CINXE.COM

Loi scientifique — Wikipédia

<!DOCTYPE html> <html class="client-nojs vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-sticky-header-enabled vector-toc-available" lang="fr" dir="ltr"> <head> <meta charset="UTF-8"> <title>Loi scientifique — Wikipédia</title> <script>(function(){var className="client-js vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-sticky-header-enabled vector-toc-available";var cookie=document.cookie.match(/(?:^|; )frwikimwclientpreferences=([^;]+)/);if(cookie){cookie[1].split('%2C').forEach(function(pref){className=className.replace(new RegExp('(^| )'+pref.replace(/-clientpref-\w+$|[^\w-]+/g,'')+'-clientpref-\\w+( |$)'),'$1'+pref+'$2');});}document.documentElement.className=className;}());RLCONF={"wgBreakFrames":false,"wgSeparatorTransformTable":[",\t."," \t,"],"wgDigitTransformTable":["",""],"wgDefaultDateFormat":"dmy", "wgMonthNames":["","janvier","février","mars","avril","mai","juin","juillet","août","septembre","octobre","novembre","décembre"],"wgRequestId":"207a1a5d-8006-4661-a62a-d286b098cb92","wgCanonicalNamespace":"","wgCanonicalSpecialPageName":false,"wgNamespaceNumber":0,"wgPageName":"Loi_scientifique","wgTitle":"Loi scientifique","wgCurRevisionId":222941984,"wgRevisionId":222941984,"wgArticleId":1670350,"wgIsArticle":true,"wgIsRedirect":false,"wgAction":"view","wgUserName":null,"wgUserGroups":["*"],"wgCategories":["Article contenant un appel à traduction en anglais","Portail:Sciences/Articles liés","Portail:Philosophie/Articles liés","Portail:Société/Articles liés","Portail:Sciences humaines et sociales/Articles liés","Loi scientifique","Recherche scientifique","Philosophie des sciences","Épistémologie"],"wgPageViewLanguage":"fr","wgPageContentLanguage":"fr","wgPageContentModel":"wikitext","wgRelevantPageName":"Loi_scientifique","wgRelevantArticleId":1670350, "wgIsProbablyEditable":true,"wgRelevantPageIsProbablyEditable":true,"wgRestrictionEdit":[],"wgRestrictionMove":[],"wgNoticeProject":"wikipedia","wgCiteReferencePreviewsActive":true,"wgMediaViewerOnClick":true,"wgMediaViewerEnabledByDefault":true,"wgPopupsFlags":0,"wgVisualEditor":{"pageLanguageCode":"fr","pageLanguageDir":"ltr","pageVariantFallbacks":"fr"},"wgMFDisplayWikibaseDescriptions":{"search":true,"watchlist":true,"tagline":true,"nearby":true},"wgWMESchemaEditAttemptStepOversample":false,"wgWMEPageLength":30000,"wgEditSubmitButtonLabelPublish":true,"wgULSPosition":"interlanguage","wgULSisCompactLinksEnabled":false,"wgVector2022LanguageInHeader":true,"wgULSisLanguageSelectorEmpty":false,"wgWikibaseItemId":"Q408891","wgCheckUserClientHintsHeadersJsApi":["brands","architecture","bitness","fullVersionList","mobile","model","platform","platformVersion"],"GEHomepageSuggestedEditsEnableTopics":true,"wgGETopicsMatchModeEnabled":false,"wgGEStructuredTaskRejectionReasonTextInputEnabled": false,"wgGELevelingUpEnabledForUser":false};RLSTATE={"ext.globalCssJs.user.styles":"ready","site.styles":"ready","user.styles":"ready","ext.globalCssJs.user":"ready","user":"ready","user.options":"loading","ext.cite.styles":"ready","ext.math.styles":"ready","skins.vector.search.codex.styles":"ready","skins.vector.styles":"ready","skins.vector.icons":"ready","ext.wikimediamessages.styles":"ready","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript":"ready","ext.uls.interlanguage":"ready","wikibase.client.init":"ready","ext.wikimediaBadges":"ready"};RLPAGEMODULES=["ext.cite.ux-enhancements","mediawiki.page.media","site","mediawiki.page.ready","mediawiki.toc","skins.vector.js","ext.centralNotice.geoIP","ext.centralNotice.startUp","ext.gadget.ArchiveLinks","ext.gadget.Wdsearch","ext.urlShortener.toolbar","ext.centralauth.centralautologin","mmv.bootstrap","ext.popups","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.init","ext.visualEditor.targetLoader","ext.echo.centralauth","ext.eventLogging", "ext.wikimediaEvents","ext.navigationTiming","ext.uls.interface","ext.cx.eventlogging.campaigns","ext.cx.uls.quick.actions","wikibase.client.vector-2022","ext.checkUser.clientHints","ext.growthExperiments.SuggestedEditSession"];</script> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.loader.impl(function(){return["user.options@12s5i",function($,jQuery,require,module){mw.user.tokens.set({"patrolToken":"+\\","watchToken":"+\\","csrfToken":"+\\"}); }];});});</script> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=fr&amp;modules=ext.cite.styles%7Cext.math.styles%7Cext.uls.interlanguage%7Cext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript%7Cext.wikimediaBadges%7Cext.wikimediamessages.styles%7Cskins.vector.icons%2Cstyles%7Cskins.vector.search.codex.styles%7Cwikibase.client.init&amp;only=styles&amp;skin=vector-2022"> <script async="" src="/w/load.php?lang=fr&amp;modules=startup&amp;only=scripts&amp;raw=1&amp;skin=vector-2022"></script> <meta name="ResourceLoaderDynamicStyles" content=""> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=fr&amp;modules=site.styles&amp;only=styles&amp;skin=vector-2022"> <meta name="generator" content="MediaWiki 1.44.0-wmf.16"> <meta name="referrer" content="origin"> <meta name="referrer" content="origin-when-cross-origin"> <meta name="robots" content="max-image-preview:standard"> <meta name="format-detection" content="telephone=no"> <meta name="viewport" content="width=1120"> <meta property="og:title" content="Loi scientifique — Wikipédia"> <meta property="og:type" content="website"> <link rel="preconnect" href="//upload.wikimedia.org"> <link rel="alternate" media="only screen and (max-width: 640px)" href="//fr.m.wikipedia.org/wiki/Loi_scientifique"> <link rel="alternate" type="application/x-wiki" title="Modifier" href="/w/index.php?title=Loi_scientifique&amp;action=edit"> <link rel="apple-touch-icon" href="/static/apple-touch/wikipedia.png"> <link rel="icon" href="/static/favicon/wikipedia.ico"> <link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/w/rest.php/v1/search" title="Wikipédia (fr)"> <link rel="EditURI" type="application/rsd+xml" href="//fr.wikipedia.org/w/api.php?action=rsd"> <link rel="canonical" href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Loi_scientifique"> <link rel="license" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.fr"> <link rel="alternate" type="application/atom+xml" title="Flux Atom de Wikipédia" href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:Modifications_r%C3%A9centes&amp;feed=atom"> <link rel="dns-prefetch" href="//meta.wikimedia.org" /> <link rel="dns-prefetch" href="login.wikimedia.org"> </head> <body class="skin--responsive skin-vector skin-vector-search-vue mediawiki ltr sitedir-ltr mw-hide-empty-elt ns-0 ns-subject mw-editable page-Loi_scientifique rootpage-Loi_scientifique skin-vector-2022 action-view"><a class="mw-jump-link" href="#bodyContent">Aller au contenu</a> <div class="vector-header-container"> <header class="vector-header mw-header"> <div class="vector-header-start"> <nav class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Site"> <div id="vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown vector-main-menu-dropdown vector-button-flush-left vector-button-flush-right" title="Menu principal" > <input type="checkbox" id="vector-main-menu-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Menu principal" > <label id="vector-main-menu-dropdown-label" for="vector-main-menu-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-menu mw-ui-icon-wikimedia-menu"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Menu principal</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-main-menu-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-main-menu" class="vector-main-menu vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-main-menu-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="main-menu-pinned" data-pinnable-element-id="vector-main-menu" data-pinned-container-id="vector-main-menu-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-main-menu-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Menu principal</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.pin">déplacer vers la barre latérale</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.unpin">masquer</button> </div> <div id="p-navigation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation" > <div class="vector-menu-heading"> Navigation </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-mainpage-description" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Accueil_principal" title="Accueil général [z]" accesskey="z"><span>Accueil</span></a></li><li id="n-thema" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Portail:Accueil"><span>Portails thématiques</span></a></li><li id="n-randompage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Page_au_hasard" title="Affiche un article au hasard [x]" accesskey="x"><span>Article au hasard</span></a></li><li id="n-contact" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Contact"><span>Contact</span></a></li><li id="n-specialpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Pages_sp%C3%A9ciales"><span>Pages spéciales</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-Contribuer" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-Contribuer" > <div class="vector-menu-heading"> Contribuer </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-aboutwp" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Aide:D%C3%A9buter"><span>Débuter sur Wikipédia</span></a></li><li id="n-help" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Aide:Accueil" title="Accès à l’aide"><span>Aide</span></a></li><li id="n-portal" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Accueil_de_la_communaut%C3%A9" title="À propos du projet, ce que vous pouvez faire, où trouver les informations"><span>Communauté</span></a></li><li id="n-recentchanges" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Modifications_r%C3%A9centes" title="Liste des modifications récentes sur le wiki [r]" accesskey="r"><span>Modifications récentes</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> <a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Accueil_principal" class="mw-logo"> <img class="mw-logo-icon" src="/static/images/icons/wikipedia.png" alt="" aria-hidden="true" height="50" width="50"> <span class="mw-logo-container skin-invert"> <img class="mw-logo-wordmark" alt="Wikipédia" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-wordmark-fr.svg" style="width: 7.4375em; height: 1.125em;"> <img class="mw-logo-tagline" alt="l&#039;encyclopédie libre" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-tagline-fr.svg" width="120" height="13" style="width: 7.5em; height: 0.8125em;"> </span> </a> </div> <div class="vector-header-end"> <div id="p-search" role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-collapses vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box-auto-expand-width vector-search-box"> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Recherche" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only search-toggle" title="Rechercher sur Wikipédia [f]" accesskey="f"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>Rechercher</span> </a> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail cdx-typeahead-search--auto-expand-width"> <form action="/w/index.php" id="searchform" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div id="simpleSearch" class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Rechercher sur Wikipédia" aria-label="Rechercher sur Wikipédia" autocapitalize="sentences" title="Rechercher sur Wikipédia [f]" accesskey="f" id="searchInput" > <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="Spécial:Recherche"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Rechercher</button> </form> </div> </div> </div> <nav class="vector-user-links vector-user-links-wide" aria-label="Outils personnels"> <div class="vector-user-links-main"> <div id="p-vector-user-menu-preferences" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-userpage" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Apparence"> <div id="vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown " title="Modifier l&#039;apparence de la taille, de la largeur et de la couleur de la police de la page" > <input type="checkbox" id="vector-appearance-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Apparence" > <label id="vector-appearance-dropdown-label" for="vector-appearance-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-appearance mw-ui-icon-wikimedia-appearance"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Apparence</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-appearance-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div id="p-vector-user-menu-notifications" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-overflow" class="vector-menu mw-portlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="https://donate.wikimedia.org/?wmf_source=donate&amp;wmf_medium=sidebar&amp;wmf_campaign=fr.wikipedia.org&amp;uselang=fr" class=""><span>Faire un don</span></a> </li> <li id="pt-createaccount-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:Cr%C3%A9er_un_compte&amp;returnto=Loi+scientifique" title="Nous vous encourageons à créer un compte utilisateur et vous connecter ; ce n’est cependant pas obligatoire." class=""><span>Créer un compte</span></a> </li> <li id="pt-login-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:Connexion&amp;returnto=Loi+scientifique" title="Nous vous encourageons à vous connecter ; ce n’est cependant pas obligatoire. [o]" accesskey="o" class=""><span>Se connecter</span></a> </li> </ul> </div> </div> </div> <div id="vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown vector-user-menu vector-button-flush-right vector-user-menu-logged-out" title="Plus d’options" > <input type="checkbox" id="vector-user-links-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Outils personnels" > <label id="vector-user-links-dropdown-label" for="vector-user-links-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-ellipsis mw-ui-icon-wikimedia-ellipsis"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Outils personnels</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-personal" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-personal user-links-collapsible-item" title="Menu utilisateur" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="https://donate.wikimedia.org/?wmf_source=donate&amp;wmf_medium=sidebar&amp;wmf_campaign=fr.wikipedia.org&amp;uselang=fr"><span>Faire un don</span></a></li><li id="pt-createaccount" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:Cr%C3%A9er_un_compte&amp;returnto=Loi+scientifique" title="Nous vous encourageons à créer un compte utilisateur et vous connecter ; ce n’est cependant pas obligatoire."><span class="vector-icon mw-ui-icon-userAdd mw-ui-icon-wikimedia-userAdd"></span> <span>Créer un compte</span></a></li><li id="pt-login" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:Connexion&amp;returnto=Loi+scientifique" title="Nous vous encourageons à vous connecter ; ce n’est cependant pas obligatoire. [o]" accesskey="o"><span class="vector-icon mw-ui-icon-logIn mw-ui-icon-wikimedia-logIn"></span> <span>Se connecter</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-user-menu-anon-editor" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-user-menu-anon-editor" > <div class="vector-menu-heading"> Pages pour les contributeurs déconnectés <a href="/wiki/Aide:Premiers_pas" aria-label="En savoir plus sur la contribution"><span>en savoir plus</span></a> </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-anoncontribs" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Mes_contributions" title="Une liste des modifications effectuées depuis cette adresse IP [y]" accesskey="y"><span>Contributions</span></a></li><li id="pt-anontalk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Mes_discussions" title="La page de discussion pour les contributions depuis cette adresse IP [n]" accesskey="n"><span>Discussion</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </header> </div> <div class="mw-page-container"> <div class="mw-page-container-inner"> <div class="vector-sitenotice-container"> <div id="siteNotice"><!-- CentralNotice --></div> </div> <div class="vector-column-start"> <div class="vector-main-menu-container"> <div id="mw-navigation"> <nav id="mw-panel" class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Site"> <div id="vector-main-menu-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> </div> </div> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav id="mw-panel-toc" aria-label="Sommaire" data-event-name="ui.sidebar-toc" class="mw-table-of-contents-container vector-toc-landmark"> <div id="vector-toc-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-toc" class="vector-toc vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-toc-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="toc-pinned" data-pinnable-element-id="vector-toc" > <h2 class="vector-pinnable-header-label">Sommaire</h2> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.pin">déplacer vers la barre latérale</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.unpin">masquer</button> </div> <ul class="vector-toc-contents" id="mw-panel-toc-list"> <li id="toc-mw-content-text" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a href="#" class="vector-toc-link"> <div class="vector-toc-text">Début</div> </a> </li> <li id="toc-Présentation" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Présentation"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1</span> <span>Présentation</span> </div> </a> <ul id="toc-Présentation-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Les_lois_et_leurs_domaines_d&#039;application" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Les_lois_et_leurs_domaines_d&#039;application"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2</span> <span>Les lois et leurs domaines d'application</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Les_lois_et_leurs_domaines_d&#039;application-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Afficher / masquer la sous-section Les lois et leurs domaines d'application</span> </button> <ul id="toc-Les_lois_et_leurs_domaines_d&#039;application-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Domaines_d’application" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Domaines_d’application"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.1</span> <span>Domaines d’application</span> </div> </a> <ul id="toc-Domaines_d’application-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Formes_des_lois" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Formes_des_lois"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.2</span> <span>Formes des lois</span> </div> </a> <ul id="toc-Formes_des_lois-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Hiérarchisation_des_lois" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Hiérarchisation_des_lois"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.3</span> <span>Hiérarchisation des lois</span> </div> </a> <ul id="toc-Hiérarchisation_des_lois-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Loi_et_vérité_scientifique" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Loi_et_vérité_scientifique"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3</span> <span>Loi et vérité scientifique</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Loi_et_vérité_scientifique-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Afficher / masquer la sous-section Loi et vérité scientifique</span> </button> <ul id="toc-Loi_et_vérité_scientifique-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Réfutabilité" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Réfutabilité"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.1</span> <span>Réfutabilité</span> </div> </a> <ul id="toc-Réfutabilité-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Caractéristiques_d’une_loi_scientifique" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Caractéristiques_d’une_loi_scientifique"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4</span> <span>Caractéristiques d’une loi scientifique</span> </div> </a> <ul id="toc-Caractéristiques_d’une_loi_scientifique-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Inventaire_(impossible)_des_lois_scientifiques" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Inventaire_(impossible)_des_lois_scientifiques"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5</span> <span>Inventaire (impossible) des lois scientifiques</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Inventaire_(impossible)_des_lois_scientifiques-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Afficher / masquer la sous-section Inventaire (impossible) des lois scientifiques</span> </button> <ul id="toc-Inventaire_(impossible)_des_lois_scientifiques-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Lois_fondamentales" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Lois_fondamentales"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.1</span> <span>Lois fondamentales</span> </div> </a> <ul id="toc-Lois_fondamentales-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Le_principe_de_moindre_action" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Le_principe_de_moindre_action"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.1.1</span> <span>Le principe de moindre action</span> </div> </a> <ul id="toc-Le_principe_de_moindre_action-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Les_symétries_et_invariances" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Les_symétries_et_invariances"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.1.2</span> <span>Les symétries et invariances</span> </div> </a> <ul id="toc-Les_symétries_et_invariances-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Lois_scientifiques_et_intelligence_artificielle" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Lois_scientifiques_et_intelligence_artificielle"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6</span> <span>Lois scientifiques et intelligence artificielle</span> </div> </a> <ul id="toc-Lois_scientifiques_et_intelligence_artificielle-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Histoire" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Histoire"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">7</span> <span>Histoire</span> </div> </a> <ul id="toc-Histoire-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Notes_et_références" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Notes_et_références"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">8</span> <span>Notes et références</span> </div> </a> <ul id="toc-Notes_et_références-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Voir_aussi" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Voir_aussi"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">9</span> <span>Voir aussi</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Voir_aussi-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Afficher / masquer la sous-section Voir aussi</span> </button> <ul id="toc-Voir_aussi-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Bibliographie" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Bibliographie"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">9.1</span> <span>Bibliographie</span> </div> </a> <ul id="toc-Bibliographie-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Article_connexe" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Article_connexe"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">9.2</span> <span>Article connexe</span> </div> </a> <ul id="toc-Article_connexe-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> </ul> </div> </div> </nav> </div> </div> <div class="mw-content-container"> <main id="content" class="mw-body"> <header class="mw-body-header vector-page-titlebar"> <nav aria-label="Sommaire" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown vector-page-titlebar-toc vector-button-flush-left" title="Table des matières" > <input type="checkbox" id="vector-page-titlebar-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Basculer la table des matières" > <label id="vector-page-titlebar-toc-label" for="vector-page-titlebar-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-listBullet mw-ui-icon-wikimedia-listBullet"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Basculer la table des matières</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-titlebar-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <h1 id="firstHeading" class="firstHeading mw-first-heading"><span class="mw-page-title-main">Loi scientifique</span></h1> <div id="p-lang-btn" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-lang" > <input type="checkbox" id="p-lang-btn-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn" class="vector-dropdown-checkbox mw-interlanguage-selector" aria-label="Aller à un article dans une autre langue. Disponible en 44 langues." > <label id="p-lang-btn-label" for="p-lang-btn-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive mw-portlet-lang-heading-44" aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-language-progressive mw-ui-icon-wikimedia-language-progressive"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">44 langues</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="interlanguage-link interwiki-ar mw-list-item"><a href="https://ar.wikipedia.org/wiki/%D9%82%D8%A7%D9%86%D9%88%D9%86_%D8%B9%D9%84%D9%85%D9%8A" title="قانون علمي – arabe" lang="ar" hreflang="ar" data-title="قانون علمي" data-language-autonym="العربية" data-language-local-name="arabe" class="interlanguage-link-target"><span>العربية</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bh mw-list-item"><a href="https://bh.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AC%E0%A5%88%E0%A4%9C%E0%A5%8D%E0%A4%9E%E0%A4%BE%E0%A4%A8%E0%A4%BF%E0%A4%95_%E0%A4%A8%E0%A4%BF%E0%A4%AF%E0%A4%AE" title="बैज्ञानिक नियम – Bhojpuri" lang="bh" hreflang="bh" data-title="बैज्ञानिक नियम" data-language-autonym="भोजपुरी" data-language-local-name="Bhojpuri" class="interlanguage-link-target"><span>भोजपुरी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bs mw-list-item"><a href="https://bs.wikipedia.org/wiki/Nau%C4%8Dni_zakon" title="Naučni zakon – bosniaque" lang="bs" hreflang="bs" data-title="Naučni zakon" data-language-autonym="Bosanski" data-language-local-name="bosniaque" class="interlanguage-link-target"><span>Bosanski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ca mw-list-item"><a href="https://ca.wikipedia.org/wiki/Llei_cient%C3%ADfica" title="Llei científica – catalan" lang="ca" hreflang="ca" data-title="Llei científica" data-language-autonym="Català" data-language-local-name="catalan" class="interlanguage-link-target"><span>Català</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ckb mw-list-item"><a href="https://ckb.wikipedia.org/wiki/%DB%8C%D8%A7%D8%B3%D8%A7%DB%8C_%D8%B2%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%DB%8C" title="یاسای زانستی – sorani" lang="ckb" hreflang="ckb" data-title="یاسای زانستی" data-language-autonym="کوردی" data-language-local-name="sorani" class="interlanguage-link-target"><span>کوردی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cs mw-list-item"><a href="https://cs.wikipedia.org/wiki/V%C4%9Bdeck%C3%BD_z%C3%A1kon" title="Vědecký zákon – tchèque" lang="cs" hreflang="cs" data-title="Vědecký zákon" data-language-autonym="Čeština" data-language-local-name="tchèque" class="interlanguage-link-target"><span>Čeština</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-da mw-list-item"><a href="https://da.wikipedia.org/wiki/Lov_(naturvidenskab)" title="Lov (naturvidenskab) – danois" lang="da" hreflang="da" data-title="Lov (naturvidenskab)" data-language-autonym="Dansk" data-language-local-name="danois" class="interlanguage-link-target"><span>Dansk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-de mw-list-item"><a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Naturgesetz" title="Naturgesetz – allemand" lang="de" hreflang="de" data-title="Naturgesetz" data-language-autonym="Deutsch" data-language-local-name="allemand" class="interlanguage-link-target"><span>Deutsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-el mw-list-item"><a href="https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A6%CF%85%CF%83%CE%B9%CE%BA%CF%8C%CF%82_%CE%BD%CF%8C%CE%BC%CE%BF%CF%82" title="Φυσικός νόμος – grec" lang="el" hreflang="el" data-title="Φυσικός νόμος" data-language-autonym="Ελληνικά" data-language-local-name="grec" class="interlanguage-link-target"><span>Ελληνικά</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-en mw-list-item"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Scientific_law" title="Scientific law – anglais" lang="en" hreflang="en" data-title="Scientific law" data-language-autonym="English" data-language-local-name="anglais" class="interlanguage-link-target"><span>English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eo mw-list-item"><a href="https://eo.wikipedia.org/wiki/Scienca_le%C4%9Do" title="Scienca leĝo – espéranto" lang="eo" hreflang="eo" data-title="Scienca leĝo" data-language-autonym="Esperanto" data-language-local-name="espéranto" class="interlanguage-link-target"><span>Esperanto</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-es mw-list-item"><a href="https://es.wikipedia.org/wiki/Ley_cient%C3%ADfica" title="Ley científica – espagnol" lang="es" hreflang="es" data-title="Ley científica" data-language-autonym="Español" data-language-local-name="espagnol" class="interlanguage-link-target"><span>Español</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-et mw-list-item"><a href="https://et.wikipedia.org/wiki/Loodusseadus" title="Loodusseadus – estonien" lang="et" hreflang="et" data-title="Loodusseadus" data-language-autonym="Eesti" data-language-local-name="estonien" class="interlanguage-link-target"><span>Eesti</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eu mw-list-item"><a href="https://eu.wikipedia.org/wiki/Lege_(zientzia)" title="Lege (zientzia) – basque" lang="eu" hreflang="eu" data-title="Lege (zientzia)" data-language-autonym="Euskara" data-language-local-name="basque" class="interlanguage-link-target"><span>Euskara</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fa mw-list-item"><a href="https://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%82%D8%A7%D9%86%D9%88%D9%86_%D8%B9%D9%84%D9%85%DB%8C" title="قانون علمی – persan" lang="fa" hreflang="fa" data-title="قانون علمی" data-language-autonym="فارسی" data-language-local-name="persan" class="interlanguage-link-target"><span>فارسی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fi badge-Q17559452 badge-recommendedarticle mw-list-item" title="article recommandé"><a href="https://fi.wikipedia.org/wiki/Tieteellinen_laki" title="Tieteellinen laki – finnois" lang="fi" hreflang="fi" data-title="Tieteellinen laki" data-language-autonym="Suomi" data-language-local-name="finnois" class="interlanguage-link-target"><span>Suomi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hi mw-list-item"><a href="https://hi.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%9C%E0%A5%8D%E0%A4%9E%E0%A4%BE%E0%A4%A8_%E0%A4%95%E0%A5%87_%E0%A4%A8%E0%A4%BF%E0%A4%AF%E0%A4%AE" title="विज्ञान के नियम – hindi" lang="hi" hreflang="hi" data-title="विज्ञान के नियम" data-language-autonym="हिन्दी" data-language-local-name="hindi" class="interlanguage-link-target"><span>हिन्दी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ht mw-list-item"><a href="https://ht.wikipedia.org/wiki/Lwa_(syans)" title="Lwa (syans) – créole haïtien" lang="ht" hreflang="ht" data-title="Lwa (syans)" data-language-autonym="Kreyòl ayisyen" data-language-local-name="créole haïtien" class="interlanguage-link-target"><span>Kreyòl ayisyen</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ia mw-list-item"><a href="https://ia.wikipedia.org/wiki/Lege_scientific" title="Lege scientific – interlingua" lang="ia" hreflang="ia" data-title="Lege scientific" data-language-autonym="Interlingua" data-language-local-name="interlingua" class="interlanguage-link-target"><span>Interlingua</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-id mw-list-item"><a href="https://id.wikipedia.org/wiki/Hukum_ilmiah" title="Hukum ilmiah – indonésien" lang="id" hreflang="id" data-title="Hukum ilmiah" data-language-autonym="Bahasa Indonesia" data-language-local-name="indonésien" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Indonesia</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-io mw-list-item"><a href="https://io.wikipedia.org/wiki/Lego_ciencala" title="Lego ciencala – ido" lang="io" hreflang="io" data-title="Lego ciencala" data-language-autonym="Ido" data-language-local-name="ido" class="interlanguage-link-target"><span>Ido</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ky mw-list-item"><a href="https://ky.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D1%8B%D0%B9%D0%B7%D0%B0%D0%BC_(%D0%B8%D0%BB%D0%B8%D0%BC)" title="Мыйзам (илим) – kirghize" lang="ky" hreflang="ky" data-title="Мыйзам (илим)" data-language-autonym="Кыргызча" data-language-local-name="kirghize" class="interlanguage-link-target"><span>Кыргызча</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-la mw-list-item"><a href="https://la.wikipedia.org/wiki/Lex_scientifica" title="Lex scientifica – latin" lang="la" hreflang="la" data-title="Lex scientifica" data-language-autonym="Latina" data-language-local-name="latin" class="interlanguage-link-target"><span>Latina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lfn mw-list-item"><a href="https://lfn.wikipedia.org/wiki/Lege_siensal" title="Lege siensal – lingua franca nova" lang="lfn" hreflang="lfn" data-title="Lege siensal" data-language-autonym="Lingua Franca Nova" data-language-local-name="lingua franca nova" class="interlanguage-link-target"><span>Lingua Franca Nova</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ms mw-list-item"><a href="https://ms.wikipedia.org/wiki/Undang-undang_saintifik" title="Undang-undang saintifik – malais" lang="ms" hreflang="ms" data-title="Undang-undang saintifik" data-language-autonym="Bahasa Melayu" data-language-local-name="malais" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Melayu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nl mw-list-item"><a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Wet_(wetenschap)" title="Wet (wetenschap) – néerlandais" lang="nl" hreflang="nl" data-title="Wet (wetenschap)" data-language-autonym="Nederlands" data-language-local-name="néerlandais" class="interlanguage-link-target"><span>Nederlands</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-no mw-list-item"><a href="https://no.wikipedia.org/wiki/Naturlov" title="Naturlov – norvégien bokmål" lang="nb" hreflang="nb" data-title="Naturlov" data-language-autonym="Norsk bokmål" data-language-local-name="norvégien bokmål" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk bokmål</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pa mw-list-item"><a href="https://pa.wikipedia.org/wiki/%E0%A8%B5%E0%A8%BF%E0%A8%97%E0%A8%BF%E0%A8%86%E0%A8%A8_%E0%A8%A6%E0%A9%87_%E0%A8%A8%E0%A8%BF%E0%A8%AF%E0%A8%AE" title="ਵਿਗਿਆਨ ਦੇ ਨਿਯਮ – pendjabi" lang="pa" hreflang="pa" data-title="ਵਿਗਿਆਨ ਦੇ ਨਿਯਮ" data-language-autonym="ਪੰਜਾਬੀ" data-language-local-name="pendjabi" class="interlanguage-link-target"><span>ਪੰਜਾਬੀ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pl mw-list-item"><a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Prawo_nauki" title="Prawo nauki – polonais" lang="pl" hreflang="pl" data-title="Prawo nauki" data-language-autonym="Polski" data-language-local-name="polonais" class="interlanguage-link-target"><span>Polski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ps mw-list-item"><a href="https://ps.wikipedia.org/wiki/%D8%AF_%D9%BE%D9%88%D9%87%DB%90_%D9%82%D8%A7%D9%86%D9%88%D9%86" title="د پوهې قانون – pachto" lang="ps" hreflang="ps" data-title="د پوهې قانون" data-language-autonym="پښتو" data-language-local-name="pachto" class="interlanguage-link-target"><span>پښتو</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pt mw-list-item"><a href="https://pt.wikipedia.org/wiki/Lei_cient%C3%ADfica" title="Lei científica – portugais" lang="pt" hreflang="pt" data-title="Lei científica" data-language-autonym="Português" data-language-local-name="portugais" class="interlanguage-link-target"><span>Português</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ru mw-list-item"><a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%97%D0%B0%D0%BA%D0%BE%D0%BD_(%D0%BD%D0%B0%D1%83%D0%BA%D0%B0)" title="Закон (наука) – russe" lang="ru" hreflang="ru" data-title="Закон (наука)" data-language-autonym="Русский" data-language-local-name="russe" class="interlanguage-link-target"><span>Русский</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sh mw-list-item"><a href="https://sh.wikipedia.org/wiki/Fizi%C4%8Dki_zakon" title="Fizički zakon – serbo-croate" lang="sh" hreflang="sh" data-title="Fizički zakon" data-language-autonym="Srpskohrvatski / српскохрватски" data-language-local-name="serbo-croate" class="interlanguage-link-target"><span>Srpskohrvatski / српскохрватски</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-simple mw-list-item"><a href="https://simple.wikipedia.org/wiki/Scientific_law" title="Scientific law – Simple English" lang="en-simple" hreflang="en-simple" data-title="Scientific law" data-language-autonym="Simple English" data-language-local-name="Simple English" class="interlanguage-link-target"><span>Simple English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sk mw-list-item"><a href="https://sk.wikipedia.org/wiki/Vedeck%C3%BD_z%C3%A1kon" title="Vedecký zákon – slovaque" lang="sk" hreflang="sk" data-title="Vedecký zákon" data-language-autonym="Slovenčina" data-language-local-name="slovaque" class="interlanguage-link-target"><span>Slovenčina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sn mw-list-item"><a href="https://sn.wikipedia.org/wiki/Mutemo_(ruzivo)" title="Mutemo (ruzivo) – shona" lang="sn" hreflang="sn" data-title="Mutemo (ruzivo)" data-language-autonym="ChiShona" data-language-local-name="shona" class="interlanguage-link-target"><span>ChiShona</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sr mw-list-item"><a href="https://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%A4%D0%B8%D0%B7%D0%B8%D1%87%D0%BA%D0%B8_%D0%B7%D0%B0%D0%BA%D0%BE%D0%BD%D0%B8" title="Физички закони – serbe" lang="sr" hreflang="sr" data-title="Физички закони" data-language-autonym="Српски / srpski" data-language-local-name="serbe" class="interlanguage-link-target"><span>Српски / srpski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sv mw-list-item"><a href="https://sv.wikipedia.org/wiki/Naturlag" title="Naturlag – suédois" lang="sv" hreflang="sv" data-title="Naturlag" data-language-autonym="Svenska" data-language-local-name="suédois" class="interlanguage-link-target"><span>Svenska</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tl mw-list-item"><a href="https://tl.wikipedia.org/wiki/Batas_ng_agham" title="Batas ng agham – tagalog" lang="tl" hreflang="tl" data-title="Batas ng agham" data-language-autonym="Tagalog" data-language-local-name="tagalog" class="interlanguage-link-target"><span>Tagalog</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tr mw-list-item"><a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/Bilimsel_kanun" title="Bilimsel kanun – turc" lang="tr" hreflang="tr" data-title="Bilimsel kanun" data-language-autonym="Türkçe" data-language-local-name="turc" class="interlanguage-link-target"><span>Türkçe</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uk mw-list-item"><a href="https://uk.wikipedia.org/wiki/%D0%9D%D0%B0%D1%83%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D0%B9_%D0%B7%D0%B0%D0%BA%D0%BE%D0%BD" title="Науковий закон – ukrainien" lang="uk" hreflang="uk" data-title="Науковий закон" data-language-autonym="Українська" data-language-local-name="ukrainien" class="interlanguage-link-target"><span>Українська</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vi mw-list-item"><a href="https://vi.wikipedia.org/wiki/%C4%90%E1%BB%8Bnh_lu%E1%BA%ADt" title="Định luật – vietnamien" lang="vi" hreflang="vi" data-title="Định luật" data-language-autonym="Tiếng Việt" data-language-local-name="vietnamien" class="interlanguage-link-target"><span>Tiếng Việt</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh mw-list-item"><a href="https://zh.wikipedia.org/wiki/%E7%A7%91%E5%AD%A6%E8%A7%84%E5%BE%8B" title="科学规律 – chinois" lang="zh" hreflang="zh" data-title="科学规律" data-language-autonym="中文" data-language-local-name="chinois" class="interlanguage-link-target"><span>中文</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-yue mw-list-item"><a href="https://zh-yue.wikipedia.org/wiki/%E7%A7%91%E5%AD%B8%E5%AE%9A%E5%BE%8B" title="科學定律 – cantonais" lang="yue" hreflang="yue" data-title="科學定律" data-language-autonym="粵語" data-language-local-name="cantonais" class="interlanguage-link-target"><span>粵語</span></a></li> </ul> <div class="after-portlet after-portlet-lang"><span class="wb-langlinks-edit wb-langlinks-link"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q408891#sitelinks-wikipedia" title="Modifier les liens interlangues" class="wbc-editpage">Modifier les liens</a></span></div> </div> </div> </div> </header> <div class="vector-page-toolbar"> <div class="vector-page-toolbar-container"> <div id="left-navigation"> <nav aria-label="Espaces de noms"> <div id="p-associated-pages" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-associated-pages" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-nstab-main" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Loi_scientifique" title="Voir le contenu de la page [c]" accesskey="c"><span>Article</span></a></li><li id="ca-talk" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Discussion:Loi_scientifique" rel="discussion" title="Discussion au sujet de cette page de contenu [t]" accesskey="t"><span>Discussion</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown emptyPortlet" > <input type="checkbox" id="vector-variants-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Modifier la variante de langue" > <label id="vector-variants-dropdown-label" for="vector-variants-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">français</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-variants" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-variants emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> <div id="right-navigation" class="vector-collapsible"> <nav aria-label="Affichages"> <div id="p-views" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-views" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-view" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Loi_scientifique"><span>Lire</span></a></li><li id="ca-ve-edit" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Loi_scientifique&amp;veaction=edit" title="Modifier cette page [v]" accesskey="v"><span>Modifier</span></a></li><li id="ca-edit" class="collapsible vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Loi_scientifique&amp;action=edit" title="Modifier le wikicode de cette page [e]" accesskey="e"><span>Modifier le code</span></a></li><li id="ca-history" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Loi_scientifique&amp;action=history" title="Historique des versions de cette page [h]" accesskey="h"><span>Voir l’historique</span></a></li> </ul> </div> </div> </nav> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Outils de la page"> <div id="vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown vector-page-tools-dropdown" > <input type="checkbox" id="vector-page-tools-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Outils" > <label id="vector-page-tools-dropdown-label" for="vector-page-tools-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">Outils</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-tools-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-page-tools" class="vector-page-tools vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-page-tools-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="page-tools-pinned" data-pinnable-element-id="vector-page-tools" data-pinned-container-id="vector-page-tools-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-page-tools-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Outils</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.pin">déplacer vers la barre latérale</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.unpin">masquer</button> </div> <div id="p-cactions" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-cactions emptyPortlet vector-has-collapsible-items" title="Plus d’options" > <div class="vector-menu-heading"> Actions </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-more-view" class="selected vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/wiki/Loi_scientifique"><span>Lire</span></a></li><li id="ca-more-ve-edit" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Loi_scientifique&amp;veaction=edit" title="Modifier cette page [v]" accesskey="v"><span>Modifier</span></a></li><li id="ca-more-edit" class="collapsible vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Loi_scientifique&amp;action=edit" title="Modifier le wikicode de cette page [e]" accesskey="e"><span>Modifier le code</span></a></li><li id="ca-more-history" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Loi_scientifique&amp;action=history"><span>Voir l’historique</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-tb" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-tb" > <div class="vector-menu-heading"> Général </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-whatlinkshere" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Pages_li%C3%A9es/Loi_scientifique" title="Liste des pages liées qui pointent sur celle-ci [j]" accesskey="j"><span>Pages liées</span></a></li><li id="t-recentchangeslinked" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Suivi_des_liens/Loi_scientifique" rel="nofollow" title="Liste des modifications récentes des pages appelées par celle-ci [k]" accesskey="k"><span>Suivi des pages liées</span></a></li><li id="t-upload" class="mw-list-item"><a href="//fr.wikipedia.org/wiki/Aide:Importer_un_fichier" title="Téléverser des fichiers [u]" accesskey="u"><span>Téléverser un fichier</span></a></li><li id="t-permalink" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Loi_scientifique&amp;oldid=222941984" title="Adresse permanente de cette version de cette page"><span>Lien permanent</span></a></li><li id="t-info" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Loi_scientifique&amp;action=info" title="Davantage d’informations sur cette page"><span>Informations sur la page</span></a></li><li id="t-cite" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:Citer&amp;page=Loi_scientifique&amp;id=222941984&amp;wpFormIdentifier=titleform" title="Informations sur la manière de citer cette page"><span>Citer cette page</span></a></li><li id="t-urlshortener" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:UrlShortener&amp;url=https%3A%2F%2Ffr.wikipedia.org%2Fwiki%2FLoi_scientifique"><span>Obtenir l'URL raccourcie</span></a></li><li id="t-urlshortener-qrcode" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:QrCode&amp;url=https%3A%2F%2Ffr.wikipedia.org%2Fwiki%2FLoi_scientifique"><span>Télécharger le code QR</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-coll-print_export" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-coll-print_export" > <div class="vector-menu-heading"> Imprimer / exporter </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="coll-create_a_book" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:Livre&amp;bookcmd=book_creator&amp;referer=Loi+scientifique"><span>Créer un livre</span></a></li><li id="coll-download-as-rl" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:DownloadAsPdf&amp;page=Loi_scientifique&amp;action=show-download-screen"><span>Télécharger comme PDF</span></a></li><li id="t-print" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Loi_scientifique&amp;printable=yes" title="Version imprimable de cette page [p]" accesskey="p"><span>Version imprimable</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-wikibase-otherprojects" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-wikibase-otherprojects" > <div class="vector-menu-heading"> Dans d’autres projets </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-commons mw-list-item"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Scientific_laws" hreflang="en"><span>Wikimedia Commons</span></a></li><li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikiquote mw-list-item"><a href="https://fr.wikiquote.org/wiki/Loi_scientifique" hreflang="fr"><span>Wikiquote</span></a></li><li id="t-wikibase" class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikibase-dataitem mw-list-item"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q408891" title="Lien vers l’élément dans le dépôt de données connecté [g]" accesskey="g"><span>Élément Wikidata</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> </div> <div class="vector-column-end"> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Outils de la page"> <div id="vector-page-tools-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Apparence"> <div id="vector-appearance-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-appearance" class="vector-appearance vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-appearance-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="appearance-pinned" data-pinnable-element-id="vector-appearance" data-pinned-container-id="vector-appearance-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-appearance-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Apparence</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.pin">déplacer vers la barre latérale</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.unpin">masquer</button> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> <div id="bodyContent" class="vector-body" aria-labelledby="firstHeading" data-mw-ve-target-container> <div class="vector-body-before-content"> <div class="mw-indicators"> </div> <div id="siteSub" class="noprint">Un article de Wikipédia, l&#039;encyclopédie libre.</div> </div> <div id="contentSub"><div id="mw-content-subtitle"></div></div> <div id="mw-content-text" class="mw-body-content"><div class="mw-content-ltr mw-parser-output" lang="fr" dir="ltr"><p>Une <b>loi scientifique</b> est un énoncé fondé sur des observations ou expériences répétées, qui décrit ou prédit un ensemble de <a href="/wiki/Ph%C3%A9nom%C3%A8nes_naturels" class="mw-redirect" title="Phénomènes naturels">phénomènes naturels</a>&#160;; c'est la dénomination moderne pour les <b>lois de la nature</b> étudiées depuis l'antiquité grecque<sup id="cite_ref-:4_1-0" class="reference"><a href="#cite_note-:4-1"><span class="cite_crochet">[</span>1<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. La notion de loi scientifique est utilisée, dans des acceptions plus ou moins larges, dans tous les domaines des sciences naturelles (<a href="/wiki/Physique" title="Physique">physique</a>, <a href="/wiki/Chimie" title="Chimie">chimie</a>, <a href="/wiki/Astronomie" title="Astronomie">astronomie</a>, <a href="/wiki/G%C3%A9osciences" class="mw-redirect" title="Géosciences">géosciences</a>, <a href="/wiki/Biologie" title="Biologie">biologie</a>), ce qui les distingue par exemple des lois <a href="/wiki/Math%C3%A9matiques" title="Mathématiques">mathématiques</a> (théorèmes), qui traitent d'objets abstraits. </p><p>La notion de loi en <a href="/wiki/Sciences_humaines_et_sociales" title="Sciences humaines et sociales">sciences humaines</a> est beaucoup plus discutée, car selon certains, <span class="citation">«&#160;la diversité du vivant empêche bien souvent les chercheurs de voir quelles lois pourraient [le] gouverner&#160;»</span><sup id="cite_ref-:3_2-0" class="reference"><a href="#cite_note-:3-2"><span class="cite_crochet">[</span>2<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. <a href="/wiki/Bernard_Lahire" title="Bernard Lahire">Bernard Lahire</a> critique cette affirmation, en notant qu'il n'y aurait qu'<span class="citation">«&#160;une loi générale en sciences humaines, c'est l'impossibilité des lois générales en sciences humaines&#160;»</span><sup id="cite_ref-:3_2-1" class="reference"><a href="#cite_note-:3-2"><span class="cite_crochet">[</span>2<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p> <meta property="mw:PageProp/toc" /> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Présentation"><span id="Pr.C3.A9sentation"></span>Présentation</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Loi_scientifique&amp;veaction=edit&amp;section=1" title="Modifier la section : Présentation" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Loi_scientifique&amp;action=edit&amp;section=1" title="Modifier le code source de la section : Présentation"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Kepler%27s_law_2_en.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/64/Kepler%27s_law_2_en.svg/230px-Kepler%27s_law_2_en.svg.png" decoding="async" width="230" height="160" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/64/Kepler%27s_law_2_en.svg/345px-Kepler%27s_law_2_en.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/64/Kepler%27s_law_2_en.svg/460px-Kepler%27s_law_2_en.svg.png 2x" data-file-width="470" data-file-height="327" /></a><figcaption>Loi des aires de Kepler. Forme littérale&#160;: «&#160;Des aires égales sont balayées dans des temps égaux&#160;». Forme mathématique&#160;: <small><span class="mwe-math-element"><span class="mwe-math-mathml-inline mwe-math-mathml-a11y" style="display: none;"><math xmlns="http://www.w3.org/1998/Math/MathML" alttext="{\displaystyle r^{2}{d\theta \over dt}=C^{te}=\|L^{2}\|/m}"> <semantics> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mstyle displaystyle="true" scriptlevel="0"> <msup> <mi>r</mi> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mn>2</mn> </mrow> </msup> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mfrac> <mrow> <mi>d</mi> <mi>&#x03B8;<!-- θ --></mi> </mrow> <mrow> <mi>d</mi> <mi>t</mi> </mrow> </mfrac> </mrow> <mo>=</mo> <msup> <mi>C</mi> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mi>t</mi> <mi>e</mi> </mrow> </msup> <mo>=</mo> <mo fence="false" stretchy="false">&#x2016;<!-- ‖ --></mo> <msup> <mi>L</mi> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mn>2</mn> </mrow> </msup> <mo fence="false" stretchy="false">&#x2016;<!-- ‖ --></mo> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mo>/</mo> </mrow> <mi>m</mi> </mstyle> </mrow> <annotation encoding="application/x-tex">{\displaystyle r^{2}{d\theta \over dt}=C^{te}=\|L^{2}\|/m}</annotation> </semantics> </math></span><img src="https://wikimedia.org/api/rest_v1/media/math/render/svg/3cbb679361e3ffdb025b5321b43a1d98260318da" class="mwe-math-fallback-image-inline mw-invert skin-invert" aria-hidden="true" style="vertical-align: -2.005ex; width:22.997ex; height:5.509ex;" alt="{\displaystyle r^{2}{d\theta \over dt}=C^{te}=\|L^{2}\|/m}"></span></small>.</figcaption></figure> <p>Les lois scientifiques (lois de la nature) sont élaborées à partir de données et sont souvent exprimées sous forme de relations mathématiques (voir figure ci-contre)&#160;; dans tous les cas, elles sont directement ou indirectement fondées sur des <a href="/wiki/Empirisme" title="Empirisme">preuves empiriques</a>. Il est généralement admis qu'elles reflètent implicitement les relations causales fondamentales de la réalité, et qu'elles sont découvertes plutôt qu’inventées<sup id="cite_ref-:4_1-1" class="reference"><a href="#cite_note-:4-1"><span class="cite_crochet">[</span>1<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>Les <a href="/wiki/Th%C3%A9orie" title="Théorie">théories scientifiques</a><sup id="cite_ref-:5_3-0" class="reference"><a href="#cite_note-:5-3"><span class="cite_crochet">[</span>3<span class="cite_crochet">]</span></a></sup> ont une portée beaucoup plus large que les lois&#160;; ce sont des constructions abstraites englobant un ensemble de concepts, d'observations et de lois s'appliquant à un large domaine de l'univers observable. Par exemple la <a href="/wiki/M%C3%A9canique_quantique" title="Mécanique quantique">mécanique quantique</a> est une théorie fondée sur quelques <a href="/wiki/Postulat" title="Postulat">postulats</a>, qui s'applique aux <a href="/wiki/Microscopique_et_macroscopique" title="Microscopique et macroscopique">systèmes microscopiques</a>&#160;; en un siècle, elle a prouvé sa capacité à expliquer les observations expérimentales de l'époque (par exemple, l'émission des <a href="/wiki/Onde_%C3%A9lectromagn%C3%A9tique" title="Onde électromagnétique">ondes électromagnétiques</a> par les corps chauds avec la <a href="/wiki/Loi_de_Planck" title="Loi de Planck">loi de Planck</a>)&#160;; mais aussi à en prédire d'autres qui ne sont devenues observables qu'avec les progrès techniques comme l'<a href="/wiki/Intrication_quantique" title="Intrication quantique">intrication quantique</a><sup id="cite_ref-4" class="reference"><a href="#cite_note-4"><span class="cite_crochet">[</span>4<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>Les lois scientifiques – plus restreintes- «&#160;peuvent être le résultat d'un modèle théorique étayé par des données expérimentales, ou une pure formalisation de régularités observées expérimentalement qui acquièrent une valeur prédictive pour des événements similaires dans des limites bien définies&#160;», cf. l'article <a href="/wiki/Loi_(principe)" title="Loi (principe)">loi(principe)</a>. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Les_lois_et_leurs_domaines_d'application"><span id="Les_lois_et_leurs_domaines_d.27application"></span>Les lois et leurs domaines d'application</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Loi_scientifique&amp;veaction=edit&amp;section=2" title="Modifier la section : Les lois et leurs domaines d&#039;application" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Loi_scientifique&amp;action=edit&amp;section=2" title="Modifier le code source de la section : Les lois et leurs domaines d&#039;application"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Domaines_d’application"><span id="Domaines_d.E2.80.99application"></span>Domaines d’application</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Loi_scientifique&amp;veaction=edit&amp;section=3" title="Modifier la section : Domaines d’application" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Loi_scientifique&amp;action=edit&amp;section=3" title="Modifier le code source de la section : Domaines d’application"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>La définition du domaine d'application d'une loi est essentielle&#160;; une loi élaborée dans certaines circonstances peut s’avérer fausse lorsqu’elle est extrapolée. Les lois de la <a href="/wiki/M%C3%A9canique_newtonienne" title="Mécanique newtonienne">mécanique newtonienne</a> ne sont valides que pour des systèmes dynamiques dont les vitesses sont très inférieures à la <a href="/wiki/Vitesse_de_la_lumi%C3%A8re" title="Vitesse de la lumière">vitesse de la lumière</a>. La <a href="/wiki/Loi_d%27Ohm" title="Loi d&#39;Ohm">loi d'Ohm</a> ne s'applique qu'aux réseaux linéaires&#160;; la loi de la <a href="/wiki/Loi_universelle_de_la_gravitation" title="Loi universelle de la gravitation">gravitation universelle</a> de Newton ne s'applique qu'aux champs gravitationnels faibles&#160;; les premières lois de l'<a href="/wiki/A%C3%A9rodynamique" title="Aérodynamique">aérodynamique</a>, comme le <a href="/wiki/Th%C3%A9or%C3%A8me_de_Bernoulli" title="Théorème de Bernoulli">principe de Bernoulli</a>, ne s'appliquent pas dans le cas d'un écoulement compressible, comme cela se produit en vol <a href="/wiki/Transsonique" title="Transsonique">transsonique</a> et supersonique&#160;; la <a href="/wiki/Loi_de_Hooke" title="Loi de Hooke">loi de Hooke</a> ne s'applique qu'aux déformations inférieures à la <a href="/wiki/Limite_d%27%C3%A9lasticit%C3%A9" title="Limite d&#39;élasticité">limite élastique</a>&#160;; la <a href="/wiki/Loi_de_Boyle-Mariotte" title="Loi de Boyle-Mariotte">loi de Boyle</a> s'applique avec une parfaite précision uniquement aux <a href="/wiki/Gaz_parfait" title="Gaz parfait">gaz parfaits</a>,&#160;<abbr class="abbr" title="et cetera">etc.</abbr> </p><p>Ces lois restreintes restent très utiles, car lorsque les circonstances le permettent, elles sont souvent plus «&#160;économiques&#160;» à utiliser que les lois plus générales dont elles peuvent découler. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Formes_des_lois">Formes des lois</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Loi_scientifique&amp;veaction=edit&amp;section=4" title="Modifier la section : Formes des lois" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Loi_scientifique&amp;action=edit&amp;section=4" title="Modifier le code source de la section : Formes des lois"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>L’immense majorité des lois s’expriment à l’aide des <a href="/wiki/Math%C3%A9matiques" title="Mathématiques">mathématiques</a> et peuvent donc être formulées sous forme d'équations&#160;; elles sont donc tributaires des connaissances mathématiques de l’époque. </p><p>Par exemple, lorsque Kepler a étudié empiriquement les <a href="/wiki/Trajectoire" title="Trajectoire">trajectoires</a> des planètes autour du Soleil, il a formulé sa seconde loi, dite <a href="/wiki/Lois_de_Kepler" title="Lois de Kepler">loi des aires</a>, sous la forme littérale&#160;:«&#160;Des aires égales sont balayées dans des temps égaux&#160;»&#160;; Newton en développant le calcul infinitésimal lui a donné sa formulation mathématique&#160;: <span class="mwe-math-element"><span class="mwe-math-mathml-inline mwe-math-mathml-a11y" style="display: none;"><math xmlns="http://www.w3.org/1998/Math/MathML" alttext="{\displaystyle r^{2}{d\theta \over dt}=C^{te}=\|L^{2}\|/m}"> <semantics> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mstyle displaystyle="true" scriptlevel="0"> <msup> <mi>r</mi> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mn>2</mn> </mrow> </msup> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mfrac> <mrow> <mi>d</mi> <mi>&#x03B8;<!-- θ --></mi> </mrow> <mrow> <mi>d</mi> <mi>t</mi> </mrow> </mfrac> </mrow> <mo>=</mo> <msup> <mi>C</mi> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mi>t</mi> <mi>e</mi> </mrow> </msup> <mo>=</mo> <mo fence="false" stretchy="false">&#x2016;<!-- ‖ --></mo> <msup> <mi>L</mi> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mn>2</mn> </mrow> </msup> <mo fence="false" stretchy="false">&#x2016;<!-- ‖ --></mo> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mo>/</mo> </mrow> <mi>m</mi> </mstyle> </mrow> <annotation encoding="application/x-tex">{\displaystyle r^{2}{d\theta \over dt}=C^{te}=\|L^{2}\|/m}</annotation> </semantics> </math></span><img src="https://wikimedia.org/api/rest_v1/media/math/render/svg/3cbb679361e3ffdb025b5321b43a1d98260318da" class="mwe-math-fallback-image-inline mw-invert skin-invert" aria-hidden="true" style="vertical-align: -2.005ex; width:22.997ex; height:5.509ex;" alt="{\displaystyle r^{2}{d\theta \over dt}=C^{te}=\|L^{2}\|/m}"></span> (voir figure). </p><p>Sans la formulation mathématique, «&#160;les livres de Science ne seraient que de fastidieux comptes rendus de protocoles expérimentaux et de résultats&#160;»<sup id="cite_ref-:0_5-0" class="reference"><a href="#cite_note-:0-5"><span class="cite_crochet">[</span>5<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>Même si ces lois scientifiques expliquent ce que nos sens et nos instruments perçoivent, elles restent empiriques (acquises par l'observation ou l'expérience scientifique) et se distinguent des <a href="/wiki/Th%C3%A9or%C3%A8me" title="Théorème">théorèmes mathématiques</a> qui ne peuvent être prouvés que par les mathématiques. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Hiérarchisation_des_lois"><span id="Hi.C3.A9rarchisation_des_lois"></span>Hiérarchisation des lois</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Loi_scientifique&amp;veaction=edit&amp;section=5" title="Modifier la section : Hiérarchisation des lois" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Loi_scientifique&amp;action=edit&amp;section=5" title="Modifier le code source de la section : Hiérarchisation des lois"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Certaines lois ne sont que des approximations d’autres lois plus générales et constituent de bonnes approximations avec un domaine d’applicabilité restreint. Par exemple, la dynamique newtonienne est la limite à faible vitesse de la <a href="/wiki/Relativit%C3%A9_restreinte" title="Relativité restreinte">relativité restreinte</a>, puisque la transformation galiléenne est l'approximation à faible vitesse de la <a href="/wiki/Transformations_de_Lorentz" title="Transformations de Lorentz">transformation de Lorentz</a>&#160;; ainsi pour un mobile avec une vitesse relative <span class="mwe-math-element"><span class="mwe-math-mathml-inline mwe-math-mathml-a11y" style="display: none;"><math xmlns="http://www.w3.org/1998/Math/MathML" alttext="{\displaystyle u}"> <semantics> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mstyle displaystyle="true" scriptlevel="0"> <mi>u</mi> </mstyle> </mrow> <annotation encoding="application/x-tex">{\displaystyle u}</annotation> </semantics> </math></span><img src="https://wikimedia.org/api/rest_v1/media/math/render/svg/c3e6bb763d22c20916ed4f0bb6bd49d7470cffd8" class="mwe-math-fallback-image-inline mw-invert skin-invert" aria-hidden="true" style="vertical-align: -0.338ex; width:1.33ex; height:1.676ex;" alt="{\displaystyle u}"></span>, dans un référentiel ayant une vitesse <span class="mwe-math-element"><span class="mwe-math-mathml-inline mwe-math-mathml-a11y" style="display: none;"><math xmlns="http://www.w3.org/1998/Math/MathML" alttext="{\displaystyle v}"> <semantics> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mstyle displaystyle="true" scriptlevel="0"> <mi>v</mi> </mstyle> </mrow> <annotation encoding="application/x-tex">{\displaystyle v}</annotation> </semantics> </math></span><img src="https://wikimedia.org/api/rest_v1/media/math/render/svg/e07b00e7fc0847fbd16391c778d65bc25c452597" class="mwe-math-fallback-image-inline mw-invert skin-invert" aria-hidden="true" style="vertical-align: -0.338ex; width:1.128ex; height:1.676ex;" alt="{\displaystyle v}"></span>, la vitesse totale s'écrit&#160;: <span class="mwe-math-element"><span class="mwe-math-mathml-inline mwe-math-mathml-a11y" style="display: none;"><math xmlns="http://www.w3.org/1998/Math/MathML" alttext="{\displaystyle w_{g}=u+v}"> <semantics> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mstyle displaystyle="true" scriptlevel="0"> <msub> <mi>w</mi> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mi>g</mi> </mrow> </msub> <mo>=</mo> <mi>u</mi> <mo>+</mo> <mi>v</mi> </mstyle> </mrow> <annotation encoding="application/x-tex">{\displaystyle w_{g}=u+v}</annotation> </semantics> </math></span><img src="https://wikimedia.org/api/rest_v1/media/math/render/svg/b3f27a95be275f43809d84acd014b01c6530f24f" class="mwe-math-fallback-image-inline mw-invert skin-invert" aria-hidden="true" style="vertical-align: -1.005ex; width:11.082ex; height:2.676ex;" alt="{\displaystyle w_{g}=u+v}"></span>, en <a href="/wiki/Relativit%C3%A9_galil%C3%A9enne" title="Relativité galiléenne">relativité galiléenne</a> et <span class="mwe-math-element"><span class="mwe-math-mathml-inline mwe-math-mathml-a11y" style="display: none;"><math xmlns="http://www.w3.org/1998/Math/MathML" alttext="{\displaystyle w_{r}={\frac {u+v}{1+{\sqrt {uv/c^{2}}}}}}"> <semantics> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mstyle displaystyle="true" scriptlevel="0"> <msub> <mi>w</mi> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mi>r</mi> </mrow> </msub> <mo>=</mo> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mfrac> <mrow> <mi>u</mi> <mo>+</mo> <mi>v</mi> </mrow> <mrow> <mn>1</mn> <mo>+</mo> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <msqrt> <mi>u</mi> <mi>v</mi> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mo>/</mo> </mrow> <msup> <mi>c</mi> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mn>2</mn> </mrow> </msup> </msqrt> </mrow> </mrow> </mfrac> </mrow> </mstyle> </mrow> <annotation encoding="application/x-tex">{\displaystyle w_{r}={\frac {u+v}{1+{\sqrt {uv/c^{2}}}}}}</annotation> </semantics> </math></span><img src="https://wikimedia.org/api/rest_v1/media/math/render/svg/9a9d6ff7ce483f7994a822d1e88de18ee3e19982" class="mwe-math-fallback-image-inline mw-invert skin-invert" aria-hidden="true" style="vertical-align: -3.171ex; width:18.58ex; height:6.343ex;" alt="{\displaystyle w_{r}={\frac {u+v}{1+{\sqrt {uv/c^{2}}}}}}"></span> en relativité restreinte. La formule relativiste se réduit à la formule galiléenne aux faibles vitesses&#160;: <span class="mwe-math-element"><span class="mwe-math-mathml-inline mwe-math-mathml-a11y" style="display: none;"><math xmlns="http://www.w3.org/1998/Math/MathML" alttext="{\displaystyle w_{r}\rightarrow w_{g}\;{\text{quand}}\;u/c\,({\text{ou}}\,v/c)\rightarrow 0}"> <semantics> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mstyle displaystyle="true" scriptlevel="0"> <msub> <mi>w</mi> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mi>r</mi> </mrow> </msub> <mo stretchy="false">&#x2192;<!-- → --></mo> <msub> <mi>w</mi> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mi>g</mi> </mrow> </msub> <mspace width="thickmathspace" /> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mtext>quand</mtext> </mrow> <mspace width="thickmathspace" /> <mi>u</mi> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mo>/</mo> </mrow> <mi>c</mi> <mspace width="thinmathspace" /> <mo stretchy="false">(</mo> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mtext>ou</mtext> </mrow> <mspace width="thinmathspace" /> <mi>v</mi> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mo>/</mo> </mrow> <mi>c</mi> <mo stretchy="false">)</mo> <mo stretchy="false">&#x2192;<!-- → --></mo> <mn>0</mn> </mstyle> </mrow> <annotation encoding="application/x-tex">{\displaystyle w_{r}\rightarrow w_{g}\;{\text{quand}}\;u/c\,({\text{ou}}\,v/c)\rightarrow 0}</annotation> </semantics> </math></span><img src="https://wikimedia.org/api/rest_v1/media/math/render/svg/3190509ddef1ea6425c356b1ad1bdb8bdc46e20f" class="mwe-math-fallback-image-inline mw-invert skin-invert" aria-hidden="true" style="vertical-align: -1.005ex; width:33.106ex; height:3.009ex;" alt="{\displaystyle w_{r}\rightarrow w_{g}\;{\text{quand}}\;u/c\,({\text{ou}}\,v/c)\rightarrow 0}"></span>. </p><p>De même, la loi newtonienne de la gravitation est une approximation de faible masse de la <a href="/wiki/Relativit%C3%A9_g%C3%A9n%C3%A9rale" title="Relativité générale">relativité générale</a>, et la <a href="/wiki/Loi_de_Coulomb_(%C3%A9lectrostatique)" title="Loi de Coulomb (électrostatique)">loi de Coulomb</a> est une approximation de l'<a href="/wiki/%C3%89lectrodynamique_quantique" title="Électrodynamique quantique">électrodynamique quantique</a> à grande distance (par rapport à la portée des <a href="/wiki/Interaction_faible" title="Interaction faible">interactions faibles</a>). Dans de tels cas, il est courant d’utiliser des versions plus simples et approximatives des lois, au lieu des lois générales plus précises. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Loi_et_vérité_scientifique"><span id="Loi_et_v.C3.A9rit.C3.A9_scientifique"></span>Loi et vérité scientifique</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Loi_scientifique&amp;veaction=edit&amp;section=6" title="Modifier la section : Loi et vérité scientifique" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Loi_scientifique&amp;action=edit&amp;section=6" title="Modifier le code source de la section : Loi et vérité scientifique"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Réfutabilité"><span id="R.C3.A9futabilit.C3.A9"></span>Réfutabilité</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Loi_scientifique&amp;veaction=edit&amp;section=7" title="Modifier la section : Réfutabilité" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Loi_scientifique&amp;action=edit&amp;section=7" title="Modifier le code source de la section : Réfutabilité"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Une loi scientifique peut être restreinte, étendue voire contredite, par des observations futures<sup id="cite_ref-:1_6-0" class="reference"><a href="#cite_note-:1-6"><span class="cite_crochet">[</span>6<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Par exemple, à la fin du <abbr class="abbr" title="19ᵉ siècle"><span class="romain">XIX</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr>&#160;siècle, l'observation de la constance de la vitesse de la lumière a conduit à généraliser les principes de la relativité galiléenne admis jusque-là, à ceux de la relativité restreinte<sup id="cite_ref-7" class="reference"><a href="#cite_note-7"><span class="cite_crochet">[</span>7<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Les lois scientifiques n’expriment pas une certitude absolue&#160;; contrairement aux lois mathématiques (théorèmes) qui sont démontrées à partir d'<a href="/wiki/Axiome" title="Axiome">axiomes</a> et qui sont toujours vraies dans le cadre de ces axiomes. </p><p>Une fois exprimées à partir de quelques expériences, les lois scientifiques font des prédictions&#160;; ce sont «&#160;des énoncés qui contiennent en puissance un nombre infini de faits expérimentaux<sup id="cite_ref-:0_5-1" class="reference"><a href="#cite_note-:0-5"><span class="cite_crochet">[</span>5<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>&#160;»&#160;; leur validité est renforcée si les nouvelles observations sont conformes aux prévisions. Mais les lois peuvent être <a href="/wiki/R%C3%A9futabilit%C3%A9" title="Réfutabilité">falsifiées</a>, lorsqu’elles sont en contradiction avec de nouveaux résultats expérimentaux<sup id="cite_ref-:1_6-1" class="reference"><a href="#cite_note-:1-6"><span class="cite_crochet">[</span>6<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Un exemple célèbre est la <a href="/wiki/Loi_de_Titius-Bode" title="Loi de Titius-Bode">loi de Titius-Bode</a> pour le rayon des orbites des planètes, qui a été réfutée (prouvée comme fausse) avec la découverte de Neptune et la caractérisation de son orbite. </p><p>Un des objectifs de la science est de tester expérimentalement les lois scientifiques avec des degrés de précision croissants ou dans de nouvelles conditions, pour confirmer si elles continuent à être valables. Par exemple, le <a href="/wiki/Principe_d%27%C3%A9quivalence" title="Principe d&#39;équivalence">principe d'équivalence</a> (égalité entre la masse inertielle et la masse gravitationnelle), qui est à la base de la relativité générale, fait l'objet de mesures de plus en plus précises, sans avoir été mis en défaut à ce jour (2022, précision relative meilleure que <span class="mwe-math-element"><span class="mwe-math-mathml-inline mwe-math-mathml-a11y" style="display: none;"><math xmlns="http://www.w3.org/1998/Math/MathML" alttext="{\displaystyle 10^{-12}}"> <semantics> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mstyle displaystyle="true" scriptlevel="0"> <msup> <mn>10</mn> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mo>&#x2212;<!-- − --></mo> <mn>12</mn> </mrow> </msup> </mstyle> </mrow> <annotation encoding="application/x-tex">{\displaystyle 10^{-12}}</annotation> </semantics> </math></span><img src="https://wikimedia.org/api/rest_v1/media/math/render/svg/bba598fb9ea212852e9cfe571d5dbbf1892c285d" class="mwe-math-fallback-image-inline mw-invert skin-invert" aria-hidden="true" style="vertical-align: -0.338ex; width:5.48ex; height:2.676ex;" alt="{\displaystyle 10^{-12}}"></span>)<sup id="cite_ref-8" class="reference"><a href="#cite_note-8"><span class="cite_crochet">[</span>8<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>Il est toujours possible que des lois soient invalidées ou que leurs limitations soient prouvées, par des preuves expérimentales reproductibles. Mais les nouvelles formulations, créées pour expliquer les divergences, généralisent plus que contredisent les lois originales. Autrement dit, les lois invalidées se sont révélées n'être que des approximations, auxquelles d'autres termes ou facteurs doivent être ajoutés pour couvrir des conditions jusqu'alors inexpliquées, par exemple des échelles de temps ou d'espace très grandes ou très petites, des vitesses ou des masses énormes,&#160;<abbr class="abbr" title="et cetera">etc.</abbr> Ainsi, plutôt que de définir des connaissances immuables, les lois physiques condensent les connaissances scientifiques à une époque donnée et sont susceptibles d’être améliorées et/ou généralisées. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Caractéristiques_d’une_loi_scientifique"><span id="Caract.C3.A9ristiques_d.E2.80.99une_loi_scientifique"></span>Caractéristiques d’une loi scientifique</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Loi_scientifique&amp;veaction=edit&amp;section=8" title="Modifier la section : Caractéristiques d’une loi scientifique" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Loi_scientifique&amp;action=edit&amp;section=8" title="Modifier le code source de la section : Caractéristiques d’une loi scientifique"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Une loi scientifique est <span class="citation">«&#160;<a href="/wiki/Inf%C3%A9rence_(logique)" title="Inférence (logique)">inférée</a> de faits particuliers, applicables à un groupe ou à une classe définie de <a href="/wiki/Ph%C3%A9nom%C3%A8ne_physique" title="Phénomène physique">phénomènes</a>, et exprimable par l'affirmation selon laquelle un phénomène spécifique se produit toujours si certaines conditions sont présentes&#160;»</span>. La production d'une description concise «&#160;économe&#160;» de notre environnement sous la forme de telles lois est un objectif fondamental de la <a href="/wiki/Science" title="Science">science</a><sup id="cite_ref-:5_3-1" class="reference"><a href="#cite_note-:5-3"><span class="cite_crochet">[</span>3<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>Plusieurs propriétés générales des lois scientifiques, notamment lorsqu'elles font référence aux <a href="/wiki/Loi_physique" title="Loi physique">lois de la physique</a><sup id="cite_ref-:6_9-0" class="reference"><a href="#cite_note-:6-9"><span class="cite_crochet">[</span>9<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>, ont été identifiées. Une loi scientifique à une époque donnée est&#160;: </p> <ul><li>avérée, du moins dans le cadre de son régime de validité. Par définition, jusqu'à présent, il n’y a jamais eu d’observations contradictoires reproductibles&#160;;</li> <li>universelle&#160;: elle semble s'appliquer partout dans l'Univers<sup id="cite_ref-10" class="reference"><a href="#cite_note-10"><span class="cite_crochet">[</span>10<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>&#160;;</li> <li>simple&#160;: elle est généralement exprimée sous la forme d’une seule équation mathématique&#160;; si plusieurs formulations sont possibles, on prend la forme la plus simple (principe du <a href="/wiki/Rasoir_d%27Ockham" title="Rasoir d&#39;Ockham">rasoir d'Ockham</a>)&#160;;</li> <li>stable. Inchangée depuis sa première découverte (bien qu'il se soit peut-être avéré qu'elle est une approximation d'une loi plus précise).</li> <li>généralement associée à des invariances ou <a href="/wiki/Loi_de_conservation" title="Loi de conservation">lois de conservation</a> lors de transformations dans l'espace et le temps<sup id="cite_ref-:6_9-1" class="reference"><a href="#cite_note-:6-9"><span class="cite_crochet">[</span>9<span class="cite_crochet">]</span></a></sup> (voir <i>infra</i>)&#160;;</li> <li>généralement théoriquement réversible dans le temps (si non quantique), bien que le <a href="/wiki/Fl%C3%A8che_du_temps" title="Flèche du temps">temps lui-même soit irréversible</a><sup id="cite_ref-:6_9-2" class="reference"><a href="#cite_note-:6-9"><span class="cite_crochet">[</span>9<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>&#160;;</li> <li>de grande portée. En physique, les lois se réfèrent exclusivement au vaste domaine de la matière, du mouvement, de l'énergie et de la force elle-même&#160;; leur définition pour des <a href="/wiki/Syst%C3%A8me" title="Système">systèmes</a> plus spécifiques de l'Univers, tels que les systèmes vivants, est plus problématique<sup id="cite_ref-11" class="reference"><a href="#cite_note-11"><span class="cite_crochet">[</span>11<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>.</li></ul> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Loi_de_Moore.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a4/Loi_de_Moore.png/220px-Loi_de_Moore.png" decoding="async" width="220" height="153" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a4/Loi_de_Moore.png/330px-Loi_de_Moore.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a4/Loi_de_Moore.png/440px-Loi_de_Moore.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="625" /></a><figcaption>Loi de Moore - empirique - Croissance du nombre de <a href="/wiki/Transistor" title="Transistor">transistors</a> (en ordonnées logarithmiques) dans les <a href="/wiki/Microprocesseur" title="Microprocesseur">microprocesseurs</a> <a href="/wiki/Intel" title="Intel">Intel</a>. En vert, un doublement tous les <span class="nowrap">18 mois</span>.</figcaption></figure> <p>Au regard de ces critères, des assertions nommées «&#160;lois&#160;» en langage courant ne sont pas des lois scientifiques&#160;: <a href="/wiki/Synchronicit%C3%A9" title="Synchronicité">loi des séries</a>, <a href="/wiki/Loi_de_Murphy" title="Loi de Murphy">loi de Murphy</a>,&#160;<abbr class="abbr" title="et cetera">etc.</abbr> Même la <a href="/wiki/Loi_de_Moore" title="Loi de Moore">loi de Moore</a>, plus prédictive, reste empirique et non reliée à des principes physiques. </p><p>Les lois scientifiques ne génèrent pas que des prédictions positives&#160;; elles peuvent induire des <span class="lang-en" lang="en">assertions d'impossibilité</span>, c'est-à-dire l'affirmation que tel phénomène ne se peut se produire en raison de lois sous-jacentes et/ou de nombreux tests. Toutefois une affirmation d'impossibilité en sciences naturelles ne peut jamais être absolument prouvée<sup id="cite_ref-12" class="reference"><a href="#cite_note-12"><span class="cite_crochet">[</span>12<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>, et elle pourrait être réfutée par l'observation d'un seul contre-exemple. Un tel contre-exemple impliquerait que les hypothèses sous-jacentes soient réexaminées&#160;; il est d’autant plus improbable (voire impossible) si ce contre-exemple remet en cause des principes fondamentaux (voir <i>infra</i>). </p><p>Quelques exemples d'impossibilités largement acceptées en physique sont&#160;: les machines à <a href="/wiki/Mouvement_perp%C3%A9tuel" title="Mouvement perpétuel">mouvement perpétuel</a>, qui violent la loi de <a href="/wiki/Conservation_de_l%27%C3%A9nergie" title="Conservation de l&#39;énergie">conservation de l'énergie</a>&#160;; les objets se déplaçant plus vite que la <a href="/wiki/Vitesse_de_la_lumi%C3%A8re" title="Vitesse de la lumière">vitesse de la lumière</a>, ce qui viole les implications de la relativité restreinte&#160;; le <a href="/wiki/Principe_d%27incertitude" title="Principe d&#39;incertitude">principe d'incertitude</a> de la mécanique quantique, qui affirme l'impossibilité de connaître simultanément à la fois la position et l'impulsion d'une particule, et les <a href="/wiki/In%C3%A9galit%C3%A9s_de_Bell" title="Inégalités de Bell">inégalités de Bell</a> selon lesquelles aucune théorie physique avec des <a href="/wiki/Variable_cach%C3%A9e" title="Variable cachée">variables locales cachées</a>, ne pourra jamais reproduire toutes les prédictions de la mécanique quantique. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Inventaire_(impossible)_des_lois_scientifiques"><span id="Inventaire_.28impossible.29_des_lois_scientifiques"></span>Inventaire (impossible) des lois scientifiques</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Loi_scientifique&amp;veaction=edit&amp;section=9" title="Modifier la section : Inventaire (impossible) des lois scientifiques" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Loi_scientifique&amp;action=edit&amp;section=9" title="Modifier le code source de la section : Inventaire (impossible) des lois scientifiques"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="bandeau-container bandeau-section metadata bandeau-niveau-information"><div class="bandeau-cell bandeau-icone-css loupe">Article détaillé&#160;: <a href="/wiki/Liste_de_lois_scientifiques" title="Liste de lois scientifiques">Liste de lois scientifiques</a>.</div></div> <p>Il est impossible de faire un inventaire exhaustif, organisé et définitif des lois scientifiques établies au cours des siècles&#160;; on peut en dresser des listes plus ou moins complètes<sup id="cite_ref-13" class="reference"><a href="#cite_note-13"><span class="cite_crochet">[</span>13<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Lois_fondamentales">Lois fondamentales</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Loi_scientifique&amp;veaction=edit&amp;section=10" title="Modifier la section : Lois fondamentales" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Loi_scientifique&amp;action=edit&amp;section=10" title="Modifier le code source de la section : Lois fondamentales"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Devant la multiplicité des lois, on peut être tenté par une démarche axiomatique<sup id="cite_ref-:7_14-0" class="reference"><a href="#cite_note-:7-14"><span class="cite_crochet">[</span>14<span class="cite_crochet">]</span></a></sup> pour les classer&#160;; c’est-à-dire distinguer un ensemble limité de lois fondamentales (concepts primitifs) desquelles découleraient les autres lois plus spécifiques à tel ou tel domaine, ou à telle ou telle échelle spatiale ou temporelle. </p><p>Une telle démarche est analogue à celle entamée au début du <abbr class="abbr" title="20ᵉ siècle"><span class="romain">XX</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr>&#160;siècle par les mathématiciens, notamment <a href="/wiki/David_Hilbert" title="David Hilbert">D. Hilbert</a> pour lequel «&#160;toutes les mathématiques découlent d'un <a href="/wiki/Ensemble_fini" title="Ensemble fini">ensemble fini</a> d'axiomes correctement choisis&#160;». Par exemple, les <a href="/wiki/Axiomes_de_Peano" title="Axiomes de Peano">axiomes de Peano</a> ramènent les propriétés de l’arithmétique à cinq <a href="/wiki/Axiome" title="Axiome">axiomes</a>. Plus tard, <a href="/wiki/Kurt_G%C3%B6del" title="Kurt Gödel">K. Gödel</a> démontrera les limites de la démarche<sup id="cite_ref-15" class="reference"><a href="#cite_note-15"><span class="cite_crochet">[</span>15<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>Qu’en est-il en physique&#160;? Les lois s’inscrivent dans deux grandes théories&#160;: la <a href="/wiki/Relativit%C3%A9_g%C3%A9n%C3%A9rale" title="Relativité générale">relativité générale</a> et la <a href="/wiki/M%C3%A9canique_quantique" title="Mécanique quantique">mécanique quantique</a>, qui ont des domaines d’application très différents, respectivement l’infiniment grand et l’infiniment petit, et qui -pour le moment- sont inconciliables lorsque ces deux infinis se rejoignent, par exemple aux origines de l’Univers<sup id="cite_ref-:8_16-0" class="reference"><a href="#cite_note-:8-16"><span class="cite_crochet">[</span>16<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Ces 2 théories reposent sur des postulats (<a href="/wiki/Axiome" title="Axiome">axiomes</a>) bien définis (voir <a href="/wiki/Postulats_de_la_m%C3%A9canique_quantique" title="Postulats de la mécanique quantique">postulats de la mécanique quantique</a>)&#160;; elles divergent fondamentalement sur la structure de l’espace-temps<sup id="cite_ref-17" class="reference"><a href="#cite_note-17"><span class="cite_crochet">[</span>17<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>Parmi les concepts primitifs (selon l'approche de <a href="/wiki/Mario_Bunge" title="Mario Bunge">Mario Bunge</a><sup id="cite_ref-:7_14-1" class="reference"><a href="#cite_note-:7-14"><span class="cite_crochet">[</span>14<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>), on peut identifier un grand principe et l’expression de symétries et d’invariances fondamentales. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Le_principe_de_moindre_action">Le principe de moindre action</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Loi_scientifique&amp;veaction=edit&amp;section=11" title="Modifier la section : Le principe de moindre action" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Loi_scientifique&amp;action=edit&amp;section=11" title="Modifier le code source de la section : Le principe de moindre action"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Le <a href="/wiki/Principe_de_moindre_action" title="Principe de moindre action">principe de moindre action</a> de <a href="/wiki/Joseph-Louis_Lagrange" title="Joseph-Louis Lagrange">Lagrange</a> (anticipé par <a href="/wiki/Principe_de_Fermat" title="Principe de Fermat">Fermat pour la lumière</a>) est un principe universel applicable aussi bien dans l’infiniment petit que dans la cosmologie. Il part de la définition pour (la plupart) des systèmes d’une grandeur mathématique, le <a href="/wiki/Lagrangien" title="Lagrangien">lagrangien</a> qui détermine leur évolution à partir de l'<a href="/wiki/%C3%89quation_d%27Euler-Lagrange" title="Équation d&#39;Euler-Lagrange">équation d’Euler-Lagrange</a>. Le principe de moindre action est donc un axiome de base pour les lois de la mécanique classique, du modèle standard des particules, en théorie des champs,&#160;<abbr class="abbr" title="et cetera">etc.</abbr><sup id="cite_ref-:9_18-0" class="reference"><a href="#cite_note-:9-18"><span class="cite_crochet">[</span>18<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Associé au principe de moindre action, le <a href="/wiki/Th%C3%A9or%C3%A8me_de_Noether" class="mw-disambig" title="Théorème de Noether">théorème de Noether</a> est un concept primitif puisqu’il relie les symétries du lagrangien d’un système à des invariances (ou quantités conservées)<sup id="cite_ref-:9_18-1" class="reference"><a href="#cite_note-:9-18"><span class="cite_crochet">[</span>18<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Les_symétries_et_invariances"><span id="Les_sym.C3.A9tries_et_invariances"></span>Les symétries et invariances</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Loi_scientifique&amp;veaction=edit&amp;section=12" title="Modifier la section : Les symétries et invariances" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Loi_scientifique&amp;action=edit&amp;section=12" title="Modifier le code source de la section : Les symétries et invariances"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="bandeau-container bandeau-section metadata bandeau-niveau-information"><div class="bandeau-cell bandeau-icone-css loupe">Article détaillé&#160;: <a href="/wiki/Loi_de_conservation" title="Loi de conservation">Loi de conservation</a>.</div></div> <p>Selon <a href="/wiki/Eugene_Wigner" title="Eugene Wigner">E. Wigner</a>, cité dans la ref<sup id="cite_ref-19" class="reference"><a href="#cite_note-19"><span class="cite_crochet">[</span>19<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>:«&#160;Les principes d’invariance participent de manière essentielle à la caractérisation des lois de la nature en physique&#160;». Ainsi ce qui était considéré comme des principes dans le passé -comme le principe de conservation de l’énergie – ne sont que des lois (théorèmes) découlant du théorème de Noether et du principe de moindre action&#160;; sont ainsi déduites les lois de conservation de l’<a href="/wiki/%C3%89nergie" title="Énergie">énergie</a>, de <a href="/wiki/Impulsion" class="mw-disambig" title="Impulsion">l' impulsion</a>, du <a href="/wiki/Moment_angulaire" class="mw-redirect" title="Moment angulaire">moment angulaire</a>, lois bien connues en mécanique&#160;; mais de ce principe, on peut déduire d'autres lois comme la conservation de la <a href="/wiki/Charge_%C3%A9lectrique" title="Charge électrique">charge électrique</a> et des charges associées aux <a href="/wiki/Interactions_fondamentales" class="mw-redirect" title="Interactions fondamentales">interactions fondamentales</a> qui sont liées à des <a href="/wiki/Invariance_de_jauge" class="mw-redirect" title="Invariance de jauge">invariances de jauge</a> de leurs lagrangiens<sup id="cite_ref-:9_18-2" class="reference"><a href="#cite_note-:9-18"><span class="cite_crochet">[</span>18<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>Certaines lois de conservation sont spécifiques à la mécanique quantique&#160;: la symétrie de la <a href="/wiki/Fonction_d%27onde" title="Fonction d&#39;onde">fonction d’onde</a>, liée à l’indiscernabilité des particules quantiques, aboutit aux <a href="/wiki/Statistique_de_Fermi-Dirac" title="Statistique de Fermi-Dirac">lois statistiques quantiques</a> de Fermi- Dirac, qui à leur tour aboutissent au <a href="/wiki/Principe_d%27exclusion_de_Pauli" title="Principe d&#39;exclusion de Pauli">principe d'exclusion de Pauli</a> pour les <a href="/wiki/Fermions" class="mw-redirect" title="Fermions">fermions</a> et à la <a href="/wiki/Condensation_de_Bose-Einstein" class="mw-redirect" title="Condensation de Bose-Einstein">condensation de Bose-Einstein</a> pour les <a href="/wiki/Boson" title="Boson">bosons</a><sup id="cite_ref-20" class="reference"><a href="#cite_note-20"><span class="cite_crochet">[</span>20<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>En théorie de la relativité, liée à la structure de l’espace-temps qu’elle postule, la symétrie de rotation entre les axes de coordonnées du temps et de l'espace (lorsque l'un est considéré comme imaginaire, l'autre comme réel) aboutit à des <a href="/wiki/Transformations_de_Lorentz" title="Transformations de Lorentz">transformations de Lorentz</a>, qui à leur tour aboutissent à la théorie de la relativité restreinte<sup id="cite_ref-21" class="reference"><a href="#cite_note-21"><span class="cite_crochet">[</span>21<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Le postulat de l’égalité de la masse gravitationnelle et de la masse inertielle est à la base des lois de la relativité générale (cf. supra). </p><p>Malgré ces convergences, les scientifiques ne disposent pas d’une théorie globale des lois de la Nature (analogue à celle anticipée par Hilbert pour les mathématiques)&#160;; cette théorie du grand Tout<sup id="cite_ref-22" class="reference"><a href="#cite_note-22"><span class="cite_crochet">[</span>22<span class="cite_crochet">]</span></a></sup> qui unifierait les lois de la relativité générale et de la mécanique quantique, qui déterminerait a priori les nombreux paramètres qui les sous-tendent, est actuellement hors de portée, et pour certains utopique<sup id="cite_ref-:8_16-1" class="reference"><a href="#cite_note-:8-16"><span class="cite_crochet">[</span>16<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Lois_scientifiques_et_intelligence_artificielle">Lois scientifiques et intelligence artificielle</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Loi_scientifique&amp;veaction=edit&amp;section=13" title="Modifier la section : Lois scientifiques et intelligence artificielle" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Loi_scientifique&amp;action=edit&amp;section=13" title="Modifier le code source de la section : Lois scientifiques et intelligence artificielle"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Extraire des connaissances et des règles à partir de masses de données est la base toujours actuelle de l’élaboration des lois scientifiques, mais cela fait partie aussi des capacités des systèmes d’<a href="/wiki/Intelligence_artificielle" title="Intelligence artificielle">intelligence artificielle</a>, développés récemment avec les méthodes de l’apprentissage profond<sup id="cite_ref-23" class="reference"><a href="#cite_note-23"><span class="cite_crochet">[</span>23<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>&#160;: capacités qui parfois surpassent celle des humains<sup id="cite_ref-24" class="reference"><a href="#cite_note-24"><span class="cite_crochet">[</span>24<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>De multiples travaux sont en cours pour développer l’apport de l’intelligence artificielle (IA) à la découverte scientifique<sup id="cite_ref-25" class="reference"><a href="#cite_note-25"><span class="cite_crochet">[</span>25<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>&#160;; y compris, sa capacité à découvrir (ou redécouvrir) les lois gouvernant la dynamique des systèmes<sup id="cite_ref-26" class="reference"><a href="#cite_note-26"><span class="cite_crochet">[</span>26<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Des travaux récents (2022)<sup id="cite_ref-27" class="reference"><a href="#cite_note-27"><span class="cite_crochet">[</span>27<span class="cite_crochet">]</span></a></sup> démontrent cette capacité pour des systèmes comme le pendule simple ou le pendule articulé. Mais en IA, il est difficile d’extraire les paramètres et règles dont s’est doté en interne le système de neurones artificiels, mais seulement le nombre des paramètres cachés, qui s’avère égal ou proche de celui déterminant les lois scientifiques. Une loi étant la façon la plus économe – en termes de paramètres - pour prédire les expériences&#160;; les AI s’en rapprochent sans que l’on puisse comparer leurs règles internes à nos processus mentaux. </p><p>La question reste ouverte de savoir si une AI sera capable de «&#160;découvrir&#160;» de nouvelles lois universelles, à l’instar de Newton reliant la chute des corps sur Terre à la trajectoire de la Lune. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Histoire">Histoire</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Loi_scientifique&amp;veaction=edit&amp;section=14" title="Modifier la section : Histoire" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Loi_scientifique&amp;action=edit&amp;section=14" title="Modifier le code source de la section : Histoire"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>L'observation et la détection de régularités sous-jacentes dans la nature datent de la préhistoire&#160;: la reconnaissance des relations de cause à effet reconnaît implicitement l'existence des lois de la nature. La reconnaissance de telles régularités en tant que lois scientifiques indépendantes en soi était cependant limitée par leur enchevêtrement dans l'animisme et par l'attribution de nombreux effets qui n'ont pas de causes évidentes —&#160;tels que les phénomènes physiques&#160;— aux actions des dieux, des esprits, êtres surnaturels,&#160;<abbr class="abbr" title="et cetera">etc.</abbr> L'observation et la spéculation sur la nature étaient intimement liées à la métaphysique et à la morale. </p><p>Ensuite l'histoire de la science et de la genèse des lois scientifiques procède par étapes (des bifurcations<sup id="cite_ref-:10_28-0" class="reference"><a href="#cite_note-:10-28"><span class="cite_crochet">[</span>28<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>) auxquelles ont contribué plusieurs civilisations. </p><p>En Europe, la théorisation systématique de la nature (physis) a commencé avec les premiers philosophes et scientifiques grecs<sup id="cite_ref-29" class="reference"><a href="#cite_note-29"><span class="cite_crochet">[</span>29<span class="cite_crochet">]</span></a></sup> et s'est poursuivie jusqu'aux périodes impériales hellénistique et romaine, période au cours de laquelle l'influence intellectuelle du <a href="/wiki/Droit_romain" title="Droit romain">droit romain</a> est devenue de plus en plus prédominante. La formule «&#160;loi de la nature&#160;» apparaît d'abord comme «&#160;une <a href="/wiki/M%C3%A9taphore" title="Métaphore">métaphore</a> vivante&#160;» privilégiée par les poètes latins Lucrèce, Virgile, <a href="/wiki/Ovide" title="Ovide">Ovide</a>, Manilius, gagnant avec le temps une présence théorique solide dans les traités en prose de Sénèque et de Pline. Pourquoi cette origine romaine&#160;? Selon le récit convaincant de l'historien Daryn Lehoux<sup id="cite_ref-30" class="reference"><a href="#cite_note-30"><span class="cite_crochet">[</span>30<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>, l'idée a été rendue possible par le rôle central du droit codifié et de l'argumentation médico-légale dans la vie et la culture romaines. </p><p>Les modèles juridiques du jugement scientifique apparaissent partout et s'avèrent par exemple également partie intégrante de l'approche de la vérification de Ptolémée, où l'esprit se voit attribuer le rôle de magistrat, les sens celui de révélation des preuves et la raison dialectique celui de juge. la loi elle-même. </p><p>La formulation précise de ce qui est maintenant reconnu comme des énoncés modernes et valides des lois de la nature, date du <abbr class="abbr" title="17ᵉ siècle"><span class="romain">XVII</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr>&#160;siècle en Europe, avec le début d’une expérimentation précise et le développement de formes avancées de mathématiques<sup id="cite_ref-:10_28-1" class="reference"><a href="#cite_note-:10-28"><span class="cite_crochet">[</span>28<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Durant cette période, des philosophes naturels comme <a href="/wiki/Isaac_Newton" title="Isaac Newton">Isaac Newton</a> (1642-1727) ) étaient influencés par une vision religieuse - issue des concepts médiévaux de loi divine - selon laquelle Dieu avait institué des lois physiques absolues, universelles et immuables. Au <span class="nowrap">chapitre 7</span> de <i><a href="/wiki/Trait%C3%A9_du_monde_et_de_la_lumi%C3%A8re" title="Traité du monde et de la lumière">Le Monde</a></i><sup id="cite_ref-31" class="reference"><a href="#cite_note-31"><span class="cite_crochet">[</span>31<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>, René Descartes (1596-1650) décrit la «&#160;nature&#160;» comme la matière elle-même, immuable, car créée par Dieu, donc les changements en partie «&#160;doivent être attribués à la nature. Appelons les lois de la nature&#160;». La méthode scientifique moderne qui prend forme à cette époque (avec Francis Bacon (1561-1626) et Galilée (1564-1642)), contribue à séparer la science de la théologie, avec un minimum de spéculations sur la métaphysique et l'éthique<sup id="cite_ref-:10_28-2" class="reference"><a href="#cite_note-:10-28"><span class="cite_crochet">[</span>28<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Le droit naturel au sens politique, conçu comme universel, a également été élaboré à cette époque par des chercheurs tels que <a href="/wiki/Hugo_Grotius" title="Hugo Grotius">Grotius</a> (1583-1645), <a href="/wiki/Baruch_Spinoza" title="Baruch Spinoza">Spinoza</a> (1632-1677) et <a href="/wiki/Thomas_Hobbes" title="Thomas Hobbes">Hobbes</a> (1588-1679)<sup id="cite_ref-:4_1-2" class="reference"><a href="#cite_note-:4-1"><span class="cite_crochet">[</span>1<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Notes_et_références"><span id="Notes_et_r.C3.A9f.C3.A9rences"></span>Notes et références</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Loi_scientifique&amp;veaction=edit&amp;section=15" title="Modifier la section : Notes et références" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Loi_scientifique&amp;action=edit&amp;section=15" title="Modifier le code source de la section : Notes et références"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div style="font-size:85%; padding-left:1.6em; margin:0.3em 0;"><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : anglais">(en)</abbr> Cet article est partiellement ou en totalité issu de l’article de Wikipédia en anglais intitulé <span class="plainlinks">«&#160;<a class="external text" href="https://en.wikipedia.org/wiki/Scientific_law?oldid=810674209">Scientific law</a>&#160;» <small>(<a class="external text" href="https://en.wikipedia.org/wiki/Scientific_law?action=history">voir la liste des auteurs</a>)</small></span>.</div> <div class="references-small decimal" style="column-width:40em;"><ol class="references"> <li id="cite_note-:4-1"><span class="mw-cite-backlink noprint">↑ <sup><a href="#cite_ref-:4_1-0">a</a> <a href="#cite_ref-:4_1-1">b</a> et <a href="#cite_ref-:4_1-2">c</a></sup> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Lecourt_(dir.)2019"><span class="ouvrage" id="Dominique_Lecourt_(dir.)2019">Dominique Lecourt (dir.), <cite class="italique">Dictionnaire d'histoire et philosophie des sciences</cite>, Paris, <a href="/wiki/Presses_universitaires_de_France" title="Presses universitaires de France">Presses universitaires de France</a>, <time>2019</time>, 1195&#160;<abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr>, «&#160;Article-Lois de la nature&#160;»<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=Dictionnaire+d%27histoire+et+philosophie+des+sciences&amp;rft.atitle=Article-Lois+de+la+nature&amp;rft.place=Paris&amp;rft.pub=Presses+universitaires+de+France&amp;rft.au=Dominique+Lecourt+%28dir.%29&amp;rft.date=2019&amp;rft.tpages=1195&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3ALoi+scientifique"></span></span></span></span> </li> <li id="cite_note-:3-2"><span class="mw-cite-backlink noprint">↑ <sup><a href="#cite_ref-:3_2-0">a</a> et <a href="#cite_ref-:3_2-1">b</a></sup> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Lahire2023"><span class="ouvrage" id="Bernard_Lahire2023">Bernard <span class="nom_auteur">Lahire</span>, <cite class="italique">Les structures fondamentales des sociétés humaines</cite>, la Découverte, <abbr class="abbr" title="collection">coll.</abbr>&#160;«&#160;Sciences sociales du vivant&#160;», <time>2023</time> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a>&#160;<a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-2-348-07761-6" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-2-348-07761-6"><span class="nowrap">978-2-348-07761-6</span></a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=Les+structures+fondamentales+des+soci%C3%A9t%C3%A9s+humaines&amp;rft.pub=la+D%C3%A9couverte&amp;rft.aulast=Lahire&amp;rft.aufirst=Bernard&amp;rft.date=2023&amp;rft.isbn=978-2-348-07761-6&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3ALoi+scientifique"></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-:5-3"><span class="mw-cite-backlink noprint">↑ <sup><a href="#cite_ref-:5_3-0">a</a> et <a href="#cite_ref-:5_3-1">b</a></sup> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Laupies"><span class="ouvrage" id="Frédéric_Laupies">Frédéric Laupies, «&#160;<a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.klubprepa.fr/Site/Document/ChargementDocument.aspx?IdDocument=6739"><cite style="font-style:normal;">Qu'est-ce qu'une loi scientifique&#160;?</cite></a>&#160;» <small style="line-height:1em;">(consulté le <time class="nowrap" datetime="2023-11-29" data-sort-value="2023-11-29">29 novembre 2023</time>)</small></span></span></span> </li> <li id="cite_note-4"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-4">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="SusskindFriedmanCabannes2015"><span class="ouvrage" id="Leonard_SusskindArt_FriedmanAndré_Cabannes2015">Leonard <span class="nom_auteur">Susskind</span>, Art <span class="nom_auteur">Friedman</span> et André <span class="nom_auteur">Cabannes</span>, <cite class="italique">Mécanique quantique: le minimum théorique tout ce que vous avez besoin de savoir pour commencer à faire de la physique</cite>, Presses polytechniques et universitaires romandes [diffusé par GEODIF], <abbr class="abbr" title="collection">coll.</abbr>&#160;«&#160;Le minimum théorique&#160;», <time>2015</time> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a>&#160;<a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-2-88915-155-4" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-2-88915-155-4"><span class="nowrap">978-2-88915-155-4</span></a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=M%C3%A9canique+quantique%3A+le+minimum+th%C3%A9orique+tout+ce+que+vous+avez+besoin+de+savoir+pour+commencer+%C3%A0+faire+de+la+physique&amp;rft.pub=Presses+polytechniques+et+universitaires+romandes+%5Bdiffus%C3%A9+par+GEODIF%5D&amp;rft.aulast=Susskind&amp;rft.aufirst=Leonard&amp;rft.au=Friedman%2C+Art&amp;rft.au=Cabannes%2C+Andr%C3%A9&amp;rft.date=2015&amp;rft.isbn=978-2-88915-155-4&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3ALoi+scientifique"></span></span></span></span> </li> <li id="cite_note-:0-5"><span class="mw-cite-backlink noprint">↑ <sup><a href="#cite_ref-:0_5-0">a</a> et <a href="#cite_ref-:0_5-1">b</a></sup> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Bot2007"><span class="ouvrage" id="Ludovic_Bot2007">Ludovic <span class="nom_auteur">Bot</span>, <cite class="italique">Philosophie des sciences de la matière</cite>, l'Harmattan, <abbr class="abbr" title="collection">coll.</abbr>&#160;«&#160;Acteurs de la science&#160;», <time>2007</time> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a>&#160;<a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-2-296-02749-7" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-2-296-02749-7"><span class="nowrap">978-2-296-02749-7</span></a>)</small>, «&#160;Qu'est-ce que la science aujourd'hui&#160;?&#160;»<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=Philosophie+des+sciences+de+la+mati%C3%A8re&amp;rft.atitle=Qu%27est-ce+que+la+science+aujourd%27hui+%3F&amp;rft.pub=l%27Harmattan&amp;rft.aulast=Bot&amp;rft.aufirst=Ludovic&amp;rft.date=2007&amp;rft.isbn=978-2-296-02749-7&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3ALoi+scientifique"></span></span></span></span> </li> <li id="cite_note-:1-6"><span class="mw-cite-backlink noprint">↑ <sup><a href="#cite_ref-:1_6-0">a</a> et <a href="#cite_ref-:1_6-1">b</a></sup> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="LecourtBourgeois2006"><span class="ouvrage" id="Dominique_LecourtThomas_Bourgeois2006">Dominique <span class="nom_auteur">Lecourt</span> et Thomas <span class="nom_auteur">Bourgeois</span>, <cite class="italique">Dictionnaire d'histoire et philosophie des sciences</cite>, Presses universitaires de France, <abbr class="abbr" title="collection">coll.</abbr>&#160;«&#160;Quadrige&#160;», <time>2006</time> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a>&#160;<a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-2-13-054499-9" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-2-13-054499-9"><span class="nowrap">978-2-13-054499-9</span></a>)</small>, «&#160;Article réfutabilité&#160;»<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=Dictionnaire+d%27histoire+et+philosophie+des+sciences&amp;rft.atitle=Article+r%C3%A9futabilit%C3%A9&amp;rft.pub=Presses+universitaires+de+France&amp;rft.aulast=Lecourt&amp;rft.aufirst=Dominique&amp;rft.au=Bourgeois%2C+Thomas&amp;rft.date=2006&amp;rft.isbn=978-2-13-054499-9&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3ALoi+scientifique"></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-7"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-7">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Le_Bellac2015"><span class="ouvrage" id="Michel_Le_Bellac2015">Michel <span class="nom_auteur">Le Bellac</span>, <cite class="italique">Les relativités: espace, temps, gravitation</cite>, EDP sciences, <abbr class="abbr" title="collection">coll.</abbr>&#160;«&#160;Une introduction à&#160;», <time>2015</time> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a>&#160;<a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-2-7598-1294-3" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-2-7598-1294-3"><span class="nowrap">978-2-7598-1294-3</span></a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=Les+relativit%C3%A9s%3A+espace%2C+temps%2C+gravitation&amp;rft.pub=EDP+sciences&amp;rft.aulast=Le+Bellac&amp;rft.aufirst=Michel&amp;rft.date=2015&amp;rft.isbn=978-2-7598-1294-3&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3ALoi+scientifique"></span></span></span></span> </li> <li id="cite_note-8"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-8">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="AsenbaumOverstreetKimCurti2020"><span class="ouvrage" id="Peter_AsenbaumChris_OverstreetMinjeong_KimJoseph_Curti2020">Peter <span class="nom_auteur">Asenbaum</span>, Chris <span class="nom_auteur">Overstreet</span>, Minjeong <span class="nom_auteur">Kim</span> et Joseph <span class="nom_auteur">Curti</span>, «&#160;<cite style="font-style:normal">Atom-Interferometric Test of the Equivalence Principle at the 10<sup>−12</sup> Level</cite>&#160;», <i><a href="/wiki/Physical_Review_Letters" title="Physical Review Letters">Physical Review Letters</a></i>, <abbr class="abbr" title="volume">vol.</abbr>&#160;125, <abbr class="abbr" title="numéro">n<sup>o</sup></abbr>&#160;19,&#8206; <time class="nowrap" datetime="2020-11-02" data-sort-value="2020-11-02">2 novembre 2020</time>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;191101 <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/Digital_Object_Identifier" title="Digital Object Identifier">DOI</a>&#160;<span class="plainlinks noarchive nowrap"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.1103/PhysRevLett.125.191101">10.1103/PhysRevLett.125.191101</a></span>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&amp;rft.genre=article&amp;rft.atitle=Atom-Interferometric+Test+of+the+Equivalence+Principle+at+the+10%E2%88%9212+Level&amp;rft.jtitle=Physical+Review+Letters&amp;rft.issue=19&amp;rft.aulast=Asenbaum&amp;rft.aufirst=Peter&amp;rft.au=Overstreet%2C+Chris&amp;rft.au=Kim%2C+Minjeong&amp;rft.au=Curti%2C+Joseph&amp;rft.date=2020-11-02&amp;rft.volume=125&amp;rft.pages=191101&amp;rft_id=info%3Adoi%2F10.1103%2FPhysRevLett.125.191101&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3ALoi+scientifique"></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-:6-9"><span class="mw-cite-backlink noprint">↑ <sup><a href="#cite_ref-:6_9-0">a</a> <a href="#cite_ref-:6_9-1">b</a> et <a href="#cite_ref-:6_9-2">c</a></sup> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="1980"><cite class="italique">La Nature de la physique</cite>, Éditions du Seuil, <abbr class="abbr" title="collection">coll.</abbr>&#160;«&#160;Points&#160;», <time>1980</time> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a>&#160;<a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-2-02-005658-8" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-2-02-005658-8"><span class="nowrap">978-2-02-005658-8</span></a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=La+Nature+de+la+physique&amp;rft.pub=%C3%89ditions+du+Seuil&amp;rft.au=Isaac%2C+H%C3%A9l%C3%A8ne&amp;rft.date=1980&amp;rft.isbn=978-2-02-005658-8&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3ALoi+scientifique"></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-10"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-10">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="DaviesCouturiau1998"><span class="ouvrage" id="Paul_DaviesPaul_Couturiau1998">Paul <span class="nom_auteur">Davies</span> et Paul <span class="nom_auteur">Couturiau</span>, <cite class="italique">L'esprit de Dieu</cite>, Hachette littératures, <abbr class="abbr" title="collection">coll.</abbr>&#160;«&#160;Pluriel&#160;», <time>1998</time> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a>&#160;<a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-2-01-278859-6" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-2-01-278859-6"><span class="nowrap">978-2-01-278859-6</span></a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=L%27esprit+de+Dieu&amp;rft.pub=Hachette+litt%C3%A9ratures&amp;rft.aulast=Davies&amp;rft.aufirst=Paul&amp;rft.au=Couturiau%2C+Paul&amp;rft.date=1998&amp;rft.isbn=978-2-01-278859-6&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3ALoi+scientifique"></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-11"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-11">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Frisch2014"><span class="ouvrage" id="Mathias_Frisch2014"><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : anglais">(en)</abbr> Mathias <span class="nom_auteur">Frisch</span>, «&#160;<cite style="font-style:normal" lang="en">Laws in Physics</cite>&#160;», <i><span class="lang-en" lang="en">European Review</span></i>, <abbr class="abbr" title="volume">vol.</abbr>&#160;22, <abbr class="abbr" title="numéro">n<sup>o</sup></abbr>&#160;S1,&#8206; <time class="nowrap" datetime="2014-05" data-sort-value="2014-05">mai 2014</time>, S33–S49 <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Serial_Number" title="International Standard Serial Number">ISSN</a>&#160;<span class="plainlinks noarchive"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://portal.issn.org/resource/issn/1062-7987">1062-7987</a></span> et <span class="plainlinks noarchive"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://portal.issn.org/resource/issn/1474-0575">1474-0575</a></span>, <a href="/wiki/Digital_Object_Identifier" title="Digital Object Identifier">DOI</a>&#160;<span class="plainlinks noarchive nowrap"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.1017/S1062798713000768">10.1017/S1062798713000768</a></span>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&amp;rft.genre=article&amp;rft.atitle=Laws+in+Physics&amp;rft.jtitle=European+Review&amp;rft.issue=S1&amp;rft.aulast=Frisch&amp;rft.aufirst=Mathias&amp;rft.date=2014-05&amp;rft.volume=22&amp;rft.pages=S33%E2%80%93S49&amp;rft.issn=1062-7987&amp;rft_id=info%3Adoi%2F10.1017%2FS1062798713000768&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3ALoi+scientifique"></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-12"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-12">↑</a> </span><span class="reference-text">Un scientifique ne peut jamais dire «&#160;jamais&#160;».</span> </li> <li id="cite_note-13"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-13">↑</a> </span><span class="reference-text">En plus de la <a href="/wiki/Liste_de_lois_scientifiques" title="Liste de lois scientifiques">liste en français</a> référencée ci-dessus, voir l'article en anglais <a href="/w/index.php?title=List_of_physical_laws&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="List of physical laws (page inexistante)">List of physical laws</a>&#160;<a href="https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_physical_laws" class="extiw" title="en:List of physical laws"><span class="indicateur-langue" title="Article en anglais&#160;: «&#160;List of physical laws&#160;»">(en)</span></a>, plus complet, ou la liste en anglais classée par nomsdans <span class="ouvrage"><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : anglais">(en)</abbr> «&#160;<a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.alcyone.com/max/physics/laws/"><cite style="font-style:normal;" lang="en">The law list</cite></a>&#160;» <small style="line-height:1em;">(consulté le <time class="nowrap" datetime="2023-11-29" data-sort-value="2023-11-29">29 novembre 2023</time>)</small></span>.</span> </li> <li id="cite_note-:7-14"><span class="mw-cite-backlink noprint">↑ <sup><a href="#cite_ref-:7_14-0">a</a> et <a href="#cite_ref-:7_14-1">b</a></sup> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Bunge1975"><span class="ouvrage" id="Mario_Bunge1975"><a href="/wiki/Mario_Bunge" title="Mario Bunge">Mario Bunge</a>, <cite class="italique">Philosophie de la physique</cite>, Paris, Seuil coll. "Science ouverte", <time>1975</time>, 300&#160;<abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=Philosophie+de+la+physique&amp;rft.place=Paris&amp;rft.pub=Seuil+coll.+%22Science+ouverte%22&amp;rft.aulast=Bunge&amp;rft.aufirst=Mario&amp;rft.date=1975&amp;rft.tpages=300&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3ALoi+scientifique"></span></span></span></span> </li> <li id="cite_note-15"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-15">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="DoxiádīsPapadīmītríouPapadátosDauzat2022"><span class="ouvrage" id="Apóstolos_K._DoxiádīsChrístos_Ch_PapadīmītríouAlékos_PapadátosPierre-Emmanuel_Dauzat2022">Apóstolos K. <span class="nom_auteur">Doxiádīs</span>, Chrístos Ch <span class="nom_auteur">Papadīmītríou</span>, Alékos <span class="nom_auteur">Papadátos</span> et Pierre-Emmanuel <span class="nom_auteur">Dauzat</span>, <cite class="italique">Logicomix</cite>, la Librairie Vuibert, <time>2022</time> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a>&#160;<a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-2-311-15027-8" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-2-311-15027-8"><span class="nowrap">978-2-311-15027-8</span></a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=Logicomix&amp;rft.pub=la+Librairie+Vuibert&amp;rft.aulast=Doxi%C3%A1d%C4%ABs&amp;rft.aufirst=Ap%C3%B3stolos+K.&amp;rft.au=Papad%C4%ABm%C4%ABtr%C3%ADou%2C+Chr%C3%ADstos+Ch&amp;rft.au=Papad%C3%A1tos%2C+Al%C3%A9kos&amp;rft.au=Dauzat%2C+Pierre-Emmanuel&amp;rft.date=2022&amp;rft.isbn=978-2-311-15027-8&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3ALoi+scientifique"></span></span></span></span> </li> <li id="cite_note-:8-16"><span class="mw-cite-backlink noprint">↑ <sup><a href="#cite_ref-:8_16-0">a</a> et <a href="#cite_ref-:8_16-1">b</a></sup> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Smolin2010"><span class="ouvrage" id="Lee_Smolin2010">Lee <span class="nom_auteur">Smolin</span>, <cite class="italique">Rien ne va plus en physique&#160;! l'échec de la théorie des cordes</cite>, Seuil, <abbr class="abbr" title="collection">coll.</abbr>&#160;«&#160;Points&#160;», <time>2010</time> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a>&#160;<a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-2-7578-1278-5" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-2-7578-1278-5"><span class="nowrap">978-2-7578-1278-5</span></a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=Rien+ne+va+plus+en+physique+%21+l%27%C3%A9chec+de+la+th%C3%A9orie+des+cordes&amp;rft.pub=Seuil&amp;rft.aulast=Smolin&amp;rft.aufirst=Lee&amp;rft.date=2010&amp;rft.isbn=978-2-7578-1278-5&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3ALoi+scientifique"></span></span></span></span> </li> <li id="cite_note-17"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-17">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Luminet2020"><span class="ouvrage" id="Jean-Pierre_Luminet2020">Jean-Pierre <span class="nom_auteur">Luminet</span>, <cite class="italique">L'écume de l'espace-temps</cite>, Odile Jacob, <time>2020</time> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a>&#160;<a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-2-7381-3971-9" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-2-7381-3971-9"><span class="nowrap">978-2-7381-3971-9</span></a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=L%27%C3%A9cume+de+l%27espace-temps&amp;rft.pub=Odile+Jacob&amp;rft.aulast=Luminet&amp;rft.aufirst=Jean-Pierre&amp;rft.date=2020&amp;rft.isbn=978-2-7381-3971-9&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3ALoi+scientifique"></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-:9-18"><span class="mw-cite-backlink noprint">↑ <sup><a href="#cite_ref-:9_18-0">a</a> <a href="#cite_ref-:9_18-1">b</a> et <a href="#cite_ref-:9_18-2">c</a></sup> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="PenroseLaroche2007"><span class="ouvrage" id="Roger_PenroseCéline_Laroche2007">Roger <span class="nom_auteur">Penrose</span> et Céline <span class="nom_auteur">Laroche</span>, <cite class="italique">À la découverte des lois de l'univers: la prodigieuse histoire des mathématiques et de la physique</cite>, O. Jacob, <time>2007</time> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a>&#160;<a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-2-7381-1840-0" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-2-7381-1840-0"><span class="nowrap">978-2-7381-1840-0</span></a>)</small>, «&#160;Lagrangiens et hamiltoniens&#160;»<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=%C3%80+la+d%C3%A9couverte+des+lois+de+l%27univers%3A+la+prodigieuse+histoire+des+math%C3%A9matiques+et+de+la+physique&amp;rft.atitle=Lagrangiens+et+hamiltoniens&amp;rft.pub=O.+Jacob&amp;rft.aulast=Penrose&amp;rft.aufirst=Roger&amp;rft.au=Laroche%2C+C%C3%A9line&amp;rft.date=2007&amp;rft.isbn=978-2-7381-1840-0&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3ALoi+scientifique"></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-19"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-19">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Eckes2012"><span class="ouvrage" id="Christophe_Eckes2012">Christophe <span class="nom_auteur">Eckes</span>, «&#160;<cite style="font-style:normal">Principes d’invariance et lois de la nature d’après Weyl et Wigner</cite>&#160;», <i>Philosophia Scientae</i>, <abbr class="abbr" title="numéros">n<sup>os</sup></abbr>&#160;16-3,&#8206; <time class="nowrap" datetime="2012-11-01" data-sort-value="2012-11-01"><abbr class="abbr" title="premier">1<sup>er</sup></abbr> novembre 2012</time>, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr>&#160;<span class="nowrap">153–176</span> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Serial_Number" title="International Standard Serial Number">ISSN</a>&#160;<span class="plainlinks noarchive"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://portal.issn.org/resource/issn/1281-2463">1281-2463</a></span> et <span class="plainlinks noarchive"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://portal.issn.org/resource/issn/1775-4283">1775-4283</a></span>, <a href="/wiki/Digital_Object_Identifier" title="Digital Object Identifier">DOI</a>&#160;<span class="plainlinks noarchive nowrap"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.4000/philosophiascientiae.787">10.4000/philosophiascientiae.787</a></span>, <a rel="nofollow" class="external text" href="http://journals.openedition.org/philosophiascientiae/787">lire en ligne</a>, consulté le <time class="nowrap" datetime="2023-12-01" data-sort-value="2023-12-01"><abbr class="abbr" title="premier">1<sup>er</sup></abbr> décembre 2023</time>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&amp;rft.genre=article&amp;rft.atitle=Principes+d%E2%80%99invariance+et+lois+de+la+nature+d%E2%80%99apr%C3%A8s+Weyl+et+Wigner&amp;rft.jtitle=Philosophia+Scientae&amp;rft.issue=16-3&amp;rft.aulast=Eckes&amp;rft.aufirst=Christophe&amp;rft.date=2012-11-01&amp;rft.pages=153%E2%80%93176&amp;rft.issn=1281-2463&amp;rft_id=info%3Adoi%2F10.4000%2Fphilosophiascientiae.787&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3ALoi+scientifique"></span></span></span></span> </li> <li id="cite_note-20"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-20">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="NgôNgô1987"><span class="ouvrage" id="Hélène_NgôChristian_Ngô1987">Hélène <span class="nom_auteur">Ngô</span> et Christian <span class="nom_auteur">Ngô</span>, <cite class="italique">Physique statistique: introduction avec exercices</cite>, Masson, <abbr class="abbr" title="collection">coll.</abbr>&#160;«&#160;Enseignement de la physique&#160;», <time>1987</time> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a>&#160;<a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-2-225-81287-3" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-2-225-81287-3"><span class="nowrap">978-2-225-81287-3</span></a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=Physique+statistique%3A+introduction+avec+exercices&amp;rft.pub=Masson&amp;rft.aulast=Ng%C3%B4&amp;rft.aufirst=H%C3%A9l%C3%A8ne&amp;rft.au=Ng%C3%B4%2C+Christian&amp;rft.date=1987&amp;rft.isbn=978-2-225-81287-3&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3ALoi+scientifique"></span></span></span></span> </li> <li id="cite_note-21"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-21">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="SusskindFriedmanCabannesClenet2018"><span class="ouvrage" id="Leonard_SusskindArt_FriedmanAndré_CabannesBenoît_Clenet2018">Leonard <span class="nom_auteur">Susskind</span>, Art <span class="nom_auteur">Friedman</span>, André <span class="nom_auteur">Cabannes</span> et Benoît <span class="nom_auteur">Clenet</span>, <cite class="italique">Relativité restreinte et théorie classique des champs: le minimum théorique tout ce que vous avez besoin de savoir pour commencer à faire de la physique</cite>, Presses polytechniques et universitaires romandes, <abbr class="abbr" title="collection">coll.</abbr>&#160;«&#160;Le minimum théorique&#160;», <time>2018</time> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a>&#160;<a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-2-88915-218-6" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-2-88915-218-6"><span class="nowrap">978-2-88915-218-6</span></a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=Relativit%C3%A9+restreinte+et+th%C3%A9orie+classique+des+champs%3A+le+minimum+th%C3%A9orique+tout+ce+que+vous+avez+besoin+de+savoir+pour+commencer+%C3%A0+faire+de+la+physique&amp;rft.pub=Presses+polytechniques+et+universitaires+romandes&amp;rft.aulast=Susskind&amp;rft.aufirst=Leonard&amp;rft.au=Friedman%2C+Art&amp;rft.au=Cabannes%2C+Andr%C3%A9&amp;rft.au=Clenet%2C+Beno%C3%AEt&amp;rft.date=2018&amp;rft.isbn=978-2-88915-218-6&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3ALoi+scientifique"></span></span></span></span> </li> <li id="cite_note-22"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-22">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Carroll2018"><span class="ouvrage" id="Sean_Carroll2018">Sean <span class="nom_auteur">Carroll</span>, <cite class="italique">Le grand tout: sur l'origine de la vie, son sens et l'Univers lui-même</cite>, Quanto, <time>2018</time> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a>&#160;<a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-2-88915-254-4" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-2-88915-254-4"><span class="nowrap">978-2-88915-254-4</span></a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=Le+grand+tout%3A+sur+l%27origine+de+la+vie%2C+son+sens+et+l%27Univers+lui-m%C3%AAme&amp;rft.pub=Quanto&amp;rft.aulast=Carroll&amp;rft.aufirst=Sean&amp;rft.date=2018&amp;rft.isbn=978-2-88915-254-4&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3ALoi+scientifique"></span></span></span></span> </li> <li id="cite_note-23"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-23">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Le_CunBrizard2019"><span class="ouvrage" id="Yann_Le_CunCaroline_Brizard2019">Yann <span class="nom_auteur">Le Cun</span> et Caroline <span class="nom_auteur">Brizard</span>, <cite class="italique">Quand la machine apprend: la révolution des neurones artificiels et de l'apprentissage profond</cite>, Odile Jacob, <time>2019</time> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a>&#160;<a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-2-7381-4931-2" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-2-7381-4931-2"><span class="nowrap">978-2-7381-4931-2</span></a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=Quand+la+machine+apprend%3A+la+r%C3%A9volution+des+neurones+artificiels+et+de+l%27apprentissage+profond&amp;rft.pub=Odile+Jacob&amp;rft.aulast=Le+Cun&amp;rft.aufirst=Yann&amp;rft.au=Brizard%2C+Caroline&amp;rft.date=2019&amp;rft.isbn=978-2-7381-4931-2&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3ALoi+scientifique"></span></span></span></span> </li> <li id="cite_note-24"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-24">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Lembezat2016"><span class="ouvrage" id="Carole_Lembezat2016">Carole Lembezat, «&#160;<a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.courrierinternational.com/article/intelligence-artificielle-pour-la-premiere-fois-un-ordinateur-bat-un-humain-au-jeu-de-go"><cite style="font-style:normal;">Intelligence artificielle. Pour la première fois, un ordinateur bat un humain au jeu de go</cite></a>&#160;», sur <span class="italique"><a href="/wiki/Courrier_international" title="Courrier international">Courrier international</a></span>, <time class="nowrap" datetime="2016-01-28" data-sort-value="2016-01-28">28 janvier 2016</time> <small style="line-height:1em;">(consulté le <time class="nowrap" datetime="2023-11-29" data-sort-value="2023-11-29">29 novembre 2023</time>)</small></span></span></span> </li> <li id="cite_note-25"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-25">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="WangFuDuGao2023"><span class="ouvrage" id="Hanchen_WangTianfan_FuYuanqi_DuWenhao_Gao2023"><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : anglais">(en)</abbr> Hanchen <span class="nom_auteur">Wang</span>, Tianfan <span class="nom_auteur">Fu</span>, Yuanqi <span class="nom_auteur">Du</span> et Wenhao <span class="nom_auteur">Gao</span>, «&#160;<cite style="font-style:normal" lang="en">Scientific discovery in the age of artificial intelligence</cite>&#160;», <i><span class="lang-en" lang="en">Nature</span></i>, <abbr class="abbr" title="volume">vol.</abbr>&#160;620, <abbr class="abbr" title="numéro">n<sup>o</sup></abbr>&#160;7972,&#8206; <time class="nowrap" datetime="2023-08" data-sort-value="2023-08">août 2023</time>, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr>&#160;<span class="nowrap">47–60</span> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Serial_Number" title="International Standard Serial Number">ISSN</a>&#160;<span class="plainlinks noarchive"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://portal.issn.org/resource/issn/1476-4687">1476-4687</a></span>, <a href="/wiki/Digital_Object_Identifier" title="Digital Object Identifier">DOI</a>&#160;<span class="plainlinks noarchive nowrap"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.1038/s41586-023-06221-2">10.1038/s41586-023-06221-2</a></span>, <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.nature.com/articles/s41586-023-06221-2">lire en ligne</a>, consulté le <time class="nowrap" datetime="2023-11-29" data-sort-value="2023-11-29">29 novembre 2023</time>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&amp;rft.genre=article&amp;rft.atitle=Scientific+discovery+in+the+age+of+artificial+intelligence&amp;rft.jtitle=Nature&amp;rft.issue=7972&amp;rft.aulast=Wang&amp;rft.aufirst=Hanchen&amp;rft.au=Fu%2C+Tianfan&amp;rft.au=Du%2C+Yuanqi&amp;rft.au=Gao%2C+Wenhao&amp;rft.date=2023-08&amp;rft.volume=620&amp;rft.pages=47%E2%80%9360&amp;rft.issn=1476-4687&amp;rft_id=info%3Adoi%2F10.1038%2Fs41586-023-06221-2&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3ALoi+scientifique"></span></span></span></span> </li> <li id="cite_note-26"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-26">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="MutherDahaghiSyedVan_Pham2023"><span class="ouvrage" id="Temoor_MutherAmirmasoud_Kalantari_DahaghiFahad_Iqbal_SyedVuong_Van_Pham2023"><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : anglais">(en)</abbr> Temoor <span class="nom_auteur">Muther</span>, Amirmasoud Kalantari <span class="nom_auteur">Dahaghi</span>, Fahad Iqbal <span class="nom_auteur">Syed</span> et Vuong <span class="nom_auteur">Van Pham</span>, «&#160;<cite style="font-style:normal" lang="en">Physical laws meet machine intelligence: current developments and future directions</cite>&#160;», <i><span class="lang-en" lang="en">Artificial Intelligence Review</span></i>, <abbr class="abbr" title="volume">vol.</abbr>&#160;56, <abbr class="abbr" title="numéro">n<sup>o</sup></abbr>&#160;7,&#8206; <time class="nowrap" datetime="2023-07-01" data-sort-value="2023-07-01"><abbr class="abbr" title="premier">1<sup>er</sup></abbr> juillet 2023</time>, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr>&#160;<span class="nowrap">6947–7013</span> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Serial_Number" title="International Standard Serial Number">ISSN</a>&#160;<span class="plainlinks noarchive"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://portal.issn.org/resource/issn/1573-7462">1573-7462</a></span>, <a href="/wiki/Digital_Object_Identifier" title="Digital Object Identifier">DOI</a>&#160;<span class="plainlinks noarchive nowrap"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.1007/s10462-022-10329-8">10.1007/s10462-022-10329-8</a></span>, <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1007/s10462-022-10329-8">lire en ligne</a>, consulté le <time class="nowrap" datetime="2023-11-29" data-sort-value="2023-11-29">29 novembre 2023</time>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&amp;rft.genre=article&amp;rft.atitle=Physical+laws+meet+machine+intelligence%3A+current+developments+and+future+directions&amp;rft.jtitle=Artificial+Intelligence+Review&amp;rft.issue=7&amp;rft.aulast=Muther&amp;rft.aufirst=Temoor&amp;rft.au=Dahaghi%2C+Amirmasoud+Kalantari&amp;rft.au=Syed%2C+Fahad+Iqbal&amp;rft.au=Van+Pham%2C+Vuong&amp;rft.date=2023-07-01&amp;rft.volume=56&amp;rft.pages=6947%E2%80%937013&amp;rft.issn=1573-7462&amp;rft_id=info%3Adoi%2F10.1007%2Fs10462-022-10329-8&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3ALoi+scientifique"></span></span></span></span> </li> <li id="cite_note-27"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-27">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="ChenHuangRaghupathiChandratreya2022"><span class="ouvrage" id="Boyuan_ChenKuang_HuangSunand_RaghupathiIshaan_Chandratreya2022"><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : anglais">(en)</abbr> Boyuan <span class="nom_auteur">Chen</span>, Kuang <span class="nom_auteur">Huang</span>, Sunand <span class="nom_auteur">Raghupathi</span> et Ishaan <span class="nom_auteur">Chandratreya</span>, «&#160;<cite style="font-style:normal" lang="en">Automated discovery of fundamental variables hidden in experimental data</cite>&#160;», <i><span class="lang-en" lang="en">Nature Computational Science</span></i>, <abbr class="abbr" title="volume">vol.</abbr>&#160;2, <abbr class="abbr" title="numéro">n<sup>o</sup></abbr>&#160;7,&#8206; <time class="nowrap" datetime="2022-07" data-sort-value="2022-07">juillet 2022</time>, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr>&#160;<span class="nowrap">433–442</span> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Serial_Number" title="International Standard Serial Number">ISSN</a>&#160;<span class="plainlinks noarchive"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://portal.issn.org/resource/issn/2662-8457">2662-8457</a></span>, <a href="/wiki/Digital_Object_Identifier" title="Digital Object Identifier">DOI</a>&#160;<span class="plainlinks noarchive nowrap"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.1038/s43588-022-00281-6">10.1038/s43588-022-00281-6</a></span>, <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.nature.com/articles/s43588-022-00281-6">lire en ligne</a>, consulté le <time class="nowrap" datetime="2023-11-29" data-sort-value="2023-11-29">29 novembre 2023</time>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&amp;rft.genre=article&amp;rft.atitle=Automated+discovery+of+fundamental+variables+hidden+in+experimental+data&amp;rft.jtitle=Nature+Computational+Science&amp;rft.issue=7&amp;rft.aulast=Chen&amp;rft.aufirst=Boyuan&amp;rft.au=Huang%2C+Kuang&amp;rft.au=Raghupathi%2C+Sunand&amp;rft.au=Chandratreya%2C+Ishaan&amp;rft.date=2022-07&amp;rft.volume=2&amp;rft.pages=433%E2%80%93442&amp;rft.issn=2662-8457&amp;rft_id=info%3Adoi%2F10.1038%2Fs43588-022-00281-6&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3ALoi+scientifique"></span></span></span></span> </li> <li id="cite_note-:10-28"><span class="mw-cite-backlink noprint">↑ <sup><a href="#cite_ref-:10_28-0">a</a> <a href="#cite_ref-:10_28-1">b</a> et <a href="#cite_ref-:10_28-2">c</a></sup> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Serres_(dir.)1991"><span class="ouvrage" id="Michel_Serres_(dir.)1991">Michel Serres (dir.), <cite class="italique">Eléments d'histoire des sciences</cite>, Bordas, <abbr class="abbr" title="collection">coll.</abbr>&#160;«&#160;Cultures&#160;», <time>1991</time> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a>&#160;<a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-2-04-018467-4" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-2-04-018467-4"><span class="nowrap">978-2-04-018467-4</span></a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=El%C3%A9ments+d%27histoire+des+sciences&amp;rft.pub=Bordas&amp;rft.au=Michel+Serres+%28dir.%29&amp;rft.date=1991&amp;rft.isbn=978-2-04-018467-4&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3ALoi+scientifique"></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-29"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-29">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="BrunschwigLloydPellegrinSerres1996"><span class="ouvrage" id="Jacques_BrunschwigGeoffrey_Ernest_Richard_LloydPierre_PellegrinMichel_Serres1996">Jacques <span class="nom_auteur">Brunschwig</span>, Geoffrey Ernest Richard <span class="nom_auteur">Lloyd</span>, Pierre <span class="nom_auteur">Pellegrin</span> et Michel <span class="nom_auteur">Serres</span>, <cite class="italique">Le savoir grec: dictionnaire critique</cite>, Flammarion, <time>1996</time> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a>&#160;<a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-2-08-210370-1" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-2-08-210370-1"><span class="nowrap">978-2-08-210370-1</span></a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=Le+savoir+grec%3A+dictionnaire+critique&amp;rft.pub=Flammarion&amp;rft.aulast=Brunschwig&amp;rft.aufirst=Jacques&amp;rft.au=Lloyd%2C+Geoffrey+Ernest+Richard&amp;rft.au=Pellegrin%2C+Pierre&amp;rft.au=Serres%2C+Michel&amp;rft.date=1996&amp;rft.isbn=978-2-08-210370-1&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3ALoi+scientifique"></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-30"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-30">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Hahm2015"><span class="ouvrage" id="David_E._Hahm2015"><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : anglais">(en)</abbr> David E. <span class="nom_auteur">Hahm</span>, «&#160;<cite style="font-style:normal" lang="en">What Did the Romans Know? An Inquiry into Science and Worldmaking</cite>&#160;», <i><span class="lang-en" lang="en">Annals of Science</span></i>, <abbr class="abbr" title="volume">vol.</abbr>&#160;72, <abbr class="abbr" title="numéro">n<sup>o</sup></abbr>&#160;1,&#8206; <time class="nowrap" datetime="2015-01-02" data-sort-value="2015-01-02">2 janvier 2015</time>, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr>&#160;<span class="nowrap">134–137</span> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Serial_Number" title="International Standard Serial Number">ISSN</a>&#160;<span class="plainlinks noarchive"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://portal.issn.org/resource/issn/0003-3790">0003-3790</a></span> et <span class="plainlinks noarchive"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://portal.issn.org/resource/issn/1464-505X">1464-505X</a></span>, <a href="/wiki/Digital_Object_Identifier" title="Digital Object Identifier">DOI</a>&#160;<span class="plainlinks noarchive nowrap"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.1080/00033790.2013.819445">10.1080/00033790.2013.819445</a></span>, <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/00033790.2013.819445">lire en ligne</a>, consulté le <time class="nowrap" datetime="2023-11-29" data-sort-value="2023-11-29">29 novembre 2023</time>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&amp;rft.genre=article&amp;rft.atitle=What+Did+the+Romans+Know%3F+An+Inquiry+into+Science+and+Worldmaking&amp;rft.jtitle=Annals+of+Science&amp;rft.issue=1&amp;rft.aulast=Hahm&amp;rft.aufirst=David+E.&amp;rft.date=2015-01-02&amp;rft.volume=72&amp;rft.pages=134%E2%80%93137&amp;rft.issn=0003-3790&amp;rft_id=info%3Adoi%2F10.1080%2F00033790.2013.819445&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3ALoi+scientifique"></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-31"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-31">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage">«&#160;<a rel="nofollow" class="external text" href="http://classiques.uqac.ca/classiques/Descartes/extraits/le_monde/le_monde.html"><cite style="font-style:normal;">Les classiques des sciences sociales- Le Monde ou Traité de la lumière</cite></a>&#160;» <abbr class="abbr indicateur-format format-pdf" title="Document au format Portable Document Format (PDF) d&#39;Adobe">&#91;PDF&#93;</abbr>, sur <span class="italique"><a href="/wiki/Universit%C3%A9_du_Qu%C3%A9bec_%C3%A0_Chicoutimi" title="Université du Québec à Chicoutimi">Université du Québec à Chicoutimi</a></span> <small style="line-height:1em;">(consulté le <time class="nowrap" datetime="2023-11-29" data-sort-value="2023-11-29">29 novembre 2023</time>)</small></span>.</span> </li> </ol> </div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Voir_aussi">Voir aussi</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Loi_scientifique&amp;veaction=edit&amp;section=16" title="Modifier la section : Voir aussi" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Loi_scientifique&amp;action=edit&amp;section=16" title="Modifier le code source de la section : Voir aussi"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Bibliographie">Bibliographie</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Loi_scientifique&amp;veaction=edit&amp;section=17" title="Modifier la section : Bibliographie" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Loi_scientifique&amp;action=edit&amp;section=17" title="Modifier le code source de la section : Bibliographie"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><a href="/wiki/Roger_Penrose" title="Roger Penrose">Roger Penrose</a>&#160;: <i>À la découverte des lois de l'univers</i>, <a href="/wiki/%C3%89ditions_Odile_Jacob" title="Éditions Odile Jacob">Odile Jacob</a>, 2007.</li> <li><a href="/wiki/Fred_Dretske" title="Fred Dretske">Fred Dretske</a>&#160;: <i>Laws of Nature</i>, in: Philosophy of Science 44 (1977), 248–268.</li> <li><a href="/wiki/Carl_Gustav_Hempel" title="Carl Gustav Hempel">Carl Gustav Hempel</a>&#160;: <i>Aspects of scientific explanation and other essays in the philosophy of science</i>, New York: Free Press 1965. <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a>&#160;<a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/0-029-14390-X" title="Spécial:Ouvrages de référence/0-029-14390-X"><span class="nowrap">0-029-14390-X</span></a>)</small>.</li> <li>Ludovic Bot&#160;: <i>Philosophie des sciences de la matière</i>, <a href="/wiki/%C3%89ditions_L%27Harmattan" title="Éditions L&#39;Harmattan">l'Harmattan</a>, 2007</li> <li><a href="/wiki/Michel_Serres" title="Michel Serres">Michel Serres</a> (dir.) <i>Éléments d'histoire des sciences</i>, <a href="/wiki/%C3%89ditions_Dunod" title="Éditions Dunod">Dunod</a> (Paris)</li> <li><a href="/wiki/Alan_Chalmers" title="Alan Chalmers">Alan Chalmers</a>&#160;: <i>La fabrication de la science</i>, <a href="/wiki/La_D%C3%A9couverte" title="La Découverte">La découverte</a>, 1990</li> <li>Frédéric Chaberlot&#160;: <i>La science est-elle un conte de fées</i>, <a href="/wiki/CNRS_%C3%89ditions" title="CNRS Éditions">CNRS éditions</a>, 2012</li> <li><a href="/wiki/John_Leslie_Mackie" title="John Leslie Mackie">John Leslie Mackie</a>&#160;: <i>The Cement of the Universe</i>, <a href="/wiki/Oxford_University_Press" title="Oxford University Press">Oxford University Press</a> 1974.</li> <li><a href="/wiki/Karl_Popper" title="Karl Popper">Karl Popper</a>&#160;: <i>A Note on Natural Laws and So-Called Contrary-to-Fact Conditional</i>, in: Mind 58 (1949), 62–66.</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Article_connexe">Article connexe</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Loi_scientifique&amp;veaction=edit&amp;section=18" title="Modifier la section : Article connexe" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Loi_scientifique&amp;action=edit&amp;section=18" title="Modifier le code source de la section : Article connexe"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><a href="/wiki/Liste_de_lois_scientifiques" title="Liste de lois scientifiques">Liste de lois scientifiques</a></li> <li><a href="/wiki/M%C3%A9thode_scientifique" title="Méthode scientifique">Méthode scientifique</a></li> <li><a href="/wiki/Formule_(math%C3%A9matiques)" title="Formule (mathématiques)">Formule (mathématiques)</a></li> <li><a href="/wiki/Loi_naturelle" title="Loi naturelle">Loi naturelle</a></li></ul> <ul id="bandeau-portail" class="bandeau-portail"><li><span class="bandeau-portail-element"><span class="bandeau-portail-icone"><span class="noviewer" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Portail:Sciences" title="Portail des sciences"><img alt="icône décorative" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d2/Circle-icons-genius.svg/24px-Circle-icons-genius.svg.png" decoding="async" width="24" height="24" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d2/Circle-icons-genius.svg/36px-Circle-icons-genius.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d2/Circle-icons-genius.svg/48px-Circle-icons-genius.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="512" /></a></span></span> <span class="bandeau-portail-texte"><a href="/wiki/Portail:Sciences" title="Portail:Sciences">Portail des sciences</a></span> </span></li> <li><span class="bandeau-portail-element"><span class="bandeau-portail-icone"><span class="noviewer" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Portail:Philosophie" title="Portail de la philosophie"><img alt="icône décorative" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/86/Portal_Philosophy_Icon.svg/24px-Portal_Philosophy_Icon.svg.png" decoding="async" width="24" height="24" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/86/Portal_Philosophy_Icon.svg/36px-Portal_Philosophy_Icon.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/86/Portal_Philosophy_Icon.svg/48px-Portal_Philosophy_Icon.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="512" /></a></span></span> <span class="bandeau-portail-texte"><a href="/wiki/Portail:Philosophie" title="Portail:Philosophie">Portail de la philosophie</a></span> </span></li> </ul> <!-- NewPP limit report Parsed by mw‐web.eqiad.main‐868759585b‐kt7qq Cached time: 20250214190313 Cache expiry: 2592000 Reduced expiry: false Complications: [show‐toc] CPU time usage: 0.277 seconds Real time usage: 0.399 seconds Preprocessor visited node count: 3064/1000000 Post‐expand include size: 77604/2097152 bytes Template argument size: 2197/2097152 bytes Highest expansion depth: 12/100 Expensive parser function count: 1/500 Unstrip recursion depth: 0/20 Unstrip post‐expand size: 51350/5000000 bytes Lua time usage: 0.104/10.000 seconds Lua memory usage: 6094762/52428800 bytes Number of Wikibase entities loaded: 1/400 --> <!-- Transclusion expansion time report (%,ms,calls,template) 100.00% 280.959 1 -total 46.53% 130.739 1 Modèle:Références 19.90% 55.922 19 Modèle:Ouvrage 17.42% 48.930 1 Modèle:Portail 9.12% 25.633 7 Modèle:Article 7.83% 22.009 1 Modèle:Lang 7.66% 21.533 1 Modèle:Suivi_des_biographies 7.02% 19.731 3 Modèle:Citation 6.59% 18.510 2 Modèle:Article_détaillé 5.88% 16.519 2 Modèle:Méta_bandeau_de_section --> <!-- Saved in parser cache with key frwiki:pcache:1670350:|#|:idhash:canonical and timestamp 20250214190313 and revision id 222941984. Rendering was triggered because: page-view --> </div><!--esi <esi:include src="/esitest-fa8a495983347898/content" /> --><noscript><img src="https://login.wikimedia.org/wiki/Special:CentralAutoLogin/start?useformat=desktop&amp;type=1x1&amp;usesul3=0" alt="" width="1" height="1" style="border: none; position: absolute;"></noscript> <div class="printfooter" data-nosnippet="">Ce document provient de «&#160;<a dir="ltr" href="https://fr.wikipedia.org/w/index.php?title=Loi_scientifique&amp;oldid=222941984">https://fr.wikipedia.org/w/index.php?title=Loi_scientifique&amp;oldid=222941984</a>&#160;».</div></div> <div id="catlinks" class="catlinks" data-mw="interface"><div id="mw-normal-catlinks" class="mw-normal-catlinks"><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Accueil" title="Catégorie:Accueil">Catégories</a> : <ul><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Loi_scientifique" title="Catégorie:Loi scientifique">Loi scientifique</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Recherche_scientifique" title="Catégorie:Recherche scientifique">Recherche scientifique</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Philosophie_des_sciences" title="Catégorie:Philosophie des sciences">Philosophie des sciences</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:%C3%89pist%C3%A9mologie" title="Catégorie:Épistémologie">Épistémologie</a></li></ul></div><div id="mw-hidden-catlinks" class="mw-hidden-catlinks mw-hidden-cats-hidden">Catégories cachées : <ul><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Article_contenant_un_appel_%C3%A0_traduction_en_anglais" title="Catégorie:Article contenant un appel à traduction en anglais">Article contenant un appel à traduction en anglais</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Portail:Sciences/Articles_li%C3%A9s" title="Catégorie:Portail:Sciences/Articles liés">Portail:Sciences/Articles liés</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Portail:Philosophie/Articles_li%C3%A9s" title="Catégorie:Portail:Philosophie/Articles liés">Portail:Philosophie/Articles liés</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Portail:Soci%C3%A9t%C3%A9/Articles_li%C3%A9s" title="Catégorie:Portail:Société/Articles liés">Portail:Société/Articles liés</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Portail:Sciences_humaines_et_sociales/Articles_li%C3%A9s" title="Catégorie:Portail:Sciences humaines et sociales/Articles liés">Portail:Sciences humaines et sociales/Articles liés</a></li></ul></div></div> </div> </main> </div> <div class="mw-footer-container"> <footer id="footer" class="mw-footer" > <ul id="footer-info"> <li id="footer-info-lastmod"> La dernière modification de cette page a été faite le 12 février 2025 à 08:48.</li> <li id="footer-info-copyright"><span style="white-space: normal"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Citation_et_r%C3%A9utilisation_du_contenu_de_Wikip%C3%A9dia" title="Wikipédia:Citation et réutilisation du contenu de Wikipédia">Droit d'auteur</a>&#160;: les textes sont disponibles sous <a rel="nofollow" class="external text" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.fr">licence Creative Commons attribution, partage dans les mêmes conditions</a>&#160;; d’autres conditions peuvent s’appliquer. Voyez les <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Policy:Terms_of_Use/fr">conditions d’utilisation</a> pour plus de détails, ainsi que les <a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Cr%C3%A9dits_graphiques" title="Wikipédia:Crédits graphiques">crédits graphiques</a>. En cas de réutilisation des textes de cette page, voyez <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Citer/Loi_scientifique" title="Spécial:Citer/Loi scientifique">comment citer les auteurs et mentionner la licence</a>.<br /> Wikipedia® est une marque déposée de la <a rel="nofollow" class="external text" href="https://wikimediafoundation.org/">Wikimedia Foundation, Inc.</a>, organisation de bienfaisance régie par le paragraphe <a href="/wiki/501c" title="501c">501(c)(3)</a> du code fiscal des États-Unis.</span><br /></li> </ul> <ul id="footer-places"> <li id="footer-places-privacy"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy/fr">Politique de confidentialité</a></li> <li id="footer-places-about"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:%C3%80_propos_de_Wikip%C3%A9dia">À propos de Wikipédia</a></li> <li id="footer-places-disclaimers"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Avertissements_g%C3%A9n%C3%A9raux">Avertissements</a></li> <li id="footer-places-contact"><a href="//fr.wikipedia.org/wiki/Wikipédia:Contact">Contact</a></li> <li id="footer-places-wm-codeofconduct"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct">Code de conduite</a></li> <li id="footer-places-developers"><a href="https://developer.wikimedia.org">Développeurs</a></li> <li id="footer-places-statslink"><a href="https://stats.wikimedia.org/#/fr.wikipedia.org">Statistiques</a></li> <li id="footer-places-cookiestatement"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Cookie_statement">Déclaration sur les témoins (cookies)</a></li> <li id="footer-places-mobileview"><a href="//fr.m.wikipedia.org/w/index.php?title=Loi_scientifique&amp;mobileaction=toggle_view_mobile" class="noprint stopMobileRedirectToggle">Version mobile</a></li> </ul> <ul id="footer-icons" class="noprint"> <li id="footer-copyrightico"><a href="https://wikimediafoundation.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><picture><source media="(min-width: 500px)" srcset="/static/images/footer/wikimedia-button.svg" width="84" height="29"><img src="/static/images/footer/wikimedia.svg" width="25" height="25" alt="Wikimedia Foundation" lang="en" loading="lazy"></picture></a></li> <li id="footer-poweredbyico"><a href="https://www.mediawiki.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><picture><source media="(min-width: 500px)" srcset="/w/resources/assets/poweredby_mediawiki.svg" width="88" height="31"><img src="/w/resources/assets/mediawiki_compact.svg" alt="Powered by MediaWiki" width="25" height="25" loading="lazy"></picture></a></li> </ul> </footer> </div> </div> </div> <div class="vector-header-container vector-sticky-header-container"> <div id="vector-sticky-header" class="vector-sticky-header"> <div class="vector-sticky-header-start"> <div class="vector-sticky-header-icon-start vector-button-flush-left vector-button-flush-right" aria-hidden="true"> <button class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-sticky-header-search-toggle" tabindex="-1" data-event-name="ui.vector-sticky-search-form.icon"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>Rechercher</span> </button> </div> <div role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box"> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail"> <form action="/w/index.php" id="vector-sticky-search-form" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Rechercher sur Wikipédia"> <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="Spécial:Recherche"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Rechercher</button> </form> </div> </div> </div> <div class="vector-sticky-header-context-bar"> <nav aria-label="Sommaire" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-sticky-header-toc" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-sticky-header-toc vector-sticky-header-toc vector-button-flush-left" > <input type="checkbox" id="vector-sticky-header-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-sticky-header-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Basculer la table des matières" > <label id="vector-sticky-header-toc-label" for="vector-sticky-header-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-listBullet mw-ui-icon-wikimedia-listBullet"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Basculer la table des matières</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-sticky-header-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div class="vector-sticky-header-context-bar-primary" aria-hidden="true" ><span class="mw-page-title-main">Loi scientifique</span></div> </div> </div> <div class="vector-sticky-header-end" aria-hidden="true"> <div class="vector-sticky-header-icons"> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-talk-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="talk-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-speechBubbles mw-ui-icon-wikimedia-speechBubbles"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-subject-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="subject-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-article mw-ui-icon-wikimedia-article"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-history-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="history-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-history mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-history"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only mw-watchlink" id="ca-watchstar-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="watch-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-star mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-star"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-ve-edit-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="ve-edit-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-edit mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-edit"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-edit-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="wikitext-edit-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-wikiText mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-wikiText"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-viewsource-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="ve-edit-protected-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-editLock mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-editLock"></span> <span></span> </a> </div> <div class="vector-sticky-header-buttons"> <button class="cdx-button cdx-button--weight-quiet mw-interlanguage-selector" id="p-lang-btn-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-language mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-language"></span> <span>44 langues</span> </button> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive" id="ca-addsection-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="addsection-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-speechBubbleAdd-progressive mw-ui-icon-wikimedia-speechBubbleAdd-progressive"></span> <span>Ajouter un sujet</span> </a> </div> <div class="vector-sticky-header-icon-end"> <div class="vector-user-links"> </div> </div> </div> </div> </div> <div class="vector-settings" id="p-dock-bottom"> <ul></ul> </div><script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.config.set({"wgHostname":"mw-web.codfw.main-684b8fd8bd-zjdtf","wgBackendResponseTime":135,"wgPageParseReport":{"limitreport":{"cputime":"0.277","walltime":"0.399","ppvisitednodes":{"value":3064,"limit":1000000},"postexpandincludesize":{"value":77604,"limit":2097152},"templateargumentsize":{"value":2197,"limit":2097152},"expansiondepth":{"value":12,"limit":100},"expensivefunctioncount":{"value":1,"limit":500},"unstrip-depth":{"value":0,"limit":20},"unstrip-size":{"value":51350,"limit":5000000},"entityaccesscount":{"value":1,"limit":400},"timingprofile":["100.00% 280.959 1 -total"," 46.53% 130.739 1 Modèle:Références"," 19.90% 55.922 19 Modèle:Ouvrage"," 17.42% 48.930 1 Modèle:Portail"," 9.12% 25.633 7 Modèle:Article"," 7.83% 22.009 1 Modèle:Lang"," 7.66% 21.533 1 Modèle:Suivi_des_biographies"," 7.02% 19.731 3 Modèle:Citation"," 6.59% 18.510 2 Modèle:Article_détaillé"," 5.88% 16.519 2 Modèle:Méta_bandeau_de_section"]},"scribunto":{"limitreport-timeusage":{"value":"0.104","limit":"10.000"},"limitreport-memusage":{"value":6094762,"limit":52428800}},"cachereport":{"origin":"mw-web.eqiad.main-868759585b-kt7qq","timestamp":"20250214190313","ttl":2592000,"transientcontent":false}}});});</script> <script type="application/ld+json">{"@context":"https:\/\/schema.org","@type":"Article","name":"Loi scientifique","url":"https:\/\/fr.wikipedia.org\/wiki\/Loi_scientifique","sameAs":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q408891","mainEntity":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q408891","author":{"@type":"Organization","name":"Contributeurs aux projets Wikimedia"},"publisher":{"@type":"Organization","name":"Fondation Wikimedia, Inc.","logo":{"@type":"ImageObject","url":"https:\/\/www.wikimedia.org\/static\/images\/wmf-hor-googpub.png"}},"datePublished":"2007-06-12T03:25:41Z","dateModified":"2025-02-12T07:48:12Z","headline":"type de loi"}</script> </body> </html>

Pages: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10