="Scheikunde">chemische</a> en <a href="/wiki/Natuurkunde" title="Natuurkunde">fysische</a> processen. Deze aanname is bekend als het <a href="/wiki/Uniformitarianisme" title="Uniformitarianisme">uniformitarianisme</a>: de natuurkundige wetten en tegenwoordig waarneembare processen waren ook in het verleden werkzaam en vormen daarmee de sleutel om de totstandkoming van de huidige wereld na te gaan. </p><p>De term abiogenese moet niet verward worden met <i><a href="/wiki/Spontane_generatie" title="Spontane generatie">spontane generatie</a></i> zoals men dat in de oudheid meende waar te nemen (zoals: "<a href="/wiki/Muis_(dier)" title="Muis (dier)">muizen</a> ontstaan in <a href="/wiki/Graan" title="Graan">graan</a>", "<a href="/wiki/Made_(larf)" title="Made (larf)">maden</a> ontstaan in rottend <a href="/wiki/Vlees" title="Vlees">vlees</a>"). Vanaf de <a href="/wiki/17e_eeuw" title="17e eeuw">17e eeuw</a> is een belangrijk principe in de <a href="/wiki/Biologie" title="Biologie">biologie</a> dat leven alleen ontstaat uit ander leven: <i>Omne vivum ex ovo</i> (al het leven komt uit een <a href="/wiki/Eicel" title="Eicel">ei</a>). De klassieke opvatting van <i>spontane generatie</i> is volgens moderne inzichten een onmogelijkheid. Maden verschijnen in rottend vlees omdat <a href="/wiki/Vliegen_(dieren)" title="Vliegen (dieren)">vliegen</a> daar hun eieren hebben gelegd, muizen duiken op in graanschuren, omdat ze van elders komen, en zich in een dergelijk voedselparadijs snel voortplanten. </p><p>De vraag is echter hoe het <i>eerste</i> leven ooit begonnen is; het leven waar al het andere leven uit is voortgekomen. Er bestaan verschillende hypothesen van abiogenese, maar geen ervan is algemeen geaccepteerd en <a href="/wiki/Empirisch_resultaat" title="Empirisch resultaat">empirische ondersteuning</a> is schaars. Alle hypothesen gaan uit van het feit dat de moleculen die de eerste cellen vormden werden gesynthetiseerd onder natuurlijke omstandigheden door een langzaam proces van chemische evolutie, en dat deze moleculen zich vervolgens gingen organiseren tot een ordelijk systeem met biologische eigenschappen.<sup id="cite_ref-bah2_15-0" class="reference"><a href="#cite_note-bah2-15"><span class="cite-bracket">[</span>15<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Het is goed om hierbij in het achterhoofd te houden dat het eerste leven nog niet te duchten had van natuurlijke vijanden of infecties, omdat die immers nog niet bestonden. Ook konden organische stoffen die als bouwsteen van het leven of als voedingsmiddel konden dienen, relatief lang blijven bestaan omdat ze immers niet opgegeten werden door voedselconcurrenten. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Huidige_modellen">Huidige modellen</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Abiogenese&veaction=edit&section=2" title="Bewerk dit kopje: Huidige modellen" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Abiogenese&action=edit&section=2" title="De broncode bewerken van de sectie: Huidige modellen"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Moleculair bioloog <a href="/wiki/John_Desmond_Bernal" title="John Desmond Bernal">John Desmond Bernal</a> stelde in 1967 een drietrapsmodel op over de ontwikkeling van niet-levende materie naar primitief leven.<sup id="cite_ref-16" class="reference"><a href="#cite_note-16"><span class="cite-bracket">[</span>16<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> De drie stappen in dit model weerspiegelen in eenvoudige lijnen de basale <a href="/wiki/Wetenschappelijk_onderzoek" title="Wetenschappelijk onderzoek">onderzoeksthema's</a> van de abiogenesetheorie: </p> <ol><li>de vorming van biologische <a href="/wiki/Monomeer" title="Monomeer">monomeren</a> (eenvoudige organische verbindingen, zoals <a href="/wiki/Aminozuur" title="Aminozuur">aminozuren</a> en <a href="/wiki/Nucleotide" title="Nucleotide">nucleotiden</a>);</li> <li>de vorming van biologische <a href="/wiki/Polymeer" title="Polymeer">polymeren</a> (zelfreplicerende macromoleculen zoals <a href="/wiki/Ribonucle%C3%AFnezuur" title="Ribonucleïnezuur">RNA</a>);</li> <li>de evolutie van deze moleculen naar <a href="/wiki/Cel_(biologie)" title="Cel (biologie)">cellen</a> of systemen met een intern <a href="/wiki/Stofwisseling" title="Stofwisseling">metabolisme</a> (het eerste leven).</li></ol> <p>Bernal gaf aan dat de evolutie naar cellen begon tussen stadia 1 en 2. Hij beschouwde het derde stadium – het proces waarbij membraancompartimenten ontstaan waarin nieuwe biochemische reacties kunnen verlopen – als het moeilijkst om experimenteel vast te stellen. Modern onderzoek laat zien dat al deze drie ontwikkelingsstappen, in meer of mindere mate, <a href="/wiki/Reproduceerbaarheid" title="Reproduceerbaarheid">reproduceerbaar</a> zijn.<sup id="cite_ref-17" class="reference"><a href="#cite_note-17"><span class="cite-bracket">[</span>17<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-18" class="reference"><a href="#cite_note-18"><span class="cite-bracket">[</span>18<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>De ontwikkeling van complexiteit door enkel chemische processen wordt <i>chemische evolutie</i> genoemd. Chemische evolutie is een belangrijk concept binnen de abiogenesehypothese. Verschillende onderzoeksteams hebben aangetoond dat <a href="/wiki/Evolutie_(biologie)" title="Evolutie (biologie)">evolutie</a> – inclusief replicatie, variatie en <a href="/wiki/Natuurlijke_selectie" title="Natuurlijke selectie">natuurlijke selectie</a> – kan plaatsvinden in populaties van moleculen.<sup id="cite_ref-Follmann2009_19-0" class="reference"><a href="#cite_note-Follmann2009-19"><span class="cite-bracket">[</span>19<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <a href="/wiki/Sol_Spiegelman" title="Sol Spiegelman">Sol Spiegelman</a>, een Amerikaans microbioloog, maakte gebruik van deze natuurlijke selectie om het 'Spiegelman-monster' te synthetiseren: een <a href="/wiki/Ribonucle%C3%AFnezuur" title="Ribonucleïnezuur">RNA-keten</a> van 218 nucleotiden, die geëvolueerd was uit een bacterieel RNA-molecuul van 4500 nucleotiden. <a href="/wiki/Manfred_Eigen" title="Manfred Eigen">Manfred Eigen</a> bouwde voort op het werk van Spiegelman en produceerde een vergelijkbaar RNA-molecuul van slechts 48 of 54 nucleotiden; de minimale lengte van RNA die nog gerepliceerd kan worden.<sup id="cite_ref-EIG_20-0" class="reference"><a href="#cite_note-EIG-20"><span class="cite-bracket">[</span>20<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Ook <a href="/wiki/National_Aeronautics_and_Space_Administration" title="National Aeronautics and Space Administration">NASA</a> heeft verschillende modellen opgesteld voor abiogenese-onderzoek. NASA stelt zich ten doel om interacties, <a href="/wiki/Intermediair_(scheikunde)" title="Intermediair (scheikunde)">intermediaire</a> structuren en functies, energiebronnen en omgevingsfactoren te identificeren die hebben bijgedragen aan de diversiteit, selectie en replicatie van evolueerbare macromoleculaire systemen.<sup id="cite_ref-NASA_strategy_2015_21-0" class="reference"><a href="#cite_note-NASA_strategy_2015-21"><span class="cite-bracket">[</span>21<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> De nadruk ligt daarbij op het in kaart brengen van welke <a href="/wiki/Polymeer" title="Polymeer">polymeren</a> bij de oorsprong van het leven een rol hebben gespeeld. Het ontstaan van polymeren die zichzelf kunnen repliceren, genetische informatie kunnen opslaan en eigenschappen kunnen vertonen waar selectie op kan inspelen, was vermoedelijk een cruciale stap in de <a href="/wiki/Emergentie" title="Emergentie">emergentie</a> van levende systemen.<sup id="cite_ref-NASA_strategy_2015_21-1" class="reference"><a href="#cite_note-NASA_strategy_2015-21"><span class="cite-bracket">[</span>21<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Begripsgeschiedenis">Begripsgeschiedenis</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Abiogenese&veaction=edit&section=3" title="Bewerk dit kopje: Begripsgeschiedenis" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Abiogenese&action=edit&section=3" title="De broncode bewerken van de sectie: Begripsgeschiedenis"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p><a href="/wiki/Charles_Darwin" title="Charles Darwin">Charles Darwin</a> besefte al dat er een grote vraag openstond bij zijn evolutietheorie: de herkomst van de voorouder van alle organismen. In een brief aan zijn collega <a href="/wiki/Joseph_Dalton_Hooker" title="Joseph Dalton Hooker">J. Hooker</a> uit 1871 speculeerde hij er wel over,<sup id="cite_ref-22" class="reference"><a href="#cite_note-22"><span class="cite-bracket">[</span>a<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> maar naar de stand van de wetenschap toentertijd was dit probleem niet op te lossen. </p><p><a href="/wiki/Aleksandr_Oparin" title="Aleksandr Oparin">Aleksandr Oparin</a> en <a href="/wiki/John_Burdon_Sanderson_Haldane" title="John Burdon Sanderson Haldane">John Haldane</a> waren in de <a href="/wiki/1920-1929" title="1920-1929">jaren 20</a> van de twintigste eeuw de eersten die een verantwoorde <a href="/wiki/Hypothese" title="Hypothese">hypothese</a> opstelden voor het chemische ontstaan van de eerste 'levensmoleculen'. Beiden gingen ervan uit dat de chemische omstandigheden in het begin van de aardse geschiedenis gunstig waren voor de vorming van complexe moleculen. Oparin beredeneerde dat onder invloed van zonlicht een "<a href="/wiki/Oersoep" title="Oersoep">oersoep</a>" van organische moleculen kan worden gecreëerd in een zuurstofloze atmosfeer. Oparin stelde ook een proces voor om die prebiotische elementen samen te brengen in een soort protocellen: '<a href="/wiki/Coacervaat" title="Coacervaat">coacervaten</a>'. </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:HD.3F.003_(11086395496).jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6e/HD.3F.003_%2811086395496%29.jpg/260px-HD.3F.003_%2811086395496%29.jpg" decoding="async" width="260" height="208" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6e/HD.3F.003_%2811086395496%29.jpg/390px-HD.3F.003_%2811086395496%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6e/HD.3F.003_%2811086395496%29.jpg/520px-HD.3F.003_%2811086395496%29.jpg 2x" data-file-width="3200" data-file-height="2564" /></a><figcaption><a href="/wiki/Harold_Urey" title="Harold Urey">Harold Urey</a>, docent van <a href="/wiki/Stanley_Miller" title="Stanley Miller">Stanley Miller</a>, in een laboratorium van de <a href="/wiki/Universiteit_van_Chicago" title="Universiteit van Chicago">Universiteit van Chicago</a></figcaption></figure> <p>Het beroemd geworden <a href="/wiki/Miller-Urey-experiment" title="Miller-Urey-experiment">Miller-Urey-experiment</a> was een eerste experimentele toetsing van deze theoretische beschouwingen. Het experiment, dat in 1953 werd uitgevoerd onder leiding van <a href="/wiki/Stanley_Miller" title="Stanley Miller">Stanley Miller</a> en <a href="/wiki/Harold_Urey" title="Harold Urey">Harold Urey</a>, toonde aan dat organische moleculen inderdaad kunnen ontstaan in een levenloze omgeving. In het experiment werd de vermoedelijke toestand van de vroege <a href="/wiki/Aarde_(planeet)" title="Aarde (planeet)">Aarde</a> nagebootst in een <a href="/wiki/Laboratorium" title="Laboratorium">laboratorium</a>. In een mengsel van <a href="/wiki/Waterdamp" title="Waterdamp">waterdamp</a>, <a href="/wiki/Methaan" title="Methaan">methaan</a>, <a href="/wiki/Ammoniak" title="Ammoniak">ammoniak</a> en <a href="/wiki/Diwaterstof" title="Diwaterstof">waterstofgas</a> werden <a href="/wiki/Elektriciteit" title="Elektriciteit">elektrische ontladingen</a> opgewekt. Na een week bleek dat er een aanzienlijke hoeveelheid organische moleculen was ontstaan, inclusief aminozuren (de bouwstenen van eiwitten). Van de aanwezige koolstof bevond zich 10-15% in organische moleculen. Twee procent van de koolstof was gebonden (als twee verschillende aminozuren). De ene helft van de geproduceerde aminozuren was <a href="/wiki/Optische_isomerie" title="Optische isomerie">linksdraaiend</a>, de andere helft rechtsdraaiend. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Moleculaire_basis_van_het_leven">Moleculaire basis van het leven</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Abiogenese&veaction=edit&section=4" title="Bewerk dit kopje: Moleculaire basis van het leven" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Abiogenese&action=edit&section=4" title="De broncode bewerken van de sectie: Moleculaire basis van het leven"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>De bijna oneindige verscheidenheid van <a href="/wiki/Biomolecuul" title="Biomolecuul">biomoleculen</a> die aangetroffen wordt in de diverse levensvormen (<a href="/wiki/Bacteri%C3%ABn" title="Bacteriën">bacteriën</a>, <a href="/wiki/Archaea" title="Archaea">archaea</a>, <a href="/wiki/Planten" title="Planten">planten</a>, <a href="/wiki/Dieren_(biologie)" title="Dieren (biologie)">dieren</a> en <a href="/wiki/Schimmels" title="Schimmels">schimmels</a>) vertoont een opmerkelijk aantal onderlinge overeenkomsten. Om een chemische verklaring van het ontstaan van leven te kunnen geven, is het belangrijk om deze relaties in wetenschappelijke termen te preciseren. Drie belangrijke kenmerken van het leven op <a href="/wiki/Aarde_(planeet)" title="Aarde (planeet)">Aarde</a> zijn als volgt:<sup id="cite_ref-23" class="reference"><a href="#cite_note-23"><span class="cite-bracket">[</span>22<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <ul><li>De basis van iedere cel wordt gevormd door <a href="/wiki/Prote%C3%AFne" class="mw-redirect" title="Proteïne">eiwitten</a> en andere <a href="/wiki/Organische_chemie" title="Organische chemie">organische moleculen</a>. Eiwitten bestaan uit ketens van <a href="/wiki/Aminozuur" title="Aminozuur">aminozuren</a>. Eiwitstructuren zijn voornamelijk van belang door hun <a href="/wiki/Enzymatische_katalyse" title="Enzymatische katalyse">katalytische</a> en <a href="/wiki/Structuurbiologie" title="Structuurbiologie">structurele</a> functies.</li> <li>Een vorm van <a href="/wiki/Stofwisseling" title="Stofwisseling">stofwisseling</a> is onontbeerlijk voor de energievoorziening van het organisme. Door stofwisseling kan energie en materie in het organisme worden gebruikt om een stabiele, vitale toestand te handhaven (door <a href="/wiki/Entropie" title="Entropie">entropie</a> lokaal laag te houden).</li> <li>Leven moet zich kunnen voortplanten (<a href="/wiki/Zelfreplicatie" title="Zelfreplicatie">zelfreplicatie</a>). Al het leven op aarde gebruikt daarbij <a href="/wiki/Desoxyribonucle%C3%AFnezuur" class="mw-redirect" title="Desoxyribonucleïnezuur">DNA</a> of <a href="/wiki/Ribonucle%C3%AFnezuur" title="Ribonucleïnezuur">RNA</a> om genetische eigenschappen door te geven aan nakomelingen. In deze <a href="/wiki/Nucle%C3%AFnezuren" class="mw-redirect" title="Nucleïnezuren">nucleïnezuren</a>, die elk een biologisch <a href="/wiki/Polymeer" title="Polymeer">polymeer</a> zijn van <a href="/wiki/Nucleotide" title="Nucleotide">nucleotiden</a>, staan alle codes voor de eiwitten die het individu gedurende zijn leven nodig heeft. De specifieke combinatie van eiwitcodes (<a href="/wiki/Gen" title="Gen">genen</a>) in het DNA bepaalt uiteindelijk de karakteristieken van het individu.</li></ul> <p>Alle genoemde kenmerken zijn essentieel voor het leven zoals wij dat kennen. De modellen voor abiogenese moeten niet alleen het ontstaan van deze kenmerken afzonderlijk verklaren, maar ook hoe deze bij elkaar hebben kunnen komen om de eerste cel te vormen. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Oorsprong_van_organische_verbindingen">Oorsprong van organische verbindingen</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Abiogenese&veaction=edit&section=5" title="Bewerk dit kopje: Oorsprong van organische verbindingen" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Abiogenese&action=edit&section=5" title="De broncode bewerken van de sectie: Oorsprong van organische verbindingen"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Alle <a href="/wiki/Chemisch_element" title="Chemisch element">chemische elementen</a>, behalve <a href="/wiki/Waterstof_(element)" title="Waterstof (element)">waterstof</a> en <a href="/wiki/Helium" title="Helium">helium</a>, zijn in de eerste plaats ontstaan uit <a href="/wiki/Nucleosynthese" title="Nucleosynthese">stellaire nucleosynthese</a>. In 2016 maakten astronomen bekend dat de meest basale chemische bestanddelen van het leven – het koolstof-waterstofmolecuul (CH•), het koolstof-waterstof-ion (CH<sup>+</sup>) en het koolstof-ion (C<sup>+</sup>) – voornamelijk gevormd worden onder invloed van <a href="/wiki/Ultraviolet" title="Ultraviolet">ultraviolet</a> licht afkomstig uit sterren.<sup id="cite_ref-NASA-20161012_24-0" class="reference"><a href="#cite_note-NASA-20161012-24"><span class="cite-bracket">[</span>23<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Complexe moleculen, zoals <a href="/wiki/Organische_verbinding" title="Organische verbinding">organische verbindingen</a>, vormen zich van nature door interacties tussen deze deeltjes, zowel vrij in de ruimte als op hemellichamen. Computersimulaties hebben uitgewezen dat de organische moleculen die nodig zijn voor leven, gevormd konden zijn in de <a href="/wiki/Protoplanetaire_schijf" title="Protoplanetaire schijf">protoplanetaire schijf</a> rond de <a href="/wiki/Zon" title="Zon">zon</a>, nog vóór het ontstaan van de planeten.<sup id="cite_ref-25" class="reference"><a href="#cite_note-25"><span class="cite-bracket">[</span>24<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Kort na de vorming van de aarde stond het <a href="/wiki/Zonnestelsel" title="Zonnestelsel">zonnestelsel</a> bloot aan een groot aantal inslaande <a href="/wiki/Meteoriet" title="Meteoriet">meteorieten</a>: het <a href="/wiki/Late_Heavy_Bombardment" title="Late Heavy Bombardment">Late Heavy Bombardment</a>. In deze periode zouden veel organische moleculen vanuit de ruimte op aarde terecht zijn gekomen.<sup id="cite_ref-26" class="reference"><a href="#cite_note-26"><span class="cite-bracket">[</span>25<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="thumb tright"> <div class="thumbinner" style="width: 277px;"> <div style="width: 275px; height: 285px; overflow: hidden;"> <div style="position: relative; top: -0px; left: -125px; width: 400px"><div class="noresize"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Bestand:Eifuku_chimneys.jpg" class="mw-file-description"><img alt="Uit deze natuurlijke gevormde schoorstenen komen hydrothermale vloeistoffen vrij van ruim 100° C. Daarbij worden spontaan organische verbindingen gevormd door interacties tussen reactieve gassen en opgeloste elementen (H2).[26]" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/02/Eifuku_chimneys.jpg/400px-Eifuku_chimneys.jpg" decoding="async" width="400" height="300" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/02/Eifuku_chimneys.jpg/600px-Eifuku_chimneys.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/02/Eifuku_chimneys.jpg/800px-Eifuku_chimneys.jpg 2x" data-file-width="3000" data-file-height="2250" /></a></span></div></div> </div> <div class="thumbcaption"> <div class="magnify"><a href="/wiki/Bestand:Eifuku_chimneys.jpg" title="Bestand:Eifuku chimneys.jpg"> </a></div>Uit deze natuurlijke gevormde schoorstenen komen <a href="/wiki/Hydrothermale_circulatie" title="Hydrothermale circulatie">hydrothermale vloeistoffen</a> vrij van ruim 100° C. Daarbij worden spontaan <a href="/wiki/Organische_verbinding" title="Organische verbinding">organische verbindingen</a> gevormd door interacties tussen reactieve gassen en opgeloste elementen (<a href="/wiki/Diwaterstof" title="Diwaterstof">H<sub>2</sub></a>).<sup id="cite_ref-hydro_27-0" class="reference"><a href="#cite_note-hydro-27"><span class="cite-bracket">[</span>26<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </div> </div> </div> <p>Op een hemellichaam zoals de aarde vinden voortdurend <a href="/wiki/Chemische_reactie" title="Chemische reactie">chemische reacties</a> plaats onder invloed van <a href="/wiki/Ultraviolet" title="Ultraviolet">UV-licht</a>, <a href="/wiki/Redoxreactie" title="Redoxreactie">redoxkoppeling</a> of <a href="/wiki/Elektrostatische_ontlading" title="Elektrostatische ontlading">elektrische ontladingen</a> tijdens bliksem. Dit kan zowel op het oppervlak van de planeet als in een waterlichaam plaatsvinden. In 1977 werd ontdekt dat <a href="/wiki/Hydrothermale_bron" title="Hydrothermale bron">hydrothermale bronnen</a> gunstige omgevingen zijn voor aanhoudende synthese van organische stoffen.<sup id="cite_ref-hydro_27-1" class="reference"><a href="#cite_note-hydro-27"><span class="cite-bracket">[</span>26<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Thermische gradiënten met reactieve gassen (<a href="/wiki/Magma_(gesteente)" title="Magma (gesteente)">magmatisch</a> CO<sub>2</sub>, H<sub>2</sub>S) en opgeloste elementen (H<sub>2</sub>) zijn goede voorwaarden voor het laten verlopen van <a href="/wiki/Redoxreactie" title="Redoxreactie">redoxreacties</a> (reacties met overdracht van <a href="/wiki/Chemische_energie" title="Chemische energie">chemische energie</a>) waaruit complexere verbindingen ontstaan.<sup id="cite_ref-hydro_27-2" class="reference"><a href="#cite_note-hydro-27"><span class="cite-bracket">[</span>26<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>In hydrothermale bronnen bestaat een sterke thermodynamische tendens om organische verbindingen te vormen. Zeewater en hydrothermische vloeistoffen kunnen zich vermengen en overgaan naar een stabielere toestand (een <a href="/wiki/Exergone_reactie" title="Exergone reactie">exergoon proces</a>).<sup id="cite_ref-28" class="reference"><a href="#cite_note-28"><span class="cite-bracket">[</span>27<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> De vrijgekomen energie wordt gemaximaliseerd bij ongeveer 100–150 graden Celsius, precies de temperaturen waarbij de <a href="/wiki/Thermofiel" title="Thermofiel">thermofiele</a> <a href="/wiki/Bacteri%C3%ABn" title="Bacteriën">bacteriën</a> en <a href="/wiki/Archaea" title="Archaea">archaea</a> gedijen: organismen die aan de basis staan van de <a href="/wiki/Fylogenetische_stamboom" title="Fylogenetische stamboom">fylogenetische stamboom</a>, dicht bij de <a href="/wiki/LUCA_(evolutie)" title="LUCA (evolutie)">Last Universal Common Ancestor</a> (LUCA).<sup id="cite_ref-29" class="reference"><a href="#cite_note-29"><span class="cite-bracket">[</span>28<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Het accumuleren van organische moleculen wordt beschouwd als een essentiële stap voor de oorsprong van het leven. Het identificeren en begrijpen van de mechanismen die hebben geleid tot de productie van prebiotische moleculen is van cruciaal belang voor het opstellen van de inventaris van bouwstoffen waaruit het leven op aarde is ontstaan, ervan uitgaande dat de vorming van deze moleculen uiteindelijk de selectie van moleculen heeft beïnvloed waaruit het leven is voortgekomen.<sup id="cite_ref-NASA_strategy_2015_21-2" class="reference"><a href="#cite_note-NASA_strategy_2015-21"><span class="cite-bracket">[</span>21<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Chemische_synthese">Chemische synthese</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Abiogenese&veaction=edit&section=6" title="Bewerk dit kopje: Chemische synthese" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Abiogenese&action=edit&section=6" title="De broncode bewerken van de sectie: Chemische synthese"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Chemische reacties waaruit complexe moleculen ontstaan (zoals <a href="/wiki/Polymerisatie" title="Polymerisatie">polymerisatie</a>), kunnen worden aangedreven door verschillende natuurlijke energiebronnen, zoals geothermie, straling van de zon en bliksemontladingen.<sup id="cite_ref-Follmann2009_19-1" class="reference"><a href="#cite_note-Follmann2009-19"><span class="cite-bracket">[</span>19<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Al in de jaren 1860 werden experimenten gedaan die aantoonden dat organische moleculen spontaan kunnen worden geproduceerd door interacties tussen eenvoudige koolstofbronnen en anorganische katalysatoren. Experimenten van <a href="/w/index.php?title=Alexander_Butlerov&action=edit&redlink=1" class="new" title="Alexander Butlerov (de pagina bestaat niet)">Butlerov</a> (de formose-reactie) lieten zien dat <a href="/wiki/Monosacharide" title="Monosacharide">tetroses</a>, <a href="/wiki/Pentose" title="Pentose">pentoses</a> en <a href="/wiki/Hexose" title="Hexose">hexoses</a> worden geproduceerd wanneer <a href="/wiki/Formaldehyde" title="Formaldehyde">formaldehyde</a> wordt verwarmd onder basische omstandigheden met tweewaardige metaalionen zoals <a href="/wiki/Calcium" title="Calcium">calcium</a>. </p><p><a href="/wiki/Formamide" title="Formamide">Formamide</a> kan worden omgezet in alle vier de <a href="/wiki/Ribonucleotide" title="Ribonucleotide">ribonucleotiden</a> wanneer het, in aanwezigheid van mineralen, verwarmd wordt. Formamide is alomtegenwoordig in het universum, en ontstaat uit de reactie van water met <a href="/wiki/Waterstofcyanide" title="Waterstofcyanide">waterstofcyanide</a> (HCN).<sup id="cite_ref-Saladino2012_30-0" class="reference"><a href="#cite_note-Saladino2012-30"><span class="cite-bracket">[</span>29<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Om die reden wordt formamide vaak beschouwd als mogelijke <a href="/wiki/Precursor" title="Precursor">precursor</a> van organische verbindingen, mede omdat het gemakkelijk accumuleert in natuurlijke reservoirs.<sup id="cite_ref-Saladino2012b_31-0" class="reference"><a href="#cite_note-Saladino2012b-31"><span class="cite-bracket">[</span>30<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Daarnaast speelt HCN een rol in andere chemische syntheseprocessen, zoals de vorming van het aminozuur <a href="/wiki/Glycine_(aminozuur)" title="Glycine (aminozuur)">glycine</a>.<sup id="cite_ref-Follmann2009_19-2" class="reference"><a href="#cite_note-Follmann2009-19"><span class="cite-bracket">[</span>19<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Ten tijde van het Miller–Urey-experiment ging men ervan uit dat de vroege aarde een reducerende atmosfeer had: een gas bestaande uit moleculen die relatief rijk waren aan <a href="/wiki/Waterstof_(element)" title="Waterstof (element)">waterstof</a> en arm waren aan <a href="/wiki/Zuurstof_(element)" title="Zuurstof (element)">zuurstof</a> (zoals <a href="/wiki/Methaan" title="Methaan">CH<sub>4</sub></a> en <a href="/wiki/Ammoniak" title="Ammoniak">NH<sub>3</sub></a> in tegenstelling tot <a href="/wiki/Koolstofdioxide" title="Koolstofdioxide">CO<sub>2</sub></a> en <a href="/wiki/Stikstofdioxide" title="Stikstofdioxide">NO<sub>2</sub></a>). De huidige wetenschappelijke consensus stelt echter dat de vroege aardatmosfeer zwak reducerend of zelfs neutraal was.<sup id="cite_ref-Cleaves_2008_32-0" class="reference"><a href="#cite_note-Cleaves_2008-32"><span class="cite-bracket">[</span>31<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Een dergelijke atmosfeer zou zowel de hoeveelheid als de variëteit aan aminozuren die kunnen worden geproduceerd sterk verminderen. Toch zijn er ook in deze omstandigheden syntheseroutes ontdekt (met <a href="/wiki/IJzer_(element)" title="IJzer (element)">ijzer-</a> en <a href="/wiki/Carbonaat" title="Carbonaat">carbonaatmineralen</a>) die een gevarieerd scala aan aminozuren kunnen hebben geproduceerd.<sup id="cite_ref-Cleaves_2008_32-1" class="reference"><a href="#cite_note-Cleaves_2008-32"><span class="cite-bracket">[</span>31<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Ander onderzoek richt zich op twee andere potentiële reducerende omgevingen: de ruimte en hydrothermale bronnen in diepzee.<sup id="cite_ref-Bada_2003_33-0" class="reference"><a href="#cite_note-Bada_2003-33"><span class="cite-bracket">[</span>32<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Zelforganisatie_in_dissipatieve_systemen">Zelforganisatie in dissipatieve systemen</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Abiogenese&veaction=edit&section=7" title="Bewerk dit kopje: Zelforganisatie in dissipatieve systemen" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Abiogenese&action=edit&section=7" title="De broncode bewerken van de sectie: Zelforganisatie in dissipatieve systemen"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p><a href="/wiki/Ilya_Prigogine" title="Ilya Prigogine">Ilya Prigogine</a> onderzocht hoe <a href="/wiki/Dissipatief_systeem" title="Dissipatief systeem">dissipatieve systemen</a> ver buiten een thermische evenwichtstoestand zelforganiserende systemen konden ontwikkelen<sup id="cite_ref-34" class="reference"><a href="#cite_note-34"><span class="cite-bracket">[</span>33<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Crooks<sup id="cite_ref-35" class="reference"><a href="#cite_note-35"><span class="cite-bracket">[</span>34<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> en Jarzynski<sup id="cite_ref-36" class="reference"><a href="#cite_note-36"><span class="cite-bracket">[</span>35<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> maakten duidelijk hoe dissipatieve systemen als voorbeelden van irreversibele processen toch aan allerlei thermodynamische wetten, in het bijzonder de productie van entropie, kunnen voldoen. Zo blijkt de kans op een irreversibel proces toe te nemen afhankelijk van de toename van entropie, in verhouding tot het corresponderende reversibele proces: </p> <dl><dd><span class="mwe-math-element"><span class="mwe-math-mathml-inline mwe-math-mathml-a11y" style="display: none;"><math xmlns="http://www.w3.org/1998/Math/MathML" alttext="{\displaystyle {\frac {P_{F}(\Delta S)}{P_{R}(-\Delta S)}}=exp(\Delta S)}"> <semantics> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mstyle displaystyle="true" scriptlevel="0"> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mfrac> <mrow> <msub> <mi>P</mi> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mi>F</mi> </mrow> </msub> <mo stretchy="false">(</mo> <mi mathvariant="normal">Δ</mi> <mi>S</mi> <mo stretchy="false">)</mo> </mrow> <mrow> <msub> <mi>P</mi> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mi>R</mi> </mrow> </msub> <mo stretchy="false">(</mo> <mo>−</mo> <mi mathvariant="normal">Δ</mi> <mi>S</mi> <mo stretchy="false">)</mo> </mrow> </mfrac> </mrow> <mo>=</mo> <mi>e</mi> <mi>x</mi> <mi>p</mi> <mo stretchy="false">(</mo> <mi mathvariant="normal">Δ</mi> <mi>S</mi> <mo stretchy="false">)</mo> </mstyle> </mrow> <annotation encoding="application/x-tex">{\displaystyle {\frac {P_{F}(\Delta S)}{P_{R}(-\Delta S)}}=exp(\Delta S)}</annotation> </semantics> </math></span><img src="https://wikimedia.org/api/rest_v1/media/math/render/svg/a4b8bab4b9dce88b506a4d68a6ebbb04e377b68e" class="mwe-math-fallback-image-inline mw-invert skin-invert" aria-hidden="true" style="vertical-align: -2.671ex; width:22.786ex; height:6.509ex;" alt="{\displaystyle {\frac {P_{F}(\Delta S)}{P_{R}(-\Delta S)}}=exp(\Delta S)}"></span></dd></dl> <p>Hierin is <span class="mwe-math-element"><span class="mwe-math-mathml-inline mwe-math-mathml-a11y" style="display: none;"><math xmlns="http://www.w3.org/1998/Math/MathML" alttext="{\displaystyle P_{F}}"> <semantics> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mstyle displaystyle="true" scriptlevel="0"> <msub> <mi>P</mi> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mi>F</mi> </mrow> </msub> </mstyle> </mrow> <annotation encoding="application/x-tex">{\displaystyle P_{F}}</annotation> </semantics> </math></span><img src="https://wikimedia.org/api/rest_v1/media/math/render/svg/138a691ad06a61cc90085a18fa9676ec6eb1ee87" class="mwe-math-fallback-image-inline mw-invert skin-invert" aria-hidden="true" style="vertical-align: -0.671ex; width:2.955ex; height:2.509ex;" alt="{\displaystyle P_{F}}"></span> de kans op het voorwaartse irreversibele proces en <span class="mwe-math-element"><span class="mwe-math-mathml-inline mwe-math-mathml-a11y" style="display: none;"><math xmlns="http://www.w3.org/1998/Math/MathML" alttext="{\displaystyle P_{R}}"> <semantics> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mstyle displaystyle="true" scriptlevel="0"> <msub> <mi>P</mi> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mi>R</mi> </mrow> </msub> </mstyle> </mrow> <annotation encoding="application/x-tex">{\displaystyle P_{R}}</annotation> </semantics> </math></span><img src="https://wikimedia.org/api/rest_v1/media/math/render/svg/9ea3ad403ba0657b26fe3634c927faf5a14c6f07" class="mwe-math-fallback-image-inline mw-invert skin-invert" aria-hidden="true" style="vertical-align: -0.671ex; width:2.972ex; height:2.509ex;" alt="{\displaystyle P_{R}}"></span> de kans op hetzelfde, maar reversibele proces in omgekeerde tijdrichting. Op basis hiervan ontwikkelde Jeremy England de theorie dat zelfregulerende systemen door dissipatie van energie (en dus toenemende entropie in hun omgeving) daar voordeel van kunnen hebben bij de Darwiniaanse <a href="/wiki/Natuurlijke_selectie" title="Natuurlijke selectie">natuurlijke selectie</a>. Dit werpt mogelijk een geheel nieuw licht op het ontstaan van het leven.<sup id="cite_ref-37" class="reference"><a href="#cite_note-37"><span class="cite-bracket">[</span>36<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-38" class="reference"><a href="#cite_note-38"><span class="cite-bracket">[</span>37<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Zelfreplicatie_en_de_RNA-wereld">Zelfreplicatie en de RNA-wereld</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Abiogenese&veaction=edit&section=8" title="Bewerk dit kopje: Zelfreplicatie en de RNA-wereld" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Abiogenese&action=edit&section=8" title="De broncode bewerken van de sectie: Zelfreplicatie en de RNA-wereld"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p><a href="/wiki/Zelforganisatie" title="Zelforganisatie">Zelforganisatie</a> en <a href="/wiki/Zelfreplicatie" title="Zelfreplicatie">zelfreplicatie</a> worden vaak beschouwd als eigenschappen die karakteristiek zijn voor <a href="/wiki/Leven" title="Leven">levende</a> systemen. Het is echter mogelijk dat onder de juiste condities levenloze materie deze verschijnselen ook vertoont. Stan Palasek suggereerde op basis van een theoretisch model dat zelfassemblage van <a href="/wiki/Ribonucle%C3%AFnezuur" title="Ribonucleïnezuur">ribonucleïnezuur</a> (RNA) spontaan kan optreden als gevolg van fysische factoren.<sup id="cite_ref-39" class="reference"><a href="#cite_note-39"><span class="cite-bracket">[</span>38<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Ook het zelfassemblageproces waarvan <a href="/wiki/Virus_(biologie)" title="Virus (biologie)">virussen</a> gebruik maken werpt licht op hypothesen voor abiogenese, omdat het bijdraagt aan de plausibiliteit dat het leven begonnen kan zijn door zelfassemblage van organische moleculen. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="RNA-wereld">RNA-wereld</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Abiogenese&veaction=edit&section=9" title="Bewerk dit kopje: RNA-wereld" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Abiogenese&action=edit&section=9" title="De broncode bewerken van de sectie: RNA-wereld"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="hatnote" style="margin-bottom:0.5em; padding:0.5em 0 0.5em 1.6em; font-size:95%;" role="note"><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/15px-1rightarrow_blue.svg.png" decoding="async" width="15" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/23px-1rightarrow_blue.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/30px-1rightarrow_blue.svg.png 2x" data-file-width="480" data-file-height="480" /></span></span> <i>Zie <a href="/wiki/RNA-wereld" title="RNA-wereld">RNA-wereld</a> voor het hoofdartikel over dit onderwerp.</i></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:010_large_subunit-1FFK.gif" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/85/010_large_subunit-1FFK.gif/260px-010_large_subunit-1FFK.gif" decoding="async" width="260" height="260" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/8/85/010_large_subunit-1FFK.gif 1.5x" data-file-width="320" data-file-height="320" /></a><figcaption><a href="/wiki/Ribosoom" title="Ribosoom">Ribosoomdeel</a> van de <a href="/wiki/Halobacterie" title="Halobacterie">bacterie</a> <i>Haloarcula marismortui</i>. <a href="/wiki/Ribosomaal_eiwit" title="Ribosomaal eiwit">Eiwitten</a> zijn in blauw weergegeven en de twee <a href="/wiki/Ribosomaal_RNA" title="Ribosomaal RNA">rRNA-ketens</a> in oranje en geel.<sup id="cite_ref-Ban_40-0" class="reference"><a href="#cite_note-Ban-40"><span class="cite-bracket">[</span>39<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></figcaption></figure> <p>De RNA-wereld is een belangrijke hypothese binnen de abiogenesetheorie. De hypothese stelt dat in de vroege aarde zelfreplicerend en katalytisch <a href="/wiki/Ribonucle%C3%AFnezuur" title="Ribonucleïnezuur">RNA</a> aanleiding gaf tot de ontwikkeling van de eerste levensvormen. In deze 'wereld' van enkel RNA waren de tegenwoordig universele moleculen <a href="/wiki/Desoxyribonucle%C3%AFnezuur" class="mw-redirect" title="Desoxyribonucleïnezuur">DNA</a> en <a href="/wiki/Prote%C3%AFne" class="mw-redirect" title="Proteïne">eiwitten</a> nog afwezig. Het wordt momenteel algemeen geaccepteerd dat het huidige leven op aarde afstamt van een RNA-wereld,<sup id="cite_ref-RNA-wereld_41-0" class="reference"><a href="#cite_note-RNA-wereld-41"><span class="cite-bracket">[</span>40<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-42" class="reference"><a href="#cite_note-42"><span class="cite-bracket">[</span>41<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-NYT-20150504_43-0" class="reference"><a href="#cite_note-NYT-20150504-43"><span class="cite-bracket">[</span>42<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> hoewel er misschien vergelijkbare moleculen hebben bestaan die aan RNA voorafgingen.<sup id="cite_ref-Cech2012_44-0" class="reference"><a href="#cite_note-Cech2012-44"><span class="cite-bracket">[</span>43<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> RNA, een enkelstrengs <a href="/wiki/Nucle%C3%AFnezuur" title="Nucleïnezuur">nucleïnezuur</a> dat in alle organismen een functie heeft in <a href="/wiki/Genexpressie" title="Genexpressie">genexpressie</a>, heeft, net zoals DNA, de unieke mogelijkheid om genetische informatie te dragen én, net als eiwitten, reacties te katalyseren. De ontdekking dat RNA niet alleen erfelijke informatie kan dragen, maar ook <a href="/wiki/Enzym" title="Enzym">enzymatische</a> activiteiten vertoont, leidde tot de hypothese dat RNA de oorspronkelijke basis was van de eerste levensvormen. De hypothese werd uitgewerkt en kreeg naam door <a href="/wiki/Walter_Gilbert" title="Walter Gilbert">Walter Gilbert</a> in 1986.<sup id="cite_ref-Cech2012_44-1" class="reference"><a href="#cite_note-Cech2012-44"><span class="cite-bracket">[</span>43<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-45" class="reference"><a href="#cite_note-45"><span class="cite-bracket">[</span>44<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Het <a href="/wiki/Ribosoom" title="Ribosoom">ribosoom</a>, een moleculair complex dat de <a href="/wiki/Eiwitsynthese" title="Eiwitsynthese">eiwitsynthese</a> verzorgt, stond aan de basis van onderzoek naar de RNA-wereld. Een ribosoom bestaat voor een groot deel uit RNA-ketens (<a href="/wiki/Ribosomaal_RNA" title="Ribosomaal RNA">ribosomaal RNA</a>). De ontdekking dat deze RNA-ketens in ribosomen de vorming van <a href="/wiki/Peptidebinding" title="Peptidebinding">peptidebindingen</a> katalyseren was een sterke aanwijzing voor het bestaan van de RNA-wereld.<sup id="cite_ref-RNA-wereld_41-1" class="reference"><a href="#cite_note-RNA-wereld-41"><span class="cite-bracket">[</span>40<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Het is waarschijnlijk dat het voorouderlijke ribosoom volledig uit RNA was samengesteld. Belangrijke resterende vragen over dit onderwerp zijn onder meer welke <a href="/wiki/Selectiedruk" title="Selectiedruk">selectiedrukken</a> een rol speelden bij de evolutie van het ribosoom, en hoe de <a href="/wiki/Genetische_code" title="Genetische code">genetische code</a> is ontstaan.<sup id="cite_ref-Noller2012_46-0" class="reference"><a href="#cite_note-Noller2012-46"><span class="cite-bracket">[</span>45<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Ondanks de vele experimentele en theoretische inspanningen omtrent de RNA-wereld, bestaan er nog geen steekhoudende hypothesen voor de oorsprong van <a href="/wiki/Replicatie_(DNA)" title="Replicatie (DNA)">replicatie</a> en <a href="/wiki/Translatie_(biologie)" title="Translatie (biologie)">translatie</a>, twee processen die samen ten grondslag liggen aan levende organismen en vereist zijn voor evolutie. Volgens biochemicus <a href="/w/index.php?title=Eugene_Koonin&action=edit&redlink=1" class="new" title="Eugene Koonin (de pagina bestaat niet)">Eugene Koonin</a> biedt het concept van een RNA-wereld wellicht de beste antwoorden op deze vraagstukken, maar tot nu toe verklaart het onvoldoende hoe een efficiënt replicatieproces of translatiesysteem aan eenvoudige chemie ontsproten kunnen zijn.<sup id="cite_ref-pmc1892545_47-0" class="reference"><a href="#cite_note-pmc1892545-47"><span class="cite-bracket">[</span>46<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Virale_oorsprong">Virale oorsprong</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Abiogenese&veaction=edit&section=10" title="Bewerk dit kopje: Virale oorsprong" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Abiogenese&action=edit&section=10" title="De broncode bewerken van de sectie: Virale oorsprong"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Een andere hypothese stelt dat het leven in de RNA-wereld mogelijk is ontstaan uit een <a href="/wiki/Virus_(biologie)" title="Virus (biologie)">virus-achtig</a> systeem.<sup id="cite_ref-Urbana–Champaign_pr_48-0" class="reference"><a href="#cite_note-Urbana–Champaign_pr-48"><span class="cite-bracket">[</span>47<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-ReferenceA_49-0" class="reference"><a href="#cite_note-ReferenceA-49"><span class="cite-bracket">[</span>48<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Een van de moeilijkheden bij het bestuderen van hoe virussen zijn ontstaan is hun sterk <a href="/wiki/Mutatie_(biologie)" title="Mutatie (biologie)">muterende</a> karakter; het genetisch materiaal van een virus verandert dermate snel dat men weinig kan zeggen over hun <a href="/wiki/Fylogenie" title="Fylogenie">fylogenie</a>.<sup id="cite_ref-51" class="reference"><a href="#cite_note-51"><span class="cite-bracket">[</span>b<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> In een onderzoek uit 2015 werden <a href="/wiki/Eiwitstructuur" title="Eiwitstructuur">eiwitstructuren</a> van organismen uit verschillende domeinen van het leven vergeleken, in een poging om de evolutionaire geschiedenis te reconstrueren. De onderzoekers concludeerden dat eiwitstructuren een betere indruk geven van oude gebeurtenissen dan DNA of RNA, omdat hun driedimensionale structuren in de evolutie gehandhaafd (<a href="/wiki/Geconserveerde_sequentie" title="Geconserveerde sequentie">geconserveerd</a>) blijven, zelfs als de sequenties die ervoor coderen veranderen. Hiermee is het <a href="/wiki/Proteoom" title="Proteoom">proteoom</a> van een virus mogelijk een aanwijzing voor de evolutionaire geschiedenis van het leven op lange termijn.<sup id="cite_ref-Urbana–Champaign_pr_48-1" class="reference"><a href="#cite_note-Urbana–Champaign_pr-48"><span class="cite-bracket">[</span>47<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="RNA-synthese_en_replicatie">RNA-synthese en replicatie</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Abiogenese&veaction=edit&section=11" title="Bewerk dit kopje: RNA-synthese en replicatie" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Abiogenese&action=edit&section=11" title="De broncode bewerken van de sectie: RNA-synthese en replicatie"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Er zijn tal van hypothesen omtrent de vorming van RNA-moleculen voorgelegd. Dergelijke complexe organische moleculen kunnen gevormd worden in reacties die plaatsvinden op <a href="/wiki/Klei" title="Klei">kleisubstraten</a> of op het oppervlak van het mineraal <a href="/wiki/Pyriet" title="Pyriet">pyriet</a>. Wanneer de concentratie van RNA-bouwstenen hoog genoeg is, kunnen de moleculen <a href="/wiki/Polymerisatie" title="Polymerisatie">polymeriseren</a> tot korte ketens. </p><p>In het laboratorium zijn korte RNA-moleculen gesynthetiseerd die in staat waren zichzelf te <a href="/wiki/Replicatie_(DNA)" title="Replicatie (DNA)">repliceren</a>: door hun ruimtelijke vorm kon een <a href="/wiki/Complementariteit_(moleculaire_biologie)" title="Complementariteit (moleculaire biologie)">complementaire streng</a> gevormd worden.<sup id="cite_ref-52" class="reference"><a href="#cite_note-52"><span class="cite-bracket">[</span>50<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Daarnaast is aangetoond dat een RNA-keten niet alleen RNA-monomeren, maar ook korte RNA-sequenties aan elkaar kan koppelen. RNA kan dus in beginsel aanleiding geven tot een <a href="/wiki/Autokatalyse" title="Autokatalyse">autokatalytisch systeem</a>. Als autokatalytische RNA-moleculen eenmaal zijn ontstaan, zal via <a href="/wiki/Natuurlijke_selectie" title="Natuurlijke selectie">natuurlijke selectie</a> de streng met de meeste efficiënte replicatievermogens het best vermeerderen en zichzelf in stand houden.<sup id="cite_ref-53" class="reference"><a href="#cite_note-53"><span class="cite-bracket">[</span>51<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Er zijn experimenten gedaan waarbij RNA-moleculen op deze manier nieuwe functies ontwikkelden (<a href="/wiki/Emergentie" title="Emergentie">emergentie</a>).<sup id="cite_ref-Robertson2012_54-0" class="reference"><a href="#cite_note-Robertson2012-54"><span class="cite-bracket">[</span>52<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Celvorming">Celvorming</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Abiogenese&veaction=edit&section=12" title="Bewerk dit kopje: Celvorming" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Abiogenese&action=edit&section=12" title="De broncode bewerken van de sectie: Celvorming"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Protocellen">Protocellen</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Abiogenese&veaction=edit&section=13" title="Bewerk dit kopje: Protocellen" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Abiogenese&action=edit&section=13" title="De broncode bewerken van de sectie: Protocellen"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="hatnote" style="margin-bottom:0.5em; padding:0.5em 0 0.5em 1.6em; font-size:95%;" role="note"><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/15px-1rightarrow_blue.svg.png" decoding="async" width="15" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/23px-1rightarrow_blue.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/30px-1rightarrow_blue.svg.png 2x" data-file-width="480" data-file-height="480" /></span></span> <i>Meer informatie: <a href="/wiki/Lipide_dubbellaag" title="Lipide dubbellaag">Lipide dubbellaag</a></i></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Liposoom.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5c/Liposoom.png/260px-Liposoom.png" decoding="async" width="260" height="314" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5c/Liposoom.png/390px-Liposoom.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5c/Liposoom.png/520px-Liposoom.png 2x" data-file-width="816" data-file-height="984" /></a><figcaption>De drie hoofdstructuren die <a href="/wiki/Fosfolipide" title="Fosfolipide">fosfolipiden</a> en andere lipideverbindingen vormen in water. Het liposoom (protocel), de micel en de dubbellaag.</figcaption></figure> <p>Een protocel is een <a href="/wiki/Zelforganisatie" title="Zelforganisatie">zelfgeorganiseerd</a>, bolvormig lichaam van <a href="/wiki/Lipide" title="Lipide">lipiden</a>. De <a href="/wiki/Emergentie" title="Emergentie">emergentie</a> van protocellen was een doorslaggevende stap in de ontwikkeling van het eerste leven.<sup id="cite_ref-Chen_2010_55-0" class="reference"><a href="#cite_note-Chen_2010-55"><span class="cite-bracket">[</span>53<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Een centrale vraag hieromtrent is op welke manier protocellen hebben bijgedragen aan het reproductieve succes van de volgende generatie die de evolutie van het leven aanstuurde. Ondanks dat een echte, functionele protocel nog nooit in het laboratorium is gemaakt, zijn wetenschappers van mening dat het bestaan hiervan zeer goed mogelijk is.<sup id="cite_ref-Exploring_56-0" class="reference"><a href="#cite_note-Exploring-56"><span class="cite-bracket">[</span>54<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-Chen_2006_57-0" class="reference"><a href="#cite_note-Chen_2006-57"><span class="cite-bracket">[</span>55<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-Discover_2004_58-0" class="reference"><a href="#cite_note-Discover_2004-58"><span class="cite-bracket">[</span>56<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Volgens de <a href="/wiki/Tweede_wet_van_de_thermodynamica" title="Tweede wet van de thermodynamica">tweede wet van de thermodynamica</a> leiden alle processen in het universum met energieomzetting tot een toename van <a href="/wiki/Entropie" title="Entropie">entropie</a>. Het leven onderscheidt zich hier echter van door zijn grote mate van ordening. Om biologische orde te handhaven (de entropie lokaal laag te houden) is een grens nodig waarin levensprocessen worden gescheiden van niet-levende materie.<sup id="cite_ref-SciAm_2007_59-0" class="reference"><a href="#cite_note-SciAm_2007-59"><span class="cite-bracket">[</span>57<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Bij alle levende wezens neemt die grens de vorm aan van een <a href="/wiki/Membraan" title="Membraan">membraan</a>, bestaande uit een <a href="/wiki/Lipide_dubbellaag" title="Lipide dubbellaag">lipide dubbellaag</a>. Onderzoek wijst uit dat lipidemoleculen (die van nature gevormd worden uit koolstofmonoxide en waterstofgas in de aardkorst) in warm water samenklonteren tot kleine lichaampjes genaamd <a href="/wiki/Micel" title="Micel">micellen</a>.<sup id="cite_ref-Monnard_60-0" class="reference"><a href="#cite_note-Monnard-60"><span class="cite-bracket">[</span>58<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Wanneer de concentratie lipiden hoog genoeg is, zullen de micellen samensmelten tot dunne vliezen die zich spontaan herorganiseren tot bolvormige lichaampjes. Het resultaat is een stabiel, hol compartiment dat sterk lijkt op het membraan van een levende cel.<sup id="cite_ref-Monnard_60-1" class="reference"><a href="#cite_note-Monnard-60"><span class="cite-bracket">[</span>58<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>De eenvoudige protocellen hebben in essentie al veel gemeen met de membranen van tegenwoordige <a href="/wiki/Prokaryoten" title="Prokaryoten">prokaryotische cellen</a>. Ze vertonen vormen van differentiële reproductie en opslag van energie.<sup id="cite_ref-Chen_2006_57-1" class="reference"><a href="#cite_note-Chen_2006-57"><span class="cite-bracket">[</span>55<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Kleine organische moleculen die de protocellen binnenkomen, kunnen stofwisselingsprocessen ondergaan zonder dat de producten wegdiffunderen. Hierop kan de chemische evolutie inspelen. Ook geladen deeltjes (<a href="/wiki/Ion_(deeltje)" title="Ion (deeltje)">ionen</a>) kunnen niet het membraan passeren, zodat er een <a href="/wiki/Concentratiegradi%C3%ABnt" title="Concentratiegradiënt">elektrochemisch gradiënt</a> kan ontstaan. Gradiënten van deeltjes kunnen weer nieuwe reacties aandrijven.<sup id="cite_ref-61" class="reference"><a href="#cite_note-61"><span class="cite-bracket">[</span>59<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Zie_ook">Zie ook</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Abiogenese&veaction=edit&section=14" title="Bewerk dit kopje: Zie ook" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Abiogenese&action=edit&section=14" title="De broncode bewerken van de sectie: Zie ook"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><a href="/wiki/Antropisch_principe" title="Antropisch principe">Antropisch principe</a></li> <li><a href="/wiki/Evolutie_(biologie)" title="Evolutie (biologie)">Evolutie (biologie)</a></li> <li><a href="/wiki/Middelmatigheidsprincipe" title="Middelmatigheidsprincipe">Middelmatigheidsprincipe</a></li> <li><a href="/wiki/Tholine" title="Tholine">Tholinemoleculen</a></li> <li><a href="/wiki/Zeldzame_Aarde-hypothese" title="Zeldzame Aarde-hypothese">Zeldzame Aarde-hypothese</a></li></ul> <div class="toccolours appendix" role="presentation" style="font-size:90%; margin:1em 0 -0.5em; clear:both;"> <div></div> <p><b>Noten</b> </p> <div class="reflist" style="list-style-type: lower-alpha;"><div class="mw-references-wrap"><ol class="references"> <li id="cite_note-22"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-22">↑</a></span> <span class="reference-text"><span style="font-variant:small-caps;"><a href="/wiki/Joseph_Dalton_Hooker" title="Joseph Dalton Hooker">Hooker J.</a></span> (1871): "But If, and oh! what a big if!" we could conceive in some warm little pond, with all sorts of ammonia and phosphoric salts, light, heat, electricity present, that a protein compound was chemically formed, ready to undergo still more complex changes.</span> </li> <li id="cite_note-51"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-51">↑</a></span> <span class="reference-text">Dit is met name het geval bij <a href="/wiki/Retrovirus_(virologie)" class="mw-redirect" title="Retrovirus (virologie)">retrovirussen</a> zoals <a href="/wiki/Hiv" title="Hiv">hiv</a>.<sup id="cite_ref-50" class="reference"><a href="#cite_note-50"><span class="cite-bracket">[</span>49<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></span> </li> </ol></div></div> <p><b>Referenties</b> </p> <div class="reflist" style="-moz-column-width:30em; -webkit-column-width:30em; column-width:30em; list-style-type: decimal;"><ol class="references"> <li id="cite_note-AST-20151218-1"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-AST-20151218_1-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation" id="CITEREFScharf,_Caleb2015"><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r67679320">.mw-parser-output .taalaanduiding{font-family:sans-serif;font-size:85%;cursor:help;color:var(--color-subtle,#555)}.mw-parser-output .taalaanduiding span{border-bottom:1px dotted var(--color-subtle,#555)}</style><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span><span style="font-variant:small-caps;">Scharf, Caleb</span> (2015). <cite>A Strategy for Origins of Life Research</cite>. <i>Astrobiology</i> <b>15</b> (12): 1031–1042. <a href="/wiki/International_Standard_Serial_Number" title="International Standard Serial Number">ISSN</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://worldcat.org/issn/1557-8070">1557-8070</a>. <a href="/wiki/PubMed" title="PubMed">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/26684503">26684503</a>. <a href="/wiki/PubMed_Central" title="PubMed Central">PMC</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4683543">4683543</a>. <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1089/ast.2015.1113">10.1089/ast.2015.1113</a>. “Since the early 20th century the phrase <i>Origin of Life</i> has been used to refer to the events that occurred during the transition from non-living to living systems on Earth, i.e., the origin of terrestrial biology (Oparin, 1924; Haldane, 1929). The term has largely replaced earlier concepts such as abiogenesis (Kamminga, 1980; Fry, 2000).”. </span></span> </li> <li id="cite_note-2"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-2">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Nederlands">(<span>nl</span>) </span><span style="font-variant: small-caps;">Van Straalen, NM.</span> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.ensie.nl/nico-van-straalen/oorsprong-van-het-leven">Oorsprong van het leven – betekenis en definitie</a>, <i>Ensie.nl</i>, 26-04-2020, geraadpleegd op 20 juli 2020. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20200720221407/https://www.ensie.nl/nico-van-straalen/oorsprong-van-het-leven">Gearchiveerd</a> op 20 juli 2020.</span> </li> <li id="cite_note-3"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-3">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span><span style="font-variant: small-caps;">Yarus, Michael</span> (2010). <i>Life from an RNA World: The Ancestor Within</i>. Cambridge, MA: Harvard University Press. <span class="ISBN"><a href="/wiki/Speciaal:Boekbronnen/978-0-674-05075-4" title="Speciaal:Boekbronnen/978-0-674-05075-4">ISBN 978-0-674-05075-4</a></span>.</span> </li> <li id="cite_note-Pereto-4"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Pereto_4-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation" id="CITEREFPeretó2005"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span><span style="font-variant:small-caps;">Peretó, Juli</span> (2005). <cite><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.im.microbios.org/0801/0801023.pdf">Controversies on the origin of life</a></cite>. <i>International Microbiology</i> <b>8</b> (1): 23–31. <a href="/wiki/PubMed" title="PubMed">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/15906258">15906258</a>.  <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20190122012950/http://www.im.microbios.org/0801/0801023.pdf">Gearchiveerd van origineel</a> op <span class="mw-formatted-date" title="2019-01-22">22 januari 2019</span>. </span></span> </li> <li id="cite_note-5"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-5">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation" id="CITEREF2005"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span><span style="font-variant:small-caps;">Warmflash D, Warmflash B.</span> (2005). <cite><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/sim_scientific-american_2005-11_293_5/page/64">Did Life Come from Another World?</a></cite>. <i><a href="/wiki/Scientific_American" title="Scientific American">Scientific American</a></i> <b>293</b> (5): 64–71. <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1038/scientificamerican1105-64">10.1038/scientificamerican1105-64</a>. “According to the conventional hypothesis, the earliest living cells emerged as a result of chemical evolution on our planet billions of years ago in a process called abiogenesis.”. </span></span> </li> <li id="cite_note-6"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-6">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation" id="CITEREFWitzany2016"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span><span style="font-variant:small-caps;">Witzany, Guenther</span> (2016). <cite><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biocommunication.at/pdf/publications/biosystems_2016.pdf">Crucial steps to life: From chemical reactions to code using agents</a></cite>. <i>Biosystems</i> <b>140</b>: 49–57. <a href="/wiki/PubMed" title="PubMed">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/26723230">26723230</a>. <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1016/j.biosystems.2015.12.007">10.1016/j.biosystems.2015.12.007</a>.  <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20211007113914/http://www.biocommunication.at/pdf/publications/biosystems_2016.pdf">Gearchiveerd van origineel</a> op <span class="mw-formatted-date" title="2021-10-07">7 oktober 2021</span>. </span></span> </li> <li id="cite_note-EA-20150420-7"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-EA-20150420_7-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation" id="CITEREFTirard2015_1"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span><span style="font-variant:small-caps;">Tirard, Stephane</span> (2015). <cite><i>Abiogenesis – Definition</i></cite>, pp. 1. <span class="ISBN"><a href="/wiki/Speciaal:Boekbronnen/978-3-642-27833-4" title="Speciaal:Boekbronnen/978-3-642-27833-4">ISBN 978-3-642-27833-4</a></span>.</span></span> </li> <li id="cite_note-8"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-8">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span><span style="font-variant: small-caps;">Dyson, Freeman</span> (1999). <i>Origins of Life (Revised ed.).</i> Cambridge, UK; New York: Cambridge University Press. <span class="ISBN"><a href="/wiki/Speciaal:Boekbronnen/978-0-521-62668-2" title="Speciaal:Boekbronnen/978-0-521-62668-2">ISBN 978-0-521-62668-2</a></span>.</span> </li> <li id="cite_note-9"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-9">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation" id="CITEREF2015_39–40"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span><span style="font-variant:small-caps;">Ward, Peter & Kirschvink, Joe.</span> (2015). <cite><i>A New History of Life: the radical discoveries about the origins and evolution of life on earth</i></cite>. Bloomsbury Press, 39–40. <span class="ISBN"><a href="/wiki/Speciaal:Boekbronnen/978-1608199105" title="Speciaal:Boekbronnen/978-1608199105">ISBN 978-1608199105</a></span>.</span></span> </li> <li id="cite_note-RNA-10"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-RNA_10-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation" id="CITEREF2007"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span><span style="font-variant:small-caps;">Copley S, Smith E, Morowitz H</span> (2007). <cite><a rel="nofollow" class="external text" href="http://tuvalu.santafe.edu/~desmith/PDF_pubs/Copley_BOG.pdf">The origin of the RNA world: Co-evolution of genes and metabolism</a></cite>. <i>Bioorganic Chemistry</i> <b>35</b> (6): 430–443. <a href="/wiki/PubMed" title="PubMed">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/17897696">17897696</a>. <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1016/j.bioorg.2007.08.001">10.1016/j.bioorg.2007.08.001</a>.  <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20130905070129/http://tuvalu.santafe.edu/~desmith/PDF_pubs/Copley_BOG.pdf">Gearchiveerd van origineel</a> op <span class="mw-formatted-date" title="2013-09-05">5 september 2013</span>. Geraadpleegd op <span class="mw-formatted-date" title="2015-06-08">8 juni 2015</span>. “The proposal that life on Earth arose from an RNA world is widely accepted.”. </span></span> </li> <li id="cite_note-11"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-11">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation" id="CITEREFMiller1953"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span><span style="font-variant:small-caps;">Miller, Stanley L.</span> (1953). <cite>A Production of Amino Acids Under Possible Primitive Earth Conditions</cite>. <i>Science</i> <b>117</b> (3046): 528–529. <a href="/wiki/PubMed" title="PubMed">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/13056598">13056598</a>. <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1126/science.117.3046.528">10.1126/science.117.3046.528</a>. </span></span> </li> <li id="cite_note-12"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-12">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation" id="CITEREF1980"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span><span style="font-variant:small-caps;">Manhesa G, Allègre J, Dupréa B, Hamelin B.</span> (1980). <cite><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/sim_earth-and-planetary-science-letters_1980-05_47_3/page/370">Lead isotope study of basic-ultrabasic layered complexes: Speculations about the age of the earth and primitive mantle characteristics</a></cite>. <i>Earth and Planetary Science Letters</i> <b>47</b> (3): 370–382. <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1016/0012-821X(80)90024-2">10.1016/0012-821X(80)90024-2</a>. </span></span> </li> <li id="cite_note-Origin1-13"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Origin1_13-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation" id="CITEREF2007"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span><span style="font-variant:small-caps;">Schopf J, Kudryavtsev A, Czaja A.</span> (2007). <cite>Evidence of Archean life: Stromatolites and microfossils</cite>. <i>Precambrian Research</i> <b>158</b> (3–4): 141–155. <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1016/j.precamres.2007.04.009">10.1016/j.precamres.2007.04.009</a>. </span></span> </li> <li id="cite_note-NAT-20170301-14"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-NAT-20170301_14-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation" id="CITEREF2017"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span><span style="font-variant:small-caps;">Dodd M et al.</span> (2017). <cite>Evidence for early life in Earth's oldest hydrothermal vent precipitates</cite>. <i><a href="/wiki/Nature" title="Nature">Nature</a></i> <b>543</b> (7643): 60–64. <a href="/wiki/PubMed" title="PubMed">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/28252057">28252057</a>. <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1038/nature21377">10.1038/nature21377</a>. </span></span> </li> <li id="cite_note-bah2-15"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-bah2_15-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation" id="CITEREFBahadur1973"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span><span style="font-variant:small-caps;">Bahadur, Krishna</span> (1973). <cite><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.dli.gov.in/rawdataupload/upload/insa/INSA_1/20005b73_455.pdf">Photochemical Formation of Self–sustaining Coacervates</a></cite>. <i>Proceedings of the Indian National Science Academy</i> <b>39B</b> (4): 455–467. <a href="/wiki/PubMed" title="PubMed">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/1242552">1242552</a>. <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1016/S0044-4057(75)80076-1">10.1016/S0044-4057(75)80076-1</a>.  <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20131019172800/http://www.dli.gov.in/rawdataupload/upload/insa/INSA_1/20005b73_455.pdf">Gearchiveerd van origineel</a> op <span class="mw-formatted-date" title="2013-10-19">19 oktober 2013</span>. Geraadpleegd op <span class="mw-formatted-date" title="2019-08-04">4 augustus 2019</span>. </span></span> </li> <li id="cite_note-16"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-16">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation" id="CITEREF1967"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span><span style="font-variant:small-caps;">Bernal, J. D.</span> (1967). <cite><i><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/originoflife00bern">The origin of life</a></i></cite>. Cleveland, World Pub. Co, London.</span></span> </li> <li id="cite_note-17"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-17">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation" id="CITEREFMartin2003"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span><span style="font-variant:small-caps;">Martin, William F.</span> (2003). <cite>On the origins of cells: a hypothesis for the evolutionary transitions from abiotic geochemistry to chemoautotrophic prokaryotes, and from prokaryotes to nucleated cells</cite>. <i>Phil. Trans. R. Soc. Lond. A</i> <b>358</b> (1429): 59–83. <a href="/wiki/PubMed" title="PubMed">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/12594918">12594918</a>. <a href="/wiki/PubMed_Central" title="PubMed Central">PMC</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1693102">1693102</a>. <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1098/rstb.2002.1183">10.1098/rstb.2002.1183</a>. </span></span> </li> <li id="cite_note-18"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-18">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span><span style="font-variant: small-caps;">Kauffman, Stuart</span> (1995). <i>At Home in the Universe: The Search for Laws of Self-Organization and Complexity.</i> New York: Oxford University Press. <span class="ISBN"><a href="/wiki/Speciaal:Boekbronnen/978-0-19-509599-9" title="Speciaal:Boekbronnen/978-0-19-509599-9">ISBN 978-0-19-509599-9</a></span>.</span> </li> <li id="cite_note-Follmann2009-19"><span class="mw-cite-backlink">↑ <a href="#cite_ref-Follmann2009_19-0"><sup><i><b>a</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-Follmann2009_19-1"><sup><i><b>b</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-Follmann2009_19-2"><sup><i><b>c</b></i></sup></a></span> <span class="reference-text"><span class="citation" id="CITEREF2009"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span><span style="font-variant:small-caps;">Follmann H, Brownson C.</span> (2009). <cite>Darwin's warm little pond revisited: from molecules to the origin of life</cite>. <i><a href="/wiki/Naturwissenschaften" title="Naturwissenschaften">Naturwissenschaften</a></i> <b>96</b> (11): 1265–1292. <a href="/wiki/PubMed" title="PubMed">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/19760276">19760276</a>. <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1007/s00114-009-0602-1">10.1007/s00114-009-0602-1</a>. </span></span> </li> <li id="cite_note-EIG-20"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-EIG_20-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation" id="CITEREF1997"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span><span style="font-variant:small-caps;">Oehlenschläger F, Eigen M.</span> (1997). <cite>30 Years Later – a New Approach to Sol Spiegelman's and Leslie Orgel's in vitro Evolutionary Studies Dedicated to Leslie Orgel on the occasion of his 70th birthday</cite>. <i>Origins of Life and Evolution of Biospheres</i> <b>27</b> (5–6): 437–457. <a href="/wiki/PubMed" title="PubMed">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/9394469">9394469</a>. <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1023/A:1006501326129">10.1023/A:1006501326129</a>. </span></span> </li> <li id="cite_note-NASA_strategy_2015-21"><span class="mw-cite-backlink">↑ <a href="#cite_ref-NASA_strategy_2015_21-0"><sup><i><b>a</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-NASA_strategy_2015_21-1"><sup><i><b>b</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-NASA_strategy_2015_21-2"><sup><i><b>c</b></i></sup></a></span> <span class="reference-text"><span class="citation" id="CITEREF2015"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span><span style="font-variant:small-caps;">Lindsay Hays (ed.)</span>, <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20161222190306/https://nai.nasa.gov/media/medialibrary/2015/10/NASA_Astrobiology_Strategy_2015_151008.pdf">NASA Astrobiology Strategy</a>. <i>NASA</i> (2015). Gearchiveerd op 22-12-2016. Geraadpleegd op 12-8-2019. </span></span> </li> <li id="cite_note-23"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-23">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation" id="CITEREF2018"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span><span style="font-variant:small-caps;">Satoru Nakashima, Yoko Kebukawa, Norio Kitadai, et al.</span> (2018). <cite><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6315873/pdf/life-08-00039.pdf">Geochemistry and the Origin of Life: From Extraterrestrial Processes, Chemical Evolution on Earth, Fossilized Life’s Records, to Natures of the Extant Life</a></cite>. <i>Life</i> <b>8</b> (4): 39. <a href="/wiki/PubMed" title="PubMed">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/30241342">30241342</a>. <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.3390/life8040039">10.3390/life8040039</a>.  <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20210730120819/https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6315873/pdf/life-08-00039.pdf">Gearchiveerd van origineel</a> op <span class="mw-formatted-date" title="2021-07-30">30 juli 2021</span>. </span></span> </li> <li id="cite_note-NASA-20161012-24"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-NASA-20161012_24-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation" id="CITEREFLandau2016"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span><span style="font-variant:small-caps;">Landau, Elizabeth.</span>, <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.jpl.nasa.gov/news/news.php?feature=6645">Building Blocks of Life's Building Blocks Come From Starlight</a>. <i><a href="/wiki/NASA" class="mw-redirect" title="NASA">NASA</a></i> (12 October 2016). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20210721004139/https://www.jpl.nasa.gov/news/news.php?feature=6645">Gearchiveerd</a> op <span class="mw-formatted-date" title="2021-07-21">21 juli 2021</span>. </span></span> </li> <li id="cite_note-25"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-25">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation" id="CITEREF2012"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span><span style="font-variant:small-caps;">Ciesla FJ, Sandford SA.</span> (2012). <cite>Organic Synthesis via Irradiation and Warming of Ice Grains in the Solar Nebula</cite>. <i>Science</i> <b>336</b> (6080): 452–454. <a href="/wiki/PubMed" title="PubMed">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/22461502">22461502</a>. <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1126/science.1217291">10.1126/science.1217291</a>. </span></span> </li> <li id="cite_note-26"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-26">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation" id="CITEREF1992"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span><span style="font-variant:small-caps;">Chyba C, Sagan C.</span> (1992). <cite><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/sim_nature-uk_1992-01-09_355_6356/page/n47">Endogenous production, exogenous delivery and impact-shock synthesis of organic molecules: an inventory for the origins of life</a></cite>. <i>Nature</i> <b>355</b> (6356): 125–132. <a href="/wiki/PubMed" title="PubMed">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/11538392">11538392</a>. <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1038/355125a0">10.1038/355125a0</a>. </span></span> </li> <li id="cite_note-hydro-27"><span class="mw-cite-backlink">↑ <a href="#cite_ref-hydro_27-0"><sup><i><b>a</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-hydro_27-1"><sup><i><b>b</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-hydro_27-2"><sup><i><b>c</b></i></sup></a></span> <span class="reference-text"><span class="citation" id="CITEREF2008"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span><span style="font-variant:small-caps;">William Martin, John Baross, Deborah Kelley & Michael J. Russell</span> (2008). <cite>Hydrothermal vents and the origin of life</cite>. <i>Microbiology</i> <b>6</b>: 805-814. <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1038/nrmicro1991">10.1038/nrmicro1991</a>. </span></span> </li> <li id="cite_note-28"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-28">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span> <span style="font-variant:small-caps;">Davies, P.</span> (1999). <i>The Fifth Miracle: The Search for the Origin of Life</i>. London: Penguin Books. <span class="ISBN"><a href="/wiki/Speciaal:Boekbronnen/978-0-14-028226-9" title="Speciaal:Boekbronnen/978-0-14-028226-9">ISBN 978-0-14-028226-9</a></span>.</span> </li> <li id="cite_note-29"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-29">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span> <span style="font-variant: small-caps;">Bock, G.R. & J.A. Goode</span> eds. (1996). <i>Evolution of Hydrothermal Ecosystems on Earth (and Mars?).</i> Ciba Foundation Symposium. 202. Chichester, UK; New York: John Wiley & Sons. <span class="ISBN"><a href="/wiki/Speciaal:Boekbronnen/978-0-471-96509-1" title="Speciaal:Boekbronnen/978-0-471-96509-1">ISBN 978-0-471-96509-1</a></span>.</span> </li> <li id="cite_note-Saladino2012-30"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Saladino2012_30-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation" id="CITEREF2012"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span><span style="font-variant:small-caps;">Saladino, Raffaele; Crestini, Claudia; Pino, Samanta; et al.</span> (2012). <cite>Formamide and the origin of life.</cite>. <i>Physics of Life Reviews</i> <b>9</b> (1): 84–104. <a href="/wiki/PubMed" title="PubMed">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/22196896">22196896</a>. <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1016/j.plrev.2011.12.002">10.1016/j.plrev.2011.12.002</a>. </span></span> </li> <li id="cite_note-Saladino2012b-31"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Saladino2012b_31-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation" id="CITEREF2012"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span><span style="font-variant:small-caps;">Saladino, Raffaele; Botta, Giorgia; Pino, Samanta; et al.</span> (2012). <cite>From the one-carbon amide formamide to RNA all the steps are prebiotically possible</cite>. <i>Biochimie</i> <b>94</b> (7): 1451–1456. <a href="/wiki/PubMed" title="PubMed">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/22738728">22738728</a>. <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1016/j.biochi.2012.02.018">10.1016/j.biochi.2012.02.018</a>. </span></span> </li> <li id="cite_note-Cleaves_2008-32"><span class="mw-cite-backlink">↑ <a href="#cite_ref-Cleaves_2008_32-0"><sup><i><b>a</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-Cleaves_2008_32-1"><sup><i><b>b</b></i></sup></a></span> <span class="reference-text"><span class="citation" id="CITEREF2008"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span> (2008). <cite><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/sim_origins-of-life-and-evolution-of-biospheres_2008-04_38_2/page/105">A Reassessment of Prebiotic Organic Synthesis in Neutral Planetary Atmospheres</a></cite>. <i>Origins of Life and Evolution of Biospheres</i> <b>38</b> (2): 105–115. <a href="/wiki/PubMed" title="PubMed">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/18204914">18204914</a>. <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1007/s11084-007-9120-3">10.1007/s11084-007-9120-3</a>. </span></span> </li> <li id="cite_note-Bada_2003-33"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Bada_2003_33-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation" id="CITEREFBada_JL,_Lazcano_A.2003"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span><span style="font-variant:small-caps;">Bada JL, Lazcano A.</span> (2003). <cite><a rel="nofollow" class="external text" href="http://astrobiology.berkeley.edu/PDFs_articles/Bada_Science2003.pdf">Prebiotic Soup – Revisiting the Miller Experiment</a></cite>. <i>Science</i> <b>300</b> (5620): 745–746. <a href="/wiki/PubMed" title="PubMed">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/12730584">12730584</a>. <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1126/science.1085145">10.1126/science.1085145</a>.  <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20211007131903/http://astrobiology.berkeley.edu/PDFs_articles/Bada_Science2003.pdf">Gearchiveerd van origineel</a> op <span class="mw-formatted-date" title="2021-10-07">7 oktober 2021</span>. </span></span> </li> <li id="cite_note-34"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-34">↑</a></span> <span class="reference-text">Prigogine, I. and Stengers, I. (1984). <i>Order out of chaos</i>: Man's new dialogue with nature. Bantam Books.</span> </li> <li id="cite_note-35"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-35">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span><span style="font-variant:small-caps;">Gavin E. Crooks (2008)</span>, <a rel="nofollow" class="external text" href="https://arxiv.org/pdf/cond-mat/9901352v4.pdf">Entropy production fluctuation theorem and the nonequilibrium work relation for free energy differences</a>. </span></span> </li> <li id="cite_note-36"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-36">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><span style="font-variant:small-caps;">C. Jarzynski (2019)</span>, <a rel="nofollow" class="external text" href="https://browse.arxiv.org/pdf/cond-mat/9802249.pdf">Microscopic analysis of Clausius-Duhem processes</a>. </span></span> </li> <li id="cite_note-37"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-37">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation" id="TEST__CITEREFEngland2013"><span style="font-variant:small-caps;">England, Jeremy</span><span style="font-variant:small-caps;"></span>  (2013). <cite><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.englandlab.com/uploads/7/8/0/3/7803054/2013jcpsrep.pdf">Statistical physics of self-replication</a></cite>. <i>The Journal of Chemical Physics</i> 139, 121923</span></span> </li> <li id="cite_note-38"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-38">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation" id="TEST__CITEREFWolchover2014"><span style="font-variant:small-caps;">Wolchover, Natalie</span><span style="font-variant:small-caps;"></span>  (<span class="mw-formatted-date" title="2014-01-28">28 januari 2014</span>). <cite><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.scientificamerican.com/article/a-new-physics-theory-of-life/">A New Physics Theory of Life</a></cite>. <i>Scientific American (2014)</i> </span></span> </li> <li id="cite_note-39"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-39">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span> <span style="font-variant: small-caps;">Palasek, Stan</span> (2013). "Primordial RNA Replication and Applications in PCR Technology". <a href="/wiki/ArXiv" title="ArXiv">arXiv</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://arxiv.org/abs/1305.5581v1">1305.5581v1</a>. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20201112040808/https://arxiv.org/abs/1305.5581v1">Gearchiveerd</a> op 12 november 2020.</span> </li> <li id="cite_note-Ban-40"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Ban_40-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span><span class="citation" id="CITEREF2000"><span style="font-variant:small-caps;">Ban N. Nissen P. Hansen J. Moore P. Steitz T.</span> (2000). <cite>The complete atomic structure of the large ribosomal subunit at 2.4 Å resolution</cite>. <i>Science</i> <b>289</b> (5481): 905–20. <a href="/wiki/PubMed" title="PubMed">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/10937989">10937989</a>. <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1126/science.289.5481.905">10.1126/science.289.5481.905</a>. </span></span> </li> <li id="cite_note-RNA-wereld-41"><span class="mw-cite-backlink">↑ <a href="#cite_ref-RNA-wereld_41-0"><sup><i><b>a</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-RNA-wereld_41-1"><sup><i><b>b</b></i></sup></a></span> <span class="reference-text"><span class="citation" id="CITEREF2007"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span><span style="font-variant:small-caps;">Copley, Shelley D.; Smith, Eric; Morowitz, Harold J.</span> (2007). <cite><a rel="nofollow" class="external text" href="http://tuvalu.santafe.edu/~desmith/PDF_pubs/Copley_BOG.pdf">The origin of the RNA world: Co-evolution of genes and metabolism</a></cite>. <i>Bioorganic Chemistry</i> <b>35</b> (6): 430–443. <a href="/wiki/PubMed" title="PubMed">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/17897696">17897696</a>. <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1016/j.bioorg.2007.08.001">10.1016/j.bioorg.2007.08.001</a>.  <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20130905070129/http://tuvalu.santafe.edu/~desmith/PDF_pubs/Copley_BOG.pdf">Gearchiveerd van origineel</a> op <span class="mw-formatted-date" title="2013-09-05">5 september 2013</span>. Geraadpleegd op <span class="mw-formatted-date" title="2015-06-08">8 juni 2015</span>. “The proposal that life on Earth arose from an RNA world is widely accepted.”. </span></span> </li> <li id="cite_note-42"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-42">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation" id="CITEREFOrgel2003"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span><span style="font-variant:small-caps;">Orgel, Leslie E.</span> (2003). <cite>Some consequences of the RNA world hypothesis</cite>. <i>Origins of Life and Evolution of the Biosphere</i> <b>33</b> (2): 211–218. <a href="/wiki/PubMed" title="PubMed">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/12967268">12967268</a>. <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1023/A:1024616317965">10.1023/A:1024616317965</a>. “It now seems very likely that our familiar DNA/RNA/protein world was preceded by an RNA world...”. </span></span> </li> <li id="cite_note-NYT-20150504-43"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-NYT-20150504_43-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span><span style="font-variant:small-caps;">Wade, Nicholas</span>, "<a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.nytimes.com/2015/05/05/science/making-sense-of-the-chemistry-that-led-to-life-on-earth.html">Making Sense of the Chemistry That Led to Life on Earth</a>", <i>The New York Times</i>, <span class="mw-formatted-date" title="2015-05-04">4 mei 2015</span>. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20170709115606/https://www.nytimes.com/2015/05/05/science/making-sense-of-the-chemistry-that-led-to-life-on-earth.html">Gearchiveerd</a> op 9 July 2017. Geraadpleegd op <span class="mw-formatted-date" title="2015-05-10">10 mei 2015</span>.</span> </li> <li id="cite_note-Cech2012-44"><span class="mw-cite-backlink">↑ <a href="#cite_ref-Cech2012_44-0"><sup><i><b>a</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-Cech2012_44-1"><sup><i><b>b</b></i></sup></a></span> <span class="reference-text"><span class="citation" id="CITEREFCech2012"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span><span style="font-variant:small-caps;">Cech, Thomas R.</span> (2012). <cite>The RNA Worlds in Context</cite>. <i>Cold Spring Harbor Perspectives in Biology</i> <b>4</b> (7). <a href="/wiki/PubMed" title="PubMed">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/21441585">21441585</a>. <a href="/wiki/PubMed_Central" title="PubMed Central">PMC</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3385955">3385955</a>. <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1101/cshperspect.a006742">10.1101/cshperspect.a006742</a>. </span></span> </li> <li id="cite_note-45"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-45">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation" id="CITEREFGilbert1986"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span><span style="font-variant:small-caps;">Gilbert, Walter</span> (1986). <cite>Origin of life: The RNA world</cite>. <i>Nature</i> <b>319</b> (6055). <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1038/319618a0">10.1038/319618a0</a>. </span></span> </li> <li id="cite_note-Noller2012-46"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Noller2012_46-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation" id="CITEREFNoller2012"><span style="font-variant:small-caps;">Noller, Harry F.</span> (April 2012). <cite>Evolution of protein synthesis from an RNA world.</cite>. <i>Cold Spring Harbor Perspectives in Biology</i> <b>4</b> (4). <a href="/wiki/PubMed" title="PubMed">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/20610545">20610545</a>. <a href="/wiki/PubMed_Central" title="PubMed Central">PMC</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3312679">3312679</a>. <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1101/cshperspect.a003681">10.1101/cshperspect.a003681</a>. </span></span> </li> <li id="cite_note-pmc1892545-47"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-pmc1892545_47-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation" id="CITEREFKoonin2007"><span style="font-variant:small-caps;">Koonin, Eugene V.</span> (31 May 2007). <cite>The cosmological model of eternal inflation and the transition from chance to biological evolution in the history of life</cite>. <i>Biology Direct</i> <b>2</b>. <a href="/wiki/PubMed" title="PubMed">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/17540027">17540027</a>. <a href="/wiki/PubMed_Central" title="PubMed Central">PMC</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1892545">1892545</a>. <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1186/1745-6150-2-15">10.1186/1745-6150-2-15</a>. </span></span> </li> <li id="cite_note-Urbana–Champaign_pr-48"><span class="mw-cite-backlink">↑ <a href="#cite_ref-Urbana–Champaign_pr_48-0"><sup><i><b>a</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-Urbana–Champaign_pr_48-1"><sup><i><b>b</b></i></sup></a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span><span style="font-variant:small-caps;">Yates, Diana</span>, "<a rel="nofollow" class="external text" href="https://news.illinois.edu/blog/view/6367/250879">Study adds to evidence that viruses are alive</a>", <i>University of Illinois at Urbana–Champaign</i>, <span class="mw-formatted-date" title="2015-09-25">25 september 2015</span>. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20151119153226/https://news.illinois.edu/blog/view/6367/250879">Gearchiveerd</a> op <span class="mw-formatted-date" title="2015-11-19">19 november 2015</span>. Geraadpleegd op <span class="mw-formatted-date" title="2015-10-20">20 oktober 2015</span>.</span> </li> <li id="cite_note-ReferenceA-49"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-ReferenceA_49-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation" id="CITEREFJanjic2018"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span><span style="font-variant:small-caps;">Janjic, Aleksandar</span> (2018). <cite>The Need for Including Virus Detection Methods in Future Mars Missions</cite>. <i>Astrobiology</i> <b>18</b> (12): 1611–1614. <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1089/ast.2018.1851">10.1089/ast.2018.1851</a>. </span></span> </li> <li id="cite_note-50"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-50">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation" id="CITEREFKatzourakis2013"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span><span style="font-variant:small-caps;">Katzourakis, A</span> (2013). <cite>Paleovirology: Inferring viral evolution from host genome sequence data</cite>. <i>Philosophical Transactions of the Royal Society B: Biological Sciences</i> <b>368</b> (1626): 20120493. <a href="/wiki/PubMed" title="PubMed">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/23938747">23938747</a>. <a href="/wiki/PubMed_Central" title="PubMed Central">PMC</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3758182">3758182</a>. <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1098/rstb.2012.0493">10.1098/rstb.2012.0493</a>. </span></span> </li> <li id="cite_note-52"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-52">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation" id="CITEREF2001"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span><span style="font-variant:small-caps;">Johnston, Wendy K.; Unrau, Peter J.; Lawrence, Michael S.</span> (2001). <cite>RNA-Catalyzed RNA Polymerization: Accurate and General RNA-Templated Primer Extension</cite>. <i>Science</i> <b>292</b> (5520): 1319–1325. <a href="/wiki/PubMed" title="PubMed">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/11358999">11358999</a>. <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1126/science.1060786">10.1126/science.1060786</a>. </span></span> </li> <li id="cite_note-53"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-53">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation" id="CITEREF2009"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span><span style="font-variant:small-caps;">Lincoln, Tracey A. & Joyce, Gerald F.</span> (2009). <cite>Self-Sustained Replication of an RNA Enzyme</cite>. <i>Science</i> <b>323</b> (5918): 1229–1232. <a href="/wiki/PubMed" title="PubMed">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/19131595">19131595</a>. <a href="/wiki/PubMed_Central" title="PubMed Central">PMC</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2652413">2652413</a>. <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1126/science.1167856">10.1126/science.1167856</a>. </span></span> </li> <li id="cite_note-Robertson2012-54"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Robertson2012_54-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation" id="CITEREF2012"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span><span style="font-variant:small-caps;">Robertson, Michael P. & Joyce, Gerald F.</span> (2012). <cite>The origins of the RNA world</cite>. <i>Cold Spring Harbor Perspectives in Biology</i> <b>4</b> (5). <a href="/wiki/PubMed" title="PubMed">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/20739415">20739415</a>. <a href="/wiki/PubMed_Central" title="PubMed Central">PMC</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3331698">3331698</a>. <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1101/cshperspect.a003608">10.1101/cshperspect.a003608</a>. </span></span> </li> <li id="cite_note-Chen_2010-55"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Chen_2010_55-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation" id="CITEREF2010"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span><span style="font-variant:small-caps;">Chen IA, Walde P.</span> (2010). <cite>From Self-Assembled Vesicles to Protocells</cite>. <i>Cold Spring Harbor Perspectives in Biology</i> <b>2</b> (7). <a href="/wiki/PubMed" title="PubMed">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/20519344">20519344</a>. <a href="/wiki/PubMed_Central" title="PubMed Central">PMC</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2890201">2890201</a>. <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1101/cshperspect.a002170">10.1101/cshperspect.a002170</a>. </span></span> </li> <li id="cite_note-Exploring-56"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Exploring_56-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://exploringorigins.org/protocells.html">Exploring Life's Origins: Protocells</a>. <i>Exploring Life's Origins: A Virtual Exhibit</i>. National Science Foundation. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20140228083459/http://exploringorigins.org:80/protocells.html">Gearchiveerd</a> op <span class="mw-formatted-date" title="2014-02-28">28 februari 2014</span>. Geraadpleegd op <span class="mw-formatted-date" title="2014-03-18">18 maart 2014</span>. </span></span> </li> <li id="cite_note-Chen_2006-57"><span class="mw-cite-backlink">↑ <a href="#cite_ref-Chen_2006_57-0"><sup><i><b>a</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-Chen_2006_57-1"><sup><i><b>b</b></i></sup></a></span> <span class="reference-text"><span class="citation" id="CITEREF2006"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span><span style="font-variant:small-caps;">Chen IA</span> (2006). <cite>The Emergence of Cells During the Origin of Life</cite>. <i>Science</i> <b>314</b> (5805): 1558–1559. <a href="/wiki/PubMed" title="PubMed">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/17158315">17158315</a>. <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1126/science.1137541">10.1126/science.1137541</a>. </span></span> </li> <li id="cite_note-Discover_2004-58"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Discover_2004_58-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation" id="CITEREF2004"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span><span style="font-variant:small-caps;">Zimmer C,</span> (2004). <cite><a rel="nofollow" class="external text" href="http://discovermagazine.com/2004/jun/cover">What Came Before DNA?</a></cite>. <i>Discover</i>.  <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20140319001351/http://discovermagazine.com/2004/jun/cover">Gearchiveerd van origineel</a> op <span class="mw-formatted-date" title="2014-03-19">19 maart 2014</span>. Geraadpleegd op <span class="mw-formatted-date" title="2019-09-02">2 september 2019</span>. </span></span> </li> <li id="cite_note-SciAm_2007-59"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-SciAm_2007_59-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation" id="CITEREFShapiro2007"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span><span style="font-variant:small-caps;">Shapiro, Robert</span> (2007). <cite>A Simpler Origin for Life</cite>. <i>Scientific American</i> <b>296</b> (6): 46–53. <a href="/wiki/PubMed" title="PubMed">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/17663224">17663224</a>. <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1038/scientificamerican0607-46">10.1038/scientificamerican0607-46</a>. </span></span> </li> <li id="cite_note-Monnard-60"><span class="mw-cite-backlink">↑ <a href="#cite_ref-Monnard_60-0"><sup><i><b>a</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-Monnard_60-1"><sup><i><b>b</b></i></sup></a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span><span style="font-variant: small-caps;">Monnard, P & Deamer, DW</span> (2002), Membrane self‐assembly processes: Steps toward the first cellular life. <i>Anat. Rec.</i>, 268: 196-207. <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">DOI</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.1002%2Far.10154">10.1002/ar.10154</a>. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://onlinelibrary.wiley.com/doi/epdf/10.1002/ar.10154">Vrije toegang</a>. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20190815113700/https://onlinelibrary.wiley.com/doi/epdf/10.1002/ar.10154">Gearchiveerd</a> op 15 augustus 2019.</span> </li> <li id="cite_note-61"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-61">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span><span style="font-variant: small-caps;">Chang, Thomas Ming Swi</span> (2007). <i>Artificial Cells: Biotechnology, Nanomedicine, Regenerative Medicine, Blood Substitutes, Bioencapsulation, and Cell/Stem Cell Therapy</i>. Regenerative Medicine, Artificial Cells and Nanomedicine. 1. Hackensack, NJ: World Scientific. <span class="ISBN"><a href="/wiki/Speciaal:Boekbronnen/978-981-270-576-1" title="Speciaal:Boekbronnen/978-981-270-576-1">ISBN 978-981-270-576-1</a></span>.</span> </li> </ol></div> <p><b>Literatuur</b> </p> <ul><li><span class="citation" id="CITEREF1999"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span><span style="font-variant:small-caps;">Lunine, J.I.</span> (1999). <cite><i><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/earthevolutionof0000luni">Earth, evolution of a habitable world</a></i></cite>. Cambridge University Press. <span class="ISBN"><a href="/wiki/Speciaal:Boekbronnen/0-521-64423-2" title="Speciaal:Boekbronnen/0-521-64423-2">ISBN 0-521-64423-2</a></span>.</span></li></ul> <p><b>Externe links</b> </p> <ul><li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.snauka.ru/en/issues/2013/12/30018">A.E.Zlobin, Tunguska similar impacts and origin of life (mathematical theory of origin of life, incoming of pattern recognition algorithm due to comets)</a></li> <li><a href="/wiki/LUCA_(evolutie)" title="LUCA (evolutie)">LUCA</a>, <i>Last Universal Common Ancestor</i> oftewel <i>Laatste Universele Gemeenschappelijke Voorouder</i></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://skepp.be/artikels/pseudo-wetenschap/creationisme/het-ontstaan-van-het-leven-verklaard-onverklaard-onverklaarb">Het ontstaan van het leven. Verklaard onverklaard of onverklaarbaar?</a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20041018180054/http://exobiology.arc.nasa.gov/ssx/biomod/1996_pac_symp_biocomp/node2.html">A Model of the Protocell</a> (nasa.gov)</li></ul> </div>    </div><noscript><img src="https://login.wikimedia.org/wiki/Special:CentralAutoLogin/start?type=1x1" alt="" width="1" height="1" style="border: none; position: absolute;"></noscript> <div class="printfooter" data-nosnippet="">Overgenomen van "<a dir="ltr" href="https://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Abiogenese&oldid=68439303">https://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Abiogenese&oldid=68439303</a>"</div></div> <div id="catlinks" class="catlinks" data-mw="interface"><div id="mw-normal-catlinks" class="mw-normal-catlinks"><a href="/wiki/Categorie:Alles" title="Categorie:Alles">Categorie</a>: <ul><li><a href="/wiki/Categorie:Evolutie" title="Categorie:Evolutie">Evolutie</a></li></ul></div></div> </div> </main> </div> <div class="mw-footer-container"> <footer id="footer" class="mw-footer" > <ul id="footer-info"> <li id="footer-info-lastmod"> Deze pagina is voor het laatst bewerkt op 27 nov 2024 om 10:29.</li> <li id="footer-info-copyright">De tekst is beschikbaar onder de licentie <a rel="nofollow" class="external text" href="//creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.nl">Creative Commons Naamsvermelding/Gelijk delen</a>, er kunnen aanvullende voorwaarden van toepassing zijn. Zie de <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Terms_of_Use/nl">gebruiksvoorwaarden</a> voor meer informatie.<br /> Wikipedia® is een geregistreerd handelsmerk van de <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.wikimediafoundation.org">Wikimedia Foundation, Inc.</a>, een organisatie zonder winstoogmerk.</li> </ul> <ul id="footer-places"> <li id="footer-places-privacy"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy">Privacybeleid</a></li> <li id="footer-places-about"><a href="/wiki/Wikipedia">Over Wikipedia</a></li> <li id="footer-places-disclaimers"><a href="/wiki/Wikipedia:Algemeen_voorbehoud">Disclaimers</a></li> <li id="footer-places-wm-codeofconduct"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct">Gedragscode</a></li> <li id="footer-places-developers"><a href="https://developer.wikimedia.org">Ontwikkelaars</a></li> <li id="footer-places-statslink"><a href="https://stats.wikimedia.org/#/nl.wikipedia.org">Statistieken</a></li> <li id="footer-places-cookiestatement"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Cookie_statement">Cookieverklaring</a></li> <li id="footer-places-mobileview"><a href="//nl.m.wikipedia.org/w/index.php?title=Abiogenese&mobileaction=toggle_view_mobile" class="noprint stopMobileRedirectToggle">Mobiele weergave</a></li> </ul> <ul id="footer-icons" class="noprint"> <li id="footer-copyrightico"><a href="https://wikimediafoundation.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/static/images/footer/wikimedia-button.svg" width="84" height="29" alt="Wikimedia Foundation" loading="lazy"></a></li> <li id="footer-poweredbyico"><a href="https://www.mediawiki.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/w/resources/assets/poweredby_mediawiki.svg" alt="Powered by MediaWiki" width="88" height="31" loading="lazy"></a></li> </ul> </footer> </div> </div> </div> <div class="vector-settings" id="p-dock-bottom"> <ul></ul> </div><script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.config.set({"wgHostname":"mw-web.codfw.main-57488d5c7d-vfhbb","wgBackendResponseTime":203,"wgPageParseReport":{"limitreport":{"cputime":"0.528","walltime":"0.621","ppvisitednodes":{"value":16822,"limit":1000000},"postexpandincludesize":{"value":155521,"limit":2097152},"templateargumentsize":{"value":58293,"limit":2097152},"expansiondepth":{"value":22,"limit":100},"expensivefunctioncount":{"value":1,"limit":500},"unstrip-depth":{"value":1,"limit":20},"unstrip-size":{"value":80856,"limit":5000000},"entityaccesscount":{"value":0,"limit":400},"timingprofile":["100.00% 470.642 1 -total"," 85.20% 400.966 1 Sjabloon:Appendix"," 84.62% 398.275 2 Sjabloon:Bevat"," 76.29% 359.074 2 Sjabloon:References"," 43.94% 206.787 37 Sjabloon:Citeer_journal"," 9.02% 42.460 4 Sjabloon:Citeer_boek"," 8.65% 40.729 45 Sjabloon:Sfnref"," 6.67% 31.402 5 Sjabloon:Citeer_web"," 4.42% 20.819 43 Sjabloon:Taal-en"," 3.79% 17.842 52 Sjabloon:Aut"]},"scribunto":{"limitreport-timeusage":{"value":"0.074","limit":"10.000"},"limitreport-memusage":{"value":1082434,"limit":52428800}},"cachereport":{"origin":"mw-web.eqiad.main-7649cfcddd-9gk7q","timestamp":"20241127115218","ttl":2592000,"transientcontent":false}}});});</script> <script type="application/ld+json">{"@context":"https:\/\/schema.org","@type":"Article","name":"Abiogenese","url":"https:\/\/nl.wikipedia.org\/wiki\/Abiogenese","sameAs":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q231218","mainEntity":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q231218","author":{"@type":"Organization","name":"Bijdragers aan Wikimedia-projecten"},"publisher":{"@type":"Organization","name":"Wikimedia Foundation, Inc.","logo":{"@type":"ImageObject","url":"https:\/\/www.wikimedia.org\/static\/images\/wmf-hor-googpub.png"}},"datePublished":"2004-10-15T13:12:24Z","dateModified":"2024-11-27T09:29:26Z","image":"https:\/\/upload.wikimedia.org\/wikipedia\/commons\/a\/aa\/Champagne_vent_white_smokers.jpg","headline":"het\u00a0natuurlijke proces\u00a0waarbij\u00a0leven\u00a0is ontstaan uit niet-levende materie"}</script> </body> </html>