CINXE.COM
Dinl蓹rin tarixi - Azerbaijan.az
<!DOCTYPE html> <html lang="az"> <head> <meta name="robots" content="index, follow" /> <meta charset="UTF-8"> <meta name="viewport" content="width=device-width, initial-scale=0"> <link rel="icon" href="/media/images/favicon.ico" type="image/x-icon"> <meta http-equiv="refresh" content="1800" /> <meta name="csrf-param" content="_csrf-frontend"> <meta name="csrf-token" content="CM9ak5jvZ3jdTfenwS0AxahQcoJhA_n4xRzlCFdHU01x24vexKqDJ3JrINELpnxYVXJ_YMS15wg_U_w5c7WLKQ=="> <title>Dinl蓹rin tarixi - Azerbaijan.az</title> <link href="https://cdnjs.cloudflare.com/ajax/libs/tiny-slider/2.8.5/tiny-slider.css" rel="stylesheet"> <link href="/media/stylesheets/style.css?v=111023v5" rel="stylesheet"> <!-- Global site tag (gtag.js) - Google Analytics --> <script async src="https://www.googletagmanager.com/gtag/js?id=UA-152355269-1"></script> <script> window.dataLayer = window.dataLayer || []; function gtag(){dataLayer.push(arguments);} gtag('js', new Date()); gtag('config', 'UA-152355269-1'); </script> </head> <body class="site-related-information"> <a href="#" class="scrollToTop"> <img src="/media/images/totop.png" /> </a> <div class="main-container"> <header> <div class="preheader"> <ul class="list preheader-nav"> <li><a href="/" title="茝sas s蓹hif蓹"><img src="/media/images/home.png" /></a></li> <li><a href="/about" title="Haqq谋m谋zda"><img src="/media/images/about.png" /></a></li> <li> <ul class="list language-nav"> <li><a href="/az/related-information/213">AZ</a></li> <li><a href="/ru/related-information/213">RU</a></li> <li><a href="/en/related-information/213">EN</a></li> </ul> </li> </ul> <div class="lang-temp" id="header-load"></div> </div> <div class="main-nav"> <a href="/"> <span class="azerbaijan">AZ茝RBAYCAN</span> </a> <div class="items"> <ul class="list"> <li><a href="/map/index.html?lang=0" class="header-icons header-azmap" target="_blank" title="陌nteraktiv x蓹rit蓹"></a></li> <li><a href="/related-information/251" class="header-icons header-heart" title="Bak谋"></a></li> <li><a href="/audios" class="header-icons header-musicnote" title="Musiqi"></a></li> <li><a href="/audio-books" class="header-icons header-audio" title="Audio kitablar"></a></li> <li><a href="/multifilms" class="header-icons header-mults" title="Cizgi filml蓹ri"></a></li> <li><a href="/videos" class="header-icons header-movie" title="B蓹dii filml蓹r"></a></li> <li><a href="/physical" class="header-icons header-world" title="X蓹rit蓹l蓹r"></a></li> <li><a href="/related-information/214" class="header-icons header-airline" title="Turizm"></a></li> <li><a href="/related-information/216" class="header-icons header-guide" title="Mehmanxanalar"></a></li> <li><a href="/information/115" class="header-icons header-phone" title="Kodlar v蓹 indeksl蓹r"></a></li> <li><a href="/information/201" class="header-icons header-list" title="T蓹bi蓹t"></a></li> <li><a href="/related-information/260" class="header-icons header-flame" title="Memarl谋q"></a></li> <li><a href="/related-information/286" class="header-icons header-bag" title="Bayramlar"></a></li> </ul> </div> <div class="navbar"> <div class="toggler"> <img id="chngimg" onclick="navbarFunc()" onmouseover="this.style.cursor='pointer'" src="/media/images/navbar.png" title="B眉t眉n b枚lm蓹l蓹r"> </div> </div> </div> <div id="expand"> <div class="menubar"> <div class="menus"> <div class="menu-item"> <div class="menu-item-first"> <a href="/information/100">AZ茝RBAYCAN</a> </div> <div class="menu-item-others"> <ul> <li><a href="/information/101">Odlar Yurdu - Az蓹rbaycan</a></li> <li><a href="/information/102">茝razi</a></li> <li><a href="/information/103">茝hali</a></li> <li><a href="/information/104">Siyasi sistem</a></li> <li><a href="/information/105">Konstitusiya</a></li> <li><a href="/information/106">D枚vl蓹t r蓹mzl蓹ri</a></li> <li><a href="/information/107">Az蓹rbaycan dili</a></li> <li><a href="/information/108">Az蓹rbaycanda din</a></li> <li><a href="/information/109">Milli valyuta</a></li> <li><a href="/information/110">Paytaxt</a></li> <li><a href="/information/115">Kodlar v蓹 indeksl蓹r</a></li> <li><a href="/information/111">Qan yadda艧谋</a></li> </ul> </div> </div> <div class="menu-item"> <div class="menu-item-first"> <a href="/information/200">T茝B陌茝T</a> </div> <div class="menu-item-others"> <ul> <li><a href="/information/201">脺mumi m蓹lumat</a></li> <li><a href="/information/202">Relyef</a></li> <li><a href="/information/203">Geoloji qurulu艧</a></li> <li><a href="/information/204">陌qlim</a></li> <li><a href="/information/205">Bitki 枚rt眉y眉</a></li> <li><a href="/information/206">Heyvanlar al蓹mi</a></li> <li><a href="/information/207">X蓹z蓹r d蓹nizi</a></li> <li><a href="/information/208">Daxili sular</a></li> <li><a href="/information/209">Ekologiya v蓹 t蓹bi蓹tin m眉hafiz蓹si</a></li> </ul> </div> </div> <div class="menu-item"> <div class="menu-item-first"> <a href="/information/300">TAR陌X</a> </div> <div class="menu-item-others"> <ul> <li><a href="/information/301">脺mumi m蓹lumat</a></li> <li><a href="/information/302">茝n q蓹dim d枚vr</a></li> <li><a href="/information/303">Az蓹rbaycan谋n d枚vl蓹t莽ilik tarixi</a></li> <li><a href="/information/304">Tarixi x蓹rit蓹l蓹r</a></li> <li><a href="/information/305">Tarixi s蓹n蓹dl蓹r</a></li> </ul> </div> </div> <div class="menu-item"> <div class="menu-item-first"> <a href="/information/400">陌QT陌SAD陌YYAT</a> </div> <div class="menu-item-others"> <ul> <li><a href="/information/401">脺mumi m蓹lumat</a></li> <li><a href="/information/402">Strateji yol x蓹rit蓹l蓹ri</a></li> <li><a href="/information/403">Az蓹rbaycan谋n enerji siyas蓹ti</a></li> <li><a href="/information/404">S蓹naye</a></li> <li><a href="/information/405">K蓹nd t蓹s蓹rr眉fat谋</a></li> <li><a href="/information/407">Regional inki艧af</a></li> <li><a href="/information/408">Xarici ticar蓹t</a></li> <li><a href="/information/409">Bank sistemi</a></li> <li><a href="/information/410">陌nvestisiyalar</a></li> <li><a href="/information/411">N蓹qliyyat</a></li> <li><a href="/information/412">Az蓹rbaycan - 2030</a></li> </ul> </div> </div> <div class="menu-item"> <div class="menu-item-first"> <a href="/information/500">M茝D茝N陌YY茝T</a> </div> <div class="menu-item-others"> <ul> <li><a href="/information/510">脺mumi m蓹lumat</a></li> <li><a href="/information/501">茝d蓹biyyat</a></li> <li><a href="/information/511">Kitab evl蓹ri</a></li> <li><a href="/information/502">Musiqi</a></li> <li><a href="/information/503">Teatr</a></li> <li><a href="/information/504">Kino</a></li> <li><a href="/information/505">Cizgi filml蓹ri</a></li> <li><a href="/information/506">T蓹sviri inc蓹s蓹n蓹t</a></li> <li><a href="/information/507">Memarl谋q</a></li> <li><a href="/information/508">Xalq s蓹n蓹tkarl谋臒谋</a></li> <li><a href="/information/512">Muzeyl蓹r</a></li> <li><a href="/information/509">Kulinariya</a></li> </ul> </div> </div> <div class="menu-item"> <div class="menu-item-first"> <a href="/information/600">C茝M陌YY茝T</a> </div> <div class="menu-item-others"> <ul> <li><a href="/information/615">脺mumi m蓹lumat</a></li> <li><a href="/information/601">Az蓹rbaycan谋n 脺mummilli Lideri</a></li> <li><a href="/information/602">陌ctimai t蓹艧kilatlar</a></li> <li><a href="/information/603">Siyasi partiyalar</a></li> <li><a href="/information/604">K陌V</a></li> <li><a href="/information/605">Az蓹rbaycan elmi</a></li> <li><a href="/information/606">T蓹hsil</a></li> <li><a href="/information/607">S蓹hiyy蓹</a></li> <li><a href="/information/608">陌dman</a></li> <li><a href="/information/609">G蓹ncl蓹r</a></li> <li><a href="/information/610">Turizm</a></li> <li><a href="/information/611">Az蓹rbaycan diasporu</a></li> <li><a href="/information/612">Bayramlar</a></li> <li><a href="/information/613">F蓹xri xiyaban</a></li> <li><a href="/information/614">Ordu quruculu臒u</a></li> </ul> </div> </div> <div class="menu-item"> <div class="menu-item-first"> <a href="/information/700">D脰VL茝T HAK陌M陌YY茝T陌</a> </div> <div class="menu-item-others"> <ul> <li><a href="/information/707">脺mumi m蓹lumat</a></li> <li><a href="/information/702">陌cra hakimiyy蓹ti</a></li> <li><a href="/information/701">Qanunvericilik hakimiyy蓹ti</a></li> <li><a href="/information/706">M蓹hk蓹m蓹 hakimiyy蓹ti</a></li> </ul> </div> </div> <div class="menu-item"> <div class="menu-item-first"> <a href="/information/800">BEYN茝LXALQ 茝M茝KDA艦LIQ</a> </div> <div class="menu-item-others"> <ul> <li><a href="/information/806">脺mumi m蓹lumat</a></li> <li><a href="/information/801">Xarici siyas蓹t strategiyas谋</a></li> <li><a href="/information/802">Az蓹rbaycan beyn蓹lxalq t蓹艧kilatlarda</a></li> <li><a href="/information/804">Az蓹rbaycan谋n d眉nya 枚lk蓹l蓹rind蓹ki s蓹firlikl蓹ri</a></li> <li><a href="/information/805">D眉nya 枚lk蓹l蓹rinin Az蓹rbaycandak谋 s蓹firlikl蓹ri</a></li> </ul> </div> </div> <div class="menu-item" style="margin-right: 0px; border: none;"> <div class="menu-item-first"> <a href="/information/900" style="margin-right: 0px;">QARABA臑</a> </div> <div class="menu-item-others"> <ul> <li><a href="/information/901">Qaraba臒 tarixi</a></li> <li><a href="/information/902">Qaraba臒 problemi v蓹 erm蓹ni m蓹s蓹l蓹si</a></li> <li><a href="/information/903">Erm蓹ni t蓹cav眉z眉</a></li> <li><a href="/information/904">Xocal谋 soyq谋r谋m谋</a></li> <li><a href="/information/905">Humanitar f蓹lak蓹t</a></li> <li><a href="/information/906">Erm蓹ni terrorizmi</a></li> <li><a href="/information/907">陌艧臒al谋n a臒谋r sosial-iqtisadi n蓹tic蓹l蓹ri</a></li> <li><a href="/information/908">Tarixi s蓹n蓹dl蓹r</a></li> <li><a href="/information/910">M眉naqi艧蓹nin sona 莽atmas谋</a></li> <li><a href="/information/911">B枚y眉k Qay谋d谋艧</a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </header> <section class="submenus" style="border-bottom: 0px;"> <h1 class="page-header"> <a href="/information/100">Az蓹rbaycan</a> </h1> <svg xmlns="http://www.w3.org/2000/svg" xmlns:xlink="http://www.w3.org/1999/xlink" version="1.1" id="Capa_1" x="0px" y="0px" width="14px" height="22px" viewBox="0 0 22.062 22.062" style="enable-background:new 0 0 22.062 22.062; margin: 0 7px -4px 7px;" xml:space="preserve"><g> <path d="M17.294,9.443L8.459,0.608c-0.812-0.811-2.138-0.811-2.945,0L4.775,1.345c-0.81,0.81-0.81,2.136,0,2.944l6.742,6.743 l-6.742,6.741c-0.81,0.811-0.81,2.137,0,2.943l0.737,0.737c0.81,0.811,2.136,0.811,2.945,0l8.835-8.836 c0.435-0.435,0.628-1.018,0.597-1.589C17.922,10.46,17.729,9.877,17.294,9.443z" fill="#931933"/> </g><g></g><g></g><g></g><g></g><g></g><g></g><g></g><g></g><g></g><g></g><g></g><g></g><g></g><g></g><g></g> </svg> <h2 class="info-second-title"> <a href="/information/108">Az蓹rbaycanda din</a> </h2> <svg xmlns="http://www.w3.org/2000/svg" xmlns:xlink="http://www.w3.org/1999/xlink" version="1.1" id="Capa_1" x="0px" y="0px" width="12px" height="12px" viewBox="0 0 22.062 22.062" style="enable-background:new 0 0 22.062 22.062; margin: 0 7px -1px 7px;" xml:space="preserve"><g> <path d="M17.294,9.443L8.459,0.608c-0.812-0.811-2.138-0.811-2.945,0L4.775,1.345c-0.81,0.81-0.81,2.136,0,2.944l6.742,6.743 l-6.742,6.741c-0.81,0.811-0.81,2.137,0,2.943l0.737,0.737c0.81,0.811,2.136,0.811,2.945,0l8.835-8.836 c0.435-0.435,0.628-1.018,0.597-1.589C17.922,10.46,17.729,9.877,17.294,9.443z" fill="#931933"/> </g><g></g><g></g><g></g><g></g><g></g><g></g><g></g><g></g><g></g><g></g><g></g><g></g><g></g><g></g><g></g> </svg> <h3 class='info-third-title'> Dinl蓹rin tarixi </h3> <ul class="list"> <li class=''><a href="/information/101">Odlar Yurdu - Az蓹rbaycan</a></li> <li class=''><a href="/information/102">茝razi</a></li> <li class=''><a href="/information/103">茝hali</a></li> <li class=''><a href="/information/104">Siyasi sistem</a></li> <li class=''><a href="/information/105">Konstitusiya</a></li> <li class=''><a href="/information/106">D枚vl蓹t r蓹mzl蓹ri</a></li> <li class=''><a href="/information/107">Az蓹rbaycan dili</a></li> <li class='active'><a href="/information/108">Az蓹rbaycanda din</a></li> <li class=''><a href="/information/109">Milli valyuta</a></li> <li class=''><a href="/information/110">Paytaxt</a></li> <li class=''><a href="/information/115">Kodlar v蓹 indeksl蓹r</a></li> <li class=''><a href="/information/111">Qan yadda艧谋</a></li> </ul> <ul class="list sublist"> <li class='active'><a href="/related-information/213">Dinl蓹rin tarixi</a></li> <li class=''><a href="/related-information/212">M眉asir Az蓹rbaycanda dinl蓹r</a></li> <li class=''><a href="/related-information/87">Az蓹rbaycanda tolerantl谋q</a></li> </ul> </section> <section class="section article"> <article> <div id="titlebox" style="margin: 0px; overflow: hidden; display: table; width: 550px; height: 14px; padding-top: 10px; color: rgb(70, 70, 70); font-family: Tahoma; font-size: 12px;"> <div id="titlename" style="margin: 0px; overflow: hidden; color: rgb(43, 43, 43); font-variant-numeric: normal; font-variant-east-asian: normal; line-height: normal; font-stretch: normal; height: 100%; width: 500px; padding-left: 3px; font-weight: bold; display: inline; text-align: justify;"><span style="font-size:14px"><span style="font-family:arial,helvetica,sans-serif">D陌NL茝R陌N TAR陌X陌</span></span></div> </div> <p style="text-align:justify"><span style="font-size:14px"><span style="font-family:arial,helvetica,sans-serif">Az蓹rbaycan谋n tarixi inki艧af谋n谋n xüsusiyy蓹tl蓹ri, co臒rafi mövqeyi, 蓹halisinin etnik t蓹rkibi burada müxt蓹lif dinl蓹rin mövcudlu臒una 艧蓹rait yaratm谋艧d谋r. Ayr谋-ayr谋 dövrl蓹rd蓹 bütp蓹r蓹stlik, z蓹rdü艧tlük, y蓹hudilik, xristianl谋q, islam v蓹 bir çox ba艧qa dini inanclar ölk蓹d蓹 bu v蓹 ya dig蓹r d蓹r蓹c蓹d蓹 yay谋la bilmi艧, bir-birin蓹 qar艧谋l谋ql谋 t蓹sir göst蓹rmi艧, dini h蓹yat谋n öz蓹lliyini 艧蓹rtl蓹ndirmi艧di.</span></span></p> <p style="text-align:justify"><span style="font-size:14px"><span style="font-family:arial,helvetica,sans-serif"><strong><em>Bütp蓹r蓹stlik</em></strong></span></span></p> <p><img alt="" src="https://azerbaijan.az/uploads/news-files/melumatlar/Din/DSC_9967.jpg" style="float:right; font-family:arial,helvetica,sans-serif; font-size:14px; height:401px; margin:10px; text-align:justify; width:600px" /></p> <p style="text-align:justify"><span style="font-size:14px"><span style="font-family:arial,helvetica,sans-serif">Çoxallahl谋l谋qla ba臒l谋 inanclar谋n m蓹cmusu kimi bütp蓹r蓹stlik ibtidai dinl蓹rin z蓹minind蓹 yaranm谋艧d谋r. Az蓹rbaycan 蓹halisinin bütp蓹rstlik t蓹s蓹vvürl蓹rinin kökl蓹ri çox q蓹diml蓹r蓹 gedib ç谋x谋r v蓹 animizm, feti艧izm, totemizm, 艧amanl谋qdan tutmu艧 tanr谋ç谋l谋臒a q蓹d蓹r müxt蓹lif xalq inanclar谋n谋 ehtiva edir. Filoloji v蓹 etnoqrafik ara艧d谋rmalar ölk蓹 蓹razisind蓹 bütp蓹r蓹stliyin m蓹nz蓹r蓹sini yaratma臒a imkan verir. Arxeoloji qaz谋nt谋lar X谋n谋sl谋, Da臒kolan谋, Ç谋raql谋da q蓹dim tarix蓹 malik iri da艧 bütl蓹r, 陌smay谋ll谋da antropomorf fiqurlar, Ming蓹çevird蓹 gil heyk蓹ll蓹r a艧kar etmi艧dir. D蓹d蓹 Qorqud dastanlar谋nda tanr谋ç谋l谋q inanclar谋na aid nümun蓹l蓹r tapmaq mümkündür.</span></span></p> <p style="text-align:justify"><span style="font-size:14px"><span style="font-family:arial,helvetica,sans-serif">Bütp蓹r蓹stlikl蓹 ba臒l谋 ayinçilik çox vaxt sintez hal谋nda t蓹msil olunmu艧dur, y蓹ni inanclar bir-birind蓹n az f蓹rql蓹nmi艧, biri dig蓹rind蓹n t蓹sirl蓹nmi艧, bir-birini tamamlayaraq bölg蓹 蓹halisinin m蓹n蓹vi d蓹y蓹rl蓹r sisteminin t蓹艧蓹kkülünd蓹 birg蓹 i艧tirak etmi艧dir. Q蓹dim Az蓹rbaycan 蓹razisind蓹 ölmü艧 蓹cdadlar谋n ruhlar谋na, qayalara v蓹 a臒aclara (qay谋n, pal谋d v蓹 s.), müxt蓹lif t蓹bi蓹t hadis蓹l蓹rin蓹 v蓹 s蓹ma cisiml蓹rin蓹 p蓹r蓹sti艧 güclü olmu艧dur. Strabon Qafqaz albanlar谋n谋n Gün蓹艧蓹, Aya, Göy蓹 sitayi艧 etdikl蓹ri bar蓹d蓹 x蓹b蓹r verir. Tanr谋 xan ad谋 il蓹 tan谋nan pal谋d a臒ac谋na da p蓹r蓹sti艧 edilir, at qurban k蓹silirdi. Movses Kalankatvasi Alban hökmdarlar谋n谋n xristianl谋臒谋 yaymaq üçün bütp蓹r蓹stliy蓹 qar艧谋 ça臒谋r谋艧lar谋, a臒ac bütl蓹ri k蓹sib atmalar谋 bar蓹d蓹 m蓹lumat verir.</span></span><span style="font-size:14px"><span style="font-family:arial,helvetica,sans-serif"> </span></span></p> <p style="text-align:justify"><span style="font-size:14px"><span style="font-family:arial,helvetica,sans-serif">Bir çox 艦蓹rq xalqlar谋 kimi q蓹dim az蓹rbaycanl谋lar aras谋nda da kainat谋n dörd 蓹sas ünsürd蓹n — torpaq, hava, su v蓹 oddan ibar蓹t oldu臒u bar蓹d蓹 t蓹s蓹vvürl蓹r geni艧 yay谋lm谋艧d谋. At蓹艧p蓹r蓹stlik d蓹 bu t蓹s蓹vvürl蓹rl蓹 ba臒l谋 inanclar z蓹minind蓹 meydana ç谋xm谋艧d谋r. Az蓹rbaycan 蓹razisind蓹 m蓹skunla艧an 蓹halinin böyük bir qismi odu müq蓹dd蓹sl蓹艧dirmi艧, ona sitayi艧 etmi艧dir.</span></span></p> <p style="text-align:justify"><span style="font-size:14px"><span style="font-family:arial,helvetica,sans-serif">Odun h蓹r cür çirkinliyi, r蓹zal蓹ti yox etdiyin蓹, insanlara t蓹mizlik g蓹tirdiyin蓹 inam b蓹sl蓹nmi艧dir. Novruz bayram谋 il蓹 günümüz蓹d蓹k g蓹lib çatan od ayin v蓹 m蓹rasiml蓹ri Az蓹rbaycanda at蓹艧p蓹r蓹stliyin güclü 蓹n蓹n蓹l蓹ri oldu臒unu göst蓹rir.</span></span></p> <p style="text-align:justify"><span style="font-size:14px"><span style="font-family:arial,helvetica,sans-serif">At蓹艧p蓹r蓹stl蓹rin m蓹b蓹di At蓹艧gah adlan谋r. Az蓹rbaycan 蓹razisind蓹 Atropatenan谋n dini m蓹rk蓹zi Qazakada, Bak谋, 艦amax谋, Salyan v蓹 L蓹nk蓹randa at蓹艧g蓹d蓹l蓹r olmu艧dur. Suraxan谋dak谋 at蓹艧gah Hindistandan g蓹l蓹n at蓹艧p蓹r蓹stl蓹r蓹 xidm蓹t üçün 18-ci 蓹srd蓹 tikilmi艧dir.</span></span></p> <p style="text-align:justify"><span style="font-size:14px"><span style="font-family:arial,helvetica,sans-serif">Qafqaz Albaniyas谋nda at蓹艧p蓹r蓹stlik xristianl谋q t蓹r蓹find蓹n t蓹qib蓹 m蓹ruz qalsa da, mövcudlu臒unu qoruyub saxlaya bilmi艧dir. 陌slam谋n Az蓹rbaycana g蓹li艧i il蓹 at蓹艧p蓹r蓹stlik t蓹dric蓹n 蓹h蓹miyy蓹tini itirmi艧 v蓹 aradan qalxm谋艧d谋r.</span></span></p> <p style="text-align:justify"><span style="font-size:14px"><span style="font-family:arial,helvetica,sans-serif"><strong><em>Z蓹rdü艧tlük</em></strong></span></span></p> <p style="text-align:justify"><span style="font-size:14px"><span style="font-family:arial,helvetica,sans-serif"><img alt="" src="https://azerbaijan.az/uploads/news-files/melumatlar/Din/1200px-Faravahar-Gold.svg.png" style="float:left; height:283px; margin:10px; width:600px" /></span></span></p> <p style="text-align:justify"><span style="font-size:14px"><span style="font-family:arial,helvetica,sans-serif">Z蓹rdü艧tlük at蓹艧p蓹r蓹stliyin içind蓹n ç谋xsa da, müst蓹qil din kimi meydana g蓹lmi艧dir. M.Boys z蓹rdü艧tiliyin V蓹hy dinl蓹rind蓹n 蓹n q蓹dimi oldu臒unu qeyd edir. Bu dinin müq蓹dd蓹s kitab谋 Z蓹nd-Avestaya daxil olan Qatalar din mü蓹llimi v蓹 pey臒蓹mb蓹r Z蓹rdü艧t蓹 (e.蓹. VI 蓹sr) s蓹madan nazil edilmi艧dir. B蓹zi m蓹nb蓹l蓹rd蓹 göst蓹rilir ki, Z蓹rdü艧tün atas谋 Az蓹rbaycandan olmu艧dur. Z蓹rdü艧tiliy蓹 gör蓹, dünyada iki ba艧lan臒谋c — Xeyir v蓹 艦蓹r ba艧lan臒谋clar谋 mövcuddur v蓹 bunlar daima bir-biril蓹 mübariz蓹 apar谋r. 陌艧谋q, Xeyir v蓹 茝dal蓹t dünyas谋n谋 Hörmüzd (Ahura-Mazda), Qaranl谋q, 艦蓹r v蓹 Zülm dünyas谋n谋 茝hrim蓹n (Ahura-Manyu) t蓹c蓹ssüm etdirir. Bu mübariz蓹d蓹 son t蓹qdird蓹 Xeyir qalib g蓹l蓹c蓹k v蓹 Hörmüzdün 艦蓹r蓹 v蓹 Zülm蓹t蓹 qar艧谋 f蓹al ard谋c谋llar谋 axir蓹t s蓹ad蓹tin蓹 qovu艧acaqlar. Axir蓹t s蓹ad蓹ti, günah v蓹 savab haqq谋nda t蓹s蓹vvürl蓹r z蓹rdü艧tiliyin yetkin din oldu臒una d蓹lal蓹t edir. Z蓹rdü艧t insanlar谋 daha 蓹dal蓹tli, daha t蓹miz olma臒a, h蓹r cür nat蓹mizliy蓹 qar艧谋 mübariz蓹 aparma臒a ça臒谋r谋rd谋.</span></span></p> <p style="text-align:justify"><span style="font-size:14px"><span style="font-family:arial,helvetica,sans-serif">Z蓹rdü艧ti 蓹qid蓹l蓹rind蓹 od mühüm yer tuturdu v蓹 buna gör蓹 z蓹rdü艧til蓹ri çox vaxt at蓹艧p蓹r蓹st hesab edirl蓹r. Z蓹rdü艧til蓹r ölmü艧 adamlar谋n c蓹s蓹dl蓹rini murdar hesab etdikl蓹ri üçün torpa臒a tap艧谋rm谋r, da臒larda haz谋rlad谋qlar谋 xüsusi yerl蓹rd蓹 saxlay谋rd谋lar ki, qurd-qu艧 yesin. Yaln谋z bundan sonra t蓹mizl蓹nmi艧 sümükl蓹r y谋臒谋laraq d蓹fn edilirdi.</span></span></p> <p style="text-align:justify"><span style="font-size:14px"><span style="font-family:arial,helvetica,sans-serif">Z蓹rdü艧ti 蓹qid蓹l蓹ri e.蓹. III 蓹srd蓹n etibar蓹n ehkam s蓹ciyy蓹si da艧谋ma臒a ba艧lam谋艧d谋r. Az蓹rbaycan 蓹razisind蓹 D蓹rb蓹nd蓹 q蓹d蓹r z蓹rdü艧tilik sasanil蓹rin h蓹rbi-siyasi u臒urlar谋 il蓹 ba臒l谋 olaraq yay谋lma臒a ba艧lam谋艧d谋r. Yeni dinin t蓹bli臒i m蓹qs蓹dil蓹 bu 蓹razil蓹r蓹 iranl谋 z蓹rdü艧til蓹r köçürülürdü. Eyni zamanda Az蓹rbaycanda z蓹rdü艧tilik yerli xüsusiyy蓹tl蓹r d蓹 k蓹sb etmi艧dir. Qafqaz albanlar谋 öl蓹nl蓹ri il蓹 birlikd蓹 onlar谋n sa臒 ik蓹n istifad蓹 etdikl蓹ri b蓹z蓹k 蓹艧yalar谋n谋 v蓹 qab-qacaqlar谋n谋 da d蓹fn edirdil蓹r. O dövr az蓹rbaycanl谋lar谋 aras谋nda ölül蓹ri sümükl蓹ri t蓹mizl蓹ndikd蓹n sonra üfqi v蓹ziyy蓹td蓹 yerl蓹艧dirilmi艧 iri küp q蓹birl蓹rd蓹 d蓹fn etm蓹k ad蓹ti bar蓹d蓹 m蓹lumat vard谋r. Ölül蓹ri torpaqda, saxs谋 tabutlarda, yeralt谋 s蓹rdab蓹l蓹rd蓹, oyuq q蓹birl蓹rd蓹 d蓹fnetm蓹 ad蓹tl蓹ri d蓹 mövcud olmu艧dur.</span></span></p> <p style="text-align:justify"><span style="font-size:14px"><span style="font-family:arial,helvetica,sans-serif">Az蓹rbaycan 蓹razisind蓹 nüfuz dair蓹sini geni艧l蓹ndirm蓹k üçün sasanil蓹rl蓹 bizansl谋lar aras谋nda 艧idd蓹tli mübariz蓹 getmi艧, n蓹tic蓹d蓹 gah z蓹rdü艧tilik, gah da xristianl谋q gücl蓹nmi艧dir. Bel蓹 bir 艧蓹raitd蓹 bölg蓹y蓹 g蓹l蓹n islam sür蓹tl蓹 v蓹 nisb蓹t蓹n dinc yolla yay谋lmaq imkan谋 蓹ld蓹 etmi艧dir.</span></span></p> <p style="text-align:justify"><span style="font-size:14px"><span style="font-family:arial,helvetica,sans-serif">Orta 蓹srl蓹rd蓹n etibar蓹n z蓹rdü艧tilik Az蓹rbaycan谋n m蓹d蓹ni-siyasi h蓹yat t蓹l蓹bl蓹rin蓹 cavab ver蓹 bilm蓹mi艧 v蓹 蓹h蓹miyy蓹tini büsbütün itirmi艧dir.</span></span></p> <p style="text-align:justify"><span style="font-size:14px"><span style="font-family:arial,helvetica,sans-serif"><strong><em>Y蓹hudilik</em></strong></span></span></p> <p style="text-align:justify"><span style="font-size:14px"><span style="font-family:arial,helvetica,sans-serif"><img alt="" src="https://azerbaijan.az/uploads/news-files/melumatlar/Din/_VUQ7897.jpg" style="float:right; height:333px; margin:10px; width:500px" /></span></span></p> <p><span style="font-size:14px"><span style="font-family:arial,helvetica,sans-serif">Y蓹hudilik Az蓹rbaycanda tarix蓹n da臒 y蓹hudil蓹ri il蓹 t蓹msil olunmu艧dur. Movses Kalankatvasi da臒 y蓹hudil蓹rinin Qafqaza g蓹li艧ini e.蓹. I 蓹sr蓹 aid edir. T蓹dqiqatç谋lar谋n bu bar蓹d蓹 fikirl蓹ri f蓹rqlidir.</span></span><span style="font-size:14px"><span style="font-family:arial,helvetica,sans-serif"> </span></span></p> <p><span style="font-size:14px"><span style="font-family:arial,helvetica,sans-serif">Bir fikr蓹 gör蓹, 蓹n q蓹dim y蓹hudi icmalar谋ndan olan da臒 y蓹hudil蓹ri m蓹n艧蓹c蓹 bir vaxtlar Assuriya v蓹 Babil 艧ahlar谋 t蓹r蓹find蓹n F蓹l蓹stind蓹n ç谋xar谋lm谋艧 v蓹 Midiyada m蓹skunla艧d谋r谋lm谋艧 陌srail o臒ullar谋 n蓹slind蓹ndirl蓹r. Onlar谋n 蓹cdadlar谋 y蓹hudiliy蓹 ilk iman g蓹tirmi艧 insanlar olmu艧, F蓹l蓹stind蓹n k蓹narda ya艧am谋艧 v蓹 xristianl谋q y蓹hudiliyin içind蓹n ç谋xan bid蓹tçi bir firq蓹 kimi t蓹艧蓹kkül tapma臒a ba艧layanda 陌sa M蓹sihi t蓹qib ed蓹nl蓹r aras谋nda olmam谋艧lar. El蓹 Midiyada ik蓹n onlar tatlarla qaynay谋b qar谋艧m谋艧lar. Bunun t蓹siri alt谋nda da臒 y蓹hudil蓹ri fars dilinin q蓹dim arami v蓹 y蓹hudi sözl蓹ri il蓹 qar谋艧谋q bir l蓹hc蓹si olan tat dilind蓹 dan谋艧谋rlar.</span></span></p> <p><span style="font-size:14px"><span style="font-family:arial,helvetica,sans-serif">Ba艧qa t蓹dqiqatç谋lar谋n fikrinc蓹, da臒 y蓹hudil蓹ri 艦蓹rqi Qafqaza Sasani hökmdar谋 Xosrov I 茝nu艧ir蓹van (531-579) t蓹r蓹find蓹n köçürülmü艧l蓹r. Hökmdar Qafqazda qalalar tikdirir, 艧蓹h蓹rl蓹r sald谋r谋r, bu 艧蓹h蓹rl蓹rd蓹 Mesopatamiyadan köçürtdüyü farslar谋 v蓹 y蓹hudil蓹ri yerl蓹艧dirirdi. Da臒 y蓹hudil蓹rinin dan谋艧d谋qlar谋 tat dili d蓹 h蓹min dövrd蓹n miras qalm谋艧d谋r.</span></span></p> <p style="text-align:justify"><span style="font-size:14px"><span style="font-family:arial,helvetica,sans-serif">H蓹r halda dey蓹 bil蓹rik ki, da臒 y蓹hudil蓹ri Az蓹rbaycana sasanil蓹rin siyas蓹ti il蓹 ba臒l谋 olaraq 15 蓹sr bundan qabaq g蓹lmi艧, imperiyan谋n t蓹hlük蓹sizliyini t蓹min etm蓹k m蓹qs蓹dil蓹 s蓹rh蓹d m蓹nt蓹q蓹l蓹rind蓹 yerl蓹艧dirilmi艧, yerli 蓹hali il蓹 s谋x t蓹masda olsalar da, dinl蓹rini, ad蓹t-蓹n蓹n蓹l蓹rini, h蓹yat v蓹 dü艧ünc蓹 t蓹rzl蓹rini qoruyub saxlam谋艧lar.</span></span></p> <p><img alt="" src="https://azerbaijan.az/uploads/news-files/melumatlar/Din/_DSC0848.jpg" style="float:left; font-family:arial,helvetica,sans-serif; font-size:14px; height:600px; margin:10px; text-align:justify; width:399px" /></p> <p style="text-align:justify"><span style="font-size:14px"><span style="font-family:arial,helvetica,sans-serif"><em><strong>Xristianl谋q</strong></em></span></span></p> <p style="text-align:justify"><span style="font-size:14px"><span style="font-family:arial,helvetica,sans-serif">Xristianl谋q Az蓹rbaycan 蓹razisin蓹 yeni eran谋n ilk 蓹srl蓹rind蓹, h蓹l蓹 陌sa M蓹sihin h蓹varil蓹ri dövründ蓹 Qafqaz Albaniyas谋 vasit蓹sil蓹 nüfuz etmi艧dir. 70-ci ild蓹 Yerus蓹limin (Qüdsün) süqutundan sonra y蓹hudil蓹rin Qafqaza köçürülm蓹si gücl蓹nir. G蓹l蓹nl蓹r 陌san谋n göst蓹rdiyi möcüz蓹l蓹rd蓹n dan谋艧谋rlar. Bu cür t蓹bli臒in t蓹siri alt谋nda bölg蓹d蓹 ilk xristian icmalar谋 yaran谋r. Albaniyada xristianl谋臒谋n yay谋lmas谋nda bu dövr h蓹vari (sirofil) dövrü adlan谋r v蓹 h蓹varil蓹rd蓹n Varfolomey v蓹 Faddeyin adlar谋 il蓹 ba臒l谋d谋r. H蓹vari Faddeyin 艧agirdl蓹rind蓹n olan Yelisey Yerus蓹limin birinci patriarx谋 Y蓹qubun xeyir-duas谋 il蓹 yeni dini t蓹bli臒 ed蓹-ed蓹 Aqvan diyar谋na g蓹lib ç谋xm谋艧 v蓹 Ki艧 adl谋 yerd蓹 kils蓹 tikmi艧dir. Bu kils蓹 Erm蓹nistandak谋 birinci xristian kils蓹sind蓹n qabaq tikilmi艧dir. Sonra Yelisey Çolaya (D蓹rb蓹nd蓹) yollanm谋艧, daha sonra is蓹 Samur çay谋n谋 keçib dinin t蓹bli臒ini davam etdirmi艧, Helmes k蓹ndind蓹 bütp蓹r蓹stl蓹r t蓹r蓹find蓹n öldürül蓹r蓹k bir çalaya at谋lm谋艧d谋r. Sonralar Alban m蓹liki Vaçaqan谋n göst蓹ri艧i il蓹 Yeliseyin c蓹s蓹dinin qal谋qlar谋 Xruq k蓹ndind蓹 torpa臒a tap艧谋r谋lm谋艧, çalan谋n üz蓹rind蓹 is蓹 kiçik bir m蓹b蓹d tikilmi艧dir.</span></span></p> <p style="text-align:justify"><span style="font-size:14px"><span style="font-family:arial,helvetica,sans-serif">313-cü ild蓹 Roma imperatoru Konstantin xristianl谋臒a etiqad üz蓹rind蓹n qada臒an谋 götür蓹nd蓹 Alban hökmdar谋 Urnayr xristianl谋臒谋 dövl蓹t dini elan edir. Bu vaxtdan etibar蓹n Az蓹rbaycanda xristianl谋臒谋n yay谋lmas谋n谋n qrekofil dövrü adlanan yeni dövrü ba艧lan谋r. Akademik Z.Bünyadov göst蓹rir ki, Urnayr, II Vaçe v蓹 III Vaçaqan ölk蓹d蓹 xristianl谋臒谋 yaymaq üçün mübariz蓹 aparm谋艧lar. IV-V 蓹srl蓹rd蓹 ruhanilik v蓹 kils蓹 iyerarxiyas谋 t蓹艧蓹kkül tap谋r. Katolikosun göst蓹ri艧i il蓹 feodallar öz 蓹razil蓹rind蓹 kils蓹 üçün xüsusi yerl蓹r ay谋r谋rd谋lar. Bölg蓹d蓹 kils蓹l蓹r tikilir, dini kitablar siryani, arami v蓹 yunan dill蓹rind蓹n Alban dilin蓹 t蓹rcüm蓹 edilirdi. Sinayda a艧kar edilmi艧 "Alban yaz谋s谋nda v蓹 Alban dilind蓹" leksionari dünyada xristianl谋臒谋n 蓹n q蓹dim kütl蓹vi qira蓹t kitablar谋ndan say谋l谋r.</span></span></p> <p style="text-align:justify"><span style="font-size:14px"><span style="font-family:arial,helvetica,sans-serif">451-ci ild蓹 Xalkidon kils蓹 toplant谋s谋nda Albaniya monofizitliy蓹 üstünlük verir. V-VI 蓹srl蓹rd蓹 ölk蓹 蓹razisind蓹 monofizitl蓹rl蓹 diofizitl蓹r aras谋nda mübariz蓹 gücl蓹nir. VI 蓹srin sonu-VII 蓹srin 蓹vv蓹ll蓹rind蓹 Alban kils蓹si diofizitliyi q蓹bul edir.</span></span></p> <p style="text-align:justify"><span style="font-size:14px"><span style="font-family:arial,helvetica,sans-serif">Alban katolikosunun iqam蓹tgah谋 Çoqay 艧蓹h蓹rind蓹 yerl蓹艧irdi. 552-ci ild蓹 iqam蓹tgah B蓹rd蓹y蓹 köçürülmü艧dür. 陌slam fütuhatlar谋ndan, xüsusil蓹 Alban m蓹likliyinin süqutundan sonra ölk蓹d蓹 xristianl谋臒谋n rolu z蓹ifl蓹mi艧, kils蓹l蓹rd蓹 ibad蓹t erm蓹ni dilind蓹 apar谋lm谋艧, Alban dili s谋x谋艧d谋r谋l谋b ç谋xar谋lm谋艧d谋r. VIII-IX 蓹srl蓹rd蓹 Az蓹rbaycan 蓹razisind蓹 müst蓹qil dövl蓹tl蓹r yarananda Alban kils蓹si yenid蓹n avtokefal kils蓹 statusunu b蓹rpa etmi艧dir. X-XI 蓹srl蓹rd蓹 bölg蓹d蓹 艧蓹rq xristianl谋臒谋 nüfuzunu mü蓹yy蓹n d蓹r蓹c蓹d蓹 qoruyub saxlaya bilmi艧di. Bu durum XVIII 蓹sr蓹 kimi bel蓹c蓹 davam etmi艧dir. 1836-c谋 ild蓹 çar hökum蓹ti Sinodun t蓹qdimat谋 il蓹 Alban kils蓹sini l蓹臒v edir, kils蓹nin bütün 蓹mlak谋 Eçmi蓹dzin katolikoslu臒una verilir. XX 蓹srin 80-90-c谋 ill蓹rind蓹 Alban kils蓹si bir daha b蓹rpa olunur. 2003-cü ild蓹 Alban-udi xristian icmas谋 dövl蓹t qeydiyyat谋ndan keçir. Bu, 艦蓹kid蓹ki Ki艧 kils蓹sinin b蓹rpas谋ndan sonra olmu艧dur. Haz谋rda Q蓹b蓹l蓹 rayonunun Nic k蓹ndind蓹ki kils蓹nin d蓹 b蓹rpas谋 davam etdirilir.</span></span></p> <p style="text-align:justify"><span style="font-size:14px"><span style="font-family:arial,helvetica,sans-serif">Az蓹rbaycanda xristianl谋q özünün pravoslavl谋q, katoliklik v蓹 protestantl谋q qollar谋, habel蓹 müxt蓹lif sektant icmalar谋 il蓹 t蓹msil olunmu艧dur. Dövl蓹t qeydiyyat谋nda 5 erm蓹ni-qriqorian icmas谋 vard谋r.</span></span></p> <p style="text-align:justify"><span style="font-size:14px"><span style="font-family:arial,helvetica,sans-serif"><strong>Pravoslavl谋q. </strong>Provaslavl谋q<strong> </strong>Az蓹rbaycana XIX 蓹srin 蓹vv蓹ll蓹rind蓹n etibar蓹n rus çarizminin bölg蓹d蓹 yeritdiyi "köçürm蓹 siyas蓹ti" ç蓹rçiv蓹sind蓹 nüfuz etm蓹y蓹 ba艧lam谋艧d谋r. Bak谋da ilk pravoslav kils蓹si 1815-ci ild蓹 f蓹aliyy蓹t蓹 ba艧lam谋艧d谋r. Rus pravoslav kils蓹sind蓹 ba艧 ver蓹n parçalanman谋n a臒谋r n蓹tic蓹l蓹rind蓹n s谋臒ortalanmaq üçün sektant xristianlar谋n Qafqaza sürgünü ba艧lan谋r. Az蓹rbaycanda ilk rus köçkünl蓹ri 1834-cü ild蓹 艦amax谋 q蓹zas谋nda Alt谋a臒ac k蓹ndini, 1838-ci ild蓹 L蓹nk蓹ran q蓹zas谋nda Vel k蓹ndini, 1842-ci ild蓹 Yelizavetpol quberniyas谋nda Boris谋 – Ruslar, 1844-cü ild蓹 is蓹 Slavyanka k蓹ndl蓹rini sal谋rlar. 1868-ci ild蓹 Bak谋 quberniyas谋n谋n 蓹razisind蓹 21 sektant k蓹ndi var idi ki, burada 13 min sektant ya艧ay谋rd谋.</span></span></p> <p style="text-align:justify"><span style="font-size:14px"><span style="font-family:arial,helvetica,sans-serif"><strong>Katolisizm</strong>. Bak谋da ilk Roma-katolik prixodu XIX 蓹srin 50-ci ill蓹rind蓹 rus ordusu t蓹r蓹find蓹n h蓹rbçi katolikl蓹rin Qafqaza sürgün edilm蓹si il蓹 蓹laq蓹dar olaraq yarad谋lm谋艧d谋r. Prixod Tetri-Skarodak谋 (Gürcüstan) Roma-katolik h蓹rbi prixoduna tabe idi. 1882-ci ild蓹 Bak谋 prixodu müst蓹qill蓹艧ir. 1895-ci ild蓹 Müq蓹dd蓹s M蓹ry蓹min Bakir蓹 Hamil蓹liyi 艧蓹r蓹fin蓹 kils蓹, 1903-cü ild蓹 is蓹 Bak谋 q蓹biristanl谋臒谋nda Müq蓹dd蓹s Xaç kils蓹si tikilir. 1909-1912-ci ill蓹rd蓹 Bak谋n谋n göz蓹l memarl谋q abid蓹l蓹rind蓹n say谋lan yeni Müq蓹dd蓹s M蓹ry蓹min Bakir蓹 Hamil蓹liyi kils蓹si qotik üslubda in艧a edilir. Lakin Sovet dövründ蓹, 1934-cü ild蓹 kils蓹 bol艧evikl蓹r t蓹r蓹find蓹n da臒谋d谋lm谋艧d谋r. 1999-cu ild蓹 Bak谋da Roma-katolik icmas谋 yenid蓹n b蓹rpa olunur v蓹 2007-ci ild蓹 Müq蓹dd蓹s M蓹ry蓹m kils蓹sinin xatir蓹sin蓹 yeni kils蓹 tikil蓹r蓹k istifad蓹y蓹 verilmi艧dir.</span></span></p> <p style="text-align:justify"><span style="font-size:14px"><span style="font-family:arial,helvetica,sans-serif">22-23 may 2002-ci ild蓹 Roma-katolik kils蓹sinin sabiq ba艧ç谋s谋 Papa 陌oann II Pavel Bak谋da r蓹smi s蓹f蓹rd蓹 olmu艧dur.</span></span></p> <p style="text-align:justify"><span style="font-size:14px"><span style="font-family:arial,helvetica,sans-serif">2016-c谋 ilin oktyabr谋nda ölk蓹mizd蓹 s蓹f蓹rd蓹 olan Roma Papas谋 Fransisk Bak谋dak谋 Katolik Kils蓹sind蓹 messa - dini m蓹rasimd蓹 i艧tirak etmi艧 v蓹 Prezident 陌lham 茝liyev t蓹r蓹find蓹n q蓹bul edilmi艧dir.</span></span></p> <p style="text-align:justify"><span style="font-size:14px"><span style="font-family:arial,helvetica,sans-serif"><strong>Baptizm</strong>. 陌ncilçi-lüteran kils蓹sinin ard谋c谋llar谋 Bak谋ya h蓹l蓹 XIX 蓹srin ikinci yar谋s谋nda neft yataqlar谋n谋n istismar谋nda i艧tirak ed蓹n alman s蓹nayeçil蓹ri s谋ras谋nda g蓹lmi艧l蓹r. Onlar谋n g蓹li艧inin bir s蓹b蓹bi d蓹 XIX 蓹srin 蓹vv蓹ll蓹rind蓹 Almaniyada ba艧 vermi艧 siyasi v蓹 dini i臒ti艧a艧lar say谋lmal谋d谋r. O vaxt ölk蓹d蓹 bel蓹 bir mövhumi 艧ayi蓹 yay谋lm谋艧d谋 ki, Q蓹rbd蓹 qiyam蓹t günü yax谋nla艧谋r, nicat ancaq 艦蓹rqd蓹dir. 茝hali, xüsusil蓹 sektant dindarlar Rusiyaya v蓹 Qafqaza köçm蓹kl蓹 qiyam蓹t gününün sor臒u-sual谋ndan yaxa qurtarma臒a çal谋艧谋rd谋lar. 1819-cu ilin 蓹vv蓹lind蓹 Az蓹rbaycanda 209 alman ail蓹si vard谋. Bak谋da 陌ncilçi-lüteran icmas谋 1870-ci ild蓹 yarad谋lm谋艧d谋r. 1899-cu ild蓹 icman谋n üzvl蓹ri 艧蓹h蓹rd蓹 öz m蓹b蓹dl蓹rini — kirxan谋 (indiki Kamera v蓹 orqan musiqisi zal谋) tikmi艧l蓹r. Yelenendorfda (indiki Xanlar) kirxa daha 蓹vv蓹l tikilmi艧dir. 1937-ci ild蓹 Lüteran kils蓹sinin ke艧i艧l蓹ri ba艧qa dini icmalar谋n nümay蓹nd蓹l蓹ri il蓹 birlikd蓹 sürgün edilmi艧, güll蓹l蓹nmi艧l蓹r. 1994-cü ild蓹 lüteran icmas谋 Bak谋da yenid蓹n f蓹aliyy蓹t蓹 ba艧lam谋艧d谋r.</span></span></p> <p style="text-align:justify"><span style="font-size:14px"><span style="font-family:arial,helvetica,sans-serif"><strong><em>陌slam</em></strong></span></span></p> <p style="text-align:justify"><span style="font-size:14px"><span style="font-family:arial,helvetica,sans-serif">VII 蓹srin 蓹vv蓹ll蓹rind蓹 茝r蓹bistan yar谋madas谋nda meydana ç谋xan islam tezlikl蓹 dünyan谋n böyük bir hiss蓹sin蓹 yay谋la bildi. Az蓹rbaycan谋n islamla艧mas谋 da erk蓹n islam fütuhatlar谋 il蓹 hicr蓹tin 18-ci ilind蓹n (639-ci il) ba艧lan谋r. Az蓹rbaycan谋n m蓹rzban谋 陌sf蓹ndiyar ibn F蓹rruxzad 蓹r蓹bl蓹r蓹 m蓹臒lub olub sülh müqavil蓹sini h蓹min il ba臒lam谋艧d谋. 茝rd蓹bil, T蓹briz, Naxç谋van, Beyl蓹qan, B蓹rd蓹, 艦irvan, Mu臒an, Arran f蓹th edilir, 蓹r蓹bl蓹r X蓹z蓹r sahili boyu D蓹rb蓹nd蓹 kimi g蓹lirl蓹r. 艦蓹h蓹rin istehkamlar谋 onlar谋 heyran qoyur v蓹 onlar 艧蓹h蓹ri "Bab 蓹l-茝bvab" adland谋r谋rlar. Tarixçi B蓹lazurinin m蓹lumat谋na gör蓹, art谋q x蓹lif蓹 茝li bin 茝bu Talibin hakimiyy蓹ti dövründ蓹 (656-661) Az蓹rbaycan 蓹halisinin 蓹ks蓹riyy蓹ti islam谋 q蓹bul etmi艧di. 艦imalda bu proses bir q蓹d蓹r uzun ç蓹kmi艧dir. 茝r蓹bl蓹r f蓹th etdikl蓹ri 蓹razil蓹rd蓹 蓹hali üz蓹rin蓹 vergi qoyur, sülh müqavil蓹si ba臒lay谋b yürü艧l蓹rini davam etdirir, sonra yen蓹 geri qay谋d谋rd谋lar. Yerli 蓹hali vergil蓹ri verm蓹kd蓹n imtina etdikl蓹ri halda hücumlar ba艧lan谋rd谋.</span></span></p> <p><img alt="" src="https://azerbaijan.az/uploads/news-files/melumatlar/Din/ZAU_5066.jpg" style="float:right; font-family:arial,helvetica,sans-serif; font-size:14px; height:399px; margin:10px; text-align:justify; width:600px" /></p> <p style="text-align:justify"><span style="font-size:14px"><span style="font-family:arial,helvetica,sans-serif">陌slam fütuhatlar谋 çox yerd蓹 sülh yolu il蓹 (sülh蓹n), b蓹zi yerl蓹rd蓹 is蓹 silah gücün蓹 (蓹nv蓹t蓹n) h蓹yata keçirilirdi. F蓹th edilmi艧 蓹razil蓹rd蓹 bütp蓹r蓹st 蓹haliy蓹 islam谋 q蓹bul etm蓹k t蓹klif olunurdu, q蓹bul ed蓹nl蓹r z蓹kat v蓹 x蓹rac öd蓹yir v蓹 "evl蓹rind蓹 otururdular", y蓹ni müs蓹lmanlar谋n s谋ras谋nda döyü艧l蓹rd蓹 i艧tirak etmirdil蓹r; döyü艧l蓹rd蓹 i艧tirak ed蓹nl蓹r蓹 h蓹rbi q蓹nim蓹tl蓹rd蓹n pay dü艧ürdü; islam谋 q蓹bul etm蓹y蓹n y蓹hudi v蓹 xristianlar cizy蓹 öd蓹yirdil蓹r, cizy蓹 öd蓹y蓹nl蓹r müs蓹lmanlar谋n himay蓹si alt谋nda olurdular; islam谋 q蓹bul etm蓹kd蓹n imtina ed蓹n bütp蓹r蓹stl蓹r v蓹 ya cizy蓹 öd蓹m蓹k ist蓹m蓹y蓹n kitab 蓹hli müs蓹lmanlarla döyü艧m蓹li olurdular. S蓹rh蓹d m蓹nt蓹q蓹l蓹rind蓹 – ribatlarda ancaq müs蓹lmanlar ya艧ay谋rd谋lar. Bu m蓹nt蓹q蓹l蓹ri möhk蓹ml蓹tm蓹k üçün Xilaf蓹tin müxt蓹lif vilay蓹tl蓹rind蓹n g蓹l蓹n müs蓹lmanlar burada yerl蓹艧dirilir, islam谋 q蓹bul etm蓹y蓹n yerli 蓹hali bir q蓹d蓹r k蓹narda "r蓹b蓹d" adlanan yerl蓹r蓹 köçürülürdü. Bu dövrd蓹 Hüzeyf蓹 ibn 蓹l-Y蓹man, Ütb蓹 ibn F蓹rq蓹d, V蓹lid ibn Üqb蓹, S蓹lman ibn 蓹r-R蓹bi蓹 蓹l-Bahili, Bükeyr ibn Abdulla, Süraq蓹 ibn 茝mr, M蓹sl蓹m蓹 kimi 蓹r蓹b s蓹rk蓹rd蓹l蓹rinin ba臒lad谋qlar谋 sülh müqavil蓹l蓹rind蓹 蓹halinin can谋, mal谋 v蓹 dininin toxunulmazl谋臒谋 蓹sas 艧蓹rt kimi göst蓹rilirdi.</span></span></p> <p style="text-align:justify"><span style="font-size:14px"><span style="font-family:arial,helvetica,sans-serif">Az蓹rbaycanda islamla艧man谋n konkret formalar谋 haqq谋nda fikir yürütm蓹k bir q蓹d蓹r ç蓹tindir, çünki bu m蓹s蓹l蓹 indiy蓹d蓹k öyr蓹nilm蓹mi艧 qal谋r. H蓹r halda bu mür蓹kk蓹b prosesin b蓹zi m蓹rh蓹l蓹l蓹rini f蓹rql蓹ndirm蓹k olar.</span></span></p> <p style="text-align:justify"><span style="font-size:14px"><span style="font-family:arial,helvetica,sans-serif">Birinci m蓹rh蓹l蓹 kimi VII 蓹srin ortalar谋ndan VIII 蓹srin 蓹vv蓹ll蓹rin蓹 q蓹d蓹r davam ed蓹n islam fütuhatlar谋 dövrünü götürm蓹k olar. Bu m蓹rh蓹l蓹 705-ci ild蓹 Alban dövl蓹tinin süqutu v蓹 Alban kils蓹sinin öz müst蓹qilliyini (avtokefall谋臒谋n谋) itirm蓹si il蓹 bitir. Akademik Z.Bünyadovun göst蓹rdiyi kimi, bu m蓹rh蓹l蓹nin sonunda islam Az蓹rbaycanda hakim din olur, onu öz imtiyazlar谋n谋 qorumaq üçün ilk növb蓹d蓹 v蓹 qeydsiz-艧蓹rtsiz yuxar谋 silk adamlar谋 q蓹bul edirl蓹r. Yeni din tacir v蓹 s蓹n蓹tkarlar aras谋nda yay谋l谋r, çünki 蓹r蓹bl蓹r bu sinifl蓹r蓹 güz蓹艧tl蓹r edirdil蓹r. Bu m蓹rh蓹l蓹d蓹 m蓹scidl蓹r tikilmir, q蓹dim m蓹b蓹dl蓹r v蓹 islamla艧ma n蓹tic蓹sind蓹 istifad蓹siz qalm谋艧 kils蓹l蓹r m蓹scidl蓹r蓹 çevrilir, q蓹bil蓹-tayfa 艧üurunun dini 艧üurdan üstünlüyü qorunub saxlan谋l谋rd谋.</span></span></p> <p style="text-align:justify"><span style="font-size:14px"><span style="font-family:arial,helvetica,sans-serif">陌kinci m蓹rh蓹l蓹 VIII 蓹srin 蓹vv蓹ll蓹rind蓹n Q蓹rbi 陌randa v蓹 陌raqda Büveyhil蓹rin hakimiyy蓹t ba艧谋na g蓹lm蓹sin蓹q蓹d蓹rki dövrü 蓹hat蓹 edir. Az蓹rbaycan 蓹razisind蓹 müst蓹qil 艦irvan艧ah M蓹zy蓹dil蓹r v蓹 S蓹cdil蓹r dövl蓹tl蓹ri yaran谋r. Bütp蓹r蓹stlik, z蓹rdü艧tilik 蓹h蓹miyy蓹tini itirir, y蓹hudilik mövcudlu臒unu qoruyub saxlay谋r, Alban kils蓹si müst蓹qilliyini b蓹rpa edir, amma nüfuz dair蓹si z蓹ifl蓹diyind蓹n ayinçilik erm蓹ni dilind蓹 apar谋l谋r, ard谋c谋llar谋 erm蓹nil蓹艧ir. Bu dövrd蓹 islama m蓹nsubluq 艧üuru gücl蓹nir, amma etnik kökl蓹rl蓹 ba臒l谋 艧üur tamamil蓹 itib getmir. Bunu Abbasil蓹rin hakimiyy蓹tinin ilk dövrl蓹rind蓹n ba艧lanan 艧üubilik h蓹r蓹kat谋nda izl蓹m蓹k mümkündür. Bab蓹k h蓹r蓹kat谋 (816-838) buna 蓹n parlaq misald谋r. S蓹rh蓹d m蓹nt蓹q蓹l蓹rind蓹 islam t蓹s蓹vvüfü t蓹艧蓹kkül tap谋r. Da臒 rayonlar谋nda ifrat 艧i蓹lik f蓹alla艧谋r.</span></span></p> <p style="text-align:justify"><span style="font-size:14px"><span style="font-family:arial,helvetica,sans-serif">Üçüncü m蓹rh蓹l蓹 Büveyhil蓹rin hakimiyy蓹ti dövrünü (935-1055) 蓹hat蓹 edir. Bu dövrd蓹 möt蓹dil 艧i蓹lik Az蓹rbaycanda yay谋lma臒a ba艧lay谋r v蓹 D蓹rb蓹nd蓹 q蓹d蓹r gedib ç谋x谋r. Sünni h蓹n蓹fi v蓹 艧i蓹 imami m蓹zh蓹bl蓹ri apar谋c谋 m蓹zh蓹bl蓹r olurlar. Sufilik d蓹 özün蓹 xeyli ard谋c谋llar tap谋r. Bu dövrün 蓹n göz蓹l sufi abid蓹l蓹rind蓹n biri 艦irvandak谋 Pirsaat çay谋 üz蓹rind蓹ki xan蓹gahd谋r.</span></span></p> <p style="text-align:justify"><span style="font-size:14px"><span style="font-family:arial,helvetica,sans-serif">Dördüncü m蓹rh蓹l蓹 S蓹lcuqil蓹r dövrü (XI 蓹srin ortalar谋-XIII 蓹srin ortalar谋) il蓹 ba臒l谋d谋r. Bu m蓹rh蓹l蓹d蓹 sünnilik bölg蓹d蓹 gücl蓹nir, 艧i蓹liyin mövqel蓹ri z蓹ifl蓹yir. 艦afii m蓹zh蓹bi apar谋c谋 m蓹zh蓹b olur. Sufi t蓹riq蓹tl蓹ri geni艧 yay谋l谋r. Az蓹rbaycan Atab蓹yl蓹ri v蓹 艦irvan艧ahlar islam谋 xristianlar谋n t蓹zyiqind蓹n qoruya bilirl蓹r.</span></span><span style="font-size:14px"><span style="font-family:arial,helvetica,sans-serif"> </span></span></p> <p style="text-align:justify"><span style="font-size:14px"><span style="font-family:arial,helvetica,sans-serif">Be艧inci m蓹rh蓹l蓹 monqol istilalar谋 dövrünü (XIII 蓹srin I yar谋s谋-XV 蓹srin II yar谋s谋) 蓹hat蓹 edir. Bu dövrd蓹 sufilik geni艧 yay谋l谋r. Hürufilik gücl蓹nir. Onun banisi F蓹zlullah N蓹imi (v蓹fat谋-1394) idi. 茝bülh蓹s蓹n 茝liyyül-茝la v蓹 艧air N蓹simi (v蓹fat谋-1417) hürufiliyin 蓹n nüfuzlu nümay蓹nd蓹l蓹ri kimi 艧öhr蓹t tapm谋艧lar. Bu dövrd蓹 sufi x蓹lv蓹tiyy蓹 t蓹riq蓹tinin ikinci piri Seyyid Y蓹hya 艦irvani Bakuvi X蓹lv蓹ti (v蓹fat谋-1464) çox m蓹艧hur olmu艧dur. A臒qoyunlu hökmdar谋 Uzun H蓹s蓹nin qarda艧lar谋ndan biri x蓹lv蓹tiyy蓹 艧eyxi D蓹d蓹 Öm蓹r Röv艧蓹ninin (v蓹fat谋-1487) ard谋c谋llar谋ndan idi. 陌brahim bin M蓹h蓹mm蓹d Gül艧蓹ni (v蓹fat谋-1534) XV 蓹srin ikinci yar谋s谋nda x蓹lv蓹tiyy蓹nin bir qolu kimi gül艧蓹niyy蓹 t蓹riq蓹tinin 蓹sas谋n谋 qoyur. Sonralar bir çox sufi t蓹riq蓹tl蓹ri, o cüml蓹d蓹n n蓹q艧b蓹ndiyy蓹 Az蓹rbaycana v蓹 Az蓹rbaycan vasit蓹sil蓹 艦imali Qafqaza nüfuz etmi艧dir.</span></span></p> <p><img alt="" src="https://azerbaijan.az/uploads/news-files/melumatlar/Din/_DSC0087.jpg" style="float:left; font-family:arial,helvetica,sans-serif; font-size:14px; height:600px; margin:10px; text-align:justify; width:399px" /></p> <p style="text-align:justify"><span style="font-size:14px"><span style="font-family:arial,helvetica,sans-serif">Alt谋nc谋 m蓹rh蓹l蓹 S蓹f蓹vil蓹rin (1501-1786) v蓹 XVI 蓹srd蓹n etibar蓹n Osmanl谋lar谋n (1281-1924) hakimiyy蓹ti dövrü il蓹 ba臒l谋d谋r. S蓹f蓹vil蓹r 艧i蓹liyi t蓹bli臒 edir v蓹 ba艧lar谋na 12 艧i蓹 imam谋n谋n 艧蓹r蓹fin蓹 12 q谋rm谋z谋 zolaql谋 蓹mmam蓹 ba臒lay谋rd谋lar. Buna gör蓹 d蓹 onlar "q谋z谋lba艧lar" adlan谋rd谋lar. Çald谋randa S蓹f蓹vil蓹r蓹 qalib g蓹l蓹n Osmanl谋lar Az蓹rbaycanda sünni h蓹n蓹fi m蓹zh蓹bini yay谋rd谋lar.</span></span></p> <p style="text-align:justify"><span style="font-size:14px"><span style="font-family:arial,helvetica,sans-serif">Az蓹rbaycan谋n Rusiya imperiyas谋na ilhaq edilm蓹sind蓹n sonrak谋 dövr d蓹 ölk蓹nin islamla艧mas谋n谋n yeni m蓹rh蓹l蓹si kimi n蓹z蓹rd蓹n keçiril蓹 bil蓹r. Bu m蓹rh蓹l蓹nin 蓹n s蓹ciyy蓹vi xüsusiyy蓹ti hökum蓹tin müs蓹lman din xadiml蓹rini 蓹l蓹 almaq v蓹 özün蓹 tabe etm蓹k m蓹qs蓹dil蓹 xristianl谋qdak谋 kils蓹 strukturuna b蓹nz蓹r islam dini qurumu yaratmaq siyas蓹ti il蓹 ba臒l谋d谋r. Rus çar谋n谋n 29 noyabr 1832-ci ild蓹 Senata gönd蓹rdiyi m蓹ktubda Zaqafqaziya müs蓹lmanlar谋n谋n dini i艧l蓹r idar蓹si bar蓹d蓹 蓹sasnam蓹 haz谋rlanmas谋 t蓹klif olunurdu. Lakin haz谋rlanm谋艧 layih蓹l蓹rin heç biri b蓹y蓹nilm蓹di. 1849-cu ild蓹 Qafqaz cani艧ini knyaz Vorontsovun tap艧谋r谋臒谋 il蓹 xarici i艧l蓹r nazirliyinin 蓹m蓹kda艧谋 N.Xan谋kov "M蓹h蓹mm蓹di ruhanil蓹rin t蓹艧kili bar蓹d蓹 蓹sasnam蓹" layih蓹sini haz谋rlad谋. Layih蓹 bütövlükd蓹 b蓹y蓹nils蓹 d蓹 Kr谋m müharib蓹si onun h蓹yata keçirilm蓹sini l蓹ngitdi. 1864-cü ild蓹 h蓹min i艧i davam etdirm蓹k üçün yeni komissiya yarad谋ld谋, yerli 艧i蓹 v蓹 sünni m蓹zh蓹bl蓹rinin nümay蓹nd蓹l蓹ri d蓹 komissiyan谋n t蓹rkibin蓹 qat谋ld谋lar. Haz谋rlanan t蓹limatlar müs蓹lman ruhanil蓹rinin v蓹zif蓹l蓹rini, hüquq v蓹 imtiyazlar谋n谋, düny蓹vi hakimiyy蓹tl蓹 münasib蓹tl蓹rini t蓹nzim edirdi. 1867-ci il蓹 q蓹d蓹r hökum蓹td蓹n yaln谋z 艧eyxülislam v蓹 müfti maa艧 al谋rd谋larsa, bu ild蓹n etibar蓹n dig蓹r yüks蓹k rütb蓹li müs蓹lman ruhanil蓹ri d蓹 maa艧 alma臒a ba艧lad谋lar. "Zaqafqaziya 艧i蓹 v蓹 sünni m蓹h蓹mm蓹di ruhanil蓹r idar蓹si haqq谋nda 茝sasnam蓹" Dövl蓹t 艧uras谋n谋n t蓹qdimat谋 il蓹 Rusiya çar谋 t蓹r蓹find蓹n 5 aprel 1872-ci ild蓹 t蓹sdiq edildi.</span></span></p> <p style="text-align:justify"><span style="font-size:14px"><span style="font-family:arial,helvetica,sans-serif">陌dar蓹nin t蓹艧kilind蓹 rus pravoslav kils蓹sinin qurulu艧 prinsipi 蓹sas götürülmü艧dü. C蓹nubi Qafqazda 2 müs蓹lman inzibati orqan谋 — müftinin ba艧ç谋l谋臒谋 il蓹 Sünni ruhani idar蓹si (müftilik) v蓹 艧eyxülislam谋n s蓹drliyi alt谋nda 艦i蓹 ruhani idar蓹si (艧eyxülislaml谋q) yarad谋ld谋. Tiflisd蓹 yerl蓹艧蓹n bu iki idar蓹nin h蓹r biri s蓹drd蓹n, idar蓹 hey蓹tinin üç üzvünd蓹n, iki köm蓹kçisi il蓹 birlikd蓹 katibd蓹n, müt蓹rcim, mirz蓹 v蓹 arxivariusdan ibar蓹t idi. H蓹r iki idar蓹nin tabeliyind蓹 Tiflis, 陌r蓹van, Yelizavetpol (G蓹nc蓹) v蓹 Bak谋 quberniyalar谋n谋n h蓹r蓹sind蓹 1 m蓹clis olmaqla 4 m蓹clis var idi. Sünni idar蓹sind蓹 16, 艧i蓹 idar蓹sind蓹 20 qaz谋 var idi. 陌dar蓹l蓹r Daxili 陌艧l蓹r Nazirliyinin n蓹zar蓹ti alt谋nda idi v蓹 birba艧a cani艧in qar艧谋s谋nda m蓹suliyy蓹t da艧谋y谋rd谋. Quberniya s蓹viyy蓹li ruhanil蓹r quberniya v蓹 q蓹zalardak谋 yerli hakimiyy蓹tl蓹r蓹 tabe idil蓹r.</span></span></p> <p style="text-align:justify"><span style="font-size:14px"><span style="font-family:arial,helvetica,sans-serif">Az蓹rbaycan Demokratik Respublikas谋 (1918-1920) yaranana q蓹d蓹r C蓹nubi Qafqaz müs蓹lmanlar谋n谋n dini i艧l蓹ri bu iki idar蓹 t蓹r蓹find蓹n t蓹nzim edilmi艧dir. 1918-ci il dekabr谋n 11-d蓹 艧eyxülislam M蓹h蓹mm蓹d Pi艧namazzad蓹 v蓹zif蓹sind蓹n istefa verir. ADR sosial t蓹minat v蓹 dini etiqad i艧l蓹ri naziri Musa R蓹fib蓹yovun 蓹mri il蓹 h蓹min v蓹zif蓹y蓹 axund A臒a 茝lizad蓹 t蓹yin edilir. Bu dövrd蓹 islam谋 rasionalla艧d谋rmaq, müasirl蓹艧dirm蓹k meyll蓹ri gücl蓹nir.</span></span></p> <p style="text-align:justify"><span style="font-size:14px"><span style="font-family:arial,helvetica,sans-serif">1920-ci ild蓹 Az蓹rbaycanda sovet hakimiyy蓹ti qurulduqdan sonra may谋n 15-d蓹 Dini etiqad i艧l蓹ri Nazirliyi v蓹 艦eyxülislaml谋q t蓹sisast谋 burax谋l谋r, müs蓹lman din xadiml蓹ri t蓹qibl蓹r蓹 m蓹ruz qal谋r, m蓹scidl蓹rin 蓹ks蓹riyy蓹ti ba臒lan谋r. 1943-cü ild蓹 fa艧ist Almaniyas谋na qar艧谋 mübariz蓹d蓹 dinin imkanlar谋ndan istifad蓹 m蓹qs蓹dil蓹 Zaqafqaziya müs蓹lmanlar谋n谋n dini qurumunun yarad谋lmas谋 m蓹qs蓹d蓹uy臒un hesab edilir. Zaqafqaziya müs蓹lmanlar谋n谋n I qurultay谋 25-28 may 1944-cü ild蓹 Bak谋da keçirilir v蓹 m蓹rk蓹zi Bak谋da olmaqla Zaqafqaziya Müs蓹lmanlar谋 Ruhani 陌dar蓹si yarad谋l谋r. Axund A臒a 茝lizad蓹 艧eyxülislam seçilir. O, idar蓹nin tarixind蓹 seçilmi艧 ilk 艧exülislamd谋r, ona q蓹d蓹r 艧eyxülislamlar dövl蓹t t蓹r蓹find蓹n t蓹yin edilirdil蓹r. Bundan 蓹lav蓹, 1944-cü ild蓹n etibar蓹n C蓹nubi Qafqazda müs蓹lmanlar谋n dini t蓹艧kilatlanmas谋ndak谋 dualizm aradan qalx谋r. Zaqafqaziya Müs蓹lmanlar谋 Ruhani 陌dar蓹si vahid m蓹rk蓹z olur v蓹 艧eyxülislam t蓹r蓹find蓹n idar蓹 olunur, müfti 陌dar蓹 s蓹drinin birinci müavini say谋l谋r v蓹 sünnim蓹zh蓹b müs蓹lmanlar谋n 艧蓹ri蓹tl蓹 ba臒l谋 m蓹s蓹l蓹l蓹rini t蓹nzim edir.</span></span></p> <p style="text-align:justify"><span style="font-size:14px"><span style="font-family:arial,helvetica,sans-serif">Haz谋rda bu idar蓹 Qafqaz Müs蓹lmanlar谋 陌dar蓹si kimi dövl蓹t qeydiyyat谋ndan keç蓹r蓹k f蓹aliyy蓹t göst蓹rir v蓹 islam t蓹mayüllü dig蓹r dini icmalar谋n tarixi m蓹rk蓹zi hesab olunur.</span></span></p> </article> </section> <footer> <div class="menubar footer-container" id="footer-load"></div> </footer> </div> <script src="/assets/110dab23/jquery.js"></script> <script src="https://cdnjs.cloudflare.com/ajax/libs/tiny-slider/2.8.5/min/tiny-slider.js"></script> <script src="/media/javascripts/script.js?v=280823"></script> </body> </html>