CINXE.COM

Laiton — Wikipédia

<!DOCTYPE html> <html class="client-nojs vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-sticky-header-enabled vector-toc-available" lang="fr" dir="ltr"> <head> <meta charset="UTF-8"> <title>Laiton — Wikipédia</title> <script>(function(){var className="client-js vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-sticky-header-enabled vector-toc-available";var cookie=document.cookie.match(/(?:^|; )frwikimwclientpreferences=([^;]+)/);if(cookie){cookie[1].split('%2C').forEach(function(pref){className=className.replace(new RegExp('(^| )'+pref.replace(/-clientpref-\w+$|[^\w-]+/g,'')+'-clientpref-\\w+( |$)'),'$1'+pref+'$2');});}document.documentElement.className=className;}());RLCONF={"wgBreakFrames":false,"wgSeparatorTransformTable":[",\t."," \t,"],"wgDigitTransformTable":["",""],"wgDefaultDateFormat":"dmy","wgMonthNames":["","janvier","février","mars","avril","mai","juin","juillet","août","septembre","octobre","novembre","décembre"],"wgRequestId":"8ea6ae84-d3dc-4092-9475-a14e479a4cf5","wgCanonicalNamespace":"","wgCanonicalSpecialPageName":false,"wgNamespaceNumber":0,"wgPageName":"Laiton","wgTitle":"Laiton","wgCurRevisionId":221347476,"wgRevisionId":221347476,"wgArticleId":96393,"wgIsArticle":true,"wgIsRedirect":false,"wgAction":"view","wgUserName":null,"wgUserGroups":["*"],"wgCategories":["Article manquant de références depuis mars 2024","Article manquant de références/Liste complète","Page utilisant P366","Page utilisant P556","Page utilisant P2054","Page utilisant P5480","Page utilisant P5593","Page utilisant P2101","Page utilisant P2068","Page utilisant P18","Article utilisant l'infobox Matériaux","Article utilisant une Infobox","Catégorie Commons avec lien local identique sur Wikidata","Portail:Matériaux/Articles liés","Portail:Sciences/Articles liés","Portail:Technologies/Articles liés","Portail:Chimie/Articles liés","Alliage de cuivre","Alliage de zinc","Couverture (construction)"],"wgPageViewLanguage":"fr","wgPageContentLanguage":"fr","wgPageContentModel":"wikitext","wgRelevantPageName":"Laiton","wgRelevantArticleId":96393,"wgIsProbablyEditable":true,"wgRelevantPageIsProbablyEditable":true,"wgRestrictionEdit":[],"wgRestrictionMove":[],"wgNoticeProject":"wikipedia","wgCiteReferencePreviewsActive":true,"wgMediaViewerOnClick":true,"wgMediaViewerEnabledByDefault":true,"wgPopupsFlags":0,"wgVisualEditor":{"pageLanguageCode":"fr","pageLanguageDir":"ltr","pageVariantFallbacks":"fr"},"wgMFDisplayWikibaseDescriptions":{"search":true,"watchlist":true,"tagline":true,"nearby":true},"wgWMESchemaEditAttemptStepOversample":false,"wgWMEPageLength":20000,"wgEditSubmitButtonLabelPublish":true,"wgULSPosition":"interlanguage","wgULSisCompactLinksEnabled":false,"wgVector2022LanguageInHeader":true,"wgULSisLanguageSelectorEmpty":false,"wgWikibaseItemId":"Q39782","wgCheckUserClientHintsHeadersJsApi":["brands","architecture","bitness","fullVersionList","mobile","model","platform","platformVersion"],"GEHomepageSuggestedEditsEnableTopics":true,"wgGETopicsMatchModeEnabled":false,"wgGEStructuredTaskRejectionReasonTextInputEnabled":false,"wgGELevelingUpEnabledForUser":false}; RLSTATE={"ext.globalCssJs.user.styles":"ready","site.styles":"ready","user.styles":"ready","ext.globalCssJs.user":"ready","user":"ready","user.options":"loading","ext.cite.styles":"ready","mediawiki.page.gallery.styles":"ready","ext.math.styles":"ready","skins.vector.search.codex.styles":"ready","skins.vector.styles":"ready","skins.vector.icons":"ready","ext.wikimediamessages.styles":"ready","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript":"ready","ext.uls.interlanguage":"ready","wikibase.client.init":"ready"};RLPAGEMODULES=["ext.cite.ux-enhancements","mediawiki.page.gallery","mediawiki.page.media","site","mediawiki.page.ready","mediawiki.toc","skins.vector.js","ext.centralNotice.geoIP","ext.centralNotice.startUp","ext.gadget.ArchiveLinks","ext.urlShortener.toolbar","ext.centralauth.centralautologin","mmv.bootstrap","ext.popups","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.init","ext.visualEditor.targetLoader","ext.echo.centralauth","ext.eventLogging","ext.wikimediaEvents","ext.navigationTiming","ext.uls.interface","ext.cx.eventlogging.campaigns","ext.cx.uls.quick.actions","wikibase.client.vector-2022","ext.checkUser.clientHints","ext.growthExperiments.SuggestedEditSession"];</script> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.loader.impl(function(){return["user.options@12s5i",function($,jQuery,require,module){mw.user.tokens.set({"patrolToken":"+\\","watchToken":"+\\","csrfToken":"+\\"}); }];});});</script> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=fr&amp;modules=ext.cite.styles%7Cext.math.styles%7Cext.uls.interlanguage%7Cext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript%7Cext.wikimediamessages.styles%7Cmediawiki.page.gallery.styles%7Cskins.vector.icons%2Cstyles%7Cskins.vector.search.codex.styles%7Cwikibase.client.init&amp;only=styles&amp;skin=vector-2022"> <script async="" src="/w/load.php?lang=fr&amp;modules=startup&amp;only=scripts&amp;raw=1&amp;skin=vector-2022"></script> <meta name="ResourceLoaderDynamicStyles" content=""> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=fr&amp;modules=site.styles&amp;only=styles&amp;skin=vector-2022"> <meta name="generator" content="MediaWiki 1.44.0-wmf.20"> <meta name="referrer" content="origin"> <meta name="referrer" content="origin-when-cross-origin"> <meta name="robots" content="max-image-preview:standard"> <meta name="format-detection" content="telephone=no"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/95/Brass.jpg/1200px-Brass.jpg"> <meta property="og:image:width" content="1200"> <meta property="og:image:height" content="763"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/95/Brass.jpg/960px-Brass.jpg"> <meta property="og:image:width" content="800"> <meta property="og:image:height" content="509"> <meta property="og:image:width" content="640"> <meta property="og:image:height" content="407"> <meta name="viewport" content="width=1120"> <meta property="og:title" content="Laiton — Wikipédia"> <meta property="og:type" content="website"> <link rel="preconnect" href="//upload.wikimedia.org"> <link rel="alternate" media="only screen and (max-width: 640px)" href="//fr.m.wikipedia.org/wiki/Laiton"> <link rel="alternate" type="application/x-wiki" title="Modifier" href="/w/index.php?title=Laiton&amp;action=edit"> <link rel="apple-touch-icon" href="/static/apple-touch/wikipedia.png"> <link rel="icon" href="/static/favicon/wikipedia.ico"> <link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/w/rest.php/v1/search" title="Wikipédia (fr)"> <link rel="EditURI" type="application/rsd+xml" href="//fr.wikipedia.org/w/api.php?action=rsd"> <link rel="canonical" href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Laiton"> <link rel="license" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.fr"> <link rel="alternate" type="application/atom+xml" title="Flux Atom de Wikipédia" href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:Modifications_r%C3%A9centes&amp;feed=atom"> <link rel="dns-prefetch" href="//meta.wikimedia.org" /> <link rel="dns-prefetch" href="login.wikimedia.org"> </head> <body class="skin--responsive skin-vector skin-vector-search-vue mediawiki ltr sitedir-ltr mw-hide-empty-elt ns-0 ns-subject mw-editable page-Laiton rootpage-Laiton skin-vector-2022 action-view"><a class="mw-jump-link" href="#bodyContent">Aller au contenu</a> <div class="vector-header-container"> <header class="vector-header mw-header"> <div class="vector-header-start"> <nav class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Site"> <div id="vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown vector-main-menu-dropdown vector-button-flush-left vector-button-flush-right" title="Menu principal" > <input type="checkbox" id="vector-main-menu-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Menu principal" > <label id="vector-main-menu-dropdown-label" for="vector-main-menu-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-menu mw-ui-icon-wikimedia-menu"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Menu principal</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-main-menu-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-main-menu" class="vector-main-menu vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-main-menu-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="main-menu-pinned" data-pinnable-element-id="vector-main-menu" data-pinned-container-id="vector-main-menu-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-main-menu-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Menu principal</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.pin">déplacer vers la barre latérale</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.unpin">masquer</button> </div> <div id="p-navigation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation" > <div class="vector-menu-heading"> Navigation </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-mainpage-description" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Accueil_principal" title="Accueil général [z]" accesskey="z"><span>Accueil</span></a></li><li id="n-thema" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Portail:Accueil"><span>Portails thématiques</span></a></li><li id="n-randompage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Page_au_hasard" title="Affiche un article au hasard [x]" accesskey="x"><span>Article au hasard</span></a></li><li id="n-contact" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Contact"><span>Contact</span></a></li><li id="n-specialpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Pages_sp%C3%A9ciales"><span>Pages spéciales</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-Contribuer" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-Contribuer" > <div class="vector-menu-heading"> Contribuer </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-aboutwp" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Aide:D%C3%A9buter"><span>Débuter sur Wikipédia</span></a></li><li id="n-help" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Aide:Accueil" title="Accès à l’aide"><span>Aide</span></a></li><li id="n-portal" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Accueil_de_la_communaut%C3%A9" title="À propos du projet, ce que vous pouvez faire, où trouver les informations"><span>Communauté</span></a></li><li id="n-recentchanges" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Modifications_r%C3%A9centes" title="Liste des modifications récentes sur le wiki [r]" accesskey="r"><span>Modifications récentes</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> <a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Accueil_principal" class="mw-logo"> <img class="mw-logo-icon" src="/static/images/icons/wikipedia.png" alt="" aria-hidden="true" height="50" width="50"> <span class="mw-logo-container skin-invert"> <img class="mw-logo-wordmark" alt="Wikipédia" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-wordmark-fr.svg" style="width: 7.4375em; height: 1.125em;"> <img class="mw-logo-tagline" alt="l&#039;encyclopédie libre" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-tagline-fr.svg" width="120" height="13" style="width: 7.5em; height: 0.8125em;"> </span> </a> </div> <div class="vector-header-end"> <div id="p-search" role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-collapses vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box-auto-expand-width vector-search-box"> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Recherche" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only search-toggle" title="Rechercher sur Wikipédia [f]" accesskey="f"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>Rechercher</span> </a> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail cdx-typeahead-search--auto-expand-width"> <form action="/w/index.php" id="searchform" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div id="simpleSearch" class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Rechercher sur Wikipédia" aria-label="Rechercher sur Wikipédia" autocapitalize="sentences" title="Rechercher sur Wikipédia [f]" accesskey="f" id="searchInput" > <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="Spécial:Recherche"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Rechercher</button> </form> </div> </div> </div> <nav class="vector-user-links vector-user-links-wide" aria-label="Outils personnels"> <div class="vector-user-links-main"> <div id="p-vector-user-menu-preferences" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-userpage" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Apparence"> <div id="vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown " title="Modifier l&#039;apparence de la taille, de la largeur et de la couleur de la police de la page" > <input type="checkbox" id="vector-appearance-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Apparence" > <label id="vector-appearance-dropdown-label" for="vector-appearance-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-appearance mw-ui-icon-wikimedia-appearance"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Apparence</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-appearance-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div id="p-vector-user-menu-notifications" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-overflow" class="vector-menu mw-portlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="https://donate.wikimedia.org/?wmf_source=donate&amp;wmf_medium=sidebar&amp;wmf_campaign=fr.wikipedia.org&amp;uselang=fr" class=""><span>Faire un don</span></a> </li> <li id="pt-createaccount-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:Cr%C3%A9er_un_compte&amp;returnto=Laiton" title="Nous vous encourageons à créer un compte utilisateur et vous connecter ; ce n’est cependant pas obligatoire." class=""><span>Créer un compte</span></a> </li> <li id="pt-login-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:Connexion&amp;returnto=Laiton" title="Nous vous encourageons à vous connecter ; ce n’est cependant pas obligatoire. [o]" accesskey="o" class=""><span>Se connecter</span></a> </li> </ul> </div> </div> </div> <div id="vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown vector-user-menu vector-button-flush-right vector-user-menu-logged-out" title="Plus d’options" > <input type="checkbox" id="vector-user-links-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Outils personnels" > <label id="vector-user-links-dropdown-label" for="vector-user-links-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-ellipsis mw-ui-icon-wikimedia-ellipsis"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Outils personnels</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-personal" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-personal user-links-collapsible-item" title="Menu utilisateur" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="https://donate.wikimedia.org/?wmf_source=donate&amp;wmf_medium=sidebar&amp;wmf_campaign=fr.wikipedia.org&amp;uselang=fr"><span>Faire un don</span></a></li><li id="pt-createaccount" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:Cr%C3%A9er_un_compte&amp;returnto=Laiton" title="Nous vous encourageons à créer un compte utilisateur et vous connecter ; ce n’est cependant pas obligatoire."><span class="vector-icon mw-ui-icon-userAdd mw-ui-icon-wikimedia-userAdd"></span> <span>Créer un compte</span></a></li><li id="pt-login" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:Connexion&amp;returnto=Laiton" title="Nous vous encourageons à vous connecter ; ce n’est cependant pas obligatoire. [o]" accesskey="o"><span class="vector-icon mw-ui-icon-logIn mw-ui-icon-wikimedia-logIn"></span> <span>Se connecter</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-user-menu-anon-editor" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-user-menu-anon-editor" > <div class="vector-menu-heading"> Pages pour les contributeurs déconnectés <a href="/wiki/Aide:Premiers_pas" aria-label="En savoir plus sur la contribution"><span>en savoir plus</span></a> </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-anoncontribs" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Mes_contributions" title="Une liste des modifications effectuées depuis cette adresse IP [y]" accesskey="y"><span>Contributions</span></a></li><li id="pt-anontalk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Mes_discussions" title="La page de discussion pour les contributions depuis cette adresse IP [n]" accesskey="n"><span>Discussion</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </header> </div> <div class="mw-page-container"> <div class="mw-page-container-inner"> <div class="vector-sitenotice-container"> <div id="siteNotice"><!-- CentralNotice --></div> </div> <div class="vector-column-start"> <div class="vector-main-menu-container"> <div id="mw-navigation"> <nav id="mw-panel" class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Site"> <div id="vector-main-menu-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> </div> </div> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav id="mw-panel-toc" aria-label="Sommaire" data-event-name="ui.sidebar-toc" class="mw-table-of-contents-container vector-toc-landmark"> <div id="vector-toc-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-toc" class="vector-toc vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-toc-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="toc-pinned" data-pinnable-element-id="vector-toc" > <h2 class="vector-pinnable-header-label">Sommaire</h2> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.pin">déplacer vers la barre latérale</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.unpin">masquer</button> </div> <ul class="vector-toc-contents" id="mw-panel-toc-list"> <li id="toc-mw-content-text" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a href="#" class="vector-toc-link"> <div class="vector-toc-text">Début</div> </a> </li> <li id="toc-Histoire" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Histoire"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1</span> <span>Histoire</span> </div> </a> <ul id="toc-Histoire-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Dénominations,_laitons_simples,_catégories_actuelles_de_laitons,_confusions" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Dénominations,_laitons_simples,_catégories_actuelles_de_laitons,_confusions"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2</span> <span>Dénominations, laitons simples, catégories actuelles de laitons, confusions</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Dénominations,_laitons_simples,_catégories_actuelles_de_laitons,_confusions-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Afficher / masquer la sous-section Dénominations, laitons simples, catégories actuelles de laitons, confusions</span> </button> <ul id="toc-Dénominations,_laitons_simples,_catégories_actuelles_de_laitons,_confusions-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-H59_à_H63" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#H59_à_H63"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.1</span> <span>H59 à H63</span> </div> </a> <ul id="toc-H59_à_H63-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-H65" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#H65"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.2</span> <span>H65</span> </div> </a> <ul id="toc-H65-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-H68" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#H68"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.3</span> <span>H68</span> </div> </a> <ul id="toc-H68-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-H70" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#H70"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.4</span> <span>H70</span> </div> </a> <ul id="toc-H70-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Laiton_de_nickel" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Laiton_de_nickel"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.5</span> <span>Laiton de nickel</span> </div> </a> <ul id="toc-Laiton_de_nickel-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Laiton_au_plomb" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Laiton_au_plomb"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.6</span> <span>Laiton au plomb</span> </div> </a> <ul id="toc-Laiton_au_plomb-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-HPb59-3" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#HPb59-3"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.6.1</span> <span>HPb59-3</span> </div> </a> <ul id="toc-HPb59-3-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-H59-1" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#H59-1"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.6.2</span> <span>H59-1</span> </div> </a> <ul id="toc-H59-1-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Laiton_au_manganèse" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Laiton_au_manganèse"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.7</span> <span>Laiton au manganèse</span> </div> </a> <ul id="toc-Laiton_au_manganèse-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-HMn58-2" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#HMn58-2"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.7.1</span> <span>HMn58-2</span> </div> </a> <ul id="toc-HMn58-2-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Laiton_aluminium_HAl60-1-1" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Laiton_aluminium_HAl60-1-1"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.8</span> <span>Laiton aluminium HAl60-1-1</span> </div> </a> <ul id="toc-Laiton_aluminium_HAl60-1-1-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Laiton_d’étain" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Laiton_d’étain"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.9</span> <span>Laiton d’étain</span> </div> </a> <ul id="toc-Laiton_d’étain-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Laiton_de_silicium" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Laiton_de_silicium"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.10</span> <span>Laiton de silicium</span> </div> </a> <ul id="toc-Laiton_de_silicium-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Fer_laiton" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Fer_laiton"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.11</span> <span>Fer laiton</span> </div> </a> <ul id="toc-Fer_laiton-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Propriétés_physiques_et_chimiques" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Propriétés_physiques_et_chimiques"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3</span> <span>Propriétés physiques et chimiques</span> </div> </a> <ul id="toc-Propriétés_physiques_et_chimiques-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Masse_volumique" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Masse_volumique"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4</span> <span>Masse volumique</span> </div> </a> <ul id="toc-Masse_volumique-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Utilisations" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Utilisations"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5</span> <span>Utilisations</span> </div> </a> <ul id="toc-Utilisations-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Notes_et_références" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Notes_et_références"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6</span> <span>Notes et références</span> </div> </a> <ul id="toc-Notes_et_références-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Annexes" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Annexes"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">7</span> <span>Annexes</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Annexes-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Afficher / masquer la sous-section Annexes</span> </button> <ul id="toc-Annexes-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Bibliographie" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Bibliographie"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">7.1</span> <span>Bibliographie</span> </div> </a> <ul id="toc-Bibliographie-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Liens_externes" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Liens_externes"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">7.2</span> <span>Liens externes</span> </div> </a> <ul id="toc-Liens_externes-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> </ul> </div> </div> </nav> </div> </div> <div class="mw-content-container"> <main id="content" class="mw-body"> <header class="mw-body-header vector-page-titlebar"> <nav aria-label="Sommaire" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown vector-page-titlebar-toc vector-button-flush-left" title="Table des matières" > <input type="checkbox" id="vector-page-titlebar-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Basculer la table des matières" > <label id="vector-page-titlebar-toc-label" for="vector-page-titlebar-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-listBullet mw-ui-icon-wikimedia-listBullet"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Basculer la table des matières</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-titlebar-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <h1 id="firstHeading" class="firstHeading mw-first-heading"><span class="mw-page-title-main">Laiton</span></h1> <div id="p-lang-btn" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-lang" > <input type="checkbox" id="p-lang-btn-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn" class="vector-dropdown-checkbox mw-interlanguage-selector" aria-label="Aller à un article dans une autre langue. Disponible en 109 langues." > <label id="p-lang-btn-label" for="p-lang-btn-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive mw-portlet-lang-heading-109" aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-language-progressive mw-ui-icon-wikimedia-language-progressive"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">109 langues</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="interlanguage-link interwiki-af mw-list-item"><a href="https://af.wikipedia.org/wiki/Geelkoper" title="Geelkoper – afrikaans" lang="af" hreflang="af" data-title="Geelkoper" data-language-autonym="Afrikaans" data-language-local-name="afrikaans" class="interlanguage-link-target"><span>Afrikaans</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-als mw-list-item"><a href="https://als.wikipedia.org/wiki/Messing" title="Messing – alémanique" lang="gsw" hreflang="gsw" data-title="Messing" data-language-autonym="Alemannisch" data-language-local-name="alémanique" class="interlanguage-link-target"><span>Alemannisch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ar mw-list-item"><a href="https://ar.wikipedia.org/wiki/%D9%86%D8%AD%D8%A7%D8%B3_%D8%A3%D8%B5%D9%81%D8%B1" title="نحاس أصفر – arabe" lang="ar" hreflang="ar" data-title="نحاس أصفر" data-language-autonym="العربية" data-language-local-name="arabe" class="interlanguage-link-target"><span>العربية</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ast mw-list-item"><a href="https://ast.wikipedia.org/wiki/Lat%C3%B3n" title="Latón – asturien" lang="ast" hreflang="ast" data-title="Latón" data-language-autonym="Asturianu" data-language-local-name="asturien" class="interlanguage-link-target"><span>Asturianu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-az mw-list-item"><a href="https://az.wikipedia.org/wiki/B%C3%BCr%C3%BCnc" title="Bürünc – azerbaïdjanais" lang="az" hreflang="az" data-title="Bürünc" data-language-autonym="Azərbaycanca" data-language-local-name="azerbaïdjanais" class="interlanguage-link-target"><span>Azərbaycanca</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bat-smg mw-list-item"><a href="https://bat-smg.wikipedia.org/wiki/%C5%BDalvaris" title="Žalvaris – samogitien" lang="sgs" hreflang="sgs" data-title="Žalvaris" data-language-autonym="Žemaitėška" data-language-local-name="samogitien" class="interlanguage-link-target"><span>Žemaitėška</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be mw-list-item"><a href="https://be.wikipedia.org/wiki/%D0%9B%D0%B0%D1%82%D1%83%D0%BD%D1%8C" title="Латунь – biélorusse" lang="be" hreflang="be" data-title="Латунь" data-language-autonym="Беларуская" data-language-local-name="biélorusse" class="interlanguage-link-target"><span>Беларуская</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be-x-old mw-list-item"><a href="https://be-tarask.wikipedia.org/wiki/%D0%9B%D0%B0%D1%82%D1%83%D0%BD%D1%8C" title="Латунь – Belarusian (Taraškievica orthography)" lang="be-tarask" hreflang="be-tarask" data-title="Латунь" data-language-autonym="Беларуская (тарашкевіца)" data-language-local-name="Belarusian (Taraškievica orthography)" class="interlanguage-link-target"><span>Беларуская (тарашкевіца)</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bg mw-list-item"><a href="https://bg.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B5%D1%81%D0%B8%D0%BD%D0%B3" title="Месинг – bulgare" lang="bg" hreflang="bg" data-title="Месинг" data-language-autonym="Български" data-language-local-name="bulgare" class="interlanguage-link-target"><span>Български</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bn mw-list-item"><a href="https://bn.wikipedia.org/wiki/%E0%A6%AA%E0%A6%BF%E0%A6%A4%E0%A6%B2" title="পিতল – bengali" lang="bn" hreflang="bn" data-title="পিতল" data-language-autonym="বাংলা" data-language-local-name="bengali" class="interlanguage-link-target"><span>বাংলা</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-br mw-list-item"><a href="https://br.wikipedia.org/wiki/Laton" title="Laton – breton" lang="br" hreflang="br" data-title="Laton" data-language-autonym="Brezhoneg" data-language-local-name="breton" class="interlanguage-link-target"><span>Brezhoneg</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bs mw-list-item"><a href="https://bs.wikipedia.org/wiki/Mesing" title="Mesing – bosniaque" lang="bs" hreflang="bs" data-title="Mesing" data-language-autonym="Bosanski" data-language-local-name="bosniaque" class="interlanguage-link-target"><span>Bosanski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bxr mw-list-item"><a href="https://bxr.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D1%83%D1%83%D0%BB%D0%B8%D0%BD" title="Гуулин – Russia Buriat" lang="bxr" hreflang="bxr" data-title="Гуулин" data-language-autonym="Буряад" data-language-local-name="Russia Buriat" class="interlanguage-link-target"><span>Буряад</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ca mw-list-item"><a href="https://ca.wikipedia.org/wiki/Llaut%C3%B3" title="Llautó – catalan" lang="ca" hreflang="ca" data-title="Llautó" data-language-autonym="Català" data-language-local-name="catalan" class="interlanguage-link-target"><span>Català</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-chr mw-list-item"><a href="https://chr.wikipedia.org/wiki/%E1%8F%A3%E1%8F%B1" title="ᏣᏱ – cherokee" lang="chr" hreflang="chr" data-title="ᏣᏱ" data-language-autonym="ᏣᎳᎩ" data-language-local-name="cherokee" class="interlanguage-link-target"><span>ᏣᎳᎩ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ckb mw-list-item"><a href="https://ckb.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%B3%DB%8C_%D8%B3%D9%BE%DB%8C" title="مسی سپی – sorani" lang="ckb" hreflang="ckb" data-title="مسی سپی" data-language-autonym="کوردی" data-language-local-name="sorani" class="interlanguage-link-target"><span>کوردی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cs mw-list-item"><a href="https://cs.wikipedia.org/wiki/Mosaz" title="Mosaz – tchèque" lang="cs" hreflang="cs" data-title="Mosaz" data-language-autonym="Čeština" data-language-local-name="tchèque" class="interlanguage-link-target"><span>Čeština</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cv mw-list-item"><a href="https://cv.wikipedia.org/wiki/%D0%99%C4%95%D1%81" title="Йĕс – tchouvache" lang="cv" hreflang="cv" data-title="Йĕс" data-language-autonym="Чӑвашла" data-language-local-name="tchouvache" class="interlanguage-link-target"><span>Чӑвашла</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-da mw-list-item"><a href="https://da.wikipedia.org/wiki/Messing" title="Messing – danois" lang="da" hreflang="da" data-title="Messing" data-language-autonym="Dansk" data-language-local-name="danois" class="interlanguage-link-target"><span>Dansk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-de mw-list-item"><a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Messing" title="Messing – allemand" lang="de" hreflang="de" data-title="Messing" data-language-autonym="Deutsch" data-language-local-name="allemand" class="interlanguage-link-target"><span>Deutsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-el mw-list-item"><a href="https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9F%CF%81%CE%B5%CE%AF%CF%87%CE%B1%CE%BB%CE%BA%CE%BF%CF%82" title="Ορείχαλκος – grec" lang="el" hreflang="el" data-title="Ορείχαλκος" data-language-autonym="Ελληνικά" data-language-local-name="grec" class="interlanguage-link-target"><span>Ελληνικά</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-en mw-list-item"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Brass" title="Brass – anglais" lang="en" hreflang="en" data-title="Brass" data-language-autonym="English" data-language-local-name="anglais" class="interlanguage-link-target"><span>English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eo mw-list-item"><a href="https://eo.wikipedia.org/wiki/Latuno" title="Latuno – espéranto" lang="eo" hreflang="eo" data-title="Latuno" data-language-autonym="Esperanto" data-language-local-name="espéranto" class="interlanguage-link-target"><span>Esperanto</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-es mw-list-item"><a href="https://es.wikipedia.org/wiki/Lat%C3%B3n" title="Latón – espagnol" lang="es" hreflang="es" data-title="Latón" data-language-autonym="Español" data-language-local-name="espagnol" class="interlanguage-link-target"><span>Español</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-et mw-list-item"><a href="https://et.wikipedia.org/wiki/Messing" title="Messing – estonien" lang="et" hreflang="et" data-title="Messing" data-language-autonym="Eesti" data-language-local-name="estonien" class="interlanguage-link-target"><span>Eesti</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eu mw-list-item"><a href="https://eu.wikipedia.org/wiki/Letoi" title="Letoi – basque" lang="eu" hreflang="eu" data-title="Letoi" data-language-autonym="Euskara" data-language-local-name="basque" class="interlanguage-link-target"><span>Euskara</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fa mw-list-item"><a href="https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A8%D8%B1%D9%86%D8%AC_(%D8%A2%D9%84%DB%8C%D8%A7%DA%98)" title="برنج (آلیاژ) – persan" lang="fa" hreflang="fa" data-title="برنج (آلیاژ)" data-language-autonym="فارسی" data-language-local-name="persan" class="interlanguage-link-target"><span>فارسی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fi mw-list-item"><a href="https://fi.wikipedia.org/wiki/Messinki" title="Messinki – finnois" lang="fi" hreflang="fi" data-title="Messinki" data-language-autonym="Suomi" data-language-local-name="finnois" class="interlanguage-link-target"><span>Suomi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fiu-vro mw-list-item"><a href="https://fiu-vro.wikipedia.org/wiki/Messing" title="Messing – võro" lang="vro" hreflang="vro" data-title="Messing" data-language-autonym="Võro" data-language-local-name="võro" class="interlanguage-link-target"><span>Võro</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-frr mw-list-item"><a href="https://frr.wikipedia.org/wiki/Meesing" title="Meesing – frison septentrional" lang="frr" hreflang="frr" data-title="Meesing" data-language-autonym="Nordfriisk" data-language-local-name="frison septentrional" class="interlanguage-link-target"><span>Nordfriisk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ga mw-list-item"><a href="https://ga.wikipedia.org/wiki/Pr%C3%A1s" title="Prás – irlandais" lang="ga" hreflang="ga" data-title="Prás" data-language-autonym="Gaeilge" data-language-local-name="irlandais" class="interlanguage-link-target"><span>Gaeilge</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gd mw-list-item"><a href="https://gd.wikipedia.org/wiki/Pr%C3%A0is" title="Pràis – gaélique écossais" lang="gd" hreflang="gd" data-title="Pràis" data-language-autonym="Gàidhlig" data-language-local-name="gaélique écossais" class="interlanguage-link-target"><span>Gàidhlig</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gl mw-list-item"><a href="https://gl.wikipedia.org/wiki/Lat%C3%B3n" title="Latón – galicien" lang="gl" hreflang="gl" data-title="Latón" data-language-autonym="Galego" data-language-local-name="galicien" class="interlanguage-link-target"><span>Galego</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-he mw-list-item"><a href="https://he.wikipedia.org/wiki/%D7%A4%D7%9C%D7%99%D7%96" title="פליז – hébreu" lang="he" hreflang="he" data-title="פליז" data-language-autonym="עברית" data-language-local-name="hébreu" class="interlanguage-link-target"><span>עברית</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hi mw-list-item"><a href="https://hi.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AA%E0%A5%80%E0%A4%A4%E0%A4%B2" title="पीतल – hindi" lang="hi" hreflang="hi" data-title="पीतल" data-language-autonym="हिन्दी" data-language-local-name="hindi" class="interlanguage-link-target"><span>हिन्दी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hr mw-list-item"><a href="https://hr.wikipedia.org/wiki/Mjed" title="Mjed – croate" lang="hr" hreflang="hr" data-title="Mjed" data-language-autonym="Hrvatski" data-language-local-name="croate" class="interlanguage-link-target"><span>Hrvatski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hu mw-list-item"><a href="https://hu.wikipedia.org/wiki/S%C3%A1rgar%C3%A9z" title="Sárgaréz – hongrois" lang="hu" hreflang="hu" data-title="Sárgaréz" data-language-autonym="Magyar" data-language-local-name="hongrois" class="interlanguage-link-target"><span>Magyar</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hy mw-list-item"><a href="https://hy.wikipedia.org/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%B5%D6%80" title="Արույր – arménien" lang="hy" hreflang="hy" data-title="Արույր" data-language-autonym="Հայերեն" data-language-local-name="arménien" class="interlanguage-link-target"><span>Հայերեն</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ia mw-list-item"><a href="https://ia.wikipedia.org/wiki/Laton" title="Laton – interlingua" lang="ia" hreflang="ia" data-title="Laton" data-language-autonym="Interlingua" data-language-local-name="interlingua" class="interlanguage-link-target"><span>Interlingua</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-id mw-list-item"><a href="https://id.wikipedia.org/wiki/Kuningan" title="Kuningan – indonésien" lang="id" hreflang="id" data-title="Kuningan" data-language-autonym="Bahasa Indonesia" data-language-local-name="indonésien" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Indonesia</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-io mw-list-item"><a href="https://io.wikipedia.org/wiki/Latuno" title="Latuno – ido" lang="io" hreflang="io" data-title="Latuno" data-language-autonym="Ido" data-language-local-name="ido" class="interlanguage-link-target"><span>Ido</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-is mw-list-item"><a href="https://is.wikipedia.org/wiki/L%C3%A1t%C3%BAn" title="Látún – islandais" lang="is" hreflang="is" data-title="Látún" data-language-autonym="Íslenska" data-language-local-name="islandais" class="interlanguage-link-target"><span>Íslenska</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-it mw-list-item"><a href="https://it.wikipedia.org/wiki/Ottone_(lega)" title="Ottone (lega) – italien" lang="it" hreflang="it" data-title="Ottone (lega)" data-language-autonym="Italiano" data-language-local-name="italien" class="interlanguage-link-target"><span>Italiano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ja mw-list-item"><a href="https://ja.wikipedia.org/wiki/%E9%BB%84%E9%8A%85" title="黄銅 – japonais" lang="ja" hreflang="ja" data-title="黄銅" data-language-autonym="日本語" data-language-local-name="japonais" class="interlanguage-link-target"><span>日本語</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-jbo mw-list-item"><a href="https://jbo.wikipedia.org/wiki/lastu" title="lastu – lojban" lang="jbo" hreflang="jbo" data-title="lastu" data-language-autonym="La .lojban." data-language-local-name="lojban" class="interlanguage-link-target"><span>La .lojban.</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ka mw-list-item"><a href="https://ka.wikipedia.org/wiki/%E1%83%97%E1%83%98%E1%83%97%E1%83%91%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98" title="თითბერი – géorgien" lang="ka" hreflang="ka" data-title="თითბერი" data-language-autonym="ქართული" data-language-local-name="géorgien" class="interlanguage-link-target"><span>ქართული</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kab mw-list-item"><a href="https://kab.wikipedia.org/wiki/Adaru%C9%A3" title="Adaruɣ – kabyle" lang="kab" hreflang="kab" data-title="Adaruɣ" data-language-autonym="Taqbaylit" data-language-local-name="kabyle" class="interlanguage-link-target"><span>Taqbaylit</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kbp mw-list-item"><a href="https://kbp.wikipedia.org/wiki/L%C9%9B%C9%9Bt%C9%94%C9%94_(Laiton)" title="Lɛɛtɔɔ (Laiton) – Kabiye" lang="kbp" hreflang="kbp" data-title="Lɛɛtɔɔ (Laiton)" data-language-autonym="Kabɩyɛ" data-language-local-name="Kabiye" class="interlanguage-link-target"><span>Kabɩyɛ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kk mw-list-item"><a href="https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%96%D0%B5%D0%B7" title="Жез – kazakh" lang="kk" hreflang="kk" data-title="Жез" data-language-autonym="Қазақша" data-language-local-name="kazakh" class="interlanguage-link-target"><span>Қазақша</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kn mw-list-item"><a href="https://kn.wikipedia.org/wiki/%E0%B2%B9%E0%B2%BF%E0%B2%A4%E0%B3%8D%E0%B2%A4%E0%B2%BE%E0%B2%B3%E0%B3%86" title="ಹಿತ್ತಾಳೆ – kannada" lang="kn" hreflang="kn" data-title="ಹಿತ್ತಾಳೆ" data-language-autonym="ಕನ್ನಡ" data-language-local-name="kannada" class="interlanguage-link-target"><span>ಕನ್ನಡ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ko mw-list-item"><a href="https://ko.wikipedia.org/wiki/%ED%99%A9%EB%8F%99" title="황동 – coréen" lang="ko" hreflang="ko" data-title="황동" data-language-autonym="한국어" data-language-local-name="coréen" class="interlanguage-link-target"><span>한국어</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ks mw-list-item"><a href="https://ks.wikipedia.org/wiki/%D8%B3%D9%8E%D8%B1%D8%AA%D9%8E%D9%84" title="سَرتَل – cachemiri" lang="ks" hreflang="ks" data-title="سَرتَل" data-language-autonym="कॉशुर / کٲشُر" data-language-local-name="cachemiri" class="interlanguage-link-target"><span>कॉशुर / کٲشُر</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ksh mw-list-item"><a href="https://ksh.wikipedia.org/wiki/Messing" title="Messing – kölsch" lang="ksh" hreflang="ksh" data-title="Messing" data-language-autonym="Ripoarisch" data-language-local-name="kölsch" class="interlanguage-link-target"><span>Ripoarisch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-la mw-list-item"><a href="https://la.wikipedia.org/wiki/Orichalcum" title="Orichalcum – latin" lang="la" hreflang="la" data-title="Orichalcum" data-language-autonym="Latina" data-language-local-name="latin" class="interlanguage-link-target"><span>Latina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lb mw-list-item"><a href="https://lb.wikipedia.org/wiki/Messeng" title="Messeng – luxembourgeois" lang="lb" hreflang="lb" data-title="Messeng" data-language-autonym="Lëtzebuergesch" data-language-local-name="luxembourgeois" class="interlanguage-link-target"><span>Lëtzebuergesch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lbe mw-list-item"><a href="https://lbe.wikipedia.org/wiki/%D0%94%D1%83%D0%BA%D0%BD%D0%B8" title="Дукни – Lak" lang="lbe" hreflang="lbe" data-title="Дукни" data-language-autonym="Лакку" data-language-local-name="Lak" class="interlanguage-link-target"><span>Лакку</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-li mw-list-item"><a href="https://li.wikipedia.org/wiki/Messing" title="Messing – limbourgeois" lang="li" hreflang="li" data-title="Messing" data-language-autonym="Limburgs" data-language-local-name="limbourgeois" class="interlanguage-link-target"><span>Limburgs</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lij mw-list-item"><a href="https://lij.wikipedia.org/wiki/Latton" title="Latton – ligure" lang="lij" hreflang="lij" data-title="Latton" data-language-autonym="Ligure" data-language-local-name="ligure" class="interlanguage-link-target"><span>Ligure</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lmo mw-list-item"><a href="https://lmo.wikipedia.org/wiki/Loton" title="Loton – lombard" lang="lmo" hreflang="lmo" data-title="Loton" data-language-autonym="Lombard" data-language-local-name="lombard" class="interlanguage-link-target"><span>Lombard</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lt mw-list-item"><a href="https://lt.wikipedia.org/wiki/%C5%BDalvaris" title="Žalvaris – lituanien" lang="lt" hreflang="lt" data-title="Žalvaris" data-language-autonym="Lietuvių" data-language-local-name="lituanien" class="interlanguage-link-target"><span>Lietuvių</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lv mw-list-item"><a href="https://lv.wikipedia.org/wiki/Misi%C5%86%C5%A1" title="Misiņš – letton" lang="lv" hreflang="lv" data-title="Misiņš" data-language-autonym="Latviešu" data-language-local-name="letton" class="interlanguage-link-target"><span>Latviešu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mai mw-list-item"><a href="https://mai.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AA%E0%A5%80%E0%A4%A4%E0%A4%B2" title="पीतल – maïthili" lang="mai" hreflang="mai" data-title="पीतल" data-language-autonym="मैथिली" data-language-local-name="maïthili" class="interlanguage-link-target"><span>मैथिली</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mg mw-list-item"><a href="https://mg.wikipedia.org/wiki/Varahimavo" title="Varahimavo – malgache" lang="mg" hreflang="mg" data-title="Varahimavo" data-language-autonym="Malagasy" data-language-local-name="malgache" class="interlanguage-link-target"><span>Malagasy</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mhr mw-list-item"><a href="https://mhr.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%BE%D0%B9" title="Той – Eastern Mari" lang="mhr" hreflang="mhr" data-title="Той" data-language-autonym="Олык марий" data-language-local-name="Eastern Mari" class="interlanguage-link-target"><span>Олык марий</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mk mw-list-item"><a href="https://mk.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B5%D1%81%D0%B8%D0%BD%D0%B3" title="Месинг – macédonien" lang="mk" hreflang="mk" data-title="Месинг" data-language-autonym="Македонски" data-language-local-name="macédonien" class="interlanguage-link-target"><span>Македонски</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ml mw-list-item"><a href="https://ml.wikipedia.org/wiki/%E0%B4%AA%E0%B4%BF%E0%B4%A4%E0%B5%8D%E0%B4%A4%E0%B4%B3" title="പിത്തള – malayalam" lang="ml" hreflang="ml" data-title="പിത്തള" data-language-autonym="മലയാളം" data-language-local-name="malayalam" class="interlanguage-link-target"><span>മലയാളം</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mr mw-list-item"><a href="https://mr.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AA%E0%A4%BF%E0%A4%A4%E0%A4%B3" title="पितळ – marathi" lang="mr" hreflang="mr" data-title="पितळ" data-language-autonym="मराठी" data-language-local-name="marathi" class="interlanguage-link-target"><span>मराठी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ms mw-list-item"><a href="https://ms.wikipedia.org/wiki/Loyang" title="Loyang – malais" lang="ms" hreflang="ms" data-title="Loyang" data-language-autonym="Bahasa Melayu" data-language-local-name="malais" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Melayu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-my mw-list-item"><a href="https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%80%E1%80%BC%E1%80%B1%E1%80%B8%E1%80%9D%E1%80%AB" title="ကြေးဝါ – birman" lang="my" hreflang="my" data-title="ကြေးဝါ" data-language-autonym="မြန်မာဘာသာ" data-language-local-name="birman" class="interlanguage-link-target"><span>မြန်မာဘာသာ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ne mw-list-item"><a href="https://ne.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AA%E0%A4%BF%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%A4%E0%A4%B2" title="पित्तल – népalais" lang="ne" hreflang="ne" data-title="पित्तल" data-language-autonym="नेपाली" data-language-local-name="népalais" class="interlanguage-link-target"><span>नेपाली</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-new mw-list-item"><a href="https://new.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%B2%E0%A5%80" title="ली – newari" lang="new" hreflang="new" data-title="ली" data-language-autonym="नेपाल भाषा" data-language-local-name="newari" class="interlanguage-link-target"><span>नेपाल भाषा</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nl mw-list-item"><a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Messing_(legering)" title="Messing (legering) – néerlandais" lang="nl" hreflang="nl" data-title="Messing (legering)" data-language-autonym="Nederlands" data-language-local-name="néerlandais" class="interlanguage-link-target"><span>Nederlands</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nn mw-list-item"><a href="https://nn.wikipedia.org/wiki/Messing" title="Messing – norvégien nynorsk" lang="nn" hreflang="nn" data-title="Messing" data-language-autonym="Norsk nynorsk" data-language-local-name="norvégien nynorsk" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk nynorsk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-no mw-list-item"><a href="https://no.wikipedia.org/wiki/Messing" title="Messing – norvégien bokmål" lang="nb" hreflang="nb" data-title="Messing" data-language-autonym="Norsk bokmål" data-language-local-name="norvégien bokmål" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk bokmål</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-oc mw-list-item"><a href="https://oc.wikipedia.org/wiki/Laton" title="Laton – occitan" lang="oc" hreflang="oc" data-title="Laton" data-language-autonym="Occitan" data-language-local-name="occitan" class="interlanguage-link-target"><span>Occitan</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-os mw-list-item"><a href="https://os.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D1%83%D1%80_(%C3%A6%D0%BC%D1%82%D0%B0%D0%B4)" title="Бур (æмтад) – ossète" lang="os" hreflang="os" data-title="Бур (æмтад)" data-language-autonym="Ирон" data-language-local-name="ossète" class="interlanguage-link-target"><span>Ирон</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pa mw-list-item"><a href="https://pa.wikipedia.org/wiki/%E0%A8%AA%E0%A8%BF%E0%A9%B1%E0%A8%A4%E0%A8%B2" title="ਪਿੱਤਲ – pendjabi" lang="pa" hreflang="pa" data-title="ਪਿੱਤਲ" data-language-autonym="ਪੰਜਾਬੀ" data-language-local-name="pendjabi" class="interlanguage-link-target"><span>ਪੰਜਾਬੀ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pl mw-list-item"><a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Mosi%C4%85dz" title="Mosiądz – polonais" lang="pl" hreflang="pl" data-title="Mosiądz" data-language-autonym="Polski" data-language-local-name="polonais" class="interlanguage-link-target"><span>Polski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pnb mw-list-item"><a href="https://pnb.wikipedia.org/wiki/%D9%BE%D8%AA%DD%AA" title="پتݪ – Western Punjabi" lang="pnb" hreflang="pnb" data-title="پتݪ" data-language-autonym="پنجابی" data-language-local-name="Western Punjabi" class="interlanguage-link-target"><span>پنجابی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pt mw-list-item"><a href="https://pt.wikipedia.org/wiki/Lat%C3%A3o" title="Latão – portugais" lang="pt" hreflang="pt" data-title="Latão" data-language-autonym="Português" data-language-local-name="portugais" class="interlanguage-link-target"><span>Português</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ro mw-list-item"><a href="https://ro.wikipedia.org/wiki/Alam%C4%83" title="Alamă – roumain" lang="ro" hreflang="ro" data-title="Alamă" data-language-autonym="Română" data-language-local-name="roumain" class="interlanguage-link-target"><span>Română</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ru mw-list-item"><a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9B%D0%B0%D1%82%D1%83%D0%BD%D1%8C" title="Латунь – russe" lang="ru" hreflang="ru" data-title="Латунь" data-language-autonym="Русский" data-language-local-name="russe" class="interlanguage-link-target"><span>Русский</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-scn mw-list-item"><a href="https://scn.wikipedia.org/wiki/Uttuni" title="Uttuni – sicilien" lang="scn" hreflang="scn" data-title="Uttuni" data-language-autonym="Sicilianu" data-language-local-name="sicilien" class="interlanguage-link-target"><span>Sicilianu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sco mw-list-item"><a href="https://sco.wikipedia.org/wiki/Bress" title="Bress – écossais" lang="sco" hreflang="sco" data-title="Bress" data-language-autonym="Scots" data-language-local-name="écossais" class="interlanguage-link-target"><span>Scots</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sh mw-list-item"><a href="https://sh.wikipedia.org/wiki/Mesing" title="Mesing – serbo-croate" lang="sh" hreflang="sh" data-title="Mesing" data-language-autonym="Srpskohrvatski / српскохрватски" data-language-local-name="serbo-croate" class="interlanguage-link-target"><span>Srpskohrvatski / српскохрватски</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-simple mw-list-item"><a href="https://simple.wikipedia.org/wiki/Brass" title="Brass – Simple English" lang="en-simple" hreflang="en-simple" data-title="Brass" data-language-autonym="Simple English" data-language-local-name="Simple English" class="interlanguage-link-target"><span>Simple English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sk mw-list-item"><a href="https://sk.wikipedia.org/wiki/Mosadz" title="Mosadz – slovaque" lang="sk" hreflang="sk" data-title="Mosadz" data-language-autonym="Slovenčina" data-language-local-name="slovaque" class="interlanguage-link-target"><span>Slovenčina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sl mw-list-item"><a href="https://sl.wikipedia.org/wiki/Med_(kemija)" title="Med (kemija) – slovène" lang="sl" hreflang="sl" data-title="Med (kemija)" data-language-autonym="Slovenščina" data-language-local-name="slovène" class="interlanguage-link-target"><span>Slovenščina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sn mw-list-item"><a href="https://sn.wikipedia.org/wiki/Musafuri" title="Musafuri – shona" lang="sn" hreflang="sn" data-title="Musafuri" data-language-autonym="ChiShona" data-language-local-name="shona" class="interlanguage-link-target"><span>ChiShona</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sq mw-list-item"><a href="https://sq.wikipedia.org/wiki/Tunxhi" title="Tunxhi – albanais" lang="sq" hreflang="sq" data-title="Tunxhi" data-language-autonym="Shqip" data-language-local-name="albanais" class="interlanguage-link-target"><span>Shqip</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sr mw-list-item"><a href="https://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B5%D1%81%D0%B8%D0%BD%D0%B3" title="Месинг – serbe" lang="sr" hreflang="sr" data-title="Месинг" data-language-autonym="Српски / srpski" data-language-local-name="serbe" class="interlanguage-link-target"><span>Српски / srpski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-su mw-list-item"><a href="https://su.wikipedia.org/wiki/Kuningan_(logam)" title="Kuningan (logam) – soundanais" lang="su" hreflang="su" data-title="Kuningan (logam)" data-language-autonym="Sunda" data-language-local-name="soundanais" class="interlanguage-link-target"><span>Sunda</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sv mw-list-item"><a href="https://sv.wikipedia.org/wiki/M%C3%A4ssing" title="Mässing – suédois" lang="sv" hreflang="sv" data-title="Mässing" data-language-autonym="Svenska" data-language-local-name="suédois" class="interlanguage-link-target"><span>Svenska</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sw mw-list-item"><a href="https://sw.wikipedia.org/wiki/Shaba_nyeupe" title="Shaba nyeupe – swahili" lang="sw" hreflang="sw" data-title="Shaba nyeupe" data-language-autonym="Kiswahili" data-language-local-name="swahili" class="interlanguage-link-target"><span>Kiswahili</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-szl mw-list-item"><a href="https://szl.wikipedia.org/wiki/Mesing" title="Mesing – silésien" lang="szl" hreflang="szl" data-title="Mesing" data-language-autonym="Ślůnski" data-language-local-name="silésien" class="interlanguage-link-target"><span>Ślůnski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ta mw-list-item"><a href="https://ta.wikipedia.org/wiki/%E0%AE%AA%E0%AE%BF%E0%AE%A4%E0%AF%8D%E0%AE%A4%E0%AE%B3%E0%AF%88" title="பித்தளை – tamoul" lang="ta" hreflang="ta" data-title="பித்தளை" data-language-autonym="தமிழ்" data-language-local-name="tamoul" class="interlanguage-link-target"><span>தமிழ்</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-te mw-list-item"><a href="https://te.wikipedia.org/wiki/%E0%B0%87%E0%B0%A4%E0%B1%8D%E0%B0%A4%E0%B0%A1%E0%B0%BF" title="ఇత్తడి – télougou" lang="te" hreflang="te" data-title="ఇత్తడి" data-language-autonym="తెలుగు" data-language-local-name="télougou" class="interlanguage-link-target"><span>తెలుగు</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-th mw-list-item"><a href="https://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%97%E0%B8%AD%E0%B8%87%E0%B9%80%E0%B8%AB%E0%B8%A5%E0%B8%B7%E0%B8%AD%E0%B8%87" title="ทองเหลือง – thaï" lang="th" hreflang="th" data-title="ทองเหลือง" data-language-autonym="ไทย" data-language-local-name="thaï" class="interlanguage-link-target"><span>ไทย</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tl mw-list-item"><a href="https://tl.wikipedia.org/wiki/Tansong_dilaw" title="Tansong dilaw – tagalog" lang="tl" hreflang="tl" data-title="Tansong dilaw" data-language-autonym="Tagalog" data-language-local-name="tagalog" class="interlanguage-link-target"><span>Tagalog</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tr mw-list-item"><a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/Pirin%C3%A7_(ala%C5%9F%C4%B1m)" title="Pirinç (alaşım) – turc" lang="tr" hreflang="tr" data-title="Pirinç (alaşım)" data-language-autonym="Türkçe" data-language-local-name="turc" class="interlanguage-link-target"><span>Türkçe</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uk mw-list-item"><a href="https://uk.wikipedia.org/wiki/%D0%9B%D0%B0%D1%82%D1%83%D0%BD%D1%8C" title="Латунь – ukrainien" lang="uk" hreflang="uk" data-title="Латунь" data-language-autonym="Українська" data-language-local-name="ukrainien" class="interlanguage-link-target"><span>Українська</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ur mw-list-item"><a href="https://ur.wikipedia.org/wiki/%D9%BE%DB%8C%D8%AA%D9%84" title="پیتل – ourdou" lang="ur" hreflang="ur" data-title="پیتل" data-language-autonym="اردو" data-language-local-name="ourdou" class="interlanguage-link-target"><span>اردو</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uz mw-list-item"><a href="https://uz.wikipedia.org/wiki/Jez" title="Jez – ouzbek" lang="uz" hreflang="uz" data-title="Jez" data-language-autonym="Oʻzbekcha / ўзбекча" data-language-local-name="ouzbek" class="interlanguage-link-target"><span>Oʻzbekcha / ўзбекча</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vi mw-list-item"><a href="https://vi.wikipedia.org/wiki/%C4%90%E1%BB%93ng_thau" title="Đồng thau – vietnamien" lang="vi" hreflang="vi" data-title="Đồng thau" data-language-autonym="Tiếng Việt" data-language-local-name="vietnamien" class="interlanguage-link-target"><span>Tiếng Việt</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-wa mw-list-item"><a href="https://wa.wikipedia.org/wiki/Djaene_keuve" title="Djaene keuve – wallon" lang="wa" hreflang="wa" data-title="Djaene keuve" data-language-autonym="Walon" data-language-local-name="wallon" class="interlanguage-link-target"><span>Walon</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-wuu mw-list-item"><a href="https://wuu.wikipedia.org/wiki/%E9%BB%84%E9%93%9C" title="黄铜 – wu" lang="wuu" hreflang="wuu" data-title="黄铜" data-language-autonym="吴语" data-language-local-name="wu" class="interlanguage-link-target"><span>吴语</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh mw-list-item"><a href="https://zh.wikipedia.org/wiki/%E9%BB%83%E9%8A%85" title="黃銅 – chinois" lang="zh" hreflang="zh" data-title="黃銅" data-language-autonym="中文" data-language-local-name="chinois" class="interlanguage-link-target"><span>中文</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-min-nan mw-list-item"><a href="https://zh-min-nan.wikipedia.org/wiki/N%CC%82g-t%C3%A2ng" title="N̂g-tâng – minnan" lang="nan" hreflang="nan" data-title="N̂g-tâng" data-language-autonym="閩南語 / Bân-lâm-gú" data-language-local-name="minnan" class="interlanguage-link-target"><span>閩南語 / Bân-lâm-gú</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-yue mw-list-item"><a href="https://zh-yue.wikipedia.org/wiki/%E9%BB%83%E9%8A%85" title="黃銅 – cantonais" lang="yue" hreflang="yue" data-title="黃銅" data-language-autonym="粵語" data-language-local-name="cantonais" class="interlanguage-link-target"><span>粵語</span></a></li> </ul> <div class="after-portlet after-portlet-lang"><span class="wb-langlinks-edit wb-langlinks-link"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q39782#sitelinks-wikipedia" title="Modifier les liens interlangues" class="wbc-editpage">Modifier les liens</a></span></div> </div> </div> </div> </header> <div class="vector-page-toolbar"> <div class="vector-page-toolbar-container"> <div id="left-navigation"> <nav aria-label="Espaces de noms"> <div id="p-associated-pages" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-associated-pages" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-nstab-main" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Laiton" title="Voir le contenu de la page [c]" accesskey="c"><span>Article</span></a></li><li id="ca-talk" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Discussion:Laiton" rel="discussion" title="Discussion au sujet de cette page de contenu [t]" accesskey="t"><span>Discussion</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown emptyPortlet" > <input type="checkbox" id="vector-variants-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Modifier la variante de langue" > <label id="vector-variants-dropdown-label" for="vector-variants-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">français</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-variants" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-variants emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> <div id="right-navigation" class="vector-collapsible"> <nav aria-label="Affichages"> <div id="p-views" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-views" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-view" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Laiton"><span>Lire</span></a></li><li id="ca-ve-edit" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Laiton&amp;veaction=edit" title="Modifier cette page [v]" accesskey="v"><span>Modifier</span></a></li><li id="ca-edit" class="collapsible vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Laiton&amp;action=edit" title="Modifier le wikicode de cette page [e]" accesskey="e"><span>Modifier le code</span></a></li><li id="ca-history" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Laiton&amp;action=history" title="Historique des versions de cette page [h]" accesskey="h"><span>Voir l’historique</span></a></li> </ul> </div> </div> </nav> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Outils de la page"> <div id="vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown vector-page-tools-dropdown" > <input type="checkbox" id="vector-page-tools-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Outils" > <label id="vector-page-tools-dropdown-label" for="vector-page-tools-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">Outils</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-tools-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-page-tools" class="vector-page-tools vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-page-tools-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="page-tools-pinned" data-pinnable-element-id="vector-page-tools" data-pinned-container-id="vector-page-tools-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-page-tools-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Outils</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.pin">déplacer vers la barre latérale</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.unpin">masquer</button> </div> <div id="p-cactions" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-cactions emptyPortlet vector-has-collapsible-items" title="Plus d’options" > <div class="vector-menu-heading"> Actions </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-more-view" class="selected vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/wiki/Laiton"><span>Lire</span></a></li><li id="ca-more-ve-edit" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Laiton&amp;veaction=edit" title="Modifier cette page [v]" accesskey="v"><span>Modifier</span></a></li><li id="ca-more-edit" class="collapsible vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Laiton&amp;action=edit" title="Modifier le wikicode de cette page [e]" accesskey="e"><span>Modifier le code</span></a></li><li id="ca-more-history" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Laiton&amp;action=history"><span>Voir l’historique</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-tb" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-tb" > <div class="vector-menu-heading"> Général </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-whatlinkshere" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Pages_li%C3%A9es/Laiton" title="Liste des pages liées qui pointent sur celle-ci [j]" accesskey="j"><span>Pages liées</span></a></li><li id="t-recentchangeslinked" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Suivi_des_liens/Laiton" rel="nofollow" title="Liste des modifications récentes des pages appelées par celle-ci [k]" accesskey="k"><span>Suivi des pages liées</span></a></li><li id="t-upload" class="mw-list-item"><a href="//fr.wikipedia.org/wiki/Aide:Importer_un_fichier" title="Téléverser des fichiers [u]" accesskey="u"><span>Téléverser un fichier</span></a></li><li id="t-permalink" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Laiton&amp;oldid=221347476" title="Adresse permanente de cette version de cette page"><span>Lien permanent</span></a></li><li id="t-info" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Laiton&amp;action=info" title="Davantage d’informations sur cette page"><span>Informations sur la page</span></a></li><li id="t-cite" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:Citer&amp;page=Laiton&amp;id=221347476&amp;wpFormIdentifier=titleform" title="Informations sur la manière de citer cette page"><span>Citer cette page</span></a></li><li id="t-urlshortener" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:UrlShortener&amp;url=https%3A%2F%2Ffr.wikipedia.org%2Fwiki%2FLaiton"><span>Obtenir l&#039;URL raccourcie</span></a></li><li id="t-urlshortener-qrcode" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:QrCode&amp;url=https%3A%2F%2Ffr.wikipedia.org%2Fwiki%2FLaiton"><span>Télécharger le code QR</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-coll-print_export" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-coll-print_export" > <div class="vector-menu-heading"> Imprimer / exporter </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="coll-create_a_book" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:Livre&amp;bookcmd=book_creator&amp;referer=Laiton"><span>Créer un livre</span></a></li><li id="coll-download-as-rl" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:DownloadAsPdf&amp;page=Laiton&amp;action=show-download-screen"><span>Télécharger comme PDF</span></a></li><li id="t-print" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Laiton&amp;printable=yes" title="Version imprimable de cette page [p]" accesskey="p"><span>Version imprimable</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-wikibase-otherprojects" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-wikibase-otherprojects" > <div class="vector-menu-heading"> Dans d’autres projets </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-commons mw-list-item"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Brass" hreflang="en"><span>Wikimedia Commons</span></a></li><li id="t-wikibase" class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikibase-dataitem mw-list-item"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q39782" title="Lien vers l’élément dans le dépôt de données connecté [g]" accesskey="g"><span>Élément Wikidata</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> </div> <div class="vector-column-end"> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Outils de la page"> <div id="vector-page-tools-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Apparence"> <div id="vector-appearance-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-appearance" class="vector-appearance vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-appearance-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="appearance-pinned" data-pinnable-element-id="vector-appearance" data-pinned-container-id="vector-appearance-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-appearance-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Apparence</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.pin">déplacer vers la barre latérale</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.unpin">masquer</button> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> <div id="bodyContent" class="vector-body" aria-labelledby="firstHeading" data-mw-ve-target-container> <div class="vector-body-before-content"> <div class="mw-indicators"> </div> <div id="siteSub" class="noprint">Un article de Wikipédia, l&#039;encyclopédie libre.</div> </div> <div id="contentSub"><div id="mw-content-subtitle"></div></div> <div id="mw-content-text" class="mw-body-content"><div class="mw-content-ltr mw-parser-output" lang="fr" dir="ltr"><div class="bandeau-container metadata bandeau-article bandeau-niveau-modere"><figure class="mw-halign-right noviewer" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Mod%C3%A8le:Sources_secondaires" title="Si ce bandeau n&#39;est plus pertinent, retirez-le. Cliquez ici pour en savoir plus."><img alt="Si ce bandeau n&#39;est plus pertinent, retirez-le. Cliquez ici pour en savoir plus." src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/38/Info_Simple.svg/12px-Info_Simple.svg.png" decoding="async" width="12" height="12" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/38/Info_Simple.svg/18px-Info_Simple.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/38/Info_Simple.svg/24px-Info_Simple.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="512" /></a><figcaption>Si ce bandeau n'est plus pertinent, retirez-le. Cliquez ici pour en savoir plus.</figcaption></figure><div class="bandeau-cell bandeau-icone" style="display:table-cell;padding-right:0.5em"><span class="noviewer" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:2017-fr.wp-orange-source.svg" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a1/2017-fr.wp-orange-source.svg/45px-2017-fr.wp-orange-source.svg.png" decoding="async" width="45" height="45" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a1/2017-fr.wp-orange-source.svg/68px-2017-fr.wp-orange-source.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a1/2017-fr.wp-orange-source.svg/90px-2017-fr.wp-orange-source.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="512" /></a></span></div><div class="bandeau-cell" style="display:table-cell;padding-right:0.5em"> <p><strong class="bandeau-titre">Cet article ne s'appuie pas, ou pas assez, sur des sources <a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Sources_primaires,_secondaires_et_tertiaires" title="Wikipédia:Sources primaires, secondaires et tertiaires">secondaires ou tertiaires</a></strong> <small>(<time class="nowrap" datetime="2024-03" data-sort-value="2024-03">mars 2024</time>).</small> </p> <div class="nomobile"> Pour améliorer la <a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:V%C3%A9rifiabilit%C3%A9" title="Wikipédia:Vérifiabilité">vérifiabilité</a> de l'article ainsi que <a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Ce_que_Wikip%C3%A9dia_n%27est_pas#Un_annuaire_ou_une_base_de_données" title="Wikipédia:Ce que Wikipédia n&#39;est pas">son intérêt encyclopédique</a>, il est nécessaire, quand des <a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Sources_primaires,_secondaires_et_tertiaires" title="Wikipédia:Sources primaires, secondaires et tertiaires">sources primaires</a> sont citées, de les associer à des analyses faites par des sources secondaires.</div> </div></div> <div class="bandeau-container metadata homonymie hatnote"><div class="bandeau-cell bandeau-icone" style="display:table-cell;padding-right:0.5em"><span class="noviewer" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Aide:Homonymie" title="Aide:Homonymie"><img alt="Page d’aide sur l’homonymie" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/44/Logo_disambig-homophone.svg/20px-Logo_disambig-homophone.svg.png" decoding="async" width="20" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/44/Logo_disambig-homophone.svg/30px-Logo_disambig-homophone.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/44/Logo_disambig-homophone.svg/40px-Logo_disambig-homophone.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="375" /></a></span></div><div class="bandeau-cell" style="display:table-cell;padding-right:0.5em"> <p>Pour l’article ayant un titre homophone, voir <a href="/wiki/Letton" title="Letton">letton</a>. </p> </div></div> <div class="infobox_v3 infobox infobox--frwiki noarchive large"><div class="entete icon map" style="background-color:#777777;color:white"><div>Laiton<style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r151886662">.mw-parser-output .entete.map{background-image:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/7/7a/Picto_infobox_map.png")}</style></div></div><div><div class="images" style="padding:2px 0"><span class="mw-default-size" typeof="mw:File/Frameless"><a href="/wiki/Fichier:Brass.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/95/Brass.jpg/330px-Brass.jpg" decoding="async" width="260" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/95/Brass.jpg/500px-Brass.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/95/Brass.jpg/960px-Brass.jpg 2x" data-file-width="1319" data-file-height="839" /></a></span></div><div class="legend">Dé en laiton, à côté de zinc fondu et de cuivre.</div></div><table><caption style="text-align:center;background-color:#777777">Caractéristiques générales</caption><tbody><tr class=""><th scope="row">Composition</th><td class=""><div> <a href="/wiki/Cuivre" title="Cuivre">Cuivre</a> (majoritaire) et <a href="/wiki/Zinc" title="Zinc">zinc</a> (minoritaire)</div></td></tr><tr class=""><th scope="row">Usages</th><td class=""><div> <span class="wd_p366"><a href="/wiki/Pi%C3%A8ce_de_monnaie" title="Pièce de monnaie">Pièce de monnaie</a><br /><a href="/wiki/Pi%C3%A8ce_m%C3%A9canique" title="Pièce mécanique">Composant de machine</a><span class="noprint wikidata-linkback skin-invert"><span class="mw-valign-baseline noviewer" typeof="mw:File"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q39782?uselang=fr#P366" title="Voir et modifier les données sur Wikidata"><img alt="Voir et modifier les données sur Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Blue_pencil.svg/10px-Blue_pencil.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Blue_pencil.svg/15px-Blue_pencil.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Blue_pencil.svg/20px-Blue_pencil.svg.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a></span></span></span></div></td></tr></tbody></table><table><caption style="text-align:center;background-color:#777777">Caractéristiques physiques</caption><tbody><tr class=""><th scope="row"><a href="/wiki/Syst%C3%A8me_cristallin" title="Système cristallin">Système cristallin</a></th><td class=""><div> <span class="wd_p556"><a href="/wiki/Syst%C3%A8me_cristallin_cubique" title="Système cristallin cubique">Système cristallin cubique</a><span class="noprint wikidata-linkback skin-invert"><span class="mw-valign-baseline noviewer" typeof="mw:File"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q39782?uselang=fr#P556" title="Voir et modifier les données sur Wikidata"><img alt="Voir et modifier les données sur Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Blue_pencil.svg/10px-Blue_pencil.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Blue_pencil.svg/15px-Blue_pencil.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Blue_pencil.svg/20px-Blue_pencil.svg.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a></span></span></span></div></td></tr><tr class=""><th scope="row">Masse volumique</th><td class=""><div> <span class="wd_p2054">8&#160;560 kilogrammes par mètre cube<span class="noprint wikidata-linkback skin-invert"><span class="mw-valign-baseline noviewer" typeof="mw:File"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q39782?uselang=fr#P2054" title="Voir et modifier les données sur Wikidata"><img alt="Voir et modifier les données sur Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Blue_pencil.svg/10px-Blue_pencil.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Blue_pencil.svg/15px-Blue_pencil.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Blue_pencil.svg/20px-Blue_pencil.svg.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a></span></span></span></div></td></tr></tbody></table><table><caption style="text-align:center;background-color:#777777">Caractéristiques mécaniques</caption><tbody><tr class=""><th scope="row">Module de Young</th><td class=""><div> <span class="wd_p5480">115 gigapascals<span class="noprint wikidata-linkback skin-invert"><span class="mw-valign-baseline noviewer" typeof="mw:File"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q39782?uselang=fr#P5480" title="Voir et modifier les données sur Wikidata"><img alt="Voir et modifier les données sur Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Blue_pencil.svg/10px-Blue_pencil.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Blue_pencil.svg/15px-Blue_pencil.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Blue_pencil.svg/20px-Blue_pencil.svg.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a></span></span></span></div></td></tr><tr class=""><th scope="row">Coefficient de Poisson</th><td class=""><div> <span class="wd_p5593">0,37<span class="noprint wikidata-linkback skin-invert"><span class="mw-valign-baseline noviewer" typeof="mw:File"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q39782?uselang=fr#P5593" title="Voir et modifier les données sur Wikidata"><img alt="Voir et modifier les données sur Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Blue_pencil.svg/10px-Blue_pencil.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Blue_pencil.svg/15px-Blue_pencil.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Blue_pencil.svg/20px-Blue_pencil.svg.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a></span></span></span></div></td></tr></tbody></table><table><caption style="text-align:center;background-color:#777777">Caractéristiques thermique</caption><tbody><tr class=""><th scope="row">Point de fusion</th><td class=""><div> <span class="wd_p2101">932 degré Celsius<span class="noprint wikidata-linkback skin-invert"><span class="mw-valign-baseline noviewer" typeof="mw:File"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q39782?uselang=fr#P2101" title="Voir et modifier les données sur Wikidata"><img alt="Voir et modifier les données sur Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Blue_pencil.svg/10px-Blue_pencil.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Blue_pencil.svg/15px-Blue_pencil.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Blue_pencil.svg/20px-Blue_pencil.svg.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a></span></span></span></div></td></tr><tr class=""><th scope="row">Conductivité thermique</th><td class=""><div> <span class="wd_p2068">121 watt par mètre-kelvin<span class="noprint wikidata-linkback skin-invert"><span class="mw-valign-baseline noviewer" typeof="mw:File"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q39782?uselang=fr#P2068" title="Voir et modifier les données sur Wikidata"><img alt="Voir et modifier les données sur Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Blue_pencil.svg/10px-Blue_pencil.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Blue_pencil.svg/15px-Blue_pencil.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Blue_pencil.svg/20px-Blue_pencil.svg.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a></span></span></span></div></td></tr></tbody></table><p class="navbar noprint bordered navigation-not-searchable" style="border-top:1px solid#777777"><span class="plainlinks" style="text-align:left"><a class="external text" href="https://fr.wikipedia.org/w/index.php?title=Laiton&amp;veaction=edit&amp;section=0">modifier</a> - <a class="external text" href="https://fr.wikipedia.org/w/index.php?title=Laiton&amp;action=edit&amp;section=0">modifier le code</a> - <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q39782" class="extiw" title="d:Q39782">modifier Wikidata</a></span><span style="text-align:right"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Mod%C3%A8le:Infobox_Mat%C3%A9riaux" title="Documentation du modèle"><img alt="Documentation du modèle" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/38/Info_Simple.svg/12px-Info_Simple.svg.png" decoding="async" width="12" height="12" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/38/Info_Simple.svg/18px-Info_Simple.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/38/Info_Simple.svg/24px-Info_Simple.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="512" /></a></span></span></p></div> <p>Les <b>laitons</b> sont des <a href="/wiki/Alliage" title="Alliage">alliages</a> jaunes, très <a href="/wiki/Ductile" class="mw-redirect" title="Ductile">ductiles</a> et <a href="/wiki/Mall%C3%A9able" class="mw-redirect" title="Malléable">malléables</a>, composés essentiellement de <a href="/wiki/Cuivre" title="Cuivre">cuivre</a> et de <a href="/wiki/Zinc" title="Zinc">zinc</a>, en proportions variables, dont la fabrication directe à partir de <a href="/wiki/Minerai_(roche)" class="mw-redirect" title="Minerai (roche)">minerais</a> appropriés était déjà maîtrisée par les métallurgistes avant l'Antiquité<sup id="cite_ref-B&amp;T_1-0" class="reference"><a href="#cite_note-B&amp;T-1"><span class="cite_crochet">[</span>1<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Le laiton ordinaire est l’alliage binaire de cuivre et du zinc du&#160;: H90, H80, H68, H62. Selon les propriétés visées, ils peuvent aujourd'hui contenir d'autres éléments d'addition comme le <a href="/wiki/Plomb" title="Plomb">plomb</a>, l'<a href="/wiki/%C3%89tain" title="Étain">étain</a>, le <a href="/wiki/Nickel" title="Nickel">nickel</a>, le <a href="/wiki/Chrome" title="Chrome">chrome</a> et le <a href="/wiki/Magn%C3%A9sium" title="Magnésium">magnésium</a>, dans des proportions très modérées. </p> <meta property="mw:PageProp/toc" /> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Histoire">Histoire</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Laiton&amp;veaction=edit&amp;section=1" title="Modifier la section : Histoire" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Laiton&amp;action=edit&amp;section=1" title="Modifier le code source de la section : Histoire"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Les laitons sont connus depuis la <a href="/wiki/Pr%C3%A9histoire" title="Préhistoire">préhistoire</a> et ont été développés et utilisés aussi bien en <a href="/wiki/Afrique" title="Afrique">Afrique</a>, qu'en <a href="/wiki/Chine" title="Chine">Chine</a>, ainsi que dans le <a href="/wiki/Bassin_m%C3%A9diterran%C3%A9en" title="Bassin méditerranéen">bassin méditerranéen</a>, surtout à partir de la période antique. </p><p>Durant le <abbr class="abbr" title="1ᵉʳ siècle"><span class="romain">I</span><sup style="font-size:72%">er</sup></abbr>&#160;siècle&#160;<abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr>, le laiton est utilisé pour la monnaie au sein de différentes régions d'<a href="/wiki/Asie_Mineure" class="mw-redirect" title="Asie Mineure">Asie Mineure</a>. C'est ultérieurement qu'il sera utilisé partout dans le reste de l'Asie et en Europe, principalement par l'<a href="/wiki/Empire_romain" title="Empire romain">Empire romain</a> avec la création du <a href="/wiki/Sesterce" title="Sesterce">sesterce</a> en laiton<sup id="cite_ref-2" class="reference"><a href="#cite_note-2"><span class="cite_crochet">[</span>2<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. En Europe quelques pièces ont été trouvées, comme le <a href="/wiki/Sanglier-enseigne_de_Soulac-sur-Mer" title="Sanglier-enseigne de Soulac-sur-Mer">sanglier-enseigne de Soulac-sur-Mer</a>, artefact gaulois du <abbr class="abbr" title="1ᵉʳ siècle"><span class="romain">I</span><sup style="font-size:72%">er</sup></abbr>&#160;siècle&#160;<abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr> On l'utilise en Europe depuis le Moyen Âge<sup id="cite_ref-B&amp;T_1-1" class="reference"><a href="#cite_note-B&amp;T-1"><span class="cite_crochet">[</span>1<span class="cite_crochet">]</span></a></sup> pour de multiples usages. </p><p>En Europe, il est ainsi produit en masse au <a href="/wiki/Moyen_%C3%82ge" title="Moyen Âge">Moyen Âge</a> pour la fabrication de <span class="page_h"><a href="/wiki/Chaudron" class="mw-disambig" title="Chaudron">chaudrons</a></span>, de <a href="/wiki/Chaudi%C3%A8re" title="Chaudière">chaudières</a>, d'<a href="/wiki/Aigui%C3%A8re" title="Aiguière">aiguières</a> et diverses vaisselles qui concurrencent les récipients en céramique. Les ateliers de fonderies de <a href="/wiki/Dinant" title="Dinant">Dinant</a> et de <a href="/wiki/Bouvignes" class="mw-redirect" title="Bouvignes">Bouvignes</a>, dans la vallée de <a href="/wiki/Meuse_(fleuve)" title="Meuse (fleuve)">Meuse</a> (actuelle <a href="/wiki/Belgique" title="Belgique">Belgique</a>), en produisirent de manière quasi industrielle, faisant la richesse de ces deux cités. </p><p>Afin de limiter les coûts de production, le plomb était largement substitué au zinc pour les simples chaudrons de cuisine, le zinc étant plutôt réservé pour les alliages constitutifs des objets de prestige utilisés par l'aristocratie et l'Église<sup id="cite_ref-B&amp;T_1-2" class="reference"><a href="#cite_note-B&amp;T-1"><span class="cite_crochet">[</span>1<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p> <ul class="gallery mw-gallery-packed"> <li class="gallerybox" style="width: 158.66666666667px"> <div class="thumb" style="width: 156.66666666667px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:Collier_en_laiton-Pangwe-Mus%C3%A9e_royal_de_l%27Afrique_centrale.jpg" class="mw-file-description" title="Collier traditionnel en laiton, Afrique centrale."><img alt="Collier traditionnel en laiton, Afrique centrale." src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d3/Collier_en_laiton-Pangwe-Mus%C3%A9e_royal_de_l%27Afrique_centrale.jpg/235px-Collier_en_laiton-Pangwe-Mus%C3%A9e_royal_de_l%27Afrique_centrale.jpg" decoding="async" width="157" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d3/Collier_en_laiton-Pangwe-Mus%C3%A9e_royal_de_l%27Afrique_centrale.jpg/352px-Collier_en_laiton-Pangwe-Mus%C3%A9e_royal_de_l%27Afrique_centrale.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d3/Collier_en_laiton-Pangwe-Mus%C3%A9e_royal_de_l%27Afrique_centrale.jpg/469px-Collier_en_laiton-Pangwe-Mus%C3%A9e_royal_de_l%27Afrique_centrale.jpg 2x" data-file-width="2896" data-file-height="2224" /></a></span></div> <div class="gallerytext">Collier traditionnel en laiton, Afrique centrale.</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 182px"> <div class="thumb" style="width: 180px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:Partie_de_bouclier_laiton_XIIe_AA100_Afghanistan_08869.JPG" class="mw-file-description" title="Pièce de laiton, Terres afghanes, XIIe&#160;siècle."><img alt="Pièce de laiton, Terres afghanes, XIIe&#160;siècle." src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/db/Partie_de_bouclier_laiton_XIIe_AA100_Afghanistan_08869.JPG/330px-Partie_de_bouclier_laiton_XIIe_AA100_Afghanistan_08869.JPG" decoding="async" width="180" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/db/Partie_de_bouclier_laiton_XIIe_AA100_Afghanistan_08869.JPG/500px-Partie_de_bouclier_laiton_XIIe_AA100_Afghanistan_08869.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/db/Partie_de_bouclier_laiton_XIIe_AA100_Afghanistan_08869.JPG/960px-Partie_de_bouclier_laiton_XIIe_AA100_Afghanistan_08869.JPG 2x" data-file-width="4240" data-file-height="2832" /></a></span></div> <div class="gallerytext">Pièce de laiton, Terres afghanes, <a href="/wiki/XIIe_si%C3%A8cle" title="XIIe siècle"><abbr class="abbr" title="12ᵉ siècle"><span class="romain">XII</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr>&#160;siècle</a>.</div> </li> </ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Dénominations,_laitons_simples,_catégories_actuelles_de_laitons,_confusions"><span id="D.C3.A9nominations.2C_laitons_simples.2C_cat.C3.A9gories_actuelles_de_laitons.2C_confusions"></span>Dénominations, laitons simples, catégories actuelles de laitons, confusions</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Laiton&amp;veaction=edit&amp;section=2" title="Modifier la section : Dénominations, laitons simples, catégories actuelles de laitons, confusions" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Laiton&amp;action=edit&amp;section=2" title="Modifier le code source de la section : Dénominations, laitons simples, catégories actuelles de laitons, confusions"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Le terme <i>laiton</i> avec les variantes <i>laton</i> (1180), <i>laiton</i> (1220),&#160;<abbr class="abbr" title="et cetera">etc.</abbr>, est attesté en <a href="/wiki/Ancien_fran%C3%A7ais" title="Ancien français">ancien français</a>, on le trouve communément à la fin du <a href="/wiki/XIIIe_si%C3%A8cle" title="XIIIe siècle"><abbr class="abbr" title="13ᵉ siècle"><span class="romain">XIII</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr>&#160;siècle</a> par exemple dans des éditions du <a href="/wiki/Roman_de_Renart" title="Roman de Renart">Roman de Renart</a>. Selon le dictionnaire étymologique publié sous la direction d'<a href="/wiki/Albert_Dauzat" title="Albert Dauzat">Albert Dauzat</a>, le terme est emprunté à l'arabe <i><span class="lang-ar-latn" lang="ar-latn">lāțūn</span></i> désignant le cuivre. Cet emprunt semble avoir été opéré par le latin médiéval dans le milieu d'échange ibérique du <a href="/wiki/IXe_si%C3%A8cle" title="IXe siècle"><abbr class="abbr" title="9ᵉ siècle"><span class="romain">IX</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr>&#160;siècle</a> pour décrire précisément un cuivre d'œuvre, le mot arabe provenant lui-même du turco-mongol <i>altun</i>, signifiant «&#160;cuivre&#160;» ou «&#160;or rouge&#160;»<sup id="cite_ref-3" class="reference"><a href="#cite_note-3"><span class="cite_crochet">[</span>3<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>Le verbe «&#160;laitonner&#160;» est attesté plus tardivement, par exemple en 1419 sous la forme verbale <i>latonner</i> au sens de «&#160;recouvrir d'une couche de laiton&#160;» ou en 1467 sous la forme adjectivée <i>laitonné</i>, qualifiant un fer ou un métal recouvert de laiton protecteur ou décoratif. Vers 1845, le verbe français <i>laitonner</i> signifie au choix soit «&#160;recouvrir de laiton&#160;» soit «&#160;garnir de fils de laiton&#160;»<sup id="cite_ref-4" class="reference"><a href="#cite_note-4"><span class="cite_crochet">[</span>4<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Le laitonnage consiste en un dépôt d'une couche de laiton à la surface d'une pièce. Il était appliqué par voie électrolytique dès la fin du <a href="/wiki/XIXe_si%C3%A8cle" title="XIXe siècle"><abbr class="abbr" title="19ᵉ siècle"><span class="romain">XIX</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr>&#160;siècle</a> et au début du <a href="/wiki/XXe_si%C3%A8cle" title="XXe siècle"><abbr class="abbr" title="20ᵉ siècle"><span class="romain">XX</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr>&#160;siècle</a>. </p><p>Le corps simple métal cuivre est un système cristallin <a href="/wiki/Cubique_%C3%A0_faces_centr%C3%A9es" title="Cubique à faces centrées">cubique à faces centrées</a>, alors que le zinc est <a href="/wiki/Hexagonal_compact" class="mw-redirect" title="Hexagonal compact">hexagonal compact</a>. Si la structure globale du cuivre monophasé doit être préservée, il ne faut pas que les alliages simples ou binaires CuZn<sub></sub><sub></sub><sub></sub><sub></sub><sub></sub><sub></sub><sub></sub><sub></sub><sub></sub><sub></sub><sub></sub><sub></sub><sub></sub><sub></sub><sub></sub> dépassent une teneur en Zn de 35&#160;%. Au-delà apparaît une phase β ou bêta, de maille <a href="/wiki/Cubique_centr%C3%A9" title="Cubique centré">cubique centrée</a>, elle explique la <a href="/wiki/Duret%C3%A9" title="Dureté">dureté</a> croissante mais aussi la fragilité catastrophique une fois dépassé 42&#160;% en masse de zinc<sup id="cite_ref-5" class="reference"><a href="#cite_note-5"><span class="cite_crochet">[</span>5<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>Voici l'évolution de la teneur minimale en zinc&#160;: </p> <ul><li>un alliage à 5&#160;% en Zn présente une belle couleur or ou dorée, il peut être employé en petite bijouterie&#160;;</li> <li>un laiton simple à 10&#160;% est parfois dénommé «&#160;<a href="/wiki/Bronze" title="Bronze">bronze</a> de zinc pur&#160;», il est souvent en pratique moins cher que les vrais <a href="/wiki/Bronze" title="Bronze">bronzes</a> à l'étain et peut se substituer à leurs emplois&#160;;</li> <li>un laiton simple à 15&#160;% est un alliage caractérisé par une teinte rouge, soit le «&#160;<a href="/wiki/Laiton_rouge" title="Laiton rouge">laiton rouge</a>&#160;» des Anciens&#160;;</li> <li>autour de 30&#160;% de Zn, un laiton classique, à teinte jaune ou jaunâtre, affiche de bonnes propriétés mécaniques, il peut être mis en forme par pression à froid, par exemple pour obtenir des formes dessinées ou gravures au repoussé. Il peut servir à faire des cartouches ou des caisses d'habillage protectrices pour celles-ci.</li></ul> <p>Il existe trois catégories de laiton (chaque catégorie englobe les propriétés des précédentes)&#160;: </p> <ul><li>les laitons simples ou alliages binaires déjà décrits&#160;: ils ne contiennent que du cuivre et du zinc. L'ajout de zinc abaisse la température du <a href="/wiki/Temp%C3%A9rature_de_fusion" class="mw-redirect" title="Température de fusion">point de fusion</a> de l'alliage ainsi que sa <a href="/wiki/Conductivit%C3%A9_%C3%A9lectrique" title="Conductivité électrique">conductivité électrique</a>, mais en augmente la <a href="/wiki/Duret%C3%A9_(mat%C3%A9riau)" title="Dureté (matériau)">dureté</a> et la résistance mécanique&#160;;</li> <li>les laitons au plomb (environ 60&#160;% de cuivre, 40&#160;% de zinc, 1 à 3&#160;% de plomb)&#160;: le <a href="/wiki/Plomb" title="Plomb">plomb</a> améliore l'usinabilité en se disséminant en fins globules qui permettent une meilleure fragmentation des copeaux&#160;;</li> <li>les laitons spéciaux&#160;: ils ont pour but d'augmenter les propriétés mécaniques par l'addition d'éléments d'alliage (<a href="/wiki/%C3%89tain" title="Étain">étain</a>, <a href="/wiki/Aluminium" title="Aluminium">aluminium</a>, <a href="/wiki/Arsenic" title="Arsenic">arsenic</a>, <a href="/wiki/Magn%C3%A9sium" title="Magnésium">magnésium</a>, <a href="/wiki/Nickel" title="Nickel">nickel</a>, <a href="/wiki/Fer" title="Fer">fer</a>, <a href="/wiki/Silicium" title="Silicium">silicium</a>,&#160;<abbr class="abbr" title="et cetera">etc.</abbr>)&#160;; le nickel est utilisé dans les pièces de monnaie ou pour le plaquage du laiton, en raison de sa résistance à l'<a href="/wiki/Oxydation" class="mw-redirect" title="Oxydation">oxydation</a> et à la <a href="/wiki/Corrosion" title="Corrosion">corrosion</a>.</li></ul> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Villedieu-Cloches16.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8a/Villedieu-Cloches16.JPG/170px-Villedieu-Cloches16.JPG" decoding="async" width="170" height="227" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8a/Villedieu-Cloches16.JPG/255px-Villedieu-Cloches16.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8a/Villedieu-Cloches16.JPG/340px-Villedieu-Cloches16.JPG 2x" data-file-width="2304" data-file-height="3072" /></a><figcaption><a href="/wiki/Gabarit_(fabrication)" title="Gabarit (fabrication)">Gabarits</a> en laiton utilisés pour la fabrication de <a href="/wiki/Cloche" title="Cloche">cloches</a>.</figcaption></figure> <p>Les laitons ductiles et malléables sont aussi appelés «&#160;cuivre jaune&#160;» par les plombiers, qui l'utilisent pour la robinetterie courante (tubes, tuyaux, raccords, bondes,&#160;<abbr class="abbr" title="et cetera">etc.</abbr>)<sup id="cite_ref-:0_6-0" class="reference"><a href="#cite_note-:0-6"><span class="cite_crochet">[</span>6<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Selon leurs compositions, ils peuvent aussi être appelés abusivement ou pratiquement&#160;: <a href="/wiki/Tombac" title="Tombac">tombac</a>, archal, bronze florentin (ou bronze vénitien), similor ou pinchbeck. Par exemple, le bronze florentin (ou bronze vénitien) est composé de 85&#160;% de cuivre et 15&#160;% de zinc. </p><p>Suivant la composition, les laitons présentent donc une gamme de malléabilité, de ductilité, de résistance à la corrosion, de couleur et d'adhérence des patines, vernis, revêtements métalliques et/ou d'adaptation à des traitements de surface. Beaucoup d'objets peuvent être fabriqués en laiton, mais un grand nombre sont ensuite enduits d'une couche fine de métal plus noble (argent, or, platine,&#160;<abbr class="abbr" title="et cetera">etc.</abbr>), de laques noires, blanches ou diversement colorées (laitons laqués). </p><p>En dehors des laitons, il existe d'autres familles différentes d'alliages cuivreux dont les principales sont les <a href="/wiki/Cuproaluminium" class="mw-redirect" title="Cuproaluminium">cuproaluminiums</a>, les <a href="/wiki/Cupronickel" title="Cupronickel">cupronickels</a>, les <a href="/wiki/Maillechort" title="Maillechort">maillechorts</a> (cuivre, nickel et zinc) et les <a href="/wiki/Bronze" title="Bronze">bronzes</a> qui sont des alliages de cuivre et d'<a href="/wiki/%C3%89tain" title="Étain">étain</a>. </p><p>Il ne faut pas le confondre avec le <a href="/wiki/Cuivre_rouge" class="mw-redirect" title="Cuivre rouge">cuivre rouge</a>, par exemple constituant le <a href="/wiki/Fer_%C3%A0_souder" title="Fer à souder">fer à souder</a> des zingueurs. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="H59_à_H63"><span id="H59_.C3.A0_H63"></span>H59 à H63</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Laiton&amp;veaction=edit&amp;section=3" title="Modifier la section : H59 à H63" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Laiton&amp;action=edit&amp;section=3" title="Modifier le code source de la section : H59 à H63"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Le laiton ordinaire a de vastes applications, mais l’augmentation de la teneur en zinc de H63 à H59 permet de bien résister au traitement à chaud. Ils sont principalement utilisés dans diverses parties de machines et d’appareils électriques, de pièces d’estampage et d’instruments de musique. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="H65">H65</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Laiton&amp;veaction=edit&amp;section=4" title="Modifier la section : H65" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Laiton&amp;action=edit&amp;section=4" title="Modifier le code source de la section : H65"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Le laiton H65 est principalement utilisé dans divers produits de quincaillerie, éclairage, accessoires de tuyauterie, fermetures à glissière, plaques, rivets, ressorts. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="H68">H68</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Laiton&amp;veaction=edit&amp;section=5" title="Modifier la section : H68" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Laiton&amp;action=edit&amp;section=5" title="Modifier le code source de la section : H68"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Ce laiton a une bonne plasticité et une haute résistance et de bonnes performances de traitement à chaud et à froid. Généralement utilisé pour diverses pièces d’emboutissage à froid, coques de radiateur, soufflets, guides d’ondes, portes, lampes, etc. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="H70">H70</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Laiton&amp;veaction=edit&amp;section=6" title="Modifier la section : H70" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Laiton&amp;action=edit&amp;section=6" title="Modifier le code source de la section : H70"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Une variété de laiton largement utilisée pour diverses pièces de fabrication d’emboutissage profond et de pliage, coques de radiateur, conduits, soufflets, coquilles de balle, joints, etc. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Laiton_de_nickel">Laiton de nickel</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Laiton&amp;veaction=edit&amp;section=7" title="Modifier la section : Laiton de nickel" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Laiton&amp;action=edit&amp;section=7" title="Modifier le code source de la section : Laiton de nickel"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Utilisé pour fabriquer des pièces en métal, des tubes de manomètre, des filets en papier, des tubes de condensat marins et d’autres raccords de tuyauterie résistants à la corrosion et à la pression. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Laiton_au_plomb">Laiton au plomb</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Laiton&amp;veaction=edit&amp;section=8" title="Modifier la section : Laiton au plomb" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Laiton&amp;action=edit&amp;section=8" title="Modifier le code source de la section : Laiton au plomb"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>C'est un laiton complexe extrêmement important et le plus largement utilisé. Il a d’excellentes performances de coupe, une résistance à l’usure et une résistance élevée. Il est principalement utilisé pour divers connecteurs, vannes, maintenance des roulements de tige. Le faible coût du laiton au plomb et le fait qu'il peut contenir une large variété d’éléments d’alliage a jeté les bases d’une utilisation complète des matières premières en alliage de cuivre. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="HPb59-3">HPb59-3</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Laiton&amp;veaction=edit&amp;section=9" title="Modifier la section : HPb59-3" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Laiton&amp;action=edit&amp;section=9" title="Modifier le code source de la section : HPb59-3"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Le laiton au plomb HPb59-3 a une bonne ouvrabilité à froid et à chaud et une excellente usinabilité. Il est généralement utilisé pour fabriquer diverses goupilles, vis, joints, quincaillerie, raccords de tuyauterie, supports de roulement, etc. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="H59-1">H59-1</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Laiton&amp;veaction=edit&amp;section=10" title="Modifier la section : H59-1" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Laiton&amp;action=edit&amp;section=10" title="Modifier le code source de la section : H59-1"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Largement utilisé, il se caractérise par une bonne usinabilité, de bonnes propriétés mécaniques, peut supporter un traitement sous pression à froid et à chaud, un soudage facile, une bonne soudure des fibres Il a une bonne stabilité à la corrosion générale, mais a tendance à se corroder et à se fissurer. Il est principalement utilisé pour les vannes. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Laiton_au_manganèse"><span id="Laiton_au_mangan.C3.A8se"></span>Laiton au manganèse</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Laiton&amp;veaction=edit&amp;section=11" title="Modifier la section : Laiton au manganèse" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Laiton&amp;action=edit&amp;section=11" title="Modifier le code source de la section : Laiton au manganèse"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Grâce à sa bonne résistance et de ses propriétés de traitement à froid et à chaud, le laiton au manganèse est largement utilisé dans les navires et la construction navale. Il est également utilisé pour les paires de friction de pompe haute pression et les anneaux d’engrenages de synchronisation automobile. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="HMn58-2">HMn58-2</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Laiton&amp;veaction=edit&amp;section=12" title="Modifier la section : HMn58-2" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Laiton&amp;action=edit&amp;section=12" title="Modifier le code source de la section : HMn58-2"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Le laiton au manganèse HMn58-2 a une résistance élevée à la corrosion dans l’eau de mer, la vapeur surchauffée et le chlorure, mais a tendance à la fissuration par corrosion. C’est une variété de laiton largement utilisée pour les pièces travaillant dans des conditions corrosives et des pièces industrielles à faible courant. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Laiton_aluminium_HAl60-1-1">Laiton aluminium HAl60-1-1</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Laiton&amp;veaction=edit&amp;section=13" title="Modifier la section : Laiton aluminium HAl60-1-1" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Laiton&amp;action=edit&amp;section=13" title="Modifier le code source de la section : Laiton aluminium HAl60-1-1"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Une résistance au sol élevée, une bonne résistance à la corrosion dans l’atmosphère, l’eau douce et l’eau de mer, mais il est sensible à la fissuration par corrosion. La plasticité à froid est faible. Il est utilisé pour les pièces structurelles nécessitant une résistance à la corrosion, telles que les engrenages, les engrenages à vis sans fin, les bagues, les arbres, etc. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Laiton_d’étain"><span id="Laiton_d.E2.80.99.C3.A9tain"></span>Laiton d’étain</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Laiton&amp;veaction=edit&amp;section=14" title="Modifier la section : Laiton d’étain" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Laiton&amp;action=edit&amp;section=14" title="Modifier le code source de la section : Laiton d’étain"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Il a généralement une résistance et une dureté élevées, mais surtout une excellente résistance à la corrosion de l’eau de mer, il est donc largement utilisé dans l’industrie maritime et peut être utilisé pour fabriquer des bornes, des clips d’instruments, des rondelles à ressort, condenseurs anticorrosion, électrodes de soudage pour structures marines, pièces, etc. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Laiton_de_silicium">Laiton de silicium</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Laiton&amp;veaction=edit&amp;section=15" title="Modifier la section : Laiton de silicium" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Laiton&amp;action=edit&amp;section=15" title="Modifier le code source de la section : Laiton de silicium"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Le laiton de silicium a de bonnes propriétés mécaniques, une résistance élevée à la corrosion, aucune tendance à la fissuration par corrosion et une bonne résistance à l’usure. C'est le laiton ayant la conductivité thermique la plus basse, il est donc facile à souder et à braser. Principalement utilisé pour les pièces de navires, les tuyaux de vapeur et les raccords de tuyauterie d’eau. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Fer_laiton">Fer laiton</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Laiton&amp;veaction=edit&amp;section=16" title="Modifier la section : Fer laiton" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Laiton&amp;action=edit&amp;section=16" title="Modifier le code source de la section : Fer laiton"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Une résistance, une ténacité et de bonnes propriétés de réduction du frottement. Il présente une résistance élevée à la corrosion dans l’atmosphère et dans l’eau de mer, mais a tendance à se corroder et à se fissurer. Le laiton de fer est utilisé pour fabriquer des pièces structurelles qui fonctionnent sous friction et corrosion par l’eau de mer. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Propriétés_physiques_et_chimiques"><span id="Propri.C3.A9t.C3.A9s_physiques_et_chimiques"></span>Propriétés physiques et chimiques</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Laiton&amp;veaction=edit&amp;section=17" title="Modifier la section : Propriétés physiques et chimiques" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Laiton&amp;action=edit&amp;section=17" title="Modifier le code source de la section : Propriétés physiques et chimiques"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Les laitons sont des alliages <a href="/wiki/Amagn%C3%A9tique" title="Amagnétique">amagnétiques</a>. La <a href="/wiki/Corrosion_atmosph%C3%A9rique" title="Corrosion atmosphérique">corrosion atmosphérique</a> fait apparaître à la surface du laiton, une couche appelée <a href="/wiki/Vert-de-gris" title="Vert-de-gris">vert-de-gris</a>, du fait de la présence majoritaire de cuivre. </p><p>Le laiton est très facile à usiner mais relativement fragile en comparaison avec les autres alliages<sup id="cite_ref-7" class="reference"><a href="#cite_note-7"><span class="cite_crochet">[</span>7<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Diagramme_binaire_Cu_Zn_laiton.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/61/Diagramme_binaire_Cu_Zn_laiton.svg/300px-Diagramme_binaire_Cu_Zn_laiton.svg.png" decoding="async" width="300" height="460" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/61/Diagramme_binaire_Cu_Zn_laiton.svg/450px-Diagramme_binaire_Cu_Zn_laiton.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/61/Diagramme_binaire_Cu_Zn_laiton.svg/600px-Diagramme_binaire_Cu_Zn_laiton.svg.png 2x" data-file-width="218" data-file-height="334" /></a><figcaption><a href="/wiki/Diagramme_binaire" title="Diagramme binaire">Diagramme binaire</a> cuivre-zinc.</figcaption></figure> <p>Les propriétés physiques de l'alliage dépendent fortement de sa composition. Par exemple, pour un laiton contenant 90&#160;% de <a href="/wiki/Cuivre" title="Cuivre">cuivre</a> et 10&#160;% de <a href="/wiki/Zinc" title="Zinc">zinc</a>, la <a href="/wiki/Masse_volumique" title="Masse volumique">masse volumique</a> est <span title="8,8 g cm³" style="cursor:help">8&#160;800</span>&#160;<abbr class="abbr" title="kilogramme par mètre cube">kg/m<sup>3</sup></abbr>, la <a href="/wiki/Conductivit%C3%A9_thermique" title="Conductivité thermique">conductivité thermique</a> est environ 121&#160;<abbr class="abbr" title="watt par mètre kelvin">W&#160;m<sup>−1</sup>&#160;K<sup>−1</sup></abbr>, et la température de fusion est environ <span title="1&#160;652 °F ou 1&#160;173,2 K">900&#160;</span><abbr class="abbr" title="degré Celsius">°C</abbr>. </p><p>Les planches de laiton les plus communes ont une densité d'environ 8,6 pour un point de fusion caractéristique de <span title="1&#160;724 °F ou 1&#160;213,2 K">940&#160;</span><abbr class="abbr" title="degré Celsius">°C</abbr><sup id="cite_ref-:0_6-1" class="reference"><a href="#cite_note-:0-6"><span class="cite_crochet">[</span>6<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>Son <a href="/wiki/Module_de_Young" class="mw-redirect" title="Module de Young">module de Young</a> est compris entre <span title="1&#160;000&#160;000 bar ou 986&#160;923 atm" style="cursor:help">100</span>&#160;et <span title="1&#160;300&#160;000 bar ou 1&#160;282&#160;999,9 atm" style="cursor:help">130</span>&#160;<abbr class="abbr" title="gigapascal">GPa</abbr>. Son <a href="/wiki/Coefficient_de_Poisson" title="Coefficient de Poisson">coefficient de Poisson</a> est de 0,37. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Masse_volumique">Masse volumique</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Laiton&amp;veaction=edit&amp;section=18" title="Modifier la section : Masse volumique" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Laiton&amp;action=edit&amp;section=18" title="Modifier le code source de la section : Masse volumique"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Voici une table de masse volumique du laiton simple en fonction de la teneur en cuivre et zinc.<br /> Les proportions sont en masse. </p><p>La masse volumique du cuivre est <span title="8,92 g cm³" style="cursor:help">8&#160;920</span>&#160;<abbr class="abbr" title="kilogramme par mètre cube">kg/m<sup>3</sup></abbr>, celle du zinc est <span title="7,14 g cm³" style="cursor:help">7&#160;140</span>&#160;<abbr class="abbr" title="kilogramme par mètre cube">kg/m<sup>3</sup></abbr>. </p> <table class="wikitable" style="text-align:center;"> <caption>Masse volumique d'un laiton composé uniquement de ces deux corps (kg/m<sup>3</sup>) </caption> <tbody><tr> <th scope="col">% de cuivre </th> <th scope="col">% de zinc </th> <th scope="col"><span class="mwe-math-element"><span class="mwe-math-mathml-inline mwe-math-mathml-a11y" style="display: none;"><math xmlns="http://www.w3.org/1998/Math/MathML" alttext="{\displaystyle \rho _{\text{laiton}}}"> <semantics> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mstyle displaystyle="true" scriptlevel="0"> <msub> <mi>&#x3c1;<!-- ρ --></mi> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mtext>laiton</mtext> </mrow> </msub> </mstyle> </mrow> <annotation encoding="application/x-tex">{\displaystyle \rho _{\text{laiton}}}</annotation> </semantics> </math></span><img src="https://wikimedia.org/api/rest_v1/media/math/render/svg/5e7b37cbf43407a0d258c8bbe63bcf0fc489a688" class="mwe-math-fallback-image-inline mw-invert skin-invert" aria-hidden="true" style="vertical-align: -0.838ex; width:5.547ex; height:2.176ex;" alt="{\displaystyle \rho _{\text{laiton}}}" /></span> </th></tr> <tr> <td width="33%"> <p>100 </p> </td> <td width="34%"> <p>0 </p> </td> <td width="33%"> <p>8 920 </p> </td></tr> <tr> <td>95 </td> <td>5 </td> <td>8 831 </td></tr> <tr> <td>90 </td> <td>10 </td> <td>8 742 </td></tr> <tr> <td>85 </td> <td>15 </td> <td>8 653 </td></tr> <tr> <td>80 </td> <td>20 </td> <td>8 564 </td></tr> <tr> <td>70 </td> <td>30 </td> <td>8 386 </td></tr> <tr> <td>60 </td> <td>40 </td> <td>8 208 </td></tr></tbody></table> <p>La formule classique&#160;: </p> <dl><dd><span class="mwe-math-element"><span class="mwe-math-mathml-inline mwe-math-mathml-a11y" style="display: none;"><math xmlns="http://www.w3.org/1998/Math/MathML" alttext="{\displaystyle \rho ={\frac {100}{{\frac {x}{8\,920}}+{\frac {100-x}{7\,140}}}}}"> <semantics> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mstyle displaystyle="true" scriptlevel="0"> <mi>&#x3c1;<!-- ρ --></mi> <mo>=</mo> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mfrac> <mn>100</mn> <mrow> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mfrac> <mi>x</mi> <mrow> <mn>8</mn> <mspace width="thinmathspace"></mspace> <mn>920</mn> </mrow> </mfrac> </mrow> <mo>+</mo> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mfrac> <mrow> <mn>100</mn> <mo>&#x2212;<!-- − --></mo> <mi>x</mi> </mrow> <mrow> <mn>7</mn> <mspace width="thinmathspace"></mspace> <mn>140</mn> </mrow> </mfrac> </mrow> </mrow> </mfrac> </mrow> </mstyle> </mrow> <annotation encoding="application/x-tex">{\displaystyle \rho ={\frac {100}{{\frac {x}{8\,920}}+{\frac {100-x}{7\,140}}}}}</annotation> </semantics> </math></span><img src="https://wikimedia.org/api/rest_v1/media/math/render/svg/34b6403c2e14f283482f52709d7131d033a1ccc3" class="mwe-math-fallback-image-inline mw-invert skin-invert" aria-hidden="true" style="vertical-align: -3.505ex; width:18.009ex; height:6.843ex;" alt="{\displaystyle \rho ={\frac {100}{{\frac {x}{8\,920}}+{\frac {100-x}{7\,140}}}}}" /></span> &#160;&#160;&#160; (en kg/m<sup>3</sup>)</dd> <dd>avec <i>x</i>, le pourcentage en masse de cuivre,</dd></dl> <p>n'est pas correcte, car l'arrangement des atomes de cuivre et de zinc change lors du mélange de ces deux métaux. </p><p>Une formule empirique donnant de bons résultats pour des proportions de cuivre allant jusqu'à 40&#160;% est&#160;: </p> <dl><dd><span class="mwe-math-element"><span class="mwe-math-mathml-inline mwe-math-mathml-a11y" style="display: none;"><math xmlns="http://www.w3.org/1998/Math/MathML" alttext="{\displaystyle \rho ={\frac {100}{{\frac {x}{8\,920}}+0,9\cdot {\frac {100-x}{7\,140}}+10^{-7}\cdot (100-x)^{2}}}}"> <semantics> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mstyle displaystyle="true" scriptlevel="0"> <mi>&#x3c1;<!-- ρ --></mi> <mo>=</mo> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mfrac> <mn>100</mn> <mrow> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mfrac> <mi>x</mi> <mrow> <mn>8</mn> <mspace width="thinmathspace"></mspace> <mn>920</mn> </mrow> </mfrac> </mrow> <mo>+</mo> <mn>0</mn> <mo>,</mo> <mn>9</mn> <mo>&#x22c5;<!-- ⋅ --></mo> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mfrac> <mrow> <mn>100</mn> <mo>&#x2212;<!-- − --></mo> <mi>x</mi> </mrow> <mrow> <mn>7</mn> <mspace width="thinmathspace"></mspace> <mn>140</mn> </mrow> </mfrac> </mrow> <mo>+</mo> <msup> <mn>10</mn> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mo>&#x2212;<!-- − --></mo> <mn>7</mn> </mrow> </msup> <mo>&#x22c5;<!-- ⋅ --></mo> <mo stretchy="false">(</mo> <mn>100</mn> <mo>&#x2212;<!-- − --></mo> <mi>x</mi> <msup> <mo stretchy="false">)</mo> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mn>2</mn> </mrow> </msup> </mrow> </mfrac> </mrow> </mstyle> </mrow> <annotation encoding="application/x-tex">{\displaystyle \rho ={\frac {100}{{\frac {x}{8\,920}}+0,9\cdot {\frac {100-x}{7\,140}}+10^{-7}\cdot (100-x)^{2}}}}</annotation> </semantics> </math></span><img src="https://wikimedia.org/api/rest_v1/media/math/render/svg/3b1f052a6a42ba59ca2961c6de3769872b1816ce" class="mwe-math-fallback-image-inline mw-invert skin-invert" aria-hidden="true" style="vertical-align: -3.505ex; width:42.745ex; height:6.843ex;" alt="{\displaystyle \rho ={\frac {100}{{\frac {x}{8\,920}}+0,9\cdot {\frac {100-x}{7\,140}}+10^{-7}\cdot (100-x)^{2}}}}" /></span> &#160;&#160;&#160; (en kg/m<sup>3</sup>)</dd> <dd>avec <i>x</i>, le pourcentage en masse de cuivre.</dd></dl> <p>Des formules empiriques donnent la masse volumique du laiton en fonction de la fraction massique du cuivre ou de la fraction massique du zinc, la fraction volumique du cuivre en fonction de la fraction massique du cuivre, la fraction volumique du zinc en fonction de la fraction massique du zinc, la fraction volumique du laiton en fonction de la fraction massique du cuivre ou du zinc. </p><p>La masse volumique du laiton (exprimée en g/cm<sup>3</sup>) en fonction de la fraction massique <span class="mwe-math-element"><span class="mwe-math-mathml-inline mwe-math-mathml-a11y" style="display: none;"><math xmlns="http://www.w3.org/1998/Math/MathML" alttext="{\displaystyle x_{\text{Cu}}}"> <semantics> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mstyle displaystyle="true" scriptlevel="0"> <msub> <mi>x</mi> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mtext>Cu</mtext> </mrow> </msub> </mstyle> </mrow> <annotation encoding="application/x-tex">{\displaystyle x_{\text{Cu}}}</annotation> </semantics> </math></span><img src="https://wikimedia.org/api/rest_v1/media/math/render/svg/cd47216762c3d83627f3657939ff262291e285cf" class="mwe-math-fallback-image-inline mw-invert skin-invert" aria-hidden="true" style="vertical-align: -0.671ex; width:3.662ex; height:2.009ex;" alt="{\displaystyle x_{\text{Cu}}}" /></span> du cuivre est donnée par&#160;: </p> <dl><dd><span class="mwe-math-element"><span class="mwe-math-mathml-inline mwe-math-mathml-a11y" style="display: none;"><math xmlns="http://www.w3.org/1998/Math/MathML" alttext="{\displaystyle \rho _{\text{laiton}}=1,78\cdot x_{\text{Cu}}+7,14}"> <semantics> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mstyle displaystyle="true" scriptlevel="0"> <msub> <mi>&#x3c1;<!-- ρ --></mi> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mtext>laiton</mtext> </mrow> </msub> <mo>=</mo> <mn>1</mn> <mo>,</mo> <mn>78</mn> <mo>&#x22c5;<!-- ⋅ --></mo> <msub> <mi>x</mi> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mtext>Cu</mtext> </mrow> </msub> <mo>+</mo> <mn>7</mn> <mo>,</mo> <mn>14</mn> </mstyle> </mrow> <annotation encoding="application/x-tex">{\displaystyle \rho _{\text{laiton}}=1,78\cdot x_{\text{Cu}}+7,14}</annotation> </semantics> </math></span><img src="https://wikimedia.org/api/rest_v1/media/math/render/svg/7aee36de6eecc528e444e67e2dacdf5e7daae03a" class="mwe-math-fallback-image-inline mw-invert skin-invert" aria-hidden="true" style="vertical-align: -0.838ex; width:25.87ex; height:2.676ex;" alt="{\displaystyle \rho _{\text{laiton}}=1,78\cdot x_{\text{Cu}}+7,14}" /></span>.</dd></dl> <p>La masse volumique du laiton (en g/cm<sup>3</sup>) en fonction de la fraction massique <span class="mwe-math-element"><span class="mwe-math-mathml-inline mwe-math-mathml-a11y" style="display: none;"><math xmlns="http://www.w3.org/1998/Math/MathML" alttext="{\displaystyle x_{\text{Zn}}}"> <semantics> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mstyle displaystyle="true" scriptlevel="0"> <msub> <mi>x</mi> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mtext>Zn</mtext> </mrow> </msub> </mstyle> </mrow> <annotation encoding="application/x-tex">{\displaystyle x_{\text{Zn}}}</annotation> </semantics> </math></span><img src="https://wikimedia.org/api/rest_v1/media/math/render/svg/11aae97fcd29d55fdafaeeb3fa7dc401ae9f3046" class="mwe-math-fallback-image-inline mw-invert skin-invert" aria-hidden="true" style="vertical-align: -0.671ex; width:3.48ex; height:2.009ex;" alt="{\displaystyle x_{\text{Zn}}}" /></span> du zinc est donnée par&#160;: </p> <dl><dd><span class="mwe-math-element"><span class="mwe-math-mathml-inline mwe-math-mathml-a11y" style="display: none;"><math xmlns="http://www.w3.org/1998/Math/MathML" alttext="{\displaystyle \rho _{\text{laiton}}=-1,78\cdot x_{\text{Zn}}+8,92}"> <semantics> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mstyle displaystyle="true" scriptlevel="0"> <msub> <mi>&#x3c1;<!-- ρ --></mi> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mtext>laiton</mtext> </mrow> </msub> <mo>=</mo> <mo>&#x2212;<!-- − --></mo> <mn>1</mn> <mo>,</mo> <mn>78</mn> <mo>&#x22c5;<!-- ⋅ --></mo> <msub> <mi>x</mi> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mtext>Zn</mtext> </mrow> </msub> <mo>+</mo> <mn>8</mn> <mo>,</mo> <mn>92</mn> </mstyle> </mrow> <annotation encoding="application/x-tex">{\displaystyle \rho _{\text{laiton}}=-1,78\cdot x_{\text{Zn}}+8,92}</annotation> </semantics> </math></span><img src="https://wikimedia.org/api/rest_v1/media/math/render/svg/2dc23d52be887a96984471993917139b1b3c072b" class="mwe-math-fallback-image-inline mw-invert skin-invert" aria-hidden="true" style="vertical-align: -0.838ex; width:27.495ex; height:2.676ex;" alt="{\displaystyle \rho _{\text{laiton}}=-1,78\cdot x_{\text{Zn}}+8,92}" /></span>.</dd></dl> <p>La fraction volumique (sans dimension) du cuivre dans le laiton en fonction de la fraction massique <span class="mwe-math-element"><span class="mwe-math-mathml-inline mwe-math-mathml-a11y" style="display: none;"><math xmlns="http://www.w3.org/1998/Math/MathML" alttext="{\displaystyle x_{\text{Cu}}}"> <semantics> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mstyle displaystyle="true" scriptlevel="0"> <msub> <mi>x</mi> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mtext>Cu</mtext> </mrow> </msub> </mstyle> </mrow> <annotation encoding="application/x-tex">{\displaystyle x_{\text{Cu}}}</annotation> </semantics> </math></span><img src="https://wikimedia.org/api/rest_v1/media/math/render/svg/cd47216762c3d83627f3657939ff262291e285cf" class="mwe-math-fallback-image-inline mw-invert skin-invert" aria-hidden="true" style="vertical-align: -0.671ex; width:3.662ex; height:2.009ex;" alt="{\displaystyle x_{\text{Cu}}}" /></span> du cuivre est donnée par&#160;: </p> <dl><dd><span class="mwe-math-element"><span class="mwe-math-mathml-inline mwe-math-mathml-a11y" style="display: none;"><math xmlns="http://www.w3.org/1998/Math/MathML" alttext="{\displaystyle \chi _{\text{Cu}}=0,1996\cdot x_{\text{Cu}}^{2}+0,8004\cdot x_{\text{Cu}}-2\cdot 10^{-15}}"> <semantics> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mstyle displaystyle="true" scriptlevel="0"> <msub> <mi>&#x3c7;<!-- χ --></mi> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mtext>Cu</mtext> </mrow> </msub> <mo>=</mo> <mn>0</mn> <mo>,</mo> <mn>1996</mn> <mo>&#x22c5;<!-- ⋅ --></mo> <msubsup> <mi>x</mi> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mtext>Cu</mtext> </mrow> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mn>2</mn> </mrow> </msubsup> <mo>+</mo> <mn>0</mn> <mo>,</mo> <mn>8004</mn> <mo>&#x22c5;<!-- ⋅ --></mo> <msub> <mi>x</mi> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mtext>Cu</mtext> </mrow> </msub> <mo>&#x2212;<!-- − --></mo> <mn>2</mn> <mo>&#x22c5;<!-- ⋅ --></mo> <msup> <mn>10</mn> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mo>&#x2212;<!-- − --></mo> <mn>15</mn> </mrow> </msup> </mstyle> </mrow> <annotation encoding="application/x-tex">{\displaystyle \chi _{\text{Cu}}=0,1996\cdot x_{\text{Cu}}^{2}+0,8004\cdot x_{\text{Cu}}-2\cdot 10^{-15}}</annotation> </semantics> </math></span><img src="https://wikimedia.org/api/rest_v1/media/math/render/svg/d8a1f4974346e3c3c55632c13186185296585a03" class="mwe-math-fallback-image-inline mw-invert skin-invert" aria-hidden="true" style="vertical-align: -1.005ex; width:45.264ex; height:3.343ex;" alt="{\displaystyle \chi _{\text{Cu}}=0,1996\cdot x_{\text{Cu}}^{2}+0,8004\cdot x_{\text{Cu}}-2\cdot 10^{-15}}" /></span>.</dd></dl> <p>La fraction volumique du zinc dans le laiton en fonction de la fraction massique <span class="mwe-math-element"><span class="mwe-math-mathml-inline mwe-math-mathml-a11y" style="display: none;"><math xmlns="http://www.w3.org/1998/Math/MathML" alttext="{\displaystyle x_{\text{Zn}}}"> <semantics> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mstyle displaystyle="true" scriptlevel="0"> <msub> <mi>x</mi> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mtext>Zn</mtext> </mrow> </msub> </mstyle> </mrow> <annotation encoding="application/x-tex">{\displaystyle x_{\text{Zn}}}</annotation> </semantics> </math></span><img src="https://wikimedia.org/api/rest_v1/media/math/render/svg/11aae97fcd29d55fdafaeeb3fa7dc401ae9f3046" class="mwe-math-fallback-image-inline mw-invert skin-invert" aria-hidden="true" style="vertical-align: -0.671ex; width:3.48ex; height:2.009ex;" alt="{\displaystyle x_{\text{Zn}}}" /></span> du zinc est donnée par&#160;: </p> <dl><dd><span class="mwe-math-element"><span class="mwe-math-mathml-inline mwe-math-mathml-a11y" style="display: none;"><math xmlns="http://www.w3.org/1998/Math/MathML" alttext="{\displaystyle \chi _{\text{Zn}}=-0,2493\cdot x_{\text{Zn}}^{2}+1,2493\cdot x_{\text{Zn}}-2\cdot 10^{-15}}"> <semantics> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mstyle displaystyle="true" scriptlevel="0"> <msub> <mi>&#x3c7;<!-- χ --></mi> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mtext>Zn</mtext> </mrow> </msub> <mo>=</mo> <mo>&#x2212;<!-- − --></mo> <mn>0</mn> <mo>,</mo> <mn>2493</mn> <mo>&#x22c5;<!-- ⋅ --></mo> <msubsup> <mi>x</mi> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mtext>Zn</mtext> </mrow> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mn>2</mn> </mrow> </msubsup> <mo>+</mo> <mn>1</mn> <mo>,</mo> <mn>2493</mn> <mo>&#x22c5;<!-- ⋅ --></mo> <msub> <mi>x</mi> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mtext>Zn</mtext> </mrow> </msub> <mo>&#x2212;<!-- − --></mo> <mn>2</mn> <mo>&#x22c5;<!-- ⋅ --></mo> <msup> <mn>10</mn> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mo>&#x2212;<!-- − --></mo> <mn>15</mn> </mrow> </msup> </mstyle> </mrow> <annotation encoding="application/x-tex">{\displaystyle \chi _{\text{Zn}}=-0,2493\cdot x_{\text{Zn}}^{2}+1,2493\cdot x_{\text{Zn}}-2\cdot 10^{-15}}</annotation> </semantics> </math></span><img src="https://wikimedia.org/api/rest_v1/media/math/render/svg/9a7d127beefa6f3506ce0682ce7ab541db52676f" class="mwe-math-fallback-image-inline mw-invert skin-invert" aria-hidden="true" style="vertical-align: -1.005ex; width:46.525ex; height:3.343ex;" alt="{\displaystyle \chi _{\text{Zn}}=-0,2493\cdot x_{\text{Zn}}^{2}+1,2493\cdot x_{\text{Zn}}-2\cdot 10^{-15}}" /></span>.</dd></dl> <p>La fraction volumique du laiton en fonction de la fraction massique <i>x</i> du cuivre ou du zinc est donnée par&#160;: </p> <dl><dd><span class="mwe-math-element"><span class="mwe-math-mathml-inline mwe-math-mathml-a11y" style="display: none;"><math xmlns="http://www.w3.org/1998/Math/MathML" alttext="{\displaystyle \chi _{\text{laiton}}=-0,0497\cdot x^{2}+0,0497\cdot x+1}"> <semantics> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mstyle displaystyle="true" scriptlevel="0"> <msub> <mi>&#x3c7;<!-- χ --></mi> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mtext>laiton</mtext> </mrow> </msub> <mo>=</mo> <mo>&#x2212;<!-- − --></mo> <mn>0</mn> <mo>,</mo> <mn>0497</mn> <mo>&#x22c5;<!-- ⋅ --></mo> <msup> <mi>x</mi> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mn>2</mn> </mrow> </msup> <mo>+</mo> <mn>0</mn> <mo>,</mo> <mn>0497</mn> <mo>&#x22c5;<!-- ⋅ --></mo> <mi>x</mi> <mo>+</mo> <mn>1</mn> </mstyle> </mrow> <annotation encoding="application/x-tex">{\displaystyle \chi _{\text{laiton}}=-0,0497\cdot x^{2}+0,0497\cdot x+1}</annotation> </semantics> </math></span><img src="https://wikimedia.org/api/rest_v1/media/math/render/svg/4976324838ca480d470ae50eddd345f7d0a0ff7d" class="mwe-math-fallback-image-inline mw-invert skin-invert" aria-hidden="true" style="vertical-align: -0.671ex; width:38.314ex; height:3.009ex;" alt="{\displaystyle \chi _{\text{laiton}}=-0,0497\cdot x^{2}+0,0497\cdot x+1}" /></span>.</dd></dl> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Utilisations">Utilisations</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Laiton&amp;veaction=edit&amp;section=19" title="Modifier la section : Utilisations" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Laiton&amp;action=edit&amp;section=19" title="Modifier le code source de la section : Utilisations"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Le laiton est le plus utilisé des <a href="/wiki/Alliage_de_cuivre" title="Alliage de cuivre">alliages de cuivre</a>. C'est l'un des principaux alliages utilisés dans la <a href="/wiki/D%C3%A9colletage" title="Décolletage">fabrication de petites pièces tournées en très grandes séries</a> (CuZn39Pb2 ou Pb3, le plomb facilitant l'usinage). Les laitons servent à faire des tubes et tuyaux, des pièces de fonderie, des pièces mécaniques comme les engrenages, de la boulonnerie, de la robinetterie, des pièces de serrurerie, de quincaillerie, des pièces d'apparat, des instruments de précision, des pièces d'horlogerie, des éléments décoratifs pour le mobilier, des instruments de musique, des objectifs photo de qualité, des ustensiles décoratifs en <a href="/wiki/Dinanderie" title="Dinanderie">dinanderie</a>,&#160;<abbr class="abbr" title="et cetera">etc.</abbr> Il est également utilisé dans certaines pièces soumises à l'usure ou aux chocs (capot, semelle) des appareils photos. Le laiton peut aussi être utilisé en couches protectrices ou de décoration. </p><p>Voici quelques exemples précis d'utilisations&#160;: </p> <ul><li>en papeterie, pour l'<a href="/wiki/Embossage" title="Embossage">embossage</a> des toiles en bronze qui serviront à former les <a href="/wiki/Filigrane" title="Filigrane">filigranes</a> dans le papier&#160;;</li> <li>dans la fabrication des <a href="/wiki/%C3%89tui_(arme)" title="Étui (arme)">douilles</a> d'armes à feu (<a href="/wiki/Obus" title="Obus">obus</a>, <a href="/wiki/Balle_(projectile)" title="Balle (projectile)">balles</a>, <a href="/wiki/%C3%89tui_(arme)" title="Étui (arme)">étuis</a>)&#160;;</li> <li>en décoration, les laminés (plaques) de laiton sont utilisés pour la <a href="/wiki/Gravure" title="Gravure">gravure</a> et le guillochage. Vernis, ils deviennent par exemple les plaques sur les portes des médecins&#160;;</li> <li>utilisé dans la fabrication de monnaies (<a href="/wiki/Pi%C3%A8ce_de_10_francs_G%C3%A9nie_de_la_Bastille" title="Pièce de 10 francs Génie de la Bastille">pièce de dix francs</a>)&#160;;</li> <li>comme base à la fabrication des <a href="/wiki/Alliage_%C3%A0_m%C3%A9moire_de_forme" title="Alliage à mémoire de forme">alliages à mémoire de forme</a>&#160;;</li> <li>en confection d'outils à destination des mines et pour les robinetteries à gaz, car ce métal ne produit pas ou très peu d'étincelles&#160;;</li> <li>fabrication de bijoux.</li></ul> <ul class="gallery mw-gallery-packed"> <li class="gallerycaption">Quelques utilisations</li> <li class="gallerybox" style="width: 92px"> <div class="thumb" style="width: 90px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:Lampe_en_laiton.jpg" class="mw-file-description" title="Une lampe en laiton."><img alt="Une lampe en laiton." src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/08/Lampe_en_laiton.jpg/135px-Lampe_en_laiton.jpg" decoding="async" width="90" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/08/Lampe_en_laiton.jpg/202px-Lampe_en_laiton.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/08/Lampe_en_laiton.jpg/270px-Lampe_en_laiton.jpg 2x" data-file-width="360" data-file-height="480" /></a></span></div> <div class="gallerytext">Une lampe en laiton.</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 114.66666666667px"> <div class="thumb" style="width: 112.66666666667px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:17_Remington_Fireball_Case.JPG" class="mw-file-description" title="Étuis de munition en laiton."><img alt="Étuis de munition en laiton." src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6b/17_Remington_Fireball_Case.JPG/169px-17_Remington_Fireball_Case.JPG" decoding="async" width="113" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6b/17_Remington_Fireball_Case.JPG/254px-17_Remington_Fireball_Case.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6b/17_Remington_Fireball_Case.JPG/338px-17_Remington_Fireball_Case.JPG 2x" data-file-width="945" data-file-height="1005" /></a></span></div> <div class="gallerytext">Étuis de munition en laiton.</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 284.66666666667px"> <div class="thumb" style="width: 282.66666666667px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:Pointes_en_laiton_de_la_Clouterie_Rivierre.JPG" class="mw-file-description" title="Pointes en laitons."><img alt="Pointes en laitons." src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c2/Pointes_en_laiton_de_la_Clouterie_Rivierre.JPG/500px-Pointes_en_laiton_de_la_Clouterie_Rivierre.JPG" decoding="async" width="283" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c2/Pointes_en_laiton_de_la_Clouterie_Rivierre.JPG/960px-Pointes_en_laiton_de_la_Clouterie_Rivierre.JPG 1.5x" data-file-width="1154" data-file-height="491" /></a></span></div> <div class="gallerytext">Pointes en laitons.</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 122px"> <div class="thumb" style="width: 120px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:M%C3%A9daille_laiton.jpg" class="mw-file-description" title="Médaille Jules Verne en laiton."><img alt="Médaille Jules Verne en laiton." src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/46/M%C3%A9daille_laiton.jpg/180px-M%C3%A9daille_laiton.jpg" decoding="async" width="120" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/46/M%C3%A9daille_laiton.jpg 1.5x" data-file-width="270" data-file-height="270" /></a></span></div> <div class="gallerytext">Médaille Jules Verne en laiton.</div> </li> </ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Notes_et_références"><span id="Notes_et_r.C3.A9f.C3.A9rences"></span>Notes et références</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Laiton&amp;veaction=edit&amp;section=20" title="Modifier la section : Notes et références" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Laiton&amp;action=edit&amp;section=20" title="Modifier le code source de la section : Notes et références"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="references-small decimal" style="column-width:36em; column-count:2;"><ol class="references"> <li id="cite_note-B&amp;T-1"><span class="mw-cite-backlink noprint">↑ <sup><a href="#cite_ref-B&amp;T_1-0">a</a> <a href="#cite_ref-B&amp;T_1-1">b</a> et <a href="#cite_ref-B&amp;T_1-2">c</a></sup> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="BourgaritThomas2012"><span class="ouvrage" id="D._BourgaritN._Thomas2012">D. Bourgarit et N. Thomas, «&#160;<cite style="font-style:normal">Le laiton produit en masse au Moyen Âge</cite>&#160;», <i><a href="/wiki/La_Recherche_(magazine)" title="La Recherche (magazine)">La Recherche</a></i>, <abbr class="abbr" title="numéro">n<sup>o</sup></abbr>&#160;468,&#8206; <time class="nowrap" datetime="2012-10-01" data-sort-value="2012-10-01"><abbr class="abbr" title="premier">1<sup>er</sup></abbr> octobre 2012</time>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;62 <small style="line-height:1em;">(<a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.larecherche.fr/savoirs/archeologie/laiton-produit-masse-au-moyen-age-01-10-2012-91752">lire en ligne</a>, consulté le <time class="nowrap" datetime="2014-06-02" data-sort-value="2014-06-02">2 juin 2014</time>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&amp;rft.genre=article&amp;rft.atitle=Le+laiton+produit+en+masse+au+Moyen+%C3%82ge&amp;rft.jtitle=La+Recherche&amp;rft.issue=468&amp;rft.aulast=Bourgarit&amp;rft.aufirst=D.&amp;rft.au=N.+Thomas&amp;rft.date=2012-10-01&amp;rft.pages=62&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3ALaiton"></span></span></span> (voir archive).</span> </li> <li id="cite_note-2"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-2">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="2008">«&#160;<a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.etna-mint.fr/index.php?page=laiton"><cite style="font-style:normal;">Le laiton</cite></a>&#160;», Etna-mint.fr, <time class="nowrap" datetime="2008-11-24" data-sort-value="2008-11-24">24 novembre 2008</time></span>.</span> </li> <li id="cite_note-3"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-3">↑</a> </span><span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://atilf.atilf.fr/dendien/scripts/tlfiv5/advanced.exe?8;s=835632960;">Le laiton décrit par le TLF</a>.</span> </li> <li id="cite_note-4"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-4">↑</a> </span><span class="reference-text">Ce sont encore les deux principales définitions proposées par le <i><a href="/wiki/%C3%89ditions_Larousse" title="Éditions Larousse">Larousse du <abbr class="abbr" title="20ᵉ siècle"><span class="romain">XX</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr>&#160;siècle</a></i>. La première proposition ou signification est «&#160;effectuer le laitonnage&#160;».</span> </li> <li id="cite_note-5"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-5">↑</a> </span><span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://docinsa.insa-lyon.fr/these/2002/assouli/Annexe1.pdf">«&#160;Diagramme de phase du système cuivre-zinc&#160;»</a> <abbr class="abbr indicateur-format format-pdf" title="Document au format Portable Document Format (PDF)">[PDF]</abbr> (initiation avec diagramme à la fin). En pratique, le métallurgiste chevronné en jouant sur le contrôle thermique des structures peut obtenir des laitons à deux phases jusqu'à 46&#160;% en masse de zinc.</span> </li> <li id="cite_note-:0-6"><span class="mw-cite-backlink noprint">↑ <sup><a href="#cite_ref-:0_6-0">a</a> et <a href="#cite_ref-:0_6-1">b</a></sup> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Charlent1984"><span class="ouvrage" id="Henri_Charlent1984">Henri Charlent, <cite class="italique">Traité de plomberie</cite>, <a href="/wiki/%C3%89ditions_Dunod" title="Éditions Dunod">Dunod technique</a>, <time>1984</time>, 884&#160;<abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a>&#160;<a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-2-10-003861-9" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-2-10-003861-9"><span class="nowrap">978-2-10-003861-9</span></a>)</small>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;84<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=Trait%C3%A9+de+plomberie&amp;rft.pub=Dunod+technique&amp;rft.aulast=Charlent&amp;rft.aufirst=Henri&amp;rft.date=1984&amp;rft.pages=84&amp;rft.tpages=884&amp;rft.isbn=978-2-10-003861-9&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3ALaiton"></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-7"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-7">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="2013">«&#160;<a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.laiton.eu/tout-savoir-sur-le-laiton/"><cite style="font-style:normal;">Tout savoir sur le laiton</cite></a>&#160;», Laiton.eu, <time class="nowrap" datetime="2013-05-06" data-sort-value="2013-05-06">6 mai 2013</time></span>.</span> </li> </ol> </div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Annexes">Annexes</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Laiton&amp;veaction=edit&amp;section=21" title="Modifier la section : Annexes" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Laiton&amp;action=edit&amp;section=21" title="Modifier le code source de la section : Annexes"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r194021218">.mw-parser-output .autres-projets>.titre{text-align:center;margin:0.2em 0}.mw-parser-output .autres-projets>ul{margin:0;padding:0}.mw-parser-output .autres-projets>ul>li{list-style:none;margin:0.2em 0;text-indent:0;padding-left:24px;min-height:20px;text-align:left;display:block}.mw-parser-output .autres-projets>ul>li>a{font-style:italic}@media(max-width:720px){.mw-parser-output .autres-projets{float:none}}</style><div class="autres-projets boite-grise boite-a-droite noprint js-interprojets"> <p class="titre">Sur les autres projets Wikimedia&#160;:</p> <ul class="noarchive plainlinks"> <li class="commons"><a class="external text" href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:brass?uselang=fr">Laiton</a>, sur <span class="project">Wikimedia Commons</span></li><li class="wiktionary"><a href="https://fr.wiktionary.org/wiki/laiton" class="extiw" title="wikt:laiton">laiton</a>, <span class="nowrap">sur le <span class="project">Wiktionnaire</span></span></li> </ul> </div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Bibliographie">Bibliographie</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Laiton&amp;veaction=edit&amp;section=22" title="Modifier la section : Bibliographie" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Laiton&amp;action=edit&amp;section=22" title="Modifier le code source de la section : Bibliographie"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li>Jacques Toussaint (dir.), <i>Art du laiton, dinanderie</i>, Société archéologique de Namur, 2005, 392&#160;<abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Liens_externes">Liens externes</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Laiton&amp;veaction=edit&amp;section=23" title="Modifier la section : Liens externes" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Laiton&amp;action=edit&amp;section=23" title="Modifier le code source de la section : Liens externes"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><span class="ouvrage">«&#160;<a rel="nofollow" class="external text" href="http://copperalliance.fr/docs/librariesprovider18/proprietes-du-cuivre-et-alliages/les-proprietes-du-cuivre-et-de-ses-alliages/03_laitons.pdf"><cite style="font-style:normal;">Document sur les laitons</cite></a>&#160;» <abbr class="abbr indicateur-format format-pdf" title="Document au format Portable Document Format (PDF) d&#39;Adobe">&#91;PDF&#93;</abbr>, Copperalliance.fr <small style="line-height:1em;">(consulté le <time class="nowrap" datetime="2016-12-08" data-sort-value="2016-12-08">8 décembre 2016</time>)</small></span>.</li></ul> <div class="navbox-container" style="clear:both;"> <table class="navbox collapsible noprint autocollapse" style=""> <tbody><tr><th class="navbox-title" colspan="2" style=""><div style="float:left; width:6em; text-align:left"><div class="noprint plainlinks nowrap tnavbar" style="padding:0; font-size:xx-small; color:var(--color-emphasized, #000000);"><a href="/wiki/Mod%C3%A8le:Palette_Pierres_et_m%C3%A9taux_de_joaillerie" title="Modèle:Palette Pierres et métaux de joaillerie"><abbr class="abbr" title="Voir ce modèle.">v</abbr></a>&#160;· <a class="external text" href="https://fr.wikipedia.org/w/index.php?title=Mod%C3%A8le:Palette_Pierres_et_m%C3%A9taux_de_joaillerie&amp;action=edit"><abbr class="abbr" title="Modifier ce modèle. Merci de prévisualiser avant de sauvegarder.">m</abbr></a></div></div><div style="font-size:110%">Pierres et métaux de <a href="/wiki/Joaillerie" title="Joaillerie">joaillerie</a></div></th> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="width:170px; background:#DDDDFF; vertical-align:middle;"><a href="/wiki/M%C3%A9tal_pr%C3%A9cieux" title="Métal précieux">Métaux précieux</a></th> <td class="navbox-list" style="text-align:left;"><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Argent" title="Argent">Argent</a></li> <li><a href="/wiki/Or" title="Or">Or</a></li> <li><a href="/wiki/Palladium" title="Palladium">Palladium</a></li> <li><a href="/wiki/Platine" title="Platine">Platine</a></li> <li><a href="/wiki/Rhodium" title="Rhodium">Rhodium</a></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="width:170px; background:#DDDDFF; vertical-align:middle;"><a href="/wiki/Alliage" title="Alliage">Alliages</a> de métaux précieux</th> <td class="navbox-list navbox-even" style="text-align:left; background:#ECECFF"><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Or#Alliages" title="Or">Alliages aurifères</a></li> <li><a href="/wiki/Or_blanc" title="Or blanc">Or blanc</a></li> <li><a href="/wiki/Argent_Britannia" title="Argent Britannia">Argent Britannia</a></li> <li><a href="/wiki/Argent_sterling" title="Argent sterling">Argent sterling </a></li> <li><a href="/wiki/Billon_(alliage)" title="Billon (alliage)">Billon</a></li> <li><a href="/wiki/%C3%89lectrum" title="Électrum">Électrum</a></li> <li><a href="/wiki/Vermeil" title="Vermeil">Vermeil</a></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="width:170px; background:#DDDDFF; vertical-align:middle;">Métaux et alliages</th> <td class="navbox-list" style="text-align:left;"><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Acier_inoxydable" title="Acier inoxydable">Acier inoxydable</a></li> <li><a href="/wiki/Airain" title="Airain">Airain</a></li> <li><a href="/wiki/Alliage_plomb-%C3%A9tain" title="Alliage plomb-étain">Alliage plomb-étain</a></li> <li><a href="/wiki/Bronze" title="Bronze">Bronze</a></li> <li><a href="/wiki/Cuivre" title="Cuivre">Cuivre</a></li> <li><a class="mw-selflink selflink">Laiton</a></li> <li><a href="/wiki/Maillechort" title="Maillechort">Maillechort</a></li> <li><a href="/wiki/Niobium" title="Niobium">Niobium</a></li> <li><a href="/wiki/Pinchbeck_(alliage)" title="Pinchbeck (alliage)">Pinchbeck</a></li> <li><a href="/wiki/Tantale_(chimie)" title="Tantale (chimie)">Tantale</a></li> <li><a href="/wiki/Titane" title="Titane">Titane</a></li> <li><a href="/wiki/Tungst%C3%A8ne" title="Tungstène">Tungstène</a></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="width:170px; background:#DDDDFF; vertical-align:middle;"><a href="/wiki/Pierre_pr%C3%A9cieuse" title="Pierre précieuse">Pierres précieuses</a></th> <td class="navbox-list navbox-even" style="text-align:left; background:#ECECFF"><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Diamant" title="Diamant">Diamant</a></li> <li><a href="/wiki/Rubis" title="Rubis">Rubis</a></li> <li><a href="/wiki/%C3%89meraude" title="Émeraude">Émeraude</a></li> <li><a href="/wiki/Saphir" title="Saphir">Saphir</a></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="width:170px; background:#DDDDFF; vertical-align:middle;"><a href="/wiki/Gemme" title="Gemme">Pierres fines</a></th> <td class="navbox-list" style="text-align:left;"><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Actinote_(min%C3%A9ral)" title="Actinote (minéral)">Actinote</a></li> <li><a href="/wiki/Agate" title="Agate">Agate</a></li> <li><a href="/wiki/Aigue-marine" title="Aigue-marine">Aigue-marine</a></li> <li><a href="/wiki/Alexandrite" title="Alexandrite">Alexandrite</a></li> <li><a href="/wiki/Almandin" title="Almandin">Almandin</a></li> <li><a href="/wiki/Amblygonite" title="Amblygonite">Amblygonite</a></li> <li><a href="/wiki/Am%C3%A9thyste" title="Améthyste">Améthyste</a></li> <li><a href="/wiki/Anatase" title="Anatase">Anatase</a></li> <li><a href="/wiki/Andradite" title="Andradite">Andradite</a></li> <li><a href="/wiki/Angl%C3%A9site" title="Anglésite">Anglésite</a></li> <li><a href="/wiki/Apatite" title="Apatite">Apatite</a></li> <li><a href="/wiki/Aventurine" title="Aventurine">Aventurine</a></li> <li><a href="/wiki/Axinite" title="Axinite">Axinite</a></li> <li><a href="/wiki/Barytine" title="Barytine">Barytine</a></li> <li><a href="/wiki/B%C3%A9nito%C3%AFte" title="Bénitoïte">Bénitoïte</a></li> <li><a href="/wiki/Brazilianite" title="Brazilianite">Brazilianite</a></li> <li><a href="/wiki/Cancrinite" title="Cancrinite">Cancrinite</a></li> <li><a href="/wiki/Charo%C3%AFte" title="Charoïte">Charoïte</a></li> <li><a href="/wiki/Chrysocolle" title="Chrysocolle">Chrysocolle</a></li> <li><a href="/wiki/Citrine" title="Citrine">Citrine</a></li> <li><a href="/wiki/Clinozo%C3%AFsite" title="Clinozoïsite">Clinozoïsite</a></li> <li><a href="/wiki/Cordi%C3%A9rite" title="Cordiérite">Cordiérite</a></li> <li><a href="/wiki/Cornaline" title="Cornaline">Cornaline</a></li> <li><a href="/wiki/Quartz_(min%C3%A9ral)" title="Quartz (minéral)">Cristal de roche</a></li> <li><a href="/wiki/Danburite" title="Danburite">Danburite</a></li> <li><a href="/wiki/Andradite" title="Andradite">Démantoïde</a></li> <li><a href="/wiki/Disth%C3%A8ne" title="Disthène">Disthène</a></li> <li><a href="/wiki/Elba%C3%AFte" title="Elbaïte">Elbaïte</a></li> <li><a href="/wiki/%C3%89pidote" title="Épidote">Épidote</a></li> <li><a href="/wiki/Gosh%C3%A9nite" title="Goshénite">Goshénite</a></li> <li><a href="/wiki/Grenat" title="Grenat">Grenat</a></li> <li><a href="/wiki/Ha%C3%BCyne" title="Haüyne">Haüyne</a></li> <li><a href="/wiki/H%C3%A9liodore_(b%C3%A9ryl)" title="Héliodore (béryl)">Héliodore</a></li> <li><a href="/wiki/H%C3%A9matite" title="Hématite">Hématite</a></li> <li><a href="/wiki/Spodum%C3%A8ne" title="Spodumène">Hiddénite</a></li> <li><a href="/wiki/Jade" title="Jade">Jade</a></li> <li><a href="/wiki/Jaspe" title="Jaspe">Jaspe</a></li> <li><a href="/wiki/Spodum%C3%A8ne" title="Spodumène">Kunzite</a></li> <li><a href="/wiki/Lapis-lazuli" title="Lapis-lazuli">Lapis-lazuli</a></li> <li><a href="/wiki/Larimar" title="Larimar">Larimar</a></li> <li><a href="/wiki/Malachite" title="Malachite">Malachite</a></li> <li><a href="/wiki/Andradite" title="Andradite">Mélanite</a></li> <li><a href="/wiki/Microcline" title="Microcline">Microcline</a></li> <li><a href="/wiki/Morganite" title="Morganite">Morganite</a></li> <li><a href="/wiki/%C5%92il-de-tigre" title="Œil-de-tigre">Œil-de-tigre</a></li> <li><a href="/wiki/Oligoclase" title="Oligoclase">Oligoclase</a></li> <li><a href="/wiki/Onyx_(min%C3%A9ral)" title="Onyx (minéral)">Onyx</a></li> <li><a href="/wiki/Opale" title="Opale">Opale</a></li> <li><a href="/wiki/Painite" title="Painite">Painite</a></li> <li><a href="/wiki/P%C3%A9riclase" title="Périclase">Périclase</a></li> <li><a href="/wiki/P%C3%A9ridot" title="Péridot">Péridot</a></li> <li><a href="/wiki/Pierre_de_lune" title="Pierre de lune">Pierre de lune</a></li> <li><a href="/wiki/H%C3%A9liolite" title="Héliolite">Pierre de soleil</a></li> <li><a href="/wiki/Prehnite" title="Prehnite">Prehnite</a></li> <li><a href="/wiki/Quartz_rose" title="Quartz rose">Quartz rose</a></li> <li><a href="/wiki/Quartz_fum%C3%A9" title="Quartz fumé">Quartz fumé</a></li> <li><a href="/wiki/Rhodonite" title="Rhodonite">Rhodonite</a></li> <li><a href="/wiki/Rutile" title="Rutile">Rutile</a></li> <li><a href="/wiki/Scheelite" title="Scheelite">Scheelite</a></li> <li><a href="/wiki/Serpentine_(min%C3%A9ral)" title="Serpentine (minéral)">Serpentine</a></li> <li><a href="/wiki/Sodalite" title="Sodalite">Sodalite</a></li> <li><a href="/wiki/Spessartine" title="Spessartine">Spessartine</a></li> <li><a href="/wiki/Spinelle" title="Spinelle">Spinelle</a></li> <li><a href="/wiki/Spodum%C3%A8ne" title="Spodumène">Spodumène</a></li> <li><a href="/wiki/Staurolite" title="Staurolite">Staurolite</a></li> <li><a href="/wiki/Tanzanite" title="Tanzanite">Tanzanite</a></li> <li><a href="/wiki/Tr%C3%A9molite" title="Trémolite">Trémolite</a></li> <li><a href="/wiki/Topaze_(min%C3%A9ral)" title="Topaze (minéral)">Topaze</a></li> <li><a href="/wiki/Tourmaline" title="Tourmaline">Tourmaline</a></li> <li><a href="/wiki/Turquoise_(min%C3%A9ral)" title="Turquoise (minéral)">Turquoise</a></li> <li><a href="/wiki/Uvarovite" title="Uvarovite">Uvarovite</a></li> <li><a href="/wiki/Variscite" title="Variscite">Variscite</a></li> <li><a href="/wiki/Zircon" title="Zircon">Zircon</a></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="width:170px; background:#DDDDFF; vertical-align:middle;"><a href="/wiki/Gemme" title="Gemme">Gemmes</a> organiques</th> <td class="navbox-list navbox-even" style="text-align:left; background:#ECECFF"><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Ambre" title="Ambre">Ambre</a></li> <li><a href="/wiki/Copal" title="Copal">Copal</a></li> <li><a href="/wiki/Corail_rouge" title="Corail rouge">Corail rouge</a></li> <li><a href="/wiki/Jais" title="Jais">Jais</a></li> <li><a href="/wiki/Mellite_(min%C3%A9ral)" title="Mellite (minéral)">Mellite</a></li> <li><a href="/wiki/Nacre" title="Nacre">Nacre</a></li> <li><a href="/wiki/Perle" title="Perle">Perle</a></li></ul> </div></td> </tr> </tbody></table> </div> <ul id="bandeau-portail" class="bandeau-portail"><li><span class="bandeau-portail-element"><span class="bandeau-portail-icone"><span class="noviewer" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Portail:Mat%C3%A9riaux" title="Portail des sciences des matériaux"><img alt="icône décorative" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c8/Circle-icons-material-logo.svg/24px-Circle-icons-material-logo.svg.png" decoding="async" width="24" height="24" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c8/Circle-icons-material-logo.svg/36px-Circle-icons-material-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c8/Circle-icons-material-logo.svg/48px-Circle-icons-material-logo.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="512" /></a></span></span> <span class="bandeau-portail-texte"><a href="/wiki/Portail:Mat%C3%A9riaux" title="Portail:Matériaux">Portail des sciences des matériaux</a></span> </span></li> <li><span class="bandeau-portail-element"><span class="bandeau-portail-icone"><span class="noviewer" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Portail:Chimie" title="Portail de la chimie"><img alt="icône décorative" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/59/Nuvola_apps_edu_science.svg/24px-Nuvola_apps_edu_science.svg.png" decoding="async" width="24" height="24" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/59/Nuvola_apps_edu_science.svg/36px-Nuvola_apps_edu_science.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/59/Nuvola_apps_edu_science.svg/48px-Nuvola_apps_edu_science.svg.png 2x" data-file-width="128" data-file-height="128" /></a></span></span> <span class="bandeau-portail-texte"><a href="/wiki/Portail:Chimie" title="Portail:Chimie">Portail de la chimie</a></span> </span></li> </ul> <!-- NewPP limit report Parsed by mw‐web.eqiad.main‐7fd96bd568‐9zz5c Cached time: 20250314192020 Cache expiry: 2592000 Reduced expiry: false Complications: [show‐toc] CPU time usage: 0.354 seconds Real time usage: 0.590 seconds Preprocessor visited node count: 3086/1000000 Post‐expand include size: 66092/2097152 bytes Template argument size: 9635/2097152 bytes Highest expansion depth: 12/100 Expensive parser function count: 4/500 Unstrip recursion depth: 0/20 Unstrip post‐expand size: 13977/5000000 bytes Lua time usage: 0.125/10.000 seconds Lua memory usage: 5543977/52428800 bytes Number of Wikibase entities loaded: 4/400 --> <!-- Transclusion expansion time report (%,ms,calls,template) 100.00% 415.577 1 -total 28.91% 120.152 1 Modèle:Infobox_Matériaux 13.51% 56.141 1 Modèle:Références 10.78% 44.800 1 Modèle:Sources_secondaires 7.67% 31.871 1 Modèle:Méta_bandeau_d&#039;avertissement 6.61% 27.452 1 Modèle:Portail 6.56% 27.278 1 Modèle:Lang 5.32% 22.111 1 Modèle:Article 3.90% 16.194 1 Modèle:Palette 3.82% 15.878 1 Modèle:Autres_projets --> <!-- Saved in parser cache with key frwiki:pcache:96393:|#|:idhash:canonical and timestamp 20250314192020 and revision id 221347476. Rendering was triggered because: page-view --> </div><!--esi <esi:include src="/esitest-fa8a495983347898/content" /> --><noscript><img src="https://login.wikimedia.org/wiki/Special:CentralAutoLogin/start?useformat=desktop&amp;type=1x1&amp;usesul3=0" alt="" width="1" height="1" style="border: none; position: absolute;"></noscript> <div class="printfooter" data-nosnippet="">Ce document provient de «&#160;<a dir="ltr" href="https://fr.wikipedia.org/w/index.php?title=Laiton&amp;oldid=221347476">https://fr.wikipedia.org/w/index.php?title=Laiton&amp;oldid=221347476</a>&#160;».</div></div> <div id="catlinks" class="catlinks" data-mw="interface"><div id="mw-normal-catlinks" class="mw-normal-catlinks"><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Accueil" title="Catégorie:Accueil">Catégories</a> : <ul><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Alliage_de_cuivre" title="Catégorie:Alliage de cuivre">Alliage de cuivre</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Alliage_de_zinc" title="Catégorie:Alliage de zinc">Alliage de zinc</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Couverture_(construction)" title="Catégorie:Couverture (construction)">Couverture (construction)</a></li></ul></div><div id="mw-hidden-catlinks" class="mw-hidden-catlinks mw-hidden-cats-hidden">Catégories cachées : <ul><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Article_manquant_de_r%C3%A9f%C3%A9rences_depuis_mars_2024" title="Catégorie:Article manquant de références depuis mars 2024">Article manquant de références depuis mars 2024</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Article_manquant_de_r%C3%A9f%C3%A9rences/Liste_compl%C3%A8te" title="Catégorie:Article manquant de références/Liste complète">Article manquant de références/Liste complète</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_P366" title="Catégorie:Page utilisant P366">Page utilisant P366</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_P556" title="Catégorie:Page utilisant P556">Page utilisant P556</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_P2054" title="Catégorie:Page utilisant P2054">Page utilisant P2054</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_P5480" title="Catégorie:Page utilisant P5480">Page utilisant P5480</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_P5593" title="Catégorie:Page utilisant P5593">Page utilisant P5593</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_P2101" title="Catégorie:Page utilisant P2101">Page utilisant P2101</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_P2068" title="Catégorie:Page utilisant P2068">Page utilisant P2068</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_P18" title="Catégorie:Page utilisant P18">Page utilisant P18</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Article_utilisant_l%27infobox_Mat%C3%A9riaux" title="Catégorie:Article utilisant l&#039;infobox Matériaux">Article utilisant l&#039;infobox Matériaux</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Article_utilisant_une_Infobox" title="Catégorie:Article utilisant une Infobox">Article utilisant une Infobox</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Cat%C3%A9gorie_Commons_avec_lien_local_identique_sur_Wikidata" title="Catégorie:Catégorie Commons avec lien local identique sur Wikidata">Catégorie Commons avec lien local identique sur Wikidata</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Portail:Mat%C3%A9riaux/Articles_li%C3%A9s" title="Catégorie:Portail:Matériaux/Articles liés">Portail:Matériaux/Articles liés</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Portail:Sciences/Articles_li%C3%A9s" title="Catégorie:Portail:Sciences/Articles liés">Portail:Sciences/Articles liés</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Portail:Technologies/Articles_li%C3%A9s" title="Catégorie:Portail:Technologies/Articles liés">Portail:Technologies/Articles liés</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Portail:Chimie/Articles_li%C3%A9s" title="Catégorie:Portail:Chimie/Articles liés">Portail:Chimie/Articles liés</a></li></ul></div></div> </div> </main> </div> <div class="mw-footer-container"> <footer id="footer" class="mw-footer" > <ul id="footer-info"> <li id="footer-info-lastmod"> La dernière modification de cette page a été faite le 21 décembre 2024 à 19:11.</li> <li id="footer-info-copyright"><span style="white-space: normal"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Citation_et_r%C3%A9utilisation_du_contenu_de_Wikip%C3%A9dia" title="Wikipédia:Citation et réutilisation du contenu de Wikipédia">Droit d'auteur</a>&#160;: les textes sont disponibles sous <a rel="nofollow" class="external text" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.fr">licence Creative Commons attribution, partage dans les mêmes conditions</a>&#160;; d’autres conditions peuvent s’appliquer. Voyez les <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Policy:Terms_of_Use/fr">conditions d’utilisation</a> pour plus de détails, ainsi que les <a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Cr%C3%A9dits_graphiques" title="Wikipédia:Crédits graphiques">crédits graphiques</a>. En cas de réutilisation des textes de cette page, voyez <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Citer/Laiton" title="Spécial:Citer/Laiton">comment citer les auteurs et mentionner la licence</a>.<br /> Wikipedia® est une marque déposée de la <a rel="nofollow" class="external text" href="https://wikimediafoundation.org/">Wikimedia Foundation, Inc.</a>, organisation de bienfaisance régie par le paragraphe <a href="/wiki/501c" title="501c">501(c)(3)</a> du code fiscal des États-Unis.</span><br /></li> </ul> <ul id="footer-places"> <li id="footer-places-privacy"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy/fr">Politique de confidentialité</a></li> <li id="footer-places-about"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:%C3%80_propos_de_Wikip%C3%A9dia">À propos de Wikipédia</a></li> <li id="footer-places-disclaimers"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Avertissements_g%C3%A9n%C3%A9raux">Avertissements</a></li> <li id="footer-places-contact"><a href="//fr.wikipedia.org/wiki/Wikipédia:Contact">Contact</a></li> <li id="footer-places-wm-codeofconduct"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct">Code de conduite</a></li> <li id="footer-places-developers"><a href="https://developer.wikimedia.org">Développeurs</a></li> <li id="footer-places-statslink"><a href="https://stats.wikimedia.org/#/fr.wikipedia.org">Statistiques</a></li> <li id="footer-places-cookiestatement"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Cookie_statement">Déclaration sur les témoins (cookies)</a></li> <li id="footer-places-mobileview"><a href="//fr.m.wikipedia.org/w/index.php?title=Laiton&amp;mobileaction=toggle_view_mobile" class="noprint stopMobileRedirectToggle">Version mobile</a></li> </ul> <ul id="footer-icons" class="noprint"> <li id="footer-copyrightico"><a href="https://wikimediafoundation.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><picture><source media="(min-width: 500px)" srcset="/static/images/footer/wikimedia-button.svg" width="84" height="29"><img src="/static/images/footer/wikimedia.svg" width="25" height="25" alt="Wikimedia Foundation" lang="en" loading="lazy"></picture></a></li> <li id="footer-poweredbyico"><a href="https://www.mediawiki.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><picture><source media="(min-width: 500px)" srcset="/w/resources/assets/poweredby_mediawiki.svg" width="88" height="31"><img src="/w/resources/assets/mediawiki_compact.svg" alt="Powered by MediaWiki" lang="en" width="25" height="25" loading="lazy"></picture></a></li> </ul> </footer> </div> </div> </div> <div class="vector-header-container vector-sticky-header-container"> <div id="vector-sticky-header" class="vector-sticky-header"> <div class="vector-sticky-header-start"> <div class="vector-sticky-header-icon-start vector-button-flush-left vector-button-flush-right" aria-hidden="true"> <button class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-sticky-header-search-toggle" tabindex="-1" data-event-name="ui.vector-sticky-search-form.icon"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>Rechercher</span> </button> </div> <div role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box"> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail"> <form action="/w/index.php" id="vector-sticky-search-form" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Rechercher sur Wikipédia"> <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="Spécial:Recherche"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Rechercher</button> </form> </div> </div> </div> <div class="vector-sticky-header-context-bar"> <nav aria-label="Sommaire" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-sticky-header-toc" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-sticky-header-toc vector-sticky-header-toc vector-button-flush-left" > <input type="checkbox" id="vector-sticky-header-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-sticky-header-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Basculer la table des matières" > <label id="vector-sticky-header-toc-label" for="vector-sticky-header-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-listBullet mw-ui-icon-wikimedia-listBullet"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Basculer la table des matières</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-sticky-header-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div class="vector-sticky-header-context-bar-primary" aria-hidden="true" ><span class="mw-page-title-main">Laiton</span></div> </div> </div> <div class="vector-sticky-header-end" aria-hidden="true"> <div class="vector-sticky-header-icons"> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-talk-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="talk-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-speechBubbles mw-ui-icon-wikimedia-speechBubbles"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-subject-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="subject-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-article mw-ui-icon-wikimedia-article"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-history-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="history-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-history mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-history"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only mw-watchlink" id="ca-watchstar-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="watch-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-star mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-star"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-ve-edit-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="ve-edit-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-edit mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-edit"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-edit-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="wikitext-edit-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-wikiText mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-wikiText"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-viewsource-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="ve-edit-protected-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-editLock mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-editLock"></span> <span></span> </a> </div> <div class="vector-sticky-header-buttons"> <button class="cdx-button cdx-button--weight-quiet mw-interlanguage-selector" id="p-lang-btn-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-language mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-language"></span> <span>109 langues</span> </button> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive" id="ca-addsection-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="addsection-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-speechBubbleAdd-progressive mw-ui-icon-wikimedia-speechBubbleAdd-progressive"></span> <span>Ajouter un sujet</span> </a> </div> <div class="vector-sticky-header-icon-end"> <div class="vector-user-links"> </div> </div> </div> </div> </div> <div class="mw-portlet mw-portlet-dock-bottom emptyPortlet" id="p-dock-bottom"> <ul> </ul> </div> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.config.set({"wgHostname":"mw-web.eqiad.main-79cd87d5f8-gpjc7","wgBackendResponseTime":237,"wgPageParseReport":{"limitreport":{"cputime":"0.354","walltime":"0.590","ppvisitednodes":{"value":3086,"limit":1000000},"postexpandincludesize":{"value":66092,"limit":2097152},"templateargumentsize":{"value":9635,"limit":2097152},"expansiondepth":{"value":12,"limit":100},"expensivefunctioncount":{"value":4,"limit":500},"unstrip-depth":{"value":0,"limit":20},"unstrip-size":{"value":13977,"limit":5000000},"entityaccesscount":{"value":4,"limit":400},"timingprofile":["100.00% 415.577 1 -total"," 28.91% 120.152 1 Modèle:Infobox_Matériaux"," 13.51% 56.141 1 Modèle:Références"," 10.78% 44.800 1 Modèle:Sources_secondaires"," 7.67% 31.871 1 Modèle:Méta_bandeau_d\u0026#039;avertissement"," 6.61% 27.452 1 Modèle:Portail"," 6.56% 27.278 1 Modèle:Lang"," 5.32% 22.111 1 Modèle:Article"," 3.90% 16.194 1 Modèle:Palette"," 3.82% 15.878 1 Modèle:Autres_projets"]},"scribunto":{"limitreport-timeusage":{"value":"0.125","limit":"10.000"},"limitreport-memusage":{"value":5543977,"limit":52428800}},"cachereport":{"origin":"mw-web.eqiad.main-7fd96bd568-9zz5c","timestamp":"20250314192020","ttl":2592000,"transientcontent":false}}});});</script> <script type="application/ld+json">{"@context":"https:\/\/schema.org","@type":"Article","name":"Laiton","url":"https:\/\/fr.wikipedia.org\/wiki\/Laiton","sameAs":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q39782","mainEntity":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q39782","author":{"@type":"Organization","name":"Contributeurs aux projets Wikimedia"},"publisher":{"@type":"Organization","name":"Fondation Wikimedia, Inc.","logo":{"@type":"ImageObject","url":"https:\/\/www.wikimedia.org\/static\/images\/wmf-hor-googpub.png"}},"datePublished":"2004-07-14T12:03:10Z","dateModified":"2024-12-21T18:11:21Z","image":"https:\/\/upload.wikimedia.org\/wikipedia\/commons\/9\/95\/Brass.jpg","headline":"alliage de cuivre et zinc"}</script> </body> </html>

Pages: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10