CINXE.COM

<!DOCTYPE html> <html class="client-nojs vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-disabled skin-theme-clientpref-day vector-sticky-header-enabled vector-toc-available" lang="ba" dir="ltr"> <head> <meta charset="UTF-8"> <title>Рус-төрөк һуғышы (1877—1878) — Википедия</title> <script>(function(){var className="client-js vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-disabled skin-theme-clientpref-day vector-sticky-header-enabled vector-toc-available";var cookie=document.cookie.match(/(?:^|; )bawikimwclientpreferences=([^;]+)/);if(cookie){cookie[1].split('%2C').forEach(function(pref){className=className.replace(new RegExp('(^| )'+pref.replace(/-clientpref-\w+$|[^\w-]+/g,'')+'-clientpref-\\w+( |$)'),'$1'+pref+'$2');});}document.documentElement.className=className;}());RLCONF={"wgBreakFrames":false,"wgSeparatorTransformTable":[",\t."," \t,"],"wgDigitTransformTable":["",""],"wgDefaultDateFormat":"dmy" ,"wgMonthNames":["","ғинуар","февраль","март","апрель","май","июнь","июль","август","сентябрь","октябрь","ноябрь","декабрь"],"wgRequestId":"887fab20-8801-4f19-b0c1-98373b25e569","wgCanonicalNamespace":"","wgCanonicalSpecialPageName":false,"wgNamespaceNumber":0,"wgPageName":"Рус-төрөк_һуғышы_(1877—1878)","wgTitle":"Рус-төрөк һуғышы (1877—1878)","wgCurRevisionId":1275668,"wgRevisionId":1275668,"wgArticleId":186165,"wgIsArticle":true,"wgIsRedirect":false,"wgAction":"view","wgUserName":null,"wgUserGroups":["*"],"wgCategories":["ISBN серле һылтанмаһын ҡулланған биттәр","Викияңылыҡтарға һылтанмаһы булған мәҡәләләр","Ҡалыптар:Тышҡы һылтанмалар","Википедия:флагификация дөрөҫ ҡулланылмаған биттәр", "Википедия:Мәҡәләлә Викикитапханаға һылтанмаһы булған мәҡәләләр","Рус-төрөк һуғышы (1877—1878)","Рус-төрөк һуғыштары"],"wgPageViewLanguage":"ba","wgPageContentLanguage":"ba","wgPageContentModel":"wikitext","wgRelevantPageName":"Рус-төрөк_һуғышы_(1877—1878)","wgRelevantArticleId":186165,"wgIsProbablyEditable":true,"wgRelevantPageIsProbablyEditable":true,"wgRestrictionEdit":[],"wgRestrictionMove":[],"wgNoticeProject":"wikipedia","wgCiteReferencePreviewsActive":true,"wgMediaViewerOnClick":true,"wgMediaViewerEnabledByDefault":true,"wgPopupsFlags":0,"wgVisualEditor":{"pageLanguageCode":"ba","pageLanguageDir":"ltr","pageVariantFallbacks":"ba"},"wgMFDisplayWikibaseDescriptions":{"search":true,"watchlist":true,"tagline":true,"nearby":true},"wgWMESchemaEditAttemptStepOversample":false,"wgWMEPageLength":200000,"wgEditSubmitButtonLabelPublish":true,"wgULSPosition":"interlanguage", "wgULSisCompactLinksEnabled":false,"wgVector2022LanguageInHeader":true,"wgULSisLanguageSelectorEmpty":false,"wgWikibaseItemId":"Q174205","wgCheckUserClientHintsHeadersJsApi":["brands","architecture","bitness","fullVersionList","mobile","model","platform","platformVersion"],"GEHomepageSuggestedEditsEnableTopics":true,"wgGETopicsMatchModeEnabled":false,"wgGEStructuredTaskRejectionReasonTextInputEnabled":false,"wgGELevelingUpEnabledForUser":false,"wgSiteNoticeId":"2.0"};RLSTATE={"ext.globalCssJs.user.styles":"ready","site.styles":"ready","user.styles":"ready","ext.globalCssJs.user":"ready","user":"ready","user.options":"loading","ext.cite.styles":"ready","mediawiki.page.gallery.styles":"ready","skins.vector.search.codex.styles":"ready","skins.vector.styles":"ready","skins.vector.icons":"ready","ext.wikimediamessages.styles":"ready","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript":"ready","ext.uls.interlanguage":"ready","wikibase.client.init":"ready","ext.wikimediaBadges":"ready", "ext.dismissableSiteNotice.styles":"ready"};RLPAGEMODULES=["ext.cite.ux-enhancements","mediawiki.page.media","ext.scribunto.logs","site","mediawiki.page.ready","mediawiki.toc","skins.vector.js","ext.centralNotice.geoIP","ext.centralNotice.startUp","ext.gadget.editZeroSection","ext.gadget.directLinkToCommons","ext.gadget.sidebarRelated","ext.urlShortener.toolbar","ext.centralauth.centralautologin","mmv.bootstrap","ext.popups","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.init","ext.visualEditor.targetLoader","ext.echo.centralauth","ext.eventLogging","ext.wikimediaEvents","ext.navigationTiming","ext.uls.interface","ext.cx.eventlogging.campaigns","ext.cx.uls.quick.actions","wikibase.client.vector-2022","ext.checkUser.clientHints","ext.growthExperiments.SuggestedEditSession","ext.dismissableSiteNotice"];</script> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.loader.impl(function(){return["user.options@12s5i",function($,jQuery,require,module){mw.user.tokens.set({"patrolToken":"+\\","watchToken":"+\\","csrfToken":"+\\"}); }];});});</script> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=ba&modules=ext.cite.styles%7Cext.dismissableSiteNotice.styles%7Cext.uls.interlanguage%7Cext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript%7Cext.wikimediaBadges%7Cext.wikimediamessages.styles%7Cmediawiki.page.gallery.styles%7Cskins.vector.icons%2Cstyles%7Cskins.vector.search.codex.styles%7Cwikibase.client.init&only=styles&skin=vector-2022"> <script async="" src="/w/load.php?lang=ba&modules=startup&only=scripts&raw=1&skin=vector-2022"></script> <meta name="ResourceLoaderDynamicStyles" content=""> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=ba&modules=site.styles&only=styles&skin=vector-2022"> <meta name="generator" content="MediaWiki 1.44.0-wmf.16"> <meta name="referrer" content="origin"> <meta name="referrer" content="origin-when-cross-origin"> <meta name="robots" content="max-image-preview:standard"> <meta name="format-detection" content="telephone=no"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9e/Zahvat_grivickogo_reduta.jpg/1200px-Zahvat_grivickogo_reduta.jpg"> <meta property="og:image:width" content="1200"> <meta property="og:image:height" content="692"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9e/Zahvat_grivickogo_reduta.jpg/800px-Zahvat_grivickogo_reduta.jpg"> <meta property="og:image:width" content="800"> <meta property="og:image:height" content="462"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9e/Zahvat_grivickogo_reduta.jpg/640px-Zahvat_grivickogo_reduta.jpg"> <meta property="og:image:width" content="640"> <meta property="og:image:height" content="369"> <meta name="viewport" content="width=1120"> <meta property="og:title" content="Рус-төрөк һуғышы (1877—1878) — Википедия"> <meta property="og:type" content="website"> <link rel="preconnect" href="//upload.wikimedia.org"> <link rel="alternate" media="only screen and (max-width: 640px)" href="//ba.m.wikipedia.org/wiki/%D0%A0%D1%83%D1%81-%D1%82%D3%A9%D1%80%D3%A9%D0%BA_%D2%BB%D1%83%D2%93%D1%8B%D1%88%D1%8B_(1877%E2%80%941878)"> <link rel="alternate" type="application/x-wiki" title="Үҙгәртергә" href="/w/index.php?title=%D0%A0%D1%83%D1%81-%D1%82%D3%A9%D1%80%D3%A9%D0%BA_%D2%BB%D1%83%D2%93%D1%8B%D1%88%D1%8B_(1877%E2%80%941878)&action=edit"> <link rel="apple-touch-icon" href="/static/apple-touch/wikipedia.png"> <link rel="icon" href="/static/favicon/wikipedia.ico"> <link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/w/rest.php/v1/search" title="Википедия (ba)"> <link rel="EditURI" type="application/rsd+xml" href="//ba.wikipedia.org/w/api.php?action=rsd"> <link rel="canonical" href="https://ba.wikipedia.org/wiki/%D0%A0%D1%83%D1%81-%D1%82%D3%A9%D1%80%D3%A9%D0%BA_%D2%BB%D1%83%D2%93%D1%8B%D1%88%D1%8B_(1877%E2%80%941878)"> <link rel="license" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.ba"> <link rel="alternate" type="application/atom+xml" title="Википедия — Atom каналы" href="/w/index.php?title=%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81:%D2%BA%D1%83%D2%A3%D2%93%D1%8B_%D2%AF%D2%99%D0%B3%D3%99%D1%80%D1%82%D0%B5%D2%AF%D2%99%D3%99%D1%80&feed=atom"> <link rel="dns-prefetch" href="//meta.wikimedia.org" /> <link rel="dns-prefetch" href="login.wikimedia.org"> </head> <body class="skin--responsive skin-vector skin-vector-search-vue mediawiki ltr sitedir-ltr mw-hide-empty-elt ns-0 ns-subject mw-editable page-Рус-төрөк_һуғышы_1877—1878 rootpage-Рус-төрөк_һуғышы_1877—1878 skin-vector-2022 action-view"><a class="mw-jump-link" href="#bodyContent">Эстәлеккә күсергә</a> <div class="vector-header-container"> <header class="vector-header mw-header"> <div class="vector-header-start"> <nav class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Сайт"> <div id="vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown vector-main-menu-dropdown vector-button-flush-left vector-button-flush-right" title="Төп меню" > <input type="checkbox" id="vector-main-menu-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Төп меню" > <label id="vector-main-menu-dropdown-label" for="vector-main-menu-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-menu mw-ui-icon-wikimedia-menu"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Төп меню</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-main-menu-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-main-menu" class="vector-main-menu vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-main-menu-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="main-menu-pinned" data-pinnable-element-id="vector-main-menu" data-pinned-container-id="vector-main-menu-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-main-menu-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Төп меню</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.pin">ҡабырға панеленә күсерергә</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.unpin">йәшерергә</button> </div> <div id="p-navigation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation" > <div class="vector-menu-heading"> Навигация </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-mainpage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%91%D0%B0%D1%88_%D0%B1%D0%B8%D1%82" title="Баш биткә күсергә [z]" accesskey="z"><span>Баш бит</span></a></li><li id="n-index" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%90%D0%BB%D1%84%D0%B0%D0%B2%D0%B8%D1%82%D0%BB%D1%8B_%D0%BA%D2%AF%D1%80%D2%BB%D3%99%D1%82%D0%BA%D0%B5%D1%81"><span>Алфавитлы күрһәткес</span></a></li><li id="n-currentevents" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%90%D2%93%D1%8B%D0%BC%D0%B4%D0%B0%D2%93%D1%8B_%D0%B2%D0%B0%D2%A1%D0%B8%D2%93%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%80" title="Ағымдағы ваҡиғалар тураһында белешмә мәғлүмәт"><span>Ағымдағы ваҡиғалар</span></a></li><li id="n-specialpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81:%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81_%D0%B1%D0%B8%D1%82%D1%82%D3%99%D1%80"><span>Махсус биттәр</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-articles" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-articles" > <div class="vector-menu-heading"> Мәҡәләләр </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-featured" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D2%BA%D0%B0%D0%B9%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D2%93%D0%B0%D0%BD_%D0%BC%D3%99%D2%A1%D3%99%D0%BB%D3%99%D0%BB%D3%99%D1%80"><span>Һайланған</span></a></li><li id="n-good" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%AF%D2%A1%D1%88%D1%8B_%D0%BC%D3%99%D2%A1%D3%99%D0%BB%D3%99%D0%BB%D3%99%D1%80"><span>Яҡшы</span></a></li><li id="n-quality" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A1%D0%B8%D1%84%D0%B0%D1%82%D0%BB%D1%8B_%D0%BC%D3%99%D2%A1%D3%99%D0%BB%D3%99%D0%BB%D3%99%D1%80"><span>Сифатлы</span></a></li><li id="n-1000" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%9F%D1%80%D0%BE%D0%B5%D0%BA%D1%82:1000_%D3%99%D2%BB%D3%99%D0%BC%D0%B8%D3%99%D1%82%D0%BB%D0%B5_%D0%BC%D3%99%D2%A1%D3%99%D0%BB%D3%99"><span>1 000 мотлаҡ</span></a></li><li id="n-10000" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%9F%D1%80%D0%BE%D0%B5%D0%BA%D1%82:%D0%9C%D0%B8%D1%80%D0%B8%D0%B0%D0%B4%D0%B0"><span>10 000 әһәмиәтле</span></a></li><li id="n-Башҡортнамә" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%91%D0%B0%D1%88%D2%A1%D0%BE%D1%80%D1%82_%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F%D2%BB%D1%8B%D0%BD%D0%B4%D0%B0_%D0%B1%D1%83%D0%BB%D1%8B%D1%80%D2%93%D0%B0_%D1%82%D0%B5%D0%B9%D0%B5%D1%88_%D0%BC%D3%99%D2%A1%D3%99%D0%BB%D3%99%D0%BB%D3%99%D1%80"><span>Башҡортнамә</span></a></li><li id="n-newpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81:%D0%AF%D2%A3%D1%8B_%D0%B1%D0%B8%D1%82%D1%82%D3%99%D1%80"><span>Яңы биттәр</span></a></li><li id="n-randompage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81:%D0%9E%D1%81%D1%80%D0%B0%D2%A1%D0%BB%D1%8B_%D0%BC%D3%99%D2%A1%D3%99%D0%BB%D3%99" title="Осраҡлы һайланған битте ҡарарға [x]" accesskey="x"><span>Осраҡлы мәҡәлә</span></a></li><li id="n-URL-ҡыҫҡартыу" class="mw-list-item"><a href="https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:UrlShortener"><span>URL ҡыҫҡартыу</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-participation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-participation" > <div class="vector-menu-heading"> Ҡатнашыу </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-portal" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%91%D0%B5%D1%80%D0%BB%D3%99%D1%88%D0%BC%D3%99" title="Проект буйынса нимә эшләй алыуығыҙ һәм ҡайҙа нимә барлығы тураһында белешмә"><span>Берләшмә</span></a></li><li id="n-forum" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D2%A0%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%BB%D1%82%D0%B0%D0%B9"><span>Ҡоролтай</span></a></li><li id="n-recentchanges" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81:%D2%BA%D1%83%D2%A3%D2%93%D1%8B_%D2%AF%D2%99%D0%B3%D3%99%D1%80%D1%82%D0%B5%D2%AF%D2%99%D3%99%D1%80" title="Һуңғы үҙгәртеүҙәр исемлеге [r]" accesskey="r"><span>Һуңғы үҙгәртеүҙәр</span></a></li><li id="n-help" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%91%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D1%88%D0%BC%D3%99" title="«Википедия» буйынса белешмә"><span>Белешмә</span></a></li><li id="n-sitesupportregional" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%9F%D0%BE%D1%80%D1%82%D0%B0%D0%BB:%D0%90%D2%93%D1%8B%D0%BC%D0%B4%D0%B0%D2%93%D1%8B_%D0%B2%D0%B0%D2%A1%D0%B8%D2%93%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%80/%D0%91%D0%B0%D1%88%D2%A1%D0%BE%D1%80%D1%82_%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F%D2%BB%D1%8B%D0%BD%D0%B0_%D0%BC%D0%B0%D1%82%D0%B4%D0%B8_%D1%8F%D1%80%D2%99%D0%B0%D0%BC"><span>Матди ярҙам</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> <a href="/wiki/%D0%91%D0%B0%D1%88_%D0%B1%D0%B8%D1%82" class="mw-logo"> <img class="mw-logo-icon" src="/static/images/icons/wikipedia.png" alt="" aria-hidden="true" height="50" width="50"> <span class="mw-logo-container skin-invert"> <img class="mw-logo-wordmark" alt="Википедия" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-wordmark-ru.svg" style="width: 7.5em; height: 1.25em;"> <img class="mw-logo-tagline" alt="ирекле энциклопедия" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-tagline-ba.svg" width="118" height="11" style="width: 7.375em; height: 0.6875em;"> </span> </a> </div> <div class="vector-header-end"> <div id="p-search" role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-collapses vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box-auto-expand-width vector-search-box"> <a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81:%D0%AD%D2%99%D0%BB%D3%99%D2%AF" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only search-toggle" title="Википедия эсендә эҙләү [f]" accesskey="f"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>Эҙләү</span> </a> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail cdx-typeahead-search--auto-expand-width"> <form action="/w/index.php" id="searchform" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div id="simpleSearch" class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Википедия эсендә эҙләү" aria-label="Википедия эсендә эҙләү" autocapitalize="sentences" title="Википедия эсендә эҙләү [f]" accesskey="f" id="searchInput" > <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="Махсус:Эҙләү"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Эҙләргә</button> </form> </div> </div> </div> <nav class="vector-user-links vector-user-links-wide" aria-label="Шәхси ҡоралдар"> <div class="vector-user-links-main"> <div id="p-vector-user-menu-preferences" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-userpage" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Уҡыу көйләүҙәре"> <div id="vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown " title="Измените внешний вид страницы, размер, ширину и цвет шрифта." > <input type="checkbox" id="vector-appearance-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Уҡыу көйләүҙәре" > <label id="vector-appearance-dropdown-label" for="vector-appearance-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-appearance mw-ui-icon-wikimedia-appearance"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Уҡыу көйләүҙәре</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-appearance-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div id="p-vector-user-menu-notifications" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-overflow" class="vector-menu mw-portlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="https://donate.wikimedia.org/?wmf_source=donate&wmf_medium=sidebar&wmf_campaign=ba.wikipedia.org&uselang=ba" class=""><span>Иғәнә</span></a> </li> <li id="pt-createaccount-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81:%D0%98%D2%AB%D3%99%D0%BF_%D1%8F%D2%99%D1%8B%D1%83%D1%8B_%D1%8F%D2%BB%D0%B0%D1%83&returnto=%D0%A0%D1%83%D1%81-%D1%82%D3%A9%D1%80%D3%A9%D0%BA+%D2%BB%D1%83%D2%93%D1%8B%D1%88%D1%8B+%281877%E2%80%941878%29" title="Мотлаҡ булмаһа ла, иҫәп яҙмаһы төҙөргә һәм системала танылырға тәҡдим итәбеҙ" class=""><span>Теркәлеү</span></a> </li> <li id="pt-login-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81:%D0%A2%D0%B0%D0%BD%D1%8B%D0%BB%D1%8B%D1%83&returnto=%D0%A0%D1%83%D1%81-%D1%82%D3%A9%D1%80%D3%A9%D0%BA+%D2%BB%D1%83%D2%93%D1%8B%D1%88%D1%8B+%281877%E2%80%941878%29" title="Бында теркәлеү үтергә була, әммә мотлаҡ түгел [o]" accesskey="o" class=""><span>Танылыу</span></a> </li> </ul> </div> </div> </div> <div id="vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown vector-user-menu vector-button-flush-right vector-user-menu-logged-out" title="Күберәк мөмкинлектәр" > <input type="checkbox" id="vector-user-links-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Шәхси ҡоралдар" > <label id="vector-user-links-dropdown-label" for="vector-user-links-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-ellipsis mw-ui-icon-wikimedia-ellipsis"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Шәхси ҡоралдар</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-personal" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-personal" title="Ҡатнашыусы менюһы" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="https://donate.wikimedia.org/?wmf_source=donate&wmf_medium=sidebar&wmf_campaign=ba.wikipedia.org&uselang=ba"><span>Иғәнә</span></a></li><li id="pt-contribute" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81:Contribute"><span class="vector-icon mw-ui-icon-edit mw-ui-icon-wikimedia-edit"></span> <span>Индергән өлөш</span></a></li><li id="pt-createaccount" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81:%D0%98%D2%AB%D3%99%D0%BF_%D1%8F%D2%99%D1%8B%D1%83%D1%8B_%D1%8F%D2%BB%D0%B0%D1%83&returnto=%D0%A0%D1%83%D1%81-%D1%82%D3%A9%D1%80%D3%A9%D0%BA+%D2%BB%D1%83%D2%93%D1%8B%D1%88%D1%8B+%281877%E2%80%941878%29" title="Мотлаҡ булмаһа ла, иҫәп яҙмаһы төҙөргә һәм системала танылырға тәҡдим итәбеҙ"><span class="vector-icon mw-ui-icon-userAdd mw-ui-icon-wikimedia-userAdd"></span> <span>Теркәлеү</span></a></li><li id="pt-login" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81:%D0%A2%D0%B0%D0%BD%D1%8B%D0%BB%D1%8B%D1%83&returnto=%D0%A0%D1%83%D1%81-%D1%82%D3%A9%D1%80%D3%A9%D0%BA+%D2%BB%D1%83%D2%93%D1%8B%D1%88%D1%8B+%281877%E2%80%941878%29" title="Бында теркәлеү үтергә була, әммә мотлаҡ түгел [o]" accesskey="o"><span class="vector-icon mw-ui-icon-logIn mw-ui-icon-wikimedia-logIn"></span> <span>Танылыу</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-user-menu-anon-editor" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-user-menu-anon-editor" > <div class="vector-menu-heading"> Танылмаған мөхәррирҙәр өсөн бит <a href="/wiki/%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A0%D3%99%D1%85%D0%B8%D0%BC_%D0%B8%D1%82%D0%B5%D0%B3%D0%B5%D2%99" aria-label="Мөхәррирләү тураһында ентеклерәк"><span>Күберәк белергә</span></a> </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-anontalk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81:%D3%98%D2%A3%D0%B3%D3%99%D0%BC%D3%99_%D0%B1%D0%B8%D1%82%D0%B5%D0%BC" title="IP-адресығыҙ өсөн фекер алышыу бите [n]" accesskey="n"><span>Фекер алышыу</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </header> </div> <div class="mw-page-container"> <div class="mw-page-container-inner"> <div class="vector-sitenotice-container"> <div id="siteNotice"><div id="mw-dismissablenotice-anonplace"></div><script>(function(){var node=document.getElementById("mw-dismissablenotice-anonplace");if(node){node.outerHTML="\u003Cdiv class=\"mw-dismissable-notice\"\u003E\u003Cdiv class=\"mw-dismissable-notice-close\"\u003E[\u003Ca tabindex=\"0\" role=\"button\"\u003Eйәшерергә\u003C/a\u003E]\u003C/div\u003E\u003Cdiv class=\"mw-dismissable-notice-body\"\u003E\u003C!-- CentralNotice --\u003E\u003Cdiv id=\"localNotice\" data-nosnippet=\"\"\u003E\u003Cdiv class=\"sitenotice\" lang=\"ba\" dir=\"ltr\"\u003E\u003C/div\u003E\u003C/div\u003E\u003C/div\u003E\u003C/div\u003E";}}());</script></div> </div> <div class="vector-column-start"> <div class="vector-main-menu-container"> <div id="mw-navigation"> <nav id="mw-panel" class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Сайт"> <div id="vector-main-menu-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> </div> </div> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav id="mw-panel-toc" aria-label="Йөкмәткеһе" data-event-name="ui.sidebar-toc" class="mw-table-of-contents-container vector-toc-landmark"> <div id="vector-toc-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-toc" class="vector-toc vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-toc-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="toc-pinned" data-pinnable-element-id="vector-toc" > <h2 class="vector-pinnable-header-label">Йөкмәткеһе</h2> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.pin">ҡабырға панеленә күсерергә</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.unpin">йәшерергә</button> </div> <ul class="vector-toc-contents" id="mw-panel-toc-list"> <li id="toc-mw-content-text" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a href="#" class="vector-toc-link"> <div class="vector-toc-text">Башы</div> </a> </li> <li id="toc-Конфликт_тарихы" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Конфликт_тарихы"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1</span> <span>Конфликт тарихы</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Конфликт_тарихы-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Конфликт тарихы бүлеген күрһәтергә/йәшерергә</span> </button> <ul id="toc-Конфликт_тарихы-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Ғосман_империяһында_мәсихселәрҙе_йәберләү" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Ғосман_империяһында_мәсихселәрҙе_йәберләү"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.1</span> <span>Ғосман империяһында мәсихселәрҙе йәберләү</span> </div> </a> <ul id="toc-Ғосман_империяһында_мәсихселәрҙе_йәберләү-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Европала_көстәр_балансының_үҙгәреүе" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Европала_көстәр_балансының_үҙгәреүе"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.2</span> <span>Европала көстәр балансының үҙгәреүе</span> </div> </a> <ul id="toc-Европала_көстәр_балансының_үҙгәреүе-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Һуғыштың_туранан-тура_сәбәптәре" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Һуғыштың_туранан-тура_сәбәптәре"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2</span> <span>Һуғыштың туранан-тура сәбәптәре</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Һуғыштың_туранан-тура_сәбәптәре-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Һуғыштың туранан-тура сәбәптәре бүлеген күрһәтергә/йәшерергә</span> </button> <ul id="toc-Һуғыштың_туранан-тура_сәбәптәре-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Болгарияла_ихтилал_баҫтырыу_һәм_Европа_реакцияһы" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Болгарияла_ихтилал_баҫтырыу_һәм_Европа_реакцияһы"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.1</span> <span>Болгарияла ихтилал баҫтырыу һәм Европа реакцияһы</span> </div> </a> <ul id="toc-Болгарияла_ихтилал_баҫтырыу_һәм_Европа_реакцияһы-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Сербияның_еңелеүе_һәм_дипломатик_маневр_яһау" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Сербияның_еңелеүе_һәм_дипломатик_маневр_яһау"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.2</span> <span>Сербияның еңелеүе һәм дипломатик маневр яһау</span> </div> </a> <ul id="toc-Сербияның_еңелеүе_һәм_дипломатик_маневр_яһау-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Рәсәйҙең_һуғышҡа_инеүе" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Рәсәйҙең_һуғышҡа_инеүе"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3</span> <span>Рәсәйҙең һуғышҡа инеүе</span> </div> </a> <ul id="toc-Рәсәйҙең_һуғышҡа_инеүе-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Һуғыш_барышы" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Һуғыш_барышы"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4</span> <span>Һуғыш барышы</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Һуғыш_барышы-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Һуғыш барышы бүлеген күрһәтергә/йәшерергә</span> </button> <ul id="toc-Һуғыш_барышы-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Көстәр_нисбәте" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Көстәр_нисбәте"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.1</span> <span>Көстәр нисбәте</span> </div> </a> <ul id="toc-Көстәр_нисбәте-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Дөйөм_ситуация_һәм_яҡтарҙың_пландары" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Дөйөм_ситуация_һәм_яҡтарҙың_пландары"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.2</span> <span>Дөйөм ситуация һәм яҡтарҙың пландары</span> </div> </a> <ul id="toc-Дөйөм_ситуация_һәм_яҡтарҙың_пландары-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Һуғыштың_европа_театрында_хәрәкәттәр" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Һуғыштың_европа_театрында_хәрәкәттәр"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.3</span> <span>Һуғыштың европа театрында хәрәкәттәр</span> </div> </a> <ul id="toc-Һуғыштың_европа_театрында_хәрәкәттәр-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Дунайҙы_кисеп_сығыу" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Дунайҙы_кисеп_сығыу"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.3.1</span> <span>Дунайҙы кисеп сығыу</span> </div> </a> <ul id="toc-Дунайҙы_кисеп_сығыу-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Рус_ғәскәрҙәренең_Балкан_тауҙары_аша_беренсе_сығыуы" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Рус_ғәскәрҙәренең_Балкан_тауҙары_аша_беренсе_сығыуы"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.3.2</span> <span>Рус ғәскәрҙәренең Балкан тауҙары аша беренсе сығыуы</span> </div> </a> <ul id="toc-Рус_ғәскәрҙәренең_Балкан_тауҙары_аша_беренсе_сығыуы-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Плевна_һәм_Шипка" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Плевна_һәм_Шипка"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.3.3</span> <span>Плевна һәм Шипка</span> </div> </a> <ul id="toc-Плевна_һәм_Шипка-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Рус_ғәскәрҙәренең_Балҡан_тауҙары_аша_икенсе_сығыуы" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Рус_ғәскәрҙәренең_Балҡан_тауҙары_аша_икенсе_сығыуы"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.3.4</span> <span>Рус ғәскәрҙәренең Балҡан тауҙары аша икенсе сығыуы</span> </div> </a> <ul id="toc-Рус_ғәскәрҙәренең_Балҡан_тауҙары_аша_икенсе_сығыуы-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Һуғыштың_азия_театрындағы_хәрәкәттәр" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Һуғыштың_азия_театрындағы_хәрәкәттәр"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.4</span> <span>Һуғыштың азия театрындағы хәрәкәттәр</span> </div> </a> <ul id="toc-Һуғыштың_азия_театрындағы_хәрәкәттәр-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Абхазияла_фетнә" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Абхазияла_фетнә"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.4.1</span> <span>Абхазияла фетнә</span> </div> </a> <ul id="toc-Абхазияла_фетнә-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Кавказ_аръяғындағы_хәрәкәттәр" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Кавказ_аръяғындағы_хәрәкәттәр"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.4.2</span> <span>Кавказ аръяғындағы хәрәкәттәр</span> </div> </a> <ul id="toc-Кавказ_аръяғындағы_хәрәкәттәр-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Тыныслыҡ_килешеүе_төҙөү" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Тыныслыҡ_килешеүе_төҙөү"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.5</span> <span>Тыныслыҡ килешеүе төҙөү</span> </div> </a> <ul id="toc-Тыныслыҡ_килешеүе_төҙөү-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Сан-Стефанонан_Берлинға" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Сан-Стефанонан_Берлинға"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.6</span> <span>Сан-Стефанонан Берлинға</span> </div> </a> <ul id="toc-Сан-Стефанонан_Берлинға-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Юғалтыуҙар" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Юғалтыуҙар"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5</span> <span>Юғалтыуҙар</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Юғалтыуҙар-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Юғалтыуҙар бүлеген күрһәтергә/йәшерергә</span> </button> <ul id="toc-Юғалтыуҙар-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Төрөктәргә_ҡаршы_коалицияның_юғалтвуҙары" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Төрөктәргә_ҡаршы_коалицияның_юғалтвуҙары"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.1</span> <span>Төрөктәргә ҡаршы коалицияның юғалтвуҙары</span> </div> </a> <ul id="toc-Төрөктәргә_ҡаршы_коалицияның_юғалтвуҙары-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Төрөктәр_яғындағы_юғалтыуҙар" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Төрөктәр_яғындағы_юғалтыуҙар"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.2</span> <span>Төрөктәр яғындағы юғалтыуҙар</span> </div> </a> <ul id="toc-Төрөктәр_яғындағы_юғалтыуҙар-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Хәйриәт" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Хәйриәт"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6</span> <span>Хәйриәт</span> </div> </a> <ul id="toc-Хәйриәт-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Наградалары" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Наградалары"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">7</span> <span>Наградалары</span> </div> </a> <ul id="toc-Наградалары-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Һуғыш_йомғаҡары" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Һуғыш_йомғаҡары"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">8</span> <span>Һуғыш йомғаҡары</span> </div> </a> <ul id="toc-Һуғыш_йомғаҡары-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Сәнғәттә_һынланышы" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Сәнғәттә_һынланышы"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">9</span> <span>Сәнғәттә һынланышы</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Сәнғәттә_һынланышы-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Сәнғәттә һынланышы бүлеген күрһәтергә/йәшерергә</span> </button> <ul id="toc-Сәнғәттә_һынланышы-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Һынлы_сәнғәттә" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Һынлы_сәнғәттә"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">9.1</span> <span>Һынлы сәнғәттә</span> </div> </a> <ul id="toc-Һынлы_сәнғәттә-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Әҙәбиәттә" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Әҙәбиәттә"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">9.2</span> <span>Әҙәбиәттә</span> </div> </a> <ul id="toc-Әҙәбиәттә-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Кинола" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Кинола"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">9.3</span> <span>Кинола</span> </div> </a> <ul id="toc-Кинола-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Хәтер" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Хәтер"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">10</span> <span>Хәтер</span> </div> </a> <ul id="toc-Хәтер-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Иҫкәрмәләр" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Иҫкәрмәләр"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">11</span> <span>Иҫкәрмәләр</span> </div> </a> <ul id="toc-Иҫкәрмәләр-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Әҙәбиәт" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Әҙәбиәт"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">12</span> <span>Әҙәбиәт</span> </div> </a> <ul id="toc-Әҙәбиәт-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Һылтанмалар" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Һылтанмалар"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">13</span> <span>Һылтанмалар</span> </div> </a> <ul id="toc-Һылтанмалар-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </div> </div> </nav> </div> </div> <div class="mw-content-container"> <main id="content" class="mw-body"> <header class="mw-body-header vector-page-titlebar"> <nav aria-label="Йөкмәткеһе" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown vector-page-titlebar-toc vector-button-flush-left" title="Йөкмәткеһе" > <input type="checkbox" id="vector-page-titlebar-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Йөкмәткене күрһәтергә/йәшерергә" > <label id="vector-page-titlebar-toc-label" for="vector-page-titlebar-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-listBullet mw-ui-icon-wikimedia-listBullet"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Йөкмәткене күрһәтергә/йәшерергә</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-titlebar-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <h1 id="firstHeading" class="firstHeading mw-first-heading"><span class="mw-page-title-main">Рус-төрөк һуғышы (1877—1878)</span></h1> <div id="p-lang-btn" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-lang" > <input type="checkbox" id="p-lang-btn-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn" class="vector-dropdown-checkbox mw-interlanguage-selector" aria-label="Икенсе телдәге мәҡәләгә күсегеҙ. 67 телдә уҡырға була" > <label id="p-lang-btn-label" for="p-lang-btn-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive mw-portlet-lang-heading-67" aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-language-progressive mw-ui-icon-wikimedia-language-progressive"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">67 тел</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="interlanguage-link interwiki-ar mw-list-item"><a href="https://ar.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%84%D8%AD%D8%B1%D8%A8_%D8%A7%D9%84%D8%B1%D9%88%D8%B3%D9%8A%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%AB%D9%85%D8%A7%D9%86%D9%8A%D8%A9_(1877%E2%80%931878)" title="الحرب الروسية العثمانية (1877–1878) — арабский" lang="ar" hreflang="ar" data-title="الحرب الروسية العثمانية (1877–1878)" data-language-autonym="العربية" data-language-local-name="арабский" class="interlanguage-link-target"><span>العربية</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-az mw-list-item"><a href="https://az.wikipedia.org/wiki/Rusiya%E2%80%93Osmanl%C4%B1_m%C3%BCharib%C9%99si_(1877%E2%80%931878)" title="Rusiya–Osmanlı müharibəsi (1877–1878) — азербайджанский" lang="az" hreflang="az" data-title="Rusiya–Osmanlı müharibəsi (1877–1878)" data-language-autonym="Azərbaycanca" data-language-local-name="азербайджанский" class="interlanguage-link-target"><span>Azərbaycanca</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-azb mw-list-item"><a href="https://azb.wikipedia.org/wiki/%DB%B9%DB%B3_%D8%B3%D8%A7%D9%88%D8%A7%D8%B4%DB%8C" title="۹۳ ساواشی — South Azerbaijani" lang="azb" hreflang="azb" data-title="۹۳ ساواشی" data-language-autonym="تۆرکجه" data-language-local-name="South Azerbaijani" class="interlanguage-link-target"><span>تۆرکجه</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be mw-list-item"><a href="https://be.wikipedia.org/wiki/%D0%A0%D1%83%D1%81%D0%BA%D0%B0-%D1%82%D1%83%D1%80%D1%8D%D1%86%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D0%B2%D0%B0%D0%B9%D0%BD%D0%B0_(1877%E2%80%941878)" title="Руска-турэцкая вайна (1877—1878) — белорусский" lang="be" hreflang="be" data-title="Руска-турэцкая вайна (1877—1878)" data-language-autonym="Беларуская" data-language-local-name="белорусский" class="interlanguage-link-target"><span>Беларуская</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be-x-old mw-list-item"><a href="https://be-tarask.wikipedia.org/wiki/%D0%A0%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%B0-%D1%82%D1%83%D1%80%D1%8D%D1%86%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D0%B2%D0%B0%D0%B9%D0%BD%D0%B0_(1877%E2%80%941878)" title="Расейска-турэцкая вайна (1877—1878) — белорусский (тарашкевица)" lang="be-tarask" hreflang="be-tarask" data-title="Расейска-турэцкая вайна (1877—1878)" data-language-autonym="Беларуская (тарашкевіца)" data-language-local-name="белорусский (тарашкевица)" class="interlanguage-link-target"><span>Беларуская (тарашкевіца)</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bg mw-list-item"><a href="https://bg.wikipedia.org/wiki/%D0%A0%D1%83%D1%81%D0%BA%D0%BE-%D1%82%D1%83%D1%80%D1%81%D0%BA%D0%B0_%D0%B2%D0%BE%D0%B9%D0%BD%D0%B0_(1877_%E2%80%93_1878)" title="Руско-турска война (1877 – 1878) — болгарский" lang="bg" hreflang="bg" data-title="Руско-турска война (1877 – 1878)" data-language-autonym="Български" data-language-local-name="болгарский" class="interlanguage-link-target"><span>Български</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bn mw-list-item"><a href="https://bn.wikipedia.org/wiki/%E0%A6%B0%E0%A7%81%E0%A6%B6%E2%80%93%E0%A6%A4%E0%A7%81%E0%A6%B0%E0%A7%8D%E0%A6%95%E0%A6%BF_%E0%A6%AF%E0%A7%81%E0%A6%A6%E0%A7%8D%E0%A6%A7_(%E0%A7%A7%E0%A7%AE%E0%A7%AD%E0%A7%AD%E2%80%93%E0%A7%A7%E0%A7%AE%E0%A7%AD%E0%A7%AE)" title="রুশ–তুর্কি যুদ্ধ (১৮৭৭–১৮৭৮) — бенгальский" lang="bn" hreflang="bn" data-title="রুশ–তুর্কি যুদ্ধ (১৮৭৭–১৮৭৮)" data-language-autonym="বাংলা" data-language-local-name="бенгальский" class="interlanguage-link-target"><span>বাংলা</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-br mw-list-item"><a href="https://br.wikipedia.org/wiki/Brezel_etre_Rusia_ha_Turkia_(1877-1878)" title="Brezel etre Rusia ha Turkia (1877-1878) — бретонский" lang="br" hreflang="br" data-title="Brezel etre Rusia ha Turkia (1877-1878)" data-language-autonym="Brezhoneg" data-language-local-name="бретонский" class="interlanguage-link-target"><span>Brezhoneg</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ca mw-list-item"><a href="https://ca.wikipedia.org/wiki/Guerra_russo-turca_(1877-1878)" title="Guerra russo-turca (1877-1878) — каталанский" lang="ca" hreflang="ca" data-title="Guerra russo-turca (1877-1878)" data-language-autonym="Català" data-language-local-name="каталанский" class="interlanguage-link-target"><span>Català</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cs mw-list-item"><a href="https://cs.wikipedia.org/wiki/Rusko-tureck%C3%A1_v%C3%A1lka_(1877%E2%80%931878)" title="Rusko-turecká válka (1877–1878) — чешский" lang="cs" hreflang="cs" data-title="Rusko-turecká válka (1877–1878)" data-language-autonym="Čeština" data-language-local-name="чешский" class="interlanguage-link-target"><span>Čeština</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cy mw-list-item"><a href="https://cy.wikipedia.org/wiki/Rhyfel_Rwsia_a_Thwrci_(1877%E2%80%9378)" title="Rhyfel Rwsia a Thwrci (1877–78) — валлийский" lang="cy" hreflang="cy" data-title="Rhyfel Rwsia a Thwrci (1877–78)" data-language-autonym="Cymraeg" data-language-local-name="валлийский" class="interlanguage-link-target"><span>Cymraeg</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-da mw-list-item"><a href="https://da.wikipedia.org/wiki/Den_russisk-tyrkiske_krig_(1877-1878)" title="Den russisk-tyrkiske krig (1877-1878) — датский" lang="da" hreflang="da" data-title="Den russisk-tyrkiske krig (1877-1878)" data-language-autonym="Dansk" data-language-local-name="датский" class="interlanguage-link-target"><span>Dansk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-de mw-list-item"><a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Russisch-Osmanischer_Krieg_(1877%E2%80%931878)" title="Russisch-Osmanischer Krieg (1877–1878) — немецкий" lang="de" hreflang="de" data-title="Russisch-Osmanischer Krieg (1877–1878)" data-language-autonym="Deutsch" data-language-local-name="немецкий" class="interlanguage-link-target"><span>Deutsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-el mw-list-item"><a href="https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A1%CF%89%CF%83%CE%BF%CF%84%CE%BF%CF%85%CF%81%CE%BA%CE%B9%CE%BA%CF%8C%CF%82_%CE%A0%CF%8C%CE%BB%CE%B5%CE%BC%CE%BF%CF%82_(1877-1878)" title="Ρωσοτουρκικός Πόλεμος (1877-1878) — греческий" lang="el" hreflang="el" data-title="Ρωσοτουρκικός Πόλεμος (1877-1878)" data-language-autonym="Ελληνικά" data-language-local-name="греческий" class="interlanguage-link-target"><span>Ελληνικά</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-en mw-list-item"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Russo-Turkish_War_(1877%E2%80%931878)" title="Russo-Turkish War (1877–1878) — английский" lang="en" hreflang="en" data-title="Russo-Turkish War (1877–1878)" data-language-autonym="English" data-language-local-name="английский" class="interlanguage-link-target"><span>English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eo mw-list-item"><a href="https://eo.wikipedia.org/wiki/Rusa-turka_milito_(1877%E2%80%931878)" title="Rusa-turka milito (1877–1878) — эсперанто" lang="eo" hreflang="eo" data-title="Rusa-turka milito (1877–1878)" data-language-autonym="Esperanto" data-language-local-name="эсперанто" class="interlanguage-link-target"><span>Esperanto</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-es mw-list-item"><a href="https://es.wikipedia.org/wiki/Guerra_ruso-turca_(1877-1878)" title="Guerra ruso-turca (1877-1878) — испанский" lang="es" hreflang="es" data-title="Guerra ruso-turca (1877-1878)" data-language-autonym="Español" data-language-local-name="испанский" class="interlanguage-link-target"><span>Español</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-et mw-list-item"><a href="https://et.wikipedia.org/wiki/Vene-T%C3%BCrgi_s%C3%B5da_(1877%E2%80%931878)" title="Vene-Türgi sõda (1877–1878) — эстонский" lang="et" hreflang="et" data-title="Vene-Türgi sõda (1877–1878)" data-language-autonym="Eesti" data-language-local-name="эстонский" class="interlanguage-link-target"><span>Eesti</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eu mw-list-item"><a href="https://eu.wikipedia.org/wiki/Errusia-Turkia_Gerra_(1877%E2%80%931878)" title="Errusia-Turkia Gerra (1877–1878) — баскский" lang="eu" hreflang="eu" data-title="Errusia-Turkia Gerra (1877–1878)" data-language-autonym="Euskara" data-language-local-name="баскский" class="interlanguage-link-target"><span>Euskara</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fa mw-list-item"><a href="https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%AC%D9%86%DA%AF_%D8%B1%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%87_%D9%88_%D8%B9%D8%AB%D9%85%D8%A7%D9%86%DB%8C_(%DB%B1%DB%B8%DB%B7%DB%B7%E2%80%93%DB%B1%DB%B8%DB%B7%DB%B8)" title="جنگ روسیه و عثمانی (۱۸۷۷–۱۸۷۸) — персидский" lang="fa" hreflang="fa" data-title="جنگ روسیه و عثمانی (۱۸۷۷–۱۸۷۸)" data-language-autonym="فارسی" data-language-local-name="персидский" class="interlanguage-link-target"><span>فارسی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fi mw-list-item"><a href="https://fi.wikipedia.org/wiki/Turkin_sota" title="Turkin sota — финский" lang="fi" hreflang="fi" data-title="Turkin sota" data-language-autonym="Suomi" data-language-local-name="финский" class="interlanguage-link-target"><span>Suomi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fr mw-list-item"><a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Guerre_russo-turque_de_1877-1878" title="Guerre russo-turque de 1877-1878 — французский" lang="fr" hreflang="fr" data-title="Guerre russo-turque de 1877-1878" data-language-autonym="Français" data-language-local-name="французский" class="interlanguage-link-target"><span>Français</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-he badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="һайланған мәҡәлә"><a href="https://he.wikipedia.org/wiki/%D7%94%D7%9E%D7%9C%D7%97%D7%9E%D7%94_%D7%94%D7%A2%D7%95%D7%AA%27%D7%9E%D7%90%D7%A0%D7%99%D7%AA-%D7%A8%D7%95%D7%A1%D7%99%D7%AA_(1877%E2%80%931878)" title="המלחמה העות'מאנית-רוסית (1877–1878) — иврит" lang="he" hreflang="he" data-title="המלחמה העות'מאנית-רוסית (1877–1878)" data-language-autonym="עברית" data-language-local-name="иврит" class="interlanguage-link-target"><span>עברית</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hi mw-list-item"><a href="https://hi.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%B0%E0%A5%82%E0%A4%B8-%E0%A4%A4%E0%A5%81%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%95%E0%A5%80_%E0%A4%AF%E0%A5%81%E0%A4%A6%E0%A5%8D%E0%A4%A7_%E0%A5%A7%E0%A5%AE%E0%A5%AD%E0%A5%AD-%E0%A5%AD%E0%A5%AE" title="रूस-तुर्की युद्ध १८७७-७८ — хинди" lang="hi" hreflang="hi" data-title="रूस-तुर्की युद्ध १८७७-७८" data-language-autonym="हिन्दी" data-language-local-name="хинди" class="interlanguage-link-target"><span>हिन्दी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hr mw-list-item"><a href="https://hr.wikipedia.org/wiki/Rusko-turski_rat_(1877._%E2%80%93_1878.)" title="Rusko-turski rat (1877. – 1878.) — хорватский" lang="hr" hreflang="hr" data-title="Rusko-turski rat (1877. – 1878.)" data-language-autonym="Hrvatski" data-language-local-name="хорватский" class="interlanguage-link-target"><span>Hrvatski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hu mw-list-item"><a href="https://hu.wikipedia.org/wiki/Orosz%E2%80%93t%C3%B6r%C3%B6k_h%C3%A1bor%C3%BA_(1877%E2%80%9378)" title="Orosz–török háború (1877–78) — венгерский" lang="hu" hreflang="hu" data-title="Orosz–török háború (1877–78)" data-language-autonym="Magyar" data-language-local-name="венгерский" class="interlanguage-link-target"><span>Magyar</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hy mw-list-item"><a href="https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8C%D5%B8%D6%82%D5%BD-%D5%A9%D5%B8%D6%82%D6%80%D6%84%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%A6%D5%B4_(1877-1878)" title="Ռուս-թուրքական պատերազմ (1877-1878) — армянский" lang="hy" hreflang="hy" data-title="Ռուս-թուրքական պատերազմ (1877-1878)" data-language-autonym="Հայերեն" data-language-local-name="армянский" class="interlanguage-link-target"><span>Հայերեն</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-id mw-list-item"><a href="https://id.wikipedia.org/wiki/Perang_Rusia%E2%80%93Turki_(1877%E2%80%931878)" title="Perang Rusia–Turki (1877–1878) — индонезийский" lang="id" hreflang="id" data-title="Perang Rusia–Turki (1877–1878)" data-language-autonym="Bahasa Indonesia" data-language-local-name="индонезийский" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Indonesia</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-io mw-list-item"><a href="https://io.wikipedia.org/wiki/Milito_Rusa-Turka_de_1877_til_1878" title="Milito Rusa-Turka de 1877 til 1878 — идо" lang="io" hreflang="io" data-title="Milito Rusa-Turka de 1877 til 1878" data-language-autonym="Ido" data-language-local-name="идо" class="interlanguage-link-target"><span>Ido</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-it mw-list-item"><a href="https://it.wikipedia.org/wiki/Guerra_russo-turca_(1877-1878)" title="Guerra russo-turca (1877-1878) — итальянский" lang="it" hreflang="it" data-title="Guerra russo-turca (1877-1878)" data-language-autonym="Italiano" data-language-local-name="итальянский" class="interlanguage-link-target"><span>Italiano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ja mw-list-item"><a href="https://ja.wikipedia.org/wiki/%E9%9C%B2%E5%9C%9F%E6%88%A6%E4%BA%89_(1877%E5%B9%B4-1878%E5%B9%B4)" title="露土戦争 (1877年-1878年) — японский" lang="ja" hreflang="ja" data-title="露土戦争 (1877年-1878年)" data-language-autonym="日本語" data-language-local-name="японский" class="interlanguage-link-target"><span>日本語</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ka mw-list-item"><a href="https://ka.wikipedia.org/wiki/%E1%83%A0%E1%83%A3%E1%83%A1%E1%83%94%E1%83%97-%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%97%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%98_(1877-1878)" title="რუსეთ-ოსმალეთის ომი (1877-1878) — грузинский" lang="ka" hreflang="ka" data-title="რუსეთ-ოსმალეთის ომი (1877-1878)" data-language-autonym="ქართული" data-language-local-name="грузинский" class="interlanguage-link-target"><span>ქართული</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ko mw-list-item"><a href="https://ko.wikipedia.org/wiki/%EB%9F%AC%EC%8B%9C%EC%95%84-%ED%8A%80%EB%A5%B4%ED%81%AC_%EC%A0%84%EC%9F%81_(1877%EB%85%84-1878%EB%85%84)" title="러시아-튀르크 전쟁 (1877년-1878년) — корейский" lang="ko" hreflang="ko" data-title="러시아-튀르크 전쟁 (1877년-1878년)" data-language-autonym="한국어" data-language-local-name="корейский" class="interlanguage-link-target"><span>한국어</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-la mw-list-item"><a href="https://la.wikipedia.org/wiki/Bellum_Russicum_Ottomanicum_(1877_-_1878)" title="Bellum Russicum Ottomanicum (1877 - 1878) — латинский" lang="la" hreflang="la" data-title="Bellum Russicum Ottomanicum (1877 - 1878)" data-language-autonym="Latina" data-language-local-name="латинский" class="interlanguage-link-target"><span>Latina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lez mw-list-item"><a href="https://lez.wikipedia.org/wiki/%D0%A3%D1%80%D1%83%D1%81%D0%B0%D1%82%D0%B4%D0%B8%D0%BD%D0%BD%D0%B8-%D0%A2%D1%83%D1%80%D1%86%D0%B8%D1%8F%D0%B4%D0%B8%D0%BD_%D0%B4%D1%8F%D0%B2%D0%B5_(1877%E2%80%941878)" title="Урусатдинни-Турциядин дяве (1877—1878) — лезгинский" lang="lez" hreflang="lez" data-title="Урусатдинни-Турциядин дяве (1877—1878)" data-language-autonym="Лезги" data-language-local-name="лезгинский" class="interlanguage-link-target"><span>Лезги</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lt mw-list-item"><a href="https://lt.wikipedia.org/wiki/Rusijos%E2%80%93Turkijos_karas" title="Rusijos–Turkijos karas — литовский" lang="lt" hreflang="lt" data-title="Rusijos–Turkijos karas" data-language-autonym="Lietuvių" data-language-local-name="литовский" class="interlanguage-link-target"><span>Lietuvių</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lv mw-list-item"><a href="https://lv.wikipedia.org/wiki/Krievu%E2%80%94turku_kar%C5%A1_(1877%E2%80%941878)" title="Krievu—turku karš (1877—1878) — латышский" lang="lv" hreflang="lv" data-title="Krievu—turku karš (1877—1878)" data-language-autonym="Latviešu" data-language-local-name="латышский" class="interlanguage-link-target"><span>Latviešu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mk mw-list-item"><a href="https://mk.wikipedia.org/wiki/%D0%A0%D1%83%D1%81%D0%BA%D0%BE-%D1%82%D1%83%D1%80%D1%81%D0%BA%D0%B0_%D0%B2%D0%BE%D1%98%D0%BD%D0%B0_(1877-1878)" title="Руско-турска војна (1877-1878) — македонский" lang="mk" hreflang="mk" data-title="Руско-турска војна (1877-1878)" data-language-autonym="Македонски" data-language-local-name="македонский" class="interlanguage-link-target"><span>Македонски</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mn mw-list-item"><a href="https://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9E%D1%80%D0%BE%D1%81-%D0%A2%D1%83%D1%80%D0%BA%D0%B8%D0%B9%D0%BD_%D0%B4%D0%B0%D0%B9%D0%BD_(1877-1878)" title="Орос-Туркийн дайн (1877-1878) — монгольский" lang="mn" hreflang="mn" data-title="Орос-Туркийн дайн (1877-1878)" data-language-autonym="Монгол" data-language-local-name="монгольский" class="interlanguage-link-target"><span>Монгол</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ms mw-list-item"><a href="https://ms.wikipedia.org/wiki/Perang_Rusia-Turki_(1877%E2%80%931878)" title="Perang Rusia-Turki (1877–1878) — малайский" lang="ms" hreflang="ms" data-title="Perang Rusia-Turki (1877–1878)" data-language-autonym="Bahasa Melayu" data-language-local-name="малайский" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Melayu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nl mw-list-item"><a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Russisch-Turkse_Oorlog_(1877-1878)" title="Russisch-Turkse Oorlog (1877-1878) — нидерландский" lang="nl" hreflang="nl" data-title="Russisch-Turkse Oorlog (1877-1878)" data-language-autonym="Nederlands" data-language-local-name="нидерландский" class="interlanguage-link-target"><span>Nederlands</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nn mw-list-item"><a href="https://nn.wikipedia.org/wiki/Den_russisk-tyrkiske_krigen_1877-1878" title="Den russisk-tyrkiske krigen 1877-1878 — нюнорск" lang="nn" hreflang="nn" data-title="Den russisk-tyrkiske krigen 1877-1878" data-language-autonym="Norsk nynorsk" data-language-local-name="нюнорск" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk nynorsk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-no mw-list-item"><a href="https://no.wikipedia.org/wiki/Den_russisk-tyrkiske_krig_(1877%E2%80%931878)" title="Den russisk-tyrkiske krig (1877–1878) — норвежский букмол" lang="nb" hreflang="nb" data-title="Den russisk-tyrkiske krig (1877–1878)" data-language-autonym="Norsk bokmål" data-language-local-name="норвежский букмол" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk bokmål</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-os mw-list-item"><a href="https://os.wikipedia.org/wiki/%D0%94%D0%BE%D0%BD%D0%B0%D0%B9%D1%8B_%D1%85%C3%A6%D1%81%D1%82" title="Донайы хæст — осетинский" lang="os" hreflang="os" data-title="Донайы хæст" data-language-autonym="Ирон" data-language-local-name="осетинский" class="interlanguage-link-target"><span>Ирон</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pl mw-list-item"><a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Wojna_rosyjsko-turecka_(1877%E2%80%931878)" title="Wojna rosyjsko-turecka (1877–1878) — польский" lang="pl" hreflang="pl" data-title="Wojna rosyjsko-turecka (1877–1878)" data-language-autonym="Polski" data-language-local-name="польский" class="interlanguage-link-target"><span>Polski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pnb mw-list-item"><a href="https://pnb.wikipedia.org/wiki/%D8%B1%D9%88%D8%B3_%D8%AA%D8%B1%DA%A9%DB%8C_%D8%AC%D9%86%DA%AF_(1877-1878)" title="روس ترکی جنگ (1877-1878) — Western Punjabi" lang="pnb" hreflang="pnb" data-title="روس ترکی جنگ (1877-1878)" data-language-autonym="پنجابی" data-language-local-name="Western Punjabi" class="interlanguage-link-target"><span>پنجابی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ps mw-list-item"><a href="https://ps.wikipedia.org/wiki/%D8%AF_%D8%B1%D9%88%D8%B3%DB%8C%DB%90_%D8%A7%D9%88_%D8%AA%D8%B1%DA%A9%DB%8C%DB%90_%D8%AC%DA%AB%DA%93%D9%87_(%DB%B1%DB%B8%DB%B7%DB%B7-_%DB%B1%DB%B8%DB%B7%DB%B8_%D8%B2%DA%A9%D8%A7%D9%84)" title="د روسیې او ترکیې جګړه (۱۸۷۷- ۱۸۷۸ زکال) — пушту" lang="ps" hreflang="ps" data-title="د روسیې او ترکیې جګړه (۱۸۷۷- ۱۸۷۸ زکال)" data-language-autonym="پښتو" data-language-local-name="пушту" class="interlanguage-link-target"><span>پښتو</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pt mw-list-item"><a href="https://pt.wikipedia.org/wiki/Guerra_Russo-Turca_(1877%E2%80%931878)" title="Guerra Russo-Turca (1877–1878) — португальский" lang="pt" hreflang="pt" data-title="Guerra Russo-Turca (1877–1878)" data-language-autonym="Português" data-language-local-name="португальский" class="interlanguage-link-target"><span>Português</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ro mw-list-item"><a href="https://ro.wikipedia.org/wiki/R%C4%83zboiul_Ruso-Turc_(1877%E2%80%931878)" title="Războiul Ruso-Turc (1877–1878) — румынский" lang="ro" hreflang="ro" data-title="Războiul Ruso-Turc (1877–1878)" data-language-autonym="Română" data-language-local-name="румынский" class="interlanguage-link-target"><span>Română</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ru mw-list-item"><a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A0%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BA%D0%BE-%D1%82%D1%83%D1%80%D0%B5%D1%86%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D0%B2%D0%BE%D0%B9%D0%BD%D0%B0_(1877%E2%80%941878)" title="Русско-турецкая война (1877—1878) — русский" lang="ru" hreflang="ru" data-title="Русско-турецкая война (1877—1878)" data-language-autonym="Русский" data-language-local-name="русский" class="interlanguage-link-target"><span>Русский</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sh mw-list-item"><a href="https://sh.wikipedia.org/wiki/Rusko-turski_rat_(1877%E2%80%931878)" title="Rusko-turski rat (1877–1878) — сербскохорватский" lang="sh" hreflang="sh" data-title="Rusko-turski rat (1877–1878)" data-language-autonym="Srpskohrvatski / српскохрватски" data-language-local-name="сербскохорватский" class="interlanguage-link-target"><span>Srpskohrvatski / српскохрватски</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-simple mw-list-item"><a href="https://simple.wikipedia.org/wiki/Russo-Turkish_War_(1877%E2%80%931878)" title="Russo-Turkish War (1877–1878) — Simple English" lang="en-simple" hreflang="en-simple" data-title="Russo-Turkish War (1877–1878)" data-language-autonym="Simple English" data-language-local-name="Simple English" class="interlanguage-link-target"><span>Simple English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sk mw-list-item"><a href="https://sk.wikipedia.org/wiki/Rusko-tureck%C3%A1_vojna_(1877_%E2%80%93_1878)" title="Rusko-turecká vojna (1877 – 1878) — словацкий" lang="sk" hreflang="sk" data-title="Rusko-turecká vojna (1877 – 1878)" data-language-autonym="Slovenčina" data-language-local-name="словацкий" class="interlanguage-link-target"><span>Slovenčina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sl mw-list-item"><a href="https://sl.wikipedia.org/wiki/Rusko-tur%C5%A1ka_vojna_(1877%E2%80%931878)" title="Rusko-turška vojna (1877–1878) — словенский" lang="sl" hreflang="sl" data-title="Rusko-turška vojna (1877–1878)" data-language-autonym="Slovenščina" data-language-local-name="словенский" class="interlanguage-link-target"><span>Slovenščina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sq mw-list-item"><a href="https://sq.wikipedia.org/wiki/Lufta_Ruso-Turke_(1877-1878)" title="Lufta Ruso-Turke (1877-1878) — албанский" lang="sq" hreflang="sq" data-title="Lufta Ruso-Turke (1877-1878)" data-language-autonym="Shqip" data-language-local-name="албанский" class="interlanguage-link-target"><span>Shqip</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sr mw-list-item"><a href="https://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%A0%D1%83%D1%81%D0%BA%D0%BE-%D1%82%D1%83%D1%80%D1%81%D0%BA%D0%B8_%D1%80%D0%B0%D1%82_(1877%E2%80%941878)" title="Руско-турски рат (1877—1878) — сербский" lang="sr" hreflang="sr" data-title="Руско-турски рат (1877—1878)" data-language-autonym="Српски / srpski" data-language-local-name="сербский" class="interlanguage-link-target"><span>Српски / srpski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sv mw-list-item"><a href="https://sv.wikipedia.org/wiki/Rysk-turkiska_kriget_(1877%E2%80%931878)" title="Rysk-turkiska kriget (1877–1878) — шведский" lang="sv" hreflang="sv" data-title="Rysk-turkiska kriget (1877–1878)" data-language-autonym="Svenska" data-language-local-name="шведский" class="interlanguage-link-target"><span>Svenska</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-th mw-list-item"><a href="https://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%AA%E0%B8%87%E0%B8%84%E0%B8%A3%E0%B8%B2%E0%B8%A1%E0%B8%A3%E0%B8%B1%E0%B8%AA%E0%B9%80%E0%B8%8B%E0%B8%B5%E0%B8%A2-%E0%B8%95%E0%B8%B8%E0%B8%A3%E0%B8%81%E0%B8%B5_(%E0%B8%84.%E0%B8%A8._1877%E2%80%931878)" title="สงครามรัสเซีย-ตุรกี (ค.ศ. 1877–1878) — тайский" lang="th" hreflang="th" data-title="สงครามรัสเซีย-ตุรกี (ค.ศ. 1877–1878)" data-language-autonym="ไทย" data-language-local-name="тайский" class="interlanguage-link-target"><span>ไทย</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tr mw-list-item"><a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/93_Harbi" title="93 Harbi — турецкий" lang="tr" hreflang="tr" data-title="93 Harbi" data-language-autonym="Türkçe" data-language-local-name="турецкий" class="interlanguage-link-target"><span>Türkçe</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uk mw-list-item"><a href="https://uk.wikipedia.org/wiki/%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%96%D0%B9%D1%81%D1%8C%D0%BA%D0%BE-%D1%82%D1%83%D1%80%D0%B5%D1%86%D1%8C%D0%BA%D0%B0_%D0%B2%D1%96%D0%B9%D0%BD%D0%B0_(1877%E2%80%941878)" title="Російсько-турецька війна (1877—1878) — украинский" lang="uk" hreflang="uk" data-title="Російсько-турецька війна (1877—1878)" data-language-autonym="Українська" data-language-local-name="украинский" class="interlanguage-link-target"><span>Українська</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ur mw-list-item"><a href="https://ur.wikipedia.org/wiki/%D8%B1%D9%88%D8%B3_%D8%AA%D8%B1%DA%A9_%D8%AC%D9%86%DA%AF_(1877-1878)" title="روس ترک جنگ (1877-1878) — урду" lang="ur" hreflang="ur" data-title="روس ترک جنگ (1877-1878)" data-language-autonym="اردو" data-language-local-name="урду" class="interlanguage-link-target"><span>اردو</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vi mw-list-item"><a href="https://vi.wikipedia.org/wiki/Chi%E1%BA%BFn_tranh_Nga%E2%80%93Th%E1%BB%95_Nh%C4%A9_K%E1%BB%B3_(1877%E2%80%931878)" title="Chiến tranh Nga–Thổ Nhĩ Kỳ (1877–1878) — вьетнамский" lang="vi" hreflang="vi" data-title="Chiến tranh Nga–Thổ Nhĩ Kỳ (1877–1878)" data-language-autonym="Tiếng Việt" data-language-local-name="вьетнамский" class="interlanguage-link-target"><span>Tiếng Việt</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-wuu mw-list-item"><a href="https://wuu.wikipedia.org/wiki/%E4%BF%84%E5%9C%9F%E6%88%98%E4%BA%89%EF%BC%881877%E2%80%941878%E5%B9%B4%EF%BC%89" title="俄土战争（1877—1878年） — у" lang="wuu" hreflang="wuu" data-title="俄土战争（1877—1878年）" data-language-autonym="吴语" data-language-local-name="у" class="interlanguage-link-target"><span>吴语</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-xmf mw-list-item"><a href="https://xmf.wikipedia.org/wiki/%E1%83%A0%E1%83%A3%E1%83%A1%E1%83%94%E1%83%97-%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%97%E1%83%98%E1%83%A8_%E1%83%9A%E1%83%B7%E1%83%9B%E1%83%90_(1877-1878)" title="რუსეთ-ოსმალეთიშ ლჷმა (1877-1878) — мегрельский" lang="xmf" hreflang="xmf" data-title="რუსეთ-ოსმალეთიშ ლჷმა (1877-1878)" data-language-autonym="მარგალური" data-language-local-name="мегрельский" class="interlanguage-link-target"><span>მარგალური</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh mw-list-item"><a href="https://zh.wikipedia.org/wiki/%E4%BF%84%E5%9C%9F%E6%88%B0%E7%88%AD_(1877%E5%B9%B4%E2%80%941878%E5%B9%B4)" title="俄土戰爭 (1877年—1878年) — китайский" lang="zh" hreflang="zh" data-title="俄土戰爭 (1877年—1878年)" data-language-autonym="中文" data-language-local-name="китайский" class="interlanguage-link-target"><span>中文</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-min-nan mw-list-item"><a href="https://zh-min-nan.wikipedia.org/wiki/L%C5%8D%CD%98-Th%C3%B3%CD%98_Chi%C3%A0n-cheng_(1877_n%C3%AE)" title="Lō͘-Thó͘ Chiàn-cheng (1877 nî) — миньнань" lang="nan" hreflang="nan" data-title="Lō͘-Thó͘ Chiàn-cheng (1877 nî)" data-language-autonym="閩南語 / Bân-lâm-gú" data-language-local-name="миньнань" class="interlanguage-link-target"><span>閩南語 / Bân-lâm-gú</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-yue mw-list-item"><a href="https://zh-yue.wikipedia.org/wiki/%E4%BF%84%E5%9C%9F%E6%88%B0%E7%88%AD_(1877%E2%80%931878)" title="俄土戰爭 (1877–1878) — кантонский" lang="yue" hreflang="yue" data-title="俄土戰爭 (1877–1878)" data-language-autonym="粵語" data-language-local-name="кантонский" class="interlanguage-link-target"><span>粵語</span></a></li> </ul> <div class="after-portlet after-portlet-lang"><span class="wb-langlinks-edit wb-langlinks-link"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q174205#sitelinks-wikipedia" title="Башҡа телдәргә һылтанмаларҙы төҙәтеү" class="wbc-editpage">Һылтанмаларҙы төҙәтергә</a></span></div> </div> </div> </div> </header> <div class="vector-page-toolbar"> <div class="vector-page-toolbar-container"> <div id="left-navigation"> <nav aria-label="Исем арауыҡтары"> <div id="p-associated-pages" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-associated-pages" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-nstab-main" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%A0%D1%83%D1%81-%D1%82%D3%A9%D1%80%D3%A9%D0%BA_%D2%BB%D1%83%D2%93%D1%8B%D1%88%D1%8B_(1877%E2%80%941878)" title="Эстәлек битен ҡарау [c]" accesskey="c"><span>Бит</span></a></li><li id="ca-talk" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B5%D0%BA%D0%B5%D1%80%D0%BB%D3%99%D1%88%D0%B5%D2%AF:%D0%A0%D1%83%D1%81-%D1%82%D3%A9%D1%80%D3%A9%D0%BA_%D2%BB%D1%83%D2%93%D1%8B%D1%88%D1%8B_(1877%E2%80%941878)" rel="discussion" title="Биттең эстәлеге тураһында фекерләшеү [t]" accesskey="t"><span>Фекер алышыу</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown emptyPortlet" > <input type="checkbox" id="vector-variants-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Телде үҙгәртергә" > <label id="vector-variants-dropdown-label" for="vector-variants-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">башҡортса</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-variants" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-variants emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> <div id="right-navigation" class="vector-collapsible"> <nav aria-label="Ҡарауҙар"> <div id="p-views" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-views" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-view" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%A0%D1%83%D1%81-%D1%82%D3%A9%D1%80%D3%A9%D0%BA_%D2%BB%D1%83%D2%93%D1%8B%D1%88%D1%8B_(1877%E2%80%941878)"><span>Уҡыу</span></a></li><li id="ca-ve-edit" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D1%83%D1%81-%D1%82%D3%A9%D1%80%D3%A9%D0%BA_%D2%BB%D1%83%D2%93%D1%8B%D1%88%D1%8B_(1877%E2%80%941878)&veaction=edit" title="Был битте үҙгәртеү [v]" accesskey="v"><span>Үҙгәртеү</span></a></li><li id="ca-edit" class="collapsible vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D1%83%D1%81-%D1%82%D3%A9%D1%80%D3%A9%D0%BA_%D2%BB%D1%83%D2%93%D1%8B%D1%88%D1%8B_(1877%E2%80%941878)&action=edit" title="Биттең сығанаҡ кодын үҙгәртеү [e]" accesskey="e"><span>Кодты үҙгәртеү</span></a></li><li id="ca-history" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D1%83%D1%81-%D1%82%D3%A9%D1%80%D3%A9%D0%BA_%D2%BB%D1%83%D2%93%D1%8B%D1%88%D1%8B_(1877%E2%80%941878)&action=history" title="Биттең төҙәтеүҙәр журналы [h]" accesskey="h"><span>Тарих</span></a></li> </ul> </div> </div> </nav> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Ҡоралдар"> <div id="vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown vector-page-tools-dropdown" > <input type="checkbox" id="vector-page-tools-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Ҡоралдар" > <label id="vector-page-tools-dropdown-label" for="vector-page-tools-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">Ҡоралдар</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-tools-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-page-tools" class="vector-page-tools vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-page-tools-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="page-tools-pinned" data-pinnable-element-id="vector-page-tools" data-pinned-container-id="vector-page-tools-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-page-tools-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Ҡоралдар</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.pin">ҡабырға панеленә күсерергә</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.unpin">йәшерергә</button> </div> <div id="p-cactions" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-cactions emptyPortlet vector-has-collapsible-items" title="Күберәк мөмкинлектәр" > <div class="vector-menu-heading"> Ғәмәлдәр </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-more-view" class="selected vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%A0%D1%83%D1%81-%D1%82%D3%A9%D1%80%D3%A9%D0%BA_%D2%BB%D1%83%D2%93%D1%8B%D1%88%D1%8B_(1877%E2%80%941878)"><span>Уҡыу</span></a></li><li id="ca-more-ve-edit" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D1%83%D1%81-%D1%82%D3%A9%D1%80%D3%A9%D0%BA_%D2%BB%D1%83%D2%93%D1%8B%D1%88%D1%8B_(1877%E2%80%941878)&veaction=edit" title="Был битте үҙгәртеү [v]" accesskey="v"><span>Үҙгәртеү</span></a></li><li id="ca-more-edit" class="collapsible vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D1%83%D1%81-%D1%82%D3%A9%D1%80%D3%A9%D0%BA_%D2%BB%D1%83%D2%93%D1%8B%D1%88%D1%8B_(1877%E2%80%941878)&action=edit" title="Биттең сығанаҡ кодын үҙгәртеү [e]" accesskey="e"><span>Кодты үҙгәртеү</span></a></li><li id="ca-more-history" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D1%83%D1%81-%D1%82%D3%A9%D1%80%D3%A9%D0%BA_%D2%BB%D1%83%D2%93%D1%8B%D1%88%D1%8B_(1877%E2%80%941878)&action=history"><span>Тарих</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-tb" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-tb" > <div class="vector-menu-heading"> Дөйөм </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-whatlinkshere" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81:%D0%91%D1%8B%D0%BD%D0%B4%D0%B0_%D2%BB%D1%8B%D0%BB%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%BC%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%80/%D0%A0%D1%83%D1%81-%D1%82%D3%A9%D1%80%D3%A9%D0%BA_%D2%BB%D1%83%D2%93%D1%8B%D1%88%D1%8B_(1877%E2%80%941878)" title="Был биткә һылтанған барлыҡ биттәрҙең исемлеге [j]" accesskey="j"><span>Был биткә һылтанмалар</span></a></li><li id="t-recentchangeslinked" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81:%D0%91%D3%99%D0%B9%D0%BB%D0%B5_%D2%AF%D2%99%D0%B3%D3%99%D1%80%D1%82%D0%B5%D2%AF%D2%99%D3%99%D1%80/%D0%A0%D1%83%D1%81-%D1%82%D3%A9%D1%80%D3%A9%D0%BA_%D2%BB%D1%83%D2%93%D1%8B%D1%88%D1%8B_(1877%E2%80%941878)" rel="nofollow" title="Был бит һылтанған биттәрҙәге һуңғы үҙгәртеүҙәр [k]" accesskey="k"><span>Бәйле үҙгәртеүҙәр</span></a></li><li id="t-permalink" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D1%83%D1%81-%D1%82%D3%A9%D1%80%D3%A9%D0%BA_%D2%BB%D1%83%D2%93%D1%8B%D1%88%D1%8B_(1877%E2%80%941878)&oldid=1275668" title="Биттең был өлгөһөнә даими һылтанма"><span>Даими һылтанма</span></a></li><li id="t-info" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D1%83%D1%81-%D1%82%D3%A9%D1%80%D3%A9%D0%BA_%D2%BB%D1%83%D2%93%D1%8B%D1%88%D1%8B_(1877%E2%80%941878)&action=info" title="Был бит тураһында ентекләберәк"><span>Бит мәғлүмәттәре</span></a></li><li id="t-cite" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81:%D0%A6%D0%B8%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0&page=%D0%A0%D1%83%D1%81-%D1%82%D3%A9%D1%80%D3%A9%D0%BA_%D2%BB%D1%83%D2%93%D1%8B%D1%88%D1%8B_%281877%E2%80%941878%29&id=1275668&wpFormIdentifier=titleform" title="Был биттән нисек өҙөмтә яһау тураһында мәғлүмәт"><span>Биттән өҙөмтә яһарға</span></a></li><li id="t-urlshortener" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81:UrlShortener&url=https%3A%2F%2Fba.wikipedia.org%2Fwiki%2F%25D0%25A0%25D1%2583%25D1%2581-%25D1%2582%25D3%25A9%25D1%2580%25D3%25A9%25D0%25BA_%25D2%25BB%25D1%2583%25D2%2593%25D1%258B%25D1%2588%25D1%258B_%281877%25E2%2580%25941878%29"><span>Ҡыҫҡа URL алыу</span></a></li><li id="t-urlshortener-qrcode" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81:QrCode&url=https%3A%2F%2Fba.wikipedia.org%2Fwiki%2F%25D0%25A0%25D1%2583%25D1%2581-%25D1%2582%25D3%25A9%25D1%2580%25D3%25A9%25D0%25BA_%25D2%25BB%25D1%2583%25D2%2593%25D1%258B%25D1%2588%25D1%258B_%281877%25E2%2580%25941878%29"><span>QR код алыу</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-coll-print_export" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-coll-print_export" > <div class="vector-menu-heading"> Баҫтырыу/сығарыу </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="coll-create_a_book" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81:Collection&bookcmd=book_creator&referer=%D0%A0%D1%83%D1%81-%D1%82%D3%A9%D1%80%D3%A9%D0%BA+%D2%BB%D1%83%D2%93%D1%8B%D1%88%D1%8B+%281877%E2%80%941878%29"><span>Китап төҙөү</span></a></li><li id="coll-download-as-rl" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81:DownloadAsPdf&page=%D0%A0%D1%83%D1%81-%D1%82%D3%A9%D1%80%D3%A9%D0%BA_%D2%BB%D1%83%D2%93%D1%8B%D1%88%D1%8B_%281877%E2%80%941878%29&action=show-download-screen"><span>PDF форматында йөкләү</span></a></li><li id="t-print" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D1%83%D1%81-%D1%82%D3%A9%D1%80%D3%A9%D0%BA_%D2%BB%D1%83%D2%93%D1%8B%D1%88%D1%8B_(1877%E2%80%941878)&printable=yes" title="Биттең ҡағыҙға баҫтырыу өсөн өлгөһө [p]" accesskey="p"><span>Баҫтырыу өлгөһө</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-wikibase-otherprojects" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-wikibase-otherprojects" > <div class="vector-menu-heading"> Башҡа проекттарҙа </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-commons mw-list-item"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Russo-Turkish_War_(1877%E2%80%931878)" hreflang="en"><span>Викимилек</span></a></li><li id="t-wikibase" class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikibase-dataitem mw-list-item"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q174205" title="Мәғлүмәт һаҡлағысына бәйле элементҡа һылтанма [g]" accesskey="g"><span>Викимәғлүмәт элементы</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> </div> <div class="vector-column-end"> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Ҡоралдар"> <div id="vector-page-tools-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Уҡыу көйләүҙәре"> <div id="vector-appearance-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-appearance" class="vector-appearance vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-appearance-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="appearance-pinned" data-pinnable-element-id="vector-appearance" data-pinned-container-id="vector-appearance-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-appearance-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Уҡыу көйләүҙәре</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.pin">ҡабырға панеленә күсерергә</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.unpin">йәшерергә</button> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> <div id="bodyContent" class="vector-body" aria-labelledby="firstHeading" data-mw-ve-target-container> <div class="vector-body-before-content"> <div class="mw-indicators"> </div> <div id="siteSub" class="noprint">Википедия — ирекле энциклопедия мәғлүмәте</div> </div> <div id="contentSub"><div id="mw-content-subtitle"></div></div> <div id="mw-content-text" class="mw-body-content"><div class="mw-content-ltr mw-parser-output" lang="ba" dir="ltr"><table class="infobox" cellspacing="2" style="width: 22em; text-align: left; font-size: 88%; line-height: 1.5em;"><tbody><tr><td colspan="2" class="" style="text-align:center; font-size: 125%; font-weight: bold;">Рус-төрөк һуғышы (1877—1878)</td></tr><tr><td colspan="2" class="infobox-header" style="text-align:center; font-style: oblique;">Төп конфликт: Көнсығыш кризисы,<br />рус-төрөк һуғыштары</td></tr><tr><td colspan="2" class="" style="text-align:center; border-bottom: 1px solid var(--border-color-base, #a2a9b1);"> <span data-wikidata-property-id="P18" class="no-wikidata"><span typeof="mw:File/Frameless"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Zahvat_grivickogo_reduta.jpg" class="mw-file-description" title="Николай Дмитриев-Оренбургский. ««Плевнаны ҡамағанда Гривицкий редутын баҫып алыу» (1885)"><img alt="Николай Дмитриев-Оренбургский. ««Плевнаны ҡамағанда Гривицкий редутын баҫып алыу» (1885)" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9e/Zahvat_grivickogo_reduta.jpg/300px-Zahvat_grivickogo_reduta.jpg" decoding="async" width="300" height="173" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9e/Zahvat_grivickogo_reduta.jpg/450px-Zahvat_grivickogo_reduta.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9e/Zahvat_grivickogo_reduta.jpg/600px-Zahvat_grivickogo_reduta.jpg 2x" data-file-width="2080" data-file-height="1200" /></a></span><br /><span data-wikidata-qualifier-id="P2096" class="media-caption" style="display:block">Николай Дмитриев-Оренбургский.<br />««Плевнаны ҡамағанда Гривицкий редутын баҫып алыу» (<a href="/wiki/1885" class="mw-redirect" title="1885">1885</a>)</span></span> </td></tr><tr><th style="">Дата</th><td class="" style=""> <p><abbr title="юлиан календары буйынса">12</abbr> <a href="/wiki/24_%D0%B0%D0%BF%D1%80%D0%B5%D0%BB%D1%8F" class="mw-redirect" title="24 апреля">(24) апреля</a> <a href="/wiki/1877_%D0%B9%D1%8B%D0%BB" title="1877 йыл">1877</a> — <abbr title="юлиан календары буйынса">19 февраля</abbr> (<a href="/wiki/3_%D0%BC%D0%B0%D1%80%D1%82%D0%B0" class="mw-redirect" title="3 марта">3 марта</a>) <a href="/wiki/1878_%D0%B9%D1%8B%D0%BB" title="1878 йыл">1878</a> </p> </td></tr><tr><th style="">Урыны</th><td class="noplainlist" style=""> <p><a href="/wiki/%D0%91%D0%B0%D0%BB%D2%A1%D0%B0%D0%BD_%D1%8F%D1%80%D1%8B%D0%BC%D1%83%D1%82%D1%80%D0%B0%D1%83%D1%8B" title="Балҡан ярымутрауы">Балҡан ярымутрауы</a>, <a href="/wiki/%D0%9A%D0%B0%D0%B2%D0%BA%D0%B0%D0%B7_%D0%B0%D1%80%D1%8A%D1%8F%D2%93%D1%8B" title="Кавказ аръяғы">Кавказ аръяғы</a> </p> </td></tr><tr><th style="">Сәбәбе</th><td class="noplainlist" style=""> <p><a href="/w/index.php?title=%D0%9A%D3%A9%D0%BD%D1%81%D1%8B%D2%93%D1%8B%D1%88_%D0%BA%D1%80%D0%B8%D0%B7%D0%B8%D1%81%D1%8B&action=edit&redlink=1" class="new" title="Көнсығыш кризисы (был бит юҡ)">Көнсығыш кризисы</a>: </p> <ul><li>Төрөк ғәскәрҙәренең Балҡан славяндары ихтилалын аяуһыҙ баҫтырыуы</li> <li>Солтандың балҡан славяндарына автономия бирергә теләмәүе</li></ul> </td></tr><tr><th style="">Нәтижә</th><td class="noplainlist" style=""> <p><a href="/wiki/%D0%A0%D3%99%D1%81%D3%99%D0%B9_%D0%B8%D0%BC%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%B8%D1%8F%D2%BB%D1%8B" title="Рәсәй империяһы">Рәсәй империяһының</a> еңеүе: </p> <ul><li>Сан-Стефан килешеүе</li> <li>Берлин трактаты</li> <li>Константинополь тыныслыҡ килешеүе (1879)</li></ul> </td></tr><tr><th style="">Үҙгәрештәр</th><td class="noplainlist" style=""> <ul><li>Берләштерелгән Валахия һәм Молдавия (Румыния) кенәзлегенең, Сербия һәм Черногория кенәзлектәренең бойондороҡһоҙлоғон иғлан итеү</li> <li>Болгарияның бер өлөшөнә (Болгария һәм Көнсығыш Румелия кенәзлектәре) автономия биреү</li> <li>Болгарияла ваҡытлыса рус идаралығы</li> <li>Көньяҡ Бессарабияны, Карс һәм Батуми өлкәләрен Рәсәйгә ҡушыу</li> <li>Төньяҡ Добруджаның Румынияға ҡушылыуы</li> <li>Австро-Венгрияның Босния һәм Герцеговинаны баҫып алыуы</li> <li>Британияның Кипрҙы баҫып алыуы</li></ul> </td></tr><tr><th colspan="2" style="text-align:center;">Ҡаршы тороусылар</th></tr><tr><td colspan="2" class="" style="text-align:center;"> <table style="background: transparent; color: inherit; display: table; width: 100%; text-align: left; table-layout: fixed;"><tbody><tr> <td style="border-right: 1px dotted var(--border-color-base, #a2a9b1); padding-right:.4em; width:50%;"> <ul><li><span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Flag_of_the_Romanov_Monarchy.svg" class="mw-file-description" title="Рәсәй империяһы"><img alt="Рәсәй империяһы" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c7/Flag_of_the_Romanov_Monarchy.svg/22px-Flag_of_the_Romanov_Monarchy.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c7/Flag_of_the_Romanov_Monarchy.svg/33px-Flag_of_the_Romanov_Monarchy.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c7/Flag_of_the_Romanov_Monarchy.svg/44px-Flag_of_the_Romanov_Monarchy.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></a></span></span> <a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D0%B8%D0%BC%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%B8%D1%8F&action=edit&redlink=1" class="new" title="Российская империя (был бит юҡ)">Российская империя</a></li> <li><span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Flag_of_the_United_Principalities_of_Romania_(1862%E2%80%931866).svg" class="mw-file-description" title="Валахия һәм Молдавия берләшкән кенәзлеге"><img alt="Валахия һәм Молдавия берләшкән кенәзлеге" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b6/Flag_of_the_United_Principalities_of_Romania_%281862%E2%80%931866%29.svg/22px-Flag_of_the_United_Principalities_of_Romania_%281862%E2%80%931866%29.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b6/Flag_of_the_United_Principalities_of_Romania_%281862%E2%80%931866%29.svg/33px-Flag_of_the_United_Principalities_of_Romania_%281862%E2%80%931866%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b6/Flag_of_the_United_Principalities_of_Romania_%281862%E2%80%931866%29.svg/44px-Flag_of_the_United_Principalities_of_Romania_%281862%E2%80%931866%29.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="800" /></a></span></span> Берләшкән Валахия һәм Молдавия кенәзлеге</li> <li><span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Samara_flag.png" class="mw-file-description" title="Болгария"><img alt="Болгария" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/16/Samara_flag.png/20px-Samara_flag.png" decoding="async" width="20" height="20" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/16/Samara_flag.png/30px-Samara_flag.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/16/Samara_flag.png/40px-Samara_flag.png 2x" data-file-width="1000" data-file-height="1000" /></a></span></span> Болгар ополчениеһы</li> <li><span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Flag_of_Serbia_(1835%E2%80%931882).svg" class="mw-file-description" title="Сербия кенәзлеге"><img alt="Сербия кенәзлеге" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5b/Flag_of_Serbia_%281835%E2%80%931882%29.svg/22px-Flag_of_Serbia_%281835%E2%80%931882%29.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5b/Flag_of_Serbia_%281835%E2%80%931882%29.svg/33px-Flag_of_Serbia_%281835%E2%80%931882%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5b/Flag_of_Serbia_%281835%E2%80%931882%29.svg/44px-Flag_of_Serbia_%281835%E2%80%931882%29.svg.png 2x" data-file-width="844" data-file-height="563" /></a></span></span> Сербия кенәзлеге</li> <li><span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Flag_of_Montenegro_(1860%E2%80%931905).svg" class="mw-file-description" title="Черногория кенәзлеге"><img alt="Черногория кенәзлеге" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c2/Flag_of_Montenegro_%281860%E2%80%931905%29.svg/22px-Flag_of_Montenegro_%281860%E2%80%931905%29.svg.png" decoding="async" width="22" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c2/Flag_of_Montenegro_%281860%E2%80%931905%29.svg/33px-Flag_of_Montenegro_%281860%E2%80%931905%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c2/Flag_of_Montenegro_%281860%E2%80%931905%29.svg/44px-Flag_of_Montenegro_%281860%E2%80%931905%29.svg.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="360" /></a></span></span> Черногория кенәзлеге</li> <li><span style="color:red">Шаблон <span style="color:#708090" class="wp-templatelink">{{<a href="/wiki/%D2%A0%D0%B0%D0%BB%D1%8B%D0%BF:%D0%A4%D0%BB%D0%B0%D0%B3" title="Ҡалып:Флаг">флаг</a>}}</span> не знает варианта</span> <b>1815</b>. <span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Flag_of_Serbia.svg" class="mw-file-description" title="Сербия"><img alt="Сербия" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Flag_of_Serbia.svg/22px-Flag_of_Serbia.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Flag_of_Serbia.svg/33px-Flag_of_Serbia.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Flag_of_Serbia.svg/44px-Flag_of_Serbia.svg.png 2x" data-file-width="1350" data-file-height="900" /></a></span></span> Босния һәм Герцеговина ихтилалы</li></ul> </td> <td rowspan="1" style="padding-left:.4em; width:50%;"> <ul><li><span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Flag_of_the_Ottoman_Empire_(1844%E2%80%931922).svg" class="mw-file-description" title="Ғосман империяһы"><img alt="Ғосман империяһы" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8e/Flag_of_the_Ottoman_Empire_%281844%E2%80%931922%29.svg/22px-Flag_of_the_Ottoman_Empire_%281844%E2%80%931922%29.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8e/Flag_of_the_Ottoman_Empire_%281844%E2%80%931922%29.svg/33px-Flag_of_the_Ottoman_Empire_%281844%E2%80%931922%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8e/Flag_of_the_Ottoman_Empire_%281844%E2%80%931922%29.svg/44px-Flag_of_the_Ottoman_Empire_%281844%E2%80%931922%29.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="800" /></a></span> </span><a href="/wiki/%D2%92%D0%BE%D1%81%D0%BC%D0%B0%D0%BD_%D0%B8%D0%BC%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%B8%D1%8F%D2%BB%D1%8B" title="Ғосман империяһы">Ғосман империяһы</a></li> <li><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Caucasian_Imamate.svg" class="mw-file-description" title="Төньяҡ Кавказ имамлығы флагы"><img alt="Төньяҡ Кавказ имамлығы флагы" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/50/Caucasian_Imamate.svg/22px-Caucasian_Imamate.svg.png" decoding="async" width="22" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/50/Caucasian_Imamate.svg/33px-Caucasian_Imamate.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/50/Caucasian_Imamate.svg/44px-Caucasian_Imamate.svg.png 2x" data-file-width="431" data-file-height="217" /></a></span> 1877 йылғы Чечня һәм Дағстан ихтилалы</li> <li><a href="/w/index.php?title=%D2%A0%D0%B0%D0%BB%D1%8B%D0%BF:%D0%A4%D0%BB%D0%B0%D0%B3%D0%B8%D1%84%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D1%86%D0%B8%D1%8F/%D0%90%D0%B1%D1%85%D0%B0%D0%B7%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B5_%D0%BA%D0%BD%D1%8F%D0%B6%D0%B5%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%BE&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ҡалып:Флагификация/Абхазское княжество (был бит юҡ)">Ҡалып:Флагификация/Абхазское княжество</a> Абхазия болаһы</li> <li><span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Flag_of_Poland.svg" class="mw-file-description" title="Польша"><img alt="Польша" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/12/Flag_of_Poland.svg/22px-Flag_of_Poland.svg.png" decoding="async" width="22" height="14" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/12/Flag_of_Poland.svg/33px-Flag_of_Poland.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/12/Flag_of_Poland.svg/44px-Flag_of_Poland.svg.png 2x" data-file-width="640" data-file-height="400" /></a></span></span> Төркиәлә поляк легионы</li></ul> </td></tr> </tbody></table> </td></tr><tr><th colspan="2" style="text-align:center;">Командирҙар</th></tr><tr><td colspan="2" class="" style="text-align:center;"> <table style="background: transparent; color: inherit; width: 100%; text-align: left;"><tbody><tr> <td width="50%" style="border-right: 1px dotted var(--border-color-base, #a2a9b1); padding-right:.4em;"> <ul><li><span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Imperial_Standard_of_the_Emperor_of_Russia_(1858%E2%80%931917).svg" class="mw-file-description" title="Рәсәй империяһы"><img alt="Рәсәй империяһы" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d4/Imperial_Standard_of_the_Emperor_of_Russia_%281858%E2%80%931917%29.svg/22px-Imperial_Standard_of_the_Emperor_of_Russia_%281858%E2%80%931917%29.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d4/Imperial_Standard_of_the_Emperor_of_Russia_%281858%E2%80%931917%29.svg/33px-Imperial_Standard_of_the_Emperor_of_Russia_%281858%E2%80%931917%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d4/Imperial_Standard_of_the_Emperor_of_Russia_%281858%E2%80%931917%29.svg/44px-Imperial_Standard_of_the_Emperor_of_Russia_%281858%E2%80%931917%29.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></a></span></span> <a href="/wiki/%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%80_II" title="Александр II">Александр II</a></li> <li><span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Flag_of_the_Romanov_Monarchy.svg" class="mw-file-description" title="Рәсәй империяһы"><img alt="Рәсәй империяһы" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c7/Flag_of_the_Romanov_Monarchy.svg/22px-Flag_of_the_Romanov_Monarchy.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c7/Flag_of_the_Romanov_Monarchy.svg/33px-Flag_of_the_Romanov_Monarchy.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c7/Flag_of_the_Romanov_Monarchy.svg/44px-Flag_of_the_Romanov_Monarchy.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></a></span></span><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Imperial_Standard_of_the_Grand_Duke_of_Russia.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b3/Imperial_Standard_of_the_Grand_Duke_of_Russia.svg/23px-Imperial_Standard_of_the_Grand_Duke_of_Russia.svg.png" decoding="async" width="23" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b3/Imperial_Standard_of_the_Grand_Duke_of_Russia.svg/35px-Imperial_Standard_of_the_Grand_Duke_of_Russia.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b3/Imperial_Standard_of_the_Grand_Duke_of_Russia.svg/46px-Imperial_Standard_of_the_Grand_Duke_of_Russia.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></a></span> Өлкән Николай Николаевич</li> <li><span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Flag_of_the_Romanov_Monarchy.svg" class="mw-file-description" title="Рәсәй империяһы"><img alt="Рәсәй империяһы" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c7/Flag_of_the_Romanov_Monarchy.svg/22px-Flag_of_the_Romanov_Monarchy.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c7/Flag_of_the_Romanov_Monarchy.svg/33px-Flag_of_the_Romanov_Monarchy.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c7/Flag_of_the_Romanov_Monarchy.svg/44px-Flag_of_the_Romanov_Monarchy.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></a></span></span> Михаил Николаевич</li> <li><span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Flag_of_the_Romanov_Monarchy.svg" class="mw-file-description" title="Рәсәй империяһы"><img alt="Рәсәй империяһы" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c7/Flag_of_the_Romanov_Monarchy.svg/22px-Flag_of_the_Romanov_Monarchy.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c7/Flag_of_the_Romanov_Monarchy.svg/33px-Flag_of_the_Romanov_Monarchy.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c7/Flag_of_the_Romanov_Monarchy.svg/44px-Flag_of_the_Romanov_Monarchy.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></a></span></span> Милютин Дмитрий Алексеевич</li> <li><span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Flag_of_the_Romanov_Monarchy.svg" class="mw-file-description" title="Рәсәй империяһы"><img alt="Рәсәй империяһы" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c7/Flag_of_the_Romanov_Monarchy.svg/22px-Flag_of_the_Romanov_Monarchy.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c7/Flag_of_the_Romanov_Monarchy.svg/33px-Flag_of_the_Romanov_Monarchy.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c7/Flag_of_the_Romanov_Monarchy.svg/44px-Flag_of_the_Romanov_Monarchy.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></a></span></span> Непокойчицкий Артур Адамович</li> <li><span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Flag_of_the_Romanov_Monarchy.svg" class="mw-file-description" title="Рәсәй империяһы"><img alt="Рәсәй империяһы" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c7/Flag_of_the_Romanov_Monarchy.svg/22px-Flag_of_the_Romanov_Monarchy.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c7/Flag_of_the_Romanov_Monarchy.svg/33px-Flag_of_the_Romanov_Monarchy.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c7/Flag_of_the_Romanov_Monarchy.svg/44px-Flag_of_the_Romanov_Monarchy.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></a></span></span> Тотлебен Эдуард Иванович</li> <li><span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Flag_of_the_Romanov_Monarchy.svg" class="mw-file-description" title="Рәсәй империяһы"><img alt="Рәсәй империяһы" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c7/Flag_of_the_Romanov_Monarchy.svg/22px-Flag_of_the_Romanov_Monarchy.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c7/Flag_of_the_Romanov_Monarchy.svg/33px-Flag_of_the_Romanov_Monarchy.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c7/Flag_of_the_Romanov_Monarchy.svg/44px-Flag_of_the_Romanov_Monarchy.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></a></span></span> Скобелев Михаил Дмитриевич</li> <li><span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Flag_of_the_Romanov_Monarchy.svg" class="mw-file-description" title="Рәсәй империяһы"><img alt="Рәсәй империяһы" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c7/Flag_of_the_Romanov_Monarchy.svg/22px-Flag_of_the_Romanov_Monarchy.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c7/Flag_of_the_Romanov_Monarchy.svg/33px-Flag_of_the_Romanov_Monarchy.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c7/Flag_of_the_Romanov_Monarchy.svg/44px-Flag_of_the_Romanov_Monarchy.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></a></span></span> Радецкий Фёдор Фёдорович</li> <li><span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Flag_of_the_Romanov_Monarchy.svg" class="mw-file-description" title="Рәсәй империяһы"><img alt="Рәсәй империяһы" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c7/Flag_of_the_Romanov_Monarchy.svg/22px-Flag_of_the_Romanov_Monarchy.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c7/Flag_of_the_Romanov_Monarchy.svg/33px-Flag_of_the_Romanov_Monarchy.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c7/Flag_of_the_Romanov_Monarchy.svg/44px-Flag_of_the_Romanov_Monarchy.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></a></span></span> Святополк-Мирский, Николай Иванович</li> <li><span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Flag_of_the_Romanov_Monarchy.svg" class="mw-file-description" title="Рәсәй империяһы"><img alt="Рәсәй империяһы" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c7/Flag_of_the_Romanov_Monarchy.svg/22px-Flag_of_the_Romanov_Monarchy.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c7/Flag_of_the_Romanov_Monarchy.svg/33px-Flag_of_the_Romanov_Monarchy.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c7/Flag_of_the_Romanov_Monarchy.svg/44px-Flag_of_the_Romanov_Monarchy.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></a></span></span> Гурко Иосиф Владимирович</li> <li><span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Flag_of_the_Romanov_Monarchy.svg" class="mw-file-description" title="Рәсәй империяһы"><img alt="Рәсәй империяһы" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c7/Flag_of_the_Romanov_Monarchy.svg/22px-Flag_of_the_Romanov_Monarchy.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c7/Flag_of_the_Romanov_Monarchy.svg/33px-Flag_of_the_Romanov_Monarchy.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c7/Flag_of_the_Romanov_Monarchy.svg/44px-Flag_of_the_Romanov_Monarchy.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></a></span></span> Драгомиров Михаил Иванович</li> <li><span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Flag_of_the_Romanov_Monarchy.svg" class="mw-file-description" title="Рәсәй империяһы"><img alt="Рәсәй империяһы" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c7/Flag_of_the_Romanov_Monarchy.svg/22px-Flag_of_the_Romanov_Monarchy.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c7/Flag_of_the_Romanov_Monarchy.svg/33px-Flag_of_the_Romanov_Monarchy.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c7/Flag_of_the_Romanov_Monarchy.svg/44px-Flag_of_the_Romanov_Monarchy.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></a></span></span> Лорис-Меликов Михаил Тариэлович</li> <li><span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Flag_of_the_United_Principalities_of_Romania_(1862%E2%80%931866).svg" class="mw-file-description" title="Валахия һәм Молдавия берләшкән кенәзлеге"><img alt="Валахия һәм Молдавия берләшкән кенәзлеге" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b6/Flag_of_the_United_Principalities_of_Romania_%281862%E2%80%931866%29.svg/22px-Flag_of_the_United_Principalities_of_Romania_%281862%E2%80%931866%29.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b6/Flag_of_the_United_Principalities_of_Romania_%281862%E2%80%931866%29.svg/33px-Flag_of_the_United_Principalities_of_Romania_%281862%E2%80%931866%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b6/Flag_of_the_United_Principalities_of_Romania_%281862%E2%80%931866%29.svg/44px-Flag_of_the_United_Principalities_of_Romania_%281862%E2%80%931866%29.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="800" /></a></span></span> Кароль I</li> <li><span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Samara_flag.png" class="mw-file-description" title="Болгария"><img alt="Болгария" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/16/Samara_flag.png/20px-Samara_flag.png" decoding="async" width="20" height="20" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/16/Samara_flag.png/30px-Samara_flag.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/16/Samara_flag.png/40px-Samara_flag.png 2x" data-file-width="1000" data-file-height="1000" /></a></span></span> Столетов Николай Григорьевич</li> <li><span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Flag_of_Serbia_(1835%E2%80%931882).svg" class="mw-file-description" title="Сербия кенәзлеге"><img alt="Сербия кенәзлеге" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5b/Flag_of_Serbia_%281835%E2%80%931882%29.svg/22px-Flag_of_Serbia_%281835%E2%80%931882%29.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5b/Flag_of_Serbia_%281835%E2%80%931882%29.svg/33px-Flag_of_Serbia_%281835%E2%80%931882%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5b/Flag_of_Serbia_%281835%E2%80%931882%29.svg/44px-Flag_of_Serbia_%281835%E2%80%931882%29.svg.png 2x" data-file-width="844" data-file-height="563" /></a></span></span> Милан I Обренович / Милан IV Обренович</li> <li><span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Flag_of_Montenegro_(1860%E2%80%931905).svg" class="mw-file-description" title="Черногория кенәзлеге"><img alt="Черногория кенәзлеге" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c2/Flag_of_Montenegro_%281860%E2%80%931905%29.svg/22px-Flag_of_Montenegro_%281860%E2%80%931905%29.svg.png" decoding="async" width="22" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c2/Flag_of_Montenegro_%281860%E2%80%931905%29.svg/33px-Flag_of_Montenegro_%281860%E2%80%931905%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c2/Flag_of_Montenegro_%281860%E2%80%931905%29.svg/44px-Flag_of_Montenegro_%281860%E2%80%931905%29.svg.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="360" /></a></span></span> Никола I Петрович</li></ul> </td> <td rowspan="1" width="50%" style="padding-left:.4em;"> <ul><li><span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Flag_of_the_Ottoman_Empire_(1844%E2%80%931922).svg" class="mw-file-description" title="Ғосман империяһы"><img alt="Ғосман империяһы" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8e/Flag_of_the_Ottoman_Empire_%281844%E2%80%931922%29.svg/22px-Flag_of_the_Ottoman_Empire_%281844%E2%80%931922%29.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8e/Flag_of_the_Ottoman_Empire_%281844%E2%80%931922%29.svg/33px-Flag_of_the_Ottoman_Empire_%281844%E2%80%931922%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8e/Flag_of_the_Ottoman_Empire_%281844%E2%80%931922%29.svg/44px-Flag_of_the_Ottoman_Empire_%281844%E2%80%931922%29.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="800" /></a></span></span><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Imperial_standard_of_the_Ottoman_Sultan.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/22/Imperial_standard_of_the_Ottoman_Sultan.svg/23px-Imperial_standard_of_the_Ottoman_Sultan.svg.png" decoding="async" width="23" height="14" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/22/Imperial_standard_of_the_Ottoman_Sultan.svg/35px-Imperial_standard_of_the_Ottoman_Sultan.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/22/Imperial_standard_of_the_Ottoman_Sultan.svg/46px-Imperial_standard_of_the_Ottoman_Sultan.svg.png 2x" data-file-width="1000" data-file-height="600" /></a></span> Абдулхәмит II</li> <li><span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Flag_of_the_Ottoman_Empire_(1844%E2%80%931922).svg" class="mw-file-description" title="Ғосман империяһы"><img alt="Ғосман империяһы" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8e/Flag_of_the_Ottoman_Empire_%281844%E2%80%931922%29.svg/22px-Flag_of_the_Ottoman_Empire_%281844%E2%80%931922%29.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8e/Flag_of_the_Ottoman_Empire_%281844%E2%80%931922%29.svg/33px-Flag_of_the_Ottoman_Empire_%281844%E2%80%931922%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8e/Flag_of_the_Ottoman_Empire_%281844%E2%80%931922%29.svg/44px-Flag_of_the_Ottoman_Empire_%281844%E2%80%931922%29.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="800" /></a></span></span> Абдулкәрим Надир паша</li> <li><span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Flag_of_the_Ottoman_Empire_(1844%E2%80%931922).svg" class="mw-file-description" title="Ғосман империяһы"><img alt="Ғосман империяһы" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8e/Flag_of_the_Ottoman_Empire_%281844%E2%80%931922%29.svg/22px-Flag_of_the_Ottoman_Empire_%281844%E2%80%931922%29.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8e/Flag_of_the_Ottoman_Empire_%281844%E2%80%931922%29.svg/33px-Flag_of_the_Ottoman_Empire_%281844%E2%80%931922%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8e/Flag_of_the_Ottoman_Empire_%281844%E2%80%931922%29.svg/44px-Flag_of_the_Ottoman_Empire_%281844%E2%80%931922%29.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="800" /></a></span></span> Меһмет Али паша</li> <li><span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Flag_of_the_Ottoman_Empire_(1844%E2%80%931922).svg" class="mw-file-description" title="Ғосман империяһы"><img alt="Ғосман империяһы" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8e/Flag_of_the_Ottoman_Empire_%281844%E2%80%931922%29.svg/22px-Flag_of_the_Ottoman_Empire_%281844%E2%80%931922%29.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8e/Flag_of_the_Ottoman_Empire_%281844%E2%80%931922%29.svg/33px-Flag_of_the_Ottoman_Empire_%281844%E2%80%931922%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8e/Flag_of_the_Ottoman_Empire_%281844%E2%80%931922%29.svg/44px-Flag_of_the_Ottoman_Empire_%281844%E2%80%931922%29.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="800" /></a></span></span> Ғосман Нури паша  <span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:White_flag_icon.svg" class="mw-file-description" title="пленға бирелде"><img alt="пленға бирелде" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5d/White_flag_icon.svg/15px-White_flag_icon.svg.png" decoding="async" width="15" height="21" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5d/White_flag_icon.svg/23px-White_flag_icon.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5d/White_flag_icon.svg/30px-White_flag_icon.svg.png 2x" data-file-width="250" data-file-height="351" /></a></span></li> <li><span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Flag_of_the_Ottoman_Empire_(1844%E2%80%931922).svg" class="mw-file-description" title="Ғосман империяһы"><img alt="Ғосман империяһы" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8e/Flag_of_the_Ottoman_Empire_%281844%E2%80%931922%29.svg/22px-Flag_of_the_Ottoman_Empire_%281844%E2%80%931922%29.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8e/Flag_of_the_Ottoman_Empire_%281844%E2%80%931922%29.svg/33px-Flag_of_the_Ottoman_Empire_%281844%E2%80%931922%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8e/Flag_of_the_Ottoman_Empire_%281844%E2%80%931922%29.svg/44px-Flag_of_the_Ottoman_Empire_%281844%E2%80%931922%29.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="800" /></a></span></span> <a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D3%A9%D0%BB%D3%99%D0%B9%D0%BC%D3%99%D0%BD_%D0%BF%D0%B0%D1%88%D0%B0&action=edit&redlink=1" class="new" title="Сөләймән паша (был бит юҡ)">Сөләймән паша</a></li> <li><span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Flag_of_the_Ottoman_Empire_(1844%E2%80%931922).svg" class="mw-file-description" title="Ғосман империяһы"><img alt="Ғосман империяһы" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8e/Flag_of_the_Ottoman_Empire_%281844%E2%80%931922%29.svg/22px-Flag_of_the_Ottoman_Empire_%281844%E2%80%931922%29.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8e/Flag_of_the_Ottoman_Empire_%281844%E2%80%931922%29.svg/33px-Flag_of_the_Ottoman_Empire_%281844%E2%80%931922%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8e/Flag_of_the_Ottoman_Empire_%281844%E2%80%931922%29.svg/44px-Flag_of_the_Ottoman_Empire_%281844%E2%80%931922%29.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="800" /></a></span></span> Вессель паша  <span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:White_flag_icon.svg" class="mw-file-description" title="пленға бирелде"><img alt="пленға бирелде" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5d/White_flag_icon.svg/15px-White_flag_icon.svg.png" decoding="async" width="15" height="21" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5d/White_flag_icon.svg/23px-White_flag_icon.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5d/White_flag_icon.svg/30px-White_flag_icon.svg.png 2x" data-file-width="250" data-file-height="351" /></a></span></li> <li><span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Flag_of_the_Ottoman_Empire_(1844%E2%80%931922).svg" class="mw-file-description" title="Ғосман империяһы"><img alt="Ғосман империяһы" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8e/Flag_of_the_Ottoman_Empire_%281844%E2%80%931922%29.svg/22px-Flag_of_the_Ottoman_Empire_%281844%E2%80%931922%29.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8e/Flag_of_the_Ottoman_Empire_%281844%E2%80%931922%29.svg/33px-Flag_of_the_Ottoman_Empire_%281844%E2%80%931922%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8e/Flag_of_the_Ottoman_Empire_%281844%E2%80%931922%29.svg/44px-Flag_of_the_Ottoman_Empire_%281844%E2%80%931922%29.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="800" /></a></span></span> Әхмәт Әйүп паша</li> <li><span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Flag_of_the_Ottoman_Empire_(1844%E2%80%931922).svg" class="mw-file-description" title="Ғосман империяһы"><img alt="Ғосман империяһы" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8e/Flag_of_the_Ottoman_Empire_%281844%E2%80%931922%29.svg/22px-Flag_of_the_Ottoman_Empire_%281844%E2%80%931922%29.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8e/Flag_of_the_Ottoman_Empire_%281844%E2%80%931922%29.svg/33px-Flag_of_the_Ottoman_Empire_%281844%E2%80%931922%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8e/Flag_of_the_Ottoman_Empire_%281844%E2%80%931922%29.svg/44px-Flag_of_the_Ottoman_Empire_%281844%E2%80%931922%29.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="800" /></a></span></span> Әхмәт Мөхтәр паша</li> <li><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Caucasian_Imamate.svg" class="mw-file-description" title="Төньяҡ Кавказ имамлығы флагы"><img alt="Төньяҡ Кавказ имамлығы флагы" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/50/Caucasian_Imamate.svg/22px-Caucasian_Imamate.svg.png" decoding="async" width="22" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/50/Caucasian_Imamate.svg/33px-Caucasian_Imamate.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/50/Caucasian_Imamate.svg/44px-Caucasian_Imamate.svg.png 2x" data-file-width="431" data-file-height="217" /></a></span> Алдамов Алибәк хажи  <span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:White_flag_icon.svg" class="mw-file-description" title="пленға бирелде"><img alt="пленға бирелде" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5d/White_flag_icon.svg/15px-White_flag_icon.svg.png" decoding="async" width="15" height="21" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5d/White_flag_icon.svg/23px-White_flag_icon.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5d/White_flag_icon.svg/30px-White_flag_icon.svg.png 2x" data-file-width="250" data-file-height="351" /></a></span> <abbr title="һәләк булған">†</abbr></li> <li><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Caucasian_Imamate.svg" class="mw-file-description" title="Төньяҡ Кавказ имамлығы флагы"><img alt="Төньяҡ Кавказ имамлығы флагы" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/50/Caucasian_Imamate.svg/22px-Caucasian_Imamate.svg.png" decoding="async" width="22" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/50/Caucasian_Imamate.svg/33px-Caucasian_Imamate.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/50/Caucasian_Imamate.svg/44px-Caucasian_Imamate.svg.png 2x" data-file-width="431" data-file-height="217" /></a></span> Мөхәммәт хажи Согратлинский  <span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:White_flag_icon.svg" class="mw-file-description" title="пленға бирелде"><img alt="пленға бирелде" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5d/White_flag_icon.svg/15px-White_flag_icon.svg.png" decoding="async" width="15" height="21" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5d/White_flag_icon.svg/23px-White_flag_icon.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5d/White_flag_icon.svg/30px-White_flag_icon.svg.png 2x" data-file-width="250" data-file-height="351" /></a></span> <abbr title="һәләк булған">†</abbr></li> <li><span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Flag_of_Poland.svg" class="mw-file-description" title="Польша"><img alt="Польша" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/12/Flag_of_Poland.svg/22px-Flag_of_Poland.svg.png" decoding="async" width="22" height="14" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/12/Flag_of_Poland.svg/33px-Flag_of_Poland.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/12/Flag_of_Poland.svg/44px-Flag_of_Poland.svg.png 2x" data-file-width="640" data-file-height="400" /></a></span></span> Ягмин Юзеф  <abbr title="һәләк булған">†</abbr></li></ul> </td></tr> </tbody></table> </td></tr><tr><th colspan="2" style="text-align:center;">Ҡаршы тороусы көстәр</th></tr><tr><td colspan="2" class="" style="text-align:center;"> <table style="background: transparent; color: inherit; width: 100%; text-align: left;"><tbody><tr> <td width="50%" style="border-right: 1px dotted var(--border-color-base, #a2a9b1); padding-right:.4em;"> <ul><li><b>Россия</b>: 335 меңгә яҡын һалдат һәм 500 орудие<sup id="cite_ref-1" class="reference"><a href="#cite_note-1"><span class="cite-bracket">[</span>1<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>:</li></ul> <p>185 меңгә яҡын — һуғыштың Балҡан кампанияһы — <i>Балҡан театры</i>]]<br /> 150 меңгә яҡын — һуғыштың Кавказ кампанияһы — <i>Кавказ театры</i>]] </p> <ul><li><b>Румыния</b>: 60 мең һалдат һәм 190 орудие</li> <li><b>Болгария</b>: 40 мең</li> <li><b>Сербия</b>: 81,5 мең</li> <li><b>Черногория</b>: 25 мең</li></ul> </td> <td rowspan="1" width="50%" style="padding-left:.4em;"> <ul><li><b>Төркиә</b>: 281 мең һалдат<sup id="cite_ref-2" class="reference"><a href="#cite_note-2"><span class="cite-bracket">[</span>2<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>:</li></ul> <p>200 мең тирәһе — <i>Балҡан театры</i><br /> (шул иҫәптән 100 меңе — ҡәлғәләр гарнизондары)<br /> 70 мең тирәһе — <i>Кавказ театры</i> </p> </td></tr> </tbody></table> </td></tr><tr><th colspan="2" style="text-align:center;">Юғалтыуҙар</th></tr><tr><td colspan="2" class="" style="text-align:center;"> <table style="background: transparent; color: inherit; width: 100%; text-align: left;"><tbody><tr> <td width="50%" style="border-right: 1px dotted var(--border-color-base, #a2a9b1); padding-right:.4em;"> <ul><li><b>Рәсәй</b>:</li></ul> <p>15 567 һәләк булған,<br /> 6824 яраларҙан үлгән,<br /> 56652 яраланған,<br /> 81 363 сирҙәрҙән вафат булған,<br /> 3,5 мең хәбәрһеҙ юғалған, <br /> 1713 башҡа сәбәптәрҙән вафат булған, <br /> 35 мең хеҙмәткә яраҡһыҙ тип ҡайтарылған<sup id="cite_ref-Урланис_3-0" class="reference"><a href="#cite_note-Урланис-3"><span class="cite-bracket">[</span>3<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <i>(башҡа мәғлүмәт тә бар)</i><span title="#Потери антитурецкой коалиции"><span typeof="mw:File"><a href="#Потери_антитурецкой_коалиции" title=""><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/78/Nuvola_arrow_right.svg/12px-Nuvola_arrow_right.svg.png" decoding="async" width="12" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/78/Nuvola_arrow_right.svg/18px-Nuvola_arrow_right.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/78/Nuvola_arrow_right.svg/24px-Nuvola_arrow_right.svg.png 2x" data-file-width="55" data-file-height="59" /></a></span></span> </p> <ul><li><b>Румыния</b>:<br />10 мең үлтерелгән һәм яраланған<sup id="cite_ref-автоссылка2_4-0" class="reference"><a href="#cite_note-автоссылка2-4"><span class="cite-bracket">[</span>4<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>,<br /></li></ul> <p>19904 сирҙәрҙән вафат булған<sup id="cite_ref-5" class="reference"><a href="#cite_note-5"><span class="cite-bracket">[</span>5<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <ul><li><b>Болгария</b>:<br />3456 үлтерелгән һәм яраланған<sup id="cite_ref-Урланис_3-1" class="reference"><a href="#cite_note-Урланис-3"><span class="cite-bracket">[</span>3<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></li> <li><b>Сербия</b> һәм <b>Черногория</b>:<br />2,4 мең үлтерелгән һәм яраланған<sup id="cite_ref-Урланис_3-2" class="reference"><a href="#cite_note-Урланис-3"><span class="cite-bracket">[</span>3<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></li></ul> </td> <td rowspan="1" width="50%" style="padding-left:.4em;"> <p><b>Төркиә</b>:<br />30 мең үлтерелгән<br />90 мең яраларынан үлгән һәм яраланған<br />113 тыс. пленных<sup id="cite_ref-автоссылка1_6-0" class="reference"><a href="#cite_note-автоссылка1-6"><span class="cite-bracket">[</span>6<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><span title="#Турецкие потери"><span typeof="mw:File"><a href="#Турецкие_потери" title=""><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/78/Nuvola_arrow_right.svg/12px-Nuvola_arrow_right.svg.png" decoding="async" width="12" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/78/Nuvola_arrow_right.svg/18px-Nuvola_arrow_right.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/78/Nuvola_arrow_right.svg/24px-Nuvola_arrow_right.svg.png 2x" data-file-width="55" data-file-height="59" /></a></span></span> </p> </td></tr> </tbody></table> </td></tr><tr><td colspan="2" class="" style="text-align:center;"> <div class="references-small" style="column-count:height;-moz-column-count:height;-webkit-column-count:height;"> </div> </td></tr><tr><td colspan="2" class="" style="text-align:center;"><span data-wikidata-claim-id="q174205$AFE3CCA4-428E-439D-8E79-9E41009F1B1E" class="wikidata-claim" data-wikidata-property-id="P373"><span class="wikidata-snak wikidata-main-snak"><span typeof="mw:File"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Russo-Turkish_War_(1877%E2%80%931878)" title="commons:Category:Russo-Turkish War (1877–1878)"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/15px-Commons-logo.svg.png" decoding="async" width="15" height="20" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/23px-Commons-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/30px-Commons-logo.svg.png 2x" data-file-width="1024" data-file-height="1376" /></a></span> <a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Russo-Turkish_War_(1877%E2%80%931878)" class="extiw" title="commons:Category:Russo-Turkish War (1877–1878)">Рус-төрөк һуғышы Викимилектә</a></span></span></td></tr><tr><td style="text-align:right;" colspan="2"><div class="plainlinks noprint navbar" data-navboxnavigation-link="0" style="text-align:left; white-space:nowrap;"><span style="word-spacing:0">Шаблон: </span><span><span class="nv-view"><a href="/wiki/%D2%A0%D0%B0%D0%BB%D1%8B%D0%BF:%D0%92%D0%BE%D0%BE%D1%80%D1%83%D0%B6%D1%91%D0%BD%D0%BD%D1%8B%D0%B9_%D0%BA%D0%BE%D0%BD%D1%84%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D1%82" class="mw-redirect" title="Ҡалып:Вооружённый конфликт"><span title="Просмотр этого шаблона">просмотр</span></a></span><span class="nv-talk"> • <a href="/w/index.php?title=%D2%A0%D0%B0%D0%BB%D1%8B%D0%BF_%D0%B1%D1%83%D0%B9%D1%8B%D0%BD%D1%81%D0%B0_%D1%84%D0%B5%D0%BA%D0%B5%D1%80%D0%BB%D3%99%D1%88%D0%B5%D2%AF:%D0%92%D0%BE%D0%BE%D1%80%D1%83%D0%B6%D1%91%D0%BD%D0%BD%D1%8B%D0%B9_%D0%BA%D0%BE%D0%BD%D1%84%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D1%82&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ҡалып буйынса фекерләшеү:Вооружённый конфликт (был бит юҡ)"><span title="Обсуждение этого шаблона">обсуждение</span></a></span><span class="nv-edit"> • <a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81:EditPage/%D2%A0%D0%B0%D0%BB%D1%8B%D0%BF:%D0%92%D0%BE%D0%BE%D1%80%D1%83%D0%B6%D1%91%D0%BD%D0%BD%D1%8B%D0%B9_%D0%BA%D0%BE%D0%BD%D1%84%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D1%82" title="Махсус:EditPage/Ҡалып:Вооружённый конфликт"><span title="Править этот шаблон">править</span></a></span></span></div></td></tr> </tbody></table> <table class="infobox vevent noprint collapsible" style="width:315px; border-spacing:2px; text-align:center"> <tbody><tr style="background:lightsteelblue"> <th class="summary"><span class="noprint plainlinks nowrap" style="font-size:85%; float:left;text-align:left;width:3.9em;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D2%A0%D0%B0%D0%BB%D1%8B%D0%BF:%D0%A3%D1%80%D1%8B%D2%AB-%D1%82%D3%A9%D1%80%D3%A9%D0%BA_%D2%BB%D1%83%D2%93%D1%8B%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B" title="Ҡалыпты ҡарау"><img alt="⚙️" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg/14px-Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg.png" decoding="async" width="14" height="14" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg/21px-Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg/28px-Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg.png 2x" data-file-width="14" data-file-height="14" /></a></span> </span><span style="white-space: nowrap;"><span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Flag_of_Russia.svg" class="mw-file-description" title="Рәсәй Федерацияһы"><img alt="Рәсәй Федерацияһы" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f3/Flag_of_Russia.svg/22px-Flag_of_Russia.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f3/Flag_of_Russia.svg/33px-Flag_of_Russia.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f3/Flag_of_Russia.svg/44px-Flag_of_Russia.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></a></span></span> Урыҫ-төрөк һуғыштары <span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Flag_of_the_Ottoman_Empire_(1844%E2%80%931922).svg" class="mw-file-description" title="Ғосман империяһы"><img alt="Ғосман империяһы" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8e/Flag_of_the_Ottoman_Empire_%281844%E2%80%931922%29.svg/22px-Flag_of_the_Ottoman_Empire_%281844%E2%80%931922%29.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8e/Flag_of_the_Ottoman_Empire_%281844%E2%80%931922%29.svg/33px-Flag_of_the_Ottoman_Empire_%281844%E2%80%931922%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8e/Flag_of_the_Ottoman_Empire_%281844%E2%80%931922%29.svg/44px-Flag_of_the_Ottoman_Empire_%281844%E2%80%931922%29.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="800" /></a></span></span></span> </th></tr> <tr> <td class="hlist" style="font-size:smaller"><div> <p><span style="white-space: nowrap;"><a href="/w/index.php?title=%D0%A3%D1%80%D1%8B%D2%AB-%D1%82%D3%A9%D1%80%D3%A9%D0%BA_%D2%BB%D1%83%D2%93%D1%8B%D1%88%D1%8B_(1568%E2%80%941570)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Урыҫ-төрөк һуғышы (1568—1570) (был бит юҡ)">1568—1570</a> • <a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BA%D0%BE-%D1%82%D1%83%D1%80%D0%B5%D1%86%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D0%B2%D0%BE%D0%B9%D0%BD%D0%B0_(1672%E2%80%941681)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Русско-турецкая война (1672—1681) (был бит юҡ)">1672—1681</a> • <a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BA%D0%BE-%D1%82%D1%83%D1%80%D0%B5%D1%86%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D0%B2%D0%BE%D0%B9%D0%BD%D0%B0_(1686%E2%80%941700)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Русско-турецкая война (1686—1700) (был бит юҡ)">1686—1700</a> •</span> <span style="white-space: nowrap;"><a href="/w/index.php?title=%D0%A3%D1%80%D1%8B%D2%AB-%D1%82%D3%A9%D1%80%D3%A9%D0%BA_%D2%BB%D1%83%D2%93%D1%8B%D1%88%D1%8B_(1710%E2%80%941713)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Урыҫ-төрөк һуғышы (1710—1713) (был бит юҡ)">1710—1713</a> •</span> <span style="white-space: nowrap;"><a href="/w/index.php?title=%D0%A3%D1%80%D1%8B%D2%AB-%D1%82%D3%A9%D1%80%D3%A9%D0%BA_%D2%BB%D1%83%D2%93%D1%8B%D1%88%D1%8B_(1735%E2%80%941739)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Урыҫ-төрөк һуғышы (1735—1739) (был бит юҡ)">1735—1739</a> •</span> <span style="white-space: nowrap;"><a href="/w/index.php?title=%D0%A3%D1%80%D1%8B%D2%AB-%D1%82%D3%A9%D1%80%D3%A9%D0%BA_%D2%BB%D1%83%D2%93%D1%8B%D1%88%D1%8B_(1768%E2%80%941774)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Урыҫ-төрөк һуғышы (1768—1774) (был бит юҡ)">1768—1774</a> •</span> <span style="white-space: nowrap;"><a href="/w/index.php?title=%D0%A3%D1%80%D1%8B%D2%AB-%D1%82%D3%A9%D1%80%D3%A9%D0%BA_%D2%BB%D1%83%D2%93%D1%8B%D1%88%D1%8B_(1787%E2%80%941791)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Урыҫ-төрөк һуғышы (1787—1791) (был бит юҡ)">1787—1791</a> •</span> <span style="white-space: nowrap;"><a href="/w/index.php?title=%D0%A3%D1%80%D1%8B%D2%AB-%D1%82%D3%A9%D1%80%D3%A9%D0%BA_%D2%BB%D1%83%D2%93%D1%8B%D1%88%D1%8B_(1806%E2%80%941812)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Урыҫ-төрөк һуғышы (1806—1812) (был бит юҡ)">1806—1812</a> •</span> <span style="white-space: nowrap;"><a href="/w/index.php?title=%D0%A3%D1%80%D1%8B%D2%AB-%D1%82%D3%A9%D1%80%D3%A9%D0%BA_%D2%BB%D1%83%D2%93%D1%8B%D1%88%D1%8B_(1828%E2%80%941829)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Урыҫ-төрөк һуғышы (1828—1829) (был бит юҡ)">1828—1829</a> •</span> <span style="white-space: nowrap;"><a href="/wiki/%D2%A0%D1%8B%D1%80%D1%8B%D0%BC_%D2%BB%D1%83%D2%93%D1%8B%D1%88%D1%8B" title="Ҡырым һуғышы">1853—1856</a> •</span> <span style="white-space: nowrap;"><a href="/w/index.php?title=%D0%A3%D1%80%D1%8B%D2%AB-%D1%82%D3%A9%D1%80%D3%A9%D0%BA_%D2%BB%D1%83%D2%93%D1%8B%D1%88%D1%8B_(1877%E2%80%941878)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Урыҫ-төрөк һуғышы (1877—1878) (был бит юҡ)">1877—1878</a> •</span> <span style="white-space: nowrap;"><a href="/w/index.php?title=%D0%9A%D0%B0%D0%B2%D0%BA%D0%B0%D0%B7_%D1%84%D1%80%D0%BE%D0%BD%D1%82%D1%8B_(%D0%91%D0%B5%D1%80%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%B5_%D0%B4%D0%BE%D0%BD%D1%8A%D1%8F_%D2%BB%D1%83%D2%93%D1%8B%D1%88%D1%8B)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Кавказ фронты (Беренсе донъя һуғышы) (был бит юҡ)">1914—1918</a></span> </p> </div> </td></tr></tbody></table> <p><b>1877 — 1878 йылдарҙағы Рус-төрөк һуғышы</b> (Төркиәлә — <i>93-сө йыл һуғышы</i> (төр. 93 Harbi), сөнки <a href="/wiki/%D0%9C%D0%BE%D1%81%D0%BE%D0%BB%D0%BC%D0%B0%D0%BD_%D0%BA%D0%B0%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B4%D0%B0%D1%80%D1%8B" class="mw-redirect" title="Мосолман календары">һижриҙән 1293 йылда</a> алып барылған) — Көнсығыш көрсөгө сиктәрендә, бер яҡтан, <a href="/wiki/%D0%A0%D3%99%D1%81%D3%99%D0%B9_%D0%B8%D0%BC%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%B8%D1%8F%D2%BB%D1%8B" title="Рәсәй империяһы">Рәсәй империяһы</a> һәм уға союздаш Балҡан дәүләттәре, икенсе яҡтан, <a href="/wiki/%D2%92%D0%BE%D1%81%D0%BC%D0%B0%D0%BD_%D0%B8%D0%BC%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%B8%D1%8F%D2%BB%D1%8B" title="Ғосман империяһы">Ғосман империяһы</a> араһында һуғыш. </p><p>Һуғыш башланыр алдынан, Балҡанда йәшәгән халыҡтарҙың милли үҙаңы күтәрелә. Ғосман империяһының <a href="/wiki/%D0%91%D0%BE%D1%81%D0%BD%D0%B8%D1%8F_%D2%BB%D3%99%D0%BC_%D0%93%D0%B5%D1%80%D1%86%D0%B5%D0%B3%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D0%B0" title="Босния һәм Герцеговина">Босния һәм Герцеговина</a> (1875) һәм Болгариялағы апрель ихтилалдарының (1876) ҡанһыҙлыҡ менән баҫтырыла. Был хәбәр Европала һәм айырыуса Рәсәйҙә ундағы христиандарҙың хәленә теләктәшлек уята. Һуғыштың маҡсаты - православие славяндарын төрөк хакимлығынан азат итеү (бойондороҡһоҙ Сербия биләмәһен киңәйтеү, бойондороҡһоҙ Болгарияны ойоштороу). </p><p>Рәсәй Порта менән низағҡа төрөктәрҙең Ғосман Төркиәһендәге Босния-Герцеговиналағы славян ихтилалын баҫтырыуына ҡаршы сыҡҡан сербтар һәм черногорҙарҙан һуң инә. 1876 йылдың көҙөндә алты тапҡырға артығыраҡ булған төрөк ғәскәре сербтарҙы һәм рус доброволецтарын тар-мар итә яҙа. Рәсәй ультиматумынан һуң, хәрби хәрәкәттәр башланыу ҡурҡынысы янағанлыҡтан, төрөктәр килешеү төҙөргә ризалаша. Әммә Рәсәй императоры <a href="/wiki/%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%80_II" title="Александр II">Александр II</a> 1877 йылдың апрелендә Төркиәгә һуғыш иғлан итә. </p><p>Төрөктәрҙең пассивлығынан файҙаланып, Рус армияһы артабанғы хәрби хәрәкәттәр барышында Дунайҙы уңышлы аша сыға, Шипка артылышын ала һәм, биш ай ҡамауҙан һуң, Төркиәнең иң яҡшы Нурыйғәзе Ғосман-паша армияһын Плевен ҡалаһында бирелергә мәжбүр итә. Балҡан тауҙары (Стара-Планина) аша уҙған артабанғы рейд барышында рус армияһы, Константинополгә илткән юлды ҡаплап торған һуңғы төрөк частарын ҡыйратып, Ғосман империяһын һуғыштан сығырға мәжбүр итте. </p><p>Берлин тыныслыҡ конгресында (1878 йылдың йәйе) Бессарабияның көньяҡ өлөшөн Рәсәйгә кире ҡайтарыуҙы һәм Карс, Ардаган һәм Батумдың ҡушылыуын теркәгән Берлин трактатына ҡул ҡуйыла. Болгария дәүләтселеге тергеҙелә<sup id="cite_ref-7" class="reference"><a href="#cite_note-7"><span class="cite-bracket">[</span>7<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>; Сербия, Черногория, Валахия һәм Молдавия кенәзлектәре территориялары арта, ә төрөк Босния виләйәте — Босния һәм Герцеговина Австро-Венгрия тарафынан баҫып алына. </p> <meta property="mw:PageProp/toc" /> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Конфликт_тарихы"><span id=".D0.9A.D0.BE.D0.BD.D1.84.D0.BB.D0.B8.D0.BA.D1.82_.D1.82.D0.B0.D1.80.D0.B8.D1.85.D1.8B"></span>Конфликт тарихы</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D1%83%D1%81-%D1%82%D3%A9%D1%80%D3%A9%D0%BA_%D2%BB%D1%83%D2%93%D1%8B%D1%88%D1%8B_(1877%E2%80%941878)&veaction=edit&section=1" title="Конфликт тарихы бүлеген мөхәррирләргә" class="mw-editsection-visualeditor"><span>үҙгәртергә</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D1%83%D1%81-%D1%82%D3%A9%D1%80%D3%A9%D0%BA_%D2%BB%D1%83%D2%93%D1%8B%D1%88%D1%8B_(1877%E2%80%941878)&action=edit&section=1" title="Конфликт тарихы бүлегенең сығанаҡ кодын мөхәррирләү"><span>сығанаҡты үҙгәртеү</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Ғосман_империяһында_мәсихселәрҙе_йәберләү"><span id=".D2.92.D0.BE.D1.81.D0.BC.D0.B0.D0.BD_.D0.B8.D0.BC.D0.BF.D0.B5.D1.80.D0.B8.D1.8F.D2.BB.D1.8B.D0.BD.D0.B4.D0.B0_.D0.BC.D3.99.D1.81.D0.B8.D1.85.D1.81.D0.B5.D0.BB.D3.99.D1.80.D2.99.D0.B5_.D0.B9.D3.99.D0.B1.D0.B5.D1.80.D0.BB.D3.99.D2.AF"></span>Ғосман империяһында мәсихселәрҙе йәберләү</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D1%83%D1%81-%D1%82%D3%A9%D1%80%D3%A9%D0%BA_%D2%BB%D1%83%D2%93%D1%8B%D1%88%D1%8B_(1877%E2%80%941878)&veaction=edit&section=2" title="Ғосман империяһында мәсихселәрҙе йәберләү бүлеген мөхәррирләргә" class="mw-editsection-visualeditor"><span>үҙгәртергә</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D1%83%D1%81-%D1%82%D3%A9%D1%80%D3%A9%D0%BA_%D2%BB%D1%83%D2%93%D1%8B%D1%88%D1%8B_(1877%E2%80%941878)&action=edit&section=2" title="Ғосман империяһында мәсихселәрҙе йәберләү бүлегенең сығанаҡ кодын мөхәррирләү"><span>сығанаҡты үҙгәртеү</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Ҡырым һуғышы йомғаҡтары буйынса төҙөлгән Париж тыныслыҡ килешеүенең 9-сы статьяһы Ғосман империяһын мәсихселәргә мосолмандар менән тиң хоҡуҡ бирергә мәжбүр итә. Солтандың тейешле фарманы (указы) баҫылып сығыуынан ары китмәй был эш. Атап әйткәндә, судтарҙа мосолман булмағандарҙың («зимми») мосолмандарға ҡаршы таныҡлыҡтары ҡабул ителмәй, ысынында иһә был күренеш судта мәсихселәрҙе дини эҙәрләүҙәрҙән яҡлау хоҡуғынан мәхрүм итә<sup id="cite_ref-8" class="reference"><a href="#cite_note-8"><span class="cite-bracket">[</span>8<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. </p><p>1860 йыл — Ливанда ойошторолған һуйышта Ғосман власы ирек ҡуйыуы арҡаһында 10 меңдән ашыу христиан (күбеһенсә марониттар, шулай уҡ грек католиктары һәм православие динендәгеләр) һәләк була. Француз хәрби интервенцияһы янауы Портаны илдә тәртип тергеҙергә мәжбүр итә<sup id="cite_ref-9" class="reference"><a href="#cite_note-9"><span class="cite-bracket">[</span>9<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. Европа державалары баҫымы аҫтында ғына Порта Ливанда Ғосман солтаны тарафынан тәҡдим ителгән христиан губернаторын тәғәйенләүгә бара<sup id="cite_ref-10" class="reference"><a href="#cite_note-10"><span class="cite-bracket">[</span>10<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. </p> <ul><li>1866—1869 йылдар — утрауҙы Греция Короллеге менән берләштереү лозунгыһы аҫтында барған Крит ихтилалы. Баш күтәреүселәр мосолмандар нығынған биш ҡаланан тыш бөтә утрауҙы үҙ контроленә ала. 1869 йылдың башына ихтилал баҫтырыла<sup id="cite_ref-11" class="reference"><a href="#cite_note-11"><span class="cite-bracket">[</span>11<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>, әммә Порта, утрауҙа мәсихселәрҙең хоҡуҡтарын нығытҡан үҙидара индереп, христиандарҙың хәлен яҡшырта<sup id="cite_ref-12" class="reference"><a href="#cite_note-12"><span class="cite-bracket">[</span>12<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. Ихтилалды баҫтырыу барышында Европала Аркади монастырындағы ваҡиғалар киң танылыу ала, монастырҙа йәшенгән 700-ҙән ашыу ҡатын-ҡыҙ һәм бала, ҡамауҙа тотҡан төрөктәргә бирелеүгә ҡарағанда, дары шартлатып, үлем ҡабул итеүҙе өҫтөн күрә.</li></ul> <p>Крит ихтилалы Ғосман империяһында йәшәгән мәсихселәрҙең, төрөк хөкүмәтенең ҡанһыҙлығы һөҙөмтәһендә, ғазаплы тормошона Европаның (Британия империяһы) иғтибарын йәлеп итә<sup id="cite_ref-13" class="reference"><a href="#cite_note-13"><span class="cite-bracket">[</span>13<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Европала_көстәр_балансының_үҙгәреүе"><span id=".D0.95.D0.B2.D1.80.D0.BE.D0.BF.D0.B0.D0.BB.D0.B0_.D0.BA.D3.A9.D1.81.D1.82.D3.99.D1.80_.D0.B1.D0.B0.D0.BB.D0.B0.D0.BD.D1.81.D1.8B.D0.BD.D1.8B.D2.A3_.D2.AF.D2.99.D0.B3.D3.99.D1.80.D0.B5.D2.AF.D0.B5"></span>Европала көстәр балансының үҙгәреүе</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D1%83%D1%81-%D1%82%D3%A9%D1%80%D3%A9%D0%BA_%D2%BB%D1%83%D2%93%D1%8B%D1%88%D1%8B_(1877%E2%80%941878)&veaction=edit&section=3" title="Европала көстәр балансының үҙгәреүе бүлеген мөхәррирләргә" class="mw-editsection-visualeditor"><span>үҙгәртергә</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D1%83%D1%81-%D1%82%D3%A9%D1%80%D3%A9%D0%BA_%D2%BB%D1%83%D2%93%D1%8B%D1%88%D1%8B_(1877%E2%80%941878)&action=edit&section=3" title="Европала көстәр балансының үҙгәреүе бүлегенең сығанаҡ кодын мөхәррирләү"><span>сығанаҡты үҙгәртеү</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Europe_1871_map_en.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/dd/Europe_1871_map_en.png/220px-Europe_1871_map_en.png" decoding="async" width="220" height="145" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/dd/Europe_1871_map_en.png/330px-Europe_1871_map_en.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/dd/Europe_1871_map_en.png/440px-Europe_1871_map_en.png 2x" data-file-width="2284" data-file-height="1503" /></a><figcaption>1871 йылға Европа картаһы</figcaption></figure> <figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:%D0%91%D0%BE%D1%82%D0%BC%D0%B0%D0%BD_-_%D0%9F%D0%BE%D1%80%D1%82%D1%80%D0%B5%D1%82_%D0%BA%D0%BD%D1%8F%D0%B7%D1%8F_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%80%D0%B0_%D0%9C%D0%B8%D1%85%D0%B0%D0%B9%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87%D0%B0_%D0%93%D0%BE%D1%80%D1%87%D0%B0%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D0%B0_(1874).jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/16/%D0%91%D0%BE%D1%82%D0%BC%D0%B0%D0%BD_-_%D0%9F%D0%BE%D1%80%D1%82%D1%80%D0%B5%D1%82_%D0%BA%D0%BD%D1%8F%D0%B7%D1%8F_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%80%D0%B0_%D0%9C%D0%B8%D1%85%D0%B0%D0%B9%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87%D0%B0_%D0%93%D0%BE%D1%80%D1%87%D0%B0%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D0%B0_%281874%29.jpg/175px-%D0%91%D0%BE%D1%82%D0%BC%D0%B0%D0%BD_-_%D0%9F%D0%BE%D1%80%D1%82%D1%80%D0%B5%D1%82_%D0%BA%D0%BD%D1%8F%D0%B7%D1%8F_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%80%D0%B0_%D0%9C%D0%B8%D1%85%D0%B0%D0%B9%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87%D0%B0_%D0%93%D0%BE%D1%80%D1%87%D0%B0%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D0%B0_%281874%29.jpg" decoding="async" width="175" height="237" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/16/%D0%91%D0%BE%D1%82%D0%BC%D0%B0%D0%BD_-_%D0%9F%D0%BE%D1%80%D1%82%D1%80%D0%B5%D1%82_%D0%BA%D0%BD%D1%8F%D0%B7%D1%8F_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%80%D0%B0_%D0%9C%D0%B8%D1%85%D0%B0%D0%B9%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87%D0%B0_%D0%93%D0%BE%D1%80%D1%87%D0%B0%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D0%B0_%281874%29.jpg/263px-%D0%91%D0%BE%D1%82%D0%BC%D0%B0%D0%BD_-_%D0%9F%D0%BE%D1%80%D1%82%D1%80%D0%B5%D1%82_%D0%BA%D0%BD%D1%8F%D0%B7%D1%8F_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%80%D0%B0_%D0%9C%D0%B8%D1%85%D0%B0%D0%B9%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87%D0%B0_%D0%93%D0%BE%D1%80%D1%87%D0%B0%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D0%B0_%281874%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/16/%D0%91%D0%BE%D1%82%D0%BC%D0%B0%D0%BD_-_%D0%9F%D0%BE%D1%80%D1%82%D1%80%D0%B5%D1%82_%D0%BA%D0%BD%D1%8F%D0%B7%D1%8F_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%80%D0%B0_%D0%9C%D0%B8%D1%85%D0%B0%D0%B9%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87%D0%B0_%D0%93%D0%BE%D1%80%D1%87%D0%B0%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D0%B0_%281874%29.jpg/350px-%D0%91%D0%BE%D1%82%D0%BC%D0%B0%D0%BD_-_%D0%9F%D0%BE%D1%80%D1%82%D1%80%D0%B5%D1%82_%D0%BA%D0%BD%D1%8F%D0%B7%D1%8F_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%80%D0%B0_%D0%9C%D0%B8%D1%85%D0%B0%D0%B9%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87%D0%B0_%D0%93%D0%BE%D1%80%D1%87%D0%B0%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D0%B0_%281874%29.jpg 2x" data-file-width="1024" data-file-height="1389" /></a><figcaption>Горчаков Александр Михайлович</figcaption></figure> <p>Һуғыштан Рәсәй минималь территориаль юғалтыуҙар менән сыға, әммә <a href="/wiki/%D2%A0%D0%B0%D1%80%D0%B0_%D0%B4%D0%B8%D2%A3%D0%B3%D0%B5%D2%99" title="Ҡара диңгеҙ">Ҡара диңгеҙ</a> флотын ҡалдырыуҙан баш тартырға һәм <a href="/wiki/%D0%A1%D0%B5%D0%B2%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%BE%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D1%8C" title="Севастополь">Севастополдең</a> нығытмаларын юҡҡа сығарырға мәжбүр була. </p><p>Ҡырым һуғышынан һуң урыҫ дипломатияһы бурыстарының береһе — илдең Ҡара диңгеҙ флотына хоҡуғын тергеҙеү була. Әммә был еңел эш түгел — 1856 йылда Париж тыныслыҡ килешеүе Берләштерелгән Бөйөк Британия, Ирландия һәм Франция яғынан Ғосман империяһының бөтөнлөгө гарантиялары ҡаралған. Австрия империяһына һуғыш ваҡытында билдәһеҙ асыҡтан-асыҡ дошманлыҡ позицияһы хәлде ҡатмарлаштыра. Бөйөк державалар араһында Пруссия менән Рәсәй араһында ғына дуҫлыҡ мөнәсәбәттәре һаҡланған. </p> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Otto_F%C3%BCrst_von_Bismarck.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/05/Otto_F%C3%BCrst_von_Bismarck.JPG/175px-Otto_F%C3%BCrst_von_Bismarck.JPG" decoding="async" width="175" height="241" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/05/Otto_F%C3%BCrst_von_Bismarck.JPG/263px-Otto_F%C3%BCrst_von_Bismarck.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/05/Otto_F%C3%BCrst_von_Bismarck.JPG/350px-Otto_F%C3%BCrst_von_Bismarck.JPG 2x" data-file-width="1287" data-file-height="1773" /></a><figcaption>Бисмарк</figcaption></figure> <p>Тап 1856 йылдың апрелендә Александр II һәм ул тәғәйенләгән кенәз А. М. Горчаков Пруссия канцлеры <a href="/wiki/%D0%9E%D1%82%D1%82%D0%BE_%D1%84%D0%BE%D0%BD_%D0%91%D0%B8%D1%81%D0%BC%D0%B0%D1%80%D0%BA" title="Отто фон Бисмарк">Бисмарк</a> менән союзға өмөтләнә. Рәсәй Германияның берләшеүендә нейтраль позиция биләй, һөҙөмтәлә <a href="/wiki/%D0%93%D0%B5%D1%80%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%8F_%D0%B8%D0%BC%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%B8%D1%8F%D2%BB%D1%8B" title="Германия империяһы">Германия империяһы</a> барлыҡҡа килә. Францияның франк-прус һуғышында ауыр хәлдә ҡалыуынан файҙаланып, 1870 йылдың октябрендә Рәсәй Ҡара диңгеҙҙә хәрби-диңгеҙ төҙөлөшө буйынса сикләүҙәр үтәүҙән баш тартыуы тураһында иғлан итә һәм халыҡ-ара конференцияла уның раҫланыуына ризалығын белдерә. 1871 йылдың мартында (Лондон конвенцияһы) Рәсәй Бисмарк ярҙамында Париж килешеүенең Рәсәйгә Ҡара диңгеҙҙә флот тотоуын тыйған положениеларын ғәмәлдән сығарыуға бәйле халыҡ-ара консенсусҡа өлгәшә. </p><p>Париж килешеүенең ҡалған положениелары эшләүен дауам иткән. Атап әйткәндә, 8-се статья Рәсәйҙең Ғосман империяһы менән конфликты булған осраҡта Бөйөк Британия һәм Австрияға һуңғыһы яғында ҡатнашыу хоҡуғын бирә. Был Рәсәйҙе Ғосмандар менән мөнәсәбәттәрендә үтә һаҡ булырға һәм башҡа бөйөк дәүләттәр менән килешеп эш итергә мәжбүр итә. Шулай итеп, башҡа Европа державаларынан ошондай ғәмәлдәргә карта-бланш алғанда ғына Төркиә менән туранан-тура һуғыш булыуы мөмкин ине, һәм Рәсәй дипломатияһы уңайлы мәлде көткән. Ул ваҡыттағы донъяның алдынғыы державаһы, Бөйөк Британия, солтан власынан ҙур сауҙа ташламалары (ҡара: Британия һәм Ғосман империяһының 1838 йылғы Балта-Лиман сауҙа килешеүе) алғанлыҡтан, Ғосман империяһының бөтөнлөгөн һаҡлау яҡлы булған. Әммә Британия бер үҙе генә Ғосман империяһының бөтөнлөгө өсөн көрәшергә йыйынмай, 1871 йылда Франция еңелгәндән һуң, Германия империяһына ҡаршы бөтә көстәрен тупларға мәжбүр була. Һөҙөмтәлә Рәсәй эшмәкәрлегенә уңайлы булған халыҡ-ара хәл барлыҡҡа килә. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Һуғыштың_туранан-тура_сәбәптәре"><span id=".D2.BA.D1.83.D2.93.D1.8B.D1.88.D1.82.D1.8B.D2.A3_.D1.82.D1.83.D1.80.D0.B0.D0.BD.D0.B0.D0.BD-.D1.82.D1.83.D1.80.D0.B0_.D1.81.D3.99.D0.B1.D3.99.D0.BF.D1.82.D3.99.D1.80.D0.B5"></span>Һуғыштың туранан-тура сәбәптәре</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D1%83%D1%81-%D1%82%D3%A9%D1%80%D3%A9%D0%BA_%D2%BB%D1%83%D2%93%D1%8B%D1%88%D1%8B_(1877%E2%80%941878)&veaction=edit&section=4" title="Һуғыштың туранан-тура сәбәптәре бүлеген мөхәррирләргә" class="mw-editsection-visualeditor"><span>үҙгәртергә</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D1%83%D1%81-%D1%82%D3%A9%D1%80%D3%A9%D0%BA_%D2%BB%D1%83%D2%93%D1%8B%D1%88%D1%8B_(1877%E2%80%941878)&action=edit&section=4" title="Һуғыштың туранан-тура сәбәптәре бүлегенең сығанаҡ кодын мөхәррирләү"><span>сығанаҡты үҙгәртеү</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Болгарияла_ихтилал_баҫтырыу_һәм_Европа_реакцияһы"><span id=".D0.91.D0.BE.D0.BB.D0.B3.D0.B0.D1.80.D0.B8.D1.8F.D0.BB.D0.B0_.D0.B8.D1.85.D1.82.D0.B8.D0.BB.D0.B0.D0.BB_.D0.B1.D0.B0.D2.AB.D1.82.D1.8B.D1.80.D1.8B.D1.83_.D2.BB.D3.99.D0.BC_.D0.95.D0.B2.D1.80.D0.BE.D0.BF.D0.B0_.D1.80.D0.B5.D0.B0.D0.BA.D1.86.D0.B8.D1.8F.D2.BB.D1.8B"></span>Болгарияла ихтилал баҫтырыу һәм Европа реакцияһы</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D1%83%D1%81-%D1%82%D3%A9%D1%80%D3%A9%D0%BA_%D2%BB%D1%83%D2%93%D1%8B%D1%88%D1%8B_(1877%E2%80%941878)&veaction=edit&section=5" title="Болгарияла ихтилал баҫтырыу һәм Европа реакцияһы бүлеген мөхәррирләргә" class="mw-editsection-visualeditor"><span>үҙгәртергә</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D1%83%D1%81-%D1%82%D3%A9%D1%80%D3%A9%D0%BA_%D2%BB%D1%83%D2%93%D1%8B%D1%88%D1%8B_(1877%E2%80%941878)&action=edit&section=5" title="Болгарияла ихтилал баҫтырыу һәм Европа реакцияһы бүлегенең сығанаҡ кодын мөхәррирләү"><span>сығанаҡты үҙгәртеү</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Konstantin_Makovsky_-_The_Bulgarian_martyresses.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0f/Konstantin_Makovsky_-_The_Bulgarian_martyresses.jpg/250px-Konstantin_Makovsky_-_The_Bulgarian_martyresses.jpg" decoding="async" width="250" height="375" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0f/Konstantin_Makovsky_-_The_Bulgarian_martyresses.jpg/375px-Konstantin_Makovsky_-_The_Bulgarian_martyresses.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0f/Konstantin_Makovsky_-_The_Bulgarian_martyresses.jpg/500px-Konstantin_Makovsky_-_The_Bulgarian_martyresses.jpg 2x" data-file-width="1350" data-file-height="2026" /></a><figcaption>«Яфа сигеүсе болгар ҡатын-ҡыҙҙары». Маковский Константин Егорович картинаһы (1877 йыл); башыбоҙоҡтарҙың <a href="/wiki/%D0%91%D0%BE%D0%BB%D0%B3%D0%B0%D1%80%D0%B8%D1%8F" title="Болгария">Болгариялағы</a> ҡанһвҙлығын һүрәтләй</figcaption></figure> <p>1875 йылдың йәйендә Босния һәм Герцеговинала төрөктәргә ҡаршы ихтилал башлана, уның төп сәбәбе — финанс йәһәтенән көсһөҙ Ғосман хөкүмәте билдәләгән саманан тыш һалымдар була.<sup id="cite_ref-14" class="reference"><a href="#cite_note-14"><span class="cite-bracket">[</span>14<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. Һалымдарҙың бер аҙ кәмеүенә ҡарамаҫтан, ихтилал 1875 йыл дауамында бара һәм һөҙөмтәлә 1876 йылдың яҙында Болгарияла Апрель ихтилалына сәбәпсе була. </p><p>Болғар ихтилалын баҫтырыу барышында төрөк ғәскәрҙәре тыныс халыҡты күпләп үлтерә, 15 меңдән<sup id="cite_ref-15" class="reference"><a href="#cite_note-15"><span class="cite-bracket">[</span>15<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-16" class="reference"><a href="#cite_note-16"><span class="cite-bracket">[</span>16<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>30 йәшкә тиклем кеше һәләк була<sup id="cite_ref-17" class="reference"><a href="#cite_note-17"><span class="cite-bracket">[</span>17<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-18" class="reference"><a href="#cite_note-18"><span class="cite-bracket">[</span>18<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-19" class="reference"><a href="#cite_note-19"><span class="cite-bracket">[</span>19<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>; бигерәк тә даими булмаған частар — башыбоҙоҡтар ҡоторонған. Британия хөкүмәтенең протөрөк линияһын үткәргән Бенджамин Дизраэлиға ҡаршы ҡайһы бер журналистар һәм баҫмаларҙа пропагандистик кампаниялар йәйелдерелә, ул Төркиәнең регуляр булмаған берләшмәләренең ҡанһыҙлығын иғтибарһыҙ ҡалдырыуҙа ғәйепләнә; Америка журналисының Рәсәй подданныйына өйләнгән, Америка журналисының Алоизий Мак-Гахандың оппозиция Daily News (UK инглиз телендә) баҫтырылған материалдары ҙур роль уйнай. 1876 йылдың июль — авгусында Дизраэли общиналар палатаһында Көнсығыш мәсьәләһе буйынса хөкүмәт сәйәсәтен яҡларға һәм британ илсеһе Һенри Эллиоттың ялған хәбәрҙәрен аҡларға мәжбүр була. Шул уҡ йылдың 11 авгусында, түбәнге палатала һуңғы тапҡыр үткәрелгән бәхәс ваҡытында, Б. Дизраэли, ике партия вәкилдәре тарафынан аяуһыҙ тәнҡитләнә һәм тулы изоляцияла ҡала. </p><p>Daily News мәғлүмәте Европа йәмәғәтселегенең асыуын ҡабарта: <a href="/wiki/%D0%A7%D0%B0%D1%80%D0%BB%D1%8C%D0%B7_%D0%94%D0%B0%D1%80%D0%B2%D0%B8%D0%BD" title="Чарльз Дарвин">Чарльз Дарвин</a>, <a href="/wiki/%D0%9E%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%80_%D0%A3%D0%B0%D0%B9%D0%BB%D1%8C%D0%B4" title="Оскар Уайльд">Оскар Уайльд</a>, <a href="/wiki/%D0%92%D0%B8%D0%BA%D1%82%D0%BE%D1%80_%D0%93%D1%8E%D0%B3%D0%BE" title="Виктор Гюго">Виктор Гюго</a> һәм <a href="/w/index.php?title=%D0%94%D0%B6%D1%83%D0%B7%D0%B5%D0%BF%D0%BF%D0%B5_%D0%93%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%B1%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%B4%D0%B8&action=edit&redlink=1" class="new" title="Джузеппе Гарибальди (был бит юҡ)">Джузеппе Гарибальди</a> болгарҙарҙы яҡлап сығыш яһай<sup id="cite_ref-20" class="reference"><a href="#cite_note-20"><span class="cite-bracket">[</span>20<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. </p><p>Виктор Гюго, атап әйткәндә, 1876 йылдың авгусында Франция парламентарий гәзитендә яҙған<sup id="cite_ref-21" class="reference"><a href="#cite_note-21"><span class="cite-bracket">[</span>21<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>: </p> <blockquote style="float:none; padding:3px 15px 3px 15px; border:thin solid #e0e0e0"><div> <p>Европа хөкүмәттәренең иғтибарын бер фактҡа, хөкүмәт күрмәгән ҙур булмаған бер фактҡа йәлеп итергә кәрәк… Тотош халыҡты юҡҡа сығарыу бара. Ҡайҙа? Европала… Был бәләкәй генә героик халыҡтың ғазаптарына сик ҡуйылырмы? </p> </div></blockquote> <p>Англияла йәмәғәтселеге фекере 1876 йылдың сентябрь башында Ғосман империяһына ярҙам итеүҙең «төркифиллек» сәйәсәтенә ҡаршы йәйелдерелә. Гладстон үҙенең брошюраһында Босния, Герцеговина һәм Болгарияға автономия биреү программаһын асып һала.</ref> (The Bulgarian Horrors and the Question of the East)<sup id="cite_ref-22" class="reference"><a href="#cite_note-22"><span class="cite-bracket">[</span>22<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-23" class="reference"><a href="#cite_note-23"><span class="cite-bracket">[</span>23<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>, </p> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Disraeli-photo.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0a/Disraeli-photo.jpg/170px-Disraeli-photo.jpg" decoding="async" width="170" height="250" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0a/Disraeli-photo.jpg/255px-Disraeli-photo.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0a/Disraeli-photo.jpg/340px-Disraeli-photo.jpg 2x" data-file-width="544" data-file-height="800" /></a><figcaption>Дизраэли Бенджамин, Бөйөк Британия премьер-министры (1874—1880)</figcaption></figure> <p>Рәсәйҙә 1875 йылдың көҙөнән алып бөтә йәмәғәт ҡатламдарын солғап алған славян көрәшен хуплау хәрәкәте йәйелдерелә: прогрессив даирәләр һуғыштың азатлыҡ маҡсаттарын нигеҙләй, консерваторҙар Константинополдең баҫып алыныуы һәм монархиялы Рәсәй етәкселегендә славян федерацияһын ойоштороу кеүек сәйәси дивидендтар ихтималлығы тураһында уйлана. </p><p>Был дискуссияла славянофилдар һәм көнбайыштар (западники) араһында традицион Рәсәй бәхәсе ҡуҙғала, етмәһә, яҙыусы <a href="/wiki/%D0%94%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%BE%D0%B5%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D0%A4%D1%91%D0%B4%D0%BE%D1%80_%D0%9C%D0%B8%D1%85%D0%B0%D0%B9%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87" title="Достоевский Фёдор Михайлович">Достоевский Фёдор Михайлович</a> йөҙөндә тәүгеләрҙән булып һуғышта славян халыҡтарының Рәсәй тирәләй православие нигеҙендә тупланыуына бәйле айырым тарихи миссия башҡарылыуын күрә, ә икенселәре, <a href="/wiki/%D0%A2%D1%83%D1%80%D0%B3%D0%B5%D0%BD%D0%B5%D0%B2_%D0%98%D0%B2%D0%B0%D0%BD_%D0%A1%D0%B5%D1%80%D0%B3%D0%B5%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87" title="Тургенев Иван Сергеевич">Тургенев</a> йөҙөндә, дини аспекттың әһәмиәтен юҡҡа сығара һәм һуғыштың маҡсаты булып православиены яҡлау түгел, болгар халҡын азат итеү тора, тип иҫәпләй<sup id="cite_ref-24" class="reference"><a href="#cite_note-24"><span class="cite-bracket">[</span>24<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. </p><p>Балҡанда һәм Рәсәйҙә көрсөктөң башланғыс осоро ваҡиғаларына урыҫ нәфис әҙәбиәтенең бер нисә әҫәре бағышланған: Тургеневтың «Крокет в Виндзоре» (1876) шиғырында королева Виктория төрөк йыртҡыслығына юл ҡуйыуҙа ғәйепләнә, ә Полонский «Болгарка» (1876) шиғырында мосолман һәрәменә оҙатылған болгар ҡатын-ҡыҙының үс алыу нәфрәте менән йәшәүе тураһында бәйән итә. </p><p>Болгар шағиры Иван Вазовтың «Воспоминания о Батаке» хәтирәләр шиғыры бар. Шағир ҡулын һуҙып хәйер һораған ябыҡ үҫмерҙе осрата. Иван Вазов малайҙы үҙенә һыйындыра һәм һуңынан Иванчо исемле малай исеменән болгар халҡының ғосман иҙеүенә ҡаршы героик көрәшен сағылдырған шиғыр яҙған<sup id="cite_ref-25" class="reference"><a href="#cite_note-25"><span class="cite-bracket">[</span>25<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Сербияның_еңелеүе_һәм_дипломатик_маневр_яһау"><span id=".D0.A1.D0.B5.D1.80.D0.B1.D0.B8.D1.8F.D0.BD.D1.8B.D2.A3_.D0.B5.D2.A3.D0.B5.D0.BB.D0.B5.D2.AF.D0.B5_.D2.BB.D3.99.D0.BC_.D0.B4.D0.B8.D0.BF.D0.BB.D0.BE.D0.BC.D0.B0.D1.82.D0.B8.D0.BA_.D0.BC.D0.B0.D0.BD.D0.B5.D0.B2.D1.80_.D1.8F.D2.BB.D0.B0.D1.83"></span>Сербияның еңелеүе һәм дипломатик маневр яһау</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D1%83%D1%81-%D1%82%D3%A9%D1%80%D3%A9%D0%BA_%D2%BB%D1%83%D2%93%D1%8B%D1%88%D1%8B_(1877%E2%80%941878)&veaction=edit&section=6" title="Сербияның еңелеүе һәм дипломатик маневр яһау бүлеген мөхәррирләргә" class="mw-editsection-visualeditor"><span>үҙгәртергә</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D1%83%D1%81-%D1%82%D3%A9%D1%80%D3%A9%D0%BA_%D2%BB%D1%83%D2%93%D1%8B%D1%88%D1%8B_(1877%E2%80%941878)&action=edit&section=6" title="Сербияның еңелеүе һәм дипломатик маневр яһау бүлегенең сығанаҡ кодын мөхәррирләү"><span>сығанаҡты үҙгәртеү</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li>1876 йылдың июнендә Сербия кенәзлеге, ә уның артынса Черногория кенәзлеге лә, Төркиәгә һуғыш иғлан итә. Рәсәй һәм Австрия вәкилдәре бының тураһында рәсми рәүештә иҫкәртә, әммә Рәсәйҙең төрөктәрҙең уларҙы ҡыйратыуына юл ҡуймаҫына ышанып, сербтар быға артыҡ ҙур әһәмиәт бирмәй.</li></ul> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Franz_joseph1.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/85/Franz_joseph1.jpg/170px-Franz_joseph1.jpg" decoding="async" width="170" height="281" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/85/Franz_joseph1.jpg/255px-Franz_joseph1.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/85/Franz_joseph1.jpg/340px-Franz_joseph1.jpg 2x" data-file-width="363" data-file-height="600" /></a><figcaption>Австро-Венгрия императоры <a href="/wiki/%D0%A4%D1%80%D0%B0%D0%BD%D1%86_%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_I" title="Франц Иосиф I">Франц Иосиф I</a></figcaption></figure> <ul><li>1876 йылдың 26 июнендә Александр II һәм Горчаков Александр Михайлович Богемия Короллегендәге Рейхштадт (Закупи) һарайында Франц-Иосиф I һәм Дьюла Андраши менән осраша. Осрашыу барышында Рейхштадт килешеүе төҙөлә, уға ярашлы, Босния менән Герцеговинаның Австрия оккупацияһына булышлыҡ иткән Рәсәй 1856 йылда Рәсәйҙән тартып алынған көньяҡ-көнбайыш Бессарабияны ҡайтарып алыуға һәм Ҡара диңгеҙҙәге Батуми портын ҡушыуға Австрия ризалығын ала. Балканда Болгария автономия ала (рус версияһы буйынса — бойондороҡһоҙлоҡ)<sup id="cite_ref-26" class="reference"><a href="#cite_note-26"><span class="cite-bracket">[</span>26<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. Һөҙөмтәләре йәшерен булған осрашыу барышында шулай уҡ «балҡан славяндары бер нисек тә Балҡан ярымутрауында бер ҙур дәүләт булдыра алмай», тип килешелә<sup id="cite_ref-27" class="reference"><a href="#cite_note-27"><span class="cite-bracket">[</span>27<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>.</li> <li>Июль-августа төрөктәр Сербия армияһын еңә, һәм 26 августа Сербия Европа державаларына һуғышты туҡтатыу өсөн аралашсы булыу үтенесе менән мөрәжәғәт итә. Төркиә державаларының берлектәге ультиматумы Портаны бер ай эсендә килешеү төҙөргә һәм тыныслыҡ тураһында һөйләшеүҙәр башларға мәжбүр итә. Әммә Төркиә тыныслыҡ һөйләшеүҙәре буйынса бик ҡаты шарттар тәҡдим иткәнлектән, ул башҡа державалар тарафынан кире ҡағыла.</li> <li>1876 йылдың 31 авгусында ауырыу буйынса эшкә яраҡһыҙ тип иғлан ителгән солтан Морат V төшөрөлә, һәм тәхеткә Абдул-Хәмит II ултыра.</li> <li>Сентябрь дауамында Рәсәй Австрия һәм Англия менән Балканда тыныслыҡ мөнәсәбәттәрен көйләүҙең ҡулай варианты тураһында һөйләшеп килешергә тырыша. Был Европаның бөтә державалары исеменән Төркиәлә мөмкин булыр тип тәҡдим ителә. Эш яйға һалынмай — Рәсәй рус ғәскәрҙәренә Болгарияны оккупацияларға һәм бөйөк державаларҙың берләшкән эскадраһын Мәрмәр диңгеҙенә индерергә тәҡдим итә, беренсеһе — Австрияны, ә икенсеһе — Бөйөк Британияны ҡәнәғәтләндермәй.</li> <li>Октябрь башында Сербия менән килешеү ваҡыты тамамлана, Төркиә ғәскәрҙәре һөжүмде яңынан башлай. Сербиялағы хәлдәр киҫкенләшә. 18 (30) октябрҙә Константинополдәге рус илсеһе граф Игнатьев Николай Павлович Портаға, 48 сәғәттә яуап биреүҙе талап итеп, 2 айға ҡайтанан тыныслыҡ килешеүе төҙөү тураһында ультиматум илтә; 20 октябрҙә Кремлдә Александр II шундай уҡ талаптарҙы күҙ уңында тотҡан телмәр тота (императорҙың Мәскәү телмәре), һәм 20 дивизияны өлөшләтә мобилизацияларға ҡуша. Порта Рәсәй ультиматумын ҡабул итә.</li> <li>11 декабрҙә Рәсәй башланғысы менән саҡырылған Константинополь конференцияһы башлана. Бөйөк державаларҙың берләштерелгән контроле аҫтында Болгария, Босния һәм Герцеговинаға автономия биреүсе компромислы ҡарар проекты әҙерләнә. 23 декабрҙә Порта империяла дини аҙсылыҡтың тигеҙлеген иғлан иткән конституция ҡабул итеүе тураһында белдерә. Шуның нигеҙендә Төркиә конференция ҡарарын таныуҙан баш тарта.</li> <li>1877 йылдың 15 ғинуарында Рәсәй Австро-Венгрия менән яҙма килешеү төҙөй, ул һуңғыһының Босния һәм Герцеговинаны баҫып алыу хоҡуғына алмашҡа нейтралитет гарантиялай. Алдан төҙөлгән Рейхштадт килешеүенең башҡа шарттары раҫлана. Был яҙма килешеү, Рейхштад килешеүе кеүек үк, ҡәтғи сер итеп тотола. Мәҫәлән, уның тураһында хатта Рәсәйҙең ҙур дипломаттары ла, шул иҫәптән Төркиәләге Рәсәй илсеһе лә белмәй<sup id="cite_ref-28" class="reference"><a href="#cite_note-28"><span class="cite-bracket">[</span>28<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>.</li> <li>1877 йылдың февралендә Рәсәй Берләштерелгән Бөйөк Британия Короллеге менән килешеү төҙөй. Лондон протоколы Портаға хатта Константинополь конференцияһының һуңғы (ҡыҫҡартылған) тәҡдимдәре менән сағыштырғанда ла, киҫеп алынған реформалар ҡабул итергә кәңәш бирә. 31 мартта бөтә алты держава вәкилдәре протоколға ҡул ҡуя. Әммә 12 апрелдә Порта уны, Төркиәнең эске эштәренә ҡыҫылыу тип белдереп, кире ҡаға.</li></ul> <p>1877 йылдың 19 мартында оттоман парламенты асыла. Төркиәнең Европа державаларының берләштерелгән ихтыярын иғтибарһыҙ ҡалдырыуы Рәсәйгә Төркиә менән һуғышта Европа державаларының нейтралитетын тәьмин итеү мөмкинлеген бирә. Был йәһәттән төрөктәр үҙҙәре, Париж килешеүенең Рәсәй менән күҙгә-күҙ яңғыҙ һуғыш рөхсәт итмәгән положениеларын юҡҡа сығарып, баһалап бөткөһөҙ ярҙам күрһәтә. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Рәсәйҙең_һуғышҡа_инеүе"><span id=".D0.A0.D3.99.D1.81.D3.99.D0.B9.D2.99.D0.B5.D2.A3_.D2.BB.D1.83.D2.93.D1.8B.D1.88.D2.A1.D0.B0_.D0.B8.D0.BD.D0.B5.D2.AF.D0.B5"></span>Рәсәйҙең һуғышҡа инеүе</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D1%83%D1%81-%D1%82%D3%A9%D1%80%D3%A9%D0%BA_%D2%BB%D1%83%D2%93%D1%8B%D1%88%D1%8B_(1877%E2%80%941878)&veaction=edit&section=7" title="Рәсәйҙең һуғышҡа инеүе бүлеген мөхәррирләргә" class="mw-editsection-visualeditor"><span>үҙгәртергә</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D1%83%D1%81-%D1%82%D3%A9%D1%80%D3%A9%D0%BA_%D2%BB%D1%83%D2%93%D1%8B%D1%88%D1%8B_(1877%E2%80%941878)&action=edit&section=7" title="Рәсәйҙең һуғышҡа инеүе бүлегенең сығанаҡ кодын мөхәррирләү"><span>сығанаҡты үҙгәртеү</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>1877 йылдың 12 (24) апрелендә Рәсәй Төркиәгә һуғыш иғлан итә: Кишинёвтағы ғәскәрҙәр парадынан һуң епископ Кишинёвский һәм Хотинский Павел (Лебедев) тантаналы ғибәҙәт барышында Александр II батшаның Төркиәгә һуғыш иғлан итеү тураһындағы манифесын уҡый<sup id="cite_ref-29" class="reference"><a href="#cite_note-29"><span class="cite-bracket">[</span>29<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. </p><p>Фәҡәт тиҙ һуғыш ҡына, — бер кампанияла, Рәсәйгә Европа ҡатнашыуынан ҡотолорға мөмкинлек бирә. Рус-төрөк һуғыштарының береһендә лә ваҡыт факторы ул тиклем үк мөһим роль уйнамаған була. Англиялағы хәрби агент хәбәр итеүенсә, 50-60 мең кешенән торған экспедиция армияһын әҙерләүгә Лондонға — 13-14 аҙна, ә константинополь позицияһын әҙерләүгә тағы 8-10 аҙна ваҡыт кәрәк булған. Етмәһә, армияны, Европаны урап, диңгеҙ аша килтерергә кәрәк булған. Был осорҙа Төркиә уңышлы оборонаға өмөт бағлаған. </p><p>Төркиәгә ҡаршы һуғыш планын 1876 йылдың октябрендә генерал Н. Н. Обручев төҙөй. 1877 йылдың мартына проектты император үҙе, хәрби министр, баш командующий, бөйөк кенәз Өлкән Николай Николаевич, уның штаб ярҙамсыһы генерал А. А. Непокойчицкий, штаб начальнигы ярҙамсыһы генерал-майор К. В. Левицкий үҙе төҙәтә. </p><p>1877 йылдың майында рус ғәскәрҙәре Румыния территорияһына инә. Рәсәй яғында сығыш яһаған Румыния ғәскәре августан ғына әүҙем эшләй башлай. </p><p>Рус йәмәғәтселегенең төрөктәр ғәмәлдәренә ризаһыҙлығын белдерә һәм үҙ ирке менән һуғышта (был «Анна Каренина» романы биттәрендә лә сағыла) ҡатнашырға теләүселәр һаны арта. Склифосовский, <a href="/wiki/%D0%9F%D0%B8%D1%80%D0%BE%D0%B3%D0%BE%D0%B2_%D0%9D%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D0%B0%D0%B9_%D0%98%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87" title="Пирогов Николай Иванович">Пирогов</a> һәм <a href="/w/index.php?title=%D0%91%D0%BE%D1%82%D0%BA%D0%B8%D0%BD_%D0%A1%D0%B5%D1%80%D0%B3%D0%B5%D0%B9_%D0%9F%D0%B5%D1%82%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="Боткин Сергей Петрович (был бит юҡ)">Боткин Сергей Петрович</a>, яҙыусылар <a href="/w/index.php?title=%D0%93%D0%B0%D1%80%D1%88%D0%B8%D0%BD_%D0%92%D1%81%D0%B5%D0%B2%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%B4_%D0%9C%D0%B8%D1%85%D0%B0%D0%B9%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="Гаршин Всеволод Михайлович (был бит юҡ)">Гаршин Всеволод Михайлович</a> һәм Гиляровский Владимир Алексеевич үҙҙәре теләп (доброволец) фронтҡа юллана. Тарихсы Н. А. Троицкий раҫлауынса, 60 йәшлек И. С. Тургенев: «Йәшерәк булһам, мин үҙем дә шунда барыр инем», ә 50 йәшлек Лев Толстой «Бөтә Рәсәй унда, һәм мин дә барырға тейеш» тип әйткән<sup id="cite_ref-30" class="reference"><a href="#cite_note-30"><span class="cite-bracket">[</span>30<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Һуғыш_барышы"><span id=".D2.BA.D1.83.D2.93.D1.8B.D1.88_.D0.B1.D0.B0.D1.80.D1.8B.D1.88.D1.8B"></span>Һуғыш барышы</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D1%83%D1%81-%D1%82%D3%A9%D1%80%D3%A9%D0%BA_%D2%BB%D1%83%D2%93%D1%8B%D1%88%D1%8B_(1877%E2%80%941878)&veaction=edit&section=8" title="Һуғыш барышы бүлеген мөхәррирләргә" class="mw-editsection-visualeditor"><span>үҙгәртергә</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D1%83%D1%81-%D1%82%D3%A9%D1%80%D3%A9%D0%BA_%D2%BB%D1%83%D2%93%D1%8B%D1%88%D1%8B_(1877%E2%80%941878)&action=edit&section=8" title="Һуғыш барышы бүлегенең сығанаҡ кодын мөхәррирләү"><span>сығанаҡты үҙгәртеү</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Көстәр_нисбәте"><span id=".D0.9A.D3.A9.D1.81.D1.82.D3.99.D1.80_.D0.BD.D0.B8.D1.81.D0.B1.D3.99.D1.82.D0.B5"></span>Көстәр нисбәте</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D1%83%D1%81-%D1%82%D3%A9%D1%80%D3%A9%D0%BA_%D2%BB%D1%83%D2%93%D1%8B%D1%88%D1%8B_(1877%E2%80%941878)&veaction=edit&section=9" title="Көстәр нисбәте бүлеген мөхәррирләргә" class="mw-editsection-visualeditor"><span>үҙгәртергә</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D1%83%D1%81-%D1%82%D3%A9%D1%80%D3%A9%D0%BA_%D2%BB%D1%83%D2%93%D1%8B%D1%88%D1%8B_(1877%E2%80%941878)&action=edit&section=9" title="Көстәр нисбәте бүлегенең сығанаҡ кодын мөхәррирләү"><span>сығанаҡты үҙгәртеү</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Дошмандарҙың үҙ-ара мөнәсәбәте Рәсәй файҙаһына була, хәрби реформалар ыңғай һөҙөмтә бирә башлаған була. </p><p>Төркиә армияһы 200 меңләп кешенән торған, шуларҙың яртыһын тиерлек ҡәлғә гарнизондары тәшкил иткән, был оператив армия өсөн 100 мең кеше ҡалыуын аңлатҡан. </p><p>Кавказда бөйөк кенәз Михаил Николаевич етәкселегендәге рус Кавказ армияһының 372 орудиела 150 мең самаһы кешеһе, ә Әхмәт Мөхтәр пашаның төрөк армияһында 200 орудиела 70 меңләп кешеһе була<sup id="cite_ref-31" class="reference"><a href="#cite_note-31"><span class="cite-bracket">[</span>31<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. </p><p>Хәрби әҙерлек буйынса Рәсәй армияһы дошмандан өҫтөнөрәк була, әммә атыу ҡоралы сифаты буйынса ҡалыша (төрөк ғәскәрҙәре өр-яңы инглиз һәм Америка винтовкалары менән ҡоралланған була). Рус артиллерияһы төрөк артиллерияһынан техник яҡтан өҫтөн булған, сөнки һуғыш башланыр алдынан рус армияһы ҡайтанан өр-яңы һырлы артиллерия менән тулыһынса ҡоралландырыуҙы тамамлаған<sup id="cite_ref-32" class="reference"><a href="#cite_note-32"><span class="cite-bracket">[</span>32<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. </p><p>Балҡан һәм Кавказ аръяғы халыҡтары тарафынан Рәсәй армияһына әүҙем ярҙам итеү рус ғәскәрҙәренең әхлаҡи рухын нығыта, уларҙың составында болгар, әрмән һәм грузин ополчениелары хәрәкәт иткән. Төркиә армияһын еңеүгә шулай уҡ Сербия, Румыния һәм Черногория ғәскәрҙәре үҙ өлөшөн индерә. </p><p>Ҡара диңгеҙҙә тулыһынса төрөк флоты өҫтөнлөк итә. Рәсәй, 1871 йылда ғына Кара диңгеҙ флотына хоҡуҡҡа эйә булып, уны һуғыш башланыуға аяҡҡа баҫтырып өлгөрмәгән һәм хәрби ихтыяждар өсөн йыһазландырылған «Рус пароходсылыҡ һәм сауҙа йәмғиәте» караптарын файҙаланған </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Дөйөм_ситуация_һәм_яҡтарҙың_пландары"><span id=".D0.94.D3.A9.D0.B9.D3.A9.D0.BC_.D1.81.D0.B8.D1.82.D1.83.D0.B0.D1.86.D0.B8.D1.8F_.D2.BB.D3.99.D0.BC_.D1.8F.D2.A1.D1.82.D0.B0.D1.80.D2.99.D1.8B.D2.A3_.D0.BF.D0.BB.D0.B0.D0.BD.D0.B4.D0.B0.D1.80.D1.8B"></span>Дөйөм ситуация һәм яҡтарҙың пландары</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D1%83%D1%81-%D1%82%D3%A9%D1%80%D3%A9%D0%BA_%D2%BB%D1%83%D2%93%D1%8B%D1%88%D1%8B_(1877%E2%80%941878)&veaction=edit&section=10" title="Дөйөм ситуация һәм яҡтарҙың пландары бүлеген мөхәррирләргә" class="mw-editsection-visualeditor"><span>үҙгәртергә</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D1%83%D1%81-%D1%82%D3%A9%D1%80%D3%A9%D0%BA_%D2%BB%D1%83%D2%93%D1%8B%D1%88%D1%8B_(1877%E2%80%941878)&action=edit&section=10" title="Дөйөм ситуация һәм яҡтарҙың пландары бүлегенең сығанаҡ кодын мөхәррирләү"><span>сығанаҡты үҙгәртеү</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Ике хәрби хәрәкәт театры мөмкин була: Балҡан һәм Кавказ аръяғы. Урындағы халыҡтың ярҙамына иҫәп тоторға мөмкин булғанлыҡтан (уларҙың азатлығы өсөн һуғыш алып барылған), төп нөктә Балҡан булған. Бынан тыш, рус армияһының Константинополгә уңышлы етеүе Ғосман империяһының һуғыштан сығыуына килтерер ине. </p><p>Рус армияһының Константинополгә барған юлында ике тәбиғи ҡаршылыҡ торған: </p> <ul><li>Дунайҙың Ғосмандар тарафынан төплө нығытылған төрөк яры. Данлыҡлы «дүртмөйөшлө» нығытмаларҙағы ҡәлғәләр — Рущук — Шумла — Варна — Силистрия — бөтөн донъяла булмаһа ла, Европала иң һаҡланған нығытмалар булған. Дунай тулы һыулы йылға булған, уның төрөк яры ныҡ һаҙланған, был иһә унда төшөүҙе ҡатмарлаштырған. Бынан тыш, Дунайҙағы төрөктәрҙең 17 бронялы мониторы булған, улар яр артиллерияһы менән артиллерия дуэльын күтәрә алған, был өҫтәмә рәүештә йылғаны кисеүҙе ҡатмарлаштырған. Белдекле һаҡлағанда рус армияһына ҙур юғалтыуҙар килтереү мөмкин булған.</li> <li><a href="/wiki/%D0%91%D0%B0%D0%BB%D2%A1%D0%B0%D0%BD_%D1%82%D0%B0%D1%83%D2%99%D0%B0%D1%80%D1%8B" title="Балҡан тауҙары">Балҡан һыртында</a> бер нисә уңайлы үткәүел була, уларҙың иң мөһиме — Шипка. Һаҡланыусы яҡ һөжүм итеүселәрҙе артылышта ла, унан сыҡҡанда ла нығытылған позицияларҙа осрата алған. Балҡан һыртын урап үтеү мөмкин, әммә ул саҡта яҡшы нығытылған Варнаны штурм менән алырға тура килер ине.</li></ul> <p><a href="/wiki/%D2%A0%D0%B0%D1%80%D0%B0_%D0%B4%D0%B8%D2%A3%D0%B3%D0%B5%D2%99" title="Ҡара диңгеҙ">Ҡара диңгеҙҙә</a> тулыһынса төрөк флоты өҫтөнлөк итә, шуға күрә рус армияһын Балҡанда ҡоро ерҙә тәьмин итеү мәжбүрлеге тыуған. </p><p>Һуғыш планы йәшен тиҙлегендәге еңеү идеяһына нигеҙләнгән: армия йылғаның урта ағымында Дунай аша сығырға, төрөктәрҙең ҡәлғәләре булмаған, Рәсәйгә дуҫтарса ҡарашта торған болгарҙар ултырған районда, Никополь — Свиштов участкаһында, үтергә тейеш булған. Кисеүҙән һуң армияны өс тигеҙ төркөмгә бүлергә кәрәк булған: беренсеһе — йылғаның түбәнге ағымында төрөк ҡәлғәләрен бикләй; икенсеһе — Видин йүнәлешендәге төрөк көстәренә ҡаршы хәрәкәт итә; өсөнсөһө — Балҡан тауҙары аша сыға һәм Константинополгә бара. </p><p>Төркиәнең планы әүҙем-һаҡланыу хәрәкәт итеү рәүешен күҙ уңында тота: "дүртмөйөш"тәге Рущук — Шумла — Базаржик — Силистрия ҡәлғәләре янында төп көстәрҙе (100 меңгә яҡын кешене) туплап, һыу аша сыҡҡан рустарҙы Балҡанға, Болгария төпкөлөнә ылыҡтырыу, һуңынан уларҙың һул флангыһына ябырылып ҡыйратыу. Шул уҡ ваҡытта Ғосман-пашаның ярайһы уҡ ҙур көстәре, 30 меңләп кеше, Сербия менән Румынияны күҙәтеү һәм рус армияһының сербтар менән берләшеүенә ҡаршы тороу бурысы ҡуйып, Көнбайыш Болгарияла, София менән Видин янында туплана. Бынан тыш, ҙур булмаған отрядтар Урта Дунай буйлап Балҡан юлдарын һәм нығытмаларын биләй<sup id="cite_ref-33" class="reference"><a href="#cite_note-33"><span class="cite-bracket">[</span>33<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Һуғыштың_европа_театрында_хәрәкәттәр"><span id=".D2.BA.D1.83.D2.93.D1.8B.D1.88.D1.82.D1.8B.D2.A3_.D0.B5.D0.B2.D1.80.D0.BE.D0.BF.D0.B0_.D1.82.D0.B5.D0.B0.D1.82.D1.80.D1.8B.D0.BD.D0.B4.D0.B0_.D1.85.D3.99.D1.80.D3.99.D0.BA.D3.99.D1.82.D1.82.D3.99.D1.80"></span>Һуғыштың европа театрында хәрәкәттәр</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D1%83%D1%81-%D1%82%D3%A9%D1%80%D3%A9%D0%BA_%D2%BB%D1%83%D2%93%D1%8B%D1%88%D1%8B_(1877%E2%80%941878)&veaction=edit&section=11" title="Һуғыштың европа театрында хәрәкәттәр бүлеген мөхәррирләргә" class="mw-editsection-visualeditor"><span>үҙгәртергә</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D1%83%D1%81-%D1%82%D3%A9%D1%80%D3%A9%D0%BA_%D2%BB%D1%83%D2%93%D1%8B%D1%88%D1%8B_(1877%E2%80%941878)&action=edit&section=11" title="Һуғыштың европа театрында хәрәкәттәр бүлегенең сығанаҡ кодын мөхәррирләү"><span>сығанаҡты үҙгәртеү</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Дунайҙы_кисеп_сығыу"><span id=".D0.94.D1.83.D0.BD.D0.B0.D0.B9.D2.99.D1.8B_.D0.BA.D0.B8.D1.81.D0.B5.D0.BF_.D1.81.D1.8B.D2.93.D1.8B.D1.83"></span>Дунайҙы кисеп сығыу</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D1%83%D1%81-%D1%82%D3%A9%D1%80%D3%A9%D0%BA_%D2%BB%D1%83%D2%93%D1%8B%D1%88%D1%8B_(1877%E2%80%941878)&veaction=edit&section=12" title="Дунайҙы кисеп сығыу бүлеген мөхәррирләргә" class="mw-editsection-visualeditor"><span>үҙгәртергә</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D1%83%D1%81-%D1%82%D3%A9%D1%80%D3%A9%D0%BA_%D2%BB%D1%83%D2%93%D1%8B%D1%88%D1%8B_(1877%E2%80%941878)&action=edit&section=12" title="Дунайҙы кисеп сығыу бүлегенең сығанаҡ кодын мөхәррирләү"><span>сығанаҡты үҙгәртеү</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Pereprava_cherez_Dunaj.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9c/Pereprava_cherez_Dunaj.jpg/300px-Pereprava_cherez_Dunaj.jpg" decoding="async" width="300" height="162" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9c/Pereprava_cherez_Dunaj.jpg/450px-Pereprava_cherez_Dunaj.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9c/Pereprava_cherez_Dunaj.jpg/600px-Pereprava_cherez_Dunaj.jpg 2x" data-file-width="2153" data-file-height="1161" /></a><figcaption>1877 йылдың 15 июнендә Рус армияһының Зимница янында Дунай аша сығыуы, Дмитриев-Оренбургский Николай Дмитриевич (1883)</figcaption></figure> <p>Рус армияһы Румыния менән алдан килешеү буйынса уның территорияһы аша үткән һәм июндә бер нисә урындан Дунай йылғаһы аша сыҡҡан. Йылғаны кисеүҙе тәьмин итеү өсөн Дунайға кисеү урынында Төркиәнең Дунай флотилияһын нейтралләштереү талап ителә. Йылға буйында яр батареялары менән ҡапланған мина кәртәләре ҡуйыу был бурысты үтәй. Шулай уҡ тимер юл буйлап ташланған еңел мина катерҙары ла файҙаланыла. </p> <ul><li>29 апрелдә (11 майҙа) рус ауыр артиллерияһы ярҙамында Брэил янында «Лотфый-Жәлил» (Lutfi Djelil) төрөк башня мониторы шартлай һәм уның бөтә командаһы һәләк була;</li> <li>14 (26) майҙа лейтенант Шестаков һәм капитан-лейтенант Дубасовтың мина катерҙары «Хивзи Рахман» төрөк мониторын батыра.</li></ul> <p>Төрөк йылға флотилияһы Рәсәй моряктары хәрәкәттәре арҡаһында тарҡала һәм рус ғәскәрҙәре үтеүенә ҡамасаулай алмай. </p> <ul><li>10 (22) июндә Түбәнге Дунай отряды Галац һәм Брэил янында Дунай йылғаһы аша сыға һәм тиҙҙән Төньяҡ Добружаны ала.</li> <li>15 (27) июнгә ҡаршы төндә генерал М. И. Драгомиров етәкселегендә рус ғәскәрҙәре Дунайҙы румын яғынан кисеп, Свиштовты биләп алған. Ҡараңғыла күренмәҫ өсөн, ғәскәр ҡышҡы ҡара мундирҙарҙа булған, ләкин, икенсе эшелондан башлап, аяуһыҙ ут аҫтында кисергә тура килгән. 1100 кеше һәләк булған һәм яраланған.</li> <li>21 июндә (3 июлдә) сапёрҙар Зимницы янында Дунай йылғаһы аша күпер әҙерләй. Рус армияһының төп көстәрен Дунай аша күсереү башлана.</li></ul> <p>Төркиә командованиеһы Рус армияһының Дунайҙы аша сығыуына ҡамасаулау өсөн әүҙем эш алып бармаған. Константинополгә илткән юлдағы беренсе сик етди алыштарһыҙ тапшырылды. </p><p>Төп көстәрҙе кисекмәҫтән күсергәндән һуң, генерал И. В. Гурко етәкселегендәге алдынғы отряд (12 меңгә яҡын кеше) бүленә, уға Балҡан һыртындағы үткәүелдәрҙе баҫып алырға ҡушыла; уның артынан шәхси резерв рәүешендә генерал Радецкийҙың 8-се корпусы барырға тейеш була. </p><p>Цесаревичтың вариҫы Александр III етәкселегендәге икенсе, Рущук, отряды Рущук ҡәлғәһен баҫып алырға тейеш була, уның составына 12-се һәм 13-сө корпустар ингән була, ләкин Дунай буйындағы төрөк ҡәлғәһе һуғыш аҙағына тиклем тора һәм 1878 йылдың февралендә генә баш һала (капитуляция). 9-сы корпус һәм Кавказ казак бригадаһы (Көнбайыш отряд) Никополгә ебәрелә. 4-се корпус һәм 11-се корпустың бер өлөшө дөйөм резервҡа тәғәйенләнгән була; 11-се корпустың икенсе өлөшө иһә Журжа янында ҡалдырыла<sup id="cite_ref-34" class="reference"><a href="#cite_note-34"><span class="cite-bracket">[</span>34<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. </p><p>Рус ғәскәрҙәренең Дунайҙың уң ярына сығыуына борсолоп, Төркиә хөкүмәте черногорҙарға ҡаршы һуғышҡан Сөләймән пашаға үҙ ғәскәренең күпселек өлөшөн Македонияға ебәрергә фарман ебәрә. Шул итеп, төп рус көстәренең Дунай аша сығыуы рух төшөнкөлөгөнә бирелгән Черногорияны ҡотҡарыуға ла булышлыҡ итә. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Рус_ғәскәрҙәренең_Балкан_тауҙары_аша_беренсе_сығыуы"><span id=".D0.A0.D1.83.D1.81_.D2.93.D3.99.D1.81.D0.BA.D3.99.D1.80.D2.99.D3.99.D1.80.D0.B5.D0.BD.D0.B5.D2.A3_.D0.91.D0.B0.D0.BB.D0.BA.D0.B0.D0.BD_.D1.82.D0.B0.D1.83.D2.99.D0.B0.D1.80.D1.8B_.D0.B0.D1.88.D0.B0_.D0.B1.D0.B5.D1.80.D0.B5.D0.BD.D1.81.D0.B5_.D1.81.D1.8B.D2.93.D1.8B.D1.83.D1.8B"></span>Рус ғәскәрҙәренең Балкан тауҙары аша беренсе сығыуы</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D1%83%D1%81-%D1%82%D3%A9%D1%80%D3%A9%D0%BA_%D2%BB%D1%83%D2%93%D1%8B%D1%88%D1%8B_(1877%E2%80%941878)&veaction=edit&section=13" title="Рус ғәскәрҙәренең Балкан тауҙары аша беренсе сығыуы бүлеген мөхәррирләргә" class="mw-editsection-visualeditor"><span>үҙгәртергә</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D1%83%D1%81-%D1%82%D3%A9%D1%80%D3%A9%D0%BA_%D2%BB%D1%83%D2%93%D1%8B%D1%88%D1%8B_(1877%E2%80%941878)&action=edit&section=13" title="Рус ғәскәрҙәренең Балкан тауҙары аша беренсе сығыуы бүлегенең сығанаҡ кодын мөхәррирләү"><span>сығанаҡты үҙгәртеү</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Russo-Turkish_War_(1877%E2%80%931878).png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/10/Russo-Turkish_War_%281877%E2%80%931878%29.png/300px-Russo-Turkish_War_%281877%E2%80%931878%29.png" decoding="async" width="300" height="257" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/10/Russo-Turkish_War_%281877%E2%80%931878%29.png/450px-Russo-Turkish_War_%281877%E2%80%931878%29.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/10/Russo-Turkish_War_%281877%E2%80%931878%29.png/600px-Russo-Turkish_War_%281877%E2%80%931878%29.png 2x" data-file-width="1482" data-file-height="1268" /></a><figcaption>Рус-төрөк һуғышы (1877—1878)</figcaption></figure> <p>1877 йылдың 22 июнендә (4 июль) рус алдынғы отрядтарының һөжүме башлана; 23 июндә Янтра буйындағы Бяла ҡалаһы (Русен өлкәһе), ә 25 июндә Тырнов ҡалаһы баҫып алына, шул уҡ көндә иллегә яҡын Дон казагы Плевнаға инеп, унда урынлашҡан төрөк ротаһын ҡоралһыҙландырып, ҡаланан сығып китә. 9-сы корпус 30 июндә Никополгә килә; шул уҡ көндө баш командующий бөйөк кенәз Николай Николаевич үҙе Тырновҡа килә, һәм унда 8-се корпустың баш частары килеп етә. </p><p>Урыҫтарҙың тиҙ хәрәкәт итеүе тураһындағы хәбәр Төркиәнең хәрби министрлығы эшмәкәрлеген көсәйтә: ҡәлғәләр «дүртмөйөш»өндә (Рущук — Шумла — Варна — Силистрия) урынлашҡан төп көстәр начальнигы Абдулкәрим Надир пашаға, һөжүмгә күсергә бойороҡ бирелә; Балҡан тауҙары (Стара-Планина) аръяғында, Тунжа йылғаһы үҙәнендә, Меһмет Рәүеф паша (Mehmed Rauf Paşa) армияһы туплана; Сөләймәнгә ашығыс килеп етергә бойороҡ бирелә; Сербия сигендә торған Мехмет-Али паша ғәскәрҙәренә Софияға барырға, ә Никополь комендантына — Плевнаға гарнизондың бер өлөшөн ебәрергә; Видинала ғәскәр башында торған Ғосман-Нурый пашаға, был ҡәлғәне ҡалдырып, төп көстәргә яҡынлашыу бурысы йөкмәтелә. </p><p>Дунай аша сыҡҡан рус армияһының төп көстәре Балҡан һырты аша тәүәккәл һөжүм итеү өсөн етерлек булмай сыға. </p><p>2 (14) июлдә алғы отряд Балҡанды Хаинкиой артылышы аша сыға. Оҙаҡламай, 5 июлдә (17 июлдә) Шипка артылышы яулана, унда ойошторолған Көньяҡ отряд (20 мең кеше, августа — 45 мең) ебәрелә. Константинополгә юл асыҡ була, әммә Балҡан аръяғына һөжүм итеү өсөн көстәр етерлек булмай. Алдынғы отряд Иҫке Заграны (Стара-Загораны) биләй, әммә оҙаҡламай бында Албаниянан күсерелгән 20 меңлек Сөләймән-паша корпусы килә. Болгарияның ополченецтары батырлыҡ күрһәткән Иҫке-Загра янындағы аяуһыҙ алыштан һуң алдынғы отряд Шипкаға сигенә. </p><p>Шул арала Рущук отряды ҡамауҙа ҡалған артиллерияның килеүен көтөп, көнсығышҡа табан ярайһы уҡ яй бара һәм 1877 й. 7 (19 июне) июнендә Гүр-Чешлейҙән Ковачицаға тиклем Ҡаралом йылғаһының һул ярын күҙәтеү постары баҫып ала; уның менән Радецкий ғәскәрҙәре араһына (Тырновта) 13-сө кавалерия дивизияһы килеп инә, уның частары Бебров ҡалаһын ала. </p><p>Шул уҡ ваҡытта 9-сы корпус 4 июлдә үк Никополь ҡәлғәһен алған, уларҙан 3 төрөк батальоны — Плевнаға, ә гарнизондың бер өлөшө Рахов ҡалаһына сығып өлгөргән. </p> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Nikopol_dmitriev.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/86/Nikopol_dmitriev.jpg/300px-Nikopol_dmitriev.jpg" decoding="async" width="300" height="179" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/86/Nikopol_dmitriev.jpg/450px-Nikopol_dmitriev.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/86/Nikopol_dmitriev.jpg/600px-Nikopol_dmitriev.jpg 2x" data-file-width="2173" data-file-height="1300" /></a><figcaption>1877 йылдың 4 июлендә Никополь ҡәлғәһен тапшырыу, Николай Дмитриев-Оренбургский (1883)</figcaption></figure> <p>Никополды алғандан һуң 9-сы корпус командиры генерал Криденерға Плевнаны алырға отряд ебәрергә бойороҡ бирелә, әммә был юлы урыҫтар бында артабан хәрби хәрәкәттәр театрында хәлдәрҙе бөтөнләй үҙгәрткән һәм ҙур өҙлөгөүҙәргә килтергән ҡаты ҡаршылыҡҡа осрай. 1877 й. 1 (13) июлендә Видинды ҡалдырған Ғосман паша үҙ ғәскәрҙәренең күбеһе менән көнсығышҡа йүнәлә һәм 1877 йылдың 7 (19) июлендә таң менән Никополдән киткән рус батальондары биләгән Плевнаға килә. </p><p>5 июлдә үк Вит йылғаһы аръяғына рус разъездары Рахов ауылынан көслө төрөк колоннаһының хәрәкәте хаҡында хәбәр итһә лә, төп фатирҙа быға тейешле иғтибар бирелмәй. 9-сы корпустан ебәрелгән отряд (7 меңгә яҡын кеше) дошмандың унан күпкә артығыраҡ көсөнә юлыға һәм ҙур юғалтыуҙар менән сигенергә мәжбүр була. Был һуғышта айырыуса Дон 9-сы казак полкы айырылып тора, ул сигенгән пехота ғәскәрҙәрен тулыһынса тар-мар итеүҙән ҡотҡара.<sup id="cite_ref-voloshina_35-0" class="reference"><a href="#cite_note-voloshina-35"><span class="cite-bracket">[</span>35<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Бәрелешеүҙәр барышында төрөк ғәскәрҙәре ҡала ситендә нығынған рустарҙы тулыһынса ҡыйрата. Төрөктәр был яуҙа 2000-ләп кеше юғалтҡан, рустар — 2800. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Плевна_һәм_Шипка"><span id=".D0.9F.D0.BB.D0.B5.D0.B2.D0.BD.D0.B0_.D2.BB.D3.99.D0.BC_.D0.A8.D0.B8.D0.BF.D0.BA.D0.B0"></span>Плевна һәм Шипка</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D1%83%D1%81-%D1%82%D3%A9%D1%80%D3%A9%D0%BA_%D2%BB%D1%83%D2%93%D1%8B%D1%88%D1%8B_(1877%E2%80%941878)&veaction=edit&section=14" title="Плевна һәм Шипка бүлеген мөхәррирләргә" class="mw-editsection-visualeditor"><span>үҙгәртергә</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D1%83%D1%81-%D1%82%D3%A9%D1%80%D3%A9%D0%BA_%D2%BB%D1%83%D2%93%D1%8B%D1%88%D1%8B_(1877%E2%80%941878)&action=edit&section=14" title="Плевна һәм Шипка бүлегенең сығанаҡ кодын мөхәррирләү"><span>сығанаҡты үҙгәртеү</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>1877 йылдың 18 (30) июлендә рус ғәскәрҙәренең Плевнаны яулап алырға икенсе уңышһыҙ ынтылышы була. Балҡан ярымутрауындағы рус ғәскәрҙәре оборонаға күсә. Рус экспедиция корпусының етерлек һуғышсы булмауы бәкәлгә һуға — командованиеның Плевна эргәһендә рус частарын көсәйтеү өсөн резервтары булмай. </p><p>1877 йылдың 19 (31) июлендә хәрәкәт итеүсе армия эргәһендә һәр ваҡыт булған император Александр II 1-се Гвардия корпусын, ике гренадер, ике пехота һәм бер кавалерия дивизияларын (бөтәһе 110 меңгә яҡын кеше) мобилизациялау тураһында бойороҡ бирә; ләкин улар тиҙ арала килеп етә алмағанлыҡтан, баш командующий Румыния кенәзе Кароль I-нән, рустар менән берлектә хәрәкәт итеү өсөн, Дунай аша румын ғәскәрҙәрен күсереүен һорай. Сентябрь урталарына ғына Рәсәйҙән кәрәкле резервтар туплау өлгәшелә, был хәрби хәрәкәттәр барышын 1,5-2 айға һуҙа<sup id="cite_ref-36" class="reference"><a href="#cite_note-36"><span class="cite-bracket">[</span>36<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. </p><p>Плевна янында икенсе алыштан һуң ике аҙна самаһы хәрәкәттәр тынып тора. Алдағы хәрби хәрәкәттәр планын төрлө үҙгәрештәр индергәндән һуң, Төркиәнең хәрби министрлығы 3 августа Сөләймәнгә Шипка үткәүелен алырға бойороҡ ебәрә. 9 августа ул артылышта рус позицияһына һөжүм итә һәм 6 көн дауамында һөжүмде ҡабатлай, ләкин, даими кире ҡағыуға осрағанлыҡтан, өс яҡтан атакаға күсә. </p> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:General_Skobelev_(Dimitriev-Orenburgsky).jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/28/General_Skobelev_%28Dimitriev-Orenburgsky%29.jpg/200px-General_Skobelev_%28Dimitriev-Orenburgsky%29.jpg" decoding="async" width="200" height="299" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/28/General_Skobelev_%28Dimitriev-Orenburgsky%29.jpg/300px-General_Skobelev_%28Dimitriev-Orenburgsky%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/28/General_Skobelev_%28Dimitriev-Orenburgsky%29.jpg/400px-General_Skobelev_%28Dimitriev-Orenburgsky%29.jpg 2x" data-file-width="1300" data-file-height="1942" /></a><figcaption>Генерал <a href="/w/index.php?title=%D0%9C%D0%B8%D1%85%D0%B0%D0%B8%D0%BB_%D0%A1%D0%BA%D0%BE%D0%B1%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%B2&action=edit&redlink=1" class="new" title="Михаил Скобелев (был бит юҡ)">Михаил Скобелев</a> ат өҫтөндә. <i>Худ. <a href="/w/index.php?title=%D0%94%D0%BC%D0%B8%D1%82%D1%80%D0%B8%D0%B5%D0%B2-%D0%9E%D1%80%D0%B5%D0%BD%D0%B1%D1%83%D1%80%D0%B3%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9&action=edit&redlink=1" class="new" title="Дмитриев-Оренбургский (был бит юҡ)">Дмитриев-Оренбургский</a></i></figcaption></figure> <p>8 (20) июлдә һәм 18 (30) июлдә Плевнаға һөжүмдәр уңышһыҙлыҡҡа осрай. </p><p>22 августа Ловча янындағы алышта (Плевнаның көньяҡ флангында) ҡала алына (рус ғәскәрҙәренең юғалтыуы 1500 самаһы кеше), әммә 30-31 августа (11-12 сентябрь) Плевнаға яңы һөжүм дә уңышһыҙлыҡҡа осрай, бынан һуң Баш командующий һәм император рус ғәскәрҙәрен Плевнанан алыу тураһында ҡарар ҡабул итә, ләкин хәрби министр Д. А. Милютин Ғосман паша армияһы менән көрәште дауам итеүҙе талап итә.<sup id="cite_ref-37" class="reference"><a href="#cite_note-37"><span class="cite-bracket">[</span>37<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Плевнаны блокада менән алырға ҡарар ителә. 15 (27) сентябрҙә Плевна янына Э. И. Толлебен килә, уға ҡаланы ҡамауҙа тотоуҙы ойошторорға ҡушылған була. Бының өсөн көслө нығытылған Телиш, Горный (Үрге) һәм Дольный (Түбәнге) Дубняки редуттарын алырға кәрәк була. Улар Ғосман Плевнанан сыҡҡан осраҡта уға терәк пункттар булып хеҙмәт итергә тейеш булған. </p><p>Шул уҡ ваҡытта Рущук отрядына ҡаршы эш иткән Меһмет-Али көстәре — 100 мең, ә Рущук отряды ғәскәрҙәре (45 мең самаһы кеше) дошман ҡомарҙанып һөжүм иткән осраҡта бик хәүефле хәлдә ҡалыу ихтималлығы янаған. Ғосман полководецы ҡыйыуһыҙлығы арҡаһында ғына был хәлдән ҡотолоп булған. Төрөктәрҙең уңышы Ҡараломда бер нисә алышта был йылғаның уң ярынан рустарҙың алдынғы отрядтарын ҡыҫырыҡлауы менән генә сикләнә. </p><p>Шул уҡ ваҡытҡа тиклем (1877 йылдың 3 (15) ҡабул ителгән Сөләймәндең Шипка артылышын алырға тырышыуы йәнә уңышһыҙлыҡҡа осрай. </p><p>12 (24) октябрҙә Гурко ныҡышмалы алыштан һуң алынған Горный Дубнякты штурмлай; урыҫтарҙың юғалтыуҙары — 3539 кеше үлтерелә һәм яралана, төрөктәрҙең — 1500 үлтерелә һәм 2300 әсирҙә була<sup id="cite_ref-38" class="reference"><a href="#cite_note-38"><span class="cite-bracket">[</span>38<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. 16 (28) октябрҙә артиллерия уты аҫтында Телиш алына тапшырырға мәжбүр ителә (4700 кеше әсирлеккә алына). Рус ғәскәрҙәренең юғалтыуҙары 1327 кеше тәшкил итә. 20 октябрҙә (1 ноябрҙә) Дольный Дубняк алына, уның гарнизоны һуғышһыҙ Плевнаға сигенгән. </p> <figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:%D0%A0%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B5_%D0%BF%D0%BE%D0%B7%D0%B8%D1%86%D0%B8%D0%B8_%D0%BD%D0%B0_%D0%A8%D0%B8%D0%BF%D0%BA%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%BC_%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%B5%D0%B2%D0%B0%D0%BB%D0%B5.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a1/%D0%A0%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B5_%D0%BF%D0%BE%D0%B7%D0%B8%D1%86%D0%B8%D0%B8_%D0%BD%D0%B0_%D0%A8%D0%B8%D0%BF%D0%BA%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%BC_%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%B5%D0%B2%D0%B0%D0%BB%D0%B5.jpg/300px-%D0%A0%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B5_%D0%BF%D0%BE%D0%B7%D0%B8%D1%86%D0%B8%D0%B8_%D0%BD%D0%B0_%D0%A8%D0%B8%D0%BF%D0%BA%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%BC_%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%B5%D0%B2%D0%B0%D0%BB%D0%B5.jpg" decoding="async" width="300" height="174" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a1/%D0%A0%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B5_%D0%BF%D0%BE%D0%B7%D0%B8%D1%86%D0%B8%D0%B8_%D0%BD%D0%B0_%D0%A8%D0%B8%D0%BF%D0%BA%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%BC_%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%B5%D0%B2%D0%B0%D0%BB%D0%B5.jpg/450px-%D0%A0%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B5_%D0%BF%D0%BE%D0%B7%D0%B8%D1%86%D0%B8%D0%B8_%D0%BD%D0%B0_%D0%A8%D0%B8%D0%BF%D0%BA%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%BC_%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%B5%D0%B2%D0%B0%D0%BB%D0%B5.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a1/%D0%A0%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B5_%D0%BF%D0%BE%D0%B7%D0%B8%D1%86%D0%B8%D0%B8_%D0%BD%D0%B0_%D0%A8%D0%B8%D0%BF%D0%BA%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%BC_%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%B5%D0%B2%D0%B0%D0%BB%D0%B5.jpg/600px-%D0%A0%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B5_%D0%BF%D0%BE%D0%B7%D0%B8%D1%86%D0%B8%D0%B8_%D0%BD%D0%B0_%D0%A8%D0%B8%D0%BF%D0%BA%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%BC_%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%B5%D0%B2%D0%B0%D0%BB%D0%B5.jpg 2x" data-file-width="1000" data-file-height="581" /></a><figcaption>Шипка артылышында рус позициялары</figcaption></figure> <p>Был ваҡыт эсендә Радецкий отрядында бер ниндәй ҙә мөһим ваҡиғалар булманы; 1877 йылдың 9 (21) ноябре төнөндә төрөктәр ҡапыл Шипка артылышындағы Изге Николай тауына һөжүм итә, әммә бәреп төшөрөлә. Унан да бигерәк, тауҙарҙа торған рус ғәскәрҙәре ауырыуҙарҙан, төрлө мәхрүмселектәрҙән, ноябрҙең уртаһынан алып зәһәр һыуыҡтарҙан һәм ҡар бурандарынан яфалана. </p><p>Плевнанан ҡамауҙы алырға маташып, төрөк командованиеһы ноябрҙә бөтә фронт буйлап һөжүм ойошторорға ҡарар итә. 10 (22) ноябрҙә һәм 11 (23) ноябрҙә — 35 меңлек София (көнбайыш) төрөк армияһын Гурко Новачин, Правец һәм Этрополь янында алып ташлай; 13 (25) ноябрҙә Көнсығыш төрөк армияһы Трестеник һәм Косабина янында рустарҙың 12-се корпусы частары тарафынан ҡыйратыла. </p><p>22 ноябрҙә (4 декабрҙә) Көнсығыш төрөк армияһы 11-се рус корпусының Еленин отрядын тар-мар итә. Төрөктәр — 40 орудиела 25 мең кеше, урыҫтар — 26 орудиела 5 мең кеше була. Болгарияла рустарҙың Көнсығыш фронты тарҡала, икенсе көндө үк төрөктәр 8-се һәм 11-се рус корпустарының ғәйәт ҙур ылауҙарын, келәттәрен һәм парктарын баҫып алып, Тырновта булыуы мөмкин була. Әммә төрөктәр уңыштарын үҫтермәй һәм 23 ноябрҙә (5 декабрҙә) көнө буйы хәрәкәт итмәй, окоп ҡаҙыу менән була. 24 ноябрҙә (6 декабрҙә) ашығыс хәрәкәт иткән рус 26-сы пехота дивизияһы, Златарица янында төрөктәрҙе тар-мар итеп, хәлде тергеҙә. 30 ноябрҙә (12 декабрҙә) Көнсығыш төрөк армияһы, Плевнаның капитуляцияһы тураһында белмәйенсә, Мечка эргәһендә һөжүм итергә маташа, ләкин кире ҡағылған. </p> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Dmitriev-Orenburgsky-Osman-pasha.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c4/Dmitriev-Orenburgsky-Osman-pasha.jpg/300px-Dmitriev-Orenburgsky-Osman-pasha.jpg" decoding="async" width="300" height="188" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c4/Dmitriev-Orenburgsky-Osman-pasha.jpg/450px-Dmitriev-Orenburgsky-Osman-pasha.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c4/Dmitriev-Orenburgsky-Osman-pasha.jpg/600px-Dmitriev-Orenburgsky-Osman-pasha.jpg 2x" data-file-width="1920" data-file-height="1200" /></a><figcaption>Плевнала төрөк ғәскәрҙәре командующийы булған әсир Ғосман пашаны рус ғәскәрҙәре Плевнаны алған көндө Александр II менән таныштыралар</figcaption></figure> <p>Рус командованиеһы Плевна эргәһендәге сиселешкә тиклем һөжүм итеүҙе тыйған. </p><p>Ноябрь урталарынан алып Плевнала дүрт тапҡырға күберәк урыҫ ғәскәрҙәре ҡулсаһында ҡыҫылған Ғосман паша армияһы аҙыҡ-түлек етешмәү ҡыйынлығын кисерә башлай. Хәрби советта ҡамау һыҙаты аша үтергә ҡарар ителә, һәм 28 ноябрҙә (10 декабрь), иртәнге томанда, төрөк армияһы Гренадер корпусына һөжүм итә, әммә ныҡышмалы алыштан һуң бөтә линия буйынса кире ҡағыла, Плевнаға сигенә һәм унда ҡорал һала. Урыҫтар — 1696, күп кеше һөжүм иткән төрөктәр — 6000-гә тиклем кеше юғалтҡан. 43,4 мең кеше әсирлеккә алына. Яраланған Нурыйғәзе Ғосман-паша ҡылысын урыҫ командиры гренадер-генерал Ганецкиға тапшыра; ҡаһарман яҡлағаны өсөн уға фельдмаршаль хөрмәте күрһәтелә. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Рус_ғәскәрҙәренең_Балҡан_тауҙары_аша_икенсе_сығыуы"><span id=".D0.A0.D1.83.D1.81_.D2.93.D3.99.D1.81.D0.BA.D3.99.D1.80.D2.99.D3.99.D1.80.D0.B5.D0.BD.D0.B5.D2.A3_.D0.91.D0.B0.D0.BB.D2.A1.D0.B0.D0.BD_.D1.82.D0.B0.D1.83.D2.99.D0.B0.D1.80.D1.8B_.D0.B0.D1.88.D0.B0_.D0.B8.D0.BA.D0.B5.D0.BD.D1.81.D0.B5_.D1.81.D1.8B.D2.93.D1.8B.D1.83.D1.8B"></span>Рус ғәскәрҙәренең Балҡан тауҙары аша икенсе сығыуы</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D1%83%D1%81-%D1%82%D3%A9%D1%80%D3%A9%D0%BA_%D2%BB%D1%83%D2%93%D1%8B%D1%88%D1%8B_(1877%E2%80%941878)&veaction=edit&section=15" title="Рус ғәскәрҙәренең Балҡан тауҙары аша икенсе сығыуы бүлеген мөхәррирләргә" class="mw-editsection-visualeditor"><span>үҙгәртергә</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D1%83%D1%81-%D1%82%D3%A9%D1%80%D3%A9%D0%BA_%D2%BB%D1%83%D2%93%D1%8B%D1%88%D1%8B_(1877%E2%80%941878)&action=edit&section=15" title="Рус ғәскәрҙәренең Балҡан тауҙары аша икенсе сығыуы бүлегенең сығанаҡ кодын мөхәррирләү"><span>сығанаҡты үҙгәртеү</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:%D0%92%D1%81%D1%82%D1%83%D0%BF%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5_%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BA%D0%B8%D1%85_%D0%B2_%D0%90%D0%B4%D1%80%D0%B8%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D1%8C_1878.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/16/%D0%92%D1%81%D1%82%D1%83%D0%BF%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5_%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BA%D0%B8%D1%85_%D0%B2_%D0%90%D0%B4%D1%80%D0%B8%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D1%8C_1878.jpg/300px-%D0%92%D1%81%D1%82%D1%83%D0%BF%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5_%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BA%D0%B8%D1%85_%D0%B2_%D0%90%D0%B4%D1%80%D0%B8%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D1%8C_1878.jpg" decoding="async" width="300" height="209" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/16/%D0%92%D1%81%D1%82%D1%83%D0%BF%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5_%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BA%D0%B8%D1%85_%D0%B2_%D0%90%D0%B4%D1%80%D0%B8%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D1%8C_1878.jpg/450px-%D0%92%D1%81%D1%82%D1%83%D0%BF%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5_%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BA%D0%B8%D1%85_%D0%B2_%D0%90%D0%B4%D1%80%D0%B8%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D1%8C_1878.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/16/%D0%92%D1%81%D1%82%D1%83%D0%BF%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5_%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BA%D0%B8%D1%85_%D0%B2_%D0%90%D0%B4%D1%80%D0%B8%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D1%8C_1878.jpg/600px-%D0%92%D1%81%D1%82%D1%83%D0%BF%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5_%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BA%D0%B8%D1%85_%D0%B2_%D0%90%D0%B4%D1%80%D0%B8%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D1%8C_1878.jpg 2x" data-file-width="951" data-file-height="664" /></a><figcaption>Рус ғәскәрҙәренең Адрианополгә инеүе</figcaption></figure> <table class="infobox" style="font-size: 88%; width: 22em; clear: yes;"> <tbody><tr style="background-color: #cdd3db"> <th colspan="2"><span class="mw-default-size" typeof="mw:File"><span><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/c/c0/Images.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" data-file-width="16" data-file-height="16" /></span></span> Тышҡы һүрәттәр </th></tr> <tr valign="top"> <td><span class="mw-default-size" typeof="mw:File"><span><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/6/65/Image-silk.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" data-file-width="16" data-file-height="16" /></span></span> </td> <td>[<a rel="nofollow" class="external free" href="https://runivers.ru/mp/maps-detail.php?ID=585139&SECTION_ID=8208">https://runivers.ru/mp/maps-detail.php?ID=585139&SECTION_ID=8208</a> Константинополдең төрөк нығытмалары һәм Гвардия корпусының нығытмалар проекты менән позицияһы </td></tr> <tr> <td><span class="mw-default-size" typeof="mw:File"><span><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/6/65/Image-silk.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" data-file-width="16" data-file-height="16" /></span></span> </td> <td><a rel="nofollow" class="external text" href="https://runivers.ru/mp/maps-detail.php?ID=466117&SECTION_ID=">Обручевтың рус планы</a> </td></tr> </tbody></table> <p>Дошмандың 183 меңдән ашыу кешеһенән торған армияһына 314 мең кешенән торған рус армияһы һөжүмгә күсә. Сербия армияһы Төркиәгә ҡаршы хәрби хәрәкәттәрҙе тергеҙә. Генерал И. В. Ромейко-Гурконың көнбайыш отряды (71 мең кеше) үтә ауыр шарттарҙа Балҡан аша сыға һәм 1877 йылдың 23 декабрендә Софияны ала. Шул уҡ көндө генерал Ф. Ф. Радецкийҙың Көньяҡ отряды ғәскәрҙәре (генералдар М. Д. Скобелев һәм Н. И. Святополк-Мирский отрядтары) һөжүм башлай һәм 27-28 декабрҙә Шейново янындағы һуғышта Вессель-пашаның 30 меңлек армияһын ҡамап ала. 1878 йылдың 3-5 ғинуарында Филиппополь (Пловдив) янындағы һуғышта Сөләймән паша армияһы ҡыйратыла, ә 8 ғинуарҙа рус ғәскәрҙәре бер ниндәй ҡаршылыҡһыҙ Адрианополды (<i>төр.</i> Edirne, <i>болг.</i> Одрин) баҫып ала. </p><p>Шул арала, рус тәхете вариҫы цесаревич Александр етәкселегендәге элекке Рущук отряды ла (үҙ ҡәлғәләренә сигенгән төрөктәр ҡаршылыҡ күрһәтмәй) һөжүм башлай; 14 ғинуарҙа — Разград, ә 15 ғинуарҙа Осман-Базар ҡалалары яулана. Добружда хәрәкәт иткән 14-се корпус ғәскәрҙәре 15 ғинуарҙа Хажи-Оғлу-Базаржикты биләй. </p><p>Шуның менән Балҡандағы хәрби хәрәкәттәр тамамлана. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Һуғыштың_азия_театрындағы_хәрәкәттәр"><span id=".D2.BA.D1.83.D2.93.D1.8B.D1.88.D1.82.D1.8B.D2.A3_.D0.B0.D0.B7.D0.B8.D1.8F_.D1.82.D0.B5.D0.B0.D1.82.D1.80.D1.8B.D0.BD.D0.B4.D0.B0.D2.93.D1.8B_.D1.85.D3.99.D1.80.D3.99.D0.BA.D3.99.D1.82.D1.82.D3.99.D1.80"></span>Һуғыштың азия театрындағы хәрәкәттәр</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D1%83%D1%81-%D1%82%D3%A9%D1%80%D3%A9%D0%BA_%D2%BB%D1%83%D2%93%D1%8B%D1%88%D1%8B_(1877%E2%80%941878)&veaction=edit&section=16" title="Һуғыштың азия театрындағы хәрәкәттәр бүлеген мөхәррирләргә" class="mw-editsection-visualeditor"><span>үҙгәртергә</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D1%83%D1%81-%D1%82%D3%A9%D1%80%D3%A9%D0%BA_%D2%BB%D1%83%D2%93%D1%8B%D1%88%D1%8B_(1877%E2%80%941878)&action=edit&section=16" title="Һуғыштың азия театрындағы хәрәкәттәр бүлегенең сығанаҡ кодын мөхәррирләү"><span>сығанаҡты үҙгәртеү</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:%D0%9D%D0%B8%D0%B6%D0%B5%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B5_%D0%B4%D1%80%D0%B0%D0%B3%D1%83%D0%BD%D1%8B,_%D0%BF%D1%80%D0%B5%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%B4%D1%83%D1%8E%D1%89%D0%B8%D0%B5_%D1%82%D1%83%D1%80%D0%BE%D0%BA_%D0%BF%D0%BE_%D0%B4%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B3%D0%B5_%D0%BA_%D0%9A%D0%B0%D1%80%D1%81%D1%83_%D0%B2%D0%BE_%D0%B2%D1%80%D0%B5%D0%BC%D1%8F_%D0%90%D0%BB%D0%B0%D0%B4%D0%B6%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE_%D1%81%D1%80%D0%B0%D0%B6%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F_3_%D0%BE%D0%BA%D1%82%D1%8F%D0%B1%D1%80%D1%8F_1877_%D0%B3%D0%BE%D0%B4%D0%B0.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c2/%D0%9D%D0%B8%D0%B6%D0%B5%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B5_%D0%B4%D1%80%D0%B0%D0%B3%D1%83%D0%BD%D1%8B%2C_%D0%BF%D1%80%D0%B5%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%B4%D1%83%D1%8E%D1%89%D0%B8%D0%B5_%D1%82%D1%83%D1%80%D0%BE%D0%BA_%D0%BF%D0%BE_%D0%B4%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B3%D0%B5_%D0%BA_%D0%9A%D0%B0%D1%80%D1%81%D1%83_%D0%B2%D0%BE_%D0%B2%D1%80%D0%B5%D0%BC%D1%8F_%D0%90%D0%BB%D0%B0%D0%B4%D0%B6%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE_%D1%81%D1%80%D0%B0%D0%B6%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F_3_%D0%BE%D0%BA%D1%82%D1%8F%D0%B1%D1%80%D1%8F_1877_%D0%B3%D0%BE%D0%B4%D0%B0.jpg/260px-thumbnail.jpg" decoding="async" width="260" height="123" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c2/%D0%9D%D0%B8%D0%B6%D0%B5%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B5_%D0%B4%D1%80%D0%B0%D0%B3%D1%83%D0%BD%D1%8B%2C_%D0%BF%D1%80%D0%B5%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%B4%D1%83%D1%8E%D1%89%D0%B8%D0%B5_%D1%82%D1%83%D1%80%D0%BE%D0%BA_%D0%BF%D0%BE_%D0%B4%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B3%D0%B5_%D0%BA_%D0%9A%D0%B0%D1%80%D1%81%D1%83_%D0%B2%D0%BE_%D0%B2%D1%80%D0%B5%D0%BC%D1%8F_%D0%90%D0%BB%D0%B0%D0%B4%D0%B6%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE_%D1%81%D1%80%D0%B0%D0%B6%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F_3_%D0%BE%D0%BA%D1%82%D1%8F%D0%B1%D1%80%D1%8F_1877_%D0%B3%D0%BE%D0%B4%D0%B0.jpg/390px-thumbnail.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c2/%D0%9D%D0%B8%D0%B6%D0%B5%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B5_%D0%B4%D1%80%D0%B0%D0%B3%D1%83%D0%BD%D1%8B%2C_%D0%BF%D1%80%D0%B5%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%B4%D1%83%D1%8E%D1%89%D0%B8%D0%B5_%D1%82%D1%83%D1%80%D0%BE%D0%BA_%D0%BF%D0%BE_%D0%B4%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B3%D0%B5_%D0%BA_%D0%9A%D0%B0%D1%80%D1%81%D1%83_%D0%B2%D0%BE_%D0%B2%D1%80%D0%B5%D0%BC%D1%8F_%D0%90%D0%BB%D0%B0%D0%B4%D0%B6%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE_%D1%81%D1%80%D0%B0%D0%B6%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F_3_%D0%BE%D0%BA%D1%82%D1%8F%D0%B1%D1%80%D1%8F_1877_%D0%B3%D0%BE%D0%B4%D0%B0.jpg/520px-thumbnail.jpg 2x" data-file-width="2334" data-file-height="1100" /></a><figcaption>Карсҡа илткән юлда төрөктәрҙе эҙәрлекләгән Түбәнге Новгород драгундары.</figcaption></figure> <p>Кавказдағы хәрби хәрәкәттәр, Обручев планы буйынса, «беҙҙең именлекте кәртәләү һәм дошмандың көстәрен ситкә йүнәлтеү өсөн» ҡабул ителә. Шундай уҡ фекерҙә булған Кавказ армияһының баш командующийы бөйөк кенәз Михаил Николаевичҡа ул былай тип яҙған: «Иң төп хәрби операцияларҙы Европа Төркиәһендә үткәреү күҙ уңында тотола; Азиялағы Төркиә яғынан хәрәкәттәребеҙҙең маҡсаты булырға тейеш: 1) һөжүм итеп үҙебеҙҙең хәүефһеҙлекте ҡапларға — Батумды һәм Карсты (йәки Эрзерумды) яулап алыу кәрәк кеүек тойола башларға һәм 2) төрөк көстәрен Европа театрынан мөмкин тиклем ситкә йүнәлтергә һәм уларҙы ойоштороуға ҡамасауларға»<sup id="cite_ref-39" class="reference"><a href="#cite_note-39"><span class="cite-bracket">[</span>39<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. </p><p>Ғәмәлдәге Кавказ корпусына етәкселек итеү кавалериянан генерал М. Т. Лорис-Меликовҡа йөкмәтелә. Корпус операция йүнәлештәренә ярашлы айырым отрядтарға бүленгән. Генерал-лейтенант Ф. Д. Девель етәкселегендәге Ахалцых отряды (13,5 мең кеше һәм 36 орудие) уң флангта туплана, үҙәктә, Александрополь (Гюмри) янында М. Т. Лорис-Меликовтың шәхси командованиеһы (27,5 мең кеше һәм 92 орудие) аҫтында һәм, ниһайәт, Ираплет буйынан 96 кеше тора. Сухумда дөйөм резерв (18,8 мең кеше һәм 20 орудие) тупланған; һул яҡта генерал-лейтенант А. А. Тергукасов етәкселегендә Эриван отряды (11,5 мең кеше һәм 32 орудие), генерал И. Д. Оклобжионың Приморье (Кобулет) отряды (24 мең кеше һәм 96 орудие) Ҡара диңгеҙ яры буйлап Батумға һәм мөмкин булғанса Трапезунд яғына һөжүм итеү өсөн тәғәйенләнгән. Сухумда дөйөм резерв (18,8 мең кеше һәм 20 орудие) тупланған<sup id="cite_ref-40" class="reference"><a href="#cite_note-40"><span class="cite-bracket">[</span>40<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Абхазияла_фетнә"><span id=".D0.90.D0.B1.D1.85.D0.B0.D0.B7.D0.B8.D1.8F.D0.BB.D0.B0_.D1.84.D0.B5.D1.82.D0.BD.D3.99"></span>Абхазияла фетнә</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D1%83%D1%81-%D1%82%D3%A9%D1%80%D3%A9%D0%BA_%D2%BB%D1%83%D2%93%D1%8B%D1%88%D1%8B_(1877%E2%80%941878)&veaction=edit&section=17" title="Абхазияла фетнә бүлеген мөхәррирләргә" class="mw-editsection-visualeditor"><span>үҙгәртергә</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D1%83%D1%81-%D1%82%D3%A9%D1%80%D3%A9%D0%BA_%D2%BB%D1%83%D2%93%D1%8B%D1%88%D1%8B_(1877%E2%80%941878)&action=edit&section=17" title="Абхазияла фетнә бүлегенең сығанаҡ кодын мөхәррирләү"><span>сығанаҡты үҙгәртеү</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>1877 йылдың майында тау халҡы төрөк эмиссарҙары ярҙамында Абхазияла фетнә күтәрә. Биш броненосец һәм бер нисә ҡораллы пароходтан һәм диңгеҙ десантынан торған төрөк эскадраһы ике көн буйы бомбаға тотҡандан һуң, урыҫтар Сухумды ҡалдыра; июнь айына Очамчырҙан Адлерға тиклем Абхазияның бөтә Ҡара диңгеҙ ярын төрөктәр баҫып ала. Июндә Сухум бүлеге начальнигы генерал П. Кравченконың ҡаланы төрөктәрҙән азат итергә ҡыйыуһыҙ маташыуҙары уңышһыҙ тамамланған<sup id="cite_ref-41" class="reference"><a href="#cite_note-41"><span class="cite-bracket">[</span>41<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. Төрөк ғәскәрҙәре Сухумды 19 августа ғына, Абхазиялағы рус ғәскәрҙәренә яҡынайғандан һуң, ҡалдырған. </p><p>Төрөктәрҙең диңгеҙ буйын ваҡытлыса алыуы Чечня һәм Дағстандағы хәлдәргә йоғонто яһай, 1877 йылда унда ла бола башлана. Һөҙөмтәлә унда ике рус пехота дивизияһы ҡалдырыла. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Кавказ_аръяғындағы_хәрәкәттәр"><span id=".D0.9A.D0.B0.D0.B2.D0.BA.D0.B0.D0.B7_.D0.B0.D1.80.D1.8A.D1.8F.D2.93.D1.8B.D0.BD.D0.B4.D0.B0.D2.93.D1.8B_.D1.85.D3.99.D1.80.D3.99.D0.BA.D3.99.D1.82.D1.82.D3.99.D1.80"></span>Кавказ аръяғындағы хәрәкәттәр</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D1%83%D1%81-%D1%82%D3%A9%D1%80%D3%A9%D0%BA_%D2%BB%D1%83%D2%93%D1%8B%D1%88%D1%8B_(1877%E2%80%941878)&veaction=edit&section=18" title="Кавказ аръяғындағы хәрәкәттәр бүлеген мөхәррирләргә" class="mw-editsection-visualeditor"><span>үҙгәртергә</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D1%83%D1%81-%D1%82%D3%A9%D1%80%D3%A9%D0%BA_%D2%BB%D1%83%D2%93%D1%8B%D1%88%D1%8B_(1877%E2%80%941878)&action=edit&section=18" title="Кавказ аръяғындағы хәрәкәттәр бүлегенең сығанаҡ кодын мөхәррирләү"><span>сығанаҡты үҙгәртеү</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:DefenceOfBayazet.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/31/DefenceOfBayazet.jpg/250px-DefenceOfBayazet.jpg" decoding="async" width="250" height="157" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/31/DefenceOfBayazet.jpg/375px-DefenceOfBayazet.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/31/DefenceOfBayazet.jpg/500px-DefenceOfBayazet.jpg 2x" data-file-width="1908" data-file-height="1200" /></a><figcaption>1877 йылдың 8 июнендә Баязит цитаделен обороналау</figcaption></figure> <ul><li>17 апрелдә Баязит Тергукасов отряды казактары тарафынан һуғышһыҙ алына.</li> <li>5 майҙа рус ғәскәрҙәре Ардағанды ала.</li> <li>6 июндә 1600 кешенән торған рус гарнизоны биләгән Баязит цитаделы Әхмәт Файыҡ паша ғәскәрҙәре (25 мең кеше) тарафынан ҡамала. Осада (боҫҡон Баязит ултырыуы тигән атама алған) 28 июндә әйләнеп ҡайтҡан Тергукасов отряды тарафынан алынғанға тиклем дауам итә. Ҡамау барышында гарнизондың 10 офицеры һәм 276 түбәнге чин яугиры һәләк була һәм яралана. Шунан һуң урыҫ ғәскәрҙәре Баязитты ҡалдыра.</li> <li>Приморье отрядының һөжүме аҡрын үҫешә, ә Төркиә Сухум янына десант төшөргәндән һуң генерал Оклобжио генерал Алхазов командованиеһы аҫтында көстәрҙең бер өлөшөн генерал Кравченкоға ярҙамға ебәрергә мәжбүр була, шул арҡала Батум йүнәлешендәге хәрби хәрәкәттәр һуғыш аҙағынаса оҙайлы позиция торошонда була.</li></ul> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:%D0%9A%D0%B0%D0%B2%D0%BA%D0%B0%D0%B7._%D0%A0%D1%83%D1%81%D1%81-%D1%82%D1%83%D1%80_%D0%B2%D0%BE%D0%B9%D0%BD%D0%B0_1877-78%D0%B3%D0%B3._%D0%92%D0%B8%D0%B4_%D0%BA%D1%80%D0%B5%D0%BF%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B8_%D0%9A%D0%B0%D1%80%D1%81._1877-78%D0%B3%D0%B3(%D1%81)%D0%9D%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D1%82%D0%B8%D0%BD_%D0%94._%D0%90.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f7/%D0%9A%D0%B0%D0%B2%D0%BA%D0%B0%D0%B7._%D0%A0%D1%83%D1%81%D1%81-%D1%82%D1%83%D1%80_%D0%B2%D0%BE%D0%B9%D0%BD%D0%B0_1877-78%D0%B3%D0%B3._%D0%92%D0%B8%D0%B4_%D0%BA%D1%80%D0%B5%D0%BF%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B8_%D0%9A%D0%B0%D1%80%D1%81._1877-78%D0%B3%D0%B3%28%D1%81%29%D0%9D%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D1%82%D0%B8%D0%BD_%D0%94._%D0%90.jpg/250px-%D0%9A%D0%B0%D0%B2%D0%BA%D0%B0%D0%B7._%D0%A0%D1%83%D1%81%D1%81-%D1%82%D1%83%D1%80_%D0%B2%D0%BE%D0%B9%D0%BD%D0%B0_1877-78%D0%B3%D0%B3._%D0%92%D0%B8%D0%B4_%D0%BA%D1%80%D0%B5%D0%BF%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B8_%D0%9A%D0%B0%D1%80%D1%81._1877-78%D0%B3%D0%B3%28%D1%81%29%D0%9D%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D1%82%D0%B8%D0%BD_%D0%94._%D0%90.jpg" decoding="async" width="250" height="179" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f7/%D0%9A%D0%B0%D0%B2%D0%BA%D0%B0%D0%B7._%D0%A0%D1%83%D1%81%D1%81-%D1%82%D1%83%D1%80_%D0%B2%D0%BE%D0%B9%D0%BD%D0%B0_1877-78%D0%B3%D0%B3._%D0%92%D0%B8%D0%B4_%D0%BA%D1%80%D0%B5%D0%BF%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B8_%D0%9A%D0%B0%D1%80%D1%81._1877-78%D0%B3%D0%B3%28%D1%81%29%D0%9D%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D1%82%D0%B8%D0%BD_%D0%94._%D0%90.jpg/375px-%D0%9A%D0%B0%D0%B2%D0%BA%D0%B0%D0%B7._%D0%A0%D1%83%D1%81%D1%81-%D1%82%D1%83%D1%80_%D0%B2%D0%BE%D0%B9%D0%BD%D0%B0_1877-78%D0%B3%D0%B3._%D0%92%D0%B8%D0%B4_%D0%BA%D1%80%D0%B5%D0%BF%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B8_%D0%9A%D0%B0%D1%80%D1%81._1877-78%D0%B3%D0%B3%28%D1%81%29%D0%9D%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D1%82%D0%B8%D0%BD_%D0%94._%D0%90.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f7/%D0%9A%D0%B0%D0%B2%D0%BA%D0%B0%D0%B7._%D0%A0%D1%83%D1%81%D1%81-%D1%82%D1%83%D1%80_%D0%B2%D0%BE%D0%B9%D0%BD%D0%B0_1877-78%D0%B3%D0%B3._%D0%92%D0%B8%D0%B4_%D0%BA%D1%80%D0%B5%D0%BF%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B8_%D0%9A%D0%B0%D1%80%D1%81._1877-78%D0%B3%D0%B3%28%D1%81%29%D0%9D%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D1%82%D0%B8%D0%BD_%D0%94._%D0%90.jpg/500px-%D0%9A%D0%B0%D0%B2%D0%BA%D0%B0%D0%B7._%D0%A0%D1%83%D1%81%D1%81-%D1%82%D1%83%D1%80_%D0%B2%D0%BE%D0%B9%D0%BD%D0%B0_1877-78%D0%B3%D0%B3._%D0%92%D0%B8%D0%B4_%D0%BA%D1%80%D0%B5%D0%BF%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B8_%D0%9A%D0%B0%D1%80%D1%81._1877-78%D0%B3%D0%B3%28%D1%81%29%D0%9D%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D1%82%D0%B8%D0%BD_%D0%94._%D0%90.jpg 2x" data-file-width="6000" data-file-height="4286" /></a><figcaption>Рус ғәскәрҙәре. Карс ҡәлғәһе. 1877—1878 йй.</figcaption></figure> <p>Июль-августа Кавказ аръяғында ике яҡ та, өҫтәмә көс килеүен көтөп, оҙаҡ ваҡыт хәрәкәттәр алып бармай. </p> <ul><li>20 сентябрҙә, 1-се гренадер дивизияһы килгәс, рус ғәскәрҙәре Карс янында һөжүмгә күсә; 3 октябргә уларға ҡаршы торған Әхмәт Мөхтәр паша армияһы (25-30 мең кеше) Әүлиәр-Алажи һуғышында ҡыйратыла һәм Карсҡа сигенә.</li> <li>13 октябрҙә рус частары (Лазарев отряды) Карсҡа сыҡты һәм ҡамау эштәренә тотондо.</li> <li>23 октябрҙә Мөхтәр армияһы йәнә Эрзерум янында ҡыйратыла, икенсе көндән ҡала рус ғәскәрҙәре тарафынан ҡамауға алына.</li> <li>6 ноябрҙә, өс аҙналыҡ ҡамауҙан һуң, рус ғәскәрҙәре Карс ҡала-ҡәлғәһен ала.</li></ul> <p>Ошо мөһим ваҡиғанан һуң һуғыштың төп маҡсаты булып дошман армияһының ҡалдыҡтары йәшеренгән Эрзерум торған. Әммә бында һыуыҡтар һәм тау юлдары буйлап төрлө запастар килтереү ҡыйынлашыуы төрөктәрҙең союздашы була. Ҡәлғә алдында торған ғәскәрҙәрҙә сирләү һәм үлем ҡот осҡос дәүмәлгә еткән. Һөҙөмтәлә 1878 йылдың 21 ғинуарына килешеү төҙөлә, ә 10 февралдә рус ғәскәрҙәре Эрзурумды ала (һуңынан ҡаланы Ғосман империяһына кире ҡайтарырға тура килә)<sup id="cite_ref-42" class="reference"><a href="#cite_note-42"><span class="cite-bracket">[</span>42<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. </p><p>Һуғыш ваҡытында 6 әрмән виләйәтендә йәшәгән әрмән халҡы Рәсәйҙе «ҡот осҡос анархия шарттарынан ҡотолоуға берҙән-бер өмөт» тип һанаған һәм яҡлауын үтенгән<sup id="cite_ref-:0_43-0" class="reference"><a href="#cite_note-:0-43"><span class="cite-bracket">[</span>43<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><b><sup id="cite_ref-:02_44-0" class="reference"><a href="#cite_note-:02-44"><span class="cite-bracket">[</span>44<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></b>. Эрзурумға ингән рус ғәскәрҙәрен әрмән халҡы «азат итеүсе» булараҡ ҡаршы алған<sup id="cite_ref-:0_43-1" class="reference"><a href="#cite_note-:0-43"><span class="cite-bracket">[</span>43<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. Әрмән халҡы Рус армияһына һәр яҡлап ярҙам күрһәтә. Төрөктәргә ҡаршы хәрби хәрәкәттәрҙә ҡатнашыусы ирекле отрядтар төҙөлә.<sup id="cite_ref-45" class="reference"><a href="#cite_note-45"><span class="cite-bracket">[</span>45<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Килешеү төҙөлгәндән һуң, 1878 йылдың 26 ғинуарына ҡарай төндә, лейтенант Макаров етәкселегендәге ҡораллы «Бөйөк кенәз Константин» пароходы донъя флоты тарихында тәүге уңышлы торпеда һөжүмен ойоштора, Батум рейдында Төркиәнең ҡарауыл пароходын батыра.<sup id="cite_ref-46" class="reference"><a href="#cite_note-46"><span class="cite-bracket">[</span>46<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-47" class="reference"><a href="#cite_note-47"><span class="cite-bracket">[</span>47<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Тыныслыҡ_килешеүе_төҙөү"><span id=".D0.A2.D1.8B.D0.BD.D1.8B.D1.81.D0.BB.D1.8B.D2.A1_.D0.BA.D0.B8.D0.BB.D0.B5.D1.88.D0.B5.D2.AF.D0.B5_.D1.82.D3.A9.D2.99.D3.A9.D2.AF"></span>Тыныслыҡ килешеүе төҙөү</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D1%83%D1%81-%D1%82%D3%A9%D1%80%D3%A9%D0%BA_%D2%BB%D1%83%D2%93%D1%8B%D1%88%D1%8B_(1877%E2%80%941878)&veaction=edit&section=19" title="Тыныслыҡ килешеүе төҙөү бүлеген мөхәррирләргә" class="mw-editsection-visualeditor"><span>үҙгәртергә</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D1%83%D1%81-%D1%82%D3%A9%D1%80%D3%A9%D0%BA_%D2%BB%D1%83%D2%93%D1%8B%D1%88%D1%8B_(1877%E2%80%941878)&action=edit&section=19" title="Тыныслыҡ килешеүе төҙөү бүлегенең сығанаҡ кодын мөхәррирләү"><span>сығанаҡты үҙгәртеү</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:San-Stefano_borders.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8f/San-Stefano_borders.jpg/250px-San-Stefano_borders.jpg" decoding="async" width="250" height="251" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8f/San-Stefano_borders.jpg/375px-San-Stefano_borders.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8f/San-Stefano_borders.jpg/500px-San-Stefano_borders.jpg 2x" data-file-width="1276" data-file-height="1279" /></a><figcaption>Сан-Стефан тыныс килешеүе буйынса Балҡан дәүләттәренең һәм Рәсәйҙең сиктәре.</figcaption></figure> <p>Тыныслыҡ тураһында һөйләшеүҙәр Шейнов янындағы еңеүҙән һуң башлана, әммә Англияның ҡыҫылыуы арҡаһында бик оҙаҡҡа һуҙылды. Ниһайәт, 1878 йылдың 19 ғинуарында Адрианополдә яҡынса тыныслыҡ шарттарына ҡул ҡуйыла һәм ике яҡ өсөн дә демаркация линияларын билдәләү менән килешеү төҙөлә. Әммә килешеүҙең төп шарттары румындар һәм сербтарҙың дәғүәләренә тап килмәгән тип табыла, ә иң мөһиме — Англия һәм Австрия шикләнеп ҡабул итә. Британия хөкүмәте парламенттан армияны мобилизациялау өсөн яңы кредиттар талап итә. Бынан тыш, 1 февралдә Дарданеллға адмирал Горнбиҙың инглиз эскадраһы инә. Быға яуап итеп рус баш командующийы икенсе көндө үк ғәскәрҙәрҙе демаркация линияһына ебәрә. </p><p>Рус хөкүмәтенең Англия эшмәкәрлеге арҡаһында Константинополды алыу тураһындағы белдереүе инглиздәрҙе ыҡҡа килтерә. 4 февралдә төҙөлгән килешеүгә ярашлы, Горнби эскадраһы Константинополдән 100 саҡрым алыҫлыҡта китергә тейеш була, ә урыҫтар үҙ демаркация линияһы аръяғына кире ҡайтырға йөкләмә ала. </p><p>Февраль башында төрөктәр Рущук, Силистрия, Варди һәм Белградчик (һуңғы икәүһе — румындарға) ҡәлғәләрен бирә. </p><p>1878 йылдың 19 февралендә (иҫке стиль), тағы ике аҙна дипломатик маневр яһағандан һуң, ниһайәт, Төркиә менән яҡынса Сан-Стефан тыныслыҡ килешеүенә ҡул ҡуйыла. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Сан-Стефанонан_Берлинға"><span id=".D0.A1.D0.B0.D0.BD-.D0.A1.D1.82.D0.B5.D1.84.D0.B0.D0.BD.D0.BE.D0.BD.D0.B0.D0.BD_.D0.91.D0.B5.D1.80.D0.BB.D0.B8.D0.BD.D2.93.D0.B0"></span>Сан-Стефанонан Берлинға</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D1%83%D1%81-%D1%82%D3%A9%D1%80%D3%A9%D0%BA_%D2%BB%D1%83%D2%93%D1%8B%D1%88%D1%8B_(1877%E2%80%941878)&veaction=edit&section=20" title="Сан-Стефанонан Берлинға бүлеген мөхәррирләргә" class="mw-editsection-visualeditor"><span>үҙгәртергә</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D1%83%D1%81-%D1%82%D3%A9%D1%80%D3%A9%D0%BA_%D2%BB%D1%83%D2%93%D1%8B%D1%88%D1%8B_(1877%E2%80%941878)&action=edit&section=20" title="Сан-Стефанонан Берлинға бүлегенең сығанаҡ кодын мөхәррирләү"><span>сығанаҡты үҙгәртеү</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Сан-Стефан килешеүенең шарттары Англия менән Австрияны хәүефләндереүҙән тыш, бүлешеүҙә өлөш теймәгән румын һәм сербтарҙан артыҡ ҡәнәғәтһеҙлеген тыуҙыра. Австрия Сан-Стефан килешеүен тикшерер өсөн Европа конгресын саҡырыуҙы талап итә, һәм Англия был талапты хуплай. </p><p>Ике дәүләт тә хәрби әҙерлек башлай, рус яғы ла ҡурҡыныс янауға ҡаршы яңы саралар ҡабул итә: яңы ҡоро ер һәм диңгеҙ частары булдырыла, Балтик буйын оборонаға әҙерләү башлана, Киев менән Луцкта обсервация армияһы формалаша. Рәсәйгә асыҡтан-асыҡ дошманлыҡ хәленә килгән Румынияға тәьҫир итеү өсөн унда 11-се корпус күсерелә, ул Бухарестты ала, һуңынан Румыния ғәскәрҙәре Бәләкәй Валахияға күсә. </p> <figure class="mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Turkish_refugees_sumla1877_wiki.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8c/Turkish_refugees_sumla1877_wiki.jpg/250px-Turkish_refugees_sumla1877_wiki.jpg" decoding="async" width="250" height="170" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8c/Turkish_refugees_sumla1877_wiki.jpg/375px-Turkish_refugees_sumla1877_wiki.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8c/Turkish_refugees_sumla1877_wiki.jpg/500px-Turkish_refugees_sumla1877_wiki.jpg 2x" data-file-width="951" data-file-height="645" /></a><figcaption>Рус-төрөк һуғышынан һуң төрөктәрҙең Болгариянан ҡасыуы</figcaption></figure> <p>Бөтөн был сәйәси ҡыйынлыҡтар төрөктәрҙе дәртләндереп ебәрә, һәм улар яңы һуғышҡа әҙерләнә башлаған: Константинополь янындағы нығытмалары көсәйтелә һәм унда ғәскәрҙәр туплана; төрөк һәм инглиз эмисссарҙары, рус ғәскәрҙәренең бер өлөшөн шунда күсерелеүенә өмөтләнеп, Родоп тауҙарында мосолман ихтилалын тоҡандырырға маташҡан. </p><p>Александр II Германияның аралашсылыҡ тураһындағы тәҡдимен ҡабул иткәнсегә, апрель аҙағына тиклем, киҫкенләшкән мөнәсәбәттәр дауам итә. </p><p>1 июндә кенәз Бисмарк етәкселегендә Берлин конгресы ултырыштары асылды, ә 1 июлдә Сан-Стефан килешеүен тамырынан ҡаты үҙгәрткән Берлин трактатына ҡул ҡуйыла. Был трактат башлыса Австро-Венгрия файҙаһына һәм Балҡан славяндары мәнфәғәтенә зыян килтереп төҙөлгән: Төркиәнән бойондороҡһоҙлоҡ алған Болгар дәүләтенең күләме 3 тапҡырға ҡыҫҡартыла, ә Босния менән Герцеговина Австрияға тапшырыла. </p><p>Һуңынан тарихсы М. Н. Покровский Берлин конгресының 1876 йылдың июнендә Рейхштадтта Австрия һәм рус императорҙары араһында булдырылған һәм 1877 йылдың ғинуарында Будапешт конвенцияһы раҫлаған йәшерен килешеүҙең ҡотолғоһоҙ һөҙөмтәһе булыуын билдәләй. " Берлин конгресында ҡатнашҡан бер рус дипломаты, — тип яҙған тарихсы, — һәм ваҡиғаларҙан һуң 30 йыл үткәс «Рәсәй Австрия менән конвенцияға тоғро ҡалырға теләһә, ниңә был хаҡта Сан-Стефан килешеүен төҙөгәндә оноторға ине?» — тип аптырап һораған. Рәсәйҙең 1877 йылдың ғинуарында рус-австрия конвенцияһы ҡарарҙарын, Берлин конгресында ҡатнашҡан Британия менән Австрия теләгәндәренең барыһын да үтәүен күрһәтә<sup id="cite_ref-48" class="reference"><a href="#cite_note-48"><span class="cite-bracket">[</span>48<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. Әммә Австрия менән Германия яғынан «зыянлы» Берлин трактатына һәм «хыянатына» зарланған Рәсәй йәмәғәтселеге быны белмәгән, сөнки килешеү ҡәтғи сер итеп тотолған. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Юғалтыуҙар"><span id=".D0.AE.D2.93.D0.B0.D0.BB.D1.82.D1.8B.D1.83.D2.99.D0.B0.D1.80"></span>Юғалтыуҙар</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D1%83%D1%81-%D1%82%D3%A9%D1%80%D3%A9%D0%BA_%D2%BB%D1%83%D2%93%D1%8B%D1%88%D1%8B_(1877%E2%80%941878)&veaction=edit&section=21" title="Юғалтыуҙар бүлеген мөхәррирләргә" class="mw-editsection-visualeditor"><span>үҙгәртергә</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D1%83%D1%81-%D1%82%D3%A9%D1%80%D3%A9%D0%BA_%D2%BB%D1%83%D2%93%D1%8B%D1%88%D1%8B_(1877%E2%80%941878)&action=edit&section=21" title="Юғалтыуҙар бүлегенең сығанаҡ кодын мөхәррирләү"><span>сығанаҡты үҙгәртеү</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="dablink">Шулай уҡ ҡарағыҙ: <a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D1%83%D1%81_%D1%8F%D1%83%D0%B3%D0%B8%D1%80%D2%99%D0%B0%D1%80%D1%8B%D0%BD%D1%8B%D2%A3_%D2%93%D0%B8%D0%B1%D3%99%D2%99%D3%99%D1%82%D1%85%D0%B0%D0%BD%D0%B0-%D0%BA%D3%99%D1%88%D3%99%D0%BD%D3%99%D2%BB%D0%B5_(%D0%A1%D0%B0%D0%BD-%D0%A1%D1%82%D0%B5%D1%84%D0%B0%D0%BD%D0%BE)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Рус яугирҙарының ғибәҙәтхана-кәшәнәһе (Сан-Стефано) (был бит юҡ)">Рус яугирҙарының ғибәҙәтхана-кәшәнәһе (Сан-Стефано)</a> </div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Төрөктәргә_ҡаршы_коалицияның_юғалтвуҙары"><span id=".D0.A2.D3.A9.D1.80.D3.A9.D0.BA.D1.82.D3.99.D1.80.D0.B3.D3.99_.D2.A1.D0.B0.D1.80.D1.88.D1.8B_.D0.BA.D0.BE.D0.B0.D0.BB.D0.B8.D1.86.D0.B8.D1.8F.D0.BD.D1.8B.D2.A3_.D1.8E.D2.93.D0.B0.D0.BB.D1.82.D0.B2.D1.83.D2.99.D0.B0.D1.80.D1.8B"></span>Төрөктәргә ҡаршы коалицияның юғалтвуҙары</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D1%83%D1%81-%D1%82%D3%A9%D1%80%D3%A9%D0%BA_%D2%BB%D1%83%D2%93%D1%8B%D1%88%D1%8B_(1877%E2%80%941878)&veaction=edit&section=22" title="Төрөктәргә ҡаршы коалицияның юғалтвуҙары бүлеген мөхәррирләргә" class="mw-editsection-visualeditor"><span>үҙгәртергә</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D1%83%D1%81-%D1%82%D3%A9%D1%80%D3%A9%D0%BA_%D2%BB%D1%83%D2%93%D1%8B%D1%88%D1%8B_(1877%E2%80%941878)&action=edit&section=22" title="Төрөктәргә ҡаршы коалицияның юғалтвуҙары бүлегенең сығанаҡ кодын мөхәррирләү"><span>сығанаҡты үҙгәртеү</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p><b>Рус ғәскәрҙәренең юғалтыуҙары</b> </p><p>"Хәрби-медицина отчёты"на ярашлы, урыҫтар юғалтҡан<sup id="cite_ref-Урланис_3-3" class="reference"><a href="#cite_note-Урланис-3"><span class="cite-bracket">[</span>3<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-49" class="reference"><a href="#cite_note-49"><span class="cite-bracket">[</span>49<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>: </p> <ul><li><b>15 567</b> кеше яуҙа һәләк булған (шуларҙың 11 905-е — Дунай армияһында; 3662 кеше — Кавказ армияһында);</li> <li><b>6824</b> кеше — йәрәхәттәрҙән вафат булған;</li> <li><b>57 652</b> кеше — яраланыусылар.</li></ul> <p>А. Л. Гизетти Кавказ хәрби хәрәкәттәр театрында рус юғалтыуҙары тураһында тулыраҡ мәғлүмәт бирә<sup id="cite_ref-50" class="reference"><a href="#cite_note-50"><span class="cite-bracket">[</span>50<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>: </p> <table class="wikitable"> <tbody><tr> <th class="dark" colspan="5" align="center">Юғалтыуҙар </th></tr> <tr> <th><i>Чиндар</i> </th> <th>Һәләк булған </th> <th>Яраланған </th> <th>Әсирлеккә төшкән </th> <th>Бөтәһе </th></tr> <tr> <td align="center"><i>Офицерҙар</i> </td> <td align="center">105 </td> <td align="center">658 </td> <td align="center">— </td> <td bgcolor="#FFEFD5" align="center"><b>763</b> </td></tr> <tr> <td align="center"><i>Түбәнге чиндар</i> </td> <td align="center">3415 </td> <td align="center">15124 </td> <td align="center">342 </td> <td bgcolor="#FFEFD5" align="center"><b>18881</b> </td></tr> <tr> <td bgcolor="#FFEFD5" align="center"><b>Итого</b> </td> <td bgcolor="#FFEFD5" align="center"><b>3520</b> </td> <td bgcolor="#FFEFD5" align="center"><b>15782</b> </td> <td bgcolor="#FFEFD5" align="center"><b>342</b> </td> <td bgcolor="#FFC0CB" align="center"><b>19644</b> </td></tr></tbody></table> <p>Демограф Б. Ц. Урланис Рәсәй юғалтыуҙары тураһында ла мәғлүмәттәр килтерә: <b>15 567</b> кеше үлтерелгән, <b>56 652</b> яраланған, <b>6824</b> йәрәхәттәрҙән үлгән, <b>81 363</b> ауырыуҙарҙан үлгән, <b>3,5 мең</b> хәбәрһеҙ юғалған, <b>1713</b> башҡа сәбәптәрҙән үлгән, <b>35 меңе</b> һуғышҡа һәләтһеҙ тип танылған<sup id="cite_ref-urlanis_narodonaselenie_51-0" class="reference"><a href="#cite_note-urlanis_narodonaselenie-51"><span class="cite-bracket">[</span>51<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. Рустарҙың һуғыштан башҡа юғалтыуҙарының (ауырыуҙарҙан) хәрби юғалтыуҙарҙан артыуы Төркиәнең юғалтыу статистикаһы менән бәйләнгән (<i>ҡара: түбәнерәк</i>). Был хәҙерге уҡыусыны ғәжәпләндерергә тейеш түгел, бындай күренеш шул дәүер өсөн ғәҙәти булған һәм, мәҫәлән, <a href="/wiki/%D2%A0%D1%8B%D1%80%D1%8B%D0%BC_%D2%BB%D1%83%D2%93%D1%8B%D1%88%D1%8B" title="Ҡырым һуғышы">Ҡырым һуғышы</a> осоронда ла күҙәтелгән. </p><p>Рус юғалтыуҙарының башҡа һанын Көнбайыш Европа сығанаҡтары килтерә. Әйтәйек, Э. Кнор үлтерелгән — <b>30 мең</b><sup id="cite_ref-52" class="reference"><a href="#cite_note-52"><span class="cite-bracket">[</span>52<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>, ә доктор Г. Мораш <b>36 455</b> кеше һәләк булған һәм йәрәхәттәрҙән вафат булған тип хәбәр итә<sup id="cite_ref-53" class="reference"><a href="#cite_note-53"><span class="cite-bracket">[</span>53<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. </p><p>Рәсәй докторы Г. М. Герценштейн хәбәр итеүенсә, 1877 йылда Дунай армияһында үлтерелгәндәр һаны — <b>25 мең</b>, ә Кавказ армияһында <b>5 мең</b> кеше тәшкил иткән<sup id="cite_ref-54" class="reference"><a href="#cite_note-54"><span class="cite-bracket">[</span>54<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. Ул һуғышта туранан-тура ҡатнашыусы доктор Ю. К. Кёхер рәсми булмаған мәғлүмәттәр нигеҙендә <i>артығы менән</i> мәрхүмдәр һанын килтерә: <b>27 мең</b> тәшкил итә (бер ни тиклем уларға хәбәрһеҙ юғалғандар ҙа индерелгән). Кёхер шулай уҡ 1 мәрхүмгә — 3 яралы нисбәтен килтерә<sup id="cite_ref-55" class="reference"><a href="#cite_note-55"><span class="cite-bracket">[</span>55<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. </p> <dl><dt>Румыния юғалтыуҙары</dt></dl> <p>Хәҙерге румын тарихсыһы мәғлүмәттәре буйынса, Румыния армияһының юғалтыуҙары 1350 кеше һәләк булған һәм яраланған<sup id="cite_ref-автоссылка2_4-1" class="reference"><a href="#cite_note-автоссылка2-4"><span class="cite-bracket">[</span>4<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. Рәсәй тарихсылары Румыния юғалтыуҙарының дөйөм һанын яҡынса 10 000 кеше тип баһалай<sup id="cite_ref-56" class="reference"><a href="#cite_note-56"><span class="cite-bracket">[</span>56<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Төрөктәр_яғындағы_юғалтыуҙар"><span id=".D0.A2.D3.A9.D1.80.D3.A9.D0.BA.D1.82.D3.99.D1.80_.D1.8F.D2.93.D1.8B.D0.BD.D0.B4.D0.B0.D2.93.D1.8B_.D1.8E.D2.93.D0.B0.D0.BB.D1.82.D1.8B.D1.83.D2.99.D0.B0.D1.80"></span>Төрөктәр яғындағы юғалтыуҙар</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D1%83%D1%81-%D1%82%D3%A9%D1%80%D3%A9%D0%BA_%D2%BB%D1%83%D2%93%D1%8B%D1%88%D1%8B_(1877%E2%80%941878)&veaction=edit&section=23" title="Төрөктәр яғындағы юғалтыуҙар бүлеген мөхәррирләргә" class="mw-editsection-visualeditor"><span>үҙгәртергә</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D1%83%D1%81-%D1%82%D3%A9%D1%80%D3%A9%D0%BA_%D2%BB%D1%83%D2%93%D1%8B%D1%88%D1%8B_(1877%E2%80%941878)&action=edit&section=23" title="Төрөктәр яғындағы юғалтыуҙар бүлегенең сығанаҡ кодын мөхәррирләү"><span>сығанаҡты үҙгәртеү</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Ул һуғыштың 24 алышында төрөктәрҙе юғалтыуы урыҫтарҙың юғалтыуҙарынан уртаса 5 %-ҡа күберәк булыуы нигеҙендә Б. Ц. Урланис, төрөктәрҙә <b>17 мең</b> үлтерелгәндер, тип уйлай<sup id="cite_ref-Урланис_3-4" class="reference"><a href="#cite_note-Урланис-3"><span class="cite-bracket">[</span>3<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. </p><p>Төркиә һәм Рәсәй сығанаҡтары буйынса, дөйөм юғалтыуҙар <b>30 мең</b> һәләк булған, төрлө йәрәхәттәрҙән һәм ауырыуҙарҙан <b>90 мең</b> вафат булған<sup id="cite_ref-57" class="reference"><a href="#cite_note-57"><span class="cite-bracket">[</span>57<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-58" class="reference"><a href="#cite_note-58"><span class="cite-bracket">[</span>58<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. </p><p>Сығанаҡтарҙа әсирлеккә алынған төрөк һалдаттары араһында ярайһы уҡ айырма бар. Шулай итеп, бер мғлүмәт буйынса <b>100 меңдән ашыу</b> төрөк һалдат һәм офицеры әсирлеккә эләккәнref name="автоссылка1" />, шуларҙың 50 меңгә яҡыны Рәсәй тотҡонлоғонда үлгән<sup id="cite_ref-59" class="reference"><a href="#cite_note-59"><span class="cite-bracket">[</span>59<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. Хәрби хәрәкәттәр барышында рәсми баҫылып сыҡҡан рәсми мәҡәләләргә һылтанма яһап, хәрби-медицина отчетында тотҡондар иҫәбе <b>125 770</b> кеше тәшкил итә, уларҙың <b>113 015</b> Дунай армияһына, <b>12 755</b> кеше Кавказ армияһына эләккән тип билдәләнгән.<sup id="cite_ref-60" class="reference"><a href="#cite_note-60"><span class="cite-bracket">[</span>60<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Әммә ғәмәлдәге армиянан ҡабул ителгән әсирҙәр буйынса хәрби округтарҙан алынған мәғлүмәт йыйылмаһы (һуғыш ваҡытында әсир төрөктәрҙе Рәсәйгә алып сыҡҡандар) <b>141 708</b> тотҡон һанын бирә (бынан тыш, тотҡондарҙың ҡайһы берҙәре яраларҙан һәм ауырыуҙарҙан үлгән йәки улар Рәсәйгә килгәнсе ҡасҡан)<sup id="cite_ref-61" class="reference"><a href="#cite_note-61"><span class="cite-bracket">[</span>61<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Хәйриәт"><span id=".D0.A5.D3.99.D0.B9.D1.80.D0.B8.D3.99.D1.82"></span>Хәйриәт</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D1%83%D1%81-%D1%82%D3%A9%D1%80%D3%A9%D0%BA_%D2%BB%D1%83%D2%93%D1%8B%D1%88%D1%8B_(1877%E2%80%941878)&veaction=edit&section=24" title="Хәйриәт бүлеген мөхәррирләргә" class="mw-editsection-visualeditor"><span>үҙгәртергә</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D1%83%D1%81-%D1%82%D3%A9%D1%80%D3%A9%D0%BA_%D2%BB%D1%83%D2%93%D1%8B%D1%88%D1%8B_(1877%E2%80%941878)&action=edit&section=24" title="Хәйриәт бүлегенең сығанаҡ кодын мөхәррирләү"><span>сығанаҡты үҙгәртеү</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Рус православие сиркәүе армияға ярҙам күрһәтеү буйынса саралар күрә. Һуғышҡа тиклем үк баҫылып сыҡҡан Синодтың 1876 йылдың 24 ноябре — 1 декабрендәге Указы бөтә ҡатын-ҡыҙҙар монастырҙарында һәм общиналарында «мәрхәмәтле апай-һеңлеләр» отрядтарын ойошторорға һәм унда яраларҙы эшкәртеү өсөн материалдар етештереүҙе яйға һалырға ҡуша<sup id="cite_ref-autogenerated1_62-0" class="reference"><a href="#cite_note-autogenerated1-62"><span class="cite-bracket">[</span>62<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. Синодтың 1877 йылдың 3 — 15 мартындағы указы ирҙәр монастырҙарына монахтарҙан һәм послушниктарҙан «мәрхәмәтле ағай-ҡәрҙәштәр» отрядтарын ойошторорға ҡушҡан<sup id="cite_ref-autogenerated1_62-1" class="reference"><a href="#cite_note-autogenerated1-62"><span class="cite-bracket">[</span>62<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. Һуғыш ваҡытында күп монастырҙарҙа госпиталдәр асыла һәм яралы яугирҙар файҙаһына иғәнәләр йыйыла<sup id="cite_ref-63" class="reference"><a href="#cite_note-63"><span class="cite-bracket">[</span>63<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Наградалары"><span id=".D0.9D.D0.B0.D0.B3.D1.80.D0.B0.D0.B4.D0.B0.D0.BB.D0.B0.D1.80.D1.8B"></span>Наградалары</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D1%83%D1%81-%D1%82%D3%A9%D1%80%D3%A9%D0%BA_%D2%BB%D1%83%D2%93%D1%8B%D1%88%D1%8B_(1877%E2%80%941878)&veaction=edit&section=25" title="Наградалары бүлеген мөхәррирләргә" class="mw-editsection-visualeditor"><span>үҙгәртергә</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D1%83%D1%81-%D1%82%D3%A9%D1%80%D3%A9%D0%BA_%D2%BB%D1%83%D2%93%D1%8B%D1%88%D1%8B_(1877%E2%80%941878)&action=edit&section=25" title="Наградалары бүлегенең сығанаҡ кодын мөхәррирләү"><span>сығанаҡты үҙгәртеү</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <dl><dt><a href="/wiki/%D0%98%D0%B7%D0%B3%D0%B5_%D0%93%D0%B5%D0%BE%D1%80%D0%B3%D0%B8%D0%B9_%D0%BE%D1%80%D0%B4%D0%B5%D0%BD%D1%8B" title="Изге Георгий ордены">Изге Георгий ордены</a></dt></dl> <ul><li>I класлы орден менән ғәскәр командующийҙары бүләкләнә: Кавказда — бөйөк кенәз Михаил Николаевич (1877 йылдың 9 октябре): Балҡанда — бөйөк кенәз Өлкән Николай Николаевич (1877 йылдың 29 ноябре).</li> <li>II класлы ордендарҙы 13 кеше: 11 генерал һәм 2 кенәз (румын һәм Черногория) алған.</li> <li>III класлы орден 37 ватан хәрби начальниктарына: 34 генерал, 2 полковник (О. К. Гриппенберг һәм Ю. В. Любовицкий) һәм 1-се ранг капитаны (М. Д. Новиков).</li> <li>IV класлы орден менән 318 ватан хәрбие, күпселек осраҡта шәхси батырлығы өсөн бүләкләнә: 299 — армия һәм 19 — флот; бынан тыш был наградаға иррегуляр, казак ойошмаларының 7 офицеры лайыҡ була. Сит ил граждандарынан 35 кеше наградланған, уларҙың күбеһе — Черногорияла йәшәүселәр — 24<sup id="cite_ref-64" class="reference"><a href="#cite_note-64"><span class="cite-bracket">[</span>64<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>.</li> <li>Хәрби ордендың (Георгий тәреһе) 1-се дәрәжә Отличник билдәһенә 60 кеше; 2-се дәрәжә Отличник билдәһенә — 340; 3-сө дәрәжә Отличник билдәһенә — яҡынса 1900 кеше лайыҡ булды.</li> <li>Аҫыл таш (гәүһәр) менән биҙәлгән «Батырлыҡ өсөн» алтын ҡоралын — 35 хәрби начальник, ҡиммәтле биҙәүестәрһеҙ 600-ләгән кеше алған.</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Һуғыш_йомғаҡары"><span id=".D2.BA.D1.83.D2.93.D1.8B.D1.88_.D0.B9.D0.BE.D0.BC.D2.93.D0.B0.D2.A1.D0.B0.D1.80.D1.8B"></span>Һуғыш йомғаҡары</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D1%83%D1%81-%D1%82%D3%A9%D1%80%D3%A9%D0%BA_%D2%BB%D1%83%D2%93%D1%8B%D1%88%D1%8B_(1877%E2%80%941878)&veaction=edit&section=26" title="Һуғыш йомғаҡары бүлеген мөхәррирләргә" class="mw-editsection-visualeditor"><span>үҙгәртергә</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D1%83%D1%81-%D1%82%D3%A9%D1%80%D3%A9%D0%BA_%D2%BB%D1%83%D2%93%D1%8B%D1%88%D1%8B_(1877%E2%80%941878)&action=edit&section=26" title="Һуғыш йомғаҡары бүлегенең сығанаҡ кодын мөхәррирләү"><span>сығанаҡты үҙгәртеү</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:The_Russo-Turkish_War_in_Caucasia,_1877.gif" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/65/The_Russo-Turkish_War_in_Caucasia%2C_1877.gif/250px-The_Russo-Turkish_War_in_Caucasia%2C_1877.gif" decoding="async" width="250" height="172" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/65/The_Russo-Turkish_War_in_Caucasia%2C_1877.gif/375px-The_Russo-Turkish_War_in_Caucasia%2C_1877.gif 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/65/The_Russo-Turkish_War_in_Caucasia%2C_1877.gif/500px-The_Russo-Turkish_War_in_Caucasia%2C_1877.gif 2x" data-file-width="700" data-file-height="482" /></a><figcaption>Сан-Стефан килешеүенә һәм Берлин трактатына ярашлы, Рәсәйҙең һуғыш барышында һәм артабанғы алынған территориялары</figcaption></figure> <table class="infobox" style="font-size: 88%; width: 250px; clear: yes;"> <tbody><tr style="background-color: #cdd3db"> <th colspan="2"><span class="mw-default-size" typeof="mw:File"><span><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/c/c0/Images.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" data-file-width="16" data-file-height="16" /></span></span> Тышҡы һүрәттәр </th></tr> <tr valign="top"> <td><span class="mw-default-size" typeof="mw:File"><span><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/6/65/Image-silk.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" data-file-width="16" data-file-height="16" /></span></span> </td> <td><a rel="nofollow" class="external text" href="https://runivers.ru/mp/maps-detail.php?ID=466796&SECTION_ID=">Территориальные изменения в Закавказье</a> </td></tr> </tbody></table> <figure class="mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Balkans1912.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2d/Balkans1912.jpg/250px-Balkans1912.jpg" decoding="async" width="250" height="409" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2d/Balkans1912.jpg/375px-Balkans1912.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2d/Balkans1912.jpg/500px-Balkans1912.jpg 2x" data-file-width="809" data-file-height="1322" /></a><figcaption>Һуғыш йомғаҡтары буйынса Ғосман империяһы юғалтҡан Балҡан биләмәләре һары төҫ менән билдәләнгән</figcaption></figure> <p>Рәсәй Бессарабияның Ҡырым һуғышынан һуң юғалған көньяҡ өлөшөн кире ҡайтара, әрмәндәр һәм гректар йәшәгән Карс өлкәһен ҡуша һәм грузиндар йәшәгән стратегик мөһим Батум өлкәһен ала (порт-франко ойоштороу шарты менән, әммә тиҙҙән ҡаланы һаҡлау өсөн Михайлов ҡәлғәһе төҙөлә). </p><p>1878 йылдың 4 июнендәге Ғосман империяһы менән килешеүгә ярашлы, Бөйөк Британия Кипрҙы баҫып ала; бының өсөн ул Төркиәне Кавказ аръяғында артабан Рәсәй империяһынан яҡлау бурысын ала. Карс менән Батуми урыҫтар ҡулында ҡалғанға тиклем Кипрҙың оккупацияһы дауам итергә тейеш була<sup id="cite_ref-65" class="reference"><a href="#cite_note-65"><span class="cite-bracket">[</span>65<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. </p><p>1879 йылда Рәсәй менән Төркиә араһында Константинополь солох килешеүенә ҡул ҡуйыла, ул Сан-Стефан килешеүенең Берлин трактаты юҡҡа сығармаған һәм үҙгәртмәгән шарттарын нығытҡан. Килешеү Төркиә Рәсәй файҙаһына (800 миллиондан ашыу франк) аҡсалата түләү, шулай уҡ һуғыш ваҡытында Ғосман империяһында булған һәм зыян күргән Рәсәй подданныйҙарына һәм учреждениеларына компенсациялар түләү буйынса килешеү төҙөгән. Шулай уҡ килешеү Ғосман империяһы подданныйҙарына — балҡан халыҡтарының ғосман хакимлығына ҡаршы азатлыҡ хәрәкәтендә ҡатнашҡандарға амнистияны күҙ уңында тотҡан. </p><p>Һуғыш йомғаҡтары буйынса ҡуйылған сиктәр, ҡайһы бер үҙгәрештәр енән, 1912—1913 йылдарҙағы Балҡан һуғыштарына тиклем көсөн юғалтмаған: </p> <ul><li>1885 йылда Болгария һәм Көнсығыш Румелия кенәзлектәре бер кенәзлеккә берләшә;</li> <li>1908 йылда Болгария үҙен Төркиәгә бойондороҡһоҙ батшалыҡ тип иғлан итә, ә Австро-Венгрия быға тиклем баҫып алынған Босния һәм Герцеговинаны анексиялай.</li></ul> <p>Һуғыш Бөйөк Британияның Рәсәй менән мөнәсәбәттәрҙәге конфронтациянан яйлап сигенеүенә булышлыҡ итә. 1875 йылда Суэц каналы инглиз контроленә күскәс, Британияның Төркиәнең артабанғы көсһөҙләнеүенә юл ҡуймаҫҡа ынтылышы кәмей бара. Англия сәйәсәте 1882 йылда Бөйөк Британия баҫып алған һәм 1922 йылға тиклем инглиз протектораты булып ҡалған Мысырҙа инглиз мәнфәғәттәрен яҡлауға күсә. Инглиздәрҙең Мысырҙа алға китеүе Рәсәй мәнфәғәттәренә туранан-тура ҡағылманлыҡтан, ике ил мөнәсәбәттәрендә көсөргәнеш әкренләп кәмей. Инглиздәр шулай ҙа Рәсәйҙең Ҡара диңгеҙ флотының көсәйеүен һәм көньяҡ славяндарға ярҙам итергә маташыуына үтә ауыр кисергән. </p><p>1907 йылдың 31 авгусындағы инглиз-рус килешеүе менән Урта Азия буйынса компромисс төҙөгәндән һуң хәрби союз мөнәсәбәттәренә күсә. Антантаның — Германия етәкләгән Үҙәк державалар блогына ҡаршы торған инглиз-француз-рус коалицияһының — барлыҡҡа килеүе ошо датанан башлап иҫәпләнә. Был блоктарҙың ҡаршы тороуы 1914—1918 йылдарҙағы Беренсе донъя һуғышына килтерә. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Сәнғәттә_һынланышы"><span id=".D0.A1.D3.99.D0.BD.D2.93.D3.99.D1.82.D1.82.D3.99_.D2.BB.D1.8B.D0.BD.D0.BB.D0.B0.D0.BD.D1.8B.D1.88.D1.8B"></span>Сәнғәттә һынланышы</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D1%83%D1%81-%D1%82%D3%A9%D1%80%D3%A9%D0%BA_%D2%BB%D1%83%D2%93%D1%8B%D1%88%D1%8B_(1877%E2%80%941878)&veaction=edit&section=27" title="Сәнғәттә һынланышы бүлеген мөхәррирләргә" class="mw-editsection-visualeditor"><span>үҙгәртергә</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D1%83%D1%81-%D1%82%D3%A9%D1%80%D3%A9%D0%BA_%D2%BB%D1%83%D2%93%D1%8B%D1%88%D1%8B_(1877%E2%80%941878)&action=edit&section=27" title="Сәнғәттә һынланышы бүлегенең сығанаҡ кодын мөхәррирләү"><span>сығанаҡты үҙгәртеү</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Һынлы_сәнғәттә"><span id=".D2.BA.D1.8B.D0.BD.D0.BB.D1.8B_.D1.81.D3.99.D0.BD.D2.93.D3.99.D1.82.D1.82.D3.99"></span>Һынлы сәнғәттә</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D1%83%D1%81-%D1%82%D3%A9%D1%80%D3%A9%D0%BA_%D2%BB%D1%83%D2%93%D1%8B%D1%88%D1%8B_(1877%E2%80%941878)&veaction=edit&section=28" title="Һынлы сәнғәттә бүлеген мөхәррирләргә" class="mw-editsection-visualeditor"><span>үҙгәртергә</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D1%83%D1%81-%D1%82%D3%A9%D1%80%D3%A9%D0%BA_%D2%BB%D1%83%D2%93%D1%8B%D1%88%D1%8B_(1877%E2%80%941878)&action=edit&section=28" title="Һынлы сәнғәттә бүлегенең сығанаҡ кодын мөхәррирләү"><span>сығанаҡты үҙгәртеү</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/%D0%91%D0%B0%D0%BB%D0%BA%D0%B0%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D1%81%D0%B5%D1%80%D0%B8%D1%8F_%D0%92%D0%B0%D1%81%D0%B8%D0%BB%D0%B8%D1%8F_%D0%92%D0%B5%D1%80%D0%B5%D1%89%D0%B0%D0%B3%D0%B8%D0%BD%D0%B0" class="extiw" title="commons:Балканская серия Василия Верещагина">Василий Верещагиндың Балҡан серияһы</a>.</li> <li>Николай Дмитриевич Дмитриева-Оренбургский һәм һәм Лев Феликсович Лагорионың һуғыш полотнолары циклы.</li> <li>Васнецов Виктор Михайлович. «Карсты алыу хәбәре» (1878).</li> <li>Савицкий Константин Аполлонович «На войну» (1888).</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Әҙәбиәттә"><span id=".D3.98.D2.99.D3.99.D0.B1.D0.B8.D3.99.D1.82.D1.82.D3.99"></span>Әҙәбиәттә</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D1%83%D1%81-%D1%82%D3%A9%D1%80%D3%A9%D0%BA_%D2%BB%D1%83%D2%93%D1%8B%D1%88%D1%8B_(1877%E2%80%941878)&veaction=edit&section=29" title="Әҙәбиәттә бүлеген мөхәррирләргә" class="mw-editsection-visualeditor"><span>үҙгәртергә</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D1%83%D1%81-%D1%82%D3%A9%D1%80%D3%A9%D0%BA_%D2%BB%D1%83%D2%93%D1%8B%D1%88%D1%8B_(1877%E2%80%941878)&action=edit&section=29" title="Әҙәбиәттә бүлегенең сығанаҡ кодын мөхәррирләү"><span>сығанаҡты үҙгәртеү</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <table class="wikitable"> <tbody><tr> <th>Авторы</th> <th>Китаптың исеме</th> <th>Йылы</th> <th>Тасуирламаһы </th></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D0%A2%D0%BE%D0%BB%D1%81%D1%82%D0%BE%D0%B9_%D0%9B%D0%B5%D0%B2_%D0%9D%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D0%B0%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87" title="Толстой Лев Николаевич">Толстой Лев Николаевич</a></td> <td><span style="white-space: nowrap;">«Анна Каренина»</span></td> <td><a href="/wiki/1873_%D0%B9%D1%8B%D0%BB" title="1873 йыл">1873</a>—<a href="/wiki/1877_%D0%B9%D1%8B%D0%BB" title="1877 йыл">1877 йыл</a></td> <td>Эпилогта Вронский азатлыҡ һуғышына үҙе теләп китә. Толстой дворяндар һәм крәҫтиәндәрҙең һуғышҡа ҡарашын күрһәтә. </td></tr> <tr> <td><a href="/w/index.php?title=%D0%93%D0%B0%D1%80%D1%88%D0%B8%D0%BD_%D0%92%D1%81%D0%B5%D0%B2%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%B4_%D0%9C%D0%B8%D1%85%D0%B0%D0%B9%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="Гаршин Всеволод Михайлович (был бит юҡ)">Гаршин Всеволод Михайлович</a></td> <td>«Четыре дня»</td> <td><a href="/wiki/1877_%D0%B9%D1%8B%D0%BB" title="1877 йыл">1877 йыл</a></td> <td>Һуғышты яугир күҙлегенән күрһәткән пацифистик хикәйә. </td></tr> <tr> <td>Гаршин Всеволод Михайлович</td> <td>«Из воспоминаний рядового Иванова»</td> <td><a href="/wiki/1883_%D0%B9%D1%8B%D0%BB" title="1883 йыл">1883 йыл</a></td> <td> </td></tr> <tr> <td><a href="/w/index.php?title=%D0%9D%D0%B5%D0%BC%D0%B8%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87-%D0%94%D0%B0%D0%BD%D1%87%D0%B5%D0%BD%D0%BA%D0%BE_%D0%92%D0%B0%D1%81%D0%B8%D0%BB%D0%B8%D0%B9_%D0%98%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="Немирович-Данченко Василий Иванович (был бит юҡ)">Немирович-Данченко Василий Иванович</a></td> <td>«Скобелев»<i><sup id="cite_ref-66" class="reference"><a href="#cite_note-66"><span class="cite-bracket">[</span>66<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></i></td> <td><a href="/wiki/1886_%D0%B9%D1%8B%D0%BB" title="1886 йыл">1886 йыл</a></td> <td><a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D0%BA%D0%BE%D0%B1%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%B2_%D0%9C%D0%B8%D1%85%D0%B0%D0%B8%D0%BB_%D0%94%D0%BC%D0%B8%D1%82%D1%80%D0%B8%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="Скобелев Михаил Дмитриевич (был бит юҡ)">Скобелев Михаил Дмитриевич</a> тураһында иҫтәлектәр. </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D0%98%D0%B2%D0%B0%D0%BD_%D0%92%D0%B0%D0%B7%D0%BE%D0%B2" title="Иван Вазов">Иван Вазов</a></td> <td>«Под игом»</td> <td><a href="/wiki/1888_%D0%B9%D1%8B%D0%BB" title="1888 йыл">1888 йыл</a></td> <td>Болгар халҡының төрөктәр хакимлығына ҡаршы көрәше сағыла </td></tr> <tr> <td><a href="/w/index.php?title=%D0%9A%D1%80%D0%B0%D1%81%D0%BD%D0%BE%D0%B2_%D0%9F%D1%91%D1%82%D1%80_%D0%9D%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D0%B0%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="Краснов Пётр Николаевич (был бит юҡ)">Краснов Пётр Николаевич</a> </td> <td>«Цареубийцы» </td> <td><a href="/wiki/1938_%D0%B9%D1%8B%D0%BB" title="1938 йыл">1938 йыл</a> </td> <td>Әҫәрҙең икенсе өлөшө һуғыштың тәүшарттарын, һуғышырға әҙерлектең һәм хәрби хәрәкәттәрҙә туранан-тура ҡатнашыу һүрәтләнә. </td></tr> <tr> <td><a href="/w/index.php?title=%D0%9F%D0%B8%D0%BA%D1%83%D0%BB%D1%8C_%D0%92%D0%B0%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D1%82%D0%B8%D0%BD_%D0%A1%D0%B0%D0%B2%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="Пикуль Валентин Саввич (был бит юҡ)">Пикуль Валентин Саввич</a></td> <td>«Баязет» романы</td> <td><a href="/wiki/1960_%D0%B9%D1%8B%D0%BB" title="1960 йыл">1960 йыл</a></td> <td>Төп темаһы — Рустарҙың Баязет ҡәлғәһендә ҡамауҙа ултырыуы. </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D0%92%D0%B0%D1%81%D0%B8%D0%BB%D1%8C%D0%B5%D0%B2_%D0%91%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%81_%D0%9B%D1%8C%D0%B2%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87" title="Васильев Борис Львович">Васильев Борис Львович</a></td> <td>«Были и небыли»</td> <td><a href="/wiki/1981_%D0%B9%D1%8B%D0%BB" title="1981 йыл">1981 йыл</a></td> <td> </td></tr> <tr> <td><a href="/w/index.php?title=%D0%91%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%81_%D0%90%D0%BA%D1%83%D0%BD%D0%B8%D0%BD&action=edit&redlink=1" class="new" title="Борис Акунин (был бит юҡ)">Борис Акунин</a></td> <td>«Турецкий гамбит»</td> <td><a href="/wiki/1998_%D0%B9%D1%8B%D0%BB" title="1998 йыл">1998 йыл</a></td> <td>Рус-төрөктһуғышы фонында һүрәтләнгән детектив.<sup id="cite_ref-akunin_67-0" class="reference"><a href="#cite_note-akunin-67"><span class="cite-bracket">[</span>67<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </td></tr> </tbody></table> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Кинола"><span id=".D0.9A.D0.B8.D0.BD.D0.BE.D0.BB.D0.B0"></span>Кинола</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D1%83%D1%81-%D1%82%D3%A9%D1%80%D3%A9%D0%BA_%D2%BB%D1%83%D2%93%D1%8B%D1%88%D1%8B_(1877%E2%80%941878)&veaction=edit&section=30" title="Кинола бүлеген мөхәррирләргә" class="mw-editsection-visualeditor"><span>үҙгәртергә</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D1%83%D1%81-%D1%82%D3%A9%D1%80%D3%A9%D0%BA_%D2%BB%D1%83%D2%93%D1%8B%D1%88%D1%8B_(1877%E2%80%941878)&action=edit&section=30" title="Кинола бүлегенең сығанаҡ кодын мөхәррирләү"><span>сығанаҡты үҙгәртеү</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <table class="wikitable"> <tbody><tr> <th>Фильм</th> <th>Йыл</th> <th>Тасуирламаһы </th></tr> <tr> <td>«Герои Шипки»</td> <td>1954</td> <td>Тарихи фильм </td></tr> <tr> <td>«За Родину»</td> <td><a href="/wiki/1977_%D0%B9%D1%8B%D0%BB" title="1977 йыл">1977 йыл</a></td> <td>Тарихи фильм (Румыния) </td></tr> <tr> <td>«Юлия Вревская» </td> <td>1977 </td> <td>Тарихи фильм (СССР—Болгария) </td></tr> <tr> <td>«Путь к Софии»</td> <td><a href="/wiki/1979_%D0%B9%D1%8B%D0%BB" title="1979 йыл">1979 йыл</a></td> <td>болгар сериалы </td></tr> <tr> <td>«Баязет» (телесериал)</td> <td><a href="/wiki/2003_%D0%B9%D1%8B%D0%BB" title="2003 йыл">2003 йыл</a></td> <td>рәсәй телесериалы </td></tr> <tr> <td>«Турецкий гамбит»</td> <td><a href="/wiki/2005_%D0%B9%D1%8B%D0%BB" title="2005 йыл">2005 йыл</a>, <a href="/wiki/2006_%D0%B9%D1%8B%D0%BB" title="2006 йыл">2006 йыл</a></td> <td>рәсәй фильмв һәм сериалы </td></tr> <tr> <td>«Русский крест над Балканами»<a rel="nofollow" class="external autonumber" href="https://russia.tv/brand/show/brand_id/10508/">[1]</a> <small><span style="white-space: nowrap;"> 2016 йыл 17 июнь <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20160617193155/https://russia.tv/brand/show/brand_id/10508/">архивланған</a>.</span></small> </td> <td>2009 </td> <td>Рәсәй телефильмы </td></tr> <tr> <td>«Институт благородных девиц» (телесериал)</td> <td><a href="/wiki/2010_%D0%B9%D1%8B%D0%BB" title="2010 йыл">2010 йыл</a>—<a href="/wiki/2011_%D0%B9%D1%8B%D0%BB" title="2011 йыл">2011 йыл</a></td> <td>рәсәй телесериалы </td></tr> <tr> <td>«Не нам, не нам, а Имени Твоему»<sup id="cite_ref-68" class="reference"><a href="#cite_note-68"><span class="cite-bracket">[</span>68<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </td> <td>2018 </td> <td>Документаль фильм (Рәсәй) </td></tr></tbody></table> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Хәтер"><span id=".D0.A5.D3.99.D1.82.D0.B5.D1.80"></span>Хәтер</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D1%83%D1%81-%D1%82%D3%A9%D1%80%D3%A9%D0%BA_%D2%BB%D1%83%D2%93%D1%8B%D1%88%D1%8B_(1877%E2%80%941878)&veaction=edit&section=31" title="Хәтер бүлеген мөхәррирләргә" class="mw-editsection-visualeditor"><span>үҙгәртергә</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D1%83%D1%81-%D1%82%D3%A9%D1%80%D3%A9%D0%BA_%D2%BB%D1%83%D2%93%D1%8B%D1%88%D1%8B_(1877%E2%80%941878)&action=edit&section=31" title="Хәтер бүлегенең сығанаҡ кодын мөхәррирләү"><span>сығанаҡты үҙгәртеү</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="dablink">Шулай уҡ ҡарағыҙ: <a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%BF%D0%B0%D0%BC%D1%8F%D1%82%D0%BD%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%B2_%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC_%D0%B2_%D0%91%D0%BE%D0%BB%D0%B3%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%B8&action=edit&redlink=1" class="new" title="Список памятников русским в Болгарии (был бит юҡ)">Список памятников русским в Болгарии</a> </div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Petersburg_German_architects_111.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b0/Petersburg_German_architects_111.jpg/170px-Petersburg_German_architects_111.jpg" decoding="async" width="170" height="359" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b0/Petersburg_German_architects_111.jpg/255px-Petersburg_German_architects_111.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b0/Petersburg_German_architects_111.jpg/340px-Petersburg_German_architects_111.jpg 2x" data-file-width="2308" data-file-height="4878" /></a><figcaption>Троицк майҙанында Дан һәйкәле (Адмиралтейский районындағы колонна)</figcaption></figure> <p>1878 йылдың 17 апрелендә император Александр II дәүләт наградаһын — «1877-1878 йылдарҙағы рус-төрөк һуғышы иҫтәлегенә» миҙалын булдыра. Уға хәрбиҙәр, моряктар, ополченецтар һәм армия тылдарын һаҡлаусы башҡа кешеләр лайыҡ була. </p><p>Болгарияла был һуғыш Азатлыҡ һуғышы исеме менән билдәле. Был һуғыштың төп яуҙары үткән хәҙерге Болгария территорияһында болгар халҡының азатлығы өсөн көрәшкән рустарға 400-ҙән ашыу һәйкәл урынлашҡан. </p><p>1886 йылда Рәсәй империяһының баш ҡалаһы Санкт-Петербургта һуғышта ҡатнашҡан һәм еңеү яулаған рус ғәскәрҙәренең ҡаһарманлығы хөрмәтенә Дан колоннаһы һалына. Һәйкәл һуғышта төрөктәрҙән тартып алынған биш рәт пушкаларынан торған 28 метрлыҡ колоннанан ғибәрәт. Колоннаның өҫкө яғында еңеүселәрҙең баш осонда һуҙылған ҡулына лавр веногы тотҡан гений урынлашҡан була. Һәйкәлдең пьедесталы бейеклеге яҡынса 6½ метр метр булған, колоннаның дүрт яғынан да һуғыштың төп ваҡиғалары һәм унда ҡатнашҡан хәрби частарҙың атамалары төшөрөлгән бронза таҡтаташтар ҡуйылған<sup id="cite_ref-69" class="reference"><a href="#cite_note-69"><span class="cite-bracket">[</span>69<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. 1930 йылда һәйкәл һүтелә һәм эшкәртелә. 2005 йылда — элекке урынында тергеҙелә. </p><p>Мәскәүҙә Плевнаны алыуҙың биш йыллығына ҡарата тантаналы рәүештә «1877-1878 йылдарҙағы рус-төрөк һуғышында һәләк булған яугирҙәр иҫтәлегенә» Александр Невскийҙы изгеләндергән часовня асыла. Шул уҡ ҡалала Ильинские Ворота майҙанында Плевна янындағы һуғыштың ун йыллығы көнөндә тере ҡалған гренадерҙар — Плевна һуғышында ҡатнашыусыларҙың ирекле иғәнәләренә төҙөлгән Плевна геройҙарына һәйкәл булдырыла. </p><p>1898 йылда Константинополь эргәһендәге Сан-Стефано (Ешилькёй) ауылында рус яугирҙарының туғандар ҡәберлегендә тантаналы рәүештә һәйкәл-часовня изгеләндерелә<sup id="cite_ref-70" class="reference"><a href="#cite_note-70"><span class="cite-bracket">[</span>70<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. 1914 йылда был мемориал емерелгән.<sup id="cite_ref-71" class="reference"><a href="#cite_note-71"><span class="cite-bracket">[</span>71<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. 2012 йылдың декабрендә ғибәҙәтхананы-һәйкәлде тергеҙеү тураһында килешеү төҙөлә<sup id="cite_ref-72" class="reference"><a href="#cite_note-72"><span class="cite-bracket">[</span>72<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. </p> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Stamp_of_Russia_2013_No_1686_Russo-Turkish_War_1877-78.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0a/Stamp_of_Russia_2013_No_1686_Russo-Turkish_War_1877-78.jpg/165px-Stamp_of_Russia_2013_No_1686_Russo-Turkish_War_1877-78.jpg" decoding="async" width="165" height="223" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0a/Stamp_of_Russia_2013_No_1686_Russo-Turkish_War_1877-78.jpg/247px-Stamp_of_Russia_2013_No_1686_Russo-Turkish_War_1877-78.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0a/Stamp_of_Russia_2013_No_1686_Russo-Turkish_War_1877-78.jpg/329px-Stamp_of_Russia_2013_No_1686_Russo-Turkish_War_1877-78.jpg 2x" data-file-width="1648" data-file-height="2232" /></a><figcaption></figcaption></figure> <p>2013 йылда Рәсәй һәм Болгария һуғыш тамамланыуға 135 йыл тулыуға арналған берлектәге почта блогы сығарҙы. </p><p> 2018 йылда Рәсәй һәм Болгария һуғыш тамамланыуҙың 140 йыллығына арналған берлектәге почта блогын сығарҙы<sup id="cite_ref-73" class="reference"><a href="#cite_note-73"><span class="cite-bracket">[</span>73<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>.</p><ul class="gallery mw-gallery-traditional"> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Russia_stamp_2018_%E2%84%96_2325-2327.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3e/Russia_stamp_2018_%E2%84%96_2325-2327.jpg/120px-Russia_stamp_2018_%E2%84%96_2325-2327.jpg" decoding="async" width="120" height="72" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3e/Russia_stamp_2018_%E2%84%96_2325-2327.jpg/180px-Russia_stamp_2018_%E2%84%96_2325-2327.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3e/Russia_stamp_2018_%E2%84%96_2325-2327.jpg/240px-Russia_stamp_2018_%E2%84%96_2325-2327.jpg 2x" data-file-width="500" data-file-height="299" /></a></span></div> <div class="gallerytext"></div> </li> </ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Иҫкәрмәләр"><span id=".D0.98.D2.AB.D0.BA.D3.99.D1.80.D0.BC.D3.99.D0.BB.D3.99.D1.80"></span>Иҫкәрмәләр</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D1%83%D1%81-%D1%82%D3%A9%D1%80%D3%A9%D0%BA_%D2%BB%D1%83%D2%93%D1%8B%D1%88%D1%8B_(1877%E2%80%941878)&veaction=edit&section=32" title="Иҫкәрмәләр бүлеген мөхәррирләргә" class="mw-editsection-visualeditor"><span>үҙгәртергә</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D1%83%D1%81-%D1%82%D3%A9%D1%80%D3%A9%D0%BA_%D2%BB%D1%83%D2%93%D1%8B%D1%88%D1%8B_(1877%E2%80%941878)&action=edit&section=32" title="Иҫкәрмәләр бүлегенең сығанаҡ кодын мөхәррирләү"><span>сығанаҡты үҙгәртеү</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="references-small" style="column-count:30em;-moz-column-count:30em;-webkit-column-count:30em;"> <ol class="references"> <li id="cite_note-1"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-1">↑</a></span> <span class="reference-text">Указана численность солдат, принявших участие в боевых действиях. Всего на 1 января 1877 года численный состав русской регулярной армии достигал 1 005 828 человек.</span> </li> <li id="cite_note-2"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-2">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation no-wikidata" data-wikidata-property-id="P1343"><i>Мерников А. Г., Спектор А. А.</i> Всемирная история войн. — <span style="border-bottom:1px dotted gray; cursor:default;" title="Минск">Мн.</span>: Харвест, 2005. — С. 376. — <a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81:%D0%9A%D0%B8%D1%82%D0%B0%D0%BF_%D1%81%D1%8B%D2%93%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D2%A1%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B/9851326070" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 985-13-2607-0</a>.</span></span> </li> <li id="cite_note-Урланис-3"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-Урланис_3-0">3,0</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-Урланис_3-1">3,1</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-Урланис_3-2">3,2</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-Урланис_3-3">3,3</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-Урланис_3-4">3,4</a></sup></span> <span class="reference-text"><span class="citation no-wikidata" data-wikidata-property-id="P1343"><i><a href="/w/index.php?title=%D0%A3%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%81_%D0%91._%D0%A6.&action=edit&redlink=1" class="new" title="Урланис Б. Ц. (был бит юҡ)">Урланис Б. Ц.</a></i> <span data-wikidata-qualifier-id="P248"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://scepsis.net/library/id_2140.html#a161">Войны в период домонополистического капитализма (Ч. 2)</a></span> // Войны и народонаселение Европы. Людские потери вооружённых сил европейских стран в войнах XVII—XX вв. (Историко-статистическое исследование). — <span style="border-bottom:1px dotted gray; cursor:default" title="Москва">М</span>.: <a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D0%BE%D1%86%D1%8D%D0%BA%D0%B3%D0%B8%D0%B7&action=edit&redlink=1" class="new" title="Соцэкгиз (был бит юҡ)">Соцэкгиз</a>, 1960. — С. 104—105, 129 § 4.</span></span> </li> <li id="cite_note-автоссылка2-4"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-автоссылка2_4-0">4,0</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-автоссылка2_4-1">4,1</a></sup></span> <span class="reference-text">Антосяк А. В боях за свободу Румынии. — М.: Воениздат, 1974. — С. 8—9.</span> </li> <li id="cite_note-5"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-5">↑</a></span> <span class="reference-text">Scafes, Cornel, Armata Romania in Razvoiul de Independenta 1877–1878 (Румынская армия в войне за независимость 1877-1878). Bucuresti, Editura Sigma, 2002, стр. 149 (на румынском)</span> </li> <li id="cite_note-автоссылка1-6"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-автоссылка1_6-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://cyberleninka.ru/article/n/turetskie-voennoplennye-1877-1878-gg-razmeschenie-soderzhanie-vzaimootnosheniya-s-naseleniem-rossiyskih-guberniy/viewer">Турецкие военнопленные 1877-1878 гг. : размещение, содержание, взаимоотношения с населением российских губерний</a> <small><span style="white-space: nowrap;"> 2021 йыл 14 апрель <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20210414092052/https://cyberleninka.ru/article/n/turetskie-voennoplennye-1877-1878-gg-razmeschenie-soderzhanie-vzaimootnosheniya-s-naseleniem-rossiyskih-guberniy/viewer">архивланған</a>.</span></small></span> </li> <li id="cite_note-7"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-7">↑</a></span> <span class="reference-text">Болгария находилась под турецким владычеством с XIV века.</span> </li> <li id="cite_note-8"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-8">↑</a></span> <span class="reference-text"><i>Лугов Ш.</i> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://samlib.ru/l/lugow_s/zimmi.shtml">«Зимми: Правда об исламе»</a></span> </li> <li id="cite_note-9"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-9">↑</a></span> <span class="reference-text">Правда французская интервенция всё равно состоялась, но под давлением Великобритании в феврале <a href="/w/index.php?title=1861_%D0%B3%D0%BE%D0%B4&action=edit&redlink=1" class="new" title="1861 год (был бит юҡ)">1861 года</a> войска были выведены; см.: Гл. 11—2 // <a href="/w/index.php?title=%D0%98%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8F_%D0%B4%D0%B8%D0%BF%D0%BB%D0%BE%D0%BC%D0%B0%D1%82%D0%B8%D0%B8&action=edit&redlink=1" class="new" title="История дипломатии (был бит юҡ)">История дипломатии</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.diphis.ru/index.php?option=content&task=view&id=93#11">XV в. до н. э. — 1940 г. н. э.</a> <small><span style="white-space: nowrap;"> 2007 йыл 24 сентябрь <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20070924004119/http://www.diphis.ru/index.php?option=content&task=view&id=93">архивланған</a>.</span></small>, под ред. В. П. Потёмкина</span> </li> <li id="cite_note-10"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-10">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://countrystudies.us/lebanon/74.htm">Country Studies: Lebanon</a> U.S. Library of Congress, 1994</span> </li> <li id="cite_note-11"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-11">↑</a></span> <span class="reference-text"><i>[ Критские восстания]</i> — Ҙур совет энциклопедияһында мәҡәлә</span> </li> <li id="cite_note-12"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-12">↑</a></span> <span class="reference-text"><i>Виноградов В. Н.</i> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://vivovoco.astronet.ru/VV/PAPERS/HISTORY/GORCHAK.HTM">Князь А. М. Горчаков — Министр и Вице-Канцлер</a> в журнале «Новая и Новейшая История» № 2,3/2003</span> </li> <li id="cite_note-13"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-13">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/easternquestionf01argyuoft">«The Eastern question from the Treaty of Paris 1836 to the Treaty of Berlin 1878 and to the Second Afghan War» by Argyll, page 122, London Strahan 1879</a></span> </li> <li id="cite_note-14"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-14">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.serbianunity.net/culture/history/berlin78/">The Balkans Since 1453</a> by L. S. Stavrianos, Professor of History, Northwestern University, published in 1963 by Holt, Rinehart and Winston</span> </li> <li id="cite_note-15"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-15">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation no-wikidata" data-wikidata-property-id="P1343"><i>Close MacGahan, Januarius A.</i> Mr. Schuyler's Preliminary Report. — London, 1876. — С. 89.</span></span> </li> <li id="cite_note-16"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-16">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation no-wikidata" data-wikidata-property-id="P1343"><i>Jelavich, Barbara.</i> History of the Balkans: Eighteenth and Nineteenth Centuries. — Cambridge University Press, 1999. — С. 347.</span></span> </li> <li id="cite_note-17"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-17">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation no-wikidata" data-wikidata-property-id="P1343"><i>Dennis P. Hupchick.</i> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.worldcat.org/oclc/54809749">The Balkans : from Constantinople to Communism</a>. — 1st Palgrave Macmillan paperback ed. — New York: Palgrave MacMillan, 2004. — С. 264. — xxviii, 468 pages с. — <a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81:%D0%9A%D0%B8%D1%82%D0%B0%D0%BF_%D1%81%D1%8B%D2%93%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D2%A1%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B/9781403964175" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-1-4039-6417-5</a>, 1-4039-6417-3, 0-312-21736-6, 978-0-312-21736-5.</span></span> </li> <li id="cite_note-18"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-18">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation no-wikidata" data-wikidata-property-id="P1343"><i>Jonassohn, Kurt.</i> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.com/books?id=jIxCUXI38zcC&q=batak+church+bulgaria&pg=PA210">Genocide and gross human rights violations: in comparative perspective</a>. — 1999. — С. 210. — <a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81:%D0%9A%D0%B8%D1%82%D0%B0%D0%BF_%D1%81%D1%8B%D2%93%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D2%A1%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B/9781412824453" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 9781412824453</a>.</span></span> </li> <li id="cite_note-19"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-19">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation no-wikidata" data-wikidata-property-id="P1343"><i>Eversley, Baron George Shaw-Lefevre.</i> The Turkish empire from 1288 to 1914. — 1924. — С. 319.</span></span> </li> <li id="cite_note-20"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-20">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.bulgaria-embassy.org/History_of_Bulgaria.htm#THE%20BULGARIAN%20REVIVAL">History of Bulgaria — The liberation of Bulgaria</a> <small><span style="white-space: nowrap;"> 2010 йыл 11 октябрь <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20101011003946/http://www.bulgaria-embassy.org/History_of_Bulgaria.htm">архивланған</a>.</span></small> с сайта посольства Болгарии в США</span> </li> <li id="cite_note-21"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-21">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.rus-edu.bg/shp/bul/bulg_hist4.htm">Школа при Посольстве России в Болгарии</a> <small><span style="white-space: nowrap;"> 2007 йыл 29 сентябрь <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20070929023157/http://www.rus-edu.bg/shp/bul/bulg_hist4.htm">архивланған</a>.</span></small></span> </li> <li id="cite_note-22"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-22">↑</a></span> <span class="reference-text"><i>Gladstone W. E.</i> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://openlibrary.org/b/OL7083313M/Bulgarian-horrors-and-the-question-of-the-east">Bulgarian horrors and the question of the east</a> (оригинальный текст брошюры)</span> </li> <li id="cite_note-23"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-23">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.diphis.ru/index.php?option=content&task=view&id=100#5">История дипломатии XV в. до н. э. — 1940 г. н. э.</a> Под ред. В. П. Потёмкина</span> </li> <li id="cite_note-24"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-24">↑</a></span> <span class="reference-text"><i>Хевролина В. М.</i> Россия и Болгария: «Вопрос Славянский — Русский Вопрос»]</span> </li> <li id="cite_note-25"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-25">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://life-style.findbg.ru/ru/lifestyle/full/2882/">Общество / 131-я годовщина со дня Апрельского восстания 1876 года</a> <small><span style="white-space: nowrap;"> 2007 йыл 16 октябрь <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20071016074149/http://life-style.findbg.ru/ru/lifestyle/full/2882/">архивланған</a>.</span></small></span> </li> <li id="cite_note-26"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-26">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.diphis.ru/reyhshtadtskoe_svidanie-a303.html">История дипломатии XV в. до н. э. — 1940 г. н. э.</a> под ред. В. П. Потёмкина</span> </li> <li id="cite_note-27"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-27">↑</a></span> <span class="reference-text"><i>Покровский М.</i> Русская история с древнейших времён. При участии Н. Никольского и В. Сторожева. М., 1911. Т. 5, С. 309—310</span> </li> <li id="cite_note-28"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-28">↑</a></span> <span class="reference-text"><i>Покровский М.</i> Русская история с древнейших времён. При участии Н. Никольского и В. Сторожева. М., 1911. Т. 5, С. 309—313</span> </li> <li id="cite_note-29"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-29">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://locals.md/2018/istoricheskaya-spravka-aleksandr-ii-v-kishinyove-obyavlyaet-o-nachale-voynyi-s-turtsiey/">ИСТОРИЧЕСКАЯ СПРАВКА: АЛЕКСАНДР II В КИШИНЁВЕ ОБЪЯВЛЯЕТ О НАЧАЛЕ ВОЙНЫ С ТУРЦИЕЙ</a></span> </li> <li id="cite_note-30"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-30">↑</a></span> <span class="reference-text"><i>Троицкий Н.</i> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://scepsis.ru/library/id_1513.html">Русско-турецкая война 1877—1878 гг.: Происхождение войны</a></span> </li> <li id="cite_note-31"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-31">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/warineastillustr00scheiala">The war in the East. An illustrated history of the conflict between Russia and Turkey with a review of the Eastern question (1878)</a> by Schem, A. J.</span> </li> <li id="cite_note-32"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-32">↑</a></span> <span class="reference-text"><i>Головко Л. И., Постников А. Г.</i> «При этих условиях полевая артиллерия наша будет иметь неоспоримое превосходство над артиллерией прочих государств». О состоянии отечественной артиллерии накануне Русско-турецкой войны 1877—1878 гг. // <a href="/w/index.php?title=%D0%92%D0%BE%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE-%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D0%B6%D1%83%D1%80%D0%BD%D0%B0%D0%BB&action=edit&redlink=1" class="new" title="Военно-исторический журнал (был бит юҡ)">Военно-исторический журнал</a>. — 2019. — № 1. — С.49—53.</span> </li> <li id="cite_note-33"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-33">↑</a></span> <span class="reference-text"><i>Керсновский А. А.</i> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://militera.lib.ru/h/kersnovsky1/10.html">История Русской армии</a> <small><span style="white-space: nowrap;"> 2012 йыл 30 ғинуар <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20120130035653/http://militera.lib.ru/h/kersnovsky1/10.html">архивланған</a>.</span></small>, Т. 2, Гл. 10</span> </li> <li id="cite_note-34"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-34">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://flot.com/publications/books/shelf/belyaev/13.htm">Н. И. Беляев. Русско-турецкая война 1877—1878 гг.</a></span> </li> <li id="cite_note-voloshina-35"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-voloshina_35-0">↑</a></span> <span class="reference-text">Волошина Е. Е. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.dissercat.com/content/uchastie-donskogo-kazachestva-v-russko-turetskoi-voine-1877-1878-gg">Участие донского казачества в русско-турецкой войне 1877—1878 гг.</a> // Автореферат диссертации. Ростов-на-Дону, 2006.</span> </li> <li id="cite_note-36"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-36">↑</a></span> <span class="reference-text">Численность российских войск на Балканах к концу войны достигла полумиллиона человек, в то время как в начале войны она составляла около 185 тыс. человек.</span> </li> <li id="cite_note-37"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-37">↑</a></span> <span class="reference-text"><i>Габелко Д. Е.</i> Роль Д. А. Милютина в боевых действиях по овладению Плевной во время русско-турецкой войны 1877—1878 гг. // <a href="/w/index.php?title=%D0%92%D0%BE%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE-%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D0%B6%D1%83%D1%80%D0%BD%D0%B0%D0%BB&action=edit&redlink=1" class="new" title="Военно-исторический журнал (был бит юҡ)">Военно-исторический журнал</a>. — 2017. — № 12. — С.57—60.</span> </li> <li id="cite_note-38"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-38">↑</a></span> <span class="reference-text"><i>Ладыгин И. В.</i> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://army.armor.kiev.ua/hist/dubnak.shtml">Штурм Горного Дубняка 12—13 октября 1877 года</a></span> </li> <li id="cite_note-39"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-39">↑</a></span> <span class="reference-text">Русско-турецкая война 1877—1878. Под ред. И. И. Ростунова. — М.: Воениздат, 1977. — С. 58.</span> </li> <li id="cite_note-40"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-40">↑</a></span> <span class="reference-text">Русско-турецкая война 1877—1878. Под ред. И. И. Ростунова. — М.: Воениздат, 1977. — С. 202—203.</span> </li> <li id="cite_note-41"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-41">↑</a></span> <span class="reference-text">Русско-турецкая война 1877—1878. Под ред. И. И. Ростунова. — М.: Воениздат, 1977. — С. 217.</span> </li> <li id="cite_note-42"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-42">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://inosmi.ru/social/20180401/241821283.html">Эти знамена — наша честь</a></span> </li> <li id="cite_note-:0-43"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-:0_43-0">43,0</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:0_43-1">43,1</a></sup></span> <span class="reference-text"><span class="citation no-wikidata" data-wikidata-property-id="P1343"><i><a href="/w/index.php?title=%D0%9E%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%BD%D0%B8%D1%81%D1%8F%D0%BD,_%D0%A0%D0%B8%D1%87%D0%B0%D1%80%D0%B4&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ованнисян, Ричард (был бит юҡ)">Hovannisian R. G.</a></i> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/armenianpeoplefr0002unse/mode/2up">The Armenian People from Ancient to Modern Times. Vol. II. Foreign Dominion to Statehood: The Fifteenth Century to the Twentieth Century</a>. — <a href="/w/index.php?title=Palgrave_Macmillan&action=edit&redlink=1" class="new" title="Palgrave Macmillan (был бит юҡ)">Palgrave Macmillan</a>, 1997. — P. 207. — 493 p. — <a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81:%D0%9A%D0%B8%D1%82%D0%B0%D0%BF_%D1%81%D1%8B%D2%93%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D2%A1%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B/0312101686" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 0312101686</a>.</span></span> </li> <li id="cite_note-:02-44"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-:02_44-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation no-wikidata" data-wikidata-property-id="P1343"><i>Hovannisian R. G.</i> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/armeniaonroadtoi00hova">Armenia on the Road to Independence</a>. — University of California Press, 1967. — P. 26. — 364 p. — <a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81:%D0%9A%D0%B8%D1%82%D0%B0%D0%BF_%D1%81%D1%8B%D2%93%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D2%A1%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B/0312101686" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 0312101686</a>.</span></span> </li> <li id="cite_note-45"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-45">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation no-wikidata" data-wikidata-property-id="P1343" id="CITEREFSuny1997"><i>Ronald Grigor Suny.</i> <span data-wikidata-qualifier-id="P248"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/armenianpeoplefr0002unse/page/108/mode/2up">Eastern Armenians under tsarist rule</a></span> // <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/armenianpeoplefr0002unse/mode/2up">The Armenian People from Ancient to Modern Times</a> / Richard G. Hovannisian. — <a href="/w/index.php?title=Palgrave_Macmillan&action=edit&redlink=1" class="new" title="Palgrave Macmillan (был бит юҡ)">Palgrave Macmillan</a>, 1997. — P. 126—127. — 493 p. — <a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81:%D0%9A%D0%B8%D1%82%D0%B0%D0%BF_%D1%81%D1%8B%D2%93%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D2%A1%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B/0312101686" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 0312101686</a>. — <a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81:%D0%9A%D0%B8%D1%82%D0%B0%D0%BF_%D1%81%D1%8B%D2%93%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D2%A1%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B/9780312101688" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 9780312101688</a>.</span></span> </li> <li id="cite_note-46"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-46">↑</a></span> <span class="reference-text"><i>Крылов А. Н.</i> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://rusk.ru/st.php?idar=322257">Вице-адмирал С. О. Макаров</a> 8 января 2006</span> </li> <li id="cite_note-47"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-47">↑</a></span> <span class="reference-text">Вице-адмирал <i>Пантелеев Ю. А.</i> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://flot.com/history/b-makarov.htm">Выдающийся русский флотоводец С. О. Макаров</a></span> </li> <li id="cite_note-48"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-48">↑</a></span> <span class="reference-text"><i>Покровский М.</i> Русская история с древнейших времён. При участии Н. Никольского и В. Сторожева. М., 1911, Т. 5, С. 314, 318.</span> </li> <li id="cite_note-49"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-49">↑</a></span> <span class="reference-text">Военно-медицинский отчёт за войну с Турцией 1877—1878 гг (Итоговые данные). <span style="border-bottom:1px dotted gray; cursor:default;" title="Санкт-Петербург">СПб.</span>, 1886. Дунаская армия, Ч. 2, С. 513; Кавказская армия, Ч. 1 С. 19.</span> </li> <li id="cite_note-50"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-50">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="/w/index.php?title=%D2%A0%D0%B0%D0%BB%D1%8B%D0%BF:%D0%9A%D0%BD%D0%B8%D0%B3%D0%B0:%D0%93%D0%B8%D0%B7%D0%B5%D1%82%D1%82%D0%B8_%D0%90._%D0%9B.:_%D0%A1%D0%B1%D0%BE%D1%80%D0%BD%D0%B8%D0%BA_%D1%81%D0%B2%D0%B5%D0%B4%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B9_%D0%BE_%D0%BF%D0%BE%D1%82%D0%B5%D1%80%D1%8F%D1%85_%D0%9A%D0%B0%D0%B2%D0%BA%D0%B0%D0%B7%D1%81%D0%BA%D0%B8%D1%85_%D0%B2%D0%BE%D0%B9%D1%81%D0%BA&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ҡалып:Книга:Гизетти А. Л.: Сборник сведений о потерях Кавказских войск (был бит юҡ)">Ҡалып:Книга:Гизетти А. Л.: Сборник сведений о потерях Кавказских войск</a></span> </li> <li id="cite_note-urlanis_narodonaselenie-51"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-urlanis_narodonaselenie_51-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><i>Урланис Б. Ц.</i> Войны и народонаселение Европы. — М.: 1960.</span> </li> <li id="cite_note-52"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-52">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation no-wikidata" data-wikidata-property-id="P1343"><i>Knorr <abbr title="Emil">E.</abbr>.</i> Das russische Heeres-Sanitätswesen während des Feldzugs : 1877—78 <span class="ref-info" title="Немец телендә" style="font-size:85%; cursor:help; color:var(--color-subtle, #54595d);">(нем.)</span>. — Hannover: Helwing, 1883. — P. 183—184.</span></span> </li> <li id="cite_note-53"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-53">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation no-wikidata" data-wikidata-property-id="P1343"><i>Morache <abbr title="Georges">G.</abbr>.</i> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k64720741/f7.image.r=sauvetage%20en%20mer.langEN">Traité d'hygiène militaire <span class="ref-info" title="француз телендә" style="font-size:85%; cursor:help; color:var(--color-subtle, #54595d);">(фр.)</span></a>. — <span style="border-bottom:1px dotted gray; cursor:default;" title="Paris">P.</span>: J.-B. Baillière et fils, 1886. — P. 903.</span></span> </li> <li id="cite_note-54"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-54">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><i><a href="/w/index.php?title=%D0%93%D0%B5%D1%80%D1%86%D0%B5%D0%BD%D1%88%D1%82%D0%B5%D0%B9%D0%BD,_%D0%93%D1%80%D0%B8%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%B8%D0%B9_%D0%9C%D0%B0%D1%80%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="Герценштейн, Григорий Маркович (был бит юҡ)">Герценштейн Г. М.</a></i> Военные жертвы людьми // <i>Военно-санитарное дело</i>. — <span style="border-bottom:1px dotted gray; cursor:default;" title="Санкт-Петербург">СПб.</span>, 1882. — № 17. — С. 223.</span></span> </li> <li id="cite_note-55"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-55">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation no-wikidata" data-wikidata-property-id="P1343"><i>Кехер Ю. К.</i> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.knigafund.ru/books/117659">О санитарном состоянии наших войск и их потерях в войну 1877—1878 гг</a>. — <span style="border-bottom:1px dotted gray; cursor:default;" title="Санкт-Петербург">СПб.</span>: <a href="/w/index.php?title=%D2%A0%D0%B0%D0%BB%D1%8B%D0%BF:%D0%A2%D0%B8%D0%BF.&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ҡалып:Тип. (был бит юҡ)">Ҡалып:Тип.</a> К. К. Ретгера, 1882. — С. 20—21.</span></span> </li> <li id="cite_note-56"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-56">↑</a></span> <span class="reference-text"><i>Антосяк А.</i> В боях за свободу Румынии. — М.: Воениздат, 1974. — С. 8—9.</span> </li> <li id="cite_note-57"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-57">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation no-wikidata" data-wikidata-property-id="P1343"><a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/Meydan_Larousse:_B%C3%BCy%C3%BCk_Lugat_ve_Ansiklopedi" class="extiw" title="tr:Meydan Larousse: Büyük Lugat ve Ansiklopedi">Meydan Larousse: Büyük Lugat ve Ansiklopedi</a><span style="font-size:95%; position: relative; top: .4em"> <span class="ref-info" title="төрөк телендә" style="font-size:85%; cursor:help; color:var(--color-subtle, #54595d);">(төр.)</span></span><span class="link-ru" style="font-size:80%; margin-left:-1.7em; position: relative; top: -.4em;"><a href="/w/index.php?title=Meydan_Larousse&action=edit&redlink=1" class="new" title="Meydan Larousse (был бит юҡ)">баш.</a></span> / Hazırlayan: S. Kılıçlıoğlu, N. Araz, H. Dev. — <a href="/w/index.php?title=%D2%A0%D0%B0%D0%BB%D1%8B%D0%BF:%C4%B0s.&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ҡалып:İs. (был бит юҡ)">Ҡалып:İs.</a>: Milliyet Yayınları, 1986. — Vol. 7. — P. 3282—3283.</span></span> </li> <li id="cite_note-58"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-58">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation no-wikidata" data-wikidata-property-id="P1343"><i>Мерников А. Г., Спектор А. А.</i> Всемирная история войн. — <span style="border-bottom:1px dotted gray; cursor:default;" title="Минск">Мн.</span>: Харвест, 2005. — <a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81:%D0%9A%D0%B8%D1%82%D0%B0%D0%BF_%D1%81%D1%8B%D2%93%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D2%A1%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B/9851326070" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 985-13-2607-0</a>.</span></span> </li> <li id="cite_note-59"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-59">↑</a></span> <span class="reference-text">Clodfelter, M. (2017). Warfare and Armed Conflicts: A Statistical Encyclopedia of Casualty and Other Figures, 1492—2015 (4th ed.). Jefferson, North Carolina: McFarland. <a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81:%D0%9A%D0%B8%D1%82%D0%B0%D0%BF_%D1%81%D1%8B%D2%93%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D2%A1%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B/9780786474707" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-0786474707</a>.</span> </li> <li id="cite_note-60"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-60">↑</a></span> <span class="reference-text">Военно-медицинский отчет за войну с Турцией 1877—1878 гг. Ч. 3. Отчет по оккупационному отряду. Отчет о военнопленных турках. — СПб., 1887. — С.320-321.</span> </li> <li id="cite_note-61"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-61">↑</a></span> <span class="reference-text"><i>Беляков В. В.</i> Военнопленные-египтяне в России. 1877—1880 гг. // <a href="/w/index.php?title=%D0%92%D0%BE%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE-%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D0%B6%D1%83%D1%80%D0%BD%D0%B0%D0%BB&action=edit&redlink=1" class="new" title="Военно-исторический журнал (был бит юҡ)">Военно-исторический журнал</a>. — 2007. — № 4. — С.34-35.</span> </li> <li id="cite_note-autogenerated1-62"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-autogenerated1_62-0">62,0</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-autogenerated1_62-1">62,1</a></sup></span> <span class="reference-text"><i>Архипов С. В.</i> Благотворительность Русской православной церкви во время русско-турецкой войны 1877—1878 гг. // Вестник Московского государственного областного университета. Серия: История и политические науки. — 2015. — № 3. — С. 127.</span> </li> <li id="cite_note-63"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-63">↑</a></span> <span class="reference-text"><i>Архипов С. В.</i> Благотворительность Русской православной церкви во время русско-турецкой войны 1877—1878 гг. // Вестник Московского государственного областного университета. Серия: История и политические науки. — 2015. — № 3. — С. 128—130.</span> </li> <li id="cite_note-64"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-64">↑</a></span> <span class="reference-text">Болгары состояли в это время в рядах русской армии и получали награды как российские подданные.</span> </li> <li id="cite_note-65"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-65">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.serbianunity.net/culture/history/berlin78/#Russo-Turkish%20War">The Balkans Since 1453</a> by L. S. Stavrianos; Treaty of Berlin</span> </li> <li id="cite_note-66"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-66">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="/w/index.php?title=%D0%9D%D0%B5%D0%BC%D0%B8%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87-%D0%94%D0%B0%D0%BD%D1%87%D0%B5%D0%BD%D0%BA%D0%BE_%D0%92._%D0%98.&action=edit&redlink=1" class="new" title="Немирович-Данченко В. И. (был бит юҡ)">Немирович-Данченко В. И.</a><i> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://az.lib.ru/n/nemirowichdanchenko_w_i/text_0040.shtml">Скобелев</a>, 1886.</i></span> </li> <li id="cite_note-akunin-67"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-akunin_67-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.chitai-gorod.ru/catalog/book/400487/">Аннотация</a> <small><span style="white-space: nowrap;"> 2021 йыл 4 декабрь <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20211204052649/https://www.chitai-gorod.ru/catalog/book/400487/">архивланған</a>.</span></small></span> </li> <li id="cite_note-68"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-68">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><i>Российское историческое общество.</i> <span lang="und"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.youtube.com/watch?v=bTMeIK3pcI0">Фильм «Не нам, не нам, а имени твоему» из цикла: «Настоящее-прошедшее»</a></span><span class="hidden-ref" style="display:none;">  <span class="ref-info" title="телендә" style="font-size:85%; cursor:help; color:var(--color-subtle, #54595d);">(билдәһеҙ)</span></span>. <small>Дата обращения: 6 ғинуар 2019.</small></span></span> </li> <li id="cite_note-69"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-69">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation no-wikidata" data-wikidata-property-id="P1343">Путеводитель по С.-Петербургу. — Репринт. воспроизведение издания 1903 г.. — <span style="border-bottom:1px dotted gray; cursor:default;" title="Ленинград">Л.</span>: СП «ИКАР», 1991. — С. 288. — <a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81:%D0%9A%D0%B8%D1%82%D0%B0%D0%BF_%D1%81%D1%8B%D2%93%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D2%A1%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B/5859020651" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 5-859-02065-1</a>.</span></span> </li> <li id="cite_note-70"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-70">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://bgdiaspora.h3b.ru/9786">Когда построили храм в Сан-Стефано? | BGdiaspora</a></span> </li> <li id="cite_note-71"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-71">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://inosmi.ru/world/20130110/204404195.html">Наш первый фильм о взрыве памятника русским солдатам | ИноСМИ</a></span> </li> <li id="cite_note-72"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-72">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.mid.ru/foreign_policy/international_contracts/2_contract/-/storage-viewer/bilateral/page-44/44528">Соглашение между Правительством Российской Федерации и Правительством Турецкой Республики о местах российских захоронений на территории Турецкой Республики и турецких захоронений на территории Российской Федерации</a></span> </li> <li id="cite_note-73"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-73">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><span lang="ru"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://rossvyaz.gov.ru/press-center/news/news5438">Состоялась рабочая встреча руководства Россвязи и АО «Марка» с Послом Республики Болгария в Российской Федерации</a></span><span class="hidden-ref" style="display:none;">  <span class="ref-info" style="cursor:help;" title="на языке урыҫ теле">(урыҫ)</span></span>. <a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B2%D1%8F%D0%B7%D1%8C&action=edit&redlink=1" class="new" title="Россвязь (был бит юҡ)">Россвязь</a> (18 июнь 2018). — Изменено: 12 декабря 2018 г. <small>Дата обращения: 27 ғинуар 2021.</small> <small><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20210127121803/https://rossvyaz.gov.ru/press-center/news/news5438">Архивировано</a> 27 ғинуар 2021 года.</small></span></span> </li> </ol> </div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Әҙәбиәт"><span id=".D3.98.D2.99.D3.99.D0.B1.D0.B8.D3.99.D1.82"></span>Әҙәбиәт</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D1%83%D1%81-%D1%82%D3%A9%D1%80%D3%A9%D0%BA_%D2%BB%D1%83%D2%93%D1%8B%D1%88%D1%8B_(1877%E2%80%941878)&veaction=edit&section=33" title="Әҙәбиәт бүлеген мөхәррирләргә" class="mw-editsection-visualeditor"><span>үҙгәртергә</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D1%83%D1%81-%D1%82%D3%A9%D1%80%D3%A9%D0%BA_%D2%BB%D1%83%D2%93%D1%8B%D1%88%D1%8B_(1877%E2%80%941878)&action=edit&section=33" title="Әҙәбиәт бүлегенең сығанаҡ кодын мөхәррирләү"><span>сығанаҡты үҙгәртеү</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="reflist not-references columns" style="column-count:2;"> <dl><dt>Рус телендә</dt> <dt>Книги</dt></dl> <ul><li><span class="citation no-wikidata" data-wikidata-property-id="P1343"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://viewer.rusneb.ru/ru/rsl01003591045?page=9">Военные подвиги частей, войск и отдельных лиц, совершённые во славу русского оружия, в Восточную войну 1877 г.</a>. — Спб.: журн. "Чтение для солдат", 1878. — 172 с.</span></li> <li><span class="citation no-wikidata" data-wikidata-property-id="P1343"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://viewer.rusneb.ru/ru/rsl01003546129?page=5">Герои и деятели Русско-Турецкой войны 1877-1878 гг. : 20 худож.-исполн. портр. с подроб. биогр. и описанием выдающихся событий войны</a>. — Спб.: Турба, 1878. — 161 с.</span></li> <li><span class="citation no-wikidata" data-wikidata-property-id="P1343"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://viewer.rusneb.ru/ru/rsl01005420370?page=1">Альбом Русско - турецкой войны в европейской Турции 1877-1878</a>. — Спб., 1881. — 80 с.</span></li> <li><span class="citation no-wikidata" data-wikidata-property-id="P1343"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.runivers.ru/lib/book19724/592106/">Альбом картин в память 25-летия Русско-Турецкой войны 1877-1878</a>. — <span style="border-bottom:1px dotted gray; cursor:default" title="Москва">М</span>.: Типо-лит. Т-ва И. Н. Кушнерев и Ко, 1902. — 49 с.</span></li> <li><i>Беляев Н. И.</i> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://flot.com/publications/books/shelf/belyaev/">Русско-турецкая война 1877—1878 гг. М. 1956 г.</a></li> <li><span class="citation no-wikidata" data-wikidata-property-id="P1343"><i>Бочкарёв В. М.</i> 40-я Пехотная дивизия в русско-турецкой войне 1877—1878 гг. (Кавказский фронт). — <abbr title="Саратов">Ср.</abbr>: Изд. Саратовского университета, 2005.</span></li> <li><span class="citation no-wikidata" data-wikidata-property-id="P1343"><i><a href="/w/index.php?title=%D0%92%D0%B8%D0%BD%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D0%B4%D0%BE%D0%B2,_%D0%92%D0%B8%D0%BA%D1%82%D0%BE%D1%80_%D0%98%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="Виноградов, Виктор Иванович (был бит юҡ)">Виноградов В. И.</a></i> Русско-турецкая война 1877—1878 гг. и освобождение Болгарии. — <span style="border-bottom:1px dotted gray; cursor:default" title="Москва">М</span>.: <a href="/w/index.php?title=%D0%9C%D1%8B%D1%81%D0%BB%D1%8C_(%D0%B8%D0%B7%D0%B4%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%BB%D1%8C%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%BE,_%D0%9C%D0%BE%D1%81%D0%BA%D0%B2%D0%B0)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Мысль (издательство, Москва) (был бит юҡ)">Мысль</a>, 1978. — 296 с.</span></li> <li><span class="citation no-wikidata" data-wikidata-property-id="P1343"><i>Генов Ц.</i> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://militera.lib.ru/h/genov/">Русско-турецкая война 1877—1878 гг. и подвиг освободителей</a>. — <abbr title="София">С.</abbr>: София Пресс, 1979. — 237 с.</span></li> <li><span class="citation no-wikidata" data-wikidata-property-id="P1343"><i><a href="/w/index.php?title=%D0%93%D0%B5%D0%B9%D1%81%D0%BC%D0%B0%D0%BD,_%D0%9F%D0%BB%D0%B0%D1%82%D0%BE%D0%BD_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="Гейсман, Платон Александрович (был бит юҡ)">Гейсман П. А.</a></i> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://elib.shpl.ru/ru/nodes/11324-geysman-p-a-slavyanskiy-krestovyy-pohod-po-sluchayu-25-letiya-so-vremeni-nachala-voyny-1877-1878-gg-spb-1902">Славянский крестовый поход: (По случаю 25-летия со времени начала войны 1877—1878 гг.)</a>. — СПб: тип. В. Д. Смирнова, 1902. — 48 с.</span></li> <li><span class="citation no-wikidata" data-wikidata-property-id="P1343"><i><a href="/w/index.php?title=%D0%93%D0%B8%D0%BB%D1%8F%D1%80%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9,_%D0%92%D0%BB%D0%B0%D0%B4%D0%B8%D0%BC%D0%B8%D1%80_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B5%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="Гиляровский, Владимир Алексеевич (был бит юҡ)">Гиляровский В.А.</a></i> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://viewer.rusneb.ru/ru/rsl01003703554?page=1">... Шипка прежде и теперь. 1877-1902</a>. — Москва: И.Д. Сытина, 1902. — 68 с.</span></li> <li><span class="citation no-wikidata" data-wikidata-property-id="P1343"><i>Гурьев В. В.</i> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://viewer.rusneb.ru/ru/rsl01003545029?page=2">Письма священника с похода 1877—1878 гг</a>. — <span style="border-bottom:1px dotted gray; cursor:default" title="Москва">М</span>.: Унив. тип. (М. Кратков), 1883 (репринт <a href="/w/index.php?title=%D0%93%D0%9F%D0%98%D0%91&action=edit&redlink=1" class="new" title="ГПИБ (был бит юҡ)">ГПИБ</a>, 2007). — 325 с. — (Историко-архивные материалы XIX века). — <a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81:%D0%9A%D0%B8%D1%82%D0%B0%D0%BF_%D1%81%D1%8B%D2%93%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D2%A1%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B/5852091901" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 5-85209-190-1</a>.</span></li> <li><span class="citation no-wikidata" data-wikidata-property-id="P1343"><i><a href="/w/index.php?title=%D0%95%D0%BF%D0%B0%D0%BD%D1%87%D0%B8%D0%BD,_%D0%9D%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D0%B0%D0%B9_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B5%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="Епанчин, Николай Алексеевич (был бит юҡ)">Епанчин Н. А.</a></i> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.simvolika.org/mars_135.htm">Памятка крестоваго похода 1877—1878 гг</a>. — <a href="/w/index.php?title=%D2%A0%D0%B0%D0%BB%D1%8B%D0%BF:%D0%9F.&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ҡалып:П. (был бит юҡ)">Ҡалып:П.</a>: Изд. Союза преображенцев, 1927. — 41 с. — <a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81:%D0%9A%D0%B8%D1%82%D0%B0%D0%BF_%D1%81%D1%8B%D2%93%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D2%A1%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B/9785458462532" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-5-458-46253-2</a>.</span></li> <li>Золотарёв В. А. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://lraber.asj-oa.am/1895/1/1978-3(58).pdf">Русско-турецкая война 1877—1878 гг. в отечественной историографии</a>. <span style="border-bottom:1px dotted gray; cursor:default" title="Москва">М</span>., 1978.</li> <li><span class="citation no-wikidata" data-wikidata-property-id="P1343"><i><a href="/w/index.php?title=%D0%98%D0%B3%D0%BD%D0%B0%D1%82%D1%8C%D0%B5%D0%B2,_%D0%9D%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D0%B0%D0%B9_%D0%9F%D0%B0%D0%B2%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="Игнатьев, Николай Павлович (был бит юҡ)">Игнатьев Н. П.</a></i> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://militera.lib.ru/db/ignatyev_np/index.html">Походные письма 1877 года (Письма Е. Л. Игнатьевой с балканского театра военных действий)</a> / Подг. текста, вступ. статья и комментарии В. М. Хевролиной.. — <span style="border-bottom:1px dotted gray; cursor:default" title="Москва">М</span>.: <a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D0%9E%D0%A1%D0%A1%D0%9F%D0%AD%D0%9D&action=edit&redlink=1" class="new" title="РОССПЭН (был бит юҡ)">РОССПЭН</a>, 1999.. — <a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81:%D0%9A%D0%B8%D1%82%D0%B0%D0%BF_%D1%81%D1%8B%D2%93%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D2%A1%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B/5824300070" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 5-8243-0007-0</a>.</span></li> <li><span class="citation no-wikidata" data-wikidata-property-id="P1343"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://militera.lib.ru/docs/da/minnoe_oruzhie/05.html">Использование русскими моряками минного оружия в русско-турецкой войне 1877—1878 гг</a> / Под ред. подполк. А. А. Самарова и майора Ф. А. Петрова. — <span style="border-bottom:1px dotted gray; cursor:default" title="Москва">М</span>.: Военмориздат ВММ СССР, 1951. — 380 с. — (Сборник документов).</span></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D2%A0%D0%B0%D0%BB%D1%8B%D0%BF:%D0%9A%D0%BD%D0%B8%D0%B3%D0%B0:%D0%98%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8F_%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9_%D0%B0%D1%80%D0%BC%D0%B8%D0%B8&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ҡалып:Книга:История русской армии (был бит юҡ)">Ҡалып:Книга:История русской армии</a></li> <li><span class="citation no-wikidata" data-wikidata-property-id="P1343"><i><a href="/w/index.php?title=%D0%9A%D0%B8%D1%88%D0%BC%D0%B8%D1%88%D0%B5%D0%B2,_%D0%A1%D1%82%D0%B5%D0%BF%D0%B0%D0%BD_%D0%9E%D1%81%D0%B8%D0%BF%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="Кишмишев, Степан Осипович (был бит юҡ)">Кишмишев С.О.</a></i> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://runivers.ru/lib/book7655/428421/">Война в Турецкой Армении 1877-1878 гг.</a>. — Санкт-Петербург: Военная типография, 1884. — 536 с.</span></li> <li><span class="citation no-wikidata" data-wikidata-property-id="P1343"><i><a href="/w/index.php?title=%D0%9A%D1%80%D0%B5%D1%81%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9,_%D0%92%D1%81%D0%B5%D0%B2%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%B4_%D0%92%D0%BB%D0%B0%D0%B4%D0%B8%D0%BC%D0%B8%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="Крестовский, Всеволод Владимирович (был бит юҡ)">Крестовский В. В.</a></i> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://viewer.rusneb.ru/ru/rsl01003893595?page=5">Двадцать месяцев в действующей армии. (1877-1878) : Письма в ред. газ. "Правительственный вестник" от ея офиц. кор. Лейб-гвардии Уланск. е. вел. полка штабс-ротмистра Всеволода Крестовского</a>. — Санкт-Петербург: тип. М-ва вн. дел, 1879. — Т. 1. — 608 с.</span></li> <li><span class="citation no-wikidata" data-wikidata-property-id="P1343"><i><a href="/w/index.php?title=%D0%9A%D1%80%D0%B5%D1%81%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9,_%D0%92%D1%81%D0%B5%D0%B2%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%B4_%D0%92%D0%BB%D0%B0%D0%B4%D0%B8%D0%BC%D0%B8%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="Крестовский, Всеволод Владимирович (был бит юҡ)">Крестовский В. В.</a></i> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://viewer.rusneb.ru/ru/rsl01003893594?page=5">Двадцать месяцев в действующей армии. (1877-1878) : Письма в ред. газ. "Правительственный вестник" от ея офиц. кор. Лейб-гвардии Уланск. е. вел. полка штабс-ротмистра Всеволода Крестовского</a>. — Санкт-Петербург: тип. М-ва вн. дел, 1879. — Т. 2. — 671 с.</span></li> <li><span class="citation no-wikidata" data-wikidata-property-id="P1343"><i><a href="/w/index.php?title=%D0%9C%D0%B0%D0%BA%D1%81%D0%B8%D0%BC%D0%BE%D0%B2,_%D0%9D%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D0%B0%D0%B9_%D0%92%D0%B0%D1%81%D0%B8%D0%BB%D1%8C%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87_(%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%BB%D1%8C)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Максимов, Николай Васильевич (писатель) (был бит юҡ)">Максимов Н. В.</a></i> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://viewer.rusneb.ru/ru/rsl01003582895?page=1">Две войны 1876-1878 гг. : Ч. 1, Ч. 2. Война в Сербии. Война в Болгарии : Воспоминания</a>. — <span style="border-bottom:1px dotted gray; cursor:default;" title="Санкт-Петербург">СПб.</span>: И. Л. Тузов, 1879. — 598 с.</span></li> <li><span class="citation no-wikidata" data-wikidata-property-id="P1343"><i>Мерников А. Г., Спектор А. А.</i> Всемирная история войн. — <span style="border-bottom:1px dotted gray; cursor:default;" title="Минск">Мн.</span>: Харвест, 2005. — 768 с. — <a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81:%D0%9A%D0%B8%D1%82%D0%B0%D0%BF_%D1%81%D1%8B%D2%93%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D2%A1%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B/9851326070" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 985-13-2607-0</a>.</span></li> <li><span class="citation no-wikidata" data-wikidata-property-id="P1343"><i><a href="/w/index.php?title=%D0%9D%D0%B5%D0%BC%D0%B8%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87-%D0%94%D0%B0%D0%BD%D1%87%D0%B5%D0%BD%D0%BA%D0%BE,_%D0%92%D0%B0%D1%81%D0%B8%D0%BB%D0%B8%D0%B9_%D0%98%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="Немирович-Данченко, Василий Иванович (был бит юҡ)">Немирович-Данченко В.И.</a></i> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://viewer.rusneb.ru/ru/rsl01004833363?page=7">Год войны</a>. — Санкт-Петербург, 1878. — Т. 1. — 326 с.</span></li> <li><span class="citation no-wikidata" data-wikidata-property-id="P1343"><i><a href="/w/index.php?title=%D0%9D%D0%B5%D0%BC%D0%B8%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87-%D0%94%D0%B0%D0%BD%D1%87%D0%B5%D0%BD%D0%BA%D0%BE,_%D0%92%D0%B0%D1%81%D0%B8%D0%BB%D0%B8%D0%B9_%D0%98%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="Немирович-Данченко, Василий Иванович (был бит юҡ)">Немирович-Данченко В.И.</a></i> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://viewer.rusneb.ru/ru/rsl01004833369?page=5">Год войны</a>. — Санкт-Петербург, 1878. — Т. 2. — 329 с.</span></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D2%A0%D0%B0%D0%BB%D1%8B%D0%BF:%D0%9A%D0%BD%D0%B8%D0%B3%D0%B0:%D0%9C%D0%B0%D1%82%D0%B5%D1%80%D0%B8%D0%B0%D0%BB%D1%8B_%D0%B4%D0%BB%D1%8F_%D0%BE%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%8F_%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BA%D0%BE-%D1%82%D1%83%D1%80%D0%B5%D1%86%D0%BA%D0%BE%D0%B9_%D0%B2%D0%BE%D0%B9%D0%BD%D1%8B_1877%E2%80%941878&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ҡалып:Книга:Материалы для описания русско-турецкой войны 1877—1878 (был бит юҡ)">Ҡалып:Книга:Материалы для описания русско-турецкой войны 1877—1878</a></li> <li><span class="citation no-wikidata" data-wikidata-property-id="P1343"><i><a href="/w/index.php?title=%D0%9E%D0%B2%D1%81%D1%8F%D0%BD%D1%8B%D0%B9,_%D0%9D%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D0%B0%D0%B9_%D0%A0%D0%BE%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="Овсяный, Николай Романович (был бит юҡ)">Овсяный Н. Р.</a></i> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://viewer.rusneb.ru/ru/rsl01003985429?page=1">Русское управление в Болгарии в 1877-79 гг</a>. — <span style="border-bottom:1px dotted gray; cursor:default;" title="Санкт-Петербург">СПб.</span>, 1906. — Т. 1. — 341 с.</span></li> <li><span class="citation no-wikidata" data-wikidata-property-id="P1343"><i><a href="/w/index.php?title=%D0%9E%D0%B2%D1%81%D1%8F%D0%BD%D1%8B%D0%B9,_%D0%9D%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D0%B0%D0%B9_%D0%A0%D0%BE%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="Овсяный, Николай Романович (был бит юҡ)">Овсяный Н. Р.</a></i> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://viewer.rusneb.ru/ru/rsl01003985428?page=1">Русское управление в Болгарии в 1877-79 гг</a>. — <span style="border-bottom:1px dotted gray; cursor:default;" title="Санкт-Петербург">СПб.</span>, 1906. — Т. 2. — 291 с.</span></li> <li><span class="citation no-wikidata" data-wikidata-property-id="P1343"><i><a href="/w/index.php?title=%D0%9E%D0%B2%D1%81%D1%8F%D0%BD%D1%8B%D0%B9,_%D0%9D%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D0%B0%D0%B9_%D0%A0%D0%BE%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="Овсяный, Николай Романович (был бит юҡ)">Овсяный Н. Р.</a></i> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://viewer.rusneb.ru/ru/rsl01003985427?page=1">Русское управление в Болгарии в 1877-79 гг</a>. — <span style="border-bottom:1px dotted gray; cursor:default;" title="Санкт-Петербург">СПб.</span>, 1907. — Т. 3. — 304 с.</span></li> <li><span class="citation no-wikidata" data-wikidata-property-id="P1343" id="CITEREFОсвобождение_Болгарии_—_Лики_Войны_и_Памяти2018"><i>Глазков В. В., Копытов С. Ю., Литвин А. А., Митев П., Георгиева Т., Колев В.</i> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://русские-витязи.рф/i48">Освобождение Болгарии — Лики Войны и Памяти. К 140-летию окончания Русско-турецкой войны 1877–1878 гг. [альбом</a>]<span class="hidden-ref" style="display:none"> <span class="ref-info" title="Рус телендә" style="font-size:85%; cursor:help; color:var(--color-subtle, #54595d);">(рус.)</span></span> / Сост. и науч. ред.: Олег Леонов, д.и.н Румяна Михнева. Сост.: профессор Пламен Митев, доцент Тина Георгиева, доцент Валери Колев. — <span style="border-bottom:1px dotted gray; cursor:default" title="Москва">М</span>.: <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q28460533" class="extiw" title="d:Q28460533">Фонд «Русские Витязи»</a>, 2018. — 252 с. — <span style="white-space: nowrap;">1000 экз.</span> — <a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81:%D0%9A%D0%B8%D1%82%D0%B0%D0%BF_%D1%81%D1%8B%D2%93%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D2%A1%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B/9785604015742" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-5-6040157-4-2</a>, УДК [355.48(47:560)“1877/1878”:94(497.2)](084.1), ББК 63.3(2)522-68я61+63.3(4Бол)51я61.</span></li> <li><span class="citation no-wikidata" data-wikidata-property-id="P1343"><i><a href="/w/index.php?title=%D0%9F%D0%B8%D1%80%D0%BE%D0%B6%D0%BD%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%B2,_%D0%93%D1%80%D0%B8%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%B8%D0%B9_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="Пирожников, Григорий Александрович (был бит юҡ)">Пирожников А. И.</a></i> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://chigirin.narod.ru/book18.html">История 10-го пехотного Новоингерманландского полка</a>. — <abbr title="Тула">Т.</abbr>: Электропечатня и тип. И. Д. Фортунатова, 1913. — 532 с. — <a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81:%D0%9A%D0%B8%D1%82%D0%B0%D0%BF_%D1%81%D1%8B%D2%93%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D2%A1%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B/9785458232968" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-5-458-23296-8</a>.</span></li> <li><span class="citation no-wikidata" data-wikidata-property-id="P1343">Русско-турецкая война 1877—1878 гг / Под ред. И. И. Ростунова. — <span style="border-bottom:1px dotted gray; cursor:default" title="Москва">М</span>.: <a href="/w/index.php?title=%D0%92%D0%BE%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B7%D0%B4%D0%B0%D1%82&action=edit&redlink=1" class="new" title="Воениздат (был бит юҡ)">Воениздат</a>, 1977. — 263 с.</span></li> <li><span class="citation no-wikidata" data-wikidata-property-id="P1343"><i><a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D0%B2%D0%B5%D1%87%D0%B8%D0%BD,_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%80_%D0%90%D0%BD%D0%B4%D1%80%D0%B5%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="Свечин, Александр Андреевич (был бит юҡ)">Свечин А. А.</a></i> <span data-wikidata-qualifier-id="P248"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://militera.lib.ru/science/svechin2b/07.html">Русско-турецкая война 1877/78 г.</a></span> // <a rel="nofollow" class="external text" href="http://militera.lib.ru/science/svechin2b/index.html">Эволюция военного искусства</a>. — <span style="border-bottom:1px dotted gray; cursor:default" title="Москва">М</span>.-<span style="border-bottom:1px dotted gray; cursor:default;" title="Ленинград">Л.</span>: Военгиз, 1928. — Т. 2 (Гл. 7). — <a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81:%D0%9A%D0%B8%D1%82%D0%B0%D0%BF_%D1%81%D1%8B%D2%93%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D2%A1%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B/5829101408" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 5-8291-0140-8</a>.</span></li> <li><span class="citation no-wikidata" data-wikidata-property-id="P1343"><i><a href="/w/index.php?title=%D0%A2%D1%80%D0%BE%D0%B8%D1%86%D0%BA%D0%B8%D0%B9,_%D0%9D%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D0%B0%D0%B9_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B5%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="Троицкий, Николай Алексеевич (был бит юҡ)">Троицкий Н. А.</a></i> <span data-wikidata-qualifier-id="P248"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://scepsis.ru/library/id_1513.html">Русско-турецкая война 1877—1878 гг.</a></span> // <a rel="nofollow" class="external text" href="http://scepsis.net/library/id_1421.html">Россия в XIX веке (Курс лекций)</a>. — <span style="border-bottom:1px dotted gray; cursor:default" title="Москва">М</span>.: <a href="/w/index.php?title=%D0%92%D1%8B%D1%81%D1%88%D0%B0%D1%8F_%D1%88%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D0%B0_(%D0%B8%D0%B7%D0%B4%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%BB%D1%8C%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%BE)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Высшая школа (издательство) (был бит юҡ)">Высшая школа</a>, 1997. — 431 с. — <a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81:%D0%9A%D0%B8%D1%82%D0%B0%D0%BF_%D1%81%D1%8B%D2%93%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D2%A1%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B/5060044955" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 5-06-004495-5</a>.</span></li></ul> <dl><dt>Статьи</dt></dl> <ul><li><span class="citation"><i>Дубецкий В. О.</i> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://memoirs.ru/rarhtml/Dube_IV88_34_12.htm">На выстрел от выстрелов (Отрывок из воспоминаний)</a> // <i><a href="/w/index.php?title=%D0%98%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D0%B2%D0%B5%D1%81%D1%82%D0%BD%D0%B8%D0%BA&action=edit&redlink=1" class="new" title="Исторический вестник (был бит юҡ)">Исторический вестник</a></i> : историко-литературный журнал  / Гл. ред. <a href="/w/index.php?title=%D0%93%D0%BB%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9,_%D0%91%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%81_%D0%91%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="Глинский, Борис Борисович (был бит юҡ)">Б. Б. Глинский</a>. — <span style="border-bottom:1px dotted gray; cursor:default;" title="Санкт-Петербург">СПб.</span>, 1888. — Т. 34. — № 12. — С. 668—708.</span></li> <li><span class="citation"><i><a href="/w/index.php?title=%D0%9A%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%87,_%D0%90%D0%BD%D0%B4%D1%80%D0%B5%D0%B9_%D0%98%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="Косич, Андрей Иванович (был бит юҡ)">Косич А. И.</a></i> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://crimeanhymn.narod.ru/kosich/kosich.pdf">Рущукский отряд (По воспоминаниям генерала А. И. Косича)</a> // <i>Известия Саратовского университета</i> : Научный журнал. — <abbr title="Саратов">С.</abbr>: <a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D0%B3%D0%BE%D1%81%D1%83%D0%B4%D0%B0%D1%80%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D1%8B%D0%B9_%D1%83%D0%BD%D0%B8%D0%B2%D0%B5%D1%80%D1%81%D0%B8%D1%82%D0%B5%D1%82_%D0%B8%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D0%B8_%D0%9D._%D0%93._%D0%A7%D0%B5%D1%80%D0%BD%D1%8B%D1%88%D0%B5%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE&action=edit&redlink=1" class="new" title="Саратовский государственный университет имени Н. Г. Чернышевского (был бит юҡ)">СГУ</a>, 2010. — В. 1. — Т. 10. — С. 88—93.</span></li> <li><span class="citation"><i>Лапина М. С.</i> Участие харьковской общественности и учёных-медиков Харьковского университета в русско-турецкой войне 1877-1878 гг // <i>Universitates (Наука и просвещение)</i> : научно-популярный журнал  / М. С. Лапина, Н. Н. Семейкина. — <abbr title="Харьков">Хр.</abbr>: <a href="/w/index.php?title=%D0%A5%D0%B0%D1%80%D1%8C%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D0%BD%D0%B0%D1%86%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D1%8B%D0%B9_%D1%83%D0%BD%D0%B8%D0%B2%D0%B5%D1%80%D1%81%D0%B8%D1%82%D0%B5%D1%82_%D0%B8%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D0%B8_%D0%92%D0%B0%D1%81%D0%B8%D0%BB%D0%B8%D1%8F_%D0%9A%D0%B0%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%B8%D0%BD%D0%B0&action=edit&redlink=1" class="new" title="Харьковский национальный университет имени Василия Каразина (был бит юҡ)">ХНУ им. В. Н. Каразина</a>: Медиа-группа «Окна», 2003. — № 3. — С. 48—55.</span></li> <li><span class="citation"><i>Мартыненко И. В.</i> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.zdt-magazine.ru/publik/history/2007/mart07.htm">Служба военных сообщений в Русско-Турецкой войне (1877-1878 гг.)</a> // <i>«Железнодорожный транспорт»</i> : научно-теоретический технико-экономический журнал. — 2011. — № 3.</span></li> <li><span class="citation"><i><a href="/w/index.php?title=%D0%9E%D0%B1%D0%BD%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9,_%D0%9F%D1%91%D1%82%D1%80_%D0%9D%D0%B0%D1%80%D0%BA%D0%B8%D0%B7%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="Обнинский, Пётр Наркизович (был бит юҡ)">Обнинский П. Н.</a></i> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://memoirs.ru/texts/obninsky.htm">Рассказ раненого под Плевной</a> // <i><a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D0%B0%D1%80%D1%85%D0%B8%D0%B2&action=edit&redlink=1" class="new" title="Русский архив (был бит юҡ)">Русский архив</a></i> : историко-литературный журнал. — <span style="border-bottom:1px dotted gray; cursor:default" title="Москва">М</span>., 1892. — В. 12. — Т. 3. — С. 471—476.</span></li> <li><span class="citation no-wikidata" data-wikidata-property-id="P1343"><i><a href="/w/index.php?title=%D0%9E%D1%80%D0%B5%D1%83%D1%81,_%D0%98%D0%B2%D0%B0%D0%BD_%D0%98%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ореус, Иван Иванович (был бит юҡ)">Ореус, И. И.</a> —.</i> <span data-wikidata-qualifier-id="P248"><a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/s:%D0%AD%D0%A1%D0%91%D0%95/%D0%A2%D1%83%D1%80%D0%B5%D1%86%D0%BA%D0%B8%D0%B5_%D0%B2%D0%BE%D0%B9%D0%BD%D1%8B_%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B8" class="extiw" title="ru:s:ЭСБЕ/Турецкие войны России">Турецкие войны России</a></span> // <a href="/wiki/%D0%91%D1%80%D0%BE%D0%BA%D0%B3%D0%B0%D1%83%D0%B7_%D2%BB%D3%99%D0%BC_%D0%95%D1%84%D1%80%D0%BE%D0%BD%D0%B4%D1%8B%D2%A3_%D1%8D%D0%BD%D1%86%D0%B8%D0%BA%D0%BB%D0%BE%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D0%BA_%D2%BB%D2%AF%D2%99%D0%BB%D0%B5%D0%B3%D0%B5" title="Брокгауз һәм Ефрондың энциклопедик һүҙлеге">Брокгауз һәм Ефрондың энциклопедик һүҙлеге</a>: 86 томда (82 т. һәм 4 өҫтәмә том). — <span style="border-bottom:1px dotted gray; cursor:default;" title="Санкт-Петербург">СПб.</span>, 1890—1907.</span> <span class="ref-info" title="Рус телендә" style="font-size:85%; cursor:help; color:var(--color-subtle, #54595d);">(рус.)</span></li> <li><span class="citation"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.runivers.ru/doc/d2.php?SECTION_ID=8477&PORTAL_ID=7779&CAT=Y&BRIEF=Y">Письма Н. И. Сперанского с азиатского театра Русско-турецкой войны 1877—1878 гг</a> // <i>Российский Архив (История Отечества в свидетельствах и документах XVIII—XX вв.)</i> : Альманах. — <span style="border-bottom:1px dotted gray; cursor:default" title="Москва">М</span>.: Студия ТРИТЭ, 1994. — Т. 5.</span></li> <li><span class="citation"><i>Рагозина Е. А.</i> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.memoirs.ru/rarhtml/Ragoz_RS10_141.htm">Из дневника русской в Турции перед войной 1877—1878 гг</a> // <i><a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BD%D0%B0&action=edit&redlink=1" class="new" title="Русская старина (был бит юҡ)">Русская старина</a></i> : историческое издание. — <span style="border-bottom:1px dotted gray; cursor:default;" title="Санкт-Петербург">СПб.</span>, 1910. — Т. 141. — № 2. — С. 377—391; № 3. — С. 566—586.</span></li> <li><span class="citation"><i>Робуш М. С.</i> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.memoirs.ru/rarhtml/MSV_AK_IV88_34_12.htm">Английский консул в роли русского волонтёра (Из воспоминаний о войне 1877-1878 гг.)</a> // <i>Исторический вестник</i>  / Гл. ред. Б. Б. Глинский. — <span style="border-bottom:1px dotted gray; cursor:default;" title="Санкт-Петербург">СПб.</span>, 1888. — Т. 34. — № 12. — С. 762—770.</span></li> <li><span class="citation"><i>Фаврикодоров К. Н.</i> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.memoirs.ru/rarhtml/1071Favrikodorov.htm">Воспоминания лазутчика русской армии в войну 1877-1878 годов</a> // <i>Исторический вестник</i>. — <span style="border-bottom:1px dotted gray; cursor:default;" title="Санкт-Петербург">СПб.</span>, 1885. — Т. 22. — № 10. — С. 66—87; № 11. — С. 293—320.</span></li> <li><span class="citation"><i>Форбес А.</i> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.memoirs.ru/rarhtml/Forbes_IV93_7.htm">Критическая минута на Шипке</a> // <i>Исторический вестник</i>. — <span style="border-bottom:1px dotted gray; cursor:default;" title="Санкт-Петербург">СПб.</span>, 1893. — Т. 53. — № 7. — С. 249—252.</span></li> <li><span class="citation no-wikidata" data-wikidata-property-id="P1343"><i>Шаховской Л. В.</i> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://runivers.ru/lib/book4499/">С театра войны 1877-78. Два похода за Балканы</a>. — <span style="border-bottom:1px dotted gray; cursor:default" title="Москва">М</span>.: Университ. тип., 1878. — 318 с. — <a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81:%D0%9A%D0%B8%D1%82%D0%B0%D0%BF_%D1%81%D1%8B%D2%93%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D2%A1%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B/9785990436213" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-5-9904362-1-3</a>.</span></li></ul> <dl><dt>Иностранная</dt></dl> <ul><li><span class="citation no-wikidata" data-wikidata-property-id="P1343" id="CITEREFAllen,_Muratoff1953"><i><a href="/w/index.php?title=%D0%90%D0%BB%D0%BB%D0%B5%D0%BD,_%D0%AD%D0%B4%D1%83%D0%B0%D1%80%D0%B4_%D0%94%D1%8D%D0%B2%D0%B8%D0%B4_%D0%A3%D0%B8%D0%BB%D1%8C%D1%8F%D0%BC&action=edit&redlink=1" class="new" title="Аллен, Эдуард Дэвид Уильям (был бит юҡ)">Allen W. E. D.</a><sup class="noprint"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/William_Edward_David_Allen" class="extiw" title="en:William Edward David Allen"><span style="font-style:normal; font-weight:normal;" title="William Edward David Allen —«Аллен, Эдуард Дэвид Уильям» инглиз телендә">[en]</span></a></sup>, <a href="/w/index.php?title=%D0%9C%D1%83%D1%80%D0%B0%D1%82%D0%BE%D0%B2,_%D0%9F%D0%B0%D0%B2%D0%B5%D0%BB_%D0%9F%D0%B0%D0%B2%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="Муратов, Павел Павлович (был бит юҡ)">Muratoff P. P.</a></i> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.ru/books?id=oDb6P0HXwIcC&hl=ru">Caucasian Battlefields: A History of the Wars on the Turco-Caucasian Border. 1828—1921 <span class="ref-info" title="Инглиз телендә" style="font-size:85%; cursor:help; color:var(--color-subtle, #54595d);">(инг.)</span></a>. — Cambridge: <a href="/w/index.php?title=CUP&action=edit&redlink=1" class="new" title="CUP (был бит юҡ)">CUP</a>, 1953. — 614 p. — <a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81:%D0%9A%D0%B8%D1%82%D0%B0%D0%BF_%D1%81%D1%8B%D2%93%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D2%A1%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B/9781108013352" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-1-108-01335-2</a>.</span> <ul><li><span class="citation no-wikidata" data-wikidata-property-id="P1343" id="CITEREFАллен,_Муратов2016"><i>Аллен У., Муратов П.</i> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.ru/books?id=y0blDQAAQBAJ&printsec=frontcover&hl=ru#v=onepage&q&f=false">Битвы за Кавказ. История войн на турецко-кавказском фронте. 1828—1921</a> / Пер. с англ. <span style="white-space: nowrap;">Е. В. Ламановой</span>. — <span style="border-bottom:1px dotted gray; cursor:default" title="Москва">М</span>.: <a href="/w/index.php?title=%D0%A6%D0%B5%D0%BD%D1%82%D1%80%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D0%B8%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84&action=edit&redlink=1" class="new" title="Центрполиграф (был бит юҡ)">Центрполиграф</a>, 2016. — 606 с. — <a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81:%D0%9A%D0%B8%D1%82%D0%B0%D0%BF_%D1%81%D1%8B%D2%93%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D2%A1%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B/9785952452039" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-5-9524-5203-9</a>.</span></li></ul></li> <li><span class="citation" id="CITEREFUnprinted_documents,_VIII1946"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/stream/in.ernet.dli.2015.185585/2015.185585.The-Slavonic-Reviewvol64#page/n215/mode/2up">Unprinted documents: Russo-British relations during the Eastern Crisis (VIII. The eve of the armistice) <span class="ref-info" title="Инглиз телендә" style="font-size:85%; cursor:help; color:var(--color-subtle, #54595d);">(инг.)</span></a> // <i>The Slavonic and East European Review</i>. — November 1946. — Vol. 25 — No. 64.</span></li> <li><span class="citation" id="CITEREFUnprinted_documents,_VIII1947"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/stream/in.ernet.dli.2015.185585/2015.185585.The-Slavonic-Reviewvol64#page/n539/mode/2up">Unprinted documents: Russo-British relations during the Eastern Crisis (VIII. On the edge of war) <span class="ref-info" title="Инглиз телендә" style="font-size:85%; cursor:help; color:var(--color-subtle, #54595d);">(инг.)</span></a> // <i>The Slavonic and East European Review</i>. — April 1947. — Vol. 25 — No. 65.</span></li> <li><span class="citation no-wikidata" data-wikidata-property-id="P1343"><i><a href="/w/index.php?title=%D0%A5%D0%BE%D0%B7%D1%8C%D0%B5%D1%80,_%D0%93%D0%B5%D0%BD%D1%80%D0%B8_%D0%9C%D0%BE%D0%BD%D1%82%D0%B5%D0%B3%D1%8E&action=edit&redlink=1" class="new" title="Хозьер, Генри Монтегю (был бит юҡ)">Hozier H. M.</a></i> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.unz.org/Pub/HozierHenry-1877">The Russo-Turkish war: including an account of the rise and decline of the Ottoman power and the history of the Eastern question // in 2 Vol. <span class="ref-info" title="Инглиз телендә" style="font-size:85%; cursor:help; color:var(--color-subtle, #54595d);">(инг.)</span></a>. — <span style="border-bottom:1px dotted gray; cursor:default;" title="London">L.</span>: William Mackenzie, 1877. — 954 p. — <a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81:%D0%9A%D0%B8%D1%82%D0%B0%D0%BF_%D1%81%D1%8B%D2%93%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D2%A1%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B/9781178531428" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-1-178-53142-8</a>.</span></li> <li><span class="citation"><span lang="en"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.digitalbookindex.com/_search/search010hstmilitaryrussoturkishwara.asp">Military History: Russo-Turkish War (1877-1878)</a></span> <span class="ref-info" style="cursor:help;" title="на языке инглиз теле">(ингл.)</span>. <i>Digital Book Index</i>.</span></li> <li><span class="citation no-wikidata" data-wikidata-property-id="P1343"><i>Verrinder Crowe J. H.</i> <span data-wikidata-qualifier-id="P248"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.xenophon-mil.org/milhist/modern/russoturk.htm">Russo-Turkish wars <span class="ref-info" title="Инглиз телендә" style="font-size:85%; cursor:help; color:var(--color-subtle, #54595d);">(инг.)</span></a></span> // The Encyclopaedia Britannica. — 11th edit.. — <span style="border-bottom:1px dotted gray; cursor:default;" title="London">L.</span>: At the University Press, 1911. — Vol. 23. — P. 931—936.</span></li></ul> </div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Һылтанмалар"><span id=".D2.BA.D1.8B.D0.BB.D1.82.D0.B0.D0.BD.D0.BC.D0.B0.D0.BB.D0.B0.D1.80"></span>Һылтанмалар</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D1%83%D1%81-%D1%82%D3%A9%D1%80%D3%A9%D0%BA_%D2%BB%D1%83%D2%93%D1%8B%D1%88%D1%8B_(1877%E2%80%941878)&veaction=edit&section=34" title="Һылтанмалар бүлеген мөхәррирләргә" class="mw-editsection-visualeditor"><span>үҙгәртергә</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D1%83%D1%81-%D1%82%D3%A9%D1%80%D3%A9%D0%BA_%D2%BB%D1%83%D2%93%D1%8B%D1%88%D1%8B_(1877%E2%80%941878)&action=edit&section=34" title="Һылтанмалар бүлегенең сығанаҡ кодын мөхәррирләү"><span>сығанаҡты үҙгәртеү</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <table class="metadata plainlinks navigation-box ruwikiWikimediaNavigation" style="margin:0 0 1em 1em; clear:right; border:solid var(--border-color-base, #a2a9b1) 1px; background:var(--background-color-neutral-subtle, #f8f9fa); color:inherit; padding:1ex; font-size:90%; float:right;"> <tbody><tr> <th><span typeof="mw:File"><a href="https://ba.wikisource.org/wiki/%D0%9A%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8F:%D0%A0%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BA%D0%BE-%D1%82%D1%83%D1%80%D0%B5%D1%86%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D0%B2%D0%BE%D0%B9%D0%BD%D0%B0_(1877-1878)" title="s:Категория:Русско-турецкая война (1877-1878)"><img alt="s:" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4c/Wikisource-logo.svg/20px-Wikisource-logo.svg.png" decoding="async" width="20" height="21" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4c/Wikisource-logo.svg/30px-Wikisource-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4c/Wikisource-logo.svg/40px-Wikisource-logo.svg.png 2x" data-file-width="410" data-file-height="430" /></a></span> </th> <td><span class="wikisource-ref"><a href="https://ba.wikisource.org/wiki/ba:%D0%9A%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8F:%D0%A0%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BA%D0%BE-%D1%82%D1%83%D1%80%D0%B5%D1%86%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D0%B2%D0%BE%D0%B9%D0%BD%D0%B0_(1877-1878)" class="extiw" title="s:ba:Категория:Русско-турецкая война (1877-1878)">Категория:Русско-турецкая война (1877-1878)</a></span> Викикитапханала </td></tr> <tr> <th><span typeof="mw:File"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Russo-Turkish_War_(1877%E2%80%931878)" title="commons:Category:Russo-Turkish War (1877–1878)"><img alt="commons:" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/20px-Commons-logo.svg.png" decoding="async" width="20" height="27" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/30px-Commons-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/40px-Commons-logo.svg.png 2x" data-file-width="1024" data-file-height="1376" /></a></span> </th> <td><span class="wikicommons-ref"><a class="external text" href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Russo-Turkish_War_(1877%E2%80%931878)?uselang=ru">Рус-төрөк һуғышы (1877—1878)</a></span> Викимилектә </td></tr> <tr> <th><span typeof="mw:File"><a href="https://ba.wikinews.org/wiki/%D0%9A%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8F:%D0%A0%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BA%D0%BE-%D1%82%D1%83%D1%80%D0%B5%D1%86%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D0%B2%D0%BE%D0%B9%D0%BD%D0%B0_(1877%E2%80%941878)" title="n:Категория:Русско-турецкая война (1877—1878)"><img alt="n:" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/24/Wikinews-logo.svg/20px-Wikinews-logo.svg.png" decoding="async" width="20" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/24/Wikinews-logo.svg/30px-Wikinews-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/24/Wikinews-logo.svg/40px-Wikinews-logo.svg.png 2x" data-file-width="759" data-file-height="415" /></a></span> </th> <td><span class="wikinews-ref"><a href="https://ba.wikinews.org/wiki/%D0%9A%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8F:%D0%A0%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BA%D0%BE-%D1%82%D1%83%D1%80%D0%B5%D1%86%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D0%B2%D0%BE%D0%B9%D0%BD%D0%B0_(1877%E2%80%941878)" class="extiw" title="n:Категория:Русско-турецкая война (1877—1878)">Рус-төрөк һуғышы (1877—1878)</a></span> Викияңылыҡтарҙа </td></tr> </tbody></table> <div class="reflist not-references" style=""> <ul><li><span class="citation"><i>Блохин В. Ф., Косарев С. И.</i> <span lang="ru"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://rosmir.iriran.ru/current.php?id=30#_ftnref3">Английская пресса о политике России на Балканах (1877–1878 гг.)</a></span><span class="hidden-ref" style="display:none;">  <span class="ref-info" style="cursor:help;" title="на языке урыҫ теле">(урыҫ)</span></span>. <i>Россия и мир. Междисциплинарный семинар по истории взаимовосприятия культур</i>. <small>Дата обращения: 2 март 2014.</small></span></li> <li><span class="citation"><span lang="ru"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.genocide.ru/chronology/1875-1879.htm">Геноцид армян: хронология 1875—1879 годы</a></span><span class="hidden-ref" style="display:none;">  <span class="ref-info" style="cursor:help;" title="на языке урыҫ теле">(урыҫ)</span></span>. <i>Геноцид.ру</i>. <small>Дата обращения: 2 март 2014.</small></span></li> <li><span class="citation"><span lang="ru"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://grants.rsu.ru/osi/Don_NC/XIXend-XX/Voiny_rus_tur.htm">Казачество Дона, Кубани и Терека в войнах России второй половины XIX — начала XX вв</a></span><span class="hidden-ref" style="display:none;">  <span class="ref-info" style="cursor:help;" title="на языке урыҫ теле">(урыҫ)</span></span>. <i>История Дона и Северного Кавказа с древнейших времён до 1917 года (Web-учебник)</i>. <small>Дата обращения: 2 март 2014.</small></span></li> <li><span class="citation"><span lang="ru"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://grandwar.kulichki.net/turkwar/index.html">Русско-турецкая война</a></span><span class="hidden-ref" style="display:none;">  <span class="ref-info" style="cursor:help;" title="на языке урыҫ теле">(урыҫ)</span></span>. <i>На сайте «Кулички»</i>. <small>Дата обращения: 2 март 2014.</small></span></li> <li><span class="citation"><span lang="ru"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.rusempire.ru/voyny-rossiyskoy-imperii/russko-turetskaya-voyna-1877-1878.html">Русско-турецкая война (1877—1878)</a></span><span class="hidden-ref" style="display:none;">  <span class="ref-info" style="cursor:help;" title="на языке урыҫ теле">(урыҫ)</span></span>. <i>На сайте «Российская империя»</i>. <small>Дата обращения: 2 март 2014.</small></span></li> <li><span class="citation"><i>Мартыненко И. В.</i> <span lang="ru"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.zdt-magazine.ru/publik/history/2007/mart07.htm">Служба военных сообщений в Русско-Турецкой войне (1877-1878 гг.)</a></span><span class="hidden-ref" style="display:none;">  <span class="ref-info" style="cursor:help;" title="на языке урыҫ теле">(урыҫ)</span></span> (3 сентябрь 2010). <small>Дата обращения: 2 март 2014.</small></span></li> <li><span class="citation"><i>Пейковска П. И.</i> <span lang="bg"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.academia.edu/19543196/П._Пейковска._Щрихи_към_политическата_активност_на_Кошутовата_емиграция_и_на_унгарската_общественост_във_връзка_с_Руско-турската_война_от_1877_78_г._-_В_Shared_Pasts_in_Central_and_Southeast_Europe..._рр._94-104">Лайош Кошут, венгерская общественность и Русско-турецкая война (1877-1878 гг.</a></span> <span class="ref-info" style="cursor:help;" title="на языке болгар теле">(болг.)</span>.</span></li> <li><span class="citation"><span lang="ru"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://historydoc.edu.ru/catalog.asp?cat_ob_no=&ob_no=13881">Русско-турецкая война 1877-1878. Подвиги русских солдат и офицеров (Очерк. 1904)</a></span><span class="hidden-ref" style="display:none;">  <span class="ref-info" style="cursor:help;" title="на языке урыҫ теле">(урыҫ)</span></span>. <i>Коллекция: исторические документы</i>. <small>Дата обращения: 2 март 2014.</small></span></li> <li><span class="citation"><span lang="bg"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20140302103940/http://more.info.bg/article.asp?topicID=173&issueID=640">Руските освободители печелят войната и на суша, и на вода (интервю с кап. Георги Антонов във в. Черно море)</a></span> <span class="ref-info" style="cursor:help;" title="на языке болгар теле">(болг.)</span> (1 март 2003). <small>Дата обращения: 2 март 2014.</small> <small>Архивировано из <a rel="nofollow" class="external text" href="http://more.info.bg/article.asp?topicID=173&issueID=640">оригинала</a> 2 март 2014 года.</small></span> <small><span style="white-space: nowrap;"> 2014 йыл 2 март <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20140302103940/http://more.info.bg/article.asp?topicID=173&issueID=640">архивланған</a>.</span></small></li> <li><span class="citation"><span lang="ru"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://bgdiaspora.h3b.ru/category/1878">Активный сборник статей по русско-турецкой войне 1877-1878г.г..</a></span><span class="hidden-ref" style="display:none;">  <span class="ref-info" style="cursor:help;" title="на языке урыҫ теле">(урыҫ)</span></span> (3 март 2009). <small>Дата обращения: 3 март 2009.</small></span></li> <li><span class="citation"><span lang="ru"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://bgdiaspora.h3b.ru/category/%d1%81%d0%b0%d0%bd-%d1%81%d1%82%d0%b5%d1%84%d0%b0%d0%bd%d0%be">Сборник материалов, посвящённых храму в Сан-Стефано и мирному договору.</a></span><span class="hidden-ref" style="display:none;">  <span class="ref-info" style="cursor:help;" title="на языке урыҫ теле">(урыҫ)</span></span> (6 декабрь 2009). <small>Дата обращения: 6 декабрь 2009.</small></span></li></ul> </div> <div role="navigation" class="navbox" aria-label="Навигационный шаблон" data-name="External links"><table class="nowraplinks hlist navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1px"><div style="padding: 0px 18px 0px 0px; width: 100%;"><div style="float: left;"><span class="noprint plainlinks nowrap" style="font-size:85%;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D2%A0%D0%B0%D0%BB%D1%8B%D0%BF:%D0%91%D1%8B%D0%BB_%D2%A1%D0%B0%D0%BB%D1%8B%D0%BF%D1%82%D1%8B_%D2%A1%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%83" title="Ҡалыпты ҡарау"><img alt="⚙️" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg/14px-Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg.png" decoding="async" width="14" height="14" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg/21px-Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg/28px-Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg.png 2x" data-file-width="14" data-file-height="14" /></a></span> </span></div>  Һүҙлектәр һәм энциклопедиялар</div></th><td class="navbox-list navbox-odd" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"><a href="https://ba.wikisource.org/wiki/%D0%AD%D0%A1%D0%91%D0%95/%D0%A2%D1%83%D1%80%D0%B5%D1%86%D0%BA%D0%B8%D0%B5_%D0%B2%D0%BE%D0%B9%D0%BD%D1%8B_%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B8" class="extiw" title="s:ЭСБЕ/Турецкие войны России">Брокгауза и Ефрона</a> · <a href="https://en.wikisource.org/wiki/1911_Encyclop%C3%A6dia_Britannica/Russo-Turkish_Wars" class="extiw" title="wikisource:1911 Encyclopædia Britannica/Russo-Turkish Wars">Britannica (11-th)</a></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1px"><a href="/w/index.php?title=%D0%9D%D0%BE%D1%80%D0%BC%D0%B0%D1%82%D0%B8%D0%B2_%D0%BA%D0%BE%D0%BD%D1%82%D1%80%D0%BE%D0%BB%D1%8C&action=edit&redlink=1" class="new" title="Норматив контроль (был бит юҡ)">Норматив контроль</a></th><td class="navbox-list navbox-even" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"><span title="Национальная библиотека Франции" style="border-bottom: 1px dotted; cursor: help;">BNF</span>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://catalogue.bnf.fr/ark:/12148/cb11982600n">11982600n</a> · <span title="Контрольный номер Библиотеки Конгресса" style="border-bottom: 1px dotted; cursor: help;">LCCN</span>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://id.loc.gov/authorities/sh85116068">sh85116068</a> · <span title="Национальная библиотека Латвии" style="border-bottom: 1px dotted; cursor: help;">LNB</span>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://viaf.org/processed/LNB%7CLNC10-000087971">000087971</a> · <span title="Национальная библиотека Чехии" style="border-bottom: 1px dotted; cursor: help;">NKC</span>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://aut.nkp.cz/ph125315">ph125315</a> · <span title="SUDOC" style="border-bottom: 1px dotted; cursor: help;">SUDOC</span>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.idref.fr/027878627">027878627</a></div></td></tr></tbody></table></div> <p><a href="/w/index.php?title=%D2%A0%D0%B0%D0%BB%D1%8B%D0%BF:%D0%92%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%87%D0%BD%D1%8B%D0%B9_%D0%BA%D1%80%D0%B8%D0%B7%D0%B8%D1%81&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ҡалып:Восточный кризис (был бит юҡ)">Ҡалып:Восточный кризис</a> <a href="/w/index.php?title=%D2%A0%D0%B0%D0%BB%D1%8B%D0%BF:%D0%92%D0%BE%D0%B9%D0%BD%D1%8B_XIX_%D0%B2%D0%B5%D0%BA%D0%B0&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ҡалып:Войны XIX века (был бит юҡ)">Ҡалып:Войны XIX века</a> <a href="/w/index.php?title=%D2%A0%D0%B0%D0%BB%D1%8B%D0%BF:%D0%94%D0%B8%D0%BF%D0%BB%D0%BE%D0%BC%D0%B0%D1%82%D0%B8%D1%8F_%D0%B2%D0%B5%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D1%85_%D0%B4%D0%B5%D1%80%D0%B6%D0%B0%D0%B2_1871%E2%80%941913&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ҡалып:Дипломатия великих держав 1871—1913 (был бит юҡ)">Ҡалып:Дипломатия великих держав 1871—1913</a> </p>    </div><noscript><img src="https://login.wikimedia.org/wiki/Special:CentralAutoLogin/start?useformat=desktop&type=1x1&usesul3=0" alt="" width="1" height="1" style="border: none; position: absolute;"></noscript> <div class="printfooter" data-nosnippet="">«<a dir="ltr" href="https://ba.wikipedia.org/w/index.php?title=Рус-төрөк_һуғышы_(1877—1878)&oldid=1275668">https://ba.wikipedia.org/w/index.php?title=Рус-төрөк_һуғышы_(1877—1878)&oldid=1275668</a>» битенән алынған</div></div> <div id="catlinks" class="catlinks" data-mw="interface"><div id="mw-normal-catlinks" class="mw-normal-catlinks"><a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%83%D1%81:%D0%9A%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8F%D0%BB%D0%B0%D1%80" title="Махсус:Категориялар">Категориялар</a>: <ul><li><a href="/wiki/%D0%9A%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8F:%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D1%84%D0%BB%D0%B0%D0%B3%D0%B8%D1%84%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D1%86%D0%B8%D1%8F_%D0%B4%D3%A9%D1%80%D3%A9%D2%AB_%D2%A1%D1%83%D0%BB%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D1%8B%D0%BB%D0%BC%D0%B0%D2%93%D0%B0%D0%BD_%D0%B1%D0%B8%D1%82%D1%82%D3%99%D1%80" title="Категория:Википедия:флагификация дөрөҫ ҡулланылмаған биттәр">Википедия:флагификация дөрөҫ ҡулланылмаған биттәр</a></li><li><a href="/wiki/%D0%9A%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8F:%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%9C%D3%99%D2%A1%D3%99%D0%BB%D3%99%D0%BB%D3%99_%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D1%82%D0%B0%D0%BF%D1%85%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D2%93%D0%B0_%D2%BB%D1%8B%D0%BB%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%BC%D0%B0%D2%BB%D1%8B_%D0%B1%D1%83%D0%BB%D2%93%D0%B0%D0%BD_%D0%BC%D3%99%D2%A1%D3%99%D0%BB%D3%99%D0%BB%D3%99%D1%80" title="Категория:Википедия:Мәҡәләлә Викикитапханаға һылтанмаһы булған мәҡәләләр">Википедия:Мәҡәләлә Викикитапханаға һылтанмаһы булған мәҡәләләр</a></li><li><a href="/wiki/%D0%9A%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8F:%D0%A0%D1%83%D1%81-%D1%82%D3%A9%D1%80%D3%A9%D0%BA_%D2%BB%D1%83%D2%93%D1%8B%D1%88%D1%8B_(1877%E2%80%941878)" title="Категория:Рус-төрөк һуғышы (1877—1878)">Рус-төрөк һуғышы (1877—1878)</a></li><li><a href="/wiki/%D0%9A%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8F:%D0%A0%D1%83%D1%81-%D1%82%D3%A9%D1%80%D3%A9%D0%BA_%D2%BB%D1%83%D2%93%D1%8B%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B" title="Категория:Рус-төрөк һуғыштары">Рус-төрөк һуғыштары</a></li></ul></div><div id="mw-hidden-catlinks" class="mw-hidden-catlinks mw-hidden-cats-hidden">Йәшерелгән категориялар: <ul><li><a href="/wiki/%D0%9A%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8F:ISBN_%D1%81%D0%B5%D1%80%D0%BB%D0%B5_%D2%BB%D1%8B%D0%BB%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%BC%D0%B0%D2%BB%D1%8B%D0%BD_%D2%A1%D1%83%D0%BB%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D2%93%D0%B0%D0%BD_%D0%B1%D0%B8%D1%82%D1%82%D3%99%D1%80" title="Категория:ISBN серле һылтанмаһын ҡулланған биттәр">ISBN серле һылтанмаһын ҡулланған биттәр</a></li><li><a href="/wiki/%D0%9A%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8F:%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D1%8F%D2%A3%D1%8B%D0%BB%D1%8B%D2%A1%D1%82%D0%B0%D1%80%D2%93%D0%B0_%D2%BB%D1%8B%D0%BB%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%BC%D0%B0%D2%BB%D1%8B_%D0%B1%D1%83%D0%BB%D2%93%D0%B0%D0%BD_%D0%BC%D3%99%D2%A1%D3%99%D0%BB%D3%99%D0%BB%D3%99%D1%80" title="Категория:Викияңылыҡтарға һылтанмаһы булған мәҡәләләр">Викияңылыҡтарға һылтанмаһы булған мәҡәләләр</a></li><li><a href="/wiki/%D0%9A%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8F:%D2%A0%D0%B0%D0%BB%D1%8B%D0%BF%D1%82%D0%B0%D1%80:%D0%A2%D1%8B%D1%88%D2%A1%D1%8B_%D2%BB%D1%8B%D0%BB%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%BC%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%80" title="Категория:Ҡалыптар:Тышҡы һылтанмалар">Ҡалыптар:Тышҡы һылтанмалар</a></li></ul></div></div> </div> </main> </div> <div class="mw-footer-container"> <footer id="footer" class="mw-footer" > <ul id="footer-info"> <li id="footer-info-lastmod"> Был бит һуңғы тапҡыр 02:43 1 июль 2024 үҙгәртелгән.</li> <li id="footer-info-copyright">Текст <a rel="nofollow" class="external text" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/">Creative Commons Attribution-ShareAlike License</a> буйынса рөхсәт ителгән; өҫтәмә шарттар ҡулланылыуы мөмкин. Тулыраҡ мәғлүмәт алыу өсөн, <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Terms_of_Use">Ҡулланыу шарттарын</a> ҡарағыҙ.</li> </ul> <ul id="footer-places"> <li id="footer-places-privacy"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy/ru">Сер һаҡлау сәйәсәте</a></li> <li id="footer-places-about"><a href="/wiki/%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A2%D0%B0%D1%81%D1%83%D0%B8%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0">Википедия тураһында</a></li> <li id="footer-places-disclaimers"><a href="/wiki/%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%AF%D1%83%D0%B0%D0%BF%D0%BB%D1%8B%D0%BB%D1%8B%D2%A1%D1%82%D0%B0%D0%BD_%D0%B1%D0%B0%D1%88_%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%82%D1%8B%D1%83">Яуаплылыҡтан баш тартыу</a></li> <li id="footer-places-wm-codeofconduct"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct">Тәртип кодексы</a></li> <li id="footer-places-developers"><a href="https://developer.wikimedia.org">Эшләүселәр</a></li> <li id="footer-places-statslink"><a href="https://stats.wikimedia.org/#/ba.wikipedia.org">Статистика</a></li> <li id="footer-places-cookiestatement"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Cookie_statement">Cookie ҡулланыу тураһында белдереү</a></li> <li id="footer-places-mobileview"><a href="//ba.m.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A0%D1%83%D1%81-%D1%82%D3%A9%D1%80%D3%A9%D0%BA_%D2%BB%D1%83%D2%93%D1%8B%D1%88%D1%8B_(1877%E2%80%941878)&mobileaction=toggle_view_mobile" class="noprint stopMobileRedirectToggle">Мобиль версия</a></li> </ul> <ul id="footer-icons" class="noprint"> <li id="footer-copyrightico"><a href="https://wikimediafoundation.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/static/images/footer/wikimedia-button.svg" width="84" height="29" alt="Wikimedia Foundation" lang="en" loading="lazy"></a></li> <li id="footer-poweredbyico"><a href="https://www.mediawiki.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><picture><source media="(min-width: 500px)" srcset="/w/resources/assets/poweredby_mediawiki.svg" width="88" height="31"><img src="/w/resources/assets/mediawiki_compact.svg" alt="Powered by MediaWiki" width="25" height="25" loading="lazy"></picture></a></li> </ul> </footer> </div> </div> </div> <div class="vector-header-container vector-sticky-header-container"> <div id="vector-sticky-header" class="vector-sticky-header"> <div class="vector-sticky-header-start"> <div class="vector-sticky-header-icon-start vector-button-flush-left vector-button-flush-right" aria-hidden="true"> <button class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-sticky-header-search-toggle" tabindex="-1" data-event-name="ui.vector-sticky-search-form.icon"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>Эҙләү</span> </button> </div> <div role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box"> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail"> <form action="/w/index.php" id="vector-sticky-search-form" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Википедия эсендә эҙләү"> <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="Махсус:Эҙләү"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Эҙләргә</button> </form> </div> </div> </div> <div class="vector-sticky-header-context-bar"> <nav aria-label="Йөкмәткеһе" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-sticky-header-toc" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-sticky-header-toc vector-sticky-header-toc vector-button-flush-left" > <input type="checkbox" id="vector-sticky-header-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-sticky-header-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Йөкмәткене күрһәтергә/йәшерергә" > <label id="vector-sticky-header-toc-label" for="vector-sticky-header-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-listBullet mw-ui-icon-wikimedia-listBullet"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Йөкмәткене күрһәтергә/йәшерергә</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-sticky-header-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div class="vector-sticky-header-context-bar-primary" aria-hidden="true" ><span class="mw-page-title-main">Рус-төрөк һуғышы (1877—1878)</span></div> </div> </div> <div class="vector-sticky-header-end" aria-hidden="true"> <div class="vector-sticky-header-icons"> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-talk-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="talk-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-speechBubbles mw-ui-icon-wikimedia-speechBubbles"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-subject-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="subject-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-article mw-ui-icon-wikimedia-article"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-history-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="history-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-history mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-history"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only mw-watchlink" id="ca-watchstar-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="watch-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-star mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-star"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-ve-edit-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="ve-edit-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-edit mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-edit"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-edit-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="wikitext-edit-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-wikiText mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-wikiText"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-viewsource-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="ve-edit-protected-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-editLock mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-editLock"></span> <span></span> </a> </div> <div class="vector-sticky-header-buttons"> <button class="cdx-button cdx-button--weight-quiet mw-interlanguage-selector" id="p-lang-btn-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-language mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-language"></span> <span>67 тел</span> </button> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive" id="ca-addsection-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="addsection-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-speechBubbleAdd-progressive mw-ui-icon-wikimedia-speechBubbleAdd-progressive"></span> <span>Тема өҫтәү</span> </a> </div> <div class="vector-sticky-header-icon-end"> <div class="vector-user-links"> </div> </div> </div> </div> </div> <div class="vector-settings" id="p-dock-bottom"> <ul></ul> </div><script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.config.set({"wgHostname":"mw-web.codfw.main-76b788f4d4-cj7rx","wgBackendResponseTime":144,"wgPageParseReport":{"limitreport":{"cputime":"0.837","walltime":"1.192","ppvisitednodes":{"value":22967,"limit":1000000},"postexpandincludesize":{"value":332053,"limit":2097152},"templateargumentsize":{"value":165656,"limit":2097152},"expansiondepth":{"value":34,"limit":100},"expensivefunctioncount":{"value":10,"limit":500},"unstrip-depth":{"value":0,"limit":20},"unstrip-size":{"value":49503,"limit":5000000},"entityaccesscount":{"value":6,"limit":400},"timingprofile":["100.00% 979.683 1 -total"," 29.97% 293.583 1 Ҡалып:Ҡораллы_конфликт"," 27.59% 270.246 1 Ҡалып:Карточка"," 22.78% 223.157 50 Ҡалып:Книга"," 21.10% 206.726 1 Ҡалып:Библиоинформация"," 16.82% 164.822 1 Ҡалып:Иҫкәрмәләр"," 15.23% 149.198 6 Ҡалып:Wikidata"," 6.99% 68.453 1 Ҡалып:Карточка/Викисклад"," 6.00% 58.787 35 Ҡалып:Флаг"," 5.59% 54.717 14 Ҡалып:Cite_web"]},"scribunto":{"limitreport-timeusage":{"value":"0.243","limit":"10.000"},"limitreport-memusage":{"value":5824815,"limit":52428800},"limitreport-logs":"Loaded datatype commonsMedia of P18 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype string of P373 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype globe-coordinate of P625 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype string of P373 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype string of P373 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype string of P373 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\n"},"cachereport":{"origin":"mw-web.codfw.main-6b6f6c8754-h8qgj","timestamp":"20250125024404","ttl":2592000,"transientcontent":false}}});});</script> <script type="application/ld+json">{"@context":"https:\/\/schema.org","@type":"Article","name":"\u0420\u0443\u0441-\u0442\u04e9\u0440\u04e9\u043a \u04bb\u0443\u0493\u044b\u0448\u044b (1877\u20141878)","url":"https:\/\/ba.wikipedia.org\/wiki\/%D0%A0%D1%83%D1%81-%D1%82%D3%A9%D1%80%D3%A9%D0%BA_%D2%BB%D1%83%D2%93%D1%8B%D1%88%D1%8B_(1877%E2%80%941878)","sameAs":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q174205","mainEntity":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q174205","author":{"@type":"Organization","name":"\u0412\u0438\u043a\u0438\u043c\u0435\u0434\u0438\u0430 \u043f\u0440\u043e\u0435\u043a\u0442\u0442\u0430\u0440\u044b\u043d\u0434\u0430 \u04a1\u0430\u0442\u043d\u0430\u0448\u044b\u0443\u0441\u044b\u043b\u0430\u0440"},"publisher":{"@type":"Organization","name":"\u0412\u0438\u043a\u0438\u043c\u0435\u0434\u0438\u0430 \u0424\u043e\u043d\u0434\u044b","logo":{"@type":"ImageObject","url":"https:\/\/www.wikimedia.org\/static\/images\/wmf-hor-googpub.png"}},"datePublished":"2022-11-01T19:31:49Z","dateModified":"2024-07-01T02:43:32Z","image":"https:\/\/upload.wikimedia.org\/wikipedia\/commons\/9\/9e\/Zahvat_grivickogo_reduta.jpg"}</script> </body> </html>