CINXE.COM

<!DOCTYPE html> <html class="client-nojs vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-disabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available" lang="hy" dir="ltr"> <head> <meta charset="UTF-8"> <title>Հայաստանյայց Առաքելական Սուրբ Եկեղեցի - Վիքիպեդիա</title> <script>(function(){var className="client-js vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-disabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available";var cookie=document.cookie.match(/(?:^|; )hywikimwclientpreferences=([^;]+)/);if(cookie){cookie[1].split('%2C').forEach(function(pref){className=className.replace(new RegExp('(^| )'+pref.replace(/-clientpref-\w+$|[^\w-]+/g,'')+'-clientpref-\\w+( |$)'),'$1'+pref+'$2');});}document.documentElement.className=className;}());RLCONF={"wgBreakFrames":false,"wgSeparatorTransformTable":[",\t."," \t,"],"wgDigitTransformTable":["",""], "wgDefaultDateFormat":"dmy","wgMonthNames":["","Հունվար","Փետրվար","Մարտ","Ապրիլ","Մայիս","Հունիս","Հուլիս","Օգոստոս","Սեպտեմբեր","Հոկտեմբեր","Նոյեմբեր","Դեկտեմբեր"],"wgRequestId":"7df54e9e-e6fa-4bbf-81a3-b5dee7194946","wgCanonicalNamespace":"","wgCanonicalSpecialPageName":false,"wgNamespaceNumber":0,"wgPageName":"Հայաստանյայց_Առաքելական_Սուրբ_Եկեղեցի","wgTitle":"Հայաստանյայց Առաքելական Սուրբ Եկեղեցի","wgCurRevisionId":10145954,"wgRevisionId":10145954,"wgArticleId":5233,"wgIsArticle":true,"wgIsRedirect":false,"wgAction":"view","wgUserName":null,"wgUserGroups":["*"],"wgCategories":["Կոտրված ֆայլի հղումով հոդվածներ","Վիքիդատա։Կատեգորիայի կարիք ունեցող հոդվածներ","Webarchive template wayback links","Օրվա հոդված", "Նյութեր Հայկական սովետական հանրագիտարանից","Չստուգված հոդվածներ ազատ աղբյուրներից","Հայաստանյայց Առաքելական Սուրբ Եկեղեցի"],"wgPageViewLanguage":"hy","wgPageContentLanguage":"hy","wgPageContentModel":"wikitext","wgRelevantPageName":"Հայաստանյայց_Առաքելական_Սուրբ_Եկեղեցի","wgRelevantArticleId":5233,"wgIsProbablyEditable":true,"wgRelevantPageIsProbablyEditable":true,"wgRestrictionEdit":[],"wgRestrictionMove":[],"wgNoticeProject":"wikipedia","wgCiteReferencePreviewsActive":true,"wgMediaViewerOnClick":true,"wgMediaViewerEnabledByDefault":true,"wgPopupsFlags":0,"wgVisualEditor":{"pageLanguageCode":"hy","pageLanguageDir":"ltr","pageVariantFallbacks":"hy"},"wgMFDisplayWikibaseDescriptions":{"search":true,"watchlist":true,"tagline":true,"nearby":true},"wgWMESchemaEditAttemptStepOversample":false,"wgWMEPageLength":100000,"wgRelatedArticlesCompat":[], "wgEditSubmitButtonLabelPublish":true,"wgULSPosition":"interlanguage","wgULSisCompactLinksEnabled":false,"wgVector2022LanguageInHeader":true,"wgULSisLanguageSelectorEmpty":false,"wgWikibaseItemId":"Q683724","wgCheckUserClientHintsHeadersJsApi":["brands","architecture","bitness","fullVersionList","mobile","model","platform","platformVersion"],"GEHomepageSuggestedEditsEnableTopics":true,"wgGETopicsMatchModeEnabled":false,"wgGEStructuredTaskRejectionReasonTextInputEnabled":false,"wgGELevelingUpEnabledForUser":false};RLSTATE={"ext.gadget.relatedIcons":"ready","ext.globalCssJs.user.styles":"ready","site.styles":"ready","user.styles":"ready","ext.globalCssJs.user":"ready","user":"ready","user.options":"loading","ext.cite.styles":"ready","mediawiki.page.gallery.styles":"ready","skins.vector.search.codex.styles":"ready","skins.vector.styles":"ready","skins.vector.icons":"ready","ext.wikimediamessages.styles":"ready","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript":"ready", "ext.uls.interlanguage":"ready","wikibase.client.init":"ready","ext.wikimediaBadges":"ready"};RLPAGEMODULES=["ext.cite.ux-enhancements","mediawiki.page.gallery","mediawiki.page.media","ext.scribunto.logs","site","mediawiki.page.ready","mediawiki.toc","skins.vector.js","ext.centralNotice.geoIP","ext.centralNotice.startUp","ext.gadget.ondemand-pgn","ext.gadget.ArmSpelling","ext.gadget.HotCat","ext.gadget.Provelt","ext.gadget.easyTranslate","ext.gadget.edittop","ext.urlShortener.toolbar","ext.centralauth.centralautologin","mmv.bootstrap","ext.popups","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.init","ext.visualEditor.targetLoader","ext.echo.centralauth","ext.eventLogging","ext.wikimediaEvents","ext.navigationTiming","ext.uls.interface","ext.cx.eventlogging.campaigns","ext.cx.uls.quick.actions","wikibase.client.vector-2022","ext.checkUser.clientHints","ext.growthExperiments.SuggestedEditSession"];</script> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.loader.impl(function(){return["user.options@12s5i",function($,jQuery,require,module){mw.user.tokens.set({"patrolToken":"+\\","watchToken":"+\\","csrfToken":"+\\"}); }];});});</script> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=hy&modules=ext.cite.styles%7Cext.uls.interlanguage%7Cext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript%7Cext.wikimediaBadges%7Cext.wikimediamessages.styles%7Cmediawiki.page.gallery.styles%7Cskins.vector.icons%2Cstyles%7Cskins.vector.search.codex.styles%7Cwikibase.client.init&only=styles&skin=vector-2022"> <script async="" src="/w/load.php?lang=hy&modules=startup&only=scripts&raw=1&skin=vector-2022"></script> <meta name="ResourceLoaderDynamicStyles" content=""> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=hy&modules=ext.gadget.relatedIcons&only=styles&skin=vector-2022"> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=hy&modules=site.styles&only=styles&skin=vector-2022"> <meta name="generator" content="MediaWiki 1.44.0-wmf.6"> <meta name="referrer" content="origin"> <meta name="referrer" content="origin-when-cross-origin"> <meta name="robots" content="max-image-preview:standard"> <meta name="format-detection" content="telephone=no"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/95/Armenian_Apostolic_Church_logo.svg/1200px-Armenian_Apostolic_Church_logo.svg.png"> <meta property="og:image:width" content="1200"> <meta property="og:image:height" content="770"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/95/Armenian_Apostolic_Church_logo.svg/800px-Armenian_Apostolic_Church_logo.svg.png"> <meta property="og:image:width" content="800"> <meta property="og:image:height" content="514"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/95/Armenian_Apostolic_Church_logo.svg/640px-Armenian_Apostolic_Church_logo.svg.png"> <meta property="og:image:width" content="640"> <meta property="og:image:height" content="411"> <meta name="viewport" content="width=1120"> <meta property="og:title" content="Հայաստանյայց Առաքելական Սուրբ Եկեղեցի - Վիքիպեդիա"> <meta property="og:type" content="website"> <link rel="preconnect" href="//upload.wikimedia.org"> <link rel="alternate" media="only screen and (max-width: 640px)" href="//hy.m.wikipedia.org/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B5%D6%81_%D4%B1%D5%BC%D5%A1%D6%84%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D4%B5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB"> <link rel="alternate" type="application/x-wiki" title="Խմբագրել" href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B5%D6%81_%D4%B1%D5%BC%D5%A1%D6%84%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D4%B5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB&action=edit"> <link rel="apple-touch-icon" href="/static/apple-touch/wikipedia.png"> <link rel="icon" href="/static/favicon/wikipedia.ico"> <link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/w/rest.php/v1/search" title="Վիքիպեդիա (hy)"> <link rel="EditURI" type="application/rsd+xml" href="//hy.wikipedia.org/w/api.php?action=rsd"> <link rel="canonical" href="https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B5%D6%81_%D4%B1%D5%BC%D5%A1%D6%84%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D4%B5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB"> <link rel="license" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.hy"> <link rel="alternate" type="application/atom+xml" title="Վիքիպեդիա Atom Սնուցում" href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D5%8E%D5%A5%D6%80%D5%BB%D5%AB%D5%B6%D6%83%D5%B8%D6%83%D5%B8%D5%AD%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8&feed=atom"> <link rel="dns-prefetch" href="//meta.wikimedia.org" /> <link rel="dns-prefetch" href="login.wikimedia.org"> </head> <body class="skin--responsive skin-vector skin-vector-search-vue mediawiki ltr sitedir-ltr mw-hide-empty-elt ns-0 ns-subject mw-editable page-Հայաստանյայց_Առաքելական_Սուրբ_Եկեղեցի rootpage-Հայաստանյայց_Առաքելական_Սուրբ_Եկեղեցի skin-vector-2022 action-view"><a class="mw-jump-link" href="#bodyContent">Jump to content</a> <div class="vector-header-container"> <header class="vector-header mw-header"> <div class="vector-header-start"> <nav class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Site"> <div id="vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown vector-main-menu-dropdown vector-button-flush-left vector-button-flush-right" > <input type="checkbox" id="vector-main-menu-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Հիմնական ընտրացանկ" > <label id="vector-main-menu-dropdown-label" for="vector-main-menu-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-menu mw-ui-icon-wikimedia-menu"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Հիմնական ընտրացանկ</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-main-menu-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-main-menu" class="vector-main-menu vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-main-menu-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="main-menu-pinned" data-pinnable-element-id="vector-main-menu" data-pinned-container-id="vector-main-menu-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-main-menu-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Հիմնական ընտրացանկ</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.pin">տեղափոխել կողագոտի</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.unpin">թաքցնել</button> </div> <div id="p-navigation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation" > <div class="vector-menu-heading"> Նավարկում </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-Գլխավոր-էջ" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D4%B3%D5%AC%D5%AD%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80_%D5%A7%D5%BB"><span>Գլխավոր էջ</span></a></li><li id="n-browse" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D5%88%D6%80%D5%B8%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B4_%D5%A8%D5%BD%D5%BF_%D5%AF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB"><span>Կատեգորիաներ</span></a></li><li id="n-randompage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D5%B0%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%A7%D5%BB" title="Այցելեք պատահական էջ [x]" accesskey="x"><span>Պատահական հոդված</span></a></li><li id="n-newpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D5%86%D5%B8%D6%80%D5%A7%D5%BB%D5%A5%D6%80%D5%A8"><span>Նոր էջեր</span></a></li><li id="n-currentevents" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D4%B8%D5%B6%D5%A9%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%AF_%D5%AB%D6%80%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80%D5%B1%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Տեղեկություններ ընթացիկ իրադարձությունների մասին"><span>Ընթացիկ իրադարձություններ</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-participation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-participation" > <div class="vector-menu-heading"> Մասնակցել </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-Էությունը" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D4%B7%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A8"><span>Էությունը</span></a></li><li id="n-Խորհրդարան" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D4%BD%D5%B8%D6%80%D5%B0%D6%80%D5%A4%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6"><span>Խորհրդարան</span></a></li><li id="n-recentchanges" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D5%8E%D5%A5%D6%80%D5%BB%D5%AB%D5%B6%D6%83%D5%B8%D6%83%D5%B8%D5%AD%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8" title="Վիքիում կատարված վերջին փոփոխությունների ցանկը [r]" accesskey="r"><span>Վերջին փոփոխություններ</span></a></li><li id="n-help" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%95%D5%A3%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6:%D4%B3%D5%AC%D5%AD%D5%A1%D6%81%D5%A1%D5%B6%D5%AF" title="Վիքիպեդիա նախագծի ուղեցույց"><span>Օգնություն</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> <a href="/wiki/%D4%B3%D5%AC%D5%AD%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80_%D5%A7%D5%BB" class="mw-logo"> <img class="mw-logo-icon" src="/static/images/icons/wikipedia.png" alt="" aria-hidden="true" height="50" width="50"> <span class="mw-logo-container skin-invert"> <img class="mw-logo-wordmark" alt="Վիքիպեդիա" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-wordmark-hy.svg" style="width: 8.625em; height: 1.375em;"> <img class="mw-logo-tagline" alt="" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-tagline-hy.svg" width="150" height="15" style="width: 9.375em; height: 0.9375em;"> </span> </a> </div> <div class="vector-header-end"> <div id="p-search" role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-collapses vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box-auto-expand-width vector-search-box"> <a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D5%88%D6%80%D5%B8%D5%B6%D5%A5%D5%AC" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only search-toggle" title="Որոնել Վիքիպեդիա կայքում [f]" accesskey="f"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>Որոնել</span> </a> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail cdx-typeahead-search--auto-expand-width"> <form action="/w/index.php" id="searchform" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div id="simpleSearch" class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Որոնել Վիքիպեդիա կայքում" aria-label="Որոնել Վիքիպեդիա կայքում" autocapitalize="sentences" title="Որոնել Վիքիպեդիա կայքում [f]" accesskey="f" id="searchInput" > <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="Սպասարկող:Որոնել"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Որոնել</button> </form> </div> </div> </div> <nav class="vector-user-links vector-user-links-wide" aria-label="Անձնական գործիքներ"> <div class="vector-user-links-main"> <div id="p-vector-user-menu-preferences" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-userpage" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Արտաքին տեսք"> <div id="vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown " title="Change the appearance of the page's font size, width, and color" > <input type="checkbox" id="vector-appearance-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Արտաքին տեսք" > <label id="vector-appearance-dropdown-label" for="vector-appearance-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-appearance mw-ui-icon-wikimedia-appearance"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Արտաքին տեսք</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-appearance-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div id="p-vector-user-menu-notifications" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-overflow" class="vector-menu mw-portlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="https://donate.wikimedia.org/?wmf_source=donate&wmf_medium=sidebar&wmf_campaign=hy.wikipedia.org&uselang=hy" class=""><span>Նվիրաբերել</span></a> </li> <li id="pt-createaccount-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:CreateAccount&returnto=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B5%D6%81+%D4%B1%D5%BC%D5%A1%D6%84%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6+%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2+%D4%B5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB" title="Խորհուրդ է տրվում ստեղծել մասնակցային հաշիվ և մուտք գործել համակարգ, սակայն դա անելը պարտադիր չէ։" class=""><span>Ստեղծել հաշիվ</span></a> </li> <li id="pt-login-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D5%84%D5%A1%D5%BD%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D6%81%D5%AB%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%BF%D6%84&returnto=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B5%D6%81+%D4%B1%D5%BC%D5%A1%D6%84%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6+%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2+%D4%B5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB" title="Կոչ ենք անում մտնել համակարգ, սակայն դա պարտադիր չէ [o]" accesskey="o" class=""><span>Մտնել</span></a> </li> </ul> </div> </div> </div> <div id="vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown vector-user-menu vector-button-flush-right vector-user-menu-logged-out" title="Այլ ընտրանքներ" > <input type="checkbox" id="vector-user-links-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Անձնական գործիքներ" > <label id="vector-user-links-dropdown-label" for="vector-user-links-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-ellipsis mw-ui-icon-wikimedia-ellipsis"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Անձնական գործիքներ</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-personal" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-personal user-links-collapsible-item" title="Օգտվողի ընտրացանկ" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="https://donate.wikimedia.org/?wmf_source=donate&wmf_medium=sidebar&wmf_campaign=hy.wikipedia.org&uselang=hy"><span>Նվիրաբերել</span></a></li><li id="pt-createaccount" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:CreateAccount&returnto=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B5%D6%81+%D4%B1%D5%BC%D5%A1%D6%84%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6+%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2+%D4%B5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB" title="Խորհուրդ է տրվում ստեղծել մասնակցային հաշիվ և մուտք գործել համակարգ, սակայն դա անելը պարտադիր չէ։"><span class="vector-icon mw-ui-icon-userAdd mw-ui-icon-wikimedia-userAdd"></span> <span>Ստեղծել հաշիվ</span></a></li><li id="pt-login" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D5%84%D5%A1%D5%BD%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D6%81%D5%AB%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%BF%D6%84&returnto=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B5%D6%81+%D4%B1%D5%BC%D5%A1%D6%84%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6+%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2+%D4%B5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB" title="Կոչ ենք անում մտնել համակարգ, սակայն դա պարտադիր չէ [o]" accesskey="o"><span class="vector-icon mw-ui-icon-logIn mw-ui-icon-wikimedia-logIn"></span> <span>Մտնել</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-user-menu-anon-editor" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-user-menu-anon-editor" > <div class="vector-menu-heading"> Էջեր չգրանցված խմբագիրների համար <a href="/wiki/%D5%95%D5%A3%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6:%D4%B3%D5%AC%D5%AD%D5%A1%D6%81%D5%A1%D5%B6%D5%AF" aria-label="Learn more about editing"><span>իմանալ ավելին</span></a> </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-anoncontribs" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%BB%D5%B4%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A4%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%B4%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8" title="A list of edits made from this IP address [y]" accesskey="y"><span>Ներդրումներ</span></a></li><li id="pt-anontalk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%BB%D5%B4%D6%84%D5%B6%D5%B6%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D6%82%D5%B4%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8" title="IP-հասցեից կատարված խմբագրումների քննարկում [n]" accesskey="n"><span>Քննարկում</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </header> </div> <div class="mw-page-container"> <div class="mw-page-container-inner"> <div class="vector-sitenotice-container"> <div id="siteNotice"></div> </div> <div class="vector-column-start"> <div class="vector-main-menu-container"> <div id="mw-navigation"> <nav id="mw-panel" class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Site"> <div id="vector-main-menu-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> </div> </div> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav id="mw-panel-toc" aria-label="Բովանդակություն" data-event-name="ui.sidebar-toc" class="mw-table-of-contents-container vector-toc-landmark"> <div id="vector-toc-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-toc" class="vector-toc vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-toc-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="toc-pinned" data-pinnable-element-id="vector-toc" > <h2 class="vector-pinnable-header-label">Բովանդակություն</h2> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.pin">տեղափոխել կողագոտի</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.unpin">թաքցնել</button> </div> <ul class="vector-toc-contents" id="mw-panel-toc-list"> <li id="toc-mw-content-text" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a href="#" class="vector-toc-link"> <div class="vector-toc-text">Ներածություն</div> </a> </li> <li id="toc-Անվանում" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Անվանում"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1</span> <span>Անվանում</span> </div> </a> <ul id="toc-Անվանում-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Կառուցվածք" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Կառուցվածք"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2</span> <span>Կառուցվածք</span> </div> </a> <ul id="toc-Կառուցվածք-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Պատմություն" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Պատմություն"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3</span> <span>Պատմություն</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Պատմություն-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Toggle Պատմություն subsection</span> </button> <ul id="toc-Պատմություն-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Հայոց_եկեղեցու_հիմնադրում" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Հայոց_եկեղեցու_հիմնադրում"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.1</span> <span>Հայոց եկեղեցու հիմնադրում</span> </div> </a> <ul id="toc-Հայոց_եկեղեցու_հիմնադրում-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Հայոց_եկեղեցու_ձևավորումը_1-3-րդ_դարերում" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Հայոց_եկեղեցու_ձևավորումը_1-3-րդ_դարերում"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.1.1</span> <span>Հայոց եկեղեցու ձևավորումը 1-3-րդ դարերում</span> </div> </a> <ul id="toc-Հայոց_եկեղեցու_ձևավորումը_1-3-րդ_դարերում-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Քրիստոնեությունը_պետական_կրոն_Հայաստանում" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Քրիստոնեությունը_պետական_կրոն_Հայաստանում"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.2</span> <span>Քրիստոնեությունը պետական կրոն Հայաստանում</span> </div> </a> <ul id="toc-Քրիստոնեությունը_պետական_կրոն_Հայաստանում-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Հայոց_Եկեղեցին_Գրիգոր_Լուսավորչի_հաջորդների_օրոք" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Հայոց_Եկեղեցին_Գրիգոր_Լուսավորչի_հաջորդների_օրոք"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.3</span> <span>Հայոց Եկեղեցին Գրիգոր Լուսավորչի հաջորդների օրոք</span> </div> </a> <ul id="toc-Հայոց_Եկեղեցին_Գրիգոր_Լուսավորչի_հաջորդների_օրոք-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Հայ_Առաքելական_Եկեղեցին_արաբական_տիրապետության_շրջանում" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Հայ_Առաքելական_Եկեղեցին_արաբական_տիրապետության_շրջանում"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.4</span> <span>Հայ Առաքելական Եկեղեցին արաբական տիրապետության շրջանում</span> </div> </a> <ul id="toc-Հայ_Առաքելական_Եկեղեցին_արաբական_տիրապետության_շրջանում-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Հայոց_Եկեղեցին_Բագրատունիների_թագավորության_շրջանում" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Հայոց_Եկեղեցին_Բագրատունիների_թագավորության_շրջանում"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.5</span> <span>Հայոց Եկեղեցին Բագրատունիների թագավորության շրջանում</span> </div> </a> <ul id="toc-Հայոց_Եկեղեցին_Բագրատունիների_թագավորության_շրջանում-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Ամենայն_Հայոց_կաթողիկոսությունը_Կիլիկիայում" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Ամենայն_Հայոց_կաթողիկոսությունը_Կիլիկիայում"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.6</span> <span>Ամենայն Հայոց կաթողիկոսությունը Կիլիկիայում</span> </div> </a> <ul id="toc-Ամենայն_Հայոց_կաթողիկոսությունը_Կիլիկիայում-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Ունիթորական_շարժումը_Հայոց_Եկեղեցում" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Ունիթորական_շարժումը_Հայոց_Եկեղեցում"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.6.1</span> <span>Ունիթորական շարժումը Հայոց Եկեղեցում</span> </div> </a> <ul id="toc-Ունիթորական_շարժումը_Հայոց_Եկեղեցում-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Հայոց_Եկեղեցու_հոգևոր-մշակութային_կյանքը_Կիլիկյան_թագավորության_ժամանակաշրջանում" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Հայոց_Եկեղեցու_հոգևոր-մշակութային_կյանքը_Կիլիկյան_թագավորության_ժամանակաշրջանում"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.6.2</span> <span>Հայոց Եկեղեցու հոգևոր-մշակութային կյանքը Կիլիկյան թագավորության ժամանակաշրջանում</span> </div> </a> <ul id="toc-Հայոց_Եկեղեցու_հոգևոր-մշակութային_կյանքը_Կիլիկյան_թագավորության_ժամանակաշրջանում-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Կաթողիկոսական_Աթոռի_վերահաստատումը_Էջմիածնում" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Կաթողիկոսական_Աթոռի_վերահաստատումը_Էջմիածնում"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.7</span> <span>Կաթողիկոսական Աթոռի վերահաստատումը Էջմիածնում</span> </div> </a> <ul id="toc-Կաթողիկոսական_Աթոռի_վերահաստատումը_Էջմիածնում-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Հայոց_Եկեղեցին_19-րդ_դարում" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Հայոց_Եկեղեցին_19-րդ_դարում"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.8</span> <span>Հայոց Եկեղեցին 19-րդ դարում</span> </div> </a> <ul id="toc-Հայոց_Եկեղեցին_19-րդ_դարում-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Հայոց_Եկեղեցին_20-րդ_դարում" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Հայոց_Եկեղեցին_20-րդ_դարում"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.9</span> <span>Հայոց Եկեղեցին 20-րդ դարում</span> </div> </a> <ul id="toc-Հայոց_Եկեղեցին_20-րդ_դարում-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Հայոց_Եկեղեցին_Մեծ_Եղեռնի_և_Առաջին_Հանրապետության_տարիներին" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Հայոց_Եկեղեցին_Մեծ_Եղեռնի_և_Առաջին_Հանրապետության_տարիներին"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.9.1</span> <span>Հայոց Եկեղեցին Մեծ Եղեռնի և Առաջին Հանրապետության տարիներին</span> </div> </a> <ul id="toc-Հայոց_Եկեղեցին_Մեծ_Եղեռնի_և_Առաջին_Հանրապետության_տարիներին-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Հայոց_Եկեղեցին_Խորհրդային_համայնավարության_տարիներին" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Հայոց_Եկեղեցին_Խորհրդային_համայնավարության_տարիներին"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.9.2</span> <span>Հայոց Եկեղեցին Խորհրդային համայնավարության տարիներին</span> </div> </a> <ul id="toc-Հայոց_Եկեղեցին_Խորհրդային_համայնավարության_տարիներին-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Հայաստանյայց_Առաքելական_Սուրբ_Եկեղեցին_ՀՀ_Երրորդ_Հանրապետության_օրերին" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Հայաստանյայց_Առաքելական_Սուրբ_Եկեղեցին_ՀՀ_Երրորդ_Հանրապետության_օրերին"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.10</span> <span>Հայաստանյայց Առաքելական Սուրբ Եկեղեցին ՀՀ Երրորդ Հանրապետության օրերին</span> </div> </a> <ul id="toc-Հայաստանյայց_Առաքելական_Սուրբ_Եկեղեցին_ՀՀ_Երրորդ_Հանրապետության_օրերին-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Նվիրապետական_կարգը_(Հոգևոր_աստիճանակարգ)" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Նվիրապետական_կարգը_(Հոգևոր_աստիճանակարգ)"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4</span> <span>Նվիրապետական կարգը (Հոգևոր աստիճանակարգ)</span> </div> </a> <ul id="toc-Նվիրապետական_կարգը_(Հոգևոր_աստիճանակարգ)-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Հայ_Եկեղեցու_Հավատամք" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Հայ_Եկեղեցու_Հավատամք"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5</span> <span>Հայ Եկեղեցու Հավատամք</span> </div> </a> <ul id="toc-Հայ_Եկեղեցու_Հավատամք-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Խորհուրդներ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Խորհուրդներ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6</span> <span>Խորհուրդներ</span> </div> </a> <ul id="toc-Խորհուրդներ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Ժամերգություններ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Ժամերգություններ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">7</span> <span>Ժամերգություններ</span> </div> </a> <ul id="toc-Ժամերգություններ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Հայ_Առաքելական_Եկեղեցու_թեմեր" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Հայ_Առաքելական_Եկեղեցու_թեմեր"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">8</span> <span>Հայ Առաքելական Եկեղեցու թեմեր</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Հայ_Առաքելական_Եկեղեցու_թեմեր-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Toggle Հայ Առաքելական Եկեղեցու թեմեր subsection</span> </button> <ul id="toc-Հայ_Առաքելական_Եկեղեցու_թեմեր-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Այրարատյան_հայրապետական_թեմ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Այրարատյան_հայրապետական_թեմ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">8.1</span> <span>Այրարատյան հայրապետական թեմ</span> </div> </a> <ul id="toc-Այրարատյան_հայրապետական_թեմ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Տես_նաև" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Տես_նաև"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">9</span> <span>Տես նաև</span> </div> </a> <ul id="toc-Տես_նաև-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Նշումներ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Նշումներ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">10</span> <span>Նշումներ</span> </div> </a> <ul id="toc-Նշումներ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Ծանոթագրություններ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Ծանոթագրություններ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">11</span> <span>Ծանոթագրություններ</span> </div> </a> <ul id="toc-Ծանոթագրություններ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Գրականություն" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Գրականություն"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">12</span> <span>Գրականություն</span> </div> </a> <ul id="toc-Գրականություն-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Արտաքին_հղումներ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Արտաքին_հղումներ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">13</span> <span>Արտաքին հղումներ</span> </div> </a> <ul id="toc-Արտաքին_հղումներ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </div> </div> </nav> </div> </div> <div class="mw-content-container"> <main id="content" class="mw-body"> <header class="mw-body-header vector-page-titlebar"> <nav aria-label="Բովանդակություն" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown vector-page-titlebar-toc vector-button-flush-left" > <input type="checkbox" id="vector-page-titlebar-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Toggle the table of contents" > <label id="vector-page-titlebar-toc-label" for="vector-page-titlebar-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-listBullet mw-ui-icon-wikimedia-listBullet"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Toggle the table of contents</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-titlebar-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <h1 id="firstHeading" class="firstHeading mw-first-heading"><span class="mw-page-title-main">Հայաստանյայց Առաքելական Սուրբ Եկեղեցի</span></h1> <div id="p-lang-btn" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-lang" > <input type="checkbox" id="p-lang-btn-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn" class="vector-dropdown-checkbox mw-interlanguage-selector" aria-label="Go to an article in another language. Available in 72 languages" > <label id="p-lang-btn-label" for="p-lang-btn-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive mw-portlet-lang-heading-72" aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-language-progressive mw-ui-icon-wikimedia-language-progressive"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">72 լեզու</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="interlanguage-link interwiki-ar mw-list-item"><a href="https://ar.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%84%D9%83%D9%86%D9%8A%D8%B3%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D8%B1%D8%B3%D9%88%D9%84%D9%8A%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%B1%D9%85%D9%86%D9%8A%D8%A9" title="الكنيسة الرسولية الأرمنية – արաբերեն" lang="ar" hreflang="ar" data-title="الكنيسة الرسولية الأرمنية" data-language-autonym="العربية" data-language-local-name="արաբերեն" class="interlanguage-link-target"><span>العربية</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-arz mw-list-item"><a href="https://arz.wikipedia.org/wiki/%D9%83%D9%86%D9%8A%D8%B3%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%B1%D9%85%D9%86_%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%B1%D8%AB%D9%88%D8%B0%D9%83%D8%B3" title="كنيسة الارمن الارثوذكس – եգիպտական արաբերեն" lang="arz" hreflang="arz" data-title="كنيسة الارمن الارثوذكس" data-language-autonym="مصرى" data-language-local-name="եգիպտական արաբերեն" class="interlanguage-link-target"><span>مصرى</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-az mw-list-item"><a href="https://az.wikipedia.org/wiki/Erm%C9%99ni_H%C9%99vari_kils%C9%99si" title="Erməni Həvari kilsəsi – ադրբեջաներեն" lang="az" hreflang="az" data-title="Erməni Həvari kilsəsi" data-language-autonym="Azərbaycanca" data-language-local-name="ադրբեջաներեն" class="interlanguage-link-target"><span>Azərbaycanca</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be mw-list-item"><a href="https://be.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D1%80%D0%BC%D1%8F%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D0%90%D0%BF%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D0%A6%D0%B0%D1%80%D0%BA%D0%B2%D0%B0" title="Армянская Апостальская Царква – բելառուսերեն" lang="be" hreflang="be" data-title="Армянская Апостальская Царква" data-language-autonym="Беларуская" data-language-local-name="բելառուսերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Беларуская</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be-x-old mw-list-item"><a href="https://be-tarask.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D1%80%D0%BC%D1%8F%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D0%B0%D0%BF%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D1%86%D0%B0%D1%80%D0%BA%D0%B2%D0%B0" title="Армянская апостальская царква – Belarusian (Taraškievica orthography)" lang="be-tarask" hreflang="be-tarask" data-title="Армянская апостальская царква" data-language-autonym="Беларуская (тарашкевіца)" data-language-local-name="Belarusian (Taraškievica orthography)" class="interlanguage-link-target"><span>Беларуская (тарашкевіца)</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bg mw-list-item"><a href="https://bg.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D1%80%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0_%D0%B0%D0%BF%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%BE%D0%BB%D0%B8%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%B0_%D1%86%D1%8A%D1%80%D0%BA%D0%B2%D0%B0" title="Арменска апостолическа църква – բուլղարերեն" lang="bg" hreflang="bg" data-title="Арменска апостолическа църква" data-language-autonym="Български" data-language-local-name="բուլղարերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Български</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bn mw-list-item"><a href="https://bn.wikipedia.org/wiki/%E0%A6%86%E0%A6%B0%E0%A7%8D%E0%A6%AE%E0%A7%87%E0%A6%A8%E0%A7%80%E0%A6%AF%E0%A6%BC_%E0%A6%AA%E0%A7%8D%E0%A6%B0%E0%A7%87%E0%A6%B0%E0%A6%BF%E0%A6%A4%E0%A7%80%E0%A6%AF%E0%A6%BC_%E0%A6%AE%E0%A6%A3%E0%A7%8D%E0%A6%A1%E0%A6%B2%E0%A7%80" title="আর্মেনীয় প্রেরিতীয় মণ্ডলী – բենգալերեն" lang="bn" hreflang="bn" data-title="আর্মেনীয় প্রেরিতীয় মণ্ডলী" data-language-autonym="বাংলা" data-language-local-name="բենգալերեն" class="interlanguage-link-target"><span>বাংলা</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ca mw-list-item"><a href="https://ca.wikipedia.org/wiki/Esgl%C3%A9sia_Apost%C3%B2lica_Arm%C3%A8nia" title="Església Apostòlica Armènia – կատալաներեն" lang="ca" hreflang="ca" data-title="Església Apostòlica Armènia" data-language-autonym="Català" data-language-local-name="կատալաներեն" class="interlanguage-link-target"><span>Català</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cs mw-list-item"><a href="https://cs.wikipedia.org/wiki/Arm%C3%A9nsk%C3%A1_apo%C5%A1tolsk%C3%A1_c%C3%ADrkev" title="Arménská apoštolská církev – չեխերեն" lang="cs" hreflang="cs" data-title="Arménská apoštolská církev" data-language-autonym="Čeština" data-language-local-name="չեխերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Čeština</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cv mw-list-item"><a href="https://cv.wikipedia.org/wiki/%D0%AD%D1%80%D0%BC%D0%B5%D0%BD_%D0%B0%D0%BF%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%BE%D0%BB_%D1%87%D0%B8%D1%80%D0%BA%C4%95%D0%B2%C4%95" title="Эрмен апостол чиркĕвĕ – չուվաշերեն" lang="cv" hreflang="cv" data-title="Эрмен апостол чиркĕвĕ" data-language-autonym="Чӑвашла" data-language-local-name="չուվաշերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Чӑвашла</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cy mw-list-item"><a href="https://cy.wikipedia.org/wiki/Eglwys_Apostolaidd_Armenia" title="Eglwys Apostolaidd Armenia – ուելսերեն" lang="cy" hreflang="cy" data-title="Eglwys Apostolaidd Armenia" data-language-autonym="Cymraeg" data-language-local-name="ուելսերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Cymraeg</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-da mw-list-item"><a href="https://da.wikipedia.org/wiki/Den_Armenske_Apostolske_Kirke" title="Den Armenske Apostolske Kirke – դանիերեն" lang="da" hreflang="da" data-title="Den Armenske Apostolske Kirke" data-language-autonym="Dansk" data-language-local-name="դանիերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Dansk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-de mw-list-item"><a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Armenische_Apostolische_Kirche" title="Armenische Apostolische Kirche – գերմաներեն" lang="de" hreflang="de" data-title="Armenische Apostolische Kirche" data-language-autonym="Deutsch" data-language-local-name="գերմաներեն" class="interlanguage-link-target"><span>Deutsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-el mw-list-item"><a href="https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%91%CF%81%CE%BC%CE%B5%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CE%AE_%CE%91%CF%80%CE%BF%CF%83%CF%84%CE%BF%CE%BB%CE%B9%CE%BA%CE%AE_%CE%95%CE%BA%CE%BA%CE%BB%CE%B7%CF%83%CE%AF%CE%B1" title="Αρμενική Αποστολική Εκκλησία – հունարեն" lang="el" hreflang="el" data-title="Αρμενική Αποστολική Εκκλησία" data-language-autonym="Ελληνικά" data-language-local-name="հունարեն" class="interlanguage-link-target"><span>Ελληνικά</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-en mw-list-item"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Armenian_Apostolic_Church" title="Armenian Apostolic Church – անգլերեն" lang="en" hreflang="en" data-title="Armenian Apostolic Church" data-language-autonym="English" data-language-local-name="անգլերեն" class="interlanguage-link-target"><span>English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eo badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="ընտրյալ հոդված"><a href="https://eo.wikipedia.org/wiki/Armena_Apostola_Eklezio" title="Armena Apostola Eklezio – էսպերանտո" lang="eo" hreflang="eo" data-title="Armena Apostola Eklezio" data-language-autonym="Esperanto" data-language-local-name="էսպերանտո" class="interlanguage-link-target"><span>Esperanto</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-es mw-list-item"><a href="https://es.wikipedia.org/wiki/Iglesia_apost%C3%B3lica_armenia" title="Iglesia apostólica armenia – իսպաներեն" lang="es" hreflang="es" data-title="Iglesia apostólica armenia" data-language-autonym="Español" data-language-local-name="իսպաներեն" class="interlanguage-link-target"><span>Español</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-et mw-list-item"><a href="https://et.wikipedia.org/wiki/Armeenia_Apostlik_Kirik" title="Armeenia Apostlik Kirik – էստոներեն" lang="et" hreflang="et" data-title="Armeenia Apostlik Kirik" data-language-autonym="Eesti" data-language-local-name="էստոներեն" class="interlanguage-link-target"><span>Eesti</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eu mw-list-item"><a href="https://eu.wikipedia.org/wiki/Armeniako_Eliza_Apostolikoa" title="Armeniako Eliza Apostolikoa – բասկերեն" lang="eu" hreflang="eu" data-title="Armeniako Eliza Apostolikoa" data-language-autonym="Euskara" data-language-local-name="բասկերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Euskara</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fa mw-list-item"><a href="https://fa.wikipedia.org/wiki/%DA%A9%D9%84%DB%8C%D8%B3%D8%A7%DB%8C_%D8%AD%D9%88%D8%A7%D8%B1%DB%8C_%D8%A7%D8%B1%D9%85%D9%86%DB%8C" title="کلیسای حواری ارمنی – պարսկերեն" lang="fa" hreflang="fa" data-title="کلیسای حواری ارمنی" data-language-autonym="فارسی" data-language-local-name="պարսկերեն" class="interlanguage-link-target"><span>فارسی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fi mw-list-item"><a href="https://fi.wikipedia.org/wiki/Armenian_apostolinen_kirkko" title="Armenian apostolinen kirkko – ֆիններեն" lang="fi" hreflang="fi" data-title="Armenian apostolinen kirkko" data-language-autonym="Suomi" data-language-local-name="ֆիններեն" class="interlanguage-link-target"><span>Suomi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fr mw-list-item"><a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/%C3%89glise_apostolique_arm%C3%A9nienne" title="Église apostolique arménienne – ֆրանսերեն" lang="fr" hreflang="fr" data-title="Église apostolique arménienne" data-language-autonym="Français" data-language-local-name="ֆրանսերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Français</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-frp mw-list-item"><a href="https://frp.wikipedia.org/wiki/%C3%89gll%C3%A9se_apostolica_arm%C3%A8ni%C3%A8na" title="Égllése apostolica armènièna – Arpitan" lang="frp" hreflang="frp" data-title="Égllése apostolica armènièna" data-language-autonym="Arpetan" data-language-local-name="Arpitan" class="interlanguage-link-target"><span>Arpetan</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ga mw-list-item"><a href="https://ga.wikipedia.org/wiki/Eaglais_Aspalda_na_hAirm%C3%A9ine" title="Eaglais Aspalda na hAirméine – իռլանդերեն" lang="ga" hreflang="ga" data-title="Eaglais Aspalda na hAirméine" data-language-autonym="Gaeilge" data-language-local-name="իռլանդերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Gaeilge</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gl mw-list-item"><a href="https://gl.wikipedia.org/wiki/Igrexa_apost%C3%B3lica_armenia" title="Igrexa apostólica armenia – գալիսերեն" lang="gl" hreflang="gl" data-title="Igrexa apostólica armenia" data-language-autonym="Galego" data-language-local-name="գալիսերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Galego</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-he mw-list-item"><a href="https://he.wikipedia.org/wiki/%D7%94%D7%9B%D7%A0%D7%A1%D7%99%D7%99%D7%94_%D7%94%D7%90%D7%A4%D7%95%D7%A1%D7%98%D7%95%D7%9C%D7%99%D7%AA_%D7%94%D7%90%D7%A8%D7%9E%D7%A0%D7%99%D7%AA" title="הכנסייה האפוסטולית הארמנית – եբրայերեն" lang="he" hreflang="he" data-title="הכנסייה האפוסטולית הארמנית" data-language-autonym="עברית" data-language-local-name="եբրայերեն" class="interlanguage-link-target"><span>עברית</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hr mw-list-item"><a href="https://hr.wikipedia.org/wiki/Armenska_apostolska_Crkva" title="Armenska apostolska Crkva – խորվաթերեն" lang="hr" hreflang="hr" data-title="Armenska apostolska Crkva" data-language-autonym="Hrvatski" data-language-local-name="խորվաթերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Hrvatski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hu mw-list-item"><a href="https://hu.wikipedia.org/wiki/%C3%96rm%C3%A9ny_apostoli_ortodox_egyh%C3%A1z" title="Örmény apostoli ortodox egyház – հունգարերեն" lang="hu" hreflang="hu" data-title="Örmény apostoli ortodox egyház" data-language-autonym="Magyar" data-language-local-name="հունգարերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Magyar</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hyw mw-list-item"><a href="https://hyw.wikipedia.org/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5_%D4%B1%D5%BC%D5%A1%D6%84%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D4%B5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB" title="Հայ Առաքելական Եկեղեցի – Western Armenian" lang="hyw" hreflang="hyw" data-title="Հայ Առաքելական Եկեղեցի" data-language-autonym="Արեւմտահայերէն" data-language-local-name="Western Armenian" class="interlanguage-link-target"><span>Արեւմտահայերէն</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-id mw-list-item"><a href="https://id.wikipedia.org/wiki/Gereja_Apostolik_Armenia" title="Gereja Apostolik Armenia – ինդոնեզերեն" lang="id" hreflang="id" data-title="Gereja Apostolik Armenia" data-language-autonym="Bahasa Indonesia" data-language-local-name="ինդոնեզերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Indonesia</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-it mw-list-item"><a href="https://it.wikipedia.org/wiki/Chiesa_apostolica_armena" title="Chiesa apostolica armena – իտալերեն" lang="it" hreflang="it" data-title="Chiesa apostolica armena" data-language-autonym="Italiano" data-language-local-name="իտալերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Italiano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ja mw-list-item"><a href="https://ja.wikipedia.org/wiki/%E3%82%A2%E3%83%AB%E3%83%A1%E3%83%8B%E3%82%A2%E4%BD%BF%E5%BE%92%E6%95%99%E4%BC%9A" title="アルメニア使徒教会 – ճապոներեն" lang="ja" hreflang="ja" data-title="アルメニア使徒教会" data-language-autonym="日本語" data-language-local-name="ճապոներեն" class="interlanguage-link-target"><span>日本語</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ka mw-list-item"><a href="https://ka.wikipedia.org/wiki/%E1%83%A1%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%AE%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%9B%E1%83%9D%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%A5%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%9D_%E1%83%94%E1%83%99%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%90" title="სომხური სამოციქულო ეკლესია – վրացերեն" lang="ka" hreflang="ka" data-title="სომხური სამოციქულო ეკლესია" data-language-autonym="ქართული" data-language-local-name="վրացերեն" class="interlanguage-link-target"><span>ქართული</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kk mw-list-item"><a href="https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D1%80%D0%BC%D1%8F%D0%BD%D0%B4%D1%8B%D2%9B_%D0%B0%D0%BF%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%BE%D0%BB_%D1%88%D1%96%D1%80%D0%BA%D0%B5%D1%83%D1%96" title="Армяндық апостол шіркеуі – ղազախերեն" lang="kk" hreflang="kk" data-title="Армяндық апостол шіркеуі" data-language-autonym="Қазақша" data-language-local-name="ղազախերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Қазақша</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ko mw-list-item"><a href="https://ko.wikipedia.org/wiki/%EC%95%84%EB%A5%B4%EB%A9%94%EB%8B%88%EC%95%84_%EC%82%AC%EB%8F%84%EA%B5%90%ED%9A%8C" title="아르메니아 사도교회 – կորեերեն" lang="ko" hreflang="ko" data-title="아르메니아 사도교회" data-language-autonym="한국어" data-language-local-name="կորեերեն" class="interlanguage-link-target"><span>한국어</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kv mw-list-item"><a href="https://kv.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D1%80%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F_%D0%B0%D0%BF%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%BE%D0%BB_%D0%B2%D0%B8%D1%87%D0%BA%D0%BE" title="Армения апостол вичко – կոմիերեն" lang="kv" hreflang="kv" data-title="Армения апостол вичко" data-language-autonym="Коми" data-language-local-name="կոմիերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Коми</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ky mw-list-item"><a href="https://ky.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D1%80%D0%BC%D1%8F%D0%BD-%D0%B0%D0%BF%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%BE%D0%BB_%D1%87%D0%B8%D1%80%D0%BA%D3%A9%D3%A9%D1%81%D2%AF" title="Армян-апостол чиркөөсү – ղրղզերեն" lang="ky" hreflang="ky" data-title="Армян-апостол чиркөөсү" data-language-autonym="Кыргызча" data-language-local-name="ղրղզերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Кыргызча</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-la mw-list-item"><a href="https://la.wikipedia.org/wiki/Ecclesia_Apostolica_Armena" title="Ecclesia Apostolica Armena – լատիներեն" lang="la" hreflang="la" data-title="Ecclesia Apostolica Armena" data-language-autonym="Latina" data-language-local-name="լատիներեն" class="interlanguage-link-target"><span>Latina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lez mw-list-item"><a href="https://lez.wikipedia.org/wiki/%D0%AD%D1%80%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D0%B8_%D0%B0%D0%BF%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%BE%D0%BB_%D0%BA%D0%BB%D0%B8%D1%81%D0%B0" title="Эрмени апостол клиса – լեզգիերեն" lang="lez" hreflang="lez" data-title="Эрмени апостол клиса" data-language-autonym="Лезги" data-language-local-name="լեզգիերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Лезги</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lt mw-list-item"><a href="https://lt.wikipedia.org/wiki/Arm%C4%97n%C5%B3_apa%C5%A1tali%C5%A1koji_ba%C5%BEny%C4%8Dia" title="Armėnų apaštališkoji bažnyčia – լիտվերեն" lang="lt" hreflang="lt" data-title="Armėnų apaštališkoji bažnyčia" data-language-autonym="Lietuvių" data-language-local-name="լիտվերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Lietuvių</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lv mw-list-item"><a href="https://lv.wikipedia.org/wiki/Arm%C4%93%C5%86u_apustulisk%C4%81_bazn%C4%ABca" title="Armēņu apustuliskā baznīca – լատվիերեն" lang="lv" hreflang="lv" data-title="Armēņu apustuliskā baznīca" data-language-autonym="Latviešu" data-language-local-name="լատվիերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Latviešu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mg mw-list-item"><a href="https://mg.wikipedia.org/wiki/Fiangonana_Ap%C3%B4st%C3%B4lika_Armeniana" title="Fiangonana Apôstôlika Armeniana – մալգաշերեն" lang="mg" hreflang="mg" data-title="Fiangonana Apôstôlika Armeniana" data-language-autonym="Malagasy" data-language-local-name="մալգաշերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Malagasy</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mhr mw-list-item"><a href="https://mhr.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D1%80%D0%BC%D1%8F%D0%BD_%D0%B0%D0%BF%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%BE%D0%BB_%D1%87%D0%B5%D1%80%D0%BA%D0%B5" title="Армян апостол черке – Eastern Mari" lang="mhr" hreflang="mhr" data-title="Армян апостол черке" data-language-autonym="Олык марий" data-language-local-name="Eastern Mari" class="interlanguage-link-target"><span>Олык марий</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mk mw-list-item"><a href="https://mk.wikipedia.org/wiki/%D0%95%D1%80%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0_%D0%B0%D0%BF%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%BE%D0%BB%D1%81%D0%BA%D0%B0_%D1%86%D1%80%D0%BA%D0%B2%D0%B0" title="Ерменска апостолска црква – մակեդոներեն" lang="mk" hreflang="mk" data-title="Ерменска апостолска црква" data-language-autonym="Македонски" data-language-local-name="մակեդոներեն" class="interlanguage-link-target"><span>Македонски</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ml mw-list-item"><a href="https://ml.wikipedia.org/wiki/%E0%B4%85%E0%B5%BC%E0%B4%AE%E0%B5%87%E0%B4%A8%E0%B4%BF%E0%B4%AF%E0%B5%BB_%E0%B4%93%E0%B5%BC%E0%B4%A4%E0%B5%8D%E0%B4%A4%E0%B4%A1%E0%B5%8B%E0%B4%95%E0%B5%8D%E0%B4%B8%E0%B5%8D_%E0%B4%B8%E0%B4%AD" title="അർമേനിയൻ ഓർത്തഡോക്സ് സഭ – մալայալամ" lang="ml" hreflang="ml" data-title="അർമേനിയൻ ഓർത്തഡോക്സ് സഭ" data-language-autonym="മലയാളം" data-language-local-name="մալայալամ" class="interlanguage-link-target"><span>മലയാളം</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nl mw-list-item"><a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Armeens-Apostolische_Kerk" title="Armeens-Apostolische Kerk – հոլանդերեն" lang="nl" hreflang="nl" data-title="Armeens-Apostolische Kerk" data-language-autonym="Nederlands" data-language-local-name="հոլանդերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Nederlands</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-no mw-list-item"><a href="https://no.wikipedia.org/wiki/Den_armenske_apostoliske_kirke" title="Den armenske apostoliske kirke – գրքային նորվեգերեն" lang="nb" hreflang="nb" data-title="Den armenske apostoliske kirke" data-language-autonym="Norsk bokmål" data-language-local-name="գրքային նորվեգերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk bokmål</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pl mw-list-item"><a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Apostolski_Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_Ormia%C5%84ski" title="Apostolski Kościół Ormiański – լեհերեն" lang="pl" hreflang="pl" data-title="Apostolski Kościół Ormiański" data-language-autonym="Polski" data-language-local-name="լեհերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Polski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pt mw-list-item"><a href="https://pt.wikipedia.org/wiki/Igreja_Apost%C3%B3lica_Arm%C3%AAnia" title="Igreja Apostólica Armênia – պորտուգալերեն" lang="pt" hreflang="pt" data-title="Igreja Apostólica Armênia" data-language-autonym="Português" data-language-local-name="պորտուգալերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Português</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ro mw-list-item"><a href="https://ro.wikipedia.org/wiki/Biserica_Apostolic%C4%83_Armean%C4%83" title="Biserica Apostolică Armeană – ռումիներեն" lang="ro" hreflang="ro" data-title="Biserica Apostolică Armeană" data-language-autonym="Română" data-language-local-name="ռումիներեն" class="interlanguage-link-target"><span>Română</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ru mw-list-item"><a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D1%80%D0%BC%D1%8F%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D0%B0%D0%BF%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%BE%D0%BB%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D1%86%D0%B5%D1%80%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D1%8C" title="Армянская апостольская церковь – ռուսերեն" lang="ru" hreflang="ru" data-title="Армянская апостольская церковь" data-language-autonym="Русский" data-language-local-name="ռուսերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Русский</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sco mw-list-item"><a href="https://sco.wikipedia.org/wiki/Armenie_Apostolic_Kirk" title="Armenie Apostolic Kirk – շոտլանդերեն" lang="sco" hreflang="sco" data-title="Armenie Apostolic Kirk" data-language-autonym="Scots" data-language-local-name="շոտլանդերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Scots</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sd mw-list-item"><a href="https://sd.wikipedia.org/wiki/%D8%A2%D8%B1%D9%85%D9%8A%D9%86%D9%8A%D8%A7%D8%A6%D9%8A_%D8%AD%D9%88%D8%A7%D8%B1%D9%8A_%DA%AA%D9%84%D9%8A%D8%B3%D8%A7" title="آرمينيائي حواري ڪليسا – սինդհի" lang="sd" hreflang="sd" data-title="آرمينيائي حواري ڪليسا" data-language-autonym="سنڌي" data-language-local-name="սինդհի" class="interlanguage-link-target"><span>سنڌي</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sh mw-list-item"><a href="https://sh.wikipedia.org/wiki/Armenska_apostolska_crkva" title="Armenska apostolska crkva – սերբա-խորվաթերեն" lang="sh" hreflang="sh" data-title="Armenska apostolska crkva" data-language-autonym="Srpskohrvatski / српскохрватски" data-language-local-name="սերբա-խորվաթերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Srpskohrvatski / српскохрватски</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-simple mw-list-item"><a href="https://simple.wikipedia.org/wiki/Armenian_Apostolic_Church" title="Armenian Apostolic Church – Simple English" lang="en-simple" hreflang="en-simple" data-title="Armenian Apostolic Church" data-language-autonym="Simple English" data-language-local-name="Simple English" class="interlanguage-link-target"><span>Simple English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sk mw-list-item"><a href="https://sk.wikipedia.org/wiki/Arm%C3%A9nska_apo%C5%A1tolsk%C3%A1_cirkev" title="Arménska apoštolská cirkev – սլովակերեն" lang="sk" hreflang="sk" data-title="Arménska apoštolská cirkev" data-language-autonym="Slovenčina" data-language-local-name="սլովակերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Slovenčina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sl mw-list-item"><a href="https://sl.wikipedia.org/wiki/Armenska_apostolska_cerkev" title="Armenska apostolska cerkev – սլովեներեն" lang="sl" hreflang="sl" data-title="Armenska apostolska cerkev" data-language-autonym="Slovenščina" data-language-local-name="սլովեներեն" class="interlanguage-link-target"><span>Slovenščina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sq mw-list-item"><a href="https://sq.wikipedia.org/wiki/Kisha_armene" title="Kisha armene – ալբաներեն" lang="sq" hreflang="sq" data-title="Kisha armene" data-language-autonym="Shqip" data-language-local-name="ալբաներեն" class="interlanguage-link-target"><span>Shqip</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sr mw-list-item"><a href="https://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%88%D0%B5%D1%80%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0_%D0%B0%D0%BF%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%BE%D0%BB%D1%81%D0%BA%D0%B0_%D1%86%D1%80%D0%BA%D0%B2%D0%B0" title="Јерменска апостолска црква – սերբերեն" lang="sr" hreflang="sr" data-title="Јерменска апостолска црква" data-language-autonym="Српски / srpski" data-language-local-name="սերբերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Српски / srpski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sv mw-list-item"><a href="https://sv.wikipedia.org/wiki/Armeniska_apostoliska_kyrkan" title="Armeniska apostoliska kyrkan – շվեդերեն" lang="sv" hreflang="sv" data-title="Armeniska apostoliska kyrkan" data-language-autonym="Svenska" data-language-local-name="շվեդերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Svenska</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sw mw-list-item"><a href="https://sw.wikipedia.org/wiki/Kanisa_la_Kitume_la_Armenia" title="Kanisa la Kitume la Armenia – սուահիլի" lang="sw" hreflang="sw" data-title="Kanisa la Kitume la Armenia" data-language-autonym="Kiswahili" data-language-local-name="սուահիլի" class="interlanguage-link-target"><span>Kiswahili</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ta mw-list-item"><a href="https://ta.wikipedia.org/wiki/%E0%AE%86%E0%AE%B0%E0%AF%8D%E0%AE%AE%E0%AF%80%E0%AE%A9%E0%AE%BF%E0%AE%AF_%E0%AE%A4%E0%AE%BF%E0%AE%B0%E0%AF%81%E0%AE%A4%E0%AF%8D%E0%AE%A4%E0%AF%82%E0%AE%A4%E0%AE%B0%E0%AF%8D_%E0%AE%A4%E0%AE%BF%E0%AE%B0%E0%AF%81%E0%AE%9A%E0%AF%8D%E0%AE%9A%E0%AE%AA%E0%AF%88" title="ஆர்மீனிய திருத்தூதர் திருச்சபை – թամիլերեն" lang="ta" hreflang="ta" data-title="ஆர்மீனிய திருத்தூதர் திருச்சபை" data-language-autonym="தமிழ்" data-language-local-name="թամիլերեն" class="interlanguage-link-target"><span>தமிழ்</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-th mw-list-item"><a href="https://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%84%E0%B8%A3%E0%B8%B4%E0%B8%AA%E0%B8%95%E0%B8%88%E0%B8%B1%E0%B8%81%E0%B8%A3%E0%B8%AD%E0%B8%B1%E0%B8%84%E0%B8%A3%E0%B8%97%E0%B8%B9%E0%B8%95%E0%B8%AD%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B9%8C%E0%B8%A1%E0%B8%B5%E0%B9%80%E0%B8%99%E0%B8%B5%E0%B8%A2" title="คริสตจักรอัครทูตอาร์มีเนีย – թայերեն" lang="th" hreflang="th" data-title="คริสตจักรอัครทูตอาร์มีเนีย" data-language-autonym="ไทย" data-language-local-name="թայերեն" class="interlanguage-link-target"><span>ไทย</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tl mw-list-item"><a href="https://tl.wikipedia.org/wiki/Simbahang_Apostolikong_Armeniyo" title="Simbahang Apostolikong Armeniyo – տագալերեն" lang="tl" hreflang="tl" data-title="Simbahang Apostolikong Armeniyo" data-language-autonym="Tagalog" data-language-local-name="տագալերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Tagalog</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tr mw-list-item"><a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/Ermeni_Apostolik_Kilisesi" title="Ermeni Apostolik Kilisesi – թուրքերեն" lang="tr" hreflang="tr" data-title="Ermeni Apostolik Kilisesi" data-language-autonym="Türkçe" data-language-local-name="թուրքերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Türkçe</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tt mw-list-item"><a href="https://tt.wikipedia.org/wiki/%D3%98%D1%80%D0%BC%D3%99%D0%BD_%D0%B0%D0%BF%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%BE%D0%BB_%D1%87%D0%B8%D1%80%D0%BA%D3%99%D0%B2%D0%B5" title="Әрмән апостол чиркәве – թաթարերեն" lang="tt" hreflang="tt" data-title="Әрмән апостол чиркәве" data-language-autonym="Татарча / tatarça" data-language-local-name="թաթարերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Татарча / tatarça</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uk mw-list-item"><a href="https://uk.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D1%96%D1%80%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%81%D1%8C%D0%BA%D0%B0_%D0%B0%D0%BF%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%BE%D0%BB%D1%8C%D1%81%D1%8C%D0%BA%D0%B0_%D1%86%D0%B5%D1%80%D0%BA%D0%B2%D0%B0" title="Вірменська апостольська церква – ուկրաիներեն" lang="uk" hreflang="uk" data-title="Вірменська апостольська церква" data-language-autonym="Українська" data-language-local-name="ուկրաիներեն" class="interlanguage-link-target"><span>Українська</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ur mw-list-item"><a href="https://ur.wikipedia.org/wiki/%D8%A2%D8%B1%D9%85%DB%8C%D9%86%DB%8C%D8%A7%D8%A6%DB%8C_%D8%B1%D8%B3%D9%88%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D9%84%DB%8C%D8%B3%DB%8C%D8%A7" title="آرمینیائی رسولی کلیسیا – ուրդու" lang="ur" hreflang="ur" data-title="آرمینیائی رسولی کلیسیا" data-language-autonym="اردو" data-language-local-name="ուրդու" class="interlanguage-link-target"><span>اردو</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uz mw-list-item"><a href="https://uz.wikipedia.org/wiki/Arman_apostol_cherkovi" title="Arman apostol cherkovi – ուզբեկերեն" lang="uz" hreflang="uz" data-title="Arman apostol cherkovi" data-language-autonym="Oʻzbekcha / ўзбекча" data-language-local-name="ուզբեկերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Oʻzbekcha / ўзбекча</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vi mw-list-item"><a href="https://vi.wikipedia.org/wiki/Gi%C3%A1o_h%E1%BB%99i_T%C3%B4ng_truy%E1%BB%81n_Armenia" title="Giáo hội Tông truyền Armenia – վիետնամերեն" lang="vi" hreflang="vi" data-title="Giáo hội Tông truyền Armenia" data-language-autonym="Tiếng Việt" data-language-local-name="վիետնամերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Tiếng Việt</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-wuu mw-list-item"><a href="https://wuu.wikipedia.org/wiki/%E4%BA%9A%E7%BE%8E%E5%B0%BC%E4%BA%9A%E4%BD%BF%E5%BE%92%E6%95%99%E4%BC%9A" title="亚美尼亚使徒教会 – վու չինարեն" lang="wuu" hreflang="wuu" data-title="亚美尼亚使徒教会" data-language-autonym="吴语" data-language-local-name="վու չինարեն" class="interlanguage-link-target"><span>吴语</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh mw-list-item"><a href="https://zh.wikipedia.org/wiki/%E4%BA%9A%E7%BE%8E%E5%B0%BC%E4%BA%9A%E4%BD%BF%E5%BE%92%E6%95%99%E4%BC%9A" title="亚美尼亚使徒教会 – չինարեն" lang="zh" hreflang="zh" data-title="亚美尼亚使徒教会" data-language-autonym="中文" data-language-local-name="չինարեն" class="interlanguage-link-target"><span>中文</span></a></li> </ul> <div class="after-portlet after-portlet-lang"><span class="wb-langlinks-edit wb-langlinks-link"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q683724#sitelinks-wikipedia" title="Խմբագրել միջլեզվային հղումները" class="wbc-editpage">Փոխել հղումները</a></span></div> </div> </div> </div> </header> <div class="vector-page-toolbar"> <div class="vector-page-toolbar-container"> <div id="left-navigation"> <nav aria-label="Անվանատարածքներ"> <div id="p-associated-pages" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-associated-pages" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-nstab-main" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B5%D6%81_%D4%B1%D5%BC%D5%A1%D6%84%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D4%B5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB" title="Դիտել հոդվածը [c]" accesskey="c"><span>Հոդված</span></a></li><li id="ca-talk" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%94%D5%B6%D5%B6%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D6%82%D5%B4:%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B5%D6%81_%D4%B1%D5%BC%D5%A1%D6%84%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D4%B5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB" rel="discussion" title="Քննարկումներ այս էջի բովանդակության մասին [t]" accesskey="t"><span>քննարկում</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown emptyPortlet" > <input type="checkbox" id="vector-variants-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Change language variant" > <label id="vector-variants-dropdown-label" for="vector-variants-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">հայերեն</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-variants" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-variants emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> <div id="right-navigation" class="vector-collapsible"> <nav aria-label="Դիտումները"> <div id="p-views" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-views" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-view" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B5%D6%81_%D4%B1%D5%BC%D5%A1%D6%84%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D4%B5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB"><span>Կարդալ</span></a></li><li id="ca-ve-edit" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B5%D6%81_%D4%B1%D5%BC%D5%A1%D6%84%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D4%B5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB&veaction=edit" title="Խմբագրել այս էջը [v]" accesskey="v"><span>Խմբագրել</span></a></li><li id="ca-edit" class="collapsible vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B5%D6%81_%D4%B1%D5%BC%D5%A1%D6%84%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D4%B5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB&action=edit" title="Խմբագրել այս էջի ելատեքստը [e]" accesskey="e"><span>Խմբագրել կոդը</span></a></li><li id="ca-history" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B5%D6%81_%D4%B1%D5%BC%D5%A1%D6%84%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D4%B5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB&action=history" title="Այս էջի խմբագրումների պատմությունը [h]" accesskey="h"><span>Դիտել պատմությունը</span></a></li> </ul> </div> </div> </nav> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Page tools"> <div id="vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown vector-page-tools-dropdown" > <input type="checkbox" id="vector-page-tools-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Գործիքներ" > <label id="vector-page-tools-dropdown-label" for="vector-page-tools-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">Գործիքներ</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-tools-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-page-tools" class="vector-page-tools vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-page-tools-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="page-tools-pinned" data-pinnable-element-id="vector-page-tools" data-pinned-container-id="vector-page-tools-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-page-tools-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Գործիքներ</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.pin">տեղափոխել կողագոտի</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.unpin">թաքցնել</button> </div> <div id="p-cactions" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-cactions emptyPortlet vector-has-collapsible-items" title="Այլ ընտրանքներ" > <div class="vector-menu-heading"> Գործողություններ </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-more-view" class="selected vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B5%D6%81_%D4%B1%D5%BC%D5%A1%D6%84%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D4%B5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB"><span>Կարդալ</span></a></li><li id="ca-more-ve-edit" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B5%D6%81_%D4%B1%D5%BC%D5%A1%D6%84%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D4%B5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB&veaction=edit" title="Խմբագրել այս էջը [v]" accesskey="v"><span>Խմբագրել</span></a></li><li id="ca-more-edit" class="collapsible vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B5%D6%81_%D4%B1%D5%BC%D5%A1%D6%84%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D4%B5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB&action=edit" title="Խմբագրել այս էջի ելատեքստը [e]" accesskey="e"><span>Խմբագրել կոդը</span></a></li><li id="ca-more-history" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B5%D6%81_%D4%B1%D5%BC%D5%A1%D6%84%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D4%B5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB&action=history"><span>Դիտել պատմությունը</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-tb" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-tb" > <div class="vector-menu-heading"> Ընդհանուր </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-whatlinkshere" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%B1%D5%B5%D5%BD%D5%BF%D5%A5%D5%B2%D5%B0%D5%B2%D5%BE%D5%B8%D5%B2%D5%A7%D5%BB%D5%A5%D6%80%D5%A8/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B5%D6%81_%D4%B1%D5%BC%D5%A1%D6%84%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D4%B5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB" title="Այս էջին հղվող բոլոր վիքի էջերի ցանկը [j]" accesskey="j"><span>Այստեղ հղվող էջերը</span></a></li><li id="t-recentchangeslinked" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%BF%D5%A1%D5%BA%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%A7%D5%BB%D5%A5%D6%80%D5%AB%D6%83%D5%B8%D6%83%D5%B8%D5%AD%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B5%D6%81_%D4%B1%D5%BC%D5%A1%D6%84%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D4%B5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB" rel="nofollow" title="Այս էջից կապված էջերի վերջին փոփոխությունները [k]" accesskey="k"><span>Կապված փոփոխություններ</span></a></li><li id="t-specialpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2%D5%A7%D5%BB%D5%A5%D6%80%D5%A8" title="Բոլոր սպասարկող էջերի ցանկը [q]" accesskey="q"><span>Սպասարկող էջեր</span></a></li><li id="t-permalink" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B5%D6%81_%D4%B1%D5%BC%D5%A1%D6%84%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D4%B5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB&oldid=10145954" title="Էջի այս տարբերակի մշտական հղում"><span>Մշտական հղում</span></a></li><li id="t-info" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B5%D6%81_%D4%B1%D5%BC%D5%A1%D6%84%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D4%B5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB&action=info" title="Վիճակագրական տվյալներ էջի մասին"><span>Էջի վիճակագրություն</span></a></li><li id="t-cite" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:CiteThisPage&page=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B5%D6%81_%D4%B1%D5%BC%D5%A1%D6%84%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D4%B5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB&id=10145954&wpFormIdentifier=titleform" title="Տեղեկատվություն, թե ինչպես պետք է մեջբերել այս էջը"><span>Մեջբերել այս էջը</span></a></li><li id="t-urlshortener" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:UrlQ%C4%B1sald%C4%B1c%C4%B1s%C4%B1&url=https%3A%2F%2Fhy.wikipedia.org%2Fwiki%2F%25D5%2580%25D5%25A1%25D5%25B5%25D5%25A1%25D5%25BD%25D5%25BF%25D5%25A1%25D5%25B6%25D5%25B5%25D5%25A1%25D5%25B5%25D6%2581_%25D4%25B1%25D5%25BC%25D5%25A1%25D6%2584%25D5%25A5%25D5%25AC%25D5%25A1%25D5%25AF%25D5%25A1%25D5%25B6_%25D5%258D%25D5%25B8%25D6%2582%25D6%2580%25D5%25A2_%25D4%25B5%25D5%25AF%25D5%25A5%25D5%25B2%25D5%25A5%25D6%2581%25D5%25AB"><span>Ստանալ կարճ URL հասցե</span></a></li><li id="t-urlshortener-qrcode" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:QrKodu&url=https%3A%2F%2Fhy.wikipedia.org%2Fwiki%2F%25D5%2580%25D5%25A1%25D5%25B5%25D5%25A1%25D5%25BD%25D5%25BF%25D5%25A1%25D5%25B6%25D5%25B5%25D5%25A1%25D5%25B5%25D6%2581_%25D4%25B1%25D5%25BC%25D5%25A1%25D6%2584%25D5%25A5%25D5%25AC%25D5%25A1%25D5%25AF%25D5%25A1%25D5%25B6_%25D5%258D%25D5%25B8%25D6%2582%25D6%2580%25D5%25A2_%25D4%25B5%25D5%25AF%25D5%25A5%25D5%25B2%25D5%25A5%25D6%2581%25D5%25AB"><span>Download QR code</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-coll-print_export" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-coll-print_export" > <div class="vector-menu-heading"> Տպել/արտահանել </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="coll-create_a_book" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:Book&bookcmd=book_creator&referer=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B5%D6%81+%D4%B1%D5%BC%D5%A1%D6%84%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6+%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2+%D4%B5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB"><span>Ստեղծել գիրք</span></a></li><li id="coll-download-as-rl" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:DownloadAsPdf&page=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B5%D6%81_%D4%B1%D5%BC%D5%A1%D6%84%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D4%B5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB&action=show-download-screen"><span>Ներբեռնել որպես PDF</span></a></li><li id="t-print" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B5%D6%81_%D4%B1%D5%BC%D5%A1%D6%84%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D4%B5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB&printable=yes" title="Այս էջի տպելու տարբերակ [p]" accesskey="p"><span>Տպելու տարբերակ</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-wikibase-otherprojects" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-wikibase-otherprojects" > <div class="vector-menu-heading"> Այլ նախագծերում </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-commons mw-list-item"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Armenian_Apostolic_Church" hreflang="en"><span>Վիքիպահեստ</span></a></li><li id="t-wikibase" class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikibase-dataitem mw-list-item"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q683724" title="Հղում Վիքիտվյալի համապատասխան էջին [g]" accesskey="g"><span>Վիքիտվյալների տարր</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> </div> <div class="vector-column-end"> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Page tools"> <div id="vector-page-tools-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Արտաքին տեսք"> <div id="vector-appearance-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-appearance" class="vector-appearance vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-appearance-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="appearance-pinned" data-pinnable-element-id="vector-appearance" data-pinned-container-id="vector-appearance-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-appearance-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Արտաքին տեսք</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.pin">տեղափոխել կողագոտի</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.unpin">թաքցնել</button> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> <div id="bodyContent" class="vector-body" aria-labelledby="firstHeading" data-mw-ve-target-container> <div class="vector-body-before-content"> <div class="mw-indicators"> </div> <div id="siteSub" class="noprint">Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից</div> </div> <div id="contentSub"><div id="mw-content-subtitle"></div></div> <div id="mw-content-text" class="mw-body-content"><div class="mw-content-ltr mw-parser-output" lang="hy" dir="ltr"><table class="infobox vcard" style="width:22em"><tbody><tr><th colspan="2" class="summary" style="text-align:center;font-size:125%;font-weight:bold">Հայաստանյայց Առաքելական Սուրբ Եկեղեցի <b>Հայ Առաքելական Եկեղեցի</b></th></tr><tr><td colspan="2" style="text-align:center;padding-bottom:0.5em;"><span data-wikidata-claim-id="Q683724$92a7342a-4996-97c5-0d24-228c1d566fb5" class="wikidata-claim" data-wikidata-property-id="P154"><span class="wikidata-snak wikidata-main-snak"><span typeof="mw:File/Frameless"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Armenian_Apostolic_Church_logo.svg" class="mw-file-description"><img alt="Изображение логотипа" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/95/Armenian_Apostolic_Church_logo.svg/125px-Armenian_Apostolic_Church_logo.svg.png" decoding="async" width="125" height="80" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/95/Armenian_Apostolic_Church_logo.svg/187px-Armenian_Apostolic_Church_logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/95/Armenian_Apostolic_Church_logo.svg/250px-Armenian_Apostolic_Church_logo.svg.png 2x" data-file-width="539" data-file-height="346" /></a></span></span></span></td></tr><tr><td colspan="2" style="text-align:center;padding-bottom:0.5em;"><span data-wikidata-claim-id="Q683724$1CB0DE64-525F-48CF-AB93-BBD1CBD83388" class="wikidata-claim" data-wikidata-property-id="P18"><span class="wikidata-snak wikidata-main-snak"><span typeof="mw:File/Frameless"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Tatev_Monastery.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1a/Tatev_Monastery.jpg/200px-Tatev_Monastery.jpg" decoding="async" width="200" height="113" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1a/Tatev_Monastery.jpg/300px-Tatev_Monastery.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1a/Tatev_Monastery.jpg/400px-Tatev_Monastery.jpg 2x" data-file-width="3840" data-file-height="2160" /></a></span></span></span><div><div style="padding-top:0.3em; line-height:1.2em;"></div></div></td></tr><tr><th scope="row" style="text-align:right; background-color:#eee;">Տեսակ</th><td style="line-height:1.3em; vertical-align:middle;"><span data-wikidata-claim-id="Q683724$957b135c-4322-9bc9-3d6c-f821f86e9b38" class="wikidata-claim" data-wikidata-property-id="P31"><span class="wikidata-snak wikidata-main-snak"><a href="/wiki/%D4%B1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%A5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB" title="Ազգային եկեղեցի">ազգային եկեղեցի</a></span></span> և <span data-wikidata-claim-id="Q683724$1d880863-4040-8c75-de6a-5e40398792f3" class="wikidata-claim" data-wikidata-property-id="P31"><span class="wikidata-snak wikidata-main-snak"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q879146" class="extiw" title="d:Q879146">քրիստոնեության ուղղություն</a></span></span></td></tr><tr><th scope="row" style="text-align:right; background-color:#eee;">Հիմնադրված</th><td style="line-height:1.3em; vertical-align:middle;"><a href="/wiki/301" title="301">301</a> թ.</td></tr><tr><th scope="row" style="text-align:right; background-color:#eee;">Ինքնավարության ճանաչում</th><td style="line-height:1.3em; vertical-align:middle;">Կաթողիկոսները սկսեցին օծվել <a href="/wiki/%D5%84%D5%A5%D5%AE_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D6%84" title="Մեծ Հայք">Մեծ Հայքում</a></td></tr><tr><th scope="row" style="text-align:right; background-color:#eee;">Ինքնավարության ճանաչում</th><td style="line-height:1.3em; vertical-align:middle;">Կաթողիկոսները սկսեցին օծվել <a href="/wiki/%D5%84%D5%A5%D5%AE_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D6%84" title="Մեծ Հայք">Մեծ Հայքում</a></td></tr><tr><th scope="row" style="text-align:right; background-color:#eee;">Այժմյան առաջնորդ</th><td style="line-height:1.3em; vertical-align:middle;"><a href="/wiki/%D4%B3%D5%A1%D6%80%D5%A5%D5%A3%D5%AB%D5%B6_%D4%B2" title="Գարեգին Բ">Գարեգին Բ</a></td></tr><tr><th scope="row" style="text-align:right; background-color:#eee;">Կենտրոն</th><td style="line-height:1.3em; vertical-align:middle;"><a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D5%B5%D6%80_%D4%B1%D5%A9%D5%B8%D5%BC_%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D4%B7%D5%BB%D5%B4%D5%AB%D5%A1%D5%AE%D5%AB%D5%B6" title="Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածին">Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածին</a></td></tr><tr><th scope="row" style="text-align:right; background-color:#eee;">Առաջնորդի նստավայր</th><td style="line-height:1.3em; vertical-align:middle;"><span data-wikidata-property-id="P159" class="no-wikidata"><a href="/wiki/%D4%B7%D5%BB%D5%B4%D5%AB%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%AB_%D5%84%D5%A1%D5%B5%D6%80_%D5%8F%D5%A1%D5%B3%D5%A1%D6%80" title="Էջմիածնի Մայր Տաճար">Սուրբ Էջմիածին</a></span></td></tr><tr><th scope="row" style="text-align:right; background-color:#eee;">Մայր եկեղեցի</th><td style="line-height:1.3em; vertical-align:middle;"><span data-wikidata-claim-id="Q683724$869e5e27-4efd-6186-1724-c5b294ff11cb" class="wikidata-claim" data-wikidata-property-id="P361"><span class="wikidata-snak wikidata-main-snak"><a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D6%87%D5%A5%D5%AC%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%B8%D6%82%D5%B2%D5%B2%D5%A1%D6%83%D5%A1%D5%BC_%D5%A5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Արևելյան ուղղափառ եկեղեցիներ">Արևելյան ուղղափառ եկեղեցիներ</a></span></span></td></tr><tr><th scope="row" style="text-align:right; background-color:#eee;">Ժամերգության լեզու</th><td style="line-height:1.3em; vertical-align:middle;"><a href="/wiki/%D4%B3%D6%80%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D6%80" title="Գրաբար">գրաբար</a></td></tr><tr><th scope="row" style="text-align:right; background-color:#eee;">Տոմար</th><td style="line-height:1.3em; vertical-align:middle;"><a href="/wiki/%D4%B3%D6%80%D5%AB%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D6%85%D6%80%D5%A1%D6%81%D5%B8%D6%82%D5%B5%D6%81" title="Գրիգորյան օրացույց">Գրիգորյան օրացույց</a></td></tr><tr><th scope="row" style="text-align:right; background-color:#eee;">Թեմերի թիվ</th><td style="line-height:1.3em; vertical-align:middle;">42 (<a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Հայաստան">Հայաստան</a>՝ 11, <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D6%81%D5%A1%D5%AD" class="mw-redirect" title="Արցախ">Արցախ</a>՝ 1, արտերկիր՝ 22, Կիլիկիո աթոռ՝ 11)<sup id="cite_ref-1" class="reference"><a href="#cite_note-1"><span class="cite-bracket">[</span>1<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></td></tr><tr><th scope="row" style="text-align:right; background-color:#eee;">Մասնակից է</th><td style="line-height:1.3em; vertical-align:middle;"><span data-wikidata-claim-id="Q683724$BB2C1494-4AB0-4BFF-9BEA-AB1BAD3A868F" class="wikidata-claim" data-wikidata-property-id="P463"><span class="wikidata-snak wikidata-main-snak"><a href="/wiki/%D4%B5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%80%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B7%D5%AD%D5%A1%D6%80%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D4%BD%D5%B8%D6%80%D5%B0%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A4" title="Եկեղեցիների Համաշխարհային Խորհուրդ">Եկեղեցիների Համաշախարհային Խորհուրդ</a></span></span> և <span data-wikidata-claim-id="Q683724$A2B66240-3A77-48E7-B87F-D343D1F5D71D" class="wikidata-claim" data-wikidata-property-id="P463"><span class="wikidata-snak wikidata-main-snak"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q31870" class="extiw" title="d:Q31870">Եկեղեցիների Ազգային Խորհուրդ (ԱՄՆ)</a></span></span></td></tr><tr><th scope="row" style="text-align:right; background-color:#eee;">Կայք</th><td style="line-height:1.3em; vertical-align:middle;"><span data-wikidata-property-id="P856" class="no-wikidata"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://armenianchurch.org">armenianchurch.org</a></span></td></tr><tr><td colspan="2" style="text-align:center;border-top:1px solid #DDD;"><span data-wikidata-claim-id="q683724$F5A4F1CA-B85C-4B4D-8898-8996BFB06FCE" class="wikidata-claim" data-wikidata-property-id="P373"><span class="wikidata-snak wikidata-main-snak"><span typeof="mw:File"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Armenian_Apostolic_Church" title="commons:Category:Armenian Apostolic Church"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/15px-Commons-logo.svg.png" decoding="async" width="15" height="20" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/23px-Commons-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/30px-Commons-logo.svg.png 2x" data-file-width="1024" data-file-height="1376" /></a></span><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Armenian_Apostolic_Church" class="extiw" title="commons:Category:Armenian Apostolic Church"> Armenian Apostolic Church</a></span></span> Վիքիպահեստում</td></tr></tbody></table> <figure class="mw-default-size mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:St._Gregory_the_Illuminator_Cathedral.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0d/St._Gregory_the_Illuminator_Cathedral.jpg/220px-St._Gregory_the_Illuminator_Cathedral.jpg" decoding="async" width="220" height="331" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0d/St._Gregory_the_Illuminator_Cathedral.jpg/330px-St._Gregory_the_Illuminator_Cathedral.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0d/St._Gregory_the_Illuminator_Cathedral.jpg/440px-St._Gregory_the_Illuminator_Cathedral.jpg 2x" data-file-width="2000" data-file-height="3008" /></a><figcaption><a href="/wiki/%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D4%B3%D6%80%D5%AB%D5%A3%D5%B8%D6%80_%D4%BC%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%B9_%D5%B4%D5%A1%D5%B5%D6%80_%D5%BF%D5%A1%D5%B3%D5%A1%D6%80_(%D4%B1%D5%B6%D5%A9%D5%AB%D5%AC%D5%AB%D5%A1%D5%BD)" title="Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ մայր տաճար (Անթիլիաս)">Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ մայր տաճար</a>, Լիբանան</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Eglise_apostolique_arm%C3%A9nienne_de_Paris,_cath%C3%A9drale_Saint_Jean-Baptiste.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/75/Eglise_apostolique_arm%C3%A9nienne_de_Paris%2C_cath%C3%A9drale_Saint_Jean-Baptiste.jpg/220px-Eglise_apostolique_arm%C3%A9nienne_de_Paris%2C_cath%C3%A9drale_Saint_Jean-Baptiste.jpg" decoding="async" width="220" height="293" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/75/Eglise_apostolique_arm%C3%A9nienne_de_Paris%2C_cath%C3%A9drale_Saint_Jean-Baptiste.jpg/330px-Eglise_apostolique_arm%C3%A9nienne_de_Paris%2C_cath%C3%A9drale_Saint_Jean-Baptiste.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/75/Eglise_apostolique_arm%C3%A9nienne_de_Paris%2C_cath%C3%A9drale_Saint_Jean-Baptiste.jpg/440px-Eglise_apostolique_arm%C3%A9nienne_de_Paris%2C_cath%C3%A9drale_Saint_Jean-Baptiste.jpg 2x" data-file-width="1944" data-file-height="2592" /></a><figcaption>Հայ առաքելական եկեղեցի, <a href="/wiki/%D5%93%D5%A1%D6%80%D5%AB%D5%A6" title="Փարիզ">Փարիզ</a></figcaption></figure> <p><b>Հայ Առաքելական Եկեղեցի</b> (նաև՝ <b>Հայաստանյայց Առաքելական Սուրբ Եկեղեցի</b><sup id="cite_ref-2" class="reference"><a href="#cite_note-2"><span class="cite-bracket">[</span>Ն 1<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>, Հայաստանյայց եկեղեցի, Հայ եկեղեցի, Հայոց եկեղեցի), աշխարհի հնագույն <a href="/wiki/%D5%94%D6%80%D5%AB%D5%BD%D5%BF%D5%B8%D5%B6%D5%A5%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Քրիստոնեություն">քրիստոնեական</a> ազգային եկեղեցիներից մեկը, որ պատկանում է <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D6%87%D5%A5%D5%AC%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%B0%D5%B6%D5%A1%D5%A3%D5%B8%D6%82%D5%B5%D5%B6_%D5%A5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80" class="mw-redirect" title="Արևելյան հնագույն եկեղեցիներ">Արևելյան ուղղափառ ոչ քաղկեդոնական</a><sup id="cite_ref-3" class="reference"><a href="#cite_note-3"><span class="cite-bracket">[</span>2<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> եկեղեցիների խմբին։ Հոգևոր առաջնորդը <a href="/wiki/%D4%B1%D5%B4%D5%A5%D5%B6%D5%A1%D5%B5%D5%B6_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D4%BF%D5%A1%D5%A9%D5%B8%D5%B2%D5%AB%D5%AF%D5%B8%D5%BD" title="Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս">Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսն</a> է, որի գլխավոր նստավայրն է <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Հայաստան">Հայաստանի</a> <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%B4%D5%A1%D5%BE%D5%AB%D6%80%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6" title="Արմավիրի մարզ">Արմավիրի մարզի</a> <a href="/wiki/%D5%8E%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%80%D5%B7%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D5%BF" title="Վաղարշապատ">Վաղարշապատ</a> քաղաքում գտնվող <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D5%B5%D6%80_%D4%B1%D5%A9%D5%B8%D5%BC_%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D4%B7%D5%BB%D5%B4%D5%AB%D5%A1%D5%AE%D5%AB%D5%B6" title="Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածին">Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածնի վանքը</a><sup id="cite_ref-4" class="reference"><a href="#cite_note-4"><span class="cite-bracket">[</span>3<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ </p> <meta property="mw:PageProp/toc" /> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Անվանում"><span id=".D4.B1.D5.B6.D5.BE.D5.A1.D5.B6.D5.B8.D6.82.D5.B4"></span>Անվանում</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B5%D6%81_%D4%B1%D5%BC%D5%A1%D6%84%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D4%B5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB&veaction=edit&section=1" title="Խմբագրել բաժինը. Անվանում" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B5%D6%81_%D4%B1%D5%BC%D5%A1%D6%84%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D4%B5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB&action=edit&section=1" title="Edit section's source code: Անվանում"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Եկեղեցու անվանումը ծագում է <a href="/wiki/%D4%B9%D5%A1%D5%A4%D5%A5%D5%B8%D5%BD_%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D6%84%D5%B5%D5%A1%D5%AC" title="Թադեոս առաքյալ">Թադեոս</a> և <a href="/wiki/%D4%B2%D5%A1%D6%80%D5%A4%D5%B8%D6%82%D5%B2%D5%AB%D5%B4%D5%A5%D5%B8%D5%BD_%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D6%84%D5%B5%D5%A1%D5%AC" title="Բարդուղիմեոս առաքյալ">Բարդուղիմեոս</a> հիմնադիր առաքյալների հոգևոր կոչումից։ Այդ է պատճառը, որ Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսը նկատվում է որպես հաջորդն ու ժառանգորդը <a href="/wiki/%D4%B9%D5%A1%D5%A4%D5%A5%D5%B8%D5%BD_%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D6%84%D5%B5%D5%A1%D5%AC" title="Թադեոս առաքյալ">Թադևոս</a> ու <a href="/wiki/%D4%B2%D5%A1%D6%80%D5%A4%D5%B8%D6%82%D5%B2%D5%AB%D5%B4%D5%A5%D5%B8%D5%BD_%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D6%84%D5%B5%D5%A1%D5%AC" title="Բարդուղիմեոս առաքյալ">Բարդուղիմեոս</a> առաքյալների և <a href="/wiki/%D4%B3%D6%80%D5%AB%D5%A3%D5%B8%D6%80_%D4%BC%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%B9" title="Գրիգոր Լուսավորիչ">Գրիգոր Լուսավորչի</a>։ </p><p>Դարերի ընթացքում հայկական եկեղեցուն տրվել են զանազան անվանումներ՝ «գրիգորյան», «լուսավորչական» և այլն։ Գրիգոր Լուսավորիչը, սակայն, հանդիսանում է ոչ թե եկեղեցու հիմնադիրը, այլ գոյություն ունեցող եկեղեցու առաջին կաթողիկոսը, ում նախորդել են եպիսկոպոսները։ Ըստ այդմ, «լուսավորչականություն», «Հայ-լուսավորչական հավատ» անվանումները դավանանքի, նաև <a href="/w/index.php?title=%D4%B4%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Դավանապատկանություն (դեռ գրված չէ)">դավանապատկանության</a> շինծու, պայմանական անվանումներ են։ Արտահայտությունն առաջացել է 19-րդ դարի առաջին կեսին։ Արհեստական այդ կապը պատճառ է դարձել այն թյուր կարծիքի, թե նա է ստեղծել Հայոց եկեղեցու դավանանքը կամ դավանապատկանությունը, որի հետևանքով էլ առաջացել է իբր դրանք բնորոշող «Լուսավորչականություն» անվանումը։ Միաժամանակ և միևնույն նշանակությամբ ռուս, (մասամբ նաև՝ արևելաեվրոպական) գիտական գրականության մեջ և պետական-պաշտոնական գրագրություններում լուսավորչականությանը համարժեք օգտագործվել է «հայ-գրիգորյան հավատ» (կամ՝ «գրիգորյան հավատ») արտահայտությունը։ Իրականում դրանք ոչ մի առնչություն չունեն Հայոց եկեղեցու դավանական ուղղության հետ, ընդհանրապես չեն արտահայտում ոչ մի ուսմունք կամ վարդապետական ուղղություն։ Պետական կրոն հռչակելով (<a href="/wiki/301" title="301">301</a>) դեռևս առաջին դարից <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Հայաստան">Հայաստանում</a> տարածված (թեև հալածական) քրիստոնեությունը՝ Գրիգոր Լուսավորիչը նոր ուսմունք կամ դավանանք չի ստեղծել, այլ Հայոց եկեղեցու համար ընդունել է դավանական այն միակ ուղղությունը, այն միակ առկա դավանանքը, որ քրիստոնեության սկզբնավորումից ի վեր սրբագործել էին համաշխարհային եկեղեցու համընդհանուր հայրերը՝ որպես միակ ուղղափառություն։ Այնուհետև, Գրիգոր Լուսավորիչն ինքն անձամբ է Հայոց եկեղեցու համար սրբագործել <a href="/wiki/%D5%86%D5%AB%D5%AF%D5%AB%D5%A1" title="Նիկիա">Նիկիայի</a> առաջին (<a href="/wiki/325" title="325">325</a>) տիեզերական ժողովի (որին մասնակցել է նաև Հայոց եկեղեցու ներկայացուցիչը՝ Գրիգոր Լուսավորչի պատվիրակը, որդին ու հաջորդը՝ <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%AB%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%AF%D5%A5%D5%BD_%D4%B1" title="Արիստակես Ա">Արիստակես Ա Պարթևը</a>) վավերացրած ընդհանուր ավանդության հավատքը (Ագաթանգեղոս, Պատմություն, գլուխ ՃԻԷ)։ Գրիգոր Լուսավորչի օրոք համաշխարհային եկեղեցին դեռևս ճեղքվածքներ չէր տվել, չկային դավանաբանական սուր տարաձայնություններ և անանուն «ավանդության հավատքը» միասնական էր ու համընդհանուր բոլոր եկեղեցիների համար։ Դեռևս չէին գումարվել տիեզերական այն ժողովները (<a href="/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%AF%D5%A5%D5%A4%D5%B8%D5%B6" title="Քաղկեդոն">Քաղկեդոնի</a>՝ <a href="/wiki/451" title="451">451</a> թ., <a href="/wiki/%D4%BF%D5%B8%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%BA%D5%B8%D5%AC%D5%AB%D5%BD" title="Կոստանդնուպոլիս">Կոստանդնուպոլսի</a> երկրորդ՝ <a href="/wiki/553" title="553">553</a> թ. և այլն), որոնք խախտեցին առաջին երեք ժողովների (Նիկիայի առաջին, Կոստանդնուպոլսի առաջին՝ <a href="/wiki/381_%D5%A9%D5%BE%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6" class="mw-redirect" title="381 թվական">381 թ.</a>, Եփեսոսի՝ <a href="/wiki/431_%D5%A9%D5%BE%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6" class="mw-redirect" title="431 թվական">431 թ.</a>) համերաշխ սկզբունքները և միասնական ու միադավան եկեղեցին պառակտեցին <a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%A1%D5%A2%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%B6%D5%A5%D6%80" class="mw-redirect" title="Միաբնակներ">միաբնակ</a>, <a href="/wiki/%D4%B5%D6%80%D5%AF%D5%A1%D5%A2%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%B6%D5%A5%D6%80" class="mw-redirect" title="Երկաբնակներ">երկաբնակ</a>, <a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%A9%D5%B8%D5%AC%D5%AB%D5%AF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Կաթոլիկություն">կաթոլիկ</a>, <a href="/wiki/%D4%B2%D5%B8%D5%B2%D5%B8%D6%84%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Բողոքականություն">բողոքական</a> և այլ եկեղեցիների՝ համապատասխան դավանություններով ու վարդապետություններով։ Հայոց եկեղեցին Աշտիշատի 435 թ.-ի ժողովում ընդունեց Եփեսոսյան բանաձևը՝ «Մի բնութիւն Բանին Մարմնացելոյ», իսկ <a href="/wiki/%D4%B4%D5%BE%D5%AB%D5%B6" title="Դվին">Դվինի</a> <a href="/wiki/506" title="506">506</a> թ.-ի ժողովում (տես Դվինի ժողովներ) պաշտոնապես մերժեց քաղկեդոնականությունը և վերջնականապես վավերացրեց իր հանգանակ կամ հավատամք (տես Հավատոհանգանակ) դավանությունը՝ միաբնակությունը (<a href="/wiki/%D4%B5%D6%80%D6%80%D5%B8%D6%80%D5%A4%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="mw-redirect" title="Երրորդություն">Երրորդություն</a>, <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4%D5%A5%D5%B2%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Մարդեղություն (դեռ գրված չէ)">Մարդեղություն</a>, <a href="/w/index.php?title=%D5%93%D6%80%D5%AF%D5%A1%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AE%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Փրկագործություն (դեռ գրված չէ)">Փրկագործություն</a>)։ </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Կառուցվածք"><span id=".D4.BF.D5.A1.D5.BC.D5.B8.D6.82.D6.81.D5.BE.D5.A1.D5.AE.D6.84"></span>Կառուցվածք</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B5%D6%81_%D4%B1%D5%BC%D5%A1%D6%84%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D4%B5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB&veaction=edit&section=2" title="Խմբագրել բաժինը. Կառուցվածք" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B5%D6%81_%D4%B1%D5%BC%D5%A1%D6%84%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D4%B5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB&action=edit&section=2" title="Edit section's source code: Կառուցվածք"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Հայաստանյայց Առաքելական Սուրբ Եկեղեցին մեկ ամբողջական միություն է, որի բարձրագույն հոգևոր պետը <a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%A9%D5%B8%D5%B2%D5%AB%D5%AF%D5%B8%D5%BD" title="Կաթողիկոս">Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսն</a> է։ Կաթողիկոսական նստավայրը <a href="/wiki/%D4%B7%D5%BB%D5%B4%D5%AB%D5%A1%D5%AE%D5%AB%D5%B6" class="mw-redirect" title="Էջմիածին">Սուրբ Էջմիածինն</a> է։ Հայ Եկեղեցին ունի նվիրապետական չորս աթոռներ կամ կենտրոններ՝ <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D5%B5%D6%80_%D4%B1%D5%A9%D5%B8%D5%BC_%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D4%B7%D5%BB%D5%B4%D5%AB%D5%A1%D5%AE%D5%AB%D5%B6" title="Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածին">Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածին</a>, <a href="/wiki/%D5%84%D5%A5%D5%AE%D5%AB_%D5%8F%D5%A1%D5%B6%D5%B6_%D4%BF%D5%AB%D5%AC%D5%AB%D5%AF%D5%AB%D5%B8%D5%B5_%D4%BF%D5%A1%D5%A9%D5%B8%D5%B2%D5%AB%D5%AF%D5%B8%D5%BD%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%AB%D6%82%D5%B6" class="mw-redirect" title="Մեծի Տանն Կիլիկիոյ Կաթողիկոսութիւն">Մեծի Տանն Կիլիկիո Կաթողիկոսություն</a>, <a href="/wiki/%D4%B5%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%A1%D5%B2%D5%A5%D5%B4" title="Երուսաղեմ">Երուսաղեմի</a> Հայոց Պատրիարքություն, <a href="/wiki/%D4%BF%D5%B8%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%BA%D5%B8%D5%AC%D5%AB%D5%BD" title="Կոստանդնուպոլիս">Կոստանդնուպոլսի</a> Հայոց Պատրիարքություն։ Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածնի Կաթողիկոսությունը, որ հայտնի է որպես Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսություն, գլուխն ու ղեկավարն է ընդհանուր նվիրապետության։ Մյուս երեք աթոռների նկատմամբ այն նախամեծար է ու նախաթոռ։ </p><p>Բացի նվիրապետական այս չորս աթոռներից` աշխարհի մի շարք երկրներում գործում են եկեղեցական կառույցներ, որոնք կոչվում են <i>թեմեր</i>, և ունեն իրենց թեմակալ առաջնորդները։ Թեմերի մեծագույն մասը, ինչպես օրինակ <a href="/wiki/%D4%B1%D5%84%D5%86" class="mw-redirect" title="ԱՄՆ">ԱՄՆ</a>-ում, <a href="/wiki/%D5%96%D6%80%D5%A1%D5%B6%D5%BD%D5%AB%D5%A1" title="Ֆրանսիա">Ֆրանսիայում</a>, <a href="/wiki/%D4%B3%D5%A5%D6%80%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%AB%D5%A1" title="Գերմանիա">Գերմանիայում</a>, <a href="/wiki/%D5%8C%D5%B8%D6%82%D5%B4%D5%AB%D5%B6%D5%AB%D5%A1" title="Ռումինիա">Ռումինիայում</a>, <a href="/wiki/%D4%B2%D5%B8%D6%82%D5%AC%D5%B2%D5%A1%D6%80%D5%AB%D5%A1" title="Բուլղարիա">Բուլղարիայում</a>, <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%A3%D5%A5%D5%B6%D5%BF%D5%AB%D5%B6%D5%A1" title="Արգենտինա">Արգենտինայում</a>, <a href="/wiki/%D4%B2%D6%80%D5%A1%D5%A6%D5%AB%D5%AC%D5%AB%D5%A1" title="Բրազիլիա">Բրազիլիայում</a>, <a href="/wiki/%D4%B1%D5%BE%D5%BD%D5%BF%D6%80%D5%A1%D5%AC%D5%AB%D5%A1" title="Ավստրալիա">Ավստրալիայում</a> և այլուր, գործում են Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսության հոգևոր իշխանության ներքո։ <a href="/wiki/%D4%BF%D5%AB%D5%BA%D6%80%D5%B8%D5%BD" title="Կիպրոս">Կիպրոսի</a>, <a href="/wiki/%D4%BC%D5%AB%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%B6" title="Լիբանան">Լիբանանի</a>, <a href="/wiki/%D5%8D%D5%AB%D6%80%D5%AB%D5%A1" title="Սիրիա">Սիրիայի</a> և <a href="/wiki/%D4%BB%D6%80%D5%A1%D5%B6" title="Իրան">Իրանի</a> հայկական թեմերը գտնվում են <a href="/wiki/%D5%84%D5%A5%D5%AE%D5%AB_%D5%8F%D5%A1%D5%B6%D5%B6_%D4%BF%D5%AB%D5%AC%D5%AB%D5%AF%D5%AB%D5%B8%D5%B5_%D4%BF%D5%A1%D5%A9%D5%B8%D5%B2%D5%AB%D5%AF%D5%B8%D5%BD%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%AB%D6%82%D5%B6" class="mw-redirect" title="Մեծի Տանն Կիլիկիոյ Կաթողիկոսութիւն">Մեծի Տանն Կիլիկիո Կաթողիկոսության</a> (նստավայրը Անթիլիաս) հովանու ներքո։ </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Պատմություն"><span id=".D5.8A.D5.A1.D5.BF.D5.B4.D5.B8.D6.82.D5.A9.D5.B5.D5.B8.D6.82.D5.B6"></span>Պատմություն</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B5%D6%81_%D4%B1%D5%BC%D5%A1%D6%84%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D4%B5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB&veaction=edit&section=3" title="Խմբագրել բաժինը. Պատմություն" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B5%D6%81_%D4%B1%D5%BC%D5%A1%D6%84%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D4%B5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB&action=edit&section=3" title="Edit section's source code: Պատմություն"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Հայոց_եկեղեցու_հիմնադրում"><span id=".D5.80.D5.A1.D5.B5.D5.B8.D6.81_.D5.A5.D5.AF.D5.A5.D5.B2.D5.A5.D6.81.D5.B8.D6.82_.D5.B0.D5.AB.D5.B4.D5.B6.D5.A1.D5.A4.D6.80.D5.B8.D6.82.D5.B4"></span>Հայոց եկեղեցու հիմնադրում</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B5%D6%81_%D4%B1%D5%BC%D5%A1%D6%84%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D4%B5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB&veaction=edit&section=4" title="Խմբագրել բաժինը. Հայոց եկեղեցու հիմնադրում" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B5%D6%81_%D4%B1%D5%BC%D5%A1%D6%84%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D4%B5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB&action=edit&section=4" title="Edit section's source code: Հայոց եկեղեցու հիմնադրում"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Հայ Առաքելական Սուրբ Եկեղեցու պատմության վաղ շրջանի մասին պահպանված պատմական սկզբնաղբյուրները փոքրաթիվ են (<a href="/wiki/%D4%B1%D5%A3%D5%A1%D5%A9%D5%A1%D5%B6%D5%A3%D5%A5%D5%B2%D5%B8%D5%BD" title="Ագաթանգեղոս">Ագաթանգեղոս</a>, <a href="/wiki/%D5%84%D5%B8%D5%BE%D5%BD%D5%A5%D5%BD_%D4%BD%D5%B8%D6%80%D5%A5%D5%B6%D5%A1%D6%81%D5%AB" title="Մովսես Խորենացի">Մ. Խորենացի</a>, ասորական, հունական որոշ աղբյուրներ), սակայն առկա տեղեկություններն էլ բավարար են պատմական եղելությունների ամբողջական պատկեր ստանալու համար։ Ավանդաբար Հայ Եկեղեցին կոչվում է Առաքելական, քանի որ Հայաստանում քրիստոնեության առաջին քարոզիչները եղել են <a href="/wiki/%D5%80%D5%AB%D5%BD%D5%B8%D6%82%D5%BD_%D5%94%D6%80%D5%AB%D5%BD%D5%BF%D5%B8%D5%BD" class="mw-redirect" title="Հիսուս Քրիստոս">Հիսուս Քրիստոսի</a> 12 աշակերտներից <a href="/wiki/%D4%B9%D5%A1%D5%A4%D5%A5%D5%B8%D5%BD_%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D6%84%D5%B5%D5%A1%D5%AC" title="Թադեոս առաքյալ">Թադեոս</a> և <a href="/wiki/%D4%B2%D5%A1%D6%80%D5%A4%D5%B8%D6%82%D5%B2%D5%AB%D5%B4%D5%A5%D5%B8%D5%BD_%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D6%84%D5%B5%D5%A1%D5%AC" title="Բարդուղիմեոս առաքյալ">Բարդուղիմեոս</a> առաքյալները, որոնք անվանվում են <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Հայաստան">Հայաստանի</a> առաջին լուսավորիչներ։ </p><p>Ըստ հայկական աղբյուրների` <a href="/wiki/%D4%B9%D5%A1%D5%A4%D5%A5%D5%B8%D5%BD_%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D6%84%D5%B5%D5%A1%D5%AC" title="Թադեոս առաքյալ">Թադեոս առաքյալը</a> Հայաստանում քրիստոնեություն է քարոզել <a href="/wiki/%D5%8D%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%BF%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%AF" title="Սանատրուկ">Սանատրուկ</a> թագավորի իշխանության օրոք՝ դարձի բերելով բազմաթիվ հայերի (<a href="/w/index.php?title=%D5%88%D5%BD%D5%AF%D5%B5%D5%A1%D5%B6%D6%84_%D6%87_%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%84%D5%AB%D5%A1%D5%BD%D5%B5%D5%A1%D5%B6%D6%84&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ոսկյանք և Սուքիասյանք (դեռ գրված չէ)">Ոսկյանք և Սուքիասյանք</a>) և անգամ <a href="/wiki/%D5%8D%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D5%B8%D6%82%D5%AD%D5%BF" title="Սանդուխտ">Սանդուխտ</a> արքայադստերը։ <a href="/wiki/%D5%8D%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%BF%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%AF" title="Սանատրուկ">Սանատրուկի</a> հրամանով քրիստոնյաների դեմ սկսված հալածանքների արդյունքում շուրջ 66 թ. <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%BF%D5%A1%D5%A6" title="Արտազ">Արտազ</a> գավառում նահատակվում են <a href="/wiki/%D5%8D%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D5%B8%D6%82%D5%AD%D5%BF" title="Սանդուխտ">Սանդուխտ</a> կույսն ու <a href="/wiki/%D4%B9%D5%A1%D5%A4%D5%A5%D5%B8%D5%BD_%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D6%84%D5%B5%D5%A1%D5%AC" title="Թադեոս առաքյալ">Թադեոս առաքյալը</a>։ </p><p><a href="/wiki/%D4%B2%D5%A1%D6%80%D5%A4%D5%B8%D6%82%D5%B2%D5%AB%D5%B4%D5%A5%D5%B8%D5%BD_%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D6%84%D5%B5%D5%A1%D5%AC" title="Բարդուղիմեոս առաքյալ">Բարդուղիմեոս առաքյալը</a> ութ պարսիկ հետևորդների հետ Հայաստան է եկել Սանատրուկի թագավորության 29-րդ տարում և ըստ ավանդության` <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%BF%D5%A1%D5%B7%D5%A1%D5%BF" title="Արտաշատ">Արտաշատում</a> հանդիպում է ունեցել <a href="/wiki/%D4%B9%D5%A1%D5%A4%D5%A5%D5%B8%D5%BD_%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D6%84%D5%B5%D5%A1%D5%AC" title="Թադեոս առաքյալ">Թադեոս առաքյալի</a> հետ։ Քարոզելով նախ <a href="/wiki/%D4%B3%D5%B8%D5%B2%D5%A9%D5%B6" title="Գողթն">Գողթնում</a>, ապա Հայաստանի կենտրոնական շրջաններում՝ Բարդուղիմեոսը <a href="/wiki/%D4%B1%D5%B6%D5%B1%D6%87%D5%A1%D6%81%D5%B5%D5%A1%D6%81_%D5%A3%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%BC" class="mw-redirect" title="Անձևացյաց գավառ">Անձևացյաց գավառում</a> հիմնել է <a href="/wiki/%D5%80%D5%B8%D5%A3%D5%A5%D5%A1%D6%81_%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D6%84" class="mw-redirect" title="Հոգեաց վանք">Հոգեաց վանքը</a>, ուր զետեղել է <a href="/wiki/%D4%B5%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%A1%D5%B2%D5%A5%D5%B4" title="Երուսաղեմ">Երուսաղեմից</a> իր հետ բերած <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%AB%D5%A1%D5%B4_%D4%B1%D5%BD%D5%BF%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%A1%D5%AE%D5%AB%D5%B6" title="Մարիամ Աստվածածին">Աստվածամոր</a> պատկերը։ <a href="/wiki/%D4%B2%D5%A1%D6%80%D5%A4%D5%B8%D6%82%D5%B2%D5%AB%D5%B4%D5%A5%D5%B8%D5%BD_%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D6%84%D5%B5%D5%A1%D5%AC" title="Բարդուղիմեոս առաքյալ">Բարդուղիմեոսի</a> քարոզչությունը ևս ժողովրդի տարբեր խավերին զուգահեռ հասել է նաև արքունիք՝ <a href="/wiki/%D5%80%D5%AB%D5%BD%D5%B8%D6%82%D5%BD_%D5%94%D6%80%D5%AB%D5%BD%D5%BF%D5%B8%D5%BD" class="mw-redirect" title="Հիսուս Քրիստոս">Քրիստոսի</a> հետևորդ դարձնելով արքայի քրոջը՝ Ոգուհուն և Տերենտիոս հազարապետին, որոնք ևս նահատակվել են <a href="/wiki/%D5%8D%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%BF%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%AF" title="Սանատրուկ">Սանատրուկի</a> հրահանգով։ 68 թվականին թագավորի հրամանով սպանվում է նաև <a href="/wiki/%D4%B2%D5%A1%D6%80%D5%A4%D5%B8%D6%82%D5%B2%D5%AB%D5%B4%D5%A5%D5%B8%D5%BD_%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D6%84%D5%B5%D5%A1%D5%AC" title="Բարդուղիմեոս առաքյալ">Բարդուղիմեոս առաքյալը</a>։ </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Հայոց_եկեղեցու_ձևավորումը_1-3-րդ_դարերում"><span id=".D5.80.D5.A1.D5.B5.D5.B8.D6.81_.D5.A5.D5.AF.D5.A5.D5.B2.D5.A5.D6.81.D5.B8.D6.82_.D5.B1.D6.87.D5.A1.D5.BE.D5.B8.D6.80.D5.B8.D6.82.D5.B4.D5.A8_1-3-.D6.80.D5.A4_.D5.A4.D5.A1.D6.80.D5.A5.D6.80.D5.B8.D6.82.D5.B4"></span>Հայոց եկեղեցու ձևավորումը 1-3-րդ դարերում</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B5%D6%81_%D4%B1%D5%BC%D5%A1%D6%84%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D4%B5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB&veaction=edit&section=5" title="Խմբագրել բաժինը. Հայոց եկեղեցու ձևավորումը 1-3-րդ դարերում" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B5%D6%81_%D4%B1%D5%BC%D5%A1%D6%84%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D4%B5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB&action=edit&section=5" title="Edit section's source code: Հայոց եկեղեցու ձևավորումը 1-3-րդ դարերում"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p><a href="/wiki/%D4%B1%D5%BC%D5%A1%D6%84%D5%B5%D5%A1%D5%AC" class="mw-redirect" title="Առաքյալ">Առաքելական</a> ժամանակներից մինչև 3-րդ դարի վերջը <a href="/wiki/%D5%94%D6%80%D5%AB%D5%BD%D5%BF%D5%B8%D5%B6%D5%A5%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Քրիստոնեություն">քրիստոնեությունը</a> աստիճանաբար տարածվել է <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Հայաստան">Հայաստանի</a> մեջ։ Դրա համար մեծ նպաստող ուժեր էին ոչ միայն <a href="/wiki/%D5%80%D5%AB%D5%BD%D5%B8%D6%82%D5%BD_%D5%94%D6%80%D5%AB%D5%BD%D5%BF%D5%B8%D5%BD" class="mw-redirect" title="Հիսուս Քրիստոս">Քրիստոսի</a> <a href="/wiki/%D4%B1%D5%BC%D5%A1%D6%84%D5%B5%D5%A1%D5%AC%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Առաքյալներ">առաքյալների</a> քարոզչությունը, այլև ստեղծված օգտակար մի շարք գործոնները։ Առաջին դարում քրիստոնեությունը լայնորեն տարածված էր Հայաստանի հարևան <a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D5%A4%D5%B8%D5%BE%D5%AF%D5%AB%D5%A1" title="Կապադովկիա">Կապադովկիայում</a> (սրա մաս էր կազմում <a href="/wiki/%D5%93%D5%B8%D6%84%D6%80_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D6%84" title="Փոքր Հայք">Փոքր Հայքը</a>), <a href="/wiki/%D5%95%D5%BD%D6%80%D5%B8%D5%A5%D5%B6%D5%A5" class="mw-redirect" title="Օսրոենե">Օսրոենեում</a> և <a href="/wiki/%D4%B1%D5%A4%D5%AB%D5%A1%D5%A2%D5%A5%D5%B6%D5%A5" title="Ադիաբենե">Ադիաբենեում</a>, որոնց հետ առկա առևտրային և մշակութային կապը հարմար պայմաններ էին ստեղծում քրիստոնեության ներթափանցման համար։ Նպաստող հանգամանք էր նաև <a href="/wiki/%D5%8F%D5%AB%D5%A3%D6%80%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A5%D6%80%D5%BF_(%D5%B4%D5%A1%D5%B5%D6%80%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84)" title="Տիգրանակերտ (մայրաքաղաք)">Տիգրանակերտում</a>, <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%BF%D5%A1%D5%B7%D5%A1%D5%BF" title="Արտաշատ">Արտաշատում</a>, <a href="/wiki/%D5%8E%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%80%D5%B7%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D5%BF" title="Վաղարշապատ">Վաղարշապատում</a> և <a href="/wiki/%D4%B6%D5%A1%D6%80%D5%A5%D5%B0%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%B6" class="mw-redirect" title="Զարեհավան">Զարեհավանում</a> հրեական համայնքների գոյությունը. քրիստոնեության առաջին քարոզիչները իրենց գործունեությունը սկսում էին հենց այդ համայնքներից<sup id="cite_ref-5" class="reference"><a href="#cite_note-5"><span class="cite-bracket">[</span>4<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ <a href="/wiki/197" title="197">197</a> թ. <a href="/wiki/%D5%8F%D5%A5%D6%80%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%B2%D5%AB%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D5%BD" title="Տերտուղիանոս">Տերտուղիանոսը</a> «Ընդդեմ Հրեաների» գրքում <a href="/wiki/%D5%94%D6%80%D5%AB%D5%BD%D5%BF%D5%B8%D5%B6%D5%A5%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Քրիստոնեություն">քրիստոնեությունը</a> ընդունած ազգությունների շարքում նշում է նաև հայերին։ Այս տեղեկությունը հաստատում է նաև <a href="/wiki/%D5%95%D5%A3%D5%B8%D5%BD%D5%BF%D5%AB%D5%B6%D5%B8%D5%BD_%D4%B5%D6%80%D5%A1%D5%B6%D5%A5%D5%AC%D5%AB" title="Օգոստինոս Երանելի">Օգոստինոս Երանելին</a> «Ընդդեմ մանիքեականների» աշխատության մեջ։ </p><p>Քրիստոնեության արագ տարածումը փաստող վկայություններ են նաև <a href="/wiki/%D5%8E%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%80%D5%B7_%D4%B2" title="Վաղարշ Բ">Վաղարշ Բ</a> (186-196 թվականներ), <a href="/wiki/%D4%BD%D5%B8%D5%BD%D6%80%D5%B8%D5%BE_%D4%B1" title="Խոսրով Ա">Խոսրով Ա</a> (196-216 թվականներ) և հաջորդ արքաների հալածնքները ընդդեմ քրիստոնյաների։ Սրանց մասին նկարագրություններ են առկա <a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D5%A4%D5%B8%D5%BE%D5%AF%D5%AB%D5%A1" title="Կապադովկիա">Կապադովկիայի</a> Փիրմիլիանոս եպիսկոպոսի (230-268 թվականներ) «Եկեղեցու հալածանքների պատմությունը» գրքում։ Եկեղեցական պատմության հայր <a href="/wiki/%D4%B5%D5%BE%D5%BD%D5%A5%D5%A2%D5%AB%D5%B8%D5%BD_%D4%BF%D5%A5%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%A1%D6%81%D5%AB" title="Եվսեբիոս Կեսարացի">Եվսեբիոս Կեսարացին</a> հիշատակում է նաև ապաշխարողական մի նամակ՝ «ուղղված Հայաստանի քրիստոնյաներին, որոնց եպիսկոպոսն է <a href="/wiki/%D5%84%D5%A5%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%AA%D5%A1%D5%B6" title="Մերուժան">Մերուժանը»</a>։ Այս նամակի հեղինակը ըստ Եվսեբիոսի 3-րդ դարի Ալեքսանդրիայի եպիսկոպոս Դիոնիսիոսն էր<sup id="cite_ref-6" class="reference"><a href="#cite_note-6"><span class="cite-bracket">[</span>5<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ Համաձայն պատմական մի քանի տեղեկությունների՝ առաքելական քարոզչությունից հետո Հայաստանում հիմնվում են <a href="/wiki/%D4%B5%D5%BA%D5%AB%D5%BD%D5%AF%D5%B8%D5%BA%D5%B8%D5%BD" title="Եպիսկոպոս">եպիսկոպոսական</a> մի քանի աթոռներ (<a href="/wiki/%D4%B3%D5%B8%D5%B2%D5%A9%D5%B6" title="Գողթն">Գողթն</a>, <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%BF%D5%A1%D5%A6" title="Արտազ">Արտազ</a> կամ <a href="/wiki/%D4%B1%D5%B7%D5%BF%D5%AB%D5%B7%D5%A1%D5%BF" title="Աշտիշատ">Աշտիշատ</a>), որոնց <a href="/wiki/%D4%B5%D5%BA%D5%AB%D5%BD%D5%AF%D5%B8%D5%BA%D5%B8%D5%BD" title="Եպիսկոպոս">եպիսկոպոս</a> առաջնորդներն են եղել՝ </p> <ul><li><a href="/wiki/%D4%B6%D5%A1%D6%84%D5%A1%D6%80%D5%AB%D5%A1" title="Զաքարիա">Զաքարիա</a> հայրապետը (68-72 թվականներ)</li> <li><a href="/wiki/%D4%B6%D5%A5%D5%B4%D5%A5%D5%B6%D5%BF%D5%B8%D5%BD" title="Զեմենտոս">Զեմենտոս</a> հայրապետը (72-76 թվականներ)</li> <li><a href="/wiki/%D4%B1%D5%BF%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%BD%D5%A5%D5%B0_%D5%A5%D5%BA%D5%AB%D5%BD%D5%AF%D5%B8%D5%BA%D5%B8%D5%BD" class="mw-redirect" title="Ատրներսեհ եպիսկոպոս">Ատրներսեհ</a> հայրապետը (77-92 թվականներ)</li> <li><a href="/wiki/%D5%84%D5%B8%D6%82%D5%B7%D5%A5" title="Մուշե">Մուշե</a> հայրապետը (93-123 թվականներ)</li> <li><a href="/wiki/%D5%87%D5%A1%D5%B0%D5%A5%D5%B6" title="Շահեն">Շահեն</a> հայրապետը (124-150 թվականներ)</li> <li><a href="/wiki/%D5%87%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D6%80%D5%B7" title="Շավարշ">Շավարշ</a> հայրապետը (151-171 թվականներ)</li> <li><a href="/wiki/%D5%82%D6%87%D5%B8%D5%B6%D5%A4%D5%AB%D5%B8%D5%BD" title="Ղևոնդիոս">Ղևոնդիոս</a> հայրապետը (172-190 թվականներ)</li> <li><a href="/wiki/%D5%84%D5%A5%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%AA%D5%A1%D5%B6" title="Մերուժան">Մերուժան</a> հայրապետը (240-270 թվականներ)</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Քրիստոնեությունը_պետական_կրոն_Հայաստանում"><span id=".D5.94.D6.80.D5.AB.D5.BD.D5.BF.D5.B8.D5.B6.D5.A5.D5.B8.D6.82.D5.A9.D5.B5.D5.B8.D6.82.D5.B6.D5.A8_.D5.BA.D5.A5.D5.BF.D5.A1.D5.AF.D5.A1.D5.B6_.D5.AF.D6.80.D5.B8.D5.B6_.D5.80.D5.A1.D5.B5.D5.A1.D5.BD.D5.BF.D5.A1.D5.B6.D5.B8.D6.82.D5.B4"></span>Քրիստոնեությունը պետական կրոն Հայաստանում</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B5%D6%81_%D4%B1%D5%BC%D5%A1%D6%84%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D4%B5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB&veaction=edit&section=6" title="Խմբագրել բաժինը. Քրիստոնեությունը պետական կրոն Հայաստանում" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B5%D6%81_%D4%B1%D5%BC%D5%A1%D6%84%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D4%B5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB&action=edit&section=6" title="Edit section's source code: Քրիստոնեությունը պետական կրոն Հայաստանում"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>301 թվականին Հայոց <a href="/wiki/%D5%8F%D6%80%D5%A4%D5%A1%D5%BF_%D4%B3" title="Տրդատ Գ">Տրդատ Գ Մեծ</a> (287-330 թվականներ) արքայի օրոք և <a href="/wiki/%D4%B3%D6%80%D5%AB%D5%A3%D5%B8%D6%80_%D4%BC%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%B9" title="Գրիգոր Լուսավորիչ">Գրիգոր Ա Պարթև Լուսավորչի</a> (302-326 թվականներ) ջանքերով <a href="/wiki/%D5%94%D6%80%D5%AB%D5%BD%D5%BF%D5%B8%D5%B6%D5%A5%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Քրիստոնեություն">քրիստոնեությունը</a> <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Հայաստան">Հայաստանում</a> հռչակվեց պետական կրոն։ Այդ թվականը համարվում է Հայաստանյայց Առաքելական Սուրբ Եկեղեցու պաշտոնական հիմնադրման տարեթիվը։ </p><p>Քրիստոնեության պետական հռչակման և հայոց դարձի պատմությունը մեզ փոխանցում են 5-րդ դարի պատմիչներ <a href="/wiki/%D4%B1%D5%A3%D5%A1%D5%A9%D5%A1%D5%B6%D5%A3%D5%A5%D5%B2%D5%B8%D5%BD" title="Ագաթանգեղոս">Ագաթանգեղոսը</a> և մասամբ <a href="/wiki/%D5%84%D5%B8%D5%BE%D5%BD%D5%A5%D5%BD_%D4%BD%D5%B8%D6%80%D5%A5%D5%B6%D5%A1%D6%81%D5%AB" title="Մովսես Խորենացի">Մովսես Խորենացին</a> ու <a href="/wiki/%D5%93%D5%A1%D5%BE%D5%BD%D5%BF%D5%B8%D5%BD_%D4%B2%D5%B8%D6%82%D5%A6%D5%A1%D5%B6%D5%A4" title="Փավստոս Բուզանդ">Փավստոս Բուզանդը</a>։ Համաձայն պատմիչների՝ Սուրեն Պարթևը, որ հետագայում անվանվեց Գրիգոր Լուսավորիչ, որդին էր <a href="/wiki/%D5%8F%D6%80%D5%A4%D5%A1%D5%BF_%D4%B3_%D5%84%D5%A5%D5%AE" class="mw-redirect" title="Տրդատ Գ Մեծ">Տրդատ Մեծի</a> հորը՝ Խոսրով արքային դավադրաբար սպանած Անակ Պարթևի։ 287 թվականին, երբ Տրդատը հռոմեական զորքերի ուղեկցությամբ <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Հայաստան">Հայաստան</a> է գալիս հոր գահը վերադարձնելու՝ նրան է միանում նաև երիտասարդ Գրիգորը՝ դառնալով արքայի հավատարիմ զինակիցը։ Պարսկաստանի դեմ տարած հաղթանակից հետո, սակայն, Տրդատ արքան առաջարկում է Գրիգորին ընծա մատուցել <a href="/wiki/%D4%B1%D5%B6%D5%A1%D5%B0%D5%AB%D5%BF" title="Անահիտ">Անահիտ</a> դիցուհուն։ Գրիգորը, ով <a href="/wiki/%D4%BF%D5%A5%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AB%D5%A1" title="Կեսարիա">Կեսարիայում</a> քրիստոնեական կրթություն էր ստացել, հրաժարվում է կուռքին զոհ մատուցել, ինչի համար արքան հրամայում է ենթարկել նրան 12 տեսակի տանջանքի։ Իմանալով նաև, որ Գրիգորը Խոսրով թագավորին սպանած Անակի որդին է, Տրդատը պատվիրում է նրան գցել <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%BF%D5%A1%D5%B7%D5%A1%D5%BF" title="Արտաշատ">Արտաշատի</a> զնդանը (խոր վիրապը), ուր Գրիգորը հրաշքով ապրում է 13-14 տարի։ Գրիգորին բանտարկելուց հետո <a href="/wiki/%D5%8F%D6%80%D5%A4%D5%A1%D5%BF_%D5%84%D5%A5%D5%AE" class="mw-redirect" title="Տրդատ Մեծ">Տրդատ Մեծը</a> հրովարտակով կոչ է անում հպատակներին հավատարիմ մնալ հեթանոսական կրոնին և մահապատիժ է սահմանում քրիստոնյաների համար։ Դեպքերից մի քանի տարի անց Տրդատ արքան որսի ժամանակ հիվանդանում է խոզակերպ հիվանդությամբ. <a href="/wiki/%D4%B1%D5%A3%D5%A1%D5%A9%D5%A1%D5%B6%D5%A3%D5%A5%D5%B2%D5%B8%D5%BD" title="Ագաթանգեղոս">Ագաթանգեղոսը</a> գրում է. <b>«Տրդատը սկսեց մոլեգնել ու ինքն իրեն ուտել և բաբելացիների Նաբուգոդոնոսոր արքայի նման մարդկային բնությունից դուրս գալով՝ վայրենի խոզերի կերպարանքով, իբրև նրանցից մեկը, գնաց նրանց մեջ բնակվելու»</b>։ Տրդատի հիվանդության պատճառը Հռոմի <a href="/wiki/%D4%B4%D5%AB%D5%B8%D5%AF%D5%B2%D5%A5%D5%BF%D5%AB%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D5%BD" title="Դիոկղետիանոս">Դիոկղետիանոս</a> կայսեր ձեռքից փախած 33 Հռիփսիմյանց կույսերի և հատկապես նրանցից ամենագեղեցիկի՝ <a href="/wiki/%D5%80%D5%BC%D5%AB%D6%83%D5%BD%D5%AB%D5%B4%D5%A5" title="Հռիփսիմե">Հռիփսիմեի</a> սպանությունն էր։ Վերջինս քարկոծվելով սպանվել էր՝ արքայի հետ ամուսնանալու առաջարկը մերժելու համար։ </p><p>Շուտով Տրդատի քույրը՝ Խոսրովիդուխտը, երազ է տեսնում, որ արքային կարող է բուժում պարգևել զնդանում գտնվող Գրիգորը, որին վիրապից հանելով բերում են <a href="/wiki/%D5%8E%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%80%D5%B7%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D5%BF" title="Վաղարշապատ">Վաղարշապատ</a>։ Արքունիքը մեծ պատվով է դիմավորում <a href="/wiki/%D4%B3%D6%80%D5%AB%D5%A3%D5%B8%D6%80_%D4%BC%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%B9" title="Գրիգոր Լուսավորիչ">Գրիգորին</a>։ Վերջինս նախ հողին է հանձնում նահատակ կույսերի աճյունները, ապա 5-օրյա պահք է սահմանում (<a href="/wiki/%D4%B1%D5%BC%D5%A1%D5%BB%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%A1%D6%81_%D5%BA%D5%A1%D5%B0%D6%84" title="Առաջավորաց պահք">Առաջավորաց պահք</a>) և աղոթքով ապաքինում արքային։ Այնուհետև Գրիգորը 66 օր արքունիքին ու ժողովրդին քարոզում է Հին ու Նոր կտակարանը և քարոզության վերջին օրը տեսիլքով նրան ցույց է տրվում Սուրբ <a href="/wiki/%D4%B7%D5%BB%D5%B4%D5%AB%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%AB_%D5%84%D5%A1%D5%B5%D6%80_%D5%8F%D5%A1%D5%B3%D5%A1%D6%80" title="Էջմիածնի Մայր Տաճար">Էջմիածնի Մայր Տաճարի</a> կառուցման վայրը։ Ապա Գրիգորը Տրդատի գործակցությամբ շրջում է Հայոց աշխարհում, քրիստոնեություն է քարոզում, քանդում է հեթանոսական հուշարձանները և նոր քրիստոնեականն է կառուցում դրանց տեղերում։ </p><p>Հետագայում <a href="/wiki/%D5%8F%D6%80%D5%A4%D5%A1%D5%BF_%D5%84%D5%A5%D5%AE" class="mw-redirect" title="Տրդատ Մեծ">Տրդատ Մեծը</a> ավագանու որոշմամբ <a href="/wiki/%D4%B3%D6%80%D5%AB%D5%A3%D5%B8%D6%80_%D4%BC%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%B9" title="Գրիգոր Լուսավորիչ">Գրիգոր Լուսավորչին</a> ուղարկում է <a href="/wiki/%D4%BF%D5%A5%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AB%D5%A1" title="Կեսարիա">Կեսարիա</a>՝ եպիսկոպոս ձեռնադրվելու։ Կեսարիայից վերադառնալուց հետո նորընտիր կաթողիկոսը <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%A1%D5%AE%D5%A1%D5%B6%D5%AB" title="Արածանի">Արածանի</a> գետում մկրտում է Տրդատ թագավորին և արքունիքին, ապա Տրդատ Գ մեծի հետ ձեռնամուխ է լինում Էջմիածնի Մայր Տաճարի կառուցմանը։ Տրդատ Գ Մեծի հրովարտակով քրիստոնեությունը հռչակվում է Մեծ Հայքի պետական կրոն։ </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Հայոց_Եկեղեցին_Գրիգոր_Լուսավորչի_հաջորդների_օրոք"><span id=".D5.80.D5.A1.D5.B5.D5.B8.D6.81_.D4.B5.D5.AF.D5.A5.D5.B2.D5.A5.D6.81.D5.AB.D5.B6_.D4.B3.D6.80.D5.AB.D5.A3.D5.B8.D6.80_.D4.BC.D5.B8.D6.82.D5.BD.D5.A1.D5.BE.D5.B8.D6.80.D5.B9.D5.AB_.D5.B0.D5.A1.D5.BB.D5.B8.D6.80.D5.A4.D5.B6.D5.A5.D6.80.D5.AB_.D6.85.D6.80.D5.B8.D6.84"></span>Հայոց Եկեղեցին Գրիգոր Լուսավորչի հաջորդների օրոք</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B5%D6%81_%D4%B1%D5%BC%D5%A1%D6%84%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D4%B5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB&veaction=edit&section=7" title="Խմբագրել բաժինը. Հայոց Եկեղեցին Գրիգոր Լուսավորչի հաջորդների օրոք" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B5%D6%81_%D4%B1%D5%BC%D5%A1%D6%84%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D4%B5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB&action=edit&section=7" title="Edit section's source code: Հայոց Եկեղեցին Գրիգոր Լուսավորչի հաջորդների օրոք"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p><a href="/wiki/%D4%B3%D6%80%D5%AB%D5%A3%D5%B8%D6%80_%D4%BC%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%B9" title="Գրիգոր Լուսավորիչ">Գրիգոր Լուսավորչին</a> <a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%A9%D5%B8%D5%B2%D5%AB%D5%AF%D5%B8%D5%BD" title="Կաթողիկոս">կաթողիկոսական</a> պաշտոնում փոխարինում է որդին՝ <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%AB%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%AF%D5%A5%D5%BD_%D4%B1" title="Արիստակես Ա">Արիստակես հայրապետը</a>, ով, <a href="/wiki/%D4%B5%D5%BA%D5%AB%D5%BD%D5%AF%D5%B8%D5%BA%D5%B8%D5%BD" title="Եպիսկոպոս">եպիսկոպոս</a> լինելով, 325 թվականին որպես Հայ Առաքելական Եկեղեցու ներկայացուցիչ՝ մասնակցել էր նաև <a href="/wiki/%D5%86%D5%AB%D5%AF%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D4%B1_%D5%BF%D5%AB%D5%A5%D5%A6%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AA%D5%B8%D5%B2%D5%B8%D5%BE" class="mw-redirect" title="Նիկիայի Ա տիեզերական ժողով">Նիկիայի Առաջին Տիեզերաժողովին</a>՝ իր հետ բերելով ժողովի կանոններն ու հավատո հանգանակը։ Հեթանոս իշխանների դեմ պայքարելու արդյունքում Արիստակեսը դավադրաբար սպանվում է։ Նույն բախտին են արժանանում նաև նրա եղբայրը՝ հաջորդ հայրապետը՝ <a href="/wiki/%D5%8E%D6%80%D5%A9%D5%A1%D5%B6%D5%A5%D5%BD_%D4%B1_%D5%8A%D5%A1%D6%80%D5%A9%D6%87" class="mw-redirect" title="Վրթանես Ա Պարթև">Վրթանեսը</a>, և վերջինիս որդին՝ <a href="/wiki/%D5%80%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%AB%D5%AF_%D4%B1_%D5%8A%D5%A1%D6%80%D5%A9%D6%87" class="mw-redirect" title="Հուսիկ Ա Պարթև">Հուսիկ Ա հայրապետը</a>։ Հուսիկ կաթողիկոսի թոռի՝ <a href="/wiki/%D5%86%D5%A5%D6%80%D5%BD%D5%A5%D5%BD_%D4%B1_%D5%84%D5%A5%D5%AE" title="Ներսես Ա Մեծ">Ներսես Ա Մեծի</a> կաթողիկոսության շրջանը նշանավորվեց Հայոց Եկեղեցու բարենորոգչությամբ. 354 թվականին <a href="/wiki/%D4%B1%D5%B7%D5%BF%D5%AB%D5%B7%D5%A1%D5%BF" title="Աշտիշատ">Աշտիշատում</a> գումարվեց Հայոց Եկեղեցու առաջին ազգային եկեղեցական ժողովը, որի ժամանակ ընդունվեցին, ապա կյանքի կոչվեցին դավանաբանական, կազմակերպչական, բարեսիրական ուղղվածության մի շարք որոշումներ։ Այս ժողովի ընթացքում ևս մեկ անգամ մերժվեց ու նզովվեց <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%AB%D5%B8%D5%BD%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Արիոսականություն">արիոսականությունը</a>։ Հայոց Եկեղեցու ոսկեդարը մեկնարկեց 5-րդ դարի սկզբով, երբ Ներսես Մեծի որդու՝ <a href="/wiki/%D5%8D%D5%A1%D5%B0%D5%A1%D5%AF_%D4%B1_%D5%8A%D5%A1%D6%80%D5%A9%D6%87" title="Սահակ Ա Պարթև">Սահակ Ա Պարթև</a> կաթողիկոսի, <a href="/wiki/%D5%84%D5%A5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D5%BA_%D5%84%D5%A1%D5%B7%D5%BF%D5%B8%D6%81" title="Մեսրոպ Մաշտոց">Մեսրոպ Մաշտոց</a> վարդապետի ջանքերով և <a href="/wiki/%D5%8E%D5%BC%D5%A1%D5%B4%D5%B7%D5%A1%D5%BA%D5%B8%D6%82%D5%B0" title="Վռամշապուհ">Վռամշապուհ</a> թագավորի հովանավորությամբ ստեղծվեցին հայոց գրերը։ Գրերի գյուտը հզոր զենք դարձավ Հայոց եկեղեցու և պետականության պահպանման համար, ինչպես նաև խթան հանդիսացավ եկեղեցական-ծիսական, գրական, մշակութային կյանքի հարստացման ու աշխուժացման համար։ Սահակ կաթողիկոսից հետո վերջնականապես դադարեց կաթողիկոսական գահի՝ Լուսավորչի տոհմին պատկանելը։ 5-րդ դարի երկրորդ կեսին զրադաշտական Սասանյան <a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AF%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" class="mw-redirect" title="Պարսկաստան">Պարսկաստանի</a> կրոնական ձուլման քաղաքականության դեմ ժողովրդական ընդվզումը վերաճեց Վարդանանց և Վահանանց պատերազմների, որոնց ժամանակ իր ազգանվեր ծառայությունն է մատուցել նաև Հայ Առաքելական եկեղեցին։ Արդյունքում երկու կաթողիկոսներ՝ <a href="/wiki/%D5%80%D5%B8%D5%BE%D5%BD%D5%A5%D6%83_%D4%B1_%D5%80%D5%B8%D5%B2%D5%B8%D6%81%D5%B4%D5%A5%D6%81%D5%AB" class="mw-redirect" title="Հովսեփ Ա Հողոցմեցի">Հովսեփ Հողոցմեցին</a> (440-452)և <a href="/wiki/%D4%B3%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%BF_%D4%B1_%D4%B1%D6%80%D5%A1%D5%B0%D5%A5%D5%A6%D5%A1%D6%81%D5%AB" title="Գյուտ Ա Արահեզացի">Գյուտ Արահեզացին</a> (461-479) հալածվեցին Պարսից կառավարության կողմից։ Հարաբերական խաղաղություն հաստատվեց <a href="/wiki/%D5%80%D5%B8%D5%BE%D5%B0%D5%A1%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D5%BD_%D4%B1_%D5%84%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D5%A1%D5%AF%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB" title="Հովհաննես Ա Մանդակունի">Հովհան Ա Մանդակունի</a> (479-490) և <a href="/wiki/%D4%B2%D5%A1%D5%A2%D5%AF%D5%A5%D5%B6_%D4%B1_%D5%88%D5%A9%D5%B4%D5%BD%D5%A5%D6%81%D5%AB" title="Բաբկեն Ա Ոթմսեցի">Բաբկեն Ա Ոթմսեցի</a> (490-516) կաթողիկոսների օրոք։ 506 թվականին Բաբկեն կաթողիկոսը հրավիրեց <a href="/wiki/%D4%B4%D5%BE%D5%AB%D5%B6%D5%AB_%D5%A5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AA%D5%B8%D5%B2%D5%B8%D5%BE_(506)" title="Դվինի եկեղեցական ժողով (506)">Դվինի Ա եկեղեցական ժողովը</a>, որին մասնակցում էին նաև Հայոց Եկեղեցու վերագահությունն ընդունող Վրաց և Աղվանից եկեղեցիները։ Դվինի ժողովում առաջին անգամ քննության առնվեց 451 թվականին գումարված <a href="/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%AF%D5%A5%D5%A4%D5%B8%D5%B6%D5%AB_%D5%AA%D5%B8%D5%B2%D5%B8%D5%BE" title="Քաղկեդոնի ժողով">Քաղկեդոնի 4-րդ Տիեզերաժողովը</a> և դրա ընթացքում քննարկված հարցերն ու ընդունած քրիստոսաբանական բանաձևը (<a href="/wiki/%D4%B1%D5%BE%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B5%D6%80%D5%AB_%D5%B3%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%BF" title="Ավարայրի ճակատամարտ">Ավարայրի ճակատամարտի</a> և անկայուն քաղաքական դրության պատճառով ժողովին <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Հայաստան">Հայաստանից</a> ներկայացուցիչ չէր մասնակցել)։ Դվինի ժողովը հիմնովին մերժել է Քաղկեդոնի որոշումները՝ դրանք համարելով առաջին երեք Տիեզերաժողովների որոշումներին հակասող։ Քաղկեդոնի ժողովը որպես ներքին նպատակ ուներ նաև մեծացնել Բյուզանդիայի ազդեցությունը արևելքի Քրիստոնյա ժողովուրդների վրա, զրկել նրանց մշակութային և դավանաբանական ինքնուրույնությունից։ 554 թ. Դվինում գումարվեց <a href="/wiki/%D4%B4%D5%BE%D5%AB%D5%B6%D5%AB_%D5%A5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AA%D5%B8%D5%B2%D5%B8%D5%BE_(554)" title="Դվինի եկեղեցական ժողով (554)">2-րդ ժողովը</a>, որը ևս մեկ անգամ բացեիբաց նզովեց <a href="/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%AF%D5%A5%D5%A4%D5%B8%D5%B6%D5%AB_%D5%AA%D5%B8%D5%B2%D5%B8%D5%BE" title="Քաղկեդոնի ժողով">Քաղկեդոնի ժողովը</a> և խզեց հարաբերությունը Բյուզանդական եկեղեցու հետ։ <a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BA_%D5%A9%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80" title="Պապ թագավոր">Պապ թագավորի</a> ժամանակ ձեռք բերած վարչական անկախությունից հետո 6-րդ դարում Հայոց եկեղեցին վերջնականապես դավանապես զատվեց բյուզանդական եկեղեցուց՝ ընդունելով միայն առաջին 3 տիեզերական ժողովները։ Այսուամենայնիվ, <a href="/wiki/%D4%B2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%A6%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D5%AB%D5%A1" class="mw-redirect" title="Բյուզանդիա">Բյուզանդիան</a> (հատկեպես Հայաստանի՝ <a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AF%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" class="mw-redirect" title="Պարսկաստան">Պարսկաստանի</a> և <a href="/wiki/%D4%B2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%A6%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D5%AB%D5%A1" class="mw-redirect" title="Բյուզանդիա">Բյուզանդիայի</a> միջև 2-րդ բաժանումից հետո) չէր դադարում ձուլման քաղաքականություն տանել։ <a href="/wiki/%D5%84%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%AF" title="Մորիկ">Մորիկ</a> կայսեր վարած քաղաքականության արդյունքում 608 թվականին Վրաց եկեղեցին բաժանվեց Հայոց Եկեղեցուց՝ ընդունելով քաղկեդոնականությունը։ Հայաստանը քաղկեդոնականացնելու և Հայոց Եկեղեցուն մոնոֆիզիտություն պարտադրելուն ուղղված ջանքեր էին ներդնում նաև <a href="/wiki/%D5%80%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%AC%D5%AB%D5%B8%D5%BD_%D4%B1" title="Հերակլիոս Ա">Հերակլ</a>, ապա <a href="/wiki/%D4%BF%D5%B8%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%A4_%D4%B2" title="Կոստանդ Բ">Կոստանդ Բ</a> կայսրերը, սակայն քաղաքական պատեհությամբ պայմանավորված՝ միավորման որոշումները այդպես էլ կյանքի չեն կոչվում։ Դրան մեծ արգելք են հանդիսանում նոր թափ ստացած արաբական արշավանքները<sup id="cite_ref-7" class="reference"><a href="#cite_note-7"><span class="cite-bracket">[</span>6<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Հայ_Առաքելական_Եկեղեցին_արաբական_տիրապետության_շրջանում"><span id=".D5.80.D5.A1.D5.B5_.D4.B1.D5.BC.D5.A1.D6.84.D5.A5.D5.AC.D5.A1.D5.AF.D5.A1.D5.B6_.D4.B5.D5.AF.D5.A5.D5.B2.D5.A5.D6.81.D5.AB.D5.B6_.D5.A1.D6.80.D5.A1.D5.A2.D5.A1.D5.AF.D5.A1.D5.B6_.D5.BF.D5.AB.D6.80.D5.A1.D5.BA.D5.A5.D5.BF.D5.B8.D6.82.D5.A9.D5.B5.D5.A1.D5.B6_.D5.B7.D6.80.D5.BB.D5.A1.D5.B6.D5.B8.D6.82.D5.B4"></span>Հայ Առաքելական Եկեղեցին արաբական տիրապետության շրջանում</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B5%D6%81_%D4%B1%D5%BC%D5%A1%D6%84%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D4%B5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB&veaction=edit&section=8" title="Խմբագրել բաժինը. Հայ Առաքելական Եկեղեցին արաբական տիրապետության շրջանում" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B5%D6%81_%D4%B1%D5%BC%D5%A1%D6%84%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D4%B5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB&action=edit&section=8" title="Edit section's source code: Հայ Առաքելական Եկեղեցին արաբական տիրապետության շրջանում"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>7-րդ դարի սկիզբը վտանգավոր էր Հայ ժողովրդի և եկեղեցու համար ոչ միայն <a href="/wiki/%D4%B2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%A6%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D5%AB%D5%A1" class="mw-redirect" title="Բյուզանդիա">Բյուզանդիայի</a> դավանական ճնշումների պատճառով, այլ նաև Պարսկական պետության անկման։ Շուրջ 2 տասնամյակ Հայաստանը արաբա-բյուզանդական պատերազմների թատերաբեմ էր։ Միայն <a href="/wiki/%D4%B3%D6%80%D5%AB%D5%A3%D5%B8%D6%80_%D4%B1_%D5%84%D5%A1%D5%B4%D5%AB%D5%AF%D5%B8%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B6" title="Գրիգոր Ա Մամիկոնյան">Գրիգոր Ա Մամիկոնյանի</a> (661-684) կառավարման շրջանում էր, որ Հայոց Եկեղեցին հնարավորություն ստացավ փոքր-ինչ շունչ քաշելու։ Սրա վառ ապացույցը եղան մի շարք եկեղեցիների կառուցումները իշխանական տների կողմից։ Հայրապետական ակտիվ գործունեությամբ աչքի ընկան <a href="/wiki/%D4%BF%D5%B8%D5%B4%D5%AB%D5%BF%D5%A1%D5%BD_%D4%B1_%D4%B1%D5%B2%D6%81%D5%A5%D6%81%D5%AB" title="Կոմիտաս Ա Աղցեցի">Կոմիտաս Ա Աղցեցի</a> (615-628 թթ.), <a href="/wiki/%D5%86%D5%A5%D6%80%D5%BD%D5%A5%D5%BD_%D4%B3_%D5%8F%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%81%D5%AB" title="Ներսես Գ Տայեցի">Ներսես Գ Տայեցի</a> (641-661) կաթողիկոսները։ 8-րդ դարի սկզբին, սակայն, արաբական արշավանքները աղետալի իրավիճակ են ստեղծում <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Հայաստան">Հայաստանում</a>՝ առիթ դառնալով Հայոց եկեղեցու մի քանի դար տևած ամլության։ Աքսորի է ենթարկվում <a href="/wiki/%D5%8D%D5%A1%D5%B0%D5%A1%D5%AF_%D4%B3_%D5%81%D5%B8%D6%80%D5%B8%D6%83%D5%B8%D6%80%D5%A5%D6%81%D5%AB" title="Սահակ Գ Ձորոփորեցի">Սահակ Գ Ձորափորեցի</a> կաթողիկոսը (677-703), <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Հայաստան">Հայաստան</a> են ներխուժում <a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BE%D5%AC%D5%AB%D5%AF%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%B7%D5%A1%D6%80%D5%AA%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Պավլիկյան շարժում">պավլիկյան</a> և <a href="/wiki/%D4%B9%D5%B8%D5%B6%D5%A4%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%B5%D5%A1%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80" class="mw-redirect" title="Թոնդրակյաններ">թոնդրակյան</a> աղանդները<sup id="cite_ref-8" class="reference"><a href="#cite_note-8"><span class="cite-bracket">[</span>7<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ 717 թ. Հայ Եկեղեցու հովվությունը ստանձնում է <a href="/wiki/%D5%80%D5%B8%D5%BE%D5%B0%D5%A1%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D5%BD_%D4%B3_%D5%95%D5%B1%D5%B6%D5%A5%D6%81%D5%AB" title="Հովհաննես Գ Օձնեցի">Հովհան Օձնեցի</a> հայրապետը, ով ոչ միայն համառ պայքար է մղում աղանդների դեմ, այլև 720 թ. գումարելով Դվինի վերջին եկեղեցական ժողովը՝ կյանքի է կոչում կենցաղվարական, ամուսնական, ծիսական-արարողական և այլ հերցերի առնչվող 32 կանոններ։ 726 թ. Օձնեցու ջանքերով գումարվում է <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%A6%D5%AF%D5%A5%D6%80%D5%BF%D5%AB_%D5%AA%D5%B8%D5%B2%D5%B8%D5%BE" title="Մանազկերտի ժողով">Մանազկերտի ժողովը</a>, որը նպատակ ուներ համագործակցության եզրեր գտնել հակաքաղկեդոնական 2 եկեղեցիների՝ Հայոց եկեղեցու և Ասորական եկեղեցու միջև։ Հովհան Օձնեցուց (717-728 թթ) հետո մինչև 9-րդ դարի <a href="/wiki/%D4%B2%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%A1%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Բագրատունիներ">կես՝Բագրատունյաց իշխանության</a> հաստատումը <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Հայաստան">Հայաստանում</a>, Հայ Եկեղեցու պատմության մեջ աչքի ընկնող դեպքեր ու դրվագներ չեն հանդիպում<sup id="cite_ref-9" class="reference"><a href="#cite_note-9"><span class="cite-bracket">[</span>8<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Հայոց_Եկեղեցին_Բագրատունիների_թագավորության_շրջանում"><span id=".D5.80.D5.A1.D5.B5.D5.B8.D6.81_.D4.B5.D5.AF.D5.A5.D5.B2.D5.A5.D6.81.D5.AB.D5.B6_.D4.B2.D5.A1.D5.A3.D6.80.D5.A1.D5.BF.D5.B8.D6.82.D5.B6.D5.AB.D5.B6.D5.A5.D6.80.D5.AB_.D5.A9.D5.A1.D5.A3.D5.A1.D5.BE.D5.B8.D6.80.D5.B8.D6.82.D5.A9.D5.B5.D5.A1.D5.B6_.D5.B7.D6.80.D5.BB.D5.A1.D5.B6.D5.B8.D6.82.D5.B4"></span>Հայոց Եկեղեցին Բագրատունիների թագավորության շրջանում</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B5%D6%81_%D4%B1%D5%BC%D5%A1%D6%84%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D4%B5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB&veaction=edit&section=9" title="Խմբագրել բաժինը. Հայոց Եկեղեցին Բագրատունիների թագավորության շրջանում" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B5%D6%81_%D4%B1%D5%BC%D5%A1%D6%84%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D4%B5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB&action=edit&section=9" title="Edit section's source code: Հայոց Եկեղեցին Բագրատունիների թագավորության շրջանում"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p><a href="/wiki/9-%D6%80%D5%A4_%D5%A4%D5%A1%D6%80" title="9-րդ դար">9-րդ դարի</a> 2-րդ կեսին՝ <a href="/wiki/%D4%B6%D5%A1%D6%84%D5%A1%D6%80%D5%AB%D5%A1_%D4%B1_%D5%81%D5%A1%D5%A3%D5%A5%D6%81%D5%AB" title="Զաքարիա Ա Ձագեցի">Զաքարիա Ա Ձագեցի</a> (855-876) և <a href="/wiki/%D4%B3%D6%87%D5%B8%D6%80%D5%A3_%D4%B2_%D4%B3%D5%A1%D5%BC%D5%B6%D5%A5%D6%81%D5%AB" title="Գևորգ Բ Գառնեցի">Գևորգ Բ Գառնեցի</a> (877-897) կաթողիկոսների օրոք <a href="/wiki/%D4%B2%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%A1%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Բագրատունիներ">Բագրատունիների</a> գլխավորությամբ թոթափվեց արաբական լուծը՝ վերականգվելով պետության և Եկեղեցու անկախությունը։ Այսուհանդերձ արաբական ճնշումները Հայոց եկեղեցու և կաթողիկոսության վրա շարունակվում էին. այսպես՝ գերության մեջ է հայտնվում Գևորգ Գառնեցի կաթողիկոսը, հալածվում և նեղություններ է կրում <a href="/wiki/%D5%80%D5%B8%D5%BE%D5%B0%D5%A1%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D5%BD_%D4%B5_%D4%B4%D6%80%D5%A1%D5%BD%D5%AD%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A5%D6%80%D5%BF%D6%81%D5%AB" title="Հովհաննես Ե Դրասխանակերտցի">Հովհաննես Դրասխանակերտցի</a> պատմիչ կաթողիկոսը (898-929)։ Արաբական գերիշխանության աստիճանական անկմանը զուգահեռ դարձյալ մեծանում է Հայոց Եկեղեցին դավանական կախվածության մեջ գցելու <a href="/wiki/%D4%B2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%A6%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D5%AB%D5%A1" class="mw-redirect" title="Բյուզանդիա">Բյուզանդիայի</a> հավակնությունը։ <a href="/wiki/%D4%BF%D5%B8%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%BA%D5%B8%D5%AC%D5%AB%D5%BD" title="Կոստանդնուպոլիս">Կոստանդնուպոլսի</a> <a href="/wiki/%D5%93%D5%B8%D5%BF_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D6%80%D5%AB%D5%A1%D5%AB%D6%84" class="mw-redirect" title="Փոտ պատրիաիք">Փոտ պատրիաիքը</a> առաջրկում է միավորել 2 եկեղեցիները։ Այս առաջարկի առթիվ 862 թվականին <a href="/wiki/%D5%87%D5%AB%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%B6" title="Շիրակավան">Շիրակավանում</a> ժողով է գումարվում, որը մերժում է քաղկեդոնականների այս առաջարկները։ Բյուզանդիան այնուհետ ձեռնամուխ է լինում Հայոց Եկեղեցու մեջ պառակտում մտցնելուն և սկսում է հալածել հայ հոգևորականներին։ Առաջ են գալիս մի շարք հակաթոռ կաթողիկոսություններ, անընդհատ տեղափոխվում է կաթողիկոսական նստավայրը։ Այսքանով հանդերձ <a href="/wiki/10-%D6%80%D5%A4_%D5%A4%D5%A1%D6%80" title="10-րդ դար">10-րդ դարի</a> վերջը և <a href="/wiki/11-%D6%80%D5%A4_%D5%A4%D5%A1%D6%80" title="11-րդ դար">11-րդ դարի</a> սկիզբը <a href="/wiki/%D4%B1%D5%B6%D5%AB" title="Անի">Անիի</a> թագավորության համար նշանավորվում են հոգևոր-մշակութային կյանքի վերելքով. հիմնվում են դպրոցներ, մատենադարաններ, մեծաքանակ եկեղեցիներ և վանքեր (<a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%B4%D6%80%D5%BB%D5%A1%D5%B1%D5%B8%D6%80" class="mw-redirect" title="Կամրջաձոր">Կամրջաձոր</a>, <a href="/wiki/%D4%B4%D5%BA%D6%80%D5%A5%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D6%84" title="Դպրեվանք">Դպրեվանք</a>, <a href="/wiki/%D5%80%D5%B8%D5%BC%D5%B8%D5%B4%D5%B8%D5%BD" title="Հոռոմոս">Հոռոմոս</a>, <a href="/wiki/%D5%8D%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%B0%D5%AB%D5%B6%D5%AB_%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D6%84" class="mw-redirect" title="Սանահինի վանք">Սանահին</a>, <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B2%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%AB_%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%AC%D5%AB%D6%80" title="Հաղպատի վանական համալիր">Հաղպատ</a>), ի հայտ են գալիս եկեղեցական ակնառու դեմքեր (<a href="/wiki/%D5%80%D5%B8%D5%BE%D5%B0%D5%A1%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D5%BD_%D4%BF%D5%B8%D5%A6%D5%A5%D5%BC%D5%B6" title="Հովհաննես Կոզեռն">Հովհաննես Կոզեռն</a>, <a href="/wiki/%D5%8D%D5%BF%D5%A5%D6%83%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D5%BD_%D4%B1%D5%BD%D5%B8%D5%B2%D5%AB%D5%AF" class="mw-redirect" title="Ստեփանոս Ասողիկ">Ստեփանոս Ասողիկ</a>, <a href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%A1%D6%80%D5%A3%D5%AB%D5%BD_%D4%B1%D5%B6%D5%A5%D6%81%D5%AB&action=edit&redlink=1" class="new" title="Սարգիս Անեցի (դեռ գրված չէ)">Սարգիս Անեցի</a>, <a href="/wiki/%D4%B1%D5%B6%D5%A1%D5%B6%D5%AB%D5%A1_%D5%8D%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%B0%D5%B6%D5%A5%D6%81%D5%AB" title="Անանիա Սանահնեցի">Անանիա Սանահնեցի</a>, <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%AB%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%AF%D5%A5%D5%BD_%D4%BC%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%AB%D5%BE%D5%A5%D6%80%D6%81%D5%AB" title="Արիստակես Լաստիվերցի">Արիստակես Լաստիվերցի</a>, <a href="/wiki/%D5%80%D5%B8%D5%BE%D5%B0%D5%A1%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D5%BD_%D5%8D%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%A3" class="mw-redirect" title="Հովհաննես Սարկավագ">Հովհաննես Սարկավագ Վարդապետ</a>)։ </p><p><a href="/wiki/1019" title="1019">1019</a> թ. Հայոց կաթողիկոս է նշանակվում <a href="/wiki/%D5%8A%D5%A5%D5%BF%D6%80%D5%B8%D5%BD_%D4%B1_%D4%B3%D5%A5%D5%BF%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80%D5%B1" title="Պետրոս Ա Գետադարձ">Պետրոս Ա Գետադարձը</a>(1019-1058), որի օրոք սկիզբ է առնում Բագրատունյաց պետության ճգնաժամը։ Իր ծրագրերը և հույսերը կապելով Բյուզանդիայի հետ՝ կաթողիկոսը անկման է տանում նաև Հայոց Եկեղեցին։ <a href="/wiki/1045" title="1045">1045</a> թվականին Բյուզանդիայի վարած քաղաքականության, պետության և եկեղեցու անհեռատես քայլերի արդյունքում <a href="/wiki/%D4%B2%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%A1%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Բագրատունիներ">Բագրատունյաց թագավորությունը</a> փլուզվում է։ Աննախադեպ հալածանքներ են սկսվում Հայ Եկեղեցու դեմ, բանտարկվում և տանջանքների է ենթարկվում Պետրոս Գետադարձին հաջորդած <a href="/wiki/%D4%BD%D5%A1%D5%B9%D5%AB%D5%AF_%D4%B2_%D4%B1%D5%B6%D5%A5%D6%81%D5%AB" title="Խաչիկ Բ Անեցի">Խաչիկ Բ Անեցի</a> (1058-1065) կաթողիկոսը, որի մահից հետո Բյուզանդիան միառժամանակ արգելում է Հայ Եկեղեցուն կաթողիկոս ընտրել։ Ստեղծված ծայրահեղ վիճակում 11-րդ դարի վերջում կաթողիկոսական Աթոռը տեղափոխվում է ավելի անվտանգ վայր՝ <a href="/wiki/%D4%BF%D5%AB%D5%AC%D5%AB%D5%AF%D5%AB%D5%A1" title="Կիլիկիա">Կիլիկիա</a>։ </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Ամենայն_Հայոց_կաթողիկոսությունը_Կիլիկիայում"><span id=".D4.B1.D5.B4.D5.A5.D5.B6.D5.A1.D5.B5.D5.B6_.D5.80.D5.A1.D5.B5.D5.B8.D6.81_.D5.AF.D5.A1.D5.A9.D5.B8.D5.B2.D5.AB.D5.AF.D5.B8.D5.BD.D5.B8.D6.82.D5.A9.D5.B5.D5.B8.D6.82.D5.B6.D5.A8_.D4.BF.D5.AB.D5.AC.D5.AB.D5.AF.D5.AB.D5.A1.D5.B5.D5.B8.D6.82.D5.B4"></span>Ամենայն Հայոց կաթողիկոսությունը Կիլիկիայում</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B5%D6%81_%D4%B1%D5%BC%D5%A1%D6%84%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D4%B5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB&veaction=edit&section=10" title="Խմբագրել բաժինը. Ամենայն Հայոց կաթողիկոսությունը Կիլիկիայում" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B5%D6%81_%D4%B1%D5%BC%D5%A1%D6%84%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D4%B5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB&action=edit&section=10" title="Edit section's source code: Ամենայն Հայոց կաթողիկոսությունը Կիլիկիայում"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>1080 թվականին նախկին <a href="/wiki/%D4%B2%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%A1%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D6%81_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" class="mw-redirect" title="Բագրատունյաց Հայաստան">բագրատունյաց թագավորության</a> վերջին ժառանգ <a href="/wiki/%D4%B3%D5%A1%D5%A3%D5%AB%D5%AF_%D4%B2" title="Գագիկ Բ">Գագիկի</a> ազգականներից <a href="/wiki/%D5%8C%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6_%D4%B1" title="Ռուբեն Ա">Ռուբենը</a> իր իշխանական տարածքներին միացնելով դաշտային Կիլիկիան՝ հիմնեց <a href="/wiki/%D4%BF%D5%AB%D5%AC%D5%AB%D5%AF%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D4%B9%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="mw-redirect" title="Կիլիկիայի Հայկական Թագավորություն">Կիլիկիայի հայկական իշխանությունը</a>։ 1198 թվականին այդ իշխանությունը վերջնականապես հաստատվեց որպես թագավորություն և գոյատևեց մինչև 1375 թվականը։ Հայոց քաղաքական կենտրոնը Կիլիկիա տեղափոխելուն զուգահեռ տեղափոխվեց նաև Կաթողիկոսական աթոռը. Հայոց Եկեղեցին Կիլիկիայի տարածքում գոյատևեց 1062-1441 թվականներին։ Այսուամենայնիվ, բուն <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Հայաստան">Հայաստանում</a> ևս չկորսվեց հայ հոգևոր կյանքը։ Համախմբվելով <a href="/wiki/%D5%8D%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%B0%D5%AB%D5%B6%D5%AB_%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D6%84" class="mw-redirect" title="Սանահինի վանք">Սանահինում</a>, <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B2%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D6%84" class="mw-redirect" title="Հաղպատավանք">Հաղպատում</a>, <a href="/wiki/%D5%8D%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB%D6%84" class="mw-redirect" title="Սյունիք">Սյունիքում</a> և <a href="/wiki/%D4%BD%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%B7%D5%A1%D5%BF" title="Խորանաշատ">Խորանաշատում</a>՝ Հայաստանի հոգևորականները ձևավորում են <a href="/w/index.php?title=%D4%B1%D6%80%D6%87%D5%A5%D5%AC%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%BE%D5%A1%D6%80%D5%A4%D5%A1%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%B6%D5%A5%D6%80&action=edit&redlink=1" class="new" title="Արևելյան վարդապետներ (դեռ գրված չէ)">Արևելյան վարդապետների</a> խումբը։ Մինչև Հայ Առաքելական Եկեղեցու կաթողիկոսական աթոռի վերջնական հաստատումը Կիլիկիայում, հաստատվել էին երեք հակաթոռ կաթողիկոսություններ <a href="/wiki/%D5%80%D5%B8%D5%B6" title="Հոն">Հոնում</a>, <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B7" title="Մարաշ">Մարաշում</a> և <a href="/wiki/%D5%8F%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%B8%D5%B6" title="Տարսոն">Տարսոնում</a>։ Դեռևս <a href="/wiki/%D4%B3%D6%80%D5%AB%D5%A3%D5%B8%D6%80_%D4%B2_%D5%8E%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%A5%D6%80" title="Գրիգոր Բ Վկայասեր">Գրիգոր Բ Վկայասեր</a> կաթողիկոսի (1066-1105) կենդանության օրոք՝ 1081 թվականին Անիում աթոռակից կաթողիկոս է նշանակվում <a href="/wiki/%D4%B2%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%A5%D5%B2_%D4%B1_%D4%B1%D5%B6%D5%A5%D6%81%D5%AB" title="Բարսեղ Ա Անեցի">Բարսեղ Ա Անեցին</a> (1105-1113)։ Այս նշանակումը եղել էր Գրիգոր Վկայասերի համաձայնությամբ, քանի որ Վկայասերը երկարատև բացակայում էր Հայաստանից՝ շրջելով և հավաքագրելով սրբերի վարքեր և վկայաբանություններ։ Բարսեղի ջանքերով վերացվում են Կիլիկիայի հակաթոռ կաթողիկոսությունները, իսկ արդեն Վկայասերի մահվանից հետո Բարսեղ Անեցին հաստատվում է <a href="/wiki/%D5%94%D5%A5%D5%BD%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB_%D4%BF%D5%A1%D6%80%D5%B4%D5%AB%D6%80_%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D6%84" class="mw-redirect" title="Քեսունի Կարմիր վանք">Քեսունի Կարմիր վանքում</a>։ Բարսեղ Անեցուց հետո Հայոց Կաթողիկոս է ձեռնադրվում 20-ամյա <a href="/wiki/%D4%B3%D6%80%D5%AB%D5%A3%D5%B8%D6%80_%D4%B3_%D5%8A%D5%A1%D5%B0%D5%AC%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB" title="Գրիգոր Գ Պահլավունի">Գրիգոր Գ Պահլավունին</a> (1113-1166)։ Երիտասարդ կաթողիկոսի ընտրությունը պատճառ է դառնում հայոց ամենաերկարակյաց հակաթոռ կաթողիկոսության՝ <a href="/wiki/%D4%B1%D5%B2%D5%A9%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%AB_%D5%AF%D5%A1%D5%A9%D5%B8%D5%B2%D5%AB%D5%AF%D5%B8%D5%BD%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Աղթամարի կաթողիկոսություն">Աղթամարի</a> (1113-1895) հիմնադրման համար։ Գրիգոր կաթողիկոսի դեմ բողոքելով՝ Աղթամարի կաթողիկոս է ինքն իրեն հռչակում Աղթամարի Դավիթ եպիսկոպոսը, ում կաթողիկոսությունը միանգամից մերժվում է։ Ելնելով քաղաքական իրավիճակից՝ 1116 թվականին Գրիգոր Գ Պահլավունի կաթողիկոսը Կարմիր վանքից տեղափոխվում է <a href="/wiki/%D4%BE%D5%B8%D5%BE%D6%84" class="mw-redirect mw-disambig" title="Ծովք">Ծովք</a>, սակայն այստեղ էլ ապահով չլինելով՝ վերջնականապես հաստատվում է <a href="/wiki/%D5%80%D5%BC%D5%B8%D5%B4%D5%AF%D5%AC%D5%A1" title="Հռոմկլա">Հռոմկլայում</a>՝ հընթացս մի քանի անգամ անհաջող փորձ անելով աթոռը վերահաստատել <a href="/wiki/%D4%B1%D5%B6%D5%AB" title="Անի">Անիում</a>։ Հռոմկլայում Հայոց կաթողիկոսական աթոռը մնում է մինչև 1292 թվականը։ Գրիգոր Պահլավունուց հետո Հայոց եկեղեցու ղեկավարումը ստանձնում է նրա եղբայրը՝ <a href="/wiki/%D5%86%D5%A5%D6%80%D5%BD%D5%A5%D5%BD_%D4%B4_%D4%BF%D5%AC%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%81%D5%AB" title="Ներսես Դ Կլայեցի">Ներսես Դ Կլայեցի</a> Պահլավունին (Ներսես Շնորհալի, 1166-1173), ով Հայ Եկեղեցու պատմության ամենաբազմերախտ հայրապետներից էր։ Շնորհալին պատմությանը հայտնի է ոչ միայն իր բեղուն գրիչով՝ որի տակից դուրս են եկել մի շարք աստվածաբանական աշխատություններ և ծիսադավանական հարցերի առնչվող գործեր, այլ նաև քաղաքական ակտիվ գործունեությամբ։ Ի հակակշիռ այդ ժամանակաշրջանում դարձյալ գլուխ բարձրացնող բյուզանդական ձուլման քաղաքականության՝ Ներսես Հայրապետը նամակագրություն է սկսում <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%AB%D5%AC_I_%D4%BF%D5%B8%D5%B4%D5%B6%D5%A5%D5%B6%D5%B8%D5%BD" title="Մանուիլ I Կոմնենոս">Մանուիլ I Կոմնենոս</a> կայսեր հետ՝ ճիգեր անելով ամեն պարագայում պահպանել Հայոց եկեղեցու ամբողջականությունն ու վարդապետական անաղարտությունը։ Արդեն հաջորդ կաթողիկոս <a href="/wiki/%D4%B3%D6%80%D5%AB%D5%A3%D5%B8%D6%80_%D4%B4_%D5%8F%D5%B2%D5%A1" title="Գրիգոր Դ Տղա">Գրիգոր Դ Տղայի</a> (1173-1193) օրոք՝ 1179 թվականին <a href="/wiki/%D5%80%D5%BC%D5%B8%D5%B4%D5%AF%D5%AC%D5%A1" title="Հռոմկլա">Հռոմկլայում</a> մեծ եկեղեցական ժողով է գումարվում, որտեղ <a href="/w/index.php?title=%D4%B1%D6%80%D6%87%D5%A5%D5%AC%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%BE%D5%A1%D6%80%D5%A4%D5%A1%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%B6%D5%A5%D6%80&action=edit&redlink=1" class="new" title="Արևելյան վարդապետներ (դեռ գրված չէ)">Արևելյան վարդապետների</a> անզիջում կողմնորոշման շնորհիվ մերժվում են Մանուել կայսեր առաջարկները (սրան նպաստում է նաև 1080 թվականին կայսեր մահը)։ Միևնույն ժամանակ Հայոց եկեղեցուն սկսում է այլ վտանգ սպառնալ. <a href="/wiki/%D4%BD%D5%A1%D5%B9%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A1%D6%81_%D5%A1%D6%80%D5%B7%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D6%84%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Խաչակրաց արշավանքներ">Խաչակրաց արշավանքներին</a> զուգահեռ Կիլիկյան Հայաստանում քաղաքական աջակցություն գտնելու համար նախարարական տները հայացքները դարձնում են դեպի <a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%A9%D5%B8%D5%AC%D5%AB%D5%AF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Կաթոլիկություն">Կաթոլիկ եկեղեցին</a>։ </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Ունիթորական_շարժումը_Հայոց_Եկեղեցում"><span id=".D5.88.D6.82.D5.B6.D5.AB.D5.A9.D5.B8.D6.80.D5.A1.D5.AF.D5.A1.D5.B6_.D5.B7.D5.A1.D6.80.D5.AA.D5.B8.D6.82.D5.B4.D5.A8_.D5.80.D5.A1.D5.B5.D5.B8.D6.81_.D4.B5.D5.AF.D5.A5.D5.B2.D5.A5.D6.81.D5.B8.D6.82.D5.B4"></span>Ունիթորական շարժումը Հայոց Եկեղեցում</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B5%D6%81_%D4%B1%D5%BC%D5%A1%D6%84%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D4%B5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB&veaction=edit&section=11" title="Խմբագրել բաժինը. Ունիթորական շարժումը Հայոց Եկեղեցում" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B5%D6%81_%D4%B1%D5%BC%D5%A1%D6%84%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D4%B5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB&action=edit&section=11" title="Edit section's source code: Ունիթորական շարժումը Հայոց Եկեղեցում"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>12-14-րդ դարերում Հայոց եկեղեցին առաջին անգամ սերտ հարաբերությունների մեջ մտավ <a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%A9%D5%B8%D5%AC%D5%AB%D5%AF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Կաթոլիկություն">Հռոմեակաթոլիկ եկեղեցու</a> հետ։ Այս փոխհարաբերությունը մեծապես կապված էին <a href="/wiki/%D4%BF%D5%AB%D5%AC%D5%AB%D5%AF%D5%AB%D5%A1" title="Կիլիկիա">Կիլիկիայի</a> տարածքում և հարակից շրջաններում <a href="/wiki/%D4%BD%D5%A1%D5%B9%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A1%D6%81_%D5%A1%D6%80%D5%B7%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D6%84%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Խաչակրաց արշավանքներ">խաչակրաց արշավանքների</a> արդյունքում ձևավորված արևմտյան մի շարք նախարարությունների ձևավորմամբ, Կիլիկյան թագավորության քաղաքական և տնտեսական անկայուն դրությամբ։ Ցանկանալով ստանալ Արևմուտքի՝ հետևաբար և Հռոմեական եկեղեցու օժանդակությունը՝ որոշ հայ քաղաքական և հոգևոր գործիչներ՝ պատրաստ էին գնալ զիջումների անգամ հոգևոր-դավանաբանական հարցերում։ Այս հաշվի առնելով Կաթոլիկ եկեղեցին այդ դարերի ընթացքում մշտապես առաջ էր քաշում եկեղեցիների ունիայի (միավորման) խնդիրը՝ հիմնականում պնդելով 2 դավանական զիջում՝ </p> <ul><li><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B2%D5%B8%D6%80%D5%A4%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Հաղորդություն">Հաղորդության</a> գինուն ջուր խառնել</li> <li><a href="/wiki/%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D4%BE%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A4" class="mw-redirect" title="Սուրբ Ծնունդ">Սուրբ Ծնունդը</a> հունվարի 6-ի փոխարեն նշել դեկտեմբերի 25-ին։</li></ul> <p>Խաչակիրների 3-րդ արշավանքի ժամանակ Հռոմի Կղեմես 3-րդ պապի խնդրանքով Կիլիկյան Հայաստանը ի դեմս <a href="/wiki/%D4%BC%D6%87%D5%B8%D5%B6_%D4%B3" title="Լևոն Գ">Լևոն թագավորի</a> մեծապես օժանդակեց խաչակիրներին, ինչի համար Լևոնը 1195 թվականին Գերմանիայ Սրբազան թագավորության կայսր Հենրիխ 4-րդի կողմից ճանաչվեց Կիլիկիայի թագավոր, իսկ 1196 թվականին թագ ստացավ Ալեքս 3-րդից։ Լևոնը պարտադիր կերպով ձգտում էր թագադրվել Արևմուտքի կողմից, սակայն կաթոլիկ եկեղեցին թագադրման արարողություն չէր ցանկանում իրականացնել այլադավան արքայի վրա, ինչի համար Կիլիկիա է ուղարկվում Պապի պատվիրակ Կոնրադոս կարդինալը՝ առաջարկով միավորել Հայ և <a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%A9%D5%B8%D5%AC%D5%AB%D5%AF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Կաթոլիկություն">Լատին եկեղեցիները</a>։ Լևոնը ժողով է գումարում այդ հարցը քննարկելու համար, սակայն ժողովը իսպառ մերժում է կարդինալի առաջարկը՝ զիջման գնալով այլ կետում. 1198 թվականի հունվարի 6-ին Կոնրադոս Կարդինալը իրականացրեց Լևոնի թագադրումը, իսկ <a href="/wiki/%D4%B3%D6%80%D5%AB%D5%A3%D5%B8%D6%80_%D4%B6_%D4%B1%D5%BA%D5%AB%D6%80%D5%A1%D5%BF" title="Գրիգոր Զ Ապիրատ">Գրիգոր Զ Ապիրատ</a> (1194-1203) կաթողիկոսը՝ օծման արարողությունը (օծումը կատարվեց հայերենի թարգմանած լատին ծիսակարգի համաձայն)։ </p><p>Ունիթորական ձգտումները շարունակվեցին նաև <a href="/wiki/%D5%80%D5%A5%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%B4_%D4%B2" title="Հեթում Բ">Հեթում արքայի</a> և <a href="/wiki/%D4%BF%D5%B8%D5%B6%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D5%AB%D5%B6_%D4%B1_%D4%B2%D5%A1%D6%80%D5%B1%D6%80%D5%A1%D5%A2%D5%A5%D6%80%D5%A4%D6%81%D5%AB" title="Կոնստանդին Ա Բարձրաբերդցի">Կոնստանդին Ա Բարձրաբերդցի</a> կաթողիկոսի օրոք (1221-1267), երբ Հայ Առաքելական Եկեղեցուն առաջարկվեց ընդունել <a href="/w/index.php?title=%D5%96%D5%AB%D5%AC%D5%AB%D5%B8%D6%84%D5%BE%D5%A5&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ֆիլիոքվե (դեռ գրված չէ)">Ֆիլիոքվեի</a> վարդապետությունը։ Կոնստանդին կաթողիկոսը 1251 թ. Սսում ժողով է գումարում հարցը քննարկելու համար, սակայն ժողովականների հետ ընդհանուր հայտարարի չգալով ստիպված է լինում դիմել նաև Արևելյան վարդապետներին։ Քանի որ այս վարդապետությունը մինագամայն նոր էր և անծանոթ, դրա պատասխանը երկար ժամանակ հապաղում էր։ Լատին եկեղեցին, սակայն, շարունակում էր իր պատվիրակներին ուղարկել՝ <a href="/wiki/%D4%BF%D5%AB%D5%AC%D5%AB%D5%AF%D5%AB%D5%A1" title="Կիլիկիա">Կիլիկիա</a>՝ նպատակ ունենալով զրկել ինքնուրույնությունից Հայոց Եկեղեցին։ Այս գործընթացին բավական նպաստում էին նաև կաթոլիկների հանդեպ ընդգծված դրական վերաբերմունք ունեցող <a href="/wiki/%D4%B3%D6%80%D5%AB%D5%A3%D5%B8%D6%80_%D4%B7_%D4%B1%D5%B6%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D6%80%D5%A6%D5%A5%D6%81%D5%AB" title="Գրիգոր Է Անավարզեցի">Գրիգոր Է Անավարզեցի</a> (1293-1306) կաթողիկոսը և <a href="/wiki/%D5%80%D5%A5%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%B4_%D4%B2" title="Հեթում Բ">Հեթում Բ</a> թագավորը, որոնց ջանքերով ինչ-ինչ փոփոխություններ և մուծումներ եղան ծեսի մեջ։ Ընդդիմանալով սրան՝ <a href="/w/index.php?title=%D4%B1%D6%80%D6%87%D5%A5%D5%AC%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%BE%D5%A1%D6%80%D5%A4%D5%A1%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%B6%D5%A5%D6%80&action=edit&redlink=1" class="new" title="Արևելյան վարդապետներ (դեռ գրված չէ)">Արևելյան վարդապետները</a>՝ <a href="/wiki/%D5%8D%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D6%81_%D5%B4%D5%A5%D5%BF%D6%80%D5%B8%D5%BA%D5%B8%D5%AC%D5%AB%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Սյունյաց մետրոպոլիտություն">Սյունյաց մետրոպոլիտության</a> առաջնորդությամբ զգաստության են կոչում Գրիգոր կաթողիկոսին։ Հաշվի առնելով շրջակա իսլամադավան երկրների սպառնալից ընթացքը՝ Գրիգոր Անավարզեցին արդարացնում էր իր քայլերը նարանով, որ <a href="/wiki/%D5%80%D5%BC%D5%B8%D5%B4" title="Հռոմ">Հռոմը</a> և <a href="/wiki/%D4%B2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%A6%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D5%AB%D5%A1" class="mw-redirect" title="Բյուզանդիա">Բյուզանդիան</a> քրիստոնյա երկրներ էին, քիչ ավելի վտանգավոր քան մուսուլմանները։ Կարճ ժամանակ հետո հասկանալով, որ ոչ Հռոմը ոչ Բյուզանդիան չեն պատրաստվում օժանդակել Կիլիկյան թագավորությանը, կաթողիկոսը մեկուսացավ գործունեությունից, ապա թագավորի կողմից աքսորի ենթարկվեց՝ Հռոմի հետ միավորման գրությունը չստորագրելու համար։ </p><p>1307 թվականին Լևոն արքան Սիսում գումարեց 7-րդ ժողովը, որին մասնակից էին 43 եպիսկոպոսներ և Կիլիկիայի մի շարք իշխաններ։ Լևոնը ժողովականներին ներկայացրեց զիջումներով ու դավանական լուրջ փոփոխություններով մի գրություն, որն իբր գրել էր Գրիգոր Անավարզեցին։ Զիջումները ժողովականների մեծամասնության որոշմամբ ընդունվեցին՝ ընդդիմության արժանանալով <a href="/w/index.php?title=%D4%B1%D6%80%D6%87%D5%A5%D5%AC%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%BE%D5%A1%D6%80%D5%A4%D5%A1%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%B6%D5%A5%D6%80&action=edit&redlink=1" class="new" title="Արևելյան վարդապետներ (դեռ գրված չէ)">Արևելյան վարդապետների</a> կողմից։ Միայն այն ժամանակ, երբ լիովին պարզ դարձավ Լատին եկեղեցու անպատրաստակամությունը Կիլիկիային օգնելու (մանավանդ որ Եգիպտոսի <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D5%B4%D5%AC%D5%B8%D6%82%D6%84%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Մամլուքներ">Մամլուքները</a> անխնա ասպատակում էին Կիլիկիան) 1361 թվականին <a href="/wiki/%D5%84%D5%A5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D5%BA_%D4%B1_%D4%B1%D6%80%D5%BF%D5%A1%D5%A6%D5%A5%D6%81%D5%AB" title="Մեսրոպ Ա Արտազեցի">Մեսրոպ Ա Արտազեցի</a> (1359-1372) կաթողիկոսը գումարեց Սսի 8-րդ ժողովը և չեղյալ համարեց ամեն տեսակ փոփոխություններն ու մուծումները։ </p><p>1375 թվականին մամլուքների արշավանքների արդյունքում ի վերջո դադարեց գոյություն ունենալ Կիլիկիայի Հայոց թագավորությունը։ Հասունանում էր կաթողիկոսական աթոռը ավելի ապահով վայր՝ բուն <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Հայաստան">Հայաստան</a> տեղափոխելու գաղափարը։ </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Հայոց_Եկեղեցու_հոգևոր-մշակութային_կյանքը_Կիլիկյան_թագավորության_ժամանակաշրջանում"><span id=".D5.80.D5.A1.D5.B5.D5.B8.D6.81_.D4.B5.D5.AF.D5.A5.D5.B2.D5.A5.D6.81.D5.B8.D6.82_.D5.B0.D5.B8.D5.A3.D6.87.D5.B8.D6.80-.D5.B4.D5.B7.D5.A1.D5.AF.D5.B8.D6.82.D5.A9.D5.A1.D5.B5.D5.AB.D5.B6_.D5.AF.D5.B5.D5.A1.D5.B6.D6.84.D5.A8_.D4.BF.D5.AB.D5.AC.D5.AB.D5.AF.D5.B5.D5.A1.D5.B6_.D5.A9.D5.A1.D5.A3.D5.A1.D5.BE.D5.B8.D6.80.D5.B8.D6.82.D5.A9.D5.B5.D5.A1.D5.B6_.D5.AA.D5.A1.D5.B4.D5.A1.D5.B6.D5.A1.D5.AF.D5.A1.D5.B7.D6.80.D5.BB.D5.A1.D5.B6.D5.B8.D6.82.D5.B4"></span>Հայոց Եկեղեցու հոգևոր-մշակութային կյանքը Կիլիկյան թագավորության ժամանակաշրջանում</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B5%D6%81_%D4%B1%D5%BC%D5%A1%D6%84%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D4%B5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB&veaction=edit&section=12" title="Խմբագրել բաժինը. Հայոց Եկեղեցու հոգևոր-մշակութային կյանքը Կիլիկյան թագավորության ժամանակաշրջանում" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B5%D6%81_%D4%B1%D5%BC%D5%A1%D6%84%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D4%B5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB&action=edit&section=12" title="Edit section's source code: Հայոց Եկեղեցու հոգևոր-մշակութային կյանքը Կիլիկյան թագավորության ժամանակաշրջանում"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Չնայած քաղաքական դաշտի վայրիվերումներին, միավորման համար այլ եկեղեցիների վարած քաղաքականությանը` հոգևոր մշակութային կյանքը <a href="/wiki/%D4%BF%D5%AB%D5%AC%D5%AB%D5%AF%D5%AB%D5%A1" title="Կիլիկիա">Կիլիկիայում</a> և Հայոց Եկեղեցում տվել է իր լավագույն պտուղները՝ որակվելով որպես «արծաթե դար»։ Այս շրջանում կառուցվել են բազմաթիվ վանքեր ու եկեղեցիներ, վարդապետարաններ ու համալսարաններ, ընդօրինակվել ձեռագրեր, ստեղծվել արվեստի, գիտության ու մշակույթի անկրկնելի արժեքներ։ <a href="/wiki/%D4%B9%D5%B8%D6%80%D5%B8%D5%BD_%D5%8C%D5%B8%D5%BD%D5%AC%D5%AB%D5%B6" title="Թորոս Ռոսլին">Թորոս Ռոսլինի</a> գլխավորությամբ զարկ է տրվում մանրանկարչական արվեստի կատարելագործմանը։ </p><p>13-րդ դարի սկզբներին աշխուժանում է կյանքը նաև բուն՝ Հյուսիսային Հայաստանում։ <a href="/wiki/%D4%B6%D5%A1%D6%84%D5%A1%D6%80%D5%B5%D5%A1%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Զաքարյաններ">Զաքարյան իշխանական տան</a> ջանքերով ազատվելով մուսուլմանների գերիշխանությունից՝ Հայաստանը հնարավորություն է ստանում մշակութային վերելք ապրելու, ինչի արդյունքում կարճ ժամանակ հետո հիմնվում են <a href="/wiki/%D5%8D%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%B0%D5%AB%D5%B6%D5%AB_%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D6%84" class="mw-redirect" title="Սանահինի վանք">Սանահինի</a> և <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B2%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D6%84" class="mw-redirect" title="Հաղպատավանք">Հաղպատի</a> վանքերն ու վարդապետարանները, <a href="/wiki/%D4%B3%D5%AC%D5%A1%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%AC%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6" title="Գլաձորի համալսարան">Գլաձորի համալսարանը</a>, <a href="/wiki/%D5%88%D6%80%D5%B8%D5%BF%D5%B6%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D6%84" title="Որոտնավանք">Որոտնավանքն</a> ու <a href="/wiki/%D5%8F%D5%A1%D5%A9%D6%87%D5%AB_%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D6%84" title="Տաթևի վանք">Տաթևի վանքը</a> և այլն։ </p><p>Այս դարաշրջանում Հայոց Եկեղեցում գործունեություն են ծավալում այնպիսի հայտնի գործիչներ ինչպիսիք են <a href="/wiki/%D5%86%D5%A5%D6%80%D5%BD%D5%A5%D5%BD_%D5%87%D5%B6%D5%B8%D6%80%D5%B0%D5%A1%D5%AC%D5%AB" class="mw-redirect" title="Ներսես Շնորհալի">Ներսես Շնորհալին</a>, <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%AF%D5%B8%D5%A2_%D4%B1_%D4%BF%D5%AC%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%81%D5%AB" title="Հակոբ Ա Կլայեցի">Հակոբ Ա Կլայեցին</a>, <a href="/wiki/%D5%80%D5%B8%D5%BE%D5%B0%D5%A1%D5%B6_%D5%88%D6%80%D5%B8%D5%BF%D5%B6%D5%A5%D6%81%D5%AB" title="Հովհան Որոտնեցի">Հովհան Որոտնեցին</a>, <a href="/wiki/%D4%B3%D6%80%D5%AB%D5%A3%D5%B8%D6%80_%D5%8F%D5%A1%D5%A9%D6%87%D5%A1%D6%81%D5%AB" title="Գրիգոր Տաթևացի">Գրիգոր Տաթևացին</a>, <a href="/wiki/%D5%8F%D5%AB%D6%80%D5%A1%D5%BF%D5%B8%D6%82%D6%80_%D4%BF%D5%AB%D5%AC%D5%AB%D5%AF%D5%A5%D6%81%D5%AB" title="Տիրատուր Կիլիկեցի">Տիրատուր Կիլիկեցին</a>, <a href="/wiki/%D4%B5%D5%BD%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D5%86%D5%B9%D5%A5%D6%81%D5%AB" title="Եսայի Նչեցի">Եսայի Նչեցին</a>, <a href="/wiki/%D5%84%D5%AD%D5%AB%D5%A9%D5%A1%D6%80_%D4%B3%D5%B8%D5%B7" title="Մխիթար Գոշ">Մխիթար Գոշը</a> և այլք։ </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Կաթողիկոսական_Աթոռի_վերահաստատումը_Էջմիածնում"><span id=".D4.BF.D5.A1.D5.A9.D5.B8.D5.B2.D5.AB.D5.AF.D5.B8.D5.BD.D5.A1.D5.AF.D5.A1.D5.B6_.D4.B1.D5.A9.D5.B8.D5.BC.D5.AB_.D5.BE.D5.A5.D6.80.D5.A1.D5.B0.D5.A1.D5.BD.D5.BF.D5.A1.D5.BF.D5.B8.D6.82.D5.B4.D5.A8_.D4.B7.D5.BB.D5.B4.D5.AB.D5.A1.D5.AE.D5.B6.D5.B8.D6.82.D5.B4"></span>Կաթողիկոսական Աթոռի վերահաստատումը Էջմիածնում</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B5%D6%81_%D4%B1%D5%BC%D5%A1%D6%84%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D4%B5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB&veaction=edit&section=13" title="Խմբագրել բաժինը. Կաթողիկոսական Աթոռի վերահաստատումը Էջմիածնում" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B5%D6%81_%D4%B1%D5%BC%D5%A1%D6%84%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D4%B5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB&action=edit&section=13" title="Edit section's source code: Կաթողիկոսական Աթոռի վերահաստատումը Էջմիածնում"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Կիլիկիայում թագավորության անկումից հետո Հայոց եկեղեցու առաջ ծառացան մի շարք խնդիրներ. ստեղծված հոգևոր-մշակութային ճգնաժամը, տնտեսական և քաղաքական անելանելի դրությունը անհնար էին դարձնում Եկեղեցու ազատ և նպատակաուղղված գործունեությունը։ Հաշվի առնելով այս հանգամանքները Հայ Առաքելական Սուրբ Եկեղեցու գործիչները 13-րդ դարի վերջից սկսած քայլեր են ձեռնարկում հայրապետական աթոռն ավելի ապահով ու նպաստավոր վայր տեղափոխելու համար։ Արդեն 15-րդ դարի սկզբին, երբ բուն Հայաստանում կարակոյունլու Ջհանշահի իշխանությունը հաստատվեց, համեմատաբար խաղաղ ու նպաստավոր իրադրություն ստեղծվեց և հնարավորություն առաջ եկավ կաթողիկոսությունը հաստատել իր նախնական վայրում՝ Սուրբ Էջմիածնում։ Այս որոշումը կայացվեց դեռևս Կիլիկիայի <a href="/wiki/%D4%B3%D6%80%D5%AB%D5%A3%D5%B8%D6%80_%D4%B9_%D5%84%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%A1%D5%A2%D5%A5%D5%AF%D5%B5%D5%A1%D5%B6%D6%81" title="Գրիգոր Թ Մուսաբեկյանց">Գրիգոր Թ Մուսաբեկյանց</a> կաթողիկոսի կենդանության օրոք, նրա համաձայնությամբ։ 1441 թվականին <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B4%D5%A2%D5%A1%D6%80%D5%B1%D5%B4%D5%A1%D5%B6_%D5%BF%D5%B8%D5%B6%D5%A8_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Համբարձման տոնը Հայաստանում">Համբարձման տոնի</a> օրը <a href="/wiki/%D4%B9%D5%B8%D5%BE%D5%B4%D5%A1_%D5%84%D5%A5%D5%AE%D5%B8%D6%83%D5%A5%D6%81%D5%AB" title="Թովմա Մեծոփեցի">Թովմա Մեծոփեցու</a> և <a href="/wiki/%D5%80%D5%B8%D5%BE%D5%B0%D5%A1%D5%B6_%D5%80%D5%A5%D6%80%D5%B4%D5%B8%D5%B6%D5%A5%D6%81%D5%AB" class="mw-redirect" title="Հովհան Հերմոնեցի">Հովհան Հերմոնեցու</a> ջանքերով <a href="/wiki/%D5%8E%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%80%D5%B7%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D5%BF" title="Վաղարշապատ">Վաղարշապատում</a> ժողով գումարվեց 700 եպիսկոպոսների մասնակցությամբ, վիճակ գցվեց և Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսի պաշտոնն ընկավ <a href="/wiki/%D4%BF%D5%AB%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%B8%D5%BD_%D4%B1_%D5%8E%D5%AB%D6%80%D5%A1%D5%BA%D5%A5%D6%81%D5%AB" title="Կիրակոս Ա Վիրապեցի">Կիրակոս Վիրապեցուն</a> (1441-1443), ով փաստորեն դարձավ գոյություն ունեցող հայկական բոլոր կաթողիկոսությունների, նվիրապետական աթոռների և թեմերի գլուխը։ Կարճ ժամանակ հետո՝ 1446 թվականին, Կիլիկիայում <a href="/w/index.php?title=%D4%BF%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%BA%D5%A5%D5%BF_%D4%B5%D5%BE%D5%A4%D5%B8%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB&action=edit&redlink=1" class="new" title="Կարապետ Եվդոկացի (դեռ գրված չէ)">Կարապետ Եվդոկացին</a> կաթողիկոս օծվեց՝ ինքն իրեն Սսի կաթողիկոս հայտարարելով, ինչով վերականգնվեց Սսի Կիլիկյան կաթողիկոսությունը։ Կարճ ժամանակ հետո՝ 1461 թվականին հիմնվեց նաև <a href="/w/index.php?title=%D4%BF%D5%B8%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%BA%D5%B8%D5%AC%D5%BD%D5%AB_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D6%80%D5%AB%D5%A1%D6%80%D6%84%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Կոստանդնուպոլսի Հայոց պատրիարքություն (դեռ գրված չէ)">Կոստանդնուպոլսի Հայոց պատրիարքությունը</a>։ Վաղարշապատը կրկին դարձավ համայն հայության հոգևոր կենտրոնը, Սուրբ Էջմիածինը՝ պետականությունից զրկված, աշխարհով սփռված հայ ժողովրդի հոգևոր և ազգային-քաղաքական կենտրոնը։ Այս վերջին հանգամանքը չափազանց կարևոր էր <a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AF%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" class="mw-redirect" title="Պարսկաստան">Պարսկաստանի</a> և <a href="/wiki/%D5%95%D5%BD%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Օսմանյան կայսրություն">Օսմանյան Թուրքիայի</a> հայահալած ու զավթողական նպատակների պայմանում։ Հայոց Եկեղեցու կենտրոնը՝ Վաղարշապատը, գտնվում էր Պարսկաստանի իշխանության տակ և զրկված էր ինքնավարությունից։ Արդյունքում 15-16-րդ դարերում Հայոց Եկեղեցին դարձյալ մութ ու լճացած տարիներ է անցկացնում, երբ ներսում ձեռքից ձեռք էր խլվում կաթողիկոսական աթոռը, իսկ արտաքին քաղաքականությամբ Պարսկաստանն ու Թուրքիան պառակտում և թուլացնում էին Հայոց Եկեղեցին ու Հայաստանը։ Միայն 17-րդ դարասկզբին՝ <a href="/wiki/%D5%84%D5%B8%D5%BE%D5%BD%D5%A5%D5%BD_%D4%B3_%D5%8F%D5%A1%D5%A9%D6%87%D5%A1%D6%81%D5%AB" title="Մովսես Գ Տաթևացի">Մովսես Գ Տաթևացի</a> (1629-1632), <a href="/wiki/%D5%93%D5%AB%D5%AC%D5%AB%D5%BA%D5%B8%D5%BD_%D4%B1_%D4%B1%D5%B2%D5%A2%D5%A1%D5%AF%D5%A5%D6%81%D5%AB" title="Փիլիպոս Ա Աղբակեցի">Փիլիպոս Ա Աղբակեցի</a> (1632-1655), <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%AF%D5%B8%D5%A2_%D4%B4_%D5%8B%D5%B8%D6%82%D5%B2%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%81%D5%AB" title="Հակոբ Դ Ջուղայեցի">Հակոբ Դ Ջուղայեցի</a> (1655-1680) կաթողիկոսների օրոք Հայ Առաքելական եկեղեցու ներքին կացությունը, նյութական վիճակը, ազգային-եկեղեցական, հոգևոր-մշակութային կյանքը սկսեցին վերելք ապրել։ Կարգավորվեցին հարաբերությունները Պարսկական արքունիքի, նվիրապետական աթոռների հետ։ Հիմնվեցին մի շարք դպրոցներ ու կրթական հաստատություններ <a href="/wiki/%D5%8D%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB%D6%84" class="mw-redirect" title="Սյունիք">Սյունիքում</a>, <a href="/wiki/%D5%8E%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%80%D5%B7%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D5%BF" title="Վաղարշապատ">Վաղարշապատում</a>, Վանա լճի կղզիներում, <a href="/wiki/%D5%86%D5%B8%D6%80_%D5%8B%D5%B8%D6%82%D5%B2%D5%A1" title="Նոր Ջուղա">Նոր Ջուղայում</a><sup id="cite_ref-10" class="reference"><a href="#cite_note-10"><span class="cite-bracket">[</span>9<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ Վերազարթոնքը շարունակվեց նաև հաջորդ կաթողիկոսներ <a href="/wiki/%D4%B5%D5%B2%D5%AB%D5%A1%D5%A6%D5%A1%D6%80_%D4%B1_%D4%B1%D5%B5%D5%B6%D5%A9%D5%A1%D6%83%D6%81%D5%AB" title="Եղիազար Ա Այնթափցի">Եղիազար Ա Այնթափցու</a> (1691-1705), <a href="/wiki/%D5%82%D5%A1%D5%A6%D5%A1%D6%80_%D4%B1_%D5%8B%D5%A1%D5%B0%D5%AF%D5%A5%D6%81%D5%AB" title="Ղազար Ա Ջահկեցի">Ղազար Ա Ջահկեցու</a> (1737-1751), <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%AF%D5%B8%D5%A2_%D4%B5_%D5%87%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%AD%D5%A5%D6%81%D5%AB" title="Հակոբ Ե Շամախեցի">Հակոբ Ե Շամախեցու</a> (1795-1763, այս հայրապետը առաջիններից էր, ով սկսվեց զբաղվել Հայաստանը օտար լծից ազատելու գործով) օրոք։ Դարաշրջանի ամենաբեղուն հայրապետներից էր <a href="/wiki/%D5%8D%D5%AB%D5%B4%D5%A5%D5%B8%D5%B6_%D4%B1_%D4%B5%D6%80%D6%87%D5%A1%D5%B6%D6%81%D5%AB" title="Սիմեոն Ա Երևանցի">Սիմեոն Ա Երևանցին</a> (1763-1780), ով աշխատանքներ տարավ հայոց Եկեղեցու կալվածքները վերադարձնելու, հոգևոր կյանքը աշխուժացնելու և ծիսական կայնքի մեջ բարեփոխումներ կատարելու ուղղությամբ։ </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Հայոց_Եկեղեցին_19-րդ_դարում"><span id=".D5.80.D5.A1.D5.B5.D5.B8.D6.81_.D4.B5.D5.AF.D5.A5.D5.B2.D5.A5.D6.81.D5.AB.D5.B6_19-.D6.80.D5.A4_.D5.A4.D5.A1.D6.80.D5.B8.D6.82.D5.B4"></span>Հայոց Եկեղեցին 19-րդ դարում</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B5%D6%81_%D4%B1%D5%BC%D5%A1%D6%84%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D4%B5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB&veaction=edit&section=14" title="Խմբագրել բաժինը. Հայոց Եկեղեցին 19-րդ դարում" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B5%D6%81_%D4%B1%D5%BC%D5%A1%D6%84%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D4%B5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB&action=edit&section=14" title="Edit section's source code: Հայոց Եկեղեցին 19-րդ դարում"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>19-րդ դարասկիզբը Հայոց եկեղեցու համար առանձնացավ պետական կյանքում տեղի ունեցած բուռն փոփոխություններով. Հայաստանի մի զգալի մասը՝ <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D6%87%D5%A5%D5%AC%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Արևելյան Հայաստան">Արևելյան Հայաստանը</a>, ազատվելով Թուրքիա-Պարսկական լծից, ընկավ <a href="/wiki/%D5%91%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%8C%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" class="mw-redirect" title="Ցարական Ռուսաստան">Ցարական Ռուսաստանի</a> գերիշխանության տակ։ Հայ Եկեղեցին և հայ ժողովուրդը, խանդավառված քրիստոնյա Ռուսաստանի կազմի մեջ անցնելով՝ մեծապես օժանդակեցին Ռուսաստանին՝ թշնամու դեմ պայքարի հարցում։ Հայ ժողովրդին ներկայանալով որպես հավատակից ազատարար՝ Ռուսաստանը մեծ կարևորություն էր հատկացնում եկեղեցական խնդիրներին և Հայոց Եկեղեցուն՝ գիտակցելով, որ պետականության կորստից հետո հայ ամբողջականության շահերի ու տրամադրությունների արտահայտիչը Հայ Առաքելական Եկեղեցին է։ Ըստ այդմ Ռուսաստանը փորձում էր փոքրացնել Հայ Եկեղեցու քաղաքական դերը երկրի ներսում, օգտագործել Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսության հեղինակությունը Ռուսաստանում և դրանից դուրս բնակվող հայերի վրա ազդեցություն տարածելու համար։ Ռուսաստանը իրավունք էր վերապահել իրեն մինչև անգամ վավերացնելու Կաթողիկոսի ընտրությունը։ Ավելին՝ 1836 թ. Ռուսական կառավարությունը հրապարակեց պետության և Հայոց եկեղեցու հարաբերությունները կանոնակարգող «Պոլոժենիե» փաստաթուղթը, որը ծայրահեղորեն նվազեցնում էր Հայոց եկեղեցու հեղինակությունը, զրկում նրան կալվածքներից, դպրոցներից և ունեցվածքից։ Սա առաջ բերեց հայ ժողովրդի և Հայոց Եկեղեցու վրդովմունքը, սակայն մինչև 1917 թ. «Պոլոժենիեն» չդադարեց գործելուց։ Չնայած Հայոց Եկեղեցու առաջ ծառացած խնդիրներին՝ Հայոց Եկեղեցին շարունակում էր պահպանել իր գոյությունը՝ միաժամանակ որոշակի դրական արդյունքներ արձանագրելով հոգևոր-մշակութային կյանքում։ Միմյանց հաջորդած <a href="/wiki/%D4%B5%D6%83%D6%80%D5%A5%D5%B4_%D4%B1_%D5%81%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%A3%D5%A5%D5%B2%D6%81%D5%AB" title="Եփրեմ Ա Ձորագեղցի">Եփրեմ Ա Ձորագեղցի</a> (1809-1830 թթ.), <a href="/wiki/%D5%80%D5%B8%D5%BE%D5%B0%D5%A1%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D5%BD_%D4%B8_%D4%BF%D5%A1%D6%80%D5%A2%D5%A5%D6%81%D5%AB" title="Հովհաննես Ը Կարբեցի">Հովհաննես Ը Կարբեցի</a> (1831-1842 թթ.) և <a href="/wiki/%D5%86%D5%A5%D6%80%D5%BD%D5%A5%D5%BD_%D4%B5_%D4%B1%D5%B7%D5%BF%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A5%D6%81%D5%AB" title="Ներսես Ե Աշտարակեցի">Ներսես Ե Աշտարակեցի</a> (1843-1857 թթ) կաթողիկոսների շարքում ամենից աչքի ընկնողը եղավ Ներսես Աշտարակեցին, ով ակտիվ գործունեություն էր ծավալել նույնիսկ մինչև կաթողիկոս դառնալը՝ քաջալերողն ու նպաստողը լինելով 1804-1813 թթ, 1826-1828 թթ. Ռուս-Պարսկական պատերազմների։ Աշտարակեցու ջանքերով հիմանդրվեց Ռուսաստանի Նոր-Նախիջևանի, Աստրախանի թեմը, Թիֆլիսում բացվեց հանրահայտ <a href="/wiki/%D5%86%D5%A5%D6%80%D5%BD%D5%AB%D5%BD%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%A4%D5%BA%D6%80%D5%B8%D6%81" class="mw-redirect" title="Ներսիսյան դպրոց">Ներսիսյան դպրոցը</a> (1824 թ.)։ Կաթողիկոս դառնալուց հետո Աշտարակեցին ձեռնամուխ եղավ եկեղեցական կյանքի շենացմանն ու կրթամշակութային աշխատանքների։ Արդյունաշատ եղավ նաև <a href="/wiki/%D4%B3%D6%87%D5%B8%D6%80%D5%A3_%D4%B4_%D4%BF%D5%B8%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%BA%D5%B8%D5%AC%D5%BD%D5%A5%D6%81%D5%AB" class="mw-redirect" title="Գևորգ Դ Կոստանդնուպոլսեցի">Գևորգ Դ Կոստանդնուպոլսեցի</a> (1866-1882 թթ) կաթողիկոսի աթոռակալությունը. Էջմիածնում հիմնվեց տարածաշրջանի առաջին Բարձրագույն Ուսումնական հաստատությունը՝ <a href="/wiki/%D4%B3%D6%87%D5%B8%D6%80%D5%A3%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%80%D5%B8%D5%A3%D6%87%D5%B8%D6%80_%D5%83%D5%A5%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6" class="mw-redirect" title="Գևորգյան Հոգևոր Ճեմարան">Գևորգյան ճեմարանը</a> (1874 թ), բացվեցին Մայր Աթոռի թանգարանը, տպարանը, թղթի արտադրամասը, սկսվեց հրատարակվել Հայոց Եկեղեցու առաջին պաշտոնաթերթը՝ <a href="/w/index.php?title=%C2%AB%D4%B1%D6%80%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%BF%C2%BB_%D5%A1%D5%B4%D5%BD%D5%A1%D5%A3%D5%AB%D6%80&action=edit&redlink=1" class="new" title="«Արարատ» ամսագիր (դեռ գրված չէ)">«Արարատ» ամսագիրը</a>(1868 թ)։ Այս շրջանի հայտնի հոգևոր գործիչներից էր նաև <a href="/wiki/%D5%84%D5%AF%D6%80%D5%BF%D5%AB%D5%B9_%D4%B1_%D5%8E%D5%A1%D5%B6%D5%A5%D6%81%D5%AB" class="mw-redirect" title="Մկրտիչ Ա Վանեցի">Մկրտիչ Ա Խրիմյանը</a> (Խրիմյան Հայրիկ, 1892-1907), ով մինչև կաթողիկոսանալը վարել է ոչ միայն հոգևոր, այլև հասարակական գործունեություն։ Զբաղեցնելով պատասխանատու բարձր պաշտոններ (ընդհուպ Կ.Պոլսի պատրիարքի պաշտոնը)՝ Խրիմյանը միաժամանակ զբաղվում էր հրատարակչական և գրական գործունեությամբ։ Որպես հայկական պատվիրակության ղեկավար՝ մասնակցել է 1878 թ. Բեռլինի Կոնգրեսին, ուր քննարկման էր դրված Հայկական հարցը։ Խրիմյանի կաթողիկոսության օրոք՝ 1903 թ. Ցարական կառավարությունը նոր օրենք առաջ քաշեց, որի համաձայն բռնագրավվում էր ողջ եկեղեցական գույքը, փակվում էին հայկական դպրոցները։ Խրիմյանը ակտիվորեն հակառակվեց այդ օրենքին՝ նամակով դիմելով ցարին և պատվիրեց թեմերին չհնազանդվել այդ օրենքին։ Շուտով այս օրենքը դադարեց գոյություն ունենալուց։ Բարդ էր Հայոց եկեղեցու վիճակը նաև Արևմտյան Հայաստանում։ <a href="/wiki/%D5%8C%D5%B8%D6%82%D5%BD-%D5%A9%D5%B8%D6%82%D6%80%D6%84%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%A6%D5%B4%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Ռուս-թուրքական պատերազմներ">Ռուս-Թուրքական պատերազմից</a> (1828-1829 թթ) հետո Եվրոպական երկրների ճնշմամբ Օսմանյան թուրքիայում հիմնվեցին բողոքական և կաթոլիկ համայնքներ, ովքեր սկսեցին ակտիվ և ագրեսիվ գործունեություն ծավալել՝ ջանալով թուլացնել առանց այդ էլ հյուծված Հայոց Եկեղեցին։ Այսուամենայնիվ հայոց պատրիարքը շարունակում էր մնալ իր բարձր դիրքի վրա, իսկ Թուրքական կառավարությունը փորձում էր մշտապես միջամտել նրա ընտրության և գործունեության հարցում։ Առանց պատրիարքի չէին լուծվում ազգային-եկեղեցական և համայնքային խնդիրները, պատրիարքը միջնորդ էր պետության և Սուրբ Էջմիածնի միջև։ Հարցը «կարգավորելու» համար 1860 թ. կառավարությունը առաջ քաշեց <a href="/w/index.php?title=%D4%B1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%8D%D5%A1%D5%B0%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ազգային Սահմանադրություն (դեռ գրված չէ)">Ազգային Սահմանադրությունը</a>, որը գոյություն ունեցավ մինչև 1880-ական թվականները։ Համաձայն դրա՝ <a href="/wiki/%D5%95%D5%BD%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Օսմանյան կայսրություն">Օսմանյան Կայսրության</a> հայ համայնքի և բնակչության ղեկավարումը կատարվում էր 2 խորհուրդների՝ հոգևոր խորհրդի (14 եպիսկոպոսներ կաթողիկոսի գլխավորությամբ) և աշխարհիկ խորհրդի (20 երեցփոխաններ՝ ընտրված 400 հոգու կողմից) միջոցով։ 1895-1896 թթ. սկիզբ առան հայերի զանգվածային ջարդերը, որոնք կանխելու դեմ ջանք չէին խնայում ժամանակի պատրիարքներ Մկրտիչ եպիսկոպոս Խրիմյանը, Մաղաքիա արքեպիսկոպոս Օրմանյանը և մյուսները։ </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Հայոց_Եկեղեցին_20-րդ_դարում"><span id=".D5.80.D5.A1.D5.B5.D5.B8.D6.81_.D4.B5.D5.AF.D5.A5.D5.B2.D5.A5.D6.81.D5.AB.D5.B6_20-.D6.80.D5.A4_.D5.A4.D5.A1.D6.80.D5.B8.D6.82.D5.B4"></span>Հայոց Եկեղեցին 20-րդ դարում</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B5%D6%81_%D4%B1%D5%BC%D5%A1%D6%84%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D4%B5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB&veaction=edit&section=15" title="Խմբագրել բաժինը. Հայոց Եկեղեցին 20-րդ դարում" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B5%D6%81_%D4%B1%D5%BC%D5%A1%D6%84%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D4%B5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB&action=edit&section=15" title="Edit section's source code: Հայոց Եկեղեցին 20-րդ դարում"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Հայոց_Եկեղեցին_Մեծ_Եղեռնի_և_Առաջին_Հանրապետության_տարիներին"><span id=".D5.80.D5.A1.D5.B5.D5.B8.D6.81_.D4.B5.D5.AF.D5.A5.D5.B2.D5.A5.D6.81.D5.AB.D5.B6_.D5.84.D5.A5.D5.AE_.D4.B5.D5.B2.D5.A5.D5.BC.D5.B6.D5.AB_.D6.87_.D4.B1.D5.BC.D5.A1.D5.BB.D5.AB.D5.B6_.D5.80.D5.A1.D5.B6.D6.80.D5.A1.D5.BA.D5.A5.D5.BF.D5.B8.D6.82.D5.A9.D5.B5.D5.A1.D5.B6_.D5.BF.D5.A1.D6.80.D5.AB.D5.B6.D5.A5.D6.80.D5.AB.D5.B6"></span>Հայոց Եկեղեցին Մեծ Եղեռնի և Առաջին Հանրապետության տարիներին</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B5%D6%81_%D4%B1%D5%BC%D5%A1%D6%84%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D4%B5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB&veaction=edit&section=16" title="Խմբագրել բաժինը. Հայոց Եկեղեցին Մեծ Եղեռնի և Առաջին Հանրապետության տարիներին" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B5%D6%81_%D4%B1%D5%BC%D5%A1%D6%84%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D4%B5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB&action=edit&section=16" title="Edit section's source code: Հայոց Եկեղեցին Մեծ Եղեռնի և Առաջին Հանրապետության տարիներին"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Հայաստանյաց Առաքելական Սուրբ Եկեղեցին 20-րդ դար ոտնակոխեց Խրիմյան Հայրիկի գահակալությամբ, ում հաջորդեց Կ. Պոլսի պատրիարք <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D5%BF%D5%A9%D6%87%D5%B8%D5%BD_%D4%B2_%D4%BF%D5%B8%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%BA%D5%B8%D5%AC%D5%BD%D5%A5%D6%81%D5%AB_(%D4%BB%D5%A6%D5%B4%D5%AB%D6%80%D5%AC%D5%B5%D5%A1%D5%B6)" title="Մատթևոս Բ Կոստանդնուպոլսեցի (Իզմիրլյան)">Մատթեոս Իզմիրլյանը</a> (1908-1910 թթ.)։ Իզմիրլյանի հաջորդ <a href="/wiki/%D4%B3%D6%87%D5%B8%D6%80%D5%A3_%D4%B5_%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A5%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B6%D6%81_(%D5%8F%D6%83%D5%B2%D5%AB%D5%BD%D5%A5%D6%81%D5%AB)" class="mw-redirect" title="Գևորգ Ե Սուրենյանց (Տփղիսեցի)">Գևորգ Ե Սուրենյանցը</a> (1911-1930 թթ) իր կաթողիկոսության ընթացքում ականատեսն ու ժամանակակիցը եղավ միանգամից պատմական մի քանի իրադարձությունների՝ Առաջին աշխարհամարտի,Հայոց <a href="/wiki/%D5%84%D5%A5%D5%AE_%D4%B5%D5%B2%D5%A5%D5%BC%D5%B6" class="mw-redirect" title="Մեծ Եղեռն">Մեծ Եղեռնի</a>, <a href="/wiki/%D5%8D%D5%A1%D6%80%D5%A4%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%AB_%D5%B3%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%BF" class="mw-redirect" title="Սարդարապատի ճակատամարտ">Սարդարապատի ճակատամարտի</a>,<a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D4%B1%D5%BC%D5%A1%D5%BB%D5%AB%D5%B6_%D5%80%D5%A1%D5%B6%D6%80%D5%A1%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="mw-redirect" title="Հայաստանի Առաջին Հանրապետություն">Հայաստանի Առաջին Հանրապետության</a> ստեղծմանը և <a href="/wiki/%D4%BD%D5%B8%D6%80%D5%B0%D6%80%D5%A4%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" class="mw-redirect" title="Խորհրդային Հայաստան">Հայաստանի Խորհրդայնացմանը</a>։ Դեռևս 1912 թ. Գևորգ կաթողիկոսի ջանքերով Էջմիածինը բազմիցս բարձրացրել է հայ դատի խնդիրը՝ փորձելով դրա վրա բևեռել <a href="/wiki/%D4%B5%D5%BE%D6%80%D5%B8%D5%BA%D5%A1" title="Եվրոպա">Եվրոպայի</a> ուշարությունը, սակայն 1914 թ-ին սկիզբ առած <a href="/wiki/%D4%B1%D5%BC%D5%A1%D5%BB%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B7%D5%AD%D5%A1%D6%80%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%A6%D5%B4" title="Առաջին համաշխարհային պատերազմ">աշխարհամարտը</a>, ապա 1915 թ-ի <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%91%D5%A5%D5%B2%D5%A1%D5%BD%D5%BA%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="mw-redirect" title="Հայոց Ցեղասպանություն">Հայկական Ցեղասպանության</a> Օսմանյան ծրագիրը՝ Հայոց Եկեղեցու ջանքերը թողեցին ապարդյուն։ Գիտակցելով Հայոց Եկեղեցու և եկեղեցականների կարևորությունը ազգային կյանքում՝ ջարդերի կազմակերպիչները կայսրության տարածքում կոտորեցին թվով ավելի քան 400 հոգևորականների, ոչնչացրին քրիստոնեական մշակույթի կոթողներն ու հարստությունները, կրակի մատնեցին շուրջ 200 եկեղեցիներ ու վանքեր։ Կոտորածի արդյունքում վտանգի տակ հայտնվեց Սսի կաթողիկոսությունը, որը Սսում մնալով մինչև 1920 թ-ը, բռնեց դեգերման ճամփան և վերջնական հանգրվան գտավ <a href="/wiki/%D4%BC%D5%AB%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%B6" title="Լիբանան">Լիբանանի</a> <a href="/wiki/%D4%B1%D5%B6%D5%A9%D5%AB%D5%AC%D5%AB%D5%A1%D5%BD" title="Անթիլիաս">Անթիլիաս</a> քաղաքում միայն 1930-ականներին։ Վերացան Կ.Պոլսի պատրիարքությունն ու Աղթամարի Կաթողիկոսությունը։ Հայոց Եկեղեցին զրկվեց իր 1.500.000 հավատացյալներից։ Մեծ Եղեռնի և հետագա տարիներին Էջմիածինը ձեռնամուխ եղավ աղետյալների և մազապուրծ եղած փախստականների օժանդակությանը. Հայաստանի և արտերկրի տարբեր քաղաքներում ստեղծվեցին Եղբայրական օգնության կոմիտեներ, նամակներ հղեց պետական բարձրագույն ատյաններին՝ բարձրաձայնելով Թուրքիայում կատարվող արյունահեղությունների մասին։ Ամբողջովին հայաթափելով <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D6%87%D5%B4%D5%BF%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Արևմտյան Հայաստան">Արևմտյան Հայաստանը</a>՝ Թուրքերը շարժվեցին դեպի Հայաստանի Արևելյան հատված՝ <a href="/wiki/%D4%B5%D6%80%D6%87%D5%A1%D5%B6" title="Երևան">Երևան</a> և Սուրբ Էջմիածին։ 1918 թ. մայիսին հայ ժողովուրդը ոտքի կանգնեց և <a href="/wiki/%D5%82%D5%A1%D6%80%D5%A1%D6%84%D5%AB%D5%AC%D5%AB%D5%BD%D5%A1" class="mw-redirect" title="Ղարաքիլիսա">Ղարաքիլիսայի</a>, <a href="/wiki/%D4%B1%D5%BA%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6" title="Ապարան">Բաշ-Ապարանի</a>, <a href="/wiki/%D5%8D%D5%A1%D6%80%D5%A4%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%AB_%D5%B3%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%BF" class="mw-redirect" title="Սարդարապատի ճակատամարտ">Սարդարապատի</a> անհավասար մարտերում հաղթանակ տարավ թշնամուն ՝ արգելելով նրա մուտքը Մայր երկիր։ Պայքարի օրերին չդադարեցին հնչել եկեղեցիների զանգերը, Գևորգ Ե կաթողիկոսը, չնայած սպառնացող վտանգին չլքեց Մայր Աթոռի տարածքը, ռազմաճակատում հանդես եկան Հայոց Եկեղեցու մի շարք սպասավորներ՝ <a href="/wiki/%D4%B3%D5%A1%D6%80%D5%A5%D5%A3%D5%AB%D5%B6_%D4%B1_%D5%80%D5%B8%D5%BE%D5%BD%D5%A5%D6%83%D5%B5%D5%A1%D5%B6" title="Գարեգին Ա Հովսեփյան">Գարեգին եպիսկոպոս Հովսեփյանը</a>, Զավեն եպիսկոպոս Մահտեսի Բաբայանը, Թադեոս, Եզնիկ վարդապետները, Զաքար քահանա Տեր-Հարությունյանը, Հովհաննես քահանա Տեր-Մովսիսյանը և այլք։ Փառահեղ հաղթանակին հետևեց 1918 թ մայիսի 28-ին <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D4%B1%D5%BC%D5%A1%D5%BB%D5%AB%D5%B6_%D5%80%D5%A1%D5%B6%D6%80%D5%A1%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="mw-redirect" title="Հայաստանի Առաջին Հանրապետություն">Հայաստանի Առաջին Հանրապետության</a> ծնունդը, որը միանշանակ ողջունվեց Հայոց Եկեղեցու կողմից։ Չնայած Հանրապետության կարճատև գոյությանը, Հայոց Եկեղեցու և կառավարության միջև սկսվել էին ձևավորվել հարաբերություններ. Հայ Առաքելական Եկեղեցու համար հնարավորություն էր ստեղծվել ազատ շունչ քաշելու և գործելու համար։ </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Հայոց_Եկեղեցին_Խորհրդային_համայնավարության_տարիներին"><span id=".D5.80.D5.A1.D5.B5.D5.B8.D6.81_.D4.B5.D5.AF.D5.A5.D5.B2.D5.A5.D6.81.D5.AB.D5.B6_.D4.BD.D5.B8.D6.80.D5.B0.D6.80.D5.A4.D5.A1.D5.B5.D5.AB.D5.B6_.D5.B0.D5.A1.D5.B4.D5.A1.D5.B5.D5.B6.D5.A1.D5.BE.D5.A1.D6.80.D5.B8.D6.82.D5.A9.D5.B5.D5.A1.D5.B6_.D5.BF.D5.A1.D6.80.D5.AB.D5.B6.D5.A5.D6.80.D5.AB.D5.B6"></span>Հայոց Եկեղեցին Խորհրդային համայնավարության տարիներին</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B5%D6%81_%D4%B1%D5%BC%D5%A1%D6%84%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D4%B5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB&veaction=edit&section=17" title="Խմբագրել բաժինը. Հայոց Եկեղեցին Խորհրդային համայնավարության տարիներին" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B5%D6%81_%D4%B1%D5%BC%D5%A1%D6%84%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D4%B5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB&action=edit&section=17" title="Edit section's source code: Հայոց Եկեղեցին Խորհրդային համայնավարության տարիներին"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Նոր հանրապետության ընձեռած լայն հնարավորությունները երկար չտևեցին։ 1920 թ. խորհրդային ուժերի ներխուժումը Հայաստան նոր փորձությունների սկիզբ դարձավ Հայոց Եկեղեցու համար, ինչը ձգվեց ավելի քան 70 տարի։ Համայնավար վարչակարգը, պաշտոնապես հռչակելով անաստավածությունը որպես գաղափարախոսություն, սկսեց հալածել կրոնն ու եկեղեցին։ 1920 թ. դպրոցը վերջնականապես բաժանվեց Եկեղեցուց, քիչ ավելի ուշ առգրավվեց եկեղեցական ողջ ունեցվածքը՝ ծիսական սպասքը, թանգարանային նմուշները, ձեռագրական հարստությունը, հողակտորները, քանդվեցին կամ պահստների ու ախոռների վերածվեցին հարյուրավոր եկեղեցիներ (մնացել էր ընդամենը 4 եկեղեցի, իսկ 800-ը փակվել հիմնականում վարչական եղանակով), ստեղծվեցին եկեղեցու ոչնչացմանը միտված մի քանի կազմակերպություններ։ Նման ծանր պայմաններում անգամ <a href="/wiki/%D4%B3%D6%87%D5%B8%D6%80%D5%A3_%D4%B5_%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A5%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B6%D6%81_(%D5%8F%D6%83%D5%B2%D5%AB%D5%BD%D5%A5%D6%81%D5%AB)" class="mw-redirect" title="Գևորգ Ե Սուրենյանց (Տփղիսեցի)">Գևորգ Ե Կաթողիկոսը</a> հաջողեցրեց փոփոխել եկեղեցական տոմարը, հիմնել <a href="/w/index.php?title=%D4%B3%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%A3%D5%B8%D6%82%D5%B5%D5%B6_%D5%80%D5%B8%D5%A3%D6%87%D5%B8%D6%80_%D4%BD%D5%B8%D6%80%D5%B0%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A4&action=edit&redlink=1" class="new" title="Գերագույն Հոգևոր Խորհուրդ (դեռ գրված չէ)">Գերագույն Հոգևոր Խորհուրդը</a>, հաստատել ազգային-եկեղեցական ժողովի կանոնադրությունը։ </p><p>Ի թիվս 30-ական թվականներին մահվան դատապարտված և աքսորված բազմաթիվ հոգևորականների (ավելի քան 200 հոգի), Խորհրդային ռեպրեսիաների զոհը դարձավ նաև <a href="/wiki/%D4%BD%D5%B8%D6%80%D5%A5%D5%B6_%D4%B1_%D5%84%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A1%D5%A4%D5%A2%D5%A5%D5%AF%D5%B5%D5%A1%D5%B6" class="mw-redirect" title="Խորեն Ա Մուրադբեկյան">Խորեն Ա Մուրադբեկյան</a> կաթողիկոսը (1932-1938 թթ.), որը սպանվեց իր առանձնասենյակում խորհրդային գործակալների ձեռքով։ </p><p>1941 թ. սկիզբ առած <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D6%80%D5%A5%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%84%D5%A5%D5%AE_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%A6%D5%B4" class="mw-redirect" title="Հայրենական Մեծ պատերազմ">Հայրենական Մեծ պատերազմի</a> տարիներին Հայոց Եկեղեցին իր փոքր հնարավորություններով հանդերձ կանգնեց պետության կողքին՝ <a href="/wiki/%D4%B3%D6%87%D5%B8%D6%80%D5%A3_%D4%B6_%D5%86%D5%B8%D6%80%D5%B6%D5%A1%D5%AD%D5%AB%D5%BB%D6%87%D5%A1%D5%B6%D6%81%D5%AB" title="Գևորգ Զ Նորնախիջևանցի">Գևորգ արքեպիսկոպոս Չորեքչյանի</a> նախաձեռնությամբ հանգանակություններ և ռազմական ուժ («Սասունցի Դավիթ» և «Գեներալ Բաղրամյան» տանկային շարասյուներ) ուղարկելով ռազմաճակատ։ Այս փաստը փոքր-ինչ փոխեց Խորհրդային կառավարության մոտեցումը Հայոց Եկեղեցու նկատմամբ, ինչի արդյունքում 1945-ին թույլատրվեց Կաթողիկոսական ընտրություններ անցկացնել (ընտրվեց <a href="/wiki/%D4%B3%D6%87%D5%B8%D6%80%D5%A3_%D4%B6_%D5%86%D5%B8%D6%80%D5%B6%D5%A1%D5%AD%D5%AB%D5%BB%D6%87%D5%A1%D5%B6%D6%81%D5%AB" title="Գևորգ Զ Նորնախիջևանցի">Գևորգ Զ Չորեքչյանը</a>, 1945-1954 թթ.), հրատարակել <a href="/w/index.php?title=%D4%B7%D5%BB%D5%B4%D5%AB%D5%A1%D5%AE%D5%AB%D5%B6_%D5%A1%D5%B4%D5%BD%D5%A1%D5%A3%D5%AB%D6%80&action=edit&redlink=1" class="new" title="Էջմիածին ամսագիր (դեռ գրված չէ)">«Էջմիածին»</a> պաշտոնական ամսագիրը, բացվեց <a href="/wiki/%D4%B3%D6%87%D5%B8%D6%80%D5%A3%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%80%D5%B8%D5%A3%D6%87%D5%B8%D6%80_%D5%83%D5%A5%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6" class="mw-redirect" title="Գևորգյան Հոգևոր Ճեմարան">Հոգևոր Ճեմարանը</a>։ Գևորգ կաթողիկոսով սկսվեց վերազարթոնքի նոր փուլ, որը շարունակվեց նաև <a href="/wiki/%D5%8E%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A5%D5%B6_%D4%B1_%D4%B2%D5%B8%D6%82%D5%AD%D5%A1%D6%80%D5%A5%D5%BD%D5%BF%D6%81%D5%AB" title="Վազգեն Ա Բուխարեստցի">Վազգեն Ա Պալճյան</a> (1955-1994 թթ) հայրապետի օրոք։ Ճիշտ է, Խորհրդային իշխանությունները ամբողջովին ազատ չէին թողել Հայ Առաքելական Եկեղեցուն և դեռևս գոյություն ունեին բազում սահմանափակումներ, սակայն կաթողիկոսի հեռատես քայլերի շնորհիվ Եկեղեցին փոքրիկ քայլերով շարունակում էր ազգային-եկեղեցական իր գործունեությունը։ Վերանորոգվեց ու կառուցապատվեց Սուրբ Էջմիածինը և մի շարք եկեղեցիներ ու վանքեր (<a href="/wiki/%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D4%B3%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%B6%D5%A5_%D5%A5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB" class="mw-redirect" title="Սուրբ Գայանե եկեղեցի">Գայանե</a>, <a href="/wiki/%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D5%80%D5%BC%D5%AB%D6%83%D5%BD%D5%AB%D5%B4%D5%A5_%D5%A5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB_(%D4%B7%D5%BB%D5%B4%D5%AB%D5%A1%D5%AE%D5%AB%D5%B6)" class="mw-redirect" title="Սուրբ Հռիփսիմե եկեղեցի (Էջմիածին)">Հռիփսիմե</a>, <a href="/wiki/%D5%87%D5%B8%D5%B2%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%A9" class="mw-redirect" title="Շողակաթ">Շողակաթ</a>, <a href="/wiki/%D4%B3%D5%A5%D5%B2%D5%A1%D6%80%D5%A4%D5%AB_%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D6%84" title="Գեղարդի վանք">Գեղարդավանք</a>, <a href="/wiki/%D4%BD%D5%B8%D6%80_%D5%8E%D5%AB%D6%80%D5%A1%D5%BA" title="Խոր Վիրապ">Խոր Վիրապ</a>), ուշադրություն դարձվեց կրթությանը ճեմարանում, «Էջմիածին» ամսագրի և մի շարք այլ գրքերի հրատարակությանը։ Խորացվեցին հայրենիք-սփյուռք, ինչպես նաև միջեկեղեցական հարաբերությունները։ </p><p>1988 թ.-ից սկսած հայ եկեղեցու մի շարք եկեղեցականներ իրենց օգտակարությունը և մասնակցությունը բերեցին <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D6%81%D5%A1%D5%AD%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%A6%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%BF" title="Արցախյան ազատամարտ">Արցախյան գոյամարտին</a>, ինչպես նաև լայն աջակցություն ցուցաբերեցին հայորդիներին 1988 թ. դեկտեմբերի 7-ի երկրաշարժի օրերին։ </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Հայաստանյայց_Առաքելական_Սուրբ_Եկեղեցին_ՀՀ_Երրորդ_Հանրապետության_օրերին"><span id=".D5.80.D5.A1.D5.B5.D5.A1.D5.BD.D5.BF.D5.A1.D5.B6.D5.B5.D5.A1.D5.B5.D6.81_.D4.B1.D5.BC.D5.A1.D6.84.D5.A5.D5.AC.D5.A1.D5.AF.D5.A1.D5.B6_.D5.8D.D5.B8.D6.82.D6.80.D5.A2_.D4.B5.D5.AF.D5.A5.D5.B2.D5.A5.D6.81.D5.AB.D5.B6_.D5.80.D5.80_.D4.B5.D6.80.D6.80.D5.B8.D6.80.D5.A4_.D5.80.D5.A1.D5.B6.D6.80.D5.A1.D5.BA.D5.A5.D5.BF.D5.B8.D6.82.D5.A9.D5.B5.D5.A1.D5.B6_.D6.85.D6.80.D5.A5.D6.80.D5.AB.D5.B6"></span>Հայաստանյայց Առաքելական Սուրբ Եկեղեցին ՀՀ Երրորդ Հանրապետության օրերին</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B5%D6%81_%D4%B1%D5%BC%D5%A1%D6%84%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D4%B5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB&veaction=edit&section=18" title="Խմբագրել բաժինը. Հայաստանյայց Առաքելական Սուրբ Եկեղեցին ՀՀ Երրորդ Հանրապետության օրերին" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B5%D6%81_%D4%B1%D5%BC%D5%A1%D6%84%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D4%B5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB&action=edit&section=18" title="Edit section's source code: Հայաստանյայց Առաքելական Սուրբ Եկեղեցին ՀՀ Երրորդ Հանրապետության օրերին"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>1991 թ. սեպտեմբերի 21-ին <a href="/wiki/%D5%8E%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A5%D5%B6_%D4%B1_%D4%B2%D5%B8%D6%82%D5%AD%D5%A1%D6%80%D5%A5%D5%BD%D5%BF%D6%81%D5%AB" title="Վազգեն Ա Բուխարեստցի">Վազգեն Ա</a> հայրապետը օրհնեց ու ողջունեց հայկական նոր պետականության՝ <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Հայաստան">ՀՀ Երրորդ հանրապետության</a> ծնունդը։ Հայոց Եկեղեցին ազատվեց Խորհրդային ճնշումներից և ազատ գործելու հնարավորություն ստացավ։ Ստեղծված շրջափակումը, ընթացող պատերազմն ընդդեմ ադրբեջանական զավթիչների, քաղաքական և տնտեսական ճգնաժամը չկարողացան ճնշել հայ ժողովրդի ազատատենչությունն ու Հայոց Եկեղեցին։ 1995 թ. Ամենայն Հայոց հայրապետական գահին բազմեց <a href="/wiki/%D5%84%D5%A5%D5%AE%D5%AB_%D5%8F%D5%A1%D5%B6%D5%B6_%D4%BF%D5%AB%D5%AC%D5%AB%D5%AF%D5%AB%D5%B8%D5%B5_%D4%BF%D5%A1%D5%A9%D5%B8%D5%B2%D5%AB%D5%AF%D5%B8%D5%BD%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%AB%D6%82%D5%B6" class="mw-redirect" title="Մեծի Տանն Կիլիկիոյ Կաթողիկոսութիւն">Մեծի Տանն Կիլիկիո</a> կաթողիկոս Գարեգին Բ-ն, ով անվանվեց <a href="/wiki/%D4%B3%D5%A1%D6%80%D5%A5%D5%A3%D5%AB%D5%B6_%D4%B1_%D5%94%D5%A5%D5%BD%D5%A1%D5%A2%D6%81%D5%AB" title="Գարեգին Ա Քեսաբցի">Գարեգին Ա</a> Ամենայն Հայոց կաթողիկոս (1995-1999 թթ)։ Նրա օրոք Հայոց Եկեղեցին ենթարկվեց թեմական նոր բաժանման՝ նախկին 4-ի փոխարեն ունենալով 8 թեմ։ Աշխուժանում է եկեղեցական կյանքը, Մայր Աթոռին է հանձնվում <a href="/wiki/%D4%B3%D6%87%D5%B8%D6%80%D5%A3%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%80%D5%B8%D5%A3%D6%87%D5%B8%D6%80_%D5%83%D5%A5%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6" class="mw-redirect" title="Գևորգյան Հոգևոր Ճեմարան">Գևորգյան ճեմարանը</a>, կառուցվում է ուսանողական նոր մասնաշենք, բացվում են <a href="/wiki/%D5%8D%D6%87%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%8E%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A5%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%A4%D5%BA%D6%80%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%81" title="Սևանի Վազգենյան դպրանոց">Սևանի Վազգենյան հոգևոր դպրանոցը</a> և Շիրակի Հոգևոր Ընծայարանը, բացվում է Քրիստոնեական դաստիարակության կենտրոնը, հրատարակվում են տասնյակ գրքեր, ամրապնդվում են միջեկեղեցական հարաբերությունները, 1995-ին հիմնվում է <a href="/wiki/%D4%B5%D6%80%D6%87%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%AC%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6" title="Երևանի պետական համալսարան">ԵՊՀ</a> Աստվածաբանության ֆակուլտետը, 1996-ին` <a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D4%B1%D5%BD%D5%BF%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%A1%D5%B7%D5%B6%D5%B9%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%A8%D5%B6%D5%AF%D5%A5%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Հայաստանի Աստվածաշնչային ընկերություն (դեռ գրված չէ)">Հայաստանի Աստվածաշնչային ընկերությունը</a>։ Հայաստանում քրիստոնեության հռչակման 1700 ամյակին ընդառաջ սկսվում է Երևանի <a href="/wiki/%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D4%B3%D6%80%D5%AB%D5%A3%D5%B8%D6%80_%D4%BC%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%B9_%D5%B4%D5%A1%D5%B5%D6%80_%D5%BF%D5%A1%D5%B3%D5%A1%D6%80_(%D4%B5%D6%80%D6%87%D5%A1%D5%B6)" class="mw-redirect" title="Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ մայր տաճար (Երևան)">Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ Մայր Եկեղեցու</a> շինարարությունը, որն ավարտվեց արդեն Ամենայն հայոց <a href="/wiki/%D4%B3%D5%A1%D6%80%D5%A5%D5%A3%D5%AB%D5%B6_%D4%B2_%D5%88%D5%BD%D5%AF%D5%A5%D5%B0%D5%A1%D5%BF%D6%81%D5%AB" class="mw-redirect" title="Գարեգին Բ Ոսկեհատցի">Գարեգին Բ Ներսիսյան</a> կաթողիկոսի օրոք (գահակալ 1999-ից)։ Հայոց Եկեղեցու և քրիստոնեական հավատքի զորացմանը հավատարիմ նոր հայրապետի ջանքերով Հայաստանյայց Առաքելական Սուրբ Եկեղեցին նորանոր ձեռքբերումներով մտավ 3-րդ հազարամյակ. կառուցվեցին ու վերանորոգվեցին տասնյակ վանքեր ու եկեղեցիներ, հարյուրներով ավելացավ հոգևորականների թիվը, նոր մակարդակի վրա դրվեց հոգևոր ճեմարանների կրթական որակը, Մայր Աթոռին վերադարձվեցին նախկինում Հայոց Եկեղեցուն պատկանող մի շարք կալվածքներ և եկեղեցիներ, բարեկարգվեց, ընդարձակվեց և նոր շինություններով հարստացավ Սուրբ Էջմիածնի մայրավանքը։ Գարեգին Բ կաթողիկոսի բարձր նախագահությամբ 2001 թ. մեծ շուքով տոնվեց Հայաստանում Քրիստոնեությունը պետական կրոն հռչակելու 1700 ամյակը։ </p><p>Գարեգին Բ կաթողիկոսի ջանքերով կյանքի են կոչվել սոցիալական, բարեգործական, մանուկների ու պատանիների հոգևոր կրթությանը օժանդակող մի շարք ծրագրեր։ Ամրացվել և ընդլայնվել են միջեկեղեցական հարաբերությունները։ Հայոց Եկեղեցին, այսօր կանգնած հաստատուն հիմքերի վրա, դեպի լույս և փրկություն է առաջնորդում իր հավատավոր հոտին։ </p><p>Այս շրջանում Հայ Առաքելական Եկեղեցին առաջին անգամ սկսեց օգտագործել լատիներեն տառերը հայերեն հաղորդագրություններ տարածելու համար<sup id="cite_ref-11" class="reference"><a href="#cite_note-11"><span class="cite-bracket">[</span>10<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Նվիրապետական_կարգը_(Հոգևոր_աստիճանակարգ)"><span id=".D5.86.D5.BE.D5.AB.D6.80.D5.A1.D5.BA.D5.A5.D5.BF.D5.A1.D5.AF.D5.A1.D5.B6_.D5.AF.D5.A1.D6.80.D5.A3.D5.A8_.28.D5.80.D5.B8.D5.A3.D6.87.D5.B8.D6.80_.D5.A1.D5.BD.D5.BF.D5.AB.D5.B3.D5.A1.D5.B6.D5.A1.D5.AF.D5.A1.D6.80.D5.A3.29"></span>Նվիրապետական կարգը (Հոգևոր աստիճանակարգ)</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B5%D6%81_%D4%B1%D5%BC%D5%A1%D6%84%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D4%B5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB&veaction=edit&section=19" title="Խմբագրել բաժինը. Նվիրապետական կարգը (Հոգևոր աստիճանակարգ)" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B5%D6%81_%D4%B1%D5%BC%D5%A1%D6%84%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D4%B5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB&action=edit&section=19" title="Edit section's source code: Նվիրապետական կարգը (Հոգևոր աստիճանակարգ)"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Հայ Եկեղեցու կրտսեր աստիճանավորներ. </p> <ul><li><a href="/wiki/%D4%B4%D5%BA%D5%AB%D6%80" title="Դպիր">Դպիր</a>՝ կրտսեր աստիճանավորներին (ընթերցող, դռնապան, ջահընկալ, երդմնեցուցիչ) տրվող մեկ ընդհանուր անվանումն է։</li> <li><a href="/wiki/%D5%8D%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%A3" title="Սարկավագ">Սարկավագ</a>՝ ընտրվում է դպիրներից։</li></ul> <p>Քահանայությունը <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5_%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D6%84%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB" class="mw-redirect" title="Հայ առաքելական եկեղեցի">Հայ Առաքելական Եկեղեցու</a> Նվիրապետության հիմնական կարգն է։ Հայ, ինչպես նաև Ուղղափառ եկեղեցում կան ամուսնացյալ և կուսակրոն քահանաներ։ </p> <ul><li><a href="/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B0%D5%A1%D5%B6%D5%A1" title="Քահանա">Քահանա</a> (ամուսնացյալ), ով իր երկարամյա ծառայության շնորհիվ ստանում է Ավագ քահանայության կոչում։</li> <li><a href="/wiki/%D4%B1%D5%A2%D5%A5%D5%B2%D5%A1" title="Աբեղա">Աբեղա</a> (կուսակրոն քահանա), շնորհիվ իր մանկավարժական, գիտական գործունեության, ստանում է <b>գիտական աստիճան</b>՝ <a href="/wiki/%D5%8E%D5%A1%D6%80%D5%A4%D5%A1%D5%BA%D5%A5%D5%BF" title="Վարդապետ">Վարդապետի</a>, ապա Ծայրագույն Վարդապետի կոչում։</li></ul> <p>Եպիսկոպոսը Եկեղեցու Նվիրապետության ամենաբարձր կարգն է ներկայացնում։ </p> <ul><li>Եպիսկոպոս, ով իր արգասաբեր ծառայության համար ստանում է Արքության պատիվ՝ կոչվելով Արքեպիսկոպոս։</li> <li><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D6%80%D5%AB%D5%A1%D6%80%D6%84" title="Պատրիարք">Պատրիարք</a>՝ նվիրապետական աթոռներից (կենտրոններից) մեկի առաջնորդն է։</li> <li><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%A9%D5%B8%D5%B2%D5%AB%D5%AF%D5%B8%D5%BD" title="Կաթողիկոս">Կաթողիկոս</a>՝ Հայ Եկեղեցու գլուխն ու ղեկավարն է։ Հայ Եկեղեցում նա ավելի բարձր է կանգնած պատրիարքներից, արքեպիսկոպոսներից և եպիսկոպոսներից։ Նա սովորաբար ընտրվում է եպիսկոպոսներից և ընտրվելուց հետո համարվում է «Առաջինը հավասարների մեջ»։</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Հայ_Եկեղեցու_Հավատամք"><span id=".D5.80.D5.A1.D5.B5_.D4.B5.D5.AF.D5.A5.D5.B2.D5.A5.D6.81.D5.B8.D6.82_.D5.80.D5.A1.D5.BE.D5.A1.D5.BF.D5.A1.D5.B4.D6.84"></span>Հայ Եկեղեցու Հավատամք</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B5%D6%81_%D4%B1%D5%BC%D5%A1%D6%84%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D4%B5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB&veaction=edit&section=20" title="Խմբագրել բաժինը. Հայ Եկեղեցու Հավատամք" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B5%D6%81_%D4%B1%D5%BC%D5%A1%D6%84%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D4%B5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB&action=edit&section=20" title="Edit section's source code: Հայ Եկեղեցու Հավատամք"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <table cellpadding="10" align="center" style="border-collapse:collapse; background-color:transparent; color:inherit; border-style:none;"> <tbody><tr> <td width="10" valign="top"><span class="skin-invert" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Aquote1.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/44/Aquote1.png/25px-Aquote1.png" decoding="async" width="25" height="19" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/44/Aquote1.png/38px-Aquote1.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/44/Aquote1.png 2x" data-file-width="40" data-file-height="30" /></a></span> </td> <td>Հաւատամք ի մի Աստուած՝ ի Հայրն ամենակալ, յարարիչն երկնի և երկրի, երևելեաց և աներևութից։ Եվ ի մի Տէր Յիսուս Քրիստոս՝ յՈրդին Աստուծոյ, ծնեալն յԱստուծոյ Հօրէ՝ միածին, այսինքն՝ յէութիւնէ Հօր։ Աստուած յԱստուծոյ, լոյս ի լուսոյ, Աստուած ճշմարիտ յԱստուծոյ ճշմարտէ՝ ծնունդ և ոչ արարած։ Նոյն ինքն ի բնութենէ Հօր, որով ամենայն ինչ եղեւ յերկինս և ի վերայ երկրի, երևելիք և աներևոյթք։ Որ յաղագս մեր՝ մարդկան և վասն մերոյ փրկութեան իջեալ ի յերկնից՝ մարմնացաւ, մարդացաւ՝ ծնաւ կատարելապէս ի Մարիամայ սրբոյ կուսէն Հոգւովն Սրբով։ Որով էառ մարմին, հոգի և միտ, և զամենայն, որ ինչ է ի մարդ՝ ճշմարտապէս և ոչ կարծեօք։ Չարչարեալ, խաչեալ, թաղեալ, յերրորդ ավուր յարուցեալ, ելեալ ի յերկինս նովին մարմնովն նստաւ ընդ աջմէ Հօր։ Գալոց է նովին մարմնովն և փառօք Հօր ի դատել զկենդանիս և զմեռեալս, որոյ թագաւորութեանն ոչ գոյ վախճան։ Հաւատամք և ի Սուրբ Հոգին յանեղն և ի կատարեալն. որ խօսեցաւ յօրէնս և ի մարգարէս և յաւետարանս։ Որ էջն ի Յորդանան, քարոզեաց զառաքեալսն և բնակեցաւ ի սուրբսն։ Հաւատամք և ի միմիայն յընդհանրական և յառաքելական Սուրբ Եկեղեցի, ի մկրտութիւն, յապաշխարութիւն, ի քաւութիւն և ի թողութիւն մեղաց, ի յարութիւնն մեռելոց, ի դատաստանն յաւիտենից հոգւոց և մարմնոց, յարքայութիւնն երկնից և ի կեանսն յաւիտենականս։<div align="right"><small>- <a href="/wiki/%D5%86%D5%AB%D5%AF%D5%AB%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%B0%D5%A1%D5%B6%D5%A3%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF" title="Նիկիական հանգանակ">Նիկիական Հանգանակ</a>, 325 թ., Ժամագիրք</small></div> </td> <td valign="bottom"><span class="skin-invert" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Aquote2.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/49/Aquote2.png/25px-Aquote2.png" decoding="async" width="25" height="19" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/49/Aquote2.png/38px-Aquote2.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/49/Aquote2.png 2x" data-file-width="40" data-file-height="30" /></a></span> </td></tr></tbody></table> <p>Հայ եկեղեցու դավանաբանության կարևորագույն աղբյուրներից են եկեղեցու սուրբ հայրերի՝ <a href="/wiki/%D4%B4%D5%AB%D5%B8%D5%B6%D5%AB%D5%BD%D5%AB%D5%B8%D5%BD_%D4%B1%D6%80%D5%AB%D5%B8%D5%BA%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D6%81%D5%AB" title="Դիոնիսիոս Արիոպագացի">Դիոնիսիոս Արիոպագացու</a>, <a href="/wiki/%D4%B1%D5%A9%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%BD_%D4%B1%D5%AC%D5%A5%D6%84%D5%BD%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D6%80%D5%A1%D6%81%D5%AB" title="Աթանաս Ալեքսանդրացի">Աթանաս Ալեքսանդրացու</a>, <a href="/wiki/%D4%B5%D6%83%D6%80%D5%A5%D5%B4_%D4%B1%D5%BD%D5%B8%D6%80%D5%AB" title="Եփրեմ Ասորի">Եփրեմ Ասորու</a>, <a href="/wiki/%D4%BF%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A5%D5%B2_%D4%B5%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%A1%D5%B2%D5%A5%D5%B4%D5%A1%D6%81%D5%AB" title="Կյուրեղ Երուսաղեմացի">Կյուրեղ Երուսաղեմացու</a>, <a href="/wiki/%D4%B2%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%A5%D5%B2_%D4%BF%D5%A5%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%A1%D6%81%D5%AB" title="Բարսեղ Կեսարացի">Բարսեղ Կեսարացու</a>, <a href="/wiki/%D4%B3%D6%80%D5%AB%D5%A3%D5%B8%D6%80_%D5%86%D5%A1%D5%A6%D5%AB%D5%A1%D5%B6%D5%A6%D5%A1%D6%81%D5%AB" title="Գրիգոր Նազիանզացի">Գրիգոր Նազիանզացու</a>, <a href="/wiki/%D4%B3%D6%80%D5%AB%D5%A3%D5%B8%D6%80_%D5%86%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%A1%D6%81%D5%AB" title="Գրիգոր Նյուսացի">Գրիգոր Նյուսացու</a>, <a href="/wiki/%D4%B5%D5%BA%D5%AB%D6%83%D5%A1%D5%B6_%D4%BF%D5%AB%D5%BA%D6%80%D5%A1%D6%81%D5%AB" title="Եպիփան Կիպրացի">Եպիփան Կիպրացու</a>, <a href="/wiki/%D5%80%D5%B8%D5%BE%D5%B0%D5%A1%D5%B6_%D5%88%D5%BD%D5%AF%D5%A5%D5%A2%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%B6" class="mw-redirect" title="Հովհան Ոսկեբերան">Հովհան Ոսկեբերանի</a>, <a href="/wiki/%D4%BF%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A5%D5%B2_%D4%B1%D5%AC%D5%A5%D6%84%D5%BD%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D6%80%D5%A1%D6%81%D5%AB" title="Կյուրեղ Ալեքսանդրացի">Կյուրեղ Ալեքսանդրացու</a> դավանական երկերը, որոնց ավանդների հիման վրա զարգացել և ձևավորվել է հայ դավանական միտքը։ Կարևոր աղբյուր է նաև <a href="/wiki/%D5%8F%D5%AB%D5%B4%D5%B8%D5%A9%D5%A5%D5%B8%D5%BD_%D4%BF%D5%B8%D6%82%D5%A6" title="Տիմոթեոս Կուզ">Տիմոթեոս Կուզի</a> «Հակաճառութիւն...» երկը, որը զգալի ազդեցություն է թողել հայ դավանական մտքի ձևավորման վրա։ Նշանավոր են «Կնիք հավատո» և «Գիրք թղթոց» ժողովածուները։ Հայ եկեղեցու դավանական համակարգը վերջնականապես բյուրեղացել է <a href="/wiki/%D5%80%D5%B8%D5%BE%D5%B0%D5%A1%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D5%BD_%D4%B3_%D5%95%D5%B1%D5%B6%D5%A5%D6%81%D5%AB" title="Հովհաննես Գ Օձնեցի">Հովհաննես Գ Օձնեցու</a>, <a href="/wiki/%D4%BD%D5%B8%D5%BD%D6%80%D5%B8%D5%BE%D5%AB%D5%AF_%D4%B9%D5%A1%D6%80%D5%A3%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%AB%D5%B9" title="Խոսրովիկ Թարգմանիչ">Խոսրովիկ Թարգմանչի</a>, <a href="/wiki/%D5%8D%D5%BF%D5%A5%D6%83%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D5%BD_%D5%8D%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A5%D6%81%D5%AB" title="Ստեփանոս Սյունեցի">Ստեփանոս Սյունեցու</a>, <a href="/wiki/%D4%B3%D6%80%D5%AB%D5%A3%D5%B8%D6%80_%D5%86%D5%A1%D6%80%D5%A5%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB" title="Գրիգոր Նարեկացի">Գրիգոր Նարեկացու</a>, <a href="/wiki/%D4%B1%D5%B6%D5%A1%D5%B6%D5%AB%D5%A1_%D5%8D%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%B0%D5%B6%D5%A5%D6%81%D5%AB" title="Անանիա Սանահնեցի">Անանիա Սանահնեցու</a>, <a href="/wiki/%D5%8A%D5%B8%D5%B2%D5%B8%D5%BD_%D5%8F%D5%A1%D6%80%D5%B8%D5%B6%D5%A1%D6%81%D5%AB" class="mw-redirect" title="Պողոս Տարոնացի">Պողոս Տարոնացու</a>, <a href="/wiki/%D5%80%D5%B8%D5%BE%D5%B0%D5%A1%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D5%BD_%D5%8D%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%A3" class="mw-redirect" title="Հովհաննես Սարկավագ">Հովհաննես Սարկավագի</a>, <a href="/wiki/%D5%86%D5%A5%D6%80%D5%BD%D5%A5%D5%BD_%D5%87%D5%B6%D5%B8%D6%80%D5%B0%D5%A1%D5%AC%D5%AB" class="mw-redirect" title="Ներսես Շնորհալի">Ներսես Շնորհալու</a>, <a href="/wiki/%D5%84%D5%AD%D5%AB%D5%A9%D5%A1%D6%80_%D4%B3%D5%B8%D5%B7" title="Մխիթար Գոշ">Մխիթար Գոշի</a>, <a href="/wiki/%D5%8E%D5%A1%D6%80%D5%A4%D5%A1%D5%B6_%D4%B1%D6%80%D6%87%D5%A5%D5%AC%D6%81%D5%AB" title="Վարդան Արևելցի">Վարդան Արևելցու</a>, <a href="/wiki/%D5%84%D5%AD%D5%AB%D5%A9%D5%A1%D6%80_%D5%8D%D5%A1%D5%BD%D5%B6%D5%A5%D6%81%D5%AB" title="Մխիթար Սասնեցի">Մխիթար Սասնեցու</a>, <a href="/wiki/%D4%BF%D5%AB%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%B8%D5%BD_%D4%B5%D6%80%D5%A6%D5%B6%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB" title="Կիրակոս Երզնկացի">Կիրակոս Երզնկացու</a>, <a href="/wiki/%D5%8D%D5%BF%D5%A5%D6%83%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D5%BD_%D5%95%D6%80%D5%A2%D5%A5%D5%AC%D5%B5%D5%A1%D5%B6" title="Ստեփանոս Օրբելյան">Ստեփանոս Օրբելյանի</a>, <a href="/wiki/%D4%B5%D5%BD%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D5%86%D5%B9%D5%A5%D6%81%D5%AB" title="Եսայի Նչեցի">Եսայի Նչեցու</a>, <a href="/wiki/%D5%80%D5%B8%D5%BE%D5%B0%D5%A1%D5%B6_%D5%88%D6%80%D5%B8%D5%BF%D5%B6%D5%A5%D6%81%D5%AB" title="Հովհան Որոտնեցի">Հովհան Որոտնեցու</a>, <a href="/wiki/%D4%B3%D6%80%D5%AB%D5%A3%D5%B8%D6%80_%D5%8F%D5%A1%D5%A9%D6%87%D5%A1%D6%81%D5%AB" title="Գրիգոր Տաթևացի">Գրիգոր Տաթևացու</a> աշխատությունների շնորհիվ։ Հայ դավանական մտքի զարգացման պատմության մեջ առանձնահատուկ դեր է ունեցել <a href="/wiki/726" title="726">726</a> թվականի <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%A6%D5%AF%D5%A5%D6%80%D5%BF" title="Մանազկերտ">Մանազկերտի</a> եկեղեցական ժողովը, որի ընդունած նզովքները ուղղափառ հավատքի սահմանումներ են ընդհակառակից։ </p><p>Հայ եկեղեցում ծիսական կիրառություն ունի երեք Հանգանակ, որոնք հակիրճ ներկայացնում են հայ հավատքի կարևորագույն սկզբունքները։ Առաջինը կոչվում է Նիկիական, սակայն իրենից ներկայացնում է ՆիկիաԿ. Պոլսյան մի խմբագրություն։ Երկրորդը Գրիգոր Տաթևացու խմբագրած հավատքի խոստովանությունն է։ Երրորդը Մկրտության ծեսի մեջ գործածվող համառոտ տարբերակն է։ Դավանական աղերսներով լի են նաև Հայ եկեղեցու ծիսամատյանները՝ Շարակնոցը, Ժամագիրքը, Մաշտոցը և Խորհրդատետր-Պատարագամատույցը։ Հայ եկեղեցու դավանությունն ունի հետևյալ կառույցը. </p> <ol><li><a href="/wiki/%D4%B1%D5%BD%D5%BF%D5%BE%D5%A1%D5%AE" title="Աստված">Աստված</a>,</li> <li><a href="/w/index.php?title=%D4%B1%D6%80%D5%A1%D6%80%D5%B9%D5%A1%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AE%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Արարչագործություն (դեռ գրված չէ)">Արարչագործություն</a>,</li> <li><a href="/w/index.php?title=%D5%93%D6%80%D5%AF%D5%A1%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AE%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Փրկագործություն (դեռ գրված չէ)">Փրկագործություն</a>։</li></ol> <p>Վերջինս բաժանվում է երեք հիմնական մասերի. </p> <ul><li>քրիստոսաբանություն,</li> <li>Սուրբ Հոգու տնօրինություն և եկեղեցի,</li> <li>վախճանաբանություն։</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Խորհուրդներ"><span id=".D4.BD.D5.B8.D6.80.D5.B0.D5.B8.D6.82.D6.80.D5.A4.D5.B6.D5.A5.D6.80"></span>Խորհուրդներ</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B5%D6%81_%D4%B1%D5%BC%D5%A1%D6%84%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D4%B5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB&veaction=edit&section=21" title="Խմբագրել բաժինը. Խորհուրդներ" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B5%D6%81_%D4%B1%D5%BC%D5%A1%D6%84%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D4%B5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB&action=edit&section=21" title="Edit section's source code: Խորհուրդներ"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Հայաստանյայց Առաքելական Սուրբ Եկեղեցու յոթ խորհուրդներն են՝ <a href="/wiki/%D5%84%D5%AF%D6%80%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Մկրտություն">մկրտություն</a>, <a href="/wiki/%D4%B4%D6%80%D5%B8%D5%B7%D5%B4_(%D5%AD%D5%B8%D6%80%D5%B0%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A4)" title="Դրոշմ (խորհուրդ)">դրոշմ</a>, <a href="/wiki/%D5%8A%D5%BD%D5%A1%D5%AF" title="Պսակ">պսակ</a>, <a href="/wiki/%D5%81%D5%A5%D5%BC%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Ձեռնադրություն">ձեռնադրություն</a>, <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B2%D5%B8%D6%80%D5%A4%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Հաղորդություն">հաղորդություն</a>, <a href="/wiki/%D4%B1%D5%BA%D5%A1%D5%B7%D5%AD%D5%A1%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Ապաշխարություն">ապաշխարություն</a> և <a href="/wiki/%D5%8E%D5%A5%D6%80%D5%BB%D5%AB%D5%B6_%D6%85%D5%AE%D5%B8%D6%82%D5%B4_%D5%AF%D5%A1%D5%B4_%D5%AF%D5%A1%D6%80%D5%A3_%D5%B0%D5%AB%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D5%A1%D6%81" title="Վերջին օծում կամ կարգ հիվանդաց">վերջին օծում կամ կարգ հիվանդաց</a><sup id="cite_ref-12" class="reference"><a href="#cite_note-12"><span class="cite-bracket">[</span>11<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ </p><p>Սրանցից մկրտությունը, դրոշմը, հաղորդությունը, ապաշխարությունը պարտադիր են, իսկ պսակը, ձեռնադրությունը ցանկությամբ։ Կարգ հիվանդացը կատարվում է միայն հիվանդների համար։ Բոլորը բացի պսակից անկրկնելի են և կատարվում են կյանքում մեկ անգամ։ </p><p>Ապաշխարհությունը մեղեքերին թողություն ստանալու խորհուրդն է<sup id="cite_ref-13" class="reference"><a href="#cite_note-13"><span class="cite-bracket">[</span>12<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ Դրոշմի խորհուրդը մկրտության խորհրդի կատարումն է, եզրափակումը։ Դրոշմը դրվում մյուռոնով<sup id="cite_ref-14" class="reference"><a href="#cite_note-14"><span class="cite-bracket">[</span>13<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Ժամերգություններ"><span id=".D4.BA.D5.A1.D5.B4.D5.A5.D6.80.D5.A3.D5.B8.D6.82.D5.A9.D5.B5.D5.B8.D6.82.D5.B6.D5.B6.D5.A5.D6.80"></span>Ժամերգություններ</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B5%D6%81_%D4%B1%D5%BC%D5%A1%D6%84%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D4%B5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB&veaction=edit&section=22" title="Խմբագրել բաժինը. Ժամերգություններ" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B5%D6%81_%D4%B1%D5%BC%D5%A1%D6%84%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D4%B5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB&action=edit&section=22" title="Edit section's source code: Ժամերգություններ"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Հայ Առաքելական Եկեղեցին ունի ինը <a href="/wiki/%D4%BA%D5%A1%D5%B4%D5%A5%D6%80%D5%A3%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Ժամերգություն">Ժամերգություններ</a>՝ </p> <ul><li>Գիշերային</li> <li>Առավոտյան</li> <li>Արևագալի</li> <li>Ճաշու երրորդ</li> <li>Ճաշու վեցերորդ</li> <li>Ճաշու իններորդ</li> <li>Երեկոյան</li> <li>Խաղաղական</li> <li>Հանգստյան</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Հայ_Առաքելական_Եկեղեցու_թեմեր"><span id=".D5.80.D5.A1.D5.B5_.D4.B1.D5.BC.D5.A1.D6.84.D5.A5.D5.AC.D5.A1.D5.AF.D5.A1.D5.B6_.D4.B5.D5.AF.D5.A5.D5.B2.D5.A5.D6.81.D5.B8.D6.82_.D5.A9.D5.A5.D5.B4.D5.A5.D6.80"></span>Հայ Առաքելական Եկեղեցու թեմեր</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B5%D6%81_%D4%B1%D5%BC%D5%A1%D6%84%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D4%B5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB&veaction=edit&section=23" title="Խմբագրել բաժինը. Հայ Առաքելական Եկեղեցու թեմեր" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B5%D6%81_%D4%B1%D5%BC%D5%A1%D6%84%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D4%B5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB&action=edit&section=23" title="Edit section's source code: Հայ Առաքելական Եկեղեցու թեմեր"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">Հիմնական հոդված՝ <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5_%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D6%84%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%B8%D6%82_%D5%A9%D5%A5%D5%B4%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D6%81%D5%A1%D5%B6%D5%AF" class="mw-redirect" title="Հայ առաքելական եկեղեցու թեմերի ցանկ">Հայ առաքելական եկեղեցու թեմերի ցանկ</a></div> <p><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Հայաստան">Հայաստանում</a> և <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D6%81%D5%A1%D5%AD" class="mw-redirect" title="Արցախ">Արցախում</a> </p> <ul><li><a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%BF%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D6%80%D5%A1%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A9%D5%A5%D5%B4" title="Արարատյան Հայրապետական թեմ">Արարատյան Հայրապետական թեմ</a></li> <li><a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%B4%D5%A1%D5%BE%D5%AB%D6%80%D5%AB_%D5%A9%D5%A5%D5%B4" title="Արմավիրի թեմ">Արմավիրի թեմ</a></li> <li><a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%AE%D5%B8%D5%BF%D5%B6%D5%AB_%D5%A9%D5%A5%D5%B4" title="Արագածոտնի թեմ">Արագածոտնի թեմ</a></li> <li><a href="/wiki/%D4%B3%D5%A5%D5%B2%D5%A1%D6%80%D6%84%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB%D6%84%D5%AB_%D5%A9%D5%A5%D5%B4" title="Գեղարքունիքի թեմ">Գեղարքունիքի թեմ</a></li> <li><a href="/wiki/%D4%B3%D5%B8%D6%82%D5%A3%D5%A1%D6%80%D5%A1%D6%81_%D5%A9%D5%A5%D5%B4" title="Գուգարաց թեմ">Գուգարաց թեմ</a></li> <li><a href="/wiki/%D4%BF%D5%B8%D5%BF%D5%A1%D5%B5%D6%84%D5%AB_%D5%A9%D5%A5%D5%B4" title="Կոտայքի թեմ">Կոտայքի թեմ</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%87%D5%AB%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%AB_%D5%A9%D5%A5%D5%B4" title="Շիրակի թեմ">Շիրակի թեմ</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%8D%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D6%81_%D5%A9%D5%A5%D5%B4" title="Սյունյաց թեմ">Սյունյաց թեմ</a></li> <li><a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D6%81%D5%A1%D5%AD%D5%AB_%D5%A9%D5%A5%D5%B4" title="Արցախի թեմ">Արցախի թեմ</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%8F%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%82%D5%B7%D5%AB_%D5%A9%D5%A5%D5%B4" title="Տավուշի թեմ">Տավուշի թեմ</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%8E%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB_%D5%A9%D5%A5%D5%B4" title="Վայոց ձորի թեմ">Վայոց ձորի թեմ</a></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Այրարատյան_հայրապետական_թեմ"><span id=".D4.B1.D5.B5.D6.80.D5.A1.D6.80.D5.A1.D5.BF.D5.B5.D5.A1.D5.B6_.D5.B0.D5.A1.D5.B5.D6.80.D5.A1.D5.BA.D5.A5.D5.BF.D5.A1.D5.AF.D5.A1.D5.B6_.D5.A9.D5.A5.D5.B4"></span>Այրարատյան հայրապետական թեմ</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B5%D6%81_%D4%B1%D5%BC%D5%A1%D6%84%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D4%B5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB&veaction=edit&section=24" title="Խմբագրել բաժինը. Այրարատյան հայրապետական թեմ" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B5%D6%81_%D4%B1%D5%BC%D5%A1%D6%84%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D4%B5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB&action=edit&section=24" title="Edit section's source code: Այրարատյան հայրապետական թեմ"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">Հիմնական հոդված՝ <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%BF%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D6%80%D5%A1%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A9%D5%A5%D5%B4" title="Արարատյան Հայրապետական թեմ">Արարատյան Հայրապետական թեմ</a></div> <p>Թեմի առաջնորդանիստը <a href="/wiki/%D4%B5%D6%80%D6%87%D5%A1%D5%B6" title="Երևան">Երևանի</a> <a href="/wiki/%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D5%8D%D5%A1%D6%80%D5%A3%D5%AB%D5%BD_%D5%A5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB_(%D4%B5%D6%80%D6%87%D5%A1%D5%B6)" class="mw-redirect" title="Սուրբ Սարգիս եկեղեցի (Երևան)">Սուրբ Սարգիս եկեղեցին</a> է։ Ներկայումս թեմի առաջնորդը <a href="/wiki/%D5%86%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%A4_%D5%A1%D6%80%D6%84%D5%A5%D5%BA%D5%AB%D5%BD%D5%AF%D5%B8%D5%BA%D5%B8%D5%BD_%D4%BF%D5%B3%D5%B8%D5%B5%D5%A1%D5%B6" class="mw-redirect" title="Նավասարդ արքեպիսկոպոս Կճոյան">Տեր Նավասարդ արքեպիսկոպոս Կճոյանն</a> է։ Ամենայն հայոց կաթողիկոսը միաժամանակ Այրարատյան թեմի առաջնորդն է (ինչի համար էլ թեմը կոչվում է <i>Արարատյան Հայրապետական թեմ</i>)։ </p><p><a href="/wiki/%D5%94%D6%80%D5%AB%D5%BD%D5%BF%D5%B8%D5%B6%D5%A5%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%A8%D5%B6%D5%A4%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B4%D5%A8_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Քրիստոնեության ընդունումը Հայաստանում">Քրիստոնեությունը Հայաստանում պետական կրոն հռչակելու</a> առաջին տարիներին, երբ Հայ եկեղեցու նվիրապետական կառույցը ձևավորում էր <a href="/wiki/%D4%B3%D6%80%D5%AB%D5%A3%D5%B8%D6%80_%D4%B1_%D4%BC%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%B9" class="mw-redirect" title="Գրիգոր Ա Լուսավորիչ">Գրիգոր Ա Լուսավորիչը</a>, հենց ինքն էլ եղել է առաջին թեմակալ առաջնորդը։ <a href="/wiki/%D4%B1%D5%A3%D5%A1%D5%A9%D5%A1%D5%B6%D5%A3%D5%A5%D5%B2%D5%B8%D5%BD" title="Ագաթանգեղոս">Ագաթանգեղոսի</a> Պատմության <a href="/wiki/%D5%80%D5%B8%D6%82%D5%B5%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Հույներ">հունական</a> և <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%A1%D5%A2%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Արաբներ">արաբական</a> խմբագրությունների համաձայն՝ սուրբը ինքը մշտական եպիսկոպոսարաններ կառուցեց <a href="/wiki/%D4%B1%D5%B5%D6%80%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%BF" title="Այրարատ">Այրարատում</a>՝ <a href="/wiki/%D5%8E%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%80%D5%B7%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D5%BF" title="Վաղարշապատ">Վաղարշապատում</a>, <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%BF%D5%A1%D5%B7%D5%A1%D5%BF" title="Արտաշատ">Արտաշատում</a> և <a href="/wiki/%D4%B4%D5%BE%D5%AB%D5%B6" title="Դվին">Դվինում</a>, և հիշյալ քաղաքներն իր աթոռին ենթարկեց։ Թեմում ընդգրկված էին <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%BF%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%A4%D5%A1%D5%B7%D5%BF" title="Արարատյան դաշտ">Արարատյան դաշտի</a> <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D5%BD%D5%B5%D5%A1%D6%81%D5%B8%D5%BF%D5%B6" title="Մասյացոտն">Մասյացոտն</a>, <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D5%A6%D5%A1%D5%A6" title="Մազազ">Մազազ</a>, Ոստան գավառները, նաև՝ <a href="/wiki/%D4%BF%D5%B8%D5%BF%D5%A1%D5%B5%D6%84_(%D5%A3%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%BC)" title="Կոտայք (գավառ)">Կոտայք</a>, <a href="/wiki/%D5%86%D5%AB%D5%A3" title="Նիգ">Նիգ</a>, <a href="/wiki/%D4%BE%D5%A1%D5%B2%D5%AF%D5%B8%D5%BF%D5%B6" title="Ծաղկոտն">Ծաղկոտն</a>, <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%AE%D5%B8%D5%BF%D5%B6_(%D5%A3%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%BC)" title="Արագածոտն (գավառ)">Արագածոտն</a> գավառների ու <a href="/wiki/%D5%87%D5%A1%D6%80%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%AB_%D5%A4%D5%A1%D5%B7%D5%BF" class="mw-redirect" title="Շարուրի դաշտ">Շարուրի դաշտի</a> տարածքները, որոնք կառավարում էին անմիջականորեն <a href="/wiki/%D4%B1%D5%B4%D5%A5%D5%B6%D5%A1%D5%B5%D5%B6_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D4%BF%D5%A1%D5%A9%D5%B8%D5%B2%D5%AB%D5%AF%D5%B8%D5%BD" title="Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս">Հայոց կաթողիկոսին</a> ենթակա Վաղարշապատ, Արտաշատ և Դվին քաղաքների եպիսկոպոսները։ </p><p><a href="/wiki/449" title="449">449</a> թվականի Արտաշատի ժողովի ժամանակ կաթողիկոսի տեղապահ Հովսեփ եպիսկոպոսը (<a href="/wiki/%D5%80%D5%B8%D5%BE%D5%BD%D5%A5%D6%83_%D4%B1_%D5%80%D5%B8%D5%B2%D5%B8%D6%81%D5%B4%D5%A5%D6%81%D5%AB" class="mw-redirect" title="Հովսեփ Ա Հողոցմեցի">Հովսեփ Ա Հողոցմեցի</a>) միաժամանակ հիշատակվում է որպես <i>«եպիսկոպոս Այրարատոյ»</i>։ Պահպանվել են թեմի շուրջ երկու տասնյակ նշանավոր վանքերի անուններ՝ իրենց առաջնորդների անուններով հանդերձ․ Աբրահամ՝ սրբո Կաթուղիկե վանից երեց (<a href="/wiki/%D4%B7%D5%BB%D5%B4%D5%AB%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D5%B5%D6%80_%D5%BF%D5%A1%D5%B3%D5%A1%D6%80" class="mw-redirect" title="Էջմիածնի մայր տաճար">Սուրբ Էջմիածնի</a>), Սամուել սրբո <a href="/wiki/%D5%80%D5%BC%D5%AB%D6%83%D5%BD%D5%AB%D5%B4%D5%A5_%D5%8F%D5%A1%D5%B3%D5%A1%D6%80" class="mw-redirect" title="Հռիփսիմե Տաճար">Հռիփսիմեի</a>, Բաբյուլաս սրբո Հովհաննու վանաց, Խոսրով <a href="/wiki/%D5%95%D5%B7%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6" class="mw-redirect" title="Օշական">Օշականու</a>, Հավիտյան <a href="/wiki/%D4%B5%D5%B2%D5%BE%D5%A1%D6%80%D5%A4" title="Եղվարդ">Եղիվարդա</a>, Դավիթ <a href="/wiki/%D4%B5%D6%80%D6%87%D5%A1%D5%B6" title="Երևան">Երևանա</a>, Իսմայել Գառնո, Հունանես <a href="/wiki/%D4%B1%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%BF%D5%A1%D5%B3%D5%A1%D6%80" class="mw-redirect" title="Ավանի տաճար">Ավանի</a>, Իսրայել <a href="/wiki/%D5%8A%D5%BF%D5%B2%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%B6" title="Պտղավան">Պտղավանից</a>, Ջոջիկ <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%A1%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%BD" title="Արամուս">Արամուսից</a>, Հովհանիկ Արտավազդա <a href="/wiki/%D4%B1%D5%BA%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6" title="Ապարան">Ապարանից</a>, Աբաս, Որդյակ և Աբրահամ <a href="/wiki/%D5%93%D5%A1%D6%80%D5%BA%D5%AB" title="Փարպի">Փարպիո</a>, Միքայել <a href="/wiki/%D4%B1%D5%B2%D6%81" class="mw-redirect" title="Աղց">Աղցից</a>, Գրիգորիս Արճո, Կոզմաս Ուրդա, Մահեն Մյուս Արճո, Հովհանիս <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%AE%D5%A1%D6%83" title="Արծափ">Արծափաց</a>, Սիմոն Դարունից, Սամոտ <a href="/wiki/%D4%B2%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6" title="Բագարան">Բագարանի</a>։ <a href="/wiki/607" title="607">607</a> թվականի այս ցուցակը հիշյալ <a href="/wiki/%D5%8E%D5%A1%D5%B6%D6%84" title="Վանք">վանքերից</a> շատերի առաջին հիշատակությունն է պատմական տեքստերում։ </p> <ul class="gallery mw-gallery-packed"> <li class="gallerybox" style="width: 118.66666666667px"> <div class="thumb" style="width: 116.66666666667px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Oshakan_-_Surp_Mesrop_Mashtots.jpg" class="mw-file-description" title="Սուրբ Մեսրոպ Մաշտոց 5-րդ դար"><img alt="Սուրբ Մեսրոպ Մաշտոց 5-րդ դար" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/20/Oshakan_-_Surp_Mesrop_Mashtots.jpg/175px-Oshakan_-_Surp_Mesrop_Mashtots.jpg" decoding="async" width="117" height="180" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/20/Oshakan_-_Surp_Mesrop_Mashtots.jpg/262px-Oshakan_-_Surp_Mesrop_Mashtots.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/20/Oshakan_-_Surp_Mesrop_Mashtots.jpg/349px-Oshakan_-_Surp_Mesrop_Mashtots.jpg 2x" data-file-width="518" data-file-height="800" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/wiki/%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D5%84%D5%A5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D5%BA_%D5%84%D5%A1%D5%B7%D5%BF%D5%B8%D6%81_%D5%A5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB_(%D5%95%D5%B7%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6)" title="Սուրբ Մեսրոպ Մաշտոց եկեղեցի (Օշական)">Սուրբ Մեսրոպ Մաշտոց</a><br /><a href="/wiki/5-%D6%80%D5%A4_%D5%A4%D5%A1%D6%80" title="5-րդ դար">5-րդ դար</a></div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 122px"> <div class="thumb" style="width: 120px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:%D5%84%D4%B1%D5%8F%D5%88%D5%92%D5%8C_%D4%B9%D5%88%D5%92%D4%BD_%D5%84%D4%B1%D5%86%D5%88%D5%92%D4%BF.jpg" class="mw-file-description" title="Թուխ Մանուկ մատուռ (Լուսագյուղ) 5-րդ դար"><img alt="Թուխ Մանուկ մատուռ (Լուսագյուղ) 5-րդ դար" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/87/%D5%84%D4%B1%D5%8F%D5%88%D5%92%D5%8C_%D4%B9%D5%88%D5%92%D4%BD_%D5%84%D4%B1%D5%86%D5%88%D5%92%D4%BF.jpg/180px-%D5%84%D4%B1%D5%8F%D5%88%D5%92%D5%8C_%D4%B9%D5%88%D5%92%D4%BD_%D5%84%D4%B1%D5%86%D5%88%D5%92%D4%BF.jpg" decoding="async" width="120" height="180" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/87/%D5%84%D4%B1%D5%8F%D5%88%D5%92%D5%8C_%D4%B9%D5%88%D5%92%D4%BD_%D5%84%D4%B1%D5%86%D5%88%D5%92%D4%BF.jpg/270px-%D5%84%D4%B1%D5%8F%D5%88%D5%92%D5%8C_%D4%B9%D5%88%D5%92%D4%BD_%D5%84%D4%B1%D5%86%D5%88%D5%92%D4%BF.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/87/%D5%84%D4%B1%D5%8F%D5%88%D5%92%D5%8C_%D4%B9%D5%88%D5%92%D4%BD_%D5%84%D4%B1%D5%86%D5%88%D5%92%D4%BF.jpg/360px-%D5%84%D4%B1%D5%8F%D5%88%D5%92%D5%8C_%D4%B9%D5%88%D5%92%D4%BD_%D5%84%D4%B1%D5%86%D5%88%D5%92%D4%BF.jpg 2x" data-file-width="533" data-file-height="800" /></a></span></div> <div class="gallerytext">Թուխ Մանուկ մատուռ (Լուսագյուղ) <a href="/wiki/5-%D6%80%D5%A4_%D5%A4%D5%A1%D6%80" title="5-րդ դար">5-րդ դար</a></div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 242px"> <div class="thumb" style="width: 240px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:540_Monast%C3%A8re_de_Khor_Virap_vu_de_pr%C3%A8s.JPG" class="mw-file-description" title="Խոր Վիրապ 6-րդ դար"><img alt="Խոր Վիրապ 6-րդ դար" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a3/540_Monast%C3%A8re_de_Khor_Virap_vu_de_pr%C3%A8s.JPG/360px-540_Monast%C3%A8re_de_Khor_Virap_vu_de_pr%C3%A8s.JPG" decoding="async" width="240" height="180" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a3/540_Monast%C3%A8re_de_Khor_Virap_vu_de_pr%C3%A8s.JPG/540px-540_Monast%C3%A8re_de_Khor_Virap_vu_de_pr%C3%A8s.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a3/540_Monast%C3%A8re_de_Khor_Virap_vu_de_pr%C3%A8s.JPG/720px-540_Monast%C3%A8re_de_Khor_Virap_vu_de_pr%C3%A8s.JPG 2x" data-file-width="3072" data-file-height="2304" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/wiki/%D4%BD%D5%B8%D6%80_%D5%8E%D5%AB%D6%80%D5%A1%D5%BA" title="Խոր Վիրապ">Խոր Վիրապ</a> <br /><a href="/wiki/6-%D6%80%D5%A4_%D5%A4%D5%A1%D6%80" title="6-րդ դար">6-րդ դար</a></div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 122px"> <div class="thumb" style="height: 180px;"><span typeof="mw:Error mw:File"><a href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%B2%D5%A5%D5%BC%D5%B6%D5%A5%D5%AC&wpDestFile=Zvartnoc-01.jpg" class="new" title="Պատկեր:Zvartnoc-01.jpg"><span class="mw-file-element mw-broken-media" data-width="2850" data-height="270">Զվարթնոց 7-րդ դար</span></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/wiki/%D4%B6%D5%BE%D5%A1%D6%80%D5%A9%D5%B6%D5%B8%D6%81" class="mw-redirect" title="Զվարթնոց">Զվարթնոց</a> <br /><a href="/wiki/7-%D6%80%D5%A4_%D5%A4%D5%A1%D6%80" title="7-րդ դար">7-րդ դար</a></div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 278.66666666667px"> <div class="thumb" style="width: 276.66666666667px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Hripsime3.jpg" class="mw-file-description" title="Սուրբ Հռիփսիմե 7-րդ դար"><img alt="Սուրբ Հռիփսիմե 7-րդ դար" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/92/Hripsime3.jpg/415px-Hripsime3.jpg" decoding="async" width="277" height="180" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/92/Hripsime3.jpg/623px-Hripsime3.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/92/Hripsime3.jpg/830px-Hripsime3.jpg 2x" data-file-width="844" data-file-height="549" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/wiki/%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D5%80%D5%BC%D5%AB%D6%83%D5%BD%D5%AB%D5%B4%D5%A5_%D5%A5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB_(%D4%B7%D5%BB%D5%B4%D5%AB%D5%A1%D5%AE%D5%AB%D5%B6)" class="mw-redirect" title="Սուրբ Հռիփսիմե եկեղեցի (Էջմիածին)">Սուրբ Հռիփսիմե</a> <br /> <a href="/wiki/7-%D6%80%D5%A4_%D5%A4%D5%A1%D6%80" title="7-րդ դար">7-րդ դար</a></div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 242px"> <div class="thumb" style="width: 240px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Surb_Gayane_Church.JPG" class="mw-file-description" title="Սուրբ Գայանե եկեղեցի 7-րդ դար"><img alt="Սուրբ Գայանե եկեղեցի 7-րդ դար" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0e/Surb_Gayane_Church.JPG/360px-Surb_Gayane_Church.JPG" decoding="async" width="240" height="180" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0e/Surb_Gayane_Church.JPG/540px-Surb_Gayane_Church.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0e/Surb_Gayane_Church.JPG/720px-Surb_Gayane_Church.JPG 2x" data-file-width="3648" data-file-height="2736" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/wiki/%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D4%B3%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%B6%D5%A5_%D5%A5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB" class="mw-redirect" title="Սուրբ Գայանե եկեղեցի">Սուրբ Գայանե եկեղեցի</a> <br /> <a href="/wiki/7-%D6%80%D5%A4_%D5%A4%D5%A1%D6%80" title="7-րդ դար">7-րդ դար</a></div> </li> </ul> <p><a href="/wiki/%D4%B2%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%A1%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D6%81_%D5%A9%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="mw-redirect" title="Բագրատունյաց թագավորություն">Բագրատունյաց թագավորության</a> շրջանում (<a href="/wiki/9-%D6%80%D5%A4_%D5%A4%D5%A1%D6%80" title="9-րդ դար">9</a><a href="/wiki/11-%D6%80%D5%A4_%D5%A4%D5%A1%D6%80" title="11-րդ դար">–11-րդ դարեր</a>) Արարատյան Հայրապետական թեմի մասին հավաստի տվյալներ չկան, իսկ հայկական պետականության անկումից (<a href="/wiki/1045" title="1045">1045</a>) հետո և կաթողիկոսական աթոռի երկարատև դեգերումների շրջանում (<a href="/wiki/1045" title="1045">1045</a>-<a href="/wiki/1441" title="1441">1441</a>) <a href="/wiki/%D4%B1%D5%B4%D5%A5%D5%B6%D5%A1%D5%B5%D5%B6_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D4%BF%D5%A1%D5%A9%D5%B8%D5%B2%D5%AB%D5%AF%D5%B8%D5%BD" title="Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս">Հայոց կաթողիկոսներն</a> այլևս չեն կարողացել անձամբ կամ իրենց նշանակած փոխանորդների միջոցով մասնակցել երբեմնի ընդարձակ այդ թեմի կառավարման գործերին։ </p><p>Ձեռագրերի հիշատակարանների համաձայն` <a href="/wiki/1390" title="1390">1390</a> թվականին Արարատյան թեմը միացվել է <a href="/wiki/%D4%B2%D5%BB%D5%B6%D5%AB" title="Բջնի">Բջնո</a> թեմին, և այս երկուսը կառավարել է մեկ <a href="/wiki/%D4%B5%D5%BA%D5%AB%D5%BD%D5%AF%D5%B8%D5%BA%D5%B8%D5%BD" title="Եպիսկոպոս">եպիսկոպոս</a>։ Կես դար անց Արարատյան թեմը մեկ անգամ էլ է հիշատակվում՝ կապված կաթողիկոսական աթոռն <a href="/wiki/%D4%B7%D5%BB%D5%B4%D5%AB%D5%A1%D5%AE%D5%AB%D5%B6" class="mw-redirect" title="Էջմիածին">Էջմիածնում</a> վերահաստատելու <a href="/wiki/%D4%B7%D5%BB%D5%B4%D5%AB%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%AB_%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6-%D5%A5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AA%D5%B8%D5%B2%D5%B8%D5%BE_(1441)" class="mw-redirect" title="Էջմիածնի ազգային-եկեղեցական ժողով (1441)">իրադարձությունների հետ</a>, և, ինչպես պարզվում է, նրա երեք վարդապետները՝ Կիրակոս Ռշտունեցին, Սարգիս Ձագավանեցին և Տիրացու Վանանդեցին, գործուն մասնակցություն են ունեցել <a href="/wiki/1441" title="1441">1441</a> թվականի ազգային եկեղեցական ժողովին։ Բացի Վաղարշապատի առաջնորդարանից ու Մայրավանքից` թեմի կյանքում շոշափելի դեր են խաղացել <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%82%D6%81_%D4%B9%D5%A1%D5%BC%D5%AB_%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D6%84" title="Հավուց Թառի վանք">Հավուց թառի</a>, <a href="/wiki/%D5%80%D5%B8%D5%BE%D5%B0%D5%A1%D5%B6%D5%B6%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D6%84" title="Հովհաննավանք">Հովհաննավանքի</a>, <a href="/wiki/%D4%B2%D5%BB%D5%B6%D5%AB_%D5%BD%D5%A2_%D4%B1%D5%BD%D5%BF%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%A1%D5%AE%D5%AB%D5%B6" class="mw-redirect" title="Բջնի սբ Աստվածածին">Բջնիի</a>, <a href="/wiki/%D4%BD%D5%B8%D6%80_%D5%8E%D5%AB%D6%80%D5%A1%D5%BA" title="Խոր Վիրապ">Խոր վիրապի</a>, <a href="/wiki/%D4%BF%D5%B8%D5%B2%D5%A2" class="mw-redirect" title="Կողբ">Կողբի</a>, <a href="/wiki/%D4%B2%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6" title="Բագարան">Բագարանի</a> վանքերն իրենց միաբանություններով։ Դարավերջից Արարատյան թեմ անվանումն անհետանում է պատմական վավերագրերից, և ժամանակ անց նույն տարածքում հիշատակվում է <i>Երևանի թեմը</i>։ Դա հետևանք էր <a href="/wiki/14-%D6%80%D5%A4_%D5%A4%D5%A1%D6%80" title="14-րդ դար">14-րդ դարի</a> վերջից երկրամասում կազմավորված <a href="/wiki/%D4%B5%D6%80%D6%87%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%AF%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%AC%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Երևանի կուսակալություն">մուսուլմանական կիսանկախ իշխանությունների</a>, որոնց մայրաքաղաքն է դառնում տարեցտարի բարգավաճող <a href="/wiki/%D4%B5%D6%80%D6%87%D5%A1%D5%B6" title="Երևան">Երևանը</a>։ </p> <ul class="gallery mw-gallery-packed"> <li class="gallerybox" style="width: 272px"> <div class="thumb" style="width: 270px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Sevanavanq5.jpg" class="mw-file-description" title="Սևանավանք 9-րդ դար"><img alt="Սևանավանք 9-րդ դար" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/77/Sevanavanq5.jpg/405px-Sevanavanq5.jpg" decoding="async" width="270" height="180" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/77/Sevanavanq5.jpg/607px-Sevanavanq5.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/77/Sevanavanq5.jpg/809px-Sevanavanq5.jpg 2x" data-file-width="845" data-file-height="564" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/wiki/%D5%8D%D6%87%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D6%84" title="Սևանավանք">Սևանավանք</a> <br /> <a href="/wiki/9-%D6%80%D5%A4_%D5%A4%D5%A1%D6%80" title="9-րդ դար">9-րդ դար</a></div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 242px"> <div class="thumb" style="width: 240px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:St-Stepanous-02.jpg" class="mw-file-description" title="Մաղարդավանք 9-րդ դար"><img alt="Մաղարդավանք 9-րդ դար" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c8/St-Stepanous-02.jpg/360px-St-Stepanous-02.jpg" decoding="async" width="240" height="180" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c8/St-Stepanous-02.jpg/540px-St-Stepanous-02.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c8/St-Stepanous-02.jpg/720px-St-Stepanous-02.jpg 2x" data-file-width="2272" data-file-height="1704" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%80%D5%A4%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D6%84" class="mw-redirect" title="Մաղարդավանք">Մաղարդավանք</a> <br /> <a href="/wiki/9-%D6%80%D5%A4_%D5%A4%D5%A1%D6%80" title="9-րդ դար">9-րդ դար</a></div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 228.66666666667px"> <div class="thumb" style="width: 226.66666666667px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Amberd_church.jpg" class="mw-file-description" title="Վահրամաշեն 11-րդ դար"><img alt="Վահրամաշեն 11-րդ դար" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/18/Amberd_church.jpg/340px-Amberd_church.jpg" decoding="async" width="227" height="180" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/18/Amberd_church.jpg/511px-Amberd_church.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/18/Amberd_church.jpg/681px-Amberd_church.jpg 2x" data-file-width="2580" data-file-height="2047" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/wiki/%D5%8E%D5%A1%D5%B0%D6%80%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B7%D5%A5%D5%B6_%D5%A5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB" title="Վահրամաշեն եկեղեցի">Վահրամաշեն</a><br /> <a href="/wiki/11-%D6%80%D5%A4_%D5%A4%D5%A1%D6%80" title="11-րդ դար">11-րդ դար</a></div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 270.66666666667px"> <div class="thumb" style="width: 268.66666666667px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Geghard01.jpg" class="mw-file-description" title="Այրիվանք 13-րդ դար"><img alt="Այրիվանք 13-րդ դար" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/87/Geghard01.jpg/403px-Geghard01.jpg" decoding="async" width="269" height="180" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/87/Geghard01.jpg/604px-Geghard01.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/8/87/Geghard01.jpg 2x" data-file-width="698" data-file-height="468" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/wiki/%D4%B1%D5%B5%D6%80%D5%AB%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D6%84" class="mw-redirect" title="Այրիվանք">Այրիվանք</a><br /> <a href="/wiki/13-%D6%80%D5%A4_%D5%A4%D5%A1%D6%80" title="13-րդ դար">13-րդ դար</a></div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 277.33333333333px"> <div class="thumb" style="width: 275.33333333333px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:%D5%8E%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%AC%D5%AB%D6%80_%D5%84%D5%B8%D6%82%D5%B2%D5%B6%D5%B8%D6%82_%D5%BD%D5%A2._%D4%B3%D6%87%D5%B8%D6%80%D5%A3_%D4%B1%D6%80%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%AE%D5%B8%D5%BF%D5%B6%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6_(1).JPG" class="mw-file-description" title="Սուրբ Գևորգ 13-րդ դար"><img alt="Սուրբ Գևորգ 13-րդ դար" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fb/%D5%8E%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%AC%D5%AB%D6%80_%D5%84%D5%B8%D6%82%D5%B2%D5%B6%D5%B8%D6%82_%D5%BD%D5%A2._%D4%B3%D6%87%D5%B8%D6%80%D5%A3_%D4%B1%D6%80%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%AE%D5%B8%D5%BF%D5%B6%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6_%281%29.JPG/413px-%D5%8E%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%AC%D5%AB%D6%80_%D5%84%D5%B8%D6%82%D5%B2%D5%B6%D5%B8%D6%82_%D5%BD%D5%A2._%D4%B3%D6%87%D5%B8%D6%80%D5%A3_%D4%B1%D6%80%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%AE%D5%B8%D5%BF%D5%B6%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6_%281%29.JPG" decoding="async" width="276" height="180" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fb/%D5%8E%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%AC%D5%AB%D6%80_%D5%84%D5%B8%D6%82%D5%B2%D5%B6%D5%B8%D6%82_%D5%BD%D5%A2._%D4%B3%D6%87%D5%B8%D6%80%D5%A3_%D4%B1%D6%80%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%AE%D5%B8%D5%BF%D5%B6%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6_%281%29.JPG/619px-%D5%8E%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%AC%D5%AB%D6%80_%D5%84%D5%B8%D6%82%D5%B2%D5%B6%D5%B8%D6%82_%D5%BD%D5%A2._%D4%B3%D6%87%D5%B8%D6%80%D5%A3_%D4%B1%D6%80%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%AE%D5%B8%D5%BF%D5%B6%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6_%281%29.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fb/%D5%8E%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%AC%D5%AB%D6%80_%D5%84%D5%B8%D6%82%D5%B2%D5%B6%D5%B8%D6%82_%D5%BD%D5%A2._%D4%B3%D6%87%D5%B8%D6%80%D5%A3_%D4%B1%D6%80%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%AE%D5%B8%D5%BF%D5%B6%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6_%281%29.JPG/825px-%D5%8E%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%AC%D5%AB%D6%80_%D5%84%D5%B8%D6%82%D5%B2%D5%B6%D5%B8%D6%82_%D5%BD%D5%A2._%D4%B3%D6%87%D5%B8%D6%80%D5%A3_%D4%B1%D6%80%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%AE%D5%B8%D5%BF%D5%B6%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6_%281%29.JPG 2x" data-file-width="2272" data-file-height="1488" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/wiki/%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D4%B3%D6%87%D5%B8%D6%80%D5%A3_%D5%A5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB_(%D5%84%D5%B8%D6%82%D5%B2%D5%B6%D5%AB)" title="Սուրբ Գևորգ եկեղեցի (Մուղնի)">Սուրբ Գևորգ</a><br /> <a href="/wiki/13-%D6%80%D5%A4_%D5%A4%D5%A1%D6%80" title="13-րդ դար">13-րդ դար</a></div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 242px"> <div class="thumb" style="width: 240px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Saghmosavank_2.jpg" class="mw-file-description" title="Սաղմոսավանք 13-րդ դար"><img alt="Սաղմոսավանք 13-րդ դար" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/88/Saghmosavank_2.jpg/360px-Saghmosavank_2.jpg" decoding="async" width="240" height="180" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/88/Saghmosavank_2.jpg/540px-Saghmosavank_2.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/88/Saghmosavank_2.jpg/720px-Saghmosavank_2.jpg 2x" data-file-width="3648" data-file-height="2736" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/wiki/%D5%8D%D5%A1%D5%B2%D5%B4%D5%B8%D5%BD%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D6%84" title="Սաղմոսավանք">Սաղմոսավանք</a><br /> <a href="/wiki/13-%D6%80%D5%A4_%D5%A4%D5%A1%D6%80" title="13-րդ դար">13-րդ դար</a></div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 271.33333333333px"> <div class="thumb" style="width: 269.33333333333px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Marmashen-3churches-E.jpg" class="mw-file-description" title="Մարմաշենի վանք 13-րդ դար"><img alt="Մարմաշենի վանք 13-րդ դար" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/40/Marmashen-3churches-E.jpg/404px-Marmashen-3churches-E.jpg" decoding="async" width="270" height="180" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/40/Marmashen-3churches-E.jpg/605px-Marmashen-3churches-E.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/40/Marmashen-3churches-E.jpg/807px-Marmashen-3churches-E.jpg 2x" data-file-width="2560" data-file-height="1714" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%B4%D5%A1%D5%B7%D5%A5%D5%B6%D5%AB_%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D6%84" title="Մարմաշենի վանք">Մարմաշենի վանք</a><br /> <a href="/wiki/13-%D6%80%D5%A4_%D5%A4%D5%A1%D6%80" title="13-րդ դար">13-րդ դար</a></div> </li> </ul> <p>Ըստ <a href="/wiki/18-%D6%80%D5%A4_%D5%A4%D5%A1%D6%80" title="18-րդ դար">18-րդ դարի</a> պատմիչ <a href="/wiki/%D4%B1%D5%BC%D5%A1%D6%84%D5%A5%D5%AC_%D4%B4%D5%A1%D5%BE%D6%80%D5%AB%D5%AA%D5%A5%D6%81%D5%AB" title="Առաքել Դավրիժեցի">Առաքել Դավրիժեցու</a> և <a href="/wiki/%D4%B1%D5%B4%D5%A5%D5%B6%D5%A1%D5%B5%D5%B6_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D4%BF%D5%A1%D5%A9%D5%B8%D5%B2%D5%AB%D5%AF%D5%B8%D5%BD%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D6%81%D5%A1%D5%B6%D5%AF" title="Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսների ցանկ">Հայոց կաթողիկոս</a> <a href="/wiki/%D5%8D%D5%AB%D5%B4%D5%A5%D5%B8%D5%B6_%D4%B1_%D4%B5%D6%80%D6%87%D5%A1%D5%B6%D6%81%D5%AB" title="Սիմեոն Ա Երևանցի">Սիմեոն Ա Երևանցու</a> (<a href="/wiki/1763" title="1763">1763</a><a href="/wiki/1780" title="1780">–1780</a>) վկայությունների` <a href="/wiki/15-%D6%80%D5%A4_%D5%A4%D5%A1%D6%80" title="15-րդ դար">15</a>-<a href="/wiki/18-%D6%80%D5%A4_%D5%A4%D5%A1%D6%80" title="18-րդ դար">18-րդ դարերի</a> <a href="/wiki/%D4%B5%D6%80%D6%87%D5%A1%D5%B6" title="Երևան">Երևանը</a> ձևավորվել է որպես նվիրական <a href="/wiki/%D4%B9%D5%A5%D5%B4" class="mw-redirect mw-disambig" title="Թեմ">թեմ</a>, իսկ նրա մեջ ընդգրկված բնակավայրերը սեփականության իրավունքով բաժանվել են մեծ ու փոքր <a href="/wiki/%D5%8E%D5%A1%D5%B6%D6%84" title="Վանք">վանքերի</a> միջև։ Ըստ այդմ` Երևանի առաջնորդը միաժամանակ <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%82%D6%81_%D4%B9%D5%A1%D5%BC%D5%AB_%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D6%84" title="Հավուց Թառի վանք">Հավուց թառի</a> վանահայրն էր, որը նշանակվում էր քաղաքացիների ցանկությամբ և կաթողիկոսի հաստատմամբ։ <a href="/wiki/15-%D6%80%D5%A4_%D5%A4%D5%A1%D6%80" title="15-րդ դար">15-րդ դարից</a> Հավուց թառի վանահայրեր են հիշվում Զաքարիա (<a href="/wiki/1441" title="1441">1441</a>), Հովհաննես (<a href="/wiki/1465" title="1465">1465</a>), Զաքարիա Բ (<a href="/wiki/1487" title="1487">1487</a>), Համազասպ և Զաքարիա <a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%B0%D5%AC%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Պահլավունիներ">Պահլավունիներ</a> (<a href="/wiki/1526" title="1526">1526</a><a href="/wiki/1577" title="1577">–1577</a>), Սահակ (<a href="/wiki/1602" title="1602">1602</a>), Համազասպ (<a href="/wiki/1618" title="1618">1618</a>), Մկրտիչ (<a href="/wiki/1630" title="1630">1630</a>-ական թթ․), Սիմեոն Ջուղայեցի (<a href="/wiki/1640" title="1640">1640</a><a href="/wiki/1650" title="1650">–1650</a>-ական թթ․), Հովհաննես (<a href="/wiki/1650" title="1650">1650</a><a href="/wiki/1660" title="1660">–1660</a>-ական թվականներ) և այլ <a href="/wiki/%D4%B5%D5%BA%D5%AB%D5%BD%D5%AF%D5%B8%D5%BA%D5%B8%D5%BD" title="Եպիսկոպոս">եպիսկոպոսներ</a>։ </p><p>Հավուց թառն ամայացել է <a href="/wiki/18-%D6%80%D5%A4_%D5%A4%D5%A1%D6%80" title="18-րդ դար">18-րդ դարի</a> 50-ական թվականներին, որից հետո Երևանը դարձել է <a href="/wiki/%D4%B7%D5%BB%D5%B4%D5%AB%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%AB_%D5%84%D5%A1%D5%B5%D6%80_%D5%8F%D5%A1%D5%B3%D5%A1%D6%80" title="Էջմիածնի Մայր Տաճար">Սուրբ Էջմիածնի</a> տերունական թեմերից մեկը։ Երևանում Հայոց կաթողիկոսներն ունեին իրենց մշտական իջևանը՝ <a href="/w/index.php?title=%D5%81%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%A3%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B2%D5%AB_%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D5%BF&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ձորագյուղի անապատ (դեռ գրված չէ)">Ձորագյուղի անապատը</a>։ Այստեղ կառուցվել են կաթողիկոսարան, կաթողիկոսական փոքր եկեղեցի՝ Սուրբ Գևորգ անունով, Սուրբ Հակոբ Հայրապետ և Սուրբ Սարգիս եկեղեցիները։ Էջմիածնից ուղարկված վարդապետները, հաստատվելով այստեղ, կառավարել են <a href="/wiki/%D4%B7%D5%BB%D5%B4%D5%AB%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%AB_%D5%84%D5%A1%D5%B5%D6%80_%D5%8F%D5%A1%D5%B3%D5%A1%D6%80" title="Էջմիածնի Մայր Տաճար">Մայր աթոռի</a> երևանյան կալվածները՝ այգիներ, ջրաղացներ, կրպակներ և այլն։ Այս թեմին էր ենթարկվում նաև <a href="/wiki/%D4%B9%D5%A2%D5%AB%D5%AC%D5%AB%D5%BD%D5%AB" title="Թբիլիսի">Տփղիսի</a> հայ համայնքը։ </p> <figure class="mw-default-size mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Surb_grigor_lusavorich.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/eb/Surb_grigor_lusavorich.png/220px-Surb_grigor_lusavorich.png" decoding="async" width="220" height="145" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/eb/Surb_grigor_lusavorich.png/330px-Surb_grigor_lusavorich.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/eb/Surb_grigor_lusavorich.png/440px-Surb_grigor_lusavorich.png 2x" data-file-width="1374" data-file-height="906" /></a><figcaption><a href="/wiki/%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D4%B3%D6%80%D5%AB%D5%A3%D5%B8%D6%80_%D4%BC%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%B9_%D5%A5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB_(%D4%B5%D6%80%D6%87%D5%A1%D5%B6)" title="Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ եկեղեցի (Երևան)">Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ եկեղեցի (Երևան)</a></figcaption></figure> <p><a href="/wiki/18-%D6%80%D5%A4_%D5%A4%D5%A1%D6%80" title="18-րդ դար">18-րդ դարի</a> կեսին, երբ վերջնականապես կարգավորվել են Հայ եկեղեցու թեմերի սահմանները, <a href="/wiki/%D4%B5%D6%80%D6%87%D5%A1%D5%B6" title="Երևան">Երևանը</a> հիշատակվում է կիսով նվիրական և կիսով տերունի թեմ, որի մեջ համախմբված էին Երևան քաղաքը և շրջակա բոլոր գյուղերը, Արաքսի աջ ափին գտնվող Բլուր ավանն ու շրջակա տարածքները։ Այս իրավիճակը հարատևել է մինչև <a href="/wiki/1836" title="1836">1836</a> թվականի <a href="/wiki/%D5%8A%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D5%AA%D5%A5%D5%B6%D5%AB%D5%A5" title="Պոլոժենիե">Պոլոժենիեի</a> ընդունումը։ <a href="/wiki/19-%D6%80%D5%A4_%D5%A4%D5%A1%D6%80" title="19-րդ դար">19-րդ դարի</a> կեսին <a href="/wiki/%D5%8C%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Ռուսական կայսրություն">Ռուսական կայսրության</a> սահմաններում ձևավորվել են Հայ եկեղեցու 6 ընդարձակ թեմեր կամ վիճակներ, որոնցից երրորդը Երևանի թեմն էր, որի իրական առաջնորդն էր <a href="/wiki/%D4%B1%D5%B4%D5%A5%D5%B6%D5%A1%D5%B5%D5%B6_%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%AF%D5%A1%D5%A9%D5%B8%D5%B2%D5%AB%D5%AF%D5%B8%D5%BD" class="mw-redirect" title="Ամենայն հայոց կաթողիկոս">Ամենայն հայոց կաթողիկոսը</a>։ Թեմն ունեցել է 4 փոխանորդություն՝ <a href="/wiki/%D4%B5%D6%80%D6%87%D5%A1%D5%B6" title="Երևան">Երևանի</a>, Նախիջևանի, Շիրակի ու <a href="/wiki/%D5%8F%D5%A1%D5%A9%D6%87" class="mw-redirect" title="Տաթև">Տաթևի</a>։ <a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D6%80%D5%BD" title="Կարս">Կարսը</a> Ռուսաստանի տիրապետության տակ անցնելուց (<a href="/wiki/1878" title="1878">1878</a>) հետո՝ <a href="/wiki/1880" title="1880">1880</a>-ական թվականներին, թեմի կազմում ավելացել է նաև հինգերորդ՝ Կարսի փոխանորդությունը, որն ընդգրկում էր ողջ <a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6" title="Կարսի մարզ">Կարսի մարզը</a>։ </p><p><a href="/wiki/1900" title="1900">1900</a> թվականին Երևանի թեմում կային 643 <a href="/wiki/%D4%B5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB" title="Եկեղեցի">եկեղեցի</a>, 47 <a href="/wiki/%D5%8E%D5%A1%D5%B6%D6%84" title="Վանք">վանք</a>, 788 <a href="/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B0%D5%A1%D5%B6%D5%A1" title="Քահանա">քահանա</a>, 585 004 ծխական համայնքի անդամներ, որոնցից 66 500-ը՝ քաղաքաբնակ, իսկ 518 504-ը՝ գյուղաբնակ։ Գործում էր <a href="/wiki/1837" title="1837">1837</a> թվականի <a href="/wiki/%D5%8D%D5%A5%D5%BA%D5%BF%D5%A5%D5%B4%D5%A2%D5%A5%D6%80%D5%AB_2" title="Սեպտեմբերի 2">սեպտեմբերի 2</a>-ին բացված մեկ թեմական դպրոց՝ 460 <a href="/w/index.php?title=%D4%B1%D5%B7%D5%A1%D5%AF%D5%A5%D6%80%D5%BF&action=edit&redlink=1" class="new" title="Աշակերտ (դեռ գրված չէ)">աշակերտով</a> և 20 <a href="/wiki/%D5%88%D6%82%D5%BD%D5%B8%D6%82%D6%81%D5%AB%D5%B9" title="Ուսուցիչ">ուսուցչով</a>։ </p><p><a href="/wiki/%D4%BD%D5%8D%D5%80%D5%84" class="mw-redirect" title="ԽՍՀՄ">Խորհրդային իշխանության</a> տարիներին Ամենայն հայոց կաթողիկոսության նվիրապետական կարգը ենթարկվել է արմատական փոփոխությունների։ Փակվել են թեմի տարածքում գործող գրեթե բոլոր <a href="/wiki/%D4%B5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB" title="Եկեղեցի">եկեղեցիներն</a> ու <a href="/wiki/%D5%8E%D5%A1%D5%B6%D6%84" title="Վանք">վանքերը</a>, բանտարկվել, աքսորվել կամ գնդակահարվել է հոգևորականների զգալի մասը։ Երևանում քանդվել են՝ </p> <ul><li><a href="/wiki/%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D5%8A%D5%B8%D5%B2%D5%B8%D5%BD-%D5%8A%D5%A5%D5%BF%D6%80%D5%B8%D5%BD_%D5%A5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB_(%D4%B5%D6%80%D6%87%D5%A1%D5%B6)" title="Սուրբ Պողոս-Պետրոս եկեղեցի (Երևան)">Սուրբ Պողոս-Պետրոս եկեղեցին</a> (այժմյան <a href="/wiki/%D5%84%D5%B8%D5%BD%D5%AF%D5%BE%D5%A1_%D5%AF%D5%AB%D5%B6%D5%B8%D5%A9%D5%A1%D5%BF%D6%80%D5%B8%D5%B6" title="Մոսկվա կինոթատրոն">Մոսկվա կինոթատրոնի</a> տեղում)</li> <li><a href="/wiki/%D4%B3%D5%A5%D5%A9%D5%BD%D5%A5%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%BC_(%D4%B5%D6%80%D6%87%D5%A1%D5%B6)" class="mw-redirect" title="Գեթսեմանի մատուռ (Երևան)">Գեթսեմանի մատուռը</a> (<a href="/wiki/%D5%95%D5%BA%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D6%87_%D4%B2%D5%A1%D5%AC%D5%A5%D5%BF%D5%AB_%D4%B1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D4%B9%D5%A1%D5%BF%D6%80%D5%B8%D5%B6" class="mw-redirect" title="Օպերայի և Բալետի Ազգային Թատրոն">Օպերայի և բալետի ազգային թատրոնի</a> տեղում)</li> <li><a href="/wiki/%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D4%B3%D6%80%D5%AB%D5%A3%D5%B8%D6%80_%D4%BC%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%B9_%D5%A5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB_(%D4%B5%D6%80%D6%87%D5%A1%D5%B6)" title="Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ եկեղեցի (Երևան)">Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ եկեղեցին</a> (<a href="/w/index.php?title=%D4%B5%D5%B2%D5%AB%D5%B7%D5%A5_%D5%89%D5%A1%D6%80%D5%A5%D5%B6%D6%81%D5%AB_%D5%A1%D5%B6%D5%BE%D5%A1%D5%B6_%D5%A4%D5%BA%D6%80%D5%B8%D6%81&action=edit&redlink=1" class="new" title="Եղիշե Չարենցի անվան դպրոց (դեռ գրված չէ)">Եղիշե Չարենցի անվան դպրոցի</a> տեղում)</li> <li><a href="/wiki/%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D5%80%D5%A1%D5%AF%D5%B8%D5%A2_%D5%A5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB_(%D4%B5%D6%80%D6%87%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%94%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D6%84%D5%A5%D5%BC_%D5%A9%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%BD)" class="mw-redirect" title="Սուրբ Հակոբ եկեղեցի (Երևանի Քանաքեռ թաղամաս)">Սուրբ Հակոբ եկեղեցին</a></li> <li>Կոզեռնի մատուռը և միջնադարյան համանուն գերեզմանոցը (<a href="/wiki/%D5%80%D5%80_%D4%B1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%AA%D5%B8%D5%B2%D5%B8%D5%BE" class="mw-redirect" title="ՀՀ Ազգային ժողով">ԱԺ</a> շենքի տեղում) և այլն։</li></ul> <p><a href="/wiki/1991" title="1991">1991</a> թվականին ձևավորվում է <a href="/wiki/%D4%B3%D5%B8%D6%82%D5%A3%D5%A1%D6%80%D5%A1%D6%81_%D5%A9%D5%A5%D5%B4" title="Գուգարաց թեմ">Գուգարքի թեմը</a>, <a href="/wiki/1996" title="1996">1996</a> թվականի <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%BD%D5%AB_30" title="Մայիսի 30">մայիսի 30</a>-ին <a href="/wiki/%D4%B3%D5%A1%D6%80%D5%A5%D5%A3%D5%AB%D5%B6_%D4%B1" class="mw-redirect" title="Գարեգին Ա">Գարեգին Ա</a>-ի հայրապետական տնօրինությամբ թեմից անջատվել և առանձին միավոր են կազմել <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%B4%D5%A1%D5%BE%D5%AB%D6%80%D5%AB_%D5%A9%D5%A5%D5%B4" title="Արմավիրի թեմ">Արմավիրի</a>, <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%AE%D5%B8%D5%BF%D5%B6%D5%AB_%D5%A9%D5%A5%D5%B4" title="Արագածոտնի թեմ">Արագածոտնի</a>, <a href="/wiki/%D4%B3%D5%A5%D5%B2%D5%A1%D6%80%D6%84%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB%D6%84%D5%AB_%D5%A9%D5%A5%D5%B4" title="Գեղարքունիքի թեմ">Գեղարքունիքի</a> և <a href="/wiki/%D4%BF%D5%B8%D5%BF%D5%A1%D5%B5%D6%84%D5%AB_%D5%A9%D5%A5%D5%B4" title="Կոտայքի թեմ">Կոտայքի թեմերը</a>։ </p><p>Արարատյան Հայրապետական թեմը ներկայումս ներառում է <a href="/wiki/%D4%B5%D6%80%D6%87%D5%A1%D5%B6" title="Երևան">Երևան</a> քաղաքը, <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%BF%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6" title="Արարատի մարզ">Արարատի մարզը</a> և <a href="/wiki/%D5%8D%D6%87%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D6%84" class="mw-redirect" title="Սևանի վանք">Սևանի վանքը</a>։ Թեմն ունի 17 գործող <a href="/wiki/%D4%B5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB" title="Եկեղեցի">եկեղեցի</a> և <a href="/wiki/%D5%8E%D5%A1%D5%B6%D6%84" title="Վանք">վանք</a>, 8 <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%BC" title="Մատուռ">մատուռ</a>։ </p><p>Արարատյան Հայրապետական թեմի տարածքում են գտնվում <a href="/wiki/%D4%B4%D5%BE%D5%AB%D5%B6" title="Դվին">Դվինի</a> կաթողիկոսարանի համալիրը, <a href="/wiki/%D4%BD%D5%B8%D6%80_%D5%BE%D5%AB%D6%80%D5%A1%D5%BA" class="mw-redirect" title="Խոր վիրապ">Խոր վիրապ</a> (ենթարկվում է Մայր աթոռին), Սուրբ Հովհաննես Կարապետ, <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%82%D6%81_%D4%B9%D5%A1%D5%BC%D5%AB_%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D6%84" title="Հավուց Թառի վանք">Հավուց թառ</a>, <a href="/wiki/%D4%B1%D5%B2%D5%BB%D5%B8%D6%81_%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D6%84" title="Աղջոց վանք">Աղջոց վանքերը</a>, Երևանում՝ <a href="/wiki/%D4%B1%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%BF%D5%A1%D5%B3%D5%A1%D6%80" class="mw-redirect" title="Ավանի տաճար">Ավանի Սուրբ Հովհաննես</a> (<a href="/wiki/6-%D6%80%D5%A4_%D5%A4%D5%A1%D6%80" title="6-րդ դար">6-րդ դար</a>), <a href="/wiki/%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D4%B1%D5%BD%D5%BF%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%A1%D5%AE%D5%AB%D5%B6_%D5%A5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB_(%D5%94%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D6%84%D5%A5%D5%BC)" title="Սուրբ Աստվածածին եկեղեցի (Քանաքեռ)">Քանաքեռի Ս․ Աստվածածին</a> (<a href="/wiki/17-%D6%80%D5%A4_%D5%A4%D5%A1%D6%80" title="17-րդ դար">17-րդ դար</a>), Նորագավթի Ս․ Ծիրանավոր (<a href="/wiki/18-%D6%80%D5%A4_%D5%A4%D5%A1%D6%80" title="18-րդ դար">18-րդ դար</a>), Ս․ Սարգիս (<a href="/wiki/19-%D6%80%D5%A4_%D5%A4%D5%A1%D6%80" title="19-րդ դար">19-րդ դար</a>, վերակառուցված՝ <a href="/wiki/20-%D6%80%D5%A4_%D5%A4%D5%A1%D6%80" title="20-րդ դար">20-րդ դար</a>) եկեղեցիները, <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%BF%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6" title="Արարատի մարզ">Արարատի մարզում</a>՝ Մրգավանի Ս․ Հակոբ, <a href="/wiki/%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D5%8D%D5%A1%D6%80%D5%A3%D5%AB%D5%BD_%D5%A5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB_(%D4%B1%D6%80%D5%A3%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D5%A4)" title="Սուրբ Սարգիս եկեղեցի (Արգավանդ)">Արգավանդի Սուրբ Սարգիս</a>, <a href="/wiki/%D5%8E%D5%A5%D6%80%D5%AB%D5%B6_%D4%B1%D6%80%D5%BF%D5%A1%D5%B7%D5%A1%D5%BF" title="Վերին Արտաշատ">Վերին Արտաշատի</a> Սուրբ Աստվածածին, <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%BF" title="Արարատ">Արարատի</a> Սուրբ Հակոբ, <a href="/wiki/%D4%B4%D5%A1%D5%AC%D5%A1%D6%80" title="Դալար">Դալարի</a> Սուրբ Աստվածածին, <a href="/wiki/%D4%B3%D5%A5%D5%B2%D5%A1%D6%80%D6%84%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB%D6%84%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6" title="Գեղարքունիքի մարզ">Գեղարքունիքի մարզում</a>՝ <a href="/wiki/%D5%8D%D6%87%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D6%84" title="Սևանավանք">Սևանավանքի</a> Սուրբ Առաքելոց և Սուրբ Կարապետ եկեղեցիները։ </p><p>Արարատյան Հայրապետական թեմի գործող եկեղեցիներն են՝ Երևանում՝ <a href="/wiki/%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D5%8D%D5%A1%D6%80%D5%A3%D5%AB%D5%BD_%D5%A5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB_(%D4%B5%D6%80%D6%87%D5%A1%D5%B6)" class="mw-redirect" title="Սուրբ Սարգիս եկեղեցի (Երևան)">Սուրբ Սարգիս</a>, <a href="/wiki/%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D4%B6%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80_%D4%B1%D5%BD%D5%BF%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%A1%D5%AE%D5%AB%D5%B6_%D5%A5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB_(%D4%B5%D6%80%D6%87%D5%A1%D5%B6)" class="mw-redirect" title="Սուրբ Զորավոր Աստվածածին եկեղեցի (Երևան)">Սուրբ Զորավոր</a>, <a href="/wiki/%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D4%BF%D5%A1%D5%A9%D5%B8%D5%B2%D5%AB%D5%AF%D5%A5_%D5%A5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB_(%D4%B5%D6%80%D6%87%D5%A1%D5%B6)" class="mw-redirect" title="Սուրբ Կաթողիկե եկեղեցի (Երևան)">Սուրբ Կաթողիկե</a>, <a href="/wiki/%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D5%80%D5%B8%D5%BE%D5%B0%D5%A1%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D5%BD_%D5%A5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB_(%D4%B5%D6%80%D6%87%D5%A1%D5%B6)" class="mw-redirect" title="Սուրբ Հովհաննես եկեղեցի (Երևան)">Կոնդի Սուրբ Հովհաննես</a>, <a href="/wiki/%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D4%B3%D6%87%D5%B8%D6%80%D5%A3_%D5%A5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB_(%D4%B5%D6%80%D6%87%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%86%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%BE%D5%AB%D5%A9_%D5%A9%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%BD)" class="mw-redirect" title="Սուրբ Գևորգ եկեղեցի (Երևանի Նորագավիթ թաղամաս)">Նորագավթի Սուրբ Գևորգ</a>, <a href="/wiki/%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D4%B1%D5%BD%D5%BF%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%A1%D5%AE%D5%AB%D5%B6_%D5%A5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB_(%D4%B5%D6%80%D6%87%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%86%D5%B8%D6%80%D6%84_%D5%A9%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%BD)" class="mw-redirect" title="Սուրբ Աստվածածին եկեղեցի (Երևանի Նորք թաղամաս)">Նորք-Մարաշի Սուրբ Աստվածածին</a>, <a href="/wiki/%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D5%80%D5%A1%D5%AF%D5%B8%D5%A2_%D5%A5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB_(%D4%B5%D6%80%D6%87%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%94%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D6%84%D5%A5%D5%BC_%D5%A9%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%BD)" class="mw-redirect" title="Սուրբ Հակոբ եկեղեցի (Երևանի Քանաքեռ թաղամաս)">Քանաքեռի Սուրբ Հակոբ</a>, <a href="/wiki/%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%AB%D5%A1%D5%B4_%D4%B1%D5%BD%D5%BF%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%A1%D5%AE%D5%AB%D5%B6_%D5%A5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB_(%D4%B5%D6%80%D6%87%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%84%D5%A1%D5%AC%D5%A1%D5%A9%D5%AB%D5%A1_%D5%A9%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%BD)" class="mw-redirect" title="Սուրբ Մարիամ Աստվածածին եկեղեցի (Երևանի Մալաթիա թաղամաս)">Մալաթիայի Սուրբ Աստվածածին</a>, <a href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D5%8E%D5%A1%D6%80%D5%A4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%B6%D6%81_%D5%A5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB_(%D4%B5%D5%BC%D5%A1%D5%A2%D5%AC%D5%B8%D6%82%D6%80)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Սուրբ Վարդանանց եկեղեցի (Եռաբլուր) (դեռ գրված չէ)">Եռաբլրի Սուրբ Վարդանանց</a>, <a href="/wiki/%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D4%BD%D5%A1%D5%B9_%D5%A5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB_(%D4%B5%D6%80%D6%87%D5%A1%D5%B6)" class="mw-redirect" title="Սուրբ Խաչ եկեղեցի (Երևան)">Շենգավիթի Սուրբ Խաչ մատուռը</a>։ </p><p>1999 թվականից Արարատյան Հայրապետական թեմի առաջնորդական փոխանորդն է <a href="/wiki/%D5%86%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%A4_%D5%A1%D6%80%D6%84%D5%A5%D5%BA%D5%AB%D5%BD%D5%AF%D5%B8%D5%BA%D5%B8%D5%BD_%D4%BF%D5%B3%D5%B8%D5%B5%D5%A1%D5%B6" class="mw-redirect" title="Նավասարդ արքեպիսկոպոս Կճոյան">Նավասարդ արքեպիսկոպոս Կճոյանը</a>։ </p> <ul class="gallery mw-gallery-packed"> <li class="gallerybox" style="width: 122px"> <div class="thumb" style="width: 120px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:The_Katoghike_church_in_Yerevan,_Armenia.jpg" class="mw-file-description" title="Կաթողիկե 7-րդ դար"><img alt="Կաթողիկե 7-րդ դար" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/25/The_Katoghike_church_in_Yerevan%2C_Armenia.jpg/180px-The_Katoghike_church_in_Yerevan%2C_Armenia.jpg" decoding="async" width="120" height="180" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/25/The_Katoghike_church_in_Yerevan%2C_Armenia.jpg/270px-The_Katoghike_church_in_Yerevan%2C_Armenia.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/25/The_Katoghike_church_in_Yerevan%2C_Armenia.jpg/360px-The_Katoghike_church_in_Yerevan%2C_Armenia.jpg 2x" data-file-width="1877" data-file-height="2816" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%A9%D5%B8%D5%B2%D5%AB%D5%AF%D5%A5_(%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D4%B1%D5%BD%D5%BF%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%A1%D5%AE%D5%AB%D5%B6)_%D5%A5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB_(%D4%B5%D6%80%D6%87%D5%A1%D5%B6)" class="mw-redirect" title="Կաթողիկե (Սուրբ Աստվածածին) եկեղեցի (Երևան)">Կաթողիկե</a> <br /><a href="/wiki/7-%D6%80%D5%A4_%D5%A4%D5%A1%D6%80" title="7-րդ դար">7-րդ դար</a></div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 242px"> <div class="thumb" style="width: 240px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Surb_Gevorg_(Tsiranavor_Surb_Gevorg)_Church,_Noragavit3.JPG" class="mw-file-description" title="Սուրբ Գևորգ 17-րդ դար"><img alt="Սուրբ Գևորգ 17-րդ դար" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2f/Surb_Gevorg_%28Tsiranavor_Surb_Gevorg%29_Church%2C_Noragavit3.JPG/360px-Surb_Gevorg_%28Tsiranavor_Surb_Gevorg%29_Church%2C_Noragavit3.JPG" decoding="async" width="240" height="180" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2f/Surb_Gevorg_%28Tsiranavor_Surb_Gevorg%29_Church%2C_Noragavit3.JPG/540px-Surb_Gevorg_%28Tsiranavor_Surb_Gevorg%29_Church%2C_Noragavit3.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2f/Surb_Gevorg_%28Tsiranavor_Surb_Gevorg%29_Church%2C_Noragavit3.JPG/720px-Surb_Gevorg_%28Tsiranavor_Surb_Gevorg%29_Church%2C_Noragavit3.JPG 2x" data-file-width="4000" data-file-height="3000" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/wiki/%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D4%B3%D6%87%D5%B8%D6%80%D5%A3_%D5%A5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB_(%D4%B5%D6%80%D6%87%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%86%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%BE%D5%AB%D5%A9_%D5%A9%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%BD)" class="mw-redirect" title="Սուրբ Գևորգ եկեղեցի (Երևանի Նորագավիթ թաղամաս)">Սուրբ Գևորգ</a><br /><a href="/wiki/17-%D6%80%D5%A4_%D5%A4%D5%A1%D6%80" title="17-րդ դար">17-րդ դար</a></div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 242px"> <div class="thumb" style="width: 240px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:St_John_The_Baptist_Church_of_Yerevan.jpg" class="mw-file-description" title="Հովհաննես Մկրտիչ 18-րդ դար"><img alt="Հովհաննես Մկրտիչ 18-րդ դար" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c1/St_John_The_Baptist_Church_of_Yerevan.jpg/360px-St_John_The_Baptist_Church_of_Yerevan.jpg" decoding="async" width="240" height="180" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c1/St_John_The_Baptist_Church_of_Yerevan.jpg/540px-St_John_The_Baptist_Church_of_Yerevan.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c1/St_John_The_Baptist_Church_of_Yerevan.jpg/720px-St_John_The_Baptist_Church_of_Yerevan.jpg 2x" data-file-width="2304" data-file-height="1728" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/wiki/%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D5%80%D5%B8%D5%BE%D5%B0%D5%A1%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D5%BD_%D5%84%D5%AF%D6%80%D5%BF%D5%AB%D5%B9_%D5%A5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB_(%D4%B5%D6%80%D6%87%D5%A1%D5%B6)" class="mw-redirect" title="Սուրբ Հովհաննես Մկրտիչ եկեղեցի (Երևան)">Հովհաննես Մկրտիչ</a><br /><a href="/wiki/18-%D6%80%D5%A4_%D5%A4%D5%A1%D6%80" title="18-րդ դար">18-րդ դար</a></div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 242px"> <div class="thumb" style="width: 240px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Erevani_Surb_Mariam_Astvacacin_ekexeci_07.jpg" class="mw-file-description" title="Մարիամ Աստվածածին 1991-1998"><img alt="Մարիամ Աստվածածին 1991-1998" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5e/Erevani_Surb_Mariam_Astvacacin_ekexeci_07.jpg/360px-Erevani_Surb_Mariam_Astvacacin_ekexeci_07.jpg" decoding="async" width="240" height="180" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5e/Erevani_Surb_Mariam_Astvacacin_ekexeci_07.jpg/540px-Erevani_Surb_Mariam_Astvacacin_ekexeci_07.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5e/Erevani_Surb_Mariam_Astvacacin_ekexeci_07.jpg/720px-Erevani_Surb_Mariam_Astvacacin_ekexeci_07.jpg 2x" data-file-width="3264" data-file-height="2448" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/wiki/%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%AB%D5%A1%D5%B4_%D4%B1%D5%BD%D5%BF%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%A1%D5%AE%D5%AB%D5%B6_%D5%A5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB_(%D4%B5%D6%80%D6%87%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%84%D5%A1%D5%AC%D5%A1%D5%A9%D5%AB%D5%A1_%D5%A9%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%BD)" class="mw-redirect" title="Սուրբ Մարիամ Աստվածածին եկեղեցի (Երևանի Մալաթիա թաղամաս)">Մարիամ Աստվածածին</a><br /><a href="/wiki/1991" title="1991">1991</a>-<a href="/wiki/1998" title="1998">1998</a></div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 272.66666666667px"> <div class="thumb" style="width: 270.66666666667px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D5%8D%D5%A1%D6%80%D5%A3%D5%AB%D5%BD_%D5%A5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB,_%D5%86%D5%B8%D6%80_%D5%86%D5%B8%D6%80%D6%84,_%D4%B5%D6%80%D5%A5%D6%82%D5%A1%D5%B6.JPG" class="mw-file-description" title="Սուրբ Սարգիս 1998-2000"><img alt="Սուրբ Սարգիս 1998-2000" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/05/%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D5%8D%D5%A1%D6%80%D5%A3%D5%AB%D5%BD_%D5%A5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB%2C_%D5%86%D5%B8%D6%80_%D5%86%D5%B8%D6%80%D6%84%2C_%D4%B5%D6%80%D5%A5%D6%82%D5%A1%D5%B6.JPG/406px-%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D5%8D%D5%A1%D6%80%D5%A3%D5%AB%D5%BD_%D5%A5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB%2C_%D5%86%D5%B8%D6%80_%D5%86%D5%B8%D6%80%D6%84%2C_%D4%B5%D6%80%D5%A5%D6%82%D5%A1%D5%B6.JPG" decoding="async" width="271" height="180" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/05/%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D5%8D%D5%A1%D6%80%D5%A3%D5%AB%D5%BD_%D5%A5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB%2C_%D5%86%D5%B8%D6%80_%D5%86%D5%B8%D6%80%D6%84%2C_%D4%B5%D6%80%D5%A5%D6%82%D5%A1%D5%B6.JPG/608px-%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D5%8D%D5%A1%D6%80%D5%A3%D5%AB%D5%BD_%D5%A5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB%2C_%D5%86%D5%B8%D6%80_%D5%86%D5%B8%D6%80%D6%84%2C_%D4%B5%D6%80%D5%A5%D6%82%D5%A1%D5%B6.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/05/%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D5%8D%D5%A1%D6%80%D5%A3%D5%AB%D5%BD_%D5%A5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB%2C_%D5%86%D5%B8%D6%80_%D5%86%D5%B8%D6%80%D6%84%2C_%D4%B5%D6%80%D5%A5%D6%82%D5%A1%D5%B6.JPG/811px-%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D5%8D%D5%A1%D6%80%D5%A3%D5%AB%D5%BD_%D5%A5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB%2C_%D5%86%D5%B8%D6%80_%D5%86%D5%B8%D6%80%D6%84%2C_%D4%B5%D6%80%D5%A5%D6%82%D5%A1%D5%B6.JPG 2x" data-file-width="4770" data-file-height="3178" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/wiki/%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D5%8D%D5%A1%D6%80%D5%A3%D5%AB%D5%BD_%D5%A5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB_(%D4%B5%D6%80%D6%87%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%86%D5%B8%D6%80_%D5%86%D5%B8%D6%80%D6%84_%D5%A9%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%BD)" class="mw-redirect" title="Սուրբ Սարգիս եկեղեցի (Երևանի Նոր Նորք թաղամաս)">Սուրբ Սարգիս</a><br /><a href="/wiki/1998" title="1998">1998</a>-<a href="/wiki/2000" title="2000">2000</a></div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 272px"> <div class="thumb" style="width: 270px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Cathedral_Yerevan_Saint_Gregory.jpg" class="mw-file-description" title="Գրիգոր Լուսավորիչ 1997-2001"><img alt="Գրիգոր Լուսավորիչ 1997-2001" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/72/Cathedral_Yerevan_Saint_Gregory.jpg/405px-Cathedral_Yerevan_Saint_Gregory.jpg" decoding="async" width="270" height="180" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/72/Cathedral_Yerevan_Saint_Gregory.jpg/608px-Cathedral_Yerevan_Saint_Gregory.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/72/Cathedral_Yerevan_Saint_Gregory.jpg/810px-Cathedral_Yerevan_Saint_Gregory.jpg 2x" data-file-width="4606" data-file-height="3071" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/wiki/%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D4%B3%D6%80%D5%AB%D5%A3%D5%B8%D6%80_%D4%BC%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%B9_%D5%B4%D5%A1%D5%B5%D6%80_%D5%A5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB_(%D4%B5%D6%80%D6%87%D5%A1%D5%B6)" title="Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ մայր եկեղեցի (Երևան)">Գրիգոր Լուսավորիչ</a><br /><a href="/wiki/1997" title="1997">1997</a>-<a href="/wiki/2001" title="2001">2001</a></div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 178.66666666667px"> <div class="thumb" style="width: 176.66666666667px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:The_Holy_Trinity_Church,_Malatia-Sebastia_district,_Yerevan,_Armenia.jpg" class="mw-file-description" title="Սուրբ Երրորդություն 2001-2005"><img alt="Սուրբ Երրորդություն 2001-2005" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/30/The_Holy_Trinity_Church%2C_Malatia-Sebastia_district%2C_Yerevan%2C_Armenia.jpg/265px-The_Holy_Trinity_Church%2C_Malatia-Sebastia_district%2C_Yerevan%2C_Armenia.jpg" decoding="async" width="177" height="180" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/30/The_Holy_Trinity_Church%2C_Malatia-Sebastia_district%2C_Yerevan%2C_Armenia.jpg/398px-The_Holy_Trinity_Church%2C_Malatia-Sebastia_district%2C_Yerevan%2C_Armenia.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/30/The_Holy_Trinity_Church%2C_Malatia-Sebastia_district%2C_Yerevan%2C_Armenia.jpg/530px-The_Holy_Trinity_Church%2C_Malatia-Sebastia_district%2C_Yerevan%2C_Armenia.jpg 2x" data-file-width="957" data-file-height="975" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/wiki/%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D4%B5%D6%80%D6%80%D5%B8%D6%80%D5%A4%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6_%D5%A5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB_(%D4%B5%D6%80%D6%87%D5%A1%D5%B6)" title="Սուրբ Երրորդություն եկեղեցի (Երևան)">Սուրբ Երրորդություն</a><br /><a href="/wiki/2001" title="2001">2001</a>-<a href="/wiki/2005" title="2005">2005</a></div> </li> </ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Տես_նաև"><span id=".D5.8F.D5.A5.D5.BD_.D5.B6.D5.A1.D6.87"></span>Տես նաև</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B5%D6%81_%D4%B1%D5%BC%D5%A1%D6%84%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D4%B5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB&veaction=edit&section=25" title="Խմբագրել բաժինը. Տես նաև" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B5%D6%81_%D4%B1%D5%BC%D5%A1%D6%84%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D4%B5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB&action=edit&section=25" title="Edit section's source code: Տես նաև"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5_%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D6%84%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%B8%D6%82_%D6%84%D5%B6%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Հայ առաքելական եկեղեցու քննադատություն">Հայ առաքելական եկեղեցու քննադատություն</a></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Նշումներ"><span id=".D5.86.D5.B7.D5.B8.D6.82.D5.B4.D5.B6.D5.A5.D6.80"></span>Նշումներ</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B5%D6%81_%D4%B1%D5%BC%D5%A1%D6%84%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D4%B5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB&veaction=edit&section=26" title="Խմբագրել բաժինը. Նշումներ" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B5%D6%81_%D4%B1%D5%BC%D5%A1%D6%84%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D4%B5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB&action=edit&section=26" title="Edit section's source code: Նշումներ"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="references" style=""> <ol class="references"> <li id="cite_note-2"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-2">↑</a></span> <span class="reference-text">Հայաստանում Հայ Առաքելական եկեղեցին գրանցված է Հայաստանյան Առաքելական Սուրբ եկեղեցի անվանումով։</span> </li> </ol> </div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Ծանոթագրություններ"><span id=".D4.BE.D5.A1.D5.B6.D5.B8.D5.A9.D5.A1.D5.A3.D6.80.D5.B8.D6.82.D5.A9.D5.B5.D5.B8.D6.82.D5.B6.D5.B6.D5.A5.D6.80"></span>Ծանոթագրություններ</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B5%D6%81_%D4%B1%D5%BC%D5%A1%D6%84%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D4%B5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB&veaction=edit&section=27" title="Խմբագրել բաժինը. Ծանոթագրություններ" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B5%D6%81_%D4%B1%D5%BC%D5%A1%D6%84%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D4%B5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB&action=edit&section=27" title="Edit section's source code: Ծանոթագրություններ"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r9141943">.mw-parser-output .reflist{font-size:90%;margin-bottom:0.5em;list-style-type:decimal}.mw-parser-output .reflist .references{font-size:100%;margin-bottom:0;list-style-type:inherit}.mw-parser-output .reflist-columns-2{column-width:30em}.mw-parser-output .reflist-columns-3{column-width:25em}.mw-parser-output .reflist-columns{margin-top:0.3em}.mw-parser-output .reflist-columns ol{margin-top:0}.mw-parser-output .reflist-columns li{page-break-inside:avoid;break-inside:avoid-column}.mw-parser-output .reflist-upper-alpha{list-style-type:upper-alpha}.mw-parser-output .reflist-upper-roman{list-style-type:upper-roman}.mw-parser-output .reflist-lower-alpha{list-style-type:lower-alpha}.mw-parser-output .reflist-lower-greek{list-style-type:lower-greek}.mw-parser-output .reflist-lower-roman{list-style-type:lower-roman}</style><div class="reflist"> <div class="mw-references-wrap mw-references-columns"><ol class="references"> <li id="cite_note-1"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-1">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.encyclopedia.am/pages.php?bId=2&hId=1316">Հայաստանյայց առաքելական եկեղեցի</a></span> </li> <li id="cite_note-3"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-3">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation">Հայոց եկեղեցու պատմություն-6։</span></span> </li> <li id="cite_note-4"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-4">↑</a></span> <span class="reference-text">Քրիստոնյա Հայաստան հանրագիտարան, Երևան, 2002, էջ 541</span> </li> <li id="cite_note-5"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-5">↑</a></span> <span class="reference-text">Եզնիկ Ծ. վարդապետ Պետրոսյան, Հայ Եկեղեցու Պատմություն, Ս. Էջմիածին, 1995, էջ 17</span> </li> <li id="cite_note-6"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-6">↑</a></span> <span class="reference-text">Եզնիկ Ծ. վարդապետ Պետրոսյան, Հայ Եկեղեցու Պատմություն, Ս. Էջմիածին, 1995, էջ 21-22</span> </li> <li id="cite_note-7"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-7">↑</a></span> <span class="reference-text">Քրիստոնյա Հայաստան հանրագիտարան, Երևան, 2002, էջ 542-543</span> </li> <li id="cite_note-8"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-8">↑</a></span> <span class="reference-text">Քրիստոնյա Հայաստան հանրագիտարան, Երևան, 2002, էջ 543</span> </li> <li id="cite_note-9"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-9">↑</a></span> <span class="reference-text">Եզնիկ Ծ. վարդապետ Պետրոսյան, Հայ Եկեղեցու Պատմություն, Ս. Էջմիածին, 1995, էջ 115</span> </li> <li id="cite_note-10"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-10">↑</a></span> <span class="reference-text">Քրիստոնյա Հայաստան հանրագիտարան, Երևան, 2002, էջ 545</span> </li> <li id="cite_note-11"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-11">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.lezu.am/?p=668">Դիմում Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսին՝ Մայր Աթոռի շնորհավորական հաղորդագրությունների վերաբերյալ</a></span> </li> <li id="cite_note-12"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-12">↑</a></span> <span class="reference-text"><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r10127783">.mw-parser-output cite.citation{font-style:inherit;word-wrap:break-word}.mw-parser-output .citation q{quotes:"\"""\"""'""'"}.mw-parser-output .citation:target{background-color:rgba(0,127,255,0.133)}.mw-parser-output .id-lock-free a,.mw-parser-output .citation .cs1-lock-free a{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/6/65/Lock-green.svg")right 0.1em center/9px no-repeat}.mw-parser-output .id-lock-limited a,.mw-parser-output .id-lock-registration a,.mw-parser-output .citation .cs1-lock-limited a,.mw-parser-output .citation .cs1-lock-registration a{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/d/d6/Lock-gray-alt-2.svg")right 0.1em center/9px no-repeat}.mw-parser-output .id-lock-subscription a,.mw-parser-output .citation .cs1-lock-subscription a{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/a/aa/Lock-red-alt-2.svg")right 0.1em center/9px no-repeat}.mw-parser-output .cs1-ws-icon a{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/4c/Wikisource-logo.svg")right 0.1em center/12px no-repeat}.mw-parser-output .cs1-code{color:inherit;background:inherit;border:none;padding:inherit}.mw-parser-output .cs1-hidden-error{display:none;color:var(--color-error,#d33)}.mw-parser-output .cs1-visible-error{color:var(--color-error,#d33)}.mw-parser-output .cs1-maint{display:none;color:#3a3;margin-left:0.3em}.mw-parser-output .cs1-format{font-size:95%}.mw-parser-output .cs1-kern-left{padding-left:0.2em}.mw-parser-output .cs1-kern-right{padding-right:0.2em}.mw-parser-output .citation .mw-selflink{font-weight:inherit}</style><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://shoghakat.am/am/series/99">«Հայ եկեղեցու յոթ խորհուրդները | ՇՈՂԱԿԱԹ ՀԵՌՈՒՍՏԱԸՆԿԵՐՈՒԹՅՈՒՆ»</a>. <i>shoghakat.am</i><span class="reference-accessdate">. Վերցված է 2021 թ․ մարտի 27-ին</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=shoghakat.am&rft.atitle=%D5%80%D5%A1%D5%B5+%D5%A5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%B8%D6%82+%D5%B5%D5%B8%D5%A9+%D5%AD%D5%B8%D6%80%D5%B0%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A4%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8+%7C+%D5%87%D5%88%D5%82%D4%B1%D4%BF%D4%B1%D4%B9+%D5%80%D4%B5%D5%8C%D5%88%D5%92%D5%8D%D5%8F%D4%B1%D4%B8%D5%86%D4%BF%D4%B5%D5%90%D5%88%D5%92%D4%B9%D5%85%D5%88%D5%92%D5%86&rft_id=https%3A%2F%2Fshoghakat.am%2Fam%2Fseries%2F99&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B5%D6%81+%D4%B1%D5%BC%D5%A1%D6%84%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6+%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2+%D4%B5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-13"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-13">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://shoghakat.am/am/telecasts/8150">«Ապաշխարություն, մաս 1-ին»</a>. <i>ՇՈՂԱԿԱԹ ՀԵՌՈՒՍՏԱԸՆԿԵՐՈՒԹՅՈՒՆ</i>. 2016 թ․ փետրվարի 12<span class="reference-accessdate">. Վերցված է 2021 թ․ մարտի 27-ին</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=%D5%87%D5%88%D5%82%D4%B1%D4%BF%D4%B1%D4%B9+%D5%80%D4%B5%D5%8C%D5%88%D5%92%D5%8D%D5%8F%D4%B1%D4%B8%D5%86%D4%BF%D4%B5%D5%90%D5%88%D5%92%D4%B9%D5%85%D5%88%D5%92%D5%86&rft.atitle=%D4%B1%D5%BA%D5%A1%D5%B7%D5%AD%D5%A1%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%2C+%D5%B4%D5%A1%D5%BD+1-%D5%AB%D5%B6&rft_id=https%3A%2F%2Fshoghakat.am%2Fam%2Ftelecasts%2F8150&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B5%D6%81+%D4%B1%D5%BC%D5%A1%D6%84%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6+%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2+%D4%B5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-14"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-14">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://shoghakat.am/am/telecasts/27">«Դրոշմ»</a>. <i>ՇՈՂԱԿԱԹ ՀԵՌՈՒՍՏԱԸՆԿԵՐՈՒԹՅՈՒՆ</i>. 2015 թ․ դեկտեմբերի 17<span class="reference-accessdate">. Վերցված է 2021 թ․ մարտի 27-ին</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=%D5%87%D5%88%D5%82%D4%B1%D4%BF%D4%B1%D4%B9+%D5%80%D4%B5%D5%8C%D5%88%D5%92%D5%8D%D5%8F%D4%B1%D4%B8%D5%86%D4%BF%D4%B5%D5%90%D5%88%D5%92%D4%B9%D5%85%D5%88%D5%92%D5%86&rft.atitle=%D4%B4%D6%80%D5%B8%D5%B7%D5%B4&rft_id=https%3A%2F%2Fshoghakat.am%2Fam%2Ftelecasts%2F27&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B5%D6%81+%D4%B1%D5%BC%D5%A1%D6%84%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6+%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2+%D4%B5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB" class="Z3988"></span></span> </li> </ol></div></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r9141943"><div class="reflist"> </div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Գրականություն"><span id=".D4.B3.D6.80.D5.A1.D5.AF.D5.A1.D5.B6.D5.B8.D6.82.D5.A9.D5.B5.D5.B8.D6.82.D5.B6"></span>Գրականություն</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B5%D6%81_%D4%B1%D5%BC%D5%A1%D6%84%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D4%B5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB&veaction=edit&section=28" title="Խմբագրել բաժինը. Գրականություն" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B5%D6%81_%D4%B1%D5%BC%D5%A1%D6%84%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D4%B5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB&action=edit&section=28" title="Edit section's source code: Գրականություն"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li>Օրմանեան Մաղաքիա, Հայոց եկեղեցին և իր պատմութիւնը, վարդապետութիւնը, վարչութիւնը, բարեկարգութիւնը, արաողութիւնը, գրականութիւն, ու ներկայ կացութիւնը, Կ.Պոլիս, 1911։</li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://sourphagop.org/books/Azgapatum%201.pdf">Օրմանեան Մաղաքիա արքեպս., Ազգապատում, հատոր Ա:</a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://sourphagop.org/books/Azgapatum%202.pdf">Օրմանեան Մաղաքիա արքեպս., Ազգապատում, հատոր Բ:</a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://sourphagop.org/books/Azgapatum%203.pdf">Օրմանեան Մաղաքիա արքեպս., Ազգապատում, հատոր Գ:</a></li> <li>Քրիստոնյա Հայաստան հանրագիտարան, Երևան, 2002։</li> <li>Եզնիկ Ծ. վարդապետ Պետրոսյան, Հայ Եկեղեցու Պատմություն, Ս. Էջմիածին, 1995։</li> <li>Մաղաքիա արքեպիսկոպոս Օրմանեան, Հայոց Եկեղեցին, Մոնթրէալ, 2001 թ։</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Արտաքին_հղումներ"><span id=".D4.B1.D6.80.D5.BF.D5.A1.D6.84.D5.AB.D5.B6_.D5.B0.D5.B2.D5.B8.D6.82.D5.B4.D5.B6.D5.A5.D6.80"></span>Արտաքին հղումներ</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B5%D6%81_%D4%B1%D5%BC%D5%A1%D6%84%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D4%B5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB&veaction=edit&section=29" title="Խմբագրել բաժինը. Արտաքին հղումներ" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B5%D6%81_%D4%B1%D5%BC%D5%A1%D6%84%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D4%B5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB&action=edit&section=29" title="Edit section's source code: Արտաքին հղումներ"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="interProject" style="display:none;"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:_Armenian_Apostolic_Church#mw-subcategories" class="extiw" title="commons:Category: Armenian Apostolic Church">Մեդիա ֆայլեր</a></div><div class="interProjectTemplate plainlinks"> <table id="commonscat" class="toccolours zusterprojectsjab" style="margin:0.1em auto 0.1em auto; clear:both; width:100%;"> <tbody><tr> <td id="commonsinfopict" width="40"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Commons-logo.svg" class="mw-file-description" title="Վիիքպահեստ"><img alt="Վիիքպահեստ" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/20px-Commons-logo.svg.png" decoding="async" width="20" height="27" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/30px-Commons-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/40px-Commons-logo.svg.png 2x" data-file-width="1024" data-file-height="1376" /></a></span> </td> <td id="commonslink"><a href="/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A1%D5%B0%D5%A5%D5%BD%D5%BF" title="Վիքիպահեստ">Վիքիպահեստ</a> նախագծում կարող եք այս նյութի վերաբերյալ հավելյալ պատկերազարդում գտնել <b><a class="external text" href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Armenian_Apostolic_Church?uselang=hy">Հայ Առաքելական Եկեղեցի</a></b> կատեգորիայում։ </td></tr></tbody></table> </div> <ul><li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.armenianchurch.org">Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածին</a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://biblesociety.am">Հայաստանի Աստվածաշնչային Ընկերություն</a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.arak29.am/duringgenocide/index.php">Arak29 Հայ Եկեղեցու Կորուստը Ցեղասպանության ժամանակ</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20111228064034/http://www.arak29.am/duringgenocide/index.php">Արխիվացված</a> 2011-12-28 <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.armenianorthodoxchurch.org/">Կաթողիկոսություն Հայոց Մեծի Տանն Կիլիկիո</a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://qahana.am">Արարատյան Հայրապետական թեմ</a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.armenian-patriarchate.org/">Երուսաղեմի Հայոց Պատրիարքություն</a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.armenianchurch.net/">Ամերիկայի Արևելյան թեմ</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20100127111411/http://www.armenianchurch.net/">Արխիվացված</a> 2010-01-27 <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a> (Էջմիածնական)</li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.armenianchurchwd.com/">Ամերիկայի Արևմտյան թեմ</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20060824163044/http://www.armenianchurchwd.com/">Արխիվացված</a> 2006-08-24 <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a> (Էջմիածնական)</li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.armenianprelacy.org/">Առաջնորդարան Հայոց Ա.Մ.Նահանքներու Արևելյան թեմի</a> (Մեծի Տանն Կիլիկիո)</li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.westernprelacy.org/">Առաջնորդարան Հայոց Ա.Մ.Նահանքներու Արևմտյան թեմի</a> (Մեծի Տանն Կիլիկիո)</li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.armenianchurch.ca/">Առաջնորդություն Հայոց Կանադայի</a> (Էջմիածնական)</li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.armenianprelacy.ca/">Կանադայի Ազգային Առաջնորդարան</a> (Մեծի Տանն Կիլիկիո)</li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.periotem.com/">Առաջնորդություն Հայոց Բերիո թեմի (Հալեպ, Սիրիա)</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20110715064222/http://www.periotem.com/">Արխիվացված</a> 2011-07-15 <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a> (Մեծի Տանն Կիլիկիո)</li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.armprelacylb.org/">Առաջնորդարան Հայոց Լիբանանի</a> (Մեծի Տանն Կիլիկիո)</li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://hygradaran.weebly.com/">Հայաստանեայց Առաքելական Ս. Եկեղեցու գրադարան, կայքէջ</a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://hayq.org/upload/files/ArmenianCurch_ARM.pdf">«Հայոց եկեղեցին XVIII դարի հայ ազատագրական շարժման քառուղիներում»</a>, «Լուսակն», Երևան, 2003 թ., 344 էջ։</li></ul> <table class="navbox" style="border-spacing:0"><tbody><tr><td style="padding:2px"><table class="nowraplinks hlist collapsible collapsed navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th scope="col" class="navbox-title" colspan="2"><div class="plainlinks hlist navbar mini"><ul><li class="nv-view"><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D6%80:%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6_%D5%A8%D5%BD%D5%BF_%D5%A9%D5%A5%D5%B4%D5%A1%D5%B5%D5%AB" title="Կաղապար:Հայաստան ըստ թեմայի"><span title="Դիտել կաղապարը" style=";;background:none transparent;color:inherit;border:none;">դ</span></a></li><li class="nv-talk"><a href="/w/index.php?title=%D4%BF%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D6%80%D5%AB_%D6%84%D5%B6%D5%B6%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D6%82%D5%B4:%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6_%D5%A8%D5%BD%D5%BF_%D5%A9%D5%A5%D5%B4%D5%A1%D5%B5%D5%AB&action=edit&redlink=1" class="new" title="Կաղապարի քննարկում:Հայաստան ըստ թեմայի (դեռ գրված չէ)"><span title="Քննարկել կաղապարը" style=";;background:none transparent;color:inherit;border:none;">ք</span></a></li><li class="nv-edit"><a class="external text" href="https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=%D4%BF%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D6%80:%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6_%D5%A8%D5%BD%D5%BF_%D5%A9%D5%A5%D5%B4%D5%A1%D5%B5%D5%AB&action=edit"><span title="Խմբագրել կաղապարը" style=";;background:none transparent;color:inherit;border:none;">խ</span></a></li></ul></div><div style="font-size:114%"><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Հայաստան">Հայաստան</a> ըստ թեմայի</div></th></tr><tr style="height:2px"><td colspan="2"></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group"><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Հայոց պատմություն">Պատմություն</a> <br /><span style="font-weight:normal;">(<a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%AA%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Հայոց պատմության ժամանակագրություն">ժամանակագրություն</a>)</span></th><td class="navbox-list navbox-odd" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"></div><table class="nowraplinks navbox-subgroup" style="border-spacing:0"><tbody><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="font-weight:normal;">Վաղ</th><td class="navbox-list navbox-odd" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80#Ծագում" title="Հայեր">Ծագում</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%A1%D5%B6%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Հայաստանի անվանում">Անվանում</a></li> <li><a href="/wiki/%D4%BF%D5%B8%D6%82%D6%80-%D4%B1%D6%80%D5%A1%D6%84%D5%BD%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%B4%D5%B7%D5%A1%D5%AF%D5%B8%D6%82%D5%B5%D5%A9" title="Կուր-Արաքսյան մշակույթ">Կուր-Արաքսյան մշակույթ</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%AF_%D5%B6%D5%A1%D5%B0%D5%A1%D5%BA%D5%A5%D5%BF" title="Հայկ նահապետ">Հայկ նահապետ</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%A1" title="Հայասա">Հայասա</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B6%D5%AB" title="Միտաննի">Միտաննի</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%8E%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%A9%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Վանի թագավորություն">Վանի թագավորություն</a></li> <li><a href="/wiki/%D4%B5%D6%80%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Երվանդունիներ">Երվանդունիներ</a></li> <li><a href="/wiki/%D4%B1%D6%84%D5%A5%D5%B4%D5%A5%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Աքեմենյան պետություն">Աքեմենյան պետություն</a> <ul><li><a href="/wiki/%D5%8D%D5%A1%D5%BF%D6%80%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Սատրապական Հայաստան">Սատրապական Հայաստան</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/%D5%84%D5%A5%D5%AE_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D6%84" title="Մեծ Հայք">Մեծ Հայք</a></li> <li><a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%BF%D5%A1%D5%B7%D5%A5%D5%BD%D5%B5%D5%A1%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%A9%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Արտաշեսյանների թագավորություն">Արտաշեսյանների թագավորություն</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%80%D5%BC%D5%B8%D5%B4%D5%A5%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Հռոմեական Հայաստան">Հռոմեական Հայաստան</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D6%80%D5%A9%D6%87%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Պարթևստան">Պարթևստան</a></li> <li><a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%B7%D5%A1%D5%AF%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%A9%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Արշակունիների թագավորություն">Արշակունիների թագավորություն</a></li> <li><a href="/wiki/%D4%B2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%A6%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Բյուզանդական Հայաստան">Բյուզանդական Հայաստան</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A6%D5%BA%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" class="mw-redirect" title="Մարզպանական Հայաստան">Մարզպանական Հայաստան</a></li></ul> </div></td></tr><tr style="height:2px"><td colspan="2"></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="font-weight:normal;">Միջին</th><td class="navbox-list navbox-even" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%B4%D5%AB%D5%B6%D5%AB%D5%A1_%D5%AF%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%AC%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Արմինիա կուսակալություն">Արմինիա կուսակալություն</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%8D%D5%A1%D5%BB%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B4%D5%AB%D6%80%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Սաջյան ամիրայություն">Սաջյան ամիրայություն</a></li> <li><a href="/wiki/%D4%B2%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%A1%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Բագրատունիներ">Բագրատունիներ</a></li> <li><a href="/wiki/%D4%BF%D5%AB%D5%AC%D5%AB%D5%AF%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A9%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Կիլիկիայի հայկական թագավորություն">Կիլիկիայի հայկական թագավորություն</a></li> <li><a href="/wiki/%D4%BB%D5%AC%D5%AD%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Իլխանություն">Իլխանություն</a></li> <li><a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D6%87%D5%B4%D5%BF%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B6_%D5%95%D5%BD%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%A6%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Արևմտյան Հայաստանն Օսմանյան կայսրության կազմում">Արևմտյան Հայաստան</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%8D%D5%A5%D6%86%D5%B5%D5%A1%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Սեֆյաններ">Սեֆյաններ</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%82%D5%A1%D5%BB%D5%A1%D6%80%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%A4%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%AB%D5%A1" class="mw-redirect" title="Ղաջարիների դինաստիա">Ղաջարիների դինաստիա</a> <ul><li><a href="/wiki/%D4%B5%D6%80%D6%87%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%AD%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Երևանի խանություն">Երևանի խանություն</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%82%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D5%B2%D5%AB_%D5%AD%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Ղարաբաղի խանություն">Ղարաբաղի խանություն</a></li> <li><a href="/wiki/%D4%B9%D5%B8%D6%82%D6%80%D6%84%D5%B4%D5%A5%D5%B6%D5%B9%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D5%BA%D5%A1%D5%B5%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%A3%D5%AB%D6%80" title="Թուրքմենչայի պայմանագիր">Թուրքմենչայի պայմանագիր</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D6%87%D5%A5%D5%AC%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%A8_%D5%8C%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%A6%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Արևելյան Հայաստանը Ռուսական կայսրության կազմում">Ռուսական Հայաստան</a></li></ul> </div></td></tr><tr style="height:2px"><td colspan="2"></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="font-weight:normal;">Ժամանակակից</th><td class="navbox-list navbox-odd" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D5%BB%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%A1%D5%B6%D6%80%D5%A1%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Հայաստանի առաջին հանրապետություն">Հայաստանի առաջին հանրապետություն</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D4%BD%D5%B8%D6%80%D5%B0%D6%80%D5%A4%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%8D%D5%B8%D6%81%D5%AB%D5%A1%D5%AC%D5%AB%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%80%D5%A1%D5%B6%D6%80%D5%A1%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Հայկական Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն">Խորհրդային Հայաստան</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6#Հայաստանի_Հանրապետություն_(1991_—_ներկա_ժամանակ)" title="Հայոց պատմություն">Անկախ Հայաստան</a></li></ul> </div></td></tr><tr style="height:2px"><td colspan="2"></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="font-weight:normal;">Ըստ թեմայի</th><td class="navbox-list navbox-even" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D6%81%D5%A5%D5%B2%D5%A1%D5%BD%D5%BA%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Հայոց ցեղասպանություն">Հայոց ցեղասպանություն</a></li> <li><a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D6%81%D5%A1%D5%AD%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%A6%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%BF" title="Արցախյան ազատամարտ">Արցախյան ազատամարտ</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5_%D6%86%D5%AB%D5%A4%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%B7%D5%A1%D6%80%D5%AA%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Հայ ֆիդայական շարժում">Հայ ֆիդայական շարժում</a></li> <li><i><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1:%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Կատեգորիա:Հայոց պատմություն">այլ...</a></i></li></ul> </div></td></tr></tbody></table><div></div></td></tr><tr style="height:2px"><td colspan="2"></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group"><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%A1%D5%B7%D5%AD%D5%A1%D6%80%D5%B0%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Հայաստանի աշխարհագրություն">Աշխարհագրություն</a></th><td class="navbox-list navbox-even" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"></div><table class="nowraplinks navbox-subgroup" style="border-spacing:0"><tbody><tr><td colspan="2" class="navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%BF%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%A4%D5%A1%D5%B7%D5%BF" title="Արարատյան դաշտ">Արարատյան դաշտ</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AC%D5%A5%D5%BC%D5%B6%D5%A1%D5%B7%D5%AD%D5%A1%D6%80%D5%B0" title="Հայկական լեռնաշխարհ">Հայկական լեռնաշխարհ</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D6%84%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8" title="Հայաստանի քաղաքները">Քաղաքներ</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%BD%D5%A5%D5%B5%D5%BD%D5%B4%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Հայաստանի սեյսմականություն">Սեյսմականություն</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%8D%D6%87%D5%A1%D5%B6%D5%A1_%D5%AC%D5%AB%D5%B3" title="Սևանա լիճ">Սևանա լիճ</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%AC%D5%A5%D5%BC%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Հայաստանի լեռներ">Լեռներ</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%A2%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%B5%D6%80%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D6%81%D5%A1%D5%B6%D5%AF" title="Հայաստանի բնակավայրերի ցանկ">Բնակավայրեր</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%80%D5%A1%D5%B6%D6%80%D5%A1%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%BB%D6%80%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="mw-redirect" title="Հայաստանի Հանրապետության ջրագրություն">Գետեր և լճեր</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%87%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D5%B0%D5%B8%D5%B2%D5%AB_%D5%A1%D6%80%D5%A3%D5%A5%D5%AC%D5%B8%D6%81" title="Շիկահողի արգելոց">Շիկահողի արգելոց</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%87%D5%AB%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%AB_%D5%A4%D5%A1%D5%B7%D5%BF" class="mw-redirect" title="Շիրակի դաշտ">Շիրակի դաշտ</a></li> <li><i><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1:%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%A1%D5%B7%D5%AD%D5%A1%D6%80%D5%B0%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Կատեգորիա:Հայաստանի աշխարհագրություն">այլ...</a></i></li></ul> </div></td></tr></tbody></table><div></div></td></tr><tr style="height:2px"><td colspan="2"></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group">Քաղաքականություն</th><td class="navbox-list navbox-even" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"></div><table class="nowraplinks navbox-subgroup" style="border-spacing:0"><tbody><tr><td colspan="2" class="navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%BE%D5%A1%D6%80%D5%B9%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A2%D5%A1%D5%AA%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Հայաստանի վարչական բաժանում">Վարչական բաժանում</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%8D%D5%A1%D5%B0%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Հայաստանի Սահմանադրություն">Սահմանադրություն</a></li> <li><a href="/wiki/%D4%BF%D5%B8%D5%BC%D5%B8%D6%82%D5%BA%D6%81%D5%AB%D5%A1%D5%B6_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Կոռուպցիան Հայաստանում">Կոռուպցիա</a></li> <li><a href="/wiki/%D4%B8%D5%B6%D5%BF%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Ընտրություններ Հայաստանում">Ընտրություններ</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%A1%D6%80%D5%BF%D5%A1%D6%84%D5%AB%D5%B6_%D6%84%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Հայաստանի արտաքին քաղաքականություն">Արտաքին հարաբերություններ</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D4%BF%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Հայաստանի Կառավարություն">Կառավարություն</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4%D5%B8%D6%82_%D5%AB%D6%80%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%82%D5%B6%D6%84%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Մարդու իրավունքները Հայաստանում">Մարդու իրավունքներ</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%A6%D5%AB%D5%B6%D5%BE%D5%A1%D5%AE_%D5%B8%D6%82%D5%AA%D5%A5%D6%80" title="Հայաստանի զինված ուժեր">Զինված ուժեր</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D4%B1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%AA%D5%B8%D5%B2%D5%B8%D5%BE" title="Հայաստանի Ազգային ժողով">Ազգային ժողով</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%A1%D5%B6%D5%BE%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%A3%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%AE%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Հայաստանի ազգային անվտանգության ծառայություն">Ազգային անվտանգության ծառայություն</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%80%D5%A1%D5%B6%D6%80%D5%A1%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%B8%D5%BD%D5%BF%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Հայաստանի Հանրապետության ոստիկանություն">Ոստիկանություն</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%AF%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%A1%D5%AF%D6%81%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D6%81%D5%A1%D5%B6%D5%AF" title="Հայաստանի կուսակցությունների ցանկ">Քաղաքական կուսակցություններ</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%80%D5%A1%D5%B6%D6%80%D5%A1%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%B6%D5%A1%D5%AD%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%B0" title="Հայաստանի Հանրապետության նախագահ">Նախագահ</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%BE%D5%A1%D6%80%D5%B9%D5%A1%D5%BA%D5%A5%D5%BF" title="Հայաստանի վարչապետ">Վարչապետ</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%80%D5%80_%D4%B1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%AA%D5%B8%D5%B2%D5%B8%D5%BE%D5%AB_%D5%B6%D5%A1%D5%AD%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%B0" class="mw-redirect" title="ՀՀ Ազգային ժողովի նախագահ">Ազգային Ժողովի նախագահ</a></li> <li><i><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1:%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%AF%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Կատեգորիա:Հայաստանի կառավարություն">այլ կառավարություն</a></i></li> <li><i><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1:%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D6%84%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Կատեգորիա:Հայաստանի քաղաքականություն">այլ քաղաքականություն</a></i></li></ul> </div></td></tr></tbody></table><div></div></td></tr><tr style="height:2px"><td colspan="2"></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group"><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%BF%D5%B6%D5%BF%D5%A5%D5%BD%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Հայաստանի տնտեսություն">Տնտեսություն</a></th><td class="navbox-list navbox-even" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"></div><table class="nowraplinks navbox-subgroup" style="border-spacing:0"><tbody><tr><td colspan="2" class="navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D4%B3%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B2%D5%A1%D5%BF%D5%B6%D5%BF%D5%A5%D5%BD%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A8_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Գյուղատնտեսությունը Հայաստանում">Գյուղատնտեսություն</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D6%86%D5%B8%D5%B6%D5%A4%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%A2%D5%B8%D6%80%D5%BD%D5%A1" title="Հայաստանի ֆոնդային բորսա">Ֆոնդային բորսա</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%AF%D5%A5%D5%B6%D5%BF%D6%80%D5%B8%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%AF" title="Հայաստանի կենտրոնական բանկ">Կենտրոնական բանկ</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A4%D6%80%D5%A1%D5%B4" title="Հայկական դրամ">Դրամ <small>(արժույթ)</small></a></li> <li><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%A7%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A3%D5%A5%D5%BF%D5%AB%D5%AF%D5%A1" title="Հայաստանի էներգետիկա">Էներգետիկա</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%B0%D5%A1%D5%B6%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%A1%D6%80%D5%A4%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%A2%D5%A5%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Հայաստանի հանքային արդյունաբերություն">Հանքային արդյունաբերություն</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%80%D5%A5%D5%BC%D5%A1%D5%B0%D5%A1%D5%B2%D5%B8%D6%80%D5%A4%D5%A1%D5%AF%D6%81%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A8_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Հեռահաղորդակցությունը Հայաստանում">Հեռահաղորդակցություն</a></li> <li><a href="/wiki/%D4%B6%D5%A2%D5%B8%D5%BD%D5%A1%D5%B7%D6%80%D5%BB%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A8_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Զբոսաշրջությունը Հայաստանում">Զբոսաշրջություն</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%8F%D6%80%D5%A1%D5%B6%D5%BD%D5%BA%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%A8_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Տրանսպորտը Հայաստանում">Տրանսպորտ</a></li></ul> </div></td></tr></tbody></table><div></div></td></tr><tr style="height:2px"><td colspan="2"></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group"><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%B4%D5%B7%D5%A1%D5%AF%D5%B8%D6%82%D5%B5%D5%A9" class="mw-redirect" title="Հայաստանի մշակույթ">Մշակույթ</a></th><td class="navbox-list navbox-even" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"></div><table class="nowraplinks navbox-subgroup" style="border-spacing:0"><tbody><tr><td colspan="2" class="navbox-list navbox-even" style="width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6%D5%AB_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" title="Հայերենի այբուբեն">Այբուբեն</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%B3%D5%A1%D6%80%D5%BF%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Հայկական ճարտարապետություն">Ճարտարապետություն</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D6%80%D5%BE%D5%A5%D5%BD%D5%BF" title="Հայկական արվեստ">Արվեստ</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%AB%D5%B6%D5%B8" title="Հայկական կինո">Կինո</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AD%D5%B8%D5%B0%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%81" title="Հայկական խոհանոց">Խոհանոց</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%BA%D5%A1%D6%80" title="Հայկական պար">Պար</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6" title="Հայերեն">Լեզու</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5_%D5%A3%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Հայ գրականություն">Գրականություն</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%AA%D5%B7%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Հայկական երաժշտություն">Երաժշտություն</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%BD%D5%BA%D5%B8%D6%80%D5%BF" title="Հայկական սպորտ">Սպորտ</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A9%D5%A1%D5%BF%D6%80%D5%B8%D5%B6" title="Հայկական թատրոն">Թատրոն</a></li> <li><i><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1:%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%B4%D5%B7%D5%A1%D5%AF%D5%B8%D6%82%D5%B5%D5%A9" title="Կատեգորիա:Հայկական մշակույթ">այլ...</a></i></li></ul> </div></td></tr><tr style="height:2px"><td colspan="2"></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="padding-left:0.5em;padding-right:0.5em;font-weight:normal;"><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%AA%D5%B8%D5%B2%D5%B8%D5%BE%D6%80%D5%A4%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Հայաստանի ժողովրդագրություն">Ժողովրդագրություն</a></th><td class="navbox-list navbox-odd" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A4%D5%A1%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D6%80" title="Հայաստանի մարդահամար">Մարդահամար</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B6%D6%81%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A8_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Հանցավորությունը Հայաստանում">Հանցավորություն</a></li> <li><a href="/wiki/%D4%BF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A8_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Կրթությունը Հայաստանում">Կրթություն</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D6%83%D5%B8%D6%84%D6%80%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%BD%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D6%81%D5%A1%D5%B6%D5%AF" title="Հայաստանի ազգային փոքրամասնությունների ցանկ">Ազգային փոքրամասնություններ</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%A1%D5%BC%D5%B8%D5%B2%D5%BB%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D5%B0%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Հայաստանի առողջապահություն">Առողջապահություն</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80" title="Հայեր">Ժողովուրդ</a> <ul><li><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%BD%D6%83%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%BC%D6%84" title="Հայկական սփյուռք">Սփյուռք</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%B5%D6%84_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Կանայք Հայաստանում">Կանայք</a></li> <li><i><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1:%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%A2%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%B9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Կատեգորիա:Հայաստանի բնակչություն">այլ...</a></i></li></ul> </div></td></tr><tr style="height:2px"><td colspan="2"></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="padding-left:0.5em;padding-right:0.5em;font-weight:normal;"><a href="/wiki/%D4%BF%D6%80%D5%B8%D5%B6%D5%A8_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Կրոնը Հայաստանում">Կրոն</a></th><td class="navbox-list navbox-even" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a class="mw-selflink selflink">Հայաստանյայց Առաքելական Սուրբ Եկեղեցի</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5_%D5%AF%D5%A1%D5%A9%D5%B8%D5%B2%D5%AB%D5%AF%D5%A5_%D5%A5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB" title="Հայ կաթողիկե եկեղեցի">Հայ կաթողիկե եկեղեցի</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5_%D5%A1%D5%BE%D5%A5%D5%BF%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB" title="Հայ ավետարանական եկեղեցի">Հայ ավետարանական եկեղեցի</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%80%D6%80%D5%A5%D5%A1%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Հրեաները Հայաստանում">Հուդաիզմ</a></li> <li><a href="/wiki/%D4%BB%D5%BD%D5%AC%D5%A1%D5%B4%D5%A8_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Իսլամը Հայաստանում">Իսլամ</a></li> <li><i><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1:%D4%BF%D6%80%D5%B8%D5%B6%D5%A8_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Կատեգորիա:Կրոնը Հայաստանում">այլ...</a></i></li></ul> </div></td></tr><tr style="height:2px"><td colspan="2"></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="padding-left:0.5em;padding-right:0.5em;font-weight:normal;"><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%AD%D5%B8%D6%80%D5%B0%D6%80%D5%A4%D5%A1%D5%B6%D5%AB%D5%B7%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Հայաստանի խորհրդանիշներ">Խորհրդանիշներ</a></th><td class="navbox-list navbox-odd" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AD%D5%A1%D5%B9" title="Հայկական խաչ">Հայկական խաչ</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%BE%D5%A5%D6%80%D5%AA%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%B6%D5%B7%D5%A1%D5%B6" title="Հավերժության հայկական նշան">Հավերժության հայկական նշան</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%A6%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%B6%D5%B7%D5%A1%D5%B6" title="Հայաստանի զինանշան">Զինանշան</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%A4%D6%80%D5%B8%D5%B7" title="Հայաստանի դրոշ">Դրոշ</a></li> <li><a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%BF" title="Արարատ">Արարատ</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%84%D5%A5%D6%80_%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D6%80%D5%A5%D5%B6%D5%AB%D6%84" title="Մեր հայրենիք">Ազգային օրհներգ</a></li> <li><a href="/wiki/%D4%BE%D5%AB%D6%80%D5%A1%D5%B6" title="Ծիրան">Ծիրան</a></li> <li><a href="/wiki/%D4%BD%D5%A1%D5%B2%D5%B8%D5%B2" title="Խաղող">Խաղող</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%86%D5%B8%D6%82%D5%BC" class="mw-redirect" title="Նուռ">Նուռ</a></li></ul> </div></td></tr></tbody></table><div></div></td></tr><tr style="height:2px"><td colspan="2"></td></tr><tr><td class="navbox-abovebelow" colspan="2" style="font-weight:bold;"><div> <ul><li><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1:%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Կատեգորիա:Հայաստան">Կատեգորիա</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%8A%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%A1%D5%AC:%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Պորտալ:Հայաստան">Պորտալ</a></li></ul> </div></td></tr></tbody></table></td></tr></tbody></table> <table class="navbox" style="border-spacing:0"><tbody><tr><td style="padding:2px"><table class="nowraplinks collapsible collapsed navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th scope="col" class="navbox-title" colspan="3" style="background: #eaecf0;"><div class="plainlinks hlist navbar mini"><ul><li class="nv-view"><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D6%80:%D5%80%D5%A1%D5%B5_%D4%B1%D5%BC%D5%A1%D6%84%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D4%B5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB" title="Կաղապար:Հայ Առաքելական Եկեղեցի"><span title="Դիտել կաղապարը" style="background: #eaecf0;;;background:none transparent;color:inherit;border:none;">դ</span></a></li><li class="nv-talk"><a href="/w/index.php?title=%D4%BF%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D6%80%D5%AB_%D6%84%D5%B6%D5%B6%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D6%82%D5%B4:%D5%80%D5%A1%D5%B5_%D4%B1%D5%BC%D5%A1%D6%84%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D4%B5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB&action=edit&redlink=1" class="new" title="Կաղապարի քննարկում:Հայ Առաքելական Եկեղեցի (դեռ գրված չէ)"><span title="Քննարկել կաղապարը" style="background: #eaecf0;;;background:none transparent;color:inherit;border:none;">ք</span></a></li><li class="nv-edit"><a class="external text" href="https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=%D4%BF%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D6%80:%D5%80%D5%A1%D5%B5_%D4%B1%D5%BC%D5%A1%D6%84%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D4%B5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB&action=edit"><span title="Խմբագրել կաղապարը" style="background: #eaecf0;;;background:none transparent;color:inherit;border:none;">խ</span></a></li></ul></div><div style="font-size:114%"><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5_%D4%B1%D5%BC%D5%A1%D6%84%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D4%B5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB" class="mw-redirect" title="Հայ Առաքելական Եկեղեցի">Հայ Առաքելական Եկեղեցի</a></div></th></tr><tr style="height:2px"><td colspan="2"></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="background: #eaecf0;;background: #eaecf0;">Կառուցվածք</th><td class="navbox-list navbox-odd" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px;text-align:left;"><div style="padding:0em 0.25em"></div><table class="nowraplinks navbox-subgroup" style="border-spacing:0"><tbody><tr><th scope="row" class="navbox-group"><a href="/wiki/%D5%86%D5%BE%D5%AB%D6%80%D5%A1%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Նվիրապետություն">Նվիրապետության</a><br />աստիճաններ</th><td class="navbox-list navbox-odd" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%A9%D5%B8%D5%B2%D5%AB%D5%AF%D5%B8%D5%BD" title="Կաթողիկոս">Կաթողիկոս</a> • <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D6%84%D5%A5%D5%BA%D5%AB%D5%BD%D5%AF%D5%B8%D5%BA%D5%B8%D5%BD" title="Արքեպիսկոպոս">արքեպիսկոպոս</a> • <a href="/wiki/%D4%B5%D5%BA%D5%AB%D5%BD%D5%AF%D5%B8%D5%BA%D5%B8%D5%BD" title="Եպիսկոպոս">եպիսկոպոս</a> • <a href="/wiki/%D5%94%D5%B8%D6%80%D5%A5%D5%BA%D5%AB%D5%BD%D5%AF%D5%B8%D5%BA%D5%B8%D5%BD" title="Քորեպիսկոպոս">քորեպիսկոպոս</a> • <a href="/wiki/%D5%8E%D5%A1%D6%80%D5%A4%D5%A1%D5%BA%D5%A5%D5%BF" title="Վարդապետ">վարդապետ</a> • <a href="/w/index.php?title=%D4%BE%D5%A1%D5%B5%D6%80%D5%A1%D5%A3%D5%B8%D6%82%D5%B5%D5%B6_%D5%BE%D5%A1%D6%80%D5%A4%D5%A1%D5%BA%D5%A5%D5%BF&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ծայրագույն վարդապետ (դեռ գրված չէ)">ծայրագույն վարդապետ</a> • <a href="/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B0%D5%A1%D5%B6%D5%A1" title="Քահանա">քահանա</a> • <a href="/wiki/%D5%8D%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%A3" title="Սարկավագ">սարկավագ</a> • <a href="/wiki/%D4%BF%D5%AB%D5%BD%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%A3" title="Կիսասարկավագ">կիսասարկավագ</a> • <a href="/w/index.php?title=%D5%8B%D5%A1%D5%B0%D5%A8%D5%B6%D5%AF%D5%A1%D5%AC&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ջահընկալ (դեռ գրված չէ)">ջահընկալ</a> • <a href="/w/index.php?title=%D4%B5%D6%80%D5%A4%D5%B4%D5%B6%D5%A5%D6%81%D5%B8%D6%82%D6%81%D5%AB%D5%B9&action=edit&redlink=1" class="new" title="Երդմնեցուցիչ (դեռ գրված չէ)">երդմնեցուցիչ</a> • <a href="/wiki/%D4%B4%D5%BA%D5%AB%D6%80_(%D5%A5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6)" class="mw-redirect" title="Դպիր (եկեղեցական)">դպիր</a> • <a href="/w/index.php?title=%D4%B4%D5%BC%D5%B6%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D5%B6_(%D5%A5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Դռնապան (եկեղեցական) (դեռ գրված չէ)">դռնապան</a>• <a href="/w/index.php?title=%D4%B3%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D6%80%D5%A4%D5%A1%D6%81&action=edit&redlink=1" class="new" title="Գրակարդաց (դեռ գրված չէ)">գրակարդաց</a></div></td></tr><tr style="height:2px"><td colspan="2"></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group"><a href="/wiki/%D5%86%D5%BE%D5%AB%D6%80%D5%A1%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Նվիրապետություն">Նվիրապետության</a><br />աթոռներ</th><td class="navbox-list navbox-even" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"><a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D5%B5%D6%80_%D4%B1%D5%A9%D5%B8%D5%BC_%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D4%B7%D5%BB%D5%B4%D5%AB%D5%A1%D5%AE%D5%AB%D5%B6" title="Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածին">Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածին</a> • <a href="/wiki/%D5%84%D5%A5%D5%AE%D5%AB_%D5%8F%D5%A1%D5%B6%D5%B6_%D4%BF%D5%AB%D5%AC%D5%AB%D5%AF%D5%AB%D5%B8_%D5%AF%D5%A1%D5%A9%D5%B8%D5%B2%D5%AB%D5%AF%D5%B8%D5%BD%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="mw-redirect" title="Մեծի Տանն Կիլիկիո կաթողիկոսություն">Մեծի Տանն Կիլիկիո կաթողիկոսություն</a> • <a href="/wiki/%D4%BF%D5%B8%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%BA%D5%B8%D5%AC%D5%BD%D5%AB_%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D6%80%D5%AB%D5%A1%D6%80%D6%84%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Կոստանդնուպոլսի հայոց պատրիարքություն">Կոստանդնուպոլսի հայոց պատրիարքություն</a> • <a href="/wiki/%D4%B5%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%A1%D5%B2%D5%A5%D5%B4%D5%AB_%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D6%80%D5%AB%D5%A1%D6%80%D6%84%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Երուսաղեմի հայոց պատրիարքություն">Երուսաղեմի հայոց պատրիարքություն</a> • <i><a href="/wiki/%D4%B3%D5%A1%D5%B6%D5%B1%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AB_%D5%AF%D5%A1%D5%A9%D5%B8%D5%B2%D5%AB%D5%AF%D5%B8%D5%BD%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Գանձասարի կաթողիկոսություն">Գանձասարի կաթողիկոսություն</a></i> • <i><a href="/wiki/%D4%B1%D5%B2%D5%A9%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%AB_%D5%AF%D5%A1%D5%A9%D5%B8%D5%B2%D5%AB%D5%AF%D5%B8%D5%BD%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Աղթամարի կաթողիկոսություն">Աղթամարի կաթողիկոսություն</a></i></div></td></tr><tr style="height:2px"><td colspan="2"></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group">Անոթներ և սպասներ</th><td class="navbox-list navbox-odd" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"><a href="/wiki/%D5%8D%D5%AF%D5%AB%D5%B0" title="Սկիհ">Սկիհ</a> • <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D5%B2%D5%A6%D5%B4%D5%A1" title="Մաղզմա">մաղզմա</a> • <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D5%BD%D5%B6%D5%A1%D5%BF%D5%B8%D6%82%D6%83&action=edit&redlink=1" class="new" title="Մասնատուփ (դեռ գրված չէ)">մասնատուփ</a> • <a href="/wiki/%D4%B2%D5%A1%D5%AA%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6" title="Բաժակաման">բաժակաման</a> • <a href="/w/index.php?title=%D4%BD%D5%B6%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%81&action=edit&redlink=1" class="new" title="Խնկանոց (դեռ գրված չէ)">խնկանոց</a> • <a href="/wiki/%D4%B2%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%BE%D5%A1%D5%BC" title="Բուրվառ">բուրվառ</a> • <a href="/w/index.php?title=%D5%8F%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF&action=edit&redlink=1" class="new" title="Տապանակ (դեռ գրված չէ)">տապանակ</a> • <a href="/wiki/%D4%BD%D5%A1%D5%B9%D5%BE%D5%A1%D5%BC" title="Խաչվառ">խաչվառ</a> • <a href="/wiki/%D5%94%D5%B7%D5%B8%D6%81" title="Քշոց">քշոց</a> • <a href="/wiki/%D4%BD%D5%A1%D5%B9_(%D5%A5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6)" class="mw-redirect" title="Խաչ (եկեղեցական)">խաչ (եկեղեցական)</a> • <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%BC%D5%B8%D5%B6%D5%A1%D5%B7%D5%AB%D5%B7&action=edit&redlink=1" class="new" title="Մյուռոնաշիշ (դեռ գրված չէ)">մյուռոնաշիշ</a> • <a href="/wiki/%D4%BF%D5%B8%D5%B6%D6%84" title="Կոնք">կոնք</a> • <a href="/w/index.php?title=%D4%B4%D5%B8%D6%82%D5%B5%D5%AC_(%D5%A5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Դույլ (եկեղեցական) (դեռ գրված չէ)">դույլ</a> • <a href="/w/index.php?title=%D5%82%D5%A5%D5%B6%D5%BB%D5%A1%D5%AF&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ղենջակ (դեռ գրված չէ)">ղենջակ</a> • <a href="/wiki/%D4%B1%D5%B7%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF" title="Աշտանակ">աշտանակ</a> • <a href="/w/index.php?title=%D5%8B%D5%A1%D5%B0_(%D5%A5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ջահ (եկեղեցական) (դեռ գրված չէ)">ջահ</a> • <a href="/wiki/%D4%BF%D5%A5%D6%80%D5%B8%D5%B6" title="Կերոն">կերոն</a> • <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%B8%D5%B4_(%D5%A5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Մոմ (եկեղեցական) (դեռ գրված չէ)">մոմ</a> • <a href="/wiki/%D4%B3%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%AC" title="Գրակալ">գրակալ</a></div></td></tr><tr style="height:2px"><td colspan="2"></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group">Զգեստնետ ու զարդեր</th><td class="navbox-list navbox-even" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"><a href="/wiki/%D5%8D%D6%84%D5%A5%D5%B4" title="Սքեմ">Սքեմ</a> • <a href="/wiki/%D5%8E%D5%A5%D5%B2%D5%A1%D6%80" class="mw-redirect" title="Վեղար">վեղար</a> • <a href="/wiki/%D5%93%D5%AB%D5%AC%D5%B8%D5%B6" title="Փիլոն">փիլոն</a> • <a href="/wiki/%D4%B3%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%A6%D5%A1%D5%B6_(%D5%A5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6)" class="mw-redirect" title="Գավազան (եկեղեցական)">գավազան</a> • <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_(%D5%A5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6)" class="mw-redirect" title="Մատանի (եկեղեցական)">մատանի</a> • <a href="/wiki/%D5%80%D5%B8%D5%B2%D5%A1%D5%A9%D5%A1%D6%83_(%D5%A5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6)" title="Հողաթափ (եկեղեցական)">հողաթափ</a> • <a href="/wiki/%D5%87%D5%A1%D5%BA%D5%AB%D5%AF_(%D5%A5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6)" class="mw-redirect" title="Շապիկ (եկեղեցական)">շապիկ</a> • <a href="/wiki/%D5%88%D6%82%D6%80%D5%A1%D6%80" title="Ուրար">ուրար</a> • <a href="/wiki/%D4%B2%D5%A1%D5%A6%D5%AF%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A1%D6%80" title="Բազկուրար">բազկուրար</a> • <a href="/wiki/%D5%8D%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D6%80%D5%BF_(%D5%A5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6)" title="Սաղավարտ (եկեղեցական)">սաղավարտ</a> • <a href="/wiki/%D5%93%D5%B8%D6%80%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A1%D6%80" title="Փորուրար">փորուրար</a> • <a href="/w/index.php?title=%D4%B3%D5%B8%D5%BF%D5%AB_(%D5%A5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Գոտի (եկեղեցական) (դեռ գրված չէ)">գոտի</a> • <a href="/wiki/%D4%B9%D5%A1%D5%B7%D5%AF%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%AF_(%D5%A5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6)" title="Թաշկինակ (եկեղեցական)">թաշկինակ</a> • <a href="/wiki/%D4%B2%D5%A1%D5%A6%D5%BA%D5%A1%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Բազպաններ">բազպաններ</a> • <a href="/wiki/%D5%8E%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%BD" title="Վակաս">վակաս</a> • <a href="/wiki/%D5%87%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%BB%D5%A1%D5%BC" title="Շուրջառ">շուրջառ</a> • <a href="/wiki/%D4%BD%D5%B8%D6%82%D5%B5%D6%80" title="Խույր">խույր</a> • <a href="/wiki/%D5%93%D5%A1%D5%AF%D5%A5%D5%B2_(%D5%A5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6)" title="Փակեղ (եկեղեցական)">փակեղ</a> • <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%BF%D5%A1%D5%AD%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Արտախուրակներ">արտախուրակներ</a> • <a href="/wiki/%D4%B5%D5%B4%D5%AB%D6%83%D5%B8%D6%80%D5%B8%D5%B6" title="Եմիփորոն">եմիփորոն</a> • <a href="/wiki/%D4%BF%D5%B8%D5%B6%D6%84%D5%A5%D5%BC" title="Կոնքեռ">կոնքեռ</a> • <a href="/w/index.php?title=%D4%B1%D6%80%D5%AE%D5%BE%D5%A1%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%A3&action=edit&redlink=1" class="new" title="Արծվագորգ (դեռ գրված չէ)">արծվագորգ</a></div></td></tr></tbody></table><div></div></td><td class="navbox-image" rowspan="11" style="width:0%;padding:0px 0px 0px 2px"><div><figure class="mw-halign-right" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Etchmiadzin.jpg" class="mw-file-description" title="Էջմիածնի Մայր Տաճարը"><img alt="Էջմիածնի Մայր Տաճարը" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a7/Etchmiadzin.jpg/80px-Etchmiadzin.jpg" decoding="async" width="80" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a7/Etchmiadzin.jpg/120px-Etchmiadzin.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a7/Etchmiadzin.jpg/160px-Etchmiadzin.jpg 2x" data-file-width="1756" data-file-height="2635" /></a><figcaption>Էջմիածնի Մայր Տաճարը</figcaption></figure></div></td></tr><tr style="height:2px"><td colspan="2"></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="background: #eaecf0;;background: #eaecf0;">Ժամերգություն</th><td class="navbox-list navbox-even" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px;text-align:left;"><div style="padding:0em 0.25em"><a href="/w/index.php?title=%D4%B3%D5%AB%D5%B7%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Գիշերային (դեռ գրված չէ)">Գիշերային</a> • <a href="/w/index.php?title=%D4%B1%D5%BC%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D5%BF%D5%B5%D5%A1%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Առավոտյան (դեռ գրված չէ)">Առավոտյան</a>• <a href="/w/index.php?title=%D4%B1%D6%80%D6%87%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%AC%D5%AB&action=edit&redlink=1" class="new" title="Արևագալի (դեռ գրված չէ)">Արևագալի</a> • <a href="/w/index.php?title=%D5%83%D5%A1%D5%B7%D5%B8%D6%82&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ճաշու (դեռ գրված չէ)">Ճաշու</a> • <a href="/w/index.php?title=%D4%B5%D6%80%D5%A5%D5%AF%D5%B8%D5%B5%D5%A1%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Երեկոյան (դեռ գրված չէ)">Երեկոյան</a> • <a href="/w/index.php?title=%D4%BD%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Խաղաղական (դեռ գրված չէ)">Խաղաղական</a> • <a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B6%D5%A3%D5%BD%D5%BF%D5%B5%D5%A1%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Հանգստյան (դեռ գրված չէ)">Հանգստյան</a></div></td></tr><tr style="height:2px"><td colspan="2"></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="background: #eaecf0;;background: #eaecf0;">Ծիսական առանձնահատկություններ</th><td class="navbox-list navbox-odd" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px;text-align:left;"><div style="padding:0em 0.25em"><a href="/wiki/%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%A3" class="mw-redirect" title="Սուրբ Պատարագ">Սուրբ Պատարագ</a> • <a href="/wiki/%D5%84%D5%AF%D6%80%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Մկրտություն">Մկրտություն</a> • <a href="/w/index.php?title=%D4%B4%D6%80%D5%B8%D5%B7%D5%B4&action=edit&redlink=1" class="new" title="Դրոշմ (դեռ գրված չէ)">Դրոշմ</a> • <a href="/wiki/%D4%B1%D5%BA%D5%A1%D5%B7%D5%AD%D5%A1%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Ապաշխարություն">Ապաշխարություն</a> • <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B2%D5%B8%D6%80%D5%A4%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Հաղորդություն">Հաղորդություն</a> • <a href="/wiki/%D5%8A%D5%BD%D5%A1%D5%AF" title="Պսակ">Պսակ</a> • <a href="/wiki/%D5%8E%D5%A5%D6%80%D5%BB%D5%AB%D5%B6_%D6%85%D5%AE%D5%B8%D6%82%D5%B4_%D5%AF%D5%A1%D5%B4_%D5%AF%D5%A1%D6%80%D5%A3_%D5%B0%D5%AB%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D5%A1%D6%81" title="Վերջին օծում կամ կարգ հիվանդաց">Վերջին օծում կամ կարգ հիվանդաց</a> • <a href="/wiki/%D5%81%D5%A5%D5%BC%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Ձեռնադրություն">Ձեռնադրություն</a> • <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D5%B2" title="Մատաղ">Մատաղ</a></div></td></tr><tr style="height:2px"><td colspan="2"></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="background: #eaecf0;;background: #eaecf0;">Անձինք</th><td class="navbox-list navbox-even" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px;text-align:left;"><div style="padding:0em 0.25em">Հիմնադիրներ՝ <a href="/wiki/%D4%B9%D5%A1%D5%A4%D5%A5%D5%B8%D5%BD_%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D6%84%D5%B5%D5%A1%D5%AC" title="Թադեոս առաքյալ">Թադեոս առաքյալ</a> և <a href="/wiki/%D4%B2%D5%A1%D6%80%D5%A4%D5%B8%D6%82%D5%B2%D5%AB%D5%B4%D5%A5%D5%B8%D5%BD_%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D6%84%D5%B5%D5%A1%D5%AC" title="Բարդուղիմեոս առաքյալ">Բարդուղիմեոս առաքյալ</a> • <a href="/wiki/%D4%B3%D6%80%D5%AB%D5%A3%D5%B8%D6%80_%D4%BC%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%B9" title="Գրիգոր Լուսավորիչ">Գրիգոր Լուսավորիչ</a></div></td></tr><tr style="height:2px"><td colspan="2"></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="background: #eaecf0;;background: #eaecf0;">Ցանկեր</th><td class="navbox-list navbox-odd" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px;text-align:left;"><div style="padding:0em 0.25em"><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%BF%D5%A1%D5%B3%D5%A1%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D6%81%D5%A1%D5%B6%D5%AF" class="mw-redirect" title="Հայկական տաճարների ցանկ">Տաճարների</a> • <a href="/wiki/%D4%B1%D5%B4%D5%A5%D5%B6%D5%A1%D5%B5%D5%B6_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D4%BF%D5%A1%D5%A9%D5%B8%D5%B2%D5%AB%D5%AF%D5%B8%D5%BD%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D6%81%D5%A1%D5%B6%D5%AF" title="Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսների ցանկ">Կաթողիկոսների</a> • <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5_%D4%B1%D5%BC%D5%A1%D6%84%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D4%B5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%B8%D6%82_%D5%A9%D5%A5%D5%B4%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D6%81%D5%A1%D5%B6%D5%AF" class="mw-redirect" title="Հայ Առաքելական Եկեղեցու թեմերի ցանկ">Թեմերի</a> • <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5_%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D6%84%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%B8%D6%82_%D5%AA%D5%B8%D5%B2%D5%B8%D5%BE%D5%B6%D5%A5%D6%80" class="mw-redirect" title="Հայ առաքելական եկեղեցու ժողովներ">Ժողովների</a> • <a href="/wiki/%D5%8A%D5%B8%D5%AC%D5%BD%D5%B8_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D6%80%D5%AB%D5%A1%D6%80%D6%84%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%A1%D5%B6%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D6%81%D5%A1%D5%B6%D5%AF" class="mw-redirect" title="Պոլսո Հայոց Պատրիարքների անվանացանկ">Պոլսո պատրիարքների</a> • <a href="/wiki/%D4%BF%D5%AB%D5%AC%D5%AB%D5%AF%D5%AB%D5%B8_%D4%BF%D5%A1%D5%A9%D5%B8%D5%B2%D5%AB%D5%AF%D5%B8%D5%BD%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D6%81%D5%A1%D5%B6%D5%AF" class="mw-redirect" title="Կիլիկիո Կաթողիկոսների ցանկ">Կիլիկիո կաթողիկոսների</a></div></td></tr><tr style="height:2px"><td colspan="2"></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="background: #eaecf0;;background: #eaecf0;">Ուրիշ</th><td class="navbox-list navbox-even" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px;text-align:left;"><div style="padding:0em 0.25em"><a href="/wiki/%D4%B1%D5%B4%D5%A5%D5%B6%D5%A1%D5%B5%D5%B6_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D4%BF%D5%A1%D5%A9%D5%B8%D5%B2%D5%AB%D5%AF%D5%B8%D5%BD" title="Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս">Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս</a> • <a href="/wiki/%D4%B1%D5%B7%D5%BF%D5%AB%D5%B7%D5%A1%D5%BF%D5%AB_%D5%A5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AA%D5%B8%D5%B2%D5%B8%D5%BE%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Աշտիշատի եկեղեցական ժողովներ">Աշտիշատի եկեղեցական ժողովներ</a> • <a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D6%84%D6%80%D5%AB%D5%BD%D5%BF%D5%B8%D5%B6%D5%A5%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%BF%D5%B8%D5%B4%D5%A1%D6%80&action=edit&redlink=1" class="new" title="Հայկական քրիստոնեական տոմար (դեռ գրված չէ)">Հայկական քրիստոնեական տոմար</a> • <a href="/wiki/%D5%8E%D5%A1%D6%80%D5%A4%D5%A1%D5%BA%D5%A5%D5%BF" title="Վարդապետ">Վարդապետ</a></div></td></tr></tbody></table></td></tr></tbody></table> <table class="metadata plainlinks ambox ambox-style" style="margin: 0;"> <tbody><tr> <td class="mbox-image"><div style="width: 52px;"> <span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D5%95%D6%80%D5%BE%D5%A1_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE" title="Վիքիպեդիա:Օրվա հոդված"><img alt="✯" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fd/HSutvald2.svg/50px-HSutvald2.svg.png" decoding="async" width="50" height="50" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fd/HSutvald2.svg/75px-HSutvald2.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fd/HSutvald2.svg/100px-HSutvald2.svg.png 2x" data-file-width="156" data-file-height="156" /></a></span></div></td> <td class="mbox-text" style="font-weight: italic;"> Այս հոդվածն ընտրվել է <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6_%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1" title="Հայերեն Վիքիպեդիա">Հայերեն Վիքիպեդիայի</a> <a href="/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D5%95%D6%80%D5%BE%D5%A1_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE" title="Վիքիպեդիա:Օրվա հոդված">օրվա հոդված</a>: </td> </tr> </tbody></table> <table class="toccolours" style="font-size:85%; margin-top:0.1em; margin-bottom:0.1em; border: 1px solid #aaa; padding: 5px; clear: both;" width="100%"> <tbody><tr> <td><i>Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%BD%D5%B8%D5%BE%D5%A5%D5%BF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%B0%D5%A1%D5%B6%D6%80%D5%A1%D5%A3%D5%AB%D5%BF%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6" title="Հայկական սովետական հանրագիտարան">Հայկական սովետական հանրագիտարանից</a>  (<a href="https://hy.wikisource.org/wiki/%D4%B7%D5%BB:%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%8D%D5%B8%D5%BE%D5%A5%D5%BF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%80%D5%A1%D5%B6%D6%80%D5%A1%D5%A3%D5%AB%D5%BF%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6_(Soviet_Armenian_Encyclopedia)_6.djvu/153" class="extiw" title="s:Էջ:Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 6.djvu/153">հ․ 6, էջ 153</a>)։</i> <span class="mw-default-size" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:CC_BY-SA_icon_80x15.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/b/bf/CC_BY-SA_icon_80x15.png" decoding="async" width="80" height="15" class="mw-file-element" data-file-width="80" data-file-height="15" /></a></span> </td></tr></tbody></table>    </div><noscript><img src="https://login.wikimedia.org/wiki/Special:CentralAutoLogin/start?useformat=desktop&type=1x1&usesul3=0" alt="" width="1" height="1" style="border: none; position: absolute;"></noscript> <div class="printfooter" data-nosnippet="">Ստացված է «<a dir="ltr" href="https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Հայաստանյայց_Առաքելական_Սուրբ_Եկեղեցի&oldid=10145954">https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Հայաստանյայց_Առաքելական_Սուրբ_Եկեղեցի&oldid=10145954</a>» էջից</div></div> <div id="catlinks" class="catlinks" data-mw="interface"><div id="mw-normal-catlinks" class="mw-normal-catlinks"><a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8" title="Սպասարկող:Կատեգորիաները">Կատեգորիա</a>: <ul><li><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1:%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B5%D6%81_%D4%B1%D5%BC%D5%A1%D6%84%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D4%B5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB" title="Կատեգորիա:Հայաստանյայց Առաքելական Սուրբ Եկեղեցի">Հայաստանյայց Առաքելական Սուրբ Եկեղեցի</a></li></ul></div><div id="mw-hidden-catlinks" class="mw-hidden-catlinks mw-hidden-cats-hidden">Թաքցված կատեգորիաներ: <ul><li><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1:%D4%BF%D5%B8%D5%BF%D6%80%D5%BE%D5%A1%D5%AE_%D6%86%D5%A1%D5%B5%D5%AC%D5%AB_%D5%B0%D5%B2%D5%B8%D6%82%D5%B4%D5%B8%D5%BE_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Կատեգորիա:Կոտրված ֆայլի հղումով հոդվածներ">Կոտրված ֆայլի հղումով հոդվածներ</a></li><li><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1:%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%A4%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D6%89%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D5%AF%D5%A1%D6%80%D5%AB%D6%84_%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A5%D6%81%D5%B8%D5%B2_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Կատեգորիա:Վիքիդատա։Կատեգորիայի կարիք ունեցող հոդվածներ">Վիքիդատա։Կատեգորիայի կարիք ունեցող հոդվածներ</a></li><li><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1:Webarchive_template_wayback_links" title="Կատեգորիա:Webarchive template wayback links">Webarchive template wayback links</a></li><li><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1:%D5%95%D6%80%D5%BE%D5%A1_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE" title="Կատեգորիա:Օրվա հոդված">Օրվա հոդված</a></li><li><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1:%D5%86%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%A5%D6%80_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%BD%D5%B8%D5%BE%D5%A5%D5%BF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%B0%D5%A1%D5%B6%D6%80%D5%A1%D5%A3%D5%AB%D5%BF%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6%D5%AB%D6%81" title="Կատեգորիա:Նյութեր Հայկական սովետական հանրագիտարանից">Նյութեր Հայկական սովետական հանրագիտարանից</a></li><li><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1:%D5%89%D5%BD%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A3%D5%BE%D5%A1%D5%AE_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80_%D5%A1%D5%A6%D5%A1%D5%BF_%D5%A1%D5%B2%D5%A2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB%D6%81" title="Կատեգորիա:Չստուգված հոդվածներ ազատ աղբյուրներից">Չստուգված հոդվածներ ազատ աղբյուրներից</a></li></ul></div></div> </div> </main> </div> <div class="mw-footer-container"> <footer id="footer" class="mw-footer" > <ul id="footer-info"> <li id="footer-info-lastmod"> Այս էջը վերջին անգամ փոփոխվել է 13 Նոյեմբերի 2024-ի ժամը 22:30-ին:</li> <li id="footer-info-copyright">Տեքստը հասանելի է <a rel="nofollow" class="external text" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.hy">Քրիեյթիվ Քոմոնս Հղման-Համանման տարածման</a> թույլատրագրի ներքո, առանձին դեպքերում հնարավոր են հավելյալ պայմաններ։ Մանրամասնությունների համար այցելեք՝ <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Terms_of_Use">Օգտագործման պայմաններ</a>։</li> </ul> <ul id="footer-places"> <li id="footer-places-privacy"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy">Գաղտնիության քաղաքականություն</a></li> <li id="footer-places-about"><a href="/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D4%B7%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A8">Վիքիպեդիայի մասին</a></li> <li id="footer-places-disclaimers"><a href="/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D4%B1%D5%A6%D5%A1%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%B4_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D5%BD%D5%AD%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%BF%D5%BE%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB%D6%81">Հրաժարագրեր</a></li> <li id="footer-places-wm-codeofconduct"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct">Code of Conduct</a></li> <li id="footer-places-developers"><a href="https://developer.wikimedia.org">Ծրագրավորողներ</a></li> <li id="footer-places-statslink"><a href="https://stats.wikimedia.org/#/hy.wikipedia.org">Վիճակագրություն</a></li> <li id="footer-places-cookiestatement"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Cookie_statement">Cookie statement</a></li> <li id="footer-places-mobileview"><a href="//hy.m.wikipedia.org/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B5%D6%81_%D4%B1%D5%BC%D5%A1%D6%84%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D4%B5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB&mobileaction=toggle_view_mobile" class="noprint stopMobileRedirectToggle">Տեսքը բջջայինով</a></li> </ul> <ul id="footer-icons" class="noprint"> <li id="footer-copyrightico"><a href="https://wikimediafoundation.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/static/images/footer/wikimedia-button.svg" width="84" height="29" alt="Wikimedia Foundation" loading="lazy"></a></li> <li id="footer-poweredbyico"><a href="https://www.mediawiki.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/w/resources/assets/poweredby_mediawiki.svg" alt="Powered by MediaWiki" width="88" height="31" loading="lazy"></a></li> </ul> </footer> </div> </div> </div> <div class="vector-settings" id="p-dock-bottom"> <ul></ul> </div><script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.config.set({"wgHostname":"mw-web.codfw.main-858ddf96d-gtrvp","wgBackendResponseTime":132,"wgPageParseReport":{"limitreport":{"cputime":"0.825","walltime":"1.353","ppvisitednodes":{"value":2973,"limit":1000000},"postexpandincludesize":{"value":161831,"limit":2097152},"templateargumentsize":{"value":21806,"limit":2097152},"expansiondepth":{"value":12,"limit":100},"expensivefunctioncount":{"value":24,"limit":500},"unstrip-depth":{"value":1,"limit":20},"unstrip-size":{"value":38825,"limit":5000000},"entityaccesscount":{"value":9,"limit":400},"timingprofile":["100.00% 590.426 1 -total"," 42.39% 250.281 1 Կաղապար:Տեղեկաքարտ_Ուղղափառ_եկեղեցի"," 41.58% 245.493 1 Կաղապար:Տեղեկաքարտ"," 35.88% 211.871 12 Կաղապար:Wikidata"," 18.76% 110.746 2 Կաղապար:Ծանցանկ"," 15.01% 88.632 7 Կաղապար:Navbox"," 14.52% 85.753 3 Կաղապար:Cite_web"," 12.96% 76.507 1 Կաղապար:Հայաստանի_թեմաներ"," 12.06% 71.192 1 Կաղապար:Country_topics"," 2.11% 12.454 1 Կաղապար:Commonscat"]},"scribunto":{"limitreport-timeusage":{"value":"0.217","limit":"10.000"},"limitreport-memusage":{"value":6754024,"limit":52428800},"limitreport-logs":"Loaded datatype commonsMedia of P154 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype wikibase-item of P1001 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype wikibase-item of P527 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\n"},"cachereport":{"origin":"mw-web.eqiad.main-6d555f5f66-5864k","timestamp":"20241202104217","ttl":2592000,"transientcontent":false}}});});</script> <script type="application/ld+json">{"@context":"https:\/\/schema.org","@type":"Article","name":"\u0540\u0561\u0575\u0561\u057d\u057f\u0561\u0576\u0575\u0561\u0575\u0581 \u0531\u057c\u0561\u0584\u0565\u056c\u0561\u056f\u0561\u0576 \u054d\u0578\u0582\u0580\u0562 \u0535\u056f\u0565\u0572\u0565\u0581\u056b","url":"https:\/\/hy.wikipedia.org\/wiki\/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B5%D6%81_%D4%B1%D5%BC%D5%A1%D6%84%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D4%B5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB","sameAs":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q683724","mainEntity":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q683724","author":{"@type":"Organization","name":"Contributors to Wikimedia projects"},"publisher":{"@type":"Organization","name":"Wikimedia Foundation, Inc.","logo":{"@type":"ImageObject","url":"https:\/\/www.wikimedia.org\/static\/images\/wmf-hor-googpub.png"}},"datePublished":"2006-08-20T08:11:44Z","dateModified":"2024-11-13T22:30:36Z","image":"https:\/\/upload.wikimedia.org\/wikipedia\/commons\/9\/95\/Armenian_Apostolic_Church_logo.svg"}</script> </body> </html>