CINXE.COM

<!DOCTYPE html> <html class="client-nojs vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available" lang="nl" dir="ltr"> <head> <meta charset="UTF-8"> <title>Gleichschaltung - Wikipedia</title> <script>(function(){var className="client-js vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available";var cookie=document.cookie.match(/(?:^|; )nlwikimwclientpreferences=([^;]+)/);if(cookie){cookie[1].split('%2C').forEach(function(pref){className=className.replace(new RegExp('(^| )'+pref.replace(/-clientpref-\w+$|[^\w-]+/g,'')+'-clientpref-\\w+( |$)'),'$1'+pref+'$2');});}document.documentElement.className=className;}());RLCONF={"wgBreakFrames":false,"wgSeparatorTransformTable":[",\t.",".\t,"],"wgDigitTransformTable":["",""], "wgDefaultDateFormat":"dmy","wgMonthNames":["","januari","februari","maart","april","mei","juni","juli","augustus","september","oktober","november","december"],"wgRequestId":"5da4aaa7-5b15-4812-998c-3184b1d92e5a","wgCanonicalNamespace":"","wgCanonicalSpecialPageName":false,"wgNamespaceNumber":0,"wgPageName":"Gleichschaltung","wgTitle":"Gleichschaltung","wgCurRevisionId":66696823,"wgRevisionId":66696823,"wgArticleId":1134819,"wgIsArticle":true,"wgIsRedirect":false,"wgAction":"view","wgUserName":null,"wgUserGroups":["*"],"wgCategories":["Terminologie van nazi-Duitsland"],"wgPageViewLanguage":"nl","wgPageContentLanguage":"nl","wgPageContentModel":"wikitext","wgRelevantPageName":"Gleichschaltung","wgRelevantArticleId":1134819,"wgIsProbablyEditable":true,"wgRelevantPageIsProbablyEditable":true,"wgRestrictionEdit":[],"wgRestrictionMove":[],"wgNoticeProject":"wikipedia","wgCiteReferencePreviewsActive":true,"wgMediaViewerOnClick":true,"wgMediaViewerEnabledByDefault":true,"wgPopupsFlags":0, "wgVisualEditor":{"pageLanguageCode":"nl","pageLanguageDir":"ltr","pageVariantFallbacks":"nl"},"wgMFDisplayWikibaseDescriptions":{"search":true,"watchlist":true,"tagline":true,"nearby":true},"wgWMESchemaEditAttemptStepOversample":false,"wgWMEPageLength":10000,"wgRelatedArticlesCompat":[],"wgCentralAuthMobileDomain":false,"wgEditSubmitButtonLabelPublish":true,"wgULSPosition":"interlanguage","wgULSisCompactLinksEnabled":false,"wgVector2022LanguageInHeader":true,"wgULSisLanguageSelectorEmpty":false,"wgWikibaseItemId":"Q313768","wgCheckUserClientHintsHeadersJsApi":["brands","architecture","bitness","fullVersionList","mobile","model","platform","platformVersion"],"GEHomepageSuggestedEditsEnableTopics":true,"wgGETopicsMatchModeEnabled":false,"wgGEStructuredTaskRejectionReasonTextInputEnabled":false,"wgGELevelingUpEnabledForUser":false};RLSTATE={"ext.globalCssJs.user.styles":"ready","site.styles":"ready","user.styles":"ready","ext.globalCssJs.user":"ready","user":"ready","user.options": "loading","skins.vector.search.codex.styles":"ready","skins.vector.styles":"ready","skins.vector.icons":"ready","ext.wikimediamessages.styles":"ready","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript":"ready","ext.uls.interlanguage":"ready","wikibase.client.init":"ready","ext.wikimediaBadges":"ready"};RLPAGEMODULES=["mediawiki.page.media","site","mediawiki.page.ready","mediawiki.toc","skins.vector.js","ext.centralNotice.geoIP","ext.centralNotice.startUp","ext.gadget.Direct-link-to-Commons","ext.gadget.ProtectionTemplates","ext.gadget.InterProjectLinks","ext.gadget.hoofdbetekenis-titelwijziging","ext.gadget.switcher","ext.gadget.OpenStreetMapFrame","ext.gadget.subpages","ext.urlShortener.toolbar","ext.centralauth.centralautologin","mmv.bootstrap","ext.popups","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.init","ext.visualEditor.targetLoader","ext.echo.centralauth","ext.eventLogging","ext.wikimediaEvents","ext.navigationTiming","ext.uls.interface","ext.cx.eventlogging.campaigns", "ext.cx.uls.quick.actions","wikibase.client.vector-2022","ext.checkUser.clientHints","ext.growthExperiments.SuggestedEditSession","wikibase.sidebar.tracking"];</script> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.loader.impl(function(){return["user.options@12s5i",function($,jQuery,require,module){mw.user.tokens.set({"patrolToken":"+\\","watchToken":"+\\","csrfToken":"+\\"}); }];});});</script> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=nl&modules=ext.uls.interlanguage%7Cext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript%7Cext.wikimediaBadges%7Cext.wikimediamessages.styles%7Cskins.vector.icons%2Cstyles%7Cskins.vector.search.codex.styles%7Cwikibase.client.init&only=styles&skin=vector-2022"> <script async="" src="/w/load.php?lang=nl&modules=startup&only=scripts&raw=1&skin=vector-2022"></script> <meta name="ResourceLoaderDynamicStyles" content=""> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=nl&modules=site.styles&only=styles&skin=vector-2022"> <meta name="generator" content="MediaWiki 1.44.0-wmf.4"> <meta name="referrer" content="origin"> <meta name="referrer" content="origin-when-cross-origin"> <meta name="robots" content="max-image-preview:standard"> <meta name="format-detection" content="telephone=no"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3e/Gen._Otto_Schumann%2C_Arthur_Seyss-Inquart%2C_Fritz_Schmidt_%281941%2C_Den_Haag%29.jpg/1200px-Gen._Otto_Schumann%2C_Arthur_Seyss-Inquart%2C_Fritz_Schmidt_%281941%2C_Den_Haag%29.jpg"> <meta property="og:image:width" content="1200"> <meta property="og:image:height" content="1840"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3e/Gen._Otto_Schumann%2C_Arthur_Seyss-Inquart%2C_Fritz_Schmidt_%281941%2C_Den_Haag%29.jpg/800px-Gen._Otto_Schumann%2C_Arthur_Seyss-Inquart%2C_Fritz_Schmidt_%281941%2C_Den_Haag%29.jpg"> <meta property="og:image:width" content="800"> <meta property="og:image:height" content="1226"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3e/Gen._Otto_Schumann%2C_Arthur_Seyss-Inquart%2C_Fritz_Schmidt_%281941%2C_Den_Haag%29.jpg/640px-Gen._Otto_Schumann%2C_Arthur_Seyss-Inquart%2C_Fritz_Schmidt_%281941%2C_Den_Haag%29.jpg"> <meta property="og:image:width" content="640"> <meta property="og:image:height" content="981"> <meta name="viewport" content="width=1120"> <meta property="og:title" content="Gleichschaltung - Wikipedia"> <meta property="og:type" content="website"> <link rel="preconnect" href="//upload.wikimedia.org"> <link rel="alternate" media="only screen and (max-width: 640px)" href="//nl.m.wikipedia.org/wiki/Gleichschaltung"> <link rel="alternate" type="application/x-wiki" title="Bewerken" href="/w/index.php?title=Gleichschaltung&action=edit"> <link rel="apple-touch-icon" href="/static/apple-touch/wikipedia.png"> <link rel="icon" href="/static/favicon/wikipedia.ico"> <link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/w/rest.php/v1/search" title="Wikipedia (nl)"> <link rel="EditURI" type="application/rsd+xml" href="//nl.wikipedia.org/w/api.php?action=rsd"> <link rel="canonical" href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Gleichschaltung"> <link rel="license" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.nl"> <link rel="alternate" type="application/atom+xml" title="Wikipedia Atom-feed" href="/w/index.php?title=Speciaal:RecenteWijzigingen&feed=atom"> <link rel="dns-prefetch" href="//meta.wikimedia.org" /> <link rel="dns-prefetch" href="//login.wikimedia.org"> </head> <body class="skin--responsive skin-vector skin-vector-search-vue mediawiki ltr sitedir-ltr mw-hide-empty-elt ns-0 ns-subject mw-editable page-Gleichschaltung rootpage-Gleichschaltung skin-vector-2022 action-view"><a class="mw-jump-link" href="#bodyContent">Naar inhoud springen</a> <div class="vector-header-container"> <header class="vector-header mw-header"> <div class="vector-header-start"> <nav class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Site"> <div id="vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown vector-main-menu-dropdown vector-button-flush-left vector-button-flush-right" > <input type="checkbox" id="vector-main-menu-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Hoofdmenu" > <label id="vector-main-menu-dropdown-label" for="vector-main-menu-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-menu mw-ui-icon-wikimedia-menu"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Hoofdmenu</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-main-menu-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-main-menu" class="vector-main-menu vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-main-menu-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="main-menu-pinned" data-pinnable-element-id="vector-main-menu" data-pinned-container-id="vector-main-menu-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-main-menu-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Hoofdmenu</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.pin">naar zijbalk verplaatsen</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.unpin">verbergen</button> </div> <div id="p-navigation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation" > <div class="vector-menu-heading"> Navigatie </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-mainpage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Hoofdpagina" title="Naar de hoofdpagina gaan [z]" accesskey="z"><span>Hoofdpagina</span></a></li><li id="n-zoekartikel" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Portaal:Navigatie"><span>Vind een artikel</span></a></li><li id="n-today" class="mw-list-item"><a href="/wiki/24_november"><span>Vandaag</span></a></li><li id="n-Etalage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Etalage"><span>Etalage</span></a></li><li id="n-categories" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Categorie:Alles"><span>Categorieën</span></a></li><li id="n-recentchanges" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:RecenteWijzigingen" title="Een lijst met recente wijzigingen in deze wiki. [r]" accesskey="r"><span>Recente wijzigingen</span></a></li><li id="n-newpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:NieuwePaginas"><span>Nieuwe artikelen</span></a></li><li id="n-randompage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:Willekeurig" title="Een willekeurige pagina bekijken [x]" accesskey="x"><span>Willekeurige pagina</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-navigation2" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation2" > <div class="vector-menu-heading"> Informatie </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-portal" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Portaal:Gebruikersportaal" title="Informatie over het project: wat u kunt doen, waar u dingen kunt vinden"><span>Gebruikersportaal</span></a></li><li id="n-Snelcursus" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Snelcursus"><span>Snelcursus</span></a></li><li id="n-help" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Portaal:Hulp_en_beheer" title="Hulpinformatie over deze wiki"><span>Hulp en contact</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> <a href="/wiki/Hoofdpagina" class="mw-logo"> <img class="mw-logo-icon" src="/static/images/icons/wikipedia.png" alt="" aria-hidden="true" height="50" width="50"> <span class="mw-logo-container skin-invert"> <img class="mw-logo-wordmark" alt="Wikipedia" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-wordmark-en.svg" style="width: 7.5em; height: 1.125em;"> <img class="mw-logo-tagline" alt="de vrije encyclopedie" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-tagline-nl.svg" width="120" height="13" style="width: 7.5em; height: 0.8125em;"> </span> </a> </div> <div class="vector-header-end"> <div id="p-search" role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-collapses vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box-auto-expand-width vector-search-box"> <a href="/wiki/Speciaal:Zoeken" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only search-toggle" title="Doorzoek Wikipedia [f]" accesskey="f"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>Zoeken</span> </a> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail cdx-typeahead-search--auto-expand-width"> <form action="/w/index.php" id="searchform" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div id="simpleSearch" class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Doorzoek Wikipedia" aria-label="Doorzoek Wikipedia" autocapitalize="sentences" title="Doorzoek Wikipedia [f]" accesskey="f" id="searchInput" > <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="Speciaal:Zoeken"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Zoeken</button> </form> </div> </div> </div> <nav class="vector-user-links vector-user-links-wide" aria-label="Persoonlijke hulpmiddelen"> <div class="vector-user-links-main"> <div id="p-vector-user-menu-preferences" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-userpage" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Uiterlijk"> <div id="vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown " title="De lettergrootte, breedte en kleur van de pagina wijzigen" > <input type="checkbox" id="vector-appearance-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Uiterlijk" > <label id="vector-appearance-dropdown-label" for="vector-appearance-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-appearance mw-ui-icon-wikimedia-appearance"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Uiterlijk</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-appearance-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div id="p-vector-user-menu-notifications" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-overflow" class="vector-menu mw-portlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_nl.wikipedia.org&uselang=nl" class=""><span>Doneren</span></a> </li> <li id="pt-createaccount-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Speciaal:GebruikerAanmaken&returnto=Gleichschaltung" title="Registreer u vooral en meld u aan. Dit is echter niet verplicht." class=""><span>Account aanmaken</span></a> </li> <li id="pt-login-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Speciaal:Aanmelden&returnto=Gleichschaltung" title="U wordt van harte uitgenodigd om aan te melden, maar dit is niet verplicht [o]" accesskey="o" class=""><span>Aanmelden</span></a> </li> </ul> </div> </div> </div> <div id="vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown vector-user-menu vector-button-flush-right vector-user-menu-logged-out" title="Meer opties" > <input type="checkbox" id="vector-user-links-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Persoonlijke hulpmiddelen" > <label id="vector-user-links-dropdown-label" for="vector-user-links-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-ellipsis mw-ui-icon-wikimedia-ellipsis"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Persoonlijke hulpmiddelen</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-personal" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-personal user-links-collapsible-item" title="Gebruikersmenu" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_nl.wikipedia.org&uselang=nl"><span>Doneren</span></a></li><li id="pt-createaccount" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:GebruikerAanmaken&returnto=Gleichschaltung" title="Registreer u vooral en meld u aan. Dit is echter niet verplicht."><span class="vector-icon mw-ui-icon-userAdd mw-ui-icon-wikimedia-userAdd"></span> <span>Account aanmaken</span></a></li><li id="pt-login" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:Aanmelden&returnto=Gleichschaltung" title="U wordt van harte uitgenodigd om aan te melden, maar dit is niet verplicht [o]" accesskey="o"><span class="vector-icon mw-ui-icon-logIn mw-ui-icon-wikimedia-logIn"></span> <span>Aanmelden</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-user-menu-anon-editor" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-user-menu-anon-editor" > <div class="vector-menu-heading"> Pagina's voor uitgelogde redacteuren <a href="/wiki/Help:Inleiding" aria-label="Meer leren over bewerken"><span>meer lezen</span></a> </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-anoncontribs" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:MijnBijdragen" title="Bijdragen IP-adres [y]" accesskey="y"><span>Bijdragen</span></a></li><li id="pt-anontalk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:MijnOverleg" title="Overlegpagina van de anonieme gebruiker van dit IP-adres [n]" accesskey="n"><span>Overleg</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </header> </div> <div class="mw-page-container"> <div class="mw-page-container-inner"> <div class="vector-sitenotice-container"> <div id="siteNotice"></div> </div> <div class="vector-column-start"> <div class="vector-main-menu-container"> <div id="mw-navigation"> <nav id="mw-panel" class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Site"> <div id="vector-main-menu-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> </div> </div> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav id="mw-panel-toc" aria-label="Inhoud" data-event-name="ui.sidebar-toc" class="mw-table-of-contents-container vector-toc-landmark"> <div id="vector-toc-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-toc" class="vector-toc vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-toc-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="toc-pinned" data-pinnable-element-id="vector-toc" > <h2 class="vector-pinnable-header-label">Inhoud</h2> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.pin">naar zijbalk verplaatsen</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.unpin">verbergen</button> </div> <ul class="vector-toc-contents" id="mw-panel-toc-list"> <li id="toc-mw-content-text" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a href="#" class="vector-toc-link"> <div class="vector-toc-text">Top</div> </a> </li> <li id="toc-Achtergrond" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Achtergrond"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1</span> <span>Achtergrond</span> </div> </a> <ul id="toc-Achtergrond-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Verloop_van_de_Gleichschaltung" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Verloop_van_de_Gleichschaltung"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2</span> <span>Verloop van de Gleichschaltung</span> </div> </a> <ul id="toc-Verloop_van_de_Gleichschaltung-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Gevolg" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Gevolg"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3</span> <span>Gevolg</span> </div> </a> <ul id="toc-Gevolg-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Nederland_tijdens_de_Duitse_bezetting" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Nederland_tijdens_de_Duitse_bezetting"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4</span> <span>Nederland tijdens de Duitse bezetting</span> </div> </a> <ul id="toc-Nederland_tijdens_de_Duitse_bezetting-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </div> </div> </nav> </div> </div> <div class="mw-content-container"> <main id="content" class="mw-body"> <header class="mw-body-header vector-page-titlebar"> <nav aria-label="Inhoud" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown vector-page-titlebar-toc vector-button-flush-left" > <input type="checkbox" id="vector-page-titlebar-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Inhoudsopgave omschakelen" > <label id="vector-page-titlebar-toc-label" for="vector-page-titlebar-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-listBullet mw-ui-icon-wikimedia-listBullet"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Inhoudsopgave omschakelen</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-titlebar-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <h1 id="firstHeading" class="firstHeading mw-first-heading"><span class="mw-page-title-main">Gleichschaltung</span></h1> <div id="p-lang-btn" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-lang" > <input type="checkbox" id="p-lang-btn-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn" class="vector-dropdown-checkbox mw-interlanguage-selector" aria-label="Ga naar een artikel in een andere taal. Beschikbaar in 29 talen" > <label id="p-lang-btn-label" for="p-lang-btn-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive mw-portlet-lang-heading-29" aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-language-progressive mw-ui-icon-wikimedia-language-progressive"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">29 talen</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="interlanguage-link interwiki-als mw-list-item"><a href="https://als.wikipedia.org/wiki/Gleichschaltung" title="Gleichschaltung – Zwitserduits" lang="gsw" hreflang="gsw" data-title="Gleichschaltung" data-language-autonym="Alemannisch" data-language-local-name="Zwitserduits" class="interlanguage-link-target"><span>Alemannisch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ar mw-list-item"><a href="https://ar.wikipedia.org/wiki/%D8%AC%D9%84%D8%A7%D9%8A%D8%B4_%D8%B4%D8%A7%D9%84%D8%AA%D9%88%D9%86%D8%AC" title="جلايش شالتونج – Arabisch" lang="ar" hreflang="ar" data-title="جلايش شالتونج" data-language-autonym="العربية" data-language-local-name="Arabisch" class="interlanguage-link-target"><span>العربية</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be mw-list-item"><a href="https://be.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%BB%D1%8F%D0%B9%D1%85%D1%88%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D1%82%D1%83%D0%BD%D0%B3" title="Гляйхшальтунг – Belarussisch" lang="be" hreflang="be" data-title="Гляйхшальтунг" data-language-autonym="Беларуская" data-language-local-name="Belarussisch" class="interlanguage-link-target"><span>Беларуская</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bg mw-list-item"><a href="https://bg.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%BB%D0%B0%D0%B9%D1%85%D1%88%D0%B0%D0%BB%D1%82%D1%83%D0%BD%D0%B3" title="Глайхшалтунг – Bulgaars" lang="bg" hreflang="bg" data-title="Глайхшалтунг" data-language-autonym="Български" data-language-local-name="Bulgaars" class="interlanguage-link-target"><span>Български</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-br mw-list-item"><a href="https://br.wikipedia.org/wiki/Gleichschaltung" title="Gleichschaltung – Bretons" lang="br" hreflang="br" data-title="Gleichschaltung" data-language-autonym="Brezhoneg" data-language-local-name="Bretons" class="interlanguage-link-target"><span>Brezhoneg</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ca mw-list-item"><a href="https://ca.wikipedia.org/wiki/Gleichschaltung" title="Gleichschaltung – Catalaans" lang="ca" hreflang="ca" data-title="Gleichschaltung" data-language-autonym="Català" data-language-local-name="Catalaans" class="interlanguage-link-target"><span>Català</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-da mw-list-item"><a href="https://da.wikipedia.org/wiki/Gleichschaltung" title="Gleichschaltung – Deens" lang="da" hreflang="da" data-title="Gleichschaltung" data-language-autonym="Dansk" data-language-local-name="Deens" class="interlanguage-link-target"><span>Dansk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-de mw-list-item"><a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Gleichschaltung" title="Gleichschaltung – Duits" lang="de" hreflang="de" data-title="Gleichschaltung" data-language-autonym="Deutsch" data-language-local-name="Duits" class="interlanguage-link-target"><span>Deutsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-el mw-list-item"><a href="https://el.wikipedia.org/wiki/Gleichschaltung" title="Gleichschaltung – Grieks" lang="el" hreflang="el" data-title="Gleichschaltung" data-language-autonym="Ελληνικά" data-language-local-name="Grieks" class="interlanguage-link-target"><span>Ελληνικά</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-en mw-list-item"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Gleichschaltung" title="Gleichschaltung – Engels" lang="en" hreflang="en" data-title="Gleichschaltung" data-language-autonym="English" data-language-local-name="Engels" class="interlanguage-link-target"><span>English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-es mw-list-item"><a href="https://es.wikipedia.org/wiki/Gleichschaltung" title="Gleichschaltung – Spaans" lang="es" hreflang="es" data-title="Gleichschaltung" data-language-autonym="Español" data-language-local-name="Spaans" class="interlanguage-link-target"><span>Español</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fi mw-list-item"><a href="https://fi.wikipedia.org/wiki/Gleichschaltung" title="Gleichschaltung – Fins" lang="fi" hreflang="fi" data-title="Gleichschaltung" data-language-autonym="Suomi" data-language-local-name="Fins" class="interlanguage-link-target"><span>Suomi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fr mw-list-item"><a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Gleichschaltung" title="Gleichschaltung – Frans" lang="fr" hreflang="fr" data-title="Gleichschaltung" data-language-autonym="Français" data-language-local-name="Frans" class="interlanguage-link-target"><span>Français</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fy mw-list-item"><a href="https://fy.wikipedia.org/wiki/Gleichschaltung" title="Gleichschaltung – Fries" lang="fy" hreflang="fy" data-title="Gleichschaltung" data-language-autonym="Frysk" data-language-local-name="Fries" class="interlanguage-link-target"><span>Frysk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-he mw-list-item"><a href="https://he.wikipedia.org/wiki/%D7%94%D7%90%D7%97%D7%93%D7%94" title="האחדה – Hebreeuws" lang="he" hreflang="he" data-title="האחדה" data-language-autonym="עברית" data-language-local-name="Hebreeuws" class="interlanguage-link-target"><span>עברית</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hr mw-list-item"><a href="https://hr.wikipedia.org/wiki/Gleichschaltung" title="Gleichschaltung – Kroatisch" lang="hr" hreflang="hr" data-title="Gleichschaltung" data-language-autonym="Hrvatski" data-language-local-name="Kroatisch" class="interlanguage-link-target"><span>Hrvatski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-id mw-list-item"><a href="https://id.wikipedia.org/wiki/Gleichschaltung" title="Gleichschaltung – Indonesisch" lang="id" hreflang="id" data-title="Gleichschaltung" data-language-autonym="Bahasa Indonesia" data-language-local-name="Indonesisch" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Indonesia</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-it mw-list-item"><a href="https://it.wikipedia.org/wiki/Gleichschaltung" title="Gleichschaltung – Italiaans" lang="it" hreflang="it" data-title="Gleichschaltung" data-language-autonym="Italiano" data-language-local-name="Italiaans" class="interlanguage-link-target"><span>Italiano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ja mw-list-item"><a href="https://ja.wikipedia.org/wiki/%E5%BC%B7%E5%88%B6%E7%9A%84%E5%90%8C%E4%B8%80%E5%8C%96" title="強制的同一化 – Japans" lang="ja" hreflang="ja" data-title="強制的同一化" data-language-autonym="日本語" data-language-local-name="Japans" class="interlanguage-link-target"><span>日本語</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ka mw-list-item"><a href="https://ka.wikipedia.org/wiki/%E1%83%92%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%AE%E1%83%A8%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A2%E1%83%A3%E1%83%9C%E1%83%92%E1%83%98" title="გლაიხშალტუნგი – Georgisch" lang="ka" hreflang="ka" data-title="გლაიხშალტუნგი" data-language-autonym="ქართული" data-language-local-name="Georgisch" class="interlanguage-link-target"><span>ქართული</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ms mw-list-item"><a href="https://ms.wikipedia.org/wiki/Gleichschaltung" title="Gleichschaltung – Maleis" lang="ms" hreflang="ms" data-title="Gleichschaltung" data-language-autonym="Bahasa Melayu" data-language-local-name="Maleis" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Melayu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-no mw-list-item"><a href="https://no.wikipedia.org/wiki/Gleichschaltung" title="Gleichschaltung – Noors - Bokmål" lang="nb" hreflang="nb" data-title="Gleichschaltung" data-language-autonym="Norsk bokmål" data-language-local-name="Noors - Bokmål" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk bokmål</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pl mw-list-item"><a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Gleichschaltung" title="Gleichschaltung – Pools" lang="pl" hreflang="pl" data-title="Gleichschaltung" data-language-autonym="Polski" data-language-local-name="Pools" class="interlanguage-link-target"><span>Polski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pt mw-list-item"><a href="https://pt.wikipedia.org/wiki/Gleichschaltung" title="Gleichschaltung – Portugees" lang="pt" hreflang="pt" data-title="Gleichschaltung" data-language-autonym="Português" data-language-local-name="Portugees" class="interlanguage-link-target"><span>Português</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ru mw-list-item"><a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%BB%D1%8F%D0%B9%D1%85%D1%88%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D1%82%D1%83%D0%BD%D0%B3" title="Гляйхшальтунг – Russisch" lang="ru" hreflang="ru" data-title="Гляйхшальтунг" data-language-autonym="Русский" data-language-local-name="Russisch" class="interlanguage-link-target"><span>Русский</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-th mw-list-item"><a href="https://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B9%84%E0%B8%81%E0%B8%A5%E0%B8%8A%E0%B9%8C%E0%B8%8A%E0%B8%B1%E0%B8%A5%E0%B8%97%E0%B8%B8%E0%B8%87" title="ไกลช์ชัลทุง – Thai" lang="th" hreflang="th" data-title="ไกลช์ชัลทุง" data-language-autonym="ไทย" data-language-local-name="Thai" class="interlanguage-link-target"><span>ไทย</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tr mw-list-item"><a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/Gleichschaltung" title="Gleichschaltung – Turks" lang="tr" hreflang="tr" data-title="Gleichschaltung" data-language-autonym="Türkçe" data-language-local-name="Turks" class="interlanguage-link-target"><span>Türkçe</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uk mw-list-item"><a href="https://uk.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%BB%D1%8F%D0%B9%D1%85%D1%88%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D1%82%D1%83%D0%BD%D0%B3" title="Гляйхшальтунг – Oekraïens" lang="uk" hreflang="uk" data-title="Гляйхшальтунг" data-language-autonym="Українська" data-language-local-name="Oekraïens" class="interlanguage-link-target"><span>Українська</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh mw-list-item"><a href="https://zh.wikipedia.org/wiki/%E4%B8%80%E4%BD%93%E5%8C%96_(%E7%BA%B3%E7%B2%B9%E6%9C%AF%E8%AF%AD)" title="一体化 (纳粹术语) – Chinees" lang="zh" hreflang="zh" data-title="一体化 (纳粹术语)" data-language-autonym="中文" data-language-local-name="Chinees" class="interlanguage-link-target"><span>中文</span></a></li> </ul> <div class="after-portlet after-portlet-lang"><span class="wb-langlinks-edit wb-langlinks-link"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q313768#sitelinks-wikipedia" title="Taalkoppelingen bewerken" class="wbc-editpage">Koppelingen bewerken</a></span></div> </div> </div> </div> </header> <div class="vector-page-toolbar"> <div class="vector-page-toolbar-container"> <div id="left-navigation"> <nav aria-label="Naamruimten"> <div id="p-associated-pages" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-associated-pages" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-nstab-main" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Gleichschaltung" title="Inhoudspagina bekijken [c]" accesskey="c"><span>Artikel</span></a></li><li id="ca-talk" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Overleg:Gleichschaltung" rel="discussion" title="Overleg over deze pagina [t]" accesskey="t"><span>Overleg</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown emptyPortlet" > <input type="checkbox" id="vector-variants-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Taalvariant wijzigen" > <label id="vector-variants-dropdown-label" for="vector-variants-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">Nederlands</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-variants" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-variants emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> <div id="right-navigation" class="vector-collapsible"> <nav aria-label="Weergaven"> <div id="p-views" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-views" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-view" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Gleichschaltung"><span>Lezen</span></a></li><li id="ca-ve-edit" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Gleichschaltung&veaction=edit" title="Deze pagina bewerken [v]" accesskey="v"><span>Bewerken</span></a></li><li id="ca-edit" class="collapsible vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Gleichschaltung&action=edit" title="Broncode van deze pagina bewerken [e]" accesskey="e"><span>Brontekst bewerken</span></a></li><li id="ca-history" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Gleichschaltung&action=history" title="Eerdere versies van deze pagina [h]" accesskey="h"><span>Geschiedenis weergeven</span></a></li> </ul> </div> </div> </nav> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Paginahulpmiddelen"> <div id="vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown vector-page-tools-dropdown" > <input type="checkbox" id="vector-page-tools-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Hulpmiddelen" > <label id="vector-page-tools-dropdown-label" for="vector-page-tools-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">Hulpmiddelen</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-tools-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-page-tools" class="vector-page-tools vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-page-tools-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="page-tools-pinned" data-pinnable-element-id="vector-page-tools" data-pinned-container-id="vector-page-tools-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-page-tools-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Hulpmiddelen</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.pin">naar zijbalk verplaatsen</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.unpin">verbergen</button> </div> <div id="p-cactions" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-cactions emptyPortlet vector-has-collapsible-items" title="Meer opties" > <div class="vector-menu-heading"> Handelingen </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-more-view" class="selected vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/wiki/Gleichschaltung"><span>Lezen</span></a></li><li id="ca-more-ve-edit" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Gleichschaltung&veaction=edit" title="Deze pagina bewerken [v]" accesskey="v"><span>Bewerken</span></a></li><li id="ca-more-edit" class="collapsible vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Gleichschaltung&action=edit" title="Broncode van deze pagina bewerken [e]" accesskey="e"><span>Brontekst bewerken</span></a></li><li id="ca-more-history" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Gleichschaltung&action=history"><span>Geschiedenis weergeven</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-tb" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-tb" > <div class="vector-menu-heading"> Algemeen </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-whatlinkshere" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:VerwijzingenNaarHier/Gleichschaltung" title="Lijst met alle pagina's die naar deze pagina verwijzen [j]" accesskey="j"><span>Links naar deze pagina</span></a></li><li id="t-recentchangeslinked" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:RecenteWijzigingenGelinkt/Gleichschaltung" rel="nofollow" title="Recente wijzigingen in pagina's waar deze pagina naar verwijst [k]" accesskey="k"><span>Gerelateerde wijzigingen</span></a></li><li id="t-upload" class="mw-list-item"><a href="//commons.wikimedia.org/wiki/Special:UploadWizard?uselang=nl" title="Bestanden uploaden [u]" accesskey="u"><span>Bestand uploaden</span></a></li><li id="t-specialpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:SpecialePaginas" title="Lijst met alle speciale pagina's [q]" accesskey="q"><span>Speciale pagina's</span></a></li><li id="t-permalink" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Gleichschaltung&oldid=66696823" title="Permanente koppeling naar deze versie van deze pagina"><span>Permanente koppeling</span></a></li><li id="t-info" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Gleichschaltung&action=info" title="Meer informatie over deze pagina"><span>Paginagegevens</span></a></li><li id="t-cite" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:Citeren&page=Gleichschaltung&id=66696823&wpFormIdentifier=titleform" title="Informatie over hoe u deze pagina kunt citeren"><span>Deze pagina citeren</span></a></li><li id="t-urlshortener" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:UrlShortener&url=https%3A%2F%2Fnl.wikipedia.org%2Fwiki%2FGleichschaltung"><span>Verkorte URL verkrijgen</span></a></li><li id="t-urlshortener-qrcode" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:QrCode&url=https%3A%2F%2Fnl.wikipedia.org%2Fwiki%2FGleichschaltung"><span>QR-code downloaden</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-coll-print_export" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-coll-print_export" > <div class="vector-menu-heading"> Afdrukken/exporteren </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="coll-create_a_book" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:Boek&bookcmd=book_creator&referer=Gleichschaltung"><span>Boek aanmaken</span></a></li><li id="coll-download-as-rl" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:DownloadAsPdf&page=Gleichschaltung&action=show-download-screen"><span>Downloaden als PDF</span></a></li><li id="t-print" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Gleichschaltung&printable=yes" title="Printvriendelijke versie van deze pagina [p]" accesskey="p"><span>Afdrukversie</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-wikibase-otherprojects" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-wikibase-otherprojects" > <div class="vector-menu-heading"> In andere projecten </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-commons mw-list-item"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Gleichschaltung" hreflang="en"><span>Wikimedia Commons</span></a></li><li id="t-wikibase" class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikibase-dataitem mw-list-item"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q313768" title="Koppeling naar item in verbonden gegevensrepository [g]" accesskey="g"><span>Wikidata-item</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> </div> <div class="vector-column-end"> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Paginahulpmiddelen"> <div id="vector-page-tools-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Uiterlijk"> <div id="vector-appearance-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-appearance" class="vector-appearance vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-appearance-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="appearance-pinned" data-pinnable-element-id="vector-appearance" data-pinned-container-id="vector-appearance-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-appearance-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Uiterlijk</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.pin">naar zijbalk verplaatsen</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.unpin">verbergen</button> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> <div id="bodyContent" class="vector-body" aria-labelledby="firstHeading" data-mw-ve-target-container> <div class="vector-body-before-content"> <div class="mw-indicators"> </div> <div id="siteSub" class="noprint">Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie</div> </div> <div id="contentSub"><div id="mw-content-subtitle"></div></div> <div id="mw-content-text" class="mw-body-content"><div class="mw-content-ltr mw-parser-output" lang="nl" dir="ltr"><figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Gen._Otto_Schumann,_Arthur_Seyss-Inquart,_Fritz_Schmidt_(1941,_Den_Haag).jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3e/Gen._Otto_Schumann%2C_Arthur_Seyss-Inquart%2C_Fritz_Schmidt_%281941%2C_Den_Haag%29.jpg/260px-Gen._Otto_Schumann%2C_Arthur_Seyss-Inquart%2C_Fritz_Schmidt_%281941%2C_Den_Haag%29.jpg" decoding="async" width="260" height="399" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3e/Gen._Otto_Schumann%2C_Arthur_Seyss-Inquart%2C_Fritz_Schmidt_%281941%2C_Den_Haag%29.jpg/390px-Gen._Otto_Schumann%2C_Arthur_Seyss-Inquart%2C_Fritz_Schmidt_%281941%2C_Den_Haag%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3e/Gen._Otto_Schumann%2C_Arthur_Seyss-Inquart%2C_Fritz_Schmidt_%281941%2C_Den_Haag%29.jpg/520px-Gen._Otto_Schumann%2C_Arthur_Seyss-Inquart%2C_Fritz_Schmidt_%281941%2C_Den_Haag%29.jpg 2x" data-file-width="2600" data-file-height="3986" /></a><figcaption>Den Haag, 1941: Een Nederlandse atlete ontvangt als sportprijs een portret van Adolf Hitler, overhandigd door generaal <a href="/wiki/Otto_Schumann" title="Otto Schumann">Otto Schumann</a>, bevelhebber van de <a href="/wiki/Ordnungspolizei" title="Ordnungspolizei">Ordnungspolizei</a> in bezet Nederland. Naast hem staan dr. <a href="/wiki/Arthur_Seyss-Inquart" title="Arthur Seyss-Inquart">Arthur Seyss-Inquart</a>, Rijkscommissaris, en <a href="/wiki/Fritz_Schmidt_(Generalkommissar)" title="Fritz Schmidt (Generalkommissar)">Fritz Schmidt</a>, hoofd van het <a href="/wiki/Generalkommissariat_zur_besonderen_Verwendung" title="Generalkommissariat zur besonderen Verwendung">Generalkommissariat zur besonderen Verwendung</a>, verantwoordelijk voor de gelijkschakeling van Nederland met Duitsland.</figcaption></figure> <p><b>Gleichschaltung</b> of <b>gelijkschakeling</b>, ook: <i>nazificatie</i> was de <a href="/wiki/Eufemisme" title="Eufemisme">eufemistische</a> term waarmee men de maatregelen aanduidde waarmee de <a href="/wiki/Nazi" title="Nazi">nazi</a>'s, nadat <a href="/wiki/Adolf_Hitler" title="Adolf Hitler">Hitler</a> tot <a href="/wiki/Rijkskanselier_(Duitsland)" title="Rijkskanselier (Duitsland)">rijkskanselier</a> was benoemd (30 januari 1933), de <a href="/wiki/Weimarrepubliek" title="Weimarrepubliek">Weimarrepubliek</a> (zoals <a href="/wiki/Duitsland" title="Duitsland">Duitsland</a> na de val van het <a href="/wiki/Duitse_Keizerrijk" title="Duitse Keizerrijk">Keizerrijk</a> vaak genoemd werd) in een <a href="/wiki/Totalitarisme" title="Totalitarisme">totalitaire dictatuur</a> veranderden. Meer specifiek doelt men met Gleichschaltung op een aantal maatregelen en gebeurtenissen die de controle van de <a href="/wiki/Nationaalsocialistische_Duitse_Arbeiderspartij" title="Nationaalsocialistische Duitse Arbeiderspartij">NSDAP</a> over Duitsland versterkten tot een totalitair systeem was bereikt. </p> <meta property="mw:PageProp/toc" /> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Achtergrond">Achtergrond</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Gleichschaltung&veaction=edit&section=1" title="Bewerk dit kopje: Achtergrond" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Gleichschaltung&action=edit&section=1" title="De broncode bewerken van de sectie: Achtergrond"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>De term was oorspronkelijk afkomstig uit het technisch <a href="/wiki/Jargon" title="Jargon">jargon</a> en duidde op de <a href="/wiki/Synchronisatie" title="Synchronisatie">synchronisatie</a> (in de pas laten lopen) van machines. De nazi's wilden met hun maatregelen de hele Duitse bevolking "synchroniseren" in het keurslijf van de <a href="/wiki/Nationaalsocialistische_Duitse_Arbeiderspartij" title="Nationaalsocialistische Duitse Arbeiderspartij">NSDAP</a>. Iedere organisatie, van de kleinste niet-politieke hobbyclub tot de grootste deelstaten aan toe, en zelfs ook ideologisch verwante <a href="/wiki/Conservatisme" title="Conservatisme">conservatieve</a> verenigingen als <a href="/wiki/Stahlhelm,_Bund_der_Frontsoldaten" title="Stahlhelm, Bund der Frontsoldaten">Stahlhelm</a>, moesten ondergeschikt gemaakt worden aan de NSDAP. De NSDAP verkreeg dan zo als het ware een <a href="/wiki/Monopolie" title="Monopolie">monopolie</a> op ieder aspect van het leven. Dit doel wilde men bereiken op de volgende manieren: </p> <ul><li>Algemene invoering van het <a href="/wiki/Leidersbeginsel" title="Leidersbeginsel">Leidersbeginsel</a> of <i>Führerprinzip</i> in het openbare leven. Democratische procedures binnen bijvoorbeeld sportverenigingen werden opgeschort. De leden dienden een door 'bovenaf' benoemde of gedoogde leider te gehoorzamen.</li> <li>Elke vereniging of organisatie die de nazi's niet konden gebruiken of als concurrenten voor de macht zagen tot opheffing dwingen. Voorbeelden waren de opheffing van de vakbonden en de politieke partijen. (De vakbonden werden niet opgeheven, maar werden samengevoegd tot de <a href="/wiki/Deutsche_Arbeitsfront" title="Deutsche Arbeitsfront">DAF</a>);</li> <li>Statutenwijziging van getolereerde verenigingen of organisaties waarbij het nationaalsocialistische gedachtegoed werd geaccepteerd, of waarin de structuur werd aangepast aan of geïntegreerd in de partij;</li> <li>Opname van nazi's zoals NSDAP-leden en leden van de <a href="/wiki/Sturmabteilung" title="Sturmabteilung">Sturmabteilung</a> (aanvalsafdeling; afgekort als SA, de para-militaire NSDAP-militie) in het dagelijks bestuur van 'goedgekeurde' organisaties;</li> <li>Het creëren van staatsinstanties of ministeries die de organisatie controleren, zoals de creatie van een Ministerie voor Kerkelijke Aangelegenheden;</li> <li>Het creëren van concurrerende, vervangende of nieuwe organisaties, zoals de vereniging <a href="/wiki/Kraft_durch_Freude" title="Kraft durch Freude">Kraft durch Freude</a> (kracht door plezier) die uitstapjes organiseerde voor arbeiders, en nazi-jeugdorganisaties als de <a href="/wiki/Hitlerjugend" title="Hitlerjugend">Hitlerjugend</a> en de <a href="/wiki/Bund_Deutscher_M%C3%A4del" title="Bund Deutscher Mädel">Bund Deutscher Mädel</a> (bond van Duitse meisjes);</li> <li>Het afschaffen van <a href="/wiki/Scheiding_der_machten" class="mw-redirect" title="Scheiding der machten">scheiding der machten</a> in het staatsapparaat;</li> <li>Het opheffen van de bevoegdheden van de <a href="/wiki/Deelstaat" title="Deelstaat">deelstaten</a>;</li> <li>Het opschorten van de <a href="/wiki/Grondrechten" title="Grondrechten">grondrechten</a> zoals vrije meningsuiting en vrijheid van vergadering;</li> <li>Het aannemen van repressieve wetgeving;</li> <li>Publiekelijke acceptatie van de nazi-ideologie door besturen van organisaties;</li> <li>Intimidatie en terreur jegens een ieder die niet met de Gleichschaltung meewerkte.</li></ul> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:HitlerJugendNL1942.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/87/HitlerJugendNL1942.jpg/260px-HitlerJugendNL1942.jpg" decoding="async" width="260" height="193" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/87/HitlerJugendNL1942.jpg/390px-HitlerJugendNL1942.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/87/HitlerJugendNL1942.jpg/520px-HitlerJugendNL1942.jpg 2x" data-file-width="2192" data-file-height="1623" /></a><figcaption>Utrecht, 1942: Nederlandse 14-jarige jongens en meisjes worden opgenomen in de <a href="/wiki/Hitlerjugend" title="Hitlerjugend">Hitlerjugend</a> en <a href="/wiki/Bund_Deutscher_M%C3%A4del" title="Bund Deutscher Mädel">Bund Deutscher Mädel</a></figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:DeNederlandscheWetboeken1940-supplement-blz-1-G-page2%2B3.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6b/DeNederlandscheWetboeken1940-supplement-blz-1-G-page2%2B3.jpg/260px-DeNederlandscheWetboeken1940-supplement-blz-1-G-page2%2B3.jpg" decoding="async" width="260" height="226" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6b/DeNederlandscheWetboeken1940-supplement-blz-1-G-page2%2B3.jpg/390px-DeNederlandscheWetboeken1940-supplement-blz-1-G-page2%2B3.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6b/DeNederlandscheWetboeken1940-supplement-blz-1-G-page2%2B3.jpg/520px-DeNederlandscheWetboeken1940-supplement-blz-1-G-page2%2B3.jpg 2x" data-file-width="2541" data-file-height="2208" /></a><figcaption>Nederlands wetboek, 1940: Per decreet van Adolf Hitler werden in Nederland wetten ingevoerd of aangepast, naar Duits model.</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Ari%C3%ABrverklaring.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c8/Ari%C3%ABrverklaring.png/260px-Ari%C3%ABrverklaring.png" decoding="async" width="260" height="384" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c8/Ari%C3%ABrverklaring.png/390px-Ari%C3%ABrverklaring.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/c/c8/Ari%C3%ABrverklaring.png 2x" data-file-width="400" data-file-height="590" /></a><figcaption>Wettelijk verplichte <a href="/wiki/Ari%C3%ABrverklaring" title="Ariërverklaring">Ariërverklaring</a> in Nederland: Elke ambtenaar, burgemeester of rechter, zelfs bij de <a href="/wiki/Hoge_Raad_der_Nederlanden" title="Hoge Raad der Nederlanden">Hoge Raad der Nederlanden</a>, was (net als in Duitsland) verplicht te verklaren of hij Joods was, of van Joodse afkomst was. De consequentie van Joods zijn, was het ontslag uit zijn beroep of ambt. Onderdeel van het uitsluiten van de samenleving van alle Joodse burgers.</figcaption></figure> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Verloop_van_de_Gleichschaltung">Verloop van de Gleichschaltung</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Gleichschaltung&veaction=edit&section=2" title="Bewerk dit kopje: Verloop van de Gleichschaltung" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Gleichschaltung&action=edit&section=2" title="De broncode bewerken van de sectie: Verloop van de Gleichschaltung"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>De gelijkschakeling van land en volk vond in verschillende stappen met name in de periode <a href="/wiki/1933" title="1933">1933</a>-<a href="/wiki/1937" title="1937">'37</a> plaats: </p> <ul><li>De aanname van noodvolmachten door de Reichstag en president Von Hindenburg naar aanleiding van de <a href="/wiki/Rijksdagbrand" title="Rijksdagbrand">Rijksdagbrand</a> (De <a href="/wiki/Rijksdagbrandverordening" title="Rijksdagbrandverordening">Rijksdagbrandverordening</a><i>, Reichstagsbrandverordnung),</i> gevolgd door terreuracties door de SA op politieke tegenstanders en willekeurige arrestaties van deze tegenstanders met name socialisten en communisten;</li> <li>De Rijksdagverkiezingen van maart 1933, waarbij de NSDAP 44% van de stemmen haalde. Door de coalitie met conservatieve bondgenoten en door de communisten hun zetel te ontzetten controleren de nazi's nu effectief een absolute meerderheid;</li> <li>De daaropvolgende aanname van een speciale <a href="/wiki/Machtigingswet_(1933)" title="Machtigingswet (1933)">machtigingswet van 1933</a> die de grondrechten opschortte en de wetgevende macht bij de regering legde. Hiermee schakelde het parlement zichzelf in feite uit. De <a href="/wiki/Sozialdemokratische_Partei_Deutschlands" title="Sozialdemokratische Partei Deutschlands">SPD</a>, die tegen had gestemd, werd verboden. In de daaropvolgende periode werden alle andere partijen ook ontbonden;</li> <li>De eerste Gleichschaltungswet, die de reeds grotendeels genazificeerde deelstaatregeringen eveneens wetgevende bevoegdheden gaf op deelstaatniveau;</li> <li>De tweede Gleichschaltungswet, die de post van Rijksstadhouder in iedere deelstaat in het leven riep. Deze door de regering benoemde functionarissen zouden als een soort deelstaatpresidenten functioneren. Hitler werd zelf Rijksstadhouder van de grootste en belangrijkste deelstaat, Pruisen;</li> <li>Een aanval op de grootste vakbond <a href="/w/index.php?title=ADGB&action=edit&redlink=1" class="new" title="ADGB (de pagina bestaat niet)">ADGB</a> leidde het einde van de vakbonden in. ADGB-gebouwen werden bezet en leiders opgepakt. Uiteindelijk werden alle vakbonden verenigd in de nazi-organisatie <a href="/wiki/Deutsches_Arbeitsfront" class="mw-redirect" title="Deutsches Arbeitsfront">Deutsches Arbeitsfront</a> (DAF);</li> <li>De aanname van een wet die de vorming van nieuwe politieke partijen verbood;</li> <li>Begin 1934 werd middels een tweetal wetten de federale staatsstructuur opgeheven. Alle deelstaatinstellingen werden opgeheven en al hun bevoegdheden vervielen aan de centrale regering in Berlijn. Vanaf nu was Duitsland een eenheidsstaat en was de indeling in Gaue van de NSDAP veel belangrijker. De deelstaten waren niets meer dan lijnen op de kaart;</li> <li>Ook intern, binnen de nazi-gelederen zelf, werd 'Gleichgeschaltet': de SA onder leiding van <a href="/wiki/Ernst_R%C3%B6hm" title="Ernst Röhm">Ernst Röhm</a> kreeg in de ogen van Hitler te veel praatjes. Hiermee werd in de <a href="/wiki/Nacht_van_de_Lange_Messen" title="Nacht van de Lange Messen">Nacht van de Lange Messen</a> (begin juli 1934) grondig afgerekend waarbij de macht van deze afdeling werd gebroken en verschillende kopstukken werden vermoord (zoals Röhm) of gevangen werden gezet. Ook andere politieke tegenstanders van Hitler, alsmede oude vijanden zoals <a href="/wiki/Gustav_von_Kahr" title="Gustav von Kahr">Gustav von Kahr</a>, werden gearresteerd of vermoord. Deze actie werd achteraf gelegaliseerd door middel van een speciale wet met terugwerkende kracht;</li> <li>Op 2 augustus 1934 overleed president <a href="/wiki/Paul_von_Hindenburg" title="Paul von Hindenburg">Paul von Hindenburg</a>. Direct daarna werden de bevoegdheden van Rijkspresident met die van de rijkskanselier verenigd. Vanaf nu was Hitler "Führer en rijkskanselier";</li> <li>In 1938 werd de leidinggevende top van het leger, de <a href="/wiki/Reichswehr" title="Reichswehr">Reichswehr</a>, gezuiverd van tegenwerkende en onwillige generaals en vervangen door volgzamere militairen waarmee de laatste niet-genazificeerde instantie tot gehoorzaamheid werd gedwongen.</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Gevolg">Gevolg</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Gleichschaltung&veaction=edit&section=3" title="Bewerk dit kopje: Gevolg" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Gleichschaltung&action=edit&section=3" title="De broncode bewerken van de sectie: Gevolg"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Vrijwel iedere organisatie van enige betekenis was uiteindelijk gelijkgeschakeld. Zelfs de kleinste organisaties zoals een jagersvereniging ontkwamen hier niet aan. Het proces vond plaats in heel Duitsland, van lokaal tot nationaal niveau. Op lokaal niveau resulteerde het in de nazificering van iedere vereniging en de lagere overheden, op nationaal niveau in het afschaffen van de bevoegdheden van deelstaten en oppositiepartijen. Sommige organisaties werden via dwang of wettelijke maatregelen gelijkgeschakeld, vele werkten hier geheel vrijwillig aan mee. Het resultaat van de Gleichschaltung was de eliminatie van alle mogelijke oppositie van betekenis en de totale controle over de Duitse staat en bevolking. Vanaf het begin werd bovendien een allesdoordringende en constante propaganda over het Duitse volk uitgestort om het met de nazi-ideologie te <a href="/wiki/Indoctrinatie" title="Indoctrinatie">indoctrineren</a>. </p><p>Uiteindelijk moest iedere Duitser lid worden van een of andere genazificeerde organisatie. Jongens moesten bijvoorbeeld vanaf hun zesde lid worden van zogenaamde Pimpfen (Oostenrijks-Duits voor <i>knaapjes</i>), speelclubjes waarin tegelijkertijd de nazi-ideologie "met de paplepel werd ingegoten". Vanaf hun tiende volgde toetreding tot het Deutsches Jungvolk, waarna de jongen met 14 tot de Hitlerjugend toetrad. Vanaf hun 18e dienden ze lid te worden van de <a href="/w/index.php?title=Arbeitsdienst&action=edit&redlink=1" class="new" title="Arbeitsdienst (de pagina bestaat niet)">Arbeitsdienst</a> of dienst te nemen in het leger of de SS. Meisjes werden aanvankelijk lid van de <a href="/w/index.php?title=Jungm%C3%A4del&action=edit&redlink=1" class="new" title="Jungmädel (de pagina bestaat niet)">Jungmädel</a>, vervolgens van de <a href="/wiki/Bund_Deutscher_M%C3%A4del" title="Bund Deutscher Mädel">Bund Deutscher Mädel</a>, daarna van Glaube und Schönheit (geloof en schoonheid). Rond hun 21e moesten ze een jaar op het land werken (Landjahr). Alle arbeiders waren bovendien verplicht lid van <a href="/wiki/Kraft_durch_Freude" title="Kraft durch Freude">Kraft durch Freude</a>, dat uitstapjes en hobby's organiseerde. Hobbyclubs vielen verplicht onder de controle van Kraft durch Freude. Ook de <a href="/wiki/Deutsche_Offizier_Bund" title="Deutsche Offizier Bund">Deutsche Offizier Bund</a> ontkwam niet aan de verplichte Gleichschaltung. </p><p>Verreweg de meeste Duitsers schikten zich in de nieuwe toestand en velen deden zelfs enthousiast mee. De rest keek gewillig of angstig de andere kant op als er bijvoorbeeld massaal Joden werden opgepakt of razzia's op socialisten werden uitgevoerd. Verzet was zo goed als afwezig vooral door de controle en terreur die de geheime diensten uitoefenden op de bevolking: berucht zijn de <i>Geheime Staatspolizei</i> (<a href="/wiki/Gestapo" title="Gestapo">Gestapo</a>) en <i><a href="/wiki/Sicherheitsdienst" title="Sicherheitsdienst">Sicherheitsdienst</a></i> (veiligheidsdienst, SD). Ook een leger aan informanten gaf mogelijke kritiek op de nazi's snel door aan de geheime dienst waarna de criticus bezoek te wachten stond van een van de veiligheidsdiensten. Toch zijn er nog verschillende, alle uiteindelijk mislukte aanslagen op Hitler uitgevoerd voor en tijdens de oorlog (de bekendste was <a href="/wiki/Complot_van_20_juli_1944" title="Complot van 20 juli 1944">de aanslag van 20 juli 1944 door Claus Von Stauffenberg</a> in Hitlers oostelijke hoofdkwartier de <i><a href="/wiki/Wolfsschanze" title="Wolfsschanze">Wolfsschanze</a></i>). De algemene passieve houding van verreweg de meeste Duitsers veranderde pas toen de krijgskansen op het eind van de <a href="/wiki/Tweede_Wereldoorlog" title="Tweede Wereldoorlog">Tweede Wereldoorlog</a> zich gekeerd hadden en de onvermijdelijke nederlaag voor de nazi's steeds duidelijker in zicht kwam. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Nederland_tijdens_de_Duitse_bezetting">Nederland tijdens de Duitse bezetting</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Gleichschaltung&veaction=edit&section=4" title="Bewerk dit kopje: Nederland tijdens de Duitse bezetting" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Gleichschaltung&action=edit&section=4" title="De broncode bewerken van de sectie: Nederland tijdens de Duitse bezetting"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Toen Duitsland in mei 1940 Nederland binnenviel, werd de Oostenrijker <a href="/wiki/Arthur_Seyss-Inquart" title="Arthur Seyss-Inquart">Arthur Seyss-Inquart</a> benoemd tot rijkscommissaris (officieel voluit <i>Reichskommissar für die besetzten niederländischen Gebiete)</i>. Hij ging al snel na zijn benoeming over tot het gelijkschakelen van de Nederlandse samenleving. Aanvankelijk was dit nog met zachte dwang, maar na de <a href="/wiki/Februaristaking" title="Februaristaking">Februaristaking</a> in 1941 werd dit met harde hand doorgevoerd. Hij was verantwoordelijk voor de deportatie van meer dan honderdduizend <a href="/wiki/Joden" title="Joden">Joden</a> naar de <a href="/wiki/Concentratiekamp" title="Concentratiekamp">concentratiekampen</a> en <a href="/wiki/Vernietigingskamp" title="Vernietigingskamp">vernietigingskampen</a>. De Nederlandse pers werd vrijwel meteen onder controle gesteld van toezichthouders en de facto gecensureerd. </p>    </div><noscript><img src="https://login.wikimedia.org/wiki/Special:CentralAutoLogin/start?type=1x1" alt="" width="1" height="1" style="border: none; position: absolute;"></noscript> <div class="printfooter" data-nosnippet="">Overgenomen van "<a dir="ltr" href="https://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Gleichschaltung&oldid=66696823">https://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Gleichschaltung&oldid=66696823</a>"</div></div> <div id="catlinks" class="catlinks" data-mw="interface"><div id="mw-normal-catlinks" class="mw-normal-catlinks"><a href="/wiki/Categorie:Alles" title="Categorie:Alles">Categorie</a>: <ul><li><a href="/wiki/Categorie:Terminologie_van_nazi-Duitsland" title="Categorie:Terminologie van nazi-Duitsland">Terminologie van nazi-Duitsland</a></li></ul></div></div> </div> </main> </div> <div class="mw-footer-container"> <footer id="footer" class="mw-footer" > <ul id="footer-info"> <li id="footer-info-lastmod"> Deze pagina is voor het laatst bewerkt op 28 dec 2023 om 19:36.</li> <li id="footer-info-copyright">De tekst is beschikbaar onder de licentie <a rel="nofollow" class="external text" href="//creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.nl">Creative Commons Naamsvermelding/Gelijk delen</a>, er kunnen aanvullende voorwaarden van toepassing zijn. Zie de <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Terms_of_Use/nl">gebruiksvoorwaarden</a> voor meer informatie.<br /> Wikipedia® is een geregistreerd handelsmerk van de <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.wikimediafoundation.org">Wikimedia Foundation, Inc.</a>, een organisatie zonder winstoogmerk.</li> </ul> <ul id="footer-places"> <li id="footer-places-privacy"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy">Privacybeleid</a></li> <li id="footer-places-about"><a href="/wiki/Wikipedia">Over Wikipedia</a></li> <li id="footer-places-disclaimers"><a href="/wiki/Wikipedia:Algemeen_voorbehoud">Disclaimers</a></li> <li id="footer-places-wm-codeofconduct"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct">Gedragscode</a></li> <li id="footer-places-developers"><a href="https://developer.wikimedia.org">Ontwikkelaars</a></li> <li id="footer-places-statslink"><a href="https://stats.wikimedia.org/#/nl.wikipedia.org">Statistieken</a></li> <li id="footer-places-cookiestatement"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Cookie_statement">Cookieverklaring</a></li> <li id="footer-places-mobileview"><a href="//nl.m.wikipedia.org/w/index.php?title=Gleichschaltung&mobileaction=toggle_view_mobile" class="noprint stopMobileRedirectToggle">Mobiele weergave</a></li> </ul> <ul id="footer-icons" class="noprint"> <li id="footer-copyrightico"><a href="https://wikimediafoundation.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/static/images/footer/wikimedia-button.svg" width="84" height="29" alt="Wikimedia Foundation" loading="lazy"></a></li> <li id="footer-poweredbyico"><a href="https://www.mediawiki.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/w/resources/assets/poweredby_mediawiki.svg" alt="Powered by MediaWiki" width="88" height="31" loading="lazy"></a></li> </ul> </footer> </div> </div> </div> <div class="vector-settings" id="p-dock-bottom"> <ul></ul> </div><script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.config.set({"wgHostname":"mw-web.codfw.main-f69cdc8f6-6xdtf","wgBackendResponseTime":165,"wgPageParseReport":{"limitreport":{"cputime":"0.031","walltime":"0.285","ppvisitednodes":{"value":63,"limit":1000000},"postexpandincludesize":{"value":0,"limit":2097152},"templateargumentsize":{"value":0,"limit":2097152},"expansiondepth":{"value":2,"limit":100},"expensivefunctioncount":{"value":0,"limit":500},"unstrip-depth":{"value":0,"limit":20},"unstrip-size":{"value":0,"limit":5000000},"entityaccesscount":{"value":0,"limit":400},"timingprofile":["100.00% 0.000 1 -total"]},"cachereport":{"origin":"mw-web.eqiad.main-869fdccf5d-lj2d8","timestamp":"20241118135541","ttl":2592000,"transientcontent":false}}});});</script> <script type="application/ld+json">{"@context":"https:\/\/schema.org","@type":"Article","name":"Gleichschaltung","url":"https:\/\/nl.wikipedia.org\/wiki\/Gleichschaltung","sameAs":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q313768","mainEntity":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q313768","author":{"@type":"Organization","name":"Bijdragers aan Wikimedia-projecten"},"publisher":{"@type":"Organization","name":"Wikimedia Foundation, Inc.","logo":{"@type":"ImageObject","url":"https:\/\/www.wikimedia.org\/static\/images\/wmf-hor-googpub.png"}},"datePublished":"2007-12-17T18:17:30Z","dateModified":"2023-12-28T18:36:40Z","image":"https:\/\/upload.wikimedia.org\/wikipedia\/commons\/3\/3e\/Gen._Otto_Schumann%2C_Arthur_Seyss-Inquart%2C_Fritz_Schmidt_%281941%2C_Den_Haag%29.jpg"}</script> </body> </html>