CINXE.COM

<!DOCTYPE html> <html class="client-nojs vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available" lang="nl" dir="ltr"> <head> <meta charset="UTF-8"> <title>Filistijnen - Wikipedia</title> <script>(function(){var className="client-js vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available";var cookie=document.cookie.match(/(?:^|; )nlwikimwclientpreferences=([^;]+)/);if(cookie){cookie[1].split('%2C').forEach(function(pref){className=className.replace(new RegExp('(^| )'+pref.replace(/-clientpref-\w+$|[^\w-]+/g,'')+'-clientpref-\\w+( |$)'),'$1'+pref+'$2');});}document.documentElement.className=className;}());RLCONF={"wgBreakFrames":false,"wgSeparatorTransformTable":[",\t.",".\t,"],"wgDigitTransformTable":["",""], "wgDefaultDateFormat":"dmy","wgMonthNames":["","januari","februari","maart","april","mei","juni","juli","augustus","september","oktober","november","december"],"wgRequestId":"3851f56a-8d28-492f-88f1-24800900b253","wgCanonicalNamespace":"","wgCanonicalSpecialPageName":false,"wgNamespaceNumber":0,"wgPageName":"Filistijnen","wgTitle":"Filistijnen","wgCurRevisionId":67427125,"wgRevisionId":67427125,"wgArticleId":1170479,"wgIsArticle":true,"wgIsRedirect":false,"wgAction":"view","wgUserName":null,"wgUserGroups":["*"],"wgCategories":["Wikipedia:Onbereikbare externe link","Wikipedia:Etalage-artikelen","Wikipedia:Etalage-artikelen uit 2008","Wikipedia:Pagina's die ISBN magische links gebruiken","Filistijnse oudheid","Zeevolken","Historisch volk in Azië","Hebreeuwse Bijbel","Bijbelse term"],"wgPageViewLanguage":"nl","wgPageContentLanguage":"nl","wgPageContentModel":"wikitext","wgRelevantPageName":"Filistijnen","wgRelevantArticleId":1170479,"wgIsProbablyEditable":true, "wgRelevantPageIsProbablyEditable":true,"wgRestrictionEdit":[],"wgRestrictionMove":[],"wgNoticeProject":"wikipedia","wgCiteReferencePreviewsActive":true,"wgMediaViewerOnClick":true,"wgMediaViewerEnabledByDefault":true,"wgPopupsFlags":0,"wgVisualEditor":{"pageLanguageCode":"nl","pageLanguageDir":"ltr","pageVariantFallbacks":"nl"},"wgMFDisplayWikibaseDescriptions":{"search":true,"watchlist":true,"tagline":true,"nearby":true},"wgWMESchemaEditAttemptStepOversample":false,"wgWMEPageLength":100000,"wgRelatedArticlesCompat":[],"wgEditSubmitButtonLabelPublish":true,"wgULSPosition":"interlanguage","wgULSisCompactLinksEnabled":false,"wgVector2022LanguageInHeader":true,"wgULSisLanguageSelectorEmpty":false,"wgWikibaseItemId":"Q193776","wgCheckUserClientHintsHeadersJsApi":["brands","architecture","bitness","fullVersionList","mobile","model","platform","platformVersion"],"GEHomepageSuggestedEditsEnableTopics":true,"wgGETopicsMatchModeEnabled":false,"wgGEStructuredTaskRejectionReasonTextInputEnabled" :false,"wgGELevelingUpEnabledForUser":false};RLSTATE={"ext.globalCssJs.user.styles":"ready","site.styles":"ready","user.styles":"ready","ext.globalCssJs.user":"ready","user":"ready","user.options":"loading","ext.cite.styles":"ready","skins.vector.search.codex.styles":"ready","skins.vector.styles":"ready","skins.vector.icons":"ready","ext.wikimediamessages.styles":"ready","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript":"ready","ext.uls.interlanguage":"ready","wikibase.client.init":"ready","ext.wikimediaBadges":"ready"};RLPAGEMODULES=["ext.cite.ux-enhancements","mediawiki.page.media","ext.scribunto.logs","site","mediawiki.page.ready","mediawiki.toc","skins.vector.js","ext.centralNotice.geoIP","ext.centralNotice.startUp","ext.gadget.Direct-link-to-Commons","ext.gadget.ProtectionTemplates","ext.gadget.InterProjectLinks","ext.gadget.hoofdbetekenis-titelwijziging","ext.gadget.switcher","ext.gadget.OpenStreetMapFrame","ext.gadget.subpages","ext.urlShortener.toolbar", "ext.centralauth.centralautologin","mmv.bootstrap","ext.popups","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.init","ext.visualEditor.targetLoader","ext.echo.centralauth","ext.eventLogging","ext.wikimediaEvents","ext.navigationTiming","ext.uls.interface","ext.cx.eventlogging.campaigns","ext.cx.uls.quick.actions","wikibase.client.vector-2022","ext.checkUser.clientHints","ext.growthExperiments.SuggestedEditSession","wikibase.sidebar.tracking"];</script> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.loader.impl(function(){return["user.options@12s5i",function($,jQuery,require,module){mw.user.tokens.set({"patrolToken":"+\\","watchToken":"+\\","csrfToken":"+\\"}); }];});});</script> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=nl&modules=ext.cite.styles%7Cext.uls.interlanguage%7Cext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript%7Cext.wikimediaBadges%7Cext.wikimediamessages.styles%7Cskins.vector.icons%2Cstyles%7Cskins.vector.search.codex.styles%7Cwikibase.client.init&only=styles&skin=vector-2022"> <script async="" src="/w/load.php?lang=nl&modules=startup&only=scripts&raw=1&skin=vector-2022"></script> <meta name="ResourceLoaderDynamicStyles" content=""> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=nl&modules=site.styles&only=styles&skin=vector-2022"> <meta name="generator" content="MediaWiki 1.44.0-wmf.5"> <meta name="referrer" content="origin"> <meta name="referrer" content="origin-when-cross-origin"> <meta name="robots" content="max-image-preview:standard"> <meta name="format-detection" content="telephone=no"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/3/34/Philistines_pentapolis.jpg"> <meta property="og:image:width" content="1200"> <meta property="og:image:height" content="857"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/3/34/Philistines_pentapolis.jpg"> <meta property="og:image:width" content="800"> <meta property="og:image:height" content="571"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/34/Philistines_pentapolis.jpg/640px-Philistines_pentapolis.jpg"> <meta property="og:image:width" content="640"> <meta property="og:image:height" content="457"> <meta name="viewport" content="width=1120"> <meta property="og:title" content="Filistijnen - Wikipedia"> <meta property="og:type" content="website"> <link rel="preconnect" href="//upload.wikimedia.org"> <link rel="alternate" media="only screen and (max-width: 640px)" href="//nl.m.wikipedia.org/wiki/Filistijnen"> <link rel="alternate" type="application/x-wiki" title="Bewerken" href="/w/index.php?title=Filistijnen&action=edit"> <link rel="apple-touch-icon" href="/static/apple-touch/wikipedia.png"> <link rel="icon" href="/static/favicon/wikipedia.ico"> <link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/w/rest.php/v1/search" title="Wikipedia (nl)"> <link rel="EditURI" type="application/rsd+xml" href="//nl.wikipedia.org/w/api.php?action=rsd"> <link rel="canonical" href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Filistijnen"> <link rel="license" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.nl"> <link rel="alternate" type="application/atom+xml" title="Wikipedia Atom-feed" href="/w/index.php?title=Speciaal:RecenteWijzigingen&feed=atom"> <link rel="dns-prefetch" href="//meta.wikimedia.org" /> <link rel="dns-prefetch" href="//login.wikimedia.org"> </head> <body class="skin--responsive skin-vector skin-vector-search-vue mediawiki ltr sitedir-ltr mw-hide-empty-elt ns-0 ns-subject mw-editable page-Filistijnen rootpage-Filistijnen skin-vector-2022 action-view"><a class="mw-jump-link" href="#bodyContent">Naar inhoud springen</a> <div class="vector-header-container"> <header class="vector-header mw-header"> <div class="vector-header-start"> <nav class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Site"> <div id="vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown vector-main-menu-dropdown vector-button-flush-left vector-button-flush-right" > <input type="checkbox" id="vector-main-menu-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Hoofdmenu" > <label id="vector-main-menu-dropdown-label" for="vector-main-menu-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" > Hoofdmenu </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-main-menu-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-main-menu" class="vector-main-menu vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-main-menu-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="main-menu-pinned" data-pinnable-element-id="vector-main-menu" data-pinned-container-id="vector-main-menu-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-main-menu-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Hoofdmenu</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.pin">naar zijbalk verplaatsen</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.unpin">verbergen</button> </div> <div id="p-navigation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation" > <div class="vector-menu-heading"> Navigatie </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-mainpage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Hoofdpagina" title="Naar de hoofdpagina gaan [z]" accesskey="z">Hoofdpagina</a></li><li id="n-zoekartikel" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Portaal:Navigatie">Vind een artikel</a></li><li id="n-today" class="mw-list-item"><a href="/wiki/1_december">Vandaag</a></li><li id="n-Etalage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Etalage">Etalage</a></li><li id="n-categories" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Categorie:Alles">Categorieën</a></li><li id="n-recentchanges" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:RecenteWijzigingen" title="Een lijst met recente wijzigingen in deze wiki. [r]" accesskey="r">Recente wijzigingen</a></li><li id="n-newpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:NieuwePaginas">Nieuwe artikelen</a></li><li id="n-randompage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:Willekeurig" title="Een willekeurige pagina bekijken [x]" accesskey="x">Willekeurige pagina</a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-navigation2" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation2" > <div class="vector-menu-heading"> Informatie </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-portal" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Portaal:Gebruikersportaal" title="Informatie over het project: wat u kunt doen, waar u dingen kunt vinden">Gebruikersportaal</a></li><li id="n-Snelcursus" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Snelcursus">Snelcursus</a></li><li id="n-help" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Portaal:Hulp_en_beheer" title="Hulpinformatie over deze wiki">Hulp en contact</a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> <a href="/wiki/Hoofdpagina" class="mw-logo"> <img class="mw-logo-icon" src="/static/images/icons/wikipedia.png" alt="" aria-hidden="true" height="50" width="50"> <img class="mw-logo-wordmark" alt="Wikipedia" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-wordmark-en.svg" style="width: 7.5em; height: 1.125em;"> <img class="mw-logo-tagline" alt="de vrije encyclopedie" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-tagline-nl.svg" width="120" height="13" style="width: 7.5em; height: 0.8125em;"> </a> </div> <div class="vector-header-end"> <div id="p-search" role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-collapses vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box-auto-expand-width vector-search-box"> <a href="/wiki/Speciaal:Zoeken" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only search-toggle" title="Doorzoek Wikipedia [f]" accesskey="f"> Zoeken </a> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail cdx-typeahead-search--auto-expand-width"> <form action="/w/index.php" id="searchform" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div id="simpleSearch" class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Doorzoek Wikipedia" aria-label="Doorzoek Wikipedia" autocapitalize="sentences" title="Doorzoek Wikipedia [f]" accesskey="f" id="searchInput" > </div> <input type="hidden" name="title" value="Speciaal:Zoeken"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Zoeken</button> </form> </div> </div> </div> <nav class="vector-user-links vector-user-links-wide" aria-label="Persoonlijke hulpmiddelen"> <div class="vector-user-links-main"> <div id="p-vector-user-menu-preferences" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-userpage" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Uiterlijk"> <div id="vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown " title="De lettergrootte, breedte en kleur van de pagina wijzigen" > <input type="checkbox" id="vector-appearance-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Uiterlijk" > <label id="vector-appearance-dropdown-label" for="vector-appearance-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" > Uiterlijk </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-appearance-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div id="p-vector-user-menu-notifications" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-overflow" class="vector-menu mw-portlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_nl.wikipedia.org&uselang=nl" class="">Doneren</a> </li> <li id="pt-createaccount-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Speciaal:GebruikerAanmaken&returnto=Filistijnen" title="Registreer u vooral en meld u aan. Dit is echter niet verplicht." class="">Account aanmaken</a> </li> <li id="pt-login-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Speciaal:Aanmelden&returnto=Filistijnen" title="U wordt van harte uitgenodigd om aan te melden, maar dit is niet verplicht [o]" accesskey="o" class="">Aanmelden</a> </li> </ul> </div> </div> </div> <div id="vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown vector-user-menu vector-button-flush-right vector-user-menu-logged-out" title="Meer opties" > <input type="checkbox" id="vector-user-links-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Persoonlijke hulpmiddelen" > <label id="vector-user-links-dropdown-label" for="vector-user-links-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" > Persoonlijke hulpmiddelen </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-personal" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-personal user-links-collapsible-item" title="Gebruikersmenu" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_nl.wikipedia.org&uselang=nl">Doneren</a></li><li id="pt-createaccount" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:GebruikerAanmaken&returnto=Filistijnen" title="Registreer u vooral en meld u aan. Dit is echter niet verplicht."> Account aanmaken</a></li><li id="pt-login" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:Aanmelden&returnto=Filistijnen" title="U wordt van harte uitgenodigd om aan te melden, maar dit is niet verplicht [o]" accesskey="o"> Aanmelden</a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-user-menu-anon-editor" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-user-menu-anon-editor" > <div class="vector-menu-heading"> Pagina's voor uitgelogde redacteuren <a href="/wiki/Help:Inleiding" aria-label="Meer leren over bewerken">meer lezen</a> </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-anoncontribs" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:MijnBijdragen" title="Bijdragen IP-adres [y]" accesskey="y">Bijdragen</a></li><li id="pt-anontalk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:MijnOverleg" title="Overlegpagina van de anonieme gebruiker van dit IP-adres [n]" accesskey="n">Overleg</a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </header> </div> <div class="mw-page-container"> <div class="mw-page-container-inner"> <div class="vector-sitenotice-container"> <div id="siteNotice"></div> </div> <div class="vector-column-start"> <div class="vector-main-menu-container"> <div id="mw-navigation"> <nav id="mw-panel" class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Site"> <div id="vector-main-menu-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> </div> </div> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav id="mw-panel-toc" aria-label="Inhoud" data-event-name="ui.sidebar-toc" class="mw-table-of-contents-container vector-toc-landmark"> <div id="vector-toc-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-toc" class="vector-toc vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-toc-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="toc-pinned" data-pinnable-element-id="vector-toc" > <h2 class="vector-pinnable-header-label">Inhoud</h2> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.pin">naar zijbalk verplaatsen</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.unpin">verbergen</button> </div> <ul class="vector-toc-contents" id="mw-panel-toc-list"> <li id="toc-mw-content-text" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a href="#" class="vector-toc-link"> <div class="vector-toc-text">Top</div> </a> </li> <li id="toc-Etymologie" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Etymologie"> <div class="vector-toc-text"> 1 Etymologie </div> </a> <ul id="toc-Etymologie-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Geschiedenis" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Geschiedenis"> <div class="vector-toc-text"> 2 Geschiedenis </div> </a> <button aria-controls="toc-Geschiedenis-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> Geschiedenis-subkopje inklappen </button> <ul id="toc-Geschiedenis-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Oorsprong" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Oorsprong"> <div class="vector-toc-text"> 2.1 Oorsprong </div> </a> <ul id="toc-Oorsprong-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-De_"Genesis-Filistijnen"_(2e_millennium_v.Chr.)" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#De_"Genesis-Filistijnen"_(2e_millennium_v.Chr.)"> <div class="vector-toc-text"> 2.2 De "Genesis-Filistijnen" (2e millennium v.Chr.) </div> </a> <ul id="toc-De_"Genesis-Filistijnen"_(2e_millennium_v.Chr.)-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-De_vestiging_van_de_Filistijnen_in_de_Levant_(ca._1200-1175_v.Chr.)" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#De_vestiging_van_de_Filistijnen_in_de_Levant_(ca._1200-1175_v.Chr.)"> <div class="vector-toc-text"> 2.3 De vestiging van de Filistijnen in de Levant (ca. 1200-1175 v.Chr.) </div> </a> <ul id="toc-De_vestiging_van_de_Filistijnen_in_de_Levant_(ca._1200-1175_v.Chr.)-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Onafhankelijke_Filistijnse_pentapolis" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Onafhankelijke_Filistijnse_pentapolis"> <div class="vector-toc-text"> 2.4 Onafhankelijke Filistijnse pentapolis </div> </a> <ul id="toc-Onafhankelijke_Filistijnse_pentapolis-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Oprichting_en_opkomst_(ca._1175-1000_v.Chr.)" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Oprichting_en_opkomst_(ca._1175-1000_v.Chr.)"> <div class="vector-toc-text"> 2.4.1 Oprichting en opkomst (ca. 1175-1000 v.Chr.) </div> </a> <ul id="toc-Oprichting_en_opkomst_(ca._1175-1000_v.Chr.)-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Filistijnen_tussen_de_machten_(ca._1000-800_v.Chr.)" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Filistijnen_tussen_de_machten_(ca._1000-800_v.Chr.)"> <div class="vector-toc-text"> 2.4.2 Filistijnen tussen de machten (ca. 1000-800 v.Chr.) </div> </a> <ul id="toc-Filistijnen_tussen_de_machten_(ca._1000-800_v.Chr.)-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Neo-Assyrische_periode_(ca._800-626_v.Chr.)" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Neo-Assyrische_periode_(ca._800-626_v.Chr.)"> <div class="vector-toc-text"> 2.5 Neo-Assyrische periode (ca. 800-626 v.Chr.) </div> </a> <ul id="toc-Neo-Assyrische_periode_(ca._800-626_v.Chr.)-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Neo-Babylonische_periode_(ca._626-600_v.Chr.)" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Neo-Babylonische_periode_(ca._626-600_v.Chr.)"> <div class="vector-toc-text"> 2.6 Neo-Babylonische periode (ca. 626-600 v.Chr.) </div> </a> <ul id="toc-Neo-Babylonische_periode_(ca._626-600_v.Chr.)-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Filistijnse_stadstaten" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Filistijnse_stadstaten"> <div class="vector-toc-text"> 3 Filistijnse stadstaten </div> </a> <ul id="toc-Filistijnse_stadstaten-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Cultuur" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Cultuur"> <div class="vector-toc-text"> 4 Cultuur </div> </a> <button aria-controls="toc-Cultuur-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> Cultuur-subkopje inklappen </button> <ul id="toc-Cultuur-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Filistijns_aardewerk" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Filistijns_aardewerk"> <div class="vector-toc-text"> 4.1 Filistijns aardewerk </div> </a> <ul id="toc-Filistijns_aardewerk-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Andere_archeologische_opgravingen" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Andere_archeologische_opgravingen"> <div class="vector-toc-text"> 4.2 Andere archeologische opgravingen </div> </a> <ul id="toc-Andere_archeologische_opgravingen-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Ashdod" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Ashdod"> <div class="vector-toc-text"> 4.2.1 Ashdod </div> </a> <ul id="toc-Ashdod-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Ekron" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Ekron"> <div class="vector-toc-text"> 4.2.2 Ekron </div> </a> <ul id="toc-Ekron-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Tel_Qasile" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Tel_Qasile"> <div class="vector-toc-text"> 4.2.3 Tel Qasile </div> </a> <ul id="toc-Tel_Qasile-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Gat" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Gat"> <div class="vector-toc-text"> 4.2.4 Gat </div> </a> <ul id="toc-Gat-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Ashkelon" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Ashkelon"> <div class="vector-toc-text"> 4.2.5 Ashkelon </div> </a> <ul id="toc-Ashkelon-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Beit_She'an" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Beit_She'an"> <div class="vector-toc-text"> 4.2.6 Beit She'an </div> </a> <ul id="toc-Beit_She'an-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Filistijnse_taal" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Filistijnse_taal"> <div class="vector-toc-text"> 4.3 Filistijnse taal </div> </a> <ul id="toc-Filistijnse_taal-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Voeding" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Voeding"> <div class="vector-toc-text"> 4.4 Voeding </div> </a> <ul id="toc-Voeding-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Filistijnse_godsdienst" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Filistijnse_godsdienst"> <div class="vector-toc-text"> 4.5 Filistijnse godsdienst </div> </a> <ul id="toc-Filistijnse_godsdienst-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-De_"Filistijnen"_na_de_oudheid" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#De_"Filistijnen"_na_de_oudheid"> <div class="vector-toc-text"> 5 De "Filistijnen" na de oudheid </div> </a> <ul id="toc-De_"Filistijnen"_na_de_oudheid-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Overdrachtelijk_taalgebruik" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Overdrachtelijk_taalgebruik"> <div class="vector-toc-text"> 6 Overdrachtelijk taalgebruik </div> </a> <ul id="toc-Overdrachtelijk_taalgebruik-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Antieke_bronnen" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Antieke_bronnen"> <div class="vector-toc-text"> 7 Antieke bronnen </div> </a> <ul id="toc-Antieke_bronnen-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Bronnen_en_verder_lezen" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Bronnen_en_verder_lezen"> <div class="vector-toc-text"> 8 Bronnen en verder lezen </div> </a> <ul id="toc-Bronnen_en_verder_lezen-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Noten_en_referenties" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Noten_en_referenties"> <div class="vector-toc-text"> 9 Noten en referenties </div> </a> <ul id="toc-Noten_en_referenties-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </div> </div> </nav> </div> </div> <div class="mw-content-container"> <main id="content" class="mw-body"> <header class="mw-body-header vector-page-titlebar"> <nav aria-label="Inhoud" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown vector-page-titlebar-toc vector-button-flush-left" > <input type="checkbox" id="vector-page-titlebar-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Inhoudsopgave omschakelen" > <label id="vector-page-titlebar-toc-label" for="vector-page-titlebar-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" > Inhoudsopgave omschakelen </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-titlebar-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <h1 id="firstHeading" class="firstHeading mw-first-heading">Filistijnen</h1> <div id="p-lang-btn" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-lang" > <input type="checkbox" id="p-lang-btn-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn" class="vector-dropdown-checkbox mw-interlanguage-selector" aria-label="Ga naar een artikel in een andere taal. Beschikbaar in 66 talen" > <label id="p-lang-btn-label" for="p-lang-btn-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive mw-portlet-lang-heading-66" aria-hidden="true" > 66 talen </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="interlanguage-link interwiki-af mw-list-item"><a href="https://af.wikipedia.org/wiki/Filistyne" title="Filistyne – Afrikaans" lang="af" hreflang="af" data-title="Filistyne" data-language-autonym="Afrikaans" data-language-local-name="Afrikaans" class="interlanguage-link-target">Afrikaans</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ar mw-list-item"><a href="https://ar.wikipedia.org/wiki/%D9%81%D9%84%D8%B3%D8%AA%D9%8A%D9%88%D9%86" title="فلستيون – Arabisch" lang="ar" hreflang="ar" data-title="فلستيون" data-language-autonym="العربية" data-language-local-name="Arabisch" class="interlanguage-link-target">العربية</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-arc mw-list-item"><a href="https://arc.wikipedia.org/wiki/%DC%A6%DC%A0%DC%AB%DC%AC" title="ܦܠܫܬ – Aramees" lang="arc" hreflang="arc" data-title="ܦܠܫܬ" data-language-autonym="ܐܪܡܝܐ" data-language-local-name="Aramees" class="interlanguage-link-target">ܐܪܡܝܐ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-arz mw-list-item"><a href="https://arz.wikipedia.org/wiki/%D9%81%D9%84%D8%B3%D8%AA%D9%8A%D9%88%D9%86" title="فلستيون – Egyptisch Arabisch" lang="arz" hreflang="arz" data-title="فلستيون" data-language-autonym="مصرى" data-language-local-name="Egyptisch Arabisch" class="interlanguage-link-target">مصرى</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ast mw-list-item"><a href="https://ast.wikipedia.org/wiki/Filisteos" title="Filisteos – Asturisch" lang="ast" hreflang="ast" data-title="Filisteos" data-language-autonym="Asturianu" data-language-local-name="Asturisch" class="interlanguage-link-target">Asturianu</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-az mw-list-item"><a href="https://az.wikipedia.org/wiki/Filistinlil%C9%99r" title="Filistinlilər – Azerbeidzjaans" lang="az" hreflang="az" data-title="Filistinlilər" data-language-autonym="Azərbaycanca" data-language-local-name="Azerbeidzjaans" class="interlanguage-link-target">Azərbaycanca</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bar mw-list-item"><a href="https://bar.wikipedia.org/wiki/Philista" title="Philista – Beiers" lang="bar" hreflang="bar" data-title="Philista" data-language-autonym="Boarisch" data-language-local-name="Beiers" class="interlanguage-link-target">Boarisch</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be mw-list-item"><a href="https://be.wikipedia.org/wiki/%D0%A4%D1%96%D0%BB%D1%96%D1%81%D1%82%D1%8B%D0%BC%D0%BB%D1%8F%D0%BD%D0%B5" title="Філістымляне – Belarussisch" lang="be" hreflang="be" data-title="Філістымляне" data-language-autonym="Беларуская" data-language-local-name="Belarussisch" class="interlanguage-link-target">Беларуская</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bg mw-list-item"><a href="https://bg.wikipedia.org/wiki/%D0%A4%D0%B8%D0%BB%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%B8%D0%BC%D1%86%D0%B8" title="Филистимци – Bulgaars" lang="bg" hreflang="bg" data-title="Филистимци" data-language-autonym="Български" data-language-local-name="Bulgaars" class="interlanguage-link-target">Български</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bn mw-list-item"><a href="https://bn.wikipedia.org/wiki/%E0%A6%AA%E0%A6%B2%E0%A7%87%E0%A6%B7%E0%A7%8D%E0%A6%9F%E0%A7%80%E0%A6%AF%E0%A6%BC" title="পলেষ্টীয় – Bengaals" lang="bn" hreflang="bn" data-title="পলেষ্টীয়" data-language-autonym="বাংলা" data-language-local-name="Bengaals" class="interlanguage-link-target">বাংলা</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ca mw-list-item"><a href="https://ca.wikipedia.org/wiki/Filisteu" title="Filisteu – Catalaans" lang="ca" hreflang="ca" data-title="Filisteu" data-language-autonym="Català" data-language-local-name="Catalaans" class="interlanguage-link-target">Català</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cs mw-list-item"><a href="https://cs.wikipedia.org/wiki/Peli%C5%A1tejci" title="Pelištejci – Tsjechisch" lang="cs" hreflang="cs" data-title="Pelištejci" data-language-autonym="Čeština" data-language-local-name="Tsjechisch" class="interlanguage-link-target">Čeština</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cy mw-list-item"><a href="https://cy.wikipedia.org/wiki/Ffilistiaid" title="Ffilistiaid – Welsh" lang="cy" hreflang="cy" data-title="Ffilistiaid" data-language-autonym="Cymraeg" data-language-local-name="Welsh" class="interlanguage-link-target">Cymraeg</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-da mw-list-item"><a href="https://da.wikipedia.org/wiki/Filistre_(folkeslag)" title="Filistre (folkeslag) – Deens" lang="da" hreflang="da" data-title="Filistre (folkeslag)" data-language-autonym="Dansk" data-language-local-name="Deens" class="interlanguage-link-target">Dansk</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-de mw-list-item"><a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Philister" title="Philister – Duits" lang="de" hreflang="de" data-title="Philister" data-language-autonym="Deutsch" data-language-local-name="Duits" class="interlanguage-link-target">Deutsch</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-el mw-list-item"><a href="https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A6%CE%B9%CE%BB%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%B1%CE%AF%CE%BF%CE%B9" title="Φιλισταίοι – Grieks" lang="el" hreflang="el" data-title="Φιλισταίοι" data-language-autonym="Ελληνικά" data-language-local-name="Grieks" class="interlanguage-link-target">Ελληνικά</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-en mw-list-item"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Philistines" title="Philistines – Engels" lang="en" hreflang="en" data-title="Philistines" data-language-autonym="English" data-language-local-name="Engels" class="interlanguage-link-target">English</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eo mw-list-item"><a href="https://eo.wikipedia.org/wiki/Fili%C5%9Dtoj" title="Filiŝtoj – Esperanto" lang="eo" hreflang="eo" data-title="Filiŝtoj" data-language-autonym="Esperanto" data-language-local-name="Esperanto" class="interlanguage-link-target">Esperanto</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-es mw-list-item"><a href="https://es.wikipedia.org/wiki/Filisteos" title="Filisteos – Spaans" lang="es" hreflang="es" data-title="Filisteos" data-language-autonym="Español" data-language-local-name="Spaans" class="interlanguage-link-target">Español</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-et mw-list-item"><a href="https://et.wikipedia.org/wiki/Vilistid" title="Vilistid – Estisch" lang="et" hreflang="et" data-title="Vilistid" data-language-autonym="Eesti" data-language-local-name="Estisch" class="interlanguage-link-target">Eesti</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eu mw-list-item"><a href="https://eu.wikipedia.org/wiki/Filistiar" title="Filistiar – Baskisch" lang="eu" hreflang="eu" data-title="Filistiar" data-language-autonym="Euskara" data-language-local-name="Baskisch" class="interlanguage-link-target">Euskara</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fa mw-list-item"><a href="https://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%81%D9%84%DB%8C%D8%B3%D8%B7%DB%8C%E2%80%8C%D9%87%D8%A7" title="فلیسطی‌ها – Perzisch" lang="fa" hreflang="fa" data-title="فلیسطی‌ها" data-language-autonym="فارسی" data-language-local-name="Perzisch" class="interlanguage-link-target">فارسی</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fi mw-list-item"><a href="https://fi.wikipedia.org/wiki/Filistealaiset" title="Filistealaiset – Fins" lang="fi" hreflang="fi" data-title="Filistealaiset" data-language-autonym="Suomi" data-language-local-name="Fins" class="interlanguage-link-target">Suomi</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fr badge-Q17437798 badge-goodarticle mw-list-item" title="goed artikel"><a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Philistins" title="Philistins – Frans" lang="fr" hreflang="fr" data-title="Philistins" data-language-autonym="Français" data-language-local-name="Frans" class="interlanguage-link-target">Français</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-he mw-list-item"><a href="https://he.wikipedia.org/wiki/%D7%A4%D7%9C%D7%A9%D7%AA%D7%99%D7%9D" title="פלשתים – Hebreeuws" lang="he" hreflang="he" data-title="פלשתים" data-language-autonym="עברית" data-language-local-name="Hebreeuws" class="interlanguage-link-target">עברית</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hr mw-list-item"><a href="https://hr.wikipedia.org/wiki/Filistejci" title="Filistejci – Kroatisch" lang="hr" hreflang="hr" data-title="Filistejci" data-language-autonym="Hrvatski" data-language-local-name="Kroatisch" class="interlanguage-link-target">Hrvatski</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hu mw-list-item"><a href="https://hu.wikipedia.org/wiki/Filiszteusok" title="Filiszteusok – Hongaars" lang="hu" hreflang="hu" data-title="Filiszteusok" data-language-autonym="Magyar" data-language-local-name="Hongaars" class="interlanguage-link-target">Magyar</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hy mw-list-item"><a href="https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%93%D5%B2%D5%B7%D5%BF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Փղշտացիներ – Armeens" lang="hy" hreflang="hy" data-title="Փղշտացիներ" data-language-autonym="Հայերեն" data-language-local-name="Armeens" class="interlanguage-link-target">Հայերեն</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-id mw-list-item"><a href="https://id.wikipedia.org/wiki/Orang_Filistin" title="Orang Filistin – Indonesisch" lang="id" hreflang="id" data-title="Orang Filistin" data-language-autonym="Bahasa Indonesia" data-language-local-name="Indonesisch" class="interlanguage-link-target">Bahasa Indonesia</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-it mw-list-item"><a href="https://it.wikipedia.org/wiki/Filistei" title="Filistei – Italiaans" lang="it" hreflang="it" data-title="Filistei" data-language-autonym="Italiano" data-language-local-name="Italiaans" class="interlanguage-link-target">Italiano</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ja mw-list-item"><a href="https://ja.wikipedia.org/wiki/%E3%83%9A%E3%83%AA%E3%82%B7%E3%83%86%E4%BA%BA" title="ペリシテ人 – Japans" lang="ja" hreflang="ja" data-title="ペリシテ人" data-language-autonym="日本語" data-language-local-name="Japans" class="interlanguage-link-target">日本語</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ko mw-list-item"><a href="https://ko.wikipedia.org/wiki/%EB%B8%94%EB%A0%88%EC%85%8B%EC%9D%B8" title="블레셋인 – Koreaans" lang="ko" hreflang="ko" data-title="블레셋인" data-language-autonym="한국어" data-language-local-name="Koreaans" class="interlanguage-link-target">한국어</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-la mw-list-item"><a href="https://la.wikipedia.org/wiki/Philistaei" title="Philistaei – Latijn" lang="la" hreflang="la" data-title="Philistaei" data-language-autonym="Latina" data-language-local-name="Latijn" class="interlanguage-link-target">Latina</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lt mw-list-item"><a href="https://lt.wikipedia.org/wiki/Filistinai" title="Filistinai – Litouws" lang="lt" hreflang="lt" data-title="Filistinai" data-language-autonym="Lietuvių" data-language-local-name="Litouws" class="interlanguage-link-target">Lietuvių</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mg mw-list-item"><a href="https://mg.wikipedia.org/wiki/Filistina" title="Filistina – Malagassisch" lang="mg" hreflang="mg" data-title="Filistina" data-language-autonym="Malagasy" data-language-local-name="Malagassisch" class="interlanguage-link-target">Malagasy</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mk mw-list-item"><a href="https://mk.wikipedia.org/wiki/%D0%A4%D0%B8%D0%BB%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%B5%D1%98%D1%86%D0%B8" title="Филистејци – Macedonisch" lang="mk" hreflang="mk" data-title="Филистејци" data-language-autonym="Македонски" data-language-local-name="Macedonisch" class="interlanguage-link-target">Македонски</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nn mw-list-item"><a href="https://nn.wikipedia.org/wiki/Filistrar" title="Filistrar – Noors - Nynorsk" lang="nn" hreflang="nn" data-title="Filistrar" data-language-autonym="Norsk nynorsk" data-language-local-name="Noors - Nynorsk" class="interlanguage-link-target">Norsk nynorsk</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-no mw-list-item"><a href="https://no.wikipedia.org/wiki/Filistere" title="Filistere – Noors - Bokmål" lang="nb" hreflang="nb" data-title="Filistere" data-language-autonym="Norsk bokmål" data-language-local-name="Noors - Bokmål" class="interlanguage-link-target">Norsk bokmål</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-oc mw-list-item"><a href="https://oc.wikipedia.org/wiki/Filist%C3%A8us" title="Filistèus – Occitaans" lang="oc" hreflang="oc" data-title="Filistèus" data-language-autonym="Occitan" data-language-local-name="Occitaans" class="interlanguage-link-target">Occitan</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pl mw-list-item"><a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Filistyni" title="Filistyni – Pools" lang="pl" hreflang="pl" data-title="Filistyni" data-language-autonym="Polski" data-language-local-name="Pools" class="interlanguage-link-target">Polski</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pt mw-list-item"><a href="https://pt.wikipedia.org/wiki/Filisteus" title="Filisteus – Portugees" lang="pt" hreflang="pt" data-title="Filisteus" data-language-autonym="Português" data-language-local-name="Portugees" class="interlanguage-link-target">Português</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ro mw-list-item"><a href="https://ro.wikipedia.org/wiki/Filisteni" title="Filisteni – Roemeens" lang="ro" hreflang="ro" data-title="Filisteni" data-language-autonym="Română" data-language-local-name="Roemeens" class="interlanguage-link-target">Română</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ru mw-list-item"><a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A4%D0%B8%D0%BB%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%B8%D0%BC%D0%BB%D1%8F%D0%BD%D0%B5" title="Филистимляне – Russisch" lang="ru" hreflang="ru" data-title="Филистимляне" data-language-autonym="Русский" data-language-local-name="Russisch" class="interlanguage-link-target">Русский</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sco mw-list-item"><a href="https://sco.wikipedia.org/wiki/Philistines" title="Philistines – Schots" lang="sco" hreflang="sco" data-title="Philistines" data-language-autonym="Scots" data-language-local-name="Schots" class="interlanguage-link-target">Scots</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sh mw-list-item"><a href="https://sh.wikipedia.org/wiki/Filistejci" title="Filistejci – Servo-Kroatisch" lang="sh" hreflang="sh" data-title="Filistejci" data-language-autonym="Srpskohrvatski / српскохрватски" data-language-local-name="Servo-Kroatisch" class="interlanguage-link-target">Srpskohrvatski / српскохрватски</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-si mw-list-item"><a href="https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B6%B4%E0%B6%BD%E0%B7%83%E0%B7%8A%E0%B6%AD%E0%B7%93%E0%B6%B1%E0%B6%BA" title="පලස්තීනය – Singalees" lang="si" hreflang="si" data-title="පලස්තීනය" data-language-autonym="සිංහල" data-language-local-name="Singalees" class="interlanguage-link-target">සිංහල</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-simple mw-list-item"><a href="https://simple.wikipedia.org/wiki/Philistines" title="Philistines – Simple English" lang="en-simple" hreflang="en-simple" data-title="Philistines" data-language-autonym="Simple English" data-language-local-name="Simple English" class="interlanguage-link-target">Simple English</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sk mw-list-item"><a href="https://sk.wikipedia.org/wiki/Fili%C5%A1t%C3%ADnci" title="Filištínci – Slowaaks" lang="sk" hreflang="sk" data-title="Filištínci" data-language-autonym="Slovenčina" data-language-local-name="Slowaaks" class="interlanguage-link-target">Slovenčina</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sl mw-list-item"><a href="https://sl.wikipedia.org/wiki/Filistejci" title="Filistejci – Sloveens" lang="sl" hreflang="sl" data-title="Filistejci" data-language-autonym="Slovenščina" data-language-local-name="Sloveens" class="interlanguage-link-target">Slovenščina</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sq mw-list-item"><a href="https://sq.wikipedia.org/wiki/Filistenjt%C3%AB" title="Filistenjtë – Albanees" lang="sq" hreflang="sq" data-title="Filistenjtë" data-language-autonym="Shqip" data-language-local-name="Albanees" class="interlanguage-link-target">Shqip</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sr mw-list-item"><a href="https://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%A4%D0%B8%D0%BB%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%B5%D1%98%D1%86%D0%B8" title="Филистејци – Servisch" lang="sr" hreflang="sr" data-title="Филистејци" data-language-autonym="Српски / srpski" data-language-local-name="Servisch" class="interlanguage-link-target">Српски / srpski</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sv mw-list-item"><a href="https://sv.wikipedia.org/wiki/Filist%C3%A9er" title="Filistéer – Zweeds" lang="sv" hreflang="sv" data-title="Filistéer" data-language-autonym="Svenska" data-language-local-name="Zweeds" class="interlanguage-link-target">Svenska</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sw mw-list-item"><a href="https://sw.wikipedia.org/wiki/Wafilisti" title="Wafilisti – Swahili" lang="sw" hreflang="sw" data-title="Wafilisti" data-language-autonym="Kiswahili" data-language-local-name="Swahili" class="interlanguage-link-target">Kiswahili</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ta mw-list-item"><a href="https://ta.wikipedia.org/wiki/%E0%AE%AA%E0%AE%BF%E0%AE%B2%E0%AE%BF%E0%AE%B8%E0%AF%8D%E0%AE%A4%E0%AE%BF%E0%AE%AF%E0%AE%B0%E0%AF%8D%E0%AE%95%E0%AE%B3%E0%AF%8D" title="பிலிஸ்தியர்கள் – Tamil" lang="ta" hreflang="ta" data-title="பிலிஸ்தியர்கள்" data-language-autonym="தமிழ்" data-language-local-name="Tamil" class="interlanguage-link-target">தமிழ்</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-th mw-list-item"><a href="https://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%A7%E0%B8%9F%E0%B8%B4%E0%B8%A5%E0%B8%B4%E0%B8%AA%E0%B8%95%E0%B8%B5%E0%B8%99" title="ชาวฟิลิสตีน – Thai" lang="th" hreflang="th" data-title="ชาวฟิลิสตีน" data-language-autonym="ไทย" data-language-local-name="Thai" class="interlanguage-link-target">ไทย</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tl mw-list-item"><a href="https://tl.wikipedia.org/wiki/Mga_Filisteo" title="Mga Filisteo – Tagalog" lang="tl" hreflang="tl" data-title="Mga Filisteo" data-language-autonym="Tagalog" data-language-local-name="Tagalog" class="interlanguage-link-target">Tagalog</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tr mw-list-item"><a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/Antik_Filistinliler" title="Antik Filistinliler – Turks" lang="tr" hreflang="tr" data-title="Antik Filistinliler" data-language-autonym="Türkçe" data-language-local-name="Turks" class="interlanguage-link-target">Türkçe</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uk mw-list-item"><a href="https://uk.wikipedia.org/wiki/%D0%A4%D1%96%D0%BB%D1%96%D1%81%D1%82%D0%B8%D0%BC%D0%BB%D1%8F%D0%BD%D0%B8" title="Філістимляни – Oekraïens" lang="uk" hreflang="uk" data-title="Філістимляни" data-language-autonym="Українська" data-language-local-name="Oekraïens" class="interlanguage-link-target">Українська</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ur mw-list-item"><a href="https://ur.wikipedia.org/wiki/%D9%81%D9%84%D8%B3%D8%B7%DB%8C_%D9%82%D9%88%D9%85" title="فلسطی قوم – Urdu" lang="ur" hreflang="ur" data-title="فلسطی قوم" data-language-autonym="اردو" data-language-local-name="Urdu" class="interlanguage-link-target">اردو</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uz mw-list-item"><a href="https://uz.wikipedia.org/wiki/Filistimliklar" title="Filistimliklar – Oezbeeks" lang="uz" hreflang="uz" data-title="Filistimliklar" data-language-autonym="Oʻzbekcha / ўзбекча" data-language-local-name="Oezbeeks" class="interlanguage-link-target">Oʻzbekcha / ўзбекча</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vi mw-list-item"><a href="https://vi.wikipedia.org/wiki/Ng%C6%B0%E1%BB%9Di_Philistin" title="Người Philistin – Vietnamees" lang="vi" hreflang="vi" data-title="Người Philistin" data-language-autonym="Tiếng Việt" data-language-local-name="Vietnamees" class="interlanguage-link-target">Tiếng Việt</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-war mw-list-item"><a href="https://war.wikipedia.org/wiki/Pilistino" title="Pilistino – Waray" lang="war" hreflang="war" data-title="Pilistino" data-language-autonym="Winaray" data-language-local-name="Waray" class="interlanguage-link-target">Winaray</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-wuu mw-list-item"><a href="https://wuu.wikipedia.org/wiki/%E9%9D%9E%E5%88%A9%E5%A3%AB%E4%BA%BA" title="非利士人 – Wuyu" lang="wuu" hreflang="wuu" data-title="非利士人" data-language-autonym="吴语" data-language-local-name="Wuyu" class="interlanguage-link-target">吴语</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-xmf mw-list-item"><a href="https://xmf.wikipedia.org/wiki/%E1%83%A4%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%A4%E1%83%98" title="ფილისტიმარეფი – Mingreels" lang="xmf" hreflang="xmf" data-title="ფილისტიმარეფი" data-language-autonym="მარგალური" data-language-local-name="Mingreels" class="interlanguage-link-target">მარგალური</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-yi mw-list-item"><a href="https://yi.wikipedia.org/wiki/%D7%A4%D7%9C%D7%A9%D7%AA%D7%99%D7%9D" title="פלשתים – Jiddisch" lang="yi" hreflang="yi" data-title="פלשתים" data-language-autonym="ייִדיש" data-language-local-name="Jiddisch" class="interlanguage-link-target">ייִדיש</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh mw-list-item"><a href="https://zh.wikipedia.org/wiki/%E9%9D%9E%E5%88%A9%E5%A3%AB%E4%BA%BA" title="非利士人 – Chinees" lang="zh" hreflang="zh" data-title="非利士人" data-language-autonym="中文" data-language-local-name="Chinees" class="interlanguage-link-target">中文</a></li> </ul> <div class="after-portlet after-portlet-lang"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q193776#sitelinks-wikipedia" title="Taalkoppelingen bewerken" class="wbc-editpage">Koppelingen bewerken</a></div> </div> </div> </div> </header> <div class="vector-page-toolbar"> <div class="vector-page-toolbar-container"> <div id="left-navigation"> <nav aria-label="Naamruimten"> <div id="p-associated-pages" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-associated-pages" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-nstab-main" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Filistijnen" title="Inhoudspagina bekijken [c]" accesskey="c">Artikel</a></li><li id="ca-talk" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Overleg:Filistijnen" rel="discussion" title="Overleg over deze pagina [t]" accesskey="t">Overleg</a></li> </ul> </div> </div> <div id="vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown emptyPortlet" > <input type="checkbox" id="vector-variants-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Taalvariant wijzigen" > <label id="vector-variants-dropdown-label" for="vector-variants-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" >Nederlands </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-variants" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-variants emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> <div id="right-navigation" class="vector-collapsible"> <nav aria-label="Weergaven"> <div id="p-views" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-views" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-view" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Filistijnen">Lezen</a></li><li id="ca-ve-edit" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Filistijnen&veaction=edit" title="Deze pagina bewerken [v]" accesskey="v">Bewerken</a></li><li id="ca-edit" class="collapsible vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Filistijnen&action=edit" title="Broncode van deze pagina bewerken [e]" accesskey="e">Brontekst bewerken</a></li><li id="ca-history" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Filistijnen&action=history" title="Eerdere versies van deze pagina [h]" accesskey="h">Geschiedenis weergeven</a></li> </ul> </div> </div> </nav> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Paginahulpmiddelen"> <div id="vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown vector-page-tools-dropdown" > <input type="checkbox" id="vector-page-tools-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Hulpmiddelen" > <label id="vector-page-tools-dropdown-label" for="vector-page-tools-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" >Hulpmiddelen </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-tools-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-page-tools" class="vector-page-tools vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-page-tools-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="page-tools-pinned" data-pinnable-element-id="vector-page-tools" data-pinned-container-id="vector-page-tools-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-page-tools-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Hulpmiddelen</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.pin">naar zijbalk verplaatsen</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.unpin">verbergen</button> </div> <div id="p-cactions" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-cactions emptyPortlet vector-has-collapsible-items" title="Meer opties" > <div class="vector-menu-heading"> Handelingen </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-more-view" class="selected vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/wiki/Filistijnen">Lezen</a></li><li id="ca-more-ve-edit" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Filistijnen&veaction=edit" title="Deze pagina bewerken [v]" accesskey="v">Bewerken</a></li><li id="ca-more-edit" class="collapsible vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Filistijnen&action=edit" title="Broncode van deze pagina bewerken [e]" accesskey="e">Brontekst bewerken</a></li><li id="ca-more-history" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Filistijnen&action=history">Geschiedenis weergeven</a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-tb" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-tb" > <div class="vector-menu-heading"> Algemeen </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-whatlinkshere" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:VerwijzingenNaarHier/Filistijnen" title="Lijst met alle pagina's die naar deze pagina verwijzen [j]" accesskey="j">Links naar deze pagina</a></li><li id="t-recentchangeslinked" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:RecenteWijzigingenGelinkt/Filistijnen" rel="nofollow" title="Recente wijzigingen in pagina's waar deze pagina naar verwijst [k]" accesskey="k">Gerelateerde wijzigingen</a></li><li id="t-upload" class="mw-list-item"><a href="//commons.wikimedia.org/wiki/Special:UploadWizard?uselang=nl" title="Bestanden uploaden [u]" accesskey="u">Bestand uploaden</a></li><li id="t-specialpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:SpecialePaginas" title="Lijst met alle speciale pagina's [q]" accesskey="q">Speciale pagina's</a></li><li id="t-permalink" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Filistijnen&oldid=67427125" title="Permanente koppeling naar deze versie van deze pagina">Permanente koppeling</a></li><li id="t-info" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Filistijnen&action=info" title="Meer informatie over deze pagina">Paginagegevens</a></li><li id="t-cite" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:Citeren&page=Filistijnen&id=67427125&wpFormIdentifier=titleform" title="Informatie over hoe u deze pagina kunt citeren">Deze pagina citeren</a></li><li id="t-urlshortener" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:UrlShortener&url=https%3A%2F%2Fnl.wikipedia.org%2Fwiki%2FFilistijnen">Verkorte URL verkrijgen</a></li><li id="t-urlshortener-qrcode" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:QrCode&url=https%3A%2F%2Fnl.wikipedia.org%2Fwiki%2FFilistijnen">QR-code downloaden</a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-coll-print_export" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-coll-print_export" > <div class="vector-menu-heading"> Afdrukken/exporteren </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="coll-create_a_book" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:Boek&bookcmd=book_creator&referer=Filistijnen">Boek aanmaken</a></li><li id="coll-download-as-rl" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:DownloadAsPdf&page=Filistijnen&action=show-download-screen">Downloaden als PDF</a></li><li id="t-print" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Filistijnen&printable=yes" title="Printvriendelijke versie van deze pagina [p]" accesskey="p">Afdrukversie</a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-wikibase-otherprojects" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-wikibase-otherprojects" > <div class="vector-menu-heading"> In andere projecten </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-commons mw-list-item"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Philistines" hreflang="en">Wikimedia Commons</a></li><li id="t-wikibase" class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikibase-dataitem mw-list-item"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q193776" title="Koppeling naar item in verbonden gegevensrepository [g]" accesskey="g">Wikidata-item</a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> </div> <div class="vector-column-end"> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Paginahulpmiddelen"> <div id="vector-page-tools-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Uiterlijk"> <div id="vector-appearance-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-appearance" class="vector-appearance vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-appearance-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="appearance-pinned" data-pinnable-element-id="vector-appearance" data-pinned-container-id="vector-appearance-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-appearance-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Uiterlijk</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.pin">naar zijbalk verplaatsen</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.unpin">verbergen</button> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> <div id="bodyContent" class="vector-body" aria-labelledby="firstHeading" data-mw-ve-target-container> <div class="vector-body-before-content"> <div class="mw-indicators"> <div id="mw-indicator-etalage" class="mw-indicator"><div class="mw-parser-output"><a href="/wiki/Wikipedia:Etalage" title="Etalagester"><img alt="Etalagester" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Fairytale_bookmark_golden.svg/21px-Fairytale_bookmark_golden.svg.png" decoding="async" width="21" height="21" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Fairytale_bookmark_golden.svg/32px-Fairytale_bookmark_golden.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Fairytale_bookmark_golden.svg/42px-Fairytale_bookmark_golden.svg.png 2x" data-file-width="64" data-file-height="64" /></a></div></div> </div> <div id="siteSub" class="noprint">Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie</div> </div> <div id="contentSub"><div id="mw-content-subtitle"></div></div> <div id="mw-content-text" class="mw-body-content"><div class="mw-content-ltr mw-parser-output" lang="nl" dir="ltr"><figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Philistines_pentapolis.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/34/Philistines_pentapolis.jpg/260px-Philistines_pentapolis.jpg" decoding="async" width="260" height="186" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/34/Philistines_pentapolis.jpg/390px-Philistines_pentapolis.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/34/Philistines_pentapolis.jpg/520px-Philistines_pentapolis.jpg 2x" data-file-width="700" data-file-height="500" /></a><figcaption>Steden van de Filistijnse pentapolis</figcaption></figure> De Filistijnen waren een zeevarend <a href="/wiki/Volk" title="Volk">volk</a> dat zich aan het eind van het <a href="/wiki/2e_millennium_v.Chr." title="2e millennium v.Chr.">2e millennium v.Chr.</a> op de kuststrook in het zuiden van <a href="/wiki/Kana%C3%A4n_(gebied)" title="Kanaän (gebied)">Kanaän</a> vestigde en intensieve contacten lijkt te hebben onderhouden met <a href="/wiki/Alashia" title="Alashia">Alashia</a> (<a href="/wiki/Cyprus" title="Cyprus">Cyprus</a>), <a href="/wiki/Myceense_beschaving" title="Myceense beschaving">Myceens Griekenland</a> en <a href="/wiki/Mino%C3%AFsche_beschaving" title="Minoïsche beschaving">Minoïsch Kreta</a>.<a href="#cite_note-1">[1]</a> De Filistijnen stichtten vijf onafhankelijke stadstaten, die een soort stedenbond vormden (pentapolis). Gedurende de <a href="/wiki/12e_eeuw_v.Chr." title="12e eeuw v.Chr.">12e</a> en <a href="/wiki/11e_eeuw_v.Chr." title="11e eeuw v.Chr.">11e eeuw v.Chr.</a> hadden de Filistijnen de <a href="/wiki/Hegemonie" title="Hegemonie">hegemonie</a> in het gebied, maar in de eeuwen daarna zagen ze hun macht tanen. Tijdens de <a href="/wiki/Neo-Assyrische_Rijk" class="mw-redirect" title="Neo-Assyrische Rijk">neo-Assyrische</a> periode (ca. 800-626 v.Chr.) beleefden de Filistijnse steden opnieuw een periode van bloei. Na de verovering door de <a href="/wiki/Babyloni%C3%AB" title="Babylonië">Babyloniërs</a> in <a href="/wiki/604_v.Chr." title="604 v.Chr.">604 v.Chr.</a> zijn de Filistijnen geleidelijk opgegaan in omliggende volken. Dankzij <a href="/wiki/Opgraving" class="mw-redirect" title="Opgraving">opgravingen</a> in Filistijnse plaatsen wordt er almaar meer bekend over de Filistijnse cultuur. Van belang is met name het Filistijns aardewerk, dat zich door kunstige patronen onderscheidt van Kanaänitisch aardewerk uit deze periode en dat vaak wordt gebruikt om Filistijnse archeologische vondsten te dateren. Uit de archeologische gegevens blijkt dat de cultuur van de Filistijnen zich in de 12e en 11e eeuw duidelijk onderscheidt van die van de andere volken in de <a href="/wiki/Levant_(hoofdbetekenis)" class="mw-redirect" title="Levant (hoofdbetekenis)">Levant</a>, maar dat er vanaf de <a href="/wiki/10e_eeuw_v.Chr." title="10e eeuw v.Chr.">10e eeuw</a> sprake is van <a href="/wiki/Culturele_assimilatie" title="Culturele assimilatie">culturele assimilatie</a> aan omliggende culturen. Dat blijkt op gebieden als voeding, taal en schrift, maar ook op het gebied van de godsdienst. Aanvankelijk vereerden de Filistijnen een godin. Later namen zij ook Kanaänitische en Egyptische goden op in hun <a href="/wiki/Pantheon_(religie)" title="Pantheon (religie)">pantheon</a>. In de <a href="/wiki/Hebreeuwse_Bijbel" title="Hebreeuwse Bijbel">Hebreeuwse Bijbel</a> worden de Filistijnen vaak genoemd als tegenstanders van de <a href="/wiki/Isra%C3%ABlieten" title="Israëlieten">Israëlieten</a>. Daarnaast worden de Filistijnen vermeld in Egyptische, Assyrische en Babylonische bronnen. Ook uit enkele meer recent gevonden Filistijnse inscripties kunnen gegevens worden afgeleid met betrekking tot de Filistijnen. <meta property="mw:PageProp/toc" /> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Etymologie">Etymologie</h2>[<a href="/w/index.php?title=Filistijnen&veaction=edit&section=1" title="Bewerk dit kopje: Etymologie" class="mw-editsection-visualeditor">bewerken</a> | <a href="/w/index.php?title=Filistijnen&action=edit&section=1" title="De broncode bewerken van de sectie: Etymologie">brontekst bewerken</a>]</div> Het begrip 'Filistijnen' komt, evenals de aanduidingen voor dit volk in andere moderne Europese talen, via het <a href="/wiki/Latijn" title="Latijn">Latijn</a> (Philistinus) en het <a href="/wiki/Grieks" title="Grieks">Grieks</a> (Φιλιστίνοι / Philistínoi),<a href="#cite_note-2">[2]</a> van het <a href="/wiki/Hebreeuws" title="Hebreeuws">Hebreeuwse</a> פלשתים (pəlištîm), de aanduiding van het volk in de <a href="/wiki/Hebreeuwse_Bijbel" title="Hebreeuwse Bijbel">Hebreeuwse Bijbel</a>.<a href="#cite_note-3">[3]</a> Pəlištîm wordt gewoonlijk geïnterpreteerd als 'inwoners van pəlišet', de zuidwestkust van Kanaän.<a href="#cite_note-4">[4]</a> Omdat in gelijktijdige of eerdere <a href="/wiki/Historische_bron" title="Historische bron">historische bronnen</a> verwante aanduidingen worden gebruikt (<a href="/wiki/Oudegyptisch" class="mw-redirect" title="Oudegyptisch">Oudegyptisch</a> Prst, Peleset; <a href="/wiki/Akkadisch" title="Akkadisch">Assyrisch-Akkadisch</a> Palastu en Pilistu),<a href="#cite_note-DothanABD329-5">[5]</a> is het aannemelijk dat de Hebreeuwse, Egyptische en Assyrische schrijfwijze een transliteratie vormen van de naam waarmee de Filistijnen zelf hun volk aanduidden.<a href="#cite_note-6">[6]</a> Vergelijk ook de <a href="/wiki/Arabisch" title="Arabisch">Arabische</a> aanduiding van de Filistijnen (فلسطينيون / filasṭīnīun), waarvan de etymologie niet via het Latijn loopt. Vaak wordt de volksaanduiding in verband gebracht met de <a href="/wiki/Semitische_talen" title="Semitische talen">Semitische</a> <a href="/wiki/Stam_(taalkunde)" title="Stam (taalkunde)">woordstam</a> p-l-š '(zich) wentelen, (met stof of as) bedekken',<a href="#cite_note-7">[7]</a> dat ook wel met 'migrant' in verband wordt gebracht.<a href="#cite_note-8">[8]</a> Op grond van de lang vermeende Europese herkomst van de Filistijnen trachten sommigen de etymologie van de volksaanduiding af te leiden uit de <a href="/wiki/Indo-Europese_talen" title="Indo-Europese talen">Indo-Europese talen</a>. Allen Jones stelde dat de naam 'Filistijnen' een verbastering was van het <a href="/wiki/Oudgrieks" title="Oudgrieks">Oudgriekse</a> φυλὴ ἱστία (phylè histía, met de <a href="/wiki/Ionisch_(dialect)" title="Ionisch (dialect)">Ionische</a> spelling ἱστία / histía voor ἑστία / hestía), dat zich laat vertalen als 'stam van de haard'.<a href="#cite_note-9">[9]</a> Hij meende dat het de Filistijnen waren die het gebruik van haarden introduceerden in de Levant. Hij deed deze suggestie nog voordat bij opgravingen in <a href="/wiki/Tel_Qasile" title="Tel Qasile">Tel Qasile</a> en <a href="/wiki/Ekron" title="Ekron">Ekron</a> inderdaad haarden zijn aangetroffen in Filistijnse tempels en openbare gebouwen. <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Geschiedenis">Geschiedenis</h2>[<a href="/w/index.php?title=Filistijnen&veaction=edit&section=2" title="Bewerk dit kopje: Geschiedenis" class="mw-editsection-visualeditor">bewerken</a> | <a href="/w/index.php?title=Filistijnen&action=edit&section=2" title="De broncode bewerken van de sectie: Geschiedenis">brontekst bewerken</a>]</div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Oorsprong">Oorsprong</h3>[<a href="/w/index.php?title=Filistijnen&veaction=edit&section=3" title="Bewerk dit kopje: Oorsprong" class="mw-editsection-visualeditor">bewerken</a> | <a href="/w/index.php?title=Filistijnen&action=edit&section=3" title="De broncode bewerken van de sectie: Oorsprong">brontekst bewerken</a>]</div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Philistine_ship_of_war.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/be/Philistine_ship_of_war.jpg/250px-Philistine_ship_of_war.jpg" decoding="async" width="250" height="178" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/be/Philistine_ship_of_war.jpg/375px-Philistine_ship_of_war.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/be/Philistine_ship_of_war.jpg/500px-Philistine_ship_of_war.jpg 2x" data-file-width="651" data-file-height="464" /></a><figcaption>Filistijns oorlogsschip, op de <a href="/wiki/Tempel_van_Ramses_III_(Medinet_Haboe)" class="mw-redirect" title="Tempel van Ramses III (Medinet Haboe)">dodentempel van Ramses III</a> in <a href="/wiki/Medinet_Haboe" title="Medinet Haboe">Medinet Haboe</a>.</figcaption></figure> De Filistijnen behoren tot de "<a href="/wiki/Zeevolken" title="Zeevolken">zeevolken</a>".<a href="#cite_note-10">[10]</a> Ze worden gewoonlijk gelijkgesteld met de plst (peleset) die in Egyptische bronnen genoemd worden, maar er is ook wel geopperd dat het woord "Filistijnen" door de Israëlieten werd gebruikt om alle zogenaamde "Zeevolken" mee aan te duiden,<a href="#cite_note-11">[11]</a> waartoe dan in ieder geval ook de <a href="/wiki/Sherden" class="mw-redirect" title="Sherden">Sherden</a> en de <a href="/wiki/Tjekker" title="Tjekker">Tjekker</a> gerekend moeten worden, die in het <a href="/w/index.php?title=Onomasticon_van_Amenope&action=edit&redlink=1" class="new" title="Onomasticon van Amenope (de pagina bestaat niet)">onomasticon van Amenope</a> (ca. 1100) samen met de prst genoemd worden in verband met <a href="/wiki/Ashkelon" class="mw-redirect" title="Ashkelon">Ashkelon</a>, <a href="/wiki/Ashdod" class="mw-redirect" title="Ashdod">Ashdod</a> en <a href="/wiki/Gaza_(stad)" title="Gaza (stad)">Gaza</a>.<a href="#cite_note-DothanABD329-5">[5]</a> De Filistijnen (plst) worden in Egyptische bronnen genoemd vanaf het eind van de 13e eeuw, maar over de vraag waar zij oorspronkelijk vandaan komen zijn de historici het niet eens.<a href="#cite_note-12">[12]</a> De verschillende volkeren die zijn voorgesteld, zijn: de <a href="/wiki/Achae%C3%ABrs" title="Achaeërs">Myceners</a>, de <a href="/wiki/Mino%C3%AFsche_beschaving" title="Minoïsche beschaving">Minoërs</a>, de <a href="/wiki/Pelasgen" title="Pelasgen">Pelasgen</a> en de <a href="/wiki/Hettieten" title="Hettieten">Hettieten</a>. De <a href="/wiki/Hebreeuwse_Bijbel" title="Hebreeuwse Bijbel">Hebreeuwse Bijbel</a> noemt als plaats van herkomst van de Filistijnen Kafthor,<a href="#cite_note-13">[13]</a> dat vaak wordt gelijkgesteld aan het Egyptische woord Keftiu.<a href="#cite_note-Bosland_I-14">[14]</a> Meestal neemt men aan dat hiermee <a href="/wiki/Kreta" title="Kreta">Kreta</a> is bedoeld,<a href="#cite_note-15">[15]</a> hoewel anderen het identificeren als Cyprus. De meest aanvaarde theorie onder archeologen is tegenwoordig dat de Filistijnen afkomstig zijn uit de <a href="/wiki/Myceense_beschaving" title="Myceense beschaving">Myceense beschaving</a> in Griekenland en via <a href="/wiki/Alashia" title="Alashia">Cyprus</a> aan het eind van de 13e eeuw v.Chr. naar Egypte en <a href="/wiki/Kana%C3%A4n_(gebied)" title="Kanaän (gebied)">Kanaän</a> kwamen.<a href="#cite_note-16">[16]</a> Omstreeks deze tijd ontstonden allerlei volksverhuizingen waarin volkeren zuidwaarts trokken, mogelijk na een catastrofe (een aardbeving, <a href="/wiki/Brandcatastrofe" class="mw-redirect" title="Brandcatastrofe">brand</a>, hongersnood of de inval van een ander volk), een periode die wel de <a href="/wiki/Ondergang_van_het_internationale_systeem_aan_het_einde_van_de_Late_Bronstijd" title="Ondergang van het internationale systeem aan het einde van de Late Bronstijd">brandcatastrofe aan het einde van de bronstijd</a> genoemd is.<a href="#cite_note-17">[17]</a> Voor een herkomst uit Myceens Griekenland en een verband met Cyprus pleiten archeologische vondsten, waaronder aardewerk, architectuur en inscripties. Dit sluit echter een oorspronkelijke herkomst uit het <a href="/wiki/Mino%C3%AFsche_beschaving" title="Minoïsche beschaving">Minoïsch</a> Kreta, die met name in oudere literatuur genoemd wordt,<a href="#cite_note-Bosland_I-14">[14]</a> niet uit, aangezien de Minoïsche beschaving vaak beschouwd wordt als de voorloper van de <a href="/wiki/Myceense_beschaving" title="Myceense beschaving">Myceense beschaving</a>. Sommigen vermoeden dat de Filistijnen Myceense strijders waren, op drift na de <a href="/wiki/Val_van_Troje" class="mw-redirect" title="Val van Troje">Val van Troje</a>, waarna ze over zee Egypte en Judea bereikten.<a href="#cite_note-18">[18]</a> De meesten die uitgaan van een Myceense herkomst van de Filistijnen zijn echter minder specifiek in hun aanduiding. Een afkomst van de <a href="/wiki/Pelasgen" title="Pelasgen">Pelasgen</a> is ook voorgesteld op basis van de naamsverwantschap tussen Pelasgen en Kafthor en Keftiu.<a href="#cite_note-19">[19]</a> Enkelen zoeken de afkomst van de Filistijnen in zuidwestelijk Klein-Azië en menen dat de Filistijnen <a href="/wiki/Hettieten" title="Hettieten">Hettieten</a> zouden zijn.<a href="#cite_note-20">[20]</a> Als eerste argument haalt men aan dat in Bijbelvertalingen tot de <a href="/wiki/5e_eeuw" title="5e eeuw">5e eeuw</a> (<a href="/wiki/Septuagint" title="Septuagint">Septuagint</a>, <a href="/wiki/Vulgata" class="mw-redirect" title="Vulgata">Vulgata</a>, <a href="/wiki/Pesjitta" class="mw-redirect" title="Pesjitta">Pesjitta</a>, <a href="/wiki/Targum" class="mw-redirect" title="Targum">Targum</a>) Kafthor wordt vertaald als <a href="/wiki/Cappadoci%C3%AB" title="Cappadocië">Cappadocië</a>, dat was gelegen in het Hettietenrijk.<a href="#cite_note-21">[21]</a> De inwoners van <a href="/wiki/Ashdod" class="mw-redirect" title="Ashdod">Ashdod</a> worden door <a href="/wiki/Sargon_II" title="Sargon II">Sargon II</a> in <a href="/wiki/711_v.Chr." title="711 v.Chr.">711 v.Chr.</a> Hettieten genoemd. De Hettieten hadden een monopolie op ijzerbewerking, wat ook voor de Filistijnen zou gelden. De Hettieten hadden net als de Israëlieten ook <a href="/wiki/Richter_(Isra%C3%ABl)" class="mw-redirect" title="Richter (Israël)">richteren</a> (tarawanas). De Hettitische oppergod <a href="/w/index.php?title=Dagan-zipas&action=edit&redlink=1" class="new" title="Dagan-zipas (de pagina bestaat niet)">Dagan-zipas</a> en een andere Hettitische god <a href="/wiki/Zababa" title="Zababa">Zababa</a> of Ziparwa lijken dezelfde te zijn als de door de Filistijnen vereerde <a href="/wiki/Dagan" title="Dagan">Dagan</a> en <a href="/wiki/Be%C3%ABlzebub" title="Beëlzebub">Baäl-Zebub</a>. <a href="/w/index.php?title=Margarete_Riemschneider&action=edit&redlink=1" class="new" title="Margarete Riemschneider (de pagina bestaat niet)">Riemschneider</a>, de verdediger van deze theorie, stelt ook dat het aardewerk dat als Filistijns wordt bestempeld in het hele oostelijk Middellandse Zeegebied wordt aangetroffen en dus niet als argument kan worden gebruikt.<a href="#cite_note-22">[22]</a> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="De_"Genesis-Filistijnen"_(2e_millennium_v.Chr.)">De "Genesis-Filistijnen" (2e millennium v.Chr.)</h3>[<a href="/w/index.php?title=Filistijnen&veaction=edit&section=4" title="Bewerk dit kopje: De "Genesis-Filistijnen" (2e millennium v.Chr.)" class="mw-editsection-visualeditor">bewerken</a> | <a href="/w/index.php?title=Filistijnen&action=edit&section=4" title="De broncode bewerken van de sectie: De "Genesis-Filistijnen" (2e millennium v.Chr.)">brontekst bewerken</a>]</div> De Filistijnen worden enkele malen genoemd in <a href="/wiki/Genesis_(boek)" title="Genesis (boek)">Genesis</a> (in de <a href="/wiki/Hebreeuwse_Bijbel" title="Hebreeuwse Bijbel">Hebreeuwse Bijbel</a>) in verband met <a href="/wiki/Abraham" title="Abraham">Abraham</a> en <a href="/wiki/Isaak_(aartsvader)" title="Isaak (aartsvader)">Isaak</a>.<a href="#cite_note-23">[23]</a> Daarmee wordt de term 'Filistijnen' gebruikt met betrekking tot een periode die veel eerder in het tweede millennium ligt dan de tijd dat de Filistijnen zich aan de zuidwestkust van Kanaän vestigden. De meeste onderzoekers beschouwen de vermelding van de Filistijnen in deze gevallen als een <a href="/wiki/Anachronisme" title="Anachronisme">anachronisme</a>: Genesis gebruikt terminologie uit later tijd, waaraan niet te veel historische waarde gehecht moet worden.<a href="#cite_note-WiBiLex-24">[24]</a> Anderen wijzen deze opvatting af en nemen aan dat gedoeld wordt op een eerdere invasie van <a href="/wiki/Zeevolken" title="Zeevolken">zeevolken</a> in het gebied, die vanwege de verwante afkomst door Genesis worden aangeduid als 'Filistijnen'.<a href="#cite_note-25">[25]</a> Daarbij wordt soms verwezen naar archeologische vondsten die vóór de 12e eeuw gedateerd moeten worden en een <a href="/wiki/Myceense_beschaving" title="Myceense beschaving">Myceens</a> karakter hebben, zoals een Myceens graf bij <a href="/w/index.php?title=Tel_Dan&action=edit&redlink=1" class="new" title="Tel Dan (de pagina bestaat niet)">Tel Dan</a> en een nederzetting van <a href="/wiki/Shardana" class="mw-redirect" title="Shardana">Shardana</a> bij <a href="/w/index.php?title=El-Ahwat&action=edit&redlink=1" class="new" title="El-Ahwat (de pagina bestaat niet)">El-Ahwat</a>.<a href="#cite_note-Stavleu-26">[26]</a> Beide vondsten kunnen niet goed verklaard worden vanuit handelscontacten (zoals wel het geval is bij de talrijke Myceense aardewerkvondsten die dateren van vóór de 12e eeuw). Uitgaande van een oorspronkelijk <a href="/wiki/Mino%C3%AFsche_beschaving" title="Minoïsche beschaving">Minoïsche</a> afkomst wees B.G. Wood bovendien op de <a href="/wiki/Schijf_van_Phaistos" title="Schijf van Phaistos">Schijf van Phaistos</a>, die nog niet is ontcijferd, maar waarop het meest voorkomende teken een gevederd hoofd is, dat duidelijk overeenkomsten vertoont met de afbeelding van Filistijnen (of verwante zeevolken) op de <a href="/wiki/Tempel_van_Ramses_III" title="Tempel van Ramses III">dodentempel van Ramses III</a> in <a href="/wiki/Medinet_Haboe" title="Medinet Haboe">Medinet Haboe</a>.<a href="#cite_note-Wood-27">[27]</a> Ook wijst hij op aanwijzingen dat handelaren vanuit de Minoïsche beschaving handelskolonies stichtten in <a href="/wiki/Syri%C3%AB" title="Syrië">Syrië</a>, <a href="/wiki/Kana%C3%A4n_(gebied)" title="Kanaän (gebied)">Kanaän</a> en <a href="/wiki/Oude_Egypte" title="Oude Egypte">Egypte</a>, evenals de vergelijkbare wijze waarop havens op <a href="/wiki/Kreta" title="Kreta">Kreta</a> en in de <a href="/wiki/Levant" title="Levant">Levant</a> waren gebouwd en op de vondst van uit Kreta geïmporteerd Minoïsch aardewerk met inscripties op <a href="/w/index.php?title=Tel_Haror&action=edit&redlink=1" class="new" title="Tel Haror (de pagina bestaat niet)">Tel Haror</a>, het Gerar uit Genesis.<a href="#cite_note-Wood-27">[27]</a> Als er inderdaad al aan de Filistijnen verwante volken in Kanaän woonden, is het mogelijk dat sommige archeologische vondsten in Kanaän die een Myceens of Minoïsch karakter dragen met de Filistijnen in verband staan. Maar anders dan de Filistijnen die zich vanaf ca. 1175 in Kanaän vestigden, onderscheidden zij zich cultureel minder van de inheemse Kanaänitische bevolking. Dit behoeft op zich niet vreemd te zijn, omdat een bevolkingsgroep die in de minderheid is (en daardoor lager op de sociale ladder staat) eerder de neiging heeft zich te <a href="/wiki/Culturele_assimilatie" title="Culturele assimilatie">assimileren</a> aan de cultuur waarin deze leeft.<a href="#cite_note-Stavleu-26">[26]</a> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="De_vestiging_van_de_Filistijnen_in_de_Levant_(ca._1200-1175_v.Chr.)">De vestiging van de Filistijnen in de Levant (ca. 1200-1175 v.Chr.)</h3>[<a href="/w/index.php?title=Filistijnen&veaction=edit&section=5" title="Bewerk dit kopje: De vestiging van de Filistijnen in de Levant (ca. 1200-1175 v.Chr.)" class="mw-editsection-visualeditor">bewerken</a> | <a href="/w/index.php?title=Filistijnen&action=edit&section=5" title="De broncode bewerken van de sectie: De vestiging van de Filistijnen in de Levant (ca. 1200-1175 v.Chr.)">brontekst bewerken</a>]</div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Philistine_captives_at_Medinet_Habu.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e6/Philistine_captives_at_Medinet_Habu.jpg/250px-Philistine_captives_at_Medinet_Habu.jpg" decoding="async" width="250" height="220" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e6/Philistine_captives_at_Medinet_Habu.jpg/375px-Philistine_captives_at_Medinet_Habu.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e6/Philistine_captives_at_Medinet_Habu.jpg/500px-Philistine_captives_at_Medinet_Habu.jpg 2x" data-file-width="653" data-file-height="575" /></a><figcaption>Filistijnse (?) (en andere) krijgsgevangenen op de <a href="/wiki/Tempel_van_Ramses_III" title="Tempel van Ramses III">dodentempel van Ramses III</a> in <a href="/wiki/Medinet_Haboe" title="Medinet Haboe">Medinet Haboe</a>.</figcaption></figure> Aan het begin van de <a href="/wiki/12e_eeuw_v.Chr." title="12e eeuw v.Chr.">12e eeuw v.Chr.</a> (ca. 1200-1175 v.Chr.) vestigden de Filistijnen zich aan de zuidwestkust van <a href="/wiki/Kana%C3%A4n_(gebied)" title="Kanaän (gebied)">Kanaän</a>. De oudste theorie rond de vestiging van de Filistijnen in de Levant is dat ze krijgsgevangengenomen waren in de strijd van <a href="/wiki/Ramses_III" title="Ramses III">Ramses III</a> tegen de <a href="/wiki/Zeevolkeren" class="mw-redirect" title="Zeevolkeren">Zeevolkeren</a> en vervolgens werden ingezet als een soort van <a href="/wiki/Huurlingen_in_de_oudheid" title="Huurlingen in de oudheid">huurlingen</a> om de oostgrens van Egypte (die toen reikte tot aan de Levant) te beschermen.<a href="#cite_note-28">[28]</a> In deze theorie zou in 1187 v.Chr. bij tegenaanvallen van de farao tegen de invasies van de Zeevolken het deel van Kanaän vernietigd worden dat later Israël en Judah werd. Later zouden deze volken (Filistijnen, <a href="/wiki/Tjekker" title="Tjekker">Tjekker</a> en mogelijk ook <a href="/w/index.php?title=Denyen&action=edit&redlink=1" class="new" title="Denyen (de pagina bestaat niet)">Denyen</a>) zich aan de kustweg mogen vestigen ("De weg van de Filistijnen"). Men baseerde zich hierbij vooral op de <a href="/w/index.php?title=Papyrus_Harris_I&action=edit&redlink=1" class="new" title="Papyrus Harris I (de pagina bestaat niet)">Papyrus Harris I</a><a href="#cite_note-29">[29]</a> en de inscripties op de <a href="/wiki/Tempel_van_Ramses_III" title="Tempel van Ramses III">dodentempel in Medinet Habu</a> van Ramses III. Volgens een andere theorie zouden de Filistijnen via <a href="/wiki/Anatoli%C3%AB" title="Anatolië">Anatolië</a> naar het zuiden zijn getrokken, waarbij hen pas een halt werd toegeroepen door de Egyptenaren. Na een onbesliste strijd zouden ze zich gevestigd hebben aan de zuidwestkust van de Levant op de vruchtbare vlakte die ze kort tevoren al plunderend waren doorgetrokken.<a href="#cite_note-30">[30]</a> Sommige historici vragen zich echter af, of de Filistijnen wel ooit zijn verslagen.<a href="#cite_note-31">[31]</a> Het is zelfs mogelijk dat <a href="/wiki/Ramses_III" title="Ramses III">Ramses III</a> een nederlaag leed tegen de zeevolkeren (en Filistijnen?), want de Egyptische invloedssfeer lijkt in die periode te krimpen. Hier is tegen ingebracht dat buiten het gebied van de Filistijnen bepaalde steden nog wel onder Egyptische invloed stonden (o.a. <a href="/wiki/Lachis" title="Lachis">Lachis</a> en <a href="/wiki/Beet_She%27an" title="Beet She'an">Beet She'an</a>).<a href="#cite_note-32">[32]</a> Omdat de Filistijnen zich meestal vestigden op de restanten van verwoeste Kanaänitische steden, stellen sommige historici dat deze door de Filistijnen zelf moeten zijn verwoest.<a href="#cite_note-33">[33]</a> Anderen wijzen er echter op dat de Filistijnse cultuur te veel een mengcultuur was om die van veroveraars te zijn en dat het veel waarschijnlijker is dat ze gewoon hebben geprofiteerd van de situatie (zoals die was geworden door de invallen van de zeevolkeren) om zich te vestigen in de Levant.<a href="#cite_note-34">[34]</a> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Onafhankelijke_Filistijnse_pentapolis">Onafhankelijke Filistijnse pentapolis</h3>[<a href="/w/index.php?title=Filistijnen&veaction=edit&section=6" title="Bewerk dit kopje: Onafhankelijke Filistijnse pentapolis" class="mw-editsection-visualeditor">bewerken</a> | <a href="/w/index.php?title=Filistijnen&action=edit&section=6" title="De broncode bewerken van de sectie: Onafhankelijke Filistijnse pentapolis">brontekst bewerken</a>]</div> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Oprichting_en_opkomst_(ca._1175-1000_v.Chr.)">Oprichting en opkomst (ca. 1175-1000 v.Chr.)</h4>[<a href="/w/index.php?title=Filistijnen&veaction=edit&section=7" title="Bewerk dit kopje: Oprichting en opkomst (ca. 1175-1000 v.Chr.)" class="mw-editsection-visualeditor">bewerken</a> | <a href="/w/index.php?title=Filistijnen&action=edit&section=7" title="De broncode bewerken van de sectie: Oprichting en opkomst (ca. 1175-1000 v.Chr.)">brontekst bewerken</a>]</div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Remains_of_a_storehouse_in_Tell_Qasile,_Eretz_Israel_Museum,_Tel_Aviv,_Israel_-_20060417.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9e/Remains_of_a_storehouse_in_Tell_Qasile%2C_Eretz_Israel_Museum%2C_Tel_Aviv%2C_Israel_-_20060417.jpg/250px-Remains_of_a_storehouse_in_Tell_Qasile%2C_Eretz_Israel_Museum%2C_Tel_Aviv%2C_Israel_-_20060417.jpg" decoding="async" width="250" height="188" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9e/Remains_of_a_storehouse_in_Tell_Qasile%2C_Eretz_Israel_Museum%2C_Tel_Aviv%2C_Israel_-_20060417.jpg/375px-Remains_of_a_storehouse_in_Tell_Qasile%2C_Eretz_Israel_Museum%2C_Tel_Aviv%2C_Israel_-_20060417.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9e/Remains_of_a_storehouse_in_Tell_Qasile%2C_Eretz_Israel_Museum%2C_Tel_Aviv%2C_Israel_-_20060417.jpg/500px-Remains_of_a_storehouse_in_Tell_Qasile%2C_Eretz_Israel_Museum%2C_Tel_Aviv%2C_Israel_-_20060417.jpg 2x" data-file-width="1024" data-file-height="768" /></a><figcaption>Overblijfselen van een opslagplaats voor voorraden in Tel Qasile (11e eeuw).</figcaption></figure> Aan de zuidwestkust van Kanaän stichtten de Filistijnen vijf stadstaten, die zich verenigden in een <a href="/wiki/Pentapolis" title="Pentapolis">pentapolis</a> (vijfstedenbond), een soort handelsliga en militaire coalitie.<a href="#cite_note-35">[35]</a> Tot de pentapolis behoorden <a href="/wiki/Ashkelon" class="mw-redirect" title="Ashkelon">Ashkelon</a>, <a href="/wiki/Ashdod" class="mw-redirect" title="Ashdod">Ashdod</a>, <a href="/wiki/Gaza_(stad)" title="Gaza (stad)">Gaza</a>, <a href="/wiki/Ekron" title="Ekron">Ekron</a> en <a href="/wiki/Gat_(plaats)" title="Gat (plaats)">Gat</a>. De Bijbel vermeldt met betrekking tot de 12e en 11e eeuw verschillende confrontaties tussen de Filistijnen en de Israëlieten, waarbij de Filistijnen meestal de overhand hebben. Bekend zijn de verhalen over <a href="/wiki/Simson_(persoon)" title="Simson (persoon)">Simson</a>, de wegvoering van de <a href="/wiki/Ark_van_het_Verbond" title="Ark van het Verbond">Ark van het Verbond</a>, en het gevecht waarbij <a href="/wiki/Koning_David" title="Koning David">David</a> de reus <a href="/wiki/Goliath_(Bijbel)" class="mw-redirect" title="Goliath (Bijbel)">Goliath</a> om het leven brengt.<a href="#cite_note-36">[36]</a> De Bijbelse beschrijving is mede door ideologie ingegeven: de machtige Filistijnen hebben de overhand op Israël, tenzij <a href="/wiki/JHWH" title="JHWH">JHWH</a> de Israëlieten te hulp komt.<a href="#cite_note-37">[37]</a> Dat de Filistijnen in deze periode niet veel militaire dreiging ervoeren, blijkt uit het gegeven dat zij hun steden uitbreidden buiten de stadsmuren.<a href="#cite_note-38">[38]</a> De toenemende verspreiding van Filistijns aardewerk in deze periode duidt bovendien op handelscontacten tussen Filistijnen en Israëlieten, zij het op beperkte schaal.<a href="#cite_note-39">[39]</a> Tegen het einde van de 11e eeuw hadden de Filistijnen de hegemonie in het gebied.<a href="#cite_note-Noort23-40">[40]</a> In de Bijbel wordt dit verklaard doordat zij het monopolie op ijzerbewerking zouden hebben.<a href="#cite_note-41">[41]</a> Vanuit de archeologie gezien is het inderdaad aannemelijk dat de Filistijnen degenen waren die ijzer in het gebied introduceerden,<a href="#cite_note-42">[42]</a> al zal dit niet de enige oorzaak voor de Filistijnse hegemonie zijn geweest. De Filistijnse cultuur in deze periode onderscheidt zich sterk van die van de andere volken in Kanaän. Het beeld van een inferieure Filistijnse cultuur, dat sommigen uit de Bijbeltekst opmaken, is echter niet correct. Tekstvondsten uit Ashkelon (in een aan het <a href="/wiki/Cypro-Mino%C3%AFsch_schrift" title="Cypro-Minoïsch schrift">Cypro-Minoïsch</a> verwant schrift) laten zien dat de Filistijnen geletterd waren en uit tekstvondsten in <a href="/wiki/Ugarit" title="Ugarit">Ugarit</a> blijkt dat de Filistijnen in deze periode actief handel dreven over zee.<a href="#cite_note-43">[43]</a> De Filistijnse cultuur onderscheidt zich in deze periode duidelijk van die van de andere volken in Kanaän en vertoont overeenkomsten met de Griekse (in het bijzonder de <a href="/wiki/Myceense_beschaving" title="Myceense beschaving">Myceense</a>) cultuur. Er is echter in toenemende mate sprake van culturele uitwisseling met de Israëlieten over en weer, en tegen het einde van deze periode vindt er steeds meer <a href="/wiki/Culturele_assimilatie" title="Culturele assimilatie">culturele assimilatie</a> plaats aan met name de <a href="/wiki/Fenici%C3%AB" title="Fenicië">Fenicische</a> en <a href="/wiki/Oude_Egypte" title="Oude Egypte">Egyptische</a> cultuur.<a href="#cite_note-44">[44]</a> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Filistijnen_tussen_de_machten_(ca._1000-800_v.Chr.)">Filistijnen tussen de machten (ca. 1000-800 v.Chr.)</h4>[<a href="/w/index.php?title=Filistijnen&veaction=edit&section=8" title="Bewerk dit kopje: Filistijnen tussen de machten (ca. 1000-800 v.Chr.)" class="mw-editsection-visualeditor">bewerken</a> | <a href="/w/index.php?title=Filistijnen&action=edit&section=8" title="De broncode bewerken van de sectie: Filistijnen tussen de machten (ca. 1000-800 v.Chr.)">brontekst bewerken</a>]</div> Aan het begin van de 10e eeuw v.Chr. kwam er een einde aan de Filistijnse hegemonie in het gebied. Rond 980 v.Chr. werden <a href="/wiki/Ashdod" class="mw-redirect" title="Ashdod">Ashdod</a>,<a href="#cite_note-Ashdod480-45">[45]</a> <a href="/wiki/Ekron" title="Ekron">Ekron</a><a href="#cite_note-Ekron3-46">[46]</a> en <a href="/wiki/Tel_Qasile" title="Tel Qasile">Tel Qasile</a><a href="#cite_note-TelQ980-47">[47]</a> verwoest en <a href="/wiki/Timna_(Tel_Batash)" title="Timna (Tel Batash)">Timna</a> werd verlaten.<a href="#cite_note-48">[48]</a> De verwoestingen worden vaak toegeschreven aan <a href="/wiki/Koning_David" title="Koning David">koning David</a>,<a href="#cite_note-TelQ980-47">[47]</a> maar er is ook wel geopperd dat <a href="/wiki/Farao" title="Farao">farao</a> <a href="/wiki/Siamun" class="mw-redirect" title="Siamun">Siamun</a> hiervoor verantwoordelijk was.<a href="#cite_note-49">[49]</a> Ashdod en Ekron bleven in Filistijnse handen, al bleef Ekron tot aan de neo-Assyrische periode een relatief kleine plaats. Ashdod werd zwaar versterkt,<a href="#cite_note-Ashdod480-45">[45]</a> wat impliceert dat men zich bewust was van militaire dreiging. Tel Qasile en Timna werden na enige tijd herbouwd als Israëlitische plaatsen. Daarmee lijkt het erop dat de Filistijnen met name het noordelijk deel van hun gebied moesten afstaan aan de Israëlieten, die juist in die tijd op het toppunt van hun macht waren onder <a href="/wiki/Koning_David" title="Koning David">David</a> en <a href="/wiki/Salomo" title="Salomo">Salomo</a>. Ook de <a href="/wiki/Hebreeuwse_Bijbel" title="Hebreeuwse Bijbel">Hebreeuwse Bijbel</a> geeft aan dat de Israëlieten in deze tijd steeds vaker de overhand hadden over de Filistijnen.<a href="#cite_note-50">[50]</a> Er is wel geopperd dat de Filistijnen in deze periode vazallen van Israël waren,<a href="#cite_note-Noort23-40">[40]</a> maar anderen trekken deze bewering in twijfel.<a href="#cite_note-WiBiLex-24">[24]</a> Hoe het ook zij, opgravingen maken duidelijk dat in ieder geval <a href="/wiki/Gat_(plaats)" title="Gat (plaats)">Gat</a> in deze periode juist bleef groeien in omvang en welvaart.<a href="#cite_note-supNEAEHL-51">[51]</a> Het lijkt erop dat de Filistijnen in deze periode goede relaties onderhielden met Egypte, want bij de veldtocht van farao <a href="/wiki/Sjosjenq_I" title="Sjosjenq I">Sjosjenq I</a> in <a href="/wiki/Kana%C3%A4n_(gebied)" title="Kanaän (gebied)">Kanaän</a> aan het begin van de 10e eeuw, werd het gebied van de Filistijnen ontzien.<a href="#cite_note-Noort23-40">[40]</a> Hieruit wordt wel opgemaakt dat de Filistijnen in deze periode een verdrag hadden met Egypte, om zo sterker te staan tegenover het Israëlitische rijk.<a href="#cite_note-52">[52]</a> Vanaf het einde van de 10e eeuw hadden de Filistijnen van de Israëlieten niet veel meer te vrezen. Het koninkrijk van David en Salomo viel in die tijd uiteen in een noordelijk <a href="/wiki/Koninkrijk_Isra%C3%ABl" title="Koninkrijk Israël">koninkrijk Israël</a> en een zuidelijk <a href="/wiki/Koninkrijk_Juda" title="Koninkrijk Juda">koninkrijk Juda</a>. De Hebreeuwse Bijbel vermeldt nog wel enkele schermutselingen,<a href="#cite_note-53">[53]</a> maar deze lijken beperkt van omvang en zonder veel gevolgen.<a href="#cite_note-WiBiLex-24">[24]</a> De omvang en betekenis van Ekron nam in de 9e eeuw weliswaar nog iets verder af, maar Ashdod groeide snel en de plaats <a href="/wiki/Gat_(plaats)" title="Gat (plaats)">Gath</a> bereikte zelfs het hoogtepunt van haar bloei.<a href="#cite_note-Mazar2007-54">[54]</a> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Levant_830_nl.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a6/Levant_830_nl.svg/350px-Levant_830_nl.svg.png" decoding="async" width="350" height="380" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a6/Levant_830_nl.svg/525px-Levant_830_nl.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a6/Levant_830_nl.svg/700px-Levant_830_nl.svg.png 2x" data-file-width="545" data-file-height="591" /></a><figcaption>De zuidelijke <a href="/wiki/Levant" title="Levant">Levant</a>, ca.<a href="/wiki/9e_eeuw_v.Chr." title="9e eeuw v.Chr.">830 v.Chr.</a> <table> <tbody><tr> <td> <div style="display: flex;"><span style="display: inline-block; min-width: 1.2em; height: 1.2em; line-height: 1.1; margin: 2px 0 0; border-radius: 2px; box-sizing: border-box; color-adjust: exact;background-color: #00ff00; color: transparent;border: 1px solid gray;">■ <a href="/wiki/Koninkrijk_Juda" title="Koninkrijk Juda">Koninkrijk Juda</a></div> <div style="display: flex;"><span style="display: inline-block; min-width: 1.2em; height: 1.2em; line-height: 1.1; margin: 2px 0 0; border-radius: 2px; box-sizing: border-box; color-adjust: exact;background-color: #008000; color: transparent;border: 1px solid gray;">■ <a href="/wiki/Koninkrijk_Isra%C3%ABl" title="Koninkrijk Israël">Koninkrijk Israël</a></div> <div style="display: flex;"><span style="display: inline-block; min-width: 1.2em; height: 1.2em; line-height: 1.1; margin: 2px 0 0; border-radius: 2px; box-sizing: border-box; color-adjust: exact;background-color: #777777; color: transparent;border: 1px solid gray;">■ Filistijnse stadstaten</div> <div style="display: flex;"><span style="display: inline-block; min-width: 1.2em; height: 1.2em; line-height: 1.1; margin: 2px 0 0; border-radius: 2px; box-sizing: border-box; color-adjust: exact;background-color: #3000ee; color: transparent;border: 1px solid gray;">■ <a href="/wiki/Fenici%C3%AB" title="Fenicië">Fenicische stadstaten</a></div> <div style="display: flex;"><span style="display: inline-block; min-width: 1.2em; height: 1.2em; line-height: 1.1; margin: 2px 0 0; border-radius: 2px; box-sizing: border-box; color-adjust: exact;background-color: #7777ff; color: transparent;border: 1px solid gray;">■ <a href="/wiki/Ammonieten_(volk)" title="Ammonieten (volk)">Koninkrijk Ammon</a></div> <div style="display: flex;"><span style="display: inline-block; min-width: 1.2em; height: 1.2em; line-height: 1.1; margin: 2px 0 0; border-radius: 2px; box-sizing: border-box; color-adjust: exact;background-color: #ffff00; color: transparent;border: 1px solid gray;">■ <a href="/wiki/Edom" title="Edom">Koninkrijk Edom</a></div> </td> <td> <div style="display: flex;"><span style="display: inline-block; min-width: 1.2em; height: 1.2em; line-height: 1.1; margin: 2px 0 0; border-radius: 2px; box-sizing: border-box; color-adjust: exact;background-color: #007777; color: transparent;border: 1px solid gray;">■ <a href="/wiki/Aram-Damascus" title="Aram-Damascus">Koninkrijk Aram-Damascus</a></div> <div style="display: flex;"><span style="display: inline-block; min-width: 1.2em; height: 1.2em; line-height: 1.1; margin: 2px 0 0; border-radius: 2px; box-sizing: border-box; color-adjust: exact;background-color: #FFFFD0; color: transparent;border: 1px solid gray;">■ <a href="/wiki/Aramee%C3%ABrs" title="Arameeërs">Arameeërs</a></div> <div style="display: flex;"><span style="display: inline-block; min-width: 1.2em; height: 1.2em; line-height: 1.1; margin: 2px 0 0; border-radius: 2px; box-sizing: border-box; color-adjust: exact;background-color: #800080; color: transparent;border: 1px solid gray;">■ <a href="/wiki/Arabieren" title="Arabieren">Arabische stammen</a></div> <div style="display: flex;"><span style="display: inline-block; min-width: 1.2em; height: 1.2em; line-height: 1.1; margin: 2px 0 0; border-radius: 2px; box-sizing: border-box; color-adjust: exact;background-color: #804020; color: transparent;border: 1px solid gray;">■ <a href="/wiki/Nabatee%C3%ABrs" title="Nabateeërs">Nabateeërs</a></div> <div style="display: flex;"><span style="display: inline-block; min-width: 1.2em; height: 1.2em; line-height: 1.1; margin: 2px 0 0; border-radius: 2px; box-sizing: border-box; color-adjust: exact;background-color: #005fff; color: transparent;border: 1px solid gray;">■ <a href="/wiki/Nieuw-Assyrische_Rijk" title="Nieuw-Assyrische Rijk">Nieuw-Assyrische Rijk</a></div> <div style="display: flex;"><span style="display: inline-block; min-width: 1.2em; height: 1.2em; line-height: 1.1; margin: 2px 0 0; border-radius: 2px; box-sizing: border-box; color-adjust: exact;background-color: #808040; color: transparent;border: 1px solid gray;">■ <a href="/wiki/Moabieten" title="Moabieten">Koninkrijk Moab</a></div> </td></tr></tbody></table></figcaption></figure> Aan het einde van de 9e eeuw werd <a href="/wiki/Aramee%C3%ABrs" title="Arameeërs">Aram-Damascus</a> een factor van betekenis en de Aramese koning <a href="/wiki/Haza%C3%ABl" title="Hazaël">Hazaël</a> ondernam een veldtocht in het gebied.<a href="#cite_note-55">[55]</a> Daarbij werd <a href="/wiki/Gat_(plaats)" title="Gat (plaats)">Gat</a> zwaar verwoest.<a href="#cite_note-Hazael-56">[56]</a> Uit opgravingen blijkt dat aan de verwoesting een zware belegering voorafging, waarvan de resten nog steeds duidelijk zichtbaar zijn.<a href="#cite_note-57">[57]</a> Hoewel een klein deel van de stad herbouwd werd, zou deze in de verdere Filistijnse geschiedenis geen rol van betekenis meer spelen.<a href="#cite_note-Hazael-56">[56]</a> De overige Filistijnse steden lijken overigens niet te lijden gehad onder Aram-Damascus. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Neo-Assyrische_periode_(ca._800-626_v.Chr.)">Neo-Assyrische periode (ca. 800-626 v.Chr.)</h3>[<a href="/w/index.php?title=Filistijnen&veaction=edit&section=9" title="Bewerk dit kopje: Neo-Assyrische periode (ca. 800-626 v.Chr.)" class="mw-editsection-visualeditor">bewerken</a> | <a href="/w/index.php?title=Filistijnen&action=edit&section=9" title="De broncode bewerken van de sectie: Neo-Assyrische periode (ca. 800-626 v.Chr.)">brontekst bewerken</a>]</div> In de <a href="/wiki/Nieuw-Assyrische_Rijk" title="Nieuw-Assyrische Rijk">nieuw-Assyrische periode</a> zijn de Filistijnen, zoals ook andere volken in het gebied, schatplichtig aan de Assyriërs, zoals blijkt uit een inscriptie van <a href="/wiki/Adad-nirari_III" title="Adad-nirari III">Adad-nirari III</a> uit <a href="/wiki/796_v.Chr." title="796 v.Chr.">796 v.Chr.</a> die de Filistijnen vermeldt onder de vele schatplichtige volkeren.<a href="#cite_note-58">[58]</a> Adad-Nirari's inscriptie is de oudste vermelding van de Filistijnen in Assyrische bronnen. Onder de Assyriërs kende Filistia een culturele en economische heropleving.<a href="#cite_note-59">[59]</a> In <a href="/wiki/734_v.Chr." title="734 v.Chr.">734 v.Chr.</a> veroverde <a href="/wiki/Tiglat-Pileser_III" title="Tiglat-Pileser III">Tiglat-Pileser III</a> Gaza.<a href="#cite_note-60">[60]</a> Toch ging hij niet tot deportaties over, zoals de gebruikelijke reactie was van de Assyriërs op een opstand.<a href="#cite_note-61">[61]</a> Bovendien mocht Chanunu, de koning van Gaza die naar Egypte was gevlucht, naar Gaza terugkeren als vazalkoning onder de Assyriërs. Daaruit wordt wel opgemaakt dat de Assyrische verovering van Gaza niet zozeer door een opstand van de koning van Gaza werd ingegeven, maar eerder door economische belangen.<a href="#cite_note-62">[62]</a> Controle over Gaza was voor de Assyriërs zowel strategisch van belang (als bruggenhoofd dicht bij Egypte) als economisch, omdat het hen controle opleverde over belangrijke handelsroutes, zowel over zee als over land.<a href="#cite_note-WiBiLex-24">[24]</a> Ook de maatregelen die de Assyriërs na de verovering namen, wijzen in deze richting. Zij stelden een handelsboycot in tegen het machtige <a href="/wiki/Tyrus" title="Tyrus">Tyrus</a>, dat voor die tijd handel dreef met de Filistijnen en via de haven van Gaza met Egypte. Ook hieven zij tol over de goederen die in Gaza verhandeld werden.<a href="#cite_note-63">[63]</a> Aanvankelijk werd Mitinti van Ashkelon, samen met Khazatti van Gaza, nog genoemd onder de koningen die schatting afdroegen aan Tiglat Pileser,<a href="#cite_note-64">[64]</a> maar in 733 kwam Ashkelon tegen Tiglat-Pileser III in opstand, doordat Mitinti zich aansloot bij een anti-Assyrisch bondgenootschap van de koningen van <a href="/wiki/Damascus" title="Damascus">Damascus</a> en <a href="/wiki/Koninkrijk_Isra%C3%ABl" title="Koninkrijk Israël">Israël</a>. De coalitie leed echter een nederlaag tegen de Assyriërs. De inwoners van Ashkelon wisten ingrijpen van Tiglat-Pileser echter te voorkomen door Mitinti af te zetten en hem te vervangen door de pro-Assyrische Rukibtu.<a href="#cite_note-65">[65]</a> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Ekron_inscription.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d7/Ekron_inscription.jpg/300px-Ekron_inscription.jpg" decoding="async" width="300" height="225" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d7/Ekron_inscription.jpg/450px-Ekron_inscription.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d7/Ekron_inscription.jpg/600px-Ekron_inscription.jpg 2x" data-file-width="3648" data-file-height="2736" /></a><figcaption>Ekroninscriptie (<a href="/wiki/Isra%C3%ABlmuseum" title="Israëlmuseum">Israëlmuseum</a>, Jeruzalem).</figcaption></figure> Na de dood van de Assyrische koning <a href="/wiki/Salmanasser_V" title="Salmanasser V">Salmanasser V</a> kwamen verschillende vazallen van de Assyriërs in opstand, waaronder ook Chanunu, die nog steeds heerste over Gaza en nu de zijde van Egypte koos. <a href="/wiki/Sargon_II" title="Sargon II">Sargon II</a>, de nieuwe Assyrische koning, veroverde Gaza echter en zette Chanunu af (ca. 720 v.Chr.). Enkele jaren later kwam Ashkelon in opstand, maar Sargon wist ook deze stad weer onder Assyrische heerschappij te krijgen (713-711 v.Chr.).<a href="#cite_note-WiBiLex-24">[24]</a> Ook Ashdod kwam kennelijk in opstand, want Sargon richtte ook hier zware verwoestingen aan met veel slachtoffers.<a href="#cite_note-Ashdod480-45">[45]</a> De laatste Filistijnse opstand die in Assyrische bronnen vermeld wordt, vond plaats na de dood van Sargon II, toen de Filistijnen zich aansloten bij een anti-Assyrische coalitie, geleid door <a href="/wiki/Hizkia" title="Hizkia">Hizkia</a> van <a href="/wiki/Koninkrijk_Juda" title="Koninkrijk Juda">Juda</a>. <a href="/wiki/Padi_(Ekron)" title="Padi (Ekron)">Padi</a>, de kennelijk pro-Assyrische vorst van Ekron, was daarbij door de inwoners van Ekron uitgeleverd aan Hizkia. Ondanks Egyptische steun aan de coalitie, slaagde de nieuwe Assyrische koning <a href="/wiki/Sanherib" title="Sanherib">Sanherib</a> erin het gebied te heroveren (701). De koning van Askalon, zijn vrouw, zonen, dochters en broers werden als ballingen meegenomen naar Assyrië. Ashkelon, Ekron en Gat werden ingenomen en pro-Assyrische vorsten werden over de Filistijnse steden aangesteld.<a href="#cite_note-66">[66]</a> Ashdod werd tot een Assyrische provincie gemaakt.<a href="#cite_note-67">[67]</a> Tijdens de laatste 50 jaar dat de Assyriërs de heerschappij over het gebied voerden, bleven de Filistijnen loyaal aan de overheersers. Vier Filistijnse vorsten worden zelfs met name genoemd als bondgenoten van <a href="/wiki/Assurbanipal" title="Assurbanipal">Assurbanipal</a>, tijdens zijn veldtocht naar Egypte (667).<a href="#cite_note-WiBiLex-24">[24]</a> In deze periode werd Ekron een economische factor van betekenis in het gebied. Met meer dan 115 olijfolie-installaties werd de stad de grootste <a href="/wiki/Olijfolie" title="Olijfolie">olijfolieproducent</a> die tot nu toe uit de oudheid bekend is.<a href="#cite_note-referentie1-68">[68]</a> De stad werd bovendien uitgebreid met een grote tempel, gewijd aan de godin van de stad (<a href="/wiki/Asherah" class="mw-redirect" title="Asherah">Asherah</a>?), zoals blijkt uit de <a href="/wiki/Ekroninscriptie" title="Ekroninscriptie">Ekroninscriptie</a> (waarop tevens de namen van vijf generaties koningen van Ekron vermeld staan). <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Neo-Babylonische_periode_(ca._626-600_v.Chr.)">Neo-Babylonische periode (ca. 626-600 v.Chr.)</h3>[<a href="/w/index.php?title=Filistijnen&veaction=edit&section=10" title="Bewerk dit kopje: Neo-Babylonische periode (ca. 626-600 v.Chr.)" class="mw-editsection-visualeditor">bewerken</a> | <a href="/w/index.php?title=Filistijnen&action=edit&section=10" title="De broncode bewerken van de sectie: Neo-Babylonische periode (ca. 626-600 v.Chr.)">brontekst bewerken</a>]</div> De opkomst van het <a href="/wiki/Babyloni%C3%AB#Neo-Babylonische_rijk" title="Babylonië">Neo-Babylonische rijk</a> betekende een terugslag voor het gebied van de Filistijnen. De ondergang van het Assyrische Rijk beroofde hen van een belangrijke afzetmarkt voor de producten die ze exporteerden. De economie van Ekron en Ashdod, die in de neo-Assyrische periode tot een hoogtepunt was gekomen, liep nu terug.<a href="#cite_note-69">[69]</a> Uiteindelijk overleefde de Filistijnse pentapolis de Babylonische periode niet. De Babylonische koning <a href="/wiki/Nebukadnezar_II" title="Nebukadnezar II">Nebukadnezar II</a> lijfde het gebied in <a href="/wiki/604_v.Chr." title="604 v.Chr.">604</a>, kort na het begin van zijn regering, in bij het Babylonische rijk, waarbij een deel van de bevolking (in ieder geval de elite) in ballingschap werd weggevoerd.<a href="#cite_note-WiBiLex-24">[24]</a> Uit een in <a href="/wiki/Saqqara" title="Saqqara">Saqqara</a> gevonden brief blijkt dat de laatste koning van Ekron nog wel de hulp had ingeroepen van de Egyptenaren, maar kennelijk tevergeefs.<a href="#cite_note-70">[70]</a> De Filistijnen (of in ieder geval de Filistijnse aristocraten) werden weggevoerd in ballingschap naar Babylonië. In een administratieve tekst uit Babylonië wordt melding gemaakt van de koningen van Gaza en Ashdod, die daar in ballingschap verblijven.<a href="#cite_note-71">[71]</a> Hiermee verdwijnen de Filistijnen als volk uit de geschiedschrijving van de <a href="/wiki/Oudheid" title="Oudheid">oudheid</a>. Wel wordt het gebied waar de pentapolis zich bevond nog geruime tijd aangeduid als het "land van de Filistijnen".<a href="#cite_note-72">[72]</a> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Filistijnse_stadstaten">Filistijnse stadstaten</h2>[<a href="/w/index.php?title=Filistijnen&veaction=edit&section=11" title="Bewerk dit kopje: Filistijnse stadstaten" class="mw-editsection-visualeditor">bewerken</a> | <a href="/w/index.php?title=Filistijnen&action=edit&section=11" title="De broncode bewerken van de sectie: Filistijnse stadstaten">brontekst bewerken</a>]</div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Filistijnse_pentapolis.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4f/Filistijnse_pentapolis.png/300px-Filistijnse_pentapolis.png" decoding="async" width="300" height="244" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4f/Filistijnse_pentapolis.png/450px-Filistijnse_pentapolis.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4f/Filistijnse_pentapolis.png/600px-Filistijnse_pentapolis.png 2x" data-file-width="601" data-file-height="488" /></a><figcaption><div style="display: flex;"><span style="display: inline-block; min-width: 1.2em; height: 1.2em; line-height: 1.1; margin: 2px 0 0; border-radius: 2px; box-sizing: border-box; color-adjust: exact;background-color: #e29373; color: transparent;border: 1px solid gray;">■ Steden behorend tot de Filistijnse pentapolis</div><div style="display: flex;"><span style="display: inline-block; min-width: 1.2em; height: 1.2em; line-height: 1.1; margin: 2px 0 0; border-radius: 2px; box-sizing: border-box; color-adjust: exact;background-color: #90cad7; color: transparent;border: 1px solid gray;">■ Steden buiten het Filistijnse gebied</div></figcaption></figure> Vijf Filistijnse stadstaten zouden zich verenigen in een <a href="/wiki/Pentapolis" title="Pentapolis">pentapolis</a> (vijfstedenbond), een soort handelsliga en militaire coalitie, die bestond uit <a href="/wiki/Ashkelon" class="mw-redirect" title="Ashkelon">Ashkelon</a>, <a href="/wiki/Ashdod" class="mw-redirect" title="Ashdod">Ashdod</a>, <a href="/wiki/Gaza_(stad)" title="Gaza (stad)">Gaza</a>, <a href="/wiki/Ekron" title="Ekron">Ekron</a> en <a href="/wiki/Gat_(plaats)" title="Gat (plaats)">Gat</a>. Daarnaast waren er nog enkele kleinere Filistijnse plaatsen die geen zelfstandige positie binnen de stedenbond hadden en afhankelijk waren van de steden van de pentapolis. Enkele van deze kleinere plaatsen zijn <a href="/wiki/Timna_(Tel_Batash)" title="Timna (Tel Batash)">Timna</a>, dat onder het bestuur van Ekron viel, en <a href="/wiki/Tel_Qasile" title="Tel Qasile">Tel Qasile</a>, vermoedelijk bestuurd vanuit Ashdod.<a href="#cite_note-Strange133-73">[73]</a> De vijfstedenbond stond onder leiding van de sərānîm (סְרָנִים, "heren" of "koningen", vgl. <a href="/wiki/Tiran" title="Tiran">tyrannos</a>) van de vijf steden.<a href="#cite_note-74">[74]</a> Deze "vorsten" worden in de <a href="/wiki/Hebreeuwse_Bijbel" title="Hebreeuwse Bijbel">Hebreeuwse Bijbel</a> altijd in het meervoud vermeld en schijnen gelijkwaardig te zijn geweest. Op de <a href="/wiki/Ekroninscriptie" title="Ekroninscriptie">Ekroninscriptie</a> wordt de vorst van Ekron aangeduid als <a href="/wiki/Bestand:Phoenician_res.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fb/Phoenician_res.svg/12px-Phoenician_res.svg.png" decoding="async" width="12" height="12" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fb/Phoenician_res.svg/18px-Phoenician_res.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fb/Phoenician_res.svg/24px-Phoenician_res.svg.png 2x" data-file-width="85" data-file-height="85" /></a><a href="/wiki/Bestand:Phoenician_sin.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/76/Phoenician_sin.svg/12px-Phoenician_sin.svg.png" decoding="async" width="12" height="12" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/76/Phoenician_sin.svg/18px-Phoenician_sin.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/76/Phoenician_sin.svg/24px-Phoenician_sin.svg.png 2x" data-file-width="85" data-file-height="85" /></a> (šr), dat in klank verwant is aan de enkelvoudsvorm van sərānîm. Assyrische bronnen spreken over 'koningen', maar vergelijking met de Ekroninscriptie toont dat hiermee nog steeds is gedoeld op dergelijke stadsvorsten. Vermoedelijk hadden de Filistijnen van het begin af aan een stedelijke cultuur en woonden de meeste Filistijnen in een van de vijf steden van de pentapolis. Hiervoor pleit het geringe aantal nederzettingen met een meer agrarisch karakter in het gebied,<a href="#cite_note-Strange133-73">[73]</a> hoewel zowel landbouw als veeteelt (met name schapenhouderij) er wel voorkwam.<a href="#cite_note-Strange134-75">[75]</a> De Filistijnen bouwden hun steden op de resten van door hen verwoeste Kanaänitische steden. De bouw van de nieuwe steden vond plaats volgens een duidelijk ontwerp. In Ekron waren bijvoorbeeld aparte stadsdelen voor de aristocraten, voor industrie en voor bewoning door gewone burgers.<a href="#cite_note-Strange134-75">[75]</a> Niet alleen de steden van de pentapolis, maar ook een aantal kleinere Filistijnse steden, werden omgeven door stadsmuren en andere versterkingen, waardoor ze goed te verdedigen waren.<a href="#cite_note-Strange135-76">[76]</a> De bevolking in de Filistijnse steden leefde vooral van de industrie en de handel. De havens van Gaza en Ashkelon maakten handel over zee mogelijk.<a href="#cite_note-Strange134-75">[75]</a> Ashkelon was bovendien een groot wijnproducent en -exporteur.<a href="#cite_note-Wijn-77">[77]</a> Ekron groeide in de 7e eeuw uit tot de grootste olijfolieproducent uit de oudheid<a href="#cite_note-referentie1-68">[68]</a> en exporteerde daarnaast nog wol.<a href="#cite_note-78">[78]</a> Ashkelon had vermoedelijk weverijen.<a href="#cite_note-Strange134-75">[75]</a> Bij opgravingen in Gat is een <a href="/wiki/Been_(materiaal)" title="Been (materiaal)">benen</a> gereedschapwerkplaats gevonden.<a href="#cite_note-79">[79]</a> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Cultuur">Cultuur</h2>[<a href="/w/index.php?title=Filistijnen&veaction=edit&section=12" title="Bewerk dit kopje: Cultuur" class="mw-editsection-visualeditor">bewerken</a> | <a href="/w/index.php?title=Filistijnen&action=edit&section=12" title="De broncode bewerken van de sectie: Cultuur">brontekst bewerken</a>]</div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Filistijns_aardewerk">Filistijns aardewerk</h3>[<a href="/w/index.php?title=Filistijnen&veaction=edit&section=13" title="Bewerk dit kopje: Filistijns aardewerk" class="mw-editsection-visualeditor">bewerken</a> | <a href="/w/index.php?title=Filistijnen&action=edit&section=13" title="De broncode bewerken van de sectie: Filistijns aardewerk">brontekst bewerken</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Philistine_pottery.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7f/Philistine_pottery.JPG/260px-Philistine_pottery.JPG" decoding="async" width="260" height="176" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7f/Philistine_pottery.JPG/390px-Philistine_pottery.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7f/Philistine_pottery.JPG/520px-Philistine_pottery.JPG 2x" data-file-width="4597" data-file-height="3103" /></a><figcaption>Filistijns aardewerk</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Philistine_pottery_beer_Jug.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cf/Philistine_pottery_beer_Jug.JPG/260px-Philistine_pottery_beer_Jug.JPG" decoding="async" width="260" height="329" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cf/Philistine_pottery_beer_Jug.JPG/390px-Philistine_pottery_beer_Jug.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cf/Philistine_pottery_beer_Jug.JPG/520px-Philistine_pottery_beer_Jug.JPG 2x" data-file-width="2447" data-file-height="3100" /></a><figcaption>Filistijnse bierkruik. Naast lineaire en cirkelvormige motieven, waren afbeeldingen van vissen (hier aan de bovenzijde van de kruik) of vogels een geliefd thema op Filistijns aardewerk</figcaption></figure> De oudste Filistijnse monochrome keramiek dateert uit de vroege <a href="/wiki/Ijzertijd" class="mw-redirect" title="Ijzertijd">ijzertijd</a>. Doordat er een opvallende gelijkenis is met het Myceense monochrome aardewerk uit de late <a href="/wiki/Bronstijd" title="Bronstijd">bronstijd</a> (1550-1220/1150 v.Chr.) wordt deze fase in het wetenschappelijk onderzoek Myceens III C:1 genoemd.<a href="#cite_note-80">[80]</a> De meest voorkomende types waren <a href="/wiki/Skyfos" title="Skyfos">skyfoi</a> (klokvormige (drink)kommen), <a href="/wiki/Krater_(mengvat)" title="Krater (mengvat)">kraters</a>, kommen met gerond of geknikt profiel en handvatten, <a href="/w/index.php?title=Kalathos&action=edit&redlink=1" class="new" title="Kalathos (de pagina bestaat niet)">kalathoi</a> (lelievormige kruiken), <a href="/wiki/Stijgbeugelkan" title="Stijgbeugelkan">stijgbeugelkannen</a> (kruiken met stijgbeugel-handvatten), (zeef- of kook-)kruiken en babyflessen.<a href="#cite_note-RLAX529-81">[81]</a> Het vaatwerk werd met mat <a href="/wiki/Rood_(kleur)" title="Rood (kleur)">rode</a> of <a href="/wiki/Bruin" title="Bruin">bruine</a> geometrische, lineaire of andere motieven (zelden picturale) op een licht <a href="/wiki/Vaalgeel" title="Vaalgeel">vaalgele</a> achtergrond versierd.<a href="#cite_note-RLAX529-81">[81]</a> Hoewel men vroeger heeft gesuggereerd dat deze keramiekstijl zou wijzen op een pre-Filistijnse immigratie,<a href="#cite_note-Dothan_1982-82">[82]</a> is de huidige opvatting dat zowel het Myceens III C:1 als het latere ijzertijd I-aardewerk een fase zijn in de ontwikkeling van eenzelfde cultuur.<a href="#cite_note-83">[83]</a> In de <a href="/wiki/12e_eeuw_v.Chr." title="12e eeuw v.Chr.">12e eeuw v.Chr.</a> ontstaat het Filistijnse bichrome aardewerk, waarbij de vormen van de Myceens III C:1 deels zullen worden bewaard maar ook nieuwe vormen van de aangrenzende gebieden worden overgenomen, zoals cilindrische flessen en hoornvormige vaten (Cyprus), kruiken met een hoge hals (Egypte) en bar-handled kommen en <a href="/wiki/Pyxis_(Grieks_aardewerk)" title="Pyxis (Grieks aardewerk)">pyxides</a> (<a href="/wiki/Kana%C3%A4n_(gebied)" title="Kanaän (gebied)">Kanaän</a>).<a href="#cite_note-RLAX532-84">[84]</a> Het vaatwerk wordt nu in een bichrome stijl versierd waarbij de motieven uit de Myceens III C:1-stijl worden behouden en nieuwe motieven van naburige volkeren worden overgenomen. Deze motieven worden in zwart en rood op een door een dikke witte sliblaag gevormde achtergrond aangebracht.<a href="#cite_note-RLAX532-84">[84]</a> De door <a href="/wiki/Trude_Dothan" title="Trude Dothan">Trude Dothan</a> voorgestelde drie fasentheorie stelt dat in een eerste fase (12e eeuw v.Chr.) er nog een sterke invloed van de Myceens III C:1-stijl was en men complexe motieven op bichrome wijze aanbracht op een dikke witte slibachtergrond. Vervolgens nam in een tweede fase (eind 12e - begin <a href="/wiki/11e_eeuw_v.Chr." title="11e eeuw v.Chr.">11e eeuw v.Chr.</a>) het gebruik van wit <a href="/wiki/Slibgoed" title="Slibgoed">slib</a> als achtergrond en complexe decoratieve motieven af. In een derde fase ten slotte (tweede helft 11e eeuw - begin <a href="/wiki/10e_eeuw_v.Chr." title="10e eeuw v.Chr.">10e eeuw v.Chr.</a>) was degeneratie in vorm en decoratie te zien waarbij de bichrome beschildering plaats moest maken voor een zwarte monochrome beschildering (soms op een rode slibachtergrond).<a href="#cite_note-Dothan_1982-82">[82]</a> Opgravingen in <a href="/wiki/Tel_Qasile" title="Tel Qasile">Tel Qasile</a> hebben echter aangetoond dat er overlapping bestond tussen deze drie fases.<a href="#cite_note-85">[85]</a> Desalniettemin blijft Dothans theorie van een ontwikkeling in drie fasen interessant voor de indeling van het aardewerk in deze periode.<a href="#cite_note-RLAX532-84">[84]</a> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Andere_archeologische_opgravingen">Andere archeologische opgravingen</h3>[<a href="/w/index.php?title=Filistijnen&veaction=edit&section=14" title="Bewerk dit kopje: Andere archeologische opgravingen" class="mw-editsection-visualeditor">bewerken</a> | <a href="/w/index.php?title=Filistijnen&action=edit&section=14" title="De broncode bewerken van de sectie: Andere archeologische opgravingen">brontekst bewerken</a>]</div> Het archeologisch onderzoek met betrekking tot de Filistijnen is pas rond 1960 op gang gekomen.<a href="#cite_note-WiBiLex-24">[24]</a> Inmiddels zijn of worden echter in vier van de vijf steden van de pentapolis grootschalige opgravingen verricht. Alleen in <a href="/wiki/Gaza_(stad)" title="Gaza (stad)">Gaza</a> is dit niet mogelijk, omdat de oude stad onder de moderne stad ligt.<a href="#cite_note-WiBiLex-24">[24]</a> Ook in enkele kleinere Filistijnse plaatsen zijn opgravingen verricht, waarvan vooral de opgravingen in <a href="/wiki/Tel_Qasile" title="Tel Qasile">Tel Qasile</a> van belang zijn voor de kennis over de Filistijnse cultuur en godsdienst. In <a href="/wiki/Gilat" title="Gilat">Nahal Patish</a> werd in 2007-2008 een met Tel Qasile vergelijkbare Filistijnse nederzetting opgegraven. Daarbij werd een tempel met Filistijnse cultusobjecten aangetroffen.<a href="#cite_note-86">[86]</a> Ook enkele vondsten van buiten het Filistijnse gebied (onder meer <a href="/wiki/Beet_She%27an" title="Beet She'an">Beet She'an</a> en <a href="/wiki/Bet_Shemesh" title="Bet Shemesh">Bet Shemesh</a>) werpen mogelijk licht op de cultuur van de Filistijnen, al onderschrijven niet alle onderzoekers het Filistijnse karakter van deze vondsten. <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Ashdod">Ashdod</h4>[<a href="/w/index.php?title=Filistijnen&veaction=edit&section=15" title="Bewerk dit kopje: Ashdod" class="mw-editsection-visualeditor">bewerken</a> | <a href="/w/index.php?title=Filistijnen&action=edit&section=15" title="De broncode bewerken van de sectie: Ashdod">brontekst bewerken</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Ashdod-Philistine-Culture-Museum-30606.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/51/Ashdod-Philistine-Culture-Museum-30606.jpg/260px-Ashdod-Philistine-Culture-Museum-30606.jpg" decoding="async" width="260" height="463" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/51/Ashdod-Philistine-Culture-Museum-30606.jpg/390px-Ashdod-Philistine-Culture-Museum-30606.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/51/Ashdod-Philistine-Culture-Museum-30606.jpg/520px-Ashdod-Philistine-Culture-Museum-30606.jpg 2x" data-file-width="2336" data-file-height="4160" /></a><figcaption>Cultusstandaard van Asjdod (<a href="/wiki/Museum_van_de_Filistijnse_cultuur" title="Museum van de Filistijnse cultuur">Museum van de Filistijnse cultuur</a>, Asjdod)</figcaption></figure> <div class="hatnote" style="margin-bottom:0.5em; padding:0.5em 0 0.5em 1.6em; font-size:95%;" role="note"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/15px-1rightarrow_blue.svg.png" decoding="async" width="15" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/23px-1rightarrow_blue.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/30px-1rightarrow_blue.svg.png 2x" data-file-width="480" data-file-height="480" /> Zie <a href="/wiki/Ashdod" class="mw-redirect" title="Ashdod">Ashdod</a> voor het hoofdartikel over dit onderwerp.</div> Ashdod is de eerste stad van de pentapolis waar systematische opgravingen zijn verricht (1962-1972, onder leiding van <a href="/wiki/Moshe_Dothan" title="Moshe Dothan">Moshe Dothan</a>). De aardewerkvondsten die bij deze opgravingen zijn gedaan, hebben een belangrijke rol gespeeld in het onderzoek naar de fasering en datering van het Filistijns aardewerk.<a href="#cite_note-Dothan330-87">[87]</a> De belangrijkste vondst uit de vroege Filistijnse periode (1200-1000 v.Chr.) is een vrouw die op een stoel zit, een zogenaamde 'ashdoda'. Deze <a href="/wiki/Figurine_(beeldje)" title="Figurine (beeldje)">figurine</a> vertoont stilistische overeenkomsten met <a href="/wiki/Cyprus" title="Cyprus">Cypriotische</a>, Zuid-<a href="/wiki/Anatoli%C3%AB" title="Anatolië">Anatolische</a> en vooral <a href="/wiki/Ege%C3%AFsche_Zee" title="Egeïsche Zee">Egeïsche</a>, <a href="/wiki/Myceense_beschaving" title="Myceense beschaving">Myceense</a> kunst. Vermoedelijk gaat het dus om hybride kunst. Toch is de integratie van de zittende figuur met de stoel of troon uniek Filistijns.<a href="#cite_note-88">[88]</a> Over de interpretatie van deze en soortgelijke gevonden beeldjes bestaat geen consensus. Ze zijn geïnterpreteerd als <a href="/wiki/Priester" title="Priester">priesteressen</a>, <a href="/wiki/Votiefsteen" title="Votiefsteen">votief</a>, aanbidders en vooral als <a href="/wiki/Godin" title="Godin">godinnen</a>. Rond de <a href="/wiki/11e_eeuw_v.Chr." title="11e eeuw v.Chr.">11e eeuw v.Chr.</a> is sprake van een afname van ashdoda's en een toename van mannelijke beeldjes.<a href="#cite_note-89">[89]</a> Uit de periode 1000-800 v.Chr. is een cultusstandaard gevonden, waarop 5 figurines staan afgebeeld die muziekinstrumenten bespelen, onder een processie.<a href="#cite_note-90">[90]</a> De vondst wijst mogelijk op de opkomst van de <a href="/wiki/Dagan" title="Dagan">Dagonverering</a>, die in deze periode aan Ashdod wordt toegeschreven.<a href="#cite_note-91">[91]</a> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Ekron">Ekron</h4>[<a href="/w/index.php?title=Filistijnen&veaction=edit&section=16" title="Bewerk dit kopje: Ekron" class="mw-editsection-visualeditor">bewerken</a> | <a href="/w/index.php?title=Filistijnen&action=edit&section=16" title="De broncode bewerken van de sectie: Ekron">brontekst bewerken</a>]</div> <div class="hatnote" style="margin-bottom:0.5em; padding:0.5em 0 0.5em 1.6em; font-size:95%;" role="note"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/15px-1rightarrow_blue.svg.png" decoding="async" width="15" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/23px-1rightarrow_blue.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/30px-1rightarrow_blue.svg.png 2x" data-file-width="480" data-file-height="480" /> Zie <a href="/wiki/Ekron" title="Ekron">Ekron</a> en <a href="/wiki/Ekroninscriptie" title="Ekroninscriptie">Ekroninscriptie</a> voor de hoofdartikelen over dit onderwerp.</div> In Ekron (Tel Miqne) zijn van 1981 tot 1996 opgravingen verricht onder leiding van <a href="/wiki/Trude_Dothan" title="Trude Dothan">Trude Dothan</a> en <a href="/wiki/Seymour_Gitin" title="Seymour Gitin">Seymour Gitin</a>. Daarbij is een tempel gevonden uit de periode 1200-1000 v.Chr. De architectuur van de tempel heeft dezelfde kenmerken als de tempels in Tel Qasile (licht gekromd, met een haard in de centrale ruimte) en vertoont daarmee overeenkomsten met Cypriotische heiligdommen in <a href="/w/index.php?title=Enkomi&action=edit&redlink=1" class="new" title="Enkomi (de pagina bestaat niet)">Enkomi</a> en <a href="/wiki/Kition" title="Kition">Kition</a>.<a href="#cite_note-Ekron3-46">[46]</a> De vondsten uit de 7e eeuw v.Chr. bieden een goed beeld van de welvaart en economie van de stad. Uit deze periode is een grote tempel aangetroffen, die blijkens de <a href="/wiki/Ekroninscriptie" title="Ekroninscriptie">Ekroninscriptie</a> is opgedragen aan een godin. De inscriptie is van belang omdat het de identificatie Tel Miqne met Ekron zeker maakt, maar ook met betrekking tot de gegevens die het biedt voor de bestudering van de Filistijnse geschiedenis, taal en godsdienst. <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Tel_Qasile">Tel Qasile</h4>[<a href="/w/index.php?title=Filistijnen&veaction=edit&section=17" title="Bewerk dit kopje: Tel Qasile" class="mw-editsection-visualeditor">bewerken</a> | <a href="/w/index.php?title=Filistijnen&action=edit&section=17" title="De broncode bewerken van de sectie: Tel Qasile">brontekst bewerken</a>]</div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Tel_qasile.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/dc/Tel_qasile.jpg/250px-Tel_qasile.jpg" decoding="async" width="250" height="188" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/dc/Tel_qasile.jpg/375px-Tel_qasile.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/dc/Tel_qasile.jpg/500px-Tel_qasile.jpg 2x" data-file-width="1024" data-file-height="768" /></a><figcaption>Straat uit de woonwijk van Filistijns Tel Qasile</figcaption></figure> <div class="hatnote" style="margin-bottom:0.5em; padding:0.5em 0 0.5em 1.6em; font-size:95%;" role="note"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/15px-1rightarrow_blue.svg.png" decoding="async" width="15" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/23px-1rightarrow_blue.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/30px-1rightarrow_blue.svg.png 2x" data-file-width="480" data-file-height="480" /> Zie <a href="/wiki/Tel_Qasile" title="Tel Qasile">Tel Qasile</a> voor het hoofdartikel over dit onderwerp.</div> In Tel Qasile zijn meerdere opgravingen verricht, eerst door <a href="/wiki/Benjamin_Mazar" title="Benjamin Mazar">Benjamin Mazar</a> (1949-1951, 1956), later door zijn neef <a href="/wiki/Amihai_Mazar" title="Amihai Mazar">Amihai Mazar</a> (1971-1974, 1982-1992). De <a href="/wiki/Tell_(archeologie)" title="Tell (archeologie)">tell</a> is slechts van 1150 tot 980 door Filistijnen bewoond, maar de vondsten van Tel Qasile worden binnen het Filistijnenonderzoek op hoge waarde geschat. In Tel Qasile is een dichtbevolkte Filistijnse woonwijk opgegraven, bestaande uit lange, rechte straten met aan beide zijden regelmatige huizenblokken.<a href="#cite_note-ArchEnc415-92">[92]</a> De belangrijkste vondst in Tel Qasile is echter die van drie tempels die achtereenvolgens in de stad hebben gestaan. De tempels zijn gebouwd met een lichte kromming in de as van het gebouw en met een haard in de centrale ruimte en zitbanken langs de binnenmuren. Een kleine, afgescheiden ruimte die in de tempels is aangetroffen, deed mogelijk dienst als 'heilige der heiligen'.<a href="#cite_note-Dothan330-87">[87]</a> Evenals de tempel in <a href="/wiki/Ekron" title="Ekron">Ekron</a> in deze periode, vertonen de tempels van Tel Qasile grote overeenkomsten met tempels op Cyprus en zuidelijk Griekenland uit de periode van de <a href="/wiki/Myceense_beschaving" title="Myceense beschaving">Myceense beschaving</a>.<a href="#cite_note-93">[93]</a> Het 'huis' van de Kanaänitische god <a href="/w/index.php?title=Horon&action=edit&redlink=1" class="new" title="Horon (de pagina bestaat niet)">Horon</a>, daterend uit de <a href="/wiki/12e_eeuw_v.Chr." title="12e eeuw v.Chr.">12e eeuw v.Chr.</a> is in dit Filistijns stadje nabij Tel Aviv op maagdelijke grond gebouwd.<a href="#cite_note-94">[94]</a> Bij het tempelcomplex is een groot aantal cultusvoorwerpen gevonden. <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Gat">Gat</h4>[<a href="/w/index.php?title=Filistijnen&veaction=edit&section=18" title="Bewerk dit kopje: Gat" class="mw-editsection-visualeditor">bewerken</a> | <a href="/w/index.php?title=Filistijnen&action=edit&section=18" title="De broncode bewerken van de sectie: Gat">brontekst bewerken</a>]</div> <div class="hatnote" style="margin-bottom:0.5em; padding:0.5em 0 0.5em 1.6em; font-size:95%;" role="note"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/15px-1rightarrow_blue.svg.png" decoding="async" width="15" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/23px-1rightarrow_blue.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/30px-1rightarrow_blue.svg.png 2x" data-file-width="480" data-file-height="480" /> Zie <a href="/wiki/Gat_(plaats)" title="Gat (plaats)">Gat</a> en <a href="/wiki/Goliathinscriptie" title="Goliathinscriptie">Goliathinscriptie</a> voor de hoofdartikelen over dit onderwerp.</div> In Gat worden vanaf 1996 opgravingen verricht, onder leiding van <a href="/wiki/Aren_Maeir" title="Aren Maeir">Aren Maeir</a>. Het archeologisch belang van Gat is onder meer dat de stad haar bloeitijd in de 9e eeuw v.Chr. beleefde, terwijl de andere Filistijnse steden in deze periode juist klein waren. Ook in Gat zijn veel cultusobjecten aangetroffen. Opmerkelijk is de vondst van een set Egyptische godenbeeldjes uit het einde van de 10e of het begin van de 9e eeuw v.Chr., die getuigt van <a href="/wiki/Culturele_assimilatie" title="Culturele assimilatie">culturele assimilatie</a> aan de omliggende culturen.<a href="#cite_note-95">[95]</a> De <a href="/wiki/Goliathinscriptie" title="Goliathinscriptie">Goliathinscriptie</a> is een van de belangrijkste vondsten uit het Filistijns Gat en biedt waardevolle gegevens voor de ontwikkeling van de Filistijnse taal en het Filistijnse schrift. <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Ashkelon">Ashkelon</h4>[<a href="/w/index.php?title=Filistijnen&veaction=edit&section=19" title="Bewerk dit kopje: Ashkelon" class="mw-editsection-visualeditor">bewerken</a> | <a href="/w/index.php?title=Filistijnen&action=edit&section=19" title="De broncode bewerken van de sectie: Ashkelon">brontekst bewerken</a>]</div> In <a href="/wiki/Ashkelon" class="mw-redirect" title="Ashkelon">Ashkelon</a> is tussen 1920 en 1924 kleinschalig archeologisch onderzoeken verricht, maar vanaf 1985 vinden er systematische opgravingen plaats, onder leiding van <a href="/w/index.php?title=Lawrence_E._Stager&action=edit&redlink=1" class="new" title="Lawrence E. Stager (de pagina bestaat niet)">Lawrence E. Stager</a> en <a href="/w/index.php?title=Douglas_W._Esse&action=edit&redlink=1" class="new" title="Douglas W. Esse (de pagina bestaat niet)">Douglas W. Esse</a>. In Ashkelon is een aantal handvatten van lokaal vervaardigde aardewerken kruiken gevonden uit de 12e of 11e eeuw v.Chr., die inscripties bevatten in <a href="/wiki/Cypro-Mino%C3%AFsch_schrift" title="Cypro-Minoïsch schrift">Cypro-Minoïsch schrift</a> en daardoor niet alleen pleiten voor een afkomst van <a href="/wiki/Alashia" title="Alashia">Cyprus</a>, maar ook aantonen dat de Filistijnse cultuur reeds in deze periode een geletterde cultuur was.<a href="#cite_note-96">[96]</a> Het beeld dat uit de opgravingen bij Ashkelon naar voren komt met betrekking tot het voedsel van de Filistijnen, komt overeen met dat van Ekron en Gat.<a href="#cite_note-WiBiLex-24">[24]</a> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Beit_She'an">Beit She'an</h4>[<a href="/w/index.php?title=Filistijnen&veaction=edit&section=20" title="Bewerk dit kopje: Beit She'an" class="mw-editsection-visualeditor">bewerken</a> | <a href="/w/index.php?title=Filistijnen&action=edit&section=20" title="De broncode bewerken van de sectie: Beit She'an">brontekst bewerken</a>]</div> In <a href="/wiki/Beet_She%27an" title="Beet She'an">Beet She'an</a> (Kanaän) zijn opgravingen verricht tussen 1921 en 1933, en later in 1983 en vanaf 1989 tot 1996. Uit de opgravingen blijkt dat in de stad tussen de 13e en de 10e eeuw zowel Kanaänieten woonden als groepen die tot de zeevolken behoren en daarmee verwant zijn aan de Filistijnen. Er zijn verschillende tempels uit deze periode opgegraven, waaronder twee naast elkaar gelegen tempels in het lagere deel van Beit She'an, die bij de eerste opgravingen zijn gekarakteriseerd als de in de Hebreeuwse Bijbel genoemde Filistijnse 'tempel van Ashtoreth' (<a href="/wiki/I_en_II_Samu%C3%ABl" class="mw-redirect" title="I en II Samuël">I Samuël</a> 31:10) en 'tempel van Dagon' (<a href="/wiki/I_en_II_Kronieken" class="mw-redirect" title="I en II Kronieken">I Kronieken</a> 10:10) in Beit She'an, al is deze identificatie niet door inscripties bevestigd.<a href="#cite_note-97">[97]</a> De Bijbel vertelt wel dat het in dit Huis van <a href="/wiki/Ashtoreth" class="mw-redirect" title="Ashtoreth">Ashtoreth</a> in Beit She'an was dat de Filistijnen triomfantelijk de wapenrusting van de verslagen Hebreeuwse koning <a href="/wiki/Saul" title="Saul">Saul</a> tentoonstelden. Ook de triomfstele <a href="/wiki/Seti_I" title="Seti I">Seti I</a>, gedateerd 1305-1290 v.Chr., is in Beth She'an gevonden, waarop hij zijn overwinning op 'Palestijnen' en Syriërs vermeldt.<a href="#cite_note-98">[98]</a> In deze stad was in die dagen een Egyptisch garnizoen gelegerd. Verder zijn in Beth She'an verschillende terracotta <a href="/wiki/Sarcofaag" title="Sarcofaag">sarcofagen</a> gevonden uit de 12e eeuw v.Chr., met een anthropoïde vorm in Egyptische stijl, waarvan er in elk geval vijf met de Zeevolken in verband worden gebracht, omdat op deze sarcofagen hoofdtooien zijn afgebeeld die vergelijkbaar zijn met die van de Zeevolken op de reliëfs van <a href="/wiki/Medinet_Haboe" title="Medinet Haboe">Medinet Habu</a>.<a href="#cite_note-99">[99]</a> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Filistijnse_taal">Filistijnse taal</h3>[<a href="/w/index.php?title=Filistijnen&veaction=edit&section=21" title="Bewerk dit kopje: Filistijnse taal" class="mw-editsection-visualeditor">bewerken</a> | <a href="/w/index.php?title=Filistijnen&action=edit&section=21" title="De broncode bewerken van de sectie: Filistijnse taal">brontekst bewerken</a>]</div> <div class="hatnote" style="margin-bottom:0.5em; padding:0.5em 0 0.5em 1.6em; font-size:95%;" role="note"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/15px-1rightarrow_blue.svg.png" decoding="async" width="15" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/23px-1rightarrow_blue.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/30px-1rightarrow_blue.svg.png 2x" data-file-width="480" data-file-height="480" /> Zie <a href="/wiki/Filistijns" title="Filistijns">Filistijns</a> voor het hoofdartikel over dit onderwerp.</div> Over de taal van de Filistijnen is maar weinig bekend, vanwege het geringe aantal Filistijnse tekstvondsten. Uit de <a href="/wiki/Ekroninscriptie" title="Ekroninscriptie">Ekroninscriptie</a> blijkt dat laat in de neo-Assyrische periode het Filistijns verwantschap vertoont met het <a href="/wiki/Fenicisch" title="Fenicisch">Fenicisch</a>.<a href="#cite_note-100">[100]</a> Enkele Filistijnse woorden en namen in de <a href="/wiki/Hebreeuwse_Bijbel" title="Hebreeuwse Bijbel">Hebreeuwse Bijbel</a> en inscripties (zoals de <a href="/wiki/Goliathinscriptie" title="Goliathinscriptie">Goliathinscriptie</a>) laten zich echter het beste verklaren vanuit een <a href="/wiki/Indo-Europese_talen" title="Indo-Europese talen">Indo-Europese</a> oorsprong, in lijn met de herkomst van de Filistijnen. Ook de ontwikkeling in het gebruikte alfabet wijst in deze richting. Uit inscripties gevonden in <a href="/wiki/Ashkelon" class="mw-redirect" title="Ashkelon">Ashkelon</a> blijkt dat de Filistijnen voor de 10e eeuw v.Chr. een schrift gebruikten dat nauw verwant is aan het <a href="/wiki/Cypro-Mino%C3%AFsch_schrift" title="Cypro-Minoïsch schrift">Cypro-Minoïsch schrift</a>.<a href="#cite_note-101">[101]</a> De <a href="/wiki/Goliathinscriptie" title="Goliathinscriptie">Goliathinscriptie</a> maakt duidelijk dat de Filistijnen vanaf de 10e of begin 9e eeuw schreven in het proto-Kanaänitische alfabet, dat nauw verwant is aan het <a href="/wiki/Fenicisch_alfabet" title="Fenicisch alfabet">Fenicisch alfabet</a>. De verandering van schrift vormt een belangrijke aanwijzing voor de <a href="/wiki/Culturele_assimilatie" title="Culturele assimilatie">culturele assimilatie</a> van de Filistijnen aan de Semitische cultuur. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Voeding">Voeding</h3>[<a href="/w/index.php?title=Filistijnen&veaction=edit&section=22" title="Bewerk dit kopje: Voeding" class="mw-editsection-visualeditor">bewerken</a> | <a href="/w/index.php?title=Filistijnen&action=edit&section=22" title="De broncode bewerken van de sectie: Voeding">brontekst bewerken</a>]</div> De culturele eigenheid van de Filistijnen ten opzichte van de andere volken in Kanaän, blijkt eveneens uit hun voedingspatroon, zoals blijkt uit opgravingen bij Ekron en Gat. Het eerste dat opvalt is de consumptie van varkensvlees, wat in Kanaän vrij ongebruikelijk was. Varkensbotten maken slechts 1-3% uit van de botten van geslachte dieren in Ekron in de Late Bronstijd, maar na de vestiging van de Filistijnen in het gebied, wordt dit ineens ruim 15%, terwijl dit in de eeuw die volgde toenam tot 24%.<a href="#cite_note-Lev-Tov14-102">[102]</a> Dergelijke omwentelingen in het voedingspatroon worden in andere gevallen vaak toegeschreven aan ecologische of socio-economische factoren, maar er zijn geen aanwijzingen dat deze in de Filistijnse gebieden een rol speelden.<a href="#cite_note-Killebrew219-103">[103]</a> In Griekenland en Klein-Azië, waar de Filistijnen vermoedelijk vandaan kwamen, was de consumptie van varkensvlees juist zeer gangbaar, zodat het Filistijnse voedingspatroon kan worden gezien als een voortzetting van de eigen culturele eigenheid. De toename van consumptie van varkensvlees kort na de vestiging in Kanaän suggereert dat het tevens een rol speelde in de sociale en economische afgrenzing van andere volken in Kanaän en daarmee het behoud van de eigen culturele identiteit.<a href="#cite_note-Lev-Tov15&Killebrew-104">[104]</a> Vanaf het einde van de 11e eeuw of het begin van de 10e eeuw (<a href="/wiki/Stratigrafie" title="Stratigrafie">stratum</a> IV) zijn nauwelijks meer varkensbotten aangetroffen, waaruit blijkt dat varkensvlees vanaf deze tijd geen deel meer uitmaakte van de Filistijnse voeding.<a href="#cite_note-Lev-Tov14-102">[102]</a> Ook uit de wijze waarop het voedsel bereid werd, blijkt de culturele eigenheid van de Filistijnen. In Griekenland en Klein-Azië was het gebruikelijk voedsel te bereiden in gesloten kookpotten, op laag vuur, terwijl de meeste volken in Kanaän hun voedsel sneller bereidden in open potten op hoog vuur.<a href="#cite_note-Ilani-105">[105]</a> De Filistijnen bleven de Grieks-Kleinaziatische wijze van voedsel bereiden gedurende heel de Filistijnse periode volhouden en in verschillende Israëlitische plaatsen werd deze manier van voedselbereiding overgenomen.<a href="#cite_note-Ilani-105">[105]</a> Op dit punt heeft de Filistijnse cultuur dan ook juist de omliggende culturen beïnvloed, in plaats van het meer gebruikelijke beeld van culturele assimilatie aan de kant van de Filistijnen.<a href="#cite_note-106">[106]</a> Er zijn aanwijzingen dat de Filistijnen ook weleens hondenvlees aten, al lijkt dit slechts in beperkte mate te zijn voorgekomen.<a href="#cite_note-Ilani-105">[105]</a> Vondsten van <a href="/wiki/Nijlpaard" title="Nijlpaard">nijlpaardbotten</a> in <a href="/wiki/Tel_Qasile" title="Tel Qasile">Tel Qasile</a> (11e-10e eeuw) maken aannemelijk dat de daar woonachtige Filistijnen ook wel vlees van nijlpaarden aten, die toentertijd vermoedelijk leefden in de rivier de <a href="/wiki/Jarkon" title="Jarkon">Jarkon</a> bij Tel Qasile.<a href="#cite_note-ArchEnc415-92">[92]</a> De Filistijnen dronken graag <a href="/wiki/Wijn" title="Wijn">wijn</a>. Dat blijkt niet alleen uit de omvangrijke wijnproductie in Ashkelon,<a href="#cite_note-Wijn-77">[77]</a> maar ook zijn bij opgravingen in de Filistijnse steden regelmatig vaatwerk gevonden, dat gebruikt werd om wijn mee te mengen en te ziften en om wijn uit te drinken.<a href="#cite_note-107">[107]</a> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Filistijnse_godsdienst">Filistijnse godsdienst</h3>[<a href="/w/index.php?title=Filistijnen&veaction=edit&section=23" title="Bewerk dit kopje: Filistijnse godsdienst" class="mw-editsection-visualeditor">bewerken</a> | <a href="/w/index.php?title=Filistijnen&action=edit&section=23" title="De broncode bewerken van de sectie: Filistijnse godsdienst">brontekst bewerken</a>]</div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Area_of_the_Temples_sign,_Tell_Qasile,_Eretz_Israel_Museum,_Tel_Aviv,_Israel_-_20060417.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/27/Area_of_the_Temples_sign%2C_Tell_Qasile%2C_Eretz_Israel_Museum%2C_Tel_Aviv%2C_Israel_-_20060417.jpg/250px-Area_of_the_Temples_sign%2C_Tell_Qasile%2C_Eretz_Israel_Museum%2C_Tel_Aviv%2C_Israel_-_20060417.jpg" decoding="async" width="250" height="188" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/27/Area_of_the_Temples_sign%2C_Tell_Qasile%2C_Eretz_Israel_Museum%2C_Tel_Aviv%2C_Israel_-_20060417.jpg/375px-Area_of_the_Temples_sign%2C_Tell_Qasile%2C_Eretz_Israel_Museum%2C_Tel_Aviv%2C_Israel_-_20060417.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/27/Area_of_the_Temples_sign%2C_Tell_Qasile%2C_Eretz_Israel_Museum%2C_Tel_Aviv%2C_Israel_-_20060417.jpg/500px-Area_of_the_Temples_sign%2C_Tell_Qasile%2C_Eretz_Israel_Museum%2C_Tel_Aviv%2C_Israel_-_20060417.jpg 2x" data-file-width="1024" data-file-height="768" /></a><figcaption>Tempelcomplex van Tel Qasile (11e eeuw)</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Museum_of_Philistine_Culture,_Ashdod_01.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/52/Museum_of_Philistine_Culture%2C_Ashdod_01.jpg/260px-Museum_of_Philistine_Culture%2C_Ashdod_01.jpg" decoding="async" width="260" height="347" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/52/Museum_of_Philistine_Culture%2C_Ashdod_01.jpg/390px-Museum_of_Philistine_Culture%2C_Ashdod_01.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/52/Museum_of_Philistine_Culture%2C_Ashdod_01.jpg/480px-Museum_of_Philistine_Culture%2C_Ashdod_01.jpg 2x" data-file-width="480" data-file-height="640" /></a><figcaption>Filistijns altaar (<a href="/wiki/Museum_van_de_Filistijnse_cultuur" title="Museum van de Filistijnse cultuur">Museum van de Filistijnse cultuur</a>, Asjdod)</figcaption></figure> Onder de godenafbeeldingen die in de Filistijnse plaatsen uit de vroegste periode van bewoning gevonden zijn, bevinden zich vrijwel uitsluitend afbeeldingen van godinnen. Daaronder vallen met name de Ashdoda's op (figurines van een zittende godin, versmolten met haar troon), die in Ashdod, Ekron en Tell Qasile zijn gevonden en die zijn afgeleid van <a href="/wiki/Myceense_beschaving" title="Myceense beschaving">Myceense</a> afbeeldingen van een <a href="/wiki/Moedergodin" title="Moedergodin">moedergodin</a>.<a href="#cite_note-Dothan330-87">[87]</a> Uit de Ashdoda's leidt men gewoonlijk dan ook af dat de Filistijnse cultus oorspronkelijk gecentreerd was rondom een moedergodin,<a href="#cite_note-108">[108]</a> al is niet iedereen daarvan overtuigd.<a href="#cite_note-109">[109]</a> Ook de motieven van vogels en leeuwen, die veelvuldig worden gebruikt op het Filistijns aardewerk, worden gezien als aanwijzing voor de verering van een moedergodin.<a href="#cite_note-WiBiLex-24">[24]</a> De verering van een <a href="/wiki/Moedergodin" title="Moedergodin">moedergodin</a> past goed bij een veronderstelde afkomst uit <a href="/wiki/Myceense_beschaving" title="Myceense beschaving">Mycene</a> en <a href="/wiki/Mino%C3%AFsch_Kreta" class="mw-redirect" title="Minoïsch Kreta">Minoïsch Kreta</a>, waar moedergodinnen werden vereerd. Geleidelijk lijkt onder invloed van <a href="/wiki/Culturele_assimilatie" title="Culturele assimilatie">culturele assimilatie</a> het zwaartepunt te zijn verlegd naar de verering van Semitische godheden,<a href="#cite_note-Strange134-75">[75]</a> waaronder die van de god <a href="/wiki/Dagan" title="Dagan">Dagon</a> als hoofdgod in de steden <a href="/wiki/Ashdod" class="mw-redirect" title="Ashdod">Ashdod</a>, <a href="/wiki/Gaza_(stad)" title="Gaza (stad)">Gaza</a>, en <a href="/wiki/Ashkelon" class="mw-redirect" title="Ashkelon">Ashkelon</a>. Dagon was een storm- en oorlogsgod aan wie verschillende soorten offers werden gebracht om hem gunstig te stemmen. Dagon werd ook buiten de confederatie van de Filistijnse stadstaten vereerd, zoals in de <a href="/wiki/Fenici%C3%AB" title="Fenicië">Fenicische</a> stad <a href="/wiki/Arvad" class="mw-redirect" title="Arvad">Arvad</a>. Latere joodse tradities stellen dat de Filistijnse Dagon een visgod was (vgl. <a href="/wiki/Hebreeuws" title="Hebreeuws">Hebr.</a> דג dag 'vis') en dus afwijkt van de Fenicische Dagan, maar hiervoor bestaan geen aanwijzingen uit de Filistijnse periode zelf en het staat dan ook niet vast dat de aanduiding van Dagon als visgod terecht is.<a href="#cite_note-110">[110]</a> Deze verering van Dagon liep minstens nog tot in de <a href="/wiki/2e_eeuw_v.Chr." title="2e eeuw v.Chr.">2e eeuw v.Chr.</a> toen de tempel van Ashdod (inmiddels Azotus geheten) door <a href="/wiki/Jonathan_Makkabe%C3%BCs" title="Jonathan Makkabeüs">Jonathan de Makkabeeër</a> werd vernield.<a href="#cite_note-111">[111]</a> Met betrekking tot het 9e-eeuwse <a href="/wiki/Ekron" title="Ekron">Ekron</a> vermeldt de <a href="/wiki/Hebreeuwse_Bijbel" title="Hebreeuwse Bijbel">Hebreeuwse Bijbel</a> de verering van <a href="/wiki/Ba%C3%A4l" title="Baäl">Baäl Zebul</a>, die ook in <a href="/wiki/Ugaritisch" title="Ugaritisch">Ugaritische</a> teksten wordt genoemd (in de Bijbeltekst verbasterd tot <a href="/wiki/Be%C3%ABlzebub" title="Beëlzebub">Baäl zebub</a>, 'heer van de vliegen').<a href="#cite_note-112">[112]</a> Een in Ekron gevonden inscriptie uit de 8e eeuw met de tekst "voor <a href="/wiki/Ba%C3%A4l" title="Baäl">Baäl</a> en <a href="/wiki/Padi_(Ekron)" title="Padi (Ekron)">Padi</a>" bevestigt dat Baäl in Ekron vereerd werd.<a href="#cite_note-113">[113]</a> De grote 7e-eeuwse tempel in Ekron was echter gewijd aan een godin. Er is discussie over de vraag of de godin van Ekron een Griekse godin was (bijvoorbeeld <a href="/wiki/Gaia_(mythologie)" title="Gaia (mythologie)">Gaea</a>)<a href="#cite_note-114">[114]</a> of de Kanaänitische <a href="/wiki/Asherah" class="mw-redirect" title="Asherah">Asherah</a>.<a href="#cite_note-115">[115]</a> Voor deze laatste pleit dat uit andere inscripties blijkt dat Asherah in Ekron in ieder geval vereerd werd.<a href="#cite_note-Strange134-75">[75]</a> Ook zijn er aanwijzingen dat de Filistijnen <a href="/wiki/Oude_Egypte" title="Oude Egypte">Egyptische</a> goden vereerden. Niet alleen wijst de vondst van de Egyptische godenbeeldjes in Gat in deze richting, maar ook is in de Ekrontempel een grote <a href="/wiki/Uraeuscobra" title="Uraeuscobra">uraeuscobra</a> gevonden.<a href="#cite_note-116">[116]</a> Egyptische invloed op de godsdienst blijkt ook uit de vondst van <a href="/wiki/Scarabee" title="Scarabee">scarabeeën</a> tussen Filistijnse cultusobjecten in Ashdod.<a href="#cite_note-117">[117]</a> Over veel aspecten van de Filistijnse godsdienst zijn te weinig bronnen beschikbaar om duidelijke conclusies te trekken,<a href="#cite_note-118">[118]</a> en dat geldt ook voor de wijze waarop de Filistijnen hun goden vereerden. Wel leidt men uit de cultusstandaard uit Ashdod af dat in de verering muziek in ieder geval een rol speelde.<a href="#cite_note-119">[119]</a> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="De_"Filistijnen"_na_de_oudheid">De "Filistijnen" na de oudheid</h2>[<a href="/w/index.php?title=Filistijnen&veaction=edit&section=24" title="Bewerk dit kopje: De "Filistijnen" na de oudheid" class="mw-editsection-visualeditor">bewerken</a> | <a href="/w/index.php?title=Filistijnen&action=edit&section=24" title="De broncode bewerken van de sectie: De "Filistijnen" na de oudheid">brontekst bewerken</a>]</div> De autonome Filistijnse stadstaten zouden na de Babylonische inval van <a href="/wiki/Nebukadnezar_II" title="Nebukadnezar II">Nebukadnezar II</a> verdwijnen en het Filistijnse volk assimileerde geleidelijk in de omringende volkeren.<a href="#cite_note-120">[120]</a> Toen enkele eeuwen later de Romeinen binnenvielen en de <a href="/wiki/Provincia" class="mw-redirect" title="Provincia">provincia</a> <a href="/wiki/Judea#Judea_wordt_een_provincia" title="Judea">Iudaea</a> inrichtten, waren de Filistijnen als etnische groep reeds opgegaan in andere volkeren. Na de <a href="/wiki/Bar_Kochba-opstand" title="Bar Kochba-opstand">opstand</a> van de <a href="/wiki/Joden" title="Joden">Joden</a> onder aanvoering van <a href="/wiki/Sjimon_bar_Kochba" title="Sjimon bar Kochba">Sjimon bar Kochba</a> (132-135) en de daaropvolgende repressie en verbanningen, hernoemden de Romeinen het gehele gebied van Judea tot "<a href="/wiki/Palestina_(regio)" title="Palestina (regio)">Palaestina</a>" als belediging van de verslagen vijand: de Filistijnen waren immers de aartsvijanden van de Joden. Na de splitsing van het Romeinse Rijk in een westelijk en een oostelijk (Byzantijns) deel en na de ondergang van het westelijke deel eind 4e eeuw, werd het gebied overheerst door de Byzantijnen. Toen de <a href="/wiki/Moslims" class="mw-redirect" title="Moslims">moslims</a> in <a href="/wiki/636" title="636">636</a> het gebied veroverden, noemden ze het naar analogie met het Latijnse Palaestina فلسطين, dat wordt uitgesproken als 'Falasṭīn', en deze term is vaak inwisselbaar met die voor de <a href="/wiki/Levant" title="Levant">Levant</a> (al-Shām).<a href="#cite_note-121">[121]</a> De nakomelingen van geïslamiseerde Byzantijnse provincialen en <a href="/wiki/Arabieren" title="Arabieren">Arabieren</a> van <a href="/wiki/Palestina_(regio)" title="Palestina (regio)">Palestina</a> zouden in de <a href="/wiki/19e_eeuw" title="19e eeuw">19e</a> en begin <a href="/wiki/20e_eeuw" title="20e eeuw">20e eeuw</a> door Britse schrijvers "Philistines" of "inwoners van Palestina" worden genoemd. Hierdoor ontstond verwarring tussen de namen "Philistines" en "Palestinians". Hieruit kwam de veronderstelling voort dat de Palestijnen directe nakomelingen waren van de Filistijnen, wat door beide zijden in het <a href="/wiki/Isra%C3%ABlisch-Palestijns_conflict" title="Israëlisch-Palestijns conflict">Israëlisch-Palestijns conflict</a> wordt uitgebuit om het conflict een historische grond te geven. Hoewel het mogelijk is dat onder de voorouders van de Palestijnen Filistijnen waren, is het onwaarschijnlijk dat alle Palestijnen directe afstammelingen zijn van Filistijnen.<a href="#cite_note-122">[122]</a> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Overdrachtelijk_taalgebruik">Overdrachtelijk taalgebruik</h2>[<a href="/w/index.php?title=Filistijnen&veaction=edit&section=25" title="Bewerk dit kopje: Overdrachtelijk taalgebruik" class="mw-editsection-visualeditor">bewerken</a> | <a href="/w/index.php?title=Filistijnen&action=edit&section=25" title="De broncode bewerken van de sectie: Overdrachtelijk taalgebruik">brontekst bewerken</a>]</div> De Nederlandse <a href="/wiki/Uitdrukking" title="Uitdrukking">uitdrukking</a> 'naar de filistijnen gaan' (waarbij 'filistijnen' met een kleine letter geschreven wordt)<a href="#cite_note-123">[123]</a> betekent 'kapotgaan'. Hoewel duidelijk is dat de uitdrukking in verband staat met de Bijbelse beschrijving van de Filistijnen, zijn er verschillende opvattingen over de exacte herkomst van de uitdrukking. Er is geopperd dat de uitdrukking neerkomt op 'naar de ongelovigen gaan',<a href="#cite_note-124">[124]</a> wat dan als afkeurenswaardig wordt gezien. Anderen brengen het in verband met de <a href="/wiki/Richter_(Isra%C3%ABl)" class="mw-redirect" title="Richter (Israël)">richter</a> <a href="/wiki/Simson_(persoon)" title="Simson (persoon)">Simson</a>, die bij <a href="/wiki/Delila" title="Delila">Delila</a> zijn intrek nam en door haar toedoen zijn haar en daarmee zijn bijzondere kracht verloor, waardoor hij voor de Israëlieten niet langer van nut was.<a href="#cite_note-125">[125]</a> Het Duitse 'philister' (en in het verlengde daarvan het Engelse 'philistine') functioneert in overdrachtelijke zin als de aanduiding van een <a href="/wiki/Materialisme_(filosofie)" title="Materialisme (filosofie)">materialistisch</a> ingestelde <a href="/w/index.php?title=Cultuurbarbaar&action=edit&redlink=1" class="new" title="Cultuurbarbaar (de pagina bestaat niet)">cultuurbarbaar</a>. De inburgering van dit woordgebruik wordt vooral toegeschreven aan <a href="/wiki/Johann_Wolfgang_von_Goethe" title="Johann Wolfgang von Goethe">Goethe</a>.<a href="#cite_note-126">[126]</a> Overigens blijkt uit opgravingen in de Filistijnse steden dat deze typering niet van toepassing is op de historische Filistijnen. <div class="toccolours appendix" role="presentation" style="font-size:90%; margin:1em 0 -0.5em; clear:both;"> <div><div style="margin-top:-16px"></div></div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Antieke_bronnen">Antieke bronnen</h2></div> <ul><li>Filistijnse bronnen: <ul><li><a href="/wiki/Goliathinscriptie" title="Goliathinscriptie">Goliathinscriptie</a></li> <li><a href="/wiki/Ekroninscriptie" title="Ekroninscriptie">Ekroninscriptie</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Bijbel_(christendom)" title="Bijbel (christendom)">Bijbel</a>: <ul><li><a href="/wiki/Genesis_(boek)" title="Genesis (boek)">Genesis</a> 10:14, 21:32, 21:34, 26:1, 26:8, 26:14-15, 26:18;</li> <li><a href="/wiki/Exodus_(boek)" title="Exodus (boek)">Exodus</a> 13:17, 15:14, 23:31;</li> <li><a href="/wiki/Jozua_(boek)" title="Jozua (boek)">Jozua</a> 13:2-3;</li> <li><a href="/wiki/Richteren" class="mw-redirect" title="Richteren">Richteren</a> 3:3, 3:31, 10:6-7, 10:11, 13:1, 13:5, 14:1-4, 15:3, 15:5-6, 15:9, 15:11-12, 15:14, 15:20, 16:5, 16:8-9, 16:12, 16:14, 16:18, 16:20-21, 16:23, 16:27-28, 16:30;</li> <li><a href="/wiki/I_en_II_Samuel" class="mw-redirect" title="I en II Samuel">I Samuel</a> 4:1-3, 4:6-7, 4:9-10, 4:17, 5:1-2, 5:8, 5:11, 6:1-2, 6:4, 6:12, 6:16-18, 6:21, 7:3, 7:7-8, 7:10-11, 7:13-14, 9:16, 10:5, 12:9, 13:3-5, 13:11-12, 13:16-17, 13:19-20, 13:23, 14:1, 14:4, 14:11, 14:19, 14:21-22, 14:30-31, 14:36-37, 14:46-47, 14:52, 17:1-4, 17:8, 17:10-11, 17:16, 17:19, 17:21, 17:23, 17:26, 17:32-33, 17:36-37, 17:40-46, 17:48-53, 17:55, 17:57, 18:6, 18:17, 18:21, 18:25, 18:27, 18:30, 19:5, 19:8, 21:9, 22:10, 23:1-5, 23:27-28, 24:1, 27:1, 27:7, 27:11, 28:1, 28:4-5, 28:15, 28:19, 29:1-4, 29:7, 29:9, 29:11, 30:16, 31:1-2, 31:7-9, 31:11;</li> <li><a href="/wiki/I_en_II_Samuel" class="mw-redirect" title="I en II Samuel">II Samuel</a> 1:20, 3:14, 3:18, 5:17-19, 5:22, 5:24-25, 8:1, 8:12, 19:9, 21:12, 21:15, 21:17-19, 23:9-14, 23:16;</li> <li><a href="/wiki/I_en_II_Koningen" class="mw-redirect" title="I en II Koningen">I Koningen</a> 4:21, 15:27, 16:15;</li> <li><a href="/wiki/I_en_II_Koningen" class="mw-redirect" title="I en II Koningen">II Koningen</a> 8:2-3, 18:8;</li> <li><a href="/wiki/I_en_II_Kronieken" class="mw-redirect" title="I en II Kronieken">I Kronieken</a> 1:12, 10:1-2, 10:7-9, 10:11, 11:13-16, 11:18, 12:19, 14:8-10, 14:13, 14:15-16, 18:1, 18:11, 20:4-5;</li> <li><a href="/wiki/I_en_II_Kronieken" class="mw-redirect" title="I en II Kronieken">II Kronieken</a> 9:26, 17:11, 21:16, 26:6-7, 28:18;</li> <li><a href="/wiki/Psalmen" title="Psalmen">Psalmen</a> 60:8, 83:7, 87:4, 108:9;</li> <li><a href="/wiki/Jesaja_(boek)" title="Jesaja (boek)">Jesaja</a> 2:6, 9:12, 11:14, 14:29, 14:31;</li> <li><a href="/wiki/Jeremia_(boek)" title="Jeremia (boek)">Jeremia</a> 25:20, 47:1, 47:4;</li> <li><a href="/wiki/Ezechi%C3%ABl_(boek)" title="Ezechiël (boek)">Ezechiël</a> 16:27, 16:57, 25:15-16;</li> <li><a href="/wiki/Jo%C3%ABl_(boek)" title="Joël (boek)">Joël</a> 3:4;</li> <li><a href="/wiki/Amos_(boek)" title="Amos (boek)">Amos</a> 1:8, 6:2, 9:7;</li> <li><a href="/wiki/Obadja_(boek)" title="Obadja (boek)">Obadja</a> 1:19;</li> <li><a href="/wiki/Zefanja_(boek)" class="mw-redirect" title="Zefanja (boek)">Zefanja</a> 2:5;</li> <li><a href="/wiki/Zacharia_(Hebreeuwse_Bijbel)" class="mw-redirect" title="Zacharia (Hebreeuwse Bijbel)">Zacharia</a> 9:6.</li></ul></li> <li>Egyptische bronnen (ANET = J. Bennett Pritchard, Ancient Near Eastern Texts Relating to the Old Testament with Supplement, Princeton, 19693.): <ul><li>Inscripties en reliëfs op de <a href="/wiki/Tempel_van_Ramses_III_(Medinet_Haboe)" class="mw-redirect" title="Tempel van Ramses III (Medinet Haboe)">dodentempel van Ramses III</a> in Medīnet Habu (ANET, pp. 262–263; vgl. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20080115151604/http://www.courses.psu.edu/cams/cams400w_aek11/mhabtext.html">Ancient Records of Egypt, IV, pp. 3-85</a>.)</li> <li>Papyrus Harris I (ANET, pp. 260–262.)</li> <li>Onomastikon van Amenope</li> <li>Inscriptie van Pediese</li></ul></li> <li>Mesopotamische bronnen (TGI = Textbuch zur Geschichte Israels; TUAT = Texte aus der Umwelt des Alten Testaments): <ul><li>Inscriptie (tribuutlijst) van <a href="/wiki/Adad-Nirari_III" class="mw-redirect" title="Adad-Nirari III">Adad-Nirari III</a> (TUAT I, pp. 367–368.)</li> <li>Inscriptie van <a href="/wiki/Tiglat-Pileser_III" title="Tiglat-Pileser III">Tiglat-Pileser III</a> (TGI, pp. 51–53; TUAT I, pp. 370–378)</li> <li>Inscriptie van <a href="/wiki/Sargon_II" title="Sargon II">Sargon II</a> (TUAT I, pp. 378–387.)</li> <li>Inscriptie van <a href="/wiki/Sanherib" title="Sanherib">Sanherib</a> (TUAT I, pp. 388–391.)</li> <li>Inscriptie van <a href="/wiki/Assurbanipal" title="Assurbanipal">Assurbanipal</a> (ANET, p. 294.)</li> <li>Administratieve tekst uit <a href="/wiki/Babyloni%C3%AB" title="Babylonië">Babylon</a> (TUAT I, pp. 405–406.)</li> <li>Brief uit <a href="/wiki/Saqqara" title="Saqqara">Saqqara</a> (Egypte) (TUAT I, pp. 633–634.)</li></ul></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Bronnen_en_verder_lezen">Bronnen en verder lezen</h2></div> <ul><li>art. Batash (Tel); Timna, in Archaeological Encyclopedia of the Holy Land, New York, 2001, pp. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?id=27nq65cZUIgC&printsec=frontcover&hl=nl#PPA69,M1">69</a>-<a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?id=27nq65cZUIgC&printsec=frontcover&hl=nl#PPA70,M1">70</a>.</li> <li>art. Qasile (a) (Tell), in Archaeological Encyclopedia of the Holy Land, New York, 2001, pp. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?id=27nq65cZUIgC&printsec=frontcover&hl=nl#PPA414,M1">414</a><a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?id=27nq65cZUIgC&printsec=frontcover&hl=nl#PPA415,M1">-</a><a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?id=27nq65cZUIgC&printsec=frontcover&hl=nl#PPA416,M1">-</a><a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?id=27nq65cZUIgC&printsec=frontcover&hl=nl#PPA418,M1">418</a>.</li> <li>O. Ackermann - H. Bruins - <a href="/wiki/Aren_Maeir" title="Aren Maeir">A. Maeir</a>, A Unique Human-Made Trench at Tell es-Safi/Gath, Israel: Anthropogenic Impact and Landscape Response, in Geoarchaeology 20 (2005), pp. 303–328.</li> <li>W.F. Albright - R. Greenberg, art. Beit Mirsim, Tell, in E. Stern (ed.), The New Encyclopedia of Archaeological Excavations in the Holy Land, I, Jeruzalem, 1993, pp. 177–180.</li> <li>D. Bahat, art. Beth-Shemesh, in E. Stern (ed.), The New Encyclopedia of Archaeological Excavations in the Holy Land, I, Jeruzalem, 1993, pp. 249–253.</li> <li>D. Ben-Shlomo - I. Shai - A. Zukerman - <a href="/wiki/Aren_Maeir" title="Aren Maeir">A. Maeir</a>, Cooking Identites: Aegean-Style Cooking Jugs and Cultural Interaction in Iron Age Philistia and Neighboring Regions, in <a href="/wiki/American_Journal_of_Archaeology" title="American Journal of Archaeology">AJA</a> 112 (2008), pp. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.ajaonline.org/index.php?ptype=content&aid=315">225-246</a>.</li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.bga.nl/nl/artikelen/filist1.html">J. Bosland, De Filistijnen I. De herkomst van de Filistijnen, bga.nl (1999).</a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.bga.nl/nl/artikelen/filist2.html">J. Bosland, De Filistijnen II. Hun vestiging in Palestina, bga.nl (2006).</a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.bga.nl/nl/artikelen/filist3.html">J. Bosland, De Filistijnen III. Nieuwe discussie over hun vestiging, bga.nl (2007).</a></li> <li>F. Brown - S.R. Driver - C.A. Briggs (edd.), The Brown, Driver, Briggs Hebrew and English lexicon: with an appendix containing the Biblical Aramaic, Peabody, 1996. <a href="/wiki/Speciaal:Boekbronnen/1565632060" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 1565632060</a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://atto.tau.ac.il/~oyd11/tau/ekron.bez.html">J. Callev, The Canaanite Dialect of the Dedicatory Royal Inscription from Ekron, atto.tau.ac.il, 2004.</a></li> <li>F.M. Cross - L.E. Stager, Cypro-Minoan Inscriptions Found in Ashkelon, in <a href="/wiki/Israel_Exploration_Journal" title="Israel Exploration Journal">IEJ</a> 56 (2006), pp. 129–159.</li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.bib-arch.org/bswb_BAR/indexBAR.asp?PubID=BSBA&Volume=24&Issue=5&ArticleID=4&ParentArticleID=11">A. Demsky, Discovering a Goddess. A new look at the Ekron inscription identifies a mysterious deity, in BAR 24 (1998).</a></li> <li>M. Dietrich - O. Loretz - J. Sanmartín (edd.), Die Keilalphabetischen Texte aus Ugarit, Kevelaer - Neukirchen-Vluyn, 1976. <a href="/wiki/Speciaal:Boekbronnen/3766689118" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 3766689118</a></li> <li><a href="/wiki/Moshe_Dothan" title="Moshe Dothan">M. Dothan</a>, art. Ashdod, in D.N. Freedman (ed.), Anchor Bible Dictionary, I, New York, 1992, pp. 477–482.</li> <li><a href="/wiki/Trude_Dothan" title="Trude Dothan">T. Dothan</a>, The Philistines and Their Material Culture, Jeruzalem, 1982. <a href="/wiki/Speciaal:Boekbronnen/0300022581" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 0300022581</a></li> <li><a href="/wiki/Trude_Dothan" title="Trude Dothan">T. Dothan</a>, art. Philistines - Archaeology, in D.N. Freedman (ed.), Anchor Bible Dictionary, V, New York, 1992, pp. 328–333.</li> <li><a href="/wiki/Trude_Dothan" title="Trude Dothan">T. Dothan</a>, Initial Philistine Settlement: From Migration to Coexistence, in <a href="/wiki/Seymour_Gitin" title="Seymour Gitin">S. Gitin</a> - <a href="/wiki/Amihai_Mazar" title="Amihai Mazar">A. Mazar</a> - E. Stern (edd.), Mediterranean Peoples in Transition: Thirteenth to Early Tenth Centuries BCE, Jeruzalem, 1998, pp. 148–161.</li> <li><a href="/wiki/Trude_Dothan" title="Trude Dothan">T. Dothan</a> - M. Cohn, The Philistine as Other: Biblical Rhetoric and Archaeological Identity, in L.J. Silberstein - R.L. Cohn (edd.), The Other in Jewish Thought and History: Constructions of Jewish Culture and Identity, New York, 1994, pp. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?id=Aawa_AqjINQC&printsec=frontcover&hl=nl#PPA61,M1">61</a><a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?id=Aawa_AqjINQC&printsec=frontcover&hl=nl#PPA62,M1">-</a><a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?id=Aawa_AqjINQC&printsec=frontcover&hl=nl#PPA63,M1">-</a><a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?id=Aawa_AqjINQC&printsec=frontcover&hl=nl#PPA64,M1">-</a><a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?id=Aawa_AqjINQC&printsec=frontcover&hl=nl#PPA65,M1">-</a><a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?id=Aawa_AqjINQC&printsec=frontcover&hl=nl#PPA66,M1">-</a><a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?id=Aawa_AqjINQC&printsec=frontcover&hl=nl#PPA67,M1">-</a><a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?id=Aawa_AqjINQC&printsec=frontcover&hl=nl#PPA68,M1">-</a><a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?id=Aawa_AqjINQC&printsec=frontcover&hl=nl#PPA69,M1">-</a><a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?id=Aawa_AqjINQC&printsec=frontcover&hl=nl#PPA70,M1">-</a><a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?id=Aawa_AqjINQC&printsec=frontcover&hl=nl#PPA71,M1">-</a><a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?id=Aawa_AqjINQC&printsec=frontcover&hl=nl#PPA72,M1">-</a><a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?id=Aawa_AqjINQC&printsec=frontcover&hl=nl#PPA73,M1">73</a>.</li> <li><a href="/wiki/Trude_Dothan" title="Trude Dothan">T. Dothan</a> - <a href="/wiki/Moshe_Dothan" title="Moshe Dothan">M. Dothan</a>, People of the Sea. The Search for the Philistines, New York, 1992. <a href="/wiki/Speciaal:Boekbronnen/0025322613" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 0025322613</a> (recente goede inleiding tot de Filistijnen)</li> <li><a href="/wiki/Trude_Dothan" title="Trude Dothan">T. Dothan</a> - <a href="/wiki/Seymour_Gitin" title="Seymour Gitin">S. Gitin</a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20150601140715/http://www.aiar.org/docs/EkronSummary.pdf">Tel Miqne-Ekron. Summary of Fouteen Seasons of Excavation 1981-1996, Jeruzalem, 2005.</a></li> <li><a href="/wiki/Trude_Dothan" title="Trude Dothan">T. Dothan</a> - A. Zukerman, A Preliminary Study of the Mycenean IIIC:1 Pottery Assemblages from Tel Miqne-Ekron and Ashdod, in BASOR 333 (2004), pp. 1–54.</li> <li><a href="/wiki/Carl_S._Ehrlich" class="mw-redirect" title="Carl S. Ehrlich">C.S. Ehrlich</a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.nl/books?id=B2eNV68WU3YC&printsec=frontcover">The Philistines in Transition: A History from ca. 1000-730 B.C.E.</a>, Leiden, 1996. <a href="/wiki/Speciaal:Boekbronnen/9004104267" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 9004104267</a> (recent werk dat de periode tussen de opkomst en de val van de Filijstijnen als volk behandelt)</li> <li><a href="/wiki/Carl_S._Ehrlich" class="mw-redirect" title="Carl S. Ehrlich">C.S. Ehrlich</a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.bibelwissenschaft.de/wibilex/das-bibellexikon/lexikon/sachwort/anzeigen/details/philister-2/ch/6af1292159222d26fac2d5b9d89be3a6/">art. Philister, WiBiLex.de (2007).</a></li> <li><a href="/wiki/Wilhelm_Gesenius" title="Wilhelm Gesenius">W. Gesenius</a>, Hebräisches und Aramäisches Handwörterbuch über das Alte Testament, Berlijn, 191517 (= 1962).</li> <li>H. Geva, <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.mfa.gov.il/MFA/History/Early%20History%20-%20Archaeology/Ekron%20-%20A%20Philistine%20City">Ekron - A Philistine City, in Archaeological Sites in Israel 4 (1999).</a></li> <li><a href="/wiki/Seymour_Gitin" title="Seymour Gitin">S. Gitin</a>, Ekron of the Philistines in the Late Iron Age II, in Asor Newsletter 49 (1999) pp. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.bu.edu/asor/pubs/news/49_1.pdf">11-13.</a></li> <li>A.E. Glock, art. Taanach, in E. Stern (ed.), The New Encyclopedia of Archaeological Excavations in the Holy Land, IV, Jeruzalem, 1993, pp. 1428–1433.</li> <li>M. Görg, art. Philister, in Reallexikon der Assyriologie und vorderasiatischen Archaologie X (2005), pp. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?id=hzfsfoJc1CwC&pg=PA532&dq=monochrome+Philistine+pottery&hl=nl&sig=v4nkXqm1Di8VV45VQK2qg2S6JFU#PPA526,M1">526</a><a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?id=hzfsfoJc1CwC&pg=PA532&dq=monochrome+Philistine+pottery&hl=nl&sig=v4nkXqm1Di8VV45VQK2qg2S6JFU#PPA527,M1">-</a><a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?id=hzfsfoJc1CwC&pg=PA532&dq=monochrome+Philistine+pottery&hl=nl&sig=v4nkXqm1Di8VV45VQK2qg2S6JFU#PPA528,M1">528</a>.</li> <li>R. Greenberg, New Light on the Early Iron Age at Tell Beit Mirsim, in BASOR 265 (1987), pp. 55–80.</li> <li>V.P. Hamilton, The Book of Genesis, II, Grand Rapids, 1995. <a href="/wiki/Speciaal:Boekbronnen/0802823092" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 0802823092</a></li> <li>J.F. Healey, art. Dagon, in K. van der Toorn - B. Becking - <a href="/wiki/Pieter_van_der_Horst" title="Pieter van der Horst">P.W. van der Horst</a> (edd.), Dictionary of Deities and Demons in the Bible, Leiden - Grand Rapids - Cambridge, 19992, pp. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?id=yCkRz5pfxz0C&printsec=copyright&dq=%22Baal+Zebul%22&lr=&hl=nl#PPA216,M1">216</a><a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?id=yCkRz5pfxz0C&printsec=copyright&dq=%22Baal+Zebul%22&lr=&hl=nl#PPA217,M1">-</a><a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?id=yCkRz5pfxz0C&printsec=copyright&dq=%22Baal+Zebul%22&lr=&hl=nl#PPA218,M1">-</a><a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?id=yCkRz5pfxz0C&printsec=copyright&dq=%22Baal+Zebul%22&lr=&hl=nl#PPA219,M1">219</a>.</li> <li>W. Herrmann, art. Baal Zebub, in K. van der Toorn - B. Becking - <a href="/wiki/Pieter_van_der_Horst" title="Pieter van der Horst">P.W. van der Horst</a> (edd.), Dictionary of Deities and Demons in the Bible, Leiden - Grand Rapids - Cambridge, 19992, pp. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?id=yCkRz5pfxz0C&pg=PA155&dq=%22Baal+Zebul%22&lr=&hl=nl&sig=loxT0fvnhw1odl796v0wyCQC9DY#PPA154,M1">155</a><a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?id=yCkRz5pfxz0C&pg=PA155&dq=%22Baal+Zebul%22&lr=&hl=nl&sig=loxT0fvnhw1odl796v0wyCQC9DY#PPA155,M1">-</a><a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?id=yCkRz5pfxz0C&pg=PA155&dq=%22Baal+Zebul%22&lr=&hl=nl&sig=loxT0fvnhw1odl796v0wyCQC9DY#PPA156,M1">156</a>.</li> <li>L.K. Horwitz - J. Lev-Tov - J.R. Chadwick - S.J. Wimmer - <a href="/wiki/Aren_Maeir" title="Aren Maeir">A.M. Maeir</a>, Working Bones: A Unique Iron Age IIA Bone Workshop from Tell es-Sâfi/Gath, in Near Eastern Archaeology 69 (2006), pp. 169–173.</li> <li>O. Ilani, <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.haaretz.com/hasen/pages/ShArt.jhtml?itemNo=900447">A serving of Philistine culture: Boar, dog and fine wine</a>, in <a href="/wiki/Haaretz" title="Haaretz">Haaretz</a> (4 september 2007).</li> <li>B. Johnson - L.E. Stager, Ashkelon: Wine Emporium of the Holy Land, in <a href="/wiki/Seymour_Gitin" title="Seymour Gitin">S. Gitin</a> (ed.), Recent Excavations in Israel: A View to the West, Dubuque, 1995, pp. 95–109.</li> <li>A. Jones, The Philistines and the Hearth: Their Journey to the Levant. Journal of Near Eastern Studies 31 (1972) 343-350.</li> <li>H.J. Katzenstein, art. Philistines - History, in D.N. Freedman (ed.), Anchor Bible Dictionary, New York, 1992, vol. V pp. 326–328.</li> <li>A. Killebrew, Ceramic Typology and Technology of Late Bronze II and Iron I Assemblages from Tel Miqne-Ekron: The Transition from Canaanite to Philistine Culture, in <a href="/wiki/Seymour_Gitin" title="Seymour Gitin">S. Gitin</a> - <a href="/wiki/Amihai_Mazar" title="Amihai Mazar">A. Mazar</a> - E. Stern (edd.), Mediterranean Peoples in Transition: Thirteenth to Early Tenth Centuries BCE, Jeruzalem, 1998, pp. 379–405.</li> <li>A.E. Killebrew, <a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.nl/books?id=VtAmmwapfVAC&printsec=frontcover">Biblical Peoples and Ethnicity: An Archaeological Study of Egyptians, Canaanites, Philistines, and Early Israel, 1300-1100 B.C.E.</a>, Leiden, 2005. <a href="/wiki/Speciaal:Boekbronnen/1589830970" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 1589830970</a> (recent werk dat stelt dat de Filistijnen kolonisten uit Cyprus en mogelijk Anatolië waren)</li> <li>S.N. Kramer - J.A. Wilson - G.E. Wright - e.a. (edd.), Dagelijks leven in de Bijbeltijd, De Haan, 1974. <a href="/wiki/Speciaal:Boekbronnen/9022831310" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 9022831310</a></li> <li>J. Lev-Tov, The Social Implications of Subsistence Analysis of Faunal Remains from Tel Miqne-Ekron, in Asor Newsletter 49 (1999), pp. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.bu.edu/asor/pubs/news/49_1.pdf">13-15.</a></li> <li>R. Liwak, art. Philister, in <a href="/wiki/Der_Neue_Pauly" title="Der Neue Pauly">NP</a> 9 (2000).</li> <li><a href="/wiki/Aren_Maeir" title="Aren Maeir">A. Maeir</a>, art. Philister-Keramik (Philistine ceramics), in Reallexikon der Assyriologie und vorderasiatischen Archaologie X (2005), pp. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?id=hzfsfoJc1CwC&pg=PA532&dq=monochrome+Philistine+pottery&hl=nl&sig=v4nkXqm1Di8VV45VQK2qg2S6JFU#PPA528,M1">528</a><a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?id=hzfsfoJc1CwC&pg=PA532&dq=monochrome+Philistine+pottery&hl=nl&sig=v4nkXqm1Di8VV45VQK2qg2S6JFU#PPA529,M1">-</a><a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?id=hzfsfoJc1CwC&pg=PA532&dq=monochrome+Philistine+pottery&hl=nl&sig=v4nkXqm1Di8VV45VQK2qg2S6JFU#PPA530,M1">-</a><a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?id=hzfsfoJc1CwC&pg=PA532&dq=monochrome+Philistine+pottery&hl=nl&sig=v4nkXqm1Di8VV45VQK2qg2S6JFU#PPA531,M1">-</a><a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?id=hzfsfoJc1CwC&pg=PA532&dq=monochrome+Philistine+pottery&hl=nl&sig=v4nkXqm1Di8VV45VQK2qg2S6JFU#PPA532,M1">-</a><a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?id=hzfsfoJc1CwC&pg=PA532&dq=monochrome+Philistine+pottery&hl=nl&sig=v4nkXqm1Di8VV45VQK2qg2S6JFU#PPA533,M1">-</a><a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?id=hzfsfoJc1CwC&pg=PA534&vq=Philistine&dq=monochrome+Philistine+pottery&hl=nl&source=gbs_search_s&sig=Gwcr-k5AO2XSa4qr8jWfmnY8lV8">-</a><a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?id=hzfsfoJc1CwC&pg=PA535&vq=Philistine&dq=monochrome+Philistine+pottery&hl=nl&source=gbs_search_s&sig=l3OJadeUyafMB3WXf0LiMESfY7o">-</a><a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?id=hzfsfoJc1CwC&pg=PA532&dq=monochrome+Philistine+pottery&hl=nl&sig=v4nkXqm1Di8VV45VQK2qg2S6JFU#PPA536,M1">536</a>.</li> <li><a href="/wiki/Aren_Maeir" title="Aren Maeir">A. Maeir</a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.mnemotrix.com/arch/gath/Safi_NEAEHLsup.doc">The Renewed Excavations: 1996-2002</a>, suppl. The New Encyclopedia of Archaeological Excavations in the Holy Land.</li> <li>M. Magnussen, Graven in Bijbelse Bodem. Archeologie van de landen van de Bijbel, Schoten, 1978. <a href="/wiki/Speciaal:Boekbronnen/9024670209" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 9024670209</a> (<a rel="nofollow" class="external text" href="https://mom.biblion.nl/olifant/olifant.dll?doctype=AI&isbn=9024670209">Biblion.nl</a>)</li> <li><a href="/wiki/Amihai_Mazar" title="Amihai Mazar">A. Mazar</a>, art. Tel Beth-Shean and the Northern Cemetry, in E. Stern (ed.), The New Encyclopedia of Archaeological Excavations in the Holy Land, I, Jeruzalem, 1993, pp. 214–223.</li> <li><a href="/wiki/Amihai_Mazar" title="Amihai Mazar">A. Mazar</a>, Excavations at Tell Qasile. Part II. The Philistine Sanctuary: Various Finds, The Pottery, Conclusions, Appendices, Jeruzalem, 1985.</li> <li><a href="/wiki/Amihai_Mazar" title="Amihai Mazar">A. Mazar</a> - G.L. Kelm, art. Tell Qasile, in D.N. Freedman (ed.), Anchor Bible Dictionary, V, New York, 1992, pp. 577–578.</li> <li><a href="/wiki/Amihai_Mazar" title="Amihai Mazar">A. Mazar</a>, The Spade and the Text: The Interaction between Archaeology and Israelite History Relating to the Tenth-Ninth Century BCE, in H. Williamson (ed.), Understanding the History of Ancient Israel, Oxford, 2007, pp. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.proc.britac.ac.uk/tfiles/711220A/143p143.pdf">143-171.</a></li> <li>J. Ménant (trad. ed.), Annales des rois d'Assyrie, Boston, 2005 (= Parijs, 1874), pp. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?id=TfwcJbhdV_MC&printsec=frontcover&hl=nl#PPA137,M1">137</a><a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?id=TfwcJbhdV_MC&printsec=frontcover&hl=nl#PPA138,M1">-</a><a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?id=TfwcJbhdV_MC&printsec=frontcover&hl=nl#PPA139,M1">-</a><a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?id=TfwcJbhdV_MC&printsec=frontcover&hl=nl#PPA140,M1">-</a>--<a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?id=TfwcJbhdV_MC&printsec=frontcover&hl=nl#PPA143,M1">-</a><a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?id=TfwcJbhdV_MC&printsec=frontcover&hl=nl#PPA144,M1">-</a><a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?id=TfwcJbhdV_MC&printsec=frontcover&hl=nl#PPA145,M1">-</a><a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?id=TfwcJbhdV_MC&printsec=frontcover&hl=nl#PPA146,M1">-</a><a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?id=TfwcJbhdV_MC&printsec=frontcover&hl=nl#PPA147,M1">-</a>--<a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?id=TfwcJbhdV_MC&printsec=frontcover&hl=nl#PPA150,M1">150</a>.</li> <li>P.R.S. Moorey, Byblical Lands, Lausanne, 1975.</li> <li>E. Noort, <a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.nl/books?id=--A8ZfdyK8AC&printsec=frontcover">Die Seevölker in Palästina</a>, Kampen - Leuven, 1994. <a href="/wiki/Speciaal:Boekbronnen/9039000123" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 9039000123</a></li> <li>J.P. Pickett - e.a. (edd.), <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20060101031756/http://bartleby.com/61/">The American Heritage Dictionary of the English Language</a>, Boston, 20004. <a href="/wiki/Speciaal:Boekbronnen/0395825172" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 0395825172</a></li> <li>M. Riemschneider, Die Herkunft der Philister, in Acta Antiqua 4 (1956), pp. 17–29.</li> <li>C.C. Stavleu, De Filistijnen (<a href="/wiki/Studiebijbel" title="Studiebijbel">Studiebijbel</a> van het Oude Testament), oogstpublicaties.nl, 2006, pp. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.oogstpublicaties.nl/cms/images/stories/Excurs_Filistijnen.pdf">1-12.</a><a href="/wiki/Wikipedia:Onbereikbare_externe_links" title="Wikipedia:Onbereikbare externe links">[dode link]</a></li> <li>B.J. Stone, The Philistines and Acculturation: Culture Change and Ethnic Continuity in the Iron Age, in BASOR 298 (1995), pp. 7–32. (artikel dat ingaat op de Filistijnse acculturatie en stelt dat de Filistijnen na de Neo-Babylonische verovering van de regio nog een tijd lang als aparte entiteit bleef voortbestaan.</li> <li>J. Strange, Capthor/Keftiu: A new Investigation, Leiden, 1980. <a href="/wiki/Speciaal:Boekbronnen/9004062564" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 9004062564</a></li> <li>J. Strange, The Philistine City-states, in M.H. Hansen (ed.), A Comparative Study of Thirty City-state Cultures, Kopenhagen, 2000, pp. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?id=8qvY8pxVxcwC&printsec=frontcover&hl=nl#PPA129,M1">129</a>-<a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?id=8qvY8pxVxcwC&pg=PA134&dq=mother+goddess+Philistine&hl=nl&sig=796dCZLv8VUu2qwcIt8NMz4Sncc#PPA139,M1">139</a>.</li> <li>C. Vandersleyen, Keftiu: a cautionary note, in Oxford Journal of Archaeology 22 (2003), pp. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.blackwell-synergy.com/doi/pdf/10.1111/1468-0092.t01-1-00005">209-212</a>.</li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblearchaeology.org/post/2006/05/31/The-Genesis-Philistines.aspx">B.G. Wood, The Genesis Philistines, ABR.christiananswers.net (2006).</a></li> <li>A. Yasur-Landau, The Mother(s) of all Philistines? Aegean Enthroned Deities of the 12th - 11th Century Philistia, in Aegaeum 22 (2001), pp. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20160910131306/http://www2.ulg.ac.be/archgrec/IMG/aegeum/aegaeum22%28pdf%29/40%20YASUR-LANDAU.pdf">1-15.</a></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Noten_en_referenties">Noten en referenties</h2></div> <div class="reflist" style="max-height: 400px; overflow:auto; border:thin solid silver;"><div style="font-size:; column-count:2; -moz-column-count:2; -webkit-column-count:2;;list-style-type: decimal;"><ol class="references"> <li id="cite_note-1"><a href="#cite_ref-1">↑</a> B.J. Stone, The Philistines and Acculturation: Culture Change and Ethnic Continuity in the Iron Age, in BASOR 298 (1995), pp. 8, 13, <a href="/wiki/Carl_S._Ehrlich" class="mw-redirect" title="Carl S. Ehrlich">C.S. Ehrlich</a>, The Philistines in Transition: A History from ca. 1000-730 B.C.E., Leiden, 1996, p. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?id=B2eNV68WU3YC&pg=PA25&dq=seranim&hl=nl&sig=HlZgbBxFHUQzWlWCFtFJ42jlets#PPA11,M1">11</a>. </li> <li id="cite_note-2"><a href="#cite_ref-2">↑</a> Deze Griekse spelling wordt gehanteerd door <a href="/wiki/Flavius_Josephus" title="Flavius Josephus">Flavius Josephus</a>. Ook andere Griekse spellingen komen voor: Φυλιστιείμ / Phylistieím (in de <a href="/wiki/Septuagint" title="Septuagint">Septuaginta</a>-vertaling van de <a href="/wiki/Thora" title="Thora">pentateuch</a> en <a href="/wiki/Jozua_(boek)" title="Jozua (boek)">Jozua</a>); Φιλιστείμ / Philisteím (<a href="/wiki/Jesaja_(boek)" title="Jesaja (boek)">Jesaja</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblija.net/biblija.cgi?Bijbel=Bijbel&m=Jes+9%3A11&id18=1&pos=0&set=10&l=nl">9:11</a> in de vertalingen van <a href="/wiki/Aquila_van_Sinope" title="Aquila van Sinope">Aquila</a>, <a href="/wiki/Quintus_Aurelius_Symmachus" title="Quintus Aurelius Symmachus">Symmachus</a> en <a href="/wiki/Theodotion" title="Theodotion">Theodotion</a>); Παλαιστῖνοι / Palaistinoi en Παλαιστίυμ / Palaistíum (<a href="/wiki/Herodotus" title="Herodotus">Herodotus</a> en soms bij <a href="/wiki/Flavius_Josephus" title="Flavius Josephus">Josephus</a>). </li> <li id="cite_note-3"><a href="#cite_ref-3">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.abarim-publications.com/Meaning/Palestine.html">The name Palestine or Philistia in the Bible</a> Abarim Publications, 19-4-2006 t/m 21-11-2017, bezocht 18-1-2019. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20220721073219/https://www.abarim-publications.com/Meaning/Palestine.html">Gearchiveerd</a> op 21 juli 2022. </li> <li id="cite_note-4"><a href="#cite_ref-4">↑</a> <a href="/wiki/Wilhelm_Gesenius" title="Wilhelm Gesenius">W. Gesenius</a>, Hebräisches und Aramäisches Handwörterbuch über das Alte Testament, Berlijn, 191517 (= 1962), s.v. פלשת. <a href="/wiki/Trude_Dothan" title="Trude Dothan">T. Dothan</a>, art. Philistines - Archaeology, in D.N. Freedman (ed.), Anchor Bible Dictionary, V, New York, 1992, p. 329. </li> <li id="cite_note-DothanABD329-5">↑ <a href="#cite_ref-DothanABD329_5-0">a</a> <a href="#cite_ref-DothanABD329_5-1">b</a> <a href="/wiki/Trude_Dothan" title="Trude Dothan">T. Dothan</a>, art. Philistines - Archaeology, in D.N. Freedman (ed.), Anchor Bible Dictionary, V, New York, 1992, p. 329. </li> <li id="cite_note-6"><a href="#cite_ref-6">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.etymonline.com/index.php?term=Philistine">Etymology Online, s.v. Philistines</a>. </li> <li id="cite_note-7"><a href="#cite_ref-7">↑</a> <a href="/wiki/Wilhelm_Gesenius" title="Wilhelm Gesenius">W. Gesenius</a>, Hebräisches und Aramäisches Handwörterbuch über das Alte Testament, Berlijn, 191517 (= 1962), s.v. פלש. F. Brown - S.R. Driver - C.A. Briggs (edd.), The Brown, Driver, Briggs Hebrew and English lexicon: with an appendix containing the Biblical Aramaic, Peabody, 1996, s.v. פלש. Zie voor een <a href="/wiki/Ugarit" title="Ugarit">Ugaritische</a> parallel ook M. Dietrich - O. Loretz - J. Sanmartín (edd.), Die Keilalphabetischen Texte aus Ugarit, Kevelaer - Neukirchen-Vluyn, 1976 (KTU), 1.5 vi 15-16. </li> <li id="cite_note-8"><a href="#cite_ref-8">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20060828040200/http://www.bartleby.com/61/roots/S222.html">J.P. Pickett - e.a. (edd.), The American Heritage Dictionary of the English Language, Boston, 20004, s.v. plš.</a>. </li> <li id="cite_note-9"><a href="#cite_ref-9">↑</a> A. Jones, The Philistines and the Hearth: Their Journey to the Levant, in Journal of Near Eastern Studies 31 (1972), pp. 343-350. </li> <li id="cite_note-10"><a href="#cite_ref-10">↑</a> R. Kittel, Geschichte des Volkes Israel, II, Gotha, 1922, pp. 86-87, A.R. Burn, Minoans, Philistines and Greek, B.C. 1400-900, Londen, 1930, pp. 145-165. Vgl. J. Strange, The Philistine City-states, in H.H. Mogens (ed.), A comparative study of thirty city-state cultures: an investigation conducted by the Copenhagen Polis Centre, Kopenhagen, 2000, pp. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?id=8qvY8pxVxcwC&pg=PA134&dq=mother+goddess+Philistine&hl=nl&sig=796dCZLv8VUu2qwcIt8NMz4Sncc#PPA129,M1">129</a>-<a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?id=8qvY8pxVxcwC&pg=PA134&dq=mother+goddess+Philistine&hl=nl&sig=796dCZLv8VUu2qwcIt8NMz4Sncc#PPA130,M1">130</a>. </li> <li id="cite_note-11"><a href="#cite_ref-11">↑</a> J. Strange, Capthor/Keftiu: A new Investigation, Leiden, 1980, p. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?id=c9QUAAAAIAAJ&pg=PA165&vq=Philistines&dq=Capthor+/+Keftiu+A+new+Investigation&hl=nl&sig=KTVHi4jswEVptiDRtY4JfxOd3GM">165</a>. </li> <li id="cite_note-12"><a href="#cite_ref-12">↑</a> Voor een overzicht, zie: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20121114103243/http://www.bga.nl/nl/artikelen/filist1.html">J. Bosland, De Filistijnen I. De herkomst van de Filistijnen, bga.nl (1999).</a> </li> <li id="cite_note-13"><a href="#cite_ref-13">↑</a> <a href="/wiki/Jeremia_(boek)" title="Jeremia (boek)">Jeremia</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblija.net/biblija.cgi?Bijbel=Bijbel&m=Jer+47%3A4&id18=1&id37=1&id36=1&id16=1&id35=1&id17=1&pos=0&set=10&l=nl">47:4</a>, <a href="/wiki/Amos_(boek)" title="Amos (boek)">Amos</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblija.net/biblija.cgi?Bijbel=Bijbel&m=Am+9%3A7&id18=1&id37=1&id36=1&id16=1&id35=1&id17=1&pos=0&set=10&l=nl&idp0=19&idp1=38&idp2=37&idp3=17&idp4=36&idp5=18">9:7</a>. Merk op dat in de meest recente Bijbelvertalingen Kafthor wordt vertaald als Kreta. </li> <li id="cite_note-Bosland_I-14">↑ <a href="#cite_ref-Bosland_I_14-0">a</a> <a href="#cite_ref-Bosland_I_14-1">b</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20121114103243/http://www.bga.nl/nl/artikelen/filist1.html">J. Bosland, De Filistijnen I. De herkomst van de Filistijnen, bga.nl (1999).</a>. Gearchiveerd op 14 november 2012. Geraadpleegd op 9 juli 2023. </li> <li id="cite_note-15"><a href="#cite_ref-15">↑</a> Dit is echter recentelijk in twijfel getrokken, zie: C. Vandersleyen, Keftiu: a cautionary note, in Oxford Journal of Archaeology 22 (2003), pp. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.blackwell-synergy.com/doi/pdf/10.1111/1468-0092.t01-1-00005">209-212</a><a href="/wiki/Wikipedia:Onbereikbare_externe_links" title="Wikipedia:Onbereikbare externe links">[dode link]</a>.. </li> <li id="cite_note-16"><a href="#cite_ref-16">↑</a> <a href="/wiki/Carl_S._Ehrlich" class="mw-redirect" title="Carl S. Ehrlich">C.S. Ehrlich</a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.bibelwissenschaft.de/wibilex/das-bibellexikon/lexikon/sachwort/anzeigen/details/philister-2/ch/6af1292159222d26fac2d5b9d89be3a6/">art. Philister, WiBiLex.de (2007)</a>, <a href="/wiki/Trude_Dothan" title="Trude Dothan">T. Dothan</a>, art. Philistines - Archaeology, in D.N. Freedman (ed.), Anchor Bible Dictionary, V, New York, 1992, p. 329. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20221209101024/https://www.bibelwissenschaft.de/wibilex/das-bibellexikon/lexikon/sachwort/anzeigen/details/philister-2/ch/6af1292159222d26fac2d5b9d89be3a6/">Gearchiveerd</a> op 9 december 2022. </li> <li id="cite_note-17"><a href="#cite_ref-17">↑</a> <a href="/wiki/Amihai_Mazar" title="Amihai Mazar">A. Mazar</a>, Archaeology of the Land of the Bible, 10.000-586 B.C.E., New York, pp. 307-308. Vgl. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20121114103243/http://www.bga.nl/nl/artikelen/filist1.html">J. Bosland, De Filistijnen I. De herkomst van de Filistijnen, bga.nl (1999).</a> </li> <li id="cite_note-18"><a href="#cite_ref-18">↑</a> L.E. Stager, When Canaanites and Philistines ruled Ashkelon, in Biblical Archaeological Review 17 (1991), pp. 40-42. </li> <li id="cite_note-19"><a href="#cite_ref-19">↑</a> W.F. Albright, A Colony of Cretan Mercenaries on the Coast of the Negeb, in Journal of the Palestine Oriental Society 1 (1920-1921), p. 193. </li> <li id="cite_note-20"><a href="#cite_ref-20">↑</a> M. Riemschneider, Die Herkunft der Philister, in Acta Antiqua 4 (1956), pp. 17-29. </li> <li id="cite_note-21"><a href="#cite_ref-21">↑</a> M. Riemschneider, Die Herkunft der Philister, in Acta Antiqua 4 (1956), p. 20. </li> <li id="cite_note-22"><a href="#cite_ref-22">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20121114103243/http://www.bga.nl/nl/artikelen/filist1.html#19">J. Bosland, De Filistijnen I. De herkomst van de Filistijnen, bga.nl (1999) (voetnoot 19).</a>. Gearchiveerd op 14 november 2012. Geraadpleegd op 9 juli 2023. </li> <li id="cite_note-23"><a href="#cite_ref-23">↑</a> <a href="/wiki/Genesis_(boek)" title="Genesis (boek)">Genesis</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblija.net/biblija.cgi?Bijbel=Bijbel&m=Gen+21%3A32-34&id18=1&pos=0&set=10&l=nl">21:32-34</a>; <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblija.net/biblija.cgi?Bijbel=Bijbel&m=Gen+26%3A1-6&id18=1&pos=0&set=10&l=nl">26:1-6</a>; <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblija.net/biblija.cgi?Bijbel=Bijbel&m=Gen+26%3A8&id18=1&pos=0&set=10&l=nl">26:8</a>; <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblija.net/biblija.cgi?Bijbel=Bijbel&m=Gen+26%3A18&id18=1&pos=0&set=10&l=nl">26:18</a>. </li> <li id="cite_note-WiBiLex-24">↑ <a href="#cite_ref-WiBiLex_24-0">a</a> <a href="#cite_ref-WiBiLex_24-1">b</a> <a href="#cite_ref-WiBiLex_24-2">c</a> <a href="#cite_ref-WiBiLex_24-3">d</a> <a href="#cite_ref-WiBiLex_24-4">e</a> <a href="#cite_ref-WiBiLex_24-5">f</a> <a href="#cite_ref-WiBiLex_24-6">g</a> <a href="#cite_ref-WiBiLex_24-7">h</a> <a href="#cite_ref-WiBiLex_24-8">i</a> <a href="#cite_ref-WiBiLex_24-9">j</a> <a href="#cite_ref-WiBiLex_24-10">k</a> <a href="/wiki/Carl_S._Ehrlich" class="mw-redirect" title="Carl S. Ehrlich">C.S. Ehrlich</a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.bibelwissenschaft.de/wibilex/das-bibellexikon/lexikon/sachwort/anzeigen/details/philister-2/ch/6af1292159222d26fac2d5b9d89be3a6/">art. Philister, WiBiLex.de (2007).</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20221209101024/https://www.bibelwissenschaft.de/wibilex/das-bibellexikon/lexikon/sachwort/anzeigen/details/philister-2/ch/6af1292159222d26fac2d5b9d89be3a6/">Gearchiveerd</a> op 9 december 2022. </li> <li id="cite_note-25"><a href="#cite_ref-25">↑</a> Bijvoorbeeld V.P. Hamilton, The Book of Genesis, II, Grand Rapids, 1995, p. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.nl/books?id=zlQ4chBCC5oC&printsec=frontcover#PPA94,M1">94</a>. </li> <li id="cite_note-Stavleu-26">↑ <a href="#cite_ref-Stavleu_26-0">a</a> <a href="#cite_ref-Stavleu_26-1">b</a> C.C. Stavleu, De Filistijnen (<a href="/wiki/Studiebijbel" title="Studiebijbel">Studiebijbel</a> van het Oude Testament), oogstpublicaties.nl, 2006, pp. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.oogstpublicaties.nl/cms/images/stories/Excurs_Filistijnen.pdf">3-6.</a><a href="/wiki/Wikipedia:Onbereikbare_externe_links" title="Wikipedia:Onbereikbare externe links">[dode link]</a> </li> <li id="cite_note-Wood-27">↑ <a href="#cite_ref-Wood_27-0">a</a> <a href="#cite_ref-Wood_27-1">b</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblearchaeology.org/post/2006/05/31/The-Genesis-Philistines.aspx">B.G. Wood, The Genesis Philistines, ABR.christiananswers.net (2006).</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20190503084840/http://www.biblearchaeology.org/post/2006/05/31/The-Genesis-Philistines.aspx">Gearchiveerd</a> op 3 mei 2019. </li> <li id="cite_note-28"><a href="#cite_ref-28">↑</a> W.F. Albright, A Colony of Cretan Mercenaries on the Coast of the Negeb, in Journal of the Palestine Oriental Society 1 (1920-1921), pp. 187-194, Ibid., The Excavation of Tell Beit Mirsim, I, New Haven, 1932, A. Alt, Ägyptische Tempel in Palästina und die Landnahme der Philister, in Zeitschrift des Deutschen Palästina-Vereins 67 (1944), pp. 1-20; <a href="/wiki/Trude_Dothan" title="Trude Dothan">T. Dothan</a>, The Philistines and Their Material Culture, Jeruzalem, 1982, p. 288, I. Singer, The Beginning of Philistine Settlement in Canaan and the Northern Boundary of Philistia, in Tel Aviv 12 (1985), pp. 109-122, Ibid., Egyptians, Canaanites, and Philistines in the Period of the Emergence of Israel, in I. Finkelstein - N. Na'aman (edd.), From Nomadism to Monarchy, Jeruzalem, 1994, pp. 232-238. </li> <li id="cite_note-29"><a href="#cite_ref-29">↑</a> ANET, pp. 260-262. </li> <li id="cite_note-30"><a href="#cite_ref-30">↑</a> B.G. Wood, The Philistines Enter Canaan: Were they Egyptian Lackeys or Invading Conquerors?, in Biblical Archaeological Review 17 (1991), pp. 44-90, M. Bietak, The Sea Peoples and the End of Egyptian Administration in Canaan, in A. Biran - J. Aviram (edd.), Biblical Archaeology Today, 1990. Proceedings of the Second International Congress on Biblical Archaeology, Jerusalem, June-July, 1990, Jeruzalem, 1993, pp. 292-306, R. Stadelmann, Die Abwehr der Seevölker unter Ramses III, in Saeculum 19 (1968), pp. 156-171, L.E. Stager, The Impact of the Sea Peoples in Canaan (1185-1050 BCE), in T.E. Levy (ed.), The Archaeology of Society in the Holy Land, Leicester, 1995, pp. 340-341. </li> <li id="cite_note-31"><a href="#cite_ref-31">↑</a> J. van Gestel, De Egeïsche wereld, Amsterdam, 1993, pp. 69-70. </li> <li id="cite_note-32"><a href="#cite_ref-32">↑</a> <a href="/wiki/Trude_Dothan" title="Trude Dothan">T. Dothan</a>, The Arrival of the Sea Peoples. Cultural Diversity in Early Iron Age Canaan, in <a href="/wiki/Seymour_Gitin" title="Seymour Gitin">S. Gitin</a> - W.G. Dever (edd.), Recent Excavations in Israel: Studies in Iron Age Archaeology, Winona Lake, 1989, pp. 2-4. </li> <li id="cite_note-33"><a href="#cite_ref-33">↑</a> B.G. Wood, The Philistines Enter Canaan: Were they Egyptian Lackeys or Invading Conquerors?, in Biblical Archaeological Review 17 (1991), p. 52. </li> <li id="cite_note-34"><a href="#cite_ref-34">↑</a> R. Liwak, art. Philister, in <a href="/wiki/Der_Neue_Pauly" title="Der Neue Pauly">NP</a> 9 (2000). </li> <li id="cite_note-35"><a href="#cite_ref-35">↑</a> vgl. <a href="/wiki/Richteren" class="mw-redirect" title="Richteren">Richteren</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblija.net/biblija.cgi?Bijbel=Bijbel&m=Ri+3%3A3&id18=1&pos=0&set=10&l=nl">3:3</a>. </li> <li id="cite_note-36"><a href="#cite_ref-36">↑</a> <a href="/wiki/Richteren" class="mw-redirect" title="Richteren">Richteren</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblija.net/biblija.cgi?Bijbel=Bijbel&m=Ri+3%3A31&id18=1&pos=0&set=10&l=nl">3:31</a>; <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblija.net/biblija.cgi?Bijbel=Bijbel&m=Ri+10%3A6-7&id18=1&pos=0&set=10&l=nl">10:6-7</a>; <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblija.net/biblija.cgi?Bijbel=Bijbel&m=Ri+13%3A1&id18=1&pos=0&set=10&l=nl">13:1</a>; <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.biblija.net/biblija.cgi?Bijbel=Bijbel&m=Ri+15-16&id18=1&pos=0&set=10&l=nl">15-16</a>; <a href="/wiki/I_en_II_Samuel" class="mw-redirect" title="I en II Samuel">I Samuël</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblija.net/biblija.cgi?Bijbel=Bijbel&m=1+Sam+4%3A1-6%3A18&id18=1&pos=0&set=10&l=nl">4:1-6:18</a>; <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblija.net/biblija.cgi?Bijbel=Bijbel&m=1+Sam+7%3A7-14&id18=1&pos=0&set=10&l=nl">7:7-14</a>; <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.biblija.net/biblija.cgi?Bijbel=Bijbel&m=1+Sam+13-14&id18=1&pos=0&set=10&l=nl">13-14</a>; <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.biblija.net/biblija.cgi?Bijbel=Bijbel&m=1+Sam+17&id18=1&pos=0&set=10&l=nl">17</a>. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20230709090335/https://www.biblija.net/biblija.cgi?Bijbel=Bijbel&m=Ri+15-16&id18=1&pos=0&set=10&l=nl">Gearchiveerd</a> op 9 juli 2023. </li> <li id="cite_note-37"><a href="#cite_ref-37">↑</a> <a href="/wiki/Trude_Dothan" title="Trude Dothan">T. Dothan</a> - M. Cohn, The Philistine as Other: Biblical Rhetoric and Archaeological Identity, in L.J. Silberstein - R.L. Cohn (ed.), The Other in Jewish Thought and History: Constructions of Jewish Culture and Identity, New York, 1994, pp. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?id=Aawa_AqjINQC&printsec=frontcover&hl=nl#PPA62,M1">62-65</a>, E. Noort, Die Seevölker in Palästina, Kampen - Leuven, 1994, p. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.nl/books?id=--A8ZfdyK8AC&printsec=frontcover#PPA51,M1">51</a>. </li> <li id="cite_note-38"><a href="#cite_ref-38">↑</a> <a href="/wiki/Trude_Dothan" title="Trude Dothan">T. Dothan</a> - M. Cohn, The Philistine as Other: Biblical Rhetoric and Archaeological Identity, in L.J. Silberstein - R.L. Cohn (ed.), The Other in Jewish Thought and History: Constructions of Jewish Culture and Identity, New York, 1994, p. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?id=Aawa_AqjINQC&printsec=frontcover&hl=nl#PPA65,M1">65</a>. </li> <li id="cite_note-39"><a href="#cite_ref-39">↑</a> <a href="/wiki/Aren_Maeir" title="Aren Maeir">A. Maeir</a>, art. Philister-Keramik (Philistine ceramics), in Reallexikon der Assyriologie und vorderasiatischen Archaologie X (2005), pp. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?id=hzfsfoJc1CwC&pg=PA534&vq=Philistine&dq=monochrome+Philistine+pottery&hl=nl&source=gbs_search_s&sig=Gwcr-k5AO2XSa4qr8jWfmnY8lV8#PPA534,M1">534</a>-<a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?id=hzfsfoJc1CwC&printsec=frontcover&hl=nl#PPA535,M1">535</a>. </li> <li id="cite_note-Noort23-40">↑ <a href="#cite_ref-Noort23_40-0">a</a> <a href="#cite_ref-Noort23_40-1">b</a> <a href="#cite_ref-Noort23_40-2">c</a> E. Noort, Die Seevölker in Palästina, Kampen - Leuven, 1994, p. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.nl/books?id=--A8ZfdyK8AC&printsec=frontcover#PPA23,M1">23</a>. </li> <li id="cite_note-41"><a href="#cite_ref-41">↑</a> <a href="/wiki/I_en_II_Samu%C3%ABl" class="mw-redirect" title="I en II Samuël">I Samuël</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblija.net/biblija.cgi?Bijbel=Bijbel&m=1+Sam+13%3A19-22&id18=1&pos=0&set=10&l=nl">13:19-22</a>. </li> <li id="cite_note-42"><a href="#cite_ref-42">↑</a> C.C. Stavleu, De Filistijnen (<a href="/wiki/Studiebijbel" title="Studiebijbel">Studiebijbel</a> van het Oude Testament), oogstpublicaties.nl, 2006, p. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.oogstpublicaties.nl/cms/images/stories/Excurs_Filistijnen.pdf">8.</a><a href="/wiki/Wikipedia:Onbereikbare_externe_links" title="Wikipedia:Onbereikbare externe links">[dode link]</a> Vgl. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.mfa.gov.il/MFA/History/Early%20History%20-%20Archaeology/Ekron%20-%20A%20Philistine%20City">H. Geva, Ekron - A Philistine City, in Archaeological Sites in Israel 4 (1999)</a>. </li> <li id="cite_note-43"><a href="#cite_ref-43">↑</a> <a href="/wiki/Trude_Dothan" title="Trude Dothan">T. Dothan</a> - M. Cohn, The Philistine as Other: Biblical Rhetoric and Archaeological Identity, in L.J. Silberstein - R.L. Cohn (ed.), The Other in Jewish Thought and History: Constructions of Jewish Culture and Identity, New York, 1994, p. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?id=Aawa_AqjINQC&printsec=frontcover&hl=nl#PPA67,M1">67</a>. </li> <li id="cite_note-44"><a href="#cite_ref-44">↑</a> <a href="/wiki/Trude_Dothan" title="Trude Dothan">T. Dothan</a> - M. Cohn, The Philistine as Other: Biblical Rhetoric and Archaeological Identity, in L.J. Silberstein - R.L. Cohn (ed.), The Other in Jewish Thought and History: Constructions of Jewish Culture and Identity, New York, 1994, p. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?id=Aawa_AqjINQC&printsec=frontcover&hl=nl#PPA65,M1">65</a>-<a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?id=Aawa_AqjINQC&printsec=frontcover&hl=nl#PPA66,M1">66</a>. </li> <li id="cite_note-Ashdod480-45">↑ <a href="#cite_ref-Ashdod480_45-0">a</a> <a href="#cite_ref-Ashdod480_45-1">b</a> <a href="#cite_ref-Ashdod480_45-2">c</a> <a href="/wiki/Moshe_Dothan" title="Moshe Dothan">M. Dothan</a>, art. Ashdod, in D.N. Freedman (ed.), Anchor Bible Dictionary, I, New York, 1992, p. 480. </li> <li id="cite_note-Ekron3-46">↑ <a href="#cite_ref-Ekron3_46-0">a</a> <a href="#cite_ref-Ekron3_46-1">b</a> <a href="/wiki/Trude_Dothan" title="Trude Dothan">T. Dothan</a> - <a href="/wiki/Seymour_Gitin" title="Seymour Gitin">S. Gitin</a>, Tel Miqne-Ekron. Summary of Fourteen Seasons of Excavation 1981-1996, Jeruzalem, 2005, p. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20150601140715/http://www.aiar.org/docs/EkronSummary.pdf">3.</a> </li> <li id="cite_note-TelQ980-47">↑ <a href="#cite_ref-TelQ980_47-0">a</a> <a href="#cite_ref-TelQ980_47-1">b</a> art. Qasile (a) (Tell), in Archaeological Encyclopedia of the Holy Land, New York, 2001, p. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?id=27nq65cZUIgC&printsec=frontcover&hl=nl#PPA415,M1">415</a>. <a href="/wiki/Amihai_Mazar" title="Amihai Mazar">A. Mazar</a> - G.L. Kelm, art. Tell Qasile, in D.N. Freedman (ed.), Anchor Bible Dictionary, V, New York, 1992, p. 577. Vgl. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20070627163323/http://www.eretzmuseum.org.il/main/site/index.php3?page=77">Tell Qasile Excavations, Eretz Israel Museum, Tel Aviv.</a> </li> <li id="cite_note-48"><a href="#cite_ref-48">↑</a> art. Batash (Tel); Timna, in Archaeological Encyclopedia of the Holy Land, New York, 2001, p. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?id=27nq65cZUIgC&printsec=frontcover&hl=nl#PPA69,M1">69</a>. </li> <li id="cite_note-49"><a href="#cite_ref-49">↑</a> <a href="/wiki/Moshe_Dothan" title="Moshe Dothan">M. Dothan</a>, art. Ashdod, in D.N. Freedman (ed.), Anchor Bible Dictionary, I, New York, 1992, p. 480. Vgl. <a href="/wiki/Trude_Dothan" title="Trude Dothan">T. Dothan</a> - <a href="/wiki/Seymour_Gitin" title="Seymour Gitin">S. Gitin</a>, Tel Miqne-Ekron. Summary of Fourteen Seasons of Excavation 1981-1996, Jeruzalem, 2005, p. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20150601140715/http://www.aiar.org/docs/EkronSummary.pdf">3.</a> </li> <li id="cite_note-50"><a href="#cite_ref-50">↑</a> <a href="/wiki/I_en_II_Samu%C3%ABl" class="mw-redirect" title="I en II Samuël">II Samuël</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblija.net/biblija.cgi?Bijbel=Bijbel&m=2+sam+5%3A17-25&id18=1&pos=0&set=10&l=nl">5:17-25</a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblija.net/biblija.cgi?Bijbel=Bijbel&m=2+sam+8%3A1&id18=1&pos=0&set=10&l=nl">8:1</a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblija.net/biblija.cgi?Bijbel=Bijbel&m=2+sam+21%3A15-22&id18=1&pos=0&set=10&l=nl">21:15-22</a>. </li> <li id="cite_note-supNEAEHL-51"><a href="#cite_ref-supNEAEHL_51-0">↑</a> <a href="/wiki/Aren_Maeir" title="Aren Maeir">A. Maeir</a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.mnemotrix.com/arch/gath/Safi_NEAEHLsup.doc">The Renewed Excavations: 1996-2002</a>, suppl. The New Encyclopedia of Archaeological Excavations in the Holy Land. </li> <li id="cite_note-52"><a href="#cite_ref-52">↑</a> H.J. Katzenstein, art. Philistines - History, in D.N. Freedman (ed.), Anchor Bible Dictionary, V, New York, 1992, p. 327. </li> <li id="cite_note-53"><a href="#cite_ref-53">↑</a> <a href="/wiki/I_en_II_Koningen" class="mw-redirect" title="I en II Koningen">I Koningen</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblija.net/biblija.cgi?Bijbel=Bijbel&m=1+kon+15%3A27&id18=1&pos=0&set=10&l=nl">15:27</a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblija.net/biblija.cgi?Bijbel=Bijbel&m=1+kon+16%3A15&id18=1&pos=0&set=10&l=nl">16:15</a>, <a href="/wiki/I_en_II_Kronieken" class="mw-redirect" title="I en II Kronieken">II Kronieken</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblija.net/biblija.cgi?Bijbel=Bijbel&m=2+kron+17%3A11&id18=1&pos=0&set=10&l=nl">17:11</a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblija.net/biblija.cgi?Bijbel=Bijbel&m=2+kron+21%3A16-17&id18=1&pos=0&set=10&l=nl">21:16-17</a>. </li> <li id="cite_note-Mazar2007-54"><a href="#cite_ref-Mazar2007_54-0">↑</a> <a href="/wiki/Amihai_Mazar" title="Amihai Mazar">A. Mazar</a>, The Spade and the Text: The Interaction between Archaeology and Israelite History Relating to the Tenth-Ninth Century BCE, in H.G.M. Williamson (ed.), Understanding the History of Ancient Israel, Oxford, 2007, p. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20161220224904/http://www.proc.britac.ac.uk/tfiles/472916A/143p143.pdf">162.</a> </li> <li id="cite_note-55"><a href="#cite_ref-55">↑</a> <a href="/wiki/I_en_II_Koningen" class="mw-redirect" title="I en II Koningen">II Koningen</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblija.net/biblija.cgi?Bijbel=Bijbel&m=2+Kon+12%3A18&id18=1&pos=0&set=10&l=nl">12:18</a>. Vgl. E. Noort, Die Seevölker in Palästina, Kampen - Leuven, 1994, p. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.nl/books?id=--A8ZfdyK8AC&printsec=frontcover#PPA23,M1">23</a>. </li> <li id="cite_note-Hazael-56">↑ <a href="#cite_ref-Hazael_56-0">a</a> <a href="#cite_ref-Hazael_56-1">b</a> <a href="/wiki/Aren_Maeir" title="Aren Maeir">A. Maeir</a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.mnemotrix.com/arch/gath/Safi_NEAEHLsup.doc">The Renewed Excavations: 1996-2002</a>, suppl. The New Encyclopedia of Archaeological Excavations in the Holy Land. <a href="/wiki/Amihai_Mazar" title="Amihai Mazar">A. Mazar</a>, The Spade and the Text: The Interaction between Archaeology and Israelite History Relating to the Tenth-Ninth Century BCE, H.G.M. Williamson (ed.), Understanding the History of Ancient Israel, Oxford, 2007, p. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20161220224904/http://www.proc.britac.ac.uk/tfiles/472916A/143p143.pdf">162.</a> </li> <li id="cite_note-57"><a href="#cite_ref-57">↑</a> O. Ackermann - H. Bruins - <a href="/wiki/Aren_Maeir" title="Aren Maeir">A. Maeir</a>, A Unique Human-Made Trench at Tell es-Safi/Gath, Israel: Anthropogenic Impact and Landscape Response, in Geoarchaeology 20 (2005), pp. 303-328. </li> <li id="cite_note-58"><a href="#cite_ref-58">↑</a> Texte aus der Umwelt des Alten Testaments, I, pp. 367-368. <a href="/wiki/Carl_S._Ehrlich" class="mw-redirect" title="Carl S. Ehrlich">C.S. Ehrlich</a>, The Philistines in Transition: A History from ca. 1000-730 B.C.E., Leiden, 1996, pp. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?id=B2eNV68WU3YC&pg=PA87&dq=deportations+Philistines&hl=nl&sig=IIdpGwaQdazni832OiEToW_Vf-E#PPA170,M1">170</a>-<a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?id=B2eNV68WU3YC&pg=PA87&dq=deportations+Philistines&hl=nl&sig=IIdpGwaQdazni832OiEToW_Vf-E#PPA171,M1">171</a>. </li> <li id="cite_note-59"><a href="#cite_ref-59">↑</a> <a href="/wiki/Seymour_Gitin" title="Seymour Gitin">S. Gitin</a>, Last Days of the Philistines, in Archaeology 45 (1992), pp. 26-31. </li> <li id="cite_note-60"><a href="#cite_ref-60">↑</a> K. Galling (ed.), Textbuch zur Geschichte Israels, Tübingen, 1979, pp. 51-53; Texte aus der Umwelt des Alten Testaments, I, pp. 370-378 </li> <li id="cite_note-61"><a href="#cite_ref-61">↑</a> <a href="/wiki/Carl_S._Ehrlich" class="mw-redirect" title="Carl S. Ehrlich">C.S. Ehrlich</a>, The Philistines in Transition: A History from ca. 1000-730 B.C.E., Leiden, 1996, pp. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?id=B2eNV68WU3YC&pg=PA87&dq=deportations+Philistines&hl=nl&sig=IIdpGwaQdazni832OiEToW_Vf-E#PPA87,M1">87</a>-<a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?id=B2eNV68WU3YC&pg=PA87&dq=deportations+Philistines&hl=nl&sig=IIdpGwaQdazni832OiEToW_Vf-E#PPA88,M1">88</a>. Vgl. H. Donner, The Separate States of Israel and Judah, in J.H. Hayes - J.M. Miller (edd.), Israelite and Judean History, Philadelphia, pp. 381-434, H. Donner, Geschichte des Volkes Israel und seiner Nachbarn in Grundzüge, Göttingen, 1986, pp. 297-300. </li> <li id="cite_note-62"><a href="#cite_ref-62">↑</a> E. Noort, Die Seevölker in Palästina, Kampen - Leuven, 1994, pp. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.nl/books?id=--A8ZfdyK8AC&printsec=frontcover#PPA32,M1">32</a>. Vgl. <a href="/wiki/Carl_S._Ehrlich" class="mw-redirect" title="Carl S. Ehrlich">C.S. Ehrlich</a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.bibelwissenschaft.de/wibilex/das-bibellexikon/lexikon/sachwort/anzeigen/details/philister-2/ch/6af1292159222d26fac2d5b9d89be3a6/">art. Philister, WiBiLex.de (2007)</a>, die de opstand van Ashkelon typeert als de enige opstand onder Tiglat Pileser III. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20221209101024/https://www.bibelwissenschaft.de/wibilex/das-bibellexikon/lexikon/sachwort/anzeigen/details/philister-2/ch/6af1292159222d26fac2d5b9d89be3a6/">Gearchiveerd</a> op 9 december 2022. </li> <li id="cite_note-63"><a href="#cite_ref-63">↑</a> E. Noort, Die Seevölker in Palästina, Kampen - Leuven, 1994, pp. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.nl/books?id=--A8ZfdyK8AC&printsec=frontcover#PPA32,M1">32</a>. </li> <li id="cite_note-64"><a href="#cite_ref-64">↑</a> J. Ménant (trad. ed.), Annales des rois d'Assyrie, Boston, 2005 (= Parijs, 1874), p. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?id=TfwcJbhdV_MC&printsec=frontcover&hl=nl#PPA144,M1">144 (L.57)</a>, volgens Noort een verwijzing naar gebeurtenissen in 738 (E. Noort, Die Seevölker in Palästina, Kampen - Leuven, 1994, pp. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.nl/books?id=--A8ZfdyK8AC&printsec=frontcover#PPA31,M1">31</a>). </li> <li id="cite_note-65"><a href="#cite_ref-65">↑</a> <a href="/wiki/Carl_S._Ehrlich" class="mw-redirect" title="Carl S. Ehrlich">C.S. Ehrlich</a>, The Philistines in Transition: A History from ca. 1000-730 B.C.E., Leiden, 1996, pp. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?id=B2eNV68WU3YC&pg=PA87&dq=deportations+Philistines&hl=nl&sig=IIdpGwaQdazni832OiEToW_Vf-E#PPA100,M1">100-102</a>, <a href="/wiki/Carl_S._Ehrlich" class="mw-redirect" title="Carl S. Ehrlich">C.S. Ehrlich</a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.bibelwissenschaft.de/wibilex/das-bibellexikon/lexikon/sachwort/anzeigen/details/philister-2/ch/6af1292159222d26fac2d5b9d89be3a6/">art. Philister, WiBiLex.de (2007)</a>, E. Noort, Die Seevölker in Palästina, Kampen - Leuven, 1994, pp. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.nl/books?id=--A8ZfdyK8AC&printsec=frontcover#PPA31,M1">31</a>. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20221209101024/https://www.bibelwissenschaft.de/wibilex/das-bibellexikon/lexikon/sachwort/anzeigen/details/philister-2/ch/6af1292159222d26fac2d5b9d89be3a6/">Gearchiveerd</a> op 9 december 2022. </li> <li id="cite_note-66"><a href="#cite_ref-66">↑</a> <a href="/wiki/Prisma_van_Sanherib" title="Prisma van Sanherib">Prisma van Sanherib</a>, kolommen <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.kchanson.com/ANCDOCS/meso/sennprism2.html">2</a>-<a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.kchanson.com/ANCDOCS/meso/sennprism3.html">3</a>. </li> <li id="cite_note-67"><a href="#cite_ref-67">↑</a> E. Noort, Die Seevölker in Palästina, Kampen - Leuven, 1994, pp. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.nl/books?id=--A8ZfdyK8AC&printsec=frontcover#PPA22,M1">22</a>-<a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.nl/books?id=--A8ZfdyK8AC&printsec=frontcover#PPA23,M1">23</a>. </li> <li id="cite_note-referentie1-68">↑ <a href="#cite_ref-referentie1_68-0">a</a> <a href="#cite_ref-referentie1_68-1">b</a> <a href="/wiki/Seymour_Gitin" title="Seymour Gitin">S. Gitin</a>, Ekron of the Philistines in the Late Iron Age II, in Asor Newsletter 49 (1999), pp. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.bu.edu/asor/pubs/news/49_1.pdf">11-12.</a> </li> <li id="cite_note-69"><a href="#cite_ref-69">↑</a> Zie m.b.t. Ekron <a href="/wiki/Trude_Dothan" title="Trude Dothan">T. Dothan</a> - <a href="/wiki/Seymour_Gitin" title="Seymour Gitin">S. Gitin</a>, Tel Miqne-Ekron. Summary of Fourteen Seasons of Excavation 1981-1996, Jeruzalem, 2005, p. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20150601140715/http://www.aiar.org/docs/EkronSummary.pdf">8.</a> Zie m.b.t. Ashdod <a href="/wiki/Moshe_Dothan" title="Moshe Dothan">M. Dothan</a>, art. Ashdod, in D.N. Freedman (ed.), Anchor Bible Dictionary, I, New York, 1992, p. 481. </li> <li id="cite_note-70"><a href="#cite_ref-70">↑</a> TUAT I, pp. 633-634. </li> <li id="cite_note-71"><a href="#cite_ref-71">↑</a> TUAT I, pp. 405-406. </li> <li id="cite_note-72"><a href="#cite_ref-72">↑</a> <a href="/wiki/I_Makkabee%C3%ABn" class="mw-redirect" title="I Makkabeeën">I Makkabeeën</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblija.net/biblija.cgi?Bijbel=Bijbel&m=1+Makk+3%3A24&id18=1&pos=0&set=10&l=nl">3:24</a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblija.net/biblija.cgi?Bijbel=Bijbel&m=1+Makk+5%3A65-66&id18=1&pos=0&set=10&l=nl">5:66</a>, geschreven rond 100 v.Chr. Als volk worden de Filistijnen alleen nog genoemd in de <a href="/wiki/Hebreeuwse_Bijbel" title="Hebreeuwse Bijbel">Hebreeuwse Bijbel</a>, namelijk in <a href="/wiki/Ezechi%C3%ABl_(boek)" title="Ezechiël (boek)">Ezechiël</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblija.net/biblija.cgi?Bijbel=Bijbel&m=Ez+25%3A16&id18=1&pos=0&set=10&l=nl">25:16</a> (ca. 590-570 v.Chr.), tussen vermeldingen van allerlei vijanden van het <a href="/wiki/Koninkrijk_Juda" title="Koninkrijk Juda">koninkrijk Juda</a>, dat zelf rond deze tijd ook ten prooi viel aan <a href="/wiki/Nebukadnezar_II" title="Nebukadnezar II">Nebukadnezar II</a>, en in <a href="/wiki/Zacharia_(Hebreeuwse_Bijbel)" class="mw-redirect" title="Zacharia (Hebreeuwse Bijbel)">Zacharia</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblija.net/biblija.cgi?Bijbel=Bijbel&m=Zach+9%3A5-7&id18=1&pos=0&set=10&l=nl">9:5-7</a> (ca. 520 v.Chr.). </li> <li id="cite_note-Strange133-73">↑ <a href="#cite_ref-Strange133_73-0">a</a> <a href="#cite_ref-Strange133_73-1">b</a> J. Strange, The Philistine City-states, in M.H. Hansen (ed.), A Comparative Study of Thirty City-state Cultures, Kopenhagen, 2000, p. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?id=8qvY8pxVxcwC&printsec=frontcover&hl=nl#PPA133,M1">133</a>. </li> <li id="cite_note-74"><a href="#cite_ref-74">↑</a> <a href="/wiki/Carl_S._Ehrlich" class="mw-redirect" title="Carl S. Ehrlich">C.S. Ehrlich</a>, The Philistines in Transition: A History from ca. 1000-730 B.C.E., Leiden, 1996, p. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?id=B2eNV68WU3YC&pg=PA25&vq=seranim&dq=seranim&hl=nl&sig=HlZgbBxFHUQzWlWCFtFJ42jlets">25 (voetnoot 6)</a>. </li> <li id="cite_note-Strange134-75">↑ <a href="#cite_ref-Strange134_75-0">a</a> <a href="#cite_ref-Strange134_75-1">b</a> <a href="#cite_ref-Strange134_75-2">c</a> <a href="#cite_ref-Strange134_75-3">d</a> <a href="#cite_ref-Strange134_75-4">e</a> <a href="#cite_ref-Strange134_75-5">f</a> J. Strange, The Philistine City-states, in M.H. Hansen (ed.), A Comparative Study of Thirty City-state Cultures, Kopenhagen, 2000, p. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?id=8qvY8pxVxcwC&printsec=frontcover&hl=nl#PPA134,M1">134</a>. </li> <li id="cite_note-Strange135-76"><a href="#cite_ref-Strange135_76-0">↑</a> J. Strange, The Philistine City-states, in M.H. Hansen (ed.), A Comparative Study of Thirty City-state Cultures, Kopenhagen, 2000, p. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?id=8qvY8pxVxcwC&printsec=frontcover&hl=nl#PPA135,M1">135</a>. </li> <li id="cite_note-Wijn-77">↑ <a href="#cite_ref-Wijn_77-0">a</a> <a href="#cite_ref-Wijn_77-1">b</a> B. Johnson - L.E. Stager, Ashkelon: Wine Emporium of the Holy Land, in <a href="/wiki/Seymour_Gitin" title="Seymour Gitin">S. Gitin</a> (ed.), Recent Excavations in Israel: A View to the West, Dubuque, 1995, pp. 95-109. </li> <li id="cite_note-78"><a href="#cite_ref-78">↑</a> J. Lev-Tov, The Social Implications of Subsistence Analysis of Faunal Remains from Tel Miqne-Ekron, in Asor Newsletter 49 (1999), p. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.bu.edu/asor/pubs/news/49_1.pdf">15.</a> </li> <li id="cite_note-79"><a href="#cite_ref-79">↑</a> L.K. Horwitz, J. Lev-Tov, J.R. Chadwick, S.J. Wimmer, <a href="/wiki/Aren_Maeir" title="Aren Maeir">A.M. Maeir</a>, Working Bones: A Unique Iron Age IIA Bone Workshop from Tell es-Sâfi/Gath, in Near Eastern Archaeology 69 (2006), pp. 169-173. </li> <li id="cite_note-80"><a href="#cite_ref-80">↑</a> <a href="/wiki/Trude_Dothan" title="Trude Dothan">T. Dothan</a>, Initial Philistine Settlement: From Migration to Coexistence, in <a href="/wiki/Seymour_Gitin" title="Seymour Gitin">S. Gitin</a> - <a href="/wiki/Amihai_Mazar" title="Amihai Mazar">A. Mazar</a> - E. Stern (edd.), Mediterranean Peoples in Transition: Thirteenth to Early Tenth Centuries BCE, Jeruzalem, 1998, pp. 148-161, A. Killebrew, Ceramic Typology and Technology of Late Bronze II and Iron I Assemblages from Tel Miqne-Ekron: The Transition from Canaanite to Philistine Culture, in <a href="/wiki/Seymour_Gitin" title="Seymour Gitin">S. Gitin</a> - <a href="/wiki/Amihai_Mazar" title="Amihai Mazar">A. Mazar</a> - E. Stern (edd.), Mediterranean Peoples in Transition: Thirteenth to Early Tenth Centuries BCE, Jeruzalem, 1998, pp. 379-405, <a href="/wiki/Trude_Dothan" title="Trude Dothan">T. Dothan</a> - A. Zukerman, A Preliminary Study of the Mycenean IIIC:1 Pottery Assemblages from Tel Miqne-Ekron and Ashdod, in BASOR 333 (2004), p. 1-54 </li> <li id="cite_note-RLAX529-81">↑ <a href="#cite_ref-RLAX529_81-0">a</a> <a href="#cite_ref-RLAX529_81-1">b</a> <a href="/wiki/Aren_Maeir" title="Aren Maeir">A. Maeir</a>, art. Philister-Keramik (Philistine ceramics), in Reallexikon der Assyriologie und vorderasiatischen Archaologie X (2005), p. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?id=hzfsfoJc1CwC&pg=PA532&dq=monochrome+Philistine+pottery&hl=nl&sig=v4nkXqm1Di8VV45VQK2qg2S6JFU#PPA529,M1">529</a> </li> <li id="cite_note-Dothan_1982-82">↑ <a href="#cite_ref-Dothan_1982_82-0">a</a> <a href="#cite_ref-Dothan_1982_82-1">b</a> <a href="/wiki/Trude_Dothan" title="Trude Dothan">T. Dothan</a>, The Philistines and Their Material Culture, Jeruzalem, 1982 </li> <li id="cite_note-83"><a href="#cite_ref-83">↑</a> <a href="/wiki/Aren_Maeir" title="Aren Maeir">A. Maeir</a>, art. Philister-Keramik (Philistine ceramics), in Reallexikon der Assyriologie und vorderasiatischen Archaologie X (2005), p. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?id=hzfsfoJc1CwC&pg=PA530">530</a> </li> <li id="cite_note-RLAX532-84">↑ <a href="#cite_ref-RLAX532_84-0">a</a> <a href="#cite_ref-RLAX532_84-1">b</a> <a href="#cite_ref-RLAX532_84-2">c</a> <a href="/wiki/Aren_Maeir" title="Aren Maeir">A. Maeir</a>, art. Philister-Keramik (Philistine ceramics), in Reallexikon der Assyriologie und vorderasiatischen Archaologie X (2005), p. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?id=hzfsfoJc1CwC&pg=PA532">532</a> </li> <li id="cite_note-85"><a href="#cite_ref-85">↑</a> <a href="/wiki/Amihai_Mazar" title="Amihai Mazar">A. Mazar</a>, Excavations at Tell Qasile. Part II. The Philistine Sanctuary: Various Finds, The Pottery, Conclusions, Appendices, Jeruzalem, 1985 </li> <li id="cite_note-86"><a href="#cite_ref-86">↑</a> <a href="/wiki/Aren_Maeir" title="Aren Maeir">A. Maeir</a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="https://gath.wordpress.com/2008/04/09/visit-to-new-philistine-temple/">Visit to new Philistine temple, 9 april 2008</a>. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20230325003534/https://gath.wordpress.com/2008/04/09/visit-to-new-philistine-temple/">Gearchiveerd</a> op 25 maart 2023. </li> <li id="cite_note-Dothan330-87">↑ <a href="#cite_ref-Dothan330_87-0">a</a> <a href="#cite_ref-Dothan330_87-1">b</a> <a href="#cite_ref-Dothan330_87-2">c</a> <a href="/wiki/Trude_Dothan" title="Trude Dothan">T. Dothan</a>, art. Philistines - Archaeology, in D.N. Freedman (ed.), Anchor Bible Dictionary, V, New York, 1992, p. 330. </li> <li id="cite_note-88"><a href="#cite_ref-88">↑</a> <a href="/wiki/Moshe_Dothan" title="Moshe Dothan">M. Dothan</a>, art. Ashdod, in D.N. Freedman (ed.), Anchor Bible Dictionary, I, New York, 1992, p. 479. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.imj.org.il/imagine/item.asp?itemNum=198019">Ashdoda figurine</a>, <a href="/wiki/Israel_Museum" class="mw-redirect" title="Israel Museum">Israel Museum</a>, 2008. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20221202024808/http://www.imj.org.il/imagine/item.asp?itemNum=198019">Gearchiveerd</a> op 2 december 2022. </li> <li id="cite_note-89"><a href="#cite_ref-89">↑</a> A. Mazar, The Temples and Cult of the Philistines, in E.D. Oren (ed.), The Sea Peoples and Their World: A Reassessment, Philadelphia, 2000, p. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.be/books?id=6T8iAQAAQBAJ&pg=PA223">223</a>, J.M. Golden, Ancient Canaan and Israel: New Perspectives, Santa Barbara - Denver - Oxford, 2004, p. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.be/books?id=yTMzJAKowyEC&pg=PA200">200</a>, D. Ben-Shlomo, Philistine Iconography: A Wealth of Style and Symbolism, Fribourg - Göttingen, 2010, pp. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.zora.uzh.ch/id/eprint/143027/1/Ben-Shlomo_2010_Philistine_Iconography.pdf">178-179</a>, A. Yasur-Landau, The Philistines and Aegean Migration at the End of the Late Bronze Age, Cambridge, 2010, p. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.be/books?id=9DBeI_KhYFQC&pg=PA305">305</a>. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20230709090702/https://books.google.be/books?id=9DBeI_KhYFQC&pg=PA305">Gearchiveerd</a> op 9 juli 2023. </li> <li id="cite_note-90"><a href="#cite_ref-90">↑</a> De vondst roept volgens <a href="/wiki/Moshe_Dothan" title="Moshe Dothan">Moshe Dothan</a> de associatie op met <a href="/wiki/I_en_II_Samu%C3%ABl" class="mw-redirect" title="I en II Samuël">I Samuël</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblija.net/biblija.cgi?Bijbel=Bijbel&m=1+sam+10%3A5&id18=1&pos=0&set=10&l=nl">10:5</a>. Zie <a href="/wiki/Moshe_Dothan" title="Moshe Dothan">M. Dothan</a>, art. Ashdod, in D.N. Freedman (ed.), Anchor Bible Dictionary, I, New York, 1992, p. 479. </li> <li id="cite_note-91"><a href="#cite_ref-91">↑</a> <a href="/wiki/I_en_II_Samu%C3%ABl" class="mw-redirect" title="I en II Samuël">I Samuël</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblija.net/biblija.cgi?Bijbel=Bijbel&m=1+sam+5%3A1-5&id18=1&pos=0&set=10&l=nl">5:1-5</a>. </li> <li id="cite_note-ArchEnc415-92">↑ <a href="#cite_ref-ArchEnc415_92-0">a</a> <a href="#cite_ref-ArchEnc415_92-1">b</a> art. Qasile (a) (Tell), in Archaeological Encyclopedia of the Holy Land, New York, 2001, p. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?id=27nq65cZUIgC&printsec=frontcover&hl=nl#PPA415,M1">415</a>. </li> <li id="cite_note-93"><a href="#cite_ref-93">↑</a> <a href="/wiki/Amihai_Mazar" title="Amihai Mazar">A. Mazar</a>, G.L. Kelm, art. Tell Qasile, in D.N. Freedman (ed.), Anchor Bible Dictionary, V, New York, 1992, p. 577. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20070627163323/http://www.eretzmuseum.org.il/main/site/index.php3?page=77">Tell Qasile Excavations, Eretz Israel Museum, Tel Aviv.</a> </li> <li id="cite_note-94"><a href="#cite_ref-94">↑</a> Magnussen, M. 1978: Graven in Bijbelse Bodem - Archeologie van de landen van de Bijbel, Westland, Schoten, p. 110 </li> <li id="cite_note-95"><a href="#cite_ref-95">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://gath.wordpress.com/2006/08/13/egyptian-gods-at-safi/">J. Uziel, Egyptian Gods at Safi, gath.wordpress.com, 13 augustus 2006.</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20220808020326/https://gath.wordpress.com/2006/08/13/egyptian-gods-at-safi/">Gearchiveerd</a> op 8 augustus 2022. </li> <li id="cite_note-96"><a href="#cite_ref-96">↑</a> F.M. Cross - L.E. Stager, Cypro-Minoan Inscriptions Found in Ashkelon, in <a href="/wiki/Israel_Exploration_Journal" title="Israel Exploration Journal">IEJ</a> 56 (2006), pp. 129-159. Zie ook <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.nytimes.com/2007/03/13/science/13phil.html?pagewanted=print">J.N. Wilford, Philistines, but Less and Less Philistine</a>, <a href="/wiki/New_York_Times" class="mw-redirect" title="New York Times">New York Times</a> 13 maart 2007. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20161220200931/http://www.nytimes.com/2007/03/13/science/13phil.html?pagewanted=print">Gearchiveerd</a> op 20 december 2016. </li> <li id="cite_note-97"><a href="#cite_ref-97">↑</a> <a href="/wiki/Amihai_Mazar" title="Amihai Mazar">A. Mazar</a>, art. Tel Beth-Shean and the Northern Cemetry, in E. Stern (ed.), The New Encyclopedia of Archaeological Excavations in the Holy Land, I, Jeruzalem, 1993, p. 219. </li> <li id="cite_note-98"><a href="#cite_ref-98">↑</a> P.R.S. Moorey, Byblical Lands, Lausanne, 1975, p. 51. </li> <li id="cite_note-99"><a href="#cite_ref-99">↑</a> P.R.S. Moorey, Byblical Lands, Lausanne, 1975, p. 56, <a href="/wiki/Amihai_Mazar" title="Amihai Mazar">A. Mazar</a>, art. Tel Beth-Shean and the Northern Cemetry, in E. Stern (ed.), The New Encyclopedia of Archaeological Excavations in the Holy Land, I, Jeruzalem, 1993, p. 218. <a href="/wiki/Trude_Dothan" title="Trude Dothan">T. Dothan</a>, art. Philistines - Archaeology, in D.N. Freedman (ed.), Anchor Bible Dictionary, V, New York, 1992, p. 332. </li> <li id="cite_note-100"><a href="#cite_ref-100">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://atto.tau.ac.il/~oyd11/tau/ekron.bez.html">J. Callev, The Canaanite Dialect of the Dedicatory Royal Inscription from Ekron, 2004.</a> </li> <li id="cite_note-101"><a href="#cite_ref-101">↑</a> F.M. Cross, L.E. Stager, Cypro-Minoan Inscriptions Found in Ashkelon, <a href="/wiki/Israel_Exploration_Journal" title="Israel Exploration Journal">IEJ</a> 56 (2006) 129-159. Zie ook <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.nytimes.com/2007/03/13/science/13phil.html?pagewanted=print">J.N. Wilford, Philistines, but Less and Less Philistine</a>, <a href="/wiki/New_York_Times" class="mw-redirect" title="New York Times">New York Times</a> 13 maart 2007. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20161220200931/http://www.nytimes.com/2007/03/13/science/13phil.html?pagewanted=print">Gearchiveerd</a> op 20 december 2016. </li> <li id="cite_note-Lev-Tov14-102">↑ <a href="#cite_ref-Lev-Tov14_102-0">a</a> <a href="#cite_ref-Lev-Tov14_102-1">b</a> J. Lev-Tov, The Social Implications of Subsistence Analysis of Faunal Remains from Tel Miqne-Ekron, in Asor Newsletter 49 (1999), p. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.bu.edu/asor/pubs/news/49_1.pdf">14.</a> </li> <li id="cite_note-Killebrew219-103"><a href="#cite_ref-Killebrew219_103-0">↑</a> A.E. Killebrew, Biblical Peoples and Ethnicity: An Archaeological Study of Egyptians, Canaanites, Philistines, and Early Israel, 1300-1100 B.C.E., Leiden, 2005, p. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.nl/books?id=VtAmmwapfVAC&printsec=frontcover#PPA219,M1">219</a>. </li> <li id="cite_note-Lev-Tov15&Killebrew-104"><a href="#cite_ref-Lev-Tov15&Killebrew_104-0">↑</a> J. Lev-Tov, The Social Implications of Subsistence Analysis of Faunal Remains from Tel Miqne-Ekron, in Asor Newsletter 49 (1999), p. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.bu.edu/asor/pubs/news/49_1.pdf">15</a>, A.E. Killebrew, Biblical Peoples and Ethnicity: An Archaeological Study of Egyptians, Canaanites, Philistines, and Early Israel, 1300-1100 B.C.E., Leiden, 2005, p. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.nl/books?id=VtAmmwapfVAC&printsec=frontcover#PPA219,M1">219</a>. </li> <li id="cite_note-Ilani-105">↑ <a href="#cite_ref-Ilani_105-0">a</a> <a href="#cite_ref-Ilani_105-1">b</a> <a href="#cite_ref-Ilani_105-2">c</a> O. Ilani, <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20080617051113/http://www.haaretz.com/hasen/pages/ShArt.jhtml?itemNo=900447">A serving of Philistine culture: Boar, dog and fine wine</a>, in <a href="/wiki/Haaretz" title="Haaretz">Haaretz</a> (4 september 2007). </li> <li id="cite_note-106"><a href="#cite_ref-106">↑</a> D. Ben-Shlomo - I. Shai - A. Zukerman - <a href="/wiki/Aren_Maeir" title="Aren Maeir">A. Maeir</a>, Cooking Identites: Aegean-Style Cooking Jugs and Cultural Interaction in Iron Age Philistia and Neighboring Regions, in <a href="/wiki/American_Journal_of_Archaeology" title="American Journal of Archaeology">AJA</a> 112 (2008), pp. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.ajaonline.org/index.php?ptype=content&aid=315">225-246</a>. </li> <li id="cite_note-107"><a href="#cite_ref-107">↑</a> <a href="/wiki/Aren_Maeir" title="Aren Maeir">A. Maeir</a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="https://gath.wordpress.com/2007/04/10/mixed-wine-in-the-song-of-songs-and-at-tell-es-safi/">Mixed wine - in the Song of Songs and at Tell es-Safi, gath.wordpress.com, 10 april 2007</a>. </li> <li id="cite_note-108"><a href="#cite_ref-108">↑</a> <a href="/wiki/Trude_Dothan" title="Trude Dothan">T. Dothan</a>, art. Philistines - Archaeology, in D.N. Freedman (ed.), Anchor Bible Dictionary, V, New York, 1992, p. 330. <a href="/wiki/Moshe_Dothan" title="Moshe Dothan">M. Dothan</a>, art. Ashdod, in D.N. Freedman (ed.), Anchor Bible Dictionary, I, New York, 1992, p. 479. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.imj.org.il/imagine/item.asp?itemNum=198019">Ashdoda figurine</a>, <a href="/wiki/Israel_Museum" class="mw-redirect" title="Israel Museum">Israel Museum</a>, 2008. A. Yasur-Landau, The Mother(s) of all Philistines? Aegean Enthroned Deities of the 12th - 11th Century Philistia, in Aegaeum 22 (2001), pp. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20160910131306/http://www2.ulg.ac.be/archgrec/IMG/aegeum/aegaeum22%28pdf%29/40%20YASUR-LANDAU.pdf">1-15.</a> </li> <li id="cite_note-109"><a href="#cite_ref-109">↑</a> E. Noort, Die Seevölker in Palästina, Kampen - Leuven, 1994, pp. 134-137. </li> <li id="cite_note-110"><a href="#cite_ref-110">↑</a> J.F. Healey, art. Dagon, in K. van der Toorn - B. Becking - <a href="/wiki/Pieter_van_der_Horst" title="Pieter van der Horst">P.W. van der Horst</a> (edd.), Dictionary of Deities and Demons in the Bible, Leiden - Grand Rapids - Cambridge, 19992, pp. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?id=yCkRz5pfxz0C&printsec=copyright&dq=%22Baal+Zebul%22&lr=&hl=nl#PPA216,M1">216</a><a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?id=yCkRz5pfxz0C&printsec=copyright&dq=%22Baal+Zebul%22&lr=&hl=nl#PPA217,M1">-</a><a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?id=yCkRz5pfxz0C&printsec=copyright&dq=%22Baal+Zebul%22&lr=&hl=nl#PPA218,M1">-</a><a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?id=yCkRz5pfxz0C&printsec=copyright&dq=%22Baal+Zebul%22&lr=&hl=nl#PPA219,M1">219</a>. Vgl. J. Strange, The Philistine City-states, in M.H. Hansen (ed.), A Comparative Study of Thirty City-state Cultures, Kopenhagen, 2000, p. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?id=8qvY8pxVxcwC&printsec=frontcover&hl=nl#PPA135,M1">135</a>. </li> <li id="cite_note-111"><a href="#cite_ref-111">↑</a> <a href="/wiki/Flavius_Josephus" title="Flavius Josephus">Flavius Josephus</a>, Ant. XIII 99-100. </li> <li id="cite_note-112"><a href="#cite_ref-112">↑</a> <a href="/wiki/I_en_II_Koningen" class="mw-redirect" title="I en II Koningen">II Koningen</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.biblija.net/biblija.cgi?Bijbel=Bijbel&m=2+kon+1&id18=1&pos=0&set=10&l=nl">1.</a> Zie ook W. Herrmann, art. Baal Zebub, in K. van der Toorn - B. Becking - <a href="/wiki/Pieter_van_der_Horst" title="Pieter van der Horst">P.W. van der Horst</a> (edd.), Dictionary of Deities and Demons in the Bible, Leiden - Grand Rapids - Cambridge, 19992, pp. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?id=yCkRz5pfxz0C&pg=PA155&dq=%22Baal+Zebul%22&lr=&hl=nl&sig=loxT0fvnhw1odl796v0wyCQC9DY#PPA154,M1">155</a><a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?id=yCkRz5pfxz0C&pg=PA155&dq=%22Baal+Zebul%22&lr=&hl=nl&sig=loxT0fvnhw1odl796v0wyCQC9DY#PPA155,M1">-</a><a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?id=yCkRz5pfxz0C&pg=PA155&dq=%22Baal+Zebul%22&lr=&hl=nl&sig=loxT0fvnhw1odl796v0wyCQC9DY#PPA156,M1">156</a> en J. Strange, The Philistine City-states, in M.H. Hansen (ed.), A Comparative Study of Thirty City-state Cultures, Kopenhagen, 2000, p. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?id=8qvY8pxVxcwC&printsec=frontcover&hl=nl#PPA135,M1">135</a>. </li> <li id="cite_note-113"><a href="#cite_ref-113">↑</a> <a href="/wiki/Trude_Dothan" title="Trude Dothan">T. Dothan</a> - <a href="/wiki/Seymour_Gitin" title="Seymour Gitin">S. Gitin</a>, Tel Miqne-Ekron. Summary of Fourteen Seasons of Excavation 1981-1996, Jeruzalem, 2005, pp. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20150601140715/http://www.aiar.org/docs/EkronSummary.pdf">8-9.</a> </li> <li id="cite_note-114"><a href="#cite_ref-114">↑</a> A. Yasur-Landau, The Mother(s) of all Philistines? Aegean Enthroned Deities of the 12th - 11th Century Philistia, in Aegaeum 22 (2001), pp. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20160910131306/http://www2.ulg.ac.be/archgrec/IMG/aegeum/aegaeum22%28pdf%29/40%20YASUR-LANDAU.pdf">1-15.</a> </li> <li id="cite_note-115"><a href="#cite_ref-115">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.bib-arch.org/bswb_BAR/indexBAR.asp?PubID=BSBA&Volume=24&Issue=5&ArticleID=4&ParentArticleID=11">A. Demsky, Discovering a Goddess. A new look at the Ekron inscription identifies a mysterious deity, in BAR 24 (1998).</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://atto.tau.ac.il/~oyd11/tau/ekron.bez.html">J. Callev, The Canaanite Dialect of the Dedicatory Royal Inscription from Ekron, atto.tau.ac.il, 2004.</a> </li> <li id="cite_note-116"><a href="#cite_ref-116">↑</a> <a href="/wiki/Trude_Dothan" title="Trude Dothan">T. Dothan</a> - <a href="/wiki/Seymour_Gitin" title="Seymour Gitin">S. Gitin</a>, Tel Miqne-Ekron. Summary of Fouteen Seasons of Excavation 1981-1996, Jeruzalem, 2005, p. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20150601140715/http://www.aiar.org/docs/EkronSummary.pdf">9.</a> </li> <li id="cite_note-117"><a href="#cite_ref-117">↑</a> <a href="/wiki/Trude_Dothan" title="Trude Dothan">T. Dothan</a> - <a href="/wiki/Moshe_Dothan" title="Moshe Dothan">M. Dothan</a>, People of the Sea. The Search for the Philistines, New York, 1992, p. 152. </li> <li id="cite_note-118"><a href="#cite_ref-118">↑</a> M. Görg, art. Philister, in Reallexikon der Assyriologie und vorderasiatischen Archaologie X (2005), p. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?id=hzfsfoJc1CwC&pg=PA532&dq=monochrome+Philistine+pottery&hl=nl&sig=v4nkXqm1Di8VV45VQK2qg2S6JFU#PPA528,M1">528</a>, <a href="/wiki/Carl_S._Ehrlich" class="mw-redirect" title="Carl S. Ehrlich">C.S. Ehrlich</a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.bibelwissenschaft.de/wibilex/das-bibellexikon/lexikon/sachwort/anzeigen/details/philister-2/ch/6af1292159222d26fac2d5b9d89be3a6/">art. Philister, WiBiLex.de (2007).</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20221209101024/https://www.bibelwissenschaft.de/wibilex/das-bibellexikon/lexikon/sachwort/anzeigen/details/philister-2/ch/6af1292159222d26fac2d5b9d89be3a6/">Gearchiveerd</a> op 9 december 2022. </li> <li id="cite_note-119"><a href="#cite_ref-119">↑</a> <a href="/wiki/Trude_Dothan" title="Trude Dothan">T. Dothan</a>, art. Philistines - Archaeology, in D.N. Freedman (ed.), Anchor Bible Dictionary, V, New York, 1992, p. 331. </li> <li id="cite_note-120"><a href="#cite_ref-120">↑</a> E. Noort, Die Seevölker in Palästina, Kampen - Leuven, 1994, pp. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?id=--A8ZfdyK8AC&pg=PA27&vq=Philister&dq=Die+Seev%C3%B6lker+in+Pal%C3%A4stina&hl=nl&sig=Ht-_4zskUTJkUAnioshJDEBbjB8">27</a><a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?id=--A8ZfdyK8AC&pg=PA28&vq=Philister&dq=Die+Seev%C3%B6lker+in+Pal%C3%A4stina&hl=nl&sig=dOhDUq3bGH6mAOUEWF2vsbEh-fc">-</a><a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?id=--A8ZfdyK8AC&pg=PA29&vq=Babylon&dq=Die+Seev%C3%B6lker+in+Pal%C3%A4stina&hl=nl&sig=LkfDoOrHNuJpsF5hrwH5CK2vZBs">-</a><a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?id=--A8ZfdyK8AC&pg=PA30&vq=Philister&dq=Die+Seev%C3%B6lker+in+Pal%C3%A4stina&hl=nl&sig=Jq9aWiP4kMZ7DwD1va-r0eYEr10">-</a><a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?id=--A8ZfdyK8AC&pg=PA31&vq=Rachianu&dq=Die+Seev%C3%B6lker+in+Pal%C3%A4stina&hl=nl&sig=_aNE_KF8UAh3K-45EDPa5OekyhI">-</a><a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?id=--A8ZfdyK8AC&pg=PA32&vq=nicht&dq=Die+Seev%C3%B6lker+in+Pal%C3%A4stina&hl=nl&sig=75PI74RAmzzoZpWx7q2fT6aTwkM">-</a><a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?id=--A8ZfdyK8AC&pg=PA33&vq=Quellen&dq=Die+Seev%C3%B6lker+in+Pal%C3%A4stina&hl=nl&sig=qASOw4FgiaMU3DE2c8CCVKgSEtQ">33</a>. De Filistijnen worden nog slechts in Bijbelse context vermeld: <a href="/wiki/Ezechi%C3%ABl_(boek)" title="Ezechiël (boek)">Ezechiël</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblija.net/biblija.cgi?Bijbel=Bijbel&m=Ez+25%3A16&id18=1&pos=0&set=10&l=nl">25:16</a>, <a href="/wiki/Zacharia_(Hebreeuwse_Bijbel)" class="mw-redirect" title="Zacharia (Hebreeuwse Bijbel)">Zacharia</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblija.net/biblija.cgi?Bijbel=Bijbel&m=Zach+9%3A6&id18=1&pos=0&set=10&l=nl">9:6</a>, <a href="/wiki/I_Makkabee%C3%ABn" class="mw-redirect" title="I Makkabeeën">I Makkabeeën</a> <a href="/wiki/I_Makkabee%C3%ABn" class="mw-redirect" title="I Makkabeeën">3</a> ("land van de Filistijnen"). Zie echter ook B.J. Stone, The Philistines and Acculturation: Culture Change and Ethnic Continuity in the Iron Age, in BASOR 298 (1995), pp. 7-32. </li> <li id="cite_note-121"><a href="#cite_ref-121">↑</a> M. Gil, A History of Palestine, 634-1099, Cambridge, 1992, pp. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?id=M0wUKoMJeccC&pg=PA113&dq=Philistines+British+writers+Palestina&hl=nl&sig=qeeZ9OfSpuLhyn5_kgVkMImjd14#PPA113,M1">113</a>-<a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?id=M0wUKoMJeccC&pg=PA113&dq=Philistines+British+writers+Palestina&hl=nl&sig=qeeZ9OfSpuLhyn5_kgVkMImjd14#PPA114,M1">114</a>. </li> <li id="cite_note-122"><a href="#cite_ref-122">↑</a> De Palestijnen en Filistijnen zijn zeker niet etnisch verwant. Zie: M. Gil, A History of Palestine, 634-1099, Cambridge, 1992, pp. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?id=M0wUKoMJeccC&pg=PA14">14</a>-<a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?id=M0wUKoMJeccC&pg=PA15">15</a>. </li> <li id="cite_note-123"><a href="#cite_ref-123">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20160304192416/http://www.vrt.be/taal/filistijnen-filistijnen">art. filistijnen / Filistijnen, vrt.be</a>. </li> <li id="cite_note-124"><a href="#cite_ref-124">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20071116203750/http://www.muiswerk.nl/WRDNBOEK/LTR_F/W7089.HTM">Muiswerk Woordenboek, s.v. Filistijnen'</a> </li> <li id="cite_note-125"><a href="#cite_ref-125">↑</a> J. van der Toorn-Schutte, Verhaal halen. Een zoektocht naar de oorsprong van Nederlandse uitdrukkingen, Amsterdam, 2003, pp. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?id=gjNDqTUNldcC&pg=PA138&dq=%22naar+de+Filistijnen+zijn%22&hl=nl&sig=vyVOqAje9g4_UYdma0H8vkXplOk#PPA92,M1">92</a>-<a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?id=gjNDqTUNldcC&pg=PA138&dq=%22naar+de+Filistijnen+zijn%22&hl=nl&sig=vyVOqAje9g4_UYdma0H8vkXplOk#PPA93,M1">93</a>. </li> <li id="cite_note-126"><a href="#cite_ref-126">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.jstor.org/stable/3719060">E. Morgan, Goethe and the Philistine, in The Modern Language Review 53 (1958) 374-379.</a> </li> </ol></div></div> </div> <div class="toccolours etalage" style="display:flex; justify-content:space-between; gap:1em; align-items:center; text-align:center; font-size:85%; clear:both; margin-top:1em; margin-bottom:-0.5em; border:1px solid var(--border-color-base,#a2a9b1);"> <div><a href="/wiki/Bestand:Fairytale_bookmark_golden.svg" class="mw-file-description" title="Etalagester"><img alt="Etalagester" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Fairytale_bookmark_golden.svg/20px-Fairytale_bookmark_golden.svg.png" decoding="async" width="20" height="20" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Fairytale_bookmark_golden.svg/30px-Fairytale_bookmark_golden.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Fairytale_bookmark_golden.svg/40px-Fairytale_bookmark_golden.svg.png 2x" data-file-width="64" data-file-height="64" /></a></div> <div>Dit artikel is op 27 april 2008 in <a class="external text" href="https://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Filistijnen&oldid=12166603">deze versie</a> opgenomen in de <a href="/wiki/Wikipedia:Etalage" title="Wikipedia:Etalage">etalage</a>.</div> <div></div> </div>    </div><noscript><img src="https://login.wikimedia.org/wiki/Special:CentralAutoLogin/start?type=1x1&useformat=desktop" alt="" width="1" height="1" style="border: none; position: absolute;"></noscript> <div class="printfooter" data-nosnippet="">Overgenomen van "<a dir="ltr" href="https://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Filistijnen&oldid=67427125">https://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Filistijnen&oldid=67427125</a>"</div></div> <div id="catlinks" class="catlinks" data-mw="interface"><div id="mw-normal-catlinks" class="mw-normal-catlinks"><a href="/wiki/Categorie:Alles" title="Categorie:Alles">Categorieën</a>: <ul><li><a href="/wiki/Categorie:Filistijnse_oudheid" title="Categorie:Filistijnse oudheid">Filistijnse oudheid</a></li><li><a href="/wiki/Categorie:Zeevolken" title="Categorie:Zeevolken">Zeevolken</a></li><li><a href="/wiki/Categorie:Historisch_volk_in_Azi%C3%AB" title="Categorie:Historisch volk in Azië">Historisch volk in Azië</a></li><li><a href="/wiki/Categorie:Hebreeuwse_Bijbel" title="Categorie:Hebreeuwse Bijbel">Hebreeuwse Bijbel</a></li><li><a href="/wiki/Categorie:Bijbelse_term" title="Categorie:Bijbelse term">Bijbelse term</a></li></ul></div><div id="mw-hidden-catlinks" class="mw-hidden-catlinks mw-hidden-cats-hidden">Verborgen categorieën: <ul><li><a href="/wiki/Categorie:Wikipedia:Onbereikbare_externe_link" title="Categorie:Wikipedia:Onbereikbare externe link">Wikipedia:Onbereikbare externe link</a></li><li><a href="/wiki/Categorie:Wikipedia:Etalage-artikelen" title="Categorie:Wikipedia:Etalage-artikelen">Wikipedia:Etalage-artikelen</a></li><li><a href="/wiki/Categorie:Wikipedia:Etalage-artikelen_uit_2008" title="Categorie:Wikipedia:Etalage-artikelen uit 2008">Wikipedia:Etalage-artikelen uit 2008</a></li><li><a href="/wiki/Categorie:Wikipedia:Pagina%27s_die_ISBN_magische_links_gebruiken" title="Categorie:Wikipedia:Pagina's die ISBN magische links gebruiken">Wikipedia:Pagina's die ISBN magische links gebruiken</a></li></ul></div></div> </div> </main> </div> <div class="mw-footer-container"> <footer id="footer" class="mw-footer" > <ul id="footer-info"> <li id="footer-info-lastmod"> Deze pagina is voor het laatst bewerkt op 24 apr 2024 om 09:03.</li> <li id="footer-info-copyright">De tekst is beschikbaar onder de licentie <a rel="nofollow" class="external text" href="//creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.nl">Creative Commons Naamsvermelding/Gelijk delen</a>, er kunnen aanvullende voorwaarden van toepassing zijn. Zie de <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Terms_of_Use/nl">gebruiksvoorwaarden</a> voor meer informatie. Wikipedia® is een geregistreerd handelsmerk van de <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.wikimediafoundation.org">Wikimedia Foundation, Inc.</a>, een organisatie zonder winstoogmerk.</li> </ul> <ul id="footer-places"> <li id="footer-places-privacy"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy">Privacybeleid</a></li> <li id="footer-places-about"><a href="/wiki/Wikipedia">Over Wikipedia</a></li> <li id="footer-places-disclaimers"><a href="/wiki/Wikipedia:Algemeen_voorbehoud">Disclaimers</a></li> <li id="footer-places-wm-codeofconduct"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct">Gedragscode</a></li> <li id="footer-places-developers"><a href="https://developer.wikimedia.org">Ontwikkelaars</a></li> <li id="footer-places-statslink"><a href="https://stats.wikimedia.org/#/nl.wikipedia.org">Statistieken</a></li> <li id="footer-places-cookiestatement"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Cookie_statement">Cookieverklaring</a></li> <li id="footer-places-mobileview"><a href="//nl.m.wikipedia.org/w/index.php?title=Filistijnen&mobileaction=toggle_view_mobile" class="noprint stopMobileRedirectToggle">Mobiele weergave</a></li> </ul> <ul id="footer-icons" class="noprint"> <li id="footer-copyrightico"><a href="https://wikimediafoundation.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/static/images/footer/wikimedia-button.svg" width="84" height="29" alt="Wikimedia Foundation" loading="lazy"></a></li> <li id="footer-poweredbyico"><a href="https://www.mediawiki.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/w/resources/assets/poweredby_mediawiki.svg" alt="Powered by MediaWiki" width="88" height="31" loading="lazy"></a></li> </ul> </footer> </div> </div> </div> <div class="vector-settings" id="p-dock-bottom"> <ul></ul> </div><script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.config.set({"wgHostname":"mw-web.codfw.main-5c59558b9d-qr7ld","wgBackendResponseTime":193,"wgPageParseReport":{"limitreport":{"cputime":"0.499","walltime":"0.596","ppvisitednodes":{"value":7855,"limit":1000000},"postexpandincludesize":{"value":485139,"limit":2097152},"templateargumentsize":{"value":291784,"limit":2097152},"expansiondepth":{"value":22,"limit":100},"expensivefunctioncount":{"value":0,"limit":500},"unstrip-depth":{"value":0,"limit":20},"unstrip-size":{"value":105903,"limit":5000000},"entityaccesscount":{"value":0,"limit":400},"timingprofile":["100.00% 403.306 1 -total"," 36.23% 146.134 8 Sjabloon:Polytonic"," 36.04% 145.364 1 Sjabloon:Appendix"," 35.48% 143.080 8 Sjabloon:Lang"," 35.30% 142.371 2 Sjabloon:Bevat"," 24.94% 100.600 1 Sjabloon:References-scroll"," 8.29% 33.434 267 Sjabloon:Aut"," 4.75% 19.168 1 Sjabloon:Etalage"," 2.96% 11.924 2 Sjabloon:Citeer_web"," 2.71% 10.928 5 Sjabloon:Zie_hoofdartikel"]},"scribunto":{"limitreport-timeusage":{"value":"0.100","limit":"10.000"},"limitreport-memusage":{"value":10112410,"limit":52428800},"limitreport-logs":"grc\ngrc\ngrc\ngrc\ngrc\ngrc\ngrc\ngrc\n"},"cachereport":{"origin":"mw-web.eqiad.main-7dfdb57c74-sp5p6","timestamp":"20241128212325","ttl":2592000,"transientcontent":false}}});});</script> <script type="application/ld+json">{"@context":"https:\/\/schema.org","@type":"Article","name":"Filistijnen","url":"https:\/\/nl.wikipedia.org\/wiki\/Filistijnen","sameAs":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q193776","mainEntity":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q193776","author":{"@type":"Organization","name":"Bijdragers aan Wikimedia-projecten"},"publisher":{"@type":"Organization","name":"Wikimedia Foundation, Inc.","logo":{"@type":"ImageObject","url":"https:\/\/www.wikimedia.org\/static\/images\/wmf-hor-googpub.png"}},"datePublished":"2004-09-23T06:28:32Z","dateModified":"2024-04-24T08:03:58Z","image":"https:\/\/upload.wikimedia.org\/wikipedia\/commons\/3\/34\/Philistines_pentapolis.jpg","headline":"zeevarend volk dat zich eind 2e millennium v.Chr. op de zuidkuststrook van Kana\u00e4n vestigde"}</script> </body> </html>