CINXE.COM
Lutte des classes — Wikipédia
<!DOCTYPE html> <html class="client-nojs vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-sticky-header-enabled vector-toc-available" lang="fr" dir="ltr"> <head> <meta charset="UTF-8"> <title>Lutte des classes — Wikipédia</title> <script>(function(){var className="client-js vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-sticky-header-enabled vector-toc-available";var cookie=document.cookie.match(/(?:^|; )frwikimwclientpreferences=([^;]+)/);if(cookie){cookie[1].split('%2C').forEach(function(pref){className=className.replace(new RegExp('(^| )'+pref.replace(/-clientpref-\w+$|[^\w-]+/g,'')+'-clientpref-\\w+( |$)'),'$1'+pref+'$2');});}document.documentElement.className=className;}());RLCONF={"wgBreakFrames":false,"wgSeparatorTransformTable":[",\t."," \t,"],"wgDigitTransformTable":["",""],"wgDefaultDateFormat":"dmy", "wgMonthNames":["","janvier","février","mars","avril","mai","juin","juillet","août","septembre","octobre","novembre","décembre"],"wgRequestId":"82ee9f42-fb9c-4dc3-ae37-88086effe37f","wgCanonicalNamespace":"","wgCanonicalSpecialPageName":false,"wgNamespaceNumber":0,"wgPageName":"Lutte_des_classes","wgTitle":"Lutte des classes","wgCurRevisionId":222302777,"wgRevisionId":222302777,"wgArticleId":36077,"wgIsArticle":true,"wgIsRedirect":false,"wgAction":"view","wgUserName":null,"wgUserGroups":["*"],"wgCategories":["Article contenant un lien mort","Article à référence insuffisante","Article contenant un appel à traduction en anglais","Page utilisant un modèle Bases inactif","Page utilisant P1417","Page utilisant P5019","Page utilisant P8313","Page utilisant P1296","Page utilisant P7982","Page utilisant P8349","Page utilisant P4342","Page utilisant P3219","Page pointant vers des bases externes","Page pointant vers des dictionnaires ou encyclopédies généralistes", "Article de Wikipédia avec notice d'autorité","Portail:Sociologie/Articles liés","Portail:Sciences humaines et sociales/Articles liés","Portail:Société/Articles liés","Portail:Économie/Articles liés","Portail:Capitalisme/Articles liés","Portail:Politique/Articles liés","Portail:Philosophie/Articles liés","Portail:Marxisme/Articles liés","Portail:Communisme/Articles liés","Concept et outil théorique marxiste","Concept sociologique","Stratification sociale","Syndicalisme"],"wgPageViewLanguage":"fr","wgPageContentLanguage":"fr","wgPageContentModel":"wikitext","wgRelevantPageName":"Lutte_des_classes","wgRelevantArticleId":36077,"wgIsProbablyEditable":true,"wgRelevantPageIsProbablyEditable":true,"wgRestrictionEdit":[],"wgRestrictionMove":[],"wgNoticeProject":"wikipedia","wgCiteReferencePreviewsActive":true,"wgMediaViewerOnClick":true,"wgMediaViewerEnabledByDefault":true,"wgPopupsFlags":0,"wgVisualEditor":{"pageLanguageCode":"fr","pageLanguageDir":"ltr","pageVariantFallbacks": "fr"},"wgMFDisplayWikibaseDescriptions":{"search":true,"watchlist":true,"tagline":true,"nearby":true},"wgWMESchemaEditAttemptStepOversample":false,"wgWMEPageLength":50000,"wgEditSubmitButtonLabelPublish":true,"wgULSPosition":"interlanguage","wgULSisCompactLinksEnabled":false,"wgVector2022LanguageInHeader":true,"wgULSisLanguageSelectorEmpty":false,"wgWikibaseItemId":"Q1744607","wgCheckUserClientHintsHeadersJsApi":["brands","architecture","bitness","fullVersionList","mobile","model","platform","platformVersion"],"GEHomepageSuggestedEditsEnableTopics":true,"wgGETopicsMatchModeEnabled":false,"wgGEStructuredTaskRejectionReasonTextInputEnabled":false,"wgGELevelingUpEnabledForUser":false};RLSTATE={"ext.globalCssJs.user.styles":"ready","site.styles":"ready","user.styles":"ready","ext.globalCssJs.user":"ready","user":"ready","user.options":"loading","ext.cite.styles":"ready","skins.vector.search.codex.styles":"ready","skins.vector.styles":"ready","skins.vector.icons":"ready", "ext.wikimediamessages.styles":"ready","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript":"ready","ext.uls.interlanguage":"ready","wikibase.client.init":"ready","ext.wikimediaBadges":"ready"};RLPAGEMODULES=["ext.cite.ux-enhancements","mediawiki.page.media","site","mediawiki.page.ready","mediawiki.toc","skins.vector.js","ext.centralNotice.geoIP","ext.centralNotice.startUp","ext.gadget.ArchiveLinks","ext.gadget.Wdsearch","ext.urlShortener.toolbar","ext.centralauth.centralautologin","mmv.bootstrap","ext.popups","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.init","ext.visualEditor.targetLoader","ext.echo.centralauth","ext.eventLogging","ext.wikimediaEvents","ext.navigationTiming","ext.uls.interface","ext.cx.eventlogging.campaigns","ext.cx.uls.quick.actions","wikibase.client.vector-2022","ext.checkUser.clientHints","ext.growthExperiments.SuggestedEditSession"];</script> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.loader.impl(function(){return["user.options@12s5i",function($,jQuery,require,module){mw.user.tokens.set({"patrolToken":"+\\","watchToken":"+\\","csrfToken":"+\\"}); }];});});</script> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=fr&modules=ext.cite.styles%7Cext.uls.interlanguage%7Cext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript%7Cext.wikimediaBadges%7Cext.wikimediamessages.styles%7Cskins.vector.icons%2Cstyles%7Cskins.vector.search.codex.styles%7Cwikibase.client.init&only=styles&skin=vector-2022"> <script async="" src="/w/load.php?lang=fr&modules=startup&only=scripts&raw=1&skin=vector-2022"></script> <meta name="ResourceLoaderDynamicStyles" content=""> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=fr&modules=site.styles&only=styles&skin=vector-2022"> <meta name="generator" content="MediaWiki 1.44.0-wmf.16"> <meta name="referrer" content="origin"> <meta name="referrer" content="origin-when-cross-origin"> <meta name="robots" content="max-image-preview:standard"> <meta name="format-detection" content="telephone=no"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/40/Il_quarto_stato_%28Volpedo%29.jpg"> <meta property="og:image:width" content="1200"> <meta property="og:image:height" content="629"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/40/Il_quarto_stato_%28Volpedo%29.jpg/800px-Il_quarto_stato_%28Volpedo%29.jpg"> <meta property="og:image:width" content="800"> <meta property="og:image:height" content="419"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/40/Il_quarto_stato_%28Volpedo%29.jpg/640px-Il_quarto_stato_%28Volpedo%29.jpg"> <meta property="og:image:width" content="640"> <meta property="og:image:height" content="335"> <meta name="viewport" content="width=1120"> <meta property="og:title" content="Lutte des classes — Wikipédia"> <meta property="og:type" content="website"> <link rel="preconnect" href="//upload.wikimedia.org"> <link rel="alternate" media="only screen and (max-width: 640px)" href="//fr.m.wikipedia.org/wiki/Lutte_des_classes"> <link rel="alternate" type="application/x-wiki" title="Modifier" href="/w/index.php?title=Lutte_des_classes&action=edit"> <link rel="apple-touch-icon" href="/static/apple-touch/wikipedia.png"> <link rel="icon" href="/static/favicon/wikipedia.ico"> <link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/w/rest.php/v1/search" title="Wikipédia (fr)"> <link rel="EditURI" type="application/rsd+xml" href="//fr.wikipedia.org/w/api.php?action=rsd"> <link rel="canonical" href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Lutte_des_classes"> <link rel="license" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.fr"> <link rel="alternate" type="application/atom+xml" title="Flux Atom de Wikipédia" href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:Modifications_r%C3%A9centes&feed=atom"> <link rel="dns-prefetch" href="//meta.wikimedia.org" /> <link rel="dns-prefetch" href="login.wikimedia.org"> </head> <body class="skin--responsive skin-vector skin-vector-search-vue mediawiki ltr sitedir-ltr mw-hide-empty-elt ns-0 ns-subject mw-editable page-Lutte_des_classes rootpage-Lutte_des_classes skin-vector-2022 action-view"><a class="mw-jump-link" href="#bodyContent">Aller au contenu</a> <div class="vector-header-container"> <header class="vector-header mw-header"> <div class="vector-header-start"> <nav class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Site"> <div id="vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown vector-main-menu-dropdown vector-button-flush-left vector-button-flush-right" title="Menu principal" > <input type="checkbox" id="vector-main-menu-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Menu principal" > <label id="vector-main-menu-dropdown-label" for="vector-main-menu-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-menu mw-ui-icon-wikimedia-menu"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Menu principal</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-main-menu-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-main-menu" class="vector-main-menu vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-main-menu-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="main-menu-pinned" data-pinnable-element-id="vector-main-menu" data-pinned-container-id="vector-main-menu-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-main-menu-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Menu principal</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.pin">déplacer vers la barre latérale</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.unpin">masquer</button> </div> <div id="p-navigation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation" > <div class="vector-menu-heading"> Navigation </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-mainpage-description" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Accueil_principal" title="Accueil général [z]" accesskey="z"><span>Accueil</span></a></li><li id="n-thema" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Portail:Accueil"><span>Portails thématiques</span></a></li><li id="n-randompage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Page_au_hasard" title="Affiche un article au hasard [x]" accesskey="x"><span>Article au hasard</span></a></li><li id="n-contact" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Contact"><span>Contact</span></a></li><li id="n-specialpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Pages_sp%C3%A9ciales"><span>Pages spéciales</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-Contribuer" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-Contribuer" > <div class="vector-menu-heading"> Contribuer </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-aboutwp" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Aide:D%C3%A9buter"><span>Débuter sur Wikipédia</span></a></li><li id="n-help" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Aide:Accueil" title="Accès à l’aide"><span>Aide</span></a></li><li id="n-portal" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Accueil_de_la_communaut%C3%A9" title="À propos du projet, ce que vous pouvez faire, où trouver les informations"><span>Communauté</span></a></li><li id="n-recentchanges" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Modifications_r%C3%A9centes" title="Liste des modifications récentes sur le wiki [r]" accesskey="r"><span>Modifications récentes</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> <a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Accueil_principal" class="mw-logo"> <img class="mw-logo-icon" src="/static/images/icons/wikipedia.png" alt="" aria-hidden="true" height="50" width="50"> <span class="mw-logo-container skin-invert"> <img class="mw-logo-wordmark" alt="Wikipédia" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-wordmark-fr.svg" style="width: 7.4375em; height: 1.125em;"> <img class="mw-logo-tagline" alt="l'encyclopédie libre" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-tagline-fr.svg" width="120" height="13" style="width: 7.5em; height: 0.8125em;"> </span> </a> </div> <div class="vector-header-end"> <div id="p-search" role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-collapses vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box-auto-expand-width vector-search-box"> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Recherche" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only search-toggle" title="Rechercher sur Wikipédia [f]" accesskey="f"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>Rechercher</span> </a> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail cdx-typeahead-search--auto-expand-width"> <form action="/w/index.php" id="searchform" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div id="simpleSearch" class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Rechercher sur Wikipédia" aria-label="Rechercher sur Wikipédia" autocapitalize="sentences" title="Rechercher sur Wikipédia [f]" accesskey="f" id="searchInput" > <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="Spécial:Recherche"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Rechercher</button> </form> </div> </div> </div> <nav class="vector-user-links vector-user-links-wide" aria-label="Outils personnels"> <div class="vector-user-links-main"> <div id="p-vector-user-menu-preferences" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-userpage" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Apparence"> <div id="vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown " title="Modifier l'apparence de la taille, de la largeur et de la couleur de la police de la page" > <input type="checkbox" id="vector-appearance-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Apparence" > <label id="vector-appearance-dropdown-label" for="vector-appearance-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-appearance mw-ui-icon-wikimedia-appearance"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Apparence</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-appearance-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div id="p-vector-user-menu-notifications" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-overflow" class="vector-menu mw-portlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="https://donate.wikimedia.org/?wmf_source=donate&wmf_medium=sidebar&wmf_campaign=fr.wikipedia.org&uselang=fr" class=""><span>Faire un don</span></a> </li> <li id="pt-createaccount-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:Cr%C3%A9er_un_compte&returnto=Lutte+des+classes" title="Nous vous encourageons à créer un compte utilisateur et vous connecter ; ce n’est cependant pas obligatoire." class=""><span>Créer un compte</span></a> </li> <li id="pt-login-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:Connexion&returnto=Lutte+des+classes" title="Nous vous encourageons à vous connecter ; ce n’est cependant pas obligatoire. [o]" accesskey="o" class=""><span>Se connecter</span></a> </li> </ul> </div> </div> </div> <div id="vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown vector-user-menu vector-button-flush-right vector-user-menu-logged-out" title="Plus d’options" > <input type="checkbox" id="vector-user-links-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Outils personnels" > <label id="vector-user-links-dropdown-label" for="vector-user-links-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-ellipsis mw-ui-icon-wikimedia-ellipsis"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Outils personnels</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-personal" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-personal user-links-collapsible-item" title="Menu utilisateur" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="https://donate.wikimedia.org/?wmf_source=donate&wmf_medium=sidebar&wmf_campaign=fr.wikipedia.org&uselang=fr"><span>Faire un don</span></a></li><li id="pt-createaccount" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:Cr%C3%A9er_un_compte&returnto=Lutte+des+classes" title="Nous vous encourageons à créer un compte utilisateur et vous connecter ; ce n’est cependant pas obligatoire."><span class="vector-icon mw-ui-icon-userAdd mw-ui-icon-wikimedia-userAdd"></span> <span>Créer un compte</span></a></li><li id="pt-login" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:Connexion&returnto=Lutte+des+classes" title="Nous vous encourageons à vous connecter ; ce n’est cependant pas obligatoire. [o]" accesskey="o"><span class="vector-icon mw-ui-icon-logIn mw-ui-icon-wikimedia-logIn"></span> <span>Se connecter</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-user-menu-anon-editor" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-user-menu-anon-editor" > <div class="vector-menu-heading"> Pages pour les contributeurs déconnectés <a href="/wiki/Aide:Premiers_pas" aria-label="En savoir plus sur la contribution"><span>en savoir plus</span></a> </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-anoncontribs" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Mes_contributions" title="Une liste des modifications effectuées depuis cette adresse IP [y]" accesskey="y"><span>Contributions</span></a></li><li id="pt-anontalk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Mes_discussions" title="La page de discussion pour les contributions depuis cette adresse IP [n]" accesskey="n"><span>Discussion</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </header> </div> <div class="mw-page-container"> <div class="mw-page-container-inner"> <div class="vector-sitenotice-container"> <div id="siteNotice"><!-- CentralNotice --></div> </div> <div class="vector-column-start"> <div class="vector-main-menu-container"> <div id="mw-navigation"> <nav id="mw-panel" class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Site"> <div id="vector-main-menu-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> </div> </div> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav id="mw-panel-toc" aria-label="Sommaire" data-event-name="ui.sidebar-toc" class="mw-table-of-contents-container vector-toc-landmark"> <div id="vector-toc-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-toc" class="vector-toc vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-toc-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="toc-pinned" data-pinnable-element-id="vector-toc" > <h2 class="vector-pinnable-header-label">Sommaire</h2> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.pin">déplacer vers la barre latérale</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.unpin">masquer</button> </div> <ul class="vector-toc-contents" id="mw-panel-toc-list"> <li id="toc-mw-content-text" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a href="#" class="vector-toc-link"> <div class="vector-toc-text">Début</div> </a> </li> <li id="toc-Les_classes" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Les_classes"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1</span> <span>Les classes</span> </div> </a> <ul id="toc-Les_classes-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Généalogie_du_concept" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Généalogie_du_concept"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2</span> <span>Généalogie du concept</span> </div> </a> <ul id="toc-Généalogie_du_concept-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Perspective_libérale" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Perspective_libérale"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3</span> <span>Perspective libérale</span> </div> </a> <ul id="toc-Perspective_libérale-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Perspective_marxiste" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Perspective_marxiste"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4</span> <span>Perspective marxiste</span> </div> </a> <ul id="toc-Perspective_marxiste-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Lutte_des_classes_contemporaine" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Lutte_des_classes_contemporaine"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5</span> <span>Lutte des classes contemporaine</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Lutte_des_classes_contemporaine-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Afficher / masquer la sous-section Lutte des classes contemporaine</span> </button> <ul id="toc-Lutte_des_classes_contemporaine-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Classes_sociales_et_vote" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Classes_sociales_et_vote"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.1</span> <span>Classes sociales et vote</span> </div> </a> <ul id="toc-Classes_sociales_et_vote-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Divers" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Divers"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.2</span> <span>Divers</span> </div> </a> <ul id="toc-Divers-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Critiques" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Critiques"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6</span> <span>Critiques</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Critiques-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Afficher / masquer la sous-section Critiques</span> </button> <ul id="toc-Critiques-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Critiques_idéologiques" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Critiques_idéologiques"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.1</span> <span>Critiques idéologiques</span> </div> </a> <ul id="toc-Critiques_idéologiques-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Division_de_la_société" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Division_de_la_société"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.1.1</span> <span>Division de la société</span> </div> </a> <ul id="toc-Division_de_la_société-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Lutte_des_classes_contre_nation" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Lutte_des_classes_contre_nation"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.1.2</span> <span>Lutte des classes contre nation</span> </div> </a> <ul id="toc-Lutte_des_classes_contre_nation-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-La_question_des_autres_combats_politiques" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#La_question_des_autres_combats_politiques"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.1.3</span> <span>La question des autres combats politiques</span> </div> </a> <ul id="toc-La_question_des_autres_combats_politiques-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-La_question_de_la_participation_au_pouvoir_et_du_réformisme" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#La_question_de_la_participation_au_pouvoir_et_du_réformisme"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.1.4</span> <span>La question de la participation au pouvoir et du réformisme</span> </div> </a> <ul id="toc-La_question_de_la_participation_au_pouvoir_et_du_réformisme-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Critique_libérale" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Critique_libérale"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.1.5</span> <span>Critique libérale</span> </div> </a> <ul id="toc-Critique_libérale-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Critiques_sociologiques" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Critiques_sociologiques"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.2</span> <span>Critiques sociologiques</span> </div> </a> <ul id="toc-Critiques_sociologiques-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-La_question_de_l'homogénéité_des_classes_sociales" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#La_question_de_l'homogénéité_des_classes_sociales"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.2.1</span> <span>La question de l'homogénéité des classes sociales</span> </div> </a> <ul id="toc-La_question_de_l'homogénéité_des_classes_sociales-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-La_question_des_classes_moyennes" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#La_question_des_classes_moyennes"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.2.2</span> <span>La question des classes moyennes</span> </div> </a> <ul id="toc-La_question_des_classes_moyennes-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Sources" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Sources"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">7</span> <span>Sources</span> </div> </a> <ul id="toc-Sources-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Bibliographie" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Bibliographie"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">8</span> <span>Bibliographie</span> </div> </a> <ul id="toc-Bibliographie-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Notes_et_références" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Notes_et_références"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">9</span> <span>Notes et références</span> </div> </a> <ul id="toc-Notes_et_références-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Voir_aussi" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Voir_aussi"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">10</span> <span>Voir aussi</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Voir_aussi-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Afficher / masquer la sous-section Voir aussi</span> </button> <ul id="toc-Voir_aussi-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Articles_connexes" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Articles_connexes"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">10.1</span> <span>Articles connexes</span> </div> </a> <ul id="toc-Articles_connexes-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Liens_externes" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Liens_externes"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">10.2</span> <span>Liens externes</span> </div> </a> <ul id="toc-Liens_externes-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> </ul> </div> </div> </nav> </div> </div> <div class="mw-content-container"> <main id="content" class="mw-body"> <header class="mw-body-header vector-page-titlebar"> <nav aria-label="Sommaire" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown vector-page-titlebar-toc vector-button-flush-left" title="Table des matières" > <input type="checkbox" id="vector-page-titlebar-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Basculer la table des matières" > <label id="vector-page-titlebar-toc-label" for="vector-page-titlebar-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-listBullet mw-ui-icon-wikimedia-listBullet"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Basculer la table des matières</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-titlebar-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <h1 id="firstHeading" class="firstHeading mw-first-heading"><span class="mw-page-title-main">Lutte des classes</span></h1> <div id="p-lang-btn" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-lang" > <input type="checkbox" id="p-lang-btn-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn" class="vector-dropdown-checkbox mw-interlanguage-selector" aria-label="Aller à un article dans une autre langue. Disponible en 68 langues." > <label id="p-lang-btn-label" for="p-lang-btn-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive mw-portlet-lang-heading-68" aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-language-progressive mw-ui-icon-wikimedia-language-progressive"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">68 langues</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="interlanguage-link interwiki-als mw-list-item"><a href="https://als.wikipedia.org/wiki/Klassenkampf" title="Klassenkampf – alémanique" lang="gsw" hreflang="gsw" data-title="Klassenkampf" data-language-autonym="Alemannisch" data-language-local-name="alémanique" class="interlanguage-link-target"><span>Alemannisch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ar mw-list-item"><a href="https://ar.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%84%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D8%B9_%D8%A7%D9%84%D8%B7%D8%A8%D9%82%D9%8A" title="الصراع الطبقي – arabe" lang="ar" hreflang="ar" data-title="الصراع الطبقي" data-language-autonym="العربية" data-language-local-name="arabe" class="interlanguage-link-target"><span>العربية</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ast mw-list-item"><a href="https://ast.wikipedia.org/wiki/Llucha_de_clases" title="Llucha de clases – asturien" lang="ast" hreflang="ast" data-title="Llucha de clases" data-language-autonym="Asturianu" data-language-local-name="asturien" class="interlanguage-link-target"><span>Asturianu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-az mw-list-item"><a href="https://az.wikipedia.org/wiki/Sinfi_m%C3%BCbariz%C9%99" title="Sinfi mübarizə – azerbaïdjanais" lang="az" hreflang="az" data-title="Sinfi mübarizə" data-language-autonym="Azərbaycanca" data-language-local-name="azerbaïdjanais" class="interlanguage-link-target"><span>Azərbaycanca</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be mw-list-item"><a href="https://be.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%BB%D0%B0%D1%81%D0%B0%D0%B2%D0%B0%D1%8F_%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%86%D1%8C%D0%B1%D0%B0" title="Класавая барацьба – biélorusse" lang="be" hreflang="be" data-title="Класавая барацьба" data-language-autonym="Беларуская" data-language-local-name="biélorusse" class="interlanguage-link-target"><span>Беларуская</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bg mw-list-item"><a href="https://bg.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%BB%D0%B0%D1%81%D0%BE%D0%B2%D0%B0_%D0%B1%D0%BE%D1%80%D0%B1%D0%B0" title="Класова борба – bulgare" lang="bg" hreflang="bg" data-title="Класова борба" data-language-autonym="Български" data-language-local-name="bulgare" class="interlanguage-link-target"><span>Български</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-br mw-list-item"><a href="https://br.wikipedia.org/wiki/Stourm_ar_renkado%C3%B9" title="Stourm ar renkadoù – breton" lang="br" hreflang="br" data-title="Stourm ar renkadoù" data-language-autonym="Brezhoneg" data-language-local-name="breton" class="interlanguage-link-target"><span>Brezhoneg</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ca mw-list-item"><a href="https://ca.wikipedia.org/wiki/Lluita_de_classes" title="Lluita de classes – catalan" lang="ca" hreflang="ca" data-title="Lluita de classes" data-language-autonym="Català" data-language-local-name="catalan" class="interlanguage-link-target"><span>Català</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ckb mw-list-item"><a href="https://ckb.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D9%84%D9%85%D9%84%D8%A7%D9%86%DB%8E%DB%8C_%DA%86%DB%8C%D9%86%D8%A7%DB%8C%DB%95%D8%AA%DB%8C" title="ململانێی چینایەتی – sorani" lang="ckb" hreflang="ckb" data-title="ململانێی چینایەتی" data-language-autonym="کوردی" data-language-local-name="sorani" class="interlanguage-link-target"><span>کوردی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cs mw-list-item"><a href="https://cs.wikipedia.org/wiki/T%C5%99%C3%ADdn%C3%AD_boj" title="Třídní boj – tchèque" lang="cs" hreflang="cs" data-title="Třídní boj" data-language-autonym="Čeština" data-language-local-name="tchèque" class="interlanguage-link-target"><span>Čeština</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cv mw-list-item"><a href="https://cv.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%81%D0%B5%D0%BD_%D0%BA%C4%95%D1%80%D0%B5%D1%88%C4%95%D0%B2%C4%95" title="Классен кĕрешĕвĕ – tchouvache" lang="cv" hreflang="cv" data-title="Классен кĕрешĕвĕ" data-language-autonym="Чӑвашла" data-language-local-name="tchouvache" class="interlanguage-link-target"><span>Чӑвашла</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-da mw-list-item"><a href="https://da.wikipedia.org/wiki/Klassekamp" title="Klassekamp – danois" lang="da" hreflang="da" data-title="Klassekamp" data-language-autonym="Dansk" data-language-local-name="danois" class="interlanguage-link-target"><span>Dansk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-de mw-list-item"><a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Klassenkampf" title="Klassenkampf – allemand" lang="de" hreflang="de" data-title="Klassenkampf" data-language-autonym="Deutsch" data-language-local-name="allemand" class="interlanguage-link-target"><span>Deutsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-el mw-list-item"><a href="https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A0%CE%AC%CE%BB%CE%B7_%CF%84%CF%89%CE%BD_%CF%84%CE%AC%CE%BE%CE%B5%CF%89%CE%BD" title="Πάλη των τάξεων – grec" lang="el" hreflang="el" data-title="Πάλη των τάξεων" data-language-autonym="Ελληνικά" data-language-local-name="grec" class="interlanguage-link-target"><span>Ελληνικά</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-en mw-list-item"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Class_conflict" title="Class conflict – anglais" lang="en" hreflang="en" data-title="Class conflict" data-language-autonym="English" data-language-local-name="anglais" class="interlanguage-link-target"><span>English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eo mw-list-item"><a href="https://eo.wikipedia.org/wiki/Klasbatalo" title="Klasbatalo – espéranto" lang="eo" hreflang="eo" data-title="Klasbatalo" data-language-autonym="Esperanto" data-language-local-name="espéranto" class="interlanguage-link-target"><span>Esperanto</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-es mw-list-item"><a href="https://es.wikipedia.org/wiki/Lucha_de_clases" title="Lucha de clases – espagnol" lang="es" hreflang="es" data-title="Lucha de clases" data-language-autonym="Español" data-language-local-name="espagnol" class="interlanguage-link-target"><span>Español</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-et mw-list-item"><a href="https://et.wikipedia.org/wiki/Klassiv%C3%B5itlus" title="Klassivõitlus – estonien" lang="et" hreflang="et" data-title="Klassivõitlus" data-language-autonym="Eesti" data-language-local-name="estonien" class="interlanguage-link-target"><span>Eesti</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eu mw-list-item"><a href="https://eu.wikipedia.org/wiki/Klase-borroka" title="Klase-borroka – basque" lang="eu" hreflang="eu" data-title="Klase-borroka" data-language-autonym="Euskara" data-language-local-name="basque" class="interlanguage-link-target"><span>Euskara</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fa mw-list-item"><a href="https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%AA%D8%B6%D8%A7%D8%AF_%D8%B7%D8%A8%D9%82%D8%A7%D8%AA%DB%8C" title="تضاد طبقاتی – persan" lang="fa" hreflang="fa" data-title="تضاد طبقاتی" data-language-autonym="فارسی" data-language-local-name="persan" class="interlanguage-link-target"><span>فارسی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fi mw-list-item"><a href="https://fi.wikipedia.org/wiki/Luokkataistelu" title="Luokkataistelu – finnois" lang="fi" hreflang="fi" data-title="Luokkataistelu" data-language-autonym="Suomi" data-language-local-name="finnois" class="interlanguage-link-target"><span>Suomi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gl mw-list-item"><a href="https://gl.wikipedia.org/wiki/Loita_de_clases" title="Loita de clases – galicien" lang="gl" hreflang="gl" data-title="Loita de clases" data-language-autonym="Galego" data-language-local-name="galicien" class="interlanguage-link-target"><span>Galego</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-he mw-list-item"><a href="https://he.wikipedia.org/wiki/%D7%9E%D7%9C%D7%97%D7%9E%D7%AA_%D7%9E%D7%A2%D7%9E%D7%93%D7%95%D7%AA" title="מלחמת מעמדות – hébreu" lang="he" hreflang="he" data-title="מלחמת מעמדות" data-language-autonym="עברית" data-language-local-name="hébreu" class="interlanguage-link-target"><span>עברית</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hi mw-list-item"><a href="https://hi.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%B5%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%97_%E0%A4%B8%E0%A4%82%E0%A4%98%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%B7" title="वर्ग संघर्ष – hindi" lang="hi" hreflang="hi" data-title="वर्ग संघर्ष" data-language-autonym="हिन्दी" data-language-local-name="hindi" class="interlanguage-link-target"><span>हिन्दी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hr mw-list-item"><a href="https://hr.wikipedia.org/wiki/Klasna_borba" title="Klasna borba – croate" lang="hr" hreflang="hr" data-title="Klasna borba" data-language-autonym="Hrvatski" data-language-local-name="croate" class="interlanguage-link-target"><span>Hrvatski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hu mw-list-item"><a href="https://hu.wikipedia.org/wiki/Oszt%C3%A1lyharc" title="Osztályharc – hongrois" lang="hu" hreflang="hu" data-title="Osztályharc" data-language-autonym="Magyar" data-language-local-name="hongrois" class="interlanguage-link-target"><span>Magyar</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hy mw-list-item"><a href="https://hy.wikipedia.org/wiki/%D4%B4%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D6%80%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%BA%D5%A1%D5%B5%D6%84%D5%A1%D6%80" title="Դասակարգային պայքար – arménien" lang="hy" hreflang="hy" data-title="Դասակարգային պայքար" data-language-autonym="Հայերեն" data-language-local-name="arménien" class="interlanguage-link-target"><span>Հայերեն</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-id mw-list-item"><a href="https://id.wikipedia.org/wiki/Perjuangan_kelas" title="Perjuangan kelas – indonésien" lang="id" hreflang="id" data-title="Perjuangan kelas" data-language-autonym="Bahasa Indonesia" data-language-local-name="indonésien" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Indonesia</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-it mw-list-item"><a href="https://it.wikipedia.org/wiki/Prospettiva_del_conflitto" title="Prospettiva del conflitto – italien" lang="it" hreflang="it" data-title="Prospettiva del conflitto" data-language-autonym="Italiano" data-language-local-name="italien" class="interlanguage-link-target"><span>Italiano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ja mw-list-item"><a href="https://ja.wikipedia.org/wiki/%E9%9A%8E%E7%B4%9A%E9%97%98%E4%BA%89" title="階級闘争 – japonais" lang="ja" hreflang="ja" data-title="階級闘争" data-language-autonym="日本語" data-language-local-name="japonais" class="interlanguage-link-target"><span>日本語</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ka mw-list-item"><a href="https://ka.wikipedia.org/wiki/%E1%83%99%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A1%E1%83%9D%E1%83%91%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%95%E1%83%98_%E1%83%91%E1%83%A0%E1%83%AB%E1%83%9D%E1%83%9A%E1%83%90" title="კლასობრივი ბრძოლა – géorgien" lang="ka" hreflang="ka" data-title="კლასობრივი ბრძოლა" data-language-autonym="ქართული" data-language-local-name="géorgien" class="interlanguage-link-target"><span>ქართული</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ko mw-list-item"><a href="https://ko.wikipedia.org/wiki/%EA%B3%84%EA%B8%89%ED%88%AC%EC%9F%81" title="계급투쟁 – coréen" lang="ko" hreflang="ko" data-title="계급투쟁" data-language-autonym="한국어" data-language-local-name="coréen" class="interlanguage-link-target"><span>한국어</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-la mw-list-item"><a href="https://la.wikipedia.org/wiki/Pugna_classium" title="Pugna classium – latin" lang="la" hreflang="la" data-title="Pugna classium" data-language-autonym="Latina" data-language-local-name="latin" class="interlanguage-link-target"><span>Latina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lt mw-list-item"><a href="https://lt.wikipedia.org/wiki/Klasi%C5%B3_kova" title="Klasių kova – lituanien" lang="lt" hreflang="lt" data-title="Klasių kova" data-language-autonym="Lietuvių" data-language-local-name="lituanien" class="interlanguage-link-target"><span>Lietuvių</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lv mw-list-item"><a href="https://lv.wikipedia.org/wiki/%C5%A0%C4%B7iru_c%C4%AB%C5%86a" title="Šķiru cīņa – letton" lang="lv" hreflang="lv" data-title="Šķiru cīņa" data-language-autonym="Latviešu" data-language-local-name="letton" class="interlanguage-link-target"><span>Latviešu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mk mw-list-item"><a href="https://mk.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%BB%D0%B0%D1%81%D0%BD%D0%B0_%D0%B1%D0%BE%D1%80%D0%B1%D0%B0" title="Класна борба – macédonien" lang="mk" hreflang="mk" data-title="Класна борба" data-language-autonym="Македонски" data-language-local-name="macédonien" class="interlanguage-link-target"><span>Македонски</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ml mw-list-item"><a href="https://ml.wikipedia.org/wiki/%E0%B4%B5%E0%B5%BC%E0%B4%97%E0%B5%8D%E0%B4%97%E0%B4%B8%E0%B4%AE%E0%B4%B0%E0%B4%82" title="വർഗ്ഗസമരം – malayalam" lang="ml" hreflang="ml" data-title="വർഗ്ഗസമരം" data-language-autonym="മലയാളം" data-language-local-name="malayalam" class="interlanguage-link-target"><span>മലയാളം</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ms mw-list-item"><a href="https://ms.wikipedia.org/wiki/Perjuangan_kelas" title="Perjuangan kelas – malais" lang="ms" hreflang="ms" data-title="Perjuangan kelas" data-language-autonym="Bahasa Melayu" data-language-local-name="malais" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Melayu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ne mw-list-item"><a href="https://ne.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%B5%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%97_%E0%A4%B8%E0%A4%99%E0%A5%8D%E0%A4%98%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%B7" title="वर्ग सङ्घर्ष – népalais" lang="ne" hreflang="ne" data-title="वर्ग सङ्घर्ष" data-language-autonym="नेपाली" data-language-local-name="népalais" class="interlanguage-link-target"><span>नेपाली</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nl mw-list-item"><a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Klassenstrijd" title="Klassenstrijd – néerlandais" lang="nl" hreflang="nl" data-title="Klassenstrijd" data-language-autonym="Nederlands" data-language-local-name="néerlandais" class="interlanguage-link-target"><span>Nederlands</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nn mw-list-item"><a href="https://nn.wikipedia.org/wiki/Klassekamp" title="Klassekamp – norvégien nynorsk" lang="nn" hreflang="nn" data-title="Klassekamp" data-language-autonym="Norsk nynorsk" data-language-local-name="norvégien nynorsk" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk nynorsk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-no mw-list-item"><a href="https://no.wikipedia.org/wiki/Klassekamp" title="Klassekamp – norvégien bokmål" lang="nb" hreflang="nb" data-title="Klassekamp" data-language-autonym="Norsk bokmål" data-language-local-name="norvégien bokmål" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk bokmål</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-oc mw-list-item"><a href="https://oc.wikipedia.org/wiki/Lucha_de_las_classas" title="Lucha de las classas – occitan" lang="oc" hreflang="oc" data-title="Lucha de las classas" data-language-autonym="Occitan" data-language-local-name="occitan" class="interlanguage-link-target"><span>Occitan</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pa mw-list-item"><a href="https://pa.wikipedia.org/wiki/%E0%A8%B5%E0%A8%B0%E0%A8%97_%E0%A8%B8%E0%A9%B0%E0%A8%98%E0%A8%B0%E0%A8%B8%E0%A8%BC" title="ਵਰਗ ਸੰਘਰਸ਼ – pendjabi" lang="pa" hreflang="pa" data-title="ਵਰਗ ਸੰਘਰਸ਼" data-language-autonym="ਪੰਜਾਬੀ" data-language-local-name="pendjabi" class="interlanguage-link-target"><span>ਪੰਜਾਬੀ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pl mw-list-item"><a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Walka_klas" title="Walka klas – polonais" lang="pl" hreflang="pl" data-title="Walka klas" data-language-autonym="Polski" data-language-local-name="polonais" class="interlanguage-link-target"><span>Polski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ps mw-list-item"><a href="https://ps.wikipedia.org/wiki/%D8%B7%D8%A8%D9%82%D8%A7%D8%AA%D9%8A_%D8%B4%D8%AE%DA%93%D9%87" title="طبقاتي شخړه – pachto" lang="ps" hreflang="ps" data-title="طبقاتي شخړه" data-language-autonym="پښتو" data-language-local-name="pachto" class="interlanguage-link-target"><span>پښتو</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pt mw-list-item"><a href="https://pt.wikipedia.org/wiki/Luta_de_classes" title="Luta de classes – portugais" lang="pt" hreflang="pt" data-title="Luta de classes" data-language-autonym="Português" data-language-local-name="portugais" class="interlanguage-link-target"><span>Português</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ro mw-list-item"><a href="https://ro.wikipedia.org/wiki/Lupt%C4%83_de_clas%C4%83" title="Luptă de clasă – roumain" lang="ro" hreflang="ro" data-title="Luptă de clasă" data-language-autonym="Română" data-language-local-name="roumain" class="interlanguage-link-target"><span>Română</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ru mw-list-item"><a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%81%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D1%8F_%D0%B1%D0%BE%D1%80%D1%8C%D0%B1%D0%B0" title="Классовая борьба – russe" lang="ru" hreflang="ru" data-title="Классовая борьба" data-language-autonym="Русский" data-language-local-name="russe" class="interlanguage-link-target"><span>Русский</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sd mw-list-item"><a href="https://sd.wikipedia.org/wiki/%D8%B7%D8%A8%D9%82%D8%A7%D8%AA%D9%8A_%DA%AA%D8%B4%D9%85%DA%AA%D8%B4" title="طبقاتي ڪشمڪش – sindhi" lang="sd" hreflang="sd" data-title="طبقاتي ڪشمڪش" data-language-autonym="سنڌي" data-language-local-name="sindhi" class="interlanguage-link-target"><span>سنڌي</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sh mw-list-item"><a href="https://sh.wikipedia.org/wiki/Klasna_borba" title="Klasna borba – serbo-croate" lang="sh" hreflang="sh" data-title="Klasna borba" data-language-autonym="Srpskohrvatski / српскохрватски" data-language-local-name="serbo-croate" class="interlanguage-link-target"><span>Srpskohrvatski / српскохрватски</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-simple mw-list-item"><a href="https://simple.wikipedia.org/wiki/Class_struggle" title="Class struggle – Simple English" lang="en-simple" hreflang="en-simple" data-title="Class struggle" data-language-autonym="Simple English" data-language-local-name="Simple English" class="interlanguage-link-target"><span>Simple English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sk mw-list-item"><a href="https://sk.wikipedia.org/wiki/Triedny_boj" title="Triedny boj – slovaque" lang="sk" hreflang="sk" data-title="Triedny boj" data-language-autonym="Slovenčina" data-language-local-name="slovaque" class="interlanguage-link-target"><span>Slovenčina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-skr mw-list-item"><a href="https://skr.wikipedia.org/wiki/%D8%B7%D8%A8%D9%82%D8%A7%D8%AA%DB%8C_%D9%86%D8%B8%D8%A7%D9%85_%D8%AF%DB%8C_%DA%A9%D8%B4%D9%85%DA%A9%D8%B4" title="طبقاتی نظام دی کشمکش – Saraiki" lang="skr" hreflang="skr" data-title="طبقاتی نظام دی کشمکش" data-language-autonym="سرائیکی" data-language-local-name="Saraiki" class="interlanguage-link-target"><span>سرائیکی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sl mw-list-item"><a href="https://sl.wikipedia.org/wiki/Razredni_boj" title="Razredni boj – slovène" lang="sl" hreflang="sl" data-title="Razredni boj" data-language-autonym="Slovenščina" data-language-local-name="slovène" class="interlanguage-link-target"><span>Slovenščina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sq mw-list-item"><a href="https://sq.wikipedia.org/wiki/Lufta_e_klasave" title="Lufta e klasave – albanais" lang="sq" hreflang="sq" data-title="Lufta e klasave" data-language-autonym="Shqip" data-language-local-name="albanais" class="interlanguage-link-target"><span>Shqip</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sr mw-list-item"><a href="https://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%BB%D0%B0%D1%81%D0%BD%D0%B8_%D1%81%D1%83%D0%BA%D0%BE%D0%B1" title="Класни сукоб – serbe" lang="sr" hreflang="sr" data-title="Класни сукоб" data-language-autonym="Српски / srpski" data-language-local-name="serbe" class="interlanguage-link-target"><span>Српски / srpski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sv mw-list-item"><a href="https://sv.wikipedia.org/wiki/Klasskamp" title="Klasskamp – suédois" lang="sv" hreflang="sv" data-title="Klasskamp" data-language-autonym="Svenska" data-language-local-name="suédois" class="interlanguage-link-target"><span>Svenska</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-th mw-list-item"><a href="https://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B8%95%E0%B9%88%E0%B8%AD%E0%B8%AA%E0%B8%B9%E0%B9%89%E0%B8%A3%E0%B8%B0%E0%B8%AB%E0%B8%A7%E0%B9%88%E0%B8%B2%E0%B8%87%E0%B8%8A%E0%B8%99%E0%B8%8A%E0%B8%B1%E0%B9%89%E0%B8%99" title="การต่อสู้ระหว่างชนชั้น – thaï" lang="th" hreflang="th" data-title="การต่อสู้ระหว่างชนชั้น" data-language-autonym="ไทย" data-language-local-name="thaï" class="interlanguage-link-target"><span>ไทย</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tl mw-list-item"><a href="https://tl.wikipedia.org/wiki/Tunggalian_ng_uri" title="Tunggalian ng uri – tagalog" lang="tl" hreflang="tl" data-title="Tunggalian ng uri" data-language-autonym="Tagalog" data-language-local-name="tagalog" class="interlanguage-link-target"><span>Tagalog</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tr mw-list-item"><a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/S%C4%B1n%C4%B1f_m%C3%BCcadelesi" title="Sınıf mücadelesi – turc" lang="tr" hreflang="tr" data-title="Sınıf mücadelesi" data-language-autonym="Türkçe" data-language-local-name="turc" class="interlanguage-link-target"><span>Türkçe</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uk mw-list-item"><a href="https://uk.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%BB%D0%B0%D1%81%D0%BE%D0%B2%D0%B0_%D0%B1%D0%BE%D1%80%D0%BE%D1%82%D1%8C%D0%B1%D0%B0" title="Класова боротьба – ukrainien" lang="uk" hreflang="uk" data-title="Класова боротьба" data-language-autonym="Українська" data-language-local-name="ukrainien" class="interlanguage-link-target"><span>Українська</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uz mw-list-item"><a href="https://uz.wikipedia.org/wiki/Sinfiy_kurash" title="Sinfiy kurash – ouzbek" lang="uz" hreflang="uz" data-title="Sinfiy kurash" data-language-autonym="Oʻzbekcha / ўзбекча" data-language-local-name="ouzbek" class="interlanguage-link-target"><span>Oʻzbekcha / ўзбекча</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vi mw-list-item"><a href="https://vi.wikipedia.org/wiki/%C4%90%E1%BA%A5u_tranh_giai_c%E1%BA%A5p" title="Đấu tranh giai cấp – vietnamien" lang="vi" hreflang="vi" data-title="Đấu tranh giai cấp" data-language-autonym="Tiếng Việt" data-language-local-name="vietnamien" class="interlanguage-link-target"><span>Tiếng Việt</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-wuu mw-list-item"><a href="https://wuu.wikipedia.org/wiki/%E9%98%B6%E7%BA%A7%E6%96%97%E4%BA%89" title="阶级斗争 – wu" lang="wuu" hreflang="wuu" data-title="阶级斗争" data-language-autonym="吴语" data-language-local-name="wu" class="interlanguage-link-target"><span>吴语</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh mw-list-item"><a href="https://zh.wikipedia.org/wiki/%E9%98%B6%E7%BA%A7%E6%96%97%E4%BA%89" title="阶级斗争 – chinois" lang="zh" hreflang="zh" data-title="阶级斗争" data-language-autonym="中文" data-language-local-name="chinois" class="interlanguage-link-target"><span>中文</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-classical mw-list-item"><a href="https://zh-classical.wikipedia.org/wiki/%E6%B0%91%E7%AD%89%E7%AB%B6%E7%88%AD" title="民等競爭 – chinois littéraire" lang="lzh" hreflang="lzh" data-title="民等競爭" data-language-autonym="文言" data-language-local-name="chinois littéraire" class="interlanguage-link-target"><span>文言</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-yue mw-list-item"><a href="https://zh-yue.wikipedia.org/wiki/%E9%9A%8E%E7%B4%9A%E9%AC%A5%E7%88%AD" title="階級鬥爭 – cantonais" lang="yue" hreflang="yue" data-title="階級鬥爭" data-language-autonym="粵語" data-language-local-name="cantonais" class="interlanguage-link-target"><span>粵語</span></a></li> </ul> <div class="after-portlet after-portlet-lang"><span class="wb-langlinks-edit wb-langlinks-link"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q1744607#sitelinks-wikipedia" title="Modifier les liens interlangues" class="wbc-editpage">Modifier les liens</a></span></div> </div> </div> </div> </header> <div class="vector-page-toolbar"> <div class="vector-page-toolbar-container"> <div id="left-navigation"> <nav aria-label="Espaces de noms"> <div id="p-associated-pages" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-associated-pages" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-nstab-main" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Lutte_des_classes" title="Voir le contenu de la page [c]" accesskey="c"><span>Article</span></a></li><li id="ca-talk" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Discussion:Lutte_des_classes" rel="discussion" title="Discussion au sujet de cette page de contenu [t]" accesskey="t"><span>Discussion</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown emptyPortlet" > <input type="checkbox" id="vector-variants-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Modifier la variante de langue" > <label id="vector-variants-dropdown-label" for="vector-variants-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">français</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-variants" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-variants emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> <div id="right-navigation" class="vector-collapsible"> <nav aria-label="Affichages"> <div id="p-views" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-views" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-view" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Lutte_des_classes"><span>Lire</span></a></li><li id="ca-ve-edit" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Lutte_des_classes&veaction=edit" title="Modifier cette page [v]" accesskey="v"><span>Modifier</span></a></li><li id="ca-edit" class="collapsible vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Lutte_des_classes&action=edit" title="Modifier le wikicode de cette page [e]" accesskey="e"><span>Modifier le code</span></a></li><li id="ca-history" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Lutte_des_classes&action=history" title="Historique des versions de cette page [h]" accesskey="h"><span>Voir l’historique</span></a></li> </ul> </div> </div> </nav> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Outils de la page"> <div id="vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown vector-page-tools-dropdown" > <input type="checkbox" id="vector-page-tools-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Outils" > <label id="vector-page-tools-dropdown-label" for="vector-page-tools-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">Outils</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-tools-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-page-tools" class="vector-page-tools vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-page-tools-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="page-tools-pinned" data-pinnable-element-id="vector-page-tools" data-pinned-container-id="vector-page-tools-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-page-tools-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Outils</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.pin">déplacer vers la barre latérale</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.unpin">masquer</button> </div> <div id="p-cactions" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-cactions emptyPortlet vector-has-collapsible-items" title="Plus d’options" > <div class="vector-menu-heading"> Actions </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-more-view" class="selected vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/wiki/Lutte_des_classes"><span>Lire</span></a></li><li id="ca-more-ve-edit" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Lutte_des_classes&veaction=edit" title="Modifier cette page [v]" accesskey="v"><span>Modifier</span></a></li><li id="ca-more-edit" class="collapsible vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Lutte_des_classes&action=edit" title="Modifier le wikicode de cette page [e]" accesskey="e"><span>Modifier le code</span></a></li><li id="ca-more-history" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Lutte_des_classes&action=history"><span>Voir l’historique</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-tb" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-tb" > <div class="vector-menu-heading"> Général </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-whatlinkshere" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Pages_li%C3%A9es/Lutte_des_classes" title="Liste des pages liées qui pointent sur celle-ci [j]" accesskey="j"><span>Pages liées</span></a></li><li id="t-recentchangeslinked" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Suivi_des_liens/Lutte_des_classes" rel="nofollow" title="Liste des modifications récentes des pages appelées par celle-ci [k]" accesskey="k"><span>Suivi des pages liées</span></a></li><li id="t-upload" class="mw-list-item"><a href="//fr.wikipedia.org/wiki/Aide:Importer_un_fichier" title="Téléverser des fichiers [u]" accesskey="u"><span>Téléverser un fichier</span></a></li><li id="t-permalink" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Lutte_des_classes&oldid=222302777" title="Adresse permanente de cette version de cette page"><span>Lien permanent</span></a></li><li id="t-info" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Lutte_des_classes&action=info" title="Davantage d’informations sur cette page"><span>Informations sur la page</span></a></li><li id="t-cite" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:Citer&page=Lutte_des_classes&id=222302777&wpFormIdentifier=titleform" title="Informations sur la manière de citer cette page"><span>Citer cette page</span></a></li><li id="t-urlshortener" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:UrlShortener&url=https%3A%2F%2Ffr.wikipedia.org%2Fwiki%2FLutte_des_classes"><span>Obtenir l'URL raccourcie</span></a></li><li id="t-urlshortener-qrcode" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:QrCode&url=https%3A%2F%2Ffr.wikipedia.org%2Fwiki%2FLutte_des_classes"><span>Télécharger le code QR</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-coll-print_export" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-coll-print_export" > <div class="vector-menu-heading"> Imprimer / exporter </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="coll-create_a_book" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:Livre&bookcmd=book_creator&referer=Lutte+des+classes"><span>Créer un livre</span></a></li><li id="coll-download-as-rl" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:DownloadAsPdf&page=Lutte_des_classes&action=show-download-screen"><span>Télécharger comme PDF</span></a></li><li id="t-print" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Lutte_des_classes&printable=yes" title="Version imprimable de cette page [p]" accesskey="p"><span>Version imprimable</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-wikibase-otherprojects" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-wikibase-otherprojects" > <div class="vector-menu-heading"> Dans d’autres projets </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikiquote mw-list-item"><a href="https://fr.wikiquote.org/wiki/Lutte_des_classes" hreflang="fr"><span>Wikiquote</span></a></li><li id="t-wikibase" class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikibase-dataitem mw-list-item"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q1744607" title="Lien vers l’élément dans le dépôt de données connecté [g]" accesskey="g"><span>Élément Wikidata</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> </div> <div class="vector-column-end"> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Outils de la page"> <div id="vector-page-tools-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Apparence"> <div id="vector-appearance-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-appearance" class="vector-appearance vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-appearance-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="appearance-pinned" data-pinnable-element-id="vector-appearance" data-pinned-container-id="vector-appearance-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-appearance-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Apparence</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.pin">déplacer vers la barre latérale</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.unpin">masquer</button> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> <div id="bodyContent" class="vector-body" aria-labelledby="firstHeading" data-mw-ve-target-container> <div class="vector-body-before-content"> <div class="mw-indicators"> </div> <div id="siteSub" class="noprint">Un article de Wikipédia, l'encyclopédie libre.</div> </div> <div id="contentSub"><div id="mw-content-subtitle"></div></div> <div id="mw-content-text" class="mw-body-content"><div class="mw-content-ltr mw-parser-output" lang="fr" dir="ltr"><div class="bandeau-container metadata homonymie hatnote"><div class="bandeau-cell bandeau-icone" style="display:table-cell;padding-right:0.5em"><span class="noviewer" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Aide:Homonymie" title="Aide:Homonymie"><img alt="Page d’aide sur l’homonymie" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Logo_disambig.svg/20px-Logo_disambig.svg.png" decoding="async" width="20" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Logo_disambig.svg/30px-Logo_disambig.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Logo_disambig.svg/40px-Logo_disambig.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="375" /></a></span></div><div class="bandeau-cell" style="display:table-cell;padding-right:0.5em"> <p>Pour les articles homonymes, voir <a href="/wiki/Lutte_des_classes_(homonymie)" class="mw-disambig" title="Lutte des classes (homonymie)">Lutte des classes (homonymie)</a>. </p> </div></div> <figure class="mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Il_quarto_stato_(Volpedo).jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/40/Il_quarto_stato_%28Volpedo%29.jpg/450px-Il_quarto_stato_%28Volpedo%29.jpg" decoding="async" width="450" height="236" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/40/Il_quarto_stato_%28Volpedo%29.jpg/675px-Il_quarto_stato_%28Volpedo%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/40/Il_quarto_stato_%28Volpedo%29.jpg/900px-Il_quarto_stato_%28Volpedo%29.jpg 2x" data-file-width="1006" data-file-height="527" /></a><figcaption><i><a href="/wiki/Il_Quarto_Stato" title="Il Quarto Stato">Il Quarto Stato</a></i> (« Le Quart-État »), peinture de <a href="/wiki/Giuseppe_Pellizza" title="Giuseppe Pellizza">Giuseppe Pellizza</a>, <a href="/wiki/1901" title="1901">1901</a>.</figcaption></figure> <p>La <b>lutte des classes</b> est une expression qui désigne les tensions dans une <a href="/wiki/Soci%C3%A9t%C3%A9_(sciences_sociales)" title="Société (sciences sociales)">société</a> hiérarchisée et divisée en <a href="/wiki/Classe_sociale" title="Classe sociale">classes sociales</a>, chacune luttant pour sa situation sociale et économique, et un modèle théorique qui explique les enjeux de cet affrontement. Ce concept est apparu au <abbr class="abbr" title="19ᵉ siècle"><span class="romain">XIX</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr> siècle chez les historiens <a href="/wiki/Lib%C3%A9ralisme" title="Libéralisme">libéraux</a> français de la <a href="/wiki/Restauration_(histoire_de_France)" class="mw-redirect" title="Restauration (histoire de France)">Restauration</a>, <a href="/wiki/Fran%C3%A7ois_Guizot" title="François Guizot">François Guizot</a>, l'initiateur, <a href="/wiki/Augustin_Thierry" title="Augustin Thierry">Augustin Thierry</a>, <a href="/wiki/Adolphe_Thiers" title="Adolphe Thiers">Adolphe Thiers</a> et <a href="/wiki/Fran%C3%A7ois-Auguste_Mignet" title="François-Auguste Mignet">François-Auguste Mignet</a>, auxquels <a href="/wiki/Karl_Marx" title="Karl Marx">Karl Marx</a> l'a emprunté<sup id="cite_ref-1" class="reference"><a href="#cite_note-1"><span class="cite_crochet">[</span>1<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p><a href="/wiki/Karl_Marx" title="Karl Marx">Karl Marx</a> et <a href="/wiki/Friedrich_Engels" title="Friedrich Engels">Friedrich Engels</a> écrivent, en <a href="/wiki/1848" title="1848">1848</a>, dans le <i><a href="/wiki/Manifeste_du_parti_communiste" title="Manifeste du parti communiste">Manifeste du parti communiste</a></i>, que les <a href="/wiki/Prol%C3%A9taire" class="mw-redirect" title="Prolétaire">prolétaires</a> ne peuvent pas être assujettis à une <a href="/wiki/Patrie" title="Patrie">patrie</a> en particulier et que les divisions étatiques, nationales et/ou culturelles qui les opposent, sont de simples <a href="/wiki/Diversion" title="Diversion">diversions</a> en regard du conflit central : la <i>lutte des classes</i> qui oppose le travail au capital dans le <a href="/wiki/Mondialisation" title="Mondialisation">cadre mondialisé</a> du <a href="/wiki/Capitalisme" title="Capitalisme">capitalisme</a><sup id="cite_ref-2" class="reference"><a href="#cite_note-2"><span class="cite_crochet">[</span>2<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Pour Marx et Engels qui ont assuré la diffusion internationale de cette notion, la lutte des classes est un moteur des transformations des sociétés et de l'histoire moderne<sup id="cite_ref-3" class="reference"><a href="#cite_note-3"><span class="cite_crochet">[</span>3<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. La classe dominante de la <a href="/wiki/Capitalisme" title="Capitalisme">société capitaliste</a> est identifiée à la <a href="/wiki/Bourgeoisie" title="Bourgeoisie">bourgeoisie</a> (ou <a href="/wiki/Classe_capitaliste" title="Classe capitaliste">classe capitaliste</a>) ; elle domine ce qu'ils appellent le <a href="/wiki/Prol%C3%A9tariat" title="Prolétariat">prolétariat</a>. </p><p>Cette théorie a été adoptée par de nombreux courants <a href="/wiki/Syndicalisme" title="Syndicalisme">syndicalistes</a>, <a href="/wiki/Socialisme" title="Socialisme">socialistes</a>, <a href="/wiki/Communisme" title="Communisme">communistes</a>, <a href="/wiki/Anarchistes" class="mw-redirect" title="Anarchistes">anarchistes</a>, révolutionnaires ou réformistes, aux <abbr class="abbr" title="19ᵉ siècle"><span class="romain">XIX</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr>, <abbr class="abbr" title="20ᵉ siècle"><span class="romain">XX</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr> et <abbr class="abbr" title="21ᵉ siècle"><span class="romain">XXI</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr> siècles, et a fourni un cadre théorique<sup id="cite_ref-4" class="reference"><a href="#cite_note-4"><span class="cite_crochet">[</span>4<span class="cite_crochet">]</span></a></sup> aux luttes pour l'amélioration des conditions de vie des <a href="/wiki/Travailleur" title="Travailleur">travailleurs</a><sup id="cite_ref-5" class="reference"><a href="#cite_note-5"><span class="cite_crochet">[</span>5<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>Cette analyse, qui a acquis une autonomie vis-à-vis du cadre marxiste, a été utilisée par de nombreux sociologues, philosophes, et théoriciens politiques<sup id="cite_ref-6" class="reference"><a href="#cite_note-6"><span class="cite_crochet">[</span>6<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Pour Marx, la <a href="/wiki/R%C3%A9volution_sociale" title="Révolution sociale">révolution sociale</a> ne pouvait être accomplie (c'est-à-dire déboucher sur une société communiste) qu'à l'échelle mondiale : « (…) aucune révolution communiste ne saurait réussir si ne se déclenche pas en même temps une <a href="/wiki/R%C3%A9volution_mondiale" title="Révolution mondiale">révolution mondiale</a> (…) »<sup id="cite_ref-7" class="reference"><a href="#cite_note-7"><span class="cite_crochet">[</span>7<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p> <meta property="mw:PageProp/toc" /> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Les_classes">Les classes</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Lutte_des_classes&veaction=edit&section=1" title="Modifier la section : Les classes" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Lutte_des_classes&action=edit&section=1" title="Modifier le code source de la section : Les classes"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Pyramid_of_Capitalist_System.jpg" class="mw-file-description"><img alt="« Pyramid of Capitalist System »" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e8/Pyramid_of_Capitalist_System.jpg/220px-Pyramid_of_Capitalist_System.jpg" decoding="async" width="220" height="285" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e8/Pyramid_of_Capitalist_System.jpg/330px-Pyramid_of_Capitalist_System.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e8/Pyramid_of_Capitalist_System.jpg/440px-Pyramid_of_Capitalist_System.jpg 2x" data-file-width="763" data-file-height="990" /></a><figcaption>« <i><span class="lang-en" lang="en">Pyramid of Capitalist System</span></i> », début du <abbr class="abbr" title="20ᵉ siècle"><span class="romain">XX</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr> siècle.</figcaption></figure> <p>Le modèle de société organisée en classes concurrentes, donc comparables, s'oppose à celui de société polysegmentaire ou de société de castes dans lesquelles des groupes différenciés occupent des fonctions séparées et prédéfinies, comme les activités militaires et religieuses. Des sociétés de classes apparaissent sous l'Antiquité, par exemple à Rome, et dans les sociétés urbaines modernes avec l'émergence de la Bourgeoisie. </p><p>On trouve les notions de classes et de lutte des classes employées dans des contextes historiques très variés : </p> <ul><li>lutte entre les <a href="/wiki/Esclavage" title="Esclavage">esclaves</a> et les maîtres dans les sociétés esclavagistes ou métèques et esclaves des sociétés antiques,</li> <li>lutte entre <a href="/wiki/Pl%C3%A8be" title="Plèbe">plèbe</a> et propriétaires terriens, illustrée par les <a href="/wiki/Gracques" title="Gracques">Gracques</a>,</li> <li>lutte entre le <a href="/wiki/Tiers_%C3%A9tat" title="Tiers état">Tiers état</a> et la noblesse à la veille de la <a href="/wiki/R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise" title="Révolution française">Révolution française</a>,</li> <li>lutte entre les prolétaires et leurs exploiteurs bourgeois dans la société <a href="/wiki/Capitalisme" title="Capitalisme">capitaliste</a> moderne,</li> <li>lutte entre hommes et femmes dans les sociétés patriarcales, où l'exploitation domestique est le nerf de la hiérarchie sociale<sup id="cite_ref-8" class="reference"><a href="#cite_note-8"><span class="cite_crochet">[</span>8<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>,</li> <li><a href="/wiki/Caste" title="Caste">castes</a> en <a href="/wiki/Inde" title="Inde">Inde</a>,</li> <li>séparation entre colons et indigènes dans les <a href="/wiki/Empire_colonial" title="Empire colonial">colonies</a>,</li> <li>dichotomie marquée entre pays du <a href="/wiki/Nord" title="Nord">Nord</a> et pays du <a href="/wiki/Sud" title="Sud">Sud</a>,</li> <li>ségrégations raciales et/ou socio-culturelles dans les métropoles,</li> <li><a href="/wiki/Mandarin_(fonctionnaire)" title="Mandarin (fonctionnaire)">lettrés-fonctionnaires</a> dans la Chine ancienne, mais aussi lettrés contre l'Empereur si besoin selon les recommandations de <a href="/wiki/Lao_Tseu" title="Lao Tseu">Lao Tseu</a>, etc.</li></ul> <p>Cependant la notion de classe est essentiellement <a href="/wiki/%C3%89conomie_(discipline)" title="Économie (discipline)">économique</a>, et l'appartenance à une classe n'est pas toujours facile à déterminer par des critères légaux objectifs. L'homogénéité d'une classe est assurée par un fonctionnement de la société où les réseaux sont indispensables et où les inégalités sont durables (on naît dans une famille riche ou pauvre), ainsi que par des mécanismes sociaux subtils, conscients ou inconscients (critique de l'<a href="/wiki/Id%C3%A9ologie" title="Idéologie">idéologie</a>), et non par des contraintes légales explicites, comme l'étaient les états de l'<a href="/wiki/Ancien_R%C3%A9gime" title="Ancien Régime">Ancien Régime</a>. </p><p>La lutte des classes n'a pas toujours lieu entre la classe dominante et la classe dominée, mais peut avoir lieu entre deux classes dominantes pour asseoir leur suprématie sur les classes dominées. C'est pourquoi Marx qualifie la <a href="/wiki/R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise" title="Révolution française">Révolution française</a> de <a href="/wiki/R%C3%A9volution_bourgeoise" title="Révolution bourgeoise">révolution bourgeoise</a> considérant que c'est le moment historique où la bourgeoisie a évincé la noblesse et le clergé pour asseoir son oppression sur les classes populaires. </p><p>Si la lutte n'a pas non plus lieu entre seulement deux classes, et Marx distingue entre quatre et sept classes selon ses ouvrages<sup id="cite_ref-9" class="reference"><a href="#cite_note-9"><span class="cite_crochet">[</span>9<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>, elles peuvent toujours être distribuées en deux groupes, l'un formant la classe dominante, l'autre les classes dominées que les mouvements syndicalistes et révolutionnaires essaieront de rassembler autour d'une conscience commune de leurs intérêts. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Généalogie_du_concept"><span id="G.C3.A9n.C3.A9alogie_du_concept"></span>Généalogie du concept</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Lutte_des_classes&veaction=edit&section=2" title="Modifier la section : Généalogie du concept" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Lutte_des_classes&action=edit&section=2" title="Modifier le code source de la section : Généalogie du concept"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Pour l'historien <a href="/wiki/Nicolas_Lebourg" title="Nicolas Lebourg">Nicolas Lebourg</a>, la thèse d'<a href="/wiki/Henri_de_Boulainvilliers" title="Henri de Boulainvilliers">Henri de Boulainvilliers</a>, développée au <a href="/wiki/XVIIIe_si%C3%A8cle" title="XVIIIe siècle"><abbr class="abbr" title="18ᵉ siècle"><span class="romain">XVIII</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr> siècle</a>, selon laquelle <span class="citation">« les <a href="/wiki/Francs" title="Francs">Francs</a> auraient donné jour à la <a href="/wiki/Noblesse" title="Noblesse">noblesse</a> tandis que les <a href="/wiki/Gallo-Romains" class="mw-redirect" title="Gallo-Romains">Gallo-Romains</a> vaincus formaient la <a href="/wiki/Paysannerie" class="mw-redirect" title="Paysannerie">paysannerie</a> »</span>, <span class="citation">« fournit ensuite à Karl Marx le principe même de la lutte des classes construisant toute l’Histoire »</span><sup id="cite_ref-10" class="reference"><a href="#cite_note-10"><span class="cite_crochet">[</span>10<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Le concept de classe apparaît déjà chez Voltaire dans son article dans son "Dictionnaire philosophique portatif" sur l'égalité : <span class="citation">« Il est impossible, dans notre malheureux globe, que les hommes vivant en société ne soient pas divisés en deux classes, l’une de riches qui commandent, l’autre de pauvres qui servent ; et ces deux se subdivisent en mille, et ces mille ont encore des nuances différentes. »</span><sup id="cite_ref-11" class="reference"><a href="#cite_note-11"><span class="cite_crochet">[</span>11<span class="cite_crochet">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Perspective_libérale"><span id="Perspective_lib.C3.A9rale"></span>Perspective libérale</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Lutte_des_classes&veaction=edit&section=3" title="Modifier la section : Perspective libérale" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Lutte_des_classes&action=edit&section=3" title="Modifier le code source de la section : Perspective libérale"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Le concept de « lutte des classes » apparaît chez <a href="/wiki/Fran%C3%A7ois_Guizot" title="François Guizot">François Guizot</a> dans son cours d'histoire moderne sur l’<i>Histoire générale de la civilisation en Europe depuis la chute de l'Empire romain jusqu'à la Révolution française</i> donné à la <a href="/wiki/Sorbonne" title="Sorbonne">Sorbonne</a> en <a href="/wiki/1828_en_litt%C3%A9rature" title="1828 en littérature">1828</a><sup id="cite_ref-12" class="reference"><a href="#cite_note-12"><span class="cite_crochet">[</span>12<span class="cite_crochet">]</span></a></sup><sup class="reference cite_virgule">,</sup><sup id="cite_ref-13" class="reference"><a href="#cite_note-13"><span class="cite_crochet">[</span>13<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>, ouvrage dans lequel il explique que <span class="citation">« Le troisième grand résultat de l'affranchissement des communes, c'est la lutte des classes, lutte qui remplit l'histoire moderne. L'Europe moderne est née de la lutte des diverses classes de la société »</span><sup id="cite_ref-14" class="reference"><a href="#cite_note-14"><span class="cite_crochet">[</span>14<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Dans son esprit, la lutte des classes est un phénomène qui tire son origine de la conquête franque du <a href="/wiki/Ve_si%C3%A8cle" title="Ve siècle"><abbr class="abbr" title="5ᵉ siècle"><span class="romain">V</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr> siècle</a>, opposant deux peuples ou, selon la formulation du temps, deux races, c'est-à-dire un tiers état d'origine gallo-romaine, assimilé à la bourgeoisie, et une noblesse d'origine franque depuis le <a href="/wiki/Commune_(Moyen_%C3%82ge)" title="Commune (Moyen Âge)">mouvement communal</a> du <a href="/wiki/XIIe_si%C3%A8cle" title="XIIe siècle"><abbr class="abbr" title="12ᵉ siècle"><span class="romain">XII</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr> siècle</a> jusqu'aux révolutions de <a href="/wiki/R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise" title="Révolution française">1789</a> et de <a href="/wiki/Trois_Glorieuses" title="Trois Glorieuses">1830</a>. On le retrouve chez la plupart des historiens français de la <a href="/wiki/Restauration_(histoire_de_France)" class="mw-redirect" title="Restauration (histoire de France)">Restauration</a>, en particulier <a href="/wiki/Augustin_Thierry" title="Augustin Thierry">Augustin Thierry</a>, auteur notamment d'un <i>Essai sur l'histoire de la formation et des progrès du tiers état</i> (<a href="/wiki/1853_en_litt%C3%A9rature" title="1853 en littérature">1853</a>), <a href="/wiki/Adolphe_Thiers" title="Adolphe Thiers">Adolphe Thiers</a> et <a href="/wiki/Fran%C3%A7ois-Auguste_Mignet" title="François-Auguste Mignet">François-Auguste Mignet</a><sup id="cite_ref-15" class="reference"><a href="#cite_note-15"><span class="cite_crochet">[</span>15<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>Les auteurs français de cette théorie libérale de la lutte des classes sont inspirés par <a href="/wiki/Jean-Baptiste_Say" title="Jean-Baptiste Say">Jean-Baptiste Say</a> ou <a href="/wiki/Antoine_Destutt_de_Tracy" title="Antoine Destutt de Tracy">Antoine Destutt de Tracy</a>. Cependant, elle reprend des thèmes que l'on retrouve dans des mouvements plus anciens comme celui de combat pour l'égalité des <i><a href="/wiki/Niveleurs" title="Niveleurs">levellers</a></i> anglais au <a href="/wiki/XVIIe_si%C3%A8cle" title="XVIIe siècle"><abbr class="abbr" title="17ᵉ siècle"><span class="romain">XVII</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr> siècle</a> ou dans celui d'exploitation des écrits de <a href="/wiki/Turgot" class="mw-redirect" title="Turgot">Turgot</a> et de <a href="/wiki/Jeremy_Bentham" title="Jeremy Bentham">Jeremy Bentham</a> qui se sont intéressés à la « recherche de rente ». </p><p>Dans la lignée de ces travaux, et des premiers théoriciens de la lutte des classes, des penseurs comme <a href="/wiki/Charles_Comte_(1782-1837)" class="mw-redirect" title="Charles Comte (1782-1837)">Charles Comte</a> ou <a href="/wiki/Charles_Dunoyer" title="Charles Dunoyer">Charles Dunoyer</a> présentèrent l'État comme le siège de la recherche de rentes financées par l'impôt. Par conséquent, ils distinguèrent deux grandes classes dans la société industrielle : les producteurs de richesses qui acquittent l'impôt (<a href="/wiki/Tiers_%C3%A9tat" title="Tiers état">tiers état</a>) et les consommateurs d'impôts (la noblesse<sup id="cite_ref-16" class="reference"><a href="#cite_note-16"><span class="cite_crochet">[</span>16<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>). Leurs intérêts de classe sont clairement antagonistes, puisque les premiers désirent être moins taxés alors que les seconds sont en faveur d'une augmentation de l'imposition<sup id="cite_ref-17" class="reference"><a href="#cite_note-17"><span class="cite_crochet">[</span>17<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Perspective_marxiste">Perspective marxiste</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Lutte_des_classes&veaction=edit&section=4" title="Modifier la section : Perspective marxiste" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Lutte_des_classes&action=edit&section=4" title="Modifier le code source de la section : Perspective marxiste"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Horace_Vernet-Barricade_rue_Soufflot.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cd/Horace_Vernet-Barricade_rue_Soufflot.jpg/220px-Horace_Vernet-Barricade_rue_Soufflot.jpg" decoding="async" width="220" height="173" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cd/Horace_Vernet-Barricade_rue_Soufflot.jpg/330px-Horace_Vernet-Barricade_rue_Soufflot.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cd/Horace_Vernet-Barricade_rue_Soufflot.jpg/440px-Horace_Vernet-Barricade_rue_Soufflot.jpg 2x" data-file-width="4961" data-file-height="3893" /></a><figcaption>Barricade à Paris élevée durant la <a href="/wiki/R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise_de_1848" title="Révolution française de 1848">Révolution française de 1848</a>.</figcaption></figure> <p>Le <a href="/wiki/Marxisme" title="Marxisme">marxisme</a> a développé une théorie complexe à propos de la lutte des classes et de son évolution historique, à laquelle le <i><a href="/wiki/Manifeste_du_Parti_communiste" class="mw-redirect" title="Manifeste du Parti communiste">Manifeste du Parti communiste</a></i> fournit une introduction. Cette théorie a connu un engouement majeur pendant le <abbr class="abbr" title="20ᵉ siècle"><span class="romain">XX</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr> siècle et a influencé le destin d'un grand nombre de pays. </p><p>S'inspirant de nombreux auteurs philosophes, économistes ou historiens, <a href="/wiki/Karl_Marx" title="Karl Marx">Marx</a> et <a href="/wiki/Friedrich_Engels" title="Friedrich Engels">Engels</a> mettent en relation différents concepts afin de comprendre au mieux la société et ses structures. Le concept de <i>lutte des classes</i> des libéraux, associé à une critique de certains aspects de la pensée de <a href="/wiki/Georg_Wilhelm_Friedrich_Hegel" title="Georg Wilhelm Friedrich Hegel">Hegel</a> ainsi qu'à une <i><a href="/wiki/Mat%C3%A9rialisme_historique" title="Matérialisme historique">conception matérialiste de l'histoire</a></i> constituent des éléments contribuant à expliquer les mouvements <a href="/wiki/Histoire" title="Histoire">historiques</a>. Le marxisme envisage que la classe exploitée (le <a href="/wiki/Prol%C3%A9tariat" title="Prolétariat">prolétariat</a>) s'émancipera en renversant la domination de la classe exploiteuse (la <a href="/wiki/Bourgeoisie" title="Bourgeoisie">bourgeoisie</a>) pour atteindre l'<a href="/wiki/%C3%89galit%C3%A9_sociale" title="Égalité sociale">égalité</a> (la <a href="/wiki/Soci%C3%A9t%C3%A9_sans_classe" class="mw-redirect" title="Société sans classe">société sans classe</a>). </p><p>Selon la perspective marxiste, l'histoire de la société jusqu'à nos jours reflète la division de la société en classes sociales (<span class="citation">« homme libre et esclave, patricien et plébéien, baron et serf, maître de jurande et compagnon, en un mot oppresseurs et opprimés »</span>) qui s'opposent dans une lutte ininterrompue, tantôt déclarée, tantôt larvée, pacifique ou non. La société capitaliste moderne, en renversant les divisions en <i>ordres</i> de la société féodale n'a pas aboli les antagonismes de classe, mais les a remplacés par des nouveaux. Elle les a également simplifiés, et de nos jours, la « société se divise de plus en deux vastes camps ennemis, en deux grandes classes diamétralement opposées : la <a href="/wiki/Bourgeoisie" title="Bourgeoisie">bourgeoisie</a> et le <a href="/wiki/Prol%C3%A9tariat" title="Prolétariat">prolétariat</a> ». </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:%22Der_Streik%22_von_Robert_Koehler.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/17/%22Der_Streik%22_von_Robert_Koehler.jpg/220px-%22Der_Streik%22_von_Robert_Koehler.jpg" decoding="async" width="220" height="136" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/17/%22Der_Streik%22_von_Robert_Koehler.jpg/330px-%22Der_Streik%22_von_Robert_Koehler.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/17/%22Der_Streik%22_von_Robert_Koehler.jpg/440px-%22Der_Streik%22_von_Robert_Koehler.jpg 2x" data-file-width="4411" data-file-height="2731" /></a><figcaption><i>La Grève</i>, peinte par <a href="/wiki/Robert_Koehler" title="Robert Koehler">Robert Koehler</a>. On voit s'opposer le patron aux <a href="/wiki/Travailleur" title="Travailleur">travailleurs</a>.</figcaption></figure> <p><a href="/wiki/Karl_Marx" title="Karl Marx">Marx</a> distingue toujours au moins <b>deux classes fondamentales</b> : </p> <ul><li>les <a href="/wiki/Classe_capitaliste" title="Classe capitaliste">capitalistes</a> ou bourgeois, classe dominante qui possède le <a href="/wiki/Capital" title="Capital">capital</a> et dispose ainsi des moyens de faire travailler autrui à son profit en pesant sur le cours d'achat de la force de travail ;</li> <li>le <a href="/wiki/Prol%C3%A9tariat" title="Prolétariat">prolétariat</a>, regroupant les personnes qui n'ont pas de capital et sont contraintes de vendre leur force de travail pour subsister. Il s'agit de la classe salariée.</li></ul> <p>Outre qu'il distingue parfois des sous-classes (opposant par exemple la bourgeoisie industrielle et financière) à ces deux classes fondamentales s'ajoute une classe intermédiaire, comme <i>flottante</i> au niveau de ses intentions d'émancipation : </p> <ul><li>la <a href="/wiki/Petite_bourgeoisie" title="Petite bourgeoisie">petite bourgeoisie</a>, regroupant les personnes qui possèdent leurs propres moyens de subsistance (petits commerçants, professions libérales, etc.), ce qui leur confère une autonomie précaire par rapport aux capitalistes. Ils n’ont pas besoin de se salarier mais ne sont pas eux-mêmes patrons, et doivent travailler pour vivre.</li></ul> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Battle_strike_1934.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/30/Battle_strike_1934.jpg/220px-Battle_strike_1934.jpg" decoding="async" width="220" height="176" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/30/Battle_strike_1934.jpg/330px-Battle_strike_1934.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/30/Battle_strike_1934.jpg/440px-Battle_strike_1934.jpg 2x" data-file-width="1386" data-file-height="1106" /></a><figcaption>Ce conflit entre classe dominante et classe opprimée peut prendre forme physiquement. Un combat de rue à la suite d'une grève en 1934 aux États-Unis.</figcaption></figure> <p>Toutefois, selon lui, seuls la <a href="/wiki/Bourgeoisie" title="Bourgeoisie">bourgeoisie</a> et le prolétariat peuvent avoir une politique réellement indépendante, les diverses couches de la petite bourgeoisie étant soit attirées par le prolétariat, au point d'y confondre parfois ses intérêts, soit au contraire respectant et enviant les grands capitalistes, confondant ainsi sa vision politique avec celle du grand patronat. </p><p>Cette lutte embrasserait tous les domaines de la vie sociale, économique, politique et idéologique et serait un moteur à l'évolution sociale, et donc de l'histoire. Le <a href="/wiki/Capitalisme" title="Capitalisme">capitalisme</a> exercerait une pression pour diminuer la part de la production destinée aux <a href="/wiki/Prol%C3%A9tariat" title="Prolétariat">prolétaires</a>, conduisant à accroître l’exploitation des travailleurs et leur paupérisation, et augmentant le capital, masse de richesses qui sont consommées dans la lutte (ou <a href="/wiki/Concurrence" title="Concurrence">concurrence</a>) qui oppose les capitalistes entre eux. Le <a href="/wiki/Mouvement_ouvrier" title="Mouvement ouvrier">mouvement ouvrier</a> (notamment la <a href="/wiki/Syndicalisme" title="Syndicalisme">lutte syndicale</a>), force opposée, tend à augmenter la part des richesses recueillies par la <a href="/wiki/Prol%C3%A9tariat" title="Prolétariat">classe laborieuse</a><sup id="cite_ref-18" class="reference"><a href="#cite_note-18"><span class="cite_crochet">[</span>18<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>, tout en établissant leurs revendications dans le strict cadre du <a href="/wiki/Salaire" title="Salaire">salaire</a><sup id="cite_ref-19" class="reference"><a href="#cite_note-19"><span class="cite_crochet">[</span>19<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Les <a href="/wiki/Acquis_sociaux" title="Acquis sociaux">acquis sociaux</a> représentent la part que le capital alloue au prolétariat pour préserver la stabilité de la paix de la société (qui lui est toujours favorable), souvent après des bouleversements majeurs tels que la <a href="/wiki/Gr%C3%A8ves_de_mai-juin_1936_en_Alsace" title="Grèves de mai-juin 1936 en Alsace">grève générale spontanée de 1936</a>. La <a href="/wiki/Petite_bourgeoisie" title="Petite bourgeoisie">petite bourgeoisie</a> serait, de son côté, condamnée a régresser (à se <i>prolétariser</i>) en raison de son incapacité à soutenir la concurrence avec les capitalistes. </p><p>Pour les marxistes la lutte des classes donne un sens à l'<a href="/wiki/Histoire" title="Histoire">histoire</a> et explique la dynamique qui mue les sociétés, « L’histoire de toute société jusqu’à nos jours n’a été que l’histoire de luttes de classes » (<a href="/wiki/Karl_Marx" title="Karl Marx">Karl Marx</a>). Elle s'arrêtera lorsqu'une <a href="/wiki/La_R%C3%A9volution_prol%C3%A9tarienne" title="La Révolution prolétarienne">révolution prolétarienne</a> mondiale conduira à une société où, après un temps où la classe dominante serait également la classe laborieuse (« dictature du prolétariat »), les différences de classes seront définitivement abolies, conduisant ainsi à une « <a href="/wiki/Soci%C3%A9t%C3%A9_sans_classe" class="mw-redirect" title="Société sans classe">société sans classe</a> » et donc à l'<a href="/wiki/%C3%89galit%C3%A9_sociale" title="Égalité sociale">Égalité</a>. Selon cette perspective, si l'organisation sociale elle-même encourage la cohésion du prolétariat, alors les richesses produites pourront être employées de manière optimale pour améliorer le sort de l'humanité ; la production pourra répondre exclusivement à une demande (et non à un besoin de conquérir des <a href="/wiki/March%C3%A9_(%C3%A9conomie)" title="Marché (économie)">marchés</a>), et le pouvoir politique ne sera plus un instrument au service des capitalistes mais l'expression véritable d'une <a href="/wiki/D%C3%A9mocratie" title="Démocratie">démocratie</a>. La révolution <a href="/wiki/Communisme" title="Communisme">communiste</a> permettrait donc de faire cesser la division de la société en classes. </p><p>Pour atteindre cet objectif, les marxistes considèrent que le <a href="/wiki/Prol%C3%A9tariat" title="Prolétariat">prolétariat</a> doit acquérir une <a href="/wiki/Conscience_de_classe" title="Conscience de classe">conscience de classe</a> (c’est-à-dire doit prendre conscience de ce qu'il <i>est</i><sup id="cite_ref-20" class="reference"><a href="#cite_note-20"><span class="cite_crochet">[</span>20<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>, tel que le conçoit la théorie marxiste, dans le cadre général de la société), et prendre confiance dans sa capacité à organiser la société de manière solidaire, sans plus se soumettre à la <a href="/wiki/Classe_capitaliste" title="Classe capitaliste">classe capitaliste</a>. Cela se serait produit à plusieurs reprises au cours de l'histoire, notamment pendant la <a href="/wiki/Commune_de_Paris_(1871)" class="mw-redirect" title="Commune de Paris (1871)">Commune de Paris (1871)</a> et la <a href="/wiki/R%C3%A9volution_russe" title="Révolution russe">révolution russe en 1917</a> (même si, sur ce dernier événement, les avis sont très divisés entre les différents courants marxistes dont beaucoup se réfèrent à l'analyse de Marx sur l'échec inévitable d'une révolution qui ne serait pas <a href="/wiki/R%C3%A9volution_mondiale" title="Révolution mondiale">mondiale</a>, et soulignent que les <a href="/wiki/%C3%89tat_communiste" title="État communiste">États communistes concrets</a> ont créé des sociétés inégalitaires et <a href="/wiki/Totalitarisme" title="Totalitarisme">totalitaires</a>, dirigées de manière <a href="/wiki/Dictature" title="Dictature">dictatoriale</a> par une <a href="/wiki/Nomenklatura" title="Nomenklatura">bureaucratie</a> privilégiée d'<a href="/wiki/Apparatchik" title="Apparatchik">apparatchiks</a>, de « <a href="/wiki/Princes_rouges" class="mw-redirect" title="Princes rouges">princes rouges</a> » et de militaires qui ont abandonné l'objectif communiste initialement revendiqué<sup id="cite_ref-21" class="reference"><a href="#cite_note-21"><span class="cite_crochet">[</span>21<span class="cite_crochet">]</span></a></sup> et <a href="/wiki/Post-communisme" title="Post-communisme">se sont mués</a> au bout de quelques décennies en <a href="/wiki/Oligarchie" title="Oligarchie">nouveaux capitalistes</a><sup id="cite_ref-22" class="reference"><a href="#cite_note-22"><span class="cite_crochet">[</span>22<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>). </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Lutte_des_classes_contemporaine">Lutte des classes contemporaine</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Lutte_des_classes&veaction=edit&section=5" title="Modifier la section : Lutte des classes contemporaine" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Lutte_des_classes&action=edit&section=5" title="Modifier le code source de la section : Lutte des classes contemporaine"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>La lutte des classes se manifesterait formellement aujourd'hui par les mouvements sociaux comme les grèves ou les manifestations. Les principaux motifs des grèves sont : pour exiger du patronat des augmentations de salaires ; pour empêcher des licenciements ; contre les conditions pénibles de travail<sup id="cite_ref-23" class="reference"><a href="#cite_note-23"><span class="cite_crochet">[</span>23<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>Au cours du <a href="/wiki/XXe_si%C3%A8cle" title="XXe siècle"><abbr class="abbr" title="20ᵉ siècle"><span class="romain">XX</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr> siècle</a>, ont été mis en place de nombreux mécanismes ou organismes <a href="/wiki/Paritarisme" title="Paritarisme">paritaires</a>, reposant sur la dichotomie <a href="/wiki/Employeur" title="Employeur">employeurs</a>/<a href="/wiki/Employ%C3%A9" title="Employé">employés</a>. Il s'agit, au niveau de l'entreprise du <a href="/wiki/Comit%C3%A9_d%27entreprise" title="Comité d'entreprise">comité d'entreprise</a>, ou au niveau national d'organismes de formation professionnelle, de <a href="/wiki/Convention_collective" class="mw-redirect" title="Convention collective">convention collective</a>, du <a href="/wiki/Conseil_de_prud%27hommes" class="mw-disambig" title="Conseil de prud'hommes">conseil de prud'hommes</a>, etc. Ces mécanismes qui offrent un cadre légal et institutionnel aux relations entre classes. Ils peuvent donc rentrer dans le cadre de la collaboration entre classes. </p><p>Pour <a href="/wiki/Raymond_Aron" title="Raymond Aron">Raymond Aron</a>, le fait décisif de l'évolution sociale est l'élévation du revenu global, qui diminue la rivalité des classes en intensité et en violence de sorte que la lutte des classes laisse la place à la « satisfaction querelleuse »<sup id="cite_ref-24" class="reference"><a href="#cite_note-24"><span class="cite_crochet">[</span>24<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Aron a indiqué que cette évolution historique démentait des prédictions de Marx même si elle pouvait s'expliquer par son système<sup id="cite_ref-25" class="reference"><a href="#cite_note-25"><span class="cite_crochet">[</span>25<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. En effet, pour Karl Marx, les lois de la production capitaliste conduisent à la paupérisation des masses<sup id="cite_ref-26" class="reference"><a href="#cite_note-26"><span class="cite_crochet">[</span>26<span class="cite_crochet">]</span></a></sup><sup class="reference cite_virgule">,</sup><sup id="cite_ref-27" class="reference"><a href="#cite_note-27"><span class="cite_crochet">[</span>27<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>, rendant crédible la perspective d'une révolution<sup id="cite_ref-28" class="reference"><a href="#cite_note-28"><span class="cite_crochet">[</span>28<span class="cite_crochet">]</span></a></sup><sup class="reference cite_virgule">,</sup><sup id="cite_ref-29" class="reference"><a href="#cite_note-29"><span class="cite_crochet">[</span>29<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>Partant du constat de l'élévation du niveau de vie, Aron dégage les tendances de la lutte pour la répartition du revenu national qui sont la réduction de la passivité, l'intensification des revendications et l'affaiblissement des mouvements révolutionnaires et de la propension à utiliser la violence<sup id="cite_ref-30" class="reference"><a href="#cite_note-30"><span class="cite_crochet">[</span>30<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Cependant, pour le trotskyste <a href="/wiki/Ernest_Mandel" title="Ernest Mandel">Ernest Mandel</a><sup id="cite_ref-31" class="reference"><a href="#cite_note-31"><span class="cite_crochet">[</span>31<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>, <span class="citation">« la théorie de la paupérisation absolue du prolétariat ne se trouve pas dans l'œuvre de Marx »</span> mais lui a été attribuée par ses adversaires politiques. Il estime que cette idée, formulée par <a href="/wiki/Thomas_Malthus" title="Thomas Malthus">Malthus</a>, correspond à la loi d'airain de <a href="/wiki/Ferdinand_Lassalle" title="Ferdinand Lassalle">Lassalle</a>, qui a été combattue par Marx<sup id="cite_ref-32" class="reference"><a href="#cite_note-32"><span class="cite_crochet">[</span>32<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Marx préfère parler de <i>paupérisation relative</i><sup class="need_ref_tag" style="padding-left:2px;"><a href="/wiki/Aide:Source_insuffisante" title="Aide:Source insuffisante">[source insuffisante]</a></sup> <sup id="cite_ref-33" class="reference"><a href="#cite_note-33"><span class="cite_crochet">[</span>33<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Marx défend par ailleurs l'idée que : </p> <ul><li>les progrès du capitalisme, de la grande industrie et du grand commerce transforment en prolétaires une partie des membres d'autres classes (paysans, artisans, petits commerçants) et les privant parfois de toute ressource<sup id="cite_ref-34" class="reference"><a href="#cite_note-34"><span class="cite_crochet">[</span>34<span class="cite_crochet">]</span></a></sup></li> <li>une partie du prolétariat est éjectée du processus de production et subit une paupérisation absolue (chômeurs, vieillards, mutilés, invalides, etc.)<sup id="cite_ref-35" class="reference"><a href="#cite_note-35"><span class="cite_crochet">[</span>35<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>, constituant l'<i>armée industrielle de réserve</i><sup id="cite_ref-36" class="reference"><a href="#cite_note-36"><span class="cite_crochet">[</span>36<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>.</li></ul> <p>Pour <a href="/wiki/Michel_Clouscard" title="Michel Clouscard">Michel Clouscard</a>, l'intégration de nouvelles couches moyennes, qui fait de la lutte des classes une « métamorphose » en introduisant de nouvelles couches au statut indéterminé – ni prolétaires, ni bourgeoises –, est soumise aux catégories de la dialectique du frivole et du sérieux. Ce nouveau dispositif de classes prend le relais de l'antagonisme frontal bourgeoisie/prolétariat. En résulte une nouvelle « civilisation capitaliste » car « la première société hédoniste de l'histoire », mais en conservant les clivages les plus criants de la société. Dans la suite des critiques adressées aux néo-kantiens Husserl et Sartre, Michel Clouscard, caractérise de « <a href="/wiki/Lib%C3%A9ralisme_libertaire" class="mw-redirect" title="Libéralisme libertaire">libéralisme libertaire</a> » les idées des freudo-marxistes (Marcuse, Deleuze, etc.) qui font disparaître l'exploitation ouvrière derrière la consommation du « frivole » : « Mai 68, la parfaite contre-révolution libérale, celle de la modernité qui cache le "nouveau réactionnaire" », selon Michel Clouscard<sup id="cite_ref-37" class="reference"><a href="#cite_note-37"><span class="cite_crochet">[</span>37<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>Par ailleurs, les <a href="/wiki/Crise_%C3%A9conomique" title="Crise économique">crises économiques</a> peuvent appauvrir pour un temps la société entière : <span class="citation">« dans ces crises, une grande partie, non seulement des produits déjà créés, mais encore des forces productives existantes est livrée à la destruction. Une épidémie sociale éclate, qui, dans toute autre époque, eut semblé absurde : l'épidémie de la <a href="/wiki/Surproduction" title="Surproduction">surproduction</a>. Brusquement, la société se voit rejetée un état de barbarie momentanée : on dirait qu'une famine, une guerre de destruction universelle qui ont coupé les vivres ; l'industrie, le commerce semblent anéantis »</span><sup id="cite_ref-38" class="reference"><a href="#cite_note-38"><span class="cite_crochet">[</span>38<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>De façon générale, on constate une tendance à l'augmentation du niveau de vie partout dans le monde, contrariée par les guerres et les désastres humains des années 1980-1990 en Afrique subsaharienne et dans l'ex-URSS. Ces dix dernières années, le taux de développement humain a progressé dans toutes les régions en développement, de façon non uniforme et à l'exception notable de l'Afrique sub-saharienne<sup id="cite_ref-39" class="reference"><a href="#cite_note-39"><span class="cite_crochet">[</span>39<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>, même si la convergence entre pays riches et pauvres ralentit<sup id="cite_ref-40" class="reference"><a href="#cite_note-40"><span class="cite_crochet">[</span>40<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. La crise économique semble en train de remettre en cause certaines de ces tendances. Selon la <a href="/wiki/Organisation_des_Nations_unies_pour_l%27alimentation_et_l%27agriculture" title="Organisation des Nations unies pour l'alimentation et l'agriculture">FAO</a>, « Les problèmes économiques mondiaux risquent de contraindre les populations à réduire leurs apports alimentaires, constate la FAO, et le nombre des personnes affamées augmenterait en conséquence », ce nombre ayant atteint 923 millions en 2008<sup id="cite_ref-41" class="reference"><a href="#cite_note-41"><span class="cite_crochet">[</span>41<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. En France, les associations caritatives constatent une augmentation des demandes d'aides et disent devoir faire face à « une situation sans précédent » et à des inscriptions en « nette augmentation »<sup id="cite_ref-42" class="reference"><a href="#cite_note-42"><span class="cite_crochet">[</span>42<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Les associations d'aide au logement « s'inquiètent de voir affluer vers leurs centres des populations plus nombreuses et aux profils nouveaux » selon <i><a href="/wiki/Les_%C3%89chos" title="Les Échos">Les Échos</a></i><sup id="cite_ref-43" class="reference"><a href="#cite_note-43"><span class="cite_crochet">[</span>43<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Déjà avant la crise, la tendance était à l'augmentation des inégalités. Selon l'INSEE, qui utilise un indice relatif, le nombre de pauvres en France a augmenté de 100 000 personnes entre 2001 et 2004 (<i><a href="/wiki/Lib%C3%A9ration_(journal)" title="Libération (journal)">Libération</a></i>, <time class="nowrap" datetime="2006-11-23" data-sort-value="2006-11-23">23 novembre 2006</time>). De même concernant les salariés, la proportion de pauvres est passée de 3,9 % en 1970 à 5,4 % en 2001 (<i><a href="/wiki/Lib%C3%A9ration_(journal)" title="Libération (journal)">Libération</a></i>, <time class="nowrap" datetime="2006-11-23" data-sort-value="2006-11-23">23 novembre 2006</time>). D'après une étude de l'Institut de recherche sur l'économie du développement de l'<a href="/wiki/Organisation_des_Nations_unies" title="Organisation des Nations unies">ONU</a>, en 2000 les 2 % les plus riches possédaient 50 % des richesses, quand les 50 % les plus pauvres ne possédaient qu'1 % des richesses. </p><p>Pour <a href="/wiki/Noam_Chomsky" title="Noam Chomsky">Noam Chomsky</a>, dans un discours prononcé en janvier <a href="/wiki/2002" title="2002">2002</a> au <a href="/wiki/Forum_social_mondial" title="Forum social mondial">Forum social mondial</a>, la situation contemporaine est proche de ce que, « dans une langue aujourd’hui démodée, on aurait appelé […] « guerre des classes » », entre, <span class="citation">« d’un côté, les centres de pouvoir concentré, étatiques ou privés, très étroitement imbriqués, et de l’autre, l’ensemble de la population au niveau mondial »</span><sup id="cite_ref-44" class="reference"><a href="#cite_note-44"><span class="cite_crochet">[</span>44<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Classes_sociales_et_vote">Classes sociales et vote</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Lutte_des_classes&veaction=edit&section=6" title="Modifier la section : Classes sociales et vote" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Lutte_des_classes&action=edit&section=6" title="Modifier le code source de la section : Classes sociales et vote"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Pour <a href="/wiki/Karl_Marx" title="Karl Marx">Karl Marx</a>, la lutte des classes doit notamment s'exprimer à travers l'action politique. L'expression politique de la lutte des classes n'est possible que si les partis politiques représentent des classes sociales de manière assez homogènes, plus précisément aujourd'hui si un parti prolétaire assez uni s'oppose frontalement aux partis bourgeois. </p><p>En <a href="/wiki/France" title="France">France</a>, depuis les <a href="/wiki/Ann%C3%A9es_1970" title="Années 1970">années 1970</a>, les statistiques et les sondages permettent de vérifier un recul de la corrélation entre classe sociale et électorat. </p><p>Le monde ouvrier quitterait la <a href="/wiki/Gauche_(politique)" title="Gauche (politique)">gauche</a> selon <i><a href="/wiki/Le_Monde" title="Le Monde">Le Monde</a></i><sup id="cite_ref-45" class="reference"><a href="#cite_note-45"><span class="cite_crochet">[</span>45<span class="cite_crochet">]</span></a></sup> : « En <time class="nowrap" datetime="1981-05" data-sort-value="1981-05">mai 1981</time>, le <a href="/wiki/Parti_socialiste_(France)" title="Parti socialiste (France)">Parti socialiste</a> rassemblait 74 % du vote ouvrier ; en <time class="nowrap" datetime="2002-04" data-sort-value="2002-04">avril 2002</time>, il n'en captait plus que 13 %. La droite parlementaire ne profite guère de ce rejet<sup id="cite_ref-46" class="reference"><a href="#cite_note-46"><span class="cite_crochet">[</span>46<span class="cite_crochet">]</span></a></sup> : le vote des classes populaires a d'abord nourri la montée de l'abstention et, en second lieu, le vote pour les extrêmes. Lors de l'élection présidentielle de 2002, près du tiers des ouvriers qualifiés et des contremaîtres ont voté pour l'extrême droite » (c’est-à-dire en fait près du tiers de ceux qui ont voté, et non près du tiers du total). </p><p>L'analyse du vote ouvrier lors de l'<a href="/wiki/%C3%89lection_pr%C3%A9sidentielle_fran%C3%A7aise_de_2007" title="Élection présidentielle française de 2007">élection présidentielle de 2007</a> varie selon les données fournies par les instituts de sondage. <i><a href="/wiki/Le_Canard_encha%C3%AEn%C3%A9" title="Le Canard enchaîné">Le Canard enchaîné</a></i> rapporte : « Pour LH2, Sarko l'emportait nettement dans la classe ouvrière. Selon CSA, c'était Ségo et, au dire d'Ipsos, Le Pen »<sup id="cite_ref-47" class="reference"><a href="#cite_note-47"><span class="cite_crochet">[</span>47<span class="cite_crochet">]</span></a></sup><sup class="reference cite_virgule">,</sup><sup id="cite_ref-48" class="reference"><a href="#cite_note-48"><span class="cite_crochet">[</span>48<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>L'argumentation de la fin de la lutte des classes repose largement sur la question de la désaffection du vote ouvrier. Cependant, la désindustrialisation a beaucoup réduit l'importance numérique de la <a href="/wiki/Classe_ouvri%C3%A8re" title="Classe ouvrière">classe ouvrière</a> classique. La notion de lutte des classes doit donc, selon certains, être réactualisée en fonction des évolutions sociologiques. Le sociologue marxiste <a href="/wiki/Jean_Lojkine" title="Jean Lojkine">Jean Lojkine</a> répond que « La disparition dans les luttes actuelles d’un acteur central, d’un groupe inducteur, hégémonique, […] la « classe ouvrière » et de ses institutions représentatives […], ne signifie donc pas pour autant la fin de toute « lutte des classes ». La diversité des acteurs sociaux, le caractère parfois composite de « coalitions » multipolaires n’empêchent pas l’émergence d’un salariat diversifié, allié parfois à certaines professions libérales (artistes, médecins, petits entrepreneurs), qui tentent aujourd’hui, chacun à sa façon, de s’opposer aux fractions dominantes du capitalisme financier et de la technocratie d’État »<sup id="cite_ref-49" class="reference"><a href="#cite_note-49"><span class="cite_crochet">[</span>49<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>La segmentation sociologique des partis politiques reste cependant pertinente dans plusieurs cas. À l’occasion des <a href="/wiki/%C3%89lections_r%C3%A9gionales_fran%C3%A7aises_de_2004" title="Élections régionales françaises de 2004">élections régionales de 2004</a>, « le rejet de la droite au pouvoir a été nettement plus marqué dans les communes où les proportions d’ouvriers, d’employés et de professions intermédiaires (techniciens, contremaîtres, instituteurs, infirmières, etc.) sont les plus fortes ». À l’inverse, « les cadres ont également voté en moyenne plus à droite que le reste du salariat. » et « c’est parmi les non-salariés que la droite au pouvoir a le moins reculé et que l’extrême droite a le mieux résisté »<sup id="cite_ref-50" class="reference"><a href="#cite_note-50"><span class="cite_crochet">[</span>50<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>De même, à <a href="/wiki/Paris" title="Paris">Paris</a>. En <time class="nowrap" datetime="2007-05" data-sort-value="2007-05">mai 2007</time>, les arrondissements « populaires » de Paris ont nettement voté à gauche (<abbr class="abbr" title="Dix-huitième">XVIII<sup>e</sup></abbr>, <abbr class="abbr" title="Dix-neuvième">XIX<sup>e</sup></abbr>, <abbr class="abbr" title="Vingtième">XX<sup>e</sup></abbr>), et à l’inverse les arrondissements « bourgeois » (<abbr class="abbr" title="Quinzième">XV<sup>e</sup></abbr>, <abbr class="abbr" title="Seizième">XVI<sup>e</sup></abbr>, <abbr class="abbr" title="Septième">VII<sup>e</sup></abbr>) ont largement voté à droite<sup id="cite_ref-51" class="reference"><a href="#cite_note-51"><span class="cite_crochet">[</span>51<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. De nouveau, en 2020 le journal <i>Le Monde</i> constate qu'à Paris « les arrondissements les plus bourgeois votent à droite, de façon parfois très massive, comme dans le 16e, où la liste Les Républicains obtient plus de 76 % des voix. A l’est, les quartiers plus populaires plébiscitent la gauche, à l’image du 19e arrondissement, dans lequel Anne Hidalgo récolte près de 68 % des suffrages »<sup id="cite_ref-52" class="reference"><a href="#cite_note-52"><span class="cite_crochet">[</span>52<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Divers">Divers</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Lutte_des_classes&veaction=edit&section=7" title="Modifier la section : Divers" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Lutte_des_classes&action=edit&section=7" title="Modifier le code source de la section : Divers"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Selon l'analyse et les termes de <a href="/wiki/Jo%C3%ABl_de_Rosnay" title="Joël de Rosnay">Joël de Rosnay</a>, nous assisterions depuis quelques années au développement d'une nouvelle lutte des classes entre les « infocapitalistes », qui détiennent les contenus et les réseaux de distribution de masse, et les « <a href="/wiki/Pron%C3%A9taire" title="Pronétaire">pronétaires</a> ». </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Critiques">Critiques</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Lutte_des_classes&veaction=edit&section=8" title="Modifier la section : Critiques" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Lutte_des_classes&action=edit&section=8" title="Modifier le code source de la section : Critiques"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Le concept de lutte des classes a été critiqué de différentes manières. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Critiques_idéologiques"><span id="Critiques_id.C3.A9ologiques"></span>Critiques idéologiques</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Lutte_des_classes&veaction=edit&section=9" title="Modifier la section : Critiques idéologiques" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Lutte_des_classes&action=edit&section=9" title="Modifier le code source de la section : Critiques idéologiques"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Le concept de lutte des classes a été critiqué dès la fin du <a href="/wiki/XIXe_si%C3%A8cle" title="XIXe siècle"><abbr class="abbr" title="19ᵉ siècle"><span class="romain">XIX</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr> siècle</a> sous plusieurs angles théoriques, tournant autour de la notion de lutte. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Division_de_la_société"><span id="Division_de_la_soci.C3.A9t.C3.A9"></span>Division de la société</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Lutte_des_classes&veaction=edit&section=10" title="Modifier la section : Division de la société" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Lutte_des_classes&action=edit&section=10" title="Modifier le code source de la section : Division de la société"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Il a été reproché au concept de lutte des classes de diviser artificiellement la société en deux camps ennemis, ainsi que de prôner la haine des classes et la violence. C'est le reproche traditionnellement adressé par la <a href="/wiki/Droite_(politique)" title="Droite (politique)">droite</a> conservatrice ou libérale. Les <a href="/wiki/Conservatisme" title="Conservatisme">conservateurs</a> prônent généralement le concept de « collaboration entre classes » qui ne serait, selon les défenseurs du concept de lutte des classes, que « l'exploitation d'une classe par une autre ». </p><p>La <a href="/wiki/Doctrine_sociale_de_l%27%C3%89glise" class="mw-redirect" title="Doctrine sociale de l'Église">doctrine sociale de l'Église</a> réprouve également la lutte des classes. Dans sa célèbre encyclique <i><a href="/wiki/Rerum_Novarum" class="mw-redirect" title="Rerum Novarum">Rerum Novarum</a></i>, le pape <a href="/wiki/L%C3%A9on_XIII" title="Léon XIII">Léon XIII</a> reconnaît l'existence de deux classes : <span class="citation">« La violence des bouleversements sociaux a divisé le corps social en deux classes et a creusé entre elles un immense abîme. D’une part, une faction, toute puissante par sa richesse. Maîtresse absolue de l’industrie et du commerce, elle détourne le cours des richesses et en fait affluer vers elle toutes les sources. Elle tient d’ailleurs en sa main plus d’un ressort de l’administration publique. De l’autre, une multitude indigente et faible, l’âme ulcérée, toujours prête au désordre »</span><sup id="cite_ref-53" class="reference"><a href="#cite_note-53"><span class="cite_crochet">[</span>53<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Mais il refuse l'idée de « lutte » entre les deux. </p><p>Des conciliations du concept de lutte des classes et des idéaux chrétiens ont été cependant tentées à travers notamment la <a href="/wiki/Th%C3%A9ologie_de_la_lib%C3%A9ration" title="Théologie de la libération">théologie de la libération</a>, développée au cours des années 1960-1970 en <a href="/wiki/Am%C3%A9rique_latine" title="Amérique latine">Amérique latine</a>. Le pape <a href="/wiki/Jean-Paul_II" title="Jean-Paul II">Jean-Paul II</a> a cependant prôné le maintien de la doctrine sociale officielle de l'Église, déclarant par exemple en 2002, au sujet de l'occupation des terres au Brésil : <span class="citation">« pour atteindre la justice sociale, il faut aller bien au-delà de la simple application de schémas idéologiques découlant de la lutte des classes, par exemple l’occupation des terres, que j’ai déjà réprouvée lors de mon voyage pastoral de 1991 »</span><sup id="cite_ref-54" class="reference"><a href="#cite_note-54"><span class="cite_crochet">[</span>54<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. La doctrine sociale de l'Église oppose donc à la lutte des classes l'idée d'une « association des classes » : <span class="citation">« travail de l’un et le capital de l’autre doivent s’associer entre eux, puisque l’un ne peut rien sans le concours de l’autre »</span> dit l'encyclique (<i><a href="/wiki/Quadragesimo_Anno" class="mw-redirect" title="Quadragesimo Anno">Quadragesimo Anno</a></i> §58)<sup id="cite_ref-55" class="reference"><a href="#cite_note-55"><span class="cite_crochet">[</span>55<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. L'application de cette idée peut être retrouvée dans la promotion du <a href="/wiki/Corporatisme" title="Corporatisme">corporatisme</a> chrétien ou de l'association capital-travail prônée par le <a href="/wiki/Gaullisme" title="Gaullisme">gaullisme</a>. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Lutte_des_classes_contre_nation">Lutte des classes contre nation</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Lutte_des_classes&veaction=edit&section=11" title="Modifier la section : Lutte des classes contre nation" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Lutte_des_classes&action=edit&section=11" title="Modifier le code source de la section : Lutte des classes contre nation"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Les nationalistes ajoutent que le concept de lutte des classes affaiblit celui de <a href="/wiki/Nation" title="Nation">nation</a>, donnant priorité à une division sociale et économique qui abolit le concept de frontière nationale. La lutte des classes selon Marx se réfère d'emblée à un cadre international, le <i>Manifeste du parti communiste</i> se situant dans la vague de révolutions européennes de 1848. Le nationalisme voit donc dans la lutte des classes un adversaire complet, qui à la fois divise la nation et la dépasse en créant des solidarités internationales. L'<a href="/wiki/Collaboration_de_classes" title="Collaboration de classes">opposition à la lutte des classes</a> a été un thème majeur de la propagande des régimes et partis <a href="/wiki/Fascisme" title="Fascisme">fascistes</a> et <a href="/wiki/Nazisme" title="Nazisme">nazis</a> dans les années 1920 à 1940. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="La_question_des_autres_combats_politiques">La question des autres combats politiques</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Lutte_des_classes&veaction=edit&section=12" title="Modifier la section : La question des autres combats politiques" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Lutte_des_classes&action=edit&section=12" title="Modifier le code source de la section : La question des autres combats politiques"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>L'<a href="/wiki/Affaire_Dreyfus" title="Affaire Dreyfus">affaire Dreyfus</a> a constitué le grand cas de conscience du socialisme français dans l'articulation entre lutte politique — en l'espèce la défense de la <a href="/wiki/Justice" title="Justice">justice</a> et des <a href="/wiki/Droits_de_l%27homme" title="Droits de l'homme">droits de l'homme</a> — et la priorité doctrinale absolue donnée à la lutte des classes. Certains socialistes ont hésité avant de s'engager en faveur du capitaine <a href="/wiki/Alfred_Dreyfus" title="Alfred Dreyfus">Alfred Dreyfus</a> (officier et <a href="/wiki/Bourgeoisie" title="Bourgeoisie">bourgeois</a>), jugeant que, s'agissant d'une affaire interne à la bourgeoisie, un engagement trahirait la lutte des classes. D'autres socialistes, tels <a href="/wiki/Rosa_Luxemburg" title="Rosa Luxemburg">Rosa Luxemburg</a> ou Jean Jaurès (<span class="citation">« Certes, nous pouvons, sans contredire nos principes et sans manquer à la lutte des classes, écouter le cri de notre pitié ; nous pouvons dans le combat révolutionnaire garder des entrailles humaines »</span><sup id="cite_ref-56" class="reference"><a href="#cite_note-56"><span class="cite_crochet">[</span>56<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>), ont estimé que la défense de Dreyfus était compatible avec la lutte des classes. </p><p>Dans le sillage de <time class="nowrap" datetime="1968-05" data-sort-value="1968-05">mai 1968</time>, certains révolutionnaires<sup class="need_ref_tag" style="padding-left:2px;"><a href="/wiki/Aide:Qui" title="Aide:Qui">[Qui ?]</a></sup> ont reproché aux partis marxistes attachés à la lutte des classes d'avoir des difficultés à intégrer les « nouvelles luttes » : <a href="/wiki/F%C3%A9minisme" title="Féminisme">féminisme</a>, <a href="/wiki/R%C3%A9gionalisme_(politique)" title="Régionalisme (politique)">régionalisme</a>, <a href="/wiki/Antiracisme" title="Antiracisme">antiracisme</a>, <a href="/wiki/%C3%89cologie" title="Écologie">écologie</a>, etc. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="La_question_de_la_participation_au_pouvoir_et_du_réformisme"><span id="La_question_de_la_participation_au_pouvoir_et_du_r.C3.A9formisme"></span>La question de la participation au pouvoir et du réformisme</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Lutte_des_classes&veaction=edit&section=13" title="Modifier la section : La question de la participation au pouvoir et du réformisme" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Lutte_des_classes&action=edit&section=13" title="Modifier le code source de la section : La question de la participation au pouvoir et du réformisme"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Le concept de lutte des classes est également critiqué par les socialistes réformistes désireux de mener une action de réforme sociale à la tête de l'« État bourgeois ». Ce concept interdit théoriquement la collaboration de ministres socialistes à un gouvernement bourgeois. En France, il a conduit le parti socialiste <a href="/wiki/Section_fran%C3%A7aise_de_l%27Internationale_ouvri%C3%A8re" title="Section française de l'Internationale ouvrière">SFIO</a> à refuser la participation au gouvernement après la victoire du <a href="/wiki/Cartel_des_gauches" title="Cartel des gauches">Cartel des gauches</a> en 1924 et au <a href="/wiki/Bloc_des_gauches" title="Bloc des gauches">Bloc des gauches</a> en 1932. Pour résoudre cette difficulté doctrinale, le leader de la SFIO <a href="/wiki/L%C3%A9on_Blum" title="Léon Blum">Léon Blum</a> a élaboré dès le Congrès SFIO de <time class="nowrap" datetime="1926-01" data-sort-value="1926-01">janvier 1926</time> la distinction entre l'« exercice du pouvoir » (qui peut tolérer un certain degré de collaboration des classes, avec le <a href="/wiki/Parti_r%C3%A9publicain,_radical_et_radical-socialiste" class="mw-redirect" title="Parti républicain, radical et radical-socialiste">Parti radical-socialiste</a> notamment) et « conquête du pouvoir » (issu de la lutte des classes)<sup id="cite_ref-57" class="reference"><a href="#cite_note-57"><span class="cite_crochet">[</span>57<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Critique_libérale"><span id="Critique_lib.C3.A9rale"></span>Critique libérale</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Lutte_des_classes&veaction=edit&section=14" title="Modifier la section : Critique libérale" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Lutte_des_classes&action=edit&section=14" title="Modifier le code source de la section : Critique libérale"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Les partisans du <a href="/wiki/Lib%C3%A9ralisme_%C3%A9conomique" title="Libéralisme économique">libéralisme économique</a> contestent la conception marxiste de la lutte des classes. Ils peuvent ou bien la nier, ou en dresser une typologie différente, ou en réduire la portée à celle du nécessaire conflit de répartition du produit national (comme <a href="/wiki/Raymond_Aron" title="Raymond Aron">Raymond Aron</a>). Par contre, <a href="/wiki/Karl_Popper" title="Karl Popper">Karl Popper</a> a écrit que Marx avait raison « en soutenant que la lutte des classes et l'union des travailleurs seraient les principaux agents » de la transformation du capitalisme<sup id="cite_ref-58" class="reference"><a href="#cite_note-58"><span class="cite_crochet">[</span>58<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>Pour les libéraux, les relations entre capitalistes et travailleurs doivent rester sur le terrain <a href="/wiki/Droit" title="Droit">juridique</a> de la <a href="/wiki/N%C3%A9gociation" title="Négociation">négociation</a>, en particulier autour du <a href="/wiki/Contrat_de_travail" title="Contrat de travail">contrat de travail</a> pour ce qui est des relations individuelles. Celui-ci serait librement négocié et consenti par l'employé et l'employeur, alors que pour les marxistes la liberté de contracter de l'employé n'est que formelle compte tenu de sa situation de dépendance économique et de l'<a href="/wiki/In%C3%A9galit%C3%A9_sociale" title="Inégalité sociale">inégalité</a> de sa situation face aux employeurs. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Critiques_sociologiques">Critiques sociologiques</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Lutte_des_classes&veaction=edit&section=15" title="Modifier la section : Critiques sociologiques" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Lutte_des_classes&action=edit&section=15" title="Modifier le code source de la section : Critiques sociologiques"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Un autre grand axe de critique du concept de lutte des classes repose sur la validité de la définition des classes sociales elles-mêmes. </p><p>L'étude des populations s'affine ainsi de plus en plus pour répondre à la diversification croissante des situations et comportements socio-économiques (notion de <a href="/wiki/Segment_de_population" class="mw-redirect" title="Segment de population">segment de population</a>) </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="La_question_de_l'homogénéité_des_classes_sociales"><span id="La_question_de_l.27homog.C3.A9n.C3.A9it.C3.A9_des_classes_sociales"></span>La question de l'homogénéité des classes sociales</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Lutte_des_classes&veaction=edit&section=16" title="Modifier la section : La question de l'homogénéité des classes sociales" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Lutte_des_classes&action=edit&section=16" title="Modifier le code source de la section : La question de l'homogénéité des classes sociales"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Certaines critiques ont remis notamment en question l'homogénéité des intérêts et des comportements existant au sein d'une même classe sociale. Pour ces critiques, la notion de lutte des classes est <span class="citation">« simpliste »</span><sup id="cite_ref-59" class="reference"><a href="#cite_note-59"><span class="cite_crochet">[</span>59<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>, la division de la société entre travailleurs et capitalistes ne correspond pas à la réalité. Dans celle-ci, les personnes ayant les mêmes fonctions sont en concurrence et ont donc dans une certaine mesure des intérêts contraires. C'est ainsi que l'on observe des tensions protectionnistes, qui visent à protéger les entreprises locales et donc des ouvriers contre d'autres ouvriers, des patrons contre d'autres patrons ; des tensions lors des grèves entre grévistes et non-grévistes ; des tensions entre ceux qui sont intégrés au système et ceux à sa marge (<a href="/wiki/Th%C3%A9orie_des_insiders-outsiders" title="Théorie des insiders-outsiders">théorie des insiders-outsiders</a>). </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="La_question_des_classes_moyennes">La question des classes moyennes</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Lutte_des_classes&veaction=edit&section=17" title="Modifier la section : La question des classes moyennes" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Lutte_des_classes&action=edit&section=17" title="Modifier le code source de la section : La question des classes moyennes"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>D'autres critiques reposent sur l'émergence dans la deuxième moitié du <a href="/wiki/XXe_si%C3%A8cle" title="XXe siècle"><abbr class="abbr" title="20ᵉ siècle"><span class="romain">XX</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr> siècle</a> d'une vaste <a href="/wiki/Classes_moyennes" class="mw-redirect" title="Classes moyennes">classe moyenne</a> ainsi que le déclin quantitatif de la <a href="/wiki/Classe_ouvri%C3%A8re" title="Classe ouvrière">classe ouvrière</a> — en France à partir de 1970 environ — a lancé un défi de nature sociologico-historique au concept de lutte des classes. Pour certains, ces évolutions sociologiques invalident le concept de lutte des classes, qui doit alors soit être remplacé par d'autres modes d'action politique (par exemple le réformisme sous l'action de l'État), soit d'autres cadres de lutte. </p><p>Pour d'autres, le concept de lutte des classes garde toute sa validité. L'idée de classe moyenne était pris en compte par <a href="/wiki/Karl_Marx" title="Karl Marx">Karl Marx</a> qui estimait qu'elle était vouée à l'assimilation avec le prolétariat. Au <abbr class="abbr" title="20ᵉ siècle"><span class="romain">XX</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr> siècle, l'économiste <a href="/wiki/Paul_Boccara" title="Paul Boccara">Paul Boccara</a> pose l'existence d'une nouvelle « classe salariale »<sup id="cite_ref-60" class="reference"><a href="#cite_note-60"><span class="cite_crochet">[</span>60<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Sources">Sources</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Lutte_des_classes&veaction=edit&section=18" title="Modifier la section : Sources" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Lutte_des_classes&action=edit&section=18" title="Modifier le code source de la section : Sources"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><a href="/wiki/Karl_Marx" title="Karl Marx">Karl Marx</a>, <i><a href="/wiki/Manifeste_du_Parti_communiste" class="mw-redirect" title="Manifeste du Parti communiste">Manifeste du Parti communiste</a></i>, 1848</li> <li>Karl Marx, <i><a href="/wiki/Les_Luttes_de_classes_en_France" title="Les Luttes de classes en France">Les Luttes de classes en France</a></i>, 1850</li> <li>Karl Marx, <i><a href="/wiki/Le_Capital" title="Le Capital">Le Capital</a></i>, 1867</li> <li><a href="/wiki/Friedrich_Engels" title="Friedrich Engels">Friedrich Engels</a>, <i>La Situation de la classe laborieuse en Angleterre</i>, 1845</li> <li><a href="/wiki/Jaime_Semprun" title="Jaime Semprun">Jaime Semprun</a>, <i>La Guerre sociale au Portugal</i>, Champ libre, 1975</li> <li><a href="/wiki/Edward_Palmer_Thompson" title="Edward Palmer Thompson">Edward Thompson</a>, <i>La Formation de la classe ouvrière anglaise</i>, Le Seuil, 1988</li> <li><a href="/wiki/Simone_Weil" title="Simone Weil">Simone Weil</a>, <i>La Condition ouvrière</i>, Gallimard</li> <li><a href="/wiki/Raymond_Aron" title="Raymond Aron">Raymond Aron</a>, <i>La Lutte de classes. Nouvelles leçons sur les sociétés industrielles</i>, 1967</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Bibliographie">Bibliographie</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Lutte_des_classes&veaction=edit&section=19" title="Modifier la section : Bibliographie" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Lutte_des_classes&action=edit&section=19" title="Modifier le code source de la section : Bibliographie"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><i>The International Encyclopedia of Revolution and Protest: 1500 to the Present</i>, ed. by Immanuel Ness, Malden, MA [etc.] : Wiley & Sons, 2009 <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/1-4051-8464-7" title="Spécial:Ouvrages de référence/1-4051-8464-7"><span class="nowrap">1-4051-8464-7</span></a>)</small></li> <li><span class="ouvrage" id="Bernard2010"><span class="ouvrage" id="Guillaume_Bernard2010"><a href="/wiki/Guillaume_Bernard" title="Guillaume Bernard">Guillaume Bernard</a>, Jean-Pierre Deschodt (dir.), <cite class="italique">Les forces syndicales françaises</cite>, Paris, PUF, <time>2010</time><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Les+forces+syndicales+fran%C3%A7aises&rft.pub=Paris%2C+PUF&rft.aulast=Bernard&rft.aufirst=Guillaume&rft.date=2010&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3ALutte+des+classes"></span></span></span></li> <li><a href="/wiki/Louis_Chauvel" title="Louis Chauvel">Louis Chauvel</a> et Franz Schultheis, « Le sens d’une dénégation : L’oubli des classes sociales en Allemagne et en France », <i><a href="/wiki/Mouvements_(revue)" title="Mouvements (revue)">Mouvements</a></i>, <abbr class="abbr" title="numéro">n<sup>o</sup></abbr> 26 2003/2 <small>[<a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.cairn.info/revue-mouvements-2003-2-page-17.htm">lire en ligne</a>]</small></li> <li><a href="/wiki/Maurizio_Lazzarato" title="Maurizio Lazzarato">Maurizio Lazzarato</a>, « La lutte de classe dans le capitalisme postmoderne », <i><a href="/wiki/Multitudes" title="Multitudes">Multitudes</a></i>, 1996/1 <small>[<a rel="nofollow" class="external text" href="http://multitudes.samizdat.net/La-lutte-de-classe-dans-le.html">lire en ligne</a>]</small></li> <li><i><a href="/wiki/Les_Mis%C3%A9rables" title="Les Misérables">Les Misérables</a></i> (<a href="/wiki/Victor_Hugo" title="Victor Hugo">Victor Hugo</a>)</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Notes_et_références"><span id="Notes_et_r.C3.A9f.C3.A9rences"></span>Notes et références</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Lutte_des_classes&veaction=edit&section=20" title="Modifier la section : Notes et références" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Lutte_des_classes&action=edit&section=20" title="Modifier le code source de la section : Notes et références"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="references-small decimal" style=""><div class="mw-references-wrap mw-references-columns"><ol class="references"> <li id="cite_note-1"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-1">↑</a> </span><span class="reference-text">Marx écrivait en 1852 : <span class="citation">« Ce n'est pas à moi que revient le mérite d'avoir découvert ni l'existence des classes dans la société moderne, ni leur lutte entre elles. Bien longtemps avant moi, des historiens bourgeois avaient décrit l'évolution historique de cette lutte des classes, et des économistes bourgeois en avaient analysé l'anatomie économique. »</span> (Lettre citée dans <a href="/wiki/Maximilien_Rubel" title="Maximilien Rubel">Maximilien Rubel</a> (éd.), <i>Sociologie critique</i>, Payot, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr> 85.)</span> </li> <li id="cite_note-2"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-2">↑</a> </span><span class="reference-text">Karl Marx, Friedrich Engels, <i>Manifeste du Parti communiste</i>, 1848, Les classiques des sciences sociales, Université du Québec <a rel="nofollow" class="external text" href="http://classiques.uqac.ca/classiques/Engels_Marx/manifeste_communiste/Manifeste_communiste.pdf">lire en ligne (p. 35)</a>.</span> </li> <li id="cite_note-3"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-3">↑</a> </span><span class="reference-text">Engels précise que cette formule se limite à « l'histoire écrite ». Il ajoute : <span class="citation">« En 1847, l'histoire de l'organisation sociale qui a précédé toute l'histoire écrite, la préhistoire, était à peu près inconnue. »</span> (Note d’Engels de 1888 au <i><a href="/wiki/Manifeste_du_Parti_communiste" class="mw-redirect" title="Manifeste du Parti communiste">Manifeste communiste</a></i>.)</span> </li> <li id="cite_note-4"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-4">↑</a> </span><span class="reference-text">Le sociologue <a href="/wiki/Alain_Accardo" title="Alain Accardo">Alain Accardo</a> parle d'un « effet de théorie » : <span class="citation">« grâce à la conjonction historique du marxisme et du mouvement ouvrier, les théories élaborées par Marx et les autres théoriciens du “socialisme scientifique”, ont pu toucher un public immense, comme peu de travaux théoriques ont eu la chance d'en rencontrer. »</span> (<i>Introduction à une sociologie critique. Lire Pierre Bourdieu</i>, <a href="/wiki/%C3%89ditions_Agone" title="Éditions Agone">Éditions Agone</a>, coll. « Éléments », 2006, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr> 285.)</span> </li> <li id="cite_note-5"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-5">↑</a> </span><span class="reference-text">Voir par exemple la définition que donne de la <span class="citation not_fr_quote" lang="en">« <span class="italique">Class War</span> »</span> le syndicat révolutionnaire américain <a href="/wiki/Industrial_Workers_of_the_World" title="Industrial Workers of the World">IWW</a> : <span class="citation not_fr_quote" lang="en">« <span class="italique">The struggle between the employing class (always looking to lower the costs of labor at workers' expense) and the working class (seeking to retain all that it produces).</span> »</span> (<a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.iww.org/culture/official/dictionary">Source</a>.)</span> </li> <li id="cite_note-6"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-6">↑</a> </span><span class="reference-text">Par exemple <a href="/wiki/Jean_Jaur%C3%A8s" title="Jean Jaurès">Jean Jaurès</a>, <a href="/wiki/Rosa_Luxemburg" title="Rosa Luxemburg">Rosa Luxemburg</a>, <a href="/wiki/Herbert_Marcuse" title="Herbert Marcuse">Herbert Marcuse</a>, <a href="/wiki/Guy_Debord" title="Guy Debord">Guy Debord</a>, etc.</span> </li> <li id="cite_note-7"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-7">↑</a> </span><span class="reference-text">Jacques Attali, <i>Karl Marx : ou l'esprit du monde</i>, Fayard, Paris 2005, <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.fr/books?id=ucCMD-BgvlYC&pg=PT300&dq=%22R%C3%A9volution+mondiale%22%22Karl+Marx%22&hl=fr&sa=X&ei=5E4mUdLGDO6o0AXUtIHIBw&ved=0CDYQ6AEwAQ">lire en ligne</a>.</span> </li> <li id="cite_note-8"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-8">↑</a> </span><span class="reference-text">Cf. <a href="/wiki/Christine_Delphy" title="Christine Delphy">Christine Delphy</a>, <i>L'Ennemi principal, l'économie politique du patriarcat</i>.</span> </li> <li id="cite_note-9"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-9">↑</a> </span><span class="reference-text"><i>La Pensée marxiste</i>, Jacques Ellul.</span> </li> <li id="cite_note-10"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-10">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Lebourg2016"><span class="ouvrage" id="Nicolas_Lebourg2016"><a href="/wiki/Nicolas_Lebourg" title="Nicolas Lebourg">Nicolas Lebourg</a>, « <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.slate.fr/story/123671/nos-ancetres-les-gaulois-une-mythologie-politique-et-raciale"><cite style="font-style:normal;">Depuis quand nos ancêtres sont-ils gaulois ?</cite></a> », sur <span class="italique"><a href="/wiki/Slate_(magazine)" title="Slate (magazine)">Slate</a></span>, <time class="nowrap" datetime="2016-09-20" data-sort-value="2016-09-20">20 septembre 2016</time> <small style="line-height:1em;">(consulté le <time class="nowrap" datetime="2016-10-06" data-sort-value="2016-10-06">6 octobre 2016</time>)</small></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-11"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-11">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="url"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.la-philosophie.fr/article-6205121.html">Voltaire, article « Égalité », Dictionnaire philosophique, 1764</a></span></span> </li> <li id="cite_note-12"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-12">↑</a> </span><span class="reference-text">Informations <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.cnrtl.fr/lexicographie/lutte/0">lexicographiques</a> et <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.cnrtl.fr/etymologie/lutte/0">étymologiques</a> de « lutte » dans le <i><a href="/wiki/Tr%C3%A9sor_de_la_langue_fran%C3%A7aise_informatis%C3%A9" title="Trésor de la langue française informatisé">Trésor de la langue française informatisé</a></i>, sur le site du <a href="/wiki/Centre_national_de_ressources_textuelles_et_lexicales" title="Centre national de ressources textuelles et lexicales">Centre national de ressources textuelles et lexicales</a> [consulté le 25 juillet 2016].</span> </li> <li id="cite_note-13"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-13">↑</a> </span><span class="reference-text">Corinne Pelta, <i>Le Romantisme libéral en France: 1815-1830 : la représentation souveraine</i>, L'Harmattan, 2001, 302 pages, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr> 140 <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/2747504662" title="Spécial:Ouvrages de référence/2747504662"><span class="nowrap">2747504662</span></a>)</small> ; Carlo Antoni, <i>L'Historisme</i>, Librairie Droz, 1963, 128 pages, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr> 84.</span> </li> <li id="cite_note-14"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-14">↑</a> </span><span class="reference-text">François Guizot, <i>Cours d'histoire moderne: Histoire générale de la civilisation en Europe depuis la chute de l'Empire romain jusqu'à la Révolution française</i>, Paris, Pichon & Didier, 1828, <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.fr/books?id=es0WAAAAQAAJ&pg=RA6-PA29&dq=guizot+histoire+g%C3%A9n%C3%A9rale+lutte+des+classes">p. 29</a>.</span> </li> <li id="cite_note-15"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-15">↑</a> </span><span class="reference-text">Jean Walch, <i>Les Maîtres de l'histoire, 1515-1850 : Augustin Thierry, Mignet, Guizot, Thiers, Michelet, Edgard Quinet</i>, Slatkine, 1986.</span> </li> <li id="cite_note-16"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-16">↑</a> </span><span class="reference-text">Charles Comte in <i>De l'organisation sociale</i>, vol. 2, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr> 33, donne ainsi l'exemple de la noblesse : <span class="citation">« Sous l'Ancien Régime, la noblesse, parce qu'elle n'était plus capable de s'attaquer directement aux plus industrieux, s'est mise à peupler l'Administration pour vivre d'une nouvelle forme de tribut : « l'impôt ». »</span></span> </li> <li id="cite_note-17"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-17">↑</a> </span><span class="reference-text"><i>Le Censeur Européen</i>, journal libéral du <a href="/wiki/XIXe_si%C3%A8cle" title="XIXe siècle"><abbr class="abbr" title="19ᵉ siècle"><span class="romain">XIX</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr> siècle</a>, écrit ainsi lapidairement que <span class="citation">« les fonctionnaires sont devenus “une classe qui est l'ennemi du bien-être de tous les autres”. »</span></span> </li> <li id="cite_note-18"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-18">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="citation">« <i>La valeur de la force de travail</i> constitue la base rationnelle et déclarée des Syndicats. »</span> <i>Un chapitre inédit du Capital</i>, Karl Marx, 10/18, p. 278-279.</span> </li> <li id="cite_note-19"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-19">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="citation">« Les syndicats ont pour but d'empêcher que le <i>niveau</i> des salaires ne descende en <i>dessous</i> du montant payé traditionnellement dans les diverses branches d'industrie, et que le <i>prix</i> de la force de travail ne tombe en dessous de sa valeur »</span>, <i>op. cit.</i>, p. 279.</span> </li> <li id="cite_note-20"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-20">↑</a> </span><span class="reference-text">« Il s'agit de savoir <i>ce que</i> le prolétariat <i>est</i> et ce qu'il <i>doit faire</i> historiquement, conformément à son être » <i>La Sainte Famille</i> Marx-Engels 1845</span> </li> <li id="cite_note-21"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-21">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="/wiki/Alexandre_Zinoviev" title="Alexandre Zinoviev">Alexandre Zinoviev</a>, <i>Le Communisme comme réalité</i>, Julliard, Paris, 1981</span> </li> <li id="cite_note-22"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-22">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="/wiki/Archie_Brown" title="Archie Brown">Archie Brown</a>, <i>The Rise and fall of communism</i>, Vintage Books 2009, <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-1845950675" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-1845950675"><span class="nowrap">978-1845950675</span></a>)</small> et <a href="/wiki/Bernard_Pudal" title="Bernard Pudal">Bernard Pudal</a> (dir.), <i>Le Siècle des communismes</i>, Éditions ouvrières / Éditions de l'Atelier, Paris, 2004 <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-2757811061" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-2757811061"><span class="nowrap">978-2757811061</span></a>)</small>.</span> </li> <li id="cite_note-23"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-23">↑</a> </span><span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.inegalites.fr/spip.php?article511&id_mot=120">Les conditions du travail en France</a>, article de l'<a href="/wiki/Observatoire_des_in%C3%A9galit%C3%A9s" title="Observatoire des inégalités">Observatoire des inégalités</a>.</span> </li> <li id="cite_note-24"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-24">↑</a> </span><span class="reference-text">Aron, <i>La lutte de classes</i>, 1964, chapitre XII « De la lutte de classes à la satisfaction querelleuse ». En particulier les pages 214 et 226.</span> </li> <li id="cite_note-25"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-25">↑</a> </span><span class="reference-text">Raymond Aron, <i>les Étapes de la pensée sociologique</i>, chapitre Karl Marx, le Capital, Gallimard, collection Tel, p 170, <span class="need_ref" title="Ce passage nécessite des précisions supplémentaires." style="cursor:help;">par</span><sup class="need_ref_tag" style="padding-left:2px;"><a href="/wiki/Aide:Pr%C3%A9ciser_un_fait" title="Aide:Préciser un fait">[Quoi ?]</a></sup> 2 et 3</span> </li> <li id="cite_note-26"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-26">↑</a> </span><span class="reference-text">Pour les marxistes Bourgin et Rimbert : <span class="citation">« Les lois de la production capitaliste conduisent à la paupérisation des masses. On sait que c'était là la conclusion de Marx. Si cette conclusion s'est révélée fausse, ce n'est pas qu'il s'était trompé dans l'analyse de la production capitaliste, mais parce qu'au cours de la deuxième moitié du <abbr class="abbr" title="19ᵉ siècle"><span class="romain">XIX</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr> siècle est intervenue l'action organisée et permanente de la classe ouvrière, action qui a eu pour conséquence de modifier la répartition des revenus. Marx et Engels vécurent assez longtemps pour assister à la naissance et au développement du mouvement syndical et modifier leur conclusion. »</span> (Bourgin et Rimbert, Le socialisme, Que sais-je ? édition de 1986, chap 5 note 1 p. 113)</span> </li> <li id="cite_note-27"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-27">↑</a> </span><span class="reference-text">Karl Marx : <span class="citation">« Le serf, en plein servage, est parvenu à devenir membre d’une commune, de même que le petit bourgeois s’est élevé au rang de bourgeois, sous le joug de l’absolutisme féodal. L’ouvrier moderne au contraire, loin de s’élever avec le progrès de l’industrie, descend toujours plus bas, au-dessous même des conditions de vie de sa propre classe. Le travailleur devient un pauvre, et le paupérisme s’accroît plus rapidement encore que la population et la richesse. »</span> (<i>Le Manifeste du parti communiste</i>)</span> </li> <li id="cite_note-28"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-28">↑</a> </span><span class="reference-text">Aron : <span class="citation">« L'autodestruction du capitalisme, selon l'analyse de Marx, tient à deux « effets pervers » de la conduite logique des capitalistes, la <a href="/wiki/Baisse_tendancielle_du_taux_de_profit" title="Baisse tendancielle du taux de profit">baisse tendancielle du taux du profit</a> et la paupérisation des masses. »</span> Raymond Aron, Mémoires p. 815</span> </li> <li id="cite_note-29"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-29">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="citation">« Si Marx n'avait voulu parler que d'une paupérisation relative, comment aurait-il conclu que le capitalisme ferait tomber ses esclaves au-dessous même du minimum vital et les contraindrait ainsi, par une suite de réflexes irrésistibles, à faire s'effondrer violemment la bourgeoisie ? »</span> Jaurès, Ét. soc., 1901, p. XXXV.</span> </li> <li id="cite_note-30"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-30">↑</a> </span><span class="reference-text">Aron, <i>la Lutte de classes</i>, 1964, chapitre XII De la lutte de classes à la satisfaction querelleuse. En particulier les p. 214 et 226. Les formules sont d'Aron.</span> </li> <li id="cite_note-31"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-31">↑</a> </span><span class="reference-text">Mandel, E. (1962), <i>Traité d'économie marxiste, vol. 1</i>, p. 188.</span> </li> <li id="cite_note-32"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-32">↑</a> </span><span class="reference-text">Voir notamment <i>Salaires, Prix et Profits</i> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.marxists.org/francais/marx/works/1865/06/km18650626.htm">sur <i>marxists.org</i></a></span> </li> <li id="cite_note-33"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-33">↑</a> </span><span class="reference-text">Voir l'Encyclopédie Universalis. Mandel explique que cette paupérisation relative trouve son origine dans l'augmentation du taux de plus-value comme arme du capital pour réagir contre la baisse tendancielle du taux de profit (<i>op. cit.</i> p. 190).</span> </li> <li id="cite_note-34"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-34">↑</a> </span><span class="reference-text">Voir Le Manifeste du Parti Communiste</span> </li> <li id="cite_note-35"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-35">↑</a> </span><span class="reference-text">Voir Mandel, E., <i>op. cit.</i>, p. 189.</span> </li> <li id="cite_note-36"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-36">↑</a> </span><span class="reference-text"><i>Le Capital</i>, Livre I <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.marxists.org/francais/marx/works/1867/Capital-I/kmcapI-25-3.htm">sur <i>marxists.org</i></a>.</span> </li> <li id="cite_note-37"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-37">↑</a> </span><span class="reference-text">Cf. <i>L'Être et le Code</i>, préface, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr> 5, L'Harmattan, Paris, 2003.</span> </li> <li id="cite_note-38"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-38">↑</a> </span><span class="reference-text"><i>Le Manifeste du parti communiste</i>.</span> </li> <li id="cite_note-39"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-39">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="2005"><cite class="italique">Rapport mondial sur le développement humain 2005 : La coopération internationale à la croisée des chemins : l’aide, le commerce et la sécurité dans un monde marqué par les inégalités</cite>, <a href="/wiki/New_York" title="New York">New York</a>, <a href="/wiki/Programme_des_Nations_unies_pour_le_d%C3%A9veloppement" title="Programme des Nations unies pour le développement">Programme des Nations unies pour le développement</a>, <time class="nowrap" datetime="2005-01" data-sort-value="2005-01">janvier 2005</time>, 385 <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/2-7178-5114-3" title="Spécial:Ouvrages de référence/2-7178-5114-3"><span class="nowrap">2-7178-5114-3</span></a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="https://hdr.undp.org/content/human-development-report-2005">lire en ligne</a>)</small>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 21, voir aussi les tableaux du chapitre 1<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Rapport+mondial+sur+le+d%C3%A9veloppement+humain+2005&rft.place=New+York&rft.pub=Programme+des+Nations+unies+pour+le+d%C3%A9veloppement&rft.stitle=La+coop%C3%A9ration+internationale+%C3%A0+la+crois%C3%A9e+des+chemins+%3A+l%E2%80%99aide%2C+le+commerce+et+la+s%C3%A9curit%C3%A9+dans+un+monde+marqu%C3%A9+par+les+in%C3%A9galit%C3%A9s&rft.date=2005-01&rft.pages=21%2C+voir+aussi+les+tableaux+du+chapitre+1&rft.tpages=385&rft.isbn=2-7178-5114-3&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3ALutte+des+classes"></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-40"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-40">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="2005"><cite class="italique">Rapport mondial sur le développement humain 2005 : La coopération internationale à la croisée des chemins : l’aide, le commerce et la sécurité dans un monde marqué par les inégalités</cite>, <a href="/wiki/New_York" title="New York">New York</a>, <a href="/wiki/Programme_des_Nations_unies_pour_le_d%C3%A9veloppement" title="Programme des Nations unies pour le développement">Programme des Nations unies pour le développement</a>, <time class="nowrap" datetime="2005-01" data-sort-value="2005-01">janvier 2005</time>, 385 <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/2-7178-5114-3" title="Spécial:Ouvrages de référence/2-7178-5114-3"><span class="nowrap">2-7178-5114-3</span></a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="https://hdr.undp.org/content/human-development-report-2005">lire en ligne</a>)</small>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr> 25<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Rapport+mondial+sur+le+d%C3%A9veloppement+humain+2005&rft.place=New+York&rft.pub=Programme+des+Nations+unies+pour+le+d%C3%A9veloppement&rft.stitle=La+coop%C3%A9ration+internationale+%C3%A0+la+crois%C3%A9e+des+chemins+%3A+l%E2%80%99aide%2C+le+commerce+et+la+s%C3%A9curit%C3%A9+dans+un+monde+marqu%C3%A9+par+les+in%C3%A9galit%C3%A9s&rft.date=2005-01&rft.pages=25&rft.tpages=385&rft.isbn=2-7178-5114-3&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3ALutte+des+classes"></span></span>. Plus exactement, le PIB des pays riches augmente davantage mais à un taux beaucoup plus faible que les pays émergents ; la Chine absorbe une grande part de la croissance <abbr class="abbr" title="confer (reportez-vous à/comparez avec)">cf.</abbr> figure 1.15.</span> </li> <li id="cite_note-41"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-41">↑</a> </span><span class="reference-text">FAO, cité par <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.lefigaro.fr/matieres-premieres/2008/11/11/04012-20081111ARTFIG00272-la-crise-perturbe-les-marches-agricoles-.php">Le Figaro</a></span> </li> <li id="cite_note-42"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-42">↑</a> </span><span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external free" href="http://www.restosducoeur.org/lire_news.php?id=44">http://www.restosducoeur.org/lire_news.php?id=44</a></span> </li> <li id="cite_note-43"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-43">↑</a> </span><span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.lesechos.fr/info/france/4804117-la-crise-remet-au-premier-plan-la-grande-pauvrete.htm">Voir sur <i>lesechos.fr</i>.</a></span> </li> <li id="cite_note-44"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-44">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="/wiki/Noam_Chomsky" title="Noam Chomsky">Noam Chomsky</a>, « Un monde sans guerre », <i><a href="/wiki/Actuel_Marx" title="Actuel Marx">Actuel Marx</a></i> 2003/1 - n° 33, p. 62 <small>[<a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.cairn.info/article.php?ID_REVUE=AMX&ID_NUMPUBLIE=AMX_033&ID_ARTICLE=AMX_033_0057">lire en ligne</a>]</small></span> </li> <li id="cite_note-45"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-45">↑</a> </span><span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.lemonde.fr/web/article/0,1-0@2-3226,36-712484@51-705467,0.html">« Des nouvelles précarités, des salariés plus isolés »</a></span> </li> <li id="cite_note-46"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-46">↑</a> </span><span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.tns-sofres.com/etudes/dossiers/legi2002/itv_schweisguth.htm">Étienne Schweisguth du CNRS explique aussi que la désaffection des ouvriers pour la gauche ne profite pas à la droite modérée</a></span> </li> <li id="cite_note-47"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-47">↑</a> </span><span class="reference-text"><i><a href="/wiki/Le_Canard_encha%C3%AEn%C3%A9" title="Le Canard enchaîné">Le Canard enchaîné</a></i>, 16 mai 2007, page 1.</span> </li> <li id="cite_note-48"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-48">↑</a> </span><span class="reference-text">Selon Ipsos : Jean-Marie Le Pen (23 % des exprimés) devance légèrement Ségolène Royal et Nicolas Sarkozy (21 % chacun) alors même que son score s'écroulait par rapport aux scrutins précédents (10,44 % de suffrage populaire en 2007 contre 16,86 en 2002) <span class="ouvrage"><span class="noarchive">« <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ipsos.fr/CanalIpsos/poll/8427.asp"><cite style="font-style:normal; color:var(--color-link-red, #d73333);">sondage Ipsos</cite></a> »<sup class="plainlinks">(<a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/*/http://www.ipsos.fr/CanalIpsos/poll/8427.asp">Archive.org</a> • <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.wikiwix.com/cache/?url=http://www.ipsos.fr/CanalIpsos/poll/8427.asp">Wikiwix</a> • <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.is/http://www.ipsos.fr/CanalIpsos/poll/8427.asp">Archive.is</a> • <a rel="nofollow" class="external text" href="https://webcache.googleusercontent.com/search?hl=fr&q=cache:http://www.ipsos.fr/CanalIpsos/poll/8427.asp">Google</a> • <a href="/wiki/Projet:Correction_des_liens_externes#J'ai_trouvé_un_lien_mort,_que_faire_?" title="Projet:Correction des liens externes">Que faire ?</a>)</sup></span></span></span> </li> <li id="cite_note-49"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-49">↑</a> </span><span class="reference-text">Texte de formation « Transformations et actualité de la lutte des classes », sur le site du PCF, consulté en décembre 2008.</span> </li> <li id="cite_note-50"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-50">↑</a> </span><span class="reference-text">Dominique Goux et <a href="/wiki/%C3%89ric_Maurin" title="Éric Maurin">Éric Maurin</a>, « Anatomie sociale d’un vote : Le premier tour des élections régionales (21 mars 2004) », <i>La République des Idées</i>, 2004, p. 7 et 16.</span> </li> <li id="cite_note-51"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-51">↑</a> </span><span class="reference-text">Le <abbr class="abbr" title="Seizième">XVI<sup>e</sup></abbr> vote à 81 % pour la droite, le <abbr class="abbr" title="Septième">VII<sup>e</sup></abbr> à 75 % pour la droite, le <abbr class="abbr" title="Quinzième">XV<sup>e</sup></abbr> à 60 % pour la droite ; alors que le <abbr class="abbr" title="Vingtième">XX<sup>e</sup></abbr> vote à 65 % pour la gauche, le <abbr class="abbr" title="Dix-huitième">XVIII<sup>e</sup></abbr> à 64 % pour la gauche, le <abbr class="abbr" title="Dix-neuvième">XIX<sup>e</sup></abbr> à 60 % pour la gauche ;(<a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.interieur.gouv.fr/sections/a_votre_service/resultats-elections/PR2007/011/075/">chiffres officiels du ministère de l'Intérieur</a>).</span> </li> <li id="cite_note-52"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-52">↑</a> </span><span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.lemonde.fr/politique/article/2020/06/30/municipales-paris-plus-que-jamais-coupee-en-deux_6044680_823448.html">Municipales : Paris plus que jamais coupée en deux</a>, <i>Le Monde</i>, 30 juin 2020.</span> </li> <li id="cite_note-53"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-53">↑</a> </span><span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.vieuxcolombier.org/CR/DSE/CRDSE20051024_encycliques_JPII.doc"><i>Rerum novarum</i>, § 35</a>, cité sur dans le Cours de l'école Cathédrale en 2004.</span> </li> <li id="cite_note-54"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-54">↑</a> </span><span class="reference-text">Jean-Paul II, Cité du Vatican, 26 novembre 2002 ; <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.alterinfos.org/spip.php?article1402">citation intégrale.</a></span> </li> <li id="cite_note-55"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-55">↑</a> </span><span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.vieuxcolombier.org/CR/DSE/CRDSE20051024_encycliques_JPII.doc">Cité sur dans le Cours de l'école Cathédrale en 2004</a>.</span> </li> <li id="cite_note-56"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-56">↑</a> </span><span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://centenaire.parti-socialiste.fr/article.php3%3Fid_article=333.html">La position de Jaurès, sur le site du parti socialiste français, consulté en décembre 2008</a>.</span> </li> <li id="cite_note-57"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-57">↑</a> </span><span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://centenaire.parti-socialiste.fr/article.php3%3Fid_article=206.html">Site du parti socialiste français, consulté en décembre 2008</a></span> </li> <li id="cite_note-58"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-58">↑</a> </span><span class="reference-text"><i>La Société ouverte et ses ennemis</i>, tome 2, Seuil, 1979, p. 127.</span> </li> <li id="cite_note-59"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-59">↑</a> </span><span class="reference-text">Par exemple pour le philosophe <a href="/wiki/Roger_Scruton" title="Roger Scruton">Roger Scruton</a>, <i>A political philosophy, arguments for conservatism</i>, p. 148, traduction libre</span> </li> <li id="cite_note-60"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-60">↑</a> </span><span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.pcf.fr/spip.php?article64">Boccara Paul, « Défis identitaires de classe des salariés. Des divisions et rapprochements affectant les travailleurs et la classe ouvrière à la montée de l’identité de l’ensemble salarial »</a>, <i>Économie et politique</i>, n° 588-589, juillet-août 2003, cité sur le site du PCF.</span> </li> </ol></div> </div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Voir_aussi">Voir aussi</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Lutte_des_classes&veaction=edit&section=21" title="Modifier la section : Voir aussi" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Lutte_des_classes&action=edit&section=21" title="Modifier le code source de la section : Voir aussi"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r194021218">.mw-parser-output .autres-projets>.titre{text-align:center;margin:0.2em 0}.mw-parser-output .autres-projets>ul{margin:0;padding:0}.mw-parser-output .autres-projets>ul>li{list-style:none;margin:0.2em 0;text-indent:0;padding-left:24px;min-height:20px;text-align:left;display:block}.mw-parser-output .autres-projets>ul>li>a{font-style:italic}@media(max-width:720px){.mw-parser-output .autres-projets{float:none}}</style><div class="autres-projets boite-grise boite-a-droite noprint js-interprojets"> <p class="titre">Sur les autres projets Wikimedia :</p> <ul class="noarchive plainlinks"> <li class="wiktionary"><a href="https://fr.wiktionary.org/wiki/lutte_des_classes" class="extiw" title="wikt:lutte des classes">lutte des classes</a>, <span class="nowrap">sur le <span class="project">Wiktionnaire</span></span></li><li class="wikiquote"><a href="https://fr.wikiquote.org/wiki/lutte_des_classes" class="extiw" title="q:lutte des classes">Lutte des classes</a>, <span class="nowrap">sur <span class="project">Wikiquote</span></span></li> </ul> </div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Articles_connexes">Articles connexes</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Lutte_des_classes&veaction=edit&section=22" title="Modifier la section : Articles connexes" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Lutte_des_classes&action=edit&section=22" title="Modifier le code source de la section : Articles connexes"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div style="column-count:3;column-gap:1em;" class="colonnes"> <ul><li><a href="/wiki/Analyse_de_classe" title="Analyse de classe">Analyse de classe</a></li> <li><a href="/wiki/Capitalisme" title="Capitalisme">Capitalisme</a></li> <li><a href="/wiki/Classe_sociale" title="Classe sociale">Classe sociale</a></li> <li><a href="/wiki/Communisme" title="Communisme">Communisme</a></li> <li><a href="/wiki/Conscience_de_classe" title="Conscience de classe">Conscience de classe</a></li> <li><a href="/wiki/Dictature_du_prol%C3%A9tariat" title="Dictature du prolétariat">Dictature du prolétariat</a></li> <li><a href="/wiki/%C3%89conomie_marxiste" title="Économie marxiste">Économie marxiste</a></li> <li><a href="/wiki/%C3%89galitarisme" title="Égalitarisme">Égalitarisme</a></li> <li><a href="/wiki/Gr%C3%A8ve" title="Grève">Grève</a></li> <li><a href="/wiki/Histoire_du_communisme" title="Histoire du communisme">Histoire du communisme</a></li> <li><a href="/wiki/Internationalisme" title="Internationalisme">Internationalisme</a></li> <li><a href="/wiki/Marxisme" title="Marxisme">Marxisme</a></li> <li><a href="/wiki/Mouvement_ouvrier" title="Mouvement ouvrier">Mouvement ouvrier</a></li> <li><a href="/wiki/Mouvement_social" title="Mouvement social">Mouvement social</a></li> <li><a href="/wiki/Syndicalisme" title="Syndicalisme">Syndicalisme</a></li> <li><a href="/wiki/Syndicalisme_de_lutte" title="Syndicalisme de lutte">Syndicalisme de lutte</a></li> <li><a href="/wiki/R%C3%A9volution_(politique_et_sociale)" class="mw-redirect" title="Révolution (politique et sociale)">Révolution</a></li> <li><a href="/wiki/Socialisme" title="Socialisme">Socialisme</a></li> <li><a href="/wiki/Soci%C3%A9t%C3%A9_sans_classes" title="Société sans classes">Société sans classes</a></li> <li><a href="/wiki/Litt%C3%A9rature_prol%C3%A9tarienne" title="Littérature prolétarienne">Littérature prolétarienne</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Liste_de_films_traitant_de_la_lutte_des_classes&action=edit&redlink=1" class="new" title="Liste de films traitant de la lutte des classes (page inexistante)">Liste de films traitant de la lutte des classes</a> <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_films_that_depict_class_struggle" class="extiw" title="en:List of films that depict class struggle"><span class="indicateur-langue" title="Article en anglais : « List of films that depict class struggle »">(en)</span></a></li></ul> </div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Liens_externes">Liens externes</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Lutte_des_classes&veaction=edit&section=23" title="Modifier la section : Liens externes" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Lutte_des_classes&action=edit&section=23" title="Modifier le code source de la section : Liens externes"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p class="mw-empty-elt"> </p> <ul><li class="mw-empty-elt"></li> <li class="mw-empty-elt"></li> <li><div class="liste-horizontale"><span class="wd_identifiers">Notices dans des dictionnaires ou encyclopédies généralistes<span class="noprint wikidata-linkback skin-invert"><span class="mw-valign-baseline noviewer" typeof="mw:File"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q1744607?uselang=fr#identifiers" title="Voir et modifier les données sur Wikidata"><img alt="Voir et modifier les données sur Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Blue_pencil.svg/10px-Blue_pencil.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Blue_pencil.svg/15px-Blue_pencil.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Blue_pencil.svg/20px-Blue_pencil.svg.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a></span></span></span> : <ul><li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.britannica.com/topic/class-struggle"><i>Britannica</i></a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://brockhaus.de/ecs/enzy/article/klassenkampf"><i>Brockhaus</i></a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://denstoredanske.lex.dk//klassekamp/"><i>Den Store Danske Encyklopædi</i></a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.enciclopedia.cat/EC-GEC-0191867.xml"><i>Gran Enciclopèdia Catalana</i></a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.enciklopedija.hr/Natuknica.aspx?ID=31764"><i>Hrvatska Enciklopedija</i></a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://proleksis.lzmk.hr/31326"><i>Proleksis enciklopedija</i></a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://snl.no/klassekamp"><i>Store norske leksikon</i></a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.universalis.fr/encyclopedie/classes-sociales-la-theorie-de-la-lutte-de-classes/"><i>Universalis</i></a></li> </ul></div></li> <li><div class="liste-horizontale"><span class="wd_identifiers"><a href="/wiki/Autorit%C3%A9_(sciences_de_l%27information)" title="Autorité (sciences de l'information)">Notices d'autorité</a><span class="noprint wikidata-linkback skin-invert"><span class="mw-valign-baseline noviewer" typeof="mw:File"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q1744607?uselang=fr#identifiers" title="Voir et modifier les données sur Wikidata"><img alt="Voir et modifier les données sur Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Blue_pencil.svg/10px-Blue_pencil.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Blue_pencil.svg/15px-Blue_pencil.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Blue_pencil.svg/20px-Blue_pencil.svg.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a></span></span></span> : <ul><li><span class="nowrap uid noarchive"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://catalogue.bnf.fr/ark:/12148/cb11934298j">BnF</a></span> (<span class="nowrap uid noarchive"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://data.bnf.fr/ark:/12148/cb11934298j">données</a></span>)</li> <li><span class="nowrap uid noarchive"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://d-nb.info/gnd/4130866-9">GND</a></span></li> <li><span class="nowrap uid noarchive"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://id.ndl.go.jp/auth/ndlna/00564602">Japon</a></span></li> <li><span class="nowrap uid noarchive"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://catalogo.bne.es/uhtbin/authoritybrowse.cgi?action=display&authority_id=XX524801">Espagne</a></span></li> </ul></div></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.marxists.org/francais/marx/works/1865/06/km18650626o.htm">La lutte entre le Capital et le Travail</a>, par <a href="/wiki/Karl_Marx" title="Karl Marx">Karl Marx</a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.marxists.org/francais/engels/works/1845/03/fe_18450315.htm">La situation de la classe laborieuse en Angleterre</a>, par <a href="/wiki/Friedrich_Engels" title="Friedrich Engels">Friedrich Engels</a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.nouvelobs.com/rue89/rue89-le-grand-entretien/20111108.RUE5542/thomas-piketty-la-lutte-des-classes-n-est-pas-morte.html">« La lutte des classes n'est pas morte »</a>, entretien avec l'économiste <a href="/wiki/Thomas_Piketty" title="Thomas Piketty">Thomas Piketty</a> (2011)</li></ul> <div class="navbox-container" style="clear:both;"> <table class="navbox collapsible noprint collapsed" style=""> <tbody><tr><th class="navbox-title" colspan="2" style=""><div style="float:left; width:6em; text-align:left"><div class="noprint plainlinks nowrap tnavbar" style="padding:0; font-size:xx-small; color:var(--color-emphasized, #000000);"><a href="/wiki/Mod%C3%A8le:Palette_Marx_et_Engels" title="Modèle:Palette Marx et Engels"><abbr class="abbr" title="Voir ce modèle.">v</abbr></a> · <a class="external text" href="https://fr.wikipedia.org/w/index.php?title=Mod%C3%A8le:Palette_Marx_et_Engels&action=edit"><abbr class="abbr" title="Modifier ce modèle. Merci de prévisualiser avant de sauvegarder.">m</abbr></a></div></div><div style="font-size:110%">Œuvre de <a href="/wiki/Karl_Marx" title="Karl Marx">Karl Marx</a> et de <a href="/wiki/Friedrich_Engels" title="Friedrich Engels">Friedrich Engels</a></div></th> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="">Marx</th> <td class="navbox-list" style=""><div class="liste-horizontale"> <ul><li><i><a href="/wiki/Scorpion_et_Felix" title="Scorpion et Felix">Scorpion et Felix</a></i> (1837)</li> <li><i><a href="/wiki/Diff%C3%A9rence_de_la_philosophie_de_la_nature_chez_D%C3%A9mocrite_et_%C3%89picure" title="Différence de la philosophie de la nature chez Démocrite et Épicure">Différence de la philosophie de la nature chez Démocrite et Épicure</a></i> (1841)</li> <li><i><a href="/wiki/Critique_de_la_philosophie_du_droit_de_Hegel" title="Critique de la philosophie du droit de Hegel">Critique de la philosophie du droit de Hegel</a></i> (1843)</li> <li><i><a href="/wiki/Sur_la_Question_juive" title="Sur la Question juive">Sur la Question juive</a></i> (1843)</li> <li><i><a href="/w/index.php?title=Notes_sur_James_Mill&action=edit&redlink=1" class="new" title="Notes sur James Mill (page inexistante)">Notes sur James Mill</a> <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Notes_on_James_Mill" class="extiw" title="en:Notes on James Mill"><span class="indicateur-langue" title="Article en anglais : « Notes on James Mill »">(en)</span></a></i> (1844)</li> <li><i><a href="/wiki/Manuscrits_de_1844" title="Manuscrits de 1844">Manuscrits de 1844</a></i> (1844, publiés en 1927)</li> <li><i><a href="/wiki/Th%C3%A8ses_sur_Feuerbach" title="Thèses sur Feuerbach">Thèses sur Feuerbach</a></i> (1845)</li> <li><i><a href="/wiki/Mis%C3%A8re_de_la_philosophie" title="Misère de la philosophie">Misère de la philosophie</a></i> (1847)</li> <li><i><a href="/wiki/Travail_salari%C3%A9_et_Capital" title="Travail salarié et Capital">Travail salarié et Capital</a></i> (1847)</li> <li><i><a href="/wiki/Les_Luttes_de_classes_en_France" title="Les Luttes de classes en France">Les Luttes de classes en France</a>, 1848-1850</i> (1850)</li> <li><i><a href="/wiki/Le_18_Brumaire_de_Louis_Bonaparte" title="Le 18 Brumaire de Louis Bonaparte">Le 18 Brumaire de Louis Bonaparte</a></i> (1852)</li> <li><i><a href="/wiki/Introduction_g%C3%A9n%C3%A9rale_%C3%A0_la_critique_de_l%27%C3%A9conomie_politique" title="Introduction générale à la critique de l'économie politique">Introduction générale à la critique de l'économie politique</a></i> (1857, publié en 1939)</li> <li><i><a href="/wiki/Critique_de_l%27%C3%A9conomie_politique" title="Critique de l'économie politique">Critique de l'économie politique</a></i> (1859)</li> <li><i><a href="/wiki/Herr_Vogt" title="Herr Vogt">Herr Vogt</a></i> (1860)</li> <li><i><a href="/wiki/Th%C3%A9ories_de_la_plus-value" title="Théories de la plus-value">Théories de la plus-value</a></i>, 3 volumes (1862)</li> <li><i><a href="/wiki/Salaire,_prix_et_plus-value" title="Salaire, prix et plus-value">Salaire, prix et plus-value</a></i> (1865)</li> <li><i><a href="/wiki/Le_Capital#Livre_premier" title="Le Capital">Capital, Volume I</a></i> (1867)</li> <li><i><a href="/w/index.php?title=Les_Massacres_belges&action=edit&redlink=1" class="new" title="Les Massacres belges (page inexistante)">Les Massacres belges</a> <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/The_Belgian_Massacres" class="extiw" title="en:The Belgian Massacres"><span class="indicateur-langue" title="Article en anglais : « The Belgian Massacres »">(en)</span></a></i> (1869) <i><a href="/wiki/La_Guerre_civile_en_France" title="La Guerre civile en France">La Guerre civile en France</a></i> (1871)</li> <li><i><a href="/wiki/Critique_du_programme_de_Gotha" title="Critique du programme de Gotha">Critique du programme de Gotha</a></i> (1875)</li> <li><i><a href="/w/index.php?title=Notes_sur_Adolphe_Wagner&action=edit&redlink=1" class="new" title="Notes sur Adolphe Wagner (page inexistante)">Notes sur Adolphe Wagner</a></i> (1880)</li> <li><i><a href="/wiki/Le_Capital" title="Le Capital">Capital, Volume II</a></i> [posthume, publié par Engels] (1885)</li> <li><i><a href="/wiki/Le_Capital" title="Le Capital">Capital, Volume III</a></i> [posthume, publié par Engels] (1894)</li> <li><i><a href="/wiki/Manuscrits_math%C3%A9matiques_de_Karl_Marx" title="Manuscrits mathématiques de Karl Marx">Manuscrits mathématiques de Karl Marx</a></i> (1968)</li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="">Marx et Engels</th> <td class="navbox-list navbox-even" style=""><div class="liste-horizontale"> <ul><li><i><a href="/wiki/L%27Id%C3%A9ologie_allemande" title="L'Idéologie allemande">L'Idéologie allemande</a></i> (1845)</li> <li><i><a href="/wiki/La_Sainte_Famille_(Karl_Marx_et_Friedrich_Engels)" title="La Sainte Famille (Karl Marx et Friedrich Engels)">La Sainte Famille</a></i> (1845)</li> <li><i><a href="/wiki/Manifeste_du_parti_communiste" title="Manifeste du parti communiste">Manifeste du parti communiste</a></i> (1848)</li> <li><i><a href="/wiki/La_Guerre_civile_aux_%C3%89tats-Unis" title="La Guerre civile aux États-Unis">La Guerre civile aux États-Unis</a></i> (1861)</li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="">Engels</th> <td class="navbox-list" style=""><div class="liste-horizontale"> <ul><li><i><a href="/wiki/La_Situation_de_la_classe_ouvri%C3%A8re_en_Angleterre_en_1844" title="La Situation de la classe ouvrière en Angleterre en 1844">La Situation de la classe ouvrière en Angleterre en 1844</a></i> (1844)</li> <li><i><a href="/wiki/Friedrich_Engels#Engels" title="Friedrich Engels">La Guerre des paysans en Allemagne</a></i> (1850)</li> <li><i><a href="/wiki/R%C3%A9volution_et_contre-r%C3%A9volution_en_Allemagne" title="Révolution et contre-révolution en Allemagne">Révolution et contre-révolution en Allemagne</a></i> (1852)</li> <li><i><a href="/wiki/Anti-D%C3%BChring" title="Anti-Dühring">Anti-Dühring</a></i> (1878)</li> <li><i><a href="/wiki/Socialisme_utopique_et_socialisme_scientifique" title="Socialisme utopique et socialisme scientifique">Socialisme utopique et socialisme scientifique</a></i> (1880)</li> <li><i><a href="/wiki/Dialectique_de_la_nature" title="Dialectique de la nature">Dialectique de la nature</a></i> (1883)</li> <li><i><a href="/wiki/L%27Origine_de_la_famille,_de_la_propri%C3%A9t%C3%A9_priv%C3%A9e_et_de_l%27%C3%89tat" title="L'Origine de la famille, de la propriété privée et de l'État">L'Origine de la famille, de la propriété privée et de l'État</a></i> (1884)</li> <li><i><a href="/wiki/Ludwig_Feuerbach_et_la_fin_de_la_philosophie_classique_allemande" title="Ludwig Feuerbach et la fin de la philosophie classique allemande">Ludwig Feuerbach et la fin de la philosophie classique allemande</a></i> (1886)</li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="">Principales notions</th> <td class="navbox-list navbox-even" style=""><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Mat%C3%A9rialisme_historique" title="Matérialisme historique">Matérialisme historique</a></li> <li><a class="mw-selflink selflink">Lutte des classes</a></li> <li><a href="/wiki/Prol%C3%A9tariat" title="Prolétariat">Prolétariat</a></li> <li><a href="/wiki/Socialisme" title="Socialisme">Socialisme</a></li> <li><a href="/wiki/Capital_fixe" title="Capital fixe">Capital constant</a></li> <li><a href="/wiki/Capital_variable" title="Capital variable">Capital variable</a></li> <li><a href="/wiki/Communisme" title="Communisme">Communisme</a></li> <li><a href="/wiki/Moyens_de_production" title="Moyens de production">Moyens de production</a></li> <li><a href="/wiki/Accumulation_primitive_du_capital" title="Accumulation primitive du capital">Accumulation primitive du capital</a></li> <li><a href="/wiki/Baisse_tendancielle_du_taux_de_profit" title="Baisse tendancielle du taux de profit">Baisse tendancielle du taux de profit</a></li> <li><a href="/wiki/Taux_d%27exploitation" title="Taux d'exploitation">Taux d'exploitation</a></li> <li><a href="/wiki/Th%C3%A9orie_de_la_valeur_(marxisme)" title="Théorie de la valeur (marxisme)">Théorie de la valeur</a></li> <li><a href="/wiki/Dictature_du_prol%C3%A9tariat" title="Dictature du prolétariat">Dictature du prolétariat</a></li> <li><a href="/wiki/Plus-value_(marxisme)" title="Plus-value (marxisme)">Plus-value</a></li> <li><a href="/wiki/Infrastructure_et_superstructure" title="Infrastructure et superstructure">Infrastructure et superstructure</a></li> <li><a href="/wiki/Abolition_du_travail_salari%C3%A9" title="Abolition du travail salarié">Abolition du travail salarié</a></li> <li><a href="/wiki/Socialisme_scientifique" title="Socialisme scientifique">Socialisme scientifique</a></li> <li><a href="/wiki/Subsomption_(Marx)" title="Subsomption (Marx)">Subsomption (Marx)</a></li> <li><a href="/wiki/Mat%C3%A9rialisme_dialectique" title="Matérialisme dialectique">Matérialisme dialectique</a></li> <li><a href="/wiki/Soci%C3%A9t%C3%A9_sans_classes" title="Société sans classes">Société sans classes</a></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="">Théoriciens <a href="/wiki/Marxisme" title="Marxisme">marxistes</a></th> <td class="navbox-list" style=""><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Karl_Marx" title="Karl Marx">Karl Marx</a></li> <li><a href="/wiki/Friedrich_Engels" title="Friedrich Engels">Friedrich Engels</a></li> <li><a href="/wiki/Joseph_Dietzgen" title="Joseph Dietzgen">Joseph Dietzgen</a></li> <li><a href="/wiki/Antonio_Labriola" title="Antonio Labriola">Antonio Labriola</a></li> <li><a href="/wiki/Gueorgui_Plekhanov" title="Gueorgui Plekhanov">Gueorgui Plekhanov</a></li> <li><a href="/wiki/Karl_Kautsky" title="Karl Kautsky">Karl Kautsky</a></li> <li><a href="/wiki/Franz_Mehring" title="Franz Mehring">Franz Mehring</a></li> <li><a href="/wiki/Vladimir_Ilitch_L%C3%A9nine" title="Vladimir Ilitch Lénine">Vladimir Ilitch Lénine</a></li> <li><a href="/wiki/Rosa_Luxemburg" title="Rosa Luxemburg">Rosa Luxemburg</a></li> <li><a href="/wiki/L%C3%A9on_Trotski" title="Léon Trotski">Léon Trotski</a></li> <li><a href="/wiki/Nikola%C3%AF_Boukharine" title="Nikolaï Boukharine">Nikolaï Boukharine</a></li> <li><a href="/wiki/Anton_Pannekoek" title="Anton Pannekoek">Anton Pannekoek</a></li> <li><a href="/wiki/Georg_Luk%C3%A1cs" title="Georg Lukács">Georg Lukács</a></li> <li><a href="/wiki/Otto_R%C3%BChle" title="Otto Rühle">Otto Rühle</a></li> <li><a href="/wiki/Antonio_Gramsci" title="Antonio Gramsci">Antonio Gramsci</a></li> <li><a href="/wiki/Karl_Korsch" title="Karl Korsch">Karl Korsch</a></li> <li><a href="/wiki/Mao_Zedong" title="Mao Zedong">Mao Zedong</a></li> <li><a href="/wiki/Joseph_Gabel" title="Joseph Gabel">Joseph Gabel</a></li> <li><a href="/wiki/Roger_Garaudy" title="Roger Garaudy">Roger Garaudy</a></li> <li><a href="/wiki/Louis_Althusser" title="Louis Althusser">Louis Althusser</a></li> <li><a href="/wiki/Lucio_Colletti" title="Lucio Colletti">Lucio Colletti</a></li> <li><a href="/wiki/Jean-Marie_Vincent_(philosophe)" title="Jean-Marie Vincent (philosophe)">Jean-Marie Vincent</a></li> <li><a href="/wiki/Paul_Mattick" title="Paul Mattick">Paul Mattick</a></li> <li><a href="/wiki/Robert_Kurz" title="Robert Kurz">Robert Kurz</a></li> <li><a href="/wiki/Anselm_Jappe" title="Anselm Jappe">Anselm Jappe</a></li> <li><a href="/wiki/Lucien_S%C3%A8ve" title="Lucien Sève">Lucien Sève</a></li> <li><a href="/wiki/Toni_Negri" title="Toni Negri">Toni Negri</a></li> <li><a href="/wiki/Slavoj_%C5%BDi%C5%BEek" title="Slavoj Žižek">Slavoj Žižek</a></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style=""><a href="/wiki/Marxiens" title="Marxiens">Marxiens</a></th> <td class="navbox-list navbox-even" style=""><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Guy_Debord" title="Guy Debord">Guy Debord</a></li> <li><a href="/wiki/Bruno_Rizzi" title="Bruno Rizzi">Bruno Rizzi</a></li> <li><a href="/wiki/Daniel_Gu%C3%A9rin" title="Daniel Guérin">Daniel Guérin</a></li> <li><a href="/wiki/Maurice_Merleau-Ponty" title="Maurice Merleau-Ponty">Maurice Merleau-Ponty</a></li> <li><a href="/wiki/Herbert_Marcuse" title="Herbert Marcuse">Herbert Marcuse</a></li> <li><a href="/wiki/Charles_Bettelheim" title="Charles Bettelheim">Charles Bettelheim</a></li> <li><a href="/wiki/Jean-Fran%C3%A7ois_Lyotard" title="Jean-François Lyotard">Jean-François Lyotard</a></li> <li><a href="/wiki/Cornelius_Castoriadis" title="Cornelius Castoriadis">Cornelius Castoriadis</a></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style=""><a href="/wiki/Marxologue" title="Marxologue">Marxologues</a></th> <td class="navbox-list" style=""><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/David_Riazanov" title="David Riazanov">David Riazanov</a></li> <li><a href="/wiki/Maximilien_Rubel" title="Maximilien Rubel">Maximilien Rubel</a></li> <li><a href="/wiki/Jacques_Ellul" title="Jacques Ellul">Jacques Ellul</a></li> <li><a href="/wiki/Henri_Lefebvre" title="Henri Lefebvre">Henri Lefebvre</a></li> <li><a href="/wiki/Raymond_Aron" title="Raymond Aron">Raymond Aron</a></li> <li><a href="/wiki/Kostas_Papa%C3%AFoannou" title="Kostas Papaïoannou">Kostas Papaïoannou</a></li> <li><a href="/wiki/Leszek_Ko%C5%82akowski" title="Leszek Kołakowski">Leszek Kołakowski</a></li> <li><a href="/wiki/G%C3%A9rard_Dum%C3%A9nil" title="Gérard Duménil">Gérard Duménil</a></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="">Voir aussi</th> <td class="navbox-list navbox-even" style=""><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/%C3%89conomie_marxiste" title="Économie marxiste">Économie marxiste</a></li> <li><a href="/wiki/Austromarxisme" title="Austromarxisme">Austromarxisme</a></li> <li><a href="/wiki/Freudo-marxisme" title="Freudo-marxisme">Freudo-marxisme</a></li> <li><a href="/wiki/R%C3%A9visionnisme_(marxisme)" title="Révisionnisme (marxisme)">Révisionnisme (marxisme)</a></li> <li><a href="/wiki/Reformismusstreit" title="Reformismusstreit">Reformismusstreit</a></li> <li><a href="/wiki/L%C3%A9ninisme" title="Léninisme">Léninisme</a></li> <li><a href="/wiki/Marxisme-l%C3%A9ninisme" title="Marxisme-léninisme">Marxisme-léninisme</a></li> <li><a href="/wiki/Histoire_du_communisme" title="Histoire du communisme">Histoire du communisme</a></li> <li><a href="/wiki/Stalinisme" title="Stalinisme">Stalinisme</a></li> <li><a href="/wiki/Trotskisme" title="Trotskisme">Trotskisme</a></li> <li><a href="/wiki/Marxisme_libertaire" title="Marxisme libertaire">Marxisme libertaire</a></li> <li><a href="/wiki/Luxemburgisme" title="Luxemburgisme">Luxemburgisme</a></li> <li><a href="/wiki/Conseillisme" title="Conseillisme">Conseillisme</a></li> <li><a href="/wiki/Mao%C3%AFsme" title="Maoïsme">Maoïsme</a></li> <li><a href="/wiki/Op%C3%A9ra%C3%AFsme" title="Opéraïsme">Opéraïsme</a></li> <li><a href="/wiki/%C3%89cole_de_Francfort" title="École de Francfort">École de Francfort</a></li> <li><a href="/wiki/Krisis" title="Krisis">Krisis</a></li></ul> </div></td> </tr> </tbody></table> <table class="navbox collapsible noprint collapsed" style=""> <tbody><tr><th class="navbox-title" colspan="3" style=""><div style="float:left; width:6em; text-align:left"><div class="noprint plainlinks nowrap tnavbar" style="padding:0; font-size:xx-small; color:var(--color-emphasized, #000000);"><a href="/wiki/Mod%C3%A8le:Palette_Communisme" title="Modèle:Palette Communisme"><abbr class="abbr" title="Voir ce modèle.">v</abbr></a> · <a class="external text" href="https://fr.wikipedia.org/w/index.php?title=Mod%C3%A8le:Palette_Communisme&action=edit"><abbr class="abbr" title="Modifier ce modèle. Merci de prévisualiser avant de sauvegarder.">m</abbr></a></div></div><div style="font-size:110%"><a href="/wiki/Communisme" title="Communisme">Communisme</a></div></th> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style=""><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Id%C3%A9ologie_communiste" title="Catégorie:Idéologie communiste">Idéologie</a></th> <td class="navbox-list" style=""><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Marxisme" title="Marxisme">Marxisme</a></li> <li><a href="/wiki/L%C3%A9ninisme" title="Léninisme">Léninisme</a></li> <li><a href="/wiki/Marxisme-l%C3%A9ninisme" title="Marxisme-léninisme">Marxisme-léninisme</a></li> <li><a href="/wiki/Marxisme-l%C3%A9ninisme-mao%C3%AFsme" title="Marxisme-léninisme-maoïsme">Marxisme-léninisme-maoïsme</a></li> <li><a href="/wiki/Stalinisme" title="Stalinisme">Stalinisme</a></li> <li><a href="/wiki/Trotskisme" title="Trotskisme">Trotskisme</a></li> <li><a href="/wiki/Mao%C3%AFsme" title="Maoïsme">Maoïsme</a></li> <li><a class="mw-selflink selflink">Lutte des classes</a></li> <li><a href="/wiki/Socialisme" title="Socialisme">Socialisme</a></li> <li><a href="/wiki/Dictature_du_prol%C3%A9tariat" title="Dictature du prolétariat">Dictature du prolétariat</a></li> <li><a href="/wiki/Soci%C3%A9t%C3%A9_sans_classes" title="Société sans classes">Société sans classes</a></li> <li><a href="/wiki/Collectivisme_%C3%A9conomique" title="Collectivisme économique">Collectivisme économique</a></li> <li><a href="/wiki/%C3%89conomie_planifi%C3%A9e" title="Économie planifiée">Économie planifiée</a></li> <li><a href="/wiki/Anarchisme" title="Anarchisme">Anarchisme</a> <ul><li><a href="/wiki/Communisme_libertaire" title="Communisme libertaire">Communisme libertaire</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Luxemburgisme" title="Luxemburgisme">Luxemburgisme</a></li> <li><a href="/wiki/Conseillisme" title="Conseillisme">Communisme de conseils</a></li> <li><a href="/wiki/Titisme" title="Titisme">Titisme</a></li> <li><a href="/wiki/Juche" title="Juche">Juche</a></li> <li><a href="/wiki/Communisme_primitif" title="Communisme primitif">Communisme primitif</a></li> <li><a href="/wiki/Communisme_chr%C3%A9tien" title="Communisme chrétien">Communisme chrétien</a></li> <li><a href="/wiki/Extr%C3%AAme_gauche" title="Extrême gauche">Extrême gauche</a></li> <li><a href="/wiki/D%C3%A9mocratie_populaire" title="Démocratie populaire">Démocratie populaire</a></li> <li><a href="/wiki/Soviet" title="Soviet">Soviet</a></li> <li><a href="/wiki/Conseil_ouvrier" title="Conseil ouvrier">Conseil ouvrier</a></li> <li><a href="/wiki/Centralisme_d%C3%A9mocratique" title="Centralisme démocratique">Centralisme démocratique</a></li></ul> </div></td> <td class="navbox-image" rowspan="7" style="vertical-align:middle;padding-left:7px"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:Falce_e_martello.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b8/Falce_e_martello.svg/90px-Falce_e_martello.svg.png" decoding="async" width="90" height="88" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b8/Falce_e_martello.svg/135px-Falce_e_martello.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b8/Falce_e_martello.svg/180px-Falce_e_martello.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="500" /></a></span></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style=""><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Texte_du_communisme" title="Catégorie:Texte du communisme">Écrits</a></th> <td class="navbox-list navbox-even" style=""><div class="liste-horizontale"> <ul><li><i><a href="/wiki/Manifeste_du_parti_communiste" title="Manifeste du parti communiste">Manifeste du parti communiste</a></i></li> <li><i><a href="/wiki/Le_Capital" title="Le Capital">Le Capital</a></i></li> <li><i><a href="/wiki/R%C3%A9forme_sociale_ou_R%C3%A9volution_%3F" title="Réforme sociale ou Révolution ?">Réforme sociale ou Révolution ?</a></i></li> <li><i><a href="/wiki/Que_faire_%3F_(L%C3%A9nine)" title="Que faire ? (Lénine)">Que faire ?</a></i></li> <li><i><a href="/wiki/L%27%C3%89tat_et_la_R%C3%A9volution" title="L'État et la Révolution">L'État et la Révolution</a></i></li> <li><i><a href="/wiki/Petit_Livre_rouge" title="Petit Livre rouge">Petit Livre rouge</a></i></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style=""><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Communiste" title="Catégorie:Communiste">Personnalités</a></th> <td class="navbox-list" style=""><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Gracchus_Babeuf" title="Gracchus Babeuf">Gracchus Babeuf</a></li> <li><a href="/wiki/Karl_Marx" title="Karl Marx">Karl Marx</a></li> <li><a href="/wiki/Friedrich_Engels" title="Friedrich Engels">Friedrich Engels</a></li> <li><a href="/wiki/Rosa_Luxemburg" title="Rosa Luxemburg">Rosa Luxemburg</a></li> <li><a href="/wiki/Vladimir_Ilitch_L%C3%A9nine" title="Vladimir Ilitch Lénine">Vladimir Ilitch Lénine</a></li> <li><a href="/wiki/L%C3%A9on_Trotski" title="Léon Trotski">Léon Trotski</a></li> <li><a href="/wiki/Antonio_Gramsci" title="Antonio Gramsci">Antonio Gramsci</a></li> <li><a href="/wiki/Joseph_Staline" title="Joseph Staline">Joseph Staline</a></li> <li><a href="/wiki/Mao_Zedong" title="Mao Zedong">Mao Zedong</a></li> <li><a href="/wiki/Josip_Broz_Tito" title="Josip Broz Tito">Josip Broz Tito</a></li> <li><a href="/wiki/H%C3%B4_Chi_Minh" title="Hô Chi Minh">Hô Chi Minh</a></li> <li><a href="/wiki/Kim_Il-sung" title="Kim Il-sung">Kim Il-sung</a></li> <li><span typeof="mw:File"><span title="Bon article"><img alt="Bon article" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/11/Bon_article.svg/14px-Bon_article.svg.png" decoding="async" width="14" height="14" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/11/Bon_article.svg/21px-Bon_article.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/11/Bon_article.svg/28px-Bon_article.svg.png 2x" data-file-width="20" data-file-height="20" /></span></span> <a href="/wiki/Nikita_Khrouchtchev" title="Nikita Khrouchtchev">Nikita Khrouchtchev</a></li> <li><a href="/wiki/Fidel_Castro" title="Fidel Castro">Fidel Castro</a></li> <li><span typeof="mw:File"><span title="Article de qualité"><img alt="Article de qualité" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/83/Article_de_qualit%C3%A9.svg/14px-Article_de_qualit%C3%A9.svg.png" decoding="async" width="14" height="14" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/83/Article_de_qualit%C3%A9.svg/21px-Article_de_qualit%C3%A9.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/83/Article_de_qualit%C3%A9.svg/28px-Article_de_qualit%C3%A9.svg.png 2x" data-file-width="20" data-file-height="20" /></span></span> <a href="/wiki/Che_Guevara" title="Che Guevara">Che Guevara</a></li> <li><a href="/wiki/L%C3%A9onid_Brejnev" title="Léonid Brejnev">Léonid Brejnev</a></li> <li><a href="/wiki/Mikha%C3%AFl_Gorbatchev" title="Mikhaïl Gorbatchev">Mikhaïl Gorbatchev</a></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style=""><a href="/wiki/Histoire_du_communisme" title="Histoire du communisme">Histoire</a></th> <td class="navbox-list navbox-even" style=""><div class="liste-horizontale"> <ul><li><span typeof="mw:File"><span title="Bon article"><img alt="Bon article" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/11/Bon_article.svg/14px-Bon_article.svg.png" decoding="async" width="14" height="14" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/11/Bon_article.svg/21px-Bon_article.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/11/Bon_article.svg/28px-Bon_article.svg.png 2x" data-file-width="20" data-file-height="20" /></span></span> <a href="/wiki/R%C3%A9volution_russe" title="Révolution russe">Révolution russe</a></li> <li><a href="/wiki/R%C3%A9volution_d%27Octobre" title="Révolution d'Octobre">Révolution d'Octobre</a></li> <li><a href="/wiki/Guerre_civile_russe" title="Guerre civile russe">Guerre civile russe</a></li> <li><a href="/wiki/R%C3%A9volution_allemande_de_1918-1919" title="Révolution allemande de 1918-1919">Révolution allemande de 1918-1919</a></li> <li><a href="/wiki/R%C3%A9volte_spartakiste_de_Berlin" title="Révolte spartakiste de Berlin">Révolte spartakiste</a></li> <li><a href="/wiki/Nouvelle_politique_%C3%A9conomique" title="Nouvelle politique économique">Nouvelle politique économique</a></li> <li><span typeof="mw:File"><span title="Bon article"><img alt="Bon article" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/11/Bon_article.svg/14px-Bon_article.svg.png" decoding="async" width="14" height="14" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/11/Bon_article.svg/21px-Bon_article.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/11/Bon_article.svg/28px-Bon_article.svg.png 2x" data-file-width="20" data-file-height="20" /></span></span> <a href="/wiki/Histoire_de_l%27URSS_sous_Staline" title="Histoire de l'URSS sous Staline">Histoire de l'URSS sous Staline</a></li> <li><a href="/wiki/Guerre_civile_chinoise" title="Guerre civile chinoise">Guerre civile chinoise</a></li> <li><a href="/wiki/Longue_Marche" title="Longue Marche">Longue Marche</a></li> <li><a href="/wiki/Grandes_Purges" title="Grandes Purges">Grandes Purges</a></li> <li><a href="/wiki/Goulag" title="Goulag">Goulags</a></li> <li><a href="/wiki/Gosplan" title="Gosplan">Gosplan</a></li> <li><a href="/wiki/Front_de_l%27Est_(Seconde_Guerre_mondiale)" title="Front de l'Est (Seconde Guerre mondiale)">Front de l'Est</a></li> <li><a href="/wiki/R%C3%A9volution_cubaine" title="Révolution cubaine">Révolution cubaine</a></li> <li><span typeof="mw:File"><span title="Bon article"><img alt="Bon article" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/11/Bon_article.svg/14px-Bon_article.svg.png" decoding="async" width="14" height="14" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/11/Bon_article.svg/21px-Bon_article.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/11/Bon_article.svg/28px-Bon_article.svg.png 2x" data-file-width="20" data-file-height="20" /></span></span> <a href="/wiki/Guerre_froide" title="Guerre froide">Guerre froide</a></li> <li><a href="/wiki/Bloc_de_l%27Est" title="Bloc de l'Est">Bloc de l'Est</a></li> <li><a href="/wiki/Laogai" title="Laogai">Laogai</a></li> <li><a href="/wiki/D%C3%A9stalinisation" title="Déstalinisation">Déstalinisation</a></li> <li><a href="/wiki/R%C3%A9volution_hongroise_de_1956" title="Révolution hongroise de 1956">Révolution hongroise de 1956</a></li> <li><a href="/wiki/Grand_Bond_en_avant" title="Grand Bond en avant">Grand Bond en avant</a></li> <li><span typeof="mw:File"><span title="Article de qualité"><img alt="Article de qualité" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/83/Article_de_qualit%C3%A9.svg/14px-Article_de_qualit%C3%A9.svg.png" decoding="async" width="14" height="14" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/83/Article_de_qualit%C3%A9.svg/21px-Article_de_qualit%C3%A9.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/83/Article_de_qualit%C3%A9.svg/28px-Article_de_qualit%C3%A9.svg.png 2x" data-file-width="20" data-file-height="20" /></span></span> <a href="/wiki/Mur_de_Berlin" title="Mur de Berlin">Mur de Berlin</a></li> <li><a href="/wiki/R%C3%A9volution_culturelle" title="Révolution culturelle">Révolution culturelle</a></li> <li><a href="/wiki/Printemps_de_Prague" title="Printemps de Prague">Printemps de Prague</a></li> <li><a href="/wiki/G%C3%A9nocide_cambodgien" title="Génocide cambodgien">Génocide cambodgien</a></li> <li><a href="/wiki/Eurocommunisme" title="Eurocommunisme">Eurocommunisme</a></li> <li><a href="/wiki/Perestro%C3%AFka" title="Perestroïka">Perestroïka</a></li> <li><a href="/wiki/Chute_des_r%C3%A9gimes_communistes_en_Europe" title="Chute des régimes communistes en Europe">Chute des régimes communistes en Europe</a></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style=""><a href="/wiki/Critiques_du_communisme" title="Critiques du communisme">Critiques</a></th> <td class="navbox-list" style=""><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Anticommunisme" title="Anticommunisme">Anticommunisme</a></li> <li><a href="/wiki/Comparaison_entre_le_nazisme_et_le_communisme" title="Comparaison entre le nazisme et le communisme">Comparaison avec le nazisme</a></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style=""><a href="/wiki/%C3%89tat_communiste" title="État communiste">États</a></th> <td class="navbox-list navbox-even" style=""><table class="navbox-subgroup" style=""> <tbody><tr> <th class="navbox-group" style="width:50px;">Afrique</th> <td class="navbox-list" style="text-align:left;;"><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/R%C3%A9publique_populaire_d%27Angola" title="République populaire d'Angola">Angola</a></li> <li><a href="/wiki/R%C3%A9publique_populaire_du_B%C3%A9nin" title="République populaire du Bénin">Bénin</a></li> <li><a href="/wiki/%C3%89tat_comorien" title="État comorien">Comores</a></li> <li><a href="/wiki/R%C3%A9publique_populaire_du_Congo" title="République populaire du Congo">Congo-Brazzaville</a></li> <li>Éthiopie <ul><li><a href="/wiki/Gouvernement_militaire_provisoire_de_l%27%C3%89thiopie_socialiste" title="Gouvernement militaire provisoire de l'Éthiopie socialiste">1974 - 1987</a></li> <li><a href="/wiki/R%C3%A9publique_d%C3%A9mocratique_populaire_d%27%C3%89thiopie" title="République démocratique populaire d'Éthiopie">1987 - 1991</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/R%C3%A9publique_d%C3%A9mocratique_malgache" title="République démocratique malgache">Madagascar (1975 - 1992)</a></li> <li><a href="/wiki/R%C3%A9publique_populaire_du_Mozambique" title="République populaire du Mozambique">Mozambique</a></li> <li><a href="/wiki/R%C3%A9publique_d%C3%A9mocratique_somalie" title="République démocratique somalie">Somalie</a></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="width:50px;">Amérique</th> <td class="navbox-list navbox-even" style="text-align:left;;"><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Cuba" title="Cuba">Cuba</a></li> <li><a href="/wiki/Gouvernement_r%C3%A9volutionnaire_populaire_de_la_Grenade" title="Gouvernement révolutionnaire populaire de la Grenade">Grenade</a></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="width:50px;">Asie</th> <td class="navbox-list" style="text-align:left;;"><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/R%C3%A9publique_d%C3%A9mocratique_d%27Afghanistan" title="République démocratique d'Afghanistan">Afghanistan</a></li> <li>Cambodge <ul><li><a href="/wiki/Kampuch%C3%A9a_d%C3%A9mocratique" title="Kampuchéa démocratique">1975 - 1979</a></li> <li><a href="/wiki/R%C3%A9publique_populaire_du_Kampuch%C3%A9a" title="République populaire du Kampuchéa">1979 - 1989</a></li></ul></li> <li>Chine <ul><li><a href="/wiki/R%C3%A9publique_sovi%C3%A9tique_chinoise" title="République soviétique chinoise">1931 - 1937</a></li> <li><a href="/wiki/Chine" title="Chine">actuellement</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Cor%C3%A9e_du_Nord" title="Corée du Nord">Corée du Nord</a></li> <li><a href="/wiki/Laos" title="Laos">Laos</a></li> <li><a href="/wiki/R%C3%A9publique_populaire_mongole" title="République populaire mongole">Mongolie</a></li> <li><a href="/wiki/R%C3%A9publique_d%C3%A9mocratique_du_Vi%C3%AAt_Nam" title="République démocratique du Viêt Nam">Nord-Viêt Nam</a></li> <li><a href="/wiki/Tannou-Touva" title="Tannou-Touva">Tannou-Touva</a></li> <li><a href="/wiki/Vi%C3%AAt_Nam" title="Viêt Nam">Viêt Nam</a></li> <li>Yémen <ul><li><a href="/wiki/R%C3%A9publique_d%C3%A9mocratique_populaire_du_Y%C3%A9men" title="République démocratique populaire du Yémen">1967 - 1990</a></li> <li><a href="/wiki/R%C3%A9publique_d%C3%A9mocratique_du_Y%C3%A9men" title="République démocratique du Yémen">1994</a></li></ul></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="width:50px;">Europe</th> <td class="navbox-list navbox-even" style="text-align:left;;"><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/R%C3%A9publique_populaire_socialiste_d%27Albanie" title="République populaire socialiste d'Albanie">Albanie</a></li> <li><a href="/wiki/R%C3%A9publique_d%C3%A9mocratique_allemande" title="République démocratique allemande">Allemagne de l'Est</a></li> <li><a href="/wiki/R%C3%A9publique_des_conseils_de_Bavi%C3%A8re" title="République des conseils de Bavière">Bavière</a></li> <li><a href="/wiki/R%C3%A9publique_populaire_de_Bulgarie" title="République populaire de Bulgarie">Bulgarie</a></li> <li>Hongrie <ul><li><a href="/wiki/R%C3%A9publique_des_conseils_de_Hongrie" title="République des conseils de Hongrie">1919</a></li> <li><a href="/wiki/R%C3%A9publique_populaire_de_Hongrie" title="République populaire de Hongrie">1949 - 1989</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/R%C3%A9publique_populaire_de_Pologne" title="République populaire de Pologne">Pologne</a></li> <li>Roumanie <ul><li><a href="/wiki/R%C3%A9publique_populaire_roumaine" title="République populaire roumaine">1947 - 1965</a></li> <li><a href="/wiki/R%C3%A9publique_socialiste_de_Roumanie" title="République socialiste de Roumanie">1965 - 1989</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/R%C3%A9publique_slovaque_des_conseils" title="République slovaque des conseils">Slovaquie</a></li> <li><a href="/wiki/R%C3%A9publique_socialiste_tch%C3%A9coslovaque" title="République socialiste tchécoslovaque">Tchécoslovaquie</a></li> <li><a href="/wiki/Union_des_r%C3%A9publiques_socialistes_sovi%C3%A9tiques" title="Union des républiques socialistes soviétiques">URSS</a> <ul><li><a href="/wiki/R%C3%A9publique_socialiste_f%C3%A9d%C3%A9rative_sovi%C3%A9tique_de_Russie" title="République socialiste fédérative soviétique de Russie">Russie</a></li> <li><a href="/wiki/R%C3%A9publique_socialiste_sovi%C3%A9tique" title="République socialiste soviétique">Républiques soviétiques</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/R%C3%A9publique_f%C3%A9d%C3%A9rative_socialiste_de_Yougoslavie" title="République fédérative socialiste de Yougoslavie">Yougoslavie</a></li></ul> </div></td> </tr> </tbody></table></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style=""><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Organisation_communiste" title="Catégorie:Organisation communiste">Organisations</a></th> <td class="navbox-list" style=""><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Ligue_des_communistes" title="Ligue des communistes">Ligue des communistes</a></li> <li><a href="/wiki/Parti_communiste_de_l%27Union_sovi%C3%A9tique" title="Parti communiste de l'Union soviétique">Parti communiste de l'Union soviétique</a></li> <li><a href="/wiki/Parti_communiste_chinois" title="Parti communiste chinois">Parti communiste chinois</a></li> <li><a href="/wiki/Liste_des_partis_communistes" title="Liste des partis communistes">Partis communistes dans le monde</a></li> <li><a href="/wiki/Internationale_communiste" title="Internationale communiste">Internationale communiste</a></li> <li><a href="/wiki/Quatri%C3%A8me_Internationale" title="Quatrième Internationale">Quatrième Internationale</a></li></ul> </div></td> </tr> </tbody></table> </div> <ul id="bandeau-portail" class="bandeau-portail"><li><span class="bandeau-portail-element"><span class="bandeau-portail-icone"><span class="noviewer" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Portail:Sociologie" title="Portail de la sociologie"><img alt="icône décorative" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0d/Portal_Sociology_icon.svg/24px-Portal_Sociology_icon.svg.png" decoding="async" width="24" height="24" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0d/Portal_Sociology_icon.svg/36px-Portal_Sociology_icon.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0d/Portal_Sociology_icon.svg/48px-Portal_Sociology_icon.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="512" /></a></span></span> <span class="bandeau-portail-texte"><a href="/wiki/Portail:Sociologie" title="Portail:Sociologie">Portail de la sociologie</a></span> </span></li> <li><span class="bandeau-portail-element"><span class="bandeau-portail-icone"><span class="noviewer" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Portail:%C3%89conomie" title="Portail de l’économie"><img alt="icône décorative" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f3/Emblem-money.svg/24px-Emblem-money.svg.png" decoding="async" width="24" height="24" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f3/Emblem-money.svg/36px-Emblem-money.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f3/Emblem-money.svg/48px-Emblem-money.svg.png 2x" data-file-width="48" data-file-height="48" /></a></span></span> <span class="bandeau-portail-texte"><a href="/wiki/Portail:%C3%89conomie" title="Portail:Économie">Portail de l’économie</a></span> </span></li> <li><span class="bandeau-portail-element"><span class="bandeau-portail-icone"><span class="noviewer" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Portail:Capitalisme" title="Portail du capitalisme"><img alt="icône décorative" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/35/Dolar_de_5.jpg/48px-Dolar_de_5.jpg" decoding="async" width="48" height="20" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/35/Dolar_de_5.jpg/72px-Dolar_de_5.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/35/Dolar_de_5.jpg/96px-Dolar_de_5.jpg 2x" data-file-width="520" data-file-height="220" /></a></span></span> <span class="bandeau-portail-texte"><a href="/wiki/Portail:Capitalisme" title="Portail:Capitalisme">Portail du capitalisme</a></span> </span></li> <li><span class="bandeau-portail-element"><span class="bandeau-portail-icone"><span class="noviewer skin-invert-image" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Portail:Politique" title="Portail de la politique"><img alt="icône décorative" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5b/Society.svg/48px-Society.svg.png" decoding="async" width="48" height="19" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5b/Society.svg/72px-Society.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5b/Society.svg/96px-Society.svg.png 2x" data-file-width="96" data-file-height="38" /></a></span></span> <span class="bandeau-portail-texte"><a href="/wiki/Portail:Politique" title="Portail:Politique">Portail de la politique</a></span> </span></li> <li><span class="bandeau-portail-element"><span class="bandeau-portail-icone"><span class="noviewer" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Portail:Marxisme" title="Portail du marxisme"><img alt="icône décorative" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/43/Red_flag_waving-gray_pole.svg/22px-Red_flag_waving-gray_pole.svg.png" decoding="async" width="22" height="24" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/43/Red_flag_waving-gray_pole.svg/33px-Red_flag_waving-gray_pole.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/43/Red_flag_waving-gray_pole.svg/45px-Red_flag_waving-gray_pole.svg.png 2x" data-file-width="249" data-file-height="268" /></a></span></span> <span class="bandeau-portail-texte"><a href="/wiki/Portail:Marxisme" title="Portail:Marxisme">Portail du marxisme</a></span> </span></li> <li><span class="bandeau-portail-element"><span class="bandeau-portail-icone"><span class="noviewer" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Portail:Communisme" title="Portail du communisme"><img alt="icône décorative" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/34/Red_star.svg/25px-Red_star.svg.png" decoding="async" width="25" height="24" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/34/Red_star.svg/38px-Red_star.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/34/Red_star.svg/50px-Red_star.svg.png 2x" data-file-width="1235" data-file-height="1175" /></a></span></span> <span class="bandeau-portail-texte"><a href="/wiki/Portail:Communisme" title="Portail:Communisme">Portail du communisme</a></span> </span></li> </ul> <!-- NewPP limit report Parsed by mw‐web.codfw.main‐b766959bd‐g4jf6 Cached time: 20250216130701 Cache expiry: 2592000 Reduced expiry: false Complications: [show‐toc] CPU time usage: 0.476 seconds Real time usage: 0.619 seconds Preprocessor visited node count: 7457/1000000 Post‐expand include size: 194271/2097152 bytes Template argument size: 64113/2097152 bytes Highest expansion depth: 17/100 Expensive parser function count: 3/500 Unstrip recursion depth: 0/20 Unstrip post‐expand size: 41133/5000000 bytes Lua time usage: 0.137/10.000 seconds Lua memory usage: 6227017/52428800 bytes Number of Wikibase entities loaded: 1/400 --> <!-- Transclusion expansion time report (%,ms,calls,template) 100.00% 459.238 1 -total 23.00% 105.627 1 Modèle:Liens 15.53% 71.314 1 Modèle:Références 6.45% 29.636 1 Modèle:Palette 5.94% 27.285 1 Modèle:Autres_projets 5.85% 26.856 1 Modèle:Homonyme 5.67% 26.048 1 Modèle:Portail 5.16% 23.707 1 Modèle:Méta_bandeau_de_note 4.85% 22.292 1 Modèle:Méta_bandeau 4.80% 22.055 2 Modèle:Méta_palette_de_navigation --> <!-- Saved in parser cache with key frwiki:pcache:36077:|#|:idhash:canonical and timestamp 20250216130701 and revision id 222302777. Rendering was triggered because: page-view --> </div><!--esi <esi:include src="/esitest-fa8a495983347898/content" /> --><noscript><img src="https://login.wikimedia.org/wiki/Special:CentralAutoLogin/start?useformat=desktop&type=1x1&usesul3=0" alt="" width="1" height="1" style="border: none; position: absolute;"></noscript> <div class="printfooter" data-nosnippet="">Ce document provient de « <a dir="ltr" href="https://fr.wikipedia.org/w/index.php?title=Lutte_des_classes&oldid=222302777">https://fr.wikipedia.org/w/index.php?title=Lutte_des_classes&oldid=222302777</a> ».</div></div> <div id="catlinks" class="catlinks" data-mw="interface"><div id="mw-normal-catlinks" class="mw-normal-catlinks"><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Accueil" title="Catégorie:Accueil">Catégories</a> : <ul><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Concept_et_outil_th%C3%A9orique_marxiste" title="Catégorie:Concept et outil théorique marxiste">Concept et outil théorique marxiste</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Concept_sociologique" title="Catégorie:Concept sociologique">Concept sociologique</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Stratification_sociale" title="Catégorie:Stratification sociale">Stratification sociale</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Syndicalisme" title="Catégorie:Syndicalisme">Syndicalisme</a></li></ul></div><div id="mw-hidden-catlinks" class="mw-hidden-catlinks mw-hidden-cats-hidden">Catégories cachées : <ul><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Article_contenant_un_lien_mort" title="Catégorie:Article contenant un lien mort">Article contenant un lien mort</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Article_%C3%A0_r%C3%A9f%C3%A9rence_insuffisante" title="Catégorie:Article à référence insuffisante">Article à référence insuffisante</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Article_contenant_un_appel_%C3%A0_traduction_en_anglais" title="Catégorie:Article contenant un appel à traduction en anglais">Article contenant un appel à traduction en anglais</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_un_mod%C3%A8le_Bases_inactif" title="Catégorie:Page utilisant un modèle Bases inactif">Page utilisant un modèle Bases inactif</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_P1417" title="Catégorie:Page utilisant P1417">Page utilisant P1417</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_P5019" title="Catégorie:Page utilisant P5019">Page utilisant P5019</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_P8313" title="Catégorie:Page utilisant P8313">Page utilisant P8313</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_P1296" title="Catégorie:Page utilisant P1296">Page utilisant P1296</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_P7982" title="Catégorie:Page utilisant P7982">Page utilisant P7982</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_P8349" title="Catégorie:Page utilisant P8349">Page utilisant P8349</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_P4342" title="Catégorie:Page utilisant P4342">Page utilisant P4342</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_P3219" title="Catégorie:Page utilisant P3219">Page utilisant P3219</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_pointant_vers_des_bases_externes" title="Catégorie:Page pointant vers des bases externes">Page pointant vers des bases externes</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_pointant_vers_des_dictionnaires_ou_encyclop%C3%A9dies_g%C3%A9n%C3%A9ralistes" title="Catégorie:Page pointant vers des dictionnaires ou encyclopédies généralistes">Page pointant vers des dictionnaires ou encyclopédies généralistes</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Article_de_Wikip%C3%A9dia_avec_notice_d%27autorit%C3%A9" title="Catégorie:Article de Wikipédia avec notice d'autorité">Article de Wikipédia avec notice d'autorité</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Portail:Sociologie/Articles_li%C3%A9s" title="Catégorie:Portail:Sociologie/Articles liés">Portail:Sociologie/Articles liés</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Portail:Sciences_humaines_et_sociales/Articles_li%C3%A9s" title="Catégorie:Portail:Sciences humaines et sociales/Articles liés">Portail:Sciences humaines et sociales/Articles liés</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Portail:Soci%C3%A9t%C3%A9/Articles_li%C3%A9s" title="Catégorie:Portail:Société/Articles liés">Portail:Société/Articles liés</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Portail:%C3%89conomie/Articles_li%C3%A9s" title="Catégorie:Portail:Économie/Articles liés">Portail:Économie/Articles liés</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Portail:Capitalisme/Articles_li%C3%A9s" title="Catégorie:Portail:Capitalisme/Articles liés">Portail:Capitalisme/Articles liés</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Portail:Politique/Articles_li%C3%A9s" title="Catégorie:Portail:Politique/Articles liés">Portail:Politique/Articles liés</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Portail:Philosophie/Articles_li%C3%A9s" title="Catégorie:Portail:Philosophie/Articles liés">Portail:Philosophie/Articles liés</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Portail:Marxisme/Articles_li%C3%A9s" title="Catégorie:Portail:Marxisme/Articles liés">Portail:Marxisme/Articles liés</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Portail:Communisme/Articles_li%C3%A9s" title="Catégorie:Portail:Communisme/Articles liés">Portail:Communisme/Articles liés</a></li></ul></div></div> </div> </main> </div> <div class="mw-footer-container"> <footer id="footer" class="mw-footer" > <ul id="footer-info"> <li id="footer-info-lastmod"> La dernière modification de cette page a été faite le 22 janvier 2025 à 09:50.</li> <li id="footer-info-copyright"><span style="white-space: normal"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Citation_et_r%C3%A9utilisation_du_contenu_de_Wikip%C3%A9dia" title="Wikipédia:Citation et réutilisation du contenu de Wikipédia">Droit d'auteur</a> : les textes sont disponibles sous <a rel="nofollow" class="external text" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.fr">licence Creative Commons attribution, partage dans les mêmes conditions</a> ; d’autres conditions peuvent s’appliquer. Voyez les <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Policy:Terms_of_Use/fr">conditions d’utilisation</a> pour plus de détails, ainsi que les <a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Cr%C3%A9dits_graphiques" title="Wikipédia:Crédits graphiques">crédits graphiques</a>. En cas de réutilisation des textes de cette page, voyez <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Citer/Lutte_des_classes" title="Spécial:Citer/Lutte des classes">comment citer les auteurs et mentionner la licence</a>.<br /> Wikipedia® est une marque déposée de la <a rel="nofollow" class="external text" href="https://wikimediafoundation.org/">Wikimedia Foundation, Inc.</a>, organisation de bienfaisance régie par le paragraphe <a href="/wiki/501c" title="501c">501(c)(3)</a> du code fiscal des États-Unis.</span><br /></li> </ul> <ul id="footer-places"> <li id="footer-places-privacy"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy/fr">Politique de confidentialité</a></li> <li id="footer-places-about"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:%C3%80_propos_de_Wikip%C3%A9dia">À propos de Wikipédia</a></li> <li id="footer-places-disclaimers"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Avertissements_g%C3%A9n%C3%A9raux">Avertissements</a></li> <li id="footer-places-contact"><a href="//fr.wikipedia.org/wiki/Wikipédia:Contact">Contact</a></li> <li id="footer-places-wm-codeofconduct"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct">Code de conduite</a></li> <li id="footer-places-developers"><a href="https://developer.wikimedia.org">Développeurs</a></li> <li id="footer-places-statslink"><a href="https://stats.wikimedia.org/#/fr.wikipedia.org">Statistiques</a></li> <li id="footer-places-cookiestatement"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Cookie_statement">Déclaration sur les témoins (cookies)</a></li> <li id="footer-places-mobileview"><a href="//fr.m.wikipedia.org/w/index.php?title=Lutte_des_classes&mobileaction=toggle_view_mobile" class="noprint stopMobileRedirectToggle">Version mobile</a></li> </ul> <ul id="footer-icons" class="noprint"> <li id="footer-copyrightico"><a href="https://wikimediafoundation.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/static/images/footer/wikimedia-button.svg" width="84" height="29" alt="Wikimedia Foundation" lang="en" loading="lazy"></a></li> <li id="footer-poweredbyico"><a href="https://www.mediawiki.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><picture><source media="(min-width: 500px)" srcset="/w/resources/assets/poweredby_mediawiki.svg" width="88" height="31"><img src="/w/resources/assets/mediawiki_compact.svg" alt="Powered by MediaWiki" width="25" height="25" loading="lazy"></picture></a></li> </ul> </footer> </div> </div> </div> <div class="vector-header-container vector-sticky-header-container"> <div id="vector-sticky-header" class="vector-sticky-header"> <div class="vector-sticky-header-start"> <div class="vector-sticky-header-icon-start vector-button-flush-left vector-button-flush-right" aria-hidden="true"> <button class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-sticky-header-search-toggle" tabindex="-1" data-event-name="ui.vector-sticky-search-form.icon"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>Rechercher</span> </button> </div> <div role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box"> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail"> <form action="/w/index.php" id="vector-sticky-search-form" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Rechercher sur Wikipédia"> <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="Spécial:Recherche"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Rechercher</button> </form> </div> </div> </div> <div class="vector-sticky-header-context-bar"> <nav aria-label="Sommaire" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-sticky-header-toc" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-sticky-header-toc vector-sticky-header-toc vector-button-flush-left" > <input type="checkbox" id="vector-sticky-header-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-sticky-header-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Basculer la table des matières" > <label id="vector-sticky-header-toc-label" for="vector-sticky-header-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-listBullet mw-ui-icon-wikimedia-listBullet"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Basculer la table des matières</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-sticky-header-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div class="vector-sticky-header-context-bar-primary" aria-hidden="true" ><span class="mw-page-title-main">Lutte des classes</span></div> </div> </div> <div class="vector-sticky-header-end" aria-hidden="true"> <div class="vector-sticky-header-icons"> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-talk-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="talk-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-speechBubbles mw-ui-icon-wikimedia-speechBubbles"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-subject-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="subject-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-article mw-ui-icon-wikimedia-article"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-history-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="history-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-history mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-history"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only mw-watchlink" id="ca-watchstar-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="watch-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-star mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-star"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-ve-edit-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="ve-edit-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-edit mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-edit"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-edit-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="wikitext-edit-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-wikiText mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-wikiText"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-viewsource-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="ve-edit-protected-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-editLock mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-editLock"></span> <span></span> </a> </div> <div class="vector-sticky-header-buttons"> <button class="cdx-button cdx-button--weight-quiet mw-interlanguage-selector" id="p-lang-btn-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-language mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-language"></span> <span>68 langues</span> </button> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive" id="ca-addsection-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="addsection-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-speechBubbleAdd-progressive mw-ui-icon-wikimedia-speechBubbleAdd-progressive"></span> <span>Ajouter un sujet</span> </a> </div> <div class="vector-sticky-header-icon-end"> <div class="vector-user-links"> </div> </div> </div> </div> </div> <div class="vector-settings" id="p-dock-bottom"> <ul></ul> </div><script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.config.set({"wgHostname":"mw-web.codfw.main-6f5945bd9d-82fc9","wgBackendResponseTime":139,"wgPageParseReport":{"limitreport":{"cputime":"0.476","walltime":"0.619","ppvisitednodes":{"value":7457,"limit":1000000},"postexpandincludesize":{"value":194271,"limit":2097152},"templateargumentsize":{"value":64113,"limit":2097152},"expansiondepth":{"value":17,"limit":100},"expensivefunctioncount":{"value":3,"limit":500},"unstrip-depth":{"value":0,"limit":20},"unstrip-size":{"value":41133,"limit":5000000},"entityaccesscount":{"value":1,"limit":400},"timingprofile":["100.00% 459.238 1 -total"," 23.00% 105.627 1 Modèle:Liens"," 15.53% 71.314 1 Modèle:Références"," 6.45% 29.636 1 Modèle:Palette"," 5.94% 27.285 1 Modèle:Autres_projets"," 5.85% 26.856 1 Modèle:Homonyme"," 5.67% 26.048 1 Modèle:Portail"," 5.16% 23.707 1 Modèle:Méta_bandeau_de_note"," 4.85% 22.292 1 Modèle:Méta_bandeau"," 4.80% 22.055 2 Modèle:Méta_palette_de_navigation"]},"scribunto":{"limitreport-timeusage":{"value":"0.137","limit":"10.000"},"limitreport-memusage":{"value":6227017,"limit":52428800}},"cachereport":{"origin":"mw-web.codfw.main-b766959bd-g4jf6","timestamp":"20250216130701","ttl":2592000,"transientcontent":false}}});});</script> <script type="application/ld+json">{"@context":"https:\/\/schema.org","@type":"Article","name":"Lutte des classes","url":"https:\/\/fr.wikipedia.org\/wiki\/Lutte_des_classes","sameAs":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q1744607","mainEntity":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q1744607","author":{"@type":"Organization","name":"Contributeurs aux projets Wikimedia"},"publisher":{"@type":"Organization","name":"Fondation Wikimedia, Inc.","logo":{"@type":"ImageObject","url":"https:\/\/www.wikimedia.org\/static\/images\/wmf-hor-googpub.png"}},"datePublished":"2003-11-17T21:26:54Z","dateModified":"2025-01-22T08:50:16Z","image":"https:\/\/upload.wikimedia.org\/wikipedia\/commons\/4\/40\/Il_quarto_stato_%28Volpedo%29.jpg","headline":"tensions dans une soci\u00e9t\u00e9 hi\u00e9rarchis\u00e9e et divis\u00e9e en classes sociales"}</script> </body> </html>