CINXE.COM

<!DOCTYPE html> <html class="client-nojs vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available" lang="pl" dir="ltr"> <head> <meta charset="UTF-8"> <title>Nabatejczycy – Wikipedia, wolna encyklopedia</title> <script>(function(){var className="client-js vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available";var cookie=document.cookie.match(/(?:^|; )plwikimwclientpreferences=([^;]+)/);if(cookie){cookie[1].split('%2C').forEach(function(pref){className=className.replace(new RegExp('(^| )'+pref.replace(/-clientpref-\w+$|[^\w-]+/g,'')+'-clientpref-\\w+( |$)'),'$1'+pref+'$2');});}document.documentElement.className=className;}());RLCONF={"wgBreakFrames":false,"wgSeparatorTransformTable":[",\t."," \t,"],"wgDigitTransformTable":["",""], "wgDefaultDateFormat":"dmy","wgMonthNames":["","styczeń","luty","marzec","kwiecień","maj","czerwiec","lipiec","sierpień","wrzesień","październik","listopad","grudzień"],"wgRequestId":"2b9f93bd-6ada-41a3-a0dd-ef84a0e8224d","wgCanonicalNamespace":"","wgCanonicalSpecialPageName":false,"wgNamespaceNumber":0,"wgPageName":"Nabatejczycy","wgTitle":"Nabatejczycy","wgCurRevisionId":75313540,"wgRevisionId":75313540,"wgArticleId":52963,"wgIsArticle":true,"wgIsRedirect":false,"wgAction":"view","wgUserName":null,"wgUserGroups":["*"],"wgCategories":["Starożytne ludy","Historia Arabów","Nabatejczycy"],"wgPageViewLanguage":"pl","wgPageContentLanguage":"pl","wgPageContentModel":"wikitext","wgRelevantPageName":"Nabatejczycy","wgRelevantArticleId":52963,"wgIsProbablyEditable":true,"wgRelevantPageIsProbablyEditable":true,"wgRestrictionEdit":[],"wgRestrictionMove":[],"wgNoticeProject":"wikipedia","wgCiteReferencePreviewsActive":true,"wgFlaggedRevsParams":{"tags":{"accuracy":{"levels":1}}}, "wgStableRevisionId":75313540,"wgMediaViewerOnClick":true,"wgMediaViewerEnabledByDefault":true,"wgPopupsFlags":0,"wgVisualEditor":{"pageLanguageCode":"pl","pageLanguageDir":"ltr","pageVariantFallbacks":"pl"},"wgMFDisplayWikibaseDescriptions":{"search":true,"watchlist":true,"tagline":true,"nearby":true},"wgWMESchemaEditAttemptStepOversample":false,"wgWMEPageLength":50000,"wgRelatedArticlesCompat":[],"wgCentralAuthMobileDomain":false,"wgEditSubmitButtonLabelPublish":true,"wgULSPosition":"interlanguage","wgULSisCompactLinksEnabled":false,"wgVector2022LanguageInHeader":true,"wgULSisLanguageSelectorEmpty":false,"wgWikibaseItemId":"Q220594","wgCheckUserClientHintsHeadersJsApi":["brands","architecture","bitness","fullVersionList","mobile","model","platform","platformVersion"],"GEHomepageSuggestedEditsEnableTopics":true,"wgGETopicsMatchModeEnabled":false,"wgGEStructuredTaskRejectionReasonTextInputEnabled":false,"wgGELevelingUpEnabledForUser":false};RLSTATE={"ext.gadget.wikiflex":"ready", "ext.gadget.infobox":"ready","ext.gadget.hlist":"ready","ext.gadget.darkmode-overrides":"ready","ext.gadget.small-references":"ready","ext.gadget.citation-access-info":"ready","ext.gadget.sprawdz-problemy-szablony":"ready","ext.globalCssJs.user.styles":"ready","site.styles":"ready","user.styles":"ready","ext.globalCssJs.user":"ready","user":"ready","user.options":"loading","skins.vector.search.codex.styles":"ready","skins.vector.styles":"ready","skins.vector.icons":"ready","ext.flaggedRevs.basic":"ready","mediawiki.codex.messagebox.styles":"ready","ext.wikimediamessages.styles":"ready","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript":"ready","ext.uls.interlanguage":"ready","wikibase.client.init":"ready","ext.wikimediaBadges":"ready"};RLPAGEMODULES=["mediawiki.page.media","ext.scribunto.logs","site","mediawiki.page.ready","mediawiki.toc","skins.vector.js","ext.centralNotice.geoIP","ext.centralNotice.startUp","ext.flaggedRevs.advanced","ext.gadget.ll-script-loader", "ext.gadget.veKeepParameters","ext.gadget.szablon-galeria","ext.gadget.NavFrame","ext.gadget.citoid-overrides","ext.gadget.maps","ext.gadget.padlock-indicators","ext.gadget.interwiki-langlist","ext.gadget.edit-summaries","ext.gadget.edit-first-section","ext.gadget.wikibugs","ext.gadget.map-toggler","ext.gadget.narrowFootnoteColumns","ext.gadget.WDsearch","ext.urlShortener.toolbar","ext.centralauth.centralautologin","mmv.bootstrap","ext.popups","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.init","ext.visualEditor.targetLoader","ext.echo.centralauth","ext.eventLogging","ext.wikimediaEvents","ext.navigationTiming","ext.uls.interface","ext.cx.eventlogging.campaigns","ext.cx.uls.quick.actions","wikibase.client.vector-2022","ext.checkUser.clientHints","ext.growthExperiments.SuggestedEditSession","wikibase.sidebar.tracking"];</script> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.loader.impl(function(){return["user.options@12s5i",function($,jQuery,require,module){mw.user.tokens.set({"patrolToken":"+\\","watchToken":"+\\","csrfToken":"+\\"}); }];});});</script> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=pl&modules=ext.flaggedRevs.basic%7Cext.uls.interlanguage%7Cext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript%7Cext.wikimediaBadges%7Cext.wikimediamessages.styles%7Cmediawiki.codex.messagebox.styles%7Cskins.vector.icons%2Cstyles%7Cskins.vector.search.codex.styles%7Cwikibase.client.init&only=styles&skin=vector-2022"> <script async="" src="/w/load.php?lang=pl&modules=startup&only=scripts&raw=1&skin=vector-2022"></script> <meta name="ResourceLoaderDynamicStyles" content=""> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=pl&modules=ext.gadget.citation-access-info%2Cdarkmode-overrides%2Chlist%2Cinfobox%2Csmall-references%2Csprawdz-problemy-szablony%2Cwikiflex&only=styles&skin=vector-2022"> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=pl&modules=site.styles&only=styles&skin=vector-2022"> <meta name="generator" content="MediaWiki 1.44.0-wmf.4"> <meta name="referrer" content="origin"> <meta name="referrer" content="origin-when-cross-origin"> <meta name="robots" content="max-image-preview:standard"> <meta name="format-detection" content="telephone=no"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fe/Roman_Empire_125_pl.svg/1200px-Roman_Empire_125_pl.svg.png"> <meta property="og:image:width" content="1200"> <meta property="og:image:height" content="950"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fe/Roman_Empire_125_pl.svg/800px-Roman_Empire_125_pl.svg.png"> <meta property="og:image:width" content="800"> <meta property="og:image:height" content="633"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fe/Roman_Empire_125_pl.svg/640px-Roman_Empire_125_pl.svg.png"> <meta property="og:image:width" content="640"> <meta property="og:image:height" content="507"> <meta name="viewport" content="width=1120"> <meta property="og:title" content="Nabatejczycy – Wikipedia, wolna encyklopedia"> <meta property="og:type" content="website"> <link rel="preconnect" href="//upload.wikimedia.org"> <link rel="alternate" media="only screen and (max-width: 640px)" href="//pl.m.wikipedia.org/wiki/Nabatejczycy"> <link rel="alternate" type="application/x-wiki" title="Edytuj" href="/w/index.php?title=Nabatejczycy&action=edit"> <link rel="apple-touch-icon" href="/static/apple-touch/wikipedia.png"> <link rel="icon" href="/static/favicon/wikipedia.ico"> <link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/w/rest.php/v1/search" title="Wikipedia (pl)"> <link rel="EditURI" type="application/rsd+xml" href="//pl.wikipedia.org/w/api.php?action=rsd"> <link rel="canonical" href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Nabatejczycy"> <link rel="license" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.pl"> <link rel="alternate" type="application/atom+xml" title="Kanał Atom Wikipedii" href="/w/index.php?title=Specjalna:Ostatnie_zmiany&feed=atom"> <link rel="dns-prefetch" href="//meta.wikimedia.org" /> <link rel="dns-prefetch" href="//login.wikimedia.org"> </head> <body class="skin--responsive skin-vector skin-vector-search-vue mediawiki ltr sitedir-ltr mw-hide-empty-elt ns-0 ns-subject mw-editable page-Nabatejczycy rootpage-Nabatejczycy skin-vector-2022 action-view"><a class="mw-jump-link" href="#bodyContent">Przejdź do zawartości</a> <div class="vector-header-container"> <header class="vector-header mw-header"> <div class="vector-header-start"> <nav class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Witryna"> <div id="vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown vector-main-menu-dropdown vector-button-flush-left vector-button-flush-right" > <input type="checkbox" id="vector-main-menu-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Menu główne" > <label id="vector-main-menu-dropdown-label" for="vector-main-menu-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-menu mw-ui-icon-wikimedia-menu"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Menu główne</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-main-menu-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-main-menu" class="vector-main-menu vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-main-menu-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="main-menu-pinned" data-pinnable-element-id="vector-main-menu" data-pinned-container-id="vector-main-menu-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-main-menu-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Menu główne</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.pin">przypnij</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.unpin">ukryj</button> </div> <div id="p-navigation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation" > <div class="vector-menu-heading"> Nawigacja </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-mainpage-description" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Strona_g%C5%82%C3%B3wna" title="Przejdź na stronę główną [z]" accesskey="z"><span>Strona główna</span></a></li><li id="n-randompage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:Losowa_strona" title="Załaduj losową stronę [x]" accesskey="x"><span>Losuj artykuł</span></a></li><li id="n-Kategorie" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Portal:Kategorie_G%C5%82%C3%B3wne"><span>Kategorie artykułów</span></a></li><li id="n-Featured-articles" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Wyr%C3%B3%C5%BCniona_zawarto%C5%9B%C4%87_Wikipedii"><span>Najlepsze artykuły</span></a></li><li id="n-FAQ" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Pomoc:FAQ"><span>Częste pytania (FAQ)</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-zmiany" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-zmiany" > <div class="vector-menu-heading"> Dla czytelników </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-czytelnicy" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:O_Wikipedii"><span>O Wikipedii</span></a></li><li id="n-contact" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Kontakt_z_wikipedystami"><span>Kontakt</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-edytorzy" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-edytorzy" > <div class="vector-menu-heading"> Dla wikipedystów </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-pierwsze-kroki" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Pomoc:Pierwsze_kroki"><span>Pierwsze kroki</span></a></li><li id="n-portal" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Portal_wikipedyst%C3%B3w" title="O projekcie – co możesz zrobić, gdzie możesz znaleźć informacje"><span>Portal wikipedystów</span></a></li><li id="n-Noticeboard" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Tablica_og%C5%82osze%C5%84"><span>Ogłoszenia</span></a></li><li id="n-Guidelines" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Zasady"><span>Zasady</span></a></li><li id="n-helppage-name" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Pomoc:Spis_tre%C5%9Bci"><span>Pomoc</span></a></li><li id="n-recentchanges" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:Ostatnie_zmiany" title="Lista ostatnich zmian w Wikipedii. [r]" accesskey="r"><span>Ostatnie zmiany</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> <a href="/wiki/Wikipedia:Strona_g%C5%82%C3%B3wna" class="mw-logo"> <img class="mw-logo-icon" src="/static/images/icons/wikipedia.png" alt="" aria-hidden="true" height="50" width="50"> <span class="mw-logo-container skin-invert"> <img class="mw-logo-wordmark" alt="Wikipedia" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-wordmark-en.svg" style="width: 7.5em; height: 1.125em;"> <img class="mw-logo-tagline" alt="wolna encyklopedia" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-tagline-pl.svg" width="120" height="13" style="width: 7.5em; height: 0.8125em;"> </span> </a> </div> <div class="vector-header-end"> <div id="p-search" role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-collapses vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box-auto-expand-width vector-search-box"> <a href="/wiki/Specjalna:Szukaj" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only search-toggle" title="Przeszukaj Wikipedię [f]" accesskey="f"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>Szukaj</span> </a> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail cdx-typeahead-search--auto-expand-width"> <form action="/w/index.php" id="searchform" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div id="simpleSearch" class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Przeszukaj Wikipedię" aria-label="Przeszukaj Wikipedię" autocapitalize="sentences" title="Przeszukaj Wikipedię [f]" accesskey="f" id="searchInput" > <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="Specjalna:Szukaj"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Szukaj</button> </form> </div> </div> </div> <nav class="vector-user-links vector-user-links-wide" aria-label="Narzędzia osobiste"> <div class="vector-user-links-main"> <div id="p-vector-user-menu-preferences" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-userpage" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Wygląd"> <div id="vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown " title="Zmień rozmiar czcionki, szerokość oraz kolorystykę strony" > <input type="checkbox" id="vector-appearance-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Wygląd" > <label id="vector-appearance-dropdown-label" for="vector-appearance-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-appearance mw-ui-icon-wikimedia-appearance"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Wygląd</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-appearance-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div id="p-vector-user-menu-notifications" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-overflow" class="vector-menu mw-portlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_pl.wikipedia.org&uselang=pl" class=""><span>Wspomóż Wikipedię</span></a> </li> <li id="pt-createaccount-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Specjalna:Utw%C3%B3rz_konto&returnto=Nabatejczycy" title="Zachęcamy do stworzenia konta i zalogowania, ale nie jest to obowiązkowe." class=""><span>Utwórz konto</span></a> </li> <li id="pt-login-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Specjalna:Zaloguj&returnto=Nabatejczycy" title="Zachęcamy do zalogowania się, choć nie jest to obowiązkowe. [o]" accesskey="o" class=""><span>Zaloguj się</span></a> </li> </ul> </div> </div> </div> <div id="vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown vector-user-menu vector-button-flush-right vector-user-menu-logged-out" title="Więcej opcji" > <input type="checkbox" id="vector-user-links-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Narzędzia osobiste" > <label id="vector-user-links-dropdown-label" for="vector-user-links-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-ellipsis mw-ui-icon-wikimedia-ellipsis"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Narzędzia osobiste</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-personal" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-personal user-links-collapsible-item" title="Menu użytkownika" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_pl.wikipedia.org&uselang=pl"><span>Wspomóż Wikipedię</span></a></li><li id="pt-createaccount" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:Utw%C3%B3rz_konto&returnto=Nabatejczycy" title="Zachęcamy do stworzenia konta i zalogowania, ale nie jest to obowiązkowe."><span class="vector-icon mw-ui-icon-userAdd mw-ui-icon-wikimedia-userAdd"></span> <span>Utwórz konto</span></a></li><li id="pt-login" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:Zaloguj&returnto=Nabatejczycy" title="Zachęcamy do zalogowania się, choć nie jest to obowiązkowe. [o]" accesskey="o"><span class="vector-icon mw-ui-icon-logIn mw-ui-icon-wikimedia-logIn"></span> <span>Zaloguj się</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-user-menu-anon-editor" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-user-menu-anon-editor" > <div class="vector-menu-heading"> Strony dla anonimowych edytorów <a href="/wiki/Pomoc:Pierwsze_kroki" aria-label="Dowiedz się więcej na temat edytowania"><span>dowiedz się więcej</span></a> </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-anoncontribs" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:M%C3%B3j_wk%C5%82ad" title="Lista edycji wykonanych z tego adresu IP [y]" accesskey="y"><span>Edycje</span></a></li><li id="pt-anontalk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:Moja_dyskusja" title="Dyskusja użytkownika dla tego adresu IP [n]" accesskey="n"><span>Dyskusja</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </header> </div> <div class="mw-page-container"> <div class="mw-page-container-inner"> <div class="vector-sitenotice-container"> <div id="siteNotice"></div> </div> <div class="vector-column-start"> <div class="vector-main-menu-container"> <div id="mw-navigation"> <nav id="mw-panel" class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Witryna"> <div id="vector-main-menu-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> </div> </div> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav id="mw-panel-toc" aria-label="Spis treści" data-event-name="ui.sidebar-toc" class="mw-table-of-contents-container vector-toc-landmark"> <div id="vector-toc-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-toc" class="vector-toc vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-toc-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="toc-pinned" data-pinnable-element-id="vector-toc" > <h2 class="vector-pinnable-header-label">Spis treści</h2> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.pin">przypnij</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.unpin">ukryj</button> </div> <ul class="vector-toc-contents" id="mw-panel-toc-list"> <li id="toc-mw-content-text" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a href="#" class="vector-toc-link"> <div class="vector-toc-text">Początek</div> </a> </li> <li id="toc-Początki_Nabatejczyków" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Początki_Nabatejczyków"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1</span> <span>Początki Nabatejczyków</span> </div> </a> <ul id="toc-Początki_Nabatejczyków-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Historia" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Historia"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2</span> <span>Historia</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Historia-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Przełącz podsekcję Historia</span> </button> <ul id="toc-Historia-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Powstanie_państwa" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Powstanie_państwa"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.1</span> <span>Powstanie państwa</span> </div> </a> <ul id="toc-Powstanie_państwa-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Wojna_z_Antygonem_I_Jednookim" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Wojna_z_Antygonem_I_Jednookim"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.2</span> <span>Wojna z Antygonem I Jednookim</span> </div> </a> <ul id="toc-Wojna_z_Antygonem_I_Jednookim-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Wydarzenia_z_II_w._p.n.e." class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Wydarzenia_z_II_w._p.n.e."> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.3</span> <span>Wydarzenia z II w. p.n.e.</span> </div> </a> <ul id="toc-Wydarzenia_z_II_w._p.n.e.-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Wydarzenia_pierwszej_połowy_I_w._p.n.e." class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Wydarzenia_pierwszej_połowy_I_w._p.n.e."> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.4</span> <span>Wydarzenia pierwszej połowy I w. p.n.e.</span> </div> </a> <ul id="toc-Wydarzenia_pierwszej_połowy_I_w._p.n.e.-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Wydarzenia_drugiej_połowy_I_w._p.n.e." class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Wydarzenia_drugiej_połowy_I_w._p.n.e."> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.5</span> <span>Wydarzenia drugiej połowy I w. p.n.e.</span> </div> </a> <ul id="toc-Wydarzenia_drugiej_połowy_I_w._p.n.e.-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Czasy_Aretasa_IV_Filopatrisa" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Czasy_Aretasa_IV_Filopatrisa"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.6</span> <span>Czasy Aretasa IV Filopatrisa</span> </div> </a> <ul id="toc-Czasy_Aretasa_IV_Filopatrisa-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Ostatnie_lata_niepodległości" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Ostatnie_lata_niepodległości"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.7</span> <span>Ostatnie lata niepodległości</span> </div> </a> <ul id="toc-Ostatnie_lata_niepodległości-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Czasy_rzymskie" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Czasy_rzymskie"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.8</span> <span>Czasy rzymskie</span> </div> </a> <ul id="toc-Czasy_rzymskie-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Gospodarka" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Gospodarka"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3</span> <span>Gospodarka</span> </div> </a> <ul id="toc-Gospodarka-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Sztuka_Nabatejczyków" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Sztuka_Nabatejczyków"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4</span> <span>Sztuka Nabatejczyków</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Sztuka_Nabatejczyków-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Przełącz podsekcję Sztuka Nabatejczyków</span> </button> <ul id="toc-Sztuka_Nabatejczyków-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Grobowce_fasadowe" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Grobowce_fasadowe"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.1</span> <span>Grobowce fasadowe</span> </div> </a> <ul id="toc-Grobowce_fasadowe-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Kapitele_nabatejskie" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Kapitele_nabatejskie"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.2</span> <span>Kapitele nabatejskie</span> </div> </a> <ul id="toc-Kapitele_nabatejskie-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Rzeźba" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Rzeźba"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.3</span> <span>Rzeźba</span> </div> </a> <ul id="toc-Rzeźba-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Ceramika" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Ceramika"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.4</span> <span>Ceramika</span> </div> </a> <ul id="toc-Ceramika-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Lampki_oliwne" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Lampki_oliwne"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.5</span> <span>Lampki oliwne</span> </div> </a> <ul id="toc-Lampki_oliwne-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Alfabet_i_pismo" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Alfabet_i_pismo"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.6</span> <span>Alfabet i pismo</span> </div> </a> <ul id="toc-Alfabet_i_pismo-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Numizmatyka" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Numizmatyka"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.7</span> <span>Numizmatyka</span> </div> </a> <ul id="toc-Numizmatyka-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Religia" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Religia"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5</span> <span>Religia</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Religia-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Przełącz podsekcję Religia</span> </button> <ul id="toc-Religia-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Źródła_do_religii_nabatejskiej" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Źródła_do_religii_nabatejskiej"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.1</span> <span>Źródła do religii nabatejskiej</span> </div> </a> <ul id="toc-Źródła_do_religii_nabatejskiej-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Bogowie_Nabatejczyków" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Bogowie_Nabatejczyków"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.2</span> <span>Bogowie Nabatejczyków</span> </div> </a> <ul id="toc-Bogowie_Nabatejczyków-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Sanktuaria" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Sanktuaria"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.3</span> <span>Sanktuaria</span> </div> </a> <ul id="toc-Sanktuaria-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Królowie_Nabatejczyków" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Królowie_Nabatejczyków"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6</span> <span>Królowie Nabatejczyków</span> </div> </a> <ul id="toc-Królowie_Nabatejczyków-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Miasta_nabatejskie" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Miasta_nabatejskie"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">7</span> <span>Miasta nabatejskie</span> </div> </a> <ul id="toc-Miasta_nabatejskie-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Bibliografia" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Bibliografia"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">8</span> <span>Bibliografia</span> </div> </a> <ul id="toc-Bibliografia-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Linki_zewnętrzne" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Linki_zewnętrzne"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">9</span> <span>Linki zewnętrzne</span> </div> </a> <ul id="toc-Linki_zewnętrzne-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </div> </div> </nav> </div> </div> <div class="mw-content-container"> <main id="content" class="mw-body"> <header class="mw-body-header vector-page-titlebar"> <nav aria-label="Spis treści" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown vector-page-titlebar-toc vector-button-flush-left" > <input type="checkbox" id="vector-page-titlebar-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Przełącz stan spisu treści" > <label id="vector-page-titlebar-toc-label" for="vector-page-titlebar-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-listBullet mw-ui-icon-wikimedia-listBullet"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Przełącz stan spisu treści</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-titlebar-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <h1 id="firstHeading" class="firstHeading mw-first-heading"><span class="mw-page-title-main">Nabatejczycy</span></h1> <div id="p-lang-btn" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-lang" > <input type="checkbox" id="p-lang-btn-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn" class="vector-dropdown-checkbox mw-interlanguage-selector" aria-label="Przejdź do artykułu w innym języku. Treść dostępna w 51 językach" > <label id="p-lang-btn-label" for="p-lang-btn-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive mw-portlet-lang-heading-51" aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-language-progressive mw-ui-icon-wikimedia-language-progressive"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">51 języków</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="interlanguage-link interwiki-af mw-list-item"><a href="https://af.wikipedia.org/wiki/Nabate%C3%ABrs" title="Nabateërs – afrikaans" lang="af" hreflang="af" data-title="Nabateërs" data-language-autonym="Afrikaans" data-language-local-name="afrikaans" class="interlanguage-link-target"><span>Afrikaans</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ar mw-list-item"><a href="https://ar.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%84%D8%A3%D9%86%D8%A8%D8%A7%D8%B7_(%D8%B4%D8%B9%D8%A8)" title="الأنباط (شعب) – arabski" lang="ar" hreflang="ar" data-title="الأنباط (شعب)" data-language-autonym="العربية" data-language-local-name="arabski" class="interlanguage-link-target"><span>العربية</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-az mw-list-item"><a href="https://az.wikipedia.org/wiki/N%C9%99batil%C9%99r" title="Nəbatilər – azerbejdżański" lang="az" hreflang="az" data-title="Nəbatilər" data-language-autonym="Azərbaycanca" data-language-local-name="azerbejdżański" class="interlanguage-link-target"><span>Azərbaycanca</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-azb mw-list-item"><a href="https://azb.wikipedia.org/wiki/%D9%86%D8%A8%D8%B7%DB%8C%E2%80%8C%D9%84%D8%B1" title="نبطی‌لر – South Azerbaijani" lang="azb" hreflang="azb" data-title="نبطی‌لر" data-language-autonym="تۆرکجه" data-language-local-name="South Azerbaijani" class="interlanguage-link-target"><span>تۆرکجه</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bn mw-list-item"><a href="https://bn.wikipedia.org/wiki/%E0%A6%A8%E0%A6%AC%E0%A6%A4%E0%A6%BE%E0%A6%88" title="নবতাঈ – bengalski" lang="bn" hreflang="bn" data-title="নবতাঈ" data-language-autonym="বাংলা" data-language-local-name="bengalski" class="interlanguage-link-target"><span>বাংলা</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ca mw-list-item"><a href="https://ca.wikipedia.org/wiki/Nabateus" title="Nabateus – kataloński" lang="ca" hreflang="ca" data-title="Nabateus" data-language-autonym="Català" data-language-local-name="kataloński" class="interlanguage-link-target"><span>Català</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cs mw-list-item"><a href="https://cs.wikipedia.org/wiki/Nabatejci" title="Nabatejci – czeski" lang="cs" hreflang="cs" data-title="Nabatejci" data-language-autonym="Čeština" data-language-local-name="czeski" class="interlanguage-link-target"><span>Čeština</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-de mw-list-item"><a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Nabat%C3%A4er" title="Nabatäer – niemiecki" lang="de" hreflang="de" data-title="Nabatäer" data-language-autonym="Deutsch" data-language-local-name="niemiecki" class="interlanguage-link-target"><span>Deutsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-el mw-list-item"><a href="https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9D%CE%B1%CE%B2%CE%B1%CF%84%CE%B1%CE%AF%CE%BF%CE%B9" title="Ναβαταίοι – grecki" lang="el" hreflang="el" data-title="Ναβαταίοι" data-language-autonym="Ελληνικά" data-language-local-name="grecki" class="interlanguage-link-target"><span>Ελληνικά</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-en mw-list-item"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Nabataeans" title="Nabataeans – angielski" lang="en" hreflang="en" data-title="Nabataeans" data-language-autonym="English" data-language-local-name="angielski" class="interlanguage-link-target"><span>English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-es mw-list-item"><a href="https://es.wikipedia.org/wiki/Nabateos" title="Nabateos – hiszpański" lang="es" hreflang="es" data-title="Nabateos" data-language-autonym="Español" data-language-local-name="hiszpański" class="interlanguage-link-target"><span>Español</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eo mw-list-item"><a href="https://eo.wikipedia.org/wiki/Nabateo" title="Nabateo – esperanto" lang="eo" hreflang="eo" data-title="Nabateo" data-language-autonym="Esperanto" data-language-local-name="esperanto" class="interlanguage-link-target"><span>Esperanto</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eu mw-list-item"><a href="https://eu.wikipedia.org/wiki/Nabateo" title="Nabateo – baskijski" lang="eu" hreflang="eu" data-title="Nabateo" data-language-autonym="Euskara" data-language-local-name="baskijski" class="interlanguage-link-target"><span>Euskara</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fa mw-list-item"><a href="https://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%86%D8%A8%D8%B7%DB%8C%E2%80%8C%D9%87%D8%A7" title="نبطی‌ها – perski" lang="fa" hreflang="fa" data-title="نبطی‌ها" data-language-autonym="فارسی" data-language-local-name="perski" class="interlanguage-link-target"><span>فارسی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fr mw-list-item"><a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Nabat%C3%A9ens" title="Nabatéens – francuski" lang="fr" hreflang="fr" data-title="Nabatéens" data-language-autonym="Français" data-language-local-name="francuski" class="interlanguage-link-target"><span>Français</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fy mw-list-item"><a href="https://fy.wikipedia.org/wiki/Nabatee%C3%ABrs" title="Nabateeërs – zachodniofryzyjski" lang="fy" hreflang="fy" data-title="Nabateeërs" data-language-autonym="Frysk" data-language-local-name="zachodniofryzyjski" class="interlanguage-link-target"><span>Frysk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gl mw-list-item"><a href="https://gl.wikipedia.org/wiki/Nabateos" title="Nabateos – galicyjski" lang="gl" hreflang="gl" data-title="Nabateos" data-language-autonym="Galego" data-language-local-name="galicyjski" class="interlanguage-link-target"><span>Galego</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ko mw-list-item"><a href="https://ko.wikipedia.org/wiki/%EB%82%98%EB%B0%94%ED%85%8C%EC%95%84%EC%9D%B8" title="나바테아인 – koreański" lang="ko" hreflang="ko" data-title="나바테아인" data-language-autonym="한국어" data-language-local-name="koreański" class="interlanguage-link-target"><span>한국어</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hi mw-list-item"><a href="https://hi.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%A8%E0%A4%AC%E0%A4%BE%E0%A4%A4%E0%A5%80" title="नबाती – hindi" lang="hi" hreflang="hi" data-title="नबाती" data-language-autonym="हिन्दी" data-language-local-name="hindi" class="interlanguage-link-target"><span>हिन्दी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hr mw-list-item"><a href="https://hr.wikipedia.org/wiki/Nabatejci" title="Nabatejci – chorwacki" lang="hr" hreflang="hr" data-title="Nabatejci" data-language-autonym="Hrvatski" data-language-local-name="chorwacki" class="interlanguage-link-target"><span>Hrvatski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-id mw-list-item"><a href="https://id.wikipedia.org/wiki/Orang_Nabath" title="Orang Nabath – indonezyjski" lang="id" hreflang="id" data-title="Orang Nabath" data-language-autonym="Bahasa Indonesia" data-language-local-name="indonezyjski" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Indonesia</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-it mw-list-item"><a href="https://it.wikipedia.org/wiki/Nabatei" title="Nabatei – włoski" lang="it" hreflang="it" data-title="Nabatei" data-language-autonym="Italiano" data-language-local-name="włoski" class="interlanguage-link-target"><span>Italiano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-he mw-list-item"><a href="https://he.wikipedia.org/wiki/%D7%A0%D7%91%D7%98%D7%99%D7%9D" title="נבטים – hebrajski" lang="he" hreflang="he" data-title="נבטים" data-language-autonym="עברית" data-language-local-name="hebrajski" class="interlanguage-link-target"><span>עברית</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-jv mw-list-item"><a href="https://jv.wikipedia.org/wiki/Nabath" title="Nabath – jawajski" lang="jv" hreflang="jv" data-title="Nabath" data-language-autonym="Jawa" data-language-local-name="jawajski" class="interlanguage-link-target"><span>Jawa</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lv mw-list-item"><a href="https://lv.wikipedia.org/wiki/Nabateja" title="Nabateja – łotewski" lang="lv" hreflang="lv" data-title="Nabateja" data-language-autonym="Latviešu" data-language-local-name="łotewski" class="interlanguage-link-target"><span>Latviešu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lt mw-list-item"><a href="https://lt.wikipedia.org/wiki/Nabat%C4%97jai" title="Nabatėjai – litewski" lang="lt" hreflang="lt" data-title="Nabatėjai" data-language-autonym="Lietuvių" data-language-local-name="litewski" class="interlanguage-link-target"><span>Lietuvių</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hu mw-list-item"><a href="https://hu.wikipedia.org/wiki/Nabateusok" title="Nabateusok – węgierski" lang="hu" hreflang="hu" data-title="Nabateusok" data-language-autonym="Magyar" data-language-local-name="węgierski" class="interlanguage-link-target"><span>Magyar</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mg mw-list-item"><a href="https://mg.wikipedia.org/wiki/Nabateana" title="Nabateana – malgaski" lang="mg" hreflang="mg" data-title="Nabateana" data-language-autonym="Malagasy" data-language-local-name="malgaski" class="interlanguage-link-target"><span>Malagasy</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-arz mw-list-item"><a href="https://arz.wikipedia.org/wiki/%D9%86%D8%A8%D8%B7" title="نبط – egipski arabski" lang="arz" hreflang="arz" data-title="نبط" data-language-autonym="مصرى" data-language-local-name="egipski arabski" class="interlanguage-link-target"><span>مصرى</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ms mw-list-item"><a href="https://ms.wikipedia.org/wiki/Nabatea" title="Nabatea – malajski" lang="ms" hreflang="ms" data-title="Nabatea" data-language-autonym="Bahasa Melayu" data-language-local-name="malajski" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Melayu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mn mw-list-item"><a href="https://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9D%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%B9" title="Набатей – mongolski" lang="mn" hreflang="mn" data-title="Набатей" data-language-autonym="Монгол" data-language-local-name="mongolski" class="interlanguage-link-target"><span>Монгол</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nl mw-list-item"><a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Nabatee%C3%ABrs" title="Nabateeërs – niderlandzki" lang="nl" hreflang="nl" data-title="Nabateeërs" data-language-autonym="Nederlands" data-language-local-name="niderlandzki" class="interlanguage-link-target"><span>Nederlands</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-no mw-list-item"><a href="https://no.wikipedia.org/wiki/Nabateere" title="Nabateere – norweski (bokmål)" lang="nb" hreflang="nb" data-title="Nabateere" data-language-autonym="Norsk bokmål" data-language-local-name="norweski (bokmål)" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk bokmål</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nn mw-list-item"><a href="https://nn.wikipedia.org/wiki/Nabatearar" title="Nabatearar – norweski (nynorsk)" lang="nn" hreflang="nn" data-title="Nabatearar" data-language-autonym="Norsk nynorsk" data-language-local-name="norweski (nynorsk)" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk nynorsk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-oc mw-list-item"><a href="https://oc.wikipedia.org/wiki/Nabat%C3%A8us" title="Nabatèus – oksytański" lang="oc" hreflang="oc" data-title="Nabatèus" data-language-autonym="Occitan" data-language-local-name="oksytański" class="interlanguage-link-target"><span>Occitan</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uz mw-list-item"><a href="https://uz.wikipedia.org/wiki/Nabatiylar" title="Nabatiylar – uzbecki" lang="uz" hreflang="uz" data-title="Nabatiylar" data-language-autonym="Oʻzbekcha / ўзбекча" data-language-local-name="uzbecki" class="interlanguage-link-target"><span>Oʻzbekcha / ўзбекча</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pnb mw-list-item"><a href="https://pnb.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%86%D8%A8%D8%A7%D8%B7" title="انباط – Western Punjabi" lang="pnb" hreflang="pnb" data-title="انباط" data-language-autonym="پنجابی" data-language-local-name="Western Punjabi" class="interlanguage-link-target"><span>پنجابی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pt mw-list-item"><a href="https://pt.wikipedia.org/wiki/Nabateus" title="Nabateus – portugalski" lang="pt" hreflang="pt" data-title="Nabateus" data-language-autonym="Português" data-language-local-name="portugalski" class="interlanguage-link-target"><span>Português</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ro mw-list-item"><a href="https://ro.wikipedia.org/wiki/Nabateeni" title="Nabateeni – rumuński" lang="ro" hreflang="ro" data-title="Nabateeni" data-language-autonym="Română" data-language-local-name="rumuński" class="interlanguage-link-target"><span>Română</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ru mw-list-item"><a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9D%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%B8" title="Набатеи – rosyjski" lang="ru" hreflang="ru" data-title="Набатеи" data-language-autonym="Русский" data-language-local-name="rosyjski" class="interlanguage-link-target"><span>Русский</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sl mw-list-item"><a href="https://sl.wikipedia.org/wiki/Nabatejci" title="Nabatejci – słoweński" lang="sl" hreflang="sl" data-title="Nabatejci" data-language-autonym="Slovenščina" data-language-local-name="słoweński" class="interlanguage-link-target"><span>Slovenščina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ckb mw-list-item"><a href="https://ckb.wikipedia.org/wiki/%D9%86%DB%95%D8%A8%D8%AA%DB%8C%DB%8C%DB%95%DA%A9%D8%A7%D9%86" title="نەبتییەکان – sorani" lang="ckb" hreflang="ckb" data-title="نەبتییەکان" data-language-autonym="کوردی" data-language-local-name="sorani" class="interlanguage-link-target"><span>کوردی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sh mw-list-item"><a href="https://sh.wikipedia.org/wiki/Nabatejci" title="Nabatejci – serbsko-chorwacki" lang="sh" hreflang="sh" data-title="Nabatejci" data-language-autonym="Srpskohrvatski / српскохрватски" data-language-local-name="serbsko-chorwacki" class="interlanguage-link-target"><span>Srpskohrvatski / српскохрватски</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fi mw-list-item"><a href="https://fi.wikipedia.org/wiki/Nabatealaiset" title="Nabatealaiset – fiński" lang="fi" hreflang="fi" data-title="Nabatealaiset" data-language-autonym="Suomi" data-language-local-name="fiński" class="interlanguage-link-target"><span>Suomi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sv mw-list-item"><a href="https://sv.wikipedia.org/wiki/Nabat%C3%A9er" title="Nabatéer – szwedzki" lang="sv" hreflang="sv" data-title="Nabatéer" data-language-autonym="Svenska" data-language-local-name="szwedzki" class="interlanguage-link-target"><span>Svenska</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ta mw-list-item"><a href="https://ta.wikipedia.org/wiki/%E0%AE%A8%E0%AE%AA%E0%AE%BE%E0%AE%A4%E0%AF%8D%E0%AE%A4%E0%AE%BF%E0%AE%AF%E0%AE%B0%E0%AF%8D" title="நபாத்தியர் – tamilski" lang="ta" hreflang="ta" data-title="நபாத்தியர்" data-language-autonym="தமிழ்" data-language-local-name="tamilski" class="interlanguage-link-target"><span>தமிழ்</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tr mw-list-item"><a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/Nabat%C3%AEler" title="Nabatîler – turecki" lang="tr" hreflang="tr" data-title="Nabatîler" data-language-autonym="Türkçe" data-language-local-name="turecki" class="interlanguage-link-target"><span>Türkçe</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uk mw-list-item"><a href="https://uk.wikipedia.org/wiki/%D0%9D%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%82%D0%B5%D1%97" title="Набатеї – ukraiński" lang="uk" hreflang="uk" data-title="Набатеї" data-language-autonym="Українська" data-language-local-name="ukraiński" class="interlanguage-link-target"><span>Українська</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ur mw-list-item"><a href="https://ur.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%86%D8%A8%D8%A7%D8%B7" title="انباط – urdu" lang="ur" hreflang="ur" data-title="انباط" data-language-autonym="اردو" data-language-local-name="urdu" class="interlanguage-link-target"><span>اردو</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-war mw-list-item"><a href="https://war.wikipedia.org/wiki/Nabateo" title="Nabateo – waraj" lang="war" hreflang="war" data-title="Nabateo" data-language-autonym="Winaray" data-language-local-name="waraj" class="interlanguage-link-target"><span>Winaray</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh mw-list-item"><a href="https://zh.wikipedia.org/wiki/%E7%B4%8D%E5%B7%B4%E6%B3%B0%E4%BA%BA" title="納巴泰人 – chiński" lang="zh" hreflang="zh" data-title="納巴泰人" data-language-autonym="中文" data-language-local-name="chiński" class="interlanguage-link-target"><span>中文</span></a></li> </ul> <div class="after-portlet after-portlet-lang"><span class="wb-langlinks-edit wb-langlinks-link"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q220594#sitelinks-wikipedia" title="Edytuj linki pomiędzy wersjami językowymi" class="wbc-editpage">Edytuj linki</a></span></div> </div> </div> </div> </header> <div class="vector-page-toolbar"> <div class="vector-page-toolbar-container"> <div id="left-navigation"> <nav aria-label="Przestrzenie nazw"> <div id="p-associated-pages" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-associated-pages" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-nstab-main" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Nabatejczycy" title="Zobacz stronę treści [c]" accesskey="c"><span>Artykuł</span></a></li><li id="ca-talk" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Dyskusja:Nabatejczycy" rel="discussion" title="Dyskusja o zawartości tej strony [t]" accesskey="t"><span>Dyskusja</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown emptyPortlet" > <input type="checkbox" id="vector-variants-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Zmień wariant języka" > <label id="vector-variants-dropdown-label" for="vector-variants-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">polski</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-variants" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-variants emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> <div id="right-navigation" class="vector-collapsible"> <nav aria-label="Widok"> <div id="p-views" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-views" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-view" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Nabatejczycy"><span>Czytaj</span></a></li><li id="ca-ve-edit" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Nabatejczycy&veaction=edit" title="Edytuj tę stronę [v]" accesskey="v"><span>Edytuj</span></a></li><li id="ca-edit" class="collapsible vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Nabatejczycy&action=edit" title="Edycja kodu źródłowego strony [e]" accesskey="e"><span>Edytuj kod źródłowy</span></a></li><li id="ca-history" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Nabatejczycy&action=history" title="Starsze wersje tej strony [h]" accesskey="h"><span>Wyświetl historię</span></a></li> </ul> </div> </div> </nav> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Narzędzia dla stron"> <div id="vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown vector-page-tools-dropdown" > <input type="checkbox" id="vector-page-tools-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Narzędzia" > <label id="vector-page-tools-dropdown-label" for="vector-page-tools-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">Narzędzia</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-tools-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-page-tools" class="vector-page-tools vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-page-tools-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="page-tools-pinned" data-pinnable-element-id="vector-page-tools" data-pinned-container-id="vector-page-tools-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-page-tools-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Narzędzia</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.pin">przypnij</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.unpin">ukryj</button> </div> <div id="p-cactions" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-cactions emptyPortlet vector-has-collapsible-items" title="Więcej opcji" > <div class="vector-menu-heading"> Działania </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-more-view" class="selected vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/wiki/Nabatejczycy"><span>Czytaj</span></a></li><li id="ca-more-ve-edit" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Nabatejczycy&veaction=edit" title="Edytuj tę stronę [v]" accesskey="v"><span>Edytuj</span></a></li><li id="ca-more-edit" class="collapsible vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Nabatejczycy&action=edit" title="Edycja kodu źródłowego strony [e]" accesskey="e"><span>Edytuj kod źródłowy</span></a></li><li id="ca-more-history" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Nabatejczycy&action=history"><span>Wyświetl historię</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-tb" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-tb" > <div class="vector-menu-heading"> Ogólne </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-whatlinkshere" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:Linkuj%C4%85ce/Nabatejczycy" title="Pokaż listę wszystkich stron linkujących do tej strony [j]" accesskey="j"><span>Linkujące</span></a></li><li id="t-recentchangeslinked" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:Zmiany_w_linkowanych/Nabatejczycy" rel="nofollow" title="Ostatnie zmiany w stronach, do których ta strona linkuje [k]" accesskey="k"><span>Zmiany w linkowanych</span></a></li><li id="t-upload" class="mw-list-item"><a href="//pl.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Prześlij_plik" title="Prześlij pliki [u]" accesskey="u"><span>Prześlij plik</span></a></li><li id="t-specialpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:Strony_specjalne" title="Lista wszystkich stron specjalnych [q]" accesskey="q"><span>Strony specjalne</span></a></li><li id="t-permalink" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Nabatejczycy&oldid=75313540" title="Stały link do tej wersji tej strony"><span>Link do tej wersji</span></a></li><li id="t-info" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Nabatejczycy&action=info" title="Więcej informacji na temat tej strony"><span>Informacje o tej stronie</span></a></li><li id="t-cite" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:Cytuj&page=Nabatejczycy&id=75313540&wpFormIdentifier=titleform" title="Informacja o tym jak należy cytować tę stronę"><span>Cytowanie tego artykułu</span></a></li><li id="t-urlshortener" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:Skr%C3%B3%C4%87_adres_URL&url=https%3A%2F%2Fpl.wikipedia.org%2Fwiki%2FNabatejczycy"><span>Zobacz skrócony adres URL</span></a></li><li id="t-urlshortener-qrcode" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:Kod_QR&url=https%3A%2F%2Fpl.wikipedia.org%2Fwiki%2FNabatejczycy"><span>Pobierz kod QR</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-coll-print_export" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-coll-print_export" > <div class="vector-menu-heading"> Drukuj lub eksportuj </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="coll-create_a_book" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCka&bookcmd=book_creator&referer=Nabatejczycy"><span>Utwórz książkę</span></a></li><li id="coll-download-as-rl" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:DownloadAsPdf&page=Nabatejczycy&action=show-download-screen"><span>Pobierz jako PDF</span></a></li><li id="t-print" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Nabatejczycy&printable=yes" title="Wersja do wydruku [p]" accesskey="p"><span>Wersja do druku</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-wikibase-otherprojects" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-wikibase-otherprojects" > <div class="vector-menu-heading"> W innych projektach </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-commons mw-list-item"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Nabataeans" hreflang="en"><span>Wikimedia Commons</span></a></li><li id="t-wikibase" class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikibase-dataitem mw-list-item"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q220594" title="Link do powiązanego elementu w repozytorium danych [g]" accesskey="g"><span>Element Wikidanych</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> </div> <div class="vector-column-end"> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Narzędzia dla stron"> <div id="vector-page-tools-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Wygląd"> <div id="vector-appearance-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-appearance" class="vector-appearance vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-appearance-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="appearance-pinned" data-pinnable-element-id="vector-appearance" data-pinned-container-id="vector-appearance-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-appearance-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Wygląd</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.pin">przypnij</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.unpin">ukryj</button> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> <div id="bodyContent" class="vector-body" aria-labelledby="firstHeading" data-mw-ve-target-container> <div class="vector-body-before-content"> <div class="mw-indicators"> </div> <div id="siteSub" class="noprint">Z Wikipedii, wolnej encyklopedii</div> </div> <div id="contentSub"><div id="mw-content-subtitle"></div></div> <div id="mw-content-text" class="mw-body-content"><div class="mw-content-ltr mw-parser-output" lang="pl" dir="ltr"><figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Roman_Empire_125_pl.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fe/Roman_Empire_125_pl.svg/300px-Roman_Empire_125_pl.svg.png" decoding="async" width="300" height="237" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fe/Roman_Empire_125_pl.svg/450px-Roman_Empire_125_pl.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fe/Roman_Empire_125_pl.svg/600px-Roman_Empire_125_pl.svg.png 2x" data-file-width="2380" data-file-height="1884" /></a><figcaption>Mapa imperium rzymskiego za cesarza Hadriana (117-138), pokazująca lokalizację Nabatejczyków w pustynnych regionach rzymskiej prowincji Arabia.</figcaption></figure> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Petra_Jordan_BW_22.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f8/Petra_Jordan_BW_22.JPG/300px-Petra_Jordan_BW_22.JPG" decoding="async" width="300" height="457" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f8/Petra_Jordan_BW_22.JPG/450px-Petra_Jordan_BW_22.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f8/Petra_Jordan_BW_22.JPG/600px-Petra_Jordan_BW_22.JPG 2x" data-file-width="2516" data-file-height="3836" /></a><figcaption><a href="/wiki/Skarbiec_Faraona" title="Skarbiec Faraona">Skarbiec Faraona</a> w <a href="/wiki/Petra" title="Petra">Petrze</a>.</figcaption></figure> <p><b>Nabatejczycy</b> (<a href="/wiki/J%C4%99zyk_arabski" title="Język arabski">arab.</a> الأنباﻂ <i>al-Anbat</i>) – <a href="/wiki/Staro%C5%BCytno%C5%9B%C4%87" title="Starożytność">starożytny</a> lud pochodzenia <a href="/wiki/Ludy_semickie" title="Ludy semickie">semickiego</a> przybyły z <a href="/wiki/P%C3%B3%C5%82wysep_Arabski" title="Półwysep Arabski">Półwyspu Arabskiego</a> na tereny obecnego południowego <a href="/wiki/Izrael" title="Izrael">Izraela</a> i południowej <a href="/wiki/Jordania" title="Jordania">Jordanii</a> ok. VI w. p.n.e. W III w. p.n.e. utworzyli królestwo nabatejskie, które zostało w <a href="/wiki/106" title="106">106</a> r. n.e. włączone do rzymskiej prowincji Arabia. Stolicą ich państwa była <a href="/wiki/Petra" title="Petra">Petra</a>, potem <a href="/wiki/Bosra" title="Bosra">Bostra</a>. Mówili dialektem <a href="/wiki/J%C4%99zyk_arabski" title="Język arabski">arabskim</a> oraz posługiwali się alfabetem nabatejskim, który wywodzi się z <a href="/wiki/Alfabet_aramejski" title="Alfabet aramejski">alfabetu aramejskiego</a>. </p> <meta property="mw:PageProp/toc" /> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Początki_Nabatejczyków"><span id="Pocz.C4.85tki_Nabatejczyk.C3.B3w"></span>Początki Nabatejczyków</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Nabatejczycy&veaction=edit&section=1" title="Edytuj sekcję: Początki Nabatejczyków" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Nabatejczycy&action=edit&section=1" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Początki Nabatejczyków"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Źródła starożytne greckie i rzymskie z IV w. p.n.e. zaliczały Nabatejczyków do <a href="/wiki/Arabowie" title="Arabowie">Arabów</a>. Uczeni spierają się, co do pierwotnej lokalizacji ludu. Powstały najważniejsze poglądy na ten temat: </p> <ul><li>W <a href="/wiki/Stary_Testament" title="Stary Testament">Starym Testamencie</a> (<a href="/wiki/Ksi%C4%99ga_Izajasza" title="Księga Izajasza">Iz</a> 60:7) pojawia się <a href="/w/index.php?title=Nebajot&action=edit&redlink=1" class="new" title="Nebajot (strona nie istnieje)">Nebajot</a>, pierworodny syn <a href="/wiki/Izmael" title="Izmael">Izmaela</a>. Uczeni pod biblijnym imieniem Ismaela, syna <a href="/wiki/Abraham" title="Abraham">Abrahama</a> widzą konfederację plemion <a href="/wiki/Arabowie" title="Arabowie">arabskich</a>. Nabatejczycy, jako potomkowie Nebajota, mieszkali zapewne na wschód od <a href="/w/index.php?title=Wadi_Araba&action=edit&redlink=1" class="new" title="Wadi Araba (strona nie istnieje)">Wadi Araba</a>. Problemem jest jednak łączenie nazwy Nebajot (NBYT) i Nabatejczycy (NBTW). Według <a href="/wiki/J%C4%99zykoznawstwo" title="Językoznawstwo">językoznawców</a> nie można łączyć ze sobą tych dwóch nazw. Są też inne źródła oprócz <a href="/wiki/Biblia" title="Biblia">Biblii</a>. Na <a href="/wiki/Asyria" title="Asyria">asyryjskich</a> tabliczkach z VIII i VII w. p.n.e. pojawiają się arabskie nazwy <i>Nabatu</i> i <i>Nabajat</i>. Na terenie południowej <a href="/wiki/Arabia" title="Arabia">Arabii</a> pojawiają się nazwy Nabatu w <a href="/wiki/Onomastyka" title="Onomastyka">onomastyce</a>. Nabatejczycy mieli ok. VI w. p.n.e. posuwać się na północ oraz zająć tereny należące do <a href="/wiki/Edomici" title="Edomici">Edomitów</a>.</li></ul> <ul><li>Według innych uczonych Nabatejczycy rezydowali w północnej <a href="/wiki/Arabia" title="Arabia">Arabii</a> (prawdopodobnie w południowej <a href="/wiki/Transjordania" title="Transjordania">Transjordanii</a>) oraz wchodzili w skład plemiennej konfederacji Kedar, znanej od VIII do IV w. p.n.e. Stając się dominującą siłą na swoim terenie ok. 400 p.n.e. przejęli zwierzchnictwo nad konfederacją kedarycką. Utworzyli następnie w IV w. p.n.e. silne niezależne królestwo ze stolicą w <a href="/wiki/Petra" title="Petra">Petrze</a>.</li></ul> <ul><li>Ostatnio popularnym poglądem dotyczącym genezy Nabatejczyków stały się w tereny północno-wschodniej <a href="/wiki/Arabia" title="Arabia">Arabii</a>. Na podstawie starożytnych przekazów i źródeł <a href="/w/index.php?title=Epigrafia&action=edit&redlink=1" class="new" title="Epigrafia (strona nie istnieje)">epigraficznych</a> wiąże się początki z rejonem El-Hufuf, w pobliżu <a href="/wiki/Bahrajn" title="Bahrajn">Bahrajnu</a> oraz tereny <a href="/wiki/Mezopotamia" title="Mezopotamia">Mezopotamii</a>. Wspomina się roczniki <a href="/wiki/Asyria" title="Asyria">asyryjskie</a> króla <a href="/wiki/Tiglat-Pileser_III" title="Tiglat-Pileser III">Tiglat-Pilesera III</a> (zm. 727 p.n.e.). Wymieniają one lud Nabatu, wśród 36 zbuntowanych plemion, na terenie między środkowym <a href="/wiki/Eufrat" title="Eufrat">Eufratem</a> a dolnym <a href="/wiki/Tygrys_(rzeka)" title="Tygrys (rzeka)">Tygrysem</a> w południowej <a href="/wiki/Babilonia" title="Babilonia">Babilonii</a>. Inskrypcje potwierdziły ich obecność na tym terenie oraz na arabskim wybrzeżu <a href="/wiki/Zatoka_Perska" title="Zatoka Perska">Zatoki Perskiej</a>. W latach 641-638 p.n.e. władca kedaryjski Abijate z Natnu, władcą Nabajat, zaatakował z rejonu <a href="/wiki/Palmyra_(Syria)" title="Palmyra (Syria)">Palmyry</a> zachodnią granicę <a href="/wiki/Asyria" title="Asyria">Asyrii</a>.</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Historia">Historia</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Nabatejczycy&veaction=edit&section=2" title="Edytuj sekcję: Historia" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Nabatejczycy&action=edit&section=2" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Historia"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Powstanie_państwa"><span id="Powstanie_pa.C5.84stwa"></span>Powstanie państwa</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Nabatejczycy&veaction=edit&section=3" title="Edytuj sekcję: Powstanie państwa" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Nabatejczycy&action=edit&section=3" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Powstanie państwa"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Nabatejczycy zajmując się m.in. handlem wchodzili w kontakty z <a href="/wiki/Edomici" title="Edomici">Edomitami</a>, którzy zamieszkiwali w VIII-VII w. p.n.e. tereny wokół przyszłej <a href="/wiki/Petra" title="Petra">Petry</a>. Ziemie te w VII i VI w. p.n.e. stanowiły miejsce wielu najazdów i walk. Władza polityczna nad tymi terenami przechodziła z rąk do rąk (<a href="/wiki/Edomici" title="Edomici">Edomici</a>, <a href="/wiki/Asyria" title="Asyria">Asyria</a>, <a href="/wiki/Babilonia" title="Babilonia">Babilonia</a>, <a href="/wiki/Staro%C5%BCytny_Iran" title="Starożytny Iran">Persja</a>). Część <a href="/wiki/Edomici" title="Edomici">Edomitów</a> wyemigrowała na północny zachód i założyła państwo Edomea (<a href="/wiki/J%C4%99zyk_grecki" title="Język grecki">gr.</a> <a href="/wiki/Idumea" title="Idumea">Idumea</a>). Na ich miejsce weszli Nabatejczycy w VI w. p.n.e. Dochodziło do pokojowego procesu integracji między nimi a pozostałymi <a href="/wiki/Edomici" title="Edomici">Edomitami</a>. Później Nabatejczycy opanowali teren, gdzie przecinały się ważne szlaki karawanowe <a href="/wiki/Bliski_Wsch%C3%B3d" title="Bliski Wschód">Bliskiego Wschodu</a>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Wojna_z_Antygonem_I_Jednookim">Wojna z Antygonem I Jednookim</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Nabatejczycy&veaction=edit&section=4" title="Edytuj sekcję: Wojna z Antygonem I Jednookim" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Nabatejczycy&action=edit&section=4" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Wojna z Antygonem I Jednookim"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Pierwsza historyczna wzmianka o nich znajduje się u <a href="/wiki/Diodor_Sycylijski" title="Diodor Sycylijski">Diodora Sycylijskiego</a> z I w. p.n.e. W dziele pt. <i>Biblioteka historyczna</i> (księgi II i XIX) opisał szczegółowo Nabatejczyków, kraj, oraz zwyczaje. Podał ogólną liczbę ludności: 10 tys. osób. Przedstawił wojnę z <a href="/wiki/Antygon_I_Jednooki" title="Antygon I Jednooki">Antygonem I Jednookim</a>, jednym z <a href="/wiki/Diadochowie" title="Diadochowie">diadochów</a> oraz spadkobiercą <a href="/wiki/Aleksander_Macedo%C5%84ski" title="Aleksander Macedoński">Aleksandra Wielkiego</a>. Około <a href="/wiki/312_p.n.e." title="312 p.n.e.">312 p.n.e.</a> wysłał on wodza Ateneusza z wojskiem liczącym 4 tys. pieszych i 600 jeźdźców celem zaatakowania kraju Nabatejczyków. Wódz wiedział o ich corocznym święcie narodowym (zapewne były to targi handlowe) organizowanym przez mężczyzn z dala od miasta <a href="/wiki/Petra" title="Petra">Petra</a> i jej okolic. Ich rodziny i dobytek znajdowały się na szczycie stromej skały. Ateneusz wykorzystał ich nieobecność i zdobył w nocy skalny szczyt Umm el-Bijarę, dominujący nad doliną <a href="/wiki/Petra" title="Petra">Petry</a>. Zabrał wielkie ilości <a href="/wiki/Kadzid%C5%82o" title="Kadzidło">kadzidła</a> i <a href="/wiki/Mirra" title="Mirra">mirry</a> oraz ok. 500 <a href="/wiki/Talent_(miara)" title="Talent (miara)">talentów</a> srebra. Nabatejczycy, gdy się dowiedzieli o napadzie zorganizowali pościg. Dokonali pogromu wojsk greckich. Uciekło tylko pięćdziesięciu żołnierzy. Wkrótce <a href="/wiki/Antygon_I_Jednooki" title="Antygon I Jednooki">Antygon</a> wysłał swego syna <a href="/wiki/Demetriusz_I_Poliorketes" title="Demetriusz I Poliorketes">Demetriusza I Poliorketesa</a>. Nabatejczycy schronili się w <a href="/wiki/Petra" title="Petra">Petrze</a> i wysłali posłów do niego. Przyjął on ich okup wraz z zakładnikami i wycofał się w stronę <a href="/wiki/Morze_Martwe" title="Morze Martwe">Morza Martwego</a>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Wydarzenia_z_II_w._p.n.e.">Wydarzenia z II w. p.n.e.</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Nabatejczycy&veaction=edit&section=5" title="Edytuj sekcję: Wydarzenia z II w. p.n.e." class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Nabatejczycy&action=edit&section=5" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Wydarzenia z II w. p.n.e."><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>W <a href="/wiki/2_Ksi%C4%99ga_Machabejska" title="2 Księga Machabejska">Drugiej Księdze Machabejskiej</a> otrzymujemy informacje z przełomu lat 169 i 168 p.n.e. Wówczas arcykapłan Jazon został oskarżony przed Aretasem, królem Arabów (5, 8). Jest to pierwsza informacja o królu nabatejskim, którym był <a href="/wiki/Aretas_I" title="Aretas I">Aretas I</a>. </p><p>Dalsze dzieje Nabatejczyków od tego czasu znajdujemy u <a href="/wiki/J%C3%B3zef_Flawiusz" title="Józef Flawiusz">Józefa Flawiusza</a>, historyka żydowskiego w dwóch jego wielkich dziełach: <i>Dawne dzieje Izraela</i> oraz <i>Wojna żydowska</i>. Podane informacje dotyczą okresu od ok. r. <a href="/wiki/100_p.n.e." title="100 p.n.e.">100 p.n.e.</a> do <a href="/wiki/Wojna_%C5%BCydowska_(66%E2%80%9373)" title="Wojna żydowska (66–73)">wojny żydowskiej</a>. </p><p>Od końca II wieku narastał, wraz z osłabianiem się królestwa <a href="/wiki/Seleucydzi" title="Seleucydzi">seleudzkiego</a> z <a href="/wiki/Syria_staro%C5%BCytna" title="Syria starożytna">Syrii</a>, konflikt między Nabatejczykami a <a href="/wiki/Machabeusze" title="Machabeusze">Hasmoneuszami</a> z <a href="/wiki/Judea" title="Judea">Judei</a>. Ok. roku <a href="/wiki/100_p.n.e." title="100 p.n.e.">100 p.n.e.</a> król <a href="/wiki/Judea" title="Judea">judejski</a> <a href="/wiki/Aleksander_Jannaj" title="Aleksander Jannaj">Aleksander Janneusz</a> podbił <a href="/wiki/Gaza_(miasto)" title="Gaza (miasto)">Gazę</a>, sprzymierzoną z Nabatejczykami. Mieszkańcy tego miasta nadaremnie oczekiwali pomocy <a href="/wiki/Aretas_II" title="Aretas II">Aretasa II</a>, króla arabskiego. Po utracie <a href="/wiki/Gaza_(miasto)" title="Gaza (miasto)">Gazy</a> Nabatejczycy szukali innych dróg handlowych. Rozszerzyli terytorium Nabatejczyków na północ, które później okazało się być bardzo rozważnym posunięciem. W walkach z <a href="/wiki/Machabeusze" title="Machabeusze">Hasmoneuszami</a> stracili dwanaście miast od <a href="/wiki/Madaba" title="Madaba">Madaby</a> w <a href="/wiki/Moab" title="Moab">Moabie</a> aż po Elusę na terenie północnego <a href="/wiki/Negew" title="Negew">Negewu</a>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Wydarzenia_pierwszej_połowy_I_w._p.n.e."><span id="Wydarzenia_pierwszej_po.C5.82owy_I_w._p.n.e."></span>Wydarzenia pierwszej połowy I w. p.n.e.</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Nabatejczycy&veaction=edit&section=6" title="Edytuj sekcję: Wydarzenia pierwszej połowy I w. p.n.e." class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Nabatejczycy&action=edit&section=6" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Wydarzenia pierwszej połowy I w. p.n.e."><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p><a href="/wiki/Obodas_I" title="Obodas I">Obodas I</a> (ok. 96-85 p.n.e.) kontynuował wojnę po ojcu z <a href="/wiki/Aleksander_Jannaj" title="Aleksander Jannaj">Aleksandrem Janneuszem</a>, królem <a href="/wiki/Judea" title="Judea">Judei</a>. Pokonał go w bitwie pod Gadarą na wschód od <a href="/wiki/Jezioro_Tyberiadzkie" title="Jezioro Tyberiadzkie">Jeziora Genezaret</a> ok. <a href="/wiki/93_p.n.e." title="93 p.n.e.">93 p.n.e.</a> <a href="/wiki/Aleksander_Jannaj" title="Aleksander Jannaj">Aleksander Janneusz</a> kontratakował <a href="/wiki/Obodas_I" title="Obodas I">Obodasa I</a>, który w okolicy Gaulany urządził na niego pułapkę. Król judejski stracił tam swoją armię, która została zepchnięta do głębokiej doliny i stratowana kopytami wielbłądów. </p><p><a href="/wiki/Obodas_I" title="Obodas I">Obodas I</a> rozszerzał granice państwa na północ do <a href="/wiki/Syria_staro%C5%BCytna" title="Syria starożytna">Syrii</a>. Około roku <a href="/wiki/85_p.n.e." title="85 p.n.e.">85 p.n.e.</a> <a href="/wiki/Antioch_XII_Dionizos" title="Antioch XII Dionizos">Antioch XII Dionizos</a>, król <a href="/wiki/Syria" title="Syria">Syrii</a> po zajęciu <a href="/wiki/Damaszek" title="Damaszek">Damaszku</a> zorganizował wyprawę przeciwko <a href="/wiki/Arabowie" title="Arabowie">Arabom</a>. Król arabski w czasie wycofywania się natarł swą jazdą (10 tys. ludzi) na nieprzygotowane wojska wroga. W zażartej bitwie zginął <a href="/wiki/Antioch_XII_Dionizos" title="Antioch XII Dionizos">Antioch XII</a>, a jego żołnierze postanowili wycofać się. Większość z nich zginęła w walce lub w czasie ucieczki. Nieliczna tylko garstka się uratowała. Prawdopodobnie w bitwie zginął także król <a href="/wiki/Obodas_I" title="Obodas I">Obodas I</a>, a <a href="/wiki/Rabel_I" title="Rabel I">Rabel I</a>, jego brat, pokonał wroga. </p><p>Za panowania <a href="/wiki/Aretas_III" title="Aretas III">Aretasa III Filhellena</a> (ok. 85-62 p.n.e.), syna Obodasa I, doszło do rozkwitu politycznego i gospodarczego kraju. Poszerzono granice królestwa, które zajmowało północne obszary dzisiejszej <a href="/wiki/Jordania" title="Jordania">Jordanii</a>, południowej <a href="/wiki/Syria" title="Syria">Syrii</a> oraz część <a href="/wiki/Arabia_Saudyjska" title="Arabia Saudyjska">Arabii Saudyjskiej</a>. Prawdopodobnie największym osiągnięciem było zdobycie <a href="/wiki/Damaszek" title="Damaszek">Damaszku</a> ok. roku <a href="/wiki/84_p.n.e." title="84 p.n.e.">84 p.n.e.</a> Pod jego rządami Nabatea zajmowała największy obszar w historii. </p><p>W r. <a href="/wiki/67_p.n.e." title="67 p.n.e.">67 p.n.e.</a> <a href="/wiki/Aretas_III" title="Aretas III">Aretas III</a> włączył się w konflikt pomiędzy <a href="/wiki/Jan_Hirkan_II" title="Jan Hirkan II">Janem Hirkanem II</a> a <a href="/wiki/Arystobul_II" title="Arystobul II">Arystobulem II</a> o władzę nad <a href="/wiki/Judea" title="Judea">Judeą</a>, stając po stronie pierwszego. Pokonał w bitwie Arystobula, który uciekł do <a href="/wiki/Jerozolima" title="Jerozolima">Jerozolimy</a>. Król wycofał się z oblężenia z powodu nakazu <a href="/wiki/Republika_rzymska" title="Republika rzymska">Rzymian</a>. </p><p>W r. <a href="/wiki/62_p.n.e." title="62 p.n.e.">62 p.n.e.</a> <a href="/wiki/Marek_Emiliusz_Skaurus_(pretor_56_p.n.e.)" title="Marek Emiliusz Skaurus (pretor 56 p.n.e.)">Marek Emiliusz Skaurus</a>, rzymski gubernator <a href="/wiki/Syria_staro%C5%BCytna" title="Syria starożytna">Syrii</a>, pomaszerował na czele armii na <a href="/wiki/Petra" title="Petra">Petrę</a>. Jednakże trudny teren, słabe zaopatrzenie sprawiły, że Skaurus wysłał <a href="/wiki/Jan_Hirkan_II" title="Jan Hirkan II">Hirkana</a>, arcykapłana i <a href="/wiki/Etnarcha" title="Etnarcha">etnarchę</a> Judei, na dwór <a href="/wiki/Aretas_III" title="Aretas III">Aretasa III</a>, celem zawarcia pokoju. Zaproponował okup 300 <a href="/wiki/Talent_(miara)" title="Talent (miara)">talentów</a> srebra za pokój. Król zgodził się. Rzymska wyprawa wojenna została przerwana. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Wydarzenia_drugiej_połowy_I_w._p.n.e."><span id="Wydarzenia_drugiej_po.C5.82owy_I_w._p.n.e."></span>Wydarzenia drugiej połowy I w. p.n.e.</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Nabatejczycy&veaction=edit&section=7" title="Edytuj sekcję: Wydarzenia drugiej połowy I w. p.n.e." class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Nabatejczycy&action=edit&section=7" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Wydarzenia drugiej połowy I w. p.n.e."><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Król <a href="/wiki/Malichus_I" title="Malichus I">Malichus I</a> (59-30 p.n.e.) zapewne stanął po stronie <a href="/wiki/Gajusz_Juliusz_Cezar" title="Gajusz Juliusz Cezar">Juliusza Cezara</a> przeciw <a href="/wiki/Pompejusz" title="Pompejusz">Pompejuszowi Wielkiemu</a>. W r. <a href="/wiki/47_p.n.e." title="47 p.n.e.">47 p.n.e.</a> na pomoc <a href="/wiki/Gajusz_Juliusz_Cezar" title="Gajusz Juliusz Cezar">Cezarowi</a>, walczącemu w <a href="/wiki/Staro%C5%BCytny_Egipt" title="Starożytny Egipt">Egipcie</a>, przybył <a href="/wiki/Antypater_I" title="Antypater I">Antypater I</a>, ojciec <a href="/wiki/Herod_Wielki" title="Herod Wielki">Heroda Wielkiego</a>, z przywódcami arabskimi. Wśród tych przywódców był zapewne <a href="/wiki/Malichus_I" title="Malichus I">Malichus I</a> z dwoma tysiącami kawalerii. </p><p>W r. <a href="/wiki/40_p.n.e." title="40 p.n.e.">40 p.n.e.</a> <a href="/wiki/Herod_Wielki" title="Herod Wielki">Herod Wielki</a> uciekał przed <a href="/wiki/Kr%C3%B3lestwo_Part%C3%B3w" title="Królestwo Partów">Partami</a>, którzy najechali <a href="/wiki/Syria_staro%C5%BCytna" title="Syria starożytna">Syrię</a> i <a href="/wiki/Palestyna" title="Palestyna">Palestynę</a>. <a href="/wiki/Malichus_I" title="Malichus I">Malichus I</a> odmówił mu azylu oraz zwrotu rodzinnego skarbu jego ojca Antypatra. Król pożałował swej decyzji i wysłał posłów za nim. Posłowie nie dogonili go. Herod znalazł się w <a href="/wiki/Aleksandria" title="Aleksandria">Aleksandrii</a>, a potem w <a href="/wiki/Staro%C5%BCytny_Rzym" title="Starożytny Rzym">Rzymie</a> celem szukania pomocy. Następnego roku Rzymianie wypędzili <a href="/wiki/Kr%C3%B3lestwo_Part%C3%B3w" title="Królestwo Partów">Partów</a> z <a href="/wiki/Judea" title="Judea">Judei</a>. Nabatejczycy, jako sprzymierzeńcy Partów musieli zapłacić duży trybut <a href="/wiki/Republika_rzymska" title="Republika rzymska">Rzymianom</a>. </p><p>Królowa <a href="/wiki/Egipt" title="Egipt">Egiptu</a> <a href="/wiki/Kleopatra" title="Kleopatra">Kleopatra VII</a> zażądała od <a href="/wiki/Marek_Antoniusz" title="Marek Antoniusz">Marka Antoniusza</a> <a href="/wiki/Judea" title="Judea">Judeę</a> i <a href="/wiki/Arabia" title="Arabia">Arabię</a> oraz chciała zgładzić Heroda Wielkiego i <a href="/wiki/Malichus_I" title="Malichus I">Malichusa I</a>. <a href="/wiki/Marek_Antoniusz" title="Marek Antoniusz">Marek Antoniusz</a> nie chciał ich zabić, tylko odjął ich tereny i podarował ukochanej. <a href="/wiki/Kleopatra" title="Kleopatra">Kleopatra</a> nie ustępując ze swoich planów, ofiarowała w dzierżawę <a href="/wiki/Herod_Wielki" title="Herod Wielki">Herodowi</a> jego ziemie wokół <a href="/wiki/Jerycho" title="Jerycho">Jerycha</a> oraz pozwoliła mu pobierać w jej imieniu podobną daninę od króla Nabatejczyków celem ich skłócenia. <a href="/wiki/Malichus_I" title="Malichus I">Malichus I</a> początkowo dawał mu 200 <a href="/wiki/Talent_(miara)" title="Talent (miara)">talentów</a> rocznie, potem zaprzestał tego. Herod Wielki postanowił siłą odebrać należność. Pokonał ich w bitwie pod <a href="/wiki/Laodycea_(Frygia)" title="Laodycea (Frygia)">Diospolis</a>. Nabatejczycy nie poddali się i zebrali siły pod Kanatą w <a href="/wiki/Celesyria" title="Celesyria">Celesyrii</a>, gdzie z pomocą miejscowej ludności pokonali wojska judejskie. </p><p>Wiosną r. <a href="/wiki/31_p.n.e." title="31 p.n.e.">31 p.n.e.</a> w czasie trzęsienia ziemi w <a href="/wiki/Judea" title="Judea">Judei</a> zginęło 30 tys. mieszkańców. Herod Wielki zaproponował Nabatejczykom pokój. Arabowie odmówili. Wykorzystując okazję najechali <a href="/wiki/Judea" title="Judea">Judeę</a>. Herod przekroczył rzekę <a href="/wiki/Jordan_(rzeka)" title="Jordan (rzeka)">Jordan</a> i stanął naprzeciwko Arabom w pobliżu Filadelfii (dzisiejszy <a href="/wiki/Amman" title="Amman">Amman</a>). Doszło do zaciętej bitwy, w której Nabatejczycy ulegli i zaczęli uciekać. Oblężenie ich obozu trwało krótko. Arabowie z braku wody poddawali się <a href="/wiki/Herod_Wielki" title="Herod Wielki">Herodowi</a>. W szóstym dniu reszta postanowiła walczyć. Zginęli oraz stracili, na jego rzecz, ziemię Hauran. </p><p>Po klęsce <a href="/wiki/Marek_Antoniusz" title="Marek Antoniusz">Marka Antoniusza</a> i <a href="/wiki/Kleopatra" title="Kleopatra">Kleopatry</a> pod <a href="/wiki/Bitwa_pod_Akcjum" title="Bitwa pod Akcjum">Akcjum</a> w r. <a href="/wiki/31_p.n.e." title="31 p.n.e.">31 p.n.e.</a> doszło do trudnej sytuacji dla ich sprzymierzeńca, Heroda Wielkiego. Król <a href="/wiki/Judea" title="Judea">Judei</a> obawiając się <a href="/wiki/Oktawian_August" title="Oktawian August">Oktawiana</a> postanowił zabić <a href="/wiki/Jan_Hirkan_II" title="Jan Hirkan II">Hirkana</a>, ponieważ prosił o azyl <a href="/wiki/Malichus_I" title="Malichus I">Malichusa I</a>. </p><p>Za panowania <a href="/wiki/Obodas_III" title="Obodas III">Obodasa III</a> (30-9 p.n.e.), syna Malichusa I, doszło do największego rozwoju kulturalnego i ekonomicznego królestwa nabatejskiego. Cesarz rzymski <a href="/wiki/Oktawian_August" title="Oktawian August">Oktawian August</a> postanowił przejąć kontrolę nad handlem arabskim. Pisarz <a href="/wiki/Strabon" title="Strabon">Strabon</a> opisał w <i>Geografii</i> wysłaną przez niego ekspedycję pod przewodnictwem Eliusza Gallusa, namiestnika <a href="/wiki/Egipt" title="Egipt">Egiptu</a>, do <a href="/wiki/Arabia" title="Arabia">Arabii</a>. Nabatejczycy obiecali pomoc Rzymianom, by dobrze wypaść w ich oczach. W tym celu Syllajos, minister Obodasa III, z tysiącem swoich ludzi przyłączył się do wyprawy. Ekspedycja idąc do południowej Arabii zdobywała wiele miast. Zniechęceni brakiem wody, ogromem pustyni oraz spodziewanych bogactw wrócili do <a href="/wiki/Egipt" title="Egipt">Egiptu</a>. Nabatejczycy osiągnęli swój cel. <a href="/wiki/Oktawian_August" title="Oktawian August">Oktawian August</a> dowiadując się o niegościnności krainy zrezygnował z planów podboju. <a href="/wiki/Strabon" title="Strabon">Strabon</a> obarczył za te niepowodzenia Syllajosa (XVI, 4, 23). </p><p>Na północy ponownie doszło do konfliktu z <a href="/wiki/Herod_Wielki" title="Herod Wielki">Herodem Wielkim</a>. Poszło o masyw górski Auranitis (Hauran). Cesarz <a href="/wiki/Oktawian_August" title="Oktawian August">Oktawian August</a> podarował ten teren Herodowi. Nabatejczycy, kupując Auranitis od Zenodora, rościli prawa do tych ziem, to na drodze prawnej lub militarnej. Herod odpierał skutecznie ich ataki. </p><p>Minister Syllajos, w wyniku nieudanego mariażu z siostrą Heroda, postanowił popierać mieszkańców <a href="/wiki/Baszan" title="Baszan">Trachonitis</a> w ich buncie przeciw <a href="/wiki/Judea" title="Judea">Judei</a>. Bunt uśmierzono, ale ok. 40 osób uciekło do Syllajosa, który dał im twierdzę, z której pustoszyli <a href="/wiki/Judea" title="Judea">Judeę</a> i <a href="/wiki/Celesyria" title="Celesyria">Celesyrię</a>. Król Judei postanowił zwrócić się z prośbą do Rzymian o ukaranie buntowników, zwrot 60 <a href="/wiki/Talent_(miara)" title="Talent (miara)">talentów</a>, które pożyczył <a href="/wiki/Obodas_III" title="Obodas III">Obodasowi III</a>. Dowódcy rzymscy kazali Nabatejczykom zwrócić pieniądze Herodowi w ciągu trzydziestu dni oraz dokonać wymiany zbiegów. Po odmowie Syllajosa, doszło do wojny. Herod zdobył twierdzę Repta, gdzie przebywali buntownicy. W drodze powrotnej został zaatakowany przez Nabatejczyków. Herod zwyciężył ich zdecydowanie w bitwie. Syllajos poskarżył się cesarzowi <a href="/wiki/Oktawian_August" title="Oktawian August">Augustowi</a>. Opowiadał jak Arabia została splądrowana przez wojsko <a href="/wiki/Herod_Wielki" title="Herod Wielki">Heroda</a> oraz jak <a href="/wiki/Obodas_III" title="Obodas III">Obodas III</a> nie mógł stawić czoła w tej wojnie z powodu jego nieobecności i braku wojska. Cesarz stracił z tego powodu zaufanie do Heroda, jemu samemu w liście nakazał zaprzestać tych działań. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Czasy_Aretasa_IV_Filopatrisa">Czasy Aretasa IV Filopatrisa</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Nabatejczycy&veaction=edit&section=8" title="Edytuj sekcję: Czasy Aretasa IV Filopatrisa" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Nabatejczycy&action=edit&section=8" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Czasy Aretasa IV Filopatrisa"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Po śmierci króla <a href="/wiki/Obodas_III" title="Obodas III">Obodasa III</a> następcą został syn <a href="/wiki/Aretas_IV" title="Aretas IV">Aretas IV</a> (9 p.n.e.-40 n.e.) Syllajos, faktyczny władca, wykorzystując przyjaźń z cesarzem oczernił nowego króla przed nim. <a href="/wiki/Aretas_IV" title="Aretas IV">Aretas IV</a> musiał szukać pomocy u <a href="/wiki/Herod_Wielki" title="Herod Wielki">Heroda Wielkiego</a> w walce ze wspólnym wrogiem. Przekonali oni cesarza, przez pośrednictwo posłów, że został on oszukany przez Syllajosa, co do sytuacji w <a href="/wiki/Arabia" title="Arabia">Arabii</a> i <a href="/wiki/Judea" title="Judea">Judei</a>. <a href="/wiki/Oktawian_August" title="Oktawian August">August</a> skazał Syllajosa na śmierć i pojednał się z królem judejskim. Dla Aretasa nie był łaskawy za to, że nie poprosił go o zgodę o tron nabatejski. Po wielkich wahaniach cesarz uznał go, jako króla. W r. <a href="/wiki/4_p.n.e." title="4 p.n.e.">4 p.n.e.</a> <a href="/wiki/Aretas_IV" title="Aretas IV">Aretas IV</a> udzielił pomocy Rzymianom w stłumieniu buntów żydowskich po śmierci <a href="/wiki/Herod_Wielki" title="Herod Wielki">Heroda Wielkiego</a>, przeznaczając znaczną część swojej armii. Przez następne trzydzieści lat źródła milczą na temat Nabatejczyków. Ok. r. <a href="/wiki/27" title="27">27</a> n.e. Aretas IV, chcąć poprawić stosunki z Judejczykami, wydał córkę Phasaelis za <a href="/wiki/Herod_Antypas" title="Herod Antypas">Heroda Antypasa</a>, tetrarchę <a href="/wiki/Perea" title="Perea">Perei</a> i <a href="/wiki/Galilea" title="Galilea">Galilei</a>. Antypas obiecał Herodiadzie, że odsunie żonę, gdy ona wyjdzie za niego. Dla teścia była to hańba. Doszło do wojny. Tetrarcha poskarżył się cesarzowi <a href="/wiki/Tyberiusz" title="Tyberiusz">Tyberiuszowi</a>, który rozkazał wszcząć wojnę z Aretasem. Śmierć cesarza pokrzyżowała jednak te plany. </p><p>Nabatea za Aretasa IV osiągnęło największy obszar: na południu północna część <a href="/wiki/Hid%C5%BCaz" title="Hidżaz">Hidżazu</a> (powyżej Hegry), na zachodzie <a href="/wiki/Synaj_(p%C3%B3%C5%82wysep)" title="Synaj (półwysep)">Półwysep Synaj</a>, a na północy Hauran. <a href="/wiki/2._List_do_Koryntian" title="2. List do Koryntian">2 List do Koryntian</a> wspomina o namiestniku króla Aretasa w <a href="/wiki/Damaszek" title="Damaszek">Damaszku</a>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Ostatnie_lata_niepodległości"><span id="Ostatnie_lata_niepodleg.C5.82o.C5.9Bci"></span>Ostatnie lata niepodległości</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Nabatejczycy&veaction=edit&section=9" title="Edytuj sekcję: Ostatnie lata niepodległości" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Nabatejczycy&action=edit&section=9" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Ostatnie lata niepodległości"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Za panowania <a href="/wiki/Malichus_II" title="Malichus II">Malichusa II</a> (40-70) nadal trwał okres pokoju i dobrobytu królestwa. Nabatejczycy, prowadząc handel, starali się nie mieszać w sprawy sąsiadów. Byli zainteresowani stabilną polityką w regionie pomiędzy południową <a href="/wiki/Arabia" title="Arabia">Arabią</a> a <a href="/wiki/Morze_%C5%9Ar%C3%B3dziemne" title="Morze Śródziemne">Morzem Śródziemnym</a>. Gdy w roku <a href="/wiki/66" title="66">66</a> wybuchło powstanie w <a href="/wiki/Judea" title="Judea">Judei</a> przeciwko <a href="/wiki/Cesarstwo_Rzymskie" title="Cesarstwo Rzymskie">Rzymianom</a>, <a href="/wiki/Malichus_II" title="Malichus II">Malichus II</a> wsparł <a href="/wiki/Tytus_Flawiusz" title="Tytus Flawiusz">Tytusa</a> w uśmierzeniu buntu. Król dostarczył tysiąc jeźdźców i 5 tys. żołnierzy pieszych. Wzięli oni udział w zniszczeniu <a href="/wiki/Jerozolima" title="Jerozolima">Jerozolimy</a>, stolicy <a href="/wiki/Judea" title="Judea">Judei</a> w <a href="/wiki/70" title="70">70</a> roku. </p><p><a href="/wiki/Rabel_II_Soter" title="Rabel II Soter">Rabel II Soter</a> (70-106) był ostatnim królem nabatejskim. Doceniając walory strategiczne miasta <a href="/wiki/Bosra" title="Bosra">Bostra</a>, przeniósł do niej stolicę z <a href="/wiki/Petra" title="Petra">Petry</a>. Po jego śmierci w <a href="/wiki/106" title="106">106</a> r. <a href="/wiki/Trajan" title="Trajan">Trajan</a>, cesarz rzymski, postanowił anektować Nabateę. Korneliusz Palma, gubernator Syrii, najechał, praktycznie bez oporu, ziemie Nabatejczyków oraz zajął je. Po śmierci Rabela II pretensje do tronu zgłaszał Malichus III. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Czasy_rzymskie">Czasy rzymskie</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Nabatejczycy&veaction=edit&section=10" title="Edytuj sekcję: Czasy rzymskie" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Nabatejczycy&action=edit&section=10" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Czasy rzymskie"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Arabia_Petraea.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2c/Arabia_Petraea.png/220px-Arabia_Petraea.png" decoding="async" width="220" height="163" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2c/Arabia_Petraea.png/330px-Arabia_Petraea.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/2/2c/Arabia_Petraea.png 2x" data-file-width="400" data-file-height="296" /></a><figcaption>Prowincja rzymska <a href="/wiki/Arabia" title="Arabia">Arabia</a>, utworzona z ziem królestwa Nabatejczyków.</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:NabateensRoutes.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/22/NabateensRoutes.png/220px-NabateensRoutes.png" decoding="async" width="220" height="214" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/22/NabateensRoutes.png/330px-NabateensRoutes.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/22/NabateensRoutes.png/440px-NabateensRoutes.png 2x" data-file-width="837" data-file-height="814" /></a><figcaption>Szlaki handlowe Nabatejczyków.</figcaption></figure> <p>22 marca <a href="/wiki/106" title="106">106</a> r. Nabatea została oficjalnie włączona do <a href="/wiki/Cesarstwo_Rzymskie" title="Cesarstwo Rzymskie">Imperium Rzymskiego</a>, tworząc prowincję <a href="/wiki/Arabia" title="Arabia">Arabia</a> ze stolicą w Bostrze. W stolicy stacjonował III <a href="/wiki/Legion" title="Legion">legion</a> cyrenajski. W <a href="/wiki/114" title="114">114</a> r. <a href="/wiki/Petra" title="Petra">Petra</a> otrzymała tytuł metropolii. W <a href="/wiki/130" title="130">130</a> r. odwiedził ją cesarz <a href="/wiki/Hadrian" title="Hadrian">Hadrian</a>. Kazał przebudować centrum miasta i nadać jej charakter rzymski. Otrzymała tytuł <i>Augustocolonia Antoniana Hadriana Metropolis</i>. W III w. doszło do podziału prowincji. Północna część zachowała dawną nazwę, a południowa na południe od Wadi el-Hesa z <a href="/wiki/Petra" title="Petra">Petrą</a> została włączona do prowincji <a href="/wiki/Palestyna" title="Palestyna">Palestyny</a> zwanej teraz <i>Palestina Tertia</i>. Za panowania <a href="/wiki/Konstantyn_I_Wielki" title="Konstantyn I Wielki">Konstantyna Wielkiego</a> ziemie Nabatejczyków stały się częścią Cesarstwa Wschodniorzymskiego. W Petrze rezydował biskup chrześcijański. W <a href="/wiki/VII_wiek" title="VII wiek">VII</a> w. Nabatejczycy zostali podbici przez Arabów i ulegli w większości arabizacji i <a href="/wiki/Islam" title="Islam">islamizacji</a>. </p><p>19 maja 363 r. w <a href="/wiki/Petra" title="Petra">Petrze</a> zatrzęsła się ziemia. Pomimo wielu zniszczeń miasto nadal było zamieszkiwane. W wieku VII i VIII doszło do serii trzęsień ziemi. Z tego powodu doszło zapewne do upadku miasta i jej stopniowego wyludnienia. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Gospodarka">Gospodarka</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Nabatejczycy&veaction=edit&section=11" title="Edytuj sekcję: Gospodarka" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Nabatejczycy&action=edit&section=11" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Gospodarka"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Nabatejczycy trudnili się rolnictwem, pasterstwem oraz handlem. Na miejsce <a href="/wiki/Edomici" title="Edomici">Edomitów</a>, którzy zamieszkiwali w VIII-VII w. p.n.e. tereny wokół przyszłej <a href="/wiki/Petra" title="Petra">Petry</a>, weszli Nabatejczycy w VI w. p.n.e. Kontrolowali szlaki handlowe z <a href="/wiki/Zatoka_Perska" title="Zatoka Perska">Zatoki Perskiej</a> do <a href="/wiki/Morze_Czerwone" title="Morze Czerwone">Morza Czerwonego</a> oraz z południowej <a href="/wiki/Arabia" title="Arabia">Arabii</a> do <a href="/wiki/Damaszek" title="Damaszek">Damaszku</a>. </p><p>Dogodne położenie Nabatejczyków dawało im możliwość pomnażania bogactwa, dzięki pośrednictwu w handlu pomiędzy południową <a href="/wiki/Arabia" title="Arabia">Arabią</a> a <a href="/wiki/Egipt" title="Egipt">Egiptem</a>, <a href="/wiki/Syria" title="Syria">Syrią</a> oraz portami wzdłuż <a href="/wiki/Morze_%C5%9Ar%C3%B3dziemne" title="Morze Śródziemne">Morza Śródziemnego</a>. Stąd towary trafiały na rynki Grecji i Rzymu. Przez ich terytoria przewożono także towary z <a href="/wiki/Indie" title="Indie">Indii</a> i <a href="/wiki/Chiny_(region)" title="Chiny (region)">Chin</a>. Handlowano między innymi: <a href="/wiki/%C5%BBelazo" title="Żelazo">żelazem</a>, <a href="/wiki/Z%C5%82oto" title="Złoto">złotem</a>, <a href="/wiki/Mied%C5%BA" title="Miedź">miedzią</a>, <a href="/wiki/Jedwab" title="Jedwab">jedwabem</a>, korzeniami, pachnidłami, kadzidłem oraz <a href="/wiki/Ko%C5%9B%C4%87_s%C5%82oniowa" title="Kość słoniowa">kością słoniową</a>. Nabatejczycy wydobywali znad <a href="/wiki/Morze_Martwe" title="Morze Martwe">Morza Martwego</a> <a href="/wiki/Bitumy" title="Bitumy">bitumin</a>, eksportując do <a href="/wiki/Staro%C5%BCytny_Egipt" title="Starożytny Egipt">starożytnego Egiptu</a>. </p><p>Na terenie Palestyny znajdowała się równina nad <a href="/wiki/Morze_%C5%9Ar%C3%B3dziemne" title="Morze Śródziemne">Morzem Śródziemnym</a>, gdzie znajdowały się porty <a href="/wiki/Gaza_(miasto)" title="Gaza (miasto)">Gaza</a> oraz Rinokolura (ob. <a href="/wiki/Al-Arisz" title="Al-Arisz">El-Arisz</a>). Nabatejczycy eksportowali towary z <a href="/wiki/Staro%C5%BCytna_Grecja" title="Starożytna Grecja">Grecji</a> i <a href="/wiki/Cesarstwo_Rzymskie" title="Cesarstwo Rzymskie">Rzymu</a>. W bezpośrednim sąsiedztwie leżały <a href="/wiki/Szefela" title="Szefela">Szefela</a> i <a href="/wiki/Judea" title="Judea">Judea</a>. W Szefeli był główny szlak handlowy z północy na południe przez <a href="/wiki/Jerozolima" title="Jerozolima">Jerozolimę</a>, <a href="/wiki/Betlejem" title="Betlejem">Betlejem</a>, <a href="/wiki/Hebron" title="Hebron">Hebron</a>, <a href="/wiki/Beer_Szewa" title="Beer Szewa">Ber Szewę</a> na północy <a href="/wiki/Negew" title="Negew">Negew</a> do <a href="/wiki/Egipt" title="Egipt">Egiptu</a>. </p><p>Region <a href="/wiki/Negew" title="Negew">Negew</a>, należący do Nabatejczyków, irygowano celem uzyskania żyznej ziemi zdatnej do uprawy. Na jej terenie istniało kilka szlaków karawanowych łączących <a href="/wiki/Petra" title="Petra">Petrę</a> z <a href="/wiki/Morze_%C5%9Ar%C3%B3dziemne" title="Morze Śródziemne">Morzem Śródziemnym</a>. Ważnymi miastami na tym szlaku były <a href="/wiki/Oboda" title="Oboda">Oboda</a> (ob. Awdat), <a href="/wiki/Mampsis" title="Mampsis">Mampsis</a>, <a href="/wiki/Sobota_(miasto)" title="Sobota (miasto)">Sobata</a>, <a href="/w/index.php?title=Nessana&action=edit&redlink=1" class="new" title="Nessana (strona nie istnieje)">Nessana</a> oraz <a href="/wiki/Elusa" title="Elusa">Elusa</a>. </p><p>Najważniejszym regionem było pasmo gór Es Szara w <a href="/wiki/Edom" title="Edom">Edomie</a> ze stolicą <a href="/wiki/Petra" title="Petra">Petra</a>. Tu krzyżowały się prawie wszystkie szlaki karawanowe <a href="/wiki/Bliski_Wsch%C3%B3d" title="Bliski Wschód">Bliskiego Wschodu</a> ze słynną tzw. Drogą Królewską z Petry przez <a href="/wiki/Edom" title="Edom">Edom</a>, <a href="/wiki/Moab" title="Moab">Moab</a>, <a href="/wiki/Amman" title="Amman">Amman</a> do <a href="/wiki/Damaszek" title="Damaszek">Damaszku</a>. </p><p>Na pewno posiadali także region Wadi Sirhan, gdzie przebiegał szlak południe-północ oraz oazę El-Dżauf na szlaku wschód-zachód. </p><p>Przekazy z II w. p.n.e. informują o praktykowaniu przez nich piractwa. Odkrycie wiatrów monsunowych wytyczyło szlak morski, alternatywny dla lądowego, pomiędzy <a href="/wiki/Indie" title="Indie">Indiami</a>, południową <a href="/wiki/Arabia" title="Arabia">Arabią</a> a <a href="/wiki/Egipt" title="Egipt">Egiptem</a>. Gdy szlak lądowy był zagrożony, atakowali i niszczyli obce statki oraz pomagali piratom w grabieniu podróżnych. </p><p>Nabatejczycy budowali studnie na terenach pozbawionych wody, zachowując o nich tajemnicę przed innymi. Drążyli otwór w ziemi, poszerzając w trakcie kopania tak, że zbiornik osiągał po bokach długość stu stóp. Zbiorniki napełnione wodą deszczową były zakrywane przed obcymi. W czasach wojen, uciekając na pustynię, korzystali z nich. </p><p>Hodowali wielbłądy i owce. Pożywiali się mięsem, mlekiem oraz roślinami ze swoich ziem. Zbierali dziki miód, który zmieszany z wodą pili. Nabatea, pomimo trudnych warunków, dostarczała owoców z wyjątkiem oliwek. Używano zamiast nich olej sezamowy. Ich owce dawały białą wełnę a wielbłądy, w miejsce koni, służyły do podróżowania. </p><p>Za panowania <a href="/wiki/Aretas_III" title="Aretas III">Aretasa III Filhellenosa</a> nastąpił pierwszy okres rozkwitu gospodarczego królestwa. Kraj, dzięki zdobyciu <a href="/wiki/Damaszek" title="Damaszek">Damaszku</a>, bogacił się dzięki kupiectwu i handlowi. Za panowania <a href="/wiki/Obodas_III" title="Obodas III">Obodasa III</a> nastąpił największy rozwój ekonomiczny królestwa nabatejskiego. Rozwój był możliwy dzięki zwiększeniu zapotrzebowania <a href="/wiki/Cesarstwo_Rzymskie" title="Cesarstwo Rzymskie">Rzymian</a> na towary z <a href="/wiki/Indie" title="Indie">Indii</a>, <a href="/wiki/Chiny_(region)" title="Chiny (region)">Chin</a> i południowej <a href="/wiki/Arabia" title="Arabia">Arabii</a>. Nabatejczycy pośredniczyli w tym handlu, przywożąc im przyprawy oraz wonności. Rzymianie postanowili przejąć nad nim kontrolę, ale bez skutku. Okres dobrobytu trwał, pomimo utraty niepodległości państwa. W II i III w. <a href="/wiki/Petra" title="Petra">Petra</a>, stolica prowincji rzymskiej Arabia, przeżywała rozkwit ekonomiczny. W latach <a href="/wiki/111" title="111">111</a>–<a href="/wiki/114" title="114">114</a> za Klaudiusza Sewerusa, pierwszego gubernatora Arabii, wybudowano drogę <i>Via Nova Traiana</i> łączącą arabską <a href="/wiki/Akaba" title="Akaba">Akabę</a> z syryjską Bostrą. Za panowania dynastii <a href="/wiki/Dynastia_Antonin%C3%B3w" title="Dynastia Antoninów">Antoninów</a> i <a href="/wiki/Sewerowie" title="Sewerowie">Sewerów</a> <a href="/wiki/Petra" title="Petra">Petra</a> nadal się rozwijała, dzięki bezpieczeństwu płynącemu z <i>Pax Romana</i> oraz rozwoju rolnictwa irygacyjnego. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Sztuka_Nabatejczyków"><span id="Sztuka_Nabatejczyk.C3.B3w"></span>Sztuka Nabatejczyków</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Nabatejczycy&veaction=edit&section=12" title="Edytuj sekcję: Sztuka Nabatejczyków" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Nabatejczycy&action=edit&section=12" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Sztuka Nabatejczyków"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Grobowce_fasadowe">Grobowce fasadowe</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Nabatejczycy&veaction=edit&section=13" title="Edytuj sekcję: Grobowce fasadowe" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Nabatejczycy&action=edit&section=13" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Grobowce fasadowe"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Opisu i klasyfikacji grobowców fasadowych dokonał uczony niemiecki Alfred von Domaszewski. W <a href="/wiki/1897" title="1897">1897</a> r. wraz z Rudolfem Brünnowem sklasyfikował ponad pół tysiąca skalnych grobowców <a href="/wiki/Petra" title="Petra">Petry</a> na siedem głównych grup: </p> <ul><li><b>pylonowe</b> – charakteryzują się fasadą dekorowaną w górnej części ornamentem w kształcie <a href="/wiki/Blanki" title="Blanki">blanek</a> lub schodkowych wieżyczek. Stanowią niemal połowę wszystkich grobowców.</li> <li><b>schodkowe</b> – z fasadą dekorowaną w górnej części ornamentem w kształcie dwóch rzędów schodków pięciostopniowych od środka ku górze. Poniżej schodków jest <a href="/wiki/Gzyms" title="Gzyms">gzyms</a> <i>cavetto</i>, który dodano do torusa i płaskiego fryzu – <a href="/wiki/Fascia" title="Fascia">fascii</a>.</li> <li><b>proto-Hegra</b> – górna część podobna do schodkowych. Dolna część zawiera po bokach pilastry z kapitelami nabatejskimi.</li> <li><b>Hegra</b> – nazwa od stacji karawanowej <a href="/wiki/Mada%E2%80%99in_Salih" title="Mada’in Salih">Hegra</a> w Arabii Centralnej. Wygląd podobny do proto-Hegra. Wyróżniają się klasycznymi obelkowaniami z dodatkową <a href="/w/index.php?title=Subattyka&action=edit&redlink=1" class="new" title="Subattyka (strona nie istnieje)">subattyką</a> pomiędzy <a href="/wiki/Pilaster" title="Pilaster">pilastrami</a> a górną częścią <a href="/wiki/Attyka_(architektura)" title="Attyka (architektura)">attyki</a>. Nowym elementem jest podwójne obramowanie wejścia. Niektóre fasady w posiadają <a href="/wiki/Gzyms" title="Gzyms">gzyms</a> na górnej krawędzi, inne ustawiono na niewielkich podestach.</li> <li><b>łukowe</b> – posiadają zwieńczenie półkoliste (łuk) na bocznych filarach. Są z pojedynczym lub podwójnym obramowaniem wejścia. Grobowce łukowe były niewielkich rozmiarów, do 4 metrów.</li> <li><b>przyczółkowe</b> – charakteryzują się fasadami dekorowanymi bocznymi <a href="/wiki/Pilaster" title="Pilaster">pilastrami</a> z prostymi <a href="/wiki/Kapitel" title="Kapitel">kapitelami</a> podtrzymującymi belkowanie greckie. Niewykluczone, że należały do greckich kupców.</li> <li><b>typu rzymskiej świątyni</b> – charakteryzują się najbogatszą dekoracją oraz nietypowymi fasadami. Najprostszą formą są fasady z grobowców przyczółkowych (trójkątny przyczółek oparty na klasycznym belkowaniu stojący na filarach). Do grobowców typu rzymskiego zaliczamy: grobowiec nr 269, nr 229 zw. Renesansowy (podwójne obramowanie wejścia, na pilastrach oparto łuk z trzema akroterionami w kształcie urn), Tryklinium Lwów (lwy flankują wejście, a głowy Meduz nad zewnętrznymi filarami), Grobowiec Obelisków. Najbardziej rozbudowane są tzw. Grobowce Królewskie: <a href="/wiki/Skarbiec_Faraona" title="Skarbiec Faraona">Chaznat al-Firaun</a>, <a href="/wiki/Ad-Dajr" title="Ad-Dajr">Ad-Dajr</a>, Grobowiec Koryncki, Grobowiec Pałacowy, itd.</li></ul> <p>Większość uczonych przyjęła bez zastrzeżeń lub z niewielkimi zmianami klasyfikację typologiczną grobowców ustanowioną przez Domaszewskiego. Część uczonych zaproponowała odmienne systemy klasyfikacyjne, bardziej uproszczone. Oparto je na trzech grupach typologicznych związanych z dekoracją fasady: grobowce wieżyczkowe (dekorowane blankami), grobowce schodkowe, grobowce przyczółkowe (dekorowane przyczółkiem trójkątnym, łukowym lub łamanym). </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Kapitele_nabatejskie">Kapitele nabatejskie</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Nabatejczycy&veaction=edit&section=14" title="Edytuj sekcję: Kapitele nabatejskie" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Nabatejczycy&action=edit&section=14" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Kapitele nabatejskie"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Kapitele nabatejskie są charakterystycznym elementem dekoracji architektonicznej grobowców fasadowych. Dzielimy je na dwa grupy: </p> <ul><li><b>kapitele koryncko-nabatejskie</b> – bogato dekorowane kapitele roślinne. Wywodzą się zapewne z aleksandryjskich kapiteli korynckich. Nabatejskie motywy roślinne zastąpiły motyw środkowych spiral.</li> <li><b>kapitele nabatejskie</b> – najczęściej spotykane. Charakteryzują się płaską, lekko wklęsłą powierzchnią. Pozbawione, z wyjątkiem rogowych wypustek, ornamentyki. Prawdopodobnie jest zgeometryzowaną formą kapitelu koryncko-nabatejskiego. Kapitel nabatejski był konserwatywną formą dekoracji architektonicznej grobowców fasadowych. Widocznie Nabatejczycy przedkładali proste formy geometryczne nad dekorację roślinną, zoo- lub antropomorficzną, które współgrały z surowym terenem kraju. Znajdujemy je np. w grobowcu <a href="/wiki/Ad-Dajr" title="Ad-Dajr">Ad-Dajr</a>.</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Rzeźba"><span id="Rze.C5.BAba"></span>Rzeźba</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Nabatejczycy&veaction=edit&section=15" title="Edytuj sekcję: Rzeźba" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Nabatejczycy&action=edit&section=15" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Rzeźba"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Nabatejczycy wykazywali się oryginalnością, tworząc niepowtarzalne i oryginalne wzory. Charakteryzują się symbolicznymi przedstawieniami osób, przedmiotów lub idei. W rzeźbie wyróżniamy trzy style, tzw. szkoły rzeźbiarskie: </p> <ul><li><b>arabska</b> (brak przedstawień figuralnych) – do tej grupy zaliczamy antropomorficzne stele prostokątne z reliefowymi przedstawieniami oczu, nosa i ust. Stele są przedstawione w typie „mówiącym” (z ustami) lub „milczącym” (bez ust). Przedstawienia te znajdują się w południowej Arabii oraz w oazie <a href="/wiki/Tajma_(oaza)" class="mw-redirect" title="Tajma (oaza)">Tajma</a>. Najczęściej wykuwano je w skalnym reliefie wewnątrz niszy. Są też wolno stojące. Kształtem przypominają płaski prostopadłościan, np. idol ze Świątyni Uskrzydlonych Lwów.</li> <li><b>grecko-orientalna</b> – powstała przez połączenie orientalnych wpływów <a href="/wiki/Ammonici" title="Ammonici">ammonickich</a> i <a href="/wiki/Aramejczycy" title="Aramejczycy">aramejskich</a> z hellenistycznymi. Charakteryzują się symetrią elementów twarzy, duże oczy i grube faliste uczesanie. Często używano <a href="/wiki/Palmeta" title="Palmeta">palmet</a>. Niektóre rzeźby wykazują cechy sztuki <a href="/wiki/Kr%C3%B3lestwo_Part%C3%B3w" title="Królestwo Partów">partyjskiej</a> z wytrzeszczonymi kulistymi oczami i włosami falistymi lub z lokami. Większość rzeźb pochodzi z sanktuarium w Chirbet et-Tannur, np. dwa przedstawienia bogini Atargatis.</li> <li><b>hellenistyczno-rzymska</b> – powstała w czasach rzymskiej prowincji <a href="/wiki/Arabia" title="Arabia">Arabia</a>. Charakteryzuje się naśladownictwem zarówno sztuki <a href="/wiki/Aleksandria" title="Aleksandria">aleksandryjskiej</a> jak i rzymskiej.</li></ul> <p>W północnej <a href="/wiki/Jordania" title="Jordania">Jordanii</a>, głównie w <a href="/wiki/Gadara" title="Gadara">Gadarze</a>, wykonywano rzeźby w bazalcie wykazujące schematyzm. Znamy kilka przykładów z terytorium Hauranu, gdzie ustawiano je na grobach, jako pomniki. Przedstawiają popiersia o schematycznych cechach ludzkich. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Ceramika">Ceramika</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Nabatejczycy&veaction=edit&section=16" title="Edytuj sekcję: Ceramika" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Nabatejczycy&action=edit&section=16" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Ceramika"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Ceramika nabatejska jest wysoko oceniana za delikatność, fantazyjną dekorację oraz precyzję wykonania. Naczynia (talerze i miseczki) były wewnątrz dekorowane różnorodnymi wzorami, głównie motywami roślinnymi. Kolor naczyń był najczęściej jasnoczerwony, a dekoracji od różowej do czarnej. Znajdowano je zawsze we fragmentach. Nabatejczycy prawdopodobnie używali dekorowanej ceramiki jedynie w obrzędach religijnych, potem je niszczyli. Najwięcej dekorowanej ceramiki występuje na południu dawnego państwa, pomiędzy <a href="/wiki/Madaba" title="Madaba">Madabą</a> a <a href="/wiki/Akaba" title="Akaba">Akabą</a>. </p><p>Od IV do II w. p.n.e. Nabatejczycy sprowadzali ceramikę z <a href="/wiki/Aleksandria" title="Aleksandria">Aleksandrii</a>, ponieważ wtedy jeszcze prowadzili koczowniczy tryb życia. Ceramika nabatejska pojawiła się nagle w I w. p.n.e. i to w najwyższym wykonaniu technicznym. Prawdopodobnie pierwsi mistrzowie pochodzili spoza Nabatei, zapewne z <a href="/wiki/Aleksandria" title="Aleksandria">Aleksandrii</a>. Natomiast formy naczyń i motywy powstały na gruncie lokalnym. Wyróżniono trzy etapy rozwoju ceramiki: </p> <ul><li>pierwszy (I w. p.n.e.) – charakteryzuje się delikatnymi płytkimi miseczkami z motywami roślinnymi koloru czerwono-brązowego na różowym tle.</li> <li>drugi (do pocz. II w. n.e.) – ceramika delikatniejsza i cieńsza z motywami coraz bardziej stylizowanymi koloru ciemniejszego. Obecnie te naczynia nazywamy z <a href="/wiki/J%C4%99zyk_angielski" title="Język angielski">ang.</a> <i>egg shell</i> – skorupka jajka.</li> <li>trzeci (do pocz. IV w.) – ceramika grubsza i bardziej szorstka, dekoracja bardziej uproszczona koloru prawie czarnego.</li></ul> <p>Nabatejczycy stosowali kilkanaście motywów dekoracji. Najważniejsze były roślinne (łodygi, liście, migdały, płatki kwiatów, nasiona, owoce). Drugą grupą stanowią motywy geometryczne (kropki, trójkąty, kwadraty, linie proste, faliste lub przeplatane, kratki oraz serca). Rzadko spotykamy motywy zoomorficzne. Różne kombinacje motywów tworzą siedem tzw. schematów dekoracyjnych: </p> <ul><li>tzw. dwa pola – naczynie podzielone najczęściej linią prostą z towarzyszącymi liniami kropkowanymi lub liściem palmy na dwie części.</li> <li>trzy pola – podzielone na trzy części najczęściej liniami lub palmetami.</li> <li>gwieździsty – motyw w kształcie gwiazdy najczęściej z linii falistych, kropkowanych lub gałązek;</li> <li>czwarty posiada najczęściej na krawędzi naczynia rodzaj wieńca roślinnego, a w centrum motywy kresek, kropek lub innych motywów.</li> <li>wirujący – motyw wygiętych gałązek roślin daje wrażenie jakby naczynie wprawiono w ruch obrotowy.</li> <li>asymetryczny – motywy zoo- i antropomorficzne malowane bez żadnych reguł z wypełnionymi wolnymi miejscami.</li> <li>siódmy charakteryzuje się całkowitym zapełnieniem przestrzeni danym motywem, np. kraty, liści danej rośliny, itd.</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Lampki_oliwne">Lampki oliwne</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Nabatejczycy&veaction=edit&section=17" title="Edytuj sekcję: Lampki oliwne" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Nabatejczycy&action=edit&section=17" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Lampki oliwne"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Nabatejczycy zapożyczyli wytwórczość lampek od <a href="/wiki/Staro%C5%BCytna_Grecja" title="Starożytna Grecja">Greków</a> i <a href="/wiki/Cesarstwo_Rzymskie" title="Cesarstwo Rzymskie">Rzymian</a>, nakładając na nią własne tradycje. Od I w. p.n.e. do I w. n.e. dominowały lampki, w dwóch typach, produkowane w ten sam sposób. Przygotowywano najpierw górną i dolną część, potem je łączono przed wypaleniem. Dolna część była zazwyczaj płaska, czasami dekorowana dwoma koncentrycznymi okręgami. Górna część była nieco wklęsła i dekorowana motywami roślinnymi lub geometrycznymi oraz posiadała dwa otwory na wlew i płomień. Typy lampek dzielimy na: </p> <ul><li><b>tzw. typ Omega</b> – charakteryzuje się wzorem przypominającym literę grecką Ω na swym obwodzie.</li> <li><b>typ wolutowy</b> – charakteryzuje się dekoracją dwóch <a href="/wiki/Woluta" title="Woluta">wolut</a> na dzióbku lampki.</li> <li><b>typ rzymski</b> – mniej popularny, ale jego rola wzrosła po utracie przez Nabateę niepodległości i włączeniu jej do <a href="/wiki/Cesarstwo_Rzymskie" title="Cesarstwo Rzymskie">Rzymu</a>. Typ ten charakteryzuje się płaskim kształtem górnej części, dekoracją przedstawiającą najczęściej sceny mitologiczne.</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Alfabet_i_pismo">Alfabet i pismo</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Nabatejczycy&veaction=edit&section=18" title="Edytuj sekcję: Alfabet i pismo" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Nabatejczycy&action=edit&section=18" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Alfabet i pismo"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Informacje o piśmie nabatejskim otrzymujemy na podstawie <a href="/wiki/Epigraf" title="Epigraf">inskrypcji</a> grobowych lub wotywnych. Znajdujemy je w najważniejszych ośrodkach nabatejskich, np. w <a href="/wiki/Petra" title="Petra">Petrze</a>, <a href="/wiki/Mada%E2%80%99in_Salih" title="Mada’in Salih">Hegrze</a>. Inskrypcje odkrywane były także w miastach nabatejskich na pustyni <a href="/wiki/Negew" title="Negew">Negew</a>, na pustyni <a href="/wiki/Synaj_(p%C3%B3%C5%82wysep)" title="Synaj (półwysep)">Synaj</a>, w północnej <a href="/wiki/Arabia" title="Arabia">Arabii</a> czy <a href="/wiki/Syria_staro%C5%BCytna" title="Syria starożytna">Syrii</a>. Dzięki handlarzom nabatejskim odnajdywane są zapiski w skałach na wyspach greckich, wybrzeżu <a href="/wiki/Anatolia" title="Anatolia">Azji Mniejszej</a> oraz w <a href="/wiki/Staro%C5%BCytny_Rzym" title="Starożytny Rzym">Rzymie</a>. Większość inskrypcji pochodzi z czasów przed utratą niepodległości. Język inskrypcji nabatejskich był oficjalnym <a href="/wiki/J%C4%99zyk_aramejski" title="Język aramejski">językiem aramejskim</a> z arabskimi formami i słowami. Wiele liter przypomina obecne pismo arabskie. Z czasem zaczęła narastać stopniowo przewaga elementów arabskich w języku nabatejskim. <a href="/w/index.php?title=Inskrypcja_z_Namary&action=edit&redlink=1" class="new" title="Inskrypcja z Namary (strona nie istnieje)">Inskrypcja z Namary</a> (<a href="/wiki/328" title="328">328</a>) zawiera rozwinięte pismo nabatejskie, ale jej język jest już <a href="/wiki/J%C4%99zyk_arabski" title="Język arabski">arabski</a>. Badacze podają pogląd, na podstawie danych paleograficznych, że pismo arabskie wywodzi się z pisma nabatejskiego. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Numizmatyka">Numizmatyka</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Nabatejczycy&veaction=edit&section=19" title="Edytuj sekcję: Numizmatyka" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Nabatejczycy&action=edit&section=19" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Numizmatyka"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>W III i II w. p.n.e. na terenie Nabatejczyków posługiwano się monetami <a href="/wiki/Ptolemeusze" title="Ptolemeusze">ptolemejskimi</a>, <a href="/wiki/Fenicja" title="Fenicja">fenickimi</a> lub <a href="/wiki/Seleucydzi" title="Seleucydzi">seleudzkimi</a>. Sytuacja zmieniła się na pocz. I w. p.n.e. za panowania <a href="/wiki/Aretas_III" title="Aretas III">Aretasa III</a>, kiedy wprowadzono monety nabatejskie. Początkowo wybijano je prawdopodobnie w <a href="/wiki/Aleksandria" title="Aleksandria">Aleksandrii</a> lub <a href="/wiki/Damaszek" title="Damaszek">Damaszku</a>. Monety przypominały formą te hellenistyczne, np. monety <a href="/wiki/Aretas_III" title="Aretas III">Aretasa III</a> naśladowały monety <a href="/wiki/Demetriusz_III_Filopator" title="Demetriusz III Filopator">Demetriusza III Filopatora</a>, króla <a href="/wiki/Syria_staro%C5%BCytna" title="Syria starożytna">Syrii</a>. Na awersie popiersie władcy, a na rewersie boginię <a href="/wiki/Tyche" title="Tyche">Tyche</a> z rogiem obfitości. Inne monety na rewersie miały orła z monet <a href="/wiki/Aleksandria" title="Aleksandria">aleksandryjskich</a> lub wizerunek bogini <a href="/wiki/Nike_(mitologia)" title="Nike (mitologia)">Nike</a>. Dzięki wzrostowi znaczenia królestwa nabatejskiego zaczęto wprowadzać własne motywy. Za panowania <a href="/wiki/Obodas_II" title="Obodas II">Obodasa II</a> pojawiły się inskrypcje na rewersie informujące o przydomkach władcy. Zamiast wizerunków bóstw umieszczano ich atrybuty, np. rogi obfitości. Rogi mogły być pojedyncze lub podwójne. Natomiast dwa rogi mogły być skrzyżowane lub leżeć równolegle do siebie. Na rewersach istniały dwa typy przedstawień. Pierwszy typ wyglądał jak dzwon, prawdopodobnie symbol bóstwa, i pojawił się na monetach <a href="/wiki/Aretas_IV" title="Aretas IV">Aretasa IV</a>. Drugim typem była otwarta dłoń, która pojawiła się na monetach <a href="/wiki/Malichus_I" title="Malichus I">Malichusa I</a>. Na awersach Nabatejczycy umieszczali wizerunki króla, wzorując się na przedstawieniach królów hellenistycznych. Pewne zmiany wprowadził <a href="/wiki/Obodas_III" title="Obodas III">Obodas III</a>, który dodał do swojego wizerunek królowej. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Religia">Religia</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Nabatejczycy&veaction=edit&section=20" title="Edytuj sekcję: Religia" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Nabatejczycy&action=edit&section=20" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Religia"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Źródła_do_religii_nabatejskiej"><span id=".C5.B9r.C3.B3d.C5.82a_do_religii_nabatejskiej"></span>Źródła do religii nabatejskiej</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Nabatejczycy&veaction=edit&section=21" title="Edytuj sekcję: Źródła do religii nabatejskiej" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Nabatejczycy&action=edit&section=21" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Źródła do religii nabatejskiej"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Religia Nabatejczyków do dzisiaj nie jest dla nas w pełni zrozumiała. Charakter ich obyczajów religijnych opieramy głównie na świadectwach archeologicznych (np. ruiny świątyń, resztki kapliczek, ołtarzy, rzeźby, reliefy, inskrypcje oraz <a href="/wiki/Graffiti" title="Graffiti">graffiti</a>) oraz na przekazach autorów antycznych (np. <a href="/wiki/Strabon" title="Strabon">Strabon</a> lub <a href="/wiki/Diodor_Sycylijski" title="Diodor Sycylijski">Diodor Sycylijski</a>) i średniowiecznych. Autorzy średniowieczni otrzymywali wiedzę o religijności Nabatejczyków z wcześniejszych dostępnych im źródeł, a które się nie zachowały do dzisiejszych czasów. Próby rekonstrukcji ich obrzędów religijnych dokonujemy także przez porównanie ze znanymi rytuałami religijnymi innych ludów koczowniczych. Zwyczaje sąsiadów Nabatei są także pomocne w poznaniu religijności nabatejskiej, np. mieszkańców <a href="/wiki/Palestyna" title="Palestyna">Palestyny</a>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Bogowie_Nabatejczyków"><span id="Bogowie_Nabatejczyk.C3.B3w"></span>Bogowie Nabatejczyków</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Nabatejczycy&veaction=edit&section=22" title="Edytuj sekcję: Bogowie Nabatejczyków" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Nabatejczycy&action=edit&section=22" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Bogowie Nabatejczyków"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Początkowo Nabatejczycy, jako koczownicy zapewne czcili różne lokalne bóstwa opiekujące się pustynią, oazami, skałami lub źródłami wody. Niewykluczone, że także zwracali się do słońca, księżyca, gwiazdy lub gwiazd oraz mieli jakieś bóstwo opiekujące się ich ludem. Wraz z łączeniem się w grupy i zakładaniem stałych osad powiększał się panteon ich bóstw. Pojawiały się nowe bóstwa związane z osiadłym trybem życia, opiekujące się np. uprawą roślinności, ogniskiem domowym, itp. Zapewne niektóre rytuały Nabatejczycy przejęli od ludów, które żyły wcześniej przed nimi. Poważne zmiany w zwyczajach religijnych zaszły w wyniku kontaktów handlowych i kulturowych z <a href="/wiki/Staro%C5%BCytna_Grecja" title="Starożytna Grecja">Grekami</a>, <a href="/wiki/Cesarstwo_Rzymskie" title="Cesarstwo Rzymskie">Rzymianami</a> lub <a href="/wiki/Staro%C5%BCytny_Egipt" title="Starożytny Egipt">Egipcjanami</a>. Bóstwa Nabatejczyków zaczęły być utożsamiane z bogami greckimi i rzymskimi. Wiele obcych bogów weszło do panteonu nabatejskiego. </p><p>Z dużej liczby panteonu bogów nabatejskich udało się do tej pory potwierdzić tylko kilka, i to najważniejszych. Ustalono także dużą grupę mało znaczących bóstw, znanych niekiedy tylko z pojedynczych inskrypcji. Najważniejszymi bogami Nabatejczyków byli: </p> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Dhushara.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/45/Dhushara.JPG/100px-Dhushara.JPG" decoding="async" width="100" height="133" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/45/Dhushara.JPG/150px-Dhushara.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/45/Dhushara.JPG/200px-Dhushara.JPG 2x" data-file-width="1536" data-file-height="2048" /></a><figcaption>Duszara.</figcaption></figure> <ul><li><b><a href="/wiki/Duszara" title="Duszara">Duszara</a></b> (<a href="/wiki/J%C4%99zyk_arabski" title="Język arabski">arab.</a> <i>Du es-Szara</i>, <a href="/wiki/J%C4%99zyk_grecki" title="Język grecki">gr.</a> <i>Dusares</i>) – najważniejszy bóg Nabatejczyków, stwórca, pan słońca, ziemi i urodzaju, stojący na czele triady bogów. Był czczony pod postacią bloku kamiennego (<a href="/wiki/Betyl" title="Betyl">betylu</a>). Jego imię Pan Szary świadczy o tym, że zapewne pierwotnie był bóstwem lokalnym na terenie <a href="/wiki/Petra" title="Petra">Petry</a>, znajdującej się w paśmie gór Es-Szara. Gdy to miasto stało się stolicą państwa, Duszara awansował na najważniejszego boga. Jego ranga nie zmniejszyła się do III w. n.e. Na jego cześć, co cztery lata organizowano festiwale zwane <i>Actia Dusaria</i>. Duszarę identyfikowano z greckim bogiem <a href="/wiki/Zeus" title="Zeus">Zeusem</a>.</li> <li><b>Aarra</b> – bóg płodności i roślinności, identyfikowany z greckim <a href="/wiki/Dionizos" title="Dionizos">Dionizosem</a>. Bóstwo opiekuńcze Bostry. Palono mu kadzidło na podłużnych ołtarzach. W późniejszym czasie zaczęto go identyfikować z Duszarą.</li> <li><b><a href="/wiki/Allat" class="mw-redirect" title="Allat">Allat</a></b> – małżonka lub matka Duszary. Była jedną z dwóch bogiń wchodzących w skład panteonu. Jej imię powstało przez skrócenie imienia arabskiego al-Illahat, co oznacza boginię. Była popularna wśród Arabów. Jako patronka podróżnych, poganiaczy zwierząt i wojowników przywędrowała zapewne z południa do <a href="/wiki/Petra" title="Petra">Petry</a>. Prawdopodobnie była boginią opiekuńczą <a href="/wiki/Bosra" title="Bosra">Bostry</a>. Ważne miejsce jej kultu znajdowało się w świątyni w Wadi Rum. Identyfikowano ją z <a href="/wiki/Afrodyta" title="Afrodyta">Afrodytą</a>, <a href="/wiki/Urania_(muza)" title="Urania (muza)">Uranią</a> oraz <a href="/wiki/Atena" title="Atena">Ateną</a>.</li> <li><b>Al-Uzza</b> (<i>Wszechmocna</i>) – drugie żeńskie bóstwo wchodzące w skład panteonu. Jej kult pojawił się u Nabatejczyków i na <a href="/wiki/Synaj_(p%C3%B3%C5%82wysep)" title="Synaj (półwysep)">Synaju</a> w I w. p.n.e. Utożsamiano ją z <a href="/wiki/Afrodyta" title="Afrodyta">Afrodytą</a>, natomiast badacze z <a href="/wiki/Wenus_(mitologia)" title="Wenus (mitologia)">Wenus</a>, boginią wojny.</li> <li><b>Manat</b> (<i>Zły los</i>) – wielka bogini świata zmarłych, opiekunka i strażniczka grobów oraz gwarantka wykonania testamentu zmarłego. Identyfikowano ją z <a href="/wiki/Tyche" title="Tyche">Tyche</a> i <a href="/wiki/Nemezis" title="Nemezis">Nemezis</a>, greckimi boginiami fortuny i losu. Łokieć, jako miara długości, był jej atrybutem. Czczono ją głównie na południu państwa. Sanktuarium jej znajdowało się w Kudajd nad wybrzeżem <a href="/wiki/Morze_Czerwone" title="Morze Czerwone">Morza Czerwonego</a>.</li> <li><b>Szai al-Kaun</b>, bóg-towarzysz, opiekun i obrońca wędrowców pustynnych. Przypisywano mu kult absolutnego zakazu picia wina.</li> <li><b>Al-Kutba</b> – bóg piśmiennictwa i wyroczni, kojarzony z greckim <a href="/wiki/Apollo" title="Apollo">Apollem</a> i rzymskim <a href="/wiki/Merkury_(mitologia)" title="Merkury (mitologia)">Merkurym</a>.</li> <li><b>Kos</b> – bóg burzy, błyskawic, deszczu, przejęty od <a href="/wiki/Edomici" title="Edomici">Edomitów</a>. Identyfikowano go z <a href="/wiki/Zeus" title="Zeus">Zeusem</a> lub z <a href="/wiki/Aramejczycy" title="Aramejczycy">aramejskim</a> Hadadem. Poświęcono mu sanktuarium w Chirbet et-Tannur.</li> <li><b><a href="/wiki/Izyda" title="Izyda">Izyda</a></b> – bogini egipska, przeniesiona z <a href="/wiki/Staro%C5%BCytny_Egipt" title="Starożytny Egipt">Egiptu</a> do Arabii przez kupców i rzemieślników aleksandryjskich.</li> <li><b>Atargatis</b> – bogini urodzaju i płodów rolnych, prawdopodobnie pod imieniem Atargatis-Derketo (<i>Panująca</i>) żona Kosa. Jej atrybutem była ryba.</li> <li><b>Azizos</b> – niektórzy badacze uważają go za boga wojowników, przedstawianego w postaci glinianych figurek jeźdźców i koni.</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Sanktuaria">Sanktuaria</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Nabatejczycy&veaction=edit&section=23" title="Edytuj sekcję: Sanktuaria" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Nabatejczycy&action=edit&section=23" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Sanktuaria"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><b>Chirbet et-Tannur</b> – jeden z najważniejszych sanktuarium religijnego Nabatejczyków. Położone jest na górze Dżebel Tannur, na skraju Wadi el-Hesa. Naprzeciwko ośrodka po drugiej stronie Wadi el-Hesa znajduje się czarna <a href="/wiki/Bazalt" title="Bazalt">bazaltowa</a> skała. Sanktuarium użytkowano od pocz. I w. p.n.e. do pierwszej ćwierci II w. n.e. Większość dzisiejszych zachowanych pozostałości przynależy na czasy panowania <a href="/wiki/Aretas_IV" title="Aretas IV">Aretasa IV</a>. U podnóża góry znajdowało się źródło wody i <a href="/wiki/Nimfeum" title="Nimfeum">nimfeum</a>. Stąd schodami wchodziło się do świątyni. Ze względu na różnorodną ikonografię nie można jednoznacznie przypisać sanktuarium jakiemuś bogu. Prawdopodobnie należało, ze względu na pobliską bazaltową skałę, do <a href="/wiki/Edomici" title="Edomici">edomickiego</a> boga Kosa.</li></ul> <ul><li><b>Świątynia w Wadi Rum</b> – drugie ważne sanktuarium, znajdujące się na południe od <a href="/wiki/Petra" title="Petra">Petry</a>, dedykowane prawdopodobnie bogini Allat. Świątynia usytuowana u podnóża skalnej krawędzi Wadi Rum powstała zapewne w I w. n.e. Kompleks o wymiarach 50 na 35 metrów składał się z kwadratowego dziedzińca otoczonego pomieszczeniami. Schody do świątyni znajdowały po stronie wschodniej. W centralnej części znajdowała się kaplica z ołtarzem, najświętsze miejsce, o wymiarach 5 na 4 m.</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Królowie_Nabatejczyków"><span id="Kr.C3.B3lowie_Nabatejczyk.C3.B3w"></span>Królowie Nabatejczyków</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Nabatejczycy&veaction=edit&section=24" title="Edytuj sekcję: Królowie Nabatejczyków" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Nabatejczycy&action=edit&section=24" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Królowie Nabatejczyków"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><a href="/wiki/Aretas_I" title="Aretas I">Aretas I</a> (ok. r. 168 p.n.e.)</li> <li>(?)Malichus (ok. r. 144)</li> <li><a href="/wiki/Aretas_II" title="Aretas II">Aretas II</a> (ok. 120/110-96)</li> <li><a href="/wiki/Obodas_I" title="Obodas I">Obodas I</a> (ok. 96-85) [syn]</li> <li><a href="/wiki/Rabel_I" title="Rabel I">Rabel I</a> (ok. 85) [brat]</li> <li><a href="/wiki/Aretas_III" title="Aretas III">Aretas III Filhellenos</a> (ok. 85-62) [syn Obodasa I]</li> <li><a href="/wiki/Obodas_II" title="Obodas II">Obodas II</a> (ok. 62–59) [syn]</li> <li><a href="/wiki/Malichus_I" title="Malichus I">Malichus I</a> (ok. 59-30) [syn]</li> <li><a href="/wiki/Obodas_III" title="Obodas III">Obodas III</a> (30–9) [syn]</li> <li><a href="/wiki/Aretas_IV" title="Aretas IV">Aretas IV Filopatris</a> (9 p.n.e.-40 n.e.) [syn]</li> <li><a href="/wiki/Malichus_II" title="Malichus II">Malichus II</a> (40-70) [syn]</li> <li><a href="/wiki/Rabel_II_Soter" title="Rabel II Soter">Rabel II Soter</a> (70-106; regencja 70-ok. 75) [syn]</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Miasta_nabatejskie">Miasta nabatejskie</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Nabatejczycy&veaction=edit&section=25" title="Edytuj sekcję: Miasta nabatejskie" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Nabatejczycy&action=edit&section=25" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Miasta nabatejskie"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><a href="/wiki/Petra" title="Petra">Petra</a> w Jordanii</li> <li><a href="/wiki/Bosra" title="Bosra">Bosra</a> w Syrii</li> <li><a href="/wiki/Mada%E2%80%99in_Salih" title="Mada’in Salih">Hegra</a> w północno-zachodniej Arabii Saudyjskiej</li></ul> <p><br /> </p> <table class="infobox noprint plainlinks" cellpadding="4" role="presentation"> <tbody><tr> <td style="vertical-align:middle; text-align:center; width:30px;"><span class="notpageimage" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/21px-Commons-logo.svg.png" decoding="async" width="21" height="28" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/31px-Commons-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/42px-Commons-logo.svg.png 2x" data-file-width="1024" data-file-height="1376" /></span></span> </td> <td style="line-height:normal; vertical-align:middle; text-align:center; flex:unset;"><a class="external text" href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Nabataeans?uselang=pl"><strong>Zobacz multimedia</strong> związane z tematem: <em>Nabatejczycy</em></a> </td></tr></tbody></table> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Bibliografia">Bibliografia</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Nabatejczycy&veaction=edit&section=26" title="Edytuj sekcję: Bibliografia" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Nabatejczycy&action=edit&section=26" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Bibliografia"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li>Machowski W., <i>Petra</i>, Ossolineum, Wrocław 2007, <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9788304048225" title="Specjalna:Książki/9788304048225">ISBN <span class="isbn">978-83-04-04822-5</span></a>.</li> <li>Sartre M., <i>Wschód rzymski. Prowincje i społeczeństwa prowincjonalne we wschodniej części basenu Morza Śródziemnego w okresie od Augusta do Sewerów (31 r. p.n.e.-235 r. n.e.)</i>, przekł. S. Rościcki, Ossolineum, Wrocław 1997, <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/8304043866" title="Specjalna:Książki/8304043866">ISBN <span class="isbn">83-04-04386-6</span></a>.</li> <li><i>Wielka historia świata</i>, t. 3: <i>Świat okresu cywilizacji klasycznych</i>, pod red. A. Krawczyka, Oficyna Wydawnicza Fogra – Świat Książki, Kraków-Warszawa 2005, s 377-378, <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/8385719849" title="Specjalna:Książki/8385719849">ISBN <span class="isbn">83-85719-84-9</span></a>.</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Linki_zewnętrzne"><span id="Linki_zewn.C4.99trzne"></span>Linki zewnętrzne</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Nabatejczycy&veaction=edit&section=27" title="Edytuj sekcję: Linki zewnętrzne" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Nabatejczycy&action=edit&section=27" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Linki zewnętrzne"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://nabataea.net/">Nabatea.net</a></li> <li><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20131015221006/http://mushecht.haifa.ac.il/catalogues/Nabateans/Avraham_Negev.pdf">Awraham Negew, Obodas the God in a Nabatean-Arabic Inscription</a>. mushecht.haifa.ac.il. [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://mushecht.haifa.ac.il/catalogues/Nabateans/Avraham_Negev.pdf">tego adresu</a> (2013-10-15)].</cite></li> <li><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20131015221019/http://mushecht.haifa.ac.il/catalogues/Nabateans/Ya%27akov_Meshorer.pdf">Ya’akov Meschorer, Nabatean Coinage</a>. mushecht.haifa.ac.il. [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://mushecht.haifa.ac.il/catalogues/Nabateans/Ya%27akov_Meshorer.pdf">tego adresu</a> (2013-10-15)].</cite></li></ul> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r74016753">.mw-parser-output #normdaten>div+div{margin-top:0.5em}.mw-parser-output #normdaten>div>div{background:var(--background-color-neutral,#eaecf0);padding:.2em .5em}.mw-parser-output #normdaten ul{margin:0;padding:0}.mw-parser-output #normdaten ul li:first-child{padding-left:.5em;border-left:1px solid var(--border-color-base,#a2a9b1)}</style> <div id="normdaten" class="catlinks"><div class="normdaten-typ-g"><div><a href="/wiki/Kontrola_autorytatywna" title="Kontrola autorytatywna">Kontrola autorytatywna</a> (<span class="description">izolowana grupa ludzi</span>):</div><ul><li><a href="/wiki/Gemeinsame_Normdatei" title="Gemeinsame Normdatei">GND</a>: <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://d-nb.info/gnd/4041013-4">4041013-4</a></span></li><li><a href="/wiki/Biblioteka_Narodowa_Republiki_Czeskiej" title="Biblioteka Narodowa Republiki Czeskiej">NKC</a>: <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://aut.nkp.cz/ph276816">ph276816</a></span></li><li><a href="/wiki/Biblioteka_Narodowa_Izraela" title="Biblioteka Narodowa Izraela">J9U</a>: <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://olduli.nli.org.il/F/?func=find-b&local_base=NLX10&find_code=UID&request=987007558132905171">987007558132905171</a></span></li></ul></div><div class="normdaten-andere"><div><a href="/wiki/Encyklopedia_internetowa" title="Encyklopedia internetowa">Encyklopedie internetowe</a>:</div> <ul><li><a href="/wiki/Encyklopedia_Britannica" title="Encyklopedia Britannica">Britannica</a>: <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.britannica.com/topic/Nabataean-people">topic/Nabataean-people</a></span></li> <li><a href="/wiki/Enciclopedia_Treccani" title="Enciclopedia Treccani">Treccani</a>: <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.treccani.it/enciclopedia/nabatei">nabatei</a></span></li> <li><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Property:P1296" class="extiw" title="d:Property:P1296">Catalana</a>: <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.enciclopedia.cat/ec-gec-0195881.xml">0195881</a></span></li></ul> </div></div></div><noscript><img src="https://login.wikimedia.org/wiki/Special:CentralAutoLogin/start?type=1x1" alt="" width="1" height="1" style="border: none; position: absolute;"></noscript> <div class="printfooter" data-nosnippet="">Źródło: „<a dir="ltr" href="https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Nabatejczycy&oldid=75313540">https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Nabatejczycy&oldid=75313540</a>”</div></div> <div id="catlinks" class="catlinks" data-mw="interface"><div id="mw-normal-catlinks" class="mw-normal-catlinks"><a href="/wiki/Specjalna:Kategorie" title="Specjalna:Kategorie">Kategorie</a>: <ul><li><a href="/wiki/Kategoria:Staro%C5%BCytne_ludy" title="Kategoria:Starożytne ludy">Starożytne ludy</a></li><li><a href="/wiki/Kategoria:Historia_Arab%C3%B3w" title="Kategoria:Historia Arabów">Historia Arabów</a></li><li><a href="/wiki/Kategoria:Nabatejczycy" title="Kategoria:Nabatejczycy">Nabatejczycy</a></li></ul></div></div> </div> </main> </div> <div class="mw-footer-container"> <footer id="footer" class="mw-footer" > <ul id="footer-info"> <li id="footer-info-lastmod"> Tę stronę ostatnio edytowano 21 lis 2024, 18:38.</li> <li id="footer-info-copyright">Tekst udostępniany na licencji <a rel="nofollow" class="external text" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.pl">Creative Commons: uznanie autorstwa, na tych samych warunkach</a>, z możliwością obowiązywania dodatkowych ograniczeń. Zobacz szczegółowe informacje o <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Policy:Terms_of_Use/pl">warunkach korzystania</a>.</li> </ul> <ul id="footer-places"> <li id="footer-places-privacy"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy">Polityka prywatności</a></li> <li id="footer-places-about"><a href="/wiki/Wikipedia:O_Wikipedii">O Wikipedii</a></li> <li id="footer-places-disclaimers"><a href="/wiki/Wikipedia:Korzystasz_z_Wikipedii_tylko_na_w%C5%82asn%C4%85_odpowiedzialno%C5%9B%C4%87">Korzystasz z Wikipedii tylko na własną odpowiedzialność</a></li> <li id="footer-places-wm-codeofconduct"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct">Powszechne Zasady Postępowania</a></li> <li id="footer-places-developers"><a href="https://developer.wikimedia.org">Dla deweloperów</a></li> <li id="footer-places-statslink"><a href="https://stats.wikimedia.org/#/pl.wikipedia.org">Statystyki</a></li> <li id="footer-places-cookiestatement"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Cookie_statement">Oświadczenie o ciasteczkach</a></li> <li id="footer-places-mobileview"><a href="//pl.m.wikipedia.org/w/index.php?title=Nabatejczycy&mobileaction=toggle_view_mobile" class="noprint stopMobileRedirectToggle">Wersja mobilna</a></li> </ul> <ul id="footer-icons" class="noprint"> <li id="footer-copyrightico"><a href="https://wikimediafoundation.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/static/images/footer/wikimedia-button.svg" width="84" height="29" alt="Wikimedia Foundation" loading="lazy"></a></li> <li id="footer-poweredbyico"><a href="https://www.mediawiki.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/w/resources/assets/poweredby_mediawiki.svg" alt="Powered by MediaWiki" width="88" height="31" loading="lazy"></a></li> </ul> </footer> </div> </div> </div> <div class="vector-settings" id="p-dock-bottom"> <ul></ul> </div><script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.config.set({"wgHostname":"mw-web.codfw.main-f69cdc8f6-rmmbn","wgBackendResponseTime":188,"wgPageParseReport":{"limitreport":{"cputime":"0.163","walltime":"0.254","ppvisitednodes":{"value":1088,"limit":1000000},"postexpandincludesize":{"value":7531,"limit":2097152},"templateargumentsize":{"value":2156,"limit":2097152},"expansiondepth":{"value":9,"limit":100},"expensivefunctioncount":{"value":3,"limit":500},"unstrip-depth":{"value":0,"limit":20},"unstrip-size":{"value":435,"limit":5000000},"entityaccesscount":{"value":4,"limit":400},"timingprofile":["100.00% 162.711 1 -total"," 54.20% 88.189 1 Szablon:Kontrola_autorytatywna"," 18.22% 29.644 1 Szablon:Commonscat"," 15.82% 25.748 1 Szablon:Projekt_siostrzany"," 15.46% 25.158 3 Szablon:ISBN"," 13.80% 22.450 1 Szablon:Ikona"," 11.74% 19.103 2 Szablon:Cytuj_stronę"]},"scribunto":{"limitreport-timeusage":{"value":"0.053","limit":"10.000"},"limitreport-memusage":{"value":2441318,"limit":52428800},"limitreport-logs":"required = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\n"},"cachereport":{"origin":"mw-web.eqiad.main-764b6bb99c-9ccx5","timestamp":"20241121175248","ttl":2592000,"transientcontent":false}}});});</script> <script type="application/ld+json">{"@context":"https:\/\/schema.org","@type":"Article","name":"Nabatejczycy","url":"https:\/\/pl.wikipedia.org\/wiki\/Nabatejczycy","sameAs":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q220594","mainEntity":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q220594","author":{"@type":"Organization","name":"Wsp\u00f3\u0142tw\u00f3rcy projekt\u00f3w Fundacji Wikimedia"},"publisher":{"@type":"Organization","name":"Wikimedia Foundation, Inc.","logo":{"@type":"ImageObject","url":"https:\/\/www.wikimedia.org\/static\/images\/wmf-hor-googpub.png"}},"datePublished":"2004-04-16T08:58:06Z","image":"https:\/\/upload.wikimedia.org\/wikipedia\/commons\/f\/fe\/Roman_Empire_125_pl.svg","headline":"staro\u017cytny lud pochodzenia semickiego przyby\u0142y z P\u00f3\u0142wyspu Arabskiego na tereny p\u0142d. Izraela i p\u0142d. Jordanii ok. VI w. p.n.e."}</script> </body> </html>