CINXE.COM

<!DOCTYPE html> <html class="client-nojs vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available" lang="pl" dir="ltr"> <head> <meta charset="UTF-8"> <title>Starożytny Egipt – Wikipedia, wolna encyklopedia</title> <script>(function(){var className="client-js vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available";var cookie=document.cookie.match(/(?:^|; )plwikimwclientpreferences=([^;]+)/);if(cookie){cookie[1].split('%2C').forEach(function(pref){className=className.replace(new RegExp('(^| )'+pref.replace(/-clientpref-\w+$|[^\w-]+/g,'')+'-clientpref-\\w+( |$)'),'$1'+pref+'$2');});}document.documentElement.className=className;}());RLCONF={"wgBreakFrames":false,"wgSeparatorTransformTable":[",\t."," \t,"],"wgDigitTransformTable":["",""], "wgDefaultDateFormat":"dmy","wgMonthNames":["","styczeń","luty","marzec","kwiecień","maj","czerwiec","lipiec","sierpień","wrzesień","październik","listopad","grudzień"],"wgRequestId":"fc2a916b-c52d-476c-b7fe-b9c74f1a72f4","wgCanonicalNamespace":"","wgCanonicalSpecialPageName":false,"wgNamespaceNumber":0,"wgPageName":"Starożytny_Egipt","wgTitle":"Starożytny Egipt","wgCurRevisionId":74942526,"wgRevisionId":74942526,"wgArticleId":40545,"wgIsArticle":true,"wgIsRedirect":false,"wgAction":"view","wgUserName":null,"wgUserGroups":["*"],"wgCategories":["Strony używające rozszerzenia WikiHiero","Szablon cytowania używa pól opisowych","Szablon cytuj książkę – autorzy do sprawdzenia","Szablon cytowania książki – brak numeru strony","Artykuły z brakującymi przypisami od 2024-10","Artykuły z propozycjami tłumaczeń","Szablon odn bez numeru strony","Starożytny Egipt","Kraje biblijne"],"wgPageViewLanguage":"pl","wgPageContentLanguage":"pl","wgPageContentModel":"wikitext", "wgRelevantPageName":"Starożytny_Egipt","wgRelevantArticleId":40545,"wgIsProbablyEditable":true,"wgRelevantPageIsProbablyEditable":true,"wgRestrictionEdit":[],"wgRestrictionMove":[],"wgNoticeProject":"wikipedia","wgCiteReferencePreviewsActive":true,"wgFlaggedRevsParams":{"tags":{"accuracy":{"levels":1}}},"wgStableRevisionId":74942526,"wgMediaViewerOnClick":true,"wgMediaViewerEnabledByDefault":true,"wgPopupsFlags":0,"wgVisualEditor":{"pageLanguageCode":"pl","pageLanguageDir":"ltr","pageVariantFallbacks":"pl"},"wgMFDisplayWikibaseDescriptions":{"search":true,"watchlist":true,"tagline":true,"nearby":true},"wgWMESchemaEditAttemptStepOversample":false,"wgWMEPageLength":90000,"wgRelatedArticlesCompat":[],"wgCentralAuthMobileDomain":false,"wgEditSubmitButtonLabelPublish":true,"wgULSPosition":"interlanguage","wgULSisCompactLinksEnabled":false,"wgVector2022LanguageInHeader":true,"wgULSisLanguageSelectorEmpty":false,"wgWikibaseItemId":"Q11768","wgCheckUserClientHintsHeadersJsApi":["brands", "architecture","bitness","fullVersionList","mobile","model","platform","platformVersion"],"GEHomepageSuggestedEditsEnableTopics":true,"wgGETopicsMatchModeEnabled":false,"wgGEStructuredTaskRejectionReasonTextInputEnabled":false,"wgGELevelingUpEnabledForUser":false};RLSTATE={"ext.gadget.wikiflex":"ready","ext.gadget.infobox":"ready","ext.gadget.hlist":"ready","ext.gadget.darkmode-overrides":"ready","ext.gadget.small-references":"ready","ext.gadget.citation-access-info":"ready","ext.gadget.sprawdz-problemy-szablony":"ready","ext.globalCssJs.user.styles":"ready","site.styles":"ready","user.styles":"ready","ext.globalCssJs.user":"ready","user":"ready","user.options":"loading","ext.cite.styles":"ready","ext.wikihiero":"ready","skins.vector.search.codex.styles":"ready","skins.vector.styles":"ready","skins.vector.icons":"ready","jquery.makeCollapsible.styles":"ready","ext.flaggedRevs.basic":"ready","mediawiki.codex.messagebox.styles":"ready","ext.wikimediamessages.styles":"ready", "ext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript":"ready","ext.uls.interlanguage":"ready","wikibase.client.init":"ready","ext.wikimediaBadges":"ready"};RLPAGEMODULES=["ext.cite.ux-enhancements","mediawiki.page.media","ext.scribunto.logs","site","mediawiki.page.ready","jquery.makeCollapsible","mediawiki.toc","skins.vector.js","ext.centralNotice.geoIP","ext.centralNotice.startUp","ext.flaggedRevs.advanced","ext.gadget.ll-script-loader","ext.gadget.veKeepParameters","ext.gadget.szablon-galeria","ext.gadget.NavFrame","ext.gadget.citoid-overrides","ext.gadget.maps","ext.gadget.padlock-indicators","ext.gadget.interwiki-langlist","ext.gadget.edit-summaries","ext.gadget.edit-first-section","ext.gadget.wikibugs","ext.gadget.map-toggler","ext.gadget.narrowFootnoteColumns","ext.gadget.WDsearch","ext.urlShortener.toolbar","ext.centralauth.centralautologin","mmv.bootstrap","ext.popups","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.init","ext.visualEditor.targetLoader","ext.echo.centralauth", "ext.eventLogging","ext.wikimediaEvents","ext.navigationTiming","ext.uls.interface","ext.cx.eventlogging.campaigns","ext.cx.uls.quick.actions","wikibase.client.vector-2022","ext.checkUser.clientHints","ext.growthExperiments.SuggestedEditSession","wikibase.sidebar.tracking"];</script> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.loader.impl(function(){return["user.options@12s5i",function($,jQuery,require,module){mw.user.tokens.set({"patrolToken":"+\\","watchToken":"+\\","csrfToken":"+\\"}); }];});});</script> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=pl&modules=ext.cite.styles%7Cext.flaggedRevs.basic%7Cext.uls.interlanguage%7Cext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript%7Cext.wikihiero%2CwikimediaBadges%7Cext.wikimediamessages.styles%7Cjquery.makeCollapsible.styles%7Cmediawiki.codex.messagebox.styles%7Cskins.vector.icons%2Cstyles%7Cskins.vector.search.codex.styles%7Cwikibase.client.init&only=styles&skin=vector-2022"> <script async="" src="/w/load.php?lang=pl&modules=startup&only=scripts&raw=1&skin=vector-2022"></script> <meta name="ResourceLoaderDynamicStyles" content=""> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=pl&modules=ext.gadget.citation-access-info%2Cdarkmode-overrides%2Chlist%2Cinfobox%2Csmall-references%2Csprawdz-problemy-szablony%2Cwikiflex&only=styles&skin=vector-2022"> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=pl&modules=site.styles&only=styles&skin=vector-2022"> <meta name="generator" content="MediaWiki 1.44.0-wmf.4"> <meta name="referrer" content="origin"> <meta name="referrer" content="origin-when-cross-origin"> <meta name="robots" content="max-image-preview:standard"> <meta name="format-detection" content="telephone=no"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/5/53/Pyramids_of_Egypt1.jpg"> <meta property="og:image:width" content="1200"> <meta property="og:image:height" content="788"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/5/53/Pyramids_of_Egypt1.jpg"> <meta property="og:image:width" content="800"> <meta property="og:image:height" content="525"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/53/Pyramids_of_Egypt1.jpg/640px-Pyramids_of_Egypt1.jpg"> <meta property="og:image:width" content="640"> <meta property="og:image:height" content="420"> <meta name="viewport" content="width=1120"> <meta property="og:title" content="Starożytny Egipt – Wikipedia, wolna encyklopedia"> <meta property="og:type" content="website"> <link rel="preconnect" href="//upload.wikimedia.org"> <link rel="alternate" media="only screen and (max-width: 640px)" href="//pl.m.wikipedia.org/wiki/Staro%C5%BCytny_Egipt"> <link rel="alternate" type="application/x-wiki" title="Edytuj" href="/w/index.php?title=Staro%C5%BCytny_Egipt&action=edit"> <link rel="apple-touch-icon" href="/static/apple-touch/wikipedia.png"> <link rel="icon" href="/static/favicon/wikipedia.ico"> <link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/w/rest.php/v1/search" title="Wikipedia (pl)"> <link rel="EditURI" type="application/rsd+xml" href="//pl.wikipedia.org/w/api.php?action=rsd"> <link rel="canonical" href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Staro%C5%BCytny_Egipt"> <link rel="license" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.pl"> <link rel="alternate" type="application/atom+xml" title="Kanał Atom Wikipedii" href="/w/index.php?title=Specjalna:Ostatnie_zmiany&feed=atom"> <link rel="dns-prefetch" href="//meta.wikimedia.org" /> <link rel="dns-prefetch" href="//login.wikimedia.org"> </head> <body class="skin--responsive skin-vector skin-vector-search-vue mediawiki ltr sitedir-ltr mw-hide-empty-elt ns-0 ns-subject mw-editable page-Starożytny_Egipt rootpage-Starożytny_Egipt skin-vector-2022 action-view"><a class="mw-jump-link" href="#bodyContent">Przejdź do zawartości</a> <div class="vector-header-container"> <header class="vector-header mw-header"> <div class="vector-header-start"> <nav class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Witryna"> <div id="vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown vector-main-menu-dropdown vector-button-flush-left vector-button-flush-right" > <input type="checkbox" id="vector-main-menu-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Menu główne" > <label id="vector-main-menu-dropdown-label" for="vector-main-menu-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-menu mw-ui-icon-wikimedia-menu"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Menu główne</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-main-menu-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-main-menu" class="vector-main-menu vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-main-menu-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="main-menu-pinned" data-pinnable-element-id="vector-main-menu" data-pinned-container-id="vector-main-menu-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-main-menu-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Menu główne</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.pin">przypnij</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.unpin">ukryj</button> </div> <div id="p-navigation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation" > <div class="vector-menu-heading"> Nawigacja </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-mainpage-description" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Strona_g%C5%82%C3%B3wna" title="Przejdź na stronę główną [z]" accesskey="z"><span>Strona główna</span></a></li><li id="n-randompage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:Losowa_strona" title="Załaduj losową stronę [x]" accesskey="x"><span>Losuj artykuł</span></a></li><li id="n-Kategorie" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Portal:Kategorie_G%C5%82%C3%B3wne"><span>Kategorie artykułów</span></a></li><li id="n-Featured-articles" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Wyr%C3%B3%C5%BCniona_zawarto%C5%9B%C4%87_Wikipedii"><span>Najlepsze artykuły</span></a></li><li id="n-FAQ" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Pomoc:FAQ"><span>Częste pytania (FAQ)</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-zmiany" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-zmiany" > <div class="vector-menu-heading"> Dla czytelników </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-czytelnicy" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:O_Wikipedii"><span>O Wikipedii</span></a></li><li id="n-contact" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Kontakt_z_wikipedystami"><span>Kontakt</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-edytorzy" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-edytorzy" > <div class="vector-menu-heading"> Dla wikipedystów </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-pierwsze-kroki" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Pomoc:Pierwsze_kroki"><span>Pierwsze kroki</span></a></li><li id="n-portal" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Portal_wikipedyst%C3%B3w" title="O projekcie – co możesz zrobić, gdzie możesz znaleźć informacje"><span>Portal wikipedystów</span></a></li><li id="n-Noticeboard" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Tablica_og%C5%82osze%C5%84"><span>Ogłoszenia</span></a></li><li id="n-Guidelines" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Zasady"><span>Zasady</span></a></li><li id="n-helppage-name" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Pomoc:Spis_tre%C5%9Bci"><span>Pomoc</span></a></li><li id="n-recentchanges" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:Ostatnie_zmiany" title="Lista ostatnich zmian w Wikipedii. [r]" accesskey="r"><span>Ostatnie zmiany</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> <a href="/wiki/Wikipedia:Strona_g%C5%82%C3%B3wna" class="mw-logo"> <img class="mw-logo-icon" src="/static/images/icons/wikipedia.png" alt="" aria-hidden="true" height="50" width="50"> <span class="mw-logo-container skin-invert"> <img class="mw-logo-wordmark" alt="Wikipedia" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-wordmark-en.svg" style="width: 7.5em; height: 1.125em;"> <img class="mw-logo-tagline" alt="wolna encyklopedia" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-tagline-pl.svg" width="120" height="13" style="width: 7.5em; height: 0.8125em;"> </span> </a> </div> <div class="vector-header-end"> <div id="p-search" role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-collapses vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box-auto-expand-width vector-search-box"> <a href="/wiki/Specjalna:Szukaj" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only search-toggle" title="Przeszukaj Wikipedię [f]" accesskey="f"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>Szukaj</span> </a> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail cdx-typeahead-search--auto-expand-width"> <form action="/w/index.php" id="searchform" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div id="simpleSearch" class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Przeszukaj Wikipedię" aria-label="Przeszukaj Wikipedię" autocapitalize="sentences" title="Przeszukaj Wikipedię [f]" accesskey="f" id="searchInput" > <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="Specjalna:Szukaj"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Szukaj</button> </form> </div> </div> </div> <nav class="vector-user-links vector-user-links-wide" aria-label="Narzędzia osobiste"> <div class="vector-user-links-main"> <div id="p-vector-user-menu-preferences" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-userpage" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Wygląd"> <div id="vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown " title="Zmień rozmiar czcionki, szerokość oraz kolorystykę strony" > <input type="checkbox" id="vector-appearance-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Wygląd" > <label id="vector-appearance-dropdown-label" for="vector-appearance-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-appearance mw-ui-icon-wikimedia-appearance"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Wygląd</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-appearance-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div id="p-vector-user-menu-notifications" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-overflow" class="vector-menu mw-portlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_pl.wikipedia.org&uselang=pl" class=""><span>Wspomóż Wikipedię</span></a> </li> <li id="pt-createaccount-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Specjalna:Utw%C3%B3rz_konto&returnto=Staro%C5%BCytny+Egipt" title="Zachęcamy do stworzenia konta i zalogowania, ale nie jest to obowiązkowe." class=""><span>Utwórz konto</span></a> </li> <li id="pt-login-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Specjalna:Zaloguj&returnto=Staro%C5%BCytny+Egipt" title="Zachęcamy do zalogowania się, choć nie jest to obowiązkowe. [o]" accesskey="o" class=""><span>Zaloguj się</span></a> </li> </ul> </div> </div> </div> <div id="vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown vector-user-menu vector-button-flush-right vector-user-menu-logged-out" title="Więcej opcji" > <input type="checkbox" id="vector-user-links-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Narzędzia osobiste" > <label id="vector-user-links-dropdown-label" for="vector-user-links-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-ellipsis mw-ui-icon-wikimedia-ellipsis"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Narzędzia osobiste</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-personal" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-personal user-links-collapsible-item" title="Menu użytkownika" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_pl.wikipedia.org&uselang=pl"><span>Wspomóż Wikipedię</span></a></li><li id="pt-createaccount" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:Utw%C3%B3rz_konto&returnto=Staro%C5%BCytny+Egipt" title="Zachęcamy do stworzenia konta i zalogowania, ale nie jest to obowiązkowe."><span class="vector-icon mw-ui-icon-userAdd mw-ui-icon-wikimedia-userAdd"></span> <span>Utwórz konto</span></a></li><li id="pt-login" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:Zaloguj&returnto=Staro%C5%BCytny+Egipt" title="Zachęcamy do zalogowania się, choć nie jest to obowiązkowe. [o]" accesskey="o"><span class="vector-icon mw-ui-icon-logIn mw-ui-icon-wikimedia-logIn"></span> <span>Zaloguj się</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-user-menu-anon-editor" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-user-menu-anon-editor" > <div class="vector-menu-heading"> Strony dla anonimowych edytorów <a href="/wiki/Pomoc:Pierwsze_kroki" aria-label="Dowiedz się więcej na temat edytowania"><span>dowiedz się więcej</span></a> </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-anoncontribs" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:M%C3%B3j_wk%C5%82ad" title="Lista edycji wykonanych z tego adresu IP [y]" accesskey="y"><span>Edycje</span></a></li><li id="pt-anontalk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:Moja_dyskusja" title="Dyskusja użytkownika dla tego adresu IP [n]" accesskey="n"><span>Dyskusja</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </header> </div> <div class="mw-page-container"> <div class="mw-page-container-inner"> <div class="vector-sitenotice-container"> <div id="siteNotice"></div> </div> <div class="vector-column-start"> <div class="vector-main-menu-container"> <div id="mw-navigation"> <nav id="mw-panel" class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Witryna"> <div id="vector-main-menu-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> </div> </div> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav id="mw-panel-toc" aria-label="Spis treści" data-event-name="ui.sidebar-toc" class="mw-table-of-contents-container vector-toc-landmark"> <div id="vector-toc-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-toc" class="vector-toc vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-toc-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="toc-pinned" data-pinnable-element-id="vector-toc" > <h2 class="vector-pinnable-header-label">Spis treści</h2> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.pin">przypnij</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.unpin">ukryj</button> </div> <ul class="vector-toc-contents" id="mw-panel-toc-list"> <li id="toc-mw-content-text" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a href="#" class="vector-toc-link"> <div class="vector-toc-text">Początek</div> </a> </li> <li id="toc-Historia_badań_nad_starożytnym_Egiptem" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Historia_badań_nad_starożytnym_Egiptem"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1</span> <span>Historia badań nad starożytnym Egiptem</span> </div> </a> <ul id="toc-Historia_badań_nad_starożytnym_Egiptem-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Położenie,_geografia_i_warunki_naturalne" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Położenie,_geografia_i_warunki_naturalne"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2</span> <span>Położenie, geografia i warunki naturalne</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Położenie,_geografia_i_warunki_naturalne-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Przełącz podsekcję Położenie, geografia i warunki naturalne</span> </button> <ul id="toc-Położenie,_geografia_i_warunki_naturalne-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Ważniejsze_miasta_starożytnego_Egiptu" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Ważniejsze_miasta_starożytnego_Egiptu"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.1</span> <span>Ważniejsze miasta starożytnego Egiptu</span> </div> </a> <ul id="toc-Ważniejsze_miasta_starożytnego_Egiptu-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Zarys_dziejów" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Zarys_dziejów"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3</span> <span>Zarys dziejów</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Zarys_dziejów-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Przełącz podsekcję Zarys dziejów</span> </button> <ul id="toc-Zarys_dziejów-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Okresy_predynastyczny_i_protodynastyczny_(ok._5500–ok._3000_p.n.e.)" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Okresy_predynastyczny_i_protodynastyczny_(ok._5500–ok._3000_p.n.e.)"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.1</span> <span>Okresy predynastyczny i protodynastyczny (ok. 5500–ok. 3000 p.n.e.)</span> </div> </a> <ul id="toc-Okresy_predynastyczny_i_protodynastyczny_(ok._5500–ok._3000_p.n.e.)-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Okres_wczesnodynastyczny_lub_tynicki_(ok._3000_–_ok._2657_p.n.e.)" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Okres_wczesnodynastyczny_lub_tynicki_(ok._3000_–_ok._2657_p.n.e.)"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.2</span> <span>Okres wczesnodynastyczny lub tynicki (ok. 3000 – ok. 2657 p.n.e.)</span> </div> </a> <ul id="toc-Okres_wczesnodynastyczny_lub_tynicki_(ok._3000_–_ok._2657_p.n.e.)-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Stare_Państwo_(ok._2657_–_ok._2166_p.n.e.)" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Stare_Państwo_(ok._2657_–_ok._2166_p.n.e.)"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.3</span> <span>Stare Państwo (ok. 2657 – ok. 2166 p.n.e.)</span> </div> </a> <ul id="toc-Stare_Państwo_(ok._2657_–_ok._2166_p.n.e.)-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Pierwszy_Okres_Przejściowy_(2166–2020_p.n.e.)" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Pierwszy_Okres_Przejściowy_(2166–2020_p.n.e.)"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.4</span> <span>Pierwszy Okres Przejściowy (2166–2020 p.n.e.)</span> </div> </a> <ul id="toc-Pierwszy_Okres_Przejściowy_(2166–2020_p.n.e.)-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Średnie_Państwo_(ok._2020_–_ok._1793_p.n.e.)" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Średnie_Państwo_(ok._2020_–_ok._1793_p.n.e.)"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.5</span> <span>Średnie Państwo (ok. 2020 – ok. 1793 p.n.e.)</span> </div> </a> <ul id="toc-Średnie_Państwo_(ok._2020_–_ok._1793_p.n.e.)-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Drugi_Okres_Przejściowy_(1793–1540_p.n.e.)" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Drugi_Okres_Przejściowy_(1793–1540_p.n.e.)"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.6</span> <span>Drugi Okres Przejściowy (1793–1540 p.n.e.)</span> </div> </a> <ul id="toc-Drugi_Okres_Przejściowy_(1793–1540_p.n.e.)-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Nowe_Państwo_(1540–1070_p.n.e.)" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Nowe_Państwo_(1540–1070_p.n.e.)"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.7</span> <span>Nowe Państwo (1540–1070 p.n.e.)</span> </div> </a> <ul id="toc-Nowe_Państwo_(1540–1070_p.n.e.)-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Trzeci_Okres_Przejściowy_(1070–664_p.n.e.)" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Trzeci_Okres_Przejściowy_(1070–664_p.n.e.)"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.8</span> <span>Trzeci Okres Przejściowy (1070–664 p.n.e.)</span> </div> </a> <ul id="toc-Trzeci_Okres_Przejściowy_(1070–664_p.n.e.)-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Okres_Późny_(664–332_p.n.e.)" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Okres_Późny_(664–332_p.n.e.)"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.9</span> <span>Okres Późny (664–332 p.n.e.)</span> </div> </a> <ul id="toc-Okres_Późny_(664–332_p.n.e.)-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Egipt_grecki_(332–30_p.n.e.)" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Egipt_grecki_(332–30_p.n.e.)"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.10</span> <span>Egipt grecki (332–30 p.n.e.)</span> </div> </a> <ul id="toc-Egipt_grecki_(332–30_p.n.e.)-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Egipt_rzymski_(30_p.n.e._–_V_w._n.e.)" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Egipt_rzymski_(30_p.n.e._–_V_w._n.e.)"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.11</span> <span>Egipt rzymski (30 p.n.e. – V w. n.e.)</span> </div> </a> <ul id="toc-Egipt_rzymski_(30_p.n.e._–_V_w._n.e.)-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Państwo_i_jego_organizacja" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Państwo_i_jego_organizacja"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4</span> <span>Państwo i jego organizacja</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Państwo_i_jego_organizacja-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Przełącz podsekcję Państwo i jego organizacja</span> </button> <ul id="toc-Państwo_i_jego_organizacja-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Monarchia" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Monarchia"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.1</span> <span>Monarchia</span> </div> </a> <ul id="toc-Monarchia-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Administracja" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Administracja"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.2</span> <span>Administracja</span> </div> </a> <ul id="toc-Administracja-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Armia" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Armia"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.3</span> <span>Armia</span> </div> </a> <ul id="toc-Armia-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Gospodarka" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Gospodarka"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.4</span> <span>Gospodarka</span> </div> </a> <ul id="toc-Gospodarka-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Pismo" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Pismo"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5</span> <span>Pismo</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Pismo-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Przełącz podsekcję Pismo</span> </button> <ul id="toc-Pismo-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Hieroglify,_hieratyka_i_demotyka" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Hieroglify,_hieratyka_i_demotyka"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.1</span> <span>Hieroglify, hieratyka i demotyka</span> </div> </a> <ul id="toc-Hieroglify,_hieratyka_i_demotyka-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Język_koptyjski" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Język_koptyjski"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.2</span> <span>Język koptyjski</span> </div> </a> <ul id="toc-Język_koptyjski-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Odczytanie" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Odczytanie"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.3</span> <span>Odczytanie</span> </div> </a> <ul id="toc-Odczytanie-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Literatura" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Literatura"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.4</span> <span>Literatura</span> </div> </a> <ul id="toc-Literatura-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Religia" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Religia"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6</span> <span>Religia</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Religia-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Przełącz podsekcję Religia</span> </button> <ul id="toc-Religia-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Kosmogonia_i_kosmologia" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Kosmogonia_i_kosmologia"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.1</span> <span>Kosmogonia i kosmologia</span> </div> </a> <ul id="toc-Kosmogonia_i_kosmologia-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Bogowie" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Bogowie"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.2</span> <span>Bogowie</span> </div> </a> <ul id="toc-Bogowie-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Życie_pozagrobowe" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Życie_pozagrobowe"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.3</span> <span>Życie pozagrobowe</span> </div> </a> <ul id="toc-Życie_pozagrobowe-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Okres_grecko-rzymski" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Okres_grecko-rzymski"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.4</span> <span>Okres grecko-rzymski</span> </div> </a> <ul id="toc-Okres_grecko-rzymski-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Bóstwa_synkretyczne" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Bóstwa_synkretyczne"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.4.1</span> <span>Bóstwa synkretyczne</span> </div> </a> <ul id="toc-Bóstwa_synkretyczne-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Chrześcijaństwo" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Chrześcijaństwo"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.4.2</span> <span>Chrześcijaństwo</span> </div> </a> <ul id="toc-Chrześcijaństwo-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Zobacz_też" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Zobacz_też"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">7</span> <span>Zobacz też</span> </div> </a> <ul id="toc-Zobacz_też-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Uwagi" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Uwagi"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">8</span> <span>Uwagi</span> </div> </a> <ul id="toc-Uwagi-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Przypisy" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Przypisy"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">9</span> <span>Przypisy</span> </div> </a> <ul id="toc-Przypisy-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Bibliografia" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Bibliografia"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">10</span> <span>Bibliografia</span> </div> </a> <ul id="toc-Bibliografia-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Linki_zewnętrzne" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Linki_zewnętrzne"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">11</span> <span>Linki zewnętrzne</span> </div> </a> <ul id="toc-Linki_zewnętrzne-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </div> </div> </nav> </div> </div> <div class="mw-content-container"> <main id="content" class="mw-body"> <header class="mw-body-header vector-page-titlebar"> <nav aria-label="Spis treści" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown vector-page-titlebar-toc vector-button-flush-left" > <input type="checkbox" id="vector-page-titlebar-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Przełącz stan spisu treści" > <label id="vector-page-titlebar-toc-label" for="vector-page-titlebar-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-listBullet mw-ui-icon-wikimedia-listBullet"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Przełącz stan spisu treści</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-titlebar-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <h1 id="firstHeading" class="firstHeading mw-first-heading"><span class="mw-page-title-main">Starożytny Egipt</span></h1> <div id="p-lang-btn" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-lang" > <input type="checkbox" id="p-lang-btn-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn" class="vector-dropdown-checkbox mw-interlanguage-selector" aria-label="Przejdź do artykułu w innym języku. Treść dostępna w 167 językach" > <label id="p-lang-btn-label" for="p-lang-btn-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive mw-portlet-lang-heading-167" aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-language-progressive mw-ui-icon-wikimedia-language-progressive"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">167 języków</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="interlanguage-link interwiki-af badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="medal"><a href="https://af.wikipedia.org/wiki/Antieke_Egipte" title="Antieke Egipte – afrikaans" lang="af" hreflang="af" data-title="Antieke Egipte" data-language-autonym="Afrikaans" data-language-local-name="afrikaans" class="interlanguage-link-target"><span>Afrikaans</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-als mw-list-item"><a href="https://als.wikipedia.org/wiki/Altes_%C3%84gypten" title="Altes Ägypten – szwajcarski niemiecki" lang="gsw" hreflang="gsw" data-title="Altes Ägypten" data-language-autonym="Alemannisch" data-language-local-name="szwajcarski niemiecki" class="interlanguage-link-target"><span>Alemannisch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-am mw-list-item"><a href="https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8C%A5%E1%8A%95%E1%89%B3%E1%8B%8A_%E1%8C%8D%E1%89%A5%E1%8D%85" title="ጥንታዊ ግብፅ – amharski" lang="am" hreflang="am" data-title="ጥንታዊ ግብፅ" data-language-autonym="አማርኛ" data-language-local-name="amharski" class="interlanguage-link-target"><span>አማርኛ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-anp mw-list-item"><a href="https://anp.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AA%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%9A%E0%A5%80%E0%A4%A8_%E0%A4%AE%E0%A4%BF%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%B0" title="प्राचीन मिस्र – angika" lang="anp" hreflang="anp" data-title="प्राचीन मिस्र" data-language-autonym="अंगिका" data-language-local-name="angika" class="interlanguage-link-target"><span>अंगिका</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ar mw-list-item"><a href="https://ar.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%B5%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D9%82%D8%AF%D9%8A%D9%85%D8%A9" title="مصر القديمة – arabski" lang="ar" hreflang="ar" data-title="مصر القديمة" data-language-autonym="العربية" data-language-local-name="arabski" class="interlanguage-link-target"><span>العربية</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-an mw-list-item"><a href="https://an.wikipedia.org/wiki/Antigo_Echipto" title="Antigo Echipto – aragoński" lang="an" hreflang="an" data-title="Antigo Echipto" data-language-autonym="Aragonés" data-language-local-name="aragoński" class="interlanguage-link-target"><span>Aragonés</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-as mw-list-item"><a href="https://as.wikipedia.org/wiki/%E0%A6%AA%E0%A7%8D%E0%A7%B0%E0%A6%BE%E0%A6%9A%E0%A7%80%E0%A6%A8_%E0%A6%87%E0%A6%9C%E0%A6%BF%E0%A6%AA%E0%A7%8D%E0%A6%9F" title="প্ৰাচীন ইজিপ্ট – asamski" lang="as" hreflang="as" data-title="প্ৰাচীন ইজিপ্ট" data-language-autonym="অসমীয়া" data-language-local-name="asamski" class="interlanguage-link-target"><span>অসমীয়া</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ast mw-list-item"><a href="https://ast.wikipedia.org/wiki/Exiptu_Antiguu" title="Exiptu Antiguu – asturyjski" lang="ast" hreflang="ast" data-title="Exiptu Antiguu" data-language-autonym="Asturianu" data-language-local-name="asturyjski" class="interlanguage-link-target"><span>Asturianu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gn mw-list-item"><a href="https://gn.wikipedia.org/wiki/Eh%C3%ADto_Ymaguare" title="Ehíto Ymaguare – guarani" lang="gn" hreflang="gn" data-title="Ehíto Ymaguare" data-language-autonym="Avañe'ẽ" data-language-local-name="guarani" class="interlanguage-link-target"><span>Avañe'ẽ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-av mw-list-item"><a href="https://av.wikipedia.org/wiki/%D0%9D%D0%B5%D0%BA%D3%80%D1%81%D0%B8%D1%8F%D0%B1_%D0%95%D0%B3%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D1%82" title="НекӀсияб Египет – awarski" lang="av" hreflang="av" data-title="НекӀсияб Египет" data-language-autonym="Авар" data-language-local-name="awarski" class="interlanguage-link-target"><span>Авар</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-az mw-list-item"><a href="https://az.wikipedia.org/wiki/Q%C9%99dim_Misir" title="Qədim Misir – azerbejdżański" lang="az" hreflang="az" data-title="Qədim Misir" data-language-autonym="Azərbaycanca" data-language-local-name="azerbejdżański" class="interlanguage-link-target"><span>Azərbaycanca</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-azb mw-list-item"><a href="https://azb.wikipedia.org/wiki/%D9%82%D8%AF%DB%8C%D9%85_%D9%85%DB%8C%D8%B5%D8%B1" title="قدیم میصر – South Azerbaijani" lang="azb" hreflang="azb" data-title="قدیم میصر" data-language-autonym="تۆرکجه" data-language-local-name="South Azerbaijani" class="interlanguage-link-target"><span>تۆرکجه</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bn mw-list-item"><a href="https://bn.wikipedia.org/wiki/%E0%A6%AE%E0%A6%BF%E0%A6%B6%E0%A6%B0%E0%A7%80%E0%A6%AF%E0%A6%BC_%E0%A6%B8%E0%A6%AD%E0%A7%8D%E0%A6%AF%E0%A6%A4%E0%A6%BE" title="মিশরীয় সভ্যতা – bengalski" lang="bn" hreflang="bn" data-title="মিশরীয় সভ্যতা" data-language-autonym="বাংলা" data-language-local-name="bengalski" class="interlanguage-link-target"><span>বাংলা</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-min-nan mw-list-item"><a href="https://zh-min-nan.wikipedia.org/wiki/K%C3%B3%CD%98-t%C4%81i_Ai-ki%CC%8Dp" title="Kó͘-tāi Ai-ki̍p – minnański" lang="nan" hreflang="nan" data-title="Kó͘-tāi Ai-ki̍p" data-language-autonym="閩南語 / Bân-lâm-gú" data-language-local-name="minnański" class="interlanguage-link-target"><span>閩南語 / Bân-lâm-gú</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ba mw-list-item"><a href="https://ba.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%BD%D2%93%D0%BE_%D0%9C%D1%8B%D1%81%D1%8B%D1%80" title="Боронғо Мысыр – baszkirski" lang="ba" hreflang="ba" data-title="Боронғо Мысыр" data-language-autonym="Башҡортса" data-language-local-name="baszkirski" class="interlanguage-link-target"><span>Башҡортса</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be mw-list-item"><a href="https://be.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D0%B6%D1%8B%D1%82%D0%BD%D1%8B_%D0%95%D0%B3%D1%96%D0%BF%D0%B5%D1%82" title="Старажытны Егіпет – białoruski" lang="be" hreflang="be" data-title="Старажытны Егіпет" data-language-autonym="Беларуская" data-language-local-name="białoruski" class="interlanguage-link-target"><span>Беларуская</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be-x-old mw-list-item"><a href="https://be-tarask.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D0%B6%D1%8B%D1%82%D0%BD%D1%8B_%D0%AD%D0%B3%D1%96%D0%BF%D0%B5%D1%82" title="Старажытны Эгіпет – Belarusian (Taraškievica orthography)" lang="be-tarask" hreflang="be-tarask" data-title="Старажытны Эгіпет" data-language-autonym="Беларуская (тарашкевіца)" data-language-local-name="Belarusian (Taraškievica orthography)" class="interlanguage-link-target"><span>Беларуская (тарашкевіца)</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bg mw-list-item"><a href="https://bg.wikipedia.org/wiki/%D0%94%D1%80%D0%B5%D0%B2%D0%B5%D0%BD_%D0%95%D0%B3%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D1%82" title="Древен Египет – bułgarski" lang="bg" hreflang="bg" data-title="Древен Египет" data-language-autonym="Български" data-language-local-name="bułgarski" class="interlanguage-link-target"><span>Български</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bar mw-list-item"><a href="https://bar.wikipedia.org/wiki/Oids_Egyptn" title="Oids Egyptn – bawarski" lang="bar" hreflang="bar" data-title="Oids Egyptn" data-language-autonym="Boarisch" data-language-local-name="bawarski" class="interlanguage-link-target"><span>Boarisch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bs mw-list-item"><a href="https://bs.wikipedia.org/wiki/Stari_Egipat" title="Stari Egipat – bośniacki" lang="bs" hreflang="bs" data-title="Stari Egipat" data-language-autonym="Bosanski" data-language-local-name="bośniacki" class="interlanguage-link-target"><span>Bosanski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-br mw-list-item"><a href="https://br.wikipedia.org/wiki/Henegipt" title="Henegipt – bretoński" lang="br" hreflang="br" data-title="Henegipt" data-language-autonym="Brezhoneg" data-language-local-name="bretoński" class="interlanguage-link-target"><span>Brezhoneg</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bxr mw-list-item"><a href="https://bxr.wikipedia.org/wiki/%D0%AD%D1%80%D1%82%D1%8B%D0%BD_%D0%95%D0%B3%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D1%82" title="Эртын Египет – Russia Buriat" lang="bxr" hreflang="bxr" data-title="Эртын Египет" data-language-autonym="Буряад" data-language-local-name="Russia Buriat" class="interlanguage-link-target"><span>Буряад</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ca badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="medal"><a href="https://ca.wikipedia.org/wiki/Antic_Egipte" title="Antic Egipte – kataloński" lang="ca" hreflang="ca" data-title="Antic Egipte" data-language-autonym="Català" data-language-local-name="kataloński" class="interlanguage-link-target"><span>Català</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cv mw-list-item"><a href="https://cv.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%B2%D0%B0%D0%BB%D1%85%D0%B8_%D0%95%D0%B3%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D1%82" title="Авалхи Египет – czuwaski" lang="cv" hreflang="cv" data-title="Авалхи Египет" data-language-autonym="Чӑвашла" data-language-local-name="czuwaski" class="interlanguage-link-target"><span>Чӑвашла</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ceb mw-list-item"><a href="https://ceb.wikipedia.org/wiki/Karaang_Ehipto" title="Karaang Ehipto – cebuański" lang="ceb" hreflang="ceb" data-title="Karaang Ehipto" data-language-autonym="Cebuano" data-language-local-name="cebuański" class="interlanguage-link-target"><span>Cebuano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cs badge-Q17437798 badge-goodarticle mw-list-item" title="dobry artykuł"><a href="https://cs.wikipedia.org/wiki/Starov%C4%9Bk%C3%BD_Egypt" title="Starověký Egypt – czeski" lang="cs" hreflang="cs" data-title="Starověký Egypt" data-language-autonym="Čeština" data-language-local-name="czeski" class="interlanguage-link-target"><span>Čeština</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cy mw-list-item"><a href="https://cy.wikipedia.org/wiki/Yr_Hen_Aifft" title="Yr Hen Aifft – walijski" lang="cy" hreflang="cy" data-title="Yr Hen Aifft" data-language-autonym="Cymraeg" data-language-local-name="walijski" class="interlanguage-link-target"><span>Cymraeg</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-da mw-list-item"><a href="https://da.wikipedia.org/wiki/Det_gamle_Egypten" title="Det gamle Egypten – duński" lang="da" hreflang="da" data-title="Det gamle Egypten" data-language-autonym="Dansk" data-language-local-name="duński" class="interlanguage-link-target"><span>Dansk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ary mw-list-item"><a href="https://ary.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%B5%D8%B1_%D9%84%D9%82%D8%AF%D9%8A%D9%85%D8%A9" title="مصر لقديمة – marokański arabski" lang="ary" hreflang="ary" data-title="مصر لقديمة" data-language-autonym="الدارجة" data-language-local-name="marokański arabski" class="interlanguage-link-target"><span>الدارجة</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-de mw-list-item"><a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Altes_%C3%84gypten" title="Altes Ägypten – niemiecki" lang="de" hreflang="de" data-title="Altes Ägypten" data-language-autonym="Deutsch" data-language-local-name="niemiecki" class="interlanguage-link-target"><span>Deutsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-et mw-list-item"><a href="https://et.wikipedia.org/wiki/Vana-Egiptus" title="Vana-Egiptus – estoński" lang="et" hreflang="et" data-title="Vana-Egiptus" data-language-autonym="Eesti" data-language-local-name="estoński" class="interlanguage-link-target"><span>Eesti</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-el mw-list-item"><a href="https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%91%CF%81%CF%87%CE%B1%CE%AF%CE%B1_%CE%91%CE%AF%CE%B3%CF%85%CF%80%CF%84%CE%BF%CF%82" title="Αρχαία Αίγυπτος – grecki" lang="el" hreflang="el" data-title="Αρχαία Αίγυπτος" data-language-autonym="Ελληνικά" data-language-local-name="grecki" class="interlanguage-link-target"><span>Ελληνικά</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eml mw-list-item"><a href="https://eml.wikipedia.org/wiki/Eg%C3%A9tt_ant%C3%AEg" title="Egétt antîg – Emiliano-Romagnolo" lang="egl" hreflang="egl" data-title="Egétt antîg" data-language-autonym="Emiliàn e rumagnòl" data-language-local-name="Emiliano-Romagnolo" class="interlanguage-link-target"><span>Emiliàn e rumagnòl</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-en badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="medal"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Ancient_Egypt" title="Ancient Egypt – angielski" lang="en" hreflang="en" data-title="Ancient Egypt" data-language-autonym="English" data-language-local-name="angielski" class="interlanguage-link-target"><span>English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-es badge-Q17437798 badge-goodarticle mw-list-item" title="dobry artykuł"><a href="https://es.wikipedia.org/wiki/Antiguo_Egipto" title="Antiguo Egipto – hiszpański" lang="es" hreflang="es" data-title="Antiguo Egipto" data-language-autonym="Español" data-language-local-name="hiszpański" class="interlanguage-link-target"><span>Español</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eo mw-list-item"><a href="https://eo.wikipedia.org/wiki/Antikva_Egiptio" title="Antikva Egiptio – esperanto" lang="eo" hreflang="eo" data-title="Antikva Egiptio" data-language-autonym="Esperanto" data-language-local-name="esperanto" class="interlanguage-link-target"><span>Esperanto</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ext mw-list-item"><a href="https://ext.wikipedia.org/wiki/Antiguu_Egitu" title="Antiguu Egitu – estremadurski" lang="ext" hreflang="ext" data-title="Antiguu Egitu" data-language-autonym="Estremeñu" data-language-local-name="estremadurski" class="interlanguage-link-target"><span>Estremeñu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eu mw-list-item"><a href="https://eu.wikipedia.org/wiki/Antzinako_Egipto" title="Antzinako Egipto – baskijski" lang="eu" hreflang="eu" data-title="Antzinako Egipto" data-language-autonym="Euskara" data-language-local-name="baskijski" class="interlanguage-link-target"><span>Euskara</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fa mw-list-item"><a href="https://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%B5%D8%B1_%D8%A8%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="مصر باستان – perski" lang="fa" hreflang="fa" data-title="مصر باستان" data-language-autonym="فارسی" data-language-local-name="perski" class="interlanguage-link-target"><span>فارسی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hif mw-list-item"><a href="https://hif.wikipedia.org/wiki/Purana_Egypt" title="Purana Egypt – hindi fidżyjskie" lang="hif" hreflang="hif" data-title="Purana Egypt" data-language-autonym="Fiji Hindi" data-language-local-name="hindi fidżyjskie" class="interlanguage-link-target"><span>Fiji Hindi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fr mw-list-item"><a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/%C3%89gypte_antique" title="Égypte antique – francuski" lang="fr" hreflang="fr" data-title="Égypte antique" data-language-autonym="Français" data-language-local-name="francuski" class="interlanguage-link-target"><span>Français</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fy mw-list-item"><a href="https://fy.wikipedia.org/wiki/Alde_Egypte" title="Alde Egypte – zachodniofryzyjski" lang="fy" hreflang="fy" data-title="Alde Egypte" data-language-autonym="Frysk" data-language-local-name="zachodniofryzyjski" class="interlanguage-link-target"><span>Frysk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fur mw-list-item"><a href="https://fur.wikipedia.org/wiki/Ant%C3%AEc_Egjit" title="Antîc Egjit – friulski" lang="fur" hreflang="fur" data-title="Antîc Egjit" data-language-autonym="Furlan" data-language-local-name="friulski" class="interlanguage-link-target"><span>Furlan</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ga mw-list-item"><a href="https://ga.wikipedia.org/wiki/An_tSean-%C3%89igipt" title="An tSean-Éigipt – irlandzki" lang="ga" hreflang="ga" data-title="An tSean-Éigipt" data-language-autonym="Gaeilge" data-language-local-name="irlandzki" class="interlanguage-link-target"><span>Gaeilge</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gv mw-list-item"><a href="https://gv.wikipedia.org/wiki/Yn_%C3%87henn_Egypt" title="Yn Çhenn Egypt – manx" lang="gv" hreflang="gv" data-title="Yn Çhenn Egypt" data-language-autonym="Gaelg" data-language-local-name="manx" class="interlanguage-link-target"><span>Gaelg</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gd mw-list-item"><a href="https://gd.wikipedia.org/wiki/An_t-Seann_%C3%88ipheit" title="An t-Seann Èipheit – szkocki gaelicki" lang="gd" hreflang="gd" data-title="An t-Seann Èipheit" data-language-autonym="Gàidhlig" data-language-local-name="szkocki gaelicki" class="interlanguage-link-target"><span>Gàidhlig</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gl mw-list-item"><a href="https://gl.wikipedia.org/wiki/Antigo_Exipto" title="Antigo Exipto – galicyjski" lang="gl" hreflang="gl" data-title="Antigo Exipto" data-language-autonym="Galego" data-language-local-name="galicyjski" class="interlanguage-link-target"><span>Galego</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-inh mw-list-item"><a href="https://inh.wikipedia.org/wiki/%D0%A8%D0%B8%D1%80%D0%B0_%D0%9C%D0%B8%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B5" title="Шира Мисаре – inguski" lang="inh" hreflang="inh" data-title="Шира Мисаре" data-language-autonym="ГӀалгӀай" data-language-local-name="inguski" class="interlanguage-link-target"><span>ГӀалгӀай</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gan mw-list-item"><a href="https://gan.wikipedia.org/wiki/%E5%8F%A4%E5%9F%83%E5%8F%8A" title="古埃及 – gan" lang="gan" hreflang="gan" data-title="古埃及" data-language-autonym="贛語" data-language-local-name="gan" class="interlanguage-link-target"><span>贛語</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gu mw-list-item"><a href="https://gu.wikipedia.org/wiki/%E0%AA%AA%E0%AB%8D%E0%AA%B0%E0%AA%BE%E0%AA%9A%E0%AB%80%E0%AA%A8_%E0%AA%87%E0%AA%9C%E0%AA%BF%E0%AA%AA%E0%AB%8D%E0%AA%A4" title="પ્રાચીન ઇજિપ્ત – gudżarati" lang="gu" hreflang="gu" data-title="પ્રાચીન ઇજિપ્ત" data-language-autonym="ગુજરાતી" data-language-local-name="gudżarati" class="interlanguage-link-target"><span>ગુજરાતી</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ko mw-list-item"><a href="https://ko.wikipedia.org/wiki/%EA%B3%A0%EB%8C%80_%EC%9D%B4%EC%A7%91%ED%8A%B8" title="고대 이집트 – koreański" lang="ko" hreflang="ko" data-title="고대 이집트" data-language-autonym="한국어" data-language-local-name="koreański" class="interlanguage-link-target"><span>한국어</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hy mw-list-item"><a href="https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%80%D5%AB%D5%B6_%D4%B5%D5%A3%D5%AB%D5%BA%D5%BF%D5%B8%D5%BD" title="Հին Եգիպտոս – ormiański" lang="hy" hreflang="hy" data-title="Հին Եգիպտոս" data-language-autonym="Հայերեն" data-language-local-name="ormiański" class="interlanguage-link-target"><span>Հայերեն</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hi mw-list-item"><a href="https://hi.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AA%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%9A%E0%A5%80%E0%A4%A8_%E0%A4%AE%E0%A4%BF%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%B0" title="प्राचीन मिस्र – hindi" lang="hi" hreflang="hi" data-title="प्राचीन मिस्र" data-language-autonym="हिन्दी" data-language-local-name="hindi" class="interlanguage-link-target"><span>हिन्दी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hr mw-list-item"><a href="https://hr.wikipedia.org/wiki/Drevni_Egipat" title="Drevni Egipat – chorwacki" lang="hr" hreflang="hr" data-title="Drevni Egipat" data-language-autonym="Hrvatski" data-language-local-name="chorwacki" class="interlanguage-link-target"><span>Hrvatski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ig mw-list-item"><a href="https://ig.wikipedia.org/wiki/Ijip%C3%B9t%C3%B9_%E1%BB%8Ckp%E1%BB%A5" title="Ijipùtù Ọkpụ – igbo" lang="ig" hreflang="ig" data-title="Ijipùtù Ọkpụ" data-language-autonym="Igbo" data-language-local-name="igbo" class="interlanguage-link-target"><span>Igbo</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ilo mw-list-item"><a href="https://ilo.wikipedia.org/wiki/Taga-ugma_nga_Ehipto" title="Taga-ugma nga Ehipto – ilokano" lang="ilo" hreflang="ilo" data-title="Taga-ugma nga Ehipto" data-language-autonym="Ilokano" data-language-local-name="ilokano" class="interlanguage-link-target"><span>Ilokano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-id mw-list-item"><a href="https://id.wikipedia.org/wiki/Mesir_Kuno" title="Mesir Kuno – indonezyjski" lang="id" hreflang="id" data-title="Mesir Kuno" data-language-autonym="Bahasa Indonesia" data-language-local-name="indonezyjski" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Indonesia</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ia mw-list-item"><a href="https://ia.wikipedia.org/wiki/Egypto_antique" title="Egypto antique – interlingua" lang="ia" hreflang="ia" data-title="Egypto antique" data-language-autonym="Interlingua" data-language-local-name="interlingua" class="interlanguage-link-target"><span>Interlingua</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-os mw-list-item"><a href="https://os.wikipedia.org/wiki/%D0%A0%D0%B0%D0%B3%D0%BE%D0%BD_%D0%9C%D1%8B%D1%81%D1%8B%D1%80" title="Рагон Мысыр – osetyjski" lang="os" hreflang="os" data-title="Рагон Мысыр" data-language-autonym="Ирон" data-language-local-name="osetyjski" class="interlanguage-link-target"><span>Ирон</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-is mw-list-item"><a href="https://is.wikipedia.org/wiki/Egyptaland_hi%C3%B0_forna" title="Egyptaland hið forna – islandzki" lang="is" hreflang="is" data-title="Egyptaland hið forna" data-language-autonym="Íslenska" data-language-local-name="islandzki" class="interlanguage-link-target"><span>Íslenska</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-it mw-list-item"><a href="https://it.wikipedia.org/wiki/Antico_Egitto" title="Antico Egitto – włoski" lang="it" hreflang="it" data-title="Antico Egitto" data-language-autonym="Italiano" data-language-local-name="włoski" class="interlanguage-link-target"><span>Italiano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-he mw-list-item"><a href="https://he.wikipedia.org/wiki/%D7%9E%D7%A6%D7%A8%D7%99%D7%9D_%D7%94%D7%A2%D7%AA%D7%99%D7%A7%D7%94" title="מצרים העתיקה – hebrajski" lang="he" hreflang="he" data-title="מצרים העתיקה" data-language-autonym="עברית" data-language-local-name="hebrajski" class="interlanguage-link-target"><span>עברית</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-jv mw-list-item"><a href="https://jv.wikipedia.org/wiki/Mesir_Kuna" title="Mesir Kuna – jawajski" lang="jv" hreflang="jv" data-title="Mesir Kuna" data-language-autonym="Jawa" data-language-local-name="jawajski" class="interlanguage-link-target"><span>Jawa</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kbp mw-list-item"><a href="https://kbp.wikipedia.org/wiki/K%C9%A9b%C9%A9njaaz%C9%A9_Egipiti" title="Kɩbɩnjaazɩ Egipiti – Kabiye" lang="kbp" hreflang="kbp" data-title="Kɩbɩnjaazɩ Egipiti" data-language-autonym="Kabɩyɛ" data-language-local-name="Kabiye" class="interlanguage-link-target"><span>Kabɩyɛ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kn mw-list-item"><a href="https://kn.wikipedia.org/wiki/%E0%B2%AA%E0%B3%8D%E0%B2%B0%E0%B2%BE%E0%B2%9A%E0%B3%80%E0%B2%A8_%E0%B2%88%E0%B2%9C%E0%B2%BF%E0%B2%AA%E0%B3%8D%E0%B2%9F%E0%B3%8D%E2%80%8C" title="ಪ್ರಾಚೀನ ಈಜಿಪ್ಟ್‌ – kannada" lang="kn" hreflang="kn" data-title="ಪ್ರಾಚೀನ ಈಜಿಪ್ಟ್‌" data-language-autonym="ಕನ್ನಡ" data-language-local-name="kannada" class="interlanguage-link-target"><span>ಕನ್ನಡ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ka badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="medal"><a href="https://ka.wikipedia.org/wiki/%E1%83%AB%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%94%E1%83%92%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%9E%E1%83%A2%E1%83%94" title="ძველი ეგვიპტე – gruziński" lang="ka" hreflang="ka" data-title="ძველი ეგვიპტე" data-language-autonym="ქართული" data-language-local-name="gruziński" class="interlanguage-link-target"><span>ქართული</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kk mw-list-item"><a href="https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%95%D0%B6%D0%B5%D0%BB%D0%B3%D1%96_%D0%9C%D1%8B%D1%81%D1%8B%D1%80" title="Ежелгі Мысыр – kazachski" lang="kk" hreflang="kk" data-title="Ежелгі Мысыр" data-language-autonym="Қазақша" data-language-local-name="kazachski" class="interlanguage-link-target"><span>Қазақша</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kw mw-list-item"><a href="https://kw.wikipedia.org/wiki/Hen_Ejyp" title="Hen Ejyp – kornijski" lang="kw" hreflang="kw" data-title="Hen Ejyp" data-language-autonym="Kernowek" data-language-local-name="kornijski" class="interlanguage-link-target"><span>Kernowek</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sw mw-list-item"><a href="https://sw.wikipedia.org/wiki/Misri_ya_Kale" title="Misri ya Kale – suahili" lang="sw" hreflang="sw" data-title="Misri ya Kale" data-language-autonym="Kiswahili" data-language-local-name="suahili" class="interlanguage-link-target"><span>Kiswahili</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kv mw-list-item"><a href="https://kv.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D0%B0%D0%B6_%D0%95%D0%B3%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D1%82" title="Важ Египет – komi" lang="kv" hreflang="kv" data-title="Важ Египет" data-language-autonym="Коми" data-language-local-name="komi" class="interlanguage-link-target"><span>Коми</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gcr mw-list-item"><a href="https://gcr.wikipedia.org/wiki/%C3%89jip_antik" title="Éjip antik – Guianan Creole" lang="gcr" hreflang="gcr" data-title="Éjip antik" data-language-autonym="Kriyòl gwiyannen" data-language-local-name="Guianan Creole" class="interlanguage-link-target"><span>Kriyòl gwiyannen</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ku mw-list-item"><a href="https://ku.wikipedia.org/wiki/Misira_kevnare" title="Misira kevnare – kurdyjski" lang="ku" hreflang="ku" data-title="Misira kevnare" data-language-autonym="Kurdî" data-language-local-name="kurdyjski" class="interlanguage-link-target"><span>Kurdî</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lld mw-list-item"><a href="https://lld.wikipedia.org/wiki/Egit_Antich" title="Egit Antich – Ladin" lang="lld" hreflang="lld" data-title="Egit Antich" data-language-autonym="Ladin" data-language-local-name="Ladin" class="interlanguage-link-target"><span>Ladin</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-la mw-list-item"><a href="https://la.wikipedia.org/wiki/Aegyptus_antiqua" title="Aegyptus antiqua – łaciński" lang="la" hreflang="la" data-title="Aegyptus antiqua" data-language-autonym="Latina" data-language-local-name="łaciński" class="interlanguage-link-target"><span>Latina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lv mw-list-item"><a href="https://lv.wikipedia.org/wiki/Sen%C4%81_%C4%92%C4%A3ipte" title="Senā Ēģipte – łotewski" lang="lv" hreflang="lv" data-title="Senā Ēģipte" data-language-autonym="Latviešu" data-language-local-name="łotewski" class="interlanguage-link-target"><span>Latviešu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lez mw-list-item"><a href="https://lez.wikipedia.org/wiki/%D0%94%D0%B5%D0%B3%D1%8C_%D0%9C%D0%B8%D1%81%D1%80%D0%B8" title="Дегь Мисри – lezgijski" lang="lez" hreflang="lez" data-title="Дегь Мисри" data-language-autonym="Лезги" data-language-local-name="lezgijski" class="interlanguage-link-target"><span>Лезги</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lt mw-list-item"><a href="https://lt.wikipedia.org/wiki/Senov%C4%97s_Egiptas" title="Senovės Egiptas – litewski" lang="lt" hreflang="lt" data-title="Senovės Egiptas" data-language-autonym="Lietuvių" data-language-local-name="litewski" class="interlanguage-link-target"><span>Lietuvių</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-li mw-list-item"><a href="https://li.wikipedia.org/wiki/Aad_Egypte" title="Aad Egypte – limburski" lang="li" hreflang="li" data-title="Aad Egypte" data-language-autonym="Limburgs" data-language-local-name="limburski" class="interlanguage-link-target"><span>Limburgs</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lfn mw-list-item"><a href="https://lfn.wikipedia.org/wiki/Egipte_antica" title="Egipte antica – Lingua Franca Nova" lang="lfn" hreflang="lfn" data-title="Egipte antica" data-language-autonym="Lingua Franca Nova" data-language-local-name="Lingua Franca Nova" class="interlanguage-link-target"><span>Lingua Franca Nova</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-olo mw-list-item"><a href="https://olo.wikipedia.org/wiki/Muinaine_Jegiptu" title="Muinaine Jegiptu – Livvi-Karelian" lang="olo" hreflang="olo" data-title="Muinaine Jegiptu" data-language-autonym="Livvinkarjala" data-language-local-name="Livvi-Karelian" class="interlanguage-link-target"><span>Livvinkarjala</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hu mw-list-item"><a href="https://hu.wikipedia.org/wiki/%C3%93kori_Egyiptom" title="Ókori Egyiptom – węgierski" lang="hu" hreflang="hu" data-title="Ókori Egyiptom" data-language-autonym="Magyar" data-language-local-name="węgierski" class="interlanguage-link-target"><span>Magyar</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mk mw-list-item"><a href="https://mk.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D1%82%D0%B0%D1%80_%D0%95%D0%B3%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D1%82" title="Стар Египет – macedoński" lang="mk" hreflang="mk" data-title="Стар Египет" data-language-autonym="Македонски" data-language-local-name="macedoński" class="interlanguage-link-target"><span>Македонски</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mg mw-list-item"><a href="https://mg.wikipedia.org/wiki/Ejipta_tamin%27_ny_Andro_Taloha" title="Ejipta tamin' ny Andro Taloha – malgaski" lang="mg" hreflang="mg" data-title="Ejipta tamin' ny Andro Taloha" data-language-autonym="Malagasy" data-language-local-name="malgaski" class="interlanguage-link-target"><span>Malagasy</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ml mw-list-item"><a href="https://ml.wikipedia.org/wiki/%E0%B4%88%E0%B4%9C%E0%B4%BF%E0%B4%AA%E0%B5%8D%E0%B4%B7%E0%B5%8D%E0%B4%AF%E0%B5%BB_%E0%B4%B8%E0%B4%82%E0%B4%B8%E0%B5%8D%E0%B4%95%E0%B4%BE%E0%B4%B0%E0%B4%82" title="ഈജിപ്ഷ്യൻ സംസ്കാരം – malajalam" lang="ml" hreflang="ml" data-title="ഈജിപ്ഷ്യൻ സംസ്കാരം" data-language-autonym="മലയാളം" data-language-local-name="malajalam" class="interlanguage-link-target"><span>മലയാളം</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mt mw-list-item"><a href="https://mt.wikipedia.org/wiki/E%C4%A1ittu_tal-qedem" title="Eġittu tal-qedem – maltański" lang="mt" hreflang="mt" data-title="Eġittu tal-qedem" data-language-autonym="Malti" data-language-local-name="maltański" class="interlanguage-link-target"><span>Malti</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mr mw-list-item"><a href="https://mr.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AA%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%9A%E0%A5%80%E0%A4%A8_%E0%A4%87%E0%A4%9C%E0%A4%BF%E0%A4%AA%E0%A5%8D%E0%A4%A4_%E0%A4%B8%E0%A4%82%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%95%E0%A5%83%E0%A4%A4%E0%A5%80" title="प्राचीन इजिप्त संस्कृती – marathi" lang="mr" hreflang="mr" data-title="प्राचीन इजिप्त संस्कृती" data-language-autonym="मराठी" data-language-local-name="marathi" class="interlanguage-link-target"><span>मराठी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-xmf mw-list-item"><a href="https://xmf.wikipedia.org/wiki/%E1%83%AF%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%A8%E1%83%98_%E1%83%94%E1%83%92%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%9E%E1%83%A2%E1%83%94" title="ჯვეში ეგვიპტე – megrelski" lang="xmf" hreflang="xmf" data-title="ჯვეში ეგვიპტე" data-language-autonym="მარგალური" data-language-local-name="megrelski" class="interlanguage-link-target"><span>მარგალური</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-arz mw-list-item"><a href="https://arz.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%B5%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D9%82%D8%AF%D9%8A%D9%85%D9%87" title="مصر القديمه – egipski arabski" lang="arz" hreflang="arz" data-title="مصر القديمه" data-language-autonym="مصرى" data-language-local-name="egipski arabski" class="interlanguage-link-target"><span>مصرى</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ms mw-list-item"><a href="https://ms.wikipedia.org/wiki/Mesir_Purba" title="Mesir Purba – malajski" lang="ms" hreflang="ms" data-title="Mesir Purba" data-language-autonym="Bahasa Melayu" data-language-local-name="malajski" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Melayu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mni mw-list-item"><a href="https://mni.wikipedia.org/wiki/%EA%AF%91%EA%AF%82%EA%AF%A4%EA%AF%84_%EA%AF%8F%EA%AF%96%EA%AF%A4%EA%AF%9E" title="ꯑꯂꯤꯄ ꯏꯖꯤꯞ – manipuri" lang="mni" hreflang="mni" data-title="ꯑꯂꯤꯄ ꯏꯖꯤꯞ" data-language-autonym="ꯃꯤꯇꯩ ꯂꯣꯟ" data-language-local-name="manipuri" class="interlanguage-link-target"><span>ꯃꯤꯇꯩ ꯂꯣꯟ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-min mw-list-item"><a href="https://min.wikipedia.org/wiki/Masia_Kuno" title="Masia Kuno – minangkabu" lang="min" hreflang="min" data-title="Masia Kuno" data-language-autonym="Minangkabau" data-language-local-name="minangkabu" class="interlanguage-link-target"><span>Minangkabau</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cdo mw-list-item"><a href="https://cdo.wikipedia.org/wiki/G%C5%AB_%C4%82i-g%C4%ADk" title="Gū Ăi-gĭk – Mindong" lang="cdo" hreflang="cdo" data-title="Gū Ăi-gĭk" data-language-autonym="閩東語 / Mìng-dĕ̤ng-ngṳ̄" data-language-local-name="Mindong" class="interlanguage-link-target"><span>閩東語 / Mìng-dĕ̤ng-ngṳ̄</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mwl mw-list-item"><a href="https://mwl.wikipedia.org/wiki/Antigo_Eigito" title="Antigo Eigito – mirandyjski" lang="mwl" hreflang="mwl" data-title="Antigo Eigito" data-language-autonym="Mirandés" data-language-local-name="mirandyjski" class="interlanguage-link-target"><span>Mirandés</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mn mw-list-item"><a href="https://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%AD%D1%80%D1%82%D0%BD%D0%B8%D0%B9_%D0%95%D0%B3%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D1%82" title="Эртний Египет – mongolski" lang="mn" hreflang="mn" data-title="Эртний Египет" data-language-autonym="Монгол" data-language-local-name="mongolski" class="interlanguage-link-target"><span>Монгол</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-my mw-list-item"><a href="https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%9B%E1%80%BE%E1%80%B1%E1%80%B8%E1%80%9F%E1%80%B1%E1%80%AC%E1%80%84%E1%80%BA%E1%80%B8%E1%80%A1%E1%80%AE%E1%80%82%E1%80%BB%E1%80%85%E1%80%BA" title="ရှေးဟောင်းအီဂျစ် – birmański" lang="my" hreflang="my" data-title="ရှေးဟောင်းအီဂျစ်" data-language-autonym="မြန်မာဘာသာ" data-language-local-name="birmański" class="interlanguage-link-target"><span>မြန်မာဘာသာ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nl mw-list-item"><a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Oude_Egypte" title="Oude Egypte – niderlandzki" lang="nl" hreflang="nl" data-title="Oude Egypte" data-language-autonym="Nederlands" data-language-local-name="niderlandzki" class="interlanguage-link-target"><span>Nederlands</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nds-nl mw-list-item"><a href="https://nds-nl.wikipedia.org/wiki/Olle_Egypte" title="Olle Egypte – dolnosaksoński" lang="nds-NL" hreflang="nds-NL" data-title="Olle Egypte" data-language-autonym="Nedersaksies" data-language-local-name="dolnosaksoński" class="interlanguage-link-target"><span>Nedersaksies</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ne mw-list-item"><a href="https://ne.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AA%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%9A%E0%A5%80%E0%A4%A8_%E0%A4%AE%E0%A4%BF%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%B0" title="प्राचीन मिस्र – nepalski" lang="ne" hreflang="ne" data-title="प्राचीन मिस्र" data-language-autonym="नेपाली" data-language-local-name="nepalski" class="interlanguage-link-target"><span>नेपाली</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-new mw-list-item"><a href="https://new.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AA%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%9A%E0%A5%80%E0%A4%A8_%E0%A4%AE%E0%A4%BF%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%B0" title="प्राचीन मिस्र – newarski" lang="new" hreflang="new" data-title="प्राचीन मिस्र" data-language-autonym="नेपाल भाषा" data-language-local-name="newarski" class="interlanguage-link-target"><span>नेपाल भाषा</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ja mw-list-item"><a href="https://ja.wikipedia.org/wiki/%E5%8F%A4%E4%BB%A3%E3%82%A8%E3%82%B8%E3%83%97%E3%83%88" title="古代エジプト – japoński" lang="ja" hreflang="ja" data-title="古代エジプト" data-language-autonym="日本語" data-language-local-name="japoński" class="interlanguage-link-target"><span>日本語</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nap mw-list-item"><a href="https://nap.wikipedia.org/wiki/Antico_Naggitto" title="Antico Naggitto – neapolitański" lang="nap" hreflang="nap" data-title="Antico Naggitto" data-language-autonym="Napulitano" data-language-local-name="neapolitański" class="interlanguage-link-target"><span>Napulitano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ce mw-list-item"><a href="https://ce.wikipedia.org/wiki/%D0%A8%D0%B8%D1%80%D0%B0_%D0%9C%D0%B8%D1%81%D0%B0%D1%80" title="Шира Мисар – czeczeński" lang="ce" hreflang="ce" data-title="Шира Мисар" data-language-autonym="Нохчийн" data-language-local-name="czeczeński" class="interlanguage-link-target"><span>Нохчийн</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-frr mw-list-item"><a href="https://frr.wikipedia.org/wiki/Ual_Egypten" title="Ual Egypten – północnofryzyjski" lang="frr" hreflang="frr" data-title="Ual Egypten" data-language-autonym="Nordfriisk" data-language-local-name="północnofryzyjski" class="interlanguage-link-target"><span>Nordfriisk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-no badge-Q17437798 badge-goodarticle mw-list-item" title="dobry artykuł"><a href="https://no.wikipedia.org/wiki/Oldtidens_Egypt" title="Oldtidens Egypt – norweski (bokmål)" lang="nb" hreflang="nb" data-title="Oldtidens Egypt" data-language-autonym="Norsk bokmål" data-language-local-name="norweski (bokmål)" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk bokmål</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nn mw-list-item"><a href="https://nn.wikipedia.org/wiki/Egypt_i_oldtida" title="Egypt i oldtida – norweski (nynorsk)" lang="nn" hreflang="nn" data-title="Egypt i oldtida" data-language-autonym="Norsk nynorsk" data-language-local-name="norweski (nynorsk)" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk nynorsk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-oc mw-list-item"><a href="https://oc.wikipedia.org/wiki/Egipte_antica" title="Egipte antica – oksytański" lang="oc" hreflang="oc" data-title="Egipte antica" data-language-autonym="Occitan" data-language-local-name="oksytański" class="interlanguage-link-target"><span>Occitan</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mhr mw-list-item"><a href="https://mhr.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%BA%D1%80%D0%B5%D1%82_%D0%95%D0%B3%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D1%82" title="Акрет Египет – Eastern Mari" lang="mhr" hreflang="mhr" data-title="Акрет Египет" data-language-autonym="Олык марий" data-language-local-name="Eastern Mari" class="interlanguage-link-target"><span>Олык марий</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-or mw-list-item"><a href="https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%AA%E0%AD%8D%E0%AC%B0%E0%AC%BE%E0%AC%9A%E0%AD%80%E0%AC%A8_%E0%AC%AE%E0%AC%BF%E0%AC%B6%E0%AC%B0" title="ପ୍ରାଚୀନ ମିଶର – orija" lang="or" hreflang="or" data-title="ପ୍ରାଚୀନ ମିଶର" data-language-autonym="ଓଡ଼ିଆ" data-language-local-name="orija" class="interlanguage-link-target"><span>ଓଡ଼ିଆ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uz mw-list-item"><a href="https://uz.wikipedia.org/wiki/Qadimgi_Misr" title="Qadimgi Misr – uzbecki" lang="uz" hreflang="uz" data-title="Qadimgi Misr" data-language-autonym="Oʻzbekcha / ўзбекча" data-language-local-name="uzbecki" class="interlanguage-link-target"><span>Oʻzbekcha / ўзбекча</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pa mw-list-item"><a href="https://pa.wikipedia.org/wiki/%E0%A8%AA%E0%A9%8D%E0%A8%B0%E0%A8%BE%E0%A8%9A%E0%A9%80%E0%A8%A8_%E0%A8%AE%E0%A8%BF%E0%A8%B8%E0%A8%B0" title="ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਮਿਸਰ – pendżabski" lang="pa" hreflang="pa" data-title="ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਮਿਸਰ" data-language-autonym="ਪੰਜਾਬੀ" data-language-local-name="pendżabski" class="interlanguage-link-target"><span>ਪੰਜਾਬੀ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pnb mw-list-item"><a href="https://pnb.wikipedia.org/wiki/%D9%BE%D8%B1%D8%A7%DD%A8%D8%A7_%D9%85%D8%B5%D8%B1" title="پراݨا مصر – Western Punjabi" lang="pnb" hreflang="pnb" data-title="پراݨا مصر" data-language-autonym="پنجابی" data-language-local-name="Western Punjabi" class="interlanguage-link-target"><span>پنجابی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-blk mw-list-item"><a href="https://blk.wikipedia.org/wiki/%E1%80%A1%E1%80%AE%E1%80%82%E1%80%BB%E1%80%85%E1%80%BA%E1%80%95%E1%80%BD%E1%80%AD%E1%80%AF%E1%80%84%E1%80%BA%E1%80%B8%E1%80%9C%E1%80%B2%E1%80%84%E1%80%BA%E1%82%8F%E1%80%85%E1%80%81%E1%80%AB" title="အီဂျစ်ပွိုင်းလဲင်ႏစခါ – Pa'O" lang="blk" hreflang="blk" data-title="အီဂျစ်ပွိုင်းလဲင်ႏစခါ" data-language-autonym="ပအိုဝ်ႏဘာႏသာႏ" data-language-local-name="Pa'O" class="interlanguage-link-target"><span>ပအိုဝ်ႏဘာႏသာႏ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ps mw-list-item"><a href="https://ps.wikipedia.org/wiki/%D9%84%D8%B1%D8%BA%D9%88%D9%86%DB%8C_%D9%85%D8%B5%D8%B1" title="لرغونی مصر – paszto" lang="ps" hreflang="ps" data-title="لرغونی مصر" data-language-autonym="پښتو" data-language-local-name="paszto" class="interlanguage-link-target"><span>پښتو</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-jam mw-list-item"><a href="https://jam.wikipedia.org/wiki/Ienshent_Iijip" title="Ienshent Iijip – jamajski" lang="jam" hreflang="jam" data-title="Ienshent Iijip" data-language-autonym="Patois" data-language-local-name="jamajski" class="interlanguage-link-target"><span>Patois</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-koi mw-list-item"><a href="https://koi.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D0%B0%D0%B6_%D0%95%D0%B3%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D1%82" title="Важ Египет – komi-permiacki" lang="koi" hreflang="koi" data-title="Важ Египет" data-language-autonym="Перем коми" data-language-local-name="komi-permiacki" class="interlanguage-link-target"><span>Перем коми</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-km mw-list-item"><a href="https://km.wikipedia.org/wiki/%E1%9E%94%E1%9F%92%E1%9E%9A%E1%9E%91%E1%9F%81%E1%9E%9F%E1%9E%A2%E1%9F%81%E1%9E%9F%E1%9E%BB%E1%9E%B8%E1%9E%94%E1%9E%94%E1%9E%BB%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%8E" title="ប្រទេសអេសុីបបុរាណ – khmerski" lang="km" hreflang="km" data-title="ប្រទេសអេសុីបបុរាណ" data-language-autonym="ភាសាខ្មែរ" data-language-local-name="khmerski" class="interlanguage-link-target"><span>ភាសាខ្មែរ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nds mw-list-item"><a href="https://nds.wikipedia.org/wiki/Oolt_%C3%84gypten" title="Oolt Ägypten – dolnoniemiecki" lang="nds" hreflang="nds" data-title="Oolt Ägypten" data-language-autonym="Plattdüütsch" data-language-local-name="dolnoniemiecki" class="interlanguage-link-target"><span>Plattdüütsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pt badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="medal"><a href="https://pt.wikipedia.org/wiki/Antigo_Egito" title="Antigo Egito – portugalski" lang="pt" hreflang="pt" data-title="Antigo Egito" data-language-autonym="Português" data-language-local-name="portugalski" class="interlanguage-link-target"><span>Português</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ro mw-list-item"><a href="https://ro.wikipedia.org/wiki/Egiptul_Antic" title="Egiptul Antic – rumuński" lang="ro" hreflang="ro" data-title="Egiptul Antic" data-language-autonym="Română" data-language-local-name="rumuński" class="interlanguage-link-target"><span>Română</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-qu mw-list-item"><a href="https://qu.wikipedia.org/wiki/Mawk%27a_Ihiptu" title="Mawk'a Ihiptu – keczua" lang="qu" hreflang="qu" data-title="Mawk'a Ihiptu" data-language-autonym="Runa Simi" data-language-local-name="keczua" class="interlanguage-link-target"><span>Runa Simi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-rue mw-list-item"><a href="https://rue.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B2%D1%96%D0%BA%D1%8B%D0%B9_%D0%95%D2%91%D1%96%D0%BF%D0%B5%D1%82" title="Старовікый Еґіпет – rusiński" lang="rue" hreflang="rue" data-title="Старовікый Еґіпет" data-language-autonym="Русиньскый" data-language-local-name="rusiński" class="interlanguage-link-target"><span>Русиньскый</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ru mw-list-item"><a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%94%D1%80%D0%B5%D0%B2%D0%BD%D0%B8%D0%B9_%D0%95%D0%B3%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D1%82" title="Древний Египет – rosyjski" lang="ru" hreflang="ru" data-title="Древний Египет" data-language-autonym="Русский" data-language-local-name="rosyjski" class="interlanguage-link-target"><span>Русский</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sah mw-list-item"><a href="https://sah.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D1%8B%D0%BB%D1%8B%D1%80%D0%B3%D1%8B_%D0%AD%D0%B3%D0%B8%D0%B8%D0%BF%D1%8D%D1%82" title="Былыргы Эгиипэт – jakucki" lang="sah" hreflang="sah" data-title="Былыргы Эгиипэт" data-language-autonym="Саха тыла" data-language-local-name="jakucki" class="interlanguage-link-target"><span>Саха тыла</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sm mw-list-item"><a href="https://sm.wikipedia.org/wiki/Le_Malo_o_Aikupito" title="Le Malo o Aikupito – samoański" lang="sm" hreflang="sm" data-title="Le Malo o Aikupito" data-language-autonym="Gagana Samoa" data-language-local-name="samoański" class="interlanguage-link-target"><span>Gagana Samoa</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sat mw-list-item"><a href="https://sat.wikipedia.org/wiki/%E1%B1%A2%E1%B1%9F%E1%B1%A8%E1%B1%AE%E1%B1%B1_%E1%B1%A2%E1%B1%A4%E1%B1%A5%E1%B1%9A%E1%B1%A8" title="ᱢᱟᱨᱮᱱ ᱢᱤᱥᱚᱨ – santali" lang="sat" hreflang="sat" data-title="ᱢᱟᱨᱮᱱ ᱢᱤᱥᱚᱨ" data-language-autonym="ᱥᱟᱱᱛᱟᱲᱤ" data-language-local-name="santali" class="interlanguage-link-target"><span>ᱥᱟᱱᱛᱟᱲᱤ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sc mw-list-item"><a href="https://sc.wikipedia.org/wiki/Egitu_Antigu" title="Egitu Antigu – sardyński" lang="sc" hreflang="sc" data-title="Egitu Antigu" data-language-autonym="Sardu" data-language-local-name="sardyński" class="interlanguage-link-target"><span>Sardu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sq mw-list-item"><a href="https://sq.wikipedia.org/wiki/Egjipti_i_lasht%C3%AB" title="Egjipti i lashtë – albański" lang="sq" hreflang="sq" data-title="Egjipti i lashtë" data-language-autonym="Shqip" data-language-local-name="albański" class="interlanguage-link-target"><span>Shqip</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-scn mw-list-item"><a href="https://scn.wikipedia.org/wiki/Eggittu_anticu" title="Eggittu anticu – sycylijski" lang="scn" hreflang="scn" data-title="Eggittu anticu" data-language-autonym="Sicilianu" data-language-local-name="sycylijski" class="interlanguage-link-target"><span>Sicilianu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-si mw-list-item"><a href="https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B6%B4%E0%B7%94%E0%B6%BB%E0%B7%8F%E0%B6%AD%E0%B6%B1_%E0%B6%B8%E0%B7%92%E0%B7%83%E0%B6%BB%E0%B6%BA" title="පුරාතන මිසරය – syngaleski" lang="si" hreflang="si" data-title="පුරාතන මිසරය" data-language-autonym="සිංහල" data-language-local-name="syngaleski" class="interlanguage-link-target"><span>සිංහල</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-simple mw-list-item"><a href="https://simple.wikipedia.org/wiki/Ancient_Egypt" title="Ancient Egypt – Simple English" lang="en-simple" hreflang="en-simple" data-title="Ancient Egypt" data-language-autonym="Simple English" data-language-local-name="Simple English" class="interlanguage-link-target"><span>Simple English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sd mw-list-item"><a href="https://sd.wikipedia.org/wiki/%D9%82%D8%AF%D9%8A%D9%85_%D9%85%D8%B5%D8%B1" title="قديم مصر – sindhi" lang="sd" hreflang="sd" data-title="قديم مصر" data-language-autonym="سنڌي" data-language-local-name="sindhi" class="interlanguage-link-target"><span>سنڌي</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sk mw-list-item"><a href="https://sk.wikipedia.org/wiki/Starovek%C3%BD_Egypt" title="Staroveký Egypt – słowacki" lang="sk" hreflang="sk" data-title="Staroveký Egypt" data-language-autonym="Slovenčina" data-language-local-name="słowacki" class="interlanguage-link-target"><span>Slovenčina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sl badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="medal"><a href="https://sl.wikipedia.org/wiki/Stari_Egipt" title="Stari Egipt – słoweński" lang="sl" hreflang="sl" data-title="Stari Egipt" data-language-autonym="Slovenščina" data-language-local-name="słoweński" class="interlanguage-link-target"><span>Slovenščina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ckb mw-list-item"><a href="https://ckb.wikipedia.org/wiki/%D9%85%DB%8C%D8%B3%D8%B1%DB%8C_%DA%A9%DB%86%D9%86" title="میسری کۆن – sorani" lang="ckb" hreflang="ckb" data-title="میسری کۆن" data-language-autonym="کوردی" data-language-local-name="sorani" class="interlanguage-link-target"><span>کوردی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sr mw-list-item"><a href="https://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B8_%D0%95%D0%B3%D0%B8%D0%BF%D0%B0%D1%82" title="Стари Египат – serbski" lang="sr" hreflang="sr" data-title="Стари Египат" data-language-autonym="Српски / srpski" data-language-local-name="serbski" class="interlanguage-link-target"><span>Српски / srpski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sh mw-list-item"><a href="https://sh.wikipedia.org/wiki/Stari_Egipat" title="Stari Egipat – serbsko-chorwacki" lang="sh" hreflang="sh" data-title="Stari Egipat" data-language-autonym="Srpskohrvatski / српскохрватски" data-language-local-name="serbsko-chorwacki" class="interlanguage-link-target"><span>Srpskohrvatski / српскохрватски</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fi badge-Q17437798 badge-goodarticle mw-list-item" title="dobry artykuł"><a href="https://fi.wikipedia.org/wiki/Muinainen_Egypti" title="Muinainen Egypti – fiński" lang="fi" hreflang="fi" data-title="Muinainen Egypti" data-language-autonym="Suomi" data-language-local-name="fiński" class="interlanguage-link-target"><span>Suomi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sv badge-Q17437798 badge-goodarticle mw-list-item" title="dobry artykuł"><a href="https://sv.wikipedia.org/wiki/Forntida_Egypten" title="Forntida Egypten – szwedzki" lang="sv" hreflang="sv" data-title="Forntida Egypten" data-language-autonym="Svenska" data-language-local-name="szwedzki" class="interlanguage-link-target"><span>Svenska</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tl mw-list-item"><a href="https://tl.wikipedia.org/wiki/Sinaunang_Ehipto" title="Sinaunang Ehipto – tagalski" lang="tl" hreflang="tl" data-title="Sinaunang Ehipto" data-language-autonym="Tagalog" data-language-local-name="tagalski" class="interlanguage-link-target"><span>Tagalog</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ta mw-list-item"><a href="https://ta.wikipedia.org/wiki/%E0%AE%AA%E0%AE%A3%E0%AF%8D%E0%AE%9F%E0%AF%88%E0%AE%AF_%E0%AE%8E%E0%AE%95%E0%AE%BF%E0%AE%AA%E0%AF%8D%E0%AE%A4%E0%AF%81" title="பண்டைய எகிப்து – tamilski" lang="ta" hreflang="ta" data-title="பண்டைய எகிப்து" data-language-autonym="தமிழ்" data-language-local-name="tamilski" class="interlanguage-link-target"><span>தமிழ்</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tt mw-list-item"><a href="https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%BE%D1%80%D1%8B%D0%BD%D0%B3%D1%8B_%D0%9C%D0%B8%D1%81%D1%8B%D1%80" title="Борынгы Мисыр – tatarski" lang="tt" hreflang="tt" data-title="Борынгы Мисыр" data-language-autonym="Татарча / tatarça" data-language-local-name="tatarski" class="interlanguage-link-target"><span>Татарча / tatarça</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-te mw-list-item"><a href="https://te.wikipedia.org/wiki/%E0%B0%AA%E0%B1%81%E0%B0%B0%E0%B0%BE%E0%B0%A4%E0%B0%A8_%E0%B0%88%E0%B0%9C%E0%B0%BF%E0%B0%AA%E0%B1%8D%E0%B0%9F%E0%B1%81" title="పురాతన ఈజిప్టు – telugu" lang="te" hreflang="te" data-title="పురాతన ఈజిప్టు" data-language-autonym="తెలుగు" data-language-local-name="telugu" class="interlanguage-link-target"><span>తెలుగు</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-th mw-list-item"><a href="https://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%AD%E0%B8%B5%E0%B8%A2%E0%B8%B4%E0%B8%9B%E0%B8%95%E0%B9%8C%E0%B9%82%E0%B8%9A%E0%B8%A3%E0%B8%B2%E0%B8%93" title="อียิปต์โบราณ – tajski" lang="th" hreflang="th" data-title="อียิปต์โบราณ" data-language-autonym="ไทย" data-language-local-name="tajski" class="interlanguage-link-target"><span>ไทย</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tg mw-list-item"><a href="https://tg.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B8%D1%81%D1%80%D0%B8_%D2%9A%D0%B0%D0%B4%D0%B8%D0%BC" title="Мисри Қадим – tadżycki" lang="tg" hreflang="tg" data-title="Мисри Қадим" data-language-autonym="Тоҷикӣ" data-language-local-name="tadżycki" class="interlanguage-link-target"><span>Тоҷикӣ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tr mw-list-item"><a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/Antik_M%C4%B1s%C4%B1r" title="Antik Mısır – turecki" lang="tr" hreflang="tr" data-title="Antik Mısır" data-language-autonym="Türkçe" data-language-local-name="turecki" class="interlanguage-link-target"><span>Türkçe</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tk mw-list-item"><a href="https://tk.wikipedia.org/wiki/Gadymy_M%C3%BCs%C3%BCr" title="Gadymy Müsür – turkmeński" lang="tk" hreflang="tk" data-title="Gadymy Müsür" data-language-autonym="Türkmençe" data-language-local-name="turkmeński" class="interlanguage-link-target"><span>Türkmençe</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kcg mw-list-item"><a href="https://kcg.wikipedia.org/wiki/Ma%CC%B1sa%CC%B1t_gbangbang" title="Ma̱sa̱t gbangbang – tyap" lang="kcg" hreflang="kcg" data-title="Ma̱sa̱t gbangbang" data-language-autonym="Tyap" data-language-local-name="tyap" class="interlanguage-link-target"><span>Tyap</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uk mw-list-item"><a href="https://uk.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%B0%D0%B2%D0%BD%D1%96%D0%B9_%D0%84%D0%B3%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D1%82" title="Стародавній Єгипет – ukraiński" lang="uk" hreflang="uk" data-title="Стародавній Єгипет" data-language-autonym="Українська" data-language-local-name="ukraiński" class="interlanguage-link-target"><span>Українська</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ur mw-list-item"><a href="https://ur.wikipedia.org/wiki/%D9%82%D8%AF%DB%8C%D9%85_%D9%85%D8%B5%D8%B1" title="قدیم مصر – urdu" lang="ur" hreflang="ur" data-title="قدیم مصر" data-language-autonym="اردو" data-language-local-name="urdu" class="interlanguage-link-target"><span>اردو</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ug mw-list-item"><a href="https://ug.wikipedia.org/wiki/%D9%82%DB%95%D8%AF%D9%89%D9%85%D9%82%D9%89_%D9%85%D9%89%D8%B3%D9%89%D8%B1" title="قەدىمقى مىسىر – ujgurski" lang="ug" hreflang="ug" data-title="قەدىمقى مىسىر" data-language-autonym="ئۇيغۇرچە / Uyghurche" data-language-local-name="ujgurski" class="interlanguage-link-target"><span>ئۇيغۇرچە / Uyghurche</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-za mw-list-item"><a href="https://za.wikipedia.org/wiki/Guj_Aigib" title="Guj Aigib – czuang" lang="za" hreflang="za" data-title="Guj Aigib" data-language-autonym="Vahcuengh" data-language-local-name="czuang" class="interlanguage-link-target"><span>Vahcuengh</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vec mw-list-item"><a href="https://vec.wikipedia.org/wiki/Antigo_Ezito" title="Antigo Ezito – wenecki" lang="vec" hreflang="vec" data-title="Antigo Ezito" data-language-autonym="Vèneto" data-language-local-name="wenecki" class="interlanguage-link-target"><span>Vèneto</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vep mw-list-item"><a href="https://vep.wikipedia.org/wiki/Amuine_Egipt" title="Amuine Egipt – wepski" lang="vep" hreflang="vep" data-title="Amuine Egipt" data-language-autonym="Vepsän kel’" data-language-local-name="wepski" class="interlanguage-link-target"><span>Vepsän kel’</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vi badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="medal"><a href="https://vi.wikipedia.org/wiki/Ai_C%E1%BA%ADp_c%E1%BB%95_%C4%91%E1%BA%A1i" title="Ai Cập cổ đại – wietnamski" lang="vi" hreflang="vi" data-title="Ai Cập cổ đại" data-language-autonym="Tiếng Việt" data-language-local-name="wietnamski" class="interlanguage-link-target"><span>Tiếng Việt</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fiu-vro mw-list-item"><a href="https://fiu-vro.wikipedia.org/wiki/Vana-Eg%C3%BCpt%C3%BCs" title="Vana-Egüptüs – võro" lang="vro" hreflang="vro" data-title="Vana-Egüptüs" data-language-autonym="Võro" data-language-local-name="võro" class="interlanguage-link-target"><span>Võro</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-classical mw-list-item"><a href="https://zh-classical.wikipedia.org/wiki/%E5%8F%A4%E5%9F%83%E5%8F%8A" title="古埃及 – chiński klasyczny" lang="lzh" hreflang="lzh" data-title="古埃及" data-language-autonym="文言" data-language-local-name="chiński klasyczny" class="interlanguage-link-target"><span>文言</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-war mw-list-item"><a href="https://war.wikipedia.org/wiki/Hadton_Ehipto" title="Hadton Ehipto – waraj" lang="war" hreflang="war" data-title="Hadton Ehipto" data-language-autonym="Winaray" data-language-local-name="waraj" class="interlanguage-link-target"><span>Winaray</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-wuu mw-list-item"><a href="https://wuu.wikipedia.org/wiki/%E5%8F%A4%E5%9F%83%E5%8F%8A" title="古埃及 – wu" lang="wuu" hreflang="wuu" data-title="古埃及" data-language-autonym="吴语" data-language-local-name="wu" class="interlanguage-link-target"><span>吴语</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-yi mw-list-item"><a href="https://yi.wikipedia.org/wiki/%D7%90%D7%95%D7%A8%D7%90%D7%9C%D7%98_%D7%A2%D7%92%D7%99%D7%A4%D7%98%D7%9F" title="אוראלט עגיפטן – jidysz" lang="yi" hreflang="yi" data-title="אוראלט עגיפטן" data-language-autonym="ייִדיש" data-language-local-name="jidysz" class="interlanguage-link-target"><span>ייִדיש</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-yo mw-list-item"><a href="https://yo.wikipedia.org/wiki/%E1%BA%B8%CC%81g%C3%ADpt%C3%AC_Ay%C3%A9ij%E1%BB%8D%CC%81un" title="Ẹ́gíptì Ayéijọ́un – joruba" lang="yo" hreflang="yo" data-title="Ẹ́gíptì Ayéijọ́un" data-language-autonym="Yorùbá" data-language-local-name="joruba" class="interlanguage-link-target"><span>Yorùbá</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-yue mw-list-item"><a href="https://zh-yue.wikipedia.org/wiki/%E5%8F%A4%E5%9F%83%E5%8F%8A" title="古埃及 – kantoński" lang="yue" hreflang="yue" data-title="古埃及" data-language-autonym="粵語" data-language-local-name="kantoński" class="interlanguage-link-target"><span>粵語</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-diq mw-list-item"><a href="https://diq.wikipedia.org/wiki/M%C4%B1s%C4%B1ro_Antik" title="Mısıro Antik – Zazaki" lang="diq" hreflang="diq" data-title="Mısıro Antik" data-language-autonym="Zazaki" data-language-local-name="Zazaki" class="interlanguage-link-target"><span>Zazaki</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bat-smg mw-list-item"><a href="https://bat-smg.wikipedia.org/wiki/Senuob%C4%97s_Eg%C4%97pts" title="Senuobės Egėpts – żmudzki" lang="sgs" hreflang="sgs" data-title="Senuobės Egėpts" data-language-autonym="Žemaitėška" data-language-local-name="żmudzki" class="interlanguage-link-target"><span>Žemaitėška</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh mw-list-item"><a href="https://zh.wikipedia.org/wiki/%E5%8F%A4%E5%9F%83%E5%8F%8A" title="古埃及 – chiński" lang="zh" hreflang="zh" data-title="古埃及" data-language-autonym="中文" data-language-local-name="chiński" class="interlanguage-link-target"><span>中文</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ann mw-list-item"><a href="https://ann.wikipedia.org/wiki/Ijipiti_Ukot_Ikaan%CC%84" title="Ijipiti Ukot Ikaan̄ – obolo" lang="ann" hreflang="ann" data-title="Ijipiti Ukot Ikaan̄" data-language-autonym="Obolo" data-language-local-name="obolo" class="interlanguage-link-target"><span>Obolo</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tly mw-list-item"><a href="https://tly.wikipedia.org/wiki/%C7%A6%C9%99dim%C9%99_Misir" title="Ǧədimə Misir – tałyski" lang="tly" hreflang="tly" data-title="Ǧədimə Misir" data-language-autonym="Tolışi" data-language-local-name="tałyski" class="interlanguage-link-target"><span>Tolışi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zgh mw-list-item"><a href="https://zgh.wikipedia.org/wiki/%E2%B5%8E%E2%B5%89%E2%B5%9A%E2%B5%95%E2%B4%B0_%E2%B5%9C%E2%B4%B0%E2%B5%87%E2%B4%B1%E2%B5%93%E2%B5%94%E2%B5%9C" title="ⵎⵉⵚⵕⴰ ⵜⴰⵇⴱⵓⵔⵜ – standardowy marokański tamazight" lang="zgh" hreflang="zgh" data-title="ⵎⵉⵚⵕⴰ ⵜⴰⵇⴱⵓⵔⵜ" data-language-autonym="ⵜⴰⵎⴰⵣⵉⵖⵜ ⵜⴰⵏⴰⵡⴰⵢⵜ" data-language-local-name="standardowy marokański tamazight" class="interlanguage-link-target"><span>ⵜⴰⵎⴰⵣⵉⵖⵜ ⵜⴰⵏⴰⵡⴰⵢⵜ</span></a></li> </ul> <div class="after-portlet after-portlet-lang"><span class="wb-langlinks-edit wb-langlinks-link"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q11768#sitelinks-wikipedia" title="Edytuj linki pomiędzy wersjami językowymi" class="wbc-editpage">Edytuj linki</a></span></div> </div> </div> </div> </header> <div class="vector-page-toolbar"> <div class="vector-page-toolbar-container"> <div id="left-navigation"> <nav aria-label="Przestrzenie nazw"> <div id="p-associated-pages" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-associated-pages" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-nstab-main" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Staro%C5%BCytny_Egipt" title="Zobacz stronę treści [c]" accesskey="c"><span>Artykuł</span></a></li><li id="ca-talk" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Dyskusja:Staro%C5%BCytny_Egipt" rel="discussion" title="Dyskusja o zawartości tej strony [t]" accesskey="t"><span>Dyskusja</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown emptyPortlet" > <input type="checkbox" id="vector-variants-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Zmień wariant języka" > <label id="vector-variants-dropdown-label" for="vector-variants-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">polski</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-variants" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-variants emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> <div id="right-navigation" class="vector-collapsible"> <nav aria-label="Widok"> <div id="p-views" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-views" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-view" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Staro%C5%BCytny_Egipt"><span>Czytaj</span></a></li><li id="ca-ve-edit" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Staro%C5%BCytny_Egipt&veaction=edit" title="Edytuj tę stronę [v]" accesskey="v"><span>Edytuj</span></a></li><li id="ca-edit" class="collapsible vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Staro%C5%BCytny_Egipt&action=edit" title="Edycja kodu źródłowego strony [e]" accesskey="e"><span>Edytuj kod źródłowy</span></a></li><li id="ca-history" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Staro%C5%BCytny_Egipt&action=history" title="Starsze wersje tej strony [h]" accesskey="h"><span>Wyświetl historię</span></a></li> </ul> </div> </div> </nav> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Narzędzia dla stron"> <div id="vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown vector-page-tools-dropdown" > <input type="checkbox" id="vector-page-tools-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Narzędzia" > <label id="vector-page-tools-dropdown-label" for="vector-page-tools-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">Narzędzia</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-tools-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-page-tools" class="vector-page-tools vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-page-tools-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="page-tools-pinned" data-pinnable-element-id="vector-page-tools" data-pinned-container-id="vector-page-tools-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-page-tools-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Narzędzia</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.pin">przypnij</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.unpin">ukryj</button> </div> <div id="p-cactions" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-cactions emptyPortlet vector-has-collapsible-items" title="Więcej opcji" > <div class="vector-menu-heading"> Działania </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-more-view" class="selected vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/wiki/Staro%C5%BCytny_Egipt"><span>Czytaj</span></a></li><li id="ca-more-ve-edit" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Staro%C5%BCytny_Egipt&veaction=edit" title="Edytuj tę stronę [v]" accesskey="v"><span>Edytuj</span></a></li><li id="ca-more-edit" class="collapsible vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Staro%C5%BCytny_Egipt&action=edit" title="Edycja kodu źródłowego strony [e]" accesskey="e"><span>Edytuj kod źródłowy</span></a></li><li id="ca-more-history" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Staro%C5%BCytny_Egipt&action=history"><span>Wyświetl historię</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-tb" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-tb" > <div class="vector-menu-heading"> Ogólne </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-whatlinkshere" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:Linkuj%C4%85ce/Staro%C5%BCytny_Egipt" title="Pokaż listę wszystkich stron linkujących do tej strony [j]" accesskey="j"><span>Linkujące</span></a></li><li id="t-recentchangeslinked" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:Zmiany_w_linkowanych/Staro%C5%BCytny_Egipt" rel="nofollow" title="Ostatnie zmiany w stronach, do których ta strona linkuje [k]" accesskey="k"><span>Zmiany w linkowanych</span></a></li><li id="t-upload" class="mw-list-item"><a href="//pl.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Prześlij_plik" title="Prześlij pliki [u]" accesskey="u"><span>Prześlij plik</span></a></li><li id="t-specialpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:Strony_specjalne" title="Lista wszystkich stron specjalnych [q]" accesskey="q"><span>Strony specjalne</span></a></li><li id="t-permalink" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Staro%C5%BCytny_Egipt&oldid=74942526" title="Stały link do tej wersji tej strony"><span>Link do tej wersji</span></a></li><li id="t-info" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Staro%C5%BCytny_Egipt&action=info" title="Więcej informacji na temat tej strony"><span>Informacje o tej stronie</span></a></li><li id="t-cite" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:Cytuj&page=Staro%C5%BCytny_Egipt&id=74942526&wpFormIdentifier=titleform" title="Informacja o tym jak należy cytować tę stronę"><span>Cytowanie tego artykułu</span></a></li><li id="t-urlshortener" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:Skr%C3%B3%C4%87_adres_URL&url=https%3A%2F%2Fpl.wikipedia.org%2Fwiki%2FStaro%25C5%25BCytny_Egipt"><span>Zobacz skrócony adres URL</span></a></li><li id="t-urlshortener-qrcode" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:Kod_QR&url=https%3A%2F%2Fpl.wikipedia.org%2Fwiki%2FStaro%25C5%25BCytny_Egipt"><span>Pobierz kod QR</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-coll-print_export" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-coll-print_export" > <div class="vector-menu-heading"> Drukuj lub eksportuj </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="coll-create_a_book" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCka&bookcmd=book_creator&referer=Staro%C5%BCytny+Egipt"><span>Utwórz książkę</span></a></li><li id="coll-download-as-rl" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:DownloadAsPdf&page=Staro%C5%BCytny_Egipt&action=show-download-screen"><span>Pobierz jako PDF</span></a></li><li id="t-print" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Staro%C5%BCytny_Egipt&printable=yes" title="Wersja do wydruku [p]" accesskey="p"><span>Wersja do druku</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-wikibase-otherprojects" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-wikibase-otherprojects" > <div class="vector-menu-heading"> W innych projektach </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-commons mw-list-item"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Ancient_Egypt" hreflang="en"><span>Wikimedia Commons</span></a></li><li id="t-wikibase" class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikibase-dataitem mw-list-item"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q11768" title="Link do powiązanego elementu w repozytorium danych [g]" accesskey="g"><span>Element Wikidanych</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> </div> <div class="vector-column-end"> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Narzędzia dla stron"> <div id="vector-page-tools-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Wygląd"> <div id="vector-appearance-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-appearance" class="vector-appearance vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-appearance-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="appearance-pinned" data-pinnable-element-id="vector-appearance" data-pinned-container-id="vector-appearance-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-appearance-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Wygląd</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.pin">przypnij</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.unpin">ukryj</button> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> <div id="bodyContent" class="vector-body" aria-labelledby="firstHeading" data-mw-ve-target-container> <div class="vector-body-before-content"> <div class="mw-indicators"> </div> <div id="siteSub" class="noprint">Z Wikipedii, wolnej encyklopedii</div> </div> <div id="contentSub"><div id="mw-content-subtitle"></div></div> <div id="mw-content-text" class="mw-body-content"><div class="mw-content-ltr mw-parser-output" lang="pl" dir="ltr"><figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Pyramids_of_Egypt1.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/53/Pyramids_of_Egypt1.jpg/220px-Pyramids_of_Egypt1.jpg" decoding="async" width="220" height="144" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/53/Pyramids_of_Egypt1.jpg/330px-Pyramids_of_Egypt1.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/53/Pyramids_of_Egypt1.jpg/440px-Pyramids_of_Egypt1.jpg 2x" data-file-width="739" data-file-height="485" /></a><figcaption>Egipskie <a href="/wiki/Piramidy_w_Gizie" title="Piramidy w Gizie">piramidy w Gizie</a> z <a href="/wiki/III_tysi%C4%85clecie_p.n.e." title="III tysiąclecie p.n.e.">III tysiąclecia przed naszą erą</a></figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Nofretete_Neues_Museum.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1f/Nofretete_Neues_Museum.jpg/220px-Nofretete_Neues_Museum.jpg" decoding="async" width="220" height="322" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1f/Nofretete_Neues_Museum.jpg/330px-Nofretete_Neues_Museum.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1f/Nofretete_Neues_Museum.jpg/440px-Nofretete_Neues_Museum.jpg 2x" data-file-width="1282" data-file-height="1877" /></a><figcaption><a href="/wiki/Popiersie_Nefertiti" title="Popiersie Nefertiti">Popiersie Nefertiti</a> – wizerunek królowej <a href="/wiki/Nefertiti" title="Nefertiti">Nefertiti</a>, <a href="/wiki/Wielka_Ma%C5%82%C5%BConka_Kr%C3%B3lewska" title="Wielka Małżonka Królewska">żony</a> faraona <a href="/wiki/Echnaton" title="Echnaton">Echnatona</a> z <a href="/wiki/XIV_wiek_p.n.e." title="XIV wiek p.n.e.">XIV wieku przed naszą erą</a><sup id="cite_ref-epwn_1-0" class="reference"><a href="#cite_note-epwn-1">[1]</a></sup></figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:CairoEgMuseumTaaMaskMostlyPhotographed.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/27/CairoEgMuseumTaaMaskMostlyPhotographed.jpg/220px-CairoEgMuseumTaaMaskMostlyPhotographed.jpg" decoding="async" width="220" height="275" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/27/CairoEgMuseumTaaMaskMostlyPhotographed.jpg/330px-CairoEgMuseumTaaMaskMostlyPhotographed.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/27/CairoEgMuseumTaaMaskMostlyPhotographed.jpg/440px-CairoEgMuseumTaaMaskMostlyPhotographed.jpg 2x" data-file-width="1600" data-file-height="2000" /></a><figcaption>Maska grobowa <a href="/wiki/Tutanchamon" title="Tutanchamon">Tutanchamona</a> – <a href="/wiki/Faraon" title="Faraon">faraona</a> z XIV wieku przed naszą erą. Jest to jeden z najbardziej rozpoznawalnych wytworów kultury staroegipskiej<sup class="noprint" title="Te informacje wymagają podania przypisów bibliograficznych od 2024-10">[<a href="/wiki/Pomoc:Przypisy" title="Pomoc:Przypisy">potrzebny przypis</a>]</sup></figcaption></figure> <p><b>Starożytny Egipt</b> (<a href="/wiki/J%C4%99zyk_egipski" title="Język egipski">stegip.</a> <i>Kemet</i>, Czarna Ziemia) – <a href="/wiki/Cywilizacja" title="Cywilizacja">cywilizacja</a> istniejąca w <a href="/wiki/Staro%C5%BCytno%C5%9B%C4%87" title="Starożytność">starożytności</a>, położona głównie w <a href="/wiki/Afryka" title="Afryka">Afryce</a>, w północno-wschodniej części kontynentu, nad rzeką <a href="/wiki/Nil" title="Nil">Nil</a> – w <a href="/wiki/Dolina_Nilu" title="Dolina Nilu">jego dolinie</a> i <a href="/wiki/Delta_Nilu" title="Delta Nilu">ujściu</a>, włącznie z <a href="/wiki/Oaza" title="Oaza">oazami</a> na <a href="/wiki/Pustynia_Libijska" title="Pustynia Libijska">Pustyni Libijskiej</a>. W okresie największego rozkwitu (<a href="/wiki/Nowe_Pa%C5%84stwo_(Egipt)" title="Nowe Państwo (Egipt)">Nowe Państwo</a>) obejmująca swoim zasięgiem także: </p> <ul><li><a href="/wiki/Nubia" title="Nubia">Nubię</a> (<a href="/wiki/Kusz_(kraina)" title="Kusz (kraina)">Kusz</a>) oraz <a href="/wiki/Punt_(kraina)" title="Punt (kraina)">Punt</a> na południu;</li> <li><a href="/wiki/Syropalestyna" title="Syropalestyna">Syropalestynę</a> (<a href="/wiki/Retenu" title="Retenu">Retenu</a>) na północnych rubieżach azjatyckich;</li> <li>tereny libijskie na północnym zachodzie.</li></ul> <p>Tereny tej <a href="/wiki/Kultura" title="Kultura">kultury</a> są zaliczane do <a href="/wiki/Bliski_Wsch%C3%B3d" title="Bliski Wschód">Bliskiego Wschodu</a>, a ona sama do <a href="/wiki/Staro%C5%BCytny_Bliski_Wsch%C3%B3d" title="Starożytny Bliski Wschód">starożytnego Bliskiego Wschodu</a>. </p><p>Początki cywilizacji egipskiej sięgają zjednoczenia regionu delty (<a href="/wiki/Dolny_Egipt" title="Dolny Egipt">Egiptu Dolnego</a>) i doliny Nilu (<a href="/wiki/G%C3%B3rny_Egipt" title="Górny Egipt">Egiptu Górnego</a>) w <a href="/wiki/Okres_predynastyczny_i_protodynastyczny_w_Egipcie" title="Okres predynastyczny i protodynastyczny w Egipcie">okresie predynastycznym</a> (ok. 3500 p.n.e.). W czasach historycznych następowały po sobie kolejne warianty państwowości w postaci jednolitych królestw (<a href="/wiki/Stare_Pa%C5%84stwo" title="Stare Państwo">Stare</a>, <a href="/wiki/%C5%9Arednie_Pa%C5%84stwo" title="Średnie Państwo">Średnie</a> i <a href="/wiki/Nowe_Pa%C5%84stwo_(Egipt)" title="Nowe Państwo (Egipt)">Nowe Państwo</a>), przedzielone okresami dezintegracji (<a href="/wiki/Pierwszy_Okres_Przej%C5%9Bciowy" title="Pierwszy Okres Przejściowy">Pierwszy</a>, <a href="/wiki/Drugi_Okres_Przej%C5%9Bciowy" title="Drugi Okres Przejściowy">Drugi</a> i <a href="/wiki/Trzeci_Okres_Przej%C5%9Bciowy" title="Trzeci Okres Przejściowy">Trzeci Okres Przejściowy</a>). Okres schyłkowy (I tysiąclecie p.n.e.) to dominacja asyryjska i perska, a od <a href="/wiki/Wojny_Aleksandra_Wielkiego" title="Wojny Aleksandra Wielkiego">podbojów Aleksandra Wielkiego</a> <a href="/wiki/Epoka_hellenistyczna" title="Epoka hellenistyczna">okres hellenistyczny</a> w dziejach Egiptu. Ostatnią formą starożytnej państwowości egipskiej było utworzenie z kraju nad Nilem prowincji rzymskiej w czasach panowania <a href="/wiki/Oktawian_August" title="Oktawian August">Oktawiana Augusta</a> (do <a href="/wiki/Podboje_arabskie" title="Podboje arabskie">podboju arabskiego</a> w VII wieku n.e.). </p><p>Główną przyczyną wielkości i trwałości zdobyczy cywilizacji egipskiej było specyficzne położenie. Łączność poprzez <a href="/wiki/Synaj_(p%C3%B3%C5%82wysep)" title="Synaj (półwysep)">Synaj</a> i <a href="/wiki/Syropalestyna" title="Syropalestyna">Syropalestynę</a> z wielkimi centrami cywilizacyjnymi, takimi jak <a href="/wiki/Mezopotamia" title="Mezopotamia">Mezopotamia</a>, <a href="/wiki/Anatolia" title="Anatolia">Anatolia</a>, a w okresie późniejszym <a href="/wiki/Staro%C5%BCytna_Grecja" title="Starożytna Grecja">starożytna Grecja</a>, sprzyjała wymianie idei. Jednoczesna łatwość obrony przed zagrożeniami płynącymi z tego sąsiedztwa dzięki warunkom naturalnym (<a href="/wiki/Pustynia_Arabska" title="Pustynia Arabska">Pustynia Arabska</a>, <a href="/wiki/Morze_Czerwone" title="Morze Czerwone">Morze Czerwone</a>, pustynie <a href="/wiki/P%C3%B3%C5%82wysep_Arabski" title="Półwysep Arabski">Półwyspu Arabskiego</a> na wschodzie; <a href="/wiki/Morze_%C5%9Ar%C3%B3dziemne" title="Morze Śródziemne">Morze Śródziemne</a> na północy; <a href="/wiki/Sahara" title="Sahara">Sahara</a> na zachodzie) prowadziła do trwałości i jednorodności kultury egipskiej. Regularne wylewy Nilu i w efekcie wysoka urodzajność gleby były korzystne dla rozwoju rolnictwa. Utrzymanie skomplikowanego systemu irygacyjnego rodziło potrzebę nadzoru administracyjnego, co z kolei prowadziło do powstania silnej władzy centralnej, z czasem zideologizowanej religijnie, oraz powstania pisma (<a href="/wiki/Hieroglify" title="Hieroglify">hieroglify</a>). Bliskość kopalń miedzi, złota i kamieni szlachetnych (Synaj, Nubia) przyczyniła się do rozwoju rzemiosła i wymiany handlowej z sąsiadami, a ogólna dostępność trwałego materiału budowlanego w postaci kamienia sprzyjała rozwojowi budownictwa. </p><p>Charakterystyczną cechą wyróżniającą Egipt na tle innych cywilizacji starożytnego Bliskiego Wschodu była religia. Jej motyw przewodni – wiara w życie po śmierci i kult władcy, prowadził do budowy potężnych grobowców, które do dziś są jednymi z ważniejszych źródeł poznania historii, kultury i umysłowości starożytnych Egipcjan. </p><p>Historia Egiptu interesowała już samych starożytnych i nie przestała frapować badaczy okresów późniejszych. Wiek XIX przyniósł przełom w postaci odczytania pisma egipskiego (<a href="/wiki/Jean-Fran%C3%A7ois_Champollion" title="Jean-François Champollion">Jean-François Champollion</a>, <a href="/wiki/Ippolito_Rosellini" title="Ippolito Rosellini">Ippolito Rosellini</a>), co pozwoliło na odszyfrowanie inskrypcji oraz odtworzenie historii politycznej. Powszechne zainteresowanie społeczeństw dziewiętnastowiecznej Europy, informowanej na bieżąco o postępach prac dzięki dynamicznie rozwijającej się prasie, doprowadziło do serii ekspedycji badawczych o charakterze archeologicznym i w efekcie stworzenia podstaw dla współczesnej <a href="/wiki/Egiptologia" title="Egiptologia">egiptologii</a>. </p> <meta property="mw:PageProp/toc" /> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Historia_badań_nad_starożytnym_Egiptem"><span id="Historia_bada.C5.84_nad_staro.C5.BCytnym_Egiptem"></span>Historia badań nad starożytnym Egiptem</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Staro%C5%BCytny_Egipt&veaction=edit&section=1" title="Edytuj sekcję: Historia badań nad starożytnym Egiptem" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Staro%C5%BCytny_Egipt&action=edit&section=1" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Historia badań nad starożytnym Egiptem"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><span class="nomobile navigation-not-searchable"><span class="notpageimage" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /></span></span> </span><i>Osobny artykuł: <a href="/wiki/Egiptologia" title="Egiptologia">Egiptologia</a>.</i></div> <p>Nowożytne studia nad historią starożytnego Egiptu rozpoczęły się wraz z <a href="/wiki/Wyprawa_Napoleona_do_Egiptu" title="Wyprawa Napoleona do Egiptu">ekspedycją wojskową</a> <a href="/wiki/Napoleon_Bonaparte" title="Napoleon Bonaparte">Napoleona</a> w 1798 roku, kiedy to towarzyszący mu badacze dokonali pierwszych opisów, pomiarów oraz szkiców kraju, ze szczególnym uwzględnieniem starożytności egipskich. Dalszy impuls do badań dało odczytanie pisma hieroglificznego przez <a href="/wiki/Jean-Fran%C3%A7ois_Champollion" title="Jean-François Champollion">Jean-François Champolliona</a> i – co za tym idzie – możliwość zrozumienia inskrypcji oraz rekonstrukcji historii politycznej. Przełomowe dla egiptologii okazały się również prace archeologiczne <a href="/wiki/William_Flinders_Petrie" title="William Flinders Petrie">Williama Flindersa Petrie</a>, który na przełomie wieków XIX i XX, prowadząc w sposób nowatorski (szczególnie staranny) wykopaliska na najważniejszych stanowiskach (m.in. <a href="/wiki/Giza" title="Giza">Giza</a>), ustanowił nowe standardy prac archeologicznych, kładąc podwaliny pod współczesną egiptologię<sup id="cite_ref-Bard_2-0" class="reference"><a href="#cite_note-Bard-2">[2]</a></sup>. Współcześnie badania nad historią starożytnego Egiptu to grupa nauk pokrewnych historii i archeologii, uprawiana na wielu uczelniach w wielu zakątkach świata, również w Polsce<sup id="cite_ref-3" class="reference"><a href="#cite_note-3">[3]</a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Położenie,_geografia_i_warunki_naturalne"><span id="Po.C5.82o.C5.BCenie.2C_geografia_i_warunki_naturalne"></span>Położenie, geografia i warunki naturalne</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Staro%C5%BCytny_Egipt&veaction=edit&section=2" title="Edytuj sekcję: Położenie, geografia i warunki naturalne" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Staro%C5%BCytny_Egipt&action=edit&section=2" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Położenie, geografia i warunki naturalne"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Ancient_Egypt_map-pl.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ae/Ancient_Egypt_map-pl.svg/240px-Ancient_Egypt_map-pl.svg.png" decoding="async" width="240" height="490" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ae/Ancient_Egypt_map-pl.svg/360px-Ancient_Egypt_map-pl.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ae/Ancient_Egypt_map-pl.svg/480px-Ancient_Egypt_map-pl.svg.png 2x" data-file-width="1577" data-file-height="3219" /></a><figcaption>Geografia polityczna starożytnego Egiptu</figcaption></figure> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><span class="nomobile navigation-not-searchable"><span class="notpageimage" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /></span></span> </span><i>Osobny artykuł: <a href="/wiki/Geografia_Egiptu#Budowa_geologiczna_i_rzeźba" title="Geografia Egiptu">Geografia Egiptu#Budowa geologiczna i rzeźba</a>.</i></div> <div class="thumb tright panel-with-scroll"> <div class="thumbinner" style="width:252px"> <div style="border:1px solid #ccc;width:250px !important"><div style="margin:0 auto;width:250px"><div style="width:250px;padding:0;border:0 solid #aaa;position:relative"><span class="notpageimage" typeof="mw:File"><span title="Mapa lokalizacyjna Egiptu"><img alt="Mapa konturowa Egiptu" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e7/Egypt_adm_location_map.svg/250px-Egypt_adm_location_map.svg.png" decoding="async" width="250" height="231" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e7/Egypt_adm_location_map.svg/375px-Egypt_adm_location_map.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e7/Egypt_adm_location_map.svg/500px-Egypt_adm_location_map.svg.png 2x" data-file-width="1055" data-file-height="973" /></span></span><div aria-hidden="true" style="top:54.783950617284%;left:58.905852417303%;margin:0;position:absolute;height:0;padding:0;z-index:2;width:0"><div style="top:-3px;text-align:center;position:relative;line-height:6px;font-size:6px;left:-3px;width:6px"><span typeof="mw:File"><a href="//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=pl&params=26.183333333333_N_31.916666666667_E_" title="Abydos"><img alt="Abydos" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0c/Red_pog.svg/6px-Red_pog.svg.png" decoding="async" width="6" height="6" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0c/Red_pog.svg/9px-Red_pog.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0c/Red_pog.svg/12px-Red_pog.svg.png 2x" data-file-width="64" data-file-height="64" /></a></span></div><div style="line-height:15.12px;position:absolute;width:120px;z-index:90;font-size:12.6px;top:-0.5em;right:5px;text-align:right;float:right"><span style="text-shadow:0 0 5px white;;padding:1px"><a href="/wiki/Abydos" title="Abydos">Abydos</a></span></div></div><div aria-hidden="true" style="top:55.092592592593%;left:64.631043256997%;margin:0;position:absolute;height:0;padding:0;z-index:2;width:0"><div style="top:-3px;text-align:center;position:relative;line-height:6px;font-size:6px;left:-3px;width:6px"><span typeof="mw:File"><a href="//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=pl&params=26.15_N_32.666666666667_E_" title="Dendera"><img alt="Dendera" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0c/Red_pog.svg/6px-Red_pog.svg.png" decoding="async" width="6" height="6" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0c/Red_pog.svg/9px-Red_pog.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0c/Red_pog.svg/12px-Red_pog.svg.png 2x" data-file-width="64" data-file-height="64" /></a></span></div><div style="line-height:15.12px;position:absolute;width:80px;z-index:90;font-size:12.6px;top:-0.5em;float:left;left:5px;text-align:left"><span style="text-shadow:0 0 5px white;;padding:1px"><a href="/wiki/Dendera" title="Dendera">Dendera</a></span></div></div><div aria-hidden="true" style="top:59.104938271605%;left:64.12213740458%;margin:0;position:absolute;height:0;padding:0;z-index:2;width:0"><div style="top:-3px;text-align:center;position:relative;line-height:6px;font-size:6px;left:-3px;width:6px"><span typeof="mw:File"><a href="//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=pl&params=25.716666666667_N_32.6_E_" title="Teby"><img alt="Teby" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0c/Red_pog.svg/6px-Red_pog.svg.png" decoding="async" width="6" height="6" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0c/Red_pog.svg/9px-Red_pog.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0c/Red_pog.svg/12px-Red_pog.svg.png 2x" data-file-width="64" data-file-height="64" /></a></span></div><div style="line-height:15.12px;position:absolute;width:81px;z-index:90;font-size:12.6px;top:-0.5em;float:left;left:5px;text-align:left"><span style="text-shadow:0 0 5px white;;padding:1px"><a href="/wiki/Teby_(Egipt)" title="Teby (Egipt)">Teby</a></span></div></div><div aria-hidden="true" style="top:66.049382716049%;left:66.284987277354%;margin:0;position:absolute;height:0;padding:0;z-index:2;width:0"><div style="top:-3px;text-align:center;position:relative;line-height:6px;font-size:6px;left:-3px;width:6px"><span typeof="mw:File"><a href="//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=pl&params=24.966666666667_N_32.883333333333_E_" title="Edfu"><img alt="Edfu" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0c/Red_pog.svg/6px-Red_pog.svg.png" decoding="async" width="6" height="6" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0c/Red_pog.svg/9px-Red_pog.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0c/Red_pog.svg/12px-Red_pog.svg.png 2x" data-file-width="64" data-file-height="64" /></a></span></div><div style="line-height:15.12px;position:absolute;width:76px;z-index:90;font-size:12.6px;top:-0.5em;float:left;left:5px;text-align:left"><span style="text-shadow:0 0 5px white;;padding:1px"><a href="/wiki/Edfu" title="Edfu">Edfu</a></span></div></div><div aria-hidden="true" style="top:20.833333333333%;left:53.81679389313%;margin:0;position:absolute;height:0;padding:0;z-index:2;width:0"><div style="top:-3px;text-align:center;position:relative;line-height:6px;font-size:6px;left:-3px;width:6px"><span typeof="mw:File"><a href="//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=pl&params=29.85_N_31.25_E_" title="Memfis"><img alt="Memfis" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0c/Red_pog.svg/6px-Red_pog.svg.png" decoding="async" width="6" height="6" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0c/Red_pog.svg/9px-Red_pog.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0c/Red_pog.svg/12px-Red_pog.svg.png 2x" data-file-width="64" data-file-height="64" /></a></span></div><div style="line-height:15.12px;position:absolute;width:120px;z-index:90;font-size:12.6px;top:-0.5em;right:5px;text-align:right;float:right"><span style="text-shadow:0 0 5px white;;padding:1px"><a href="/wiki/Memfis" title="Memfis">Memfis</a></span></div></div><div aria-hidden="true" style="top:90.432098765432%;left:56.743002544529%;margin:0;position:absolute;height:0;padding:0;z-index:2;width:0"><div style="top:-3px;text-align:center;position:relative;line-height:6px;font-size:6px;left:-3px;width:6px"><span typeof="mw:File"><a href="//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=pl&params=22.333333333333_N_31.633333333333_E_" title="Abu Simbel"><img alt="Abu Simbel" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0c/Red_pog.svg/6px-Red_pog.svg.png" decoding="async" width="6" height="6" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0c/Red_pog.svg/9px-Red_pog.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0c/Red_pog.svg/12px-Red_pog.svg.png 2x" data-file-width="64" data-file-height="64" /></a></span></div><div style="line-height:15.12px;position:absolute;width:100px;z-index:90;font-size:12.6px;top:-0.5em;float:left;left:5px;text-align:left"><span style="text-shadow:0 0 5px white;;padding:1px"><a href="/wiki/Abu_Simbel" title="Abu Simbel">Abu Simbel</a></span></div></div><div aria-hidden="true" style="top:10.493827160494%;left:58.52417302799%;margin:0;position:absolute;height:0;padding:0;z-index:2;width:0"><div style="top:-3px;text-align:center;position:relative;line-height:6px;font-size:6px;left:-3px;width:6px"><span typeof="mw:File"><a href="//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=pl&params=30.966666666667_N_31.866666666667_E_" title="Tanis"><img alt="Tanis" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0c/Red_pog.svg/6px-Red_pog.svg.png" decoding="async" width="6" height="6" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0c/Red_pog.svg/9px-Red_pog.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0c/Red_pog.svg/12px-Red_pog.svg.png 2x" data-file-width="64" data-file-height="64" /></a></span></div><div style="line-height:15.12px;position:absolute;width:95px;z-index:90;font-size:12.6px;top:-0.5em;float:left;left:5px;text-align:left"><span style="text-shadow:0 0 5px white;;padding:1px"><a href="/wiki/Tanis_(Egipt)" title="Tanis (Egipt)">Tanis</a></span></div></div><div aria-hidden="true" style="top:39.969135802469%;left:50.381679389313%;margin:0;position:absolute;height:0;padding:0;z-index:2;width:0"><div style="top:-3px;text-align:center;position:relative;line-height:6px;font-size:6px;left:-3px;width:6px"><span typeof="mw:File"><a href="//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=pl&params=27.783333333333_N_30.8_E_" title="Hermopolis"><img alt="Hermopolis" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0c/Red_pog.svg/6px-Red_pog.svg.png" decoding="async" width="6" height="6" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0c/Red_pog.svg/9px-Red_pog.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0c/Red_pog.svg/12px-Red_pog.svg.png 2x" data-file-width="64" data-file-height="64" /></a></span></div><div style="line-height:15.12px;position:absolute;width:117px;z-index:90;font-size:12.6px;top:-0.5em;right:5px;text-align:right;float:right"><span style="text-shadow:0 0 5px white;;padding:1px"><a href="/wiki/Hermopolis" title="Hermopolis">Hermopolis</a></span></div></div><div aria-hidden="true" style="top:64.814814814815%;left:65.521628498728%;margin:0;position:absolute;height:0;padding:0;z-index:2;width:0"><div style="top:-3px;text-align:center;position:relative;line-height:6px;font-size:6px;left:-3px;width:6px"><span typeof="mw:File"><a href="//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=pl&params=25.1_N_32.783333333333_E_" title="Hierakonpolis"><img alt="Hierakonpolis" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0c/Red_pog.svg/6px-Red_pog.svg.png" decoding="async" width="6" height="6" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0c/Red_pog.svg/9px-Red_pog.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0c/Red_pog.svg/12px-Red_pog.svg.png 2x" data-file-width="64" data-file-height="64" /></a></span></div><div style="line-height:15.12px;position:absolute;width:120px;z-index:90;font-size:12.6px;top:-0.5em;right:5px;text-align:right;float:right"><span style="text-shadow:0 0 5px white;;padding:1px"><a href="/wiki/Nechen" title="Nechen">Hierakonpolis</a></span></div></div><div aria-hidden="true" style="top:74.228395061728%;left:66.666666666667%;margin:0;position:absolute;height:0;padding:0;z-index:2;width:0"><div style="top:-3px;text-align:center;position:relative;line-height:6px;font-size:6px;left:-3px;width:6px"><span typeof="mw:File"><a href="//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=pl&params=24.083333333333_N_32.933333333333_E_" title="Asuan"><img alt="Asuan" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0c/Red_pog.svg/6px-Red_pog.svg.png" decoding="async" width="6" height="6" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0c/Red_pog.svg/9px-Red_pog.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0c/Red_pog.svg/12px-Red_pog.svg.png 2x" data-file-width="64" data-file-height="64" /></a></span></div><div style="line-height:15.12px;position:absolute;width:75px;z-index:90;font-size:12.6px;top:-0.5em;float:left;left:5px;text-align:left"><span style="text-shadow:0 0 5px white;;padding:1px"><a href="/wiki/Asuan" title="Asuan">Asuan</a></span></div></div><div aria-hidden="true" style="top:18.20987654321%;left:54.071246819338%;margin:0;position:absolute;height:0;padding:0;z-index:2;width:0"><div style="top:-3px;text-align:center;position:relative;line-height:6px;font-size:6px;left:-3px;width:6px"><span typeof="mw:File"><a href="//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=pl&params=30.133333333333_N_31.283333333333_E_" title="Heliopolis"><img alt="Heliopolis" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0c/Red_pog.svg/6px-Red_pog.svg.png" decoding="async" width="6" height="6" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0c/Red_pog.svg/9px-Red_pog.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0c/Red_pog.svg/12px-Red_pog.svg.png 2x" data-file-width="64" data-file-height="64" /></a></span></div><div style="line-height:15.12px;position:absolute;width:106px;z-index:90;font-size:12.6px;top:-0.5em;float:left;left:5px;text-align:left"><span style="text-shadow:0 0 5px white;;padding:1px"><a href="/wiki/Heliopolis_(Egipt)" title="Heliopolis (Egipt)">Heliopolis</a></span></div></div><div aria-hidden="true" style="top:70.679012345679%;left:66.793893129771%;margin:0;position:absolute;height:0;padding:0;z-index:2;width:0"><div style="top:-3px;text-align:center;position:relative;line-height:6px;font-size:6px;left:-3px;width:6px"><span typeof="mw:File"><a href="//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=pl&params=24.466666666667_N_32.95_E_" title="Kom Ombo"><img alt="Kom Ombo" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0c/Red_pog.svg/6px-Red_pog.svg.png" decoding="async" width="6" height="6" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0c/Red_pog.svg/9px-Red_pog.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0c/Red_pog.svg/12px-Red_pog.svg.png 2x" data-file-width="64" data-file-height="64" /></a></span></div><div style="line-height:15.12px;position:absolute;width:120px;z-index:90;font-size:12.6px;top:-0.5em;right:5px;text-align:right;float:right"><span style="text-shadow:0 0 5px white;;padding:1px"><a href="/wiki/Kom_Ombo" title="Kom Ombo">Kom Ombo</a></span></div></div><div aria-hidden="true" style="top:41.049382716049%;left:51.145038167939%;margin:0;position:absolute;height:0;padding:0;z-index:2;width:0"><div style="top:-3px;text-align:center;position:relative;line-height:6px;font-size:6px;left:-3px;width:6px"><span typeof="mw:File"><a href="//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=pl&params=27.666666666667_N_30.9_E_" title="Amarna"><img alt="Amarna" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0c/Red_pog.svg/6px-Red_pog.svg.png" decoding="async" width="6" height="6" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0c/Red_pog.svg/9px-Red_pog.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0c/Red_pog.svg/12px-Red_pog.svg.png 2x" data-file-width="64" data-file-height="64" /></a></span></div><div style="line-height:15.12px;position:absolute;width:10em;z-index:90;font-size:12.6px;top:3.5px;float:center;left:-5em;text-align:center"><span style="text-shadow:0 0 5px white;;padding:1px"><a href="/wiki/Amarna" title="Amarna">Amarna</a></span></div></div><div aria-hidden="true" style="top:8.3333333333334%;left:43.638676844784%;margin:0;position:absolute;height:0;padding:0;z-index:2;width:0"><div style="top:-3px;text-align:center;position:relative;line-height:6px;font-size:6px;left:-3px;width:6px"><span typeof="mw:File"><a href="//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=pl&params=31.2_N_29.916666666667_E_" title="Aleksandria"><img alt="Aleksandria" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0c/Red_pog.svg/6px-Red_pog.svg.png" decoding="async" width="6" height="6" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0c/Red_pog.svg/9px-Red_pog.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0c/Red_pog.svg/12px-Red_pog.svg.png 2x" data-file-width="64" data-file-height="64" /></a></span></div><div style="line-height:15.12px;position:absolute;width:101px;z-index:90;font-size:12.6px;top:-0.5em;right:5px;text-align:right;float:right"><span style="text-shadow:0 0 5px white;;padding:1px"><a href="/wiki/Aleksandria" title="Aleksandria">Aleksandria</a></span></div></div><div aria-hidden="true" style="top:39.814814814815%;left:51.017811704835%;margin:0;position:absolute;height:0;padding:0;z-index:2;width:0"><div style="top:-3px;text-align:center;position:relative;line-height:6px;font-size:6px;left:-3px;width:6px"><span typeof="mw:File"><a href="//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=pl&params=27.8_N_30.883333333333_E_" title="Antinoopolis"><img alt="Antinoopolis" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0c/Red_pog.svg/6px-Red_pog.svg.png" decoding="async" width="6" height="6" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0c/Red_pog.svg/9px-Red_pog.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0c/Red_pog.svg/12px-Red_pog.svg.png 2x" data-file-width="64" data-file-height="64" /></a></span></div><div style="line-height:15.12px;position:absolute;width:114px;z-index:90;font-size:12.6px;top:-0.5em;float:left;left:5px;text-align:left"><span style="text-shadow:0 0 5px white;;padding:1px"><a href="/wiki/Antinoopolis" title="Antinoopolis">Antinoopolis</a></span></div></div></div></div></div> <div class="thumbcaption"><div class="magnify"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Wikiprojekt:Szablony_lokalizacyjne" title="Wikiprojekt:Szablony lokalizacyjne"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e9/Geographylogo.svg/16px-Geographylogo.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e9/Geographylogo.svg/24px-Geographylogo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e9/Geographylogo.svg/32px-Geographylogo.svg.png 2x" data-file-width="160" data-file-height="160" /></a></span></div>Położenie na mapie Egiptu</div> </div> </div> <p>Egipt starożytny, w przeciwieństwie do współczesnej <a href="/wiki/Egipt" title="Egipt">Republiki Egiptu</a>, to niemal wyłącznie dolina i delta Nilu. Rozległe pustynie (Arabska i Libijska), poza wielkimi oazami, nigdy nie stanowiły z nim jedności politycznej, kulturowej czy gospodarczej. W starożytności dorzecze Nilu geograficznie i historycznie dzieliło się na <a href="/wiki/Dolny_Egipt" title="Dolny Egipt">Egipt Dolny</a>, obejmujący swym zasięgiem <a href="/wiki/Delta_Nilu" title="Delta Nilu">deltę</a> oraz <a href="/wiki/G%C3%B3rny_Egipt" title="Górny Egipt">Egipt Górny</a>, ograniczający się do doliny rozciągającej się wzdłuż rzeki (aż do pierwszej <a href="/wiki/Katarakta_(geologia)" title="Katarakta (geologia)">katarakty</a>). Na południe od pierwszej katarakty znajdowała się <a href="/wiki/Nubia" title="Nubia">Nubia</a> (obecnie południowy Egipt i północny Sudan), która – podobnie jak północny sąsiad – dzieliła się na Nubię Dolną, nazywaną przez starożytnych Egipcjan Wawat, i ciągnącą się od mniej więcej drugiej do czwartej katarakty Nubię Górną, zwaną w inskrypcjach <a href="/wiki/Kusz_(kraina)" title="Kusz (kraina)">Kusz</a>. Nubia Dolna stanowiła integralną część państwa faraonów, związaną z nim administracyjnie i politycznie nieomal przez całą jego historię. Nubia Górna wchodziła w jego skład jedynie w okresach największej świetności<sup id="cite_ref-Bard_2-1" class="reference"><a href="#cite_note-Bard-2">[2]</a></sup><sup id="cite_ref-CITEREFStępień199979–82_4-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFStępień199979–82-4">[4]</a></sup>. </p><p>Największym bogactwem Egiptu od czasów najdawniejszych były jego <a href="/wiki/Mady" title="Mady">gleby aluwialne</a>, użyźniane rokrocznie przez regularne wylewy Nilu, powodowane przez letnie etiopskie <a href="/wiki/Monsun" title="Monsun">monsuny</a>. W tej sytuacji zapewnienie urodzajności pól zależało nie tyle od prawidłowego ich nawodnienia, co przede wszystkim od sprawnego odprowadzenia nadmiaru wody. W zwartym rejonie delty znajdowała się większość egipskich terenów uprawnych. Inaczej sytuacja przedstawiała się w Górnym Egipcie, gdzie żyzne gleby występowały jedynie w wąskiej dolinie. Sprawiało to, że część z nich znajdowała się znacznie powyżej poziomu rzeki. Budowa potrzebnej do ich nawodnienia sieci irygacyjnej wymagała dużego nakładu pracy, a to z kolei sprzyjało społecznej samoorganizacji. Fakt, iż w określonej sytuacji egipskie pola mogły dawać plony dwa, a nawet trzy razy w roku, powodował powstawanie nadwyżek, a te z kolei prowadziły do wyodrębnienia się scentralizowanej władzy. Przypuszczalnie nastąpiło to wcześniej w Egipcie Górnym, z którego wyszła pierwsza inicjatywa zjednoczeniowa<sup id="cite_ref-CITEREFStępień199979–82_4-1" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFStępień199979–82-4">[4]</a></sup><sup id="cite_ref-CITEREFButzer200762–69_5-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFButzer200762–69-5">[5]</a></sup><sup id="cite_ref-CITEREFManley199618_6-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFManley199618-6">[6]</a></sup>. </p><p>Z Górnym Egiptem związane były również wielkie oazy <a href="/wiki/Pustynia_Libijska" title="Pustynia Libijska">Pustyni Libijskiej</a>, z których najwcześniej przyłączono <a href="/wiki/Charga" title="Charga">el-Charga</a> i <a href="/wiki/Ad-Dachila" title="Ad-Dachila">el-Dachla</a>. W okresie późniejszym częścią Egiptu stały się również <a href="/wiki/Al-Farafira" title="Al-Farafira">al-Farafira</a> i <a href="/wiki/Al-Bahrijja" title="Al-Bahrijja">al-Baharija</a>. W VII wieku p.n.e. wpływom egipskim uległa najdalej wysunięta na zachód i zamieszkana przez ludność libijską <a href="/wiki/Siwa_(oaza)" title="Siwa (oaza)">Siwa</a>. Ze względu na bliskość <a href="/wiki/Pustynia" title="Pustynia">pustyń</a>, w Egipcie panuje <a href="/wiki/Klimat_zwrotnikowy" title="Klimat zwrotnikowy">klimat tropikalny suchy</a>. Nieodległe tereny obfitowały w bogate zasoby naturalne, jak np. <a href="/wiki/Mied%C5%BA" title="Miedź">miedź</a>, <a href="/wiki/Z%C5%82oto" title="Złoto">złoto</a> i wykorzystywane w budownictwie pokłady <a href="/wiki/Wapie%C5%84" title="Wapień">wapieni</a><sup id="cite_ref-Bard_2-2" class="reference"><a href="#cite_note-Bard-2">[2]</a></sup><sup id="cite_ref-CITEREFStępień199979–82_4-2" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFStępień199979–82-4">[4]</a></sup>. </p><p>Specyficzne położenie Egiptu nad żyznym Nilem, otoczonym ze wszystkich stron pustyniami, górami i morzami, sprawiało, że kraj faraonów był wyjątkowo bezpieczny. Lokalne plemiona libijskie i nubijskie stały na zbyt niskim poziomie rozwoju, aby mogły trwale zagrozić wielkiemu sąsiadowi. Była to sytuacja wyjątkowa na tle innych państw starożytnego <a href="/wiki/Bliski_Wsch%C3%B3d" title="Bliski Wschód">Bliskiego Wschodu</a>, umożliwiająca polityczną stabilność i zapewniająca ciągłość kulturową. Jednocześnie kontakt ze światem zewnętrznym zapewniał wąski przesmyk <a href="/wiki/Synaj_(p%C3%B3%C5%82wysep)" title="Synaj (półwysep)">Półwyspu Synaj</a>, łączący kraj faraonów z pobliskimi centrami cywilizacyjnymi. Pomimo względnego spokoju, to właśnie sąsiadujący z Synajem Dolny Egipt kilkakrotnie na przestrzeni wieków doświadczył najazdu Libijczyków (<a href="/wiki/Ludy_Morza" title="Ludy Morza">Ludy Morza</a>), a nawet obcego panowania (<a href="/wiki/Hyksosi" title="Hyksosi">Hyksosi</a>)<sup id="cite_ref-Bard_2-3" class="reference"><a href="#cite_note-Bard-2">[2]</a></sup><sup id="cite_ref-CITEREFStępień199979–82_4-3" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFStępień199979–82-4">[4]</a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Ważniejsze_miasta_starożytnego_Egiptu"><span id="Wa.C5.BCniejsze_miasta_staro.C5.BCytnego_Egiptu"></span>Ważniejsze miasta starożytnego Egiptu</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Staro%C5%BCytny_Egipt&veaction=edit&section=3" title="Edytuj sekcję: Ważniejsze miasta starożytnego Egiptu" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Staro%C5%BCytny_Egipt&action=edit&section=3" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Ważniejsze miasta starożytnego Egiptu"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <table class="wikitable"> <tbody><tr> <th>Ważniejsze miasta Dolnego Egiptu </th></tr> <tr> <td align="center"><a href="/wiki/Aleksandria" title="Aleksandria">Aleksandria</a> • <a href="/wiki/Arsinoe_(miasto_w_Egipcie)" title="Arsinoe (miasto w Egipcie)">Arsinoe</a> • <a href="/wiki/Athribis_(Dolny_Egipt)" title="Athribis (Dolny Egipt)">Athribis (Dolny Egipt)</a> • <a href="/wiki/Awaris" title="Awaris">Awaris</a> • <a href="/wiki/Bubastis" title="Bubastis">Bubastis</a> • <a href="/wiki/Buto" title="Buto">Buto</a> • <a href="/wiki/Damietta" title="Damietta">Damietta</a> • <a href="/wiki/Giza" title="Giza">Giza</a> • <a href="/wiki/Heliopolis_(Egipt)" title="Heliopolis (Egipt)">Heliopolis</a> • <a href="/wiki/Memfis" title="Memfis">Memfis</a> • <a href="/wiki/Peluzjum" title="Peluzjum">Peluzjum</a> • <a href="/wiki/Rosetta_(miasto)" title="Rosetta (miasto)">Rosetta</a> • <a href="/wiki/Sais" title="Sais">Sais</a> • <a href="/wiki/Sakkara" title="Sakkara">Sakkara</a> • <a href="/wiki/Tanis_(Egipt)" title="Tanis (Egipt)">Tanis</a> </td></tr> <tr> <th>Ważniejsze miasta Górnego Egiptu </th></tr> <tr> <td align="center"><a href="/wiki/Abydos" title="Abydos">Abydos</a> • <a href="/wiki/Atfih" title="Atfih">Afroditopolis</a> • <a href="/wiki/Athribis_(G%C3%B3rny_Egipt)" title="Athribis (Górny Egipt)">Athribis (Górny Egipt)</a> • <a href="/wiki/Dendera" title="Dendera">Dendera</a> • <a href="/wiki/Edfu" title="Edfu">Edfu</a> • <a href="/wiki/Elefantyna" title="Elefantyna">Elefantyna</a> • <a href="/wiki/Hibe" title="Hibe">Hibe</a> • <a href="/wiki/Hierasykaminos" title="Hierasykaminos">Hierasykaminos</a> • <a href="/wiki/Kom_Ombo" title="Kom Ombo">Kom Ombo</a> • <a href="/wiki/Kift" title="Kift">Koptos</a> • <a href="/wiki/Al-Kusajr_(Egipt)" title="Al-Kusajr (Egipt)">Al-Kusajr</a> • <a href="/wiki/Nechen" title="Nechen">Nechen</a> • <a href="/wiki/Asuan" title="Asuan">Syene</a> • <a href="/wiki/Szedet" title="Szedet">Szedet</a> • <a href="/wiki/Teby_(Egipt)" title="Teby (Egipt)">Teby</a> • <a href="/wiki/Tinis" title="Tinis">Tinis</a> </td></tr> <tr> <th>Ważniejsze miasta Dolnej Nubii (Wawat) </th></tr> <tr> <td align="center"><a href="/wiki/Abu_Simbel" title="Abu Simbel">Abu Simbel</a> • <a href="/wiki/Buhen" title="Buhen">Buhen</a> </td></tr></tbody></table> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Zarys_dziejów"><span id="Zarys_dziej.C3.B3w"></span>Zarys dziejów</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Staro%C5%BCytny_Egipt&veaction=edit&section=4" title="Edytuj sekcję: Zarys dziejów" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Staro%C5%BCytny_Egipt&action=edit&section=4" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Zarys dziejów"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Okresy_predynastyczny_i_protodynastyczny_(ok._5500–ok._3000_p.n.e.)"><span id="Okresy_predynastyczny_i_protodynastyczny_.28ok._5500.E2.80.93ok._3000_p.n.e..29"></span>Okresy predynastyczny i protodynastyczny (ok. 5500–ok. 3000 p.n.e.)</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Staro%C5%BCytny_Egipt&veaction=edit&section=5" title="Edytuj sekcję: Okresy predynastyczny i protodynastyczny (ok. 5500–ok. 3000 p.n.e.)" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Staro%C5%BCytny_Egipt&action=edit&section=5" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Okresy predynastyczny i protodynastyczny (ok. 5500–ok. 3000 p.n.e.)"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><span class="nomobile navigation-not-searchable"><span class="notpageimage" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /></span></span> </span><i>Osobny artykuł: <a href="/wiki/Okres_predynastyczny_i_protodynastyczny_w_Egipcie" title="Okres predynastyczny i protodynastyczny w Egipcie">Okres predynastyczny i protodynastyczny w Egipcie</a>.</i></div> <p>Tradycyjnie za egipskim kapłanem <a href="/wiki/Manethon" title="Manethon">Manetonem</a> (IV/III w. p.n.e.) chronologia dziejów starożytnego Egiptu opiera się na podziale na trzydzieści kolejno panujących po sobie dynastii. Jednak dzięki badaniom archeologicznym dzisiaj posiadamy także pewne informacje o przeszłości Egiptu sprzed okresu opisywanego przez Manetona, stąd, przy generalnym zachowaniu jego schematu, mówi się także o okresach predynastycznym i protodynastycznym. Cywilizacja egipska powstała na drodze ewolucji z szeregu rolniczych <a href="/wiki/Kultura_archeologiczna" title="Kultura archeologiczna">kultur</a> w dolinie <a href="/wiki/Nil" title="Nil">Nilu</a>. Za pierwsze z nich uważa się <a href="/wiki/Neolit" title="Neolit">neolityczne</a> <a href="/wiki/Kultury_fajumskie" title="Kultury fajumskie">kulturę fajumską</a> (5450<sup id="cite_ref-7" class="reference"><a href="#cite_note-7">[a]</a></sup>–4400 p.n.e.) z oazy <a href="/wiki/Fajum" title="Fajum">Fajum</a>, <a href="/wiki/Kultura_Merimde" title="Kultura Merimde">kulturę Merimde</a> (5000–4100 p.n.e.), nazwaną tak od miejscowości Merimde Beni Salama położonej na zachodnim skraju <a href="/wiki/Delta_Nilu" title="Delta Nilu">Delty Nilu</a> oraz <a href="/wiki/Kultura_badaryjska" title="Kultura badaryjska">kulturę badaryjską</a> (4400–4000 p.n.e.), będącą najwcześniejszą kulturą neolityczną w <a href="/wiki/G%C3%B3rny_Egipt" title="Górny Egipt">Górnym Egipcie</a>. Po części współczesną, a po części następną kulturą archeologiczną Górnego Egiptu była kultura <a href="/wiki/Nagada_I" title="Nagada I">Nagada I</a> (4000–3500 p.n.e.) Będące jej dalszymi etapami rozwoju kultury <a href="/wiki/Nagada_II" title="Nagada II">Nagada II</a> (3500–3200 p.n.e.) i <a href="/wiki/Nagada_III" title="Nagada III">Nagada III</a> (3200–3000 p.n.e.), przynależą już odpowiednio do <a href="/wiki/Chalkolit" title="Chalkolit">chalkolitu</a> oraz <a href="/wiki/Epoka_br%C4%85zu" title="Epoka brązu">epoki brązu</a><sup id="cite_ref-CITEREFShaw20031,_33–36,_44_8-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFShaw20031,_33–36,_44-8">[7]</a></sup><sup id="cite_ref-CITEREFLloyd201026–31_9-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFLloyd201026–31-9">[8]</a></sup>. Kultury te stopniowo wykazują cechy znane z późniejszego <a href="/wiki/Stare_Pa%C5%84stwo" title="Stare Państwo">Starego Państwa</a>, tak że już w przypadku kultury Nagada II <i>jedynie brak źródeł pisanych sprzed 3100 lat p.n.e. sprawia, że nie nazywamy jej np. kulturą staroegipską</i><sup id="cite_ref-CITEREFTymowski1996119_10-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFTymowski1996119-10">[9]</a></sup>. </p><p>Przejście od okresu predynastycznego do protodynastycznego wiąże się z pojawieniem się <a href="/wiki/Pisma_egipskie" title="Pisma egipskie">pisma</a>. W wykopaliskach z okresu Nagada III odnaleziono pierwsze zabytki egipskiego piśmiennictwa, które pozwoliły na zidentyfikowanie linii władców rządzących w ówczesnym Górnym Egipcie. Nosili oni imiona o charakterze <a href="/wiki/Animalizm" title="Animalizm">animalistycznym</a>, takie jak: <a href="/wiki/Skorpion_I" title="Skorpion I">Skorpion</a> (założyciel dynastii), <a href="/wiki/Krokodyl_(faraon)" title="Krokodyl (faraon)">Krokodyl</a>, Sokół, Ślimak, Słoń, Ryba. Ci władcy są nazywani przez współczesnych historyków <a href="/wiki/Dynastia_0" title="Dynastia 0">dynastią 0</a> (3150–3000 p.n.e.)<sup id="cite_ref-11" class="reference"><a href="#cite_note-11">[b]</a></sup>. Ze względu na szczątkowe źródła nie jest możliwe ani ustalenie pełnej kolejności ich panowania, ani odtworzenie jakiejkolwiek historii politycznej tego okresu. Zachowana historyczna tradycja i archeologia nie pozostawiają jednak wątpliwości, że to właśnie dynastia 0 przekształciła Egipt w jednolite państwo. W zakresie archeologicznym wydarzenie to kojarzy się ze stopniową ekspansją kultury Nagada III na cały kraj. Ostatnim królem dynastii 0 był <a href="/wiki/Narmer" title="Narmer">Narmer</a>, i to on miał zjednoczyć Egipt, a tym samym doprowadzić do założenia <a href="/wiki/I_dynastia" title="I dynastia">I dynastii</a> (3000–2803 p.n.e.)<sup id="cite_ref-12" class="reference"><a href="#cite_note-12">[c]</a></sup><sup id="cite_ref-CITEREFSchlögl200946–51_13-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFSchlögl200946–51-13">[10]</a></sup><sup id="cite_ref-CITEREFShaw200358–61_14-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFShaw200358–61-14">[11]</a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Okres_wczesnodynastyczny_lub_tynicki_(ok._3000_–_ok._2657_p.n.e.)"><span id="Okres_wczesnodynastyczny_lub_tynicki_.28ok._3000_.E2.80.93_ok._2657_p.n.e..29"></span>Okres wczesnodynastyczny lub tynicki (ok. 3000 – ok. 2657 p.n.e.)</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Staro%C5%BCytny_Egipt&veaction=edit&section=6" title="Edytuj sekcję: Okres wczesnodynastyczny lub tynicki (ok. 3000 – ok. 2657 p.n.e.)" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Staro%C5%BCytny_Egipt&action=edit&section=6" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Okres wczesnodynastyczny lub tynicki (ok. 3000 – ok. 2657 p.n.e.)"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><span class="nomobile navigation-not-searchable"><span class="notpageimage" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /></span></span> </span><i>Osobny artykuł: <a href="/wiki/Okres_wczesnodynastyczny_w_Egipcie" title="Okres wczesnodynastyczny w Egipcie">Okres wczesnodynastyczny w Egipcie</a>.</i></div> <p>Według <a href="/wiki/Manethon" title="Manethon">Manetona</a> pierwszym królem Egiptu był Menes, którego utożsamia się z Menem <a href="/wiki/Herodot" title="Herodot">Herodota</a> i Menim z zachowanych egipskich list królów. Imię „Meni” można przetłumaczyć jako „Ten, który utrwala”, co byłoby właściwym przydomkiem dla władcy, który dokonał dzieła zjednoczenia, co stanowi jeden z powodów, dla których wielu <a href="/wiki/Egiptologia" title="Egiptologia">egiptologów</a> utożsamia Meniego z Narmerem. Z drugiej strony istnieją jednak przesłanki wskazujące na to, że Meni był synem Narmera, noszącym <a href="/wiki/Kr%C3%B3lewski_Protok%C3%B3%C5%82" title="Królewski Protokół">imię horusowe</a> <a href="/wiki/Aha_(faraon)" title="Aha (faraon)">Aha</a> (2982–2950 p.n.e.). To on zatem byłby pierwszym władcą <a href="/wiki/I_dynastia" title="I dynastia">I dynastii</a>. Meni miał założyć stolicę w <a href="/wiki/Memfis" title="Memfis">Memfis</a>, na styku <a href="/wiki/G%C3%B3rny_Egipt" title="Górny Egipt">Górnego</a> i <a href="/wiki/Dolny_Egipt" title="Dolny Egipt">Dolnego Egiptu</a>, zaś w pobliskiej <a href="/wiki/Sakkara" title="Sakkara">Sakkarze</a> wkrótce powstała królewska <a href="/wiki/Nekropolia" title="Nekropolia">nekropolia</a>. Maneton jednak podaje, że zarówno władcy I jak II dynastii pochodzili z <a href="/wiki/Tinis" title="Tinis">Tinis</a>, gdzie rezydowali, i w położonym w pobliżu Tinis <a href="/wiki/Abydos" title="Abydos">Abydos</a> odnaleziono <a href="/wiki/Umm_al-Kaab" title="Umm al-Kaab">drugą nekropolię</a> tych królów. Wydaje się, że <i>podwójne grobowce, budowane przez wszystkich władców I dynastii, dawały wyraz przekonaniu, że władca Obu Krajów powinien posiadać grób zarówno w Dolnym jak i w Górnym Egipcie</i><sup id="cite_ref-CITEREFSchlögl200952_15-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFSchlögl200952-15">[12]</a></sup><sup id="cite_ref-17" class="reference"><a href="#cite_note-17">[d]</a></sup>. </p><p>Od czasów Aha datuje się zwyczaj spisywania na kamieniu królewskich roczników i najważniejszym źródłem dla poznania okresu wczesnodynastycznego są ich fragmenty zachowane na tzw. <a href="/wiki/Kamie%C5%84_z_Palermo" title="Kamień z Palermo">Kamieniu z Palermo</a>, pochodzącym z czasów <a href="/wiki/V_dynastia" title="V dynastia">V dynastii</a>. Szczyt pomyślności I dynastia miała osiągnąć za panowania <a href="/wiki/Den" title="Den">Dena</a> (2889–2842 p.n.e.), który jako pierwszy miał przyjąć tradycyjny później tytuł „króla Górnego i Dolnego Egiptu”. Nie znamy okoliczności, które doprowadziły do przejścia od I do <a href="/wiki/II_dynastia" title="II dynastia">II dynastii</a> (2803–2657 p.n.e.)<sup id="cite_ref-18" class="reference"><a href="#cite_note-18">[e]</a></sup>. Za rządów tej ostatniej punkt ciężkości państwa przesunął się w stronę Dolnego Egiptu i zanikła tradycja chowania władców w Abydos. Ostatecznie za panowań <a href="/wiki/Uneg" title="Uneg">Nebti Wenega</a> (2717–2710 p.n.e.) i <a href="/wiki/Sened%C5%BC" title="Senedż">Seneda</a> (2710–2699 p.n.e.) dochodzi do ponownego rozpadu kraju na północną część <a href="/wiki/Horus" title="Horus">Horusa</a> i południową – <a href="/wiki/Set_(b%C3%B3g)" title="Set (bóg)">Seta</a>. Znany nam z wykopalisk <a href="/wiki/Peribsen" title="Peribsen">Peribsen</a> król Górnego Egiptu (być może tożsamy z Senedem) używa imienia połączonego jedynie z Setem, a nie obydwoma bogami. Ponownego zjednoczenia państwa dokonuje ostatni władca II dynastii, który połączył tytuł Seta z tytułem Horusa, przyjmując imię <a href="/wiki/Chasechemui" title="Chasechemui">Chasechemui</a> (2684–2657 p.n.e.) – „wcielenie obydwu potęg”<sup id="cite_ref-CITEREFSchlögl200952–54,_56,_61–62_19-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFSchlögl200952–54,_56,_61–62-19">[14]</a></sup>. </p><p>Jak widzieliśmy już w okresie protodynastycznym królowie przyjmowali imiona zwierząt wskazujące na ich związek z kultami <a href="/wiki/Animalizm" title="Animalizm">animalistycznymi</a>. Za I dynastii ostatecznie utożsamiono króla z bogiem <a href="/wiki/Horus" title="Horus">Horusem</a> (zazwyczaj przedstawianym jako sokół), imię którego nosili wszyscy faraonowie oprócz jednego, i odtąd cała struktura wewnętrzna Egiptu <i>opierała się na powszechnie przyjętej zasadzie, że władca rządzący krajem jest bóstwem. Jego <a href="/wiki/Deifikacja" title="Deifikacja">deifikacja</a> następowała w momencie koronacji, która sama w sobie stanowiła akt religijny. Tak więc władca będąc bogiem rządził jako monarcha absolutny</i><sup id="cite_ref-CITEREFTymowski1996131_20-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFTymowski1996131-20">[15]</a></sup>. Meni oprócz bycia jednoczycielem kraju i fundatorem jego stolicy w tradycji jest przedstawiany także jako wzór pobożnego władcy, który m.in. miał postawić w Memfis świątynie, najprawdopodobniej dla boga <a href="/wiki/Ptah" title="Ptah">Ptaha</a>. Powstanie nekropolii w Abydos mogło mieć związek z relacją żyjącego Horusa do umarłego <a href="/wiki/Ozyrys" title="Ozyrys">Ozyrysa</a>, dla którego Abydos było głównym miejscem kultu, zaś tytulatura ostatnich królów II dynastii wskazuje na to, że znany był już wtedy mit Horusa i Seta walczących o dziedzictwo po Ozyrysie<sup id="cite_ref-CITEREFLindsay20052703–2704_21-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFLindsay20052703–2704-21">[16]</a></sup>. </p><p>Centrum systemu administracyjnego był dom królewski. Już wtedy u boku króla pojawia się <a href="/wiki/Wezyr_(staro%C5%BCytny_Egipt)" title="Wezyr (starożytny Egipt)">wezyr</a>, choć jeszcze bez uprawnień, jakie miał posiadać później. W rządzeniu bierze udział cały sztab asystentów i pisarzy, którzy zajmują się zbieraniem podatków w naturze, ich zapisywaniem i regulacją, oraz wydawaniem prowizji na potrzeby władcy, jego urzędników, dworu i świątyń. To wtedy także musiał pojawić się podział Egiptu na <a href="/wiki/Nomy" title="Nomy">nomy</a>, chociaż znamy je dopiero z panowania <a href="/wiki/D%C5%BCeser" title="Dżeser">Dżosera</a> (2640–2620 p.n.e.). Następcy Meniego rozszerzają granice państwa na południu aż do I katarakty, walczą z plemionami <a href="/wiki/Libia" title="Libia">libijskimi</a> i koczownikami na <a href="/wiki/Synaj_(p%C3%B3%C5%82wysep)" title="Synaj (półwysep)">Synaju</a>. Utrzymywane są także kontakty z <a href="/wiki/Syria" title="Syria">Syrią</a> i <a href="/wiki/Palestyna" title="Palestyna">Palestyną</a><sup id="cite_ref-CITEREFTymowski1996132_22-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFTymowski1996132-22">[17]</a></sup><sup id="cite_ref-CITEREFGrimal200468–71_23-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFGrimal200468–71-23">[18]</a></sup>. <i>Tak więc wydaje się, że właśnie w tym wczesnym okresie dynastycznym prawie wszystkie formy życia społecznego i politycznego otrzymują swój ostateczny kształt, który przetrwa z niewielkimi zmianami aż do podboju Egiptu przez <a href="/wiki/Aleksander_Macedo%C5%84ski" title="Aleksander Macedoński">Aleksandra Wielkiego</a></i><sup id="cite_ref-CITEREFTymowski1996132_22-1" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFTymowski1996132-22">[17]</a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Stare_Państwo_(ok._2657_–_ok._2166_p.n.e.)"><span id="Stare_Pa.C5.84stwo_.28ok._2657_.E2.80.93_ok._2166_p.n.e..29"></span>Stare Państwo (ok. 2657 – ok. 2166 p.n.e.)</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Staro%C5%BCytny_Egipt&veaction=edit&section=7" title="Edytuj sekcję: Stare Państwo (ok. 2657 – ok. 2166 p.n.e.)" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Staro%C5%BCytny_Egipt&action=edit&section=7" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Stare Państwo (ok. 2657 – ok. 2166 p.n.e.)"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><span class="nomobile navigation-not-searchable"><span class="notpageimage" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /></span></span> </span><i>Osobny artykuł: <a href="/wiki/Stare_Pa%C5%84stwo" title="Stare Państwo">Stare Państwo</a>.</i></div> <p>Wraz z nadejściem <a href="/wiki/III_dynastia" title="III dynastia">III dynastii</a> (2657–2590 p.n.e.)<sup id="cite_ref-24" class="reference"><a href="#cite_note-24">[f]</a></sup> w Egipcie rozpoczyna się pierwszy okres jego świetności, przez współczesnych historyków nazywany Starym Państwem. W sferze polityki Stare Państwo stanowi nieprzerwaną kontynuację poprzedniego okresu, wyróżnia się je jednak przede wszystkim ze względu na powstałą wówczas monumentalną architekturę, której budowa była katalizatorem ogromnych zmian w egipskim społeczeństwie. Najbardziej znanym przedstawicielem III dynastii jest jej drugi władca, <a href="/wiki/D%C5%BCeser" title="Dżeser">Dżoser</a> (2640–2620 p.n.e.), którego imię kojarzone jest z <a href="/wiki/Piramida_D%C5%BCesera" title="Piramida Dżesera">pierwszą wielką piramidą</a>, zbudowaną pod nadzorem jego słynnego wezyra <a href="/wiki/Imhotep" title="Imhotep">Imhotepa</a>. W tym okresie wezyr z czasem przejmuje wszystkie funkcje administracyjne władcy, chociaż pozostaje jego podwładnym. Piramida Dżosera była pierwszą wielką budowlą w historii ludzkości zbudowaną z kamienia. Szczyt potęgi Stare Państwo osiągnęło za panowania <a href="/wiki/IV_dynastia" title="IV dynastia">IV dynastii</a> (2590–2456 p.n.e.)<sup id="cite_ref-25" class="reference"><a href="#cite_note-25">[g]</a></sup>, której założycielem był <a href="/wiki/Snofru" title="Snofru">Snofru</a> (2590–2554 p.n.e.), znany ze swych wypraw wojennych do Nubii i Libii. W pamięci potomnych faraonowie IV dynastii zachowali się jednak przede wszystkim jako twórcy piramid. Sam Snofru zbudował aż trzy piramidy, jednak zostały one przyćmione przez zespoły grobowe jego następców – <a href="/wiki/Cheops" title="Cheops">Cheopsa</a> (2554–2531 p.n.e.), <a href="/wiki/Chefren" title="Chefren">Chefrena</a> (2515–2489 p.n.e.) i <a href="/wiki/Mykerinos" title="Mykerinos">Mykerinosa</a> (2489–2461 p.n.e.), razem składające się na kompleks tzw. <a href="/wiki/Piramidy_w_Gizie" title="Piramidy w Gizie">piramid w Gizie</a>. Budowa piramid była dla Egipcjan działaniem o charakterze religijnym – miały one stanowić pomost do zaświatów, władcy umożliwiając wstąpienie do nieba, zaś jego poddanym biorącym udział w ich wznoszeniu ofiarowując nieśmiertelność. Realizacja tak ogromnych projektów budowlanych była możliwa dzięki powstaniu w pełni scentralizowanego państwa – w ówczesnym Egipcie znikły wcześniejsze na wpół autonomiczne wsie, zaś praktycznie cała ziemia przeszła w ręce władcy. Wcześniejszy rudymentarny <a href="/wiki/Spis_statystyczny" title="Spis statystyczny">cenzus</a> został przekształcony we wszechogarniający <a href="/wiki/Polityka_fiskalna" title="Polityka fiskalna">system fiskalny</a>. Król stał się, przynajmniej teoretycznie, dysponentem wszystkich zasobów Egiptu – mógł kierować ludźmi, żądać od nich pracy przymusowej, nakładać podatki i rościć sobie prawo do każdego dobra, jeśli uznał to za stosowne<sup id="cite_ref-CITEREFSchlögl200963,_65,_69–74_26-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFSchlögl200963,_65,_69–74-26">[19]</a></sup><sup id="cite_ref-CITEREFShaw200383,_85,_94–95_27-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFShaw200383,_85,_94–95-27">[20]</a></sup><sup id="cite_ref-CITEREFTymowski1996132–133,_136_28-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFTymowski1996132–133,_136-28">[21]</a></sup>. </p><p>Za czasów IV dynastii w życiu religijnym Egiptu na czoło wysuwa się bóg słońca <a href="/wiki/Ra_(b%C3%B3g)" title="Ra (bóg)">Re</a> i król <a href="/wiki/D%C5%BCedefre" title="Dżedefre">Dżedefre</a> (2531–2522 p.n.e.) wprowadza do <a href="/wiki/Kr%C3%B3lewski_Protok%C3%B3%C5%82" title="Królewski Protokół">tytulatury</a> władców określenie „syn Re”. Za rządów <a href="/wiki/V_dynastia" title="V dynastia">V dynastii</a> (2456–2297 p.n.e.)<sup id="cite_ref-29" class="reference"><a href="#cite_note-29">[h]</a></sup> obok coraz mniejszych piramid władcy budują świątynie poświęcone bogu słońca. Ogromne wpływy w państwie uzyskują kapłani Re z <a href="/wiki/Heliopolis_(Egipt)" title="Heliopolis (Egipt)">Heliopolis</a>. Postępuje profesjonalizacja administracji, która wiąże się m.in. z wycofaniem się członków rodziny królewskiej z piastowania najwyższych stanowisk. Jednocześnie królewskich emisariuszy zarządzających dotychczas prowincjami zastępują stale rezydujący w swoich regionach <a href="/wiki/Nomarcha" title="Nomarcha">nomarchowie</a>. Ta decyzja miała prawdopodobnie poprawić efektywność administracji, w rezultacie doprowadziła jednak do powstania nowej, prowincjonalnej elity, która stopniowo stawała się coraz bardziej niezależna od władzy centralnej. Ten proces możemy także śledzić w materiale archeologicznym, to bowiem w tym okresie monumentalne budownictwo grobowe pojawia się także na egipskiej prowincji, gdy wcześniej było ono ograniczone jedynie do władcy i jego dworu. Za panowania <a href="/wiki/VI_dynastia" title="VI dynastia">VI dynastii</a> (2297–2166 p.n.e.)<sup id="cite_ref-30" class="reference"><a href="#cite_note-30">[i]</a></sup> wiele urzędów staje się dziedzicznych. Do ostatecznego rozkładu władzy centralnej dochodzi podczas długiego panowania <a href="/wiki/Pepi_II" title="Pepi II">Pepiego II</a> (2229–2169 p.n.e.), kiedy to <a href="/wiki/Nomarcha" title="Nomarcha">nomarchowie</a> stają się właściwie niezależnymi książętami. W rezultacie administracja centralna zostaje całkowicie sparaliżowana i nie potrafi zapewnić ludności kraju zaopatrzenia w żywność i podstawowe dobra. Ta sytuacja doprowadza do społecznego wybuchu i kraj pogrąża się w anarchii. Stare Państwo przestaje istnieć<sup id="cite_ref-CITEREFShaw200398–99,_107,_111–113_31-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFShaw200398–99,_107,_111–113-31">[22]</a></sup><sup id="cite_ref-CITEREFSchlögl200975,_77–78,_83–88,_90–94_32-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFSchlögl200975,_77–78,_83–88,_90–94-32">[23]</a></sup><sup id="cite_ref-CITEREFTymowski1996134–136_33-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFTymowski1996134–136-33">[24]</a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Pierwszy_Okres_Przejściowy_(2166–2020_p.n.e.)"><span id="Pierwszy_Okres_Przej.C5.9Bciowy_.282166.E2.80.932020_p.n.e..29"></span>Pierwszy Okres Przejściowy (2166–2020 p.n.e.)</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Staro%C5%BCytny_Egipt&veaction=edit&section=8" title="Edytuj sekcję: Pierwszy Okres Przejściowy (2166–2020 p.n.e.)" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Staro%C5%BCytny_Egipt&action=edit&section=8" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Pierwszy Okres Przejściowy (2166–2020 p.n.e.)"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><span class="nomobile navigation-not-searchable"><span class="notpageimage" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /></span></span> </span><i>Osobny artykuł: <a href="/wiki/Pierwszy_Okres_Przej%C5%9Bciowy" title="Pierwszy Okres Przejściowy">Pierwszy Okres Przejściowy</a>.</i></div> <p>Okres anarchii po upadku Starego Państwa współcześni historycy nazwali Pierwszym Okresem Przejściowym. Według Manetona miało wówczas panować pięć dynastii (VII–XI), w rzeczywistości żadna z nich nie rządziła jednak w całym kraju. Panujący wówczas chaos sprawia, że ludzie zwracają się ku kultowi boga umarłych, <a href="/wiki/Ozyrys" title="Ozyrys">Ozyrysa</a>. To także wtedy doszło do niespotykanego dotąd rozkwitu literatury, rozważającej los człowieka w tych czasach nędzy i zagrożenia. Nazywamy ją dzisiaj literaturą pesymistyczną<sup id="cite_ref-CITEREFTymowski1996136–137_34-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFTymowski1996136–137-34">[25]</a></sup><sup id="cite_ref-CITEREFSchlögl200994_35-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFSchlögl200994-35">[26]</a></sup>. Efemeryczni władcy <a href="/wiki/VII_dynastia" title="VII dynastia">VII</a> i <a href="/w/index.php?title=VIII_dynastia&action=edit&redlink=1" class="new" title="VIII dynastia (strona nie istnieje)">VIII dynastii</a><span class="noprint link-interwiki" style="position:relative;top:-.4em; white-space: nowrap; font-size:x-small;"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q1400616#sitelinks-wikipedia" class="extiw" title="d:Q1400616">(inne języki)</a></span> (panujący w sumie od 2166 do 2120 p.n.e.)<sup id="cite_ref-36" class="reference"><a href="#cite_note-36">[j]</a></sup> nadal rezydowali w Memfis, stąd czasami traktuje się ich rządy jako ostatni epizod Starego Państwa. Ich władza jednak ograniczała się w praktyce do okręgu stołecznego. Po ich upadku rządy w kraju przejęli królowie wywodzący się z <a href="/wiki/Herakleopolis" title="Herakleopolis">Herakleopolis</a> w Dolnym Egipcie, których Maneton zalicza do <a href="/w/index.php?title=IX_dynastia&action=edit&redlink=1" class="new" title="IX dynastia (strona nie istnieje)">IX</a><span class="noprint link-interwiki" style="position:relative;top:-.4em; white-space: nowrap; font-size:x-small;"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q728449#sitelinks-wikipedia" class="extiw" title="d:Q728449">(inne języki)</a></span> i <a href="/wiki/X_dynastia_egipska" title="X dynastia egipska">X dynastii</a> (2120–2020 p.n.e.)<sup id="cite_ref-37" class="reference"><a href="#cite_note-37">[k]</a></sup>. W rzeczywistości nigdy jednak nie panowali oni nad całym Egiptem, ponieważ jednocześnie powstał drugi ośrodek władzy w <a href="/wiki/Teby_(Egipt)" title="Teby (Egipt)">Tebach</a> w Górnym Egipcie, gdzie miejscowi nomarchowie ustanowili władzę <a href="/wiki/XI_dynastia" title="XI dynastia">XI dynastii</a> (2120–1976 p.n.e.)<sup id="cite_ref-38" class="reference"><a href="#cite_note-38">[l]</a></sup>. Ostatecznie w 2020 p.n.e. król XI dynastii <a href="/wiki/Mentuhotep_II" title="Mentuhotep II">Mentuhotep II</a> (2046–1995 p.n.e.) pokonał władców Herakleopolis i ponownie zjednoczył Egipt<sup id="cite_ref-CITEREFSchlögl200994,_98,_102_39-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFSchlögl200994,_98,_102-39">[27]</a></sup><sup id="cite_ref-CITEREFShaw2003107–108,_121,_123_40-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFShaw2003107–108,_121,_123-40">[28]</a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Średnie_Państwo_(ok._2020_–_ok._1793_p.n.e.)"><span id=".C5.9Arednie_Pa.C5.84stwo_.28ok._2020_.E2.80.93_ok._1793_p.n.e..29"></span>Średnie Państwo (ok. 2020 – ok. 1793 p.n.e.)</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Staro%C5%BCytny_Egipt&veaction=edit&section=9" title="Edytuj sekcję: Średnie Państwo (ok. 2020 – ok. 1793 p.n.e.)" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Staro%C5%BCytny_Egipt&action=edit&section=9" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Średnie Państwo (ok. 2020 – ok. 1793 p.n.e.)"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><span class="nomobile navigation-not-searchable"><span class="notpageimage" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /></span></span> </span><i>Osobny artykuł: <a href="/wiki/%C5%9Arednie_Pa%C5%84stwo" title="Średnie Państwo">Średnie Państwo</a>.</i></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Staro%C5%BCytny_Bliski_Wsch%C3%B3d_I_po%C5%82._II_tysi%C4%85clecia_p.n.e..jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f4/Staro%C5%BCytny_Bliski_Wsch%C3%B3d_I_po%C5%82._II_tysi%C4%85clecia_p.n.e..jpg/220px-Staro%C5%BCytny_Bliski_Wsch%C3%B3d_I_po%C5%82._II_tysi%C4%85clecia_p.n.e..jpg" decoding="async" width="220" height="186" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f4/Staro%C5%BCytny_Bliski_Wsch%C3%B3d_I_po%C5%82._II_tysi%C4%85clecia_p.n.e..jpg/330px-Staro%C5%BCytny_Bliski_Wsch%C3%B3d_I_po%C5%82._II_tysi%C4%85clecia_p.n.e..jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f4/Staro%C5%BCytny_Bliski_Wsch%C3%B3d_I_po%C5%82._II_tysi%C4%85clecia_p.n.e..jpg/440px-Staro%C5%BCytny_Bliski_Wsch%C3%B3d_I_po%C5%82._II_tysi%C4%85clecia_p.n.e..jpg 2x" data-file-width="7679" data-file-height="6497" /></a><figcaption>Starożytny Bliski Wschód w I połowie II tysiąclecia p.n.e.</figcaption></figure> <p>Długie panowanie Mentuhotepa przywróciło stabilność w Egipcie. Nowi władcy rządzili w oparciu o rodzinne Teby, propagując lokalny kult <a href="/wiki/Amon_(b%C3%B3g_egipski)" title="Amon (bóg egipski)">Amona</a>, który wyrósł na naczelne bóstwo Egiptu<sup id="cite_ref-CITEREFSchlögl2009102–106_41-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFSchlögl2009102–106-41">[29]</a></sup><sup id="cite_ref-CITEREFTymowski1996137–138_42-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFTymowski1996137–138-42">[30]</a></sup>. Jednocześnie Amon zaczął być kojarzony z Re, występując jako Amon-Re, co pozwoliło zachować ciągłość z dawniejszymi bogami<sup id="cite_ref-CITEREFLindsay20052706_43-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFLindsay20052706-43">[31]</a></sup>. Założycielem kolejnej, <a href="/wiki/XII_dynastia" title="XII dynastia">XII dynastii</a> (1976–1793 p.n.e.)<sup id="cite_ref-44" class="reference"><a href="#cite_note-44">[m]</a></sup>, stał się wezyr swoich poprzedników, <a href="/wiki/Amenemhat_I" title="Amenemhat I">Amenemhat I</a> (1976–1941 p.n.e.) Przeniósł on stolicę kraju do nowo zbudowanego Iczitaui, ok. 60 km na południe od Memfis. Za panowania <a href="/wiki/Senuseret_I" title="Senuseret I">Senusereta I</a> (1956–1910 p.n.e.) rozpoczęto podbój <a href="/wiki/Nubia" title="Nubia">Nubii</a>, gdzie szczególnie aktywny był <a href="/wiki/Senuseret_III" title="Senuseret III">Senuseret III</a> (1872–1852 pn.e.). Egipska władza sięgnęła być może III katarakty. Wyprawiano się także do Libii i Palestyny. Ogromnym przedsięwzięciem była <a href="/wiki/Irygacja_(rolnictwo)" title="Irygacja (rolnictwo)">irygacja</a> oazy <a href="/wiki/Fajum" title="Fajum">Fajum</a>, zapoczątkowana przez Senusereta I, a ukończona za <a href="/wiki/Amenemhat_III" title="Amenemhat III">Amenemhata III</a> (1853–1805 p.n.e.). Był to jeden z elementów niezwykłego rozwoju ekonomicznego kraju. Monarchia uległa wzmocnieniu także dzięki reformom Senusereta III, który położył kres niezależności nomarchów, zastępując ich urzędnikami podporządkowanymi wezyrowi. Panowanie Amenemhata III było kulturalnym szczytem Średniego Państwa, jednak po krótkich rządach dwóch jego następców władzę w Egipcie przejął uzurpator <a href="/wiki/Wegaf" title="Wegaf">Wegaf</a>, założyciel <a href="/wiki/XIII_dynastia" title="XIII dynastia">XIII dynastii</a> (1793–1648/1645 p.n.e.)<sup id="cite_ref-45" class="reference"><a href="#cite_note-45">[n]</a></sup><sup id="cite_ref-CITEREFSchlögl2009107–108,_114,_125,_127–128,_134–141_46-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFSchlögl2009107–108,_114,_125,_127–128,_134–141-46">[32]</a></sup><sup id="cite_ref-CITEREFTymowski1996138–140_47-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFTymowski1996138–140-47">[33]</a></sup><sup id="cite_ref-CITEREFShaw2003156–159_48-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFShaw2003156–159-48">[34]</a></sup>. </p><p>Rządy XII dynastii uważane są za „epokę klasyczną” starożytnego Egiptu. Używany wówczas tzw. <a href="/wiki/J%C4%99zyk_%C5%9Brednioegipski" title="Język średnioegipski">język średnioegipski</a> pozostał językiem religii przez następne dwa tysiące lat. Jego znaczenie wiązało się z powstaniem w tym okresie bogatej literatury, która pozostała żywa w świadomości Egipcjan następnych stuleci. To także w tym języku spisano literaturę pesymistyczną poprzedniej epoki. W tym okresie ustaliło się również nowe określenie pozycji króla: nie był on już bogiem, ale synem bożym, rządzącym z ramienia <a href="/wiki/Maat" title="Maat">Maat</a> i ze swoich osobistych zasług. Takie „uczłowieczenie” faraonów było dziedzictwem upadku władzy w Pierwszym Okresie Przejściowym. Do tej zmiany mogły się także przyczynić ożywione kontakty z krajami azjatyckimi, które doprowadziły do osiedlania się Azjatów w Egipcie. Utrzymywano również regularne kontakty z regionem <a href="/wiki/Morze_Egejskie" title="Morze Egejskie">Morza Egejskiego</a>, w szczególności z <a href="/wiki/Kultura_minojska" title="Kultura minojska">minojską</a> <a href="/wiki/Kreta" title="Kreta">Kretą</a><sup id="cite_ref-CITEREFSchlögl2009107–108,_117–121,_125_49-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFSchlögl2009107–108,_117–121,_125-49">[35]</a></sup><sup id="cite_ref-CITEREFTymowski1996140_50-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFTymowski1996140-50">[36]</a></sup>. W sferze religijnej doszło także do dalszego wzrostu znaczenia kultu Ozyrysa, który stał się wówczas Wielkim Bogiem wszystkich <a href="/wiki/Nekropolia" title="Nekropolia">nekropolii</a>. Ten proces był połączony z fenomenem swoistej „demokratyzacji życia pozagrobowego”, w którym obrzędy i zwyczaje dotychczas powiązane jedynie z pochówkiem władców zaczęły przenikać do niższych warstw społeczeństwa. Pojawiły się także przekonanie, że każdy człowiek (nie tylko król) posiada duchową siłę (<i><a href="/wiki/Ba_(dusza)" title="Ba (dusza)">ba</a></i>) oraz nacisk na osobistą pobożność<sup id="cite_ref-CITEREFShaw2003168–169_51-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFShaw2003168–169-51">[37]</a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Drugi_Okres_Przejściowy_(1793–1540_p.n.e.)"><span id="Drugi_Okres_Przej.C5.9Bciowy_.281793.E2.80.931540_p.n.e..29"></span>Drugi Okres Przejściowy (1793–1540 p.n.e.)</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Staro%C5%BCytny_Egipt&veaction=edit&section=10" title="Edytuj sekcję: Drugi Okres Przejściowy (1793–1540 p.n.e.)" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Staro%C5%BCytny_Egipt&action=edit&section=10" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Drugi Okres Przejściowy (1793–1540 p.n.e.)"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><span class="nomobile navigation-not-searchable"><span class="notpageimage" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /></span></span> </span><i>Osobny artykuł: <a href="/wiki/Drugi_Okres_Przej%C5%9Bciowy" title="Drugi Okres Przejściowy">Drugi Okres Przejściowy</a>.</i></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Zweite_Zwischenzeit.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/89/Zweite_Zwischenzeit.png/220px-Zweite_Zwischenzeit.png" decoding="async" width="220" height="326" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/89/Zweite_Zwischenzeit.png/330px-Zweite_Zwischenzeit.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/89/Zweite_Zwischenzeit.png/440px-Zweite_Zwischenzeit.png 2x" data-file-width="463" data-file-height="687" /></a><figcaption>Mapa Egiptu podczas Drugiego Okresu Przejściowego (w <a href="/wiki/J%C4%99zyk_niemiecki" title="Język niemiecki">języku niemieckim</a>)</figcaption></figure> <p>Wraz z nadejściem XIII dynastii Egipt ponownie ogarnął okres niepokojów, podobny do tego jaki miał miejsce u schyłku Starego Państwa. XIII dynastia liczyła ok. 50 królów, którzy często byli uzurpatorami i rządzili bardzo krótko. Pewnej stabilności państwo zaznało za panowań <a href="/wiki/Neferhotep_I" title="Neferhotep I">Neferhotepa I</a> (1741–1730 p.n.e.) i jego brata <a href="/wiki/Sobekhotep_IV" title="Sobekhotep IV">Sobekhotepa IV</a> (1730–1720 p.n.e.). To właśnie imię Neferhotepa figuruje na słynnej płaskorzeźbie z <a href="/wiki/Byblos" title="Byblos">Byblos</a>, która potwierdza, iż miasto to uznawało egipską zwierzchność. Później jednak władza centralna ulegała coraz większemu osłabieniu. Zdobycze XII dynastii w Nubii zostały utracone. Na północy coraz większą rolę odgrywali napływowi Azjaci, którzy osiedlali się w Egipcie już w poprzedniej epoce, i ostatecznie przestali uznawać władzę królów z Iczitaui. Maneton uznał tych władców za <a href="/w/index.php?title=XIV_dynastia&action=edit&redlink=1" class="new" title="XIV dynastia (strona nie istnieje)">XIV dynastię</a><span class="noprint link-interwiki" style="position:relative;top:-.4em; white-space: nowrap; font-size:x-small;"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q650945#sitelinks-wikipedia" class="extiw" title="d:Q650945">(inne języki)</a></span><sup id="cite_ref-52" class="reference"><a href="#cite_note-52">[o]</a></sup>, zaś mieli oni panować na północy kraju aż do 1648/1645 p.n.e. Pomimo tego, ponieważ królowie XIII dynastii kontynuowali tradycje XII dynastii, czasami uważa się ich panowanie za dalszy ciąg Średniego Państwa. Definitywny koniec jego tradycji stanowi opuszczenie Iczitaui przez władców XIII dynastii, do którego musiało dojść gdzieś w połowie XVII w. p.n.e<sup id="cite_ref-CITEREFShaw2003159,_167,_185–187_53-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFShaw2003159,_167,_185–187-53">[38]</a></sup><sup id="cite_ref-CITEREFSchlögl2009141–142_54-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFSchlögl2009141–142-54">[39]</a></sup>. </p><p>Kolejną falę azjatyckich przybyszów stanowili tzw. <a href="/wiki/Hyksosi" title="Hyksosi">Hyksosi</a>, których przybycie miało o wiele bardziej gwałtowny charakter. Zagarnęli oni większość Egiptu siłą, ustanawiając <a href="/wiki/XV_dynastia" title="XV dynastia">XV dynastię</a> (ok. 1630–1528 p.n.e.)<sup id="cite_ref-55" class="reference"><a href="#cite_note-55">[p]</a></sup> ze stolicą w <a href="/wiki/Awaris" title="Awaris">Awaris</a>. Hyksosom podporządkowane były <a href="/w/index.php?title=XVI_dynastia&action=edit&redlink=1" class="new" title="XVI dynastia (strona nie istnieje)">XVI dynastia</a><span class="noprint link-interwiki" style="position:relative;top:-.4em; white-space: nowrap; font-size:x-small;"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q737695#sitelinks-wikipedia" class="extiw" title="d:Q737695">(inne języki)</a></span> na północy oraz egipska <a href="/wiki/XVII_dynastia" title="XVII dynastia">XVII dynastia</a> (1625–1540 p.n.e.)<sup id="cite_ref-56" class="reference"><a href="#cite_note-56">[q]</a></sup> rządząca w Tebach. Przez długi czas władcy Teb nie mieli odwagi rzucić wyzwania Hyksosom. Dopiero <a href="/wiki/Sekenenre_Tao" title="Sekenenre Tao">Sekenenre Tao II</a> (1560–1545 p.n.e.) podjął aktywność przeciwko azjatyckim przybyszom, lecz prawdopodobnie zginął w bitwie. Dzieła wygnania Hyksosów z Egiptu dokonali jego następcy – <a href="/wiki/Kamose" title="Kamose">Kamose</a> (1545–1540 p.n.e.) i <a href="/wiki/Ahmose_I" title="Ahmose I">Ahmose</a> (1540–1525 p.n.e.). Panowanie Hyksosów w Egipcie zaowocowało m.in. wprowadzeniem konia i rydwanu, który był początkowo jedną z przyczyn ich militarnej przewagi. Ahmose jest zarazem uważany za założyciela <a href="/wiki/XVIII_dynastia" title="XVIII dynastia">XVIII dynastii</a> (1540–1292 p.n.e.)<sup id="cite_ref-57" class="reference"><a href="#cite_note-57">[r]</a></sup>, która dała początek nowej epoce w dziejach Egiptu<sup id="cite_ref-CITEREFSchlögl2009142–149_58-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFSchlögl2009142–149-58">[40]</a></sup><sup id="cite_ref-CITEREFShaw2003197–202_59-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFShaw2003197–202-59">[41]</a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Nowe_Państwo_(1540–1070_p.n.e.)"><span id="Nowe_Pa.C5.84stwo_.281540.E2.80.931070_p.n.e..29"></span>Nowe Państwo (1540–1070 p.n.e.)</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Staro%C5%BCytny_Egipt&veaction=edit&section=11" title="Edytuj sekcję: Nowe Państwo (1540–1070 p.n.e.)" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Staro%C5%BCytny_Egipt&action=edit&section=11" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Nowe Państwo (1540–1070 p.n.e.)"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><span class="nomobile navigation-not-searchable"><span class="notpageimage" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /></span></span> </span><i>Osobny artykuł: <a href="/wiki/Nowe_Pa%C5%84stwo_(Egipt)" title="Nowe Państwo (Egipt)">Nowe Państwo (Egipt)</a>.</i></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Staro%C5%BCytny_Bliski_Wsch%C3%B3d_w_XV_wieku_p.n.e._(Ancient_Near_East_1450_B.C.).jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/Staro%C5%BCytny_Bliski_Wsch%C3%B3d_w_XV_wieku_p.n.e._%28Ancient_Near_East_1450_B.C.%29.jpg/220px-Staro%C5%BCytny_Bliski_Wsch%C3%B3d_w_XV_wieku_p.n.e._%28Ancient_Near_East_1450_B.C.%29.jpg" decoding="async" width="220" height="208" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/Staro%C5%BCytny_Bliski_Wsch%C3%B3d_w_XV_wieku_p.n.e._%28Ancient_Near_East_1450_B.C.%29.jpg/330px-Staro%C5%BCytny_Bliski_Wsch%C3%B3d_w_XV_wieku_p.n.e._%28Ancient_Near_East_1450_B.C.%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/Staro%C5%BCytny_Bliski_Wsch%C3%B3d_w_XV_wieku_p.n.e._%28Ancient_Near_East_1450_B.C.%29.jpg/440px-Staro%C5%BCytny_Bliski_Wsch%C3%B3d_w_XV_wieku_p.n.e._%28Ancient_Near_East_1450_B.C.%29.jpg 2x" data-file-width="8512" data-file-height="8058" /></a><figcaption>Maksymalna ekspansja terytorialna Egiptu (XV w. p.n.e.)</figcaption></figure> <p>Rządy XVIII dynastii charakteryzowały się bezprzykładną ekspansją terytorialną Egiptu, która opierała się na nowo zbudowanej potędze militarnej. Kolejni władcy, począwszy od założyciela dynastii aż do <a href="/wiki/Totmes_IV" title="Totmes IV">Totmesa IV</a> (1397–1388 p.n.e.), regularnie wyprawiali się do Nubii i <a href="/wiki/Lewant" title="Lewant">Lewantu</a>, w rezultacie ustanawiając egipskie rządy w Nubii aż do IV katarakty oraz podporządkowując sobie małe państwa Palestyny i Syrii. Największy zdobywca, <a href="/wiki/Totmes_III" title="Totmes III">Totmes III</a> (1479–1426 p.n.e.), miał poprowadzić 16 wypraw wojennych do Azji. Pewnym wyjątkiem w tym okresie były raczej pokojowe rządy kobiety-faraona <a href="/wiki/Hatszepsut" title="Hatszepsut">Hatszepsut</a> (1479–1459 p.n.e.) w okresie młodości Totmesa III, które nie wiązały się jednak z upadkiem wewnętrznej pomyślności i potęgi Egiptu. Głównym przeciwnikiem Egipcjan na terenie Azji było państwo <a href="/wiki/Mitanni" title="Mitanni">Mitanni</a>, jednak w obliczu wzrastającej potęgi <a href="/wiki/Hetyci" title="Hetyci">Hetytów</a> Totmes IV zawarł sojusz z królem <a href="/wiki/Artatama_I" title="Artatama I">Artatamą</a> poślubiając jego córkę. Tę politykę kontynuował jego syn <a href="/wiki/Amenhotep_III" title="Amenhotep III">Amenhotep III</a> (1388–1351 p.n.e.), który zawarł wiele małżeństw z księżniczkami mitannijskimi, hetyckimi, <a href="/wiki/Babilonia" title="Babilonia">babilońskimi</a> oraz z córkami lokalnych książąt azjatyckich<sup id="cite_ref-CITEREFSchlögl2009150–153,_156–180_60-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFSchlögl2009150–153,_156–180-60">[42]</a></sup><sup id="cite_ref-CITEREFTymowski1996141–145_61-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFTymowski1996141–145-61">[43]</a></sup>. W rezultacie Egipt utrzymywał swój stan posiadania w Azji głównie środkami dyplomatycznymi, korzystając z okresu niespotykanego pokoju i dobrobytu. Okres ten ze względu na przyjazne stosunki z zagranicą charakteryzował się także otwarciem na obce wpływy kulturowe, będące rezultatem imigracji do Egiptu, dyplomacji i handlu<sup id="cite_ref-CITEREFTymowski1996145_62-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFTymowski1996145-62">[44]</a></sup><sup id="cite_ref-CITEREFShaw2003260–261,_265_63-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFShaw2003260–261,_265-63">[45]</a></sup>. </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Teby_Kolosy_Memnona_C18-24.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5a/Teby_Kolosy_Memnona_C18-24.jpg/220px-Teby_Kolosy_Memnona_C18-24.jpg" decoding="async" width="220" height="154" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5a/Teby_Kolosy_Memnona_C18-24.jpg/330px-Teby_Kolosy_Memnona_C18-24.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5a/Teby_Kolosy_Memnona_C18-24.jpg/440px-Teby_Kolosy_Memnona_C18-24.jpg 2x" data-file-width="2000" data-file-height="1400" /></a><figcaption><a href="/wiki/Kolosy_Memnona" title="Kolosy Memnona">Kolosy Memnona</a></figcaption></figure> <p>Ten okres spokoju zakończył się w trakcie panowania <a href="/wiki/Echnaton" title="Echnaton">Amenhotepa IV Echnatona</a> (1351–1335 p.n.e.), który próbował dokonać religijnej rewolucji, wprowadzając w Egipcie <a href="/wiki/Monoteizm" title="Monoteizm">monoteistyczny</a> kult boga tarczy słonecznej, <a href="/wiki/Aton" title="Aton">Atona</a>, przy czym faraon miał być jedynym pośrednikiem pomiędzy tym bóstwem a swoimi poddanymi. Ta idea spotkała się jednak z oporem kapłanów i zwykłej ludności, przywiązanej do dawnych kultów. Świadectwem całkowitego zwrotu w polityce państwa były także wybudowanie nowej stolicy o nazwie Achetaton (dzisiejsza <a href="/wiki/Amarna" title="Amarna">Amarna</a>) oraz wprowadzenie języka potocznego (<a href="/wiki/J%C4%99zyk_nowoegipski" title="Język nowoegipski">nowoegipskiego</a>) do tekstów oficjalnych, co miało wkrótce zaowocować rozkwitem literatury. Także sztuka <a href="/wiki/Okres_amarne%C5%84ski" title="Okres amarneński">okresu amarneńskiego</a> miała charakter rewolucyjny, zrywając z wcześniejszymi kanonami na rzecz realizmu i ekspresji. Już za następcy Echnatona, <a href="/wiki/Tutanchamon" title="Tutanchamon">Tutanchamona</a> (1332–1323 p.n.e.), przywrócono kult dawnych bogów, a ostatni król XVIII dynastii, <a href="/wiki/Horemheb" title="Horemheb">Horemheb</a> (1319–1292 p.n.e.), nakazał wymazanie imienia Echnatona i jego bezpośrednich następców z oficjalnych list władców. <i>Chociaż epizod amarneński trwał zaledwie dwadzieścia lat, jego wpływ był ogromny. Jest to być może najważniejsze wydarzenie w religijnej i kulturalnej historii Egiptu i pozostawiło ono głębokie blizny na zbiorowej świadomości jego mieszkańców</i><sup id="cite_ref-CITEREFShaw2003279_64-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFShaw2003279-64">[46]</a></sup>. W reakcji na próbę zmonopolizowania przez władcę relacji pomiędzy bogiem a ludźmi, jego pośrednictwo zaczęto całkowicie ignorować. Król utracił centralną pozycję w życiu swoich poddanych i w dalszej części epoki Nowego Państwa jego prestiż stopniowo się pomniejszał<sup id="cite_ref-CITEREFShaw2003279–281,_303–305_65-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFShaw2003279–281,_303–305-65">[47]</a></sup>. </p><p>Niestabilna sytuacja wewnętrzna w Egipcie sprawiła, że jego pozycja międzynarodowa uległa osłabieniu, co Hetyci wykorzystali do zniszczenia państwa Mitanni. Wpływy w Lewancie próbowali odzyskać pierwsi władcy <a href="/wiki/XIX_dynastia" title="XIX dynastia">XIX dynastii</a> (1292–1186 p.n.e.)<sup id="cite_ref-66" class="reference"><a href="#cite_note-66">[s]</a></sup>, ale kiedy <a href="/wiki/Ramzes_II" title="Ramzes II">Ramzes II</a> (1279–1213 p.n.e.) poniósł klęskę w <a href="/wiki/Bitwa_pod_Kadesz" title="Bitwa pod Kadesz">bitwie pod Kadesz</a> (1274 r. p.n.e.), ostatecznie zdecydował się uznać wpływy Hetytów w regionie, zawierając z nimi traktat pokojowy. Długie panowanie Ramzesa II było okresem stabilizacji i pomyślności XIX dynastii. Najważniejszym wydarzeniem następnych lat były najazdy Libijczyków i tzw. <a href="/wiki/Ludy_Morza" title="Ludy Morza">Ludów Morza</a> za panowań <a href="/wiki/Merenptah" title="Merenptah">Merenptaha</a> (1213–1203 p.n.e.) i <a href="/wiki/Ramzes_III" title="Ramzes III">Ramzesa III</a> (1184–1152 p.n.e.), który należał już do <a href="/wiki/XX_dynastia" title="XX dynastia">XX dynastii</a> (1186–1070 p.n.e.)<sup id="cite_ref-67" class="reference"><a href="#cite_note-67">[t]</a></sup>. W pewnym momencie wydawały się one zagrażać samemu istnieniu Egiptu, ostatecznie jednak inwazje tych ludów zostały odparte. Ceną, jaką zapłacił za to Egipt, było osiedlenie się wielu Libijczyków w delcie Nilu. Jednocześnie część Ludów Morza osiadła w Syrii i Palestynie, co było jedną z przyczyn utraty egipskich wpływów w tym regionie za następców Ramzesa III. Już pod koniec jego panowania (zginął <a href="/wiki/Zab%C3%B3jstwo" title="Zabójstwo">zamordowany</a>), w Egipcie wybuchają społeczne niepokoje, i przez resztę swojego istnienia XX dynastia znajduje się w stanie permanentnej słabości. Pod koniec jej rządów ogromne wpływy uzyskują arcykapłani Amona-Re z Teb i po śmierci <a href="/wiki/Ramzes_XI" title="Ramzes XI">Ramzesa XI</a> (1099–1070 p.n.e.) przejmują oni władzę nad Górnym Egiptem<sup id="cite_ref-CITEREFSchlögl2009195,_210–211,_219–235,_240–241,_245–247,_257–264_68-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFSchlögl2009195,_210–211,_219–235,_240–241,_245–247,_257–264-68">[48]</a></sup><sup id="cite_ref-CITEREFTymowski1996147–151_69-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFTymowski1996147–151-69">[49]</a></sup><sup id="cite_ref-CITEREFShaw2003294–295,_297,_299_70-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFShaw2003294–295,_297,_299-70">[50]</a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Trzeci_Okres_Przejściowy_(1070–664_p.n.e.)"><span id="Trzeci_Okres_Przej.C5.9Bciowy_.281070.E2.80.93664_p.n.e..29"></span>Trzeci Okres Przejściowy (1070–664 p.n.e.)</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Staro%C5%BCytny_Egipt&veaction=edit&section=12" title="Edytuj sekcję: Trzeci Okres Przejściowy (1070–664 p.n.e.)" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Staro%C5%BCytny_Egipt&action=edit&section=12" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Trzeci Okres Przejściowy (1070–664 p.n.e.)"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>W tym samym czasie gdy władzę nad Górnym Egiptem przejmowali arcykapłani Amona, w Delcie swoje rządy ustanawiał <a href="/wiki/Smendes_I" title="Smendes I">Smendes</a> (1070–1044 p.n.e.) – urzędnik Ramzesa XI, będący założycielem <a href="/wiki/XXI_dynastia" title="XXI dynastia">XXI dynastii</a> (1070–945 p.n.e.)<sup id="cite_ref-71" class="reference"><a href="#cite_note-71">[u]</a></sup>. Po śmierci Ramzesa XI arcykapłani Amona i nowi faraonowie szybko doszli do porozumienia, przy czym ich relacja <i>wydaje się być oparta na potrzebie wzajemnego uznania: arcykapłan, w imieniu Amona, dostarczał <a href="/wiki/Legitymizacja_w%C5%82adzy" title="Legitymizacja władzy">legitymacji</a> północnemu faraonowi, który w zamian potwierdzał władzę arcykapłana nad klerem Amona oraz armiami Górnego Egiptu</i><sup id="cite_ref-CITEREFLloyd2010122_72-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFLloyd2010122-72">[51]</a></sup>. Ten rodzaj dwuwładzy, charakteryzującej się faktycznymi rządami arcykapłanów Amona w Górnym Egipcie oraz faraonów w Dolnym, miał być charakterystyczny dla XXI dynastii i pojawiać się także w czasach późniejszych. Jednocześnie Egipt stał się teokracją, w której Amon bezpośrednio rządził państwem poprzez swoje wyrocznie, a faraon został zredukowany do roli wykonawcy jego poleceń. Była to ostateczna konsekwencja rewolucji religijnej okresu amarneńskiego – wcześniej było niedopuszczalne, ażeby bóg mógł objawiać swoją wolę komukolwiek poza królem, jednak próba zdominowania całego życia religijnego własnych poddanych przez Echnatona doprowadziła do odwrotnej reakcji, w której podważono potrzebę pośrednictwa faraona w kontakcie z bogami. W rezultacie już pod koniec Nowego Państwa mnożą się przykłady wyroczni skierowanych przez bogów bezpośrednio do ludu, przy czym wyrocznia Amona-Re w Tebach ostatecznie stała się najważniejszą. Imię następcy Smendesa, <a href="/wiki/Amenemnesu" title="Amenemnesu">Amenemnisu</a> (1044–1040 p.n.e.), znaczy dosłownie „Amon jest królem”<sup id="cite_ref-CITEREFLloyd2010122_72-1" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFLloyd2010122-72">[51]</a></sup><sup id="cite_ref-CITEREFShaw2003281,_304–307_73-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFShaw2003281,_304–307-73">[52]</a></sup><sup id="cite_ref-CITEREFSchlögl2009265–266_74-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFSchlögl2009265–266-74">[53]</a></sup>. </p><p>W tym okresie w Egipcie rośnie rola osiadłych wcześniej w Delcie Libijczyków i spośród nich wywodzi się jeden z faraonów XXI dynastii, <a href="/wiki/Osorkon_Starszy" title="Osorkon Starszy">Osorkon</a> (984–978 p.n.e.) Jego bratanek, <a href="/wiki/Szeszonk_I" title="Szeszonk I">Szeszonk I</a> (945–924 p.n.e.), jest uważany za założyciela <a href="/wiki/XXII_dynastia" title="XXII dynastia">XXII dynastii</a> (945–722 p.n.e.)<sup id="cite_ref-75" class="reference"><a href="#cite_note-75">[v]</a></sup>, a <i>jego panowanie wyróżnia się jako szczytowy punkt Trzeciego Okresu Przejściowego</i><sup id="cite_ref-CITEREFShaw2003329_76-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFShaw2003329-76">[54]</a></sup>. Doprowadzając do mianowania arcykapłanem Amona swego syna, Szeszonk faktycznie zjednoczył Egipt. Jego wyprawa do Palestyny, podjęta wkrótce przed śmiercią, a odnotowana także w <a href="/wiki/Stary_Testament" title="Stary Testament">Starym Testamencie</a>, była próbą odzyskania hegemonii przez Egipt w tym regionie. Po śmierci Szeszonka dwoistość władzy uwidacznia się jednak ponownie, mimo że zarówno faraon, jak i arcykapłan z Teb pochodzą z tego samego rodu. Rządy XXII dynastii cechowały praktyka dziedziczenia urzędów i ogólna decentralizacja władzy, przy czym na wpół niezależne rządy arcykapłanów Amona nad Górnym Egiptem były tylko najpoważniejszym jej przykładem. Zjawiska te prawdopodobnie łączyły się z libijskim pochodzeniem nowych królów Egiptu i szybko doprowadziły one do upadku władzy centralnej. W Delcie zaczęły powstawać lokalne małe państwa libijskich wodzów i ostatecznie rządy XXII dynastii zostały ograniczone do regionów <a href="/wiki/Tanis_(Egipt)" title="Tanis (Egipt)">Tanis</a> i <a href="/wiki/Bubastis" title="Bubastis">Bubastis</a>. Jej potęga została przyćmiona przez władców <a href="/wiki/Leontopolis" title="Leontopolis">Leontopolis</a>, założycieli <a href="/wiki/XXIII_dynastia" title="XXIII dynastia">XXIII dynastii</a> (808–715 p.n.e.)<sup id="cite_ref-77" class="reference"><a href="#cite_note-77">[w]</a></sup>, oraz <a href="/wiki/Sais" title="Sais">Sais</a>, którzy ostatecznie mieli ustanowić <a href="/wiki/XXIV_dynastia" title="XXIV dynastia">XXIV dynastię</a> (727–711 p.n.e.)<sup id="cite_ref-78" class="reference"><a href="#cite_note-78">[x]</a></sup><sup id="cite_ref-CITEREFShaw2003329–330,_335–337_79-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFShaw2003329–330,_335–337-79">[55]</a></sup><sup id="cite_ref-CITEREFSchlögl2009268–271_80-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFSchlögl2009268–271-80">[56]</a></sup>. </p><p>Podczas gdy Egipt rozpadał się, w Nubii umacniało się królestwo <a href="/wiki/Kusz_(kraina)" title="Kusz (kraina)">Kusz</a>, i jego władca <a href="/wiki/Pianchi" title="Pianchi">Pianchi</a> (ok. 751–716 p.n.e.) rozciągnął swe wpływy na Górny Egipt. Głównym jego rywalem w walce o władzę nad Egiptem był założyciel XXIV dynastii, panujący w Dolnym i Środkowym Egipcie <a href="/wiki/Tefnacht" title="Tefnacht">Tefnacht</a> (727–720 p.n.e.). Ok. 728 p.n.e. Pianchi pokonał Tefnachta i zmusił go do uznania swojej władzy, kiedy jednak powrócił do <a href="/wiki/Napata" title="Napata">Napaty</a>, Tefnacht ogłosił się faraonem, choć panował tylko w północnych regionach kraju. Walka pomiędzy XXIV a <a href="/wiki/XXV_dynastia" title="XXV dynastia">XXV dynastią</a> (716–656 p.n.e.)<sup id="cite_ref-81" class="reference"><a href="#cite_note-81">[y]</a></sup> (nubijską) rozstrzyga się dopiero za następcy Pianchiego, <a href="/wiki/Szabaka" title="Szabaka">Szabaki</a> (ok. 716–701 p.n.e.), który przejął władzę nad całym krajem. Egipt za panowania XXV dynastii nadal pozostał krajem zdecentralizowanym, przebywający bowiem przeważnie w Nubii władcy pozostawili znaczną autonomię rządzącym często w ich imieniu libijskim wodzom i arcykapłanom Amona. Za panowania <a href="/wiki/Taharka" title="Taharka">Taharki</a> (ok. 690–664 p.n.e.) doszło do katastrofalnego w skutkach konfliktu z <a href="/wiki/Asyria" title="Asyria">Asyrią</a>. W latach 671 i 666 p.n.e. Asyryjczycy zdobyli <a href="/wiki/Memfis" title="Memfis">Memfis</a> i Taharka zmarł w Napacie. Jego następca, <a href="/wiki/Tanutamon" title="Tanutamon">Tanutamon</a> (664–656 p.n.e.), ponownie zajął Egipt, pokonując rządzącego w nim z nadania Asyryjczyków <a href="/wiki/Necho_I" title="Necho I">Necho I</a>. W odwecie w 663 p.n.e. <a href="/wiki/Aszurbanipal" title="Aszurbanipal">Aszurbanipal</a> (ok. 669–627 p.n.e.) ponownie najechał Egipt, ścigając Tanutamona aż do I katarakty i niszcząc Teby. Wydarzenie to kończy panowanie XXV dynastii w Egipcie<sup id="cite_ref-CITEREFTymowski1996152–153,_230_82-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFTymowski1996152–153,_230-82">[57]</a></sup><sup id="cite_ref-CITEREFSchlögl2009271–272_83-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFSchlögl2009271–272-83">[58]</a></sup><sup id="cite_ref-CITEREFShaw2003348_84-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFShaw2003348-84">[59]</a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Okres_Późny_(664–332_p.n.e.)"><span id="Okres_P.C3.B3.C5.BAny_.28664.E2.80.93332_p.n.e..29"></span>Okres Późny (664–332 p.n.e.)</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Staro%C5%BCytny_Egipt&veaction=edit&section=13" title="Edytuj sekcję: Okres Późny (664–332 p.n.e.)" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Staro%C5%BCytny_Egipt&action=edit&section=13" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Okres Późny (664–332 p.n.e.)"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><span class="nomobile navigation-not-searchable"><span class="notpageimage" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /></span></span> </span><i>Osobny artykuł: <a href="/wiki/Epoka_P%C3%B3%C5%BAna" title="Epoka Późna">Epoka Późna</a>.</i></div> <p>Założycielem <a href="/wiki/XXVI_dynastia" title="XXVI dynastia">XXVI dynastii</a> był syn Necho I, <a href="/wiki/Psametych_I" title="Psametych I">Psametych I</a>, początkowo panujący jako wasal Asyrii. Po umocnieniu swojej władzy zrzucił on jednak obcą zależność. Za panowania Psametycha na szerszą skalę zaczynają się osiedlać w Egipcie cudzoziemcy, <a href="/wiki/Syria" title="Syria">Syryjczycy</a>, <a href="/wiki/%C5%BBydzi" title="Żydzi">Żydzi</a> i <a href="/wiki/Grecy" title="Grecy">Grecy</a>, przy czym ci ostatni opanowują flotę, armię i handel. Silna najemna armia była jednym ze środków, które pozwoliły Psametychowi zjednoczyć cały kraj i narzucić mu scentralizowaną administrację, co oznaczało koniec rozczłonkowania władzy charakterystycznego dla poprzedniego okresu. Ekonomiczna pomyślność i renesans artystyczny cechujący panowanie XXVI dynastii sprawiają, że jej rządy są uważane za okres „złotej jesieni” starożytnego Egiptu. Po upadku Asyrii wzmocniony Egipt rywalizował o prymat na arenie międzynarodowej z <a href="/wiki/Pa%C5%84stwo_nowobabilo%C5%84skie" title="Państwo nowobabilońskie">Babilonem</a>, co jednak ostatecznie doprowadziło do sromotnej klęski <a href="/wiki/Bitwa_pod_Karkemisz" title="Bitwa pod Karkemisz">pod Karkemisz</a> w 605 r. p.n.e. Chociaż Babilończykom nigdy nie udało się zająć chociaż części Egiptu, to odtąd mieli dla niego stanowić zagrożenie aż do końca istnienia ich państwa. Babilon podbili Persowie rządzeni przez dynastię <a href="/wiki/Achemenidzi" title="Achemenidzi">Achemenidów</a>, którzy za panowania <a href="/wiki/Cyrus_II_Wielki" title="Cyrus II Wielki">Cyrusa II</a> (ok. 559–529 p.n.e.) stworzyli imperium obejmujące niemal całą <a href="/wiki/Azja_Zachodnia" title="Azja Zachodnia">Azję Zachodnią</a>. Syn Cyrusa, <a href="/wiki/Kambyzes_II" title="Kambyzes II">Kambyzes</a> (ok. 529–522 p.n.e.), w roku 525 p.n.e. podbił Egipt, kończąc tym samym panowanie XXVI dynastii<sup id="cite_ref-CITEREFTymowski1996153–155_85-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFTymowski1996153–155-85">[60]</a></sup><sup id="cite_ref-CITEREFCotterell199030_86-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFCotterell199030-86">[61]</a></sup><sup id="cite_ref-CITEREFLloyd2010141–142_87-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFLloyd2010141–142-87">[62]</a></sup>. </p><p>Kambyzes starał się szanować egipskie zwyczaje i występował wobec swoich poddanych jako kolejny faraon, co jednak nie zapobiegło buntowi Egipcjan po jego śmierci. <a href="/wiki/Dariusz_I_Wielki" title="Dariusz I Wielki">Dariusz I</a> (521–486 p.n.e) opanował Egipt ponownie w 519/518 p.n.e. i kontynuował politykę swojego poprzednika wobec tego kraju. Za panowania perskiego struktura egipskiej administracji pozostała zasadniczo niezmieniona, z tym wyjątkiem, że na jej czele stał teraz pełniący rolę wicekróla <a href="/wiki/Satrapa_(Persja)" title="Satrapa (Persja)">satrapa</a>, wywodzący się z perskiej arystokracji. Pomimo raczej łagodnej perskiej polityki dla Egipcjan obce panowanie było nie do zaakceptowania i buntują się oni po raz kolejny niedługo przed śmiercią Dariusza, która to rewolta zostaje stłumiona już przez jego następcę, <a href="/wiki/Kserkses_I" title="Kserkses I">Kserksesa</a> (486–465 p.n.e.), w 484 p.n.e. Kserkses w mniejszym stopniu niż jego poprzednicy szanował wrażliwość Egipcjan, w szczególności nie respektując świątynnych przywilejów. W roku 463/462 p.n.e. w kraju wybuchła wielka rebelia pod wodzą księcia <a href="/wiki/Inaros" title="Inaros">Inarosa</a>, która pomimo jego śmierci w 454 p.n.e. dzięki wsparciu <a href="/wiki/Ateny" title="Ateny">Ateńczyków</a> trwała aż do roku 448 p.n.e. W roku 404 p.n.e. Egipcjanie wzniecili kolejne powstanie, które tym razem obaliło perskie rządy. Lata 404–343 p.n.e. to ostatni okres w historii starożytnego Egiptu, w którym jest on rządzony przez władców pochodzenia miejscowego, trzy krótko panujące dynastie – <a href="/wiki/XXVIII_dynastia" title="XXVIII dynastia">XXVIII</a>, <a href="/wiki/XXIX_dynastia" title="XXIX dynastia">XXIX</a> i <a href="/wiki/XXX_dynastia" title="XXX dynastia">XXX</a>. By przeciwstawić się Achemenidom Egipcjanie zawierają sojusz ze <a href="/wiki/Sparta" title="Sparta">Spartą</a>, a następnie <a href="/wiki/Euagoras" title="Euagoras">Euagorasem</a> z <a href="/wiki/Salamina_(Cypr)" title="Salamina (Cypr)">Salaminy</a>. W roku 373 oraz ponownie 351–350 p.n.e. udaje im się odeprzeć perskie inwazje, jednak ostatecznie ulegają armii <a href="/wiki/Artakserkses_III" title="Artakserkses III">Artakserksesa III</a> (358–338 p.n.e.) w roku 343 p.n.e. Drugie panowanie perskie trwa jednak zaledwie nieco ponad dekadę, ponieważ już w roku 332 p.n.e. do Egiptu wkracza <a href="/wiki/Aleksander_Macedo%C5%84ski" title="Aleksander Macedoński">Aleksander Macedoński</a> (336–323 p.n.e.)<sup id="cite_ref-CITEREFTymowski1996156–160_88-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFTymowski1996156–160-88">[63]</a></sup><sup id="cite_ref-CITEREFShaw2003374–377_89-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFShaw2003374–377-89">[64]</a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Egipt_grecki_(332–30_p.n.e.)"><span id="Egipt_grecki_.28332.E2.80.9330_p.n.e..29"></span>Egipt grecki (332–30 p.n.e.)</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Staro%C5%BCytny_Egipt&veaction=edit&section=14" title="Edytuj sekcję: Egipt grecki (332–30 p.n.e.)" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Staro%C5%BCytny_Egipt&action=edit&section=14" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Egipt grecki (332–30 p.n.e.)"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Pa%C5%84stwa_hellenistyczne_na_prze%C5%82omie_IV_i_III_wieku_p.n.e.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e9/Pa%C5%84stwa_hellenistyczne_na_prze%C5%82omie_IV_i_III_wieku_p.n.e.png/200px-Pa%C5%84stwa_hellenistyczne_na_prze%C5%82omie_IV_i_III_wieku_p.n.e.png" decoding="async" width="200" height="145" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e9/Pa%C5%84stwa_hellenistyczne_na_prze%C5%82omie_IV_i_III_wieku_p.n.e.png/300px-Pa%C5%84stwa_hellenistyczne_na_prze%C5%82omie_IV_i_III_wieku_p.n.e.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e9/Pa%C5%84stwa_hellenistyczne_na_prze%C5%82omie_IV_i_III_wieku_p.n.e.png/400px-Pa%C5%84stwa_hellenistyczne_na_prze%C5%82omie_IV_i_III_wieku_p.n.e.png 2x" data-file-width="877" data-file-height="636" /></a><figcaption>Państwa hellenistyczne na przełomie IV i III wieku p.n.e.</figcaption></figure> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><span class="nomobile navigation-not-searchable"><span class="notpageimage" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /></span></span> </span><i>Osobny artykuł: <a href="/wiki/Egipt_ptolemejski" title="Egipt ptolemejski">Egipt ptolemejski</a>.</i></div> <p>Po śmierci Aleksandra w 323 p.n.e. władzę w Egipcie przejął jego dowódca <a href="/wiki/Ptolemeusz_I_Soter" title="Ptolemeusz I Soter">Ptolemeusz I</a> (323–283 p.n.e.). Był on założycielem dynastii <a href="/wiki/Ptolemeusze" title="Ptolemeusze">Ptolemeuszy</a>, mającej panować w Egipcie przez następne trzy stulecia. Ptolemeusze rządzili Egiptem ze swojej nowo zbudowanej nadmorskiej stolicy, <a href="/wiki/Aleksandria" title="Aleksandria">Aleksandrii</a>, która szybko stała się największą metropolią <a href="/wiki/Epoka_hellenistyczna" title="Epoka hellenistyczna">świata hellenistycznego</a>. Aleksandria była zasadniczo greckim miastem, a wzorowane na platońskiej <a href="/wiki/Akademia_(staro%C5%BCytno%C5%9B%C4%87)" title="Akademia (starożytność)">Akademii</a> i arystotelesowskim <a href="/wiki/Lykeion" title="Lykeion">liceum</a> <a href="/wiki/Muzeum_Aleksandryjskie" title="Muzeum Aleksandryjskie">Muzeum</a> przyciągnęło do niej najwybitniejszych greckich uczonych i twórców z różnych dziedzin, takich jak <a href="/wiki/Eratostenes" title="Eratostenes">Eratostenes</a>, <a href="/wiki/Herofilos_z_Chalcedonu" title="Herofilos z Chalcedonu">Herofilos</a>, <a href="/wiki/Zenodot_z_Efezu" title="Zenodot z Efezu">Zenodot</a>, <a href="/wiki/Arystarch_z_Samotraki" title="Arystarch z Samotraki">Arystarch</a>, <a href="/wiki/Apollonios_z_Rodos" title="Apollonios z Rodos">Apollonios</a> i <a href="/wiki/Kallimach_z_Cyreny" title="Kallimach z Cyreny">Kallimach</a>, czyniąc z nowej stolicy Egiptu ówcześnie najważniejszy ośrodek greckiej kultury<sup id="cite_ref-CITEREFShaw2003389,_399–400_90-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFShaw2003389,_399–400-90">[65]</a></sup>. Za rządów Ptolemeuszy Grecy zmonopolizowali wyższy aparat urzędniczy i armię, do których nie dopuszczano Egipcjan, co było widomym świadectwem obcego charakteru dynastii. Egipskie elity utrzymały swoją pozycję jedynie w sferze religii, nowi władcy zdecydowali się bowiem nie ingerować zbytnio w życie kapłanów i ich świątyń. Poza uprzywilejowaną klasą kapłańską Egipcjanie byli jednak ludźmi niższej kategorii we własnym kraju. Ptolemeusze prowadzili wobec nich politykę fiskalnego wyzysku, a dochody państwa pomnażał jeszcze rozbudowany system monopoli w dziedzinie wytwórczości i handlu. Także całą ziemię uprawną (przynajmniej teoretycznie) uważano za własność królewską. W sumie specyficzny typ ekonomiki Egiptu z tak wyraźnie zaznaczoną rolą kierowniczą państwa, nie znajdował odpowiedników w antycznym świecie śródziemnomorskim<sup id="cite_ref-CITEREFTymowski1996162,_165–170_91-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFTymowski1996162,_165–170-91">[66]</a></sup><sup id="cite_ref-CITEREFCotterell199046–47_92-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFCotterell199046–47-92">[67]</a></sup>. </p><p>Korzystając z zasobów Egiptu pierwsi trzej Ptolemeusze prowadzili aktywną politykę zagraniczną, podporządkowując sobie <a href="/wiki/Cyrenajka" title="Cyrenajka">Cyrenajkę</a>, <a href="/wiki/Cypr_(wyspa)" title="Cypr (wyspa)">Cypr</a>, <a href="/wiki/Palestyna" title="Palestyna">Palestynę</a>, południową Syrię oraz wiele miast na południowym wybrzeżu <a href="/wiki/Azja_Mniejsza" title="Azja Mniejsza">Azji Mniejszej</a> i wysp <a href="/wiki/Morze_Egejskie" title="Morze Egejskie">Morza Egejskiego</a>. O panowanie nad Syrią i Palestyną Ptolemeusze toczyli wyczerpujące wojny z <a href="/wiki/Seleucydzi" title="Seleucydzi">Seleukidami</a>. Za panowania <a href="/wiki/Ptolemeusz_IV_Filopator" title="Ptolemeusz IV Filopator">Ptolemeusza IV</a> (222–205 p.n.e.) widoczne stają się oznaki wewnętrznego kryzysu – wyzyskiwani chłopi wszczynają bunty, a w roku 205 p.n.e. dochodzi do secesji <a href="/wiki/Tebaida" title="Tebaida">Tebaidy</a> rządzonej przez niezależnych faraonów pochodzenia nubijskiego aż do roku 185 p.n.e. Osłabieni Ptolemeusze utracili wszystkie nie egipskie posiadłości, poza Cyrenajką i Cyprem. Sytuacja w kraju ustabilizowała się za cenę finansowych ustępstw wobec egipskiego chłopstwa i kapłanów, które <i>zredukowały jednak zdolność do ściągania odpowiednich dochodów w przyszłości i tym samym jeszcze bardziej osłabiły władzę centralną</i><sup id="cite_ref-CITEREFWallbank2003118_93-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFWallbank2003118-93">[68]</a></sup>. Ptolemeusze musieli zacząć bardziej polegać na Egipcjanach (przed którymi nadal zamknięte były jednak wysokie stanowiska o charakterze politycznym) także dlatego, że w II w. p.n.e. właściwie ustała emigracja Greków do Egiptu. Elementami kompromisu z miejscowymi elitami były przyjęcie faraońskiej tytulatury oraz tradycyjnego rytuału koronacji<sup id="cite_ref-CITEREFTymowski1996164_94-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFTymowski1996164-94">[69]</a></sup><sup id="cite_ref-CITEREFCotterell199050_95-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFCotterell199050-95">[70]</a></sup><sup id="cite_ref-CITEREFWallbank2003117–118_96-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFWallbank2003117–118-96">[71]</a></sup>. </p><p>Pomimo tego <i>reszta dziejów dynastii nacechowana jest postępującą degeneracją. Walki między jej członkami właściwie się nie kończą. Naruszona zostaje stabilność władzy królewskiej, chłopskie rewolty powtarzają się kilkakrotnie. Odnawia się na początku I w. p.n.e. secesja Górnego Egiptu. Kres jej kładzie dopiero brutalne zniszczenie Teb w 85 p.n.e.</i><sup id="cite_ref-CITEREFTymowski1996164_94-1" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFTymowski1996164-94">[69]</a></sup>. Papirusy rysują obraz powszechnej korupcji, jawnej wrogości ludności wobec funkcjonariuszy administracji i ucieczek ze wsi w obliczu ich rosnących wymagań. Królowie stracili przy tym jakąkolwiek władzę nad aparatem urzędniczym i kraj pogrążył się w anarchii. Od czasów <a href="/wiki/Ptolemeusz_VI_Filometor" title="Ptolemeusz VI Filometor">Ptolemeusza VI</a> (181–145 p.n.e.) rośnie zależność Egiptu od <a href="/wiki/Republika_rzymska" title="Republika rzymska">Rzymu</a> i o jego sprawach coraz częściej zaczyna decydować <a href="/wiki/Senat_rzymski" title="Senat rzymski">rzymski senat</a>. Niezależność Ptolemeuszy w ostatnim półwieczu ich panowania jest fikcją. Próbę odbudowy niezależności Egiptu podjęła ostatnia przedstawicielka dynastii, <a href="/wiki/Kleopatra" title="Kleopatra">Kleopatra VII</a> (51–30 p.n.e.), która korzystała ze wsparcia <a href="/wiki/Gajusz_Juliusz_Cezar" title="Gajusz Juliusz Cezar">Cezara</a>, a następnie <a href="/wiki/Marek_Antoniusz" title="Marek Antoniusz">Marka Antoniusza</a>. Klęska tego ostatniego <a href="/wiki/Bitwa_pod_Akcjum" title="Bitwa pod Akcjum">pod Akcjum</a> doprowadziła do śmierci Kleopatry i zamiany Egiptu w rzymską prowincję w 30 r. p.n.e<sup id="cite_ref-CITEREFWallbank2003121_97-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFWallbank2003121-97">[72]</a></sup><sup id="cite_ref-CITEREFTymowski1996164–165_98-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFTymowski1996164–165-98">[73]</a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Egipt_rzymski_(30_p.n.e._–_V_w._n.e.)"><span id="Egipt_rzymski_.2830_p.n.e._.E2.80.93_V_w._n.e..29"></span>Egipt rzymski (30 p.n.e. – V w. n.e.)</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Staro%C5%BCytny_Egipt&veaction=edit&section=15" title="Edytuj sekcję: Egipt rzymski (30 p.n.e. – V w. n.e.)" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Staro%C5%BCytny_Egipt&action=edit&section=15" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Egipt rzymski (30 p.n.e. – V w. n.e.)"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:REmpire-Aegyptus.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/30/REmpire-Aegyptus.png/200px-REmpire-Aegyptus.png" decoding="async" width="200" height="148" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/30/REmpire-Aegyptus.png/300px-REmpire-Aegyptus.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/3/30/REmpire-Aegyptus.png 2x" data-file-width="400" data-file-height="296" /></a><figcaption><i>Provincia Aegyptus</i></figcaption></figure> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><span class="nomobile navigation-not-searchable"><span class="notpageimage" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /></span></span> </span><i>Osobny artykuł: <a href="/wiki/Egipt_rzymski" title="Egipt rzymski">Egipt rzymski</a>.</i></div> <p>Przejście Egiptu pod władzę <a href="/wiki/Staro%C5%BCytny_Rzym" title="Starożytny Rzym">Rzymu</a> było przełomowym wydarzeniem w historii kraju. Wprawdzie już wcześniej wielokrotnie znajdował się on pod obcym panowaniem, lecz dla dotychczasowych władców Egiptu stanowił on z reguły istotny ośrodek ich rządów; dlatego chcąc zapewnić stabilność swojemu panowaniu, w mniejszym lub większym stopniu godzili się oni na „egipcjanizację”. Teraz natomiast Egipt znalazł się na peryferiach politycznego centrum i nie miał możliwości oddziaływania na swoich odległych władców. <a href="/wiki/Oktawian_August" title="Oktawian August">August</a> (27 p.n.e. – 14 n.e.) nadał Egiptowi szczególny status, włączając go do swojej osobistej domeny i decydując, że będzie rządzony przez bezpośrednio przed nim odpowiedzialnego <a href="/wiki/Prefekt_(staro%C5%BCytno%C5%9B%C4%87)" title="Prefekt (starożytność)">prefekta</a> w randze <a href="/wiki/Ekwici" title="Ekwici">ekwity</a>. <a href="/wiki/Senat_rzymski" title="Senat rzymski">Senatorowie</a> i ekwici najwyższej rangi nie mieli nawet prawa wjeżdżać do Egiptu bez zezwolenia cesarza. Tak jak w czasach ptolemejskich, Egipt miał posiadać własny system monetarny, odizolowany od reszty imperium. Te zarządzenia miały zapobiec pojawieniu się w Egipcie jakiegokolwiek rywala dla władzy Augusta oraz jednocześnie ułatwić ekonomiczną eksploatację nowej prowincji. Tak ukonstytuowany „Egipt Augusta” miał przetrwać w swej administracyjnej izolacji przez następne trzy stulecia<sup id="cite_ref-CITEREFPetry19981–2_99-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFPetry19981–2-99">[74]</a></sup><sup id="cite_ref-CITEREFLloyd2010185–186_100-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFLloyd2010185–186-100">[75]</a></sup>. </p><p>Ekonomiczne znaczenie Egiptu dla Rzymu wynikało przynajmniej z trzech rzeczy. Po pierwsze i najważniejsze – Egipt był dostarczycielem zboża, pokrywającym mniej więcej 1/3 potrzeb stolicy imperium. <i>Potrzeba zapewnienia stałej produkcji i dostaw zboża decydowała o bez mała wszystkich aspektach rzymskiej polityki w Egipcie</i><sup id="cite_ref-CITEREFPetry19982_101-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFPetry19982-101">[76]</a></sup>. Po drugie – wydobywano w nim szereg minerałów, takich jak złoto oraz pewne rzadkie odmiany kamienia wykorzystywane w budownictwie. Po trzecie – z portów nad <a href="/wiki/Morze_Czerwone" title="Morze Czerwone">Morzem Czerwonym</a>, <a href="/wiki/Myos_Hormos" title="Myos Hormos">Myos Hormos</a> i <a href="/wiki/Barnis" title="Barnis">Berenike</a>, prowadzono handel towarami luksusowymi z <a href="/wiki/Indie" title="Indie">Indiami</a>, a pośrednio także z <a href="/wiki/Archipelag_Malajski" title="Archipelag Malajski">Malajami</a>, a być może nawet z <a href="/wiki/Chiny" class="mw-redirect" title="Chiny">Chinami</a>. Handel ten rozpoczął się już za Ptolemeuszy, jednak rozkwit jego nastąpił w czasach rzymskich. Niezwykłe bogactwo Aleksandrii wynikało z faktu, że była ona portem przeładunkowym dla wszystkich towarów wysyłanych z Egiptu do miast Rzymu: od zboża począwszy, a na indyjskich przyprawach skończywszy<sup id="cite_ref-CITEREFShaw2003419–428_102-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFShaw2003419–428-102">[77]</a></sup>. </p><p>Rzymianie bardzo ograniczyli społeczną mobilność, dzieląc społeczeństwo Egiptu na wykluczające się ze sobą klasy. Grecy zachowali swój uprzywilejowany status, przy czym w przeciwieństwie do poprzedniej epoki mieszane małżeństwa pomiędzy nimi a Egipcjanami były surowo karane. By zostać <a href="/wiki/Obywatele_rzymscy" title="Obywatele rzymscy">obywatelem rzymskim</a> trzeba było wcześniej posiadać obywatelstwo Aleksandrii, przy czym liczba tych najwyżej usadowionych w hierarchii społecznej Greków była ograniczona. Co więcej, zgodnie z decyzją Augusta obywatele pochodzenia egipskiego nie mogli zasiadać w <a href="/wiki/Senat_rzymski" title="Senat rzymski">senacie</a>. Przed rodowitymi Egipcjanami była także zamknięta zwykła dla innych prowincjuszy droga awansu poprzez służbę w armii – przyjmowano ich tylko do floty. Nie ulega wątpliwości, że ten system został skonstruowany po to, by zapewnić ciągłe istnienie służebnej klasy Egipcjan pracującej na roli i dostarczającej dla Rzymu tak potrzebne mu zboże. August skonfiskował wiele świątynnych majątków oraz poddał finanse świątyń drobiazgowej kontroli. Liczba kapłanów była limitowana, pilnowano także, by zawsze byli oni <a href="/wiki/Obrzezanie" title="Obrzezanie">obrzezani</a>, ubrani w lniane szaty i mieli ogolone głowy. Podczas gdy w czasach ptolemejskich kapłani byli aktywni politycznie i często sprawowali po kilka urzędów, także o charakterze świeckim, teraz ograniczono ich rolę do sfery czysto religijnej. To z tego okresu <i>wywodzi się późniejszy stereotypowy obraz odosobnionego, ascetycznego egipskiego kapłana, oddanego czystości i kontemplacji</i><sup id="cite_ref-CITEREFPetry19988_103-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFPetry19988-103">[78]</a></sup>. Językiem urzędowym rzymskiego Egiptu był grecki i przestano uznawać kontrakty sporządzane <a href="/wiki/Demotyka" title="Demotyka">pismem demotycznym</a> oraz zniesiono egipskie sądy. Pomimo to piśmiennictwo w języku demotycznym rozkwitało i ostatecznie eksperymenty kapłanów z pismem demotycznym i greckim doprowadziły do powstania <a href="/wiki/Alfabet_koptyjski" title="Alfabet koptyjski">pisma koptyjskiego</a><sup id="cite_ref-CITEREFPetry19988–9_104-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFPetry19988–9-104">[79]</a></sup><sup id="cite_ref-CITEREFLloyd2010183_105-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFLloyd2010183-105">[80]</a></sup>. </p><p>Początek panowania rzymskiego wiąże się z pewnym gospodarczym ożywieniem, związanym z aktywnymi pracami nad renowacją systemu irygacyjnego, zaniedbanego za ostatnich Ptolemeuszy. Te pozytywne bodźce ekonomiczne zniweczył jednak rzymski fiskalizm i poddany bezwzględnej ekonomicznej eksploatacji rzymski Egipt powoli lecz systematycznie stawał się coraz uboższy. Położony na peryferiach imperium był on także świadkiem niewielu ważnych wydarzeń politycznych i, co się z tym wiąże, bardzo rzadko był odwiedzany przez kolejnych cesarzy. Tuż po zajęciu Egiptu Rzymianie musieli walczyć z zagrażającymi jego południowym granicom władcami <a href="/wiki/Meroe" title="Meroe">Meroe</a>, jednak po odparciu ich inwazji w 21 p.n.e. zawarto z nimi pokój. Odtąd przez niemal trzy następne stulecia Egiptowi nie zagrażał żaden wróg zewnętrzny. W roku 69 w Aleksandrii cesarzem ogłosił się <a href="/wiki/Wespazjan" title="Wespazjan">Wespazjan</a> (69–79), który następnie wygrał rywalizację o władzę nad imperium. W latach 115 do 117 w Egipcie miała miejsce <a href="/wiki/Wojna_Kwietusa" title="Wojna Kwietusa">żydowska rewolta</a>, która zrujnowała znaczne obszary kraju. Żydzi do tej pory byli najliczniejszą obcą społecznością w Egipcie, której elita aspirowała do tego samego statusu co Grecy, co było źródłem nieustannego napięcia. Nieudane powstanie oznaczało koniec istnienia żydowskiej społeczności w Egipcie, która z powrotem pojawiła się dopiero w następnym stuleciu. Kolejnym poważnym buntem w Egipcie było tzw. <a href="/wiki/Powstanie_bukol%C3%B3w" title="Powstanie bukolów">powstanie pasterzy</a> (171–175), którzy rozbili miejscowe siły rzymskie i zostali pokonani dopiero przez świeże siły namiestnika Syrii <a href="/wiki/Awidiusz_Kasjusz" title="Awidiusz Kasjusz">Awidiusza Kasjusza</a>. W roku 212 <a href="/wiki/Edykt_Karakalli" title="Edykt Karakalli">edykt Karakalli</a> nadał obywatelstwo rzymskie wszystkim mieszkańcom imperium, jednak nie miał on istotnego znaczenia dla położenia zwykłych egipskich chłopów<sup id="cite_ref-CITEREFPetry199810–14,_19_106-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFPetry199810–14,_19-106">[81]</a></sup><sup id="cite_ref-CITEREFLloyd2010185,_188–189,_191_107-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFLloyd2010185,_188–189,_191-107">[82]</a></sup>. </p><p>W III wieku Egipt znajdował się już w głębokim kryzysie, który miał swoje konsekwencje także dla życia religijnego. Aż do tego momentu tradycyjna religia Egiptu wydawała się mieć całkiem dobrze, a synkretyczne kulty <a href="/wiki/Serapis" title="Serapis">Serapisa</a> i <a href="/wiki/Izyda" title="Izyda">Izydy</a>, zapoczątkowane w okresie ptolemejskim, stały się nawet popularne na innych obszarach cesarstwa. Jednak finansowy kryzys oznaczał drastyczne ograniczenie patronatu nad <a href="/wiki/%C5%9Awi%C4%85tynie_egipskie" title="Świątynie egipskie">świątyniami</a>, polegającymi na kosztownych rytuałach, zaś im życie w Egipcie stawało się cięższe a rzymscy cesarze bardziej odlegli i nieistotni, tym bardziej tradycyjna teologia stawiająca w centrum pośredniczącego między bogami a ludźmi władcę stawała się nieaktualna. W tej sytuacji na egipskiej wsi zaczęło pojawiać się chrześcijaństwo, które już od drugiej połowy I w. było obecne w Aleksandrii. Odpowiedzią cesarzy na wzrost chrześcijaństwa były prześladowania, za <a href="/wiki/Septymiusz_Sewer" title="Septymiusz Sewer">Septymiusza Sewera</a> (193–211), <a href="/wiki/Decjusz_(cesarz_rzymski)" title="Decjusz (cesarz rzymski)">Decjusza</a> (249–251) i największe za <a href="/wiki/Dioklecjan" title="Dioklecjan">Dioklecjana</a> (284–305), które jednak nie doprowadziły do zmiany sytuacji. W roku 297 w Aleksandrii wybuchł bunt <a href="/wiki/Domicjusz_Domicjan" title="Domicjusz Domicjan">Domicjusza Domicjana</a>, który został osobiście stłumiony przez Dioklecjana. Dioklecjan ostatecznie włączył Egipt do zreorganizowanego przez siebie systemu prowincjalnego, zniósł jego odrębność monetarną i wprowadził łacinę do jego administracji. W ten sposób zakończyła się historia „Egiptu Augusta”<sup id="cite_ref-CITEREFShaw2003428–431_108-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFShaw2003428–431-108">[83]</a></sup><sup id="cite_ref-CITEREFPetry199821–25_109-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFPetry199821–25-109">[84]</a></sup><sup id="cite_ref-CITEREFLloyd2010191–193,_275–276,_289–290_110-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFLloyd2010191–193,_275–276,_289–290-110">[85]</a></sup>. </p><p>IV wiek to historia dalszego wzrostu chrześcijaństwa i upadku egipskiej religii, której kapłani byli ostatnimi strażnikami tradycji starożytnego Egiptu. Nie doszło przy tym do żadnej istotnej konfrontacji pomiędzy dwiema religiami, lecz raczej ta rodzima <i>po prostu stała się nieistotna dla swoich klientów i została zastąpiona przez nową formę religii, opartą na jednym świętym tekście i jednolitą w całym Cesarstwie Rzymskim. Chrześcijaństwo w IV wieku mogło zająć w większości pustą przestrzeń. Większość gwałtownych konfliktów pomiędzy poganami a chrześcijanami to prawdopodobnie późniejsze inwencje</i><sup id="cite_ref-CITEREFLloyd2010290_111-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFLloyd2010290-111">[86]</a></sup>. Najsłynniejszym z tych konfliktów było splądrowanie przez chrześcijan <a href="/wiki/Serapejon" title="Serapejon">Serapejon</a> w 391 roku, które to wydarzenie znamy aż z pięciu różnych opisów. Ten akt był rezultatem <a href="/wiki/Dekrety_teodozja%C5%84skie" title="Dekrety teodozjańskie">dekretów</a> cesarza <a href="/wiki/Teodozjusz_I_Wielki" title="Teodozjusz I Wielki">Teodozjusza</a> (379–395), na których podstawie zamknięto także inne czynne jeszcze pogańskie świątynie w Egipcie. Tradycyjny kult nadal jednak sprawowano w sanktuarium Izydy na wyspie <a href="/wiki/File" title="File">File</a>, gdzie 24 sierpnia 394 roku wykonano ostatnią datowaną inskrypcję hieroglificzną. Swoje przetrwanie File zawdzięczało przynajmniej po części koczowniczym <a href="/wiki/Blemiowie_(plemi%C4%99)" title="Blemiowie (plemię)">Blemiom</a>, którzy od połowy III wieku regularnie najeżdżali Egipt, lecz jednocześnie byli jednymi z ostatnich wyznawców egipskiej religii. Traktat pomiędzy cesarzem <a href="/wiki/Marcjan_(cesarz_bizanty%C5%84ski)" title="Marcjan (cesarz bizantyński)">Marcjanem</a> (450–457) a Blemiami zawarty w roku 451 gwarantował im swobodny dostęp do sanktuarium. 2 grudnia 452 roku w File wykonano ostatnią datowaną inskrypcję w piśmie demotycznym. Sanktuarium w File zostało zamknięte po pokonaniu Blemiów przez cesarza <a href="/wiki/Justynian_I_Wielki" title="Justynian I Wielki">Justyniana</a> (527–565) w 543 roku<sup id="cite_ref-CITEREFPetry199821–25_109-1" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFPetry199821–25-109">[84]</a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Państwo_i_jego_organizacja"><span id="Pa.C5.84stwo_i_jego_organizacja"></span>Państwo i jego organizacja</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Staro%C5%BCytny_Egipt&veaction=edit&section=16" title="Edytuj sekcję: Państwo i jego organizacja" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Staro%C5%BCytny_Egipt&action=edit&section=16" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Państwo i jego organizacja"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Okres historyczny w dziejach Egiptu rozpoczął się wraz ze zjednoczeniem dolnego i górnego państwa przez władców epoki predynastycznej. Cechą charakterystyczną periodyzacji dziejów kraju nad Nilem pozostaje podział na okresy, ze szczególnym uwzględnieniem panowania poszczególnych dynastii. Wynikało to z tradycyjnego sposobu datowania, a ten z kolei z wagi, jaką miała w starożytnym Egipcie monarchia<sup id="cite_ref-CITEREFShaw20035–8_112-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFShaw20035–8-112">[87]</a></sup>. Rozkwit państwa możliwy był dzięki dobrze zorganizowanej administracji oraz silnie osadzonej w kulturze i religii władzy centralnej, nadzorującej prace irygacyjne, organizującej armię, politykę budowlaną i kultową<sup id="cite_ref-CITEREFShaw200382_113-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFShaw200382-113">[88]</a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Monarchia">Monarchia</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Staro%C5%BCytny_Egipt&veaction=edit&section=17" title="Edytuj sekcję: Monarchia" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Staro%C5%BCytny_Egipt&action=edit&section=17" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Monarchia"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:HekaNemesNechacha_PioMs.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9a/HekaNemesNechacha_PioMs.svg/220px-HekaNemesNechacha_PioMs.svg.png" decoding="async" width="220" height="178" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9a/HekaNemesNechacha_PioMs.svg/330px-HekaNemesNechacha_PioMs.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9a/HekaNemesNechacha_PioMs.svg/440px-HekaNemesNechacha_PioMs.svg.png 2x" data-file-width="1890" data-file-height="1530" /></a><figcaption>Królewskie insygnia</figcaption></figure> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><span class="nomobile navigation-not-searchable"><span class="notpageimage" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /></span></span> </span><i>Osobne artykuły: <a href="/wiki/Faraon" title="Faraon">Faraon</a> i <a href="/wiki/W%C5%82adcy_Egiptu" title="Władcy Egiptu">Władcy Egiptu</a>.</i></div> <p>Dziedzicznymi władcami starożytnego Egiptu byli faraonowie. Ich władza miała charakter absolutny i silnie usankcjonowany religijnie. Faraon był bowiem nie tylko królem, głównodowodzącym armią i najwyższym kapłanem, ale zarazem ziemskim wcieleniem boga <a href="/wiki/Horus" title="Horus">Horusa</a> (uosabiającego Egipt), który w konsekwencji po śmierci sam stawał się bogiem. Miało to swoje odzwierciedlenie w egipskim budownictwie religijnym, którego najbardziej okazałymi budowlami były monumentalne grobowce panujących. Ta zależność powodowała również silne powiązanie władcy z klerem określonych bóstw oraz silną centralizację władzy opartą na hierarchii społecznej<sup id="cite_ref-CITEREFZabłocka1982128_114-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFZabłocka1982128-114">[89]</a></sup><sup id="cite_ref-CITEREFStępień199999–104_115-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFStępień199999–104-115">[90]</a></sup><sup id="cite_ref-CITEREFGrimal200498–102_116-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFGrimal200498–102-116">[91]</a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Administracja">Administracja</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Staro%C5%BCytny_Egipt&veaction=edit&section=18" title="Edytuj sekcję: Administracja" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Staro%C5%BCytny_Egipt&action=edit&section=18" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Administracja"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Od czasów panowania II dynastii władcę zajętego nadzorem nad armią i obowiązkami religijnymi w sprawach administracyjnych wyręczał <a href="/wiki/Wezyr_(staro%C5%BCytny_Egipt)" title="Wezyr (starożytny Egipt)">wezyr</a>. Był to urzędnik centralny (w okresie Średniego i Nowego Państwa dwóch, po jednym dla Górnego i Dolnego Egiptu), posiadający ogromne uprawnienia, zarządzający skarbem (polityka fiskalna), rolnictwem, sprawiedliwością i archiwami królewskimi. Wezyrowie mieli również bezpośredni nadzór nad nomarchami, zarządcami prowincji (<a href="/wiki/Nomy" title="Nomy">nomów</a>), na które podzielony był Egipt, oraz nad starszymi miast (dowody ich obecności znajdujące się w materiałach źródłowych świadczą o jakiejś formie samorządu). Filar administracji centralnej i terenowej stanowili pisarze, posługujący się na co dzień uproszczonym zapisem hieroglificznym zwanym <a href="/wiki/Hieratyka" title="Hieratyka">hieratyką</a>, a w okresach późniejszych <a href="/wiki/Demotyka" title="Demotyka">demotyką</a>, spisywaną na papirusie i drewnie<sup id="cite_ref-CITEREFGrimal200498–102_116-1" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFGrimal200498–102-116">[91]</a></sup><sup id="cite_ref-CITEREFStępień1999109_117-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFStępień1999109-117">[92]</a></sup>. </p><p>Podstawą administracji lokalnej były nomy (22 Górnego i 20 Dolnego Egiptu). Ten tradycyjny podział wykształcił się w czasach najdawniejszych i najprawdopodobniej odzwierciedlał zasięg możliwości nadzoru nad lokalną siecią kanałów nawadniających. W okresach słabości władzy centralnej nomarchowie zdradzali tendencje do uniezależniania się od centrum i przekształcania swojej władzy w dziedziczną<sup id="cite_ref-CITEREFStępień199999–104_115-1" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFStępień199999–104-115">[90]</a></sup> (<a href="/wiki/Pierwszy_Okres_Przej%C5%9Bciowy" title="Pierwszy Okres Przejściowy">Pierwszy Okres Przejściowy</a>). </p> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Egyptian-Chariot.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/16/Egyptian-Chariot.png/150px-Egyptian-Chariot.png" decoding="async" width="150" height="101" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/16/Egyptian-Chariot.png/225px-Egyptian-Chariot.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/16/Egyptian-Chariot.png/300px-Egyptian-Chariot.png 2x" data-file-width="1208" data-file-height="817" /></a><figcaption>Egipski lekki <a href="/wiki/Rydwan" title="Rydwan">rydwan</a></figcaption></figure> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Armia">Armia</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Staro%C5%BCytny_Egipt&veaction=edit&section=19" title="Edytuj sekcję: Armia" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Staro%C5%BCytny_Egipt&action=edit&section=19" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Armia"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Składała się głównie z wolnych Egipcjan, a od II tysiąclecia p.n.e. uległa uzawodowieniu. Służba dawała zapewne jedną z niewielu szans awansu egipskim chłopom i cudzoziemcom, spośród których werbowano korpusy zaciężne. Przez większość historii starożytnego Egiptu podstawą armii faraonów była piechota i dopiero w okresie Nowego Państwa pojawiły się formacje lekkich rydwanów. Żołnierze podzieleni na garnizony stacjonowali w pałacu, w ośrodkach prowincjonalnych lub fortach strzegących granic (np. <a href="/wiki/Buhen" title="Buhen">Buhen</a>, <a href="/wiki/Semna" title="Semna">Semna</a> w Nubii). Wszystkie formacje egipskiej armii począwszy od procarzy, poprzez <a href="/wiki/%C5%81ucznik_(%C5%BCo%C5%82nierz)" title="Łucznik (żołnierz)">łuczników</a>, a na <a href="/wiki/Top%C3%B3r" title="Topór">topornikach</a> kończąc, miały charakter lekki. Wojownicy nie nosili pancerzy, tylko skórzane ochraniacze, a ochronę głowy stanowiła gruba <a href="/wiki/Peruka" title="Peruka">peruka</a> lub specjalnie zapuszczane włosy spięte w kok<sup id="cite_ref-CITEREFStępień199999–104_115-2" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFStępień199999–104-115">[90]</a></sup><sup id="cite_ref-CITEREFHayes1978277–284_118-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFHayes1978277–284-118">[93]</a></sup><sup id="cite_ref-CITEREFHamblin2006418–429_119-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFHamblin2006418–429-119">[94]</a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Gospodarka">Gospodarka</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Staro%C5%BCytny_Egipt&veaction=edit&section=20" title="Edytuj sekcję: Gospodarka" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Staro%C5%BCytny_Egipt&action=edit&section=20" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Gospodarka"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><span class="nomobile navigation-not-searchable"><span class="notpageimage" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /></span></span> </span><i>Osobny artykuł: <a href="/wiki/Gospodarka_staro%C5%BCytnego_Egiptu" title="Gospodarka starożytnego Egiptu">Gospodarka starożytnego Egiptu</a>.</i></div> <p>Podstawą gospodarki było rolnictwo<sup id="cite_ref-120" class="reference"><a href="#cite_note-120">[95]</a></sup>, zwłaszcza uprawa jęczmienia, <a href="/wiki/Pszenica_p%C5%82askurka" title="Pszenica płaskurka">pszenicy płaskurki</a> i lnu. Istotne były hodowla kóz, bydła i owiec oraz rybołówstwo. Duże znaczenie miał zbiór trzcin używanych do wyrobu mat i plecionek oraz jako materiał budowlany i <a href="/wiki/Cibora_papirusowa" title="Cibora papirusowa">cibory papirusowej</a>, z której wyrabiano <a href="/wiki/Papirus" title="Papirus">papirus</a><sup id="cite_ref-121" class="reference"><a href="#cite_note-121">[96]</a></sup>. Silnie rozwinięte i zróżnicowane było rzemiosło<sup id="cite_ref-122" class="reference"><a href="#cite_note-122">[97]</a></sup>. Surowce skalne pozyskiwano głównie z krajowych <a href="/wiki/Kamienio%C5%82om" title="Kamieniołom">kamieniołomów</a>, natomiast złoto i miedź z terenów będących w strefie wpływów Egiptu (odpowiednio: <a href="/wiki/Nubia" title="Nubia">Nubia</a> i <a href="/wiki/Synaj_(p%C3%B3%C5%82wysep)" title="Synaj (półwysep)">Półwysep Synajski</a><sup id="cite_ref-123" class="reference"><a href="#cite_note-123">[98]</a></sup>. Ważnymi produktami <a href="/wiki/Import" title="Import">importowanymi</a> były pnie drzew (z rejonu <a href="/wiki/Liban" title="Liban">Libanu</a>) oraz towary luksusowe (szlachetne gatunki drzew, <a href="/wiki/Kamienie_ozdobne" title="Kamienie ozdobne">kamienie ozdobne</a>, <a href="/wiki/Ko%C5%9B%C4%87_s%C5%82oniowa" title="Kość słoniowa">kość słoniowa</a>, <a href="/wiki/Kadzid%C5%82o" title="Kadzidło">kadzidła</a>, <a href="/wiki/Perfumy" title="Perfumy">perfumy</a>)<sup id="cite_ref-Wilson_s._11,_12_124-0" class="reference"><a href="#cite_note-Wilson_s._11,_12-124">[99]</a></sup>. Gospodarka Egiptu, zwłaszcza <a href="/wiki/Stare_Pa%C5%84stwo" title="Stare Państwo">Starego Państwa</a> i <a href="/wiki/%C5%9Arednie_Pa%C5%84stwo" title="Średnie Państwo">Średniego Państwa</a> była w dużym stopniu samowystarczalna<sup id="cite_ref-Wilson_s._11,_12_124-1" class="reference"><a href="#cite_note-Wilson_s._11,_12-124">[99]</a></sup>. Przed <a href="/wiki/Egipt_ptolemejski" title="Egipt ptolemejski">okresem hellenistycznym</a> nie używano na szerszą skalę <a href="/wiki/Pieni%C4%85dz" title="Pieniądz">pieniądza</a> monetarnego<sup id="cite_ref-125" class="reference"><a href="#cite_note-125">[100]</a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Pismo">Pismo</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Staro%C5%BCytny_Egipt&veaction=edit&section=21" title="Edytuj sekcję: Pismo" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Staro%C5%BCytny_Egipt&action=edit&section=21" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Pismo"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <table class="wikitable" align="right"> <tbody><tr> <th>Tradycyjne nazwy Egiptu <div>w <a href="/wiki/Pismo_hieroglificzne" title="Pismo hieroglificzne">zapisie hieroglificznym</a></div> </th></tr> <tr> <th>Czarna Ziemia<sup id="cite_ref-CITEREFFaulkner1991286_126-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFFaulkner1991286-126">[101]</a></sup> (<i>Kemet</i>) </th></tr> <tr> <td align="center"><table class="mw-hiero-table mw-hiero-outer" dir="ltr"><tbody><tr><td> <table class="mw-hiero-table"><tbody><tr> <td><img class="skin-invert" style="margin: 1px;" src="/w/extensions/wikihiero/img/hiero_I6.png?19fec" height="17" title="I6" alt="I6" /></td><td><img class="skin-invert" style="margin: 1px;" src="/w/extensions/wikihiero/img/hiero_G17.png?3741e" height="38" title="G17" alt="G17" /></td><td><img class="skin-invert" style="margin: 1px;" src="/w/extensions/wikihiero/img/hiero_X1.png?f2a8c" height="11" title="X1" alt="X1" /><br /><img class="skin-invert" style="margin: 1px;" src="/w/extensions/wikihiero/img/hiero_O49.png?dd778" height="18" title="O49" alt="O49" /></td> </tr></tbody></table> </td></tr></tbody></table> </td></tr> <tr> <th>Dwie Ziemie<sup id="cite_ref-CITEREFAdkins2001104_127-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFAdkins2001104-127">[102]</a></sup> (tȝwy) </th></tr> <tr> <td align="center"><table class="mw-hiero-table mw-hiero-outer" dir="ltr"><tbody><tr><td> <table class="mw-hiero-table"><tbody><tr> <td><img class="skin-invert" style="margin: 1px;" src="/w/extensions/wikihiero/img/hiero_N16.png?63a52" height="9" title="N16" alt="N16" /><br /><img class="skin-invert" style="margin: 1px;" src="/w/extensions/wikihiero/img/hiero_N16.png?63a52" height="9" title="N16" alt="N16" /></td> </tr></tbody></table> </td></tr></tbody></table> </td></tr></tbody></table> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><span class="nomobile navigation-not-searchable"><span class="notpageimage" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /></span></span> </span><i>Osobne artykuły: <a href="/wiki/Hieroglify" title="Hieroglify">Hieroglify</a>, <a href="/wiki/Pisma_egipskie" title="Pisma egipskie">Pisma egipskie</a>, <a href="/wiki/J%C4%99zyk_egipski" title="Język egipski">Język egipski</a> i <a href="/wiki/J%C4%99zyk_koptyjski" title="Język koptyjski">Język koptyjski</a>.</i></div> <p>Egipskie pismo hieroglificzne, obok <a href="/wiki/Pismo_klinowe" title="Pismo klinowe">pisma klinowego</a>, uważane jest za najstarsze na świecie<sup id="cite_ref-CITEREFAdkins20014–12_128-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFAdkins20014–12-128">[103]</a></sup>, a jego pierwsze, najprostsze przedstawienia datowane są na okres kultury archeologicznej <a href="/wiki/Nagada_II" title="Nagada II">Nagada</a><sup id="cite_ref-CITEREFGrimal200440–42_129-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFGrimal200440–42-129">[104]</a></sup> (<a href="/wiki/Okres_predynastyczny_i_protodynastyczny_w_Egipcie" title="Okres predynastyczny i protodynastyczny w Egipcie">okres predynastyczny</a>). W przeciwieństwie do pisma klinowego, hieroglify wykorzystywane były do zapisu tylko jednego języka (staroegipski), przechodzącego na przestrzeni tysiącleci, podobnie jak sam zapis, znaczną ewolucję<sup id="cite_ref-CITEREFAdkins20014–12_128-1" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFAdkins20014–12-128">[103]</a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Hieroglify,_hieratyka_i_demotyka"><span id="Hieroglify.2C_hieratyka_i_demotyka"></span>Hieroglify, hieratyka i demotyka</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Staro%C5%BCytny_Egipt&veaction=edit&section=22" title="Edytuj sekcję: Hieroglify, hieratyka i demotyka" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Staro%C5%BCytny_Egipt&action=edit&section=22" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Hieroglify, hieratyka i demotyka"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Rosetta_Stone_BW.jpeg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/ca/Rosetta_Stone_BW.jpeg/220px-Rosetta_Stone_BW.jpeg" decoding="async" width="220" height="282" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/ca/Rosetta_Stone_BW.jpeg/330px-Rosetta_Stone_BW.jpeg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/ca/Rosetta_Stone_BW.jpeg/440px-Rosetta_Stone_BW.jpeg 2x" data-file-width="1612" data-file-height="2066" /></a><figcaption>Kamień z Rosetty</figcaption></figure> <p>Najstarszą znaną formą pisma egipskiego, stosowaną w okresach Starego i Średniego Państwa, były hieroglify (<a href="/wiki/J%C4%99zyk_grecki_klasyczny" title="Język grecki klasyczny">stgr.</a> <span style="font-style: normal;" lang="grc">ἱερογλυφικά γράμματα</span>, <i>hieroglyfika grammata</i>, święte znaki). Łączyły one <a href="/wiki/Piktogram" title="Piktogram">piktogramy</a>, <a href="/wiki/Ideogram" title="Ideogram">ideogramy</a> i fonogramy, a podstawowa zasada ich zapisu przetrwała niezmieniona przez cały czas trwania cywilizacji egipskiej. Wynikało to z faktu, iż przeznaczone były tylko do najważniejszych zapisów oficjalnych, świątynnych lub grobowych<sup id="cite_ref-CITEREFGrimal200440–42_129-1" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFGrimal200440–42-129">[104]</a></sup><sup id="cite_ref-Language_130-0" class="reference"><a href="#cite_note-Language-130">[105]</a></sup>. </p><p>Na okres Nowego Państwa datuje się znaleziska wskazujące na powstanie nowej formy zapisu, zwanej <a href="/wiki/Hieratyka" title="Hieratyka">hieratyczną</a> (<a href="/wiki/J%C4%99zyk_grecki_klasyczny" title="Język grecki klasyczny">stgr.</a> <span style="font-style: normal;" lang="grc">ιερατικός</span> <i>hieratikos</i>, kapłański). Było to pismo powstałe w wyniku rozwoju i rozpowszechnienia praktyk pisarskich. Wyewoluowało z pisma hieroglificznego, nie wypierając go jednak. Służyło do codziennego użytku w <a href="/wiki/%C5%9Awi%C4%85tynie_egipskie" title="Świątynie egipskie">świątyniach</a>, administracji i dyplomacji. Hieratyką zapisywano również większość tekstów literackich do III wieku p.n.e.<sup id="cite_ref-CITEREFGrimal200440–42_129-2" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFGrimal200440–42-129">[104]</a></sup><sup id="cite_ref-Language_130-1" class="reference"><a href="#cite_note-Language-130">[105]</a></sup><sup id="cite_ref-CITEREFStępień1999108–110_131-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFStępień1999108–110-131">[106]</a></sup> </p><p>Około VII wieku p.n.e. pojawiła się nowa odmiana pisma egipskiego, zwana <a href="/wiki/Demotyka" title="Demotyka">demotyczną</a> (<a href="/wiki/J%C4%99zyk_grecki_klasyczny" title="Język grecki klasyczny">stgr.</a> <span style="font-style: normal;" lang="grc">δημοτικός</span>, <i>demotikos</i>, ludowy). Wiele znaków nie przypominało już swoich hieroglificznych pierwowzorów, jednak zasada pozostawała ta sama. Pismo egipskie pozostawało pismem wyrazowym<sup id="cite_ref-CITEREFGrimal200440–42_129-3" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFGrimal200440–42-129">[104]</a></sup><sup id="cite_ref-Language_130-2" class="reference"><a href="#cite_note-Language-130">[105]</a></sup><sup id="cite_ref-CITEREFStępień1999108–110_131-1" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFStępień1999108–110-131">[106]</a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Język_koptyjski"><span id="J.C4.99zyk_koptyjski"></span>Język koptyjski</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Staro%C5%BCytny_Egipt&veaction=edit&section=23" title="Edytuj sekcję: Język koptyjski" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Staro%C5%BCytny_Egipt&action=edit&section=23" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Język koptyjski"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Ostatnią fazą rozwoju zapisu języka staroegipskiego był język koptyjski. Powstały w okresie wczesnego chrześcijaństwa egipskiego, oparty był już jednak na alfabecie greckim, z kilkoma zapożyczeniami z form wcześniejszych, używanych do zapisu głosek niewystępujących w grece. Jest to do dziś język oficjalny Kościoła koptyjskiego<sup id="cite_ref-Language_130-3" class="reference"><a href="#cite_note-Language-130">[105]</a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Odczytanie">Odczytanie</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Staro%C5%BCytny_Egipt&veaction=edit&section=24" title="Edytuj sekcję: Odczytanie" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Staro%C5%BCytny_Egipt&action=edit&section=24" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Odczytanie"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Odczytanie pisma hieroglificznego w XIX wieku przez <a href="/wiki/Jean-Fran%C3%A7ois_Champollion" title="Jean-François Champollion">Jean-François Champolliona</a> możliwe było dzięki tzw. <a href="/wiki/Kamie%C5%84_z_Rosetty" title="Kamień z Rosetty">Kamieniowi z Rosetty</a>. Jest to pozostałość steli świątynnej z ok. II wieku p.n.e., z zapisaną w dwóch językach i trzech wersjach (hieroglifach, demotyce i grece) treścią dekretu, wydanego na cześć koronacji <a href="/wiki/Ptolemeusz_V_Epifanes" title="Ptolemeusz V Epifanes">Ptolemeusza V Epifanesa</a>, z greckiej <a href="/wiki/Ptolemeusze" title="Ptolemeusze">dynastii Lagidów</a>. Stela została odnaleziona podczas egipskiej wyprawy Napoleona w 1798 roku. Champollionowi w odczytaniu treści pomogła znajomość języka koptyjskiego<sup id="cite_ref-CITEREFRay2008_132-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFRay2008-132">[107]</a></sup><span class="problemy problemy-w-odn" aria-hidden="true" data-nosnippet="" data-problemy="ODN: brak numeru strony"> </span>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Literatura">Literatura</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Staro%C5%BCytny_Egipt&veaction=edit&section=25" title="Edytuj sekcję: Literatura" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Staro%C5%BCytny_Egipt&action=edit&section=25" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Literatura"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Minnakht_01.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/34/Minnakht_01.JPG/150px-Minnakht_01.JPG" decoding="async" width="150" height="113" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/34/Minnakht_01.JPG/225px-Minnakht_01.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/34/Minnakht_01.JPG/300px-Minnakht_01.JPG 2x" data-file-width="2048" data-file-height="1536" /></a><figcaption>Hieroglify</figcaption></figure> <p>Kultura egipska, przez cały czas swojego trwania w okresie starożytnym, doczekała się niezwykle wszechstronnego rozwoju form literackich. Wiele z zabytków piśmiennictwa egipskiego znanych jest do dziś, a najstarsze z nich, tzw. <i>Teksty Piramid</i>, zostały odnalezione na ścianach grobowców z okresu Starego Państwa, a opisują wierzenia dotyczące życia pośmiertnego. Z Pierwszego Okresu Przejściowego pochodzi <i>Opowiadanie o zniszczeniu ludzkości</i>, oddające nastrój niepokoju, spowodowanego upadkiem państwowości i powszechnym brakiem poczucia bezpieczeństwa<sup id="cite_ref-CITEREFStępień1999108–110_131-2" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFStępień1999108–110-131">[106]</a></sup><sup id="cite_ref-CITEREFSimpson2003_133-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFSimpson2003-133">[108]</a></sup><span class="problemy problemy-w-odn" aria-hidden="true" data-nosnippet="" data-problemy="ODN: brak numeru strony"> </span>. </p><p>W okresie Średniego Państwa (klasycznego dla kultury egipskiej) nastąpił największy rozwój egipskiej literatury, wszystkich niemal gatunków. Z licznie zachowanych opowiadań najbardziej warte wspomnienia są <i><a href="/w/index.php?title=Rozbitek_(opowiadanie)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Rozbitek (opowiadanie) (strona nie istnieje)">Rozbitek</a><span class="noprint link-interwiki" style="position:relative;top:-.4em; white-space: nowrap; font-size:x-small;"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q1517484#sitelinks-wikipedia" class="extiw" title="d:Q1517484">(inne języki)</a></span></i> i <i><a href="/w/index.php?title=Opowie%C5%9B%C4%87_Sinuheta&action=edit&redlink=1" class="new" title="Opowieść Sinuheta (strona nie istnieje)">Opowieść o Sinuhecie</a><span class="noprint link-interwiki" style="position:relative;top:-.4em; white-space: nowrap; font-size:x-small;"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q645904#sitelinks-wikipedia" class="extiw" title="d:Q645904">(inne języki)</a></span></i>, będące echem wielkich podbojów i licznych podróży jakie Egipcjanie odbywali w związku z wyprawami wojskowymi, dyplomatycznymi i kupieckimi, charakterystycznymi dla okresu rządów faraonów XII dynastii. Na szczególną uwagę zasługują utwory o charakterze moralizatorskim jak chociażby <i>Nauki dla króla Merikare</i>, czy <i>Nauki króla Amenhotepa</i> oraz teksty religijne, w tym napisana w okresie Nowego Państwa <i>Księga Umarłych</i>, czy <i>Hymn ku czci Atona</i> przypisywany faraonowi <a href="/wiki/Echnaton" title="Echnaton">Echnatonowi</a><sup id="cite_ref-CITEREFStępień1999108–110_131-3" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFStępień1999108–110-131">[106]</a></sup><sup id="cite_ref-CITEREFSimpson2003_133-1" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFSimpson2003-133">[108]</a></sup><span class="problemy problemy-w-odn" aria-hidden="true" data-nosnippet="" data-problemy="ODN: brak numeru strony"> </span><sup id="cite_ref-CITEREFGrimal2004179–181_134-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFGrimal2004179–181-134">[109]</a></sup>. </p><p>Okres późniejszy to dominacja języka i form charakterystycznych dla kultury greckiej. Jednakże jeszcze dla poprzedzającej okres hellenistyczny tzw. <a href="/wiki/Epoka_P%C3%B3%C5%BAna" title="Epoka Późna">Epoki Późnej</a> zachował się opis podróży kapłana i dyplomaty Wen-Amona do Syropalestyny. Stanowi on dojmujący opis upadku zwierzchnictwa egipskiego w tym rejonie na rzecz niesubordynowanych <a href="/wiki/Filistyni" title="Filistyni">Filistynów</a>, zapowiadający nieuchronny koniec bliskowschodniej dominacji państwa faraonów<sup id="cite_ref-CITEREFPritchard196925–29_135-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFPritchard196925–29-135">[110]</a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Religia">Religia</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Staro%C5%BCytny_Egipt&veaction=edit&section=26" title="Edytuj sekcję: Religia" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Staro%C5%BCytny_Egipt&action=edit&section=26" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Religia"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Egypte_louvre_066.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/01/Egypte_louvre_066.jpg/220px-Egypte_louvre_066.jpg" decoding="async" width="220" height="299" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/01/Egypte_louvre_066.jpg/330px-Egypte_louvre_066.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/01/Egypte_louvre_066.jpg/440px-Egypte_louvre_066.jpg 2x" data-file-width="589" data-file-height="800" /></a><figcaption>Horus, Ozyrys i Izyda. <a href="/wiki/Luwr" title="Luwr">Luwr</a></figcaption></figure> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><span class="nomobile navigation-not-searchable"><span class="notpageimage" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /></span></span> </span><i>Osobne artykuły: <a href="/wiki/Religia_staro%C5%BCytnego_Egiptu" title="Religia starożytnego Egiptu">Religia starożytnego Egiptu</a> i <a href="/wiki/Mitologia_egipska" title="Mitologia egipska">Mitologia egipska</a>.</i></div> <p>Herodot w drugiej księdze <i>Dziejów</i> pisał o Egipcjanach: <i>Są oni pobożni ponad miarę, bardziej niż wszystkie inne ludy</i><sup id="cite_ref-136" class="reference"><a href="#cite_note-136">[111]</a></sup> (II.37). Obecny stan badań zdaje się potwierdzać tezę, iż religia była wszechobecna w życiu mieszkańców starożytnego Egiptu. Niektóre jej aspekty, jak choćby kwestie powstania Świata, bliskie były również filozofii<sup id="cite_ref-CITEREFĆwiek200840_137-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFĆwiek200840-137">[112]</a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Kosmogonia_i_kosmologia">Kosmogonia i kosmologia</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Staro%C5%BCytny_Egipt&veaction=edit&section=27" title="Edytuj sekcję: Kosmogonia i kosmologia" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Staro%C5%BCytny_Egipt&action=edit&section=27" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Kosmogonia i kosmologia"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Istniały trzy oficjalne <a href="/wiki/Kosmogonia" title="Kosmogonia">kosmogonie</a> będące w zasadzie różnymi wersjami tego samego zagadnienia, stworzenia Świata przez słońce z żywiołu symbolizującego Nil (<a href="/wiki/Chaos_(mitologia)" title="Chaos (mitologia)">chaos</a>). Najstarszą i zarazem budzącą największy szacunek była ta ze świętego miasta <a href="/wiki/Heliopolis_(Egipt)" title="Heliopolis (Egipt)">Heliopolis</a>, odwołująca się do dziewiątki najważniejszych bogów (tzw. <a href="/wiki/Enneada" title="Enneada">Enneady</a>). Zgodnie z nią, z nieokiełznanego żywiołu <a href="/wiki/Nun" title="Nun">Nun</a> wyodrębniło się słońce („samo z siebie”), byt doskonały czczony na przemian w postaciach <a href="/wiki/Amon_(b%C3%B3g_egipski)" title="Amon (bóg egipski)">Amona</a> i <a href="/wiki/Ra_(b%C3%B3g)" title="Ra (bóg)">Re</a>. Amon-Re, przedstawiany jako <a href="/wiki/Chepri" title="Chepri">skarabeusz</a> toczący kulkę gnoju symbolizującą przemianę, powołał do życia <a href="/wiki/Szu_(mitologia)" title="Szu (mitologia)">Szu</a> i <a href="/wiki/Tefnut" title="Tefnut">Tefnut</a> (czyli żywioł suchy i wilgoć), a z nich zrodziły się <a href="/wiki/Nut" title="Nut">Nut</a> i <a href="/wiki/Geb" title="Geb">Geb</a> (Niebo i Ziemia). Ci ostatni mieli czwórkę (w niektórych wersjach piątkę) dzieci: <a href="/wiki/Izyda" title="Izyda">Izydę</a>, <a href="/wiki/Ozyrys" title="Ozyrys">Ozyrysa</a>, <a href="/wiki/Neftyda" title="Neftyda">Neftydę</a> i <a href="/wiki/Set_(b%C3%B3g)" title="Set (bóg)">Seta</a>. Wraz z ich narodzinami rozpoczął się również czas ludzi. Legenda dotycząca ostatniego pokolenia bogów miała charakter męczeński, w postaci pasji Ozyrysa symbolizującej cierpienie człowieka. Ozyrys, pierwszy król Egiptu został zdradziecko zamordowany przez Seta, a jego ciało poćwiartowane. Izyda, uosobienie małżeńskich cnót poskładała ciało męża przy pomocy siostry Neftydy. W balsamowaniu zwłok pomógł syn z nieprawego łoża Ozyrysa i Neftydy, <a href="/wiki/Anubis" title="Anubis">Anubis</a>, a w jakiś czas po tym Izyda wydała na świat pogrobowca <a href="/wiki/Horus" title="Horus">Horusa</a>. Ten ostatni stoczył z Setem zwycięską walkę o tron Egiptu, który Set zdążył sobie przywłaszczyć, a Ozyrys, w wyniku werdyktu boskiego sądu, został panem świata zmarłych<sup id="cite_ref-CITEREFĆwiek200866–74_138-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFĆwiek200866–74-138">[113]</a></sup><sup id="cite_ref-CITEREFGrimal200452–57_139-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFGrimal200452–57-139">[114]</a></sup>. </p><p>Druga, rywalizująca z helipolitańską kosmogonia, powstała w stolicy XV nomu górnoegipskiego <a href="/wiki/Hermopolis" title="Hermopolis">Hermopolis</a>. W niej na odwrót, Słońce było ostatnim w cyklu stworzenia, wyklutym z jaja, którym opiekowały się pary bogów, symbolizujące podstawowe żywioły. Trzecia z nich, najbardziej zwarta teologicznie, to kosmogonia memficka znana z granitowej płyty ze świątyni Ptaha z Memfis (VII wieku p.n.e.). Przechowywana obecnie w <a href="/wiki/Muzeum_Brytyjskie" title="Muzeum Brytyjskie">British Museum</a> posiada zapis informujący, że jest kopią znacznie starszego papirusu. Kosmogonia memficka łączyła obydwa wcześniejsze wątki, przekaz jest jednak znacznie bardziej abstrakcyjny, odnoszący się do myśli i powołującego ją do życia słowa. Rządy bogów na Ziemi uwzględniają również <a href="/wiki/Kanon_tury%C5%84ski" title="Kanon turyński">Kanon Turyński</a> i <i>Aegypiaca</i> <a href="/wiki/Manethon" title="Manethon">Manethona</a>, w postaci tzw. <i>Złotego Wieku</i> łączącego się z okresem historycznym<sup id="cite_ref-CITEREFĆwiek200866–74_138-1" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFĆwiek200866–74-138">[113]</a></sup><sup id="cite_ref-CITEREFGrimal200452–57_139-1" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFGrimal200452–57-139">[114]</a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Bogowie">Bogowie</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Staro%C5%BCytny_Egipt&veaction=edit&section=28" title="Edytuj sekcję: Bogowie" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Staro%C5%BCytny_Egipt&action=edit&section=28" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Bogowie"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Egypte_louvre_091_faucon.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/62/Egypte_louvre_091_faucon.jpg/150px-Egypte_louvre_091_faucon.jpg" decoding="async" width="150" height="85" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/62/Egypte_louvre_091_faucon.jpg/225px-Egypte_louvre_091_faucon.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/62/Egypte_louvre_091_faucon.jpg/300px-Egypte_louvre_091_faucon.jpg 2x" data-file-width="1732" data-file-height="984" /></a><figcaption>Amulet z wyobrażeniem sokoła</figcaption></figure> <table class="wikitable"> <tbody><tr> <th style="background-color:DarkOrange"><a href="/wiki/Enneada" title="Enneada">Enneada</a> heliopolitańska </th> <td><a href="/wiki/Atum" title="Atum">Atum</a>/<a href="/wiki/Ra_(b%C3%B3g)" title="Ra (bóg)">Re</a> • <a href="/wiki/Szu_(mitologia)" title="Szu (mitologia)">Szu</a> – <a href="/wiki/Tefnut" title="Tefnut">Tefnut</a> • <a href="/wiki/Geb" title="Geb">Geb</a> – <a href="/wiki/Nut" title="Nut">Nut</a> • <a href="/wiki/Ozyrys" title="Ozyrys">Ozyrys</a> – <a href="/wiki/Izyda" title="Izyda">Izyda</a> • <a href="/wiki/Set_(b%C3%B3g)" title="Set (bóg)">Set</a> – <a href="/wiki/Neftyda" title="Neftyda">Neftyda</a> </td></tr> <tr> <th style="background-color:Orange"><a href="/wiki/Ogdoada" title="Ogdoada">Ogdoada</a> hermopolitańska </th> <td><a href="/wiki/Nun" title="Nun">Nun</a> – <a href="/wiki/Naunet" title="Naunet">Naunet</a> • <a href="/wiki/Huh" title="Huh">Huh</a> – <a href="/wiki/Hauhet" title="Hauhet">Hauhet</a> • <a href="/wiki/Kuk_(b%C3%B3stwo)" title="Kuk (bóstwo)">Kuk</a> – <a href="/wiki/Kauket" title="Kauket">Kauket</a> • <a href="/wiki/Amon_(b%C3%B3g_egipski)" title="Amon (bóg egipski)">Amon</a> – <a href="/wiki/Amaunet" title="Amaunet">Amaunet</a> </td></tr> <tr> <th style="background-color:Gold">Triada memficka </th> <td><a href="/wiki/Ptah" title="Ptah">Ptah</a> • <a href="/wiki/Sechmet" title="Sechmet">Sechmet</a> • <a href="/wiki/Nefertum" title="Nefertum">Nefertum</a> </td></tr> <tr> <th style="background-color:Yellow">Pozostali bogowie głównego nurtu </th> <td><a href="/wiki/Anubis" title="Anubis">Anubis</a> • <a href="/wiki/Aton" title="Aton">Aton</a> • <a href="/wiki/Bastet" title="Bastet">Bastet</a> • <a href="/wiki/Bes_(b%C3%B3g_egipski)" title="Bes (bóg egipski)">Bes</a> • <a href="/wiki/Chepri" title="Chepri">Chepri</a> • <a href="/wiki/Chnum" title="Chnum">Chnum</a> • <a href="/wiki/Chonsu" title="Chonsu">Chonsu</a> • <a href="/wiki/Hathor" title="Hathor">Hathor</a> • <a href="/wiki/Horus" title="Horus">Horus</a> • <a href="/wiki/Maat" title="Maat">Maat</a> • <a href="/wiki/Min_(b%C3%B3g_egipski)" title="Min (bóg egipski)">Min</a> • <a href="/wiki/Montu" title="Montu">Montu</a> • <a href="/wiki/Renenutet" title="Renenutet">Renenutet</a> • <a href="/wiki/Seszat" title="Seszat">Seszat</a> • <a href="/wiki/Sobek" title="Sobek">Sobek</a> • <a href="/wiki/Sokar" title="Sokar">Sokar</a> • <a href="/wiki/Tatenen" title="Tatenen">Tatenen</a> • <a href="/wiki/Tawaret" title="Tawaret">Tawaret</a> • <a href="/wiki/Thot" title="Thot">Thot</a> • <a href="/wiki/Uad%C5%BCet" title="Uadżet">Uadżet</a> </td></tr></tbody></table> <p>Istniało wiele mitów mających na celu powiązanie i uwypuklenie roli bóstw lokalnych w zmaganiach bogów znanych z oficjalnych kosmogonii (np. krowy karmicielki <a href="/wiki/Hathor" title="Hathor">Hathor</a>, która pomogła Izydzie wykarmić małego Horusa, czy wspomnianego balsamisty Anubisa). Kulty prowincjonalne nigdy nie straciły na znaczeniu, pomimo ponawianych prób oficjalnego uregulowania tej kwestii przez faraonów kolejnych dynastii<sup id="cite_ref-CITEREFGrimal200452–57_139-2" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFGrimal200452–57-139">[114]</a></sup><sup id="cite_ref-CITEREFStępień1999104–108_140-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFStępień1999104–108-140">[115]</a></sup>. </p> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><span class="nomobile navigation-not-searchable"><span class="notpageimage" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /></span></span> </span><i>Osobny artykuł: <a href="/wiki/Amulety_staro%C5%BCytnego_Egiptu" title="Amulety starożytnego Egiptu">Amulety starożytnego Egiptu</a>.</i></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Życie_pozagrobowe"><span id=".C5.BBycie_pozagrobowe"></span>Życie pozagrobowe</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Staro%C5%BCytny_Egipt&veaction=edit&section=29" title="Edytuj sekcję: Życie pozagrobowe" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Staro%C5%BCytny_Egipt&action=edit&section=29" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Życie pozagrobowe"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:BD_Hunefer.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d7/BD_Hunefer.jpg/240px-BD_Hunefer.jpg" decoding="async" width="240" height="98" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d7/BD_Hunefer.jpg/360px-BD_Hunefer.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d7/BD_Hunefer.jpg/480px-BD_Hunefer.jpg 2x" data-file-width="1000" data-file-height="409" /></a><figcaption>Pośmiertny trybunał Ozyrysa</figcaption></figure> <p>Poza oddawaniem czci bogom niezwykle ważnym aspektem religii egipskiej była wiara w życie pozagrobowe. <a href="/wiki/Teksty_Piramid" title="Teksty Piramid">Teksty Piramid</a> z okresu Starego Państwa, pomimo swojej niespójności, dają obraz wczesnych wierzeń odnoszących się początkowo do władców. Faraon po śmierci, w zamian za wykonanie zadania jakim było utrzymanie równowagi stworzenia na Ziemi, stawał się bogiem. W okresie Średniego Państwa nastąpiło rozpowszechnienie praktyk grobowych, które cały czas ewoluowały. Wierzono, że ciało jest mieszkaniem duszy i jako słabe, i nietrwałe nie nadaje się do użytku wiecznego. Aby zapewnić spokój zmarłemu, dusza potrzebuje nowego i trwałego schronienia. Stąd praktyki utrwalania zwłok przez balsamowanie. Uważano również, że istnieje potrzeba zapewnienia zmarłym wszystkich składników dostatniego życia, dlatego też budowano im grobowce (mieszkania) i świątynie grobowe, pełniące rolę pałaców (faraonowie), wyposażone we wszystkie niezbędne sprzęty, jedzenie, a nawet służbę<sup id="cite_ref-CITEREFGrimal2004161–163_141-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFGrimal2004161–163-141">[116]</a></sup><sup id="cite_ref-CITEREFĆwiek200895–102_142-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFĆwiek200895–102-142">[117]</a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Okres_grecko-rzymski">Okres grecko-rzymski</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Staro%C5%BCytny_Egipt&veaction=edit&section=30" title="Edytuj sekcję: Okres grecko-rzymski" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Staro%C5%BCytny_Egipt&action=edit&section=30" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Okres grecko-rzymski"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Egyptian_-_Isis_Nursing_Harpocrates_-_Walters_481526_-_Detail_A.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fb/Egyptian_-_Isis_Nursing_Harpocrates_-_Walters_481526_-_Detail_A.jpg/150px-Egyptian_-_Isis_Nursing_Harpocrates_-_Walters_481526_-_Detail_A.jpg" decoding="async" width="150" height="297" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fb/Egyptian_-_Isis_Nursing_Harpocrates_-_Walters_481526_-_Detail_A.jpg/225px-Egyptian_-_Isis_Nursing_Harpocrates_-_Walters_481526_-_Detail_A.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fb/Egyptian_-_Isis_Nursing_Harpocrates_-_Walters_481526_-_Detail_A.jpg/300px-Egyptian_-_Isis_Nursing_Harpocrates_-_Walters_481526_-_Detail_A.jpg 2x" data-file-width="909" data-file-height="1800" /></a><figcaption>Izyda karmiąca <a href="/wiki/Harpokrates" title="Harpokrates">Harpokratesa</a>-Horusa</figcaption></figure> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Bóstwa_synkretyczne"><span id="B.C3.B3stwa_synkretyczne"></span>Bóstwa synkretyczne</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Staro%C5%BCytny_Egipt&veaction=edit&section=31" title="Edytuj sekcję: Bóstwa synkretyczne" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Staro%C5%BCytny_Egipt&action=edit&section=31" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Bóstwa synkretyczne"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Bardzo ciekawym zjawiskiem okresu hellenistycznego był <a href="/wiki/Synkretyzm_religijny" title="Synkretyzm religijny">synkretyzm religijny</a>. Dla Greków rozsianych po całym imperium <a href="/wiki/Aleksander_Macedo%C5%84ski" title="Aleksander Macedoński">Aleksandra</a> naturalną rzeczą było uczestnictwo w kultach lokalnych. Nie przeszkadzało im to jednak w doszukiwaniu się w miejscowych bogach podobieństw do tych rodzimych, greckich. Doprowadziło to do powstania nowych bóstw takich jak np. <a href="/wiki/Serapis" title="Serapis">Sarapis</a> (Ozyrys-<a href="/wiki/Apis_(mitologia)" title="Apis (mitologia)">Apis</a>), którego greccy mieszkańcy Egiptu utożsamiali z Zeusem, Dionizosem i Asklepiosem. Szybko stał się on głównym bogiem dynastii ptolemejskiej, a centrum kultu był aleksandryjski <a href="/wiki/Serapejon" title="Serapejon">Sarapejon</a>. Ta sama kwestia dotyczyła Izydy, łączonej z grecką <a href="/wiki/Demeter" title="Demeter">Demeter</a>, i jej syna <a href="/wiki/Harpokrates" title="Harpokrates">Harpokratesa</a> (Horusa), którzy wraz z Sarapisem utworzyli tzw. trójcę aleksandryjską<sup id="cite_ref-CITEREFBravoWipszycka1992503–506_143-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFBravoWipszycka1992503–506-143">[118]</a></sup><sup id="cite_ref-CITEREFStępień1999392–393_144-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFStępień1999392–393-144">[119]</a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Chrześcijaństwo"><span id="Chrze.C5.9Bcija.C5.84stwo"></span>Chrześcijaństwo</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Staro%C5%BCytny_Egipt&veaction=edit&section=32" title="Edytuj sekcję: Chrześcijaństwo" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Staro%C5%BCytny_Egipt&action=edit&section=32" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Chrześcijaństwo"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>W rządzonym przez Rzymian Egipcie, w okresie późnego antyku, podobnie jak w całym cesarstwie bardzo szybko zaczęło rozwijać się <a href="/wiki/Chrze%C5%9Bcija%C5%84stwo" title="Chrześcijaństwo">chrześcijaństwo</a>. W IV wieku n.e. większość znaczniejszych miast egipskich miała już swojego <a href="/wiki/Biskup" title="Biskup">biskupa</a>, a bazą kulturową nowej religii był w pełni rozwinięty w tym czasie <a href="/wiki/J%C4%99zyk_koptyjski" title="Język koptyjski">język koptyjski</a>. Dynamicznie rozwijające się chrześcijaństwo cieszyło się znaczną popularnością i miało wystarczającą liczbę wyznawców aby przetrwać wszystkie większe zawirowania, nawet podbój arabski VII wieku<sup id="cite_ref-CITEREFBagnal2010278–288_145-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFBagnal2010278–288-145">[120]</a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Zobacz_też"><span id="Zobacz_te.C5.BC"></span>Zobacz też</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Staro%C5%BCytny_Egipt&veaction=edit&section=33" title="Edytuj sekcję: Zobacz też" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Staro%C5%BCytny_Egipt&action=edit&section=33" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Zobacz też"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><a href="/wiki/Medycyna_staro%C5%BCytnego_Egiptu" title="Medycyna starożytnego Egiptu">Medycyna starożytnego Egiptu</a></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Uwagi">Uwagi</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Staro%C5%BCytny_Egipt&veaction=edit&section=34" title="Edytuj sekcję: Uwagi" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Staro%C5%BCytny_Egipt&action=edit&section=34" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Uwagi"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="do-not-make-smaller refsection refsection-uwagi ll-script ll-script-uwagi"><div class="mw-references-wrap mw-references-columns"><ol class="references"> <li id="cite_note-7"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-7">↑</a></span> <span class="reference-text">Chronologia Starożytnego Egiptu nadal nie jest ustalona w sposób całkowicie precyzyjny i nieco różni się u poszczególnych autorów. Aż do roku 664 p.n.e. wszystkie daty roczne należy traktować jako przybliżone. W niniejszym artykule generalnie przyjęto chronologię podaną przez Schlögla (2009) (oryginalne wydanie niemieckie 2006). Przy każdej dynastii dla porównania podano jednak daty ich panowania za Shawem (2003) i Grimalem (2004) (oryginalne wydanie francuskie 1988), postępując za przykładem Lloyd (2010)</span> </li> <li id="cite_note-11"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-11">↑</a></span> <span class="reference-text">Shaw ok. 3200–3000, Grimal nie wyróżnia dynastii 0</span> </li> <li id="cite_note-12"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-12">↑</a></span> <span class="reference-text">Shaw ok. 3000–2890, Grimal 3150–2925</span> </li> <li id="cite_note-17"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-17">↑</a></span> <span class="reference-text">Według Kathryn A. Bard „Chociaż uprzednio sądzono, że władcy I dynastii byli chowani w Północnej Sakkarze [...] to obecnie większość uczonych sądzi, że te groby należą do wysokich urzędników I i II dynastii, podczas gdy królewski cmentarz w rejonie Umm al-Kaab w Abydos jest miejscem pochówku królów”<sup id="cite_ref-CITEREFShaw200366_16-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFShaw200366-16">[13]</a></sup>. Na dalszych stronach Bard przedstawia argumentację za tą tezą.</span> </li> <li id="cite_note-18"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-18">↑</a></span> <span class="reference-text">Shaw 2890–2686, Grimal 2925–2700</span> </li> <li id="cite_note-24"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-24">↑</a></span> <span class="reference-text">Shaw 2686–2613, Grimal 2700–2625</span> </li> <li id="cite_note-25"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-25">↑</a></span> <span class="reference-text">Shaw 2613–2494, Grimal 2625–2510</span> </li> <li id="cite_note-29"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-29">↑</a></span> <span class="reference-text">Shaw 2494–2345, Grimal 2510–2460</span> </li> <li id="cite_note-30"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-30">↑</a></span> <span class="reference-text">Shaw 2345–2181, Grimal 2460–2200</span> </li> <li id="cite_note-36"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-36">↑</a></span> <span class="reference-text">Shaw 2181–2160, Grimal 2200–2160</span> </li> <li id="cite_note-37"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-37">↑</a></span> <span class="reference-text">Shaw 2160–2025, Grimal 2160–2040</span> </li> <li id="cite_note-38"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-38">↑</a></span> <span class="reference-text">Shaw 2125–1985, Grimal 2160–1991</span> </li> <li id="cite_note-44"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-44">↑</a></span> <span class="reference-text">Shaw 1985–1773, Grimal 1991–1785</span> </li> <li id="cite_note-45"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-45">↑</a></span> <span class="reference-text">Shaw 1773 – po 1650, Grimal 1785–1633 (łączy z XIV dynastią)</span> </li> <li id="cite_note-52"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-52">↑</a></span> <span class="reference-text">Shaw 1773–1650</span> </li> <li id="cite_note-55"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-55">↑</a></span> <span class="reference-text">Shaw 1650–1550, Grimal 1730–1530 (łączy z XVI dynastią)</span> </li> <li id="cite_note-56"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-56">↑</a></span> <span class="reference-text">Shaw 1650–1550 (łączy z XVI dynastią), Grimal 1650–1552</span> </li> <li id="cite_note-57"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-57">↑</a></span> <span class="reference-text">Shaw 1550–1295, Grimal 1552–1314 albo 1295</span> </li> <li id="cite_note-66"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-66">↑</a></span> <span class="reference-text">Shaw 1295–1186, Grimal 1295–1188</span> </li> <li id="cite_note-67"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-67">↑</a></span> <span class="reference-text">Shaw 1186–1069, Grimal 1188–1069</span> </li> <li id="cite_note-71"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-71">↑</a></span> <span class="reference-text">Shaw 1069–945 Grimal 1069–945</span> </li> <li id="cite_note-75"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-75">↑</a></span> <span class="reference-text">Shaw 945–715, Grimal 945–715</span> </li> <li id="cite_note-77"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-77">↑</a></span> <span class="reference-text">Shaw 818–715, Grimal 818–715</span> </li> <li id="cite_note-78"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-78">↑</a></span> <span class="reference-text">Shaw 727–715, Grimal 727–715</span> </li> <li id="cite_note-81"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-81">↑</a></span> <span class="reference-text">Shaw 747–656, Grimal ok. 747–656</span> </li> </ol></div></div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Przypisy">Przypisy</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Staro%C5%BCytny_Egipt&veaction=edit&section=35" title="Edytuj sekcję: Przypisy" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Staro%C5%BCytny_Egipt&action=edit&section=35" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Przypisy"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="do-not-make-smaller refsection"><div class="mw-references-wrap mw-references-columns"><ol class="references"> <li id="cite_note-epwn-1"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-epwn_1-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web open-access"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/;3946440"><i>Nefertiti</i></a>, [w:] <i><a href="/wiki/Encyklopedia_PWN_(internetowa)" title="Encyklopedia PWN (internetowa)">Encyklopedia PWN</a></i> [online], <a href="/wiki/Wydawnictwo_Naukowe_PWN" title="Wydawnictwo Naukowe PWN">Wydawnictwo Naukowe PWN</a><span class="accessdate"> [dostęp 2024-10-09]</span><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=unknown&rft.atitle=Nefertiti&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.jtitle=%5B%5BWydawnictwo+Naukowe+PWN%5D%5D&rft_id=https%3A%2F%2Fencyklopedia.pwn.pl%2Fhaslo%2F%3B3946440" style="display:none"> </span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-Bard-2"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-Bard_2-0">a</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-Bard_2-1">b</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-Bard_2-2">c</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-Bard_2-3">d</a></sup></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book" id="CITEREFBard1999"><span class="cite-name-before"><span class="cite-name-full">Kathryn A.</span><span class="cite-name-initials" title="Kathryn A." style="display:none">K.A.</span> </span><span class="cite-lastname">Bard</span><span class="cite-name-after" style="display:none"> <span class="cite-name-full">Kathryn A.</span><span class="cite-name-initials" title="Kathryn A.">K.A.</span></span>, <i>Introduction</i>, [w:] <span class="cite-name-full">Kathryn A.</span><span class="cite-name-initials" title="Kathryn A." style="display:none">K.A.</span> <span class="cite-lastname">Bard</span> (red.), <a rel="nofollow" class="external text" href="https://ia800309.us.archive.org/21/items/EncyclopediaOfTheArchaeologyOfAncientEgypt/EncyclopediaOfTheArchaeologyOfAncientEgypt.pdf"><i>Encyclopedia of the Archeology of Ancient Egypt</i></a>, Londyn, Nowy Jork: Routledge, 1999, s. 1–5, <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/0415185890" title="Specjalna:Książki/0415185890">ISBN <span class="isbn">0-415-18589-0</span></a><span class="accessdate"> [dostęp 2023-08-28]</span><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=bookitem&rft.place=Londyn%2C+Nowy+Jork&rft.atitle=Introduction&rft.aufirst=Kathryn+A.&rft.aulast=Bard&rft.date=1999&rft.isbn=0-415-18589-0&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Encyclopedia+of+the+Archeology+of+Ancient+Egypt&rft.pub=Routledge&rft_id=https%3A%2F%2Fia800309.us.archive.org%2F21%2Fitems%2FEncyclopediaOfTheArchaeologyOfAncientEgypt%2FEncyclopediaOfTheArchaeologyOfAncientEgypt.pdf" style="display:none"> </span> <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>)</span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-3"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-3">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.iaepan.poznan.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=47&Itemid=26">Zespół do Badań Prahistorii i Wczesnych Cywilizacji Afryki</a>. [w:] <i>Ośrodek Studiów Pradziejowych i Średniowiecznych Instytutu Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk</i> [on-line]. iaepan.poznan.pl. [dostęp 2013-07-24].</cite></span> </li> <li id="cite_note-CITEREFStępień199979–82-4"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-CITEREFStępień199979–82_4-0">a</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-CITEREFStępień199979–82_4-1">b</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-CITEREFStępień199979–82_4-2">c</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-CITEREFStępień199979–82_4-3">d</a></sup></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFStępień1999">Stępień 1999 ↓</a></span>, s. 79–82.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFButzer200762–69-5"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFButzer200762–69_5-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFButzer2007">Butzer 2007 ↓</a></span>, s. 62–69.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFManley199618-6"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFManley199618_6-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFManley1996">Manley 1996 ↓</a></span>, s. 18.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFShaw20031,_33–36,_44-8"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFShaw20031,_33–36,_44_8-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFShaw2003">Shaw 2003 ↓</a></span>, s. 1, 33–36, 44.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFLloyd201026–31-9"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFLloyd201026–31_9-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFLloyd2010">Lloyd 2010 ↓</a></span>, s. 26–31.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFTymowski1996119-10"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFTymowski1996119_10-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFTymowski1996">Tymowski 1996 ↓</a></span>, s. 119.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFSchlögl200946–51-13"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFSchlögl200946–51_13-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFSchlögl2009">Schlögl 2009 ↓</a></span>, s. 46–51.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFShaw200358–61-14"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFShaw200358–61_14-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFShaw2003">Shaw 2003 ↓</a></span>, s. 58–61.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFSchlögl200952-15"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFSchlögl200952_15-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFSchlögl2009">Schlögl 2009 ↓</a></span>, s. 52.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFShaw200366-16"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFShaw200366_16-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFShaw2003">Shaw 2003 ↓</a></span>, s. 66.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFSchlögl200952–54,_56,_61–62-19"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFSchlögl200952–54,_56,_61–62_19-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFSchlögl2009">Schlögl 2009 ↓</a></span>, s. 52–54, 56, 61–62.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFTymowski1996131-20"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFTymowski1996131_20-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFTymowski1996">Tymowski 1996 ↓</a></span>, s. 131.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFLindsay20052703–2704-21"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFLindsay20052703–2704_21-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFLindsay2005">Lindsay 2005 ↓</a></span>, s. 2703–2704.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFTymowski1996132-22"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-CITEREFTymowski1996132_22-0">a</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-CITEREFTymowski1996132_22-1">b</a></sup></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFTymowski1996">Tymowski 1996 ↓</a></span>, s. 132.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFGrimal200468–71-23"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFGrimal200468–71_23-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFGrimal2004">Grimal 2004 ↓</a></span>, s. 68–71.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFSchlögl200963,_65,_69–74-26"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFSchlögl200963,_65,_69–74_26-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFSchlögl2009">Schlögl 2009 ↓</a></span>, s. 63, 65, 69–74.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFShaw200383,_85,_94–95-27"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFShaw200383,_85,_94–95_27-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFShaw2003">Shaw 2003 ↓</a></span>, s. 83, 85, 94–95.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFTymowski1996132–133,_136-28"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFTymowski1996132–133,_136_28-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFTymowski1996">Tymowski 1996 ↓</a></span>, s. 132–133, 136.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFShaw200398–99,_107,_111–113-31"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFShaw200398–99,_107,_111–113_31-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFShaw2003">Shaw 2003 ↓</a></span>, s. 98–99, 107, 111–113.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFSchlögl200975,_77–78,_83–88,_90–94-32"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFSchlögl200975,_77–78,_83–88,_90–94_32-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFSchlögl2009">Schlögl 2009 ↓</a></span>, s. 75, 77–78, 83–88, 90–94.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFTymowski1996134–136-33"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFTymowski1996134–136_33-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFTymowski1996">Tymowski 1996 ↓</a></span>, s. 134–136.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFTymowski1996136–137-34"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFTymowski1996136–137_34-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFTymowski1996">Tymowski 1996 ↓</a></span>, s. 136–137.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFSchlögl200994-35"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFSchlögl200994_35-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFSchlögl2009">Schlögl 2009 ↓</a></span>, s. 94.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFSchlögl200994,_98,_102-39"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFSchlögl200994,_98,_102_39-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFSchlögl2009">Schlögl 2009 ↓</a></span>, s. 94, 98, 102.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFShaw2003107–108,_121,_123-40"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFShaw2003107–108,_121,_123_40-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFShaw2003">Shaw 2003 ↓</a></span>, s. 107–108, 121, 123.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFSchlögl2009102–106-41"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFSchlögl2009102–106_41-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFSchlögl2009">Schlögl 2009 ↓</a></span>, s. 102–106.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFTymowski1996137–138-42"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFTymowski1996137–138_42-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFTymowski1996">Tymowski 1996 ↓</a></span>, s. 137–138.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFLindsay20052706-43"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFLindsay20052706_43-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFLindsay2005">Lindsay 2005 ↓</a></span>, s. 2706.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFSchlögl2009107–108,_114,_125,_127–128,_134–141-46"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFSchlögl2009107–108,_114,_125,_127–128,_134–141_46-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFSchlögl2009">Schlögl 2009 ↓</a></span>, s. 107–108, 114, 125, 127–128, 134–141.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFTymowski1996138–140-47"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFTymowski1996138–140_47-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFTymowski1996">Tymowski 1996 ↓</a></span>, s. 138–140.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFShaw2003156–159-48"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFShaw2003156–159_48-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFShaw2003">Shaw 2003 ↓</a></span>, s. 156–159.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFSchlögl2009107–108,_117–121,_125-49"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFSchlögl2009107–108,_117–121,_125_49-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFSchlögl2009">Schlögl 2009 ↓</a></span>, s. 107–108, 117–121, 125.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFTymowski1996140-50"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFTymowski1996140_50-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFTymowski1996">Tymowski 1996 ↓</a></span>, s. 140.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFShaw2003168–169-51"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFShaw2003168–169_51-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFShaw2003">Shaw 2003 ↓</a></span>, s. 168–169.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFShaw2003159,_167,_185–187-53"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFShaw2003159,_167,_185–187_53-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFShaw2003">Shaw 2003 ↓</a></span>, s. 159, 167, 185–187.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFSchlögl2009141–142-54"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFSchlögl2009141–142_54-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFSchlögl2009">Schlögl 2009 ↓</a></span>, s. 141–142.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFSchlögl2009142–149-58"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFSchlögl2009142–149_58-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFSchlögl2009">Schlögl 2009 ↓</a></span>, s. 142–149.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFShaw2003197–202-59"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFShaw2003197–202_59-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFShaw2003">Shaw 2003 ↓</a></span>, s. 197–202.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFSchlögl2009150–153,_156–180-60"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFSchlögl2009150–153,_156–180_60-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFSchlögl2009">Schlögl 2009 ↓</a></span>, s. 150–153, 156–180.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFTymowski1996141–145-61"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFTymowski1996141–145_61-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFTymowski1996">Tymowski 1996 ↓</a></span>, s. 141–145.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFTymowski1996145-62"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFTymowski1996145_62-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFTymowski1996">Tymowski 1996 ↓</a></span>, s. 145.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFShaw2003260–261,_265-63"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFShaw2003260–261,_265_63-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFShaw2003">Shaw 2003 ↓</a></span>, s. 260–261, 265.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFShaw2003279-64"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFShaw2003279_64-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFShaw2003">Shaw 2003 ↓</a></span>, s. 279.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFShaw2003279–281,_303–305-65"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFShaw2003279–281,_303–305_65-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFShaw2003">Shaw 2003 ↓</a></span>, s. 279–281, 303–305.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFSchlögl2009195,_210–211,_219–235,_240–241,_245–247,_257–264-68"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFSchlögl2009195,_210–211,_219–235,_240–241,_245–247,_257–264_68-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFSchlögl2009">Schlögl 2009 ↓</a></span>, s. 195, 210–211, 219–235, 240–241, 245–247, 257–264.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFTymowski1996147–151-69"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFTymowski1996147–151_69-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFTymowski1996">Tymowski 1996 ↓</a></span>, s. 147–151.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFShaw2003294–295,_297,_299-70"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFShaw2003294–295,_297,_299_70-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFShaw2003">Shaw 2003 ↓</a></span>, s. 294–295, 297, 299.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFLloyd2010122-72"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-CITEREFLloyd2010122_72-0">a</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-CITEREFLloyd2010122_72-1">b</a></sup></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFLloyd2010">Lloyd 2010 ↓</a></span>, s. 122.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFShaw2003281,_304–307-73"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFShaw2003281,_304–307_73-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFShaw2003">Shaw 2003 ↓</a></span>, s. 281, 304–307.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFSchlögl2009265–266-74"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFSchlögl2009265–266_74-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFSchlögl2009">Schlögl 2009 ↓</a></span>, s. 265–266.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFShaw2003329-76"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFShaw2003329_76-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFShaw2003">Shaw 2003 ↓</a></span>, s. 329.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFShaw2003329–330,_335–337-79"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFShaw2003329–330,_335–337_79-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFShaw2003">Shaw 2003 ↓</a></span>, s. 329–330, 335–337.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFSchlögl2009268–271-80"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFSchlögl2009268–271_80-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFSchlögl2009">Schlögl 2009 ↓</a></span>, s. 268–271.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFTymowski1996152–153,_230-82"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFTymowski1996152–153,_230_82-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFTymowski1996">Tymowski 1996 ↓</a></span>, s. 152–153, 230.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFSchlögl2009271–272-83"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFSchlögl2009271–272_83-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFSchlögl2009">Schlögl 2009 ↓</a></span>, s. 271–272.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFShaw2003348-84"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFShaw2003348_84-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFShaw2003">Shaw 2003 ↓</a></span>, s. 348.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFTymowski1996153–155-85"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFTymowski1996153–155_85-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFTymowski1996">Tymowski 1996 ↓</a></span>, s. 153–155.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFCotterell199030-86"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFCotterell199030_86-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFCotterell1990">Cotterell 1990 ↓</a></span>, s. 30.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFLloyd2010141–142-87"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFLloyd2010141–142_87-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFLloyd2010">Lloyd 2010 ↓</a></span>, s. 141–142.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFTymowski1996156–160-88"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFTymowski1996156–160_88-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFTymowski1996">Tymowski 1996 ↓</a></span>, s. 156–160.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFShaw2003374–377-89"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFShaw2003374–377_89-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFShaw2003">Shaw 2003 ↓</a></span>, s. 374–377.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFShaw2003389,_399–400-90"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFShaw2003389,_399–400_90-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFShaw2003">Shaw 2003 ↓</a></span>, s. 389, 399–400.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFTymowski1996162,_165–170-91"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFTymowski1996162,_165–170_91-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFTymowski1996">Tymowski 1996 ↓</a></span>, s. 162, 165–170.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFCotterell199046–47-92"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFCotterell199046–47_92-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFCotterell1990">Cotterell 1990 ↓</a></span>, s. 46–47.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFWallbank2003118-93"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFWallbank2003118_93-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFWallbank2003">Wallbank 2003 ↓</a></span>, s. 118.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFTymowski1996164-94"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-CITEREFTymowski1996164_94-0">a</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-CITEREFTymowski1996164_94-1">b</a></sup></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFTymowski1996">Tymowski 1996 ↓</a></span>, s. 164.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFCotterell199050-95"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFCotterell199050_95-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFCotterell1990">Cotterell 1990 ↓</a></span>, s. 50.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFWallbank2003117–118-96"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFWallbank2003117–118_96-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFWallbank2003">Wallbank 2003 ↓</a></span>, s. 117–118.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFWallbank2003121-97"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFWallbank2003121_97-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFWallbank2003">Wallbank 2003 ↓</a></span>, s. 121.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFTymowski1996164–165-98"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFTymowski1996164–165_98-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFTymowski1996">Tymowski 1996 ↓</a></span>, s. 164–165.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFPetry19981–2-99"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFPetry19981–2_99-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFPetry1998">Petry 1998 ↓</a></span>, s. 1–2.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFLloyd2010185–186-100"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFLloyd2010185–186_100-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFLloyd2010">Lloyd 2010 ↓</a></span>, s. 185–186.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFPetry19982-101"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFPetry19982_101-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFPetry1998">Petry 1998 ↓</a></span>, s. 2.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFShaw2003419–428-102"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFShaw2003419–428_102-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFShaw2003">Shaw 2003 ↓</a></span>, s. 419–428.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFPetry19988-103"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFPetry19988_103-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFPetry1998">Petry 1998 ↓</a></span>, s. 8.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFPetry19988–9-104"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFPetry19988–9_104-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFPetry1998">Petry 1998 ↓</a></span>, s. 8–9.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFLloyd2010183-105"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFLloyd2010183_105-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFLloyd2010">Lloyd 2010 ↓</a></span>, s. 183.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFPetry199810–14,_19-106"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFPetry199810–14,_19_106-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFPetry1998">Petry 1998 ↓</a></span>, s. 10–14, 19.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFLloyd2010185,_188–189,_191-107"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFLloyd2010185,_188–189,_191_107-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFLloyd2010">Lloyd 2010 ↓</a></span>, s. 185, 188–189, 191.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFShaw2003428–431-108"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFShaw2003428–431_108-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFShaw2003">Shaw 2003 ↓</a></span>, s. 428–431.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFPetry199821–25-109"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-CITEREFPetry199821–25_109-0">a</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-CITEREFPetry199821–25_109-1">b</a></sup></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFPetry1998">Petry 1998 ↓</a></span>, s. 21–25.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFLloyd2010191–193,_275–276,_289–290-110"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFLloyd2010191–193,_275–276,_289–290_110-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFLloyd2010">Lloyd 2010 ↓</a></span>, s. 191–193, 275–276, 289–290.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFLloyd2010290-111"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFLloyd2010290_111-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFLloyd2010">Lloyd 2010 ↓</a></span>, s. 290.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFShaw20035–8-112"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFShaw20035–8_112-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFShaw2003">Shaw 2003 ↓</a></span>, s. 5–8.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFShaw200382-113"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFShaw200382_113-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFShaw2003">Shaw 2003 ↓</a></span>, s. 82.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFZabłocka1982128-114"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFZabłocka1982128_114-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFZabłocka1982">Zabłocka 1982 ↓</a></span>, s. 128.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFStępień199999–104-115"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-CITEREFStępień199999–104_115-0">a</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-CITEREFStępień199999–104_115-1">b</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-CITEREFStępień199999–104_115-2">c</a></sup></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFStępień1999">Stępień 1999 ↓</a></span>, s. 99–104.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFGrimal200498–102-116"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-CITEREFGrimal200498–102_116-0">a</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-CITEREFGrimal200498–102_116-1">b</a></sup></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFGrimal2004">Grimal 2004 ↓</a></span>, s. 98–102.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFStępień1999109-117"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFStępień1999109_117-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFStępień1999">Stępień 1999 ↓</a></span>, s. 109.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFHayes1978277–284-118"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFHayes1978277–284_118-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFHayes1978">Hayes 1978 ↓</a></span>, s. 277–284.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFHamblin2006418–429-119"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFHamblin2006418–429_119-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFHamblin2006">Hamblin 2006 ↓</a></span>, s. 418–429.</span> </li> <li id="cite_note-120"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-120">↑</a></span> <span class="reference-text">Wilson s. 33</span> </li> <li id="cite_note-121"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-121">↑</a></span> <span class="reference-text">Wilson s. 5, 14, 18, 19, 29, 31, 36</span> </li> <li id="cite_note-122"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-122">↑</a></span> <span class="reference-text">Wilson s. 114-133</span> </li> <li id="cite_note-123"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-123">↑</a></span> <span class="reference-text">Wilson s. 11, 46</span> </li> <li id="cite_note-Wilson_s._11,_12-124"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-Wilson_s._11,_12_124-0">a</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-Wilson_s._11,_12_124-1">b</a></sup></span> <span class="reference-text">Wilson s. 11, 12</span> </li> <li id="cite_note-125"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-125">↑</a></span> <span class="reference-text">Wilson s. 18</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFFaulkner1991286-126"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFFaulkner1991286_126-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFFaulkner1991">Faulkner 1991 ↓</a></span>, s. 286.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFAdkins2001104-127"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFAdkins2001104_127-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFAdkins2001">Adkins 2001 ↓</a></span>, s. 104.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFAdkins20014–12-128"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-CITEREFAdkins20014–12_128-0">a</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-CITEREFAdkins20014–12_128-1">b</a></sup></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFAdkins2001">Adkins 2001 ↓</a></span>, s. 4–12.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFGrimal200440–42-129"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-CITEREFGrimal200440–42_129-0">a</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-CITEREFGrimal200440–42_129-1">b</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-CITEREFGrimal200440–42_129-2">c</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-CITEREFGrimal200440–42_129-3">d</a></sup></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFGrimal2004">Grimal 2004 ↓</a></span>, s. 40–42.</span> </li> <li id="cite_note-Language-130"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-Language_130-0">a</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-Language_130-1">b</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-Language_130-2">c</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-Language_130-3">d</a></sup></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book nourl"><a href="/wiki/William_F._Albright" title="William F. Albright"><span class="cite-name-before"><span class="cite-name-full">William F.</span><span class="cite-name-initials" title="William F." style="display:none">W.F.</span> </span><span class="cite-lastname">Albright</span><span class="cite-name-after" style="display:none"> <span class="cite-name-full">William F.</span><span class="cite-name-initials" title="William F.">W.F.</span></span></a>, <span class="cite-name-before"><span class="cite-name-full">T.O.</span><span class="cite-name-initials" style="display:none">T.O.</span> </span><span class="cite-lastname">Lambdin</span><span class="cite-name-after" style="display:none"> <span class="cite-name-full">T.O.</span><span class="cite-name-initials">T.O.</span></span>, <i>The Evidence of Language</i>, [w:] <i>The Cambridge Ancient History</i>, wyd. trzecie, 1.1. <i>Polegomena and Prehistory</i>, s. 133–134<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=bookitem&rft.aufirst=William+F.&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=The+Cambridge+Ancient+History&rft.atitle=The+Evidence+of+Language&rft.aulast=Albright&rft.edition=trzecie" style="display:none"> </span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-CITEREFStępień1999108–110-131"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-CITEREFStępień1999108–110_131-0">a</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-CITEREFStępień1999108–110_131-1">b</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-CITEREFStępień1999108–110_131-2">c</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-CITEREFStępień1999108–110_131-3">d</a></sup></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFStępień1999">Stępień 1999 ↓</a></span>, s. 108–110.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFRay2008-132"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFRay2008_132-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFRay2008">Ray 2008 ↓</a></span>.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFSimpson2003-133"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-CITEREFSimpson2003_133-0">a</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-CITEREFSimpson2003_133-1">b</a></sup></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFSimpson2003">Simpson 2003 ↓</a></span>.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFGrimal2004179–181-134"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFGrimal2004179–181_134-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFGrimal2004">Grimal 2004 ↓</a></span>, s. 179–181.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFPritchard196925–29-135"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFPritchard196925–29_135-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFPritchard1969">Pritchard 1969 ↓</a></span>, s. 25–29.</span> </li> <li id="cite_note-136"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-136">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book">Herodotus: <i><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A1999.01.0126%3Abook%3D2%3Achapter%3D37%3Asection%3D1">The Histories (Book II.37)</a></i>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Histories+%28Book+II.37%29&rft.aulast=Herodotus&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.perseus.tufts.edu%2Fhopper%2Ftext%3Fdoc%3DPerseus%253Atext%253A1999.01.0126%253Abook%253D2%253Achapter%253D37%253Asection%253D1"></span></cite><span class="problemy problemy-w-cytuj" aria-hidden="true" data-nosnippet="">Sprawdź autora:1.</span><span class="problemy" aria-hidden="true" data-nosnippet=""> Brak numerów stron w książce</span></span> </li> <li id="cite_note-CITEREFĆwiek200840-137"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFĆwiek200840_137-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFĆwiek2008">Ćwiek 2008 ↓</a></span>, s. 40.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFĆwiek200866–74-138"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-CITEREFĆwiek200866–74_138-0">a</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-CITEREFĆwiek200866–74_138-1">b</a></sup></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFĆwiek2008">Ćwiek 2008 ↓</a></span>, s. 66–74.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFGrimal200452–57-139"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-CITEREFGrimal200452–57_139-0">a</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-CITEREFGrimal200452–57_139-1">b</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-CITEREFGrimal200452–57_139-2">c</a></sup></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFGrimal2004">Grimal 2004 ↓</a></span>, s. 52–57.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFStępień1999104–108-140"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFStępień1999104–108_140-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFStępień1999">Stępień 1999 ↓</a></span>, s. 104–108.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFGrimal2004161–163-141"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFGrimal2004161–163_141-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFGrimal2004">Grimal 2004 ↓</a></span>, s. 161–163.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFĆwiek200895–102-142"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFĆwiek200895–102_142-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFĆwiek2008">Ćwiek 2008 ↓</a></span>, s. 95–102.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFBravoWipszycka1992503–506-143"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFBravoWipszycka1992503–506_143-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFBravoWipszycka1992">Bravo i Wipszycka 1992 ↓</a></span>, s. 503–506.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFStępień1999392–393-144"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFStępień1999392–393_144-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFStępień1999">Stępień 1999 ↓</a></span>, s. 392–393.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFBagnal2010278–288-145"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFBagnal2010278–288_145-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFBagnal2010">Bagnal 2010 ↓</a></span>, s. 278–288.</span> </li> </ol></div></div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Bibliografia">Bibliografia</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Staro%C5%BCytny_Egipt&veaction=edit&section=36" title="Edytuj sekcję: Bibliografia" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Staro%C5%BCytny_Egipt&action=edit&section=36" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Bibliografia"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <table class="infobox noprint plainlinks" cellpadding="4" role="presentation"> <tbody><tr> <td style="vertical-align:middle; text-align:center; width:30px;"><span class="notpageimage" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/21px-Commons-logo.svg.png" decoding="async" width="21" height="28" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/31px-Commons-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/42px-Commons-logo.svg.png 2x" data-file-width="1024" data-file-height="1376" /></span></span> </td> <td style="line-height:normal; vertical-align:middle; text-align:center; flex:unset;"><a class="external text" href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Ancient_Egypt?uselang=pl"><strong>Zobacz multimedia</strong> związane z tematem: <em>Starożytny Egipt</em></a> </td></tr></tbody></table> <ul><li><cite class="citation book" id="CITEREFAdkins2001"><span class="cite-name-before"><span class="cite-name-full">L. i R.</span><span class="cite-name-initials" title="L. i R." style="display:none">L.R.</span> </span><span class="cite-lastname">Adkins</span><span class="cite-name-after" style="display:none"> <span class="cite-name-full">L. i R.</span><span class="cite-name-initials" title="L. i R.">L.R.</span></span>, <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/stream/TheLittleBookOfEgyptianHieroglyphs#page/n3/mode/2up"><i>The Little Book of Egyptian Hieroglyphs</i></a>, Londyn: Hodder&Stoughton, 2001, <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/0340794917" title="Specjalna:Książki/0340794917">ISBN <span class="isbn">0-340-79491-7</span></a><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft.place=Londyn&rft.aufirst=L.+i+R.&rft.aulast=Adkins&rft.date=2001&rft.isbn=0-340-79491-7&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=The+Little+Book+of+Egyptian+Hieroglyphs&rft.pub=Hodder%26Stoughton&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fstream%2FTheLittleBookOfEgyptianHieroglyphs%23page%2Fn3%2Fmode%2F2up" style="display:none"> </span>.</cite></li> <li><cite class="citation book nourl" id="CITEREFBagnal2010"><span class="cite-name-before"><span class="cite-name-full">R.S.</span><span class="cite-name-initials" style="display:none">R.S.</span> </span><span class="cite-lastname">Bagnal</span><span class="cite-name-after" style="display:none"> <span class="cite-name-full">R.S.</span><span class="cite-name-initials">R.S.</span></span>, <i>Egypt in Late Antiquity</i>, Chichester: Princeton University Press, 2010, <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/0691069867" title="Specjalna:Książki/0691069867">ISBN <span class="isbn">0-691-06986-7</span></a><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft.place=Chichester&rft.aufirst=R.S.&rft.aulast=Bagnal&rft.date=2010&rft.isbn=0-691-06986-7&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Egypt+in+Late+Antiquity&rft.pub=Princeton+University+Press" style="display:none"> </span>.</cite></li> <li><cite class="citation book nourl" id="CITEREFBravoWipszycka1992"><span class="cite-name-before"><span class="cite-name-full">B.</span><span class="cite-name-initials" style="display:none">B.</span> </span><span class="cite-lastname">Bravo</span><span class="cite-name-after" style="display:none"> <span class="cite-name-full">B.</span><span class="cite-name-initials">B.</span></span>, <span class="cite-name-before"><span class="cite-name-full">E.</span><span class="cite-name-initials" style="display:none">E.</span> </span><span class="cite-lastname">Wipszycka</span><span class="cite-name-after" style="display:none"> <span class="cite-name-full">E.</span><span class="cite-name-initials">E.</span></span>, <i>Historia starożytnych Greków</i>, III. <i>Okres hellenistyczny</i>, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1992, <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/8301066539" title="Specjalna:Książki/8301066539">ISBN <span class="isbn">83-01-06653-9</span></a><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft.place=Warszawa&rft.aufirst=B.&rft.aulast=Bravo&rft.date=1992&rft.isbn=83-01-06653-9&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Historia+staro%C5%BCytnych+Grek%C3%B3w&rft.pub=Wydawnictwo+Naukowe+PWN" style="display:none"> </span>.</cite></li> <li><cite class="citation book nourl" id="CITEREFButzer2007"><span class="cite-name-before"><span class="cite-name-full">K.W.</span><span class="cite-name-initials" style="display:none">K.W.</span> </span><span class="cite-lastname">Butzer</span><span class="cite-name-after" style="display:none"> <span class="cite-name-full">K.W.</span><span class="cite-name-initials">K.W.</span></span>, <i>Prehistoric geography of Egypt and the Nile Valley</i>, [w:] <i>The Cambridge Ancient History</i>, wyd. trzecie, 1.1 <i>Polegomena and Prehistory</i>, Cambridge University Press, 2007, <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9780521070515" title="Specjalna:Książki/9780521070515">ISBN <span class="isbn">978-0-521-07051-5</span></a><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=bookitem&rft.atitle=Prehistoric+geography+of+Egypt+and+the+Nile+Valley&rft.edition=trzecie&rft.aufirst=K.W.&rft.aulast=Butzer&rft.date=2007&rft.isbn=978-0-521-07051-5&rft.pub=Cambridge+University+Press&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=The+Cambridge+Ancient+History" style="display:none"> </span>.</cite></li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFCotterell1990">Arthur Cotterell (red.): <i>Cywilizacje starożytne</i>. Łódź: Wydawnictwo Łódzkie, 1990. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/8321807089" title="Specjalna:Książki/8321807089">ISBN <span class="isbn">83-218-0708-9</span></a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Cywilizacje+staro%C5%BCytne&rft.aulast=Cotterell+%28red.%29&rft.aufirst=Arthur&rft.date=1990&rft.pub=Wydawnictwo+%C5%81%C3%B3dzkie&rft.place=%C5%81%C3%B3d%C5%BA&rft.isbn=83-218-0708-9"></span></cite></li> <li><cite class="citation book nourl" id="CITEREFĆwiek2008"><span class="cite-name-before"><span class="cite-name-full">A.</span><span class="cite-name-initials" style="display:none">A.</span> </span><span class="cite-lastname">Ćwiek</span><span class="cite-name-after" style="display:none"> <span class="cite-name-full">A.</span><span class="cite-name-initials">A.</span></span>, <i>Religia Egiptu</i>, [w:] <span class="cite-name-full">K.</span><span class="cite-name-initials" style="display:none">K.</span> <span class="cite-lastname">Pilarczyk</span>, <span class="cite-name-full">J.</span><span class="cite-name-initials" style="display:none">J.</span> <span class="cite-lastname">Drabina</span> (red.), <i>Religie starożytnego Bliskiego Wschodu</i>, Kraków: WAM, 2008, <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9788375050684" title="Specjalna:Książki/9788375050684">ISBN <span class="isbn">978-83-7505-068-4</span></a><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=bookitem&rft.place=Krak%C3%B3w&rft.atitle=Religia+Egiptu&rft.aufirst=A.&rft.aulast=%C4%86wiek&rft.date=2008&rft.isbn=978-83-7505-068-4&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Religie+staro%C5%BCytnego+Bliskiego+Wschodu&rft.pub=WAM" style="display:none"> </span>.</cite></li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFFaulkner1991"><span class="cite-name-before"><span class="cite-name-full">R.O.</span><span class="cite-name-initials" style="display:none">R.O.</span> </span><span class="cite-lastname">Faulkner</span><span class="cite-name-after" style="display:none"> <span class="cite-name-full">R.O.</span><span class="cite-name-initials">R.O.</span></span>, <a rel="nofollow" class="external text" href="https://community.dur.ac.uk/penelope.wilson/Hieroglyphs/Faulkner-A-Concise-Dictionary-of-Middle-Egyptian-1991.pdf"><i>A Concise Dictionary of Middle Egyptian</i></a>, Oxford: Griffith Institute, 1991, <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/0900416327" title="Specjalna:Książki/0900416327">ISBN <span class="isbn">0-900416-32-7</span></a><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft.place=Oxford&rft.aufirst=R.O.&rft.aulast=Faulkner&rft.date=1991&rft.isbn=0-900416-32-7&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=A+Concise+Dictionary+of+Middle+Egyptian&rft.pub=Griffith+Institute&rft_id=https%3A%2F%2Fcommunity.dur.ac.uk%2Fpenelope.wilson%2FHieroglyphs%2FFaulkner-A-Concise-Dictionary-of-Middle-Egyptian-1991.pdf" style="display:none"> </span>.</cite></li> <li><cite class="citation book nourl" id="CITEREFGrimal2004"><span class="cite-name-before"><span class="cite-name-full">N.</span><span class="cite-name-initials" style="display:none">N.</span> </span><span class="cite-lastname">Grimal</span><span class="cite-name-after" style="display:none"> <span class="cite-name-full">N.</span><span class="cite-name-initials">N.</span></span>, <i>Dzieje starożytnego Egiptu</i>, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 2004, <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/8306029178" title="Specjalna:Książki/8306029178">ISBN <span class="isbn">83-06-02917-8</span></a><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft.place=Warszawa&rft.aufirst=N.&rft.aulast=Grimal&rft.date=2004&rft.isbn=83-06-02917-8&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Dzieje+staro%C5%BCytnego+Egiptu&rft.pub=Pa%C5%84stwowy+Instytut+Wydawniczy" style="display:none"> </span>.</cite></li> <li><cite class="citation book nourl" id="CITEREFHamblin2006"><span class="cite-name-before"><span class="cite-name-full">W.J.</span><span class="cite-name-initials" style="display:none">W.J.</span> </span><span class="cite-lastname">Hamblin</span><span class="cite-name-after" style="display:none"> <span class="cite-name-full">W.J.</span><span class="cite-name-initials">W.J.</span></span>, <i>Warfare in the Ancient Near East to 1600 BC</i>, Warfare and History, Londyn, Nowy Jork: Routledge, 2006, <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9780415255899" title="Specjalna:Książki/9780415255899">ISBN <span class="isbn">978-0-415-25589-9</span></a><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft.place=Londyn%2C+Nowy+Jork&rft.aufirst=W.J.&rft.aulast=Hamblin&rft.date=2006&rft.isbn=978-0-415-25589-9&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Warfare+in+the+Ancient+Near+East+to+1600+BC&rft.pub=Routledge" style="display:none"> </span>.</cite></li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFHayes1978"><span class="cite-name-before"><span class="cite-name-full">W.C.</span><span class="cite-name-initials" style="display:none">W.C.</span> </span><span class="cite-lastname">Hayes</span><span class="cite-name-after" style="display:none"> <span class="cite-name-full">W.C.</span><span class="cite-name-initials">W.C.</span></span>, <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.metmuseum.org/research/metpublications/The_Scepter_of_Egypt_Vol_1_From_the_Earliest_Times_to_the_End_of_the_Middle_Kingdom"><i>The Scepter of Egypt. A Background for the Study of Egyptian Antiquities in the Metropolitan Museum of Art</i></a>, Nowy Jork: Metropolitan Museum of Art, 1978, <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/0870991906" title="Specjalna:Książki/0870991906">ISBN <span class="isbn">0-87099-190-6</span></a><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft.place=Nowy+Jork&rft.aufirst=W.C.&rft.aulast=Hayes&rft.date=1978&rft.isbn=0-87099-190-6&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=The+Scepter+of+Egypt.+A+Background+for+the+Study+of+Egyptian+Antiquities+in+the+Metropolitan+Museum+of+Art&rft.pub=Metropolitan+Museum+of+Art&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.metmuseum.org%2Fresearch%2Fmetpublications%2FThe_Scepter_of_Egypt_Vol_1_From_the_Earliest_Times_to_the_End_of_the_Middle_Kingdom" style="display:none"> </span>.</cite></li> <li><cite class="citation book">Herodotus: <i><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A1999.01.0126%3Abook%3D2%3Achapter%3D37%3Asection%3D1">The Histories (Book II.37)</a></i>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Histories+%28Book+II.37%29&rft.aulast=Herodotus&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.perseus.tufts.edu%2Fhopper%2Ftext%3Fdoc%3DPerseus%253Atext%253A1999.01.0126%253Abook%253D2%253Achapter%253D37%253Asection%253D1"></span></cite><span class="problemy problemy-w-cytuj" aria-hidden="true" data-nosnippet="">Sprawdź autora:1.</span><span class="problemy" aria-hidden="true" data-nosnippet=""> Brak numerów stron w książce</span></li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFLindsay2005">Jones Lindsay: <i>Encyclopedia of Religion. Second Edition. Volume I - XIV</i>. Thomson Gale, 2005. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/0028657330" title="Specjalna:Książki/0028657330">ISBN <span class="isbn">0-02-865733-0</span></a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Encyclopedia+of+Religion.+Second+Edition.+Volume+I+-+XIV&rft.aulast=Lindsay&rft.aufirst=Jones&rft.date=2005&rft.pub=Thomson+Gale&rft.isbn=0-02-865733-0"></span></cite></li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFLloyd2010">Alan B. Lloyd: <i>A Companion to Ancient Egypt</i>. Wiley-Blackwell, 2010. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9781405155984" title="Specjalna:Książki/9781405155984">ISBN <span class="isbn">978-1-4051-5598-4</span></a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=A+Companion+to+Ancient+Egypt&rft.aulast=Lloyd&rft.aufirst=Alan+B.&rft.date=2010&rft.pub=Wiley-Blackwell&rft.isbn=978-1-4051-5598-4"></span></cite></li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFManley1996"><span class="cite-name-before"><span class="cite-name-full">B.</span><span class="cite-name-initials" style="display:none">B.</span> </span><span class="cite-lastname">Manley</span><span class="cite-name-after" style="display:none"> <span class="cite-name-full">B.</span><span class="cite-name-initials">B.</span></span>, <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.com/books/about/The_Penguin_historical_atlas_of_ancient.html?id=QIPAKqz9ldwC&redir_esc=y"><i>Historical Atlas of Ancient Egypt</i></a>, Londyn: Penguin Books Ltd., 1996, <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/0140513310" title="Specjalna:Książki/0140513310">ISBN <span class="isbn isbn-do-sprawdzenia">0-14-0-51-331-0</span></a><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft.place=Londyn&rft.aufirst=B.&rft.aulast=Manley&rft.date=1996&rft.isbn=0-14-0-51-331-0&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Historical+Atlas+of+Ancient+Egypt&rft.pub=Penguin+Books+Ltd.&rft_id=https%3A%2F%2Fbooks.google.com%2Fbooks%2Fabout%2FThe_Penguin_historical_atlas_of_ancient.html%3Fid%3DQIPAKqz9ldwC%26redir_esc%3Dy" style="display:none"> </span>.</cite></li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFPetry1998">Petry: <i>The Cambridge History of Egypt. Volume I. Islamic Egypt, 640 – 1517</i>. Cambridge: Cambridge University Press, 1998. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/0521471370" title="Specjalna:Książki/0521471370">ISBN <span class="isbn">0-521-47137-0</span></a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Cambridge+History+of+Egypt.+Volume+I.+Islamic+Egypt%2C+640+%E2%80%93+1517&rft.aulast=Petry&rft.date=1998&rft.pub=Cambridge+University+Press&rft.place=Cambridge&rft.isbn=0-521-47137-0"></span></cite><span class="problemy problemy-w-cytuj" aria-hidden="true" data-nosnippet="">Sprawdź autora:1.</span></li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFPritchard1969"><span class="cite-name-before"><span class="cite-name-full">J.B.</span><span class="cite-name-initials" style="display:none">J.B.</span> </span><span class="cite-lastname">Pritchard</span><span class="cite-name-after" style="display:none"> <span class="cite-name-full">J.B.</span><span class="cite-name-initials">J.B.</span></span>, <a rel="nofollow" class="external text" href="https://pl.scribd.com/doc/70677475/Ancient-near-eastern-texts-relating-to-the-old-testament-James-B-Pritchard-%D0%B7%D0%B0-%D0%A1%D0%98%D0%94-2-%D1%80%D0%B8-%D1%84%D0%B0%D0%B9%D0%BB"><i>Ancient Near Eastern Texts Relating to the Old Testament</i></a>, Princeton, New Jersey: Princeton University Press, 1969, s. 25–29, <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/0691035032" title="Specjalna:Książki/0691035032">ISBN <span class="isbn">0-691-03503-2</span></a><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft.place=Princeton%2C+New+Jersey&rft.aufirst=J.B.&rft.aulast=Pritchard&rft.date=1969&rft.isbn=0-691-03503-2&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Ancient+Near+Eastern+Texts+Relating+to+the+Old+Testament&rft.pub=Princeton+University+Press&rft_id=http%3A%2F%2Fpl.scribd.com%2Fdoc%2F70677475%2FAncient-near-eastern-texts-relating-to-the-old-testament-James-B-Pritchard-%25D0%25B7%25D0%25B0-%25D0%25A1%25D0%2598%25D0%2594-2-%25D1%2580%25D0%25B8-%25D1%2584%25D0%25B0%25D0%25B9%25D0%25BB" style="display:none"> </span>.</cite></li> <li><cite class="citation book nourl" id="CITEREFRay2008"><span class="cite-name-before"><span class="cite-name-full">J.</span><span class="cite-name-initials" style="display:none">J.</span> </span><span class="cite-lastname">Ray</span><span class="cite-name-after" style="display:none"> <span class="cite-name-full">J.</span><span class="cite-name-initials">J.</span></span>, <i>The Rosetta Stone and the Rebirth of Ancient Egypt</i>, Londyn: Profile Books, 2008, <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9781861973399" title="Specjalna:Książki/9781861973399">ISBN <span class="isbn">978-1-86197-339-9</span></a><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft.place=Londyn&rft.aufirst=J.&rft.aulast=Ray&rft.date=2008&rft.isbn=978-1-86197-339-9&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=The+Rosetta+Stone+and+the+Rebirth+of+Ancient+Egypt&rft.pub=Profile+Books" style="display:none"> </span>.</cite></li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFSchlögl2009">Hermann A. Schlögl: <i>Starożytny Egipt</i>. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2009. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9788301159122" title="Specjalna:Książki/9788301159122">ISBN <span class="isbn">978-83-01-15912-2</span></a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Staro%C5%BCytny+Egipt&rft.aulast=Schl%C3%B6gl&rft.aufirst=Hermann+A.&rft.date=2009&rft.pub=Wydawnictwo+Naukowe+PWN&rft.place=Warszawa&rft.isbn=978-83-01-15912-2"></span></cite></li> <li><cite class="citation book nourl" id="CITEREFShaw2003"><span class="cite-name-before"><span class="cite-name-full">Ian</span><span class="cite-name-initials" title="Ian" style="display:none">I.</span> </span><span class="cite-lastname">Shaw</span><span class="cite-name-after" style="display:none"> <span class="cite-name-full">Ian</span><span class="cite-name-initials" title="Ian">I.</span></span> (red.), <i>The Oxford History of Ancient Egypt</i>, Oxford: Oxford University Press, 2003, <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9780192804587" title="Specjalna:Książki/9780192804587">ISBN <span class="isbn">978-0-19-280458-7</span></a><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=The+Oxford+History+of+Ancient+Egypt&rft.isbn=978-0-19-280458-7&rft.place=Oxford&rft.pub=Oxford+University+Press&rft.date=2003" style="display:none"> </span>.</cite></li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFSimpson2003"><span class="cite-name-before"><span class="cite-name-full">W.K.</span><span class="cite-name-initials" style="display:none">W.K.</span> </span><span class="cite-lastname">Simpson</span><span class="cite-name-after" style="display:none"> <span class="cite-name-full">W.K.</span><span class="cite-name-initials">W.K.</span></span>, <a rel="nofollow" class="external text" href="https://pl.scribd.com/doc/56456292/The-Literature-of-Ancient-Egypt-Kelly-Simpson"><i>The Literature of Ancient Egypt</i></a>, New Haven, London: Yale University Press, 2003, <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/0300099207" title="Specjalna:Książki/0300099207">ISBN <span class="isbn">0-300-09920-7</span></a><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft.place=New+Haven%2C+London&rft.aufirst=W.K.&rft.aulast=Simpson&rft.date=2003&rft.isbn=0-300-09920-7&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=The+Literature+of+Ancient+Egypt&rft.pub=Yale+University+Press&rft_id=http%3A%2F%2Fpl.scribd.com%2Fdoc%2F56456292%2FThe-Literature-of-Ancient-Egypt-Kelly-Simpson" style="display:none"> </span>.</cite></li> <li><cite class="citation book nourl" id="CITEREFStępień1999"><span class="cite-name-before"><span class="cite-name-full">M.</span><span class="cite-name-initials" style="display:none">M.</span> </span><span class="cite-lastname">Stępień</span><span class="cite-name-after" style="display:none"> <span class="cite-name-full">M.</span><span class="cite-name-initials">M.</span></span>, <i>Bliski Wschód</i>, [w:] <span class="cite-name-full">M.</span><span class="cite-name-initials" style="display:none">M.</span> <span class="cite-lastname">Jaczynowska</span> (red.), <i>Historia Starożytna</i>, Warszawa: TRIO, 1999<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=bookitem&rft.place=Warszawa&rft.atitle=Bliski+Wsch%C3%B3d&rft.aufirst=M.&rft.aulast=St%C4%99pie%C5%84&rft.date=1999&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Historia+Staro%C5%BCytna&rft.pub=TRIO" style="display:none"> </span>.</cite></li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFTymowski1996"><a href="/wiki/Micha%C5%82_Tymowski" title="Michał Tymowski">Michał Tymowski (red.)</a>: <i>Historia Afryki do początku XIX wieku</i>. Wrocław, Warszawa, Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Wydawnictwo, 1996. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/8304040948" title="Specjalna:Książki/8304040948">ISBN <span class="isbn">83-04-04094-8</span></a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Historia+Afryki+do+pocz%C4%85tku+XIX+wieku&rft.aulast=Tymowski+%28red.%29&rft.aufirst=Micha%C5%82&rft.date=1996&rft.pub=Zak%C5%82ad+Narodowy+im.+Ossoli%C5%84skich.+Wydawnictwo&rft.place=Wroc%C5%82aw%2C+Warszawa%2C+Krak%C3%B3w&rft.isbn=83-04-04094-8"></span></cite></li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFWallbank2003"><a href="/wiki/Frank_William_Walbank" title="Frank William Walbank">Frank William Wallbank</a>: <i>Świat hellenistyczny</i>. Warszawa: Prószyński i S-ka, 2003. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/8372551510" title="Specjalna:Książki/8372551510">ISBN <span class="isbn">83-7255-151-0</span></a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=%C5%9Awiat+hellenistyczny&rft.aulast=Wallbank&rft.aufirst=Frank+William&rft.date=2003&rft.pub=Pr%C3%B3szy%C5%84ski+i+S-ka&rft.place=Warszawa&rft.isbn=83-7255-151-0"></span></cite></li> <li>Wilson H., 1999: Lud faraonów. Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa.</li> <li><cite class="citation book nourl" id="CITEREFZabłocka1982"><span class="cite-name-before"><span class="cite-name-full">J.</span><span class="cite-name-initials" style="display:none">J.</span> </span><span class="cite-lastname">Zabłocka</span><span class="cite-name-after" style="display:none"> <span class="cite-name-full">J.</span><span class="cite-name-initials">J.</span></span>, <i>Historia Bliskiego Wschodu w starożytności</i>, Wrocław, Warszawa, Kraków, Gdańsk: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1982, <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/830400710X" title="Specjalna:Książki/830400710X">ISBN <span class="isbn">83-04-00710-X</span></a><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft.place=Wroc%C5%82aw%2C+Warszawa%2C+Krak%C3%B3w%2C+Gda%C5%84sk&rft.aufirst=J.&rft.aulast=Zab%C5%82ocka&rft.date=1982&rft.isbn=83-04-00710-X&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Historia+Bliskiego+Wschodu+w+staro%C5%BCytno%C5%9Bci&rft.pub=Zak%C5%82ad+Narodowy+im.+Ossoli%C5%84skich" style="display:none"> </span>.</cite></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Linki_zewnętrzne"><span id="Linki_zewn.C4.99trzne"></span>Linki zewnętrzne</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Staro%C5%BCytny_Egipt&veaction=edit&section=37" title="Edytuj sekcję: Linki zewnętrzne" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Staro%C5%BCytny_Egipt&action=edit&section=37" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Linki zewnętrzne"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <table class="infobox noprint plainlinks" cellpadding="4" role="presentation"> <tbody><tr> <td style="vertical-align:middle; text-align:center; width:30px;"><span class="notpageimage" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Wikibooks-logo.svg/28px-Wikibooks-logo.svg.png" decoding="async" width="28" height="28" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Wikibooks-logo.svg/42px-Wikibooks-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Wikibooks-logo.svg/56px-Wikibooks-logo.svg.png 2x" data-file-width="300" data-file-height="300" /></span></span> </td> <td style="line-height:normal; vertical-align:middle; text-align:center; flex:unset;">Zobacz publikację<br /><b><a href="https://pl.wikibooks.org/wiki/Historia_powszechna/Staro%C5%BCytny_Egipt" class="extiw" title="b:Historia powszechna/Starożytny Egipt">Starożytny Egipt</a></b> w Wikibooks </td></tr></tbody></table> <ul><li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.digitalegypt.ucl.ac.uk/Welcome.html">Digital Egypt for Universities</a> <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>)</span></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.egiptologia.pl/">Egiptologia.pl</a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.narmer.pl/">Historia Egiptu</a></li> <li><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20110927012652/http://archeowiesci.pl/k/archeologia/afryka/egipt/">Najnowsze odkrycia archeologiczne w Egipcie</a>. archeowiesci.pl. [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://archeowiesci.pl/k/archeologia/afryka/egipt/">tego adresu</a> (2011-09-27)].</cite> w wortalu <a href="/wiki/Archeowie%C5%9Bci" title="Archeowieści">Archeowieści</a></li></ul> <div class="navbox do-not-make-smaller mw-collapsible mw-collapsed" data-expandtext="pokaż" data-collapsetext="ukryj"><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r74983602">.mw-parser-output .navbox{border:1px solid var(--border-color-base,#a2a9b1);margin:auto;text-align:center;padding:3px;margin-top:1em;clear:both}.mw-parser-output table.navbox:not(.pionowy){width:100%}.mw-parser-output .navbox+.navbox{border-top:0;margin-top:0}.mw-parser-output .navbox.pionowy{width:250px;float:right;clear:right;margin:0 0 0.4em 1.4em}.mw-parser-output .navbox.pionowy .before,.mw-parser-output .navbox.pionowy .after{padding:0.5em 0;text-align:center}.mw-parser-output .navbox>.caption,.mw-parser-output .navbox>tbody>tr>th{background:#ccf;text-align:center;font-weight:bold}.mw-parser-output .navbox .tnavbar{font-weight:normal;font-size:xx-small;white-space:nowrap;padding:0}.mw-parser-output .navbox>.tnavbar{margin-left:1em;float:left}.mw-parser-output .navbox .below>hr+.tnavbar{margin-left:auto;margin-right:auto}.mw-parser-output .navbox .below>.tnavbar:before{content:"Ten szablon: "}.mw-parser-output .navbox .tnavbar li:after{content:" · "}.mw-parser-output .navbox .tnavbar li:last-child:after{content:none}.mw-parser-output .navbox hr{margin:0.2em 1em}.mw-parser-output .navbox .title{background:#ddf;text-align:center;font-weight:bold}.mw-parser-output .navbox>.mw-collapsible-content:not(.grupa-szablonów-nawigacyjnych){margin-top:2px;padding:0;font-size:smaller;overflow:auto}.mw-parser-output .navbox .above+div,.mw-parser-output .navbox .above+.navbox-main-content,.mw-parser-output .navbox .below,.mw-parser-output .navbox .title+.grid{margin-top:2px}.mw-parser-output .navbox>.mw-collapsible-content>.above,.mw-parser-output .navbox>.mw-collapsible-content>.below{background:#ddf;text-align:center;margin-left:auto;margin-right:auto}.mw-parser-output .navbox:not(.pionowy) .flex{display:flex;flex-direction:row}.mw-parser-output .navbox .flex>.before,.mw-parser-output .navbox .flex>.after{align-self:center;text-align:center}.mw-parser-output .navbox .flex>.navbox-main-content{flex-grow:1}.mw-parser-output .navbox:not(.pionowy) .before{margin-right:0.5em}.mw-parser-output .navbox:not(.pionowy) .after{margin-left:0.5em}.mw-parser-output .navbox .inner-columns,.mw-parser-output .navbox .inner-group,.mw-parser-output .navbox .inner-standard{border-spacing:0;border-collapse:collapse;width:100%}.mw-parser-output .navbox .inner-standard>tbody>tr>.opis{text-align:right;vertical-align:middle}.mw-parser-output .navbox .inner-standard>tbody>tr>.opis+.spis{border-left:2px solid var(--background-color-base,#fff);text-align:left}.mw-parser-output .navbox .inner-standard>tbody>tr>td{padding:0;width:100%}.mw-parser-output .navbox .inner-standard>tbody>tr>td:first-child{text-align:center}.mw-parser-output .navbox .inner-standard .inner-standard>tbody>tr>td{text-align:left}.mw-parser-output .navbox .inner-standard>tbody>tr>.navbox-odd,.mw-parser-output .navbox .inner-standard>tbody>tr>.navbox-even{padding:0 0.3em}.mw-parser-output .navbox .inner-standard>tbody>tr+tr>th,.mw-parser-output .navbox .inner-standard>tbody>tr+tr>td{border-top:2px solid var(--background-color-base,#fff)}.mw-parser-output .navbox .inner-standard>tbody>tr>th+td{border-left:2px solid var(--background-color-base,#fff)}.mw-parser-output .navbox .inner-columns{table-layout:fixed}.mw-parser-output .navbox .inner-columns>tbody>tr>th,.mw-parser-output .navbox .inner-columns>tbody>tr>td{padding:0;border-left:2px solid var(--background-color-base,#fff);border-right:2px solid var(--background-color-base,#fff)}.mw-parser-output .navbox .inner-columns>tbody>tr>td{vertical-align:top}.mw-parser-output .navbox .inner-columns>tbody>tr+tr>td{border-top:2px solid var(--background-color-base,#fff)}.mw-parser-output .navbox .inner-columns>tbody>tr>th:first-child,.mw-parser-output .navbox .inner-columns>tbody>tr>td:first-child{border-left:0}.mw-parser-output .navbox .inner-columns>tbody>tr>th:last-child,.mw-parser-output .navbox .inner-columns>tbody>tr>td:last-child{border-right:0}.mw-parser-output .navbox .inner-columns>tbody>tr>td>ul,.mw-parser-output .navbox .inner-columns>tbody>tr>td>ol,.mw-parser-output .navbox .inner-columns>tbody>tr>td>dl{text-align:left;column-width:24em}.mw-parser-output .navbox .inner-group>div+div,.mw-parser-output .navbox .inner-group>div>div+div,.mw-parser-output .navbox .inner-group>div>div+table{margin-top:2px}.mw-parser-output .navbox .inner-group>div>.opis,.mw-parser-output .navbox .inner-group>div>.spis{padding:0.1em 1em;text-align:center}.mw-parser-output .navbox>.mw-collapsible-toggle,.mw-parser-output .navbox .inner-group>div.mw-collapsible>.mw-collapsible-toggle{width:4em;text-align:right;margin-right:0.4em}.mw-parser-output .navbox>.fakebar,.mw-parser-output .navbox .inner-group>div.mw-collapsible>.fakebar{float:left;width:4em;height:1em}.mw-parser-output .navbox .opis{background:#ddf;padding:0 1em;white-space:nowrap;font-weight:bold}.mw-parser-output .navbox.pionowy .opis{white-space:normal}.mw-parser-output .navbox.pionowy .navbox-even,.mw-parser-output .navbox:not(.pionowy) .navbox-odd{background:transparent}.mw-parser-output .navbox.pionowy .navbox-odd,.mw-parser-output .navbox:not(.pionowy) .navbox-even{background:var(--background-color-neutral-subtle,#f8f9fa)}.mw-parser-output .navbox .inner-group>div>div+div{background:transparent}.mw-parser-output .navbox p{margin:0;padding:0.3em 0}.mw-parser-output .navbox.medaliści .opis.a1,.mw-parser-output .navbox.medaliści .a1 .opis{background:gold}.mw-parser-output .navbox.medaliści .opis.a2,.mw-parser-output .navbox.medaliści .a2 .opis{background:silver}.mw-parser-output .navbox.medaliści .opis.a3,.mw-parser-output .navbox.medaliści .a3 .opis{background:#c96}.mw-parser-output .navbox .navbox-main-content>ul,.mw-parser-output .navbox .navbox-main-content>dl,.mw-parser-output .navbox .navbox-main-content>ol{column-width:24em;text-align:left}.mw-parser-output .navbox ul{list-style:none}.mw-parser-output .navbox .references{background:transparent}.mw-parser-output .navbox .hwrap .hlist dd,.mw-parser-output .navbox .hwrap .hlist dt,.mw-parser-output .navbox .hwrap .hlist li{white-space:normal}.mw-parser-output .navbox .rok{display:inline-block;width:4em;padding-right:0.5em;text-align:right}.mw-parser-output .navbox .navbox-statistics{margin-top:2px;border-top:1px solid var(--border-color-base,#a2a9b1);text-align:center;font-size:small}.mw-parser-output .navbox-summary>.title{font-weight:bold;font-size:larger}.mw-parser-output .navbox:not(.grupa-szablonów) .navbox{margin:0;border:0;padding:0}.mw-parser-output .navbox.grupa-szablonów>.grupa-szablonów-nawigacyjnych>.navbox:first-child{margin-top:2px}@media(max-width:800px){.mw-parser-output .navbox:not(.pionowy) .flex>.before,.mw-parser-output .navbox:not(.pionowy) .flex>.after{display:none}}.mw-parser-output .navbox .opis img,.mw-parser-output .navbox .opis .flagicon,.mw-parser-output .navbox>.caption>.flagicon,.mw-parser-output .navbox>.caption>.image{display:none}@media screen{html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox>.caption,html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox>tbody>tr>th{background-color:#3a3c3e}html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox .title,html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox>.mw-collapsible-content>.above,html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox>.mw-collapsible-content>.below,html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox .opis{background-color:#303234}html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox.medaliści .opis.a1,html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox.medaliści .a1 .opis{background:#715f00}html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox.medaliści .opis.a2,html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox.medaliści .a2 .opis{background:#5f5f5f}html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox.medaliści .opis.a3,html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox.medaliści .a3 .opis{background:#764617}}@media screen and (prefers-color-scheme:dark){html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox>.caption,html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox>tbody>tr>th{background-color:#3a3c3e}html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox .title,html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox>.mw-collapsible-content>.above,html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox>.mw-collapsible-content>.below,html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox .opis{background-color:#303234}html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox.medaliści .opis.a1,html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox.medaliści .a1 .opis{background:#715f00}html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox.medaliści .opis.a2,html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox.medaliści .a2 .opis{background:#5f5f5f}html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox.medaliści .opis.a3,html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox.medaliści .a3 .opis{background:#764617}}</style><ul class="tnavbar noprint plainlinks hlist"><li><a href="/wiki/Szablon:Prowincje_rzymskie" title="Szablon:Prowincje rzymskie"><span title="Pokaż ten szablon">p</span></a></li><li><a href="/wiki/Dyskusja_szablonu:Prowincje_rzymskie" title="Dyskusja szablonu:Prowincje rzymskie"><span title="Dyskusja na temat tego szablonu">d</span></a></li><li title="Możesz edytować ten szablon. Użyj przycisku podglądu przed zapisaniem zmian."><a class="external text" href="https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Szablon:Prowincje_rzymskie&action=edit">e</a></li></ul><div class="navbox-title caption"><a href="/wiki/Prowincje_rzymskie" title="Prowincje rzymskie">Prowincje rzymskie</a> około 120 r. n.e.</div><div class="mw-collapsible-content flex"><table class="navbox-main-content inner-standard"><tbody><tr class="a1"><td colspan="2" class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Achaja_(prowincja_rzymska)" title="Achaja (prowincja rzymska)">Achaea</a></li> <li><a href="/wiki/Egipt_rzymski" title="Egipt rzymski">Aegyptus</a></li> <li><a href="/wiki/Africa_Proconsularis" title="Africa Proconsularis">Africa</a></li> <li><a href="/wiki/Alpes_Cottiae" title="Alpes Cottiae">Alpes Cottiae</a></li> <li><a href="/wiki/Alpes_Maritimae" title="Alpes Maritimae">Alpes Maritimae</a></li> <li><a href="/wiki/Alpes_Poenninae" title="Alpes Poenninae">Alpes Poenninae</a></li> <li><a href="/wiki/Arabia_Petraea" title="Arabia Petraea">Arabia Petraea</a></li> <li><a href="/wiki/Armenia_Inferior" title="Armenia Inferior">Armenia Inferior</a></li> <li><a href="/wiki/Azja_(prowincja_rzymska)" title="Azja (prowincja rzymska)">Asia</a></li> <li><a href="/wiki/Baleary" title="Baleary">Baleares</a></li> <li><a href="/wiki/Brytania" title="Brytania">Britannia</a></li> <li><a href="/wiki/Bitynia" title="Bitynia">Bithynia</a></li> <li><a href="/wiki/Kapadocja" title="Kapadocja">Cappadocia</a></li> <li><a href="/wiki/Cylicja" title="Cylicja">Cilicia</a> et <a href="/wiki/Cypr_(wyspa)" title="Cypr (wyspa)">Cyprus</a></li> <li><a href="/wiki/Kommagena" title="Kommagena">Commagene</a></li> <li><a href="/wiki/Korsyka_i_Sardynia" title="Korsyka i Sardynia">Corsica et Sardinia</a></li> <li><a href="/wiki/Kreta" title="Kreta">Creta</a> et <a href="/wiki/Cyrenajka" title="Cyrenajka">Cyrenaica</a></li> <li><a href="/wiki/Dacja" title="Dacja">Dacia</a></li> <li><a href="/wiki/Dalmacja" title="Dalmacja">Dalmatia</a></li> <li><a href="/wiki/Epir" title="Epir">Epirus</a></li> <li><a href="/wiki/Galacja" title="Galacja">Galatia</a></li> <li><a href="/wiki/Akwitania" title="Akwitania">Gallia Aquitania</a></li> <li><a href="/wiki/Gallia_Belgica" title="Gallia Belgica">Gallia Belgica</a></li> <li><a href="/wiki/Gallia_Lugdunensis" title="Gallia Lugdunensis">Gallia Lugdunensis</a></li> <li><a href="/wiki/Gallia_Narbonensis" title="Gallia Narbonensis">Gallia Narbonensis</a></li> <li><a href="/wiki/Germania_Inferior" title="Germania Inferior">Germania Inferior</a></li> <li><a href="/wiki/Germania_Superior" title="Germania Superior">Germania Superior</a></li> <li><a href="/wiki/Hispania_Baetica" title="Hispania Baetica">Hispania Baetica</a></li> <li><a href="/wiki/Hispania_Tarraconensis" title="Hispania Tarraconensis">Hispania Tarraconensis</a></li> <li><a href="/wiki/Luzytania" title="Luzytania">Hispania Lusitania</a></li> <li><a href="/wiki/Iliria" title="Iliria">Illyricum</a></li> <li><a href="/wiki/Italia_(kraina_historyczna)" title="Italia (kraina historyczna)">Italia</a></li> <li><a href="/wiki/Judea" title="Judea">Iudaea</a></li> <li><a href="/wiki/Likaonia" title="Likaonia">Lycaonia</a></li> <li><a href="/wiki/Licja" title="Licja">Lycia</a></li> <li><a href="/wiki/Macedonia_(prowincja_rzymska)" title="Macedonia (prowincja rzymska)">Macedonia</a></li> <li><a href="/wiki/Mauretania_Caesariensis" title="Mauretania Caesariensis">Mauretania Caesariensis</a></li> <li><a href="/wiki/Mauretania_Tingitana" title="Mauretania Tingitana">Mauretania Tingitana</a></li> <li><a href="/wiki/Mezja_Dolna" title="Mezja Dolna">Moesia Inferior</a></li> <li><a href="/wiki/Mezja_G%C3%B3rna" title="Mezja Górna">Moesia Superior</a></li> <li><a href="/wiki/Noricum" title="Noricum">Noricum</a></li> <li><a href="/wiki/Numidia" title="Numidia">Numidia</a></li> <li><a href="/wiki/Osroene" title="Osroene">Osroene</a></li> <li><a href="/wiki/Panonia" title="Panonia">Pannonia</a></li> <li><a href="/wiki/Pamfilia" title="Pamfilia">Pamphylia</a></li> <li><a href="/wiki/Pizydia" title="Pizydia">Pisidia</a></li> <li><a href="/wiki/Pont" title="Pont">Pontus</a></li> <li><a href="/wiki/Recja" title="Recja">Raetia</a></li> <li><a href="/wiki/Sycylia" title="Sycylia">Sicilia</a></li> <li><a href="/wiki/Sophene" title="Sophene">Sophene</a></li> <li><a href="/wiki/Syria_(prowincja_rzymska)" title="Syria (prowincja rzymska)">Syria</a></li> <li><a href="/wiki/Tracja" title="Tracja">Thracia</a></li></ul> </td></tr></tbody></table><div class="navbox-after after"> <p><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Plik:Roman_empire.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/34/Roman_empire.png/75px-Roman_empire.png" decoding="async" width="75" height="56" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/34/Roman_empire.png/113px-Roman_empire.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/34/Roman_empire.png/150px-Roman_empire.png 2x" data-file-width="400" data-file-height="296" /></a></span> </p> </div></div></div> <div class="navbox do-not-make-smaller mw-collapsible mw-collapsed" data-expandtext="pokaż" data-collapsetext="ukryj"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r74983602"><ul class="tnavbar noprint plainlinks hlist"><li><a href="/wiki/Szablon:Historia_staro%C5%BCytnego_Egiptu_(do_332_p.n.e.)" title="Szablon:Historia starożytnego Egiptu (do 332 p.n.e.)"><span title="Pokaż ten szablon">p</span></a></li><li><a href="/w/index.php?title=Dyskusja_szablonu:Historia_staro%C5%BCytnego_Egiptu_(do_332_p.n.e.)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Dyskusja szablonu:Historia starożytnego Egiptu (do 332 p.n.e.) (strona nie istnieje)"><span title="Dyskusja na temat tego szablonu">d</span></a></li><li title="Możesz edytować ten szablon. Użyj przycisku podglądu przed zapisaniem zmian."><a class="external text" href="https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Szablon:Historia_staro%C5%BCytnego_Egiptu_(do_332_p.n.e.)&action=edit">e</a></li></ul><div class="navbox-title caption">Historia <a class="mw-selflink selflink">starożytnego Egiptu</a> (do 332 p.n.e.)</div><div class="mw-collapsible-content flex"><table class="navbox-main-content inner-standard"><tbody><tr class="a1"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Okres_predynastyczny_i_protodynastyczny_w_Egipcie" title="Okres predynastyczny i protodynastyczny w Egipcie">Okres predynastyczny</a></th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><small>(<a href="/wiki/Kultura_archeologiczna" title="Kultura archeologiczna">kultura archeologiczna</a>)</small><a href="/wiki/Nagada_I" title="Nagada I">Nagada I</a></li> <li><small>(kultura archeologiczna)</small><a href="/wiki/Nagada_II" title="Nagada II">Nagada II</a></li> <li><small>(kultura archeologiczna)</small><a href="/wiki/Nagada_III" title="Nagada III">Nagada III</a></li> <li><a href="/wiki/Dynastia_0" title="Dynastia 0">Dynastia 0</a></li></ul> </td></tr><tr class="a2"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Okres_wczesnodynastyczny_w_Egipcie" title="Okres wczesnodynastyczny w Egipcie">Okres wczesnodynastyczny</a></th><td class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><a href="/wiki/I_dynastia" title="I dynastia">I dynastia</a></li> <li><a href="/wiki/II_dynastia" title="II dynastia">II dynastia</a></li></ul> </td></tr><tr class="a3"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Stare_Pa%C5%84stwo" title="Stare Państwo">Stare Państwo</a></th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/III_dynastia" title="III dynastia">III dynastia</a></li> <li><a href="/wiki/IV_dynastia" title="IV dynastia">IV dynastia</a></li> <li><a href="/wiki/V_dynastia" title="V dynastia">V dynastia</a></li> <li><a href="/wiki/VI_dynastia" title="VI dynastia">VI dynastia</a></li></ul> </td></tr><tr class="a4"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Pierwszy_Okres_Przej%C5%9Bciowy" title="Pierwszy Okres Przejściowy">Pierwszy Okres Przejściowy</a></th><td class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><a href="/wiki/VII_dynastia" title="VII dynastia">VII dynastia</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=VIII_dynastia&action=edit&redlink=1" class="new" title="VIII dynastia (strona nie istnieje)">VIII dynastia</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=IX_dynastia&action=edit&redlink=1" class="new" title="IX dynastia (strona nie istnieje)">IX dynastia</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=X_dynastia&action=edit&redlink=1" class="new" title="X dynastia (strona nie istnieje)">X dynastia</a></li></ul> </td></tr><tr class="a5"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/%C5%9Arednie_Pa%C5%84stwo" title="Średnie Państwo">Średnie Państwo</a></th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/XI_dynastia" title="XI dynastia">XI dynastia</a></li> <li><a href="/wiki/XII_dynastia" title="XII dynastia">XII dynastia</a></li></ul> </td></tr><tr class="a6"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Drugi_Okres_Przej%C5%9Bciowy" title="Drugi Okres Przejściowy">Drugi Okres Przejściowy</a></th><td class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><a href="/wiki/XIII_dynastia" title="XIII dynastia">XIII dynastia</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=XIV_dynastia&action=edit&redlink=1" class="new" title="XIV dynastia (strona nie istnieje)">XIV dynastia</a></li> <li><a href="/wiki/XV_dynastia" title="XV dynastia">XV dynastia</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=XVI_dynastia&action=edit&redlink=1" class="new" title="XVI dynastia (strona nie istnieje)">XVI dynastia</a></li> <li><a href="/wiki/XVII_dynastia" title="XVII dynastia">XVII dynastia</a></li></ul> </td></tr><tr class="a7"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Nowe_Pa%C5%84stwo_(Egipt)" title="Nowe Państwo (Egipt)">Nowe Państwo</a></th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/XVIII_dynastia" title="XVIII dynastia">XVIII dynastia</a></li> <li><a href="/wiki/XIX_dynastia" title="XIX dynastia">XIX dynastia</a></li> <li><a href="/wiki/XX_dynastia" title="XX dynastia">XX dynastia</a></li></ul> </td></tr><tr class="a8"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Trzeci_Okres_Przej%C5%9Bciowy" title="Trzeci Okres Przejściowy">Trzeci Okres Przejściowy</a></th><td class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><a href="/wiki/XXI_dynastia" title="XXI dynastia">XXI dynastia</a></li> <li><a href="/wiki/XXII_dynastia" title="XXII dynastia">XXII dynastia</a></li> <li><a href="/wiki/XXIII_dynastia" title="XXIII dynastia">XXIII dynastia</a></li> <li><a href="/wiki/XXIV_dynastia" title="XXIV dynastia">XXIV dynastia</a></li> <li><a href="/wiki/XXV_dynastia" title="XXV dynastia">XXV dynastia</a></li></ul> </td></tr><tr class="a9"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Epoka_P%C3%B3%C5%BAna" title="Epoka Późna">Epoka Późna</a></th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/XXVI_dynastia" title="XXVI dynastia">XXVI dynastia</a></li> <li><a href="/wiki/XXVII_dynastia" title="XXVII dynastia">XXVII dynastia</a></li> <li><a href="/wiki/XXVIII_dynastia" title="XXVIII dynastia">XXVIII dynastia</a></li> <li><a href="/wiki/XXIX_dynastia" title="XXIX dynastia">XXIX dynastia</a></li> <li><a href="/wiki/XXX_dynastia" title="XXX dynastia">XXX dynastia</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=XXXI_dynastia&action=edit&redlink=1" class="new" title="XXXI dynastia (strona nie istnieje)">XXXI dynastia</a></li></ul> </td></tr></tbody></table><div class="navbox-after after"> <p><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Plik:HekaNemesNechacha_PioMs.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9a/HekaNemesNechacha_PioMs.svg/120px-HekaNemesNechacha_PioMs.svg.png" decoding="async" width="120" height="97" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9a/HekaNemesNechacha_PioMs.svg/180px-HekaNemesNechacha_PioMs.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9a/HekaNemesNechacha_PioMs.svg/240px-HekaNemesNechacha_PioMs.svg.png 2x" data-file-width="1890" data-file-height="1530" /></a></span> </p> </div></div></div> <div class="navbox do-not-make-smaller mw-collapsible mw-collapsed" data-expandtext="pokaż" data-collapsetext="ukryj"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r74983602"><ul class="tnavbar noprint plainlinks hlist"><li><a href="/wiki/Szablon:Historia_Egiptu" title="Szablon:Historia Egiptu"><span title="Pokaż ten szablon">p</span></a></li><li><a href="/w/index.php?title=Dyskusja_szablonu:Historia_Egiptu&action=edit&redlink=1" class="new" title="Dyskusja szablonu:Historia Egiptu (strona nie istnieje)"><span title="Dyskusja na temat tego szablonu">d</span></a></li><li title="Możesz edytować ten szablon. Użyj przycisku podglądu przed zapisaniem zmian."><a class="external text" href="https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Szablon:Historia_Egiptu&action=edit">e</a></li></ul><div class="navbox-title caption"><a href="/wiki/Historia_Egiptu" title="Historia Egiptu">Historia Egiptu</a></div><div class="mw-collapsible-content flex"><table class="navbox-main-content inner-standard"><tbody><tr class="a1"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a class="mw-selflink selflink">Egipt starożytny</a></th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Okres_predynastyczny_i_protodynastyczny_w_Egipcie" title="Okres predynastyczny i protodynastyczny w Egipcie">Okres predynastyczny i protodynastyczny</a></li> <li><a href="/wiki/Okres_wczesnodynastyczny_w_Egipcie" title="Okres wczesnodynastyczny w Egipcie">Okres wczesnodynastyczny</a></li> <li><a href="/wiki/Stare_Pa%C5%84stwo" title="Stare Państwo">Stare Państwo</a></li> <li><a href="/wiki/Pierwszy_Okres_Przej%C5%9Bciowy" title="Pierwszy Okres Przejściowy">Pierwszy Okres Przejściowy</a></li> <li><a href="/wiki/%C5%9Arednie_Pa%C5%84stwo" title="Średnie Państwo">Średnie Państwo</a></li> <li><a href="/wiki/Drugi_Okres_Przej%C5%9Bciowy" title="Drugi Okres Przejściowy">Drugi Okres Przejściowy</a></li> <li><a href="/wiki/Nowe_Pa%C5%84stwo_(Egipt)" title="Nowe Państwo (Egipt)">Nowe Państwo</a></li> <li><a href="/wiki/Trzeci_Okres_Przej%C5%9Bciowy" title="Trzeci Okres Przejściowy">Trzeci Okres Przejściowy</a></li> <li><a href="/wiki/Epoka_P%C3%B3%C5%BAna" title="Epoka Późna">Epoka Późna</a></li> <li><a href="/wiki/Egipt_ptolemejski" title="Egipt ptolemejski">Egipt ptolemejski</a></li> <li><a href="/wiki/Egipt_rzymski" title="Egipt rzymski">Egipt rzymski</a></li></ul> </td></tr><tr class="a2"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Egipt_w_%C5%9Bredniowieczu" title="Egipt w średniowieczu">Egipt średniowieczny</a></th><td class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><a href="/wiki/Egipt_bizanty%C5%84ski" title="Egipt bizantyński">Egipt bizantyński</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Egipt_pod_rz%C4%85dami_kalifatu&action=edit&redlink=1" class="new" title="Egipt pod rządami kalifatu (strona nie istnieje)">Egipt pod rządami kalifatu</a></li> <li><a href="/wiki/Tulunidzi" title="Tulunidzi">Tulunidzi</a></li> <li><a href="/wiki/Ichszydydzi" title="Ichszydydzi">Ichszydydzi</a></li> <li><a href="/wiki/Fatymidzi" title="Fatymidzi">Fatymidzi</a></li> <li><a href="/wiki/Ajjubidzi" title="Ajjubidzi">Ajjubidzi</a></li> <li><a href="/wiki/Su%C5%82tanat_mameluk%C3%B3w" title="Sułtanat mameluków">Mamelucy</a></li></ul> </td></tr><tr class="a3"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Nowo%C5%BCytny_i_wsp%C3%B3%C5%82czesny_Egipt" title="Nowożytny i współczesny Egipt">Egipt nowożytny</a></th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/w/index.php?title=Egipt_osma%C5%84ski&action=edit&redlink=1" class="new" title="Egipt osmański (strona nie istnieje)">Egipt osmański</a></li> <li><a href="/wiki/Wyprawa_Napoleona_do_Egiptu" title="Wyprawa Napoleona do Egiptu">Okupacja francuska</a></li> <li><a href="/wiki/Kedywat_Egiptu" title="Kedywat Egiptu">Kedywat Egiptu</a></li> <li><a href="/wiki/Su%C5%82tanat_Egiptu" title="Sułtanat Egiptu">Sułtanat Egiptu</a></li> <li><a href="/wiki/Kr%C3%B3lestwo_Egiptu" title="Królestwo Egiptu">Królestwo Egiptu</a></li> <li><a href="/wiki/Egipt" title="Egipt">Egipt republikański</a></li></ul> </td></tr><tr class="a4"><th class="navbox-group opis" scope="row">Pozostałe</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><a href="/wiki/W%C5%82adcy_Egiptu" title="Władcy Egiptu">Władcy Egiptu</a></li> <li><a href="/wiki/Prezydenci_Egiptu" title="Prezydenci Egiptu">Prezydenci Egiptu</a></li> <li><a href="/wiki/Wiceprezydenci_Egiptu" title="Wiceprezydenci Egiptu">Wiceprezydenci Egiptu</a></li> <li><a href="/wiki/Religia_staro%C5%BCytnego_Egiptu" title="Religia starożytnego Egiptu">Religia starożytnego Egiptu</a></li> <li><a href="/wiki/Mitologia_egipska" title="Mitologia egipska">Mitologia egipska</a></li> <li><a href="/wiki/Architektura_i_rze%C5%BAba_staro%C5%BCytnego_Egiptu" title="Architektura i rzeźba starożytnego Egiptu">Architektura i rzeźba starożytnego Egiptu</a></li></ul> </td></tr></tbody></table><div class="navbox-after after"> <p><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/God%C5%82o_Egiptu" title="Godło Egiptu"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a6/Coat_of_arms_of_Egypt_%28Official%29.svg/50px-Coat_of_arms_of_Egypt_%28Official%29.svg.png" decoding="async" width="50" height="68" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a6/Coat_of_arms_of_Egypt_%28Official%29.svg/75px-Coat_of_arms_of_Egypt_%28Official%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a6/Coat_of_arms_of_Egypt_%28Official%29.svg/100px-Coat_of_arms_of_Egypt_%28Official%29.svg.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="815" /></a></span> </p> </div></div></div> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r74016753">.mw-parser-output #normdaten>div+div{margin-top:0.5em}.mw-parser-output #normdaten>div>div{background:var(--background-color-neutral,#eaecf0);padding:.2em .5em}.mw-parser-output #normdaten ul{margin:0;padding:0}.mw-parser-output #normdaten ul li:first-child{padding-left:.5em;border-left:1px solid var(--border-color-base,#a2a9b1)}</style> <div id="normdaten" class="catlinks"><div class="normdaten-typ-fehlt"><div><a href="/wiki/Kontrola_autorytatywna" title="Kontrola autorytatywna">Kontrola autorytatywna</a> (<span class="description">starożytna cywilizacja</span>):</div><ul><li><a href="/wiki/Virtual_International_Authority_File" title="Virtual International Authority File">VIAF</a>: <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://viaf.org/viaf/106146462599127770328">106146462599127770328</a></span></li><li><a href="/wiki/Gemeinsame_Normdatei" title="Gemeinsame Normdatei">GND</a>: <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://d-nb.info/gnd/4068430-1">4068430-1</a></span></li><li><a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Web_NDL_Authorities" class="extiw" title="de:Web NDL Authorities">NDL</a>: <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://id.ndl.go.jp/auth/ndlna/00562072">00562072</a></span></li><li><a href="/wiki/Centralna_Biblioteka_Narodowa_we_Florencji" title="Centralna Biblioteka Narodowa we Florencji">BNCF</a>: <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://thes.bncf.firenze.sbn.it/termine.php?id=27925">27925</a></span></li><li><a href="/wiki/Biblioteka_Narodowa_Republiki_Czeskiej" title="Biblioteka Narodowa Republiki Czeskiej">NKC</a>: <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://aut.nkp.cz/ge146585">ge146585</a></span></li><li><a href="/wiki/Biblioteka_Narodowa_(Warszawa)" title="Biblioteka Narodowa (Warszawa)">PLWABN</a>: <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://dbn.bn.org.pl/descriptor-details/9810664105905606">9810664105905606</a></span></li></ul></div><div class="normdaten-andere"><div><a href="/wiki/Encyklopedia_internetowa" title="Encyklopedia internetowa">Encyklopedie internetowe</a>:</div> <ul><li><a href="/wiki/Encyklopedia_Britannica" title="Encyklopedia Britannica">Britannica</a>: <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.britannica.com/place/ancient-Egypt">place/ancient-Egypt</a></span></li> <li><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Property:P3219" class="extiw" title="d:Property:P3219">Universalis</a>: <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.universalis.fr/encyclopedie/egypte-des-pharaons/">egypte-des-pharaons</a></span>, <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.universalis.fr/encyclopedie/egypte-antique-vue-d-ensemble/">egypte-antique-vue-d-ensemble</a></span>, <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.universalis.fr/encyclopedie/egypte-antique-histoire-l-egypte-pharaonique/">egypte-antique-histoire-l-egypte-pharaonique</a></span></li> <li><a href="/wiki/Wielka_Encyklopedia_Rosyjska" title="Wielka Encyklopedia Rosyjska">БРЭ</a>: <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://old.bigenc.ru/text/1975690">1975690</a></span></li></ul> </div></div></div><noscript><img src="https://login.wikimedia.org/wiki/Special:CentralAutoLogin/start?type=1x1" alt="" width="1" height="1" style="border: none; position: absolute;"></noscript> <div class="printfooter" data-nosnippet="">Źródło: „<a dir="ltr" href="https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Starożytny_Egipt&oldid=74942526">https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Starożytny_Egipt&oldid=74942526</a>”</div></div> <div id="catlinks" class="catlinks" data-mw="interface"><div id="mw-normal-catlinks" class="mw-normal-catlinks"><a href="/wiki/Specjalna:Kategorie" title="Specjalna:Kategorie">Kategorie</a>: <ul><li><a href="/wiki/Kategoria:Staro%C5%BCytny_Egipt" title="Kategoria:Starożytny Egipt">Starożytny Egipt</a></li><li><a href="/wiki/Kategoria:Kraje_biblijne" title="Kategoria:Kraje biblijne">Kraje biblijne</a></li></ul></div><div id="mw-hidden-catlinks" class="mw-hidden-catlinks mw-hidden-cats-hidden">Ukryte kategorie: <ul><li><a href="/wiki/Kategoria:Strony_u%C5%BCywaj%C4%85ce_rozszerzenia_WikiHiero" title="Kategoria:Strony używające rozszerzenia WikiHiero">Strony używające rozszerzenia WikiHiero</a></li><li><a href="/wiki/Kategoria:Szablon_cytowania_u%C5%BCywa_p%C3%B3l_opisowych" title="Kategoria:Szablon cytowania używa pól opisowych">Szablon cytowania używa pól opisowych</a></li><li><a href="/wiki/Kategoria:Szablon_cytuj_ksi%C4%85%C5%BCk%C4%99_%E2%80%93_autorzy_do_sprawdzenia" title="Kategoria:Szablon cytuj książkę – autorzy do sprawdzenia">Szablon cytuj książkę – autorzy do sprawdzenia</a></li><li><a href="/wiki/Kategoria:Szablon_cytowania_ksi%C4%85%C5%BCki_%E2%80%93_brak_numeru_strony" title="Kategoria:Szablon cytowania książki – brak numeru strony">Szablon cytowania książki – brak numeru strony</a></li><li><a href="/wiki/Kategoria:Artyku%C5%82y_z_brakuj%C4%85cymi_przypisami_od_2024-10" title="Kategoria:Artykuły z brakującymi przypisami od 2024-10">Artykuły z brakującymi przypisami od 2024-10</a></li><li><a href="/wiki/Kategoria:Artyku%C5%82y_z_propozycjami_t%C5%82umacze%C5%84" title="Kategoria:Artykuły z propozycjami tłumaczeń">Artykuły z propozycjami tłumaczeń</a></li><li><a href="/wiki/Kategoria:Szablon_odn_bez_numeru_strony" title="Kategoria:Szablon odn bez numeru strony">Szablon odn bez numeru strony</a></li></ul></div></div> </div> </main> </div> <div class="mw-footer-container"> <footer id="footer" class="mw-footer" > <ul id="footer-info"> <li id="footer-info-lastmod"> Tę stronę ostatnio edytowano 11 paź 2024, 20:10.</li> <li id="footer-info-copyright">Tekst udostępniany na licencji <a rel="nofollow" class="external text" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.pl">Creative Commons: uznanie autorstwa, na tych samych warunkach</a>, z możliwością obowiązywania dodatkowych ograniczeń. Zobacz szczegółowe informacje o <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Policy:Terms_of_Use/pl">warunkach korzystania</a>.</li> </ul> <ul id="footer-places"> <li id="footer-places-privacy"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy">Polityka prywatności</a></li> <li id="footer-places-about"><a href="/wiki/Wikipedia:O_Wikipedii">O Wikipedii</a></li> <li id="footer-places-disclaimers"><a href="/wiki/Wikipedia:Korzystasz_z_Wikipedii_tylko_na_w%C5%82asn%C4%85_odpowiedzialno%C5%9B%C4%87">Korzystasz z Wikipedii tylko na własną odpowiedzialność</a></li> <li id="footer-places-wm-codeofconduct"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct">Powszechne Zasady Postępowania</a></li> <li id="footer-places-developers"><a href="https://developer.wikimedia.org">Dla deweloperów</a></li> <li id="footer-places-statslink"><a href="https://stats.wikimedia.org/#/pl.wikipedia.org">Statystyki</a></li> <li id="footer-places-cookiestatement"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Cookie_statement">Oświadczenie o ciasteczkach</a></li> <li id="footer-places-mobileview"><a href="//pl.m.wikipedia.org/w/index.php?title=Staro%C5%BCytny_Egipt&mobileaction=toggle_view_mobile" class="noprint stopMobileRedirectToggle">Wersja mobilna</a></li> </ul> <ul id="footer-icons" class="noprint"> <li id="footer-copyrightico"><a href="https://wikimediafoundation.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/static/images/footer/wikimedia-button.svg" width="84" height="29" alt="Wikimedia Foundation" loading="lazy"></a></li> <li id="footer-poweredbyico"><a href="https://www.mediawiki.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/w/resources/assets/poweredby_mediawiki.svg" alt="Powered by MediaWiki" width="88" height="31" loading="lazy"></a></li> </ul> </footer> </div> </div> </div> <div class="vector-settings" id="p-dock-bottom"> <ul></ul> </div><script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.config.set({"wgHostname":"mw-web.codfw.main-f69cdc8f6-qjjsx","wgBackendResponseTime":207,"wgPageParseReport":{"limitreport":{"cputime":"1.119","walltime":"1.353","ppvisitednodes":{"value":36074,"limit":1000000},"postexpandincludesize":{"value":182354,"limit":2097152},"templateargumentsize":{"value":28060,"limit":2097152},"expansiondepth":{"value":15,"limit":100},"expensivefunctioncount":{"value":50,"limit":500},"unstrip-depth":{"value":1,"limit":20},"unstrip-size":{"value":108525,"limit":5000000},"entityaccesscount":{"value":4,"limit":400},"timingprofile":["100.00% 1084.930 1 -total"," 29.22% 316.975 130 Szablon:Odn"," 12.86% 139.478 18 Szablon:Cytuj"," 11.19% 121.353 3 Szablon:Szablon_nawigacyjny"," 10.84% 117.574 1 Szablon:Prowincje_rzymskie"," 8.89% 96.498 1 Szablon:Przypisy"," 7.38% 80.048 9 Szablon:Cytuj_książkę"," 6.93% 75.212 1 Szablon:Kontrola_autorytatywna"," 6.84% 74.177 130 Szablon:Odn/tekst"," 6.31% 68.418 6 Szablon:Link-interwiki"]},"scribunto":{"limitreport-timeusage":{"value":"0.389","limit":"10.000"},"limitreport-memusage":{"value":5387542,"limit":52428800},"limitreport-logs":"map = \"EGY\"\ntable#1 {\n [\"autoAlt\"] = \"punkt z opisem „Abydos”\",\n [\"description\"] = \"[[Abydos]]\",\n [\"geohack\"] = \"type:city\",\n [\"latitude\"] = 26.183333333333,\n [\"link\"] = \"//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=pl\u0026params=26.183333333333_N_31.916666666667_E_\",\n [\"longitude\"] = 31.916666666667,\n [\"mark\"] = \"Red pog.svg\",\n [\"posDesc\"] = \"w centrum\",\n [\"position\"] = \"left\",\n [\"rx\"] = 147.26463104326,\n [\"ry\"] = 126.31465391142,\n [\"size\"] = 6,\n [\"x\"] = 58.905852417303,\n [\"y\"] = 54.783950617284,\n}\ntable#1 {\n [\"autoAlt\"] = \"punkt z opisem „Dendera”\",\n [\"description\"] = \"[[Dendera]]\",\n [\"geohack\"] = \"type:city\",\n [\"latitude\"] = 26.15,\n [\"link\"] = \"//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=pl\u0026params=26.15_N_32.666666666667_E_\",\n [\"longitude\"] = 32.666666666667,\n [\"mark\"] = \"Red pog.svg\",\n [\"posDesc\"] = \"blisko centrum na prawo\",\n [\"rx\"] = 161.57760814249,\n [\"ry\"] = 127.02628576444,\n [\"size\"] = 6,\n [\"x\"] = 64.631043256997,\n [\"y\"] = 55.092592592593,\n}\ntable#1 {\n [\"autoAlt\"] = \"punkt z opisem „Teby”\",\n [\"description\"] = \"[[Teby (Egipt)|Teby]]\",\n [\"geohack\"] = \"type:city\",\n [\"latitude\"] = 25.716666666667,\n [\"link\"] = \"//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=pl\u0026params=25.716666666667_N_32.6_E_\",\n [\"longitude\"] = 32.6,\n [\"mark\"] = \"Red pog.svg\",\n [\"posDesc\"] = \"blisko centrum na prawo\",\n [\"rx\"] = 160.30534351145,\n [\"ry\"] = 136.27749985372,\n [\"size\"] = 6,\n [\"x\"] = 64.12213740458,\n [\"y\"] = 59.104938271605,\n}\ntable#1 {\n [\"autoAlt\"] = \"punkt z opisem „Edfu”\",\n [\"description\"] = \"[[Edfu]]\",\n [\"geohack\"] = \"type:city\",\n [\"latitude\"] = 24.966666666667,\n [\"link\"] = \"//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=pl\u0026params=24.966666666667_N_32.883333333333_E_\",\n [\"longitude\"] = 32.883333333333,\n [\"mark\"] = \"Red pog.svg\",\n [\"posDesc\"] = \"blisko centrum po prawej na dole\",\n [\"position\"] = \"right\",\n [\"rx\"] = 165.71246819338,\n [\"ry\"] = 152.28921654672,\n [\"size\"] = 6,\n [\"x\"] = 66.284987277354,\n [\"y\"] = 66.049382716049,\n}\ntable#1 {\n [\"autoAlt\"] = \"punkt z opisem „Memfis”\",\n [\"description\"] = \"[[Memfis]]\",\n [\"geohack\"] = \"type:city\",\n [\"latitude\"] = 29.85,\n [\"link\"] = \"//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=pl\u0026params=29.85_N_31.25_E_\",\n [\"longitude\"] = 31.25,\n [\"mark\"] = \"Red pog.svg\",\n [\"posDesc\"] = \"u góry\",\n [\"position\"] = \"left\",\n [\"rx\"] = 134.54198473282,\n [\"ry\"] = 48.035150078989,\n [\"size\"] = 6,\n [\"x\"] = 53.81679389313,\n [\"y\"] = 20.833333333333,\n}\ntable#1 {\n [\"autoAlt\"] = \"punkt z opisem „Abu Simbel”\",\n [\"description\"] = \"[[Abu Simbel]]\",\n [\"geohack\"] = \"type:city\",\n [\"latitude\"] = 22.333333333333,\n [\"link\"] = \"//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=pl\u0026params=22.333333333333_N_31.633333333333_E_\",\n [\"longitude\"] = 31.633333333333,\n [\"mark\"] = \"Red pog.svg\",\n [\"posDesc\"] = \"blisko dolnej krawiędzi\",\n [\"rx\"] = 141.85750636132,\n [\"ry\"] = 208.50813293546,\n [\"size\"] = 6,\n [\"x\"] = 56.743002544529,\n [\"y\"] = 90.432098765432,\n}\ntable#1 {\n [\"autoAlt\"] = \"punkt z opisem „Tanis”\",\n [\"description\"] = \"[[Tanis (Egipt)|Tanis]]\",\n [\"geohack\"] = \"type:city\",\n [\"latitude\"] = 30.966666666667,\n [\"link\"] = \"//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=pl\u0026params=30.966666666667_N_31.866666666667_E_\",\n [\"longitude\"] = 31.866666666667,\n [\"mark\"] = \"Red pog.svg\",\n [\"posDesc\"] = \"u góry\",\n [\"rx\"] = 146.31043256997,\n [\"ry\"] = 24.19548300275,\n [\"size\"] = 6,\n [\"x\"] = 58.52417302799,\n [\"y\"] = 10.493827160494,\n}\ntable#1 {\n [\"autoAlt\"] = \"punkt z opisem „Hermopolis”\",\n [\"description\"] = \"[[Hermopolis]]\",\n [\"geohack\"] = \"type:city\",\n [\"latitude\"] = 27.783333333333,\n [\"link\"] = \"//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=pl\u0026params=27.783333333333_N_30.8_E_\",\n [\"longitude\"] = 30.8,\n [\"mark\"] = \"Red pog.svg\",\n [\"posDesc\"] = \"blisko centrum u góry\",\n [\"position\"] = \"left\",\n [\"rx\"] = 125.95419847328,\n [\"ry\"] = 92.156324966357,\n [\"size\"] = 6,\n [\"x\"] = 50.381679389313,\n [\"y\"] = 39.969135802469,\n}\ntable#1 {\n [\"autoAlt\"] = \"punkt z opisem „Hierakonpolis”\",\n [\"description\"] = \"[[Nechen|Hierakonpolis]]\",\n [\"geohack\"] = \"type:city\",\n [\"latitude\"] = 25.1,\n [\"link\"] = \"//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=pl\u0026params=25.1_N_32.783333333333_E_\",\n [\"longitude\"] = 32.783333333333,\n [\"mark\"] = \"Red pog.svg\",\n [\"posDesc\"] = \"blisko centrum po prawej na dole\",\n [\"rx\"] = 163.80407124682,\n [\"ry\"] = 149.44268913463,\n [\"size\"] = 6,\n [\"x\"] = 65.521628498728,\n [\"y\"] = 64.814814814815,\n}\ntable#1 {\n [\"autoAlt\"] = \"punkt z opisem „Asuan”\",\n [\"description\"] = \"[[Asuan]]\",\n [\"geohack\"] = \"type:city\",\n [\"latitude\"] = 24.083333333333,\n [\"link\"] = \"//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=pl\u0026params=24.083333333333_N_32.933333333333_E_\",\n [\"longitude\"] = 32.933333333333,\n [\"mark\"] = \"Red pog.svg\",\n [\"posDesc\"] = \"na dole nieco na prawo\",\n [\"rx\"] = 166.66666666667,\n [\"ry\"] = 171.14746065181,\n [\"size\"] = 6,\n [\"x\"] = 66.666666666667,\n [\"y\"] = 74.228395061728,\n}\ntable#1 {\n [\"autoAlt\"] = \"punkt z opisem „Heliopolis”\",\n [\"description\"] = \"[[Heliopolis (Egipt)|Heliopolis]]\",\n [\"geohack\"] = \"type:city\",\n [\"latitude\"] = 30.133333333333,\n [\"link\"] = \"//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=pl\u0026params=30.133333333333_N_31.283333333333_E_\",\n [\"longitude\"] = 31.283333333333,\n [\"mark\"] = \"Red pog.svg\",\n [\"posDesc\"] = \"u góry\",\n [\"position\"] = \"right\",\n [\"rx\"] = 135.17811704835,\n [\"ry\"] = 41.986279328301,\n [\"size\"] = 6,\n [\"x\"] = 54.071246819338,\n [\"y\"] = 18.20987654321,\n}\ntable#1 {\n [\"autoAlt\"] = \"punkt z opisem „Kom Ombo”\",\n [\"description\"] = \"[[Kom Ombo]]\",\n [\"geohack\"] = \"type:city\",\n [\"latitude\"] = 24.466666666667,\n [\"link\"] = \"//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=pl\u0026params=24.466666666667_N_32.95_E_\",\n [\"longitude\"] = 32.95,\n [\"mark\"] = \"Red pog.svg\",\n [\"posDesc\"] = \"na dole nieco na prawo\",\n [\"position\"] = \"left\",\n [\"rx\"] = 166.98473282443,\n [\"ry\"] = 162.96369434205,\n [\"size\"] = 6,\n [\"x\"] = 66.793893129771,\n [\"y\"] = 70.679012345679,\n}\ntable#1 {\n [\"autoAlt\"] = \"punkt z opisem „Amarna”\",\n [\"description\"] = \"[[Amarna]]\",\n [\"geohack\"] = \"type:city\",\n [\"latitude\"] = 27.666666666667,\n [\"link\"] = \"//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=pl\u0026params=27.666666666667_N_30.9_E_\",\n [\"longitude\"] = 30.9,\n [\"mark\"] = \"Red pog.svg\",\n [\"posDesc\"] = \"w centrum\",\n [\"position\"] = \"bottom\",\n [\"rx\"] = 127.86259541985,\n [\"ry\"] = 94.647036451934,\n [\"size\"] = 6,\n [\"x\"] = 51.145038167939,\n [\"y\"] = 41.049382716049,\n}\ntable#1 {\n [\"autoAlt\"] = \"punkt z opisem „Aleksandria”\",\n [\"description\"] = \"[[Aleksandria]]\",\n [\"geohack\"] = \"type:city\",\n [\"latitude\"] = 31.2,\n [\"link\"] = \"//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=pl\u0026params=31.2_N_29.916666666667_E_\",\n [\"longitude\"] = 29.916666666667,\n [\"mark\"] = \"Red pog.svg\",\n [\"posDesc\"] = \"blisko górnej krawiędzi\",\n [\"position\"] = \"left\",\n [\"rx\"] = 109.09669211196,\n [\"ry\"] = 19.214060031596,\n [\"size\"] = 6,\n [\"x\"] = 43.638676844784,\n [\"y\"] = 8.3333333333334,\n}\ntable#1 {\n [\"autoAlt\"] = \"punkt z opisem „Antinoopolis”\",\n [\"description\"] = \"[[Antinoopolis]]\",\n [\"geohack\"] = \"type:city\",\n [\"latitude\"] = 27.8,\n [\"link\"] = \"//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=pl\u0026params=27.8_N_30.883333333333_E_\",\n [\"longitude\"] = 30.883333333333,\n [\"mark\"] = \"Red pog.svg\",\n [\"posDesc\"] = \"blisko centrum u góry\",\n [\"rx\"] = 127.54452926209,\n [\"ry\"] = 91.800509039846,\n [\"size\"] = 6,\n [\"x\"] = 51.017811704835,\n [\"y\"] = 39.814814814815,\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\next = false\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\next = false\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = false\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\next = false\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = false\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\n\n== Szablon:Szablon nawigacyjny ==\n\n\n== Szablon:Szablon nawigacyjny ==\n\n\n== Szablon:Szablon nawigacyjny ==\n\nrequired = table#1 {\n}\n"},"cachereport":{"origin":"mw-web.eqiad.main-67456955cd-c8jmv","timestamp":"20241121133303","ttl":2592000,"transientcontent":false}}});});</script> <script type="application/ld+json">{"@context":"https:\/\/schema.org","@type":"Article","name":"Staro\u017cytny Egipt","url":"https:\/\/pl.wikipedia.org\/wiki\/Staro%C5%BCytny_Egipt","sameAs":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q11768","mainEntity":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q11768","author":{"@type":"Organization","name":"Wsp\u00f3\u0142tw\u00f3rcy projekt\u00f3w Fundacji Wikimedia"},"publisher":{"@type":"Organization","name":"Wikimedia Foundation, Inc.","logo":{"@type":"ImageObject","url":"https:\/\/www.wikimedia.org\/static\/images\/wmf-hor-googpub.png"}},"datePublished":"2004-02-12T12:06:44Z","image":"https:\/\/upload.wikimedia.org\/wikipedia\/commons\/5\/53\/Pyramids_of_Egypt1.jpg","headline":"cywilizacja staro\u017cytnego Bliskiego Wschodu"}</script> </body> </html>