CINXE.COM
Mur des Fédérés — Wikipédia
<!DOCTYPE html> <html class="client-nojs vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-sticky-header-enabled vector-toc-available" lang="fr" dir="ltr"> <head> <meta charset="UTF-8"> <title>Mur des Fédérés — Wikipédia</title> <script>(function(){var className="client-js vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-sticky-header-enabled vector-toc-available";var cookie=document.cookie.match(/(?:^|; )frwikimwclientpreferences=([^;]+)/);if(cookie){cookie[1].split('%2C').forEach(function(pref){className=className.replace(new RegExp('(^| )'+pref.replace(/-clientpref-\w+$|[^\w-]+/g,'')+'-clientpref-\\w+( |$)'),'$1'+pref+'$2');});}document.documentElement.className=className;}());RLCONF={"wgBreakFrames":false,"wgSeparatorTransformTable":[",\t."," \t,"],"wgDigitTransformTable":["",""],"wgDefaultDateFormat":"dmy", "wgMonthNames":["","janvier","février","mars","avril","mai","juin","juillet","août","septembre","octobre","novembre","décembre"],"wgRequestId":"db7a3f94-c5a9-48c9-834a-b0ebdc51ed7d","wgCanonicalNamespace":"","wgCanonicalSpecialPageName":false,"wgNamespaceNumber":0,"wgPageName":"Mur_des_Fédérés","wgTitle":"Mur des Fédérés","wgCurRevisionId":222498129,"wgRevisionId":222498129,"wgArticleId":36518,"wgIsArticle":true,"wgIsRedirect":false,"wgAction":"view","wgUserName":null,"wgUserGroups":["*"],"wgCategories":["Page utilisant P31","Page utilisant une adresse fournie par Wikidata","Page géolocalisée par Wikidata","Article géolocalisé en France","Page utilisant P18","Article utilisant l'infobox Monument","Article utilisant une Infobox","Catégorie Commons avec lien local identique sur Wikidata","Portail:Paris/Articles liés","Portail:Île-de-France/Articles liés","Portail:France/Articles liés","Portail:Europe/Articles liés","Portail:Monuments historiques/Articles liés", "Portail:Protection du patrimoine/Articles liés","Portail:Culture/Articles liés","Portail:Architecture et urbanisme/Articles liés","Portail:Histoire/Articles liés","Portail:Mort/Articles liés","Page avec des cartes","Monument historique au Père-Lachaise","Événement de la Commune de Paris","Histoire de l'anarchisme","Monument historique classé en 1983","Mur symbole","Monument aux morts au Père-Lachaise","Monument aux morts monument historique en France","Mai 1871","Mémoire de la Commune de Paris à Paris","Lieu d'exécution à Paris"],"wgPageViewLanguage":"fr","wgPageContentLanguage":"fr","wgPageContentModel":"wikitext","wgRelevantPageName":"Mur_des_Fédérés","wgRelevantArticleId":36518,"wgIsProbablyEditable":true,"wgRelevantPageIsProbablyEditable":true,"wgRestrictionEdit":[],"wgRestrictionMove":[],"wgNoticeProject":"wikipedia","wgCiteReferencePreviewsActive":true,"wgMediaViewerOnClick":true,"wgMediaViewerEnabledByDefault":true,"wgPopupsFlags":0,"wgVisualEditor":{ "pageLanguageCode":"fr","pageLanguageDir":"ltr","pageVariantFallbacks":"fr"},"wgMFDisplayWikibaseDescriptions":{"search":true,"watchlist":true,"tagline":true,"nearby":true},"wgWMESchemaEditAttemptStepOversample":false,"wgWMEPageLength":20000,"wgCoordinates":{"lat":48.859667,"lon":2.400059},"wgEditSubmitButtonLabelPublish":true,"wgULSPosition":"interlanguage","wgULSisCompactLinksEnabled":false,"wgVector2022LanguageInHeader":true,"wgULSisLanguageSelectorEmpty":false,"wgWikibaseItemId":"Q910923","wgCheckUserClientHintsHeadersJsApi":["brands","architecture","bitness","fullVersionList","mobile","model","platform","platformVersion"],"GEHomepageSuggestedEditsEnableTopics":true,"wgGETopicsMatchModeEnabled":false,"wgGEStructuredTaskRejectionReasonTextInputEnabled":false,"wgGELevelingUpEnabledForUser":false};RLSTATE={"ext.globalCssJs.user.styles":"ready","site.styles":"ready","user.styles":"ready","ext.globalCssJs.user":"ready","user":"ready","user.options":"loading","ext.kartographer.style": "ready","ext.cite.styles":"ready","skins.vector.search.codex.styles":"ready","skins.vector.styles":"ready","skins.vector.icons":"ready","ext.wikimediamessages.styles":"ready","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript":"ready","ext.uls.interlanguage":"ready","wikibase.client.init":"ready"};RLPAGEMODULES=["ext.kartographer.link","ext.kartographer.staticframe","ext.cite.ux-enhancements","mediawiki.page.media","site","mediawiki.page.ready","mediawiki.toc","skins.vector.js","ext.centralNotice.geoIP","ext.centralNotice.startUp","ext.gadget.ArchiveLinks","ext.gadget.Wdsearch","ext.urlShortener.toolbar","ext.centralauth.centralautologin","mmv.bootstrap","ext.popups","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.init","ext.visualEditor.targetLoader","ext.echo.centralauth","ext.eventLogging","ext.wikimediaEvents","ext.navigationTiming","ext.uls.interface","ext.cx.eventlogging.campaigns","ext.cx.uls.quick.actions","wikibase.client.vector-2022","ext.checkUser.clientHints", "ext.growthExperiments.SuggestedEditSession"];</script> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.loader.impl(function(){return["user.options@12s5i",function($,jQuery,require,module){mw.user.tokens.set({"patrolToken":"+\\","watchToken":"+\\","csrfToken":"+\\"}); }];});});</script> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=fr&modules=ext.cite.styles%7Cext.kartographer.style%7Cext.uls.interlanguage%7Cext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript%7Cext.wikimediamessages.styles%7Cskins.vector.icons%2Cstyles%7Cskins.vector.search.codex.styles%7Cwikibase.client.init&only=styles&skin=vector-2022"> <script async="" src="/w/load.php?lang=fr&modules=startup&only=scripts&raw=1&skin=vector-2022"></script> <meta name="ResourceLoaderDynamicStyles" content=""> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=fr&modules=site.styles&only=styles&skin=vector-2022"> <meta name="generator" content="MediaWiki 1.44.0-wmf.18"> <meta name="referrer" content="origin"> <meta name="referrer" content="origin-when-cross-origin"> <meta name="robots" content="max-image-preview:standard"> <meta name="format-detection" content="telephone=no"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ab/Commune2011.jpg/1200px-Commune2011.jpg"> <meta property="og:image:width" content="1200"> <meta property="og:image:height" content="964"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ab/Commune2011.jpg/800px-Commune2011.jpg"> <meta property="og:image:width" content="800"> <meta property="og:image:height" content="643"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ab/Commune2011.jpg/640px-Commune2011.jpg"> <meta property="og:image:width" content="640"> <meta property="og:image:height" content="514"> <meta name="viewport" content="width=1120"> <meta property="og:title" content="Mur des Fédérés — Wikipédia"> <meta property="og:type" content="website"> <link rel="preconnect" href="//upload.wikimedia.org"> <link rel="alternate" media="only screen and (max-width: 640px)" href="//fr.m.wikipedia.org/wiki/Mur_des_F%C3%A9d%C3%A9r%C3%A9s"> <link rel="alternate" type="application/x-wiki" title="Modifier" href="/w/index.php?title=Mur_des_F%C3%A9d%C3%A9r%C3%A9s&action=edit"> <link rel="apple-touch-icon" href="/static/apple-touch/wikipedia.png"> <link rel="icon" href="/static/favicon/wikipedia.ico"> <link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/w/rest.php/v1/search" title="Wikipédia (fr)"> <link rel="EditURI" type="application/rsd+xml" href="//fr.wikipedia.org/w/api.php?action=rsd"> <link rel="canonical" href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Mur_des_F%C3%A9d%C3%A9r%C3%A9s"> <link rel="license" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.fr"> <link rel="alternate" type="application/atom+xml" title="Flux Atom de Wikipédia" href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:Modifications_r%C3%A9centes&feed=atom"> <link rel="dns-prefetch" href="//meta.wikimedia.org" /> <link rel="dns-prefetch" href="login.wikimedia.org"> </head> <body class="skin--responsive skin-vector skin-vector-search-vue mediawiki ltr sitedir-ltr mw-hide-empty-elt ns-0 ns-subject mw-editable page-Mur_des_Fédérés rootpage-Mur_des_Fédérés skin-vector-2022 action-view"><a class="mw-jump-link" href="#bodyContent">Aller au contenu</a> <div class="vector-header-container"> <header class="vector-header mw-header"> <div class="vector-header-start"> <nav class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Site"> <div id="vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown vector-main-menu-dropdown vector-button-flush-left vector-button-flush-right" title="Menu principal" > <input type="checkbox" id="vector-main-menu-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Menu principal" > <label id="vector-main-menu-dropdown-label" for="vector-main-menu-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-menu mw-ui-icon-wikimedia-menu"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Menu principal</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-main-menu-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-main-menu" class="vector-main-menu vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-main-menu-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="main-menu-pinned" data-pinnable-element-id="vector-main-menu" data-pinned-container-id="vector-main-menu-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-main-menu-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Menu principal</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.pin">déplacer vers la barre latérale</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.unpin">masquer</button> </div> <div id="p-navigation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation" > <div class="vector-menu-heading"> Navigation </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-mainpage-description" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Accueil_principal" title="Accueil général [z]" accesskey="z"><span>Accueil</span></a></li><li id="n-thema" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Portail:Accueil"><span>Portails thématiques</span></a></li><li id="n-randompage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Page_au_hasard" title="Affiche un article au hasard [x]" accesskey="x"><span>Article au hasard</span></a></li><li id="n-contact" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Contact"><span>Contact</span></a></li><li id="n-specialpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Pages_sp%C3%A9ciales"><span>Pages spéciales</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-Contribuer" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-Contribuer" > <div class="vector-menu-heading"> Contribuer </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-aboutwp" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Aide:D%C3%A9buter"><span>Débuter sur Wikipédia</span></a></li><li id="n-help" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Aide:Accueil" title="Accès à l’aide"><span>Aide</span></a></li><li id="n-portal" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Accueil_de_la_communaut%C3%A9" title="À propos du projet, ce que vous pouvez faire, où trouver les informations"><span>Communauté</span></a></li><li id="n-recentchanges" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Modifications_r%C3%A9centes" title="Liste des modifications récentes sur le wiki [r]" accesskey="r"><span>Modifications récentes</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> <a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Accueil_principal" class="mw-logo"> <img class="mw-logo-icon" src="/static/images/icons/wikipedia.png" alt="" aria-hidden="true" height="50" width="50"> <span class="mw-logo-container skin-invert"> <img class="mw-logo-wordmark" alt="Wikipédia" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-wordmark-fr.svg" style="width: 7.4375em; height: 1.125em;"> <img class="mw-logo-tagline" alt="l'encyclopédie libre" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-tagline-fr.svg" width="120" height="13" style="width: 7.5em; height: 0.8125em;"> </span> </a> </div> <div class="vector-header-end"> <div id="p-search" role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-collapses vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box-auto-expand-width vector-search-box"> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Recherche" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only search-toggle" title="Rechercher sur Wikipédia [f]" accesskey="f"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>Rechercher</span> </a> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail cdx-typeahead-search--auto-expand-width"> <form action="/w/index.php" id="searchform" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div id="simpleSearch" class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Rechercher sur Wikipédia" aria-label="Rechercher sur Wikipédia" autocapitalize="sentences" title="Rechercher sur Wikipédia [f]" accesskey="f" id="searchInput" > <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="Spécial:Recherche"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Rechercher</button> </form> </div> </div> </div> <nav class="vector-user-links vector-user-links-wide" aria-label="Outils personnels"> <div class="vector-user-links-main"> <div id="p-vector-user-menu-preferences" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-userpage" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Apparence"> <div id="vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown " title="Modifier l'apparence de la taille, de la largeur et de la couleur de la police de la page" > <input type="checkbox" id="vector-appearance-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Apparence" > <label id="vector-appearance-dropdown-label" for="vector-appearance-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-appearance mw-ui-icon-wikimedia-appearance"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Apparence</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-appearance-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div id="p-vector-user-menu-notifications" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-overflow" class="vector-menu mw-portlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="https://donate.wikimedia.org/?wmf_source=donate&wmf_medium=sidebar&wmf_campaign=fr.wikipedia.org&uselang=fr" class=""><span>Faire un don</span></a> </li> <li id="pt-createaccount-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:Cr%C3%A9er_un_compte&returnto=Mur+des+F%C3%A9d%C3%A9r%C3%A9s" title="Nous vous encourageons à créer un compte utilisateur et vous connecter ; ce n’est cependant pas obligatoire." class=""><span>Créer un compte</span></a> </li> <li id="pt-login-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:Connexion&returnto=Mur+des+F%C3%A9d%C3%A9r%C3%A9s" title="Nous vous encourageons à vous connecter ; ce n’est cependant pas obligatoire. [o]" accesskey="o" class=""><span>Se connecter</span></a> </li> </ul> </div> </div> </div> <div id="vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown vector-user-menu vector-button-flush-right vector-user-menu-logged-out" title="Plus d’options" > <input type="checkbox" id="vector-user-links-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Outils personnels" > <label id="vector-user-links-dropdown-label" for="vector-user-links-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-ellipsis mw-ui-icon-wikimedia-ellipsis"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Outils personnels</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-personal" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-personal user-links-collapsible-item" title="Menu utilisateur" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="https://donate.wikimedia.org/?wmf_source=donate&wmf_medium=sidebar&wmf_campaign=fr.wikipedia.org&uselang=fr"><span>Faire un don</span></a></li><li id="pt-createaccount" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:Cr%C3%A9er_un_compte&returnto=Mur+des+F%C3%A9d%C3%A9r%C3%A9s" title="Nous vous encourageons à créer un compte utilisateur et vous connecter ; ce n’est cependant pas obligatoire."><span class="vector-icon mw-ui-icon-userAdd mw-ui-icon-wikimedia-userAdd"></span> <span>Créer un compte</span></a></li><li id="pt-login" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:Connexion&returnto=Mur+des+F%C3%A9d%C3%A9r%C3%A9s" title="Nous vous encourageons à vous connecter ; ce n’est cependant pas obligatoire. [o]" accesskey="o"><span class="vector-icon mw-ui-icon-logIn mw-ui-icon-wikimedia-logIn"></span> <span>Se connecter</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-user-menu-anon-editor" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-user-menu-anon-editor" > <div class="vector-menu-heading"> Pages pour les contributeurs déconnectés <a href="/wiki/Aide:Premiers_pas" aria-label="En savoir plus sur la contribution"><span>en savoir plus</span></a> </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-anoncontribs" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Mes_contributions" title="Une liste des modifications effectuées depuis cette adresse IP [y]" accesskey="y"><span>Contributions</span></a></li><li id="pt-anontalk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Mes_discussions" title="La page de discussion pour les contributions depuis cette adresse IP [n]" accesskey="n"><span>Discussion</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </header> </div> <div class="mw-page-container"> <div class="mw-page-container-inner"> <div class="vector-sitenotice-container"> <div id="siteNotice"><!-- CentralNotice --></div> </div> <div class="vector-column-start"> <div class="vector-main-menu-container"> <div id="mw-navigation"> <nav id="mw-panel" class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Site"> <div id="vector-main-menu-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> </div> </div> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav id="mw-panel-toc" aria-label="Sommaire" data-event-name="ui.sidebar-toc" class="mw-table-of-contents-container vector-toc-landmark"> <div id="vector-toc-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-toc" class="vector-toc vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-toc-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="toc-pinned" data-pinnable-element-id="vector-toc" > <h2 class="vector-pinnable-header-label">Sommaire</h2> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.pin">déplacer vers la barre latérale</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.unpin">masquer</button> </div> <ul class="vector-toc-contents" id="mw-panel-toc-list"> <li id="toc-mw-content-text" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a href="#" class="vector-toc-link"> <div class="vector-toc-text">Début</div> </a> </li> <li id="toc-Histoire" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Histoire"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1</span> <span>Histoire</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Histoire-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Afficher / masquer la sous-section Histoire</span> </button> <ul id="toc-Histoire-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Dernières_heures_de_la_Commune" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Dernières_heures_de_la_Commune"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.1</span> <span>Dernières heures de la Commune</span> </div> </a> <ul id="toc-Dernières_heures_de_la_Commune-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Symbole_de_l'émancipation_ouvrière" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Symbole_de_l'émancipation_ouvrière"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.2</span> <span>Symbole de l'émancipation ouvrière</span> </div> </a> <ul id="toc-Symbole_de_l'émancipation_ouvrière-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Monuments" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Monuments"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2</span> <span>Monuments</span> </div> </a> <ul id="toc-Monuments-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Notes_et_références" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Notes_et_références"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3</span> <span>Notes et références</span> </div> </a> <ul id="toc-Notes_et_références-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Voir_aussi" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Voir_aussi"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4</span> <span>Voir aussi</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Voir_aussi-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Afficher / masquer la sous-section Voir aussi</span> </button> <ul id="toc-Voir_aussi-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Bibliographie" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Bibliographie"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.1</span> <span>Bibliographie</span> </div> </a> <ul id="toc-Bibliographie-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Articles_connexes" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Articles_connexes"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.2</span> <span>Articles connexes</span> </div> </a> <ul id="toc-Articles_connexes-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Liens_externes" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Liens_externes"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.3</span> <span>Liens externes</span> </div> </a> <ul id="toc-Liens_externes-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> </ul> </div> </div> </nav> </div> </div> <div class="mw-content-container"> <main id="content" class="mw-body"> <header class="mw-body-header vector-page-titlebar"> <nav aria-label="Sommaire" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown vector-page-titlebar-toc vector-button-flush-left" title="Table des matières" > <input type="checkbox" id="vector-page-titlebar-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Basculer la table des matières" > <label id="vector-page-titlebar-toc-label" for="vector-page-titlebar-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-listBullet mw-ui-icon-wikimedia-listBullet"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Basculer la table des matières</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-titlebar-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <h1 id="firstHeading" class="firstHeading mw-first-heading"><span class="mw-page-title-main">Mur des Fédérés</span></h1> <div id="p-lang-btn" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-lang" > <input type="checkbox" id="p-lang-btn-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn" class="vector-dropdown-checkbox mw-interlanguage-selector" aria-label="Aller à un article dans une autre langue. Disponible en 13 langues." > <label id="p-lang-btn-label" for="p-lang-btn-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive mw-portlet-lang-heading-13" aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-language-progressive mw-ui-icon-wikimedia-language-progressive"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">13 langues</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="interlanguage-link interwiki-ast mw-list-item"><a href="https://ast.wikipedia.org/wiki/Muria_de_los_Federaos" title="Muria de los Federaos – asturien" lang="ast" hreflang="ast" data-title="Muria de los Federaos" data-language-autonym="Asturianu" data-language-local-name="asturien" class="interlanguage-link-target"><span>Asturianu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ca mw-list-item"><a href="https://ca.wikipedia.org/wiki/Mur_dels_federats" title="Mur dels federats – catalan" lang="ca" hreflang="ca" data-title="Mur dels federats" data-language-autonym="Català" data-language-local-name="catalan" class="interlanguage-link-target"><span>Català</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cs mw-list-item"><a href="https://cs.wikipedia.org/wiki/Ze%C4%8F_komunard%C5%AF" title="Zeď komunardů – tchèque" lang="cs" hreflang="cs" data-title="Zeď komunardů" data-language-autonym="Čeština" data-language-local-name="tchèque" class="interlanguage-link-target"><span>Čeština</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-de mw-list-item"><a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Mur_des_F%C3%A9d%C3%A9r%C3%A9s" title="Mur des Fédérés – allemand" lang="de" hreflang="de" data-title="Mur des Fédérés" data-language-autonym="Deutsch" data-language-local-name="allemand" class="interlanguage-link-target"><span>Deutsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-en mw-list-item"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Communards%27_Wall" title="Communards' Wall – anglais" lang="en" hreflang="en" data-title="Communards' Wall" data-language-autonym="English" data-language-local-name="anglais" class="interlanguage-link-target"><span>English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-es mw-list-item"><a href="https://es.wikipedia.org/wiki/Muro_de_los_Federados" title="Muro de los Federados – espagnol" lang="es" hreflang="es" data-title="Muro de los Federados" data-language-autonym="Español" data-language-local-name="espagnol" class="interlanguage-link-target"><span>Español</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fa mw-list-item"><a href="https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%AF%DB%8C%D9%88%D8%A7%D8%B1_%DA%A9%D9%85%D9%88%D9%86%D8%A7%D8%B1%D9%87%D8%A7" title="دیوار کمونارها – persan" lang="fa" hreflang="fa" data-title="دیوار کمونارها" data-language-autonym="فارسی" data-language-local-name="persan" class="interlanguage-link-target"><span>فارسی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-frp mw-list-item"><a href="https://frp.wikipedia.org/wiki/Mur_des_Feder%C3%A9s" title="Mur des Federés – francoprovençal" lang="frp" hreflang="frp" data-title="Mur des Federés" data-language-autonym="Arpetan" data-language-local-name="francoprovençal" class="interlanguage-link-target"><span>Arpetan</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nl mw-list-item"><a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Mur_des_F%C3%A9d%C3%A9r%C3%A9s" title="Mur des Fédérés – néerlandais" lang="nl" hreflang="nl" data-title="Mur des Fédérés" data-language-autonym="Nederlands" data-language-local-name="néerlandais" class="interlanguage-link-target"><span>Nederlands</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ru mw-list-item"><a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D1%82%D0%B5%D0%BD%D0%B0_%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D0%BC%D1%83%D0%BD%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B2" title="Стена коммунаров – russe" lang="ru" hreflang="ru" data-title="Стена коммунаров" data-language-autonym="Русский" data-language-local-name="russe" class="interlanguage-link-target"><span>Русский</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sr mw-list-item"><a href="https://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%97%D0%B8%D0%B4_%D1%84%D0%B5%D0%B4%D0%B5%D1%80%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%86%D0%B0" title="Зид федералаца – serbe" lang="sr" hreflang="sr" data-title="Зид федералаца" data-language-autonym="Српски / srpski" data-language-local-name="serbe" class="interlanguage-link-target"><span>Српски / srpski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uk mw-list-item"><a href="https://uk.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D1%82%D1%96%D0%BD%D0%B0_%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D1%83%D0%BD%D0%B0%D1%80%D1%96%D0%B2" title="Стіна комунарів – ukrainien" lang="uk" hreflang="uk" data-title="Стіна комунарів" data-language-autonym="Українська" data-language-local-name="ukrainien" class="interlanguage-link-target"><span>Українська</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh mw-list-item"><a href="https://zh.wikipedia.org/wiki/%E5%B7%B4%E9%BB%8E%E5%85%AC%E7%A4%BE%E7%A4%BE%E5%91%98%E5%A2%99" title="巴黎公社社员墙 – chinois" lang="zh" hreflang="zh" data-title="巴黎公社社员墙" data-language-autonym="中文" data-language-local-name="chinois" class="interlanguage-link-target"><span>中文</span></a></li> </ul> <div class="after-portlet after-portlet-lang"><span class="wb-langlinks-edit wb-langlinks-link"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q910923#sitelinks-wikipedia" title="Modifier les liens interlangues" class="wbc-editpage">Modifier les liens</a></span></div> </div> </div> </div> </header> <div class="vector-page-toolbar"> <div class="vector-page-toolbar-container"> <div id="left-navigation"> <nav aria-label="Espaces de noms"> <div id="p-associated-pages" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-associated-pages" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-nstab-main" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Mur_des_F%C3%A9d%C3%A9r%C3%A9s" title="Voir le contenu de la page [c]" accesskey="c"><span>Article</span></a></li><li id="ca-talk" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Discussion:Mur_des_F%C3%A9d%C3%A9r%C3%A9s" rel="discussion" title="Discussion au sujet de cette page de contenu [t]" accesskey="t"><span>Discussion</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown emptyPortlet" > <input type="checkbox" id="vector-variants-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Modifier la variante de langue" > <label id="vector-variants-dropdown-label" for="vector-variants-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">français</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-variants" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-variants emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> <div id="right-navigation" class="vector-collapsible"> <nav aria-label="Affichages"> <div id="p-views" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-views" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-view" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Mur_des_F%C3%A9d%C3%A9r%C3%A9s"><span>Lire</span></a></li><li id="ca-ve-edit" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Mur_des_F%C3%A9d%C3%A9r%C3%A9s&veaction=edit" title="Modifier cette page [v]" accesskey="v"><span>Modifier</span></a></li><li id="ca-edit" class="collapsible vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Mur_des_F%C3%A9d%C3%A9r%C3%A9s&action=edit" title="Modifier le wikicode de cette page [e]" accesskey="e"><span>Modifier le code</span></a></li><li id="ca-history" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Mur_des_F%C3%A9d%C3%A9r%C3%A9s&action=history" title="Historique des versions de cette page [h]" accesskey="h"><span>Voir l’historique</span></a></li> </ul> </div> </div> </nav> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Outils de la page"> <div id="vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown vector-page-tools-dropdown" > <input type="checkbox" id="vector-page-tools-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Outils" > <label id="vector-page-tools-dropdown-label" for="vector-page-tools-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">Outils</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-tools-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-page-tools" class="vector-page-tools vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-page-tools-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="page-tools-pinned" data-pinnable-element-id="vector-page-tools" data-pinned-container-id="vector-page-tools-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-page-tools-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Outils</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.pin">déplacer vers la barre latérale</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.unpin">masquer</button> </div> <div id="p-cactions" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-cactions emptyPortlet vector-has-collapsible-items" title="Plus d’options" > <div class="vector-menu-heading"> Actions </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-more-view" class="selected vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/wiki/Mur_des_F%C3%A9d%C3%A9r%C3%A9s"><span>Lire</span></a></li><li id="ca-more-ve-edit" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Mur_des_F%C3%A9d%C3%A9r%C3%A9s&veaction=edit" title="Modifier cette page [v]" accesskey="v"><span>Modifier</span></a></li><li id="ca-more-edit" class="collapsible vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Mur_des_F%C3%A9d%C3%A9r%C3%A9s&action=edit" title="Modifier le wikicode de cette page [e]" accesskey="e"><span>Modifier le code</span></a></li><li id="ca-more-history" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Mur_des_F%C3%A9d%C3%A9r%C3%A9s&action=history"><span>Voir l’historique</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-tb" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-tb" > <div class="vector-menu-heading"> Général </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-whatlinkshere" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Pages_li%C3%A9es/Mur_des_F%C3%A9d%C3%A9r%C3%A9s" title="Liste des pages liées qui pointent sur celle-ci [j]" accesskey="j"><span>Pages liées</span></a></li><li id="t-recentchangeslinked" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Suivi_des_liens/Mur_des_F%C3%A9d%C3%A9r%C3%A9s" rel="nofollow" title="Liste des modifications récentes des pages appelées par celle-ci [k]" accesskey="k"><span>Suivi des pages liées</span></a></li><li id="t-upload" class="mw-list-item"><a href="//fr.wikipedia.org/wiki/Aide:Importer_un_fichier" title="Téléverser des fichiers [u]" accesskey="u"><span>Téléverser un fichier</span></a></li><li id="t-permalink" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Mur_des_F%C3%A9d%C3%A9r%C3%A9s&oldid=222498129" title="Adresse permanente de cette version de cette page"><span>Lien permanent</span></a></li><li id="t-info" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Mur_des_F%C3%A9d%C3%A9r%C3%A9s&action=info" title="Davantage d’informations sur cette page"><span>Informations sur la page</span></a></li><li id="t-cite" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:Citer&page=Mur_des_F%C3%A9d%C3%A9r%C3%A9s&id=222498129&wpFormIdentifier=titleform" title="Informations sur la manière de citer cette page"><span>Citer cette page</span></a></li><li id="t-urlshortener" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:UrlShortener&url=https%3A%2F%2Ffr.wikipedia.org%2Fwiki%2FMur_des_F%25C3%25A9d%25C3%25A9r%25C3%25A9s"><span>Obtenir l'URL raccourcie</span></a></li><li id="t-urlshortener-qrcode" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:QrCode&url=https%3A%2F%2Ffr.wikipedia.org%2Fwiki%2FMur_des_F%25C3%25A9d%25C3%25A9r%25C3%25A9s"><span>Télécharger le code QR</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-coll-print_export" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-coll-print_export" > <div class="vector-menu-heading"> Imprimer / exporter </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="coll-create_a_book" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:Livre&bookcmd=book_creator&referer=Mur+des+F%C3%A9d%C3%A9r%C3%A9s"><span>Créer un livre</span></a></li><li id="coll-download-as-rl" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:DownloadAsPdf&page=Mur_des_F%C3%A9d%C3%A9r%C3%A9s&action=show-download-screen"><span>Télécharger comme PDF</span></a></li><li id="t-print" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Mur_des_F%C3%A9d%C3%A9r%C3%A9s&printable=yes" title="Version imprimable de cette page [p]" accesskey="p"><span>Version imprimable</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-wikibase-otherprojects" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-wikibase-otherprojects" > <div class="vector-menu-heading"> Dans d’autres projets </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-commons mw-list-item"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Mur_des_F%C3%A9d%C3%A9r%C3%A9s" hreflang="en"><span>Wikimedia Commons</span></a></li><li id="t-wikibase" class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikibase-dataitem mw-list-item"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q910923" title="Lien vers l’élément dans le dépôt de données connecté [g]" accesskey="g"><span>Élément Wikidata</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> </div> <div class="vector-column-end"> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Outils de la page"> <div id="vector-page-tools-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Apparence"> <div id="vector-appearance-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-appearance" class="vector-appearance vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-appearance-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="appearance-pinned" data-pinnable-element-id="vector-appearance" data-pinned-container-id="vector-appearance-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-appearance-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Apparence</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.pin">déplacer vers la barre latérale</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.unpin">masquer</button> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> <div id="bodyContent" class="vector-body" aria-labelledby="firstHeading" data-mw-ve-target-container> <div class="vector-body-before-content"> <div class="mw-indicators"> <div id="mw-indicator-coordinates" class="mw-indicator"><div class="mw-parser-output"><span id="coordinates" class="noprint"><a class="mw-kartographer-maplink" data-mw-kartographer="maplink" data-style="osm-intl" href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Map/13/48.859667/2.400059/fr" data-zoom="13" data-lat="48.859667" data-lon="2.400059" data-overlays="["_8ac9c45056a839d5ea92486ab7ca24daad097fc7"]">48° 51′ 35″ N, 2° 24′ 00″ E</a></span></div></div> </div> <div id="siteSub" class="noprint">Un article de Wikipédia, l'encyclopédie libre.</div> </div> <div id="contentSub"><div id="mw-content-subtitle"></div></div> <div id="mw-content-text" class="mw-body-content"><div class="mw-content-ltr mw-parser-output" lang="fr" dir="ltr"><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r222901683">.mw-parser-output .infobox hr{height:2px;background-color:#E1E1E1}.mw-parser-output .infobox_v3 .row1col{padding:4px;text-align:center;background-color:var(--background-color-neutral-subtle,#f8f9fa);color:var(--color-emphasized,#000000)}</style><div class="infobox_v3 infobox infobox--frwiki noarchive large"><div class="entete" style="background-color:#E1E1E1;color:#000000"><div>Mur des Fédérés</div></div><div><div class="images" style="padding:2px 0"><span class="mw-default-size" typeof="mw:File/Frameless"><a href="/wiki/Fichier:Commune2011.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ab/Commune2011.jpg/260px-Commune2011.jpg" decoding="async" width="260" height="209" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ab/Commune2011.jpg/390px-Commune2011.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ab/Commune2011.jpg/520px-Commune2011.jpg 2x" data-file-width="2529" data-file-height="2032" /></a></span></div><div class="legend">Le mur des Fédérés en 2011, année des 140 ans de la Commune de Paris.</div></div><table><caption style="color:#000000;text-align:center;background-color:#E1E1E1">Présentation</caption><tbody><tr class=""><th scope="row">Type</th><td class=""><div> <span class="wd_p31"><a href="/wiki/Mur" title="Mur">Mur</a>, <a href="/wiki/Monument_aux_morts" title="Monument aux morts">monument aux morts</a><span class="noprint wikidata-linkback skin-invert"><span class="mw-valign-baseline noviewer" typeof="mw:File"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q910923?uselang=fr#P31" title="Voir et modifier les données sur Wikidata"><img alt="Voir et modifier les données sur Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Blue_pencil.svg/10px-Blue_pencil.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Blue_pencil.svg/15px-Blue_pencil.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Blue_pencil.svg/20px-Blue_pencil.svg.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a></span></span></span></div></td></tr></tbody></table><table><caption style="color:#000000;text-align:center;background-color:#E1E1E1">Localisation</caption><tbody><tr class=""><th scope="row">Localisation</th><td class=""><div> <a href="/wiki/20e_arrondissement_de_Paris" title="20e arrondissement de Paris">20e arrondissement de Paris</a>, <a href="/wiki/Paris" title="Paris">Paris</a><br /><span class="flagicon"><span class="mw-image-border noviewer" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:Flag_of_France_(1976%E2%80%932020).svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d1/Flag_of_France_%281976%E2%80%932020%29.svg/20px-Flag_of_France_%281976%E2%80%932020%29.svg.png" decoding="async" width="20" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d1/Flag_of_France_%281976%E2%80%932020%29.svg/30px-Flag_of_France_%281976%E2%80%932020%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d1/Flag_of_France_%281976%E2%80%932020%29.svg/40px-Flag_of_France_%281976%E2%80%932020%29.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></a></span></span> <a href="/wiki/France" title="France">France</a></div></td></tr></tbody></table><table><tbody><tr class=""><th scope="row">Coordonnées</th><td class=""><div> <span class="wd_p625"><a class="mw-kartographer-maplink" data-mw-kartographer="maplink" data-style="osm-intl" href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Map/13/48.859667/2.400059/fr" data-zoom="13" data-lat="48.859667" data-lon="2.400059" data-overlays="["_8ac9c45056a839d5ea92486ab7ca24daad097fc7"]">48° 51′ 35″ N, 2° 24′ 00″ E</a><span class="noprint wikidata-linkback skin-invert"><span class="mw-valign-baseline noviewer" typeof="mw:File"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q910923?uselang=fr#P625" title="Voir et modifier les données sur Wikidata"><img alt="Voir et modifier les données sur Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Blue_pencil.svg/10px-Blue_pencil.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Blue_pencil.svg/15px-Blue_pencil.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Blue_pencil.svg/20px-Blue_pencil.svg.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a></span></span></span></div></td></tr></tbody></table><div class="img_toggle"><a class="mw-kartographer-map notheme mw-kartographer-container center" style="width: 280px; height: 280px;" data-mw-kartographer="mapframe" data-style="osm-intl" data-width="280" data-height="280" data-zoom="13" data-lat="48.859667" data-lon="2.400059" data-overlays="["_b7e2f89073e4e5795f17792b055183c074d30a51"]" href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Map/13/48.859667/2.400059/fr"><img src="https://maps.wikimedia.org/img/osm-intl,13,48.859667,2.400059,280x280.png?lang=fr&domain=fr.wikipedia.org&title=Mur_des_F%C3%A9d%C3%A9r%C3%A9s&revid=222498129&groups=_b7e2f89073e4e5795f17792b055183c074d30a51" width="280" height="280" decoding="async" srcset="https://maps.wikimedia.org/img/osm-intl,13,48.859667,2.400059,280x280@2x.png?lang=fr&domain=fr.wikipedia.org&title=Mur_des_F%C3%A9d%C3%A9r%C3%A9s&revid=222498129&groups=_b7e2f89073e4e5795f17792b055183c074d30a51 2x" alt="Carte" /></a><span></span></div><p class="navbar noprint bordered navigation-not-searchable" style="border-top:1px solid#E1E1E1"><span class="plainlinks" style="text-align:left"><a class="external text" href="https://fr.wikipedia.org/w/index.php?title=Mur_des_F%C3%A9d%C3%A9r%C3%A9s&veaction=edit&section=0">modifier</a> - <a class="external text" href="https://fr.wikipedia.org/w/index.php?title=Mur_des_F%C3%A9d%C3%A9r%C3%A9s&action=edit&section=0">modifier le code</a> - <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q910923" class="extiw" title="d:Q910923">modifier Wikidata</a></span><span style="text-align:right"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Mod%C3%A8le:Infobox_Monument" title="Documentation du modèle"><img alt="Documentation du modèle" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/38/Info_Simple.svg/12px-Info_Simple.svg.png" decoding="async" width="12" height="12" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/38/Info_Simple.svg/18px-Info_Simple.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/38/Info_Simple.svg/24px-Info_Simple.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="512" /></a></span></span></p></div> <p>Le <b>mur des Fédérés</b> est une partie de l'enceinte du <a href="/wiki/Cimeti%C3%A8re_du_P%C3%A8re-Lachaise" title="Cimetière du Père-Lachaise">cimetière du Père-Lachaise</a>, dans le <a href="/wiki/20e_arrondissement_de_Paris" title="20e arrondissement de Paris"><abbr class="abbr" title="Vingtième">20<sup>e</sup></abbr> arrondissement</a> de <a href="/wiki/Paris" title="Paris">Paris</a>, devant laquelle 147 fédérés, combattants de la <a href="/wiki/Commune_de_Paris" title="Commune de Paris">Commune</a>, ont été fusillés par l'<a href="/wiki/Ordre_de_bataille_de_l%27arm%C3%A9e_versaillaise" title="Ordre de bataille de l'armée versaillaise">armée versaillaise</a> à la fin de la <a href="/wiki/Semaine_sanglante" title="Semaine sanglante">Semaine sanglante</a>, en <time class="nowrap" datetime="1871-05" data-sort-value="1871-05">mai 1871</time>, et jetés dans une <a href="/wiki/Fosse_commune" title="Fosse commune">fosse commune</a> ouverte au pied du mur. Depuis lors, il symbolise la lutte pour la liberté, la nation et les idéaux des <a href="/wiki/Communard" title="Communard">communards</a>. </p><p>Le mur est à l'angle sud-est du cimetière, dans la <span class="nowrap">division 76</span>. </p> <meta property="mw:PageProp/toc" /> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Histoire">Histoire</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Mur_des_F%C3%A9d%C3%A9r%C3%A9s&veaction=edit&section=1" title="Modifier la section : Histoire" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Mur_des_F%C3%A9d%C3%A9r%C3%A9s&action=edit&section=1" title="Modifier le code source de la section : Histoire"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Dernières_heures_de_la_Commune"><span id="Derni.C3.A8res_heures_de_la_Commune"></span>Dernières heures de la Commune</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Mur_des_F%C3%A9d%C3%A9r%C3%A9s&veaction=edit&section=2" title="Modifier la section : Dernières heures de la Commune" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Mur_des_F%C3%A9d%C3%A9r%C3%A9s&action=edit&section=2" title="Modifier le code source de la section : Dernières heures de la Commune"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Le <time class="nowrap" datetime="1871-05-21" data-sort-value="1871-05-21">21 mai 1871</time>, l'<a href="/wiki/Ordre_de_bataille_de_l%27arm%C3%A9e_versaillaise" title="Ordre de bataille de l'armée versaillaise">armée versaillaise</a> entre dans <a href="/wiki/Paris" title="Paris">Paris</a> pour réprimer violemment l'insurrection de la <a href="/wiki/Commune_de_Paris" title="Commune de Paris">Commune</a> mise en place depuis le <a href="/wiki/Soul%C3%A8vement_du_18_mars_1871" title="Soulèvement du 18 mars 1871">soulèvement du <time class="nowrap" datetime="03-18" data-sort-value="03-18">18 mars</time></a> : c'est le début de la <a href="/wiki/Semaine_sanglante" title="Semaine sanglante">Semaine sanglante</a> qui entraîne la mort de plusieurs milliers de « <a href="/wiki/F%C3%A9d%C3%A9ration_de_la_Garde_nationale" title="Fédération de la Garde nationale">fédérés</a> » et provoque des destructions massives notamment du fait des <a href="/wiki/Incendies_de_Paris_pendant_la_Commune" title="Incendies de Paris pendant la Commune">incendies volontaires</a> de monuments et de bâtiments d'habitation de la capitale<sup id="cite_ref-chap25_1-0" class="reference"><a href="#cite_note-chap25-1"><span class="cite_crochet">[</span>1<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Le_monde_illustr%C3%A9_-_24_juin_1871_-_Derniers_combats_au_P%C3%A8re-Lachaise.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c1/Le_monde_illustr%C3%A9_-_24_juin_1871_-_Derniers_combats_au_P%C3%A8re-Lachaise.jpg/220px-Le_monde_illustr%C3%A9_-_24_juin_1871_-_Derniers_combats_au_P%C3%A8re-Lachaise.jpg" decoding="async" width="220" height="149" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c1/Le_monde_illustr%C3%A9_-_24_juin_1871_-_Derniers_combats_au_P%C3%A8re-Lachaise.jpg/330px-Le_monde_illustr%C3%A9_-_24_juin_1871_-_Derniers_combats_au_P%C3%A8re-Lachaise.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c1/Le_monde_illustr%C3%A9_-_24_juin_1871_-_Derniers_combats_au_P%C3%A8re-Lachaise.jpg/440px-Le_monde_illustr%C3%A9_-_24_juin_1871_-_Derniers_combats_au_P%C3%A8re-Lachaise.jpg 2x" data-file-width="1816" data-file-height="1228" /></a><figcaption>Derniers combats au <a href="/wiki/Cimeti%C3%A8re_du_P%C3%A8re-Lachaise" title="Cimetière du Père-Lachaise">Père-Lachaise</a> le 27 mai.</figcaption></figure><p> Le samedi <time datetime="1871-05-27" data-sort-value="1871-05-27">27</time>, seul le <a href="/wiki/Quartier_de_Belleville" title="Quartier de Belleville">quartier de Belleville</a> résiste encore ; les canons communards tirent leurs dernières munitions depuis les hauteurs des <a href="/wiki/Parc_des_Buttes-Chaumont" title="Parc des Buttes-Chaumont">Buttes-Chaumont</a> et du <a href="/wiki/Cimeti%C3%A8re_du_P%C3%A8re-Lachaise" title="Cimetière du Père-Lachaise">cimetière du Père-Lachaise</a>. L'assaut des Buttes-Chaumont est donné en début d'après-midi et le drapeau tricolore y est rapidement hissé. Dans le même temps, le corps de réserve versaillais s'empare de la <a href="/wiki/Porte_de_Montreuil" title="Porte de Montreuil">porte de Montreuil</a> et de la <a href="/wiki/Porte_de_Bagnolet" title="Porte de Bagnolet">porte de Bagnolet</a>, tout en progressant dans le <a href="/wiki/Quartier_de_Charonne" title="Quartier de Charonne">quartier de Charonne</a> où la résistance faiblit<sup id="cite_ref-chap25_1-1" class="reference"><a href="#cite_note-chap25-1"><span class="cite_crochet">[</span>1<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Des dizaines d'insurgés refluent au Père-Lachaise dont la grande porte est barricadée mais, vers <span class="nowrap">16 <abbr class="abbr" title="heures">h</abbr></span>, deux brigades versaillaises franchissent le mur d'enceinte qui lui n'a pas été fortifié<sup id="cite_ref-chap111_2-0" class="reference"><a href="#cite_note-chap111-2"><span class="cite_crochet">[</span>2<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Les combats se poursuivent au corps-à-corps jusqu'entre les tombes<sup id="cite_ref-Quétel2013121_3-0" class="reference"><a href="#cite_note-Quétel2013121-3"><span class="cite_crochet">[</span>3<span class="cite_crochet">]</span></a></sup><sup class="reference cite_virgule">,</sup><sup id="cite_ref-chap111_2-1" class="reference"><a href="#cite_note-chap111-2"><span class="cite_crochet">[</span>2<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>.</p><figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Darjou_-_P%C3%A8re-Lachaise_-_Mur_des_F%C3%A9d%C3%A9r%C3%A9s_02.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/94/Darjou_-_P%C3%A8re-Lachaise_-_Mur_des_F%C3%A9d%C3%A9r%C3%A9s_02.jpg/220px-Darjou_-_P%C3%A8re-Lachaise_-_Mur_des_F%C3%A9d%C3%A9r%C3%A9s_02.jpg" decoding="async" width="220" height="153" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/94/Darjou_-_P%C3%A8re-Lachaise_-_Mur_des_F%C3%A9d%C3%A9r%C3%A9s_02.jpg/330px-Darjou_-_P%C3%A8re-Lachaise_-_Mur_des_F%C3%A9d%C3%A9r%C3%A9s_02.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/94/Darjou_-_P%C3%A8re-Lachaise_-_Mur_des_F%C3%A9d%C3%A9r%C3%A9s_02.jpg/440px-Darjou_-_P%C3%A8re-Lachaise_-_Mur_des_F%C3%A9d%C3%A9r%C3%A9s_02.jpg 2x" data-file-width="6994" data-file-height="4859" /></a><figcaption><i>Le cimetière du Père-Lachaise, dimanche 28 mai 1871</i>, dessin d'<a href="/wiki/Henri-Alfred_Darjou" title="Henri-Alfred Darjou">Henri-Alfred Darjou</a>.</figcaption></figure><p>Vers la fin de l'après-midi, les versaillais sont maitres du cimetière<sup id="cite_ref-Dalotel198315_4-0" class="reference"><a href="#cite_note-Dalotel198315-4"><span class="cite_crochet">[</span>4<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Ils fusillent les 147 fédérés survivants le dos au mur d’enceinte et jettent leurs corps dans une fosse commune creusée à son pied<sup id="cite_ref-Larrère201393_5-0" class="reference"><a href="#cite_note-Larrère201393-5"><span class="cite_crochet">[</span>5<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Au cours des heures et des jours qui suivent, des centaines d'autres cadavres<sup id="cite_ref-Dalotel198316_6-0" class="reference"><a href="#cite_note-Dalotel198316-6"><span class="cite_crochet">[</span>6<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>, fédérés pris plus loin et fusillés là<sup id="cite_ref-Quétel2013122_7-0" class="reference"><a href="#cite_note-Quétel2013122-7"><span class="cite_crochet">[</span>7<span class="cite_crochet">]</span></a></sup> ou exécutés ailleurs et amenés à pleines charretées, sont enfouis aux côtés des premiers, entassés sur trois rangs de hauteur<sup id="cite_ref-Rebérioux2017479_8-0" class="reference"><a href="#cite_note-Rebérioux2017479-8"><span class="cite_crochet">[</span>8<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Dans les rues avoisinantes, le dernier coup de feu est tiré le dimanche <time datetime="1871-05-28" data-sort-value="1871-05-28">28</time> à 14 heures, marquant la défaite de la Commune et le début de la répression officielle<sup id="cite_ref-Quétel2013122_7-1" class="reference"><a href="#cite_note-Quétel2013122-7"><span class="cite_crochet">[</span>7<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>Selon <a href="/wiki/Karl_Marx" title="Karl Marx">Karl Marx</a>, la Commune est la seule période de l'histoire française durant laquelle fut — brièvement — réalisée une <a href="/wiki/Dictature_du_prol%C3%A9tariat" title="Dictature du prolétariat">dictature du prolétariat</a>. En effet, cet épisode révolutionnaire s'est, selon lui, construit sur un soutien fort de la classe ouvrière et, plus largement, d'une importante partie de la population parisienne, qui y a versé son sang. Cette lutte d'importance et la terrible répression qui s'ensuivit (pour la <a href="/wiki/Semaine_sanglante" title="Semaine sanglante">Semaine sanglante</a>, de l'ordre de 6 500 morts dont 1 400 fusillés selon les estimations les plus récentes de <a href="/wiki/Robert_Tombs" title="Robert Tombs">Robert Tombs</a><sup id="cite_ref-9" class="reference"><a href="#cite_note-9"><span class="cite_crochet">[</span>9<span class="cite_crochet">]</span></a></sup><sup class="reference cite_virgule">,</sup><sup id="cite_ref-10" class="reference"><a href="#cite_note-10"><span class="cite_crochet">[</span>10<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>, 10 000 victimes restant pour <a href="/wiki/Jacques_Rougerie_(historien)" title="Jacques Rougerie (historien)">Jacques Rougerie</a> une évaluation plus plausible<sup id="cite_ref-11" class="reference"><a href="#cite_note-11"><span class="cite_crochet">[</span>11<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>) laissèrent un souvenir vivace. </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Pichio_-_La_Veuve_du_fusill%C3%A9.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/75/Pichio_-_La_Veuve_du_fusill%C3%A9.jpg/220px-Pichio_-_La_Veuve_du_fusill%C3%A9.jpg" decoding="async" width="220" height="288" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/75/Pichio_-_La_Veuve_du_fusill%C3%A9.jpg/330px-Pichio_-_La_Veuve_du_fusill%C3%A9.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/75/Pichio_-_La_Veuve_du_fusill%C3%A9.jpg/440px-Pichio_-_La_Veuve_du_fusill%C3%A9.jpg 2x" data-file-width="1071" data-file-height="1400" /></a><figcaption><i>La Veuve du fusillé</i> devant le mur des Fédérés, tableau d’<a href="/wiki/Ernest_Pichio" title="Ernest Pichio">Ernest Pichio</a> (1877).</figcaption></figure> <p>Les estimations des historiens ont été remises en cause dans un livre publié chez l'éditeur « à visée politique » Libertalia par la mathématicienne <a href="/wiki/Mich%C3%A8le_Audin" title="Michèle Audin">Michèle Audin</a><sup id="cite_ref-12" class="reference"><a href="#cite_note-12"><span class="cite_crochet">[</span>12<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Sa démonstration, reprenant toutes les sources, aboutit à un minimum de 15 000 morts, soit autour d'un minimum de 12 000 fusillés, auxquels il faudrait ajouter le nombre inconnu de ceux qui n'ont pas été décomptés dans les sources officielles (brûlés dans les casemates, jetés dans les puits, enterrés dans des fosses en banlieue, <abbr class="abbr" title="et cetera">etc.</abbr>). Sans atteindre le chiffre d'au moins 30 000 fusillés qu'avait avancé Camille Pelletan (<i>La Semaine de mai</i>, 1880), il n'est désormais plus irréaliste pour cet auteur de situer à entre 15 000 et 20 000 le chiffre de communards fusillés. De son côté, Jacques Rougerie conclut qu'un bilan de 10 000 victimes semble le plus plausible et « reste énorme pour l'époque ». </p><p>Le souvenir de cette répression se cristallisa autour du mur des Fédérés, emblème d'une époque d'autant plus insaisissable qu'elle fut brève et laissa peu de monuments. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Symbole_de_l'émancipation_ouvrière"><span id="Symbole_de_l.27.C3.A9mancipation_ouvri.C3.A8re"></span>Symbole de l'émancipation ouvrière</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Mur_des_F%C3%A9d%C3%A9r%C3%A9s&veaction=edit&section=3" title="Modifier la section : Symbole de l'émancipation ouvrière" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Mur_des_F%C3%A9d%C3%A9r%C3%A9s&action=edit&section=3" title="Modifier le code source de la section : Symbole de l'émancipation ouvrière"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Eug%C3%A8ne_Atget_-_Mur_des_F%C3%A9d%C3%A9r%C3%A9s_en_1900_-_P%C3%A8re-Lachaise.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/aa/Eug%C3%A8ne_Atget_-_Mur_des_F%C3%A9d%C3%A9r%C3%A9s_en_1900_-_P%C3%A8re-Lachaise.jpg/220px-Eug%C3%A8ne_Atget_-_Mur_des_F%C3%A9d%C3%A9r%C3%A9s_en_1900_-_P%C3%A8re-Lachaise.jpg" decoding="async" width="220" height="176" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/aa/Eug%C3%A8ne_Atget_-_Mur_des_F%C3%A9d%C3%A9r%C3%A9s_en_1900_-_P%C3%A8re-Lachaise.jpg/330px-Eug%C3%A8ne_Atget_-_Mur_des_F%C3%A9d%C3%A9r%C3%A9s_en_1900_-_P%C3%A8re-Lachaise.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/aa/Eug%C3%A8ne_Atget_-_Mur_des_F%C3%A9d%C3%A9r%C3%A9s_en_1900_-_P%C3%A8re-Lachaise.jpg/440px-Eug%C3%A8ne_Atget_-_Mur_des_F%C3%A9d%C3%A9r%C3%A9s_en_1900_-_P%C3%A8re-Lachaise.jpg 2x" data-file-width="5085" data-file-height="4059" /></a><figcaption>Le mur en <a href="/wiki/1900" title="1900">1900</a>, photo d'<a href="/wiki/Eug%C3%A8ne_Atget" title="Eugène Atget">Eugène Atget</a>.</figcaption></figure><p>De nombreux événements montrent que le mur des Fédérés fut un lieu de commémoration important, un symbole fort d'émancipation et de liberté dans la mémoire militante : </p><ul><li>Le <time class="nowrap" datetime="1880-05-23" data-sort-value="1880-05-23">23 mai 1880</time>, deux mois avant l'<a href="/wiki/Amnistie_en_France" title="Amnistie en France">amnistie</a> des communards, se déroule, à l'appel de <a href="/wiki/Jules_Guesde" title="Jules Guesde">Jules Guesde</a>, le premier défilé devant le mur : 25 000 personnes, une <a href="/wiki/Rose_rouge" title="Rose rouge">rose rouge</a> à la boutonnière, bravent ainsi les forces de police. Dès lors, cette « montée au mur » ponctue l'histoire ouvrière, puisque chaque année, depuis 1880, les organisations de <a href="/wiki/Gauche_(politique)" title="Gauche (politique)">gauche</a> organisent une manifestation en ce lieu symbolique, la dernière semaine de mai. <a href="/wiki/Jean_Jaur%C3%A8s" title="Jean Jaurès">Jean Jaurès</a> y va à plusieurs reprises accompagné par <a href="/wiki/%C3%89douard_Vaillant" title="Édouard Vaillant">Édouard Vaillant</a>, par <a href="/wiki/Jean_Allemane" title="Jean Allemane">Jean Allemane</a> et par des milliers de militants <a href="/wiki/Socialisme" title="Socialisme">socialistes</a>, <a href="/wiki/Syndicalisme" title="Syndicalisme">syndicalistes</a>, <a href="/wiki/Communisme" title="Communisme">communistes</a> ou <a href="/wiki/Anarchisme" title="Anarchisme">anarchistes</a>.</li> <li><a href="/wiki/Paul_Lafargue" title="Paul Lafargue">Paul Lafargue</a>, célèbre communard, gendre de <a href="/wiki/Karl_Marx" title="Karl Marx">Karl Marx</a>, représentant de la France dans la <a href="/wiki/Association_internationale_des_travailleurs" title="Association internationale des travailleurs">Première internationale</a> et théoricien socialiste, est inhumé en face du mur des Fédérés en <a href="/wiki/1911" title="1911">1911</a>, avec <a href="/wiki/Laura_Marx" title="Laura Marx">son épouse</a>, après leur suicide.<figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:19360525_-_L%27Humanit%C3%A9_-_page_1_-_600_000_au_mur_!.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fd/19360525_-_L%27Humanit%C3%A9_-_page_1_-_600_000_au_mur_%21.jpg/170px-19360525_-_L%27Humanit%C3%A9_-_page_1_-_600_000_au_mur_%21.jpg" decoding="async" width="170" height="243" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fd/19360525_-_L%27Humanit%C3%A9_-_page_1_-_600_000_au_mur_%21.jpg/255px-19360525_-_L%27Humanit%C3%A9_-_page_1_-_600_000_au_mur_%21.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fd/19360525_-_L%27Humanit%C3%A9_-_page_1_-_600_000_au_mur_%21.jpg/340px-19360525_-_L%27Humanit%C3%A9_-_page_1_-_600_000_au_mur_%21.jpg 2x" data-file-width="4872" data-file-height="6960" /></a><figcaption>Une de <i><a href="/wiki/L%27Humanit%C3%A9" title="L'Humanité">L'Humanité</a></i> au lendemain de la montée au mur des Fédérés en 1936.</figcaption></figure></li> <li>Une manifestation record s'y déroule le <time class="nowrap" datetime="1936-05-24" data-sort-value="1936-05-24">24 mai 1936</time> : 600 000 personnes, <a href="/wiki/L%C3%A9on_Blum" title="Léon Blum">Léon Blum</a> et <a href="/wiki/Maurice_Thorez" title="Maurice Thorez">Maurice Thorez</a> en tête, au beau milieu du mouvement gréviste, y manifestent quelques semaines seulement après la victoire du <a href="/wiki/Front_populaire_(France)" title="Front populaire (France)">Front populaire</a><sup id="cite_ref-13" class="reference"><a href="#cite_note-13"><span class="cite_crochet">[</span>13<span class="cite_crochet">]</span></a></sup><sup class="reference cite_virgule">,</sup><sup id="cite_ref-Tartakowsky1999131–133_14-0" class="reference"><a href="#cite_note-Tartakowsky1999131–133-14"><span class="cite_crochet">[</span>14<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>.</li> <li>En <time class="nowrap" datetime="1971-05" data-sort-value="1971-05">mai 1971</time>, pour le <a href="/wiki/Centenaire_de_la_Commune_de_Paris" title="Centenaire de la Commune de Paris">centenaire de la Commune</a>, plusieurs cortèges se rendent au mur des Fédérés.</li></ul> <p>Tous les ans, le <time class="nowrap" datetime="05-01" data-sort-value="05-01"><abbr class="abbr" title="premier">1<sup>er</sup></abbr> mai</time>, jour de la <a href="/wiki/Journ%C3%A9e_internationale_des_travailleurs" title="Journée internationale des travailleurs">Journée internationale des travailleurs</a>, le <a href="/wiki/Grand_Orient_de_France" title="Grand Orient de France">Grand Orient de France</a> accompagné de nombreuses obédiences maçonniques, des représentants de la <a href="/wiki/Libre-pens%C3%A9e" title="Libre-pensée">libre-pensée</a>, ainsi que le <a href="/wiki/Parti_communiste_fran%C3%A7ais" title="Parti communiste français">Parti communiste français</a> et des <a href="/wiki/Syndicat_de_salari%C3%A9s_fran%C3%A7ais" class="mw-redirect" title="Syndicat de salariés français">organisations syndicales</a>, rendent hommage aux victimes de la Commune et à celles du <a href="/wiki/Nazisme" title="Nazisme">nazisme</a> en se rendant au mur des Fédérés. </p><p>En <time class="nowrap" datetime="1981-05" data-sort-value="1981-05">mai 1981</time>, <a href="/wiki/Pierre_Mauroy" title="Pierre Mauroy">Pierre Mauroy</a>, qui vient d'être nommé <a href="/wiki/Premier_ministre_fran%C3%A7ais" title="Premier ministre français">Premier ministre</a>, dépose une gerbe devant le mur des Fédérés ; c'est le premier chef de gouvernement en exercice à venir y rendre un hommage<sup id="cite_ref-15" class="reference"><a href="#cite_note-15"><span class="cite_crochet">[</span>15<span class="cite_crochet">]</span></a></sup><sup class="reference cite_virgule">,</sup><sup id="cite_ref-Tartakowsky1998106_16-0" class="reference"><a href="#cite_note-Tartakowsky1998106-16"><span class="cite_crochet">[</span>16<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p><a href="/wiki/Jules_Jouy" title="Jules Jouy">Jules Jouy</a> chante le mur et les fusillés en 1887 sous les titres <i><a href="https://fr.wikisource.org/wiki/Le_Tombeau_des_fusill%C3%A9s" class="extiw" title="s:Le Tombeau des fusillés">Le Tombeau des fusillés</a></i> et <i><a href="https://fr.wikisource.org/wiki/Le_Mur_(Jouy)" class="extiw" title="s:Le Mur (Jouy)">Le Mur</a></i>. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Monuments">Monuments</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Mur_des_F%C3%A9d%C3%A9r%C3%A9s&veaction=edit&section=4" title="Modifier la section : Monuments" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Mur_des_F%C3%A9d%C3%A9r%C3%A9s&action=edit&section=4" title="Modifier le code source de la section : Monuments"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Monument_aux_victimes_des_R%C3%A9volutions.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0e/Monument_aux_victimes_des_R%C3%A9volutions.JPG/220px-Monument_aux_victimes_des_R%C3%A9volutions.JPG" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0e/Monument_aux_victimes_des_R%C3%A9volutions.JPG/330px-Monument_aux_victimes_des_R%C3%A9volutions.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0e/Monument_aux_victimes_des_R%C3%A9volutions.JPG/440px-Monument_aux_victimes_des_R%C3%A9volutions.JPG 2x" data-file-width="2446" data-file-height="1835" /></a><figcaption>Monument <i>Aux victimes des révolutions</i>, construit dans le <a href="/wiki/Jardin_Samuel-de-Champlain" title="Jardin Samuel-de-Champlain">jardin Samuel-de-Champlain</a> le long du <a href="/wiki/Cimeti%C3%A8re_du_P%C3%A8re-Lachaise" title="Cimetière du Père-Lachaise">Père-Lachaise</a>, avec les pierres du mur originel.</figcaption></figure><p> Avec d'autres éléments du Père-Lachaise, le mur des Fédérés a été classé <a href="/wiki/Monument_historique_(France)" title="Monument historique (France)">monument historique</a> par <a href="/wiki/Arr%C3%AAt%C3%A9_en_France" title="Arrêté en France">arrêté</a> du <time class="nowrap" datetime="1983-11-14" data-sort-value="1983-11-14">14 novembre 1983</time><sup id="cite_ref-17" class="reference"><a href="#cite_note-17"><span class="cite_crochet">[</span>17<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Il porte une plaque de marbre gravée de l'inscription : </p><blockquote> <p>« AUX MORTS DE LA COMMUNE 21-28 Mai 1871 » </p> </blockquote> <p>La plaque de marbre d'origine a été déposée dans le local des <a href="/wiki/Les_Amies_et_Amis_de_la_Commune_de_Paris_1871" title="Les Amies et Amis de la Commune de Paris 1871">Amies et Amis de la Commune de Paris</a>, <a href="/wiki/Rue_des_Cinq-Diamants" title="Rue des Cinq-Diamants">rue des Cinq-Diamants</a> dans le <a href="/wiki/13e_arrondissement_de_Paris" title="13e arrondissement de Paris"><abbr class="abbr" title="Treizième">13<sup>e</sup></abbr> arrondissement de Paris</a>. </p><p>En face, se trouvent les tombes de plusieurs personnalités communardes, telles que <a href="/wiki/Jean-Baptiste_Cl%C3%A9ment" class="mw-redirect" title="Jean-Baptiste Clément">Jean-Baptiste Clément</a> ou <a href="/wiki/Paul_Lafargue" title="Paul Lafargue">Paul Lafargue</a> et <a href="/wiki/Laura_Marx" title="Laura Marx">Laura Marx</a><sup id="cite_ref-Quétel2013128_18-0" class="reference"><a href="#cite_note-Quétel2013128-18"><span class="cite_crochet">[</span>18<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>Matériellement, l'édifice n'est pas celui contre lequel les fédérés ont été fusillés : abimé, le mur a été reconstruit<sup id="cite_ref-Larrère201393_5-1" class="reference"><a href="#cite_note-Larrère201393-5"><span class="cite_crochet">[</span>5<span class="cite_crochet">]</span></a></sup> en même temps que l'ensemble de l'enceinte<sup id="cite_ref-Quétel2013128_18-1" class="reference"><a href="#cite_note-Quétel2013128-18"><span class="cite_crochet">[</span>18<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Des pierres du bâti d'origine ont été réemployées à la construction d'un monument<sup id="cite_ref-Larrère201393_5-2" class="reference"><a href="#cite_note-Larrère201393-5"><span class="cite_crochet">[</span>5<span class="cite_crochet">]</span></a></sup> intitulé <i>Aux victimes des révolutions</i><sup id="cite_ref-Tartakowsky1999669)présentation_19-0" class="reference"><a href="#cite_note-Tartakowsky1999669)présentation-19"><span class="cite_crochet">[</span>19<span class="cite_crochet">]</span></a></sup> : cette œuvre, sculptée en 1909 par <a href="/wiki/Paul_Moreau-Vauthier" title="Paul Moreau-Vauthier">Paul Moreau-Vauthier</a><sup id="cite_ref-Dalotel198317_20-0" class="reference"><a href="#cite_note-Dalotel198317-20"><span class="cite_crochet">[</span>20<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>, se trouve de l'autre côté du cimetière, adossée à la paroi extérieure de l'enceinte nord, dans le <a href="/wiki/Jardin_Samuel-de-Champlain" title="Jardin Samuel-de-Champlain">jardin Samuel-de-Champlain</a><sup id="cite_ref-Quétel2013128_18-2" class="reference"><a href="#cite_note-Quétel2013128-18"><span class="cite_crochet">[</span>18<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:CimetiereCharonne.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8f/CimetiereCharonne.jpg/220px-CimetiereCharonne.jpg" decoding="async" width="220" height="440" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8f/CimetiereCharonne.jpg/330px-CimetiereCharonne.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8f/CimetiereCharonne.jpg/440px-CimetiereCharonne.jpg 2x" data-file-width="1730" data-file-height="3462" /></a><figcaption>Plaque commémorative des soldats Fédérés de 1871.</figcaption></figure> <p>Lors de la démolition de l'annexe du <a href="/wiki/Cimeti%C3%A8re_de_Charonne" title="Cimetière de Charonne">cimetière de Charonne</a>, située de l'autre côté du <a href="/wiki/Chemin_du_Parc-de-Charonne" title="Chemin du Parc-de-Charonne">chemin du Parc-de-Charonne</a>, pour le creusement du <a href="/wiki/R%C3%A9servoir_de_Charonne" title="Réservoir de Charonne">Réservoir de Charonne</a> que la <a href="/wiki/Paris" title="Paris">Ville de Paris</a> fit construire en <a href="/wiki/1897_en_France" title="1897 en France">1897</a>, les terrassiers mirent au jour près de huit cents squelettes encore enveloppés de vêtements militaires. Il a résulté de l'examen des boutons d'uniformes que ces restes étaient ceux de Fédérés fusillés sommairement et enterrés à la hâte en <time class="nowrap" datetime="1871-05" data-sort-value="1871-05">mai 1871</time> à cet endroit dans des fosses communes. Ces squelettes de corps de soldats fédérés furent ré-inhumés en 1897 sans épitaphe le long du mur côté sud du cimetière actuel. Une <a href="/wiki/Plaque_comm%C3%A9morative" title="Plaque commémorative">plaque commémorative</a> y est apposée. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Notes_et_références"><span id="Notes_et_r.C3.A9f.C3.A9rences"></span>Notes et références</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Mur_des_F%C3%A9d%C3%A9r%C3%A9s&veaction=edit&section=5" title="Modifier la section : Notes et références" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Mur_des_F%C3%A9d%C3%A9r%C3%A9s&action=edit&section=5" title="Modifier le code source de la section : Notes et références"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="references-small decimal" style=""><div class="mw-references-wrap mw-references-columns"><ol class="references"> <li id="cite_note-chap25-1"><span class="mw-cite-backlink noprint">↑ <sup><a href="#cite_ref-chap25_1-0">a</a> et <a href="#cite_ref-chap25_1-1">b</a></sup> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Zaidman2023"><span class="ouvrage" id="Pierre-Henri_Zaidman2023">Pierre-Henri Zaidman, <abbr class="abbr" title="chapitre(s)">chap.</abbr> 25 <cite style="font-style:normal">« Les opérations militaires de la Semaine sanglante »</cite>, dans <cite class="italique"><a href="#cordillot">La Commune de Paris 1871</a></cite>, <time>2023</time>, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <span class="nowrap">151-170</span><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.btitle=La+Commune+de+Paris+1871&rft.atitle=Les+op%C3%A9rations+militaires+de+la+Semaine+sanglante&rft.aulast=Zaidman&rft.aufirst=Pierre-Henri&rft.date=2023&rft.pages=151-170&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AMur+des+F%C3%A9d%C3%A9r%C3%A9s"></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-chap111-2"><span class="mw-cite-backlink noprint">↑ <sup><a href="#cite_ref-chap111_2-0">a</a> et <a href="#cite_ref-chap111_2-1">b</a></sup> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Cordillot2023"><span class="ouvrage" id="Michel_Cordillot2023"><a href="/wiki/Michel_Cordillot" title="Michel Cordillot">Michel Cordillot</a>, <abbr class="abbr" title="chapitre(s)">chap.</abbr> 111 <cite style="font-style:normal">« Le mur des fédérés »</cite>, dans <cite class="italique"><a href="#cordillot">La Commune de Paris 1871</a></cite>, <time>2023</time>, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <span class="nowrap">617-620</span><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.btitle=La+Commune+de+Paris+1871&rft.atitle=Le+mur+des+f%C3%A9d%C3%A9r%C3%A9s&rft.aulast=Cordillot&rft.aufirst=Michel&rft.date=2023&rft.pages=617-620&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AMur+des+F%C3%A9d%C3%A9r%C3%A9s"></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-Quétel2013121-3"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Quétel2013121_3-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Quétel2013">Quétel 2013</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 121. </span> </li> <li id="cite_note-Dalotel198315-4"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Dalotel198315_4-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Dalotel1983">Dalotel 1983</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 15. </span> </li> <li id="cite_note-Larrère201393-5"><span class="mw-cite-backlink noprint">↑ <sup><a href="#cite_ref-Larrère201393_5-0">a</a> <a href="#cite_ref-Larrère201393_5-1">b</a> et <a href="#cite_ref-Larrère201393_5-2">c</a></sup> </span><span class="reference-text"><a href="#Larrère2013">Larrère 2013</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 93. </span> </li> <li id="cite_note-Dalotel198316-6"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Dalotel198316_6-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Dalotel1983">Dalotel 1983</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 16. </span> </li> <li id="cite_note-Quétel2013122-7"><span class="mw-cite-backlink noprint">↑ <sup><a href="#cite_ref-Quétel2013122_7-0">a</a> et <a href="#cite_ref-Quétel2013122_7-1">b</a></sup> </span><span class="reference-text"><a href="#Quétel2013">Quétel 2013</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 122. </span> </li> <li id="cite_note-Rebérioux2017479-8"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Rebérioux2017479_8-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Rebérioux2017">Rebérioux 2017</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 479. </span> </li> <li id="cite_note-9"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-9">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Tombs2011"><span class="ouvrage" id="Robert_Tombs2011"><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : anglais">(en)</abbr> <a href="/wiki/Robert_Tombs" title="Robert Tombs">Robert Tombs</a>, « <cite style="font-style:normal" lang="en">How bloody was la Semaine Sanglante? A revision</cite> », <i><span class="lang-en" lang="en">H-France Salon</span></i>, <abbr class="abbr" title="volume">vol.</abbr> 3, <abbr class="abbr" title="numéro">n<sup>o</sup></abbr> 1,‎ <time>2011</time>, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <span class="nowrap">1-13</span> <small style="line-height:1em;">(<a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.h-france.net/Salon/Salonvol3no1.pdf">lire en ligne</a> <abbr class="abbr indicateur-format format-pdf" title="Document au format Portable Document Format (PDF) d'Adobe">[PDF]</abbr>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=How+bloody+was+la+Semaine+Sanglante%3F+A+revision&rft.jtitle=H-France+Salon&rft.issue=1&rft.aulast=Tombs&rft.aufirst=Robert&rft.date=2011&rft.volume=3&rft.pages=1-13&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AMur+des+F%C3%A9d%C3%A9r%C3%A9s"></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-10"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-10">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Deluermoz2011"><span class="ouvrage" id="Quentin_Deluermoz2011"><a href="/wiki/Quentin_Deluermoz" title="Quentin Deluermoz">Quentin Deluermoz</a>, « <cite style="font-style:normal">Les morts de la Semaine sanglante : Retour sur la violence sociale et politique française au <abbr class="abbr" title="19ᵉ siècle"><span class="romain">XIX</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr> siècle</cite> », <i>H-France Salon</i>, <abbr class="abbr" title="volume">vol.</abbr> 3, <abbr class="abbr" title="numéro">n<sup>o</sup></abbr> 2,‎ <time>2011</time>, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <span class="nowrap">14-19</span> <small style="line-height:1em;">(<a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.h-france.net/Salon/Salonvol3no2.pdf">lire en ligne</a> <abbr class="abbr indicateur-format format-pdf" title="Document au format Portable Document Format (PDF) d'Adobe">[PDF]</abbr>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Les+morts+de+la+Semaine+sanglante&rft.jtitle=H-France+Salon&rft.issue=2&rft.stitle=Retour+sur+la+violence+sociale+et+politique+fran%C3%A7aise+au+%3Cabbr+class%3D%22abbr%22+title%3D%2219%E1%B5%89+si%C3%A8cle%22%3E%3Cspan+class%3D%22romain%22%3EXIX%3C%2Fspan%3E%3Csup+style%3D%22font-size%3A72%25%22%3Ee%3C%2Fsup%3E%3C%2Fabbr%3E%26nbsp%3Bsi%C3%A8cle&rft.aulast=Deluermoz&rft.aufirst=Quentin&rft.date=2011&rft.volume=3&rft.pages=14-19&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AMur+des+F%C3%A9d%C3%A9r%C3%A9s"></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-11"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-11">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Rougerie2019"><span class="ouvrage" id="Jacques_Rougerie2019"><a href="/wiki/Jacques_Rougerie_(historien)" title="Jacques Rougerie (historien)">Jacques Rougerie</a>, <cite class="italique">La Commune de 1871</cite>, Paris, <a href="/wiki/Presses_universitaires_de_France" title="Presses universitaires de France">Presses universitaires de France</a>, <abbr class="abbr" title="collection">coll.</abbr> « <a href="/wiki/Que_sais-je_%3F" title="Que sais-je ?">Que sais-je ?</a> », <time>2019</time> <small style="line-height:1em;">(<a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.cairn.info/la-commune-de-1871--9782715400504-page-113.htm">lire en ligne</a>)</small>, « Épilogue. La Terreur tricolore », <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr> 116<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=La+Commune+de+1871&rft.atitle=%C3%89pilogue.+La+Terreur+tricolore&rft.place=Paris&rft.pub=Presses+universitaires+de+France&rft.aulast=Rougerie&rft.aufirst=Jacques&rft.date=2019&rft.pages=116&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AMur+des+F%C3%A9d%C3%A9r%C3%A9s"></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-12"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-12">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Audin2021"><span class="ouvrage" id="Michèle_Audin2021"><a href="/wiki/Mich%C3%A8le_Audin" title="Michèle Audin">Michèle Audin</a>, <cite class="italique">La Semaine sanglante : <time class="nowrap" datetime="1871-05" data-sort-value="1871-05">Mai 1871</time>, légendes et comptes</cite>, Montreuil, Libertalia, <time>2021</time>, 254 <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-2-37729-176-2" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-2-37729-176-2"><span class="nowrap">978-2-37729-176-2</span></a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=La+Semaine+sanglante&rft.place=Montreuil&rft.pub=Libertalia&rft.stitle=%3Ctime+class%3D%22nowrap%22+datetime%3D%221871-05%22+data-sort-value%3D%221871-05%22%3EMai+1871%3C%2Ftime%3E%2C+l%C3%A9gendes+et+comptes&rft.aulast=Audin&rft.aufirst=Mich%C3%A8le&rft.date=2021&rft.tpages=254&rft.isbn=978-2-37729-176-2&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AMur+des+F%C3%A9d%C3%A9r%C3%A9s"></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-13"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-13">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="1936">« <cite style="font-style:normal">600 000 au mur !</cite> », <i>L'Humanité</i>,‎ <time class="nowrap" datetime="1936-05-25" data-sort-value="1936-05-25">25 mai 1936</time> <small style="line-height:1em;">(<a rel="nofollow" class="external text" href="https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k406724t">lire en ligne</a>, consulté le <time class="nowrap" datetime="2019-04-08" data-sort-value="2019-04-08">8 avril 2019</time>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=600%C2%A0000+au+mur+%21&rft.jtitle=L%27Humanit%C3%A9&rft.date=1936-05-25&rft_id=https%3A%2F%2Fgallica.bnf.fr%2Fark%3A%2F12148%2Fbpt6k406724t&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AMur+des+F%C3%A9d%C3%A9r%C3%A9s"></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-Tartakowsky1999131–133-14"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Tartakowsky1999131–133_14-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Tartakowsky1999">Tartakowsky 1999</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 131–133. </span> </li> <li id="cite_note-15"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-15">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Fournier2013"><span class="ouvrage" id="Éric_Fournier2013">Éric Fournier, « <a rel="nofollow" class="external text" href="https://aggiornamento.hypotheses.org/1381"><cite style="font-style:normal;">La commune de 1871 : Enjeux de sa commémoration et de son enseignement</cite></a> », <span class="italique">Aggiornamento hist-geo</span>, sur <span class="italique"><a href="/wiki/Hypoth%C3%A8ses.org" title="Hypothèses.org">hypothèses.org</a></span>, <time class="nowrap" datetime="2013-05-15" data-sort-value="2013-05-15">15 mai 2013</time></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-Tartakowsky1998106-16"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Tartakowsky1998106_16-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Tartakowsky1998">Tartakowsky 1998</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 106. </span> </li> <li id="cite_note-17"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-17">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.pop.culture.gouv.fr/notice/merimee/PA00086780">Notice <abbr class="abbr" title="numéro">n<sup>o</sup></abbr> PA00086780</a>, sur la plateforme ouverte du patrimoine, <a href="/wiki/Base_M%C3%A9rim%C3%A9e" title="Base Mérimée">base Mérimée</a>, <a href="/wiki/Minist%C3%A8re_de_la_Culture_(France)" title="Ministère de la Culture (France)">ministère français de la Culture</a></span>.</span> </li> <li id="cite_note-Quétel2013128-18"><span class="mw-cite-backlink noprint">↑ <sup><a href="#cite_ref-Quétel2013128_18-0">a</a> <a href="#cite_ref-Quétel2013128_18-1">b</a> et <a href="#cite_ref-Quétel2013128_18-2">c</a></sup> </span><span class="reference-text"><a href="#Quétel2013">Quétel 2013</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 128. </span> </li> <li id="cite_note-Tartakowsky1999669)présentation-19"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Tartakowsky1999669)présentation_19-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Tartakowsky1999">Tartakowsky 1999</a>, présentation, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 669). </span> </li> <li id="cite_note-Dalotel198317-20"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Dalotel198317_20-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Dalotel1983">Dalotel 1983</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 17. </span> </li> </ol></div> </div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Voir_aussi">Voir aussi</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Mur_des_F%C3%A9d%C3%A9r%C3%A9s&veaction=edit&section=6" title="Modifier la section : Voir aussi" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Mur_des_F%C3%A9d%C3%A9r%C3%A9s&action=edit&section=6" title="Modifier le code source de la section : Voir aussi"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r194021218">.mw-parser-output .autres-projets>.titre{text-align:center;margin:0.2em 0}.mw-parser-output .autres-projets>ul{margin:0;padding:0}.mw-parser-output .autres-projets>ul>li{list-style:none;margin:0.2em 0;text-indent:0;padding-left:24px;min-height:20px;text-align:left;display:block}.mw-parser-output .autres-projets>ul>li>a{font-style:italic}@media(max-width:720px){.mw-parser-output .autres-projets{float:none}}</style><div class="autres-projets boite-grise boite-a-droite noprint js-interprojets"> <p class="titre">Sur les autres projets Wikimedia :</p> <ul class="noarchive plainlinks"> <li class="commons"><a class="external text" href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Mur_des_F%C3%A9d%C3%A9r%C3%A9s?uselang=fr">Mur des Fédérés</a>, sur <span class="project">Wikimedia Commons</span></li><li class="wiktionary"><a href="https://fr.wiktionary.org/wiki/mur_des_F%C3%A9d%C3%A9r%C3%A9s" class="extiw" title="wikt:mur des Fédérés">mur des Fédérés</a>, <span class="nowrap">sur le <span class="project">Wiktionnaire</span></span></li> </ul> </div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Bibliographie">Bibliographie</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Mur_des_F%C3%A9d%C3%A9r%C3%A9s&veaction=edit&section=7" title="Modifier la section : Bibliographie" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Mur_des_F%C3%A9d%C3%A9r%C3%A9s&action=edit&section=7" title="Modifier le code source de la section : Bibliographie"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><span class="ouvrage" id="cordillot"><a href="/wiki/Michel_Cordillot" title="Michel Cordillot">Michel Cordillot</a> (<abbr class="abbr" title="directeur de publication">dir.</abbr>), <cite class="italique">La Commune de Paris <time>1871</time> : Les acteurs, l'événement, les lieux</cite>, Paris, <a href="/wiki/%C3%89ditions_Tallandier" title="Éditions Tallandier">Tallandier</a>, <abbr class="abbr" title="collection">coll.</abbr> « Texto », <time>2023</time>, 744 <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/979-10-210-5867-5" title="Spécial:Ouvrages de référence/979-10-210-5867-5"><span class="nowrap">979-10-210-5867-5</span></a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=La+Commune+de+Paris+1871&rft.place=Paris&rft.pub=Tallandier&rft.stitle=Les+acteurs%2C+l%27%C3%A9v%C3%A9nement%2C+les+lieux&rft.au=Michel+Cordillot&rft.date=2023&rft.tpages=744&rft.isbn=979-10-210-5867-5&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AMur+des+F%C3%A9d%C3%A9r%C3%A9s"></span></span>.<span class="nowrap" title="Ouvrage utilisé pour la rédaction de l'article"> <span typeof="mw:File"><span><img alt="Ouvrage utilisé pour la rédaction de l'article" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bc/Icon_flat_design_plume.svg/20px-Icon_flat_design_plume.svg.png" decoding="async" width="20" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bc/Icon_flat_design_plume.svg/30px-Icon_flat_design_plume.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bc/Icon_flat_design_plume.svg/40px-Icon_flat_design_plume.svg.png 2x" data-file-width="330" data-file-height="158" /></span></span></span></li> <li><span class="ouvrage" id="Dalotel1983"><span class="ouvrage" id="Alain_Dalotel1983">Alain Dalotel, « <cite style="font-style:normal">La « montée » au mur des Fédérés : Un pèlerinage rouge (1878-1914)</cite> », <i><a href="/wiki/Gavroche_(revue)" title="Gavroche (revue)">Gavroche</a></i>, <abbr class="abbr" title="numéro">n<sup>o</sup></abbr> 9,‎ <time class="nowrap" datetime="1983" data-sort-value="1983">avril-mai 1983</time>, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <span class="nowrap">14–20</span> <small style="line-height:1em;">(<a rel="nofollow" class="external text" href="https://archivesautonomies.org/IMG/pdf/gavroche/Gavroche-n009.pdf">lire en ligne</a> <abbr class="abbr indicateur-format format-pdf" title="Document au format Portable Document Format (PDF) d'Adobe">[PDF]</abbr>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=La+%C2%AB+mont%C3%A9e+%C2%BB+au+mur+des+F%C3%A9d%C3%A9r%C3%A9s&rft.jtitle=Gavroche&rft.issue=9&rft.stitle=Un+p%C3%A8lerinage+rouge+%281878-1914%29&rft.aulast=Dalotel&rft.aufirst=Alain&rft.date=1983&rft.pages=14%E2%80%9320&rft_id=https%3A%2F%2Farchivesautonomies.org%2FIMG%2Fpdf%2Fgavroche%2FGavroche-n009.pdf&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AMur+des+F%C3%A9d%C3%A9r%C3%A9s"></span></span></span>.</li> <li><span class="ouvrage" id="Frégosi2011"><span class="ouvrage" id="Franck_Frégosi2011">Franck Frégosi, « <cite style="font-style:normal">La « montée » au Mur des Fédérés du Père-Lachaise : Pèlerinage laïque partisan</cite> », <i><a href="/wiki/Archives_de_sciences_sociales_des_religions" title="Archives de sciences sociales des religions">Archives de sciences sociales des religions</a></i>, <abbr class="abbr" title="numéro">n<sup>o</sup></abbr> 155,‎ <time class="nowrap" datetime="2011" data-sort-value="2011">juillet-septembre 2011</time>, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <span class="nowrap">165–189</span> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/Digital_Object_Identifier" title="Digital Object Identifier">DOI</a> <span class="plainlinks noarchive nowrap"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.4000/assr.23359">10.4000/assr.23359</a></span>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=La+%C2%AB+mont%C3%A9e+%C2%BB+au+Mur+des+F%C3%A9d%C3%A9r%C3%A9s+du+P%C3%A8re-Lachaise&rft.jtitle=Archives+de+sciences+sociales+des+religions&rft.issue=155&rft.stitle=P%C3%A8lerinage+la%C3%AFque+partisan&rft.aulast=Fr%C3%A9gosi&rft.aufirst=Franck&rft.date=2011&rft.pages=165%E2%80%93189&rft_id=info%3Adoi%2F10.4000%2Fassr.23359&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AMur+des+F%C3%A9d%C3%A9r%C3%A9s"></span></span></span>.</li> <li><span class="ouvrage" id="Larrère2013"><span class="ouvrage" id="Mathilde_Larrère2013"><a href="/wiki/Mathilde_Larr%C3%A8re" title="Mathilde Larrère">Mathilde Larrère</a>, <cite style="font-style:normal">« La Commune, le cri du peuple de Paris »</cite>, dans Mathilde Larrère (<abbr class="abbr" title="directeur de publication">dir.</abbr>), <cite class="italique">Révolutions : Quand les peuples font l'histoire</cite> (textes issus du colloque international <i>D'une révolution à l'autre, histoire des circulations révolutionnaires</i>, Université de Paris-Est Marne-la-Vallée, 12-14 juin 2013), Paris, Belin, <abbr class="abbr" title="collection">coll.</abbr> « Histoire », <time>2013</time>, 239 <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-2-7011-6275-1" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-2-7011-6275-1"><span class="nowrap">978-2-7011-6275-1</span></a>)</small>, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <span class="nowrap">84–93</span><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.btitle=R%C3%A9volutions&rft.atitle=La+Commune%2C+le+cri+du+peuple+de+Paris&rft.place=Paris&rft.pub=Belin&rft.stitle=Quand+les+peuples+font+l%27histoire&rft.aulast=Larr%C3%A8re&rft.aufirst=Mathilde&rft.date=2013&rft.pages=84%E2%80%9393&rft.tpages=239&rft.isbn=978-2-7011-6275-1&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AMur+des+F%C3%A9d%C3%A9r%C3%A9s"></span></span></span> <small>[<a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.cairn.info/revolutions--9782701162751-page-84.htm">lire en ligne</a>]</small>, « La naissance d’un lieu de mémoire : le mur des Fédérés », <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 93.</li> <li><span class="ouvrage" id="Quétel2013"><span class="ouvrage" id="Claude_Quétel2013"><a href="/wiki/Claude_Qu%C3%A9tel" title="Claude Quétel">Claude Quétel</a>, <cite style="font-style:normal">« Murs singuliers »</cite>, dans Claude Quétel (<abbr class="abbr" title="directeur de publication">dir.</abbr>), <cite class="italique">Histoire des murs : Une autre histoire des hommes</cite>, Paris, Perrin, <abbr class="abbr" title="collection">coll.</abbr> « Tempus » (<abbr class="abbr" title="numéro">n<sup>o</sup></abbr> 525), <time>2013</time>, 318 <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-2-262-04342-1" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-2-262-04342-1"><span class="nowrap">978-2-262-04342-1</span></a>)</small>, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <span class="nowrap">95–128</span><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.btitle=Histoire+des+murs&rft.atitle=Murs+singuliers&rft.place=Paris&rft.pub=Perrin&rft.stitle=Une+autre+histoire+des+hommes&rft.aulast=Qu%C3%A9tel&rft.aufirst=Claude&rft.date=2013&rft.pages=95%E2%80%93128&rft.tpages=318&rft.isbn=978-2-262-04342-1&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AMur+des+F%C3%A9d%C3%A9r%C3%A9s"></span></span></span> <small>[<a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.cairn.info/histoire-des-murs--9782262039547-page-95.htm">lire en ligne</a>]</small>, « Martyre : le mur des Fédérés », <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 118–128.</li> <li><span class="ouvrage" id="Rebérioux2017"><span class="ouvrage" id="Madeleine_Rebérioux2017"><a href="/wiki/Madeleine_Reb%C3%A9rioux" title="Madeleine Rebérioux">Madeleine Rebérioux</a>, <cite style="font-style:normal">« Le mur des Fédérés »</cite>, dans Madeleine Rebérioux (<abbr class="abbr" title="directeur de publication">dir.</abbr>), <cite class="italique">Pour que vive l’histoire : Écrits</cite>, Paris, Belin, <abbr class="abbr" title="collection">coll.</abbr> « Littérature et politique », <time>2017</time>, 798 <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-2-410-00868-5" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-2-410-00868-5"><span class="nowrap">978-2-410-00868-5</span></a>)</small>, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <span class="nowrap">479–500</span><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.btitle=Pour+que+vive+l%E2%80%99histoire&rft.atitle=Le+mur+des+F%C3%A9d%C3%A9r%C3%A9s&rft.place=Paris&rft.pub=Belin&rft.stitle=%C3%89crits&rft.aulast=Reb%C3%A9rioux&rft.aufirst=Madeleine&rft.date=2017&rft.pages=479%E2%80%93500&rft.tpages=798&rft.isbn=978-2-410-00868-5&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AMur+des+F%C3%A9d%C3%A9r%C3%A9s"></span></span></span> <small>[<a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.cairn.info/pour-que-vive-l-histoire--9782410008685-page-479.htm">lire en ligne</a>]</small> ;<br /> texte issu de <span class="ouvrage" id="1984"><cite style="font-style:normal">« Le mur des Fédérés : rouge, « sang craché » »</cite>, dans <a href="/wiki/Pierre_Nora" title="Pierre Nora">Pierre Nora</a> (<abbr class="abbr" title="directeur de publication">dir.</abbr>), <cite class="italique"><a href="/wiki/Les_Lieux_de_m%C3%A9moire" class="mw-redirect" title="Les Lieux de mémoire">Les Lieux de mémoire</a></cite>, <abbr class="abbr" title="volume">vol.</abbr> 1 : <span class="italique">La République</span>, Paris, Gallimard, <abbr class="abbr" title="collection">coll.</abbr> « Bibliothèque illustrée des histoires », <time>1984</time>, 674 <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/2-07-070192-1" title="Spécial:Ouvrages de référence/2-07-070192-1"><span class="nowrap">2-07-070192-1</span></a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.btitle=Les+Lieux+de+m%C3%A9moire&rft.atitle=Le+mur+des+F%C3%A9d%C3%A9r%C3%A9s+%3A+rouge%2C+%C2%AB+sang+crach%C3%A9+%C2%BB&rft.place=Paris&rft.pub=Gallimard&rft.date=1984&rft.volume=1&rft.tpages=674&rft.isbn=2-07-070192-1&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AMur+des+F%C3%A9d%C3%A9r%C3%A9s"></span></span>.</li> <li><span class="ouvrage" id="Tartakowsky1998"><span class="ouvrage" id="Danielle_Tartakowsky1998"><a href="/wiki/Danielle_Tartakowsky" title="Danielle Tartakowsky">Danielle Tartakowsky</a>, <cite style="font-style:normal">« Un espace politique »</cite>, dans Catherine Healey (<abbr class="abbr" title="directeur de publication">dir.</abbr>), Karen Bowie (<abbr class="abbr" title="directeur de publication">dir.</abbr>) et Agnès Bos (<abbr class="abbr" title="directeur de publication">dir.</abbr>), <cite class="italique">Le Père-Lachaise</cite>, Paris, Action artistique de la Ville de Paris, <abbr class="abbr" title="collection">coll.</abbr> « Paris et son patrimoine », <time>1998</time>, 219 <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/2-913246-00-1" title="Spécial:Ouvrages de référence/2-913246-00-1"><span class="nowrap">2-913246-00-1</span></a>)</small>, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <span class="nowrap">100–107</span><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.btitle=Le+P%C3%A8re-Lachaise&rft.atitle=Un+espace+politique&rft.place=Paris&rft.pub=Action+artistique+de+la+Ville+de+Paris&rft.aulast=Tartakowsky&rft.aufirst=Danielle&rft.date=1998&rft.pages=100%E2%80%93107&rft.tpages=219&rft.isbn=2-913246-00-1&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AMur+des+F%C3%A9d%C3%A9r%C3%A9s"></span></span></span>. Développé dans <a href="#Tartakowsky1999">Tartakowsky 1999</a>.</li> <li><span class="ouvrage" id="Tartakowsky1999"><span class="ouvrage" id="Danielle_Tartakowsky1999"><a href="/wiki/Danielle_Tartakowsky" title="Danielle Tartakowsky">Danielle Tartakowsky</a>, <cite class="italique">Nous irons chanter sur vos tombes : le Père-Lachaise, <abbr class="abbr" title="19ᵉ siècle"><span class="romain">XIX</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr> – <abbr class="abbr" title="20ᵉ siècle"><span class="romain">XX</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr> siècles</cite>, Paris, Aubier, <abbr class="abbr" title="collection">coll.</abbr> « Collection historique », <time>1999</time>, 275 <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/2-7007-2310-4" title="Spécial:Ouvrages de référence/2-7007-2310-4"><span class="nowrap">2-7007-2310-4</span></a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.persee.fr/doc/rhmc_0048-8003_2000_num_47_3_2037_t1_0668_0000_2">présentation en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Nous+irons+chanter+sur+vos+tombes+%3A+le+P%C3%A8re-Lachaise%2C+XIXe%E2%80%89%E2%80%93%E2%80%89XXe%26nbsp%3Bsi%C3%A8cles&rft.place=Paris&rft.pub=Aubier&rft.aulast=Tartakowsky&rft.aufirst=Danielle&rft.date=1999&rft.tpages=275&rft.isbn=2-7007-2310-4&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AMur+des+F%C3%A9d%C3%A9r%C3%A9s"></span></span></span>. Développement de <a href="#Tartakowsky1998">Tartakowsky 1998</a>.</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Articles_connexes">Articles connexes</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Mur_des_F%C3%A9d%C3%A9r%C3%A9s&veaction=edit&section=8" title="Modifier la section : Articles connexes" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Mur_des_F%C3%A9d%C3%A9r%C3%A9s&action=edit&section=8" title="Modifier le code source de la section : Articles connexes"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><a href="/wiki/Liste_des_monuments_historiques_du_20e_arrondissement_de_Paris" title="Liste des monuments historiques du 20e arrondissement de Paris">Liste des monuments historiques du <abbr class="abbr" title="Vingtième">20<sup>e</sup></abbr> arrondissement de Paris</a></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Liens_externes">Liens externes</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Mur_des_F%C3%A9d%C3%A9r%C3%A9s&veaction=edit&section=9" title="Modifier la section : Liens externes" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Mur_des_F%C3%A9d%C3%A9r%C3%A9s&action=edit&section=9" title="Modifier le code source de la section : Liens externes"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><span class="ouvrage" id="2011">« <a rel="nofollow" class="external text" href="https://api-site.paris.fr/images/103968.pdf"><cite style="font-style:normal;">Père-Lachaise : Haut-Lieu de la Commune de Paris</cite></a> » <abbr class="abbr indicateur-format format-pdf" title="Document au format Portable Document Format (PDF) d'Adobe">[PDF]</abbr>, sur <span class="italique">Paris.fr</span>, <time class="nowrap" datetime="2011-03" data-sort-value="2011-03">mars 2011</time></span>.</li> <li><span class="ouvrage" id="Tillier"><span class="ouvrage" id="Bertrand_Tillier"><a href="/wiki/Bertrand_Tillier" title="Bertrand Tillier">Bertrand Tillier</a>, « <a rel="nofollow" class="external text" href="https://histoire-image.org/etudes/pere-lachaise-derniers-combats-commune"><cite style="font-style:normal;">Le Père-Lachaise et les derniers combats de la Commune</cite></a> »</span></span> et <span class="ouvrage" id="2016">« <a rel="nofollow" class="external text" href="https://histoire-image.org/fr/etudes/mur-federes"><cite style="font-style:normal;">Le mur des Fédérés</cite></a> », sur <span class="italique">L'Histoire par l'image</span>, <time class="nowrap" datetime="2016-03" data-sort-value="2016-03">mars 2016</time></span>.</li></ul> <div class="navbox-container" style="clear:both;"> <table class="navbox collapsible noprint autocollapse" style=""> <tbody><tr><th class="navbox-title" colspan="2" style=""><div style="float:left; width:6em; text-align:left"><div class="noprint plainlinks nowrap tnavbar" style="padding:0; font-size:xx-small; color:var(--color-emphasized, #000000);"><a href="/wiki/Mod%C3%A8le:Palette_Cimeti%C3%A8re_du_P%C3%A8re-Lachaise" title="Modèle:Palette Cimetière du Père-Lachaise"><abbr class="abbr" title="Voir ce modèle.">v</abbr></a> · <a class="external text" href="https://fr.wikipedia.org/w/index.php?title=Mod%C3%A8le:Palette_Cimeti%C3%A8re_du_P%C3%A8re-Lachaise&action=edit"><abbr class="abbr" title="Modifier ce modèle. Merci de prévisualiser avant de sauvegarder.">m</abbr></a></div></div><div style="font-size:110%"><a href="/wiki/Cimeti%C3%A8re_du_P%C3%A8re-Lachaise" title="Cimetière du Père-Lachaise">Cimetière du Père-Lachaise</a></div></th> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="width:200px">Lieux</th> <td class="navbox-list" style="text-align:center;"><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Chapelle_du_P%C3%A8re-Lachaise" title="Chapelle du Père-Lachaise">Chapelle</a>*</li> <li><a href="/wiki/Cr%C3%A9matorium-columbarium_du_P%C3%A8re-Lachaise" title="Crématorium-columbarium du Père-Lachaise">Crématorium-columbarium</a>*</li> <li><a href="/wiki/Entr%C3%A9e_principale_du_cimeti%C3%A8re_du_P%C3%A8re-Lachaise" title="Entrée principale du cimetière du Père-Lachaise">Porte principale</a>*</li> <li><a href="/wiki/Liste_des_voies_du_cimeti%C3%A8re_du_P%C3%A8re-Lachaise" title="Liste des voies du cimetière du Père-Lachaise">Liste des voies</a></li> <li><a href="/wiki/Rue_du_Repos_(Paris)" title="Rue du Repos (Paris)">Rue du Repos</a></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="width:200px">Personnalités liées au cimetière</th> <td class="navbox-list navbox-even" style="text-align:center;"><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Fran%C3%A7ois_d%27Aix_de_La_Chaise" title="François d'Aix de La Chaise">François d'Aix de La Chaise</a></li> <li><a href="/wiki/Alexandre-Th%C3%A9odore_Brongniart" title="Alexandre-Théodore Brongniart">Alexandre-Théodore Brongniart</a></li> <li><a href="/wiki/%C3%89tienne-Hippolyte_Godde" title="Étienne-Hippolyte Godde">Étienne-Hippolyte Godde</a></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="width:200px">Reposant au cimetière</th> <td class="navbox-list" style="text-align:center;"><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Liste_de_personnalit%C3%A9s_inhum%C3%A9es_au_cimeti%C3%A8re_du_P%C3%A8re-Lachaise" title="Liste de personnalités inhumées au cimetière du Père-Lachaise">Liste de personnalités inhumées</a></li> <li><a href="/wiki/Liste_de_personnalit%C3%A9s_au_columbarium_du_P%C3%A8re-Lachaise" title="Liste de personnalités au columbarium du Père-Lachaise">Liste de personnalités au columbarium</a></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="width:200px">Monuments aux morts</th> <td class="navbox-list navbox-even" style="text-align:center;"><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Monument_aux_morts_du_P%C3%A8re-Lachaise" title="Monument aux morts du Père-Lachaise">Aux morts</a>*</li> <li><a href="/wiki/Monument_de_l%27Assistance_publique" title="Monument de l'Assistance publique">Assistance publique</a></li> <li><a href="/wiki/Monument_des_travailleurs_municipaux" title="Monument des travailleurs municipaux">Travailleurs municipaux</a></li> <li><a href="/wiki/Monument_du_souvenir_(P%C3%A8re-Lachaise)" title="Monument du souvenir (Père-Lachaise)">Monument du souvenir</a></li> <li><a href="/wiki/Monument_aux_victimes_de_juin" title="Monument aux victimes de juin">Aux victimes de juin</a></li> <li><a href="/wiki/Monument_%C3%A0_la_m%C3%A9moire_des_soldats_morts_pendant_le_si%C3%A8ge_de_Paris_de_1870-1871" title="Monument à la mémoire des soldats morts pendant le siège de Paris de 1870-1871">Siège de Paris</a></li> <li><a href="/wiki/Monument_%C3%A0_la_m%C3%A9moire_des_d%C3%A9fenseurs_de_Belfort_1870-1871" title="Monument à la mémoire des défenseurs de Belfort 1870-1871">Siège de Belfort</a></li> <li><a href="/wiki/Monument_%C3%A0_la_m%C3%A9moire_des_gardes_nationaux_de_la_Seine_tu%C3%A9s_au_combat_de_Buzenval_le_19_janvier_1871" title="Monument à la mémoire des gardes nationaux de la Seine tués au combat de Buzenval le 19 janvier 1871">Bataille de Buzenval</a></li> <li><a class="mw-selflink selflink">Mur des Fédérés</a>*</li> <li><a href="/wiki/Monument_aux_morts_pour_la_France_en_Afrique_du_Nord_de_1952_%C3%A0_1962" title="Monument aux morts pour la France en Afrique du Nord de 1952 à 1962">Morts pour la France en Afrique du Nord</a></li> <li><a href="/wiki/St%C3%A8le_en_m%C3%A9moire_des_disparus_des_Abdellys" title="Stèle en mémoire des disparus des Abdellys">Disparus des Abdellys</a></li> <li><a href="/wiki/St%C3%A8le_en_hommage_aux_victimes_de_l%27OAS" title="Stèle en hommage aux victimes de l'OAS">Victimes de l'OAS</a></li> <li><a href="/wiki/Monument_aux_soldats_tch%C3%A9coslovaques" title="Monument aux soldats tchécoslovaques">Soldats tchécoslovaques</a></li> <li><a href="/wiki/St%C3%A8le_%C3%A0_la_m%C3%A9moire_des_victimes_du_g%C3%A9nocide_des_Tutsi_au_Rwanda" title="Stèle à la mémoire des victimes du génocide des Tutsi au Rwanda">Génocide des Tutsi</a></li> <li><a href="/wiki/Monument_aux_victimes_de_l%27Op%C3%A9ra-Comique" title="Monument aux victimes de l'Opéra-Comique">Opéra-Comique</a></li> <li><a href="/wiki/Monument_aux_victimes_du_Bazar_de_la_Charit%C3%A9" title="Monument aux victimes du Bazar de la Charité">Bazar de la Charité</a></li> <li><a href="/wiki/M%C3%A9morial_des_victimes_de_la_catastrophe_a%C3%A9rienne_de_Charm_el-Cheikh" title="Mémorial des victimes de la catastrophe aérienne de Charm el-Cheikh">Vol Flash Airlines 604</a></li> <li><a href="/wiki/M%C3%A9morial_des_victimes_de_l%27accident_a%C3%A9rien_du_vol_West_Caribbean_708" title="Mémorial des victimes de l'accident aérien du vol West Caribbean 708">Vol West Caribbean 708</a></li> <li><a href="/wiki/M%C3%A9morial_des_victimes_de_l%27accident_a%C3%A9rien_du_vol_Air_France_447" title="Mémorial des victimes de l'accident aérien du vol Air France 447">Vol Air France 447</a></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="width:200px">Tombes et art funéraire</th> <td class="navbox-list" style="text-align:center;"><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Monument_fun%C3%A9raire_de_Cartellier-Heim" title="Monument funéraire de Cartellier-Heim">Cartellier-Heim</a>*</li> <li><a href="/wiki/Tombe_de_Fr%C3%A9d%C3%A9ric_Chopin" title="Tombe de Frédéric Chopin">Chopin</a>*</li> <li><a href="/wiki/Monument_fun%C3%A9raire_de_l%27abb%C3%A9_Delille" title="Monument funéraire de l'abbé Delille">Delille</a>*</li> <li><a href="/wiki/Tombe_du_Dragon" title="Tombe du Dragon">Dragon</a>*</li> <li><a href="/wiki/Monument_fun%C3%A9raire_de_Georges_Gu%C3%ABt" title="Monument funéraire de Georges Guët">Guët</a>*</li> <li><a href="/wiki/Monument_fun%C3%A9raire_d%27H%C3%A9lo%C3%AFse_et_Ab%C3%A9lard" title="Monument funéraire d'Héloïse et Abélard">Héloïse et Abélard</a>*</li> <li><a href="/wiki/Monument_fun%C3%A9raire_de_La_Fontaine" title="Monument funéraire de La Fontaine">La Fontaine</a>*</li> <li><a href="/wiki/Monument_fun%C3%A9raire_de_Moli%C3%A8re" title="Monument funéraire de Molière">Molière</a>*</li> <li><a href="/wiki/Tombe_de_Victor_Noir" title="Tombe de Victor Noir">Victor Noir</a></li> <li><a href="/wiki/Tombe_d%27Adolphe_Thiers" title="Tombe d'Adolphe Thiers">Thiers</a>*</li> <li><a href="/wiki/Tombe_d%27Oscar_Wilde" title="Tombe d'Oscar Wilde">Oscar Wilde</a>*</li> <li><a href="/wiki/Tombeau_d%27Ivan_Yakovleff" title="Tombeau d'Ivan Yakovleff">Yacovlev</a>*</li> <li><i><a href="/wiki/Le_Silence_(Pr%C3%A9ault)" title="Le Silence (Préault)">Le Silence</a></i></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="width:200px">Divers</th> <td class="navbox-list navbox-even" style="text-align:center;"><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Bande_du_losange" title="Bande du losange">Bande du losange</a></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="width:200px">Projets frères</th> <td class="navbox-list" style="text-align:center;"><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="https://fr.wikisource.org/wiki/Cimeti%C3%A8re_du_P%C3%A8re-Lachaise" class="extiw" title="s:Cimetière du Père-Lachaise">Ouvrages anciens</a></li> <li><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:P%C3%A8re-Lachaise_Cemetery" class="extiw" title="c:Category:Père-Lachaise Cemetery">Médiathèque</a></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <td class="navbox-banner" style="" colspan="2">* <a href="/wiki/Monument_historique_(France)" title="Monument historique (France)">classé ou inscrit monument historique</a></td></tr></tbody></table> <table class="navbox collapsible noprint collapsed" style=""> <tbody><tr><th class="navbox-title" colspan="2" style=""><div style="float:left; width:6em; text-align:left"><div class="noprint plainlinks nowrap tnavbar" style="padding:0; font-size:xx-small; color:var(--color-emphasized, #000000);"><a href="/wiki/Mod%C3%A8le:Palette_Commune_de_Paris" title="Modèle:Palette Commune de Paris"><abbr class="abbr" title="Voir ce modèle.">v</abbr></a> · <a class="external text" href="https://fr.wikipedia.org/w/index.php?title=Mod%C3%A8le:Palette_Commune_de_Paris&action=edit"><abbr class="abbr" title="Modifier ce modèle. Merci de prévisualiser avant de sauvegarder.">m</abbr></a></div></div><div style="font-size:110%"><a href="/wiki/Commune_de_Paris" title="Commune de Paris">Commune de Paris</a></div></th> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style=""><a href="/wiki/Chronologie_de_la_Commune_de_Paris" title="Chronologie de la Commune de Paris">Chronologie de la Commune de Paris</a></th> <td class="navbox-list" style=""><table class="navbox-subgroup" style=""> <tbody><tr> <th class="navbox-group" style="">Événements précurseurs</th> <td class="navbox-list" style=";"><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Victor_Noir" title="Victor Noir">Assassinat de Victor Noir</a></li> <li><a href="/wiki/Manifestation_du_8_octobre_1870" title="Manifestation du 8 octobre 1870">Manifestation du 8 octobre 1870</a></li> <li><a href="/wiki/Soul%C3%A8vement_du_31_octobre_1870" title="Soulèvement du 31 octobre 1870">Soulèvement du 31 octobre 1870</a></li> <li><a href="/wiki/Affiche_Rouge_(1871)" title="Affiche Rouge (1871)">Affiche Rouge</a></li> <li><a href="/wiki/Soul%C3%A8vement_du_22_janvier_1871" title="Soulèvement du 22 janvier 1871">Soulèvement du 22 janvier 1871</a></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="">Durant la Commune</th> <td class="navbox-list navbox-even" style=";"><div class="liste-horizontale"> <ul><li><span class="mw-valign-baseline" typeof="mw:File"><span title="Bon article"><img alt="Bon article" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/11/Bon_article.svg/10px-Bon_article.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/11/Bon_article.svg/15px-Bon_article.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/11/Bon_article.svg/20px-Bon_article.svg.png 2x" data-file-width="20" data-file-height="20" /></span></span> <a href="/wiki/Soul%C3%A8vement_du_18_mars_1871" title="Soulèvement du 18 mars 1871">Soulèvement du 18 mars 1871</a></li> <li><a href="/wiki/Appel_du_comit%C3%A9_central_de_la_Garde_nationale_le_25_mars_1871" title="Appel du comité central de la Garde nationale le 25 mars 1871">Appel du comité central de la Garde nationale le 25 mars 1871</a></li> <li><a href="/wiki/%C3%89lections_municipales_du_26_mars_1871_%C3%A0_Paris" title="Élections municipales du 26 mars 1871 à Paris">Élections municipales du 26 mars 1871 à Paris</a></li> <li><i><a href="/wiki/D%C3%A9claration_au_peuple_fran%C3%A7ais" title="Déclaration au peuple français">Déclaration au peuple français</a></i></li> <li><a href="/wiki/Colonne_Vend%C3%B4me#Destruction" title="Colonne Vendôme">Destruction de la colonne Vendôme</a></li> <li><span typeof="mw:File"><span title="Article de qualité"><img alt="Article de qualité" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/83/Article_de_qualit%C3%A9.svg/10px-Article_de_qualit%C3%A9.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/83/Article_de_qualit%C3%A9.svg/15px-Article_de_qualit%C3%A9.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/83/Article_de_qualit%C3%A9.svg/20px-Article_de_qualit%C3%A9.svg.png 2x" data-file-width="20" data-file-height="20" /></span></span> <a href="/wiki/Incendies_de_Paris_pendant_la_Commune" title="Incendies de Paris pendant la Commune">Incendies de Paris pendant la Commune</a></li> <li><a href="/wiki/Massacre_de_la_rue_Haxo" title="Massacre de la rue Haxo">Massacre de la rue Haxo</a></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style=""><a href="/wiki/Campagne_de_1871_%C3%A0_l%27int%C3%A9rieur" title="Campagne de 1871 à l'intérieur">Batailles</a></th> <td class="navbox-list" style=";"><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Bataille_de_Courbevoie" title="Bataille de Courbevoie">Bataille de Courbevoie</a> <small>(2 avril)</small></li> <li><a href="/wiki/Bataille_de_Meudon" title="Bataille de Meudon">Bataille de Meudon</a> <small>(3 avril)</small></li> <li><a href="/wiki/Bataille_de_Rueil" title="Bataille de Rueil">Bataille de Rueil</a> <small>(3 avril)</small></li> <li><a href="/wiki/Bataille_d%27Issy_(1871)" title="Bataille d'Issy (1871)">Bataille d'Issy</a> <small>(25 avril-9 mai)</small></li> <li><span class="mw-valign-baseline" typeof="mw:File"><span title="Bon article"><img alt="Bon article" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/11/Bon_article.svg/10px-Bon_article.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/11/Bon_article.svg/15px-Bon_article.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/11/Bon_article.svg/20px-Bon_article.svg.png 2x" data-file-width="20" data-file-height="20" /></span></span> <a href="/wiki/Semaine_sanglante" title="Semaine sanglante">Semaine sanglante</a> <small>(21-28 mai)</small></li> <li><a href="/wiki/Bataille_de_la_Butte-aux-Cailles" title="Bataille de la Butte-aux-Cailles">Bataille de la Butte-aux-Cailles</a> <small>(24-25 mai)</small></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="">Conséquences</th> <td class="navbox-list navbox-even" style=";"><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Prison_des_Chantiers" title="Prison des Chantiers">Prison des Chantiers</a></li> <li><a href="/wiki/Bagne_de_Nouvelle-Cal%C3%A9donie" title="Bagne de Nouvelle-Calédonie">Bagne de Nouvelle-Calédonie</a></li> <li><a href="/wiki/Exil_des_communards" title="Exil des communards">Exil des communards</a></li> <li><a href="/wiki/Congr%C3%A8s_de_La_Haye_(1872)" title="Congrès de La Haye (1872)">Congrès de La Haye</a></li> <li><i><a href="/wiki/La_Guerre_civile_en_France" title="La Guerre civile en France">La Guerre civile en France</a></i></li> <li><a href="/wiki/Nomination_des_maires_sous_la_Troisi%C3%A8me_R%C3%A9publique_fran%C3%A7aise" title="Nomination des maires sous la Troisième République française">Nomination des maires sous la Troisième République</a></li> <li><span class="mw-valign-baseline" typeof="mw:File"><span title="Bon article"><img alt="Bon article" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/11/Bon_article.svg/10px-Bon_article.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/11/Bon_article.svg/15px-Bon_article.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/11/Bon_article.svg/20px-Bon_article.svg.png 2x" data-file-width="20" data-file-height="20" /></span></span> <a href="/wiki/Amnistie_des_communards" title="Amnistie des communards">Amnistie des communards</a></li></ul> </div></td> </tr> </tbody></table></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="">Belligérants</th> <td class="navbox-list navbox-even" style=""><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Communard" title="Communard">Communards</a></li> <li><a href="/wiki/Garde_nationale_(France,_1870-1871)" title="Garde nationale (France, 1870-1871)">Garde nationale</a> <ul><li><a href="/wiki/Ordre_de_bataille_de_la_Garde_nationale_en_1870-1871" title="Ordre de bataille de la Garde nationale en 1870-1871">ordre de bataille</a></li> <li><a href="/wiki/L%C3%A9gion_des_F%C3%A9d%C3%A9r%C3%A9es" title="Légion des Fédérées">légion des Fédérées</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Ordre_de_bataille_de_l%27arm%C3%A9e_versaillaise" title="Ordre de bataille de l'armée versaillaise">Armée de Versailles</a> <ul><li><a href="/wiki/Bataillon_des_volontaires_de_la_Seine" title="Bataillon des volontaires de la Seine">volontaires de la Seine</a></li> <li><a href="/wiki/Bataillon_des_volontaires_de_Seine-et-Oise" title="Bataillon des volontaires de Seine-et-Oise">volontaires de Seine-et-Oise</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Gouvernement_de_la_D%C3%A9fense_nationale" title="Gouvernement de la Défense nationale">Gouvernement de la Défense nationale</a></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="">Organes</th> <td class="navbox-list" style=""><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Comit%C3%A9_central_de_la_Garde_nationale" title="Comité central de la Garde nationale">Comité central de la Garde nationale</a></li> <li><a href="/wiki/Comit%C3%A9_central_r%C3%A9publicain_des_Vingt_arrondissements" title="Comité central républicain des Vingt arrondissements">Comité central républicain des Vingt arrondissements</a></li> <li><a href="/wiki/Comit%C3%A9_de_vigilance_de_Montmartre" title="Comité de vigilance de Montmartre">Comité de vigilance de Montmartre</a></li> <li><a href="/wiki/Conseil_de_la_Commune" title="Conseil de la Commune">Conseil de la Commune</a> <ul><li><a href="/wiki/Commission_ex%C3%A9cutive_(1871)" title="Commission exécutive (1871)">Commission exécutive</a></li> <li><a href="/wiki/Comit%C3%A9_de_salut_public_(1871)" title="Comité de salut public (1871)">comité de salut public</a></li> <li><a href="/wiki/Minorit%C3%A9_au_conseil_de_la_Commune" title="Minorité au conseil de la Commune">minorité</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/F%C3%A9d%C3%A9ration_de_la_Garde_nationale" title="Fédération de la Garde nationale">Fédération de la Garde nationale</a></li> <li><a href="/wiki/F%C3%A9d%C3%A9ration_des_artistes_de_Paris" title="Fédération des artistes de Paris">Fédération des artistes de Paris</a></li> <li><a href="/wiki/Union_des_femmes_pour_la_d%C3%A9fense_de_Paris_et_les_soins_aux_bless%C3%A9s" title="Union des femmes pour la défense de Paris et les soins aux blessés">Union des femmes pour la défense de Paris et les soins aux blessés</a></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="">Emblèmes et fonctionnement</th> <td class="navbox-list navbox-even" style=""><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Calendrier_r%C3%A9publicain" title="Calendrier républicain">Calendrier républicain</a></li> <li><a href="/wiki/Drapeau_rouge" title="Drapeau rouge">Drapeau rouge</a></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="">Personnalités communardes</th> <td class="navbox-list" style=""><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Jean_Allemane" title="Jean Allemane">Jean Allemane</a></li> <li><a href="/wiki/Jules_Allix" title="Jules Allix">Jules Allix</a></li> <li><a href="/wiki/Charles_Amouroux" title="Charles Amouroux">Charles Amouroux</a></li> <li><a href="/wiki/Armand_Antoine_Jules_Arnaud" title="Armand Antoine Jules Arnaud">Armand Antoine Jules Arnaud</a></li> <li><a href="/wiki/Arthur_Arnould" title="Arthur Arnould">Arthur Arnould</a></li> <li><a href="/wiki/Adolphe_Assi" title="Adolphe Assi">Adolphe Assi</a></li> <li><a href="/wiki/Augustin_Avrial" title="Augustin Avrial">Augustin Avrial</a></li> <li><a href="/wiki/Ekaterina_Barteneva" title="Ekaterina Barteneva">Ekaterina Barteneva</a></li> <li><a href="/wiki/Jules_Bergeret" title="Jules Bergeret">Jules Bergeret</a></li> <li><a href="/wiki/Charles_Beslay" title="Charles Beslay">Charles Beslay</a></li> <li><a href="/wiki/Alfred-%C3%89douard_Billioray" title="Alfred-Édouard Billioray">Alfred-Édouard Billioray</a></li> <li><a href="/wiki/Henri_Brissac" title="Henri Brissac">Henri Brissac</a></li> <li><a href="/wiki/Victorine_Brocher" title="Victorine Brocher">Victorine Brocher</a></li> <li><a href="/wiki/Paul_Antoine_Brunel" title="Paul Antoine Brunel">Paul Antoine Brunel</a></li> <li><a href="/wiki/Jean-Baptiste_Chardon_(communard)" title="Jean-Baptiste Chardon (communard)">Jean-Baptiste Chardon</a></li> <li><a href="/wiki/Jean_Baptiste_Cl%C3%A9ment" title="Jean Baptiste Clément">Jean Baptiste Clément</a></li> <li><a href="/wiki/Gustave_Paul_Cluseret" title="Gustave Paul Cluseret">Gustave Paul Cluseret</a></li> <li><a href="/wiki/Fr%C3%A9d%C3%A9ric_Cournet" title="Frédéric Cournet">Frédéric Cournet</a></li> <li><a href="/wiki/Jaros%C5%82aw_D%C4%85browski" title="Jarosław Dąbrowski">Jarosław Dąbrowski</a></li> <li><a href="/wiki/Alexis_Dardelle" title="Alexis Dardelle">Alexis Dardelle</a></li> <li><a href="/wiki/Louis-Guillaume_Debock" title="Louis-Guillaume Debock">Louis-Guillaume Debock</a></li> <li><a href="/wiki/Charles_Delescluze" title="Charles Delescluze">Charles Delescluze</a></li> <li><a href="/wiki/Louis-Simon_Dereure" title="Louis-Simon Dereure">Louis-Simon Dereure</a></li> <li><span typeof="mw:File"><span title="Article de qualité"><img alt="Article de qualité" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/83/Article_de_qualit%C3%A9.svg/10px-Article_de_qualit%C3%A9.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/83/Article_de_qualit%C3%A9.svg/15px-Article_de_qualit%C3%A9.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/83/Article_de_qualit%C3%A9.svg/20px-Article_de_qualit%C3%A9.svg.png 2x" data-file-width="20" data-file-height="20" /></span></span> <a href="/wiki/%C3%89lisabeth_Dmitrieff" title="Élisabeth Dmitrieff">Élisabeth Dmitrieff</a></li> <li><a href="/wiki/%C3%89mile-Victor_Duval" title="Émile-Victor Duval">Émile-Victor Duval</a></li> <li><a href="/wiki/%C3%89mile_Eudes" title="Émile Eudes">Émile Eudes</a></li> <li><a href="/wiki/Jean_Fenouillas" title="Jean Fenouillas">Jean Fenouillas</a></li> <li><a href="/wiki/Th%C3%A9ophile_Ferr%C3%A9" title="Théophile Ferré">Théophile Ferré</a></li> <li><a href="/wiki/Gustave_Flourens" title="Gustave Flourens">Gustave Flourens</a></li> <li><a href="/wiki/L%C3%A9o_Frankel" title="Léo Frankel">Léo Frankel</a></li> <li><a href="/wiki/Napol%C3%A9on_Gaillard" title="Napoléon Gaillard">Napoléon Gaillard</a></li> <li><a href="/wiki/%C3%89mile_Gois" title="Émile Gois">Émile Gois</a></li> <li><a href="/wiki/Paschal_Grousset" title="Paschal Grousset">Paschal Grousset</a></li> <li><a href="/wiki/Fortun%C3%A9_Henry" title="Fortuné Henry">Fortuné Henry</a></li> <li><a href="/wiki/Anna_Jaclard" title="Anna Jaclard">Anna Jaclard</a></li> <li><a href="/wiki/Victor_Jaclard" title="Victor Jaclard">Victor Jaclard</a></li> <li><a href="/wiki/Jules-Paul_Johannard" title="Jules-Paul Johannard">Jules-Paul Johannard</a></li> <li><a href="/wiki/Fran%C3%A7ois_Jourde" title="François Jourde">François Jourde</a></li> <li><a href="/wiki/Sofia_Kovalevska%C3%AFa" title="Sofia Kovalevskaïa">Sofia Kovalevskaïa</a></li> <li><a href="/wiki/Napol%C3%A9on_La_C%C3%A9cilia" title="Napoléon La Cécilia">Napoléon La Cécilia</a></li> <li><a href="/wiki/Piotr_Lavrov" title="Piotr Lavrov">Piotr Lavrov</a></li> <li><a href="/wiki/Gustave_Lefran%C3%A7ais" title="Gustave Lefrançais">Gustave Lefrançais</a></li> <li><a href="/wiki/Nathalie_Lemel" title="Nathalie Lemel">Nathalie Lemel</a></li> <li><a href="/wiki/Andr%C3%A9_L%C3%A9o" title="André Léo">André Léo</a></li> <li><a href="/wiki/Maxime_Lisbonne" title="Maxime Lisbonne">Maxime Lisbonne</a></li> <li><a href="/wiki/Prosper-Olivier_Lissagaray" title="Prosper-Olivier Lissagaray">Prosper-Olivier Lissagaray</a></li> <li><a href="/wiki/Charles_Longuet" title="Charles Longuet">Charles Longuet</a></li> <li><a href="/wiki/Beno%C3%AEt_Malon" title="Benoît Malon">Benoît Malon</a></li> <li><a href="/wiki/Jules_Martelet" title="Jules Martelet">Jules Martelet</a></li> <li><a href="/wiki/Paul_Martine" title="Paul Martine">Paul Martine</a></li> <li><a href="/wiki/Edmond_M%C3%A9gy" title="Edmond Mégy">Edmond Mégy</a></li> <li><a href="/wiki/L%C3%A9o_Melliet" title="Léo Melliet">Léo Melliet</a></li> <li><a href="/wiki/Louise_Michel" title="Louise Michel">Louise Michel</a></li> <li><a href="/wiki/Paule_Minck" title="Paule Minck">Paule Minck</a></li> <li><a href="/wiki/Jules_Miot" title="Jules Miot">Jules Miot</a></li> <li><a href="/wiki/Tony_Moilin" title="Tony Moilin">Tony Moilin</a></li> <li><a href="/wiki/%C3%89douard_Moreau_de_Beauvi%C3%A8re" title="Édouard Moreau de Beauvière">Édouard Moreau de Beauvière</a></li> <li><a href="/wiki/Fran%C3%A7ois-Charles_Ostyn" title="François-Charles Ostyn">François-Charles Ostyn</a></li> <li><a href="/wiki/%C3%89mile_Oudet" title="Émile Oudet">Émile Oudet</a></li> <li><a href="/wiki/Fran%C3%A7ois-Louis_Parisel" title="François-Louis Parisel">François-Louis Parisel</a></li> <li><span typeof="mw:File"><span title="Article de qualité"><img alt="Article de qualité" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/83/Article_de_qualit%C3%A9.svg/10px-Article_de_qualit%C3%A9.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/83/Article_de_qualit%C3%A9.svg/15px-Article_de_qualit%C3%A9.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/83/Article_de_qualit%C3%A9.svg/20px-Article_de_qualit%C3%A9.svg.png 2x" data-file-width="20" data-file-height="20" /></span></span> <a href="/wiki/Alix_Payen" title="Alix Payen">Alix Payen</a></li> <li><a href="/wiki/Jean-Jacques_Pillot" title="Jean-Jacques Pillot">Jean-Jacques Pillot</a></li> <li><a href="/wiki/Jean-Louis_Pindy" title="Jean-Louis Pindy">Jean-Louis Pindy</a></li> <li><a href="/wiki/Sophie_Poirier" title="Sophie Poirier">Sophie Poirier</a></li> <li><a href="/wiki/Eug%C3%A8ne_Protot" title="Eugène Protot">Eugène Protot</a></li> <li><a href="/wiki/Ernest_Puget" title="Ernest Puget">Ernest Puget</a></li> <li><a href="/wiki/Gabriel_Ranvier" title="Gabriel Ranvier">Gabriel Ranvier</a></li> <li><a href="/wiki/Paul_Phil%C3%A9mon_Rastoul" title="Paul Philémon Rastoul">Paul Philémon Rastoul</a></li> <li><a href="/wiki/Eug%C3%A8ne_Razoua" title="Eugène Razoua">Eugène Razoua</a></li> <li><a href="/wiki/Dominique_R%C3%A9g%C3%A8re" title="Dominique Régère">Dominique Régère</a></li> <li><a href="/wiki/Raoul_Rigault" title="Raoul Rigault">Raoul Rigault</a></li> <li><a href="/wiki/Louis_Rossel" title="Louis Rossel">Louis Rossel</a></li> <li><a href="/wiki/Albert_Theisz" title="Albert Theisz">Albert Theisz</a></li> <li><a href="/wiki/Victoire_Tinayre" title="Victoire Tinayre">Victoire Tinayre</a></li> <li><a href="/wiki/Alexis_Louis_Trinquet" title="Alexis Louis Trinquet">Alexis Louis Trinquet</a></li> <li><a href="/wiki/Germain_Turpin" title="Germain Turpin">Germain Turpin</a></li> <li><a href="/wiki/%C3%89douard_Vaillant" title="Édouard Vaillant">Édouard Vaillant</a></li> <li><span typeof="mw:File"><span title="Article de qualité"><img alt="Article de qualité" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/83/Article_de_qualit%C3%A9.svg/10px-Article_de_qualit%C3%A9.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/83/Article_de_qualit%C3%A9.svg/15px-Article_de_qualit%C3%A9.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/83/Article_de_qualit%C3%A9.svg/20px-Article_de_qualit%C3%A9.svg.png 2x" data-file-width="20" data-file-height="20" /></span></span> <a href="/wiki/Ad%C3%A9la%C3%AFde_Valentin" title="Adélaïde Valentin">Adélaïde Valentin</a></li> <li><a href="/wiki/Jules_Vall%C3%A8s" title="Jules Vallès">Jules Vallès</a></li> <li><a href="/wiki/Eug%C3%A8ne_Varlin" title="Eugène Varlin">Eugène Varlin</a></li> <li><a href="/wiki/Eug%C3%A8ne_Vermersch" title="Eugène Vermersch">Eugène Vermersch</a></li> <li><a href="/wiki/Auguste_Vermorel" title="Auguste Vermorel">Auguste Vermorel</a></li> <li><a href="/wiki/Pierre_V%C3%A9sinier" title="Pierre Vésinier">Pierre Vésinier</a></li> <li><a href="/wiki/Walery_Wroblewski" title="Walery Wroblewski">Walery Wroblewski</a></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="">Personnalités versaillaises</th> <td class="navbox-list navbox-even" style=""><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Ernest_Courtot_de_Cissey" title="Ernest Courtot de Cissey">Ernest Courtot de Cissey</a></li> <li><a href="/wiki/Martin_Daudel" title="Martin Daudel">Martin Daudel</a></li> <li><a href="/wiki/Fran%C3%A7ois_Charles_du_Barail" title="François Charles du Barail">François Charles du Barail</a></li> <li><a href="/wiki/Gaston_de_Galliffet" title="Gaston de Galliffet">Gaston de Galliffet</a></li> <li><a href="/wiki/Patrice_de_Mac_Mahon" title="Patrice de Mac Mahon">Patrice de Mac Mahon</a></li> <li><a href="/wiki/Adolphe_Thiers" title="Adolphe Thiers">Adolphe Thiers</a></li> <li><a href="/wiki/Joseph_Vinoy" title="Joseph Vinoy">Joseph Vinoy</a></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="">Ligne politique</th> <td class="navbox-list" style=""><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Communalisme" title="Communalisme">Communalisme</a></li> <li><a href="/wiki/D%C3%A9mocratie_directe" title="Démocratie directe">Démocratie directe</a></li> <li><a href="/wiki/Loi_de_s%C3%A9paration_des_%C3%89glises_et_de_l%27%C3%89tat" title="Loi de séparation des Églises et de l'État">Séparation des Églises et de l'État</a></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="">Vie sociale et politique</th> <td class="navbox-list navbox-even" style=""><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Amis_de_l%27Ordre" title="Amis de l'Ordre">Amis de l'Ordre</a></li> <li><a href="/wiki/Clubs_de_la_Commune_de_Paris" title="Clubs de la Commune de Paris">Clubs</a></li> <li><a href="/wiki/Le_Cri_du_peuple_(journal,_1871)" title="Le Cri du peuple (journal, 1871)"><i>Le Cri du peuple</i></a></li> <li><a href="/wiki/%C3%89ducation_sous_la_Commune_de_Paris" title="Éducation sous la Commune de Paris">Éducation</a></li> <li><a href="/wiki/Arts_et_Commune_de_Paris" title="Arts et Commune de Paris">Arts</a></li> <li><a href="/wiki/Enfants_dans_la_Commune_de_Paris" title="Enfants dans la Commune de Paris">Enfants</a></li> <li><a href="/wiki/Femmes_dans_la_Commune_de_Paris" title="Femmes dans la Commune de Paris">Femmes</a></li> <li><a href="/wiki/Franc-ma%C3%A7onnerie_durant_la_Commune_de_Paris" title="Franc-maçonnerie durant la Commune de Paris">Franc-maçonnerie</a></li> <li><a href="/wiki/Jacobin_(Commune_de_Paris)" title="Jacobin (Commune de Paris)">Jacobins</a></li> <li><a href="/wiki/Journaux_de_la_Commune_de_Paris" title="Journaux de la Commune de Paris">Journaux</a></li> <li><a href="/wiki/%C3%89trangers_dans_la_Commune_de_Paris" title="Étrangers dans la Commune de Paris">Étrangers</a></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="">Influence à l'étranger</th> <td class="navbox-list" style=""><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Commune_de_Paris_en_Espagne" title="Commune de Paris en Espagne">Commune de Paris en Espagne</a></li> <li><a href="/wiki/Commune_populaire_de_Shanghai" title="Commune populaire de Shanghai">Commune populaire de Shanghai</a></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="">Photographies</th> <td class="navbox-list navbox-even" style=""><div class="liste-horizontale"> <ul><li><i><a href="/wiki/Cadavres_d%27insurg%C3%A9s_dans_leurs_cercueils" title="Cadavres d'insurgés dans leurs cercueils">Cadavres d'insurgés dans leurs cercueils</a></i></li> <li><span class="mw-valign-baseline" typeof="mw:File"><span title="Bon article"><img alt="Bon article" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/11/Bon_article.svg/10px-Bon_article.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/11/Bon_article.svg/15px-Bon_article.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/11/Bon_article.svg/20px-Bon_article.svg.png 2x" data-file-width="20" data-file-height="20" /></span></span> <i><a href="/wiki/Crimes_de_la_Commune" title="Crimes de la Commune">Crimes de la Commune</a></i></li> <li><i><a href="/wiki/La_Chute_de_la_colonne_Vend%C3%B4me" title="La Chute de la colonne Vendôme">La Chute de la colonne Vendôme</a></i></li> <li><i><a href="/wiki/Le_Sabbat_rouge" title="Le Sabbat rouge">Le Sabbat rouge</a></i></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style=""><a href="/wiki/Chansons_de_la_Commune" title="Chansons de la Commune">Chansons</a></th> <td class="navbox-list" style=""><div class="liste-horizontale"> <ul><li><i><a href="/wiki/L%27Internationale" title="L'Internationale">L'Internationale</a></i></li> <li><i><a href="/wiki/Le_Temps_des_cerises" title="Le Temps des cerises">Le Temps des cerises</a></i></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style=""><a href="/wiki/Historiographie_de_la_Commune_de_Paris" title="Historiographie de la Commune de Paris">Historiographie</a></th> <td class="navbox-list navbox-even" style=""><div class="liste-horizontale"> <ul><li><i><a href="/wiki/Les_Huit_Journ%C3%A9es_de_mai_derri%C3%A8re_les_barricades" title="Les Huit Journées de mai derrière les barricades">Les Huit Journées de mai derrière les barricades</a></i></li> <li><i><a href="/wiki/Histoire_de_la_Commune_de_1871" title="Histoire de la Commune de 1871">Histoire de la Commune de 1871</a></i></li> <li><i><a href="/wiki/Les_%C2%AB_P%C3%A9troleuses_%C2%BB_(livre)" title="Les « Pétroleuses » (livre)">Les « Pétroleuses »</a></i></li> <li><a href="/wiki/Marcel_Cerf" title="Marcel Cerf">Marcel Cerf</a></li> <li><a href="/wiki/Jacques_Rougerie_(historien)" title="Jacques Rougerie (historien)">Jacques Rougerie</a></li> <li><a href="/wiki/William_Serman" title="William Serman">William Serman</a></li> <li><a href="/wiki/Robert_Tombs" title="Robert Tombs">Robert Tombs</a></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="">Mémoire</th> <td class="navbox-list" style=""><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/P%C3%A9troleuse" title="Pétroleuse">Pétroleuse</a></li> <li><a href="/wiki/Les_Amies_et_Amis_de_la_Commune_de_Paris_1871" title="Les Amies et Amis de la Commune de Paris 1871">Les Amies et Amis de la Commune de Paris 1871</a></li> <li><a class="mw-selflink selflink">Mur des Fédérés</a></li> <li><a href="/wiki/Centenaire_de_la_Commune_de_Paris" title="Centenaire de la Commune de Paris">Centenaire de la Commune de Paris</a></li> <li><a href="/wiki/Villa_des_Otages" title="Villa des Otages">Villa des Otages</a></li> <li><a href="/wiki/%C3%89glise_Notre-Dame-des-Otages_de_Paris" title="Église Notre-Dame-des-Otages de Paris">Église Notre-Dame-des-Otages</a></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="">Dans la culture</th> <td class="navbox-list navbox-even" style=""><table class="navbox-subgroup" style=""> <tbody><tr> <th class="navbox-group" style="">Littérature</th> <td class="navbox-list" style=";"><div class="liste-horizontale"> <ul><li><i><a href="/wiki/Chant_de_guerre_parisien" title="Chant de guerre parisien">Chant de guerre parisien</a></i></li> <li><i><a href="/wiki/L%27Ann%C3%A9e_terrible" title="L'Année terrible">L'Année terrible</a></i> <ul><li><i><a href="/wiki/Sur_une_barricade" title="Sur une barricade">Sur une barricade</a></i></li></ul></li> <li><i><a href="/wiki/L%27Insurg%C3%A9_(roman)" title="L'Insurgé (roman)">L'Insurgé</a></i></li> <li><i><a href="/wiki/La_D%C3%A9b%C3%A2cle" title="La Débâcle">La Débâcle</a></i></li> <li><i><a href="/wiki/Le_Cri_du_peuple_(roman)" title="Le Cri du peuple (roman)">Le Cri du peuple</a></i></li> <li><i><a href="/wiki/Le_Canon_Fraternit%C3%A9" title="Le Canon Fraternité">Le Canon Fraternité</a></i></li> <li><i><a href="/wiki/La_Communarde" title="La Communarde">La Communarde</a></i></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="">Bande dessinée</th> <td class="navbox-list navbox-even" style=";"><div class="liste-horizontale"> <ul><li><i><a href="/wiki/Le_Cri_du_peuple_(bande_dessin%C3%A9e)" title="Le Cri du peuple (bande dessinée)">Le Cri du peuple</a></i></li> <li><i><a href="/wiki/Le_Sang_des_cerises" title="Le Sang des cerises">Le Sang des cerises</a></i></li> <li><i>Communardes !</i></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style=""><a href="/wiki/Liste_de_films_sur_la_Commune_de_Paris" title="Liste de films sur la Commune de Paris">Cinéma et télévision</a></th> <td class="navbox-list" style=";"><div class="liste-horizontale"> <ul><li><i><a href="/wiki/La_Nouvelle_Babylone" title="La Nouvelle Babylone">La Nouvelle Babylone</a></i></li> <li><i><a href="/wiki/La_Pipe_du_communard" title="La Pipe du communard">La Pipe du communard</a></i></li> <li><i><a href="/wiki/Boule_de_Suif_(film,_1934)" title="Boule de Suif (film, 1934)">Boule de Suif</a></i> <small>(1934)</small></li> <li><i><a href="/wiki/Boule_de_Suif_(film,_1945)" title="Boule de Suif (film, 1945)">Boule de Suif</a></i> <small>(1945)</small></li> <li><i><a href="/wiki/Le_Destin_de_Rossel" title="Le Destin de Rossel">Le Destin de Rossel</a></i></li> <li><i><a href="/wiki/Jaros%C5%82aw_D%C4%85browski_(film)" title="Jarosław Dąbrowski (film)">Jarosław Dąbrowski</a></i></li> <li><i><a href="/wiki/Rossel_et_la_Commune_de_Paris" title="Rossel et la Commune de Paris">Rossel et la Commune de Paris</a></i></li> <li><i><a href="/wiki/La_Barricade_du_Point-du-Jour" title="La Barricade du Point-du-Jour">La Barricade du Point-du-Jour</a></i></li> <li><i><a href="/wiki/Isabelle_de_Paris" title="Isabelle de Paris">Isabelle de Paris</a></i></li> <li><i><a href="/wiki/L%27Ann%C3%A9e_terrible_(t%C3%A9l%C3%A9film)" title="L'Année terrible (téléfilm)">L'Année terrible</a></i></li> <li><i><a href="/wiki/Le_Festin_de_Babette" title="Le Festin de Babette">Le Festin de Babette</a></i></li> <li><i><a href="/wiki/1871_(film)" title="1871 (film)">1871</a></i></li> <li><i><a href="/wiki/La_Commune_(Paris,_1871)" title="La Commune (Paris, 1871)">La Commune (Paris, 1871)</a></i></li> <li><i><a href="/wiki/Louise_Michel_(t%C3%A9l%C3%A9film)" title="Louise Michel (téléfilm)">Louise Michel</a></i></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="">Musique</th> <td class="navbox-list navbox-even" style=";"><div class="liste-horizontale"> <ul><li><i><a href="/wiki/Autour_de_la_Commune" title="Autour de la Commune">Autour de la Commune</a></i></li> <li><i><a href="/wiki/La_Commune_en_chantant_(disque)" title="La Commune en chantant (disque)">La Commune en chantant</a></i></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="">Art urbain</th> <td class="navbox-list" style=";"><div class="liste-horizontale"> <ul><li><i><a href="/wiki/Les_Gisants" title="Les Gisants">Les Gisants</a></i></li></ul> </div></td> </tr> </tbody></table></td> </tr> </tbody></table> </div> <ul id="bandeau-portail" class="bandeau-portail"><li><span class="bandeau-portail-element"><span class="bandeau-portail-icone"><span class="noviewer" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Portail:Paris" title="Portail de Paris"><img alt="icône décorative" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/ca/Blason_paris_75.svg/22px-Blason_paris_75.svg.png" decoding="async" width="22" height="24" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/ca/Blason_paris_75.svg/33px-Blason_paris_75.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/ca/Blason_paris_75.svg/44px-Blason_paris_75.svg.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="660" /></a></span></span> <span class="bandeau-portail-texte"><a href="/wiki/Portail:Paris" title="Portail:Paris">Portail de Paris</a></span> </span></li> <li><span class="bandeau-portail-element"><span class="bandeau-portail-icone"><span class="noviewer" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Portail:Monuments_historiques" title="Portail des monuments historiques français"><img alt="icône décorative" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/35/Logo_monument_historique_-_rouge_ombr%C3%A9_sans_texte.svg/24px-Logo_monument_historique_-_rouge_ombr%C3%A9_sans_texte.svg.png" decoding="async" width="24" height="24" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/35/Logo_monument_historique_-_rouge_ombr%C3%A9_sans_texte.svg/36px-Logo_monument_historique_-_rouge_ombr%C3%A9_sans_texte.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/35/Logo_monument_historique_-_rouge_ombr%C3%A9_sans_texte.svg/48px-Logo_monument_historique_-_rouge_ombr%C3%A9_sans_texte.svg.png 2x" data-file-width="558" data-file-height="558" /></a></span></span> <span class="bandeau-portail-texte"><a href="/wiki/Portail:Monuments_historiques" title="Portail:Monuments historiques">Portail des monuments historiques français</a></span> </span></li> <li><span class="bandeau-portail-element"><span class="bandeau-portail-icone"><span class="noviewer skin-invert-image" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Portail:Mort" title="Portail sur la mort"><img alt="icône décorative" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/92/The_death.png/23px-The_death.png" decoding="async" width="23" height="24" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/92/The_death.png/34px-The_death.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/92/The_death.png/45px-The_death.png 2x" data-file-width="2000" data-file-height="2125" /></a></span></span> <span class="bandeau-portail-texte"><a href="/wiki/Portail:Mort" title="Portail:Mort">Portail sur la mort</a></span> </span></li> </ul> <!-- NewPP limit report Parsed by mw‐web.codfw.main‐76d4c66f66‐lhnqz Cached time: 20250302152843 Cache expiry: 2592000 Reduced expiry: false Complications: [show‐toc] CPU time usage: 0.478 seconds Real time usage: 0.658 seconds Preprocessor visited node count: 6527/1000000 Post‐expand include size: 205082/2097152 bytes Template argument size: 47496/2097152 bytes Highest expansion depth: 20/100 Expensive parser function count: 5/500 Unstrip recursion depth: 0/20 Unstrip post‐expand size: 21967/5000000 bytes Lua time usage: 0.214/10.000 seconds Lua memory usage: 7379512/52428800 bytes Number of Wikibase entities loaded: 11/400 --> <!-- Transclusion expansion time report (%,ms,calls,template) 100.00% 523.138 1 -total 45.21% 236.518 1 Modèle:Infobox_Monument 18.82% 98.473 1 Modèle:Références 9.84% 51.451 7 Modèle:Chapitre 9.35% 48.922 1 Modèle:Palette 7.64% 39.981 2 Modèle:Méta_palette_de_navigation 4.72% 24.675 16 Modèle:Sfn 4.59% 24.026 28 Modèle:Liste_horizontale 4.36% 22.786 1 Modèle:Palette_Commune_de_Paris 4.25% 22.231 1 Modèle:Portail --> <!-- Saved in parser cache with key frwiki:pcache:36518:|#|:idhash:canonical and timestamp 20250302152843 and revision id 222498129. Rendering was triggered because: page-view --> </div><!--esi <esi:include src="/esitest-fa8a495983347898/content" /> --><noscript><img src="https://login.wikimedia.org/wiki/Special:CentralAutoLogin/start?useformat=desktop&type=1x1&usesul3=0" alt="" width="1" height="1" style="border: none; position: absolute;"></noscript> <div class="printfooter" data-nosnippet="">Ce document provient de « <a dir="ltr" href="https://fr.wikipedia.org/w/index.php?title=Mur_des_Fédérés&oldid=222498129">https://fr.wikipedia.org/w/index.php?title=Mur_des_Fédérés&oldid=222498129</a> ».</div></div> <div id="catlinks" class="catlinks" data-mw="interface"><div id="mw-normal-catlinks" class="mw-normal-catlinks"><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Accueil" title="Catégorie:Accueil">Catégories</a> : <ul><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Monument_historique_au_P%C3%A8re-Lachaise" title="Catégorie:Monument historique au Père-Lachaise">Monument historique au Père-Lachaise</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:%C3%89v%C3%A9nement_de_la_Commune_de_Paris" title="Catégorie:Événement de la Commune de Paris">Événement de la Commune de Paris</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Histoire_de_l%27anarchisme" title="Catégorie:Histoire de l'anarchisme">Histoire de l'anarchisme</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Monument_historique_class%C3%A9_en_1983" title="Catégorie:Monument historique classé en 1983">Monument historique classé en 1983</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Mur_symbole" title="Catégorie:Mur symbole">Mur symbole</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Monument_aux_morts_au_P%C3%A8re-Lachaise" title="Catégorie:Monument aux morts au Père-Lachaise">Monument aux morts au Père-Lachaise</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Monument_aux_morts_monument_historique_en_France" title="Catégorie:Monument aux morts monument historique en France">Monument aux morts monument historique en France</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Mai_1871" title="Catégorie:Mai 1871">Mai 1871</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:M%C3%A9moire_de_la_Commune_de_Paris_%C3%A0_Paris" title="Catégorie:Mémoire de la Commune de Paris à Paris">Mémoire de la Commune de Paris à Paris</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Lieu_d%27ex%C3%A9cution_%C3%A0_Paris" title="Catégorie:Lieu d'exécution à Paris">Lieu d'exécution à Paris</a></li></ul></div><div id="mw-hidden-catlinks" class="mw-hidden-catlinks mw-hidden-cats-hidden">Catégories cachées : <ul><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_P31" title="Catégorie:Page utilisant P31">Page utilisant P31</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_une_adresse_fournie_par_Wikidata" title="Catégorie:Page utilisant une adresse fournie par Wikidata">Page utilisant une adresse fournie par Wikidata</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_g%C3%A9olocalis%C3%A9e_par_Wikidata" title="Catégorie:Page géolocalisée par Wikidata">Page géolocalisée par Wikidata</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Article_g%C3%A9olocalis%C3%A9_en_France" title="Catégorie:Article géolocalisé en France">Article géolocalisé en France</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_P18" title="Catégorie:Page utilisant P18">Page utilisant P18</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Article_utilisant_l%27infobox_Monument" title="Catégorie:Article utilisant l'infobox Monument">Article utilisant l'infobox Monument</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Article_utilisant_une_Infobox" title="Catégorie:Article utilisant une Infobox">Article utilisant une Infobox</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Cat%C3%A9gorie_Commons_avec_lien_local_identique_sur_Wikidata" title="Catégorie:Catégorie Commons avec lien local identique sur Wikidata">Catégorie Commons avec lien local identique sur Wikidata</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Portail:Paris/Articles_li%C3%A9s" title="Catégorie:Portail:Paris/Articles liés">Portail:Paris/Articles liés</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Portail:%C3%8Ele-de-France/Articles_li%C3%A9s" title="Catégorie:Portail:Île-de-France/Articles liés">Portail:Île-de-France/Articles liés</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Portail:France/Articles_li%C3%A9s" title="Catégorie:Portail:France/Articles liés">Portail:France/Articles liés</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Portail:Europe/Articles_li%C3%A9s" title="Catégorie:Portail:Europe/Articles liés">Portail:Europe/Articles liés</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Portail:Monuments_historiques/Articles_li%C3%A9s" title="Catégorie:Portail:Monuments historiques/Articles liés">Portail:Monuments historiques/Articles liés</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Portail:Protection_du_patrimoine/Articles_li%C3%A9s" title="Catégorie:Portail:Protection du patrimoine/Articles liés">Portail:Protection du patrimoine/Articles liés</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Portail:Culture/Articles_li%C3%A9s" title="Catégorie:Portail:Culture/Articles liés">Portail:Culture/Articles liés</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Portail:Architecture_et_urbanisme/Articles_li%C3%A9s" title="Catégorie:Portail:Architecture et urbanisme/Articles liés">Portail:Architecture et urbanisme/Articles liés</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Portail:Histoire/Articles_li%C3%A9s" title="Catégorie:Portail:Histoire/Articles liés">Portail:Histoire/Articles liés</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Portail:Mort/Articles_li%C3%A9s" title="Catégorie:Portail:Mort/Articles liés">Portail:Mort/Articles liés</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_avec_des_cartes" title="Catégorie:Page avec des cartes">Page avec des cartes</a></li></ul></div></div> </div> </main> </div> <div class="mw-footer-container"> <footer id="footer" class="mw-footer" > <ul id="footer-info"> <li id="footer-info-lastmod"> La dernière modification de cette page a été faite le 29 janvier 2025 à 01:52.</li> <li id="footer-info-copyright"><span style="white-space: normal"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Citation_et_r%C3%A9utilisation_du_contenu_de_Wikip%C3%A9dia" title="Wikipédia:Citation et réutilisation du contenu de Wikipédia">Droit d'auteur</a> : les textes sont disponibles sous <a rel="nofollow" class="external text" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.fr">licence Creative Commons attribution, partage dans les mêmes conditions</a> ; d’autres conditions peuvent s’appliquer. Voyez les <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Policy:Terms_of_Use/fr">conditions d’utilisation</a> pour plus de détails, ainsi que les <a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Cr%C3%A9dits_graphiques" title="Wikipédia:Crédits graphiques">crédits graphiques</a>. En cas de réutilisation des textes de cette page, voyez <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Citer/Mur_des_F%C3%A9d%C3%A9r%C3%A9s" title="Spécial:Citer/Mur des Fédérés">comment citer les auteurs et mentionner la licence</a>.<br /> Wikipedia® est une marque déposée de la <a rel="nofollow" class="external text" href="https://wikimediafoundation.org/">Wikimedia Foundation, Inc.</a>, organisation de bienfaisance régie par le paragraphe <a href="/wiki/501c" title="501c">501(c)(3)</a> du code fiscal des États-Unis.</span><br /></li> </ul> <ul id="footer-places"> <li id="footer-places-privacy"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy/fr">Politique de confidentialité</a></li> <li id="footer-places-about"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:%C3%80_propos_de_Wikip%C3%A9dia">À propos de Wikipédia</a></li> <li id="footer-places-disclaimers"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Avertissements_g%C3%A9n%C3%A9raux">Avertissements</a></li> <li id="footer-places-contact"><a href="//fr.wikipedia.org/wiki/Wikipédia:Contact">Contact</a></li> <li id="footer-places-wm-codeofconduct"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct">Code de conduite</a></li> <li id="footer-places-developers"><a href="https://developer.wikimedia.org">Développeurs</a></li> <li id="footer-places-statslink"><a href="https://stats.wikimedia.org/#/fr.wikipedia.org">Statistiques</a></li> <li id="footer-places-cookiestatement"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Cookie_statement">Déclaration sur les témoins (cookies)</a></li> <li id="footer-places-mobileview"><a href="//fr.m.wikipedia.org/w/index.php?title=Mur_des_F%C3%A9d%C3%A9r%C3%A9s&mobileaction=toggle_view_mobile" class="noprint stopMobileRedirectToggle">Version mobile</a></li> </ul> <ul id="footer-icons" class="noprint"> <li id="footer-copyrightico"><a href="https://wikimediafoundation.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><picture><source media="(min-width: 500px)" srcset="/static/images/footer/wikimedia-button.svg" width="84" height="29"><img src="/static/images/footer/wikimedia.svg" width="25" height="25" alt="Wikimedia Foundation" lang="en" loading="lazy"></picture></a></li> <li id="footer-poweredbyico"><a href="https://www.mediawiki.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><picture><source media="(min-width: 500px)" srcset="/w/resources/assets/poweredby_mediawiki.svg" width="88" height="31"><img src="/w/resources/assets/mediawiki_compact.svg" alt="Powered by MediaWiki" lang="en" width="25" height="25" loading="lazy"></picture></a></li> </ul> </footer> </div> </div> </div> <div class="vector-header-container vector-sticky-header-container"> <div id="vector-sticky-header" class="vector-sticky-header"> <div class="vector-sticky-header-start"> <div class="vector-sticky-header-icon-start vector-button-flush-left vector-button-flush-right" aria-hidden="true"> <button class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-sticky-header-search-toggle" tabindex="-1" data-event-name="ui.vector-sticky-search-form.icon"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>Rechercher</span> </button> </div> <div role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box"> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail"> <form action="/w/index.php" id="vector-sticky-search-form" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Rechercher sur Wikipédia"> <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="Spécial:Recherche"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Rechercher</button> </form> </div> </div> </div> <div class="vector-sticky-header-context-bar"> <nav aria-label="Sommaire" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-sticky-header-toc" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-sticky-header-toc vector-sticky-header-toc vector-button-flush-left" > <input type="checkbox" id="vector-sticky-header-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-sticky-header-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Basculer la table des matières" > <label id="vector-sticky-header-toc-label" for="vector-sticky-header-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-listBullet mw-ui-icon-wikimedia-listBullet"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Basculer la table des matières</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-sticky-header-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div class="vector-sticky-header-context-bar-primary" aria-hidden="true" ><span class="mw-page-title-main">Mur des Fédérés</span></div> </div> </div> <div class="vector-sticky-header-end" aria-hidden="true"> <div class="vector-sticky-header-icons"> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-talk-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="talk-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-speechBubbles mw-ui-icon-wikimedia-speechBubbles"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-subject-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="subject-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-article mw-ui-icon-wikimedia-article"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-history-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="history-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-history mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-history"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only mw-watchlink" id="ca-watchstar-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="watch-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-star mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-star"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-ve-edit-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="ve-edit-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-edit mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-edit"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-edit-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="wikitext-edit-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-wikiText mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-wikiText"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-viewsource-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="ve-edit-protected-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-editLock mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-editLock"></span> <span></span> </a> </div> <div class="vector-sticky-header-buttons"> <button class="cdx-button cdx-button--weight-quiet mw-interlanguage-selector" id="p-lang-btn-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-language mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-language"></span> <span>13 langues</span> </button> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive" id="ca-addsection-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="addsection-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-speechBubbleAdd-progressive mw-ui-icon-wikimedia-speechBubbleAdd-progressive"></span> <span>Ajouter un sujet</span> </a> </div> <div class="vector-sticky-header-icon-end"> <div class="vector-user-links"> </div> </div> </div> </div> </div> <div class="mw-portlet mw-portlet-dock-bottom emptyPortlet" id="p-dock-bottom"> <ul> </ul> </div> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.config.set({"wgHostname":"mw-web.codfw.main-69bdbbc57c-l2wrt","wgBackendResponseTime":162,"wgKartographerLiveData":{"_b7e2f89073e4e5795f17792b055183c074d30a51":[{"type":"Feature","geometry":{"coordinates":[2.400059,48.859667],"type":"Point"},"properties":{"marker-color":"#224422","marker-symbol":"monument"}}]},"wgPageParseReport":{"limitreport":{"cputime":"0.478","walltime":"0.658","ppvisitednodes":{"value":6527,"limit":1000000},"postexpandincludesize":{"value":205082,"limit":2097152},"templateargumentsize":{"value":47496,"limit":2097152},"expansiondepth":{"value":20,"limit":100},"expensivefunctioncount":{"value":5,"limit":500},"unstrip-depth":{"value":0,"limit":20},"unstrip-size":{"value":21967,"limit":5000000},"entityaccesscount":{"value":11,"limit":400},"timingprofile":["100.00% 523.138 1 -total"," 45.21% 236.518 1 Modèle:Infobox_Monument"," 18.82% 98.473 1 Modèle:Références"," 9.84% 51.451 7 Modèle:Chapitre"," 9.35% 48.922 1 Modèle:Palette"," 7.64% 39.981 2 Modèle:Méta_palette_de_navigation"," 4.72% 24.675 16 Modèle:Sfn"," 4.59% 24.026 28 Modèle:Liste_horizontale"," 4.36% 22.786 1 Modèle:Palette_Commune_de_Paris"," 4.25% 22.231 1 Modèle:Portail"]},"scribunto":{"limitreport-timeusage":{"value":"0.214","limit":"10.000"},"limitreport-memusage":{"value":7379512,"limit":52428800}},"cachereport":{"origin":"mw-web.codfw.main-76d4c66f66-lhnqz","timestamp":"20250302152843","ttl":2592000,"transientcontent":false}}});});</script> <script type="application/ld+json">{"@context":"https:\/\/schema.org","@type":"Article","name":"Mur des F\u00e9d\u00e9r\u00e9s","url":"https:\/\/fr.wikipedia.org\/wiki\/Mur_des_F%C3%A9d%C3%A9r%C3%A9s","sameAs":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q910923","mainEntity":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q910923","author":{"@type":"Organization","name":"Contributeurs aux projets Wikimedia"},"publisher":{"@type":"Organization","name":"Fondation Wikimedia, Inc.","logo":{"@type":"ImageObject","url":"https:\/\/www.wikimedia.org\/static\/images\/wmf-hor-googpub.png"}},"datePublished":"2003-11-20T14:11:25Z","dateModified":"2025-01-29T00:52:01Z","image":"https:\/\/upload.wikimedia.org\/wikipedia\/commons\/a\/ab\/Commune2011.jpg","headline":"monument aux morts \u00e0 Paris"}</script> </body> </html>