CINXE.COM
Nubia - Wikipedia, la enciclopedia libre
<!DOCTYPE html> <html class="client-nojs vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-sticky-header-enabled vector-toc-available" lang="es" dir="ltr"> <head> <meta charset="UTF-8"> <title>Nubia - Wikipedia, la enciclopedia libre</title> <script>(function(){var className="client-js vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-sticky-header-enabled vector-toc-available";var cookie=document.cookie.match(/(?:^|; )eswikimwclientpreferences=([^;]+)/);if(cookie){cookie[1].split('%2C').forEach(function(pref){className=className.replace(new RegExp('(^| )'+pref.replace(/-clientpref-\w+$|[^\w-]+/g,'')+'-clientpref-\\w+( |$)'),'$1'+pref+'$2');});}document.documentElement.className=className;}());RLCONF={"wgBreakFrames":false,"wgSeparatorTransformTable":[",\t."," \t,"],"wgDigitTransformTable":["",""],"wgDefaultDateFormat":"dmy","wgMonthNames":["","enero","febrero","marzo","abril","mayo","junio","julio","agosto","septiembre","octubre","noviembre","diciembre"],"wgRequestId":"406253f8-6a1e-4c52-8ee3-6a8e01234818","wgCanonicalNamespace":"","wgCanonicalSpecialPageName":false,"wgNamespaceNumber":0,"wgPageName":"Nubia","wgTitle":"Nubia","wgCurRevisionId":162899523,"wgRevisionId":162899523,"wgArticleId":81655,"wgIsArticle":true,"wgIsRedirect":false,"wgAction":"view","wgUserName":null,"wgUserGroups":["*"],"wgCategories":["Wikipedia:Páginas con enlaces mágicos de ISBN","Wikipedia:Artículos con texto en otros idiomas","Wikipedia:Artículos con texto en árabe","Wikipedia:Artículos con identificadores VIAF","Wikipedia:Artículos con identificadores GND","Wikipedia:Artículos con identificadores LCCN","Nubia","Geografía del Antiguo Egipto","Geografía de Egipto","Historia de Egipto","Geografía de Sudán","Historia de Sudán"],"wgPageViewLanguage":"es","wgPageContentLanguage":"es","wgPageContentModel":"wikitext","wgRelevantPageName":"Nubia","wgRelevantArticleId":81655,"wgIsProbablyEditable":true,"wgRelevantPageIsProbablyEditable":true,"wgRestrictionEdit":[],"wgRestrictionMove":[],"wgNoticeProject":"wikipedia","wgCiteReferencePreviewsActive":false,"wgMediaViewerOnClick":true,"wgMediaViewerEnabledByDefault":true,"wgPopupsFlags":0,"wgVisualEditor":{"pageLanguageCode":"es","pageLanguageDir":"ltr","pageVariantFallbacks":"es"},"wgMFDisplayWikibaseDescriptions":{"search":true,"watchlist":true,"tagline":true,"nearby":true},"wgWMESchemaEditAttemptStepOversample":false,"wgWMEPageLength":30000,"wgEditSubmitButtonLabelPublish":true,"wgULSPosition":"interlanguage","wgULSisCompactLinksEnabled":false,"wgVector2022LanguageInHeader":true,"wgULSisLanguageSelectorEmpty":false,"wgWikibaseItemId":"Q135028","wgCheckUserClientHintsHeadersJsApi":["brands","architecture","bitness","fullVersionList","mobile","model","platform","platformVersion"],"GEHomepageSuggestedEditsEnableTopics":true,"wgGETopicsMatchModeEnabled":true,"wgGELevelingUpEnabledForUser":false}; RLSTATE={"ext.gadget.imagenesinfobox":"ready","ext.globalCssJs.user.styles":"ready","site.styles":"ready","user.styles":"ready","ext.globalCssJs.user":"ready","user":"ready","user.options":"loading","ext.cite.styles":"ready","skins.vector.search.codex.styles":"ready","skins.vector.styles":"ready","skins.vector.icons":"ready","ext.wikimediamessages.styles":"ready","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript":"ready","ext.uls.interlanguage":"ready","wikibase.client.init":"ready"};RLPAGEMODULES=["ext.cite.ux-enhancements","mediawiki.page.media","site","mediawiki.page.ready","mediawiki.toc","skins.vector.js","ext.centralNotice.geoIP","ext.centralNotice.startUp","ext.gadget.a-commons-directo","ext.gadget.ReferenceTooltips","ext.gadget.refToolbar","ext.gadget.switcher","ext.urlShortener.toolbar","ext.centralauth.centralautologin","mmv.bootstrap","ext.popups","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.init","ext.visualEditor.targetLoader","ext.echo.centralauth","ext.eventLogging","ext.wikimediaEvents","ext.navigationTiming","ext.uls.interface","ext.cx.eventlogging.campaigns","ext.cx.uls.quick.actions","wikibase.client.vector-2022","ext.checkUser.clientHints","ext.quicksurveys.init","ext.growthExperiments.SuggestedEditSession"];</script> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.loader.impl(function(){return["user.options@12s5i",function($,jQuery,require,module){mw.user.tokens.set({"patrolToken":"+\\","watchToken":"+\\","csrfToken":"+\\"}); }];});});</script> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=es&modules=ext.cite.styles%7Cext.uls.interlanguage%7Cext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript%7Cext.wikimediamessages.styles%7Cskins.vector.icons%2Cstyles%7Cskins.vector.search.codex.styles%7Cwikibase.client.init&only=styles&skin=vector-2022"> <script async="" src="/w/load.php?lang=es&modules=startup&only=scripts&raw=1&skin=vector-2022"></script> <meta name="ResourceLoaderDynamicStyles" content=""> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=es&modules=ext.gadget.imagenesinfobox&only=styles&skin=vector-2022"> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=es&modules=site.styles&only=styles&skin=vector-2022"> <noscript><link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=es&modules=noscript&only=styles&skin=vector-2022"></noscript> <meta name="generator" content="MediaWiki 1.44.0-wmf.23"> <meta name="referrer" content="origin"> <meta name="referrer" content="origin-when-cross-origin"> <meta name="robots" content="max-image-preview:standard"> <meta name="format-detection" content="telephone=no"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e3/MapaDeNubia-es.svg/1200px-MapaDeNubia-es.svg.png"> <meta property="og:image:width" content="1200"> <meta property="og:image:height" content="2486"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e3/MapaDeNubia-es.svg/800px-MapaDeNubia-es.svg.png"> <meta property="og:image:width" content="800"> <meta property="og:image:height" content="1657"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e3/MapaDeNubia-es.svg/640px-MapaDeNubia-es.svg.png"> <meta property="og:image:width" content="640"> <meta property="og:image:height" content="1326"> <meta name="viewport" content="width=1120"> <meta property="og:title" content="Nubia - Wikipedia, la enciclopedia libre"> <meta property="og:type" content="website"> <link rel="preconnect" href="//upload.wikimedia.org"> <link rel="alternate" media="only screen and (max-width: 640px)" href="//es.m.wikipedia.org/wiki/Nubia"> <link rel="alternate" type="application/x-wiki" title="Editar" href="/w/index.php?title=Nubia&action=edit"> <link rel="apple-touch-icon" href="/static/apple-touch/wikipedia.png"> <link rel="icon" href="/static/favicon/wikipedia.ico"> <link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/w/rest.php/v1/search" title="Wikipedia (es)"> <link rel="EditURI" type="application/rsd+xml" href="//es.wikipedia.org/w/api.php?action=rsd"> <link rel="canonical" href="https://es.wikipedia.org/wiki/Nubia"> <link rel="license" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.es"> <link rel="alternate" type="application/atom+xml" title="Canal Atom de Wikipedia" href="/w/index.php?title=Especial:CambiosRecientes&feed=atom"> <link rel="dns-prefetch" href="//meta.wikimedia.org" /> <link rel="dns-prefetch" href="auth.wikimedia.org"> </head> <body class="skin--responsive skin-vector skin-vector-search-vue mediawiki ltr sitedir-ltr mw-hide-empty-elt ns-0 ns-subject mw-editable page-Nubia rootpage-Nubia skin-vector-2022 action-view"><a class="mw-jump-link" href="#bodyContent">Ir al contenido</a> <div class="vector-header-container"> <header class="vector-header mw-header"> <div class="vector-header-start"> <nav class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Sitio"> <div id="vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown vector-main-menu-dropdown vector-button-flush-left vector-button-flush-right" title="Menú principal" > <input type="checkbox" id="vector-main-menu-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Menú principal" > <label id="vector-main-menu-dropdown-label" for="vector-main-menu-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-menu mw-ui-icon-wikimedia-menu"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Menú principal</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-main-menu-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-main-menu" class="vector-main-menu vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-main-menu-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="main-menu-pinned" data-pinnable-element-id="vector-main-menu" data-pinned-container-id="vector-main-menu-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-main-menu-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Menú principal</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.pin">mover a la barra lateral</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.unpin">ocultar</button> </div> <div id="p-navigation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation" > <div class="vector-menu-heading"> Navegación </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-mainpage-description" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Portada" title="Visitar la página principal [z]" accesskey="z"><span>Portada</span></a></li><li id="n-portal" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Portal:Comunidad" title="Acerca del proyecto, lo que puedes hacer, dónde encontrar información"><span>Portal de la comunidad</span></a></li><li id="n-currentevents" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Portal:Actualidad" title="Encuentra información de contexto sobre acontecimientos actuales"><span>Actualidad</span></a></li><li id="n-recentchanges" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Especial:CambiosRecientes" title="Lista de cambios recientes en la wiki [r]" accesskey="r"><span>Cambios recientes</span></a></li><li id="n-newpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Especial:P%C3%A1ginasNuevas"><span>Páginas nuevas</span></a></li><li id="n-randompage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Especial:Aleatoria" title="Cargar una página al azar [x]" accesskey="x"><span>Página aleatoria</span></a></li><li id="n-help" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Ayuda:Contenidos" title="El lugar para aprender"><span>Ayuda</span></a></li><li id="n-bug_in_article" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Informes_de_error"><span>Notificar un error</span></a></li><li id="n-specialpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Especial:P%C3%A1ginasEspeciales"><span>Páginas especiales</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-specialpages-url|specialpages" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-specialpages-url_specialpages emptyPortlet" > <div class="vector-menu-heading"> specialpages-url|specialpages </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> <a href="/wiki/Wikipedia:Portada" class="mw-logo"> <img class="mw-logo-icon" src="/static/images/icons/wikipedia.png" alt="" aria-hidden="true" height="50" width="50"> <span class="mw-logo-container skin-invert"> <img class="mw-logo-wordmark" alt="Wikipedia" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-wordmark-en.svg" style="width: 7.5em; height: 1.125em;"> <img class="mw-logo-tagline" alt="La enciclopedia libre" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-tagline-es.svg" width="120" height="13" style="width: 7.5em; height: 0.8125em;"> </span> </a> </div> <div class="vector-header-end"> <div id="p-search" role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-collapses vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box-auto-expand-width vector-search-box"> <a href="/wiki/Especial:Buscar" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only search-toggle" title="Buscar en este wiki [f]" accesskey="f"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>Buscar</span> </a> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail cdx-typeahead-search--auto-expand-width"> <form action="/w/index.php" id="searchform" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div id="simpleSearch" class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Buscar en Wikipedia" aria-label="Buscar en Wikipedia" autocapitalize="sentences" title="Buscar en este wiki [f]" accesskey="f" id="searchInput" > <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="Especial:Buscar"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Buscar</button> </form> </div> </div> </div> <nav class="vector-user-links vector-user-links-wide" aria-label="Herramientas personales"> <div class="vector-user-links-main"> <div id="p-vector-user-menu-preferences" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-userpage" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Apariencia"> <div id="vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown " title="Cambiar la apariencia del tamaño, ancho y color de la fuente de la página" > <input type="checkbox" id="vector-appearance-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Apariencia" > <label id="vector-appearance-dropdown-label" for="vector-appearance-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-appearance mw-ui-icon-wikimedia-appearance"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Apariencia</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-appearance-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div id="p-vector-user-menu-notifications" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-overflow" class="vector-menu mw-portlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="https://donate.wikimedia.org/?wmf_source=donate&wmf_medium=sidebar&wmf_campaign=es.wikipedia.org&uselang=es" class=""><span>Donaciones</span></a> </li> <li id="pt-createaccount-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Especial:Crear_una_cuenta&returnto=Nubia" title="Te recomendamos crear una cuenta e iniciar sesión; sin embargo, no es obligatorio" class=""><span>Crear una cuenta</span></a> </li> <li id="pt-login-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Especial:Entrar&returnto=Nubia" title="Te recomendamos iniciar sesión, aunque no es obligatorio [o]" accesskey="o" class=""><span>Acceder</span></a> </li> </ul> </div> </div> </div> <div id="vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown vector-user-menu vector-button-flush-right vector-user-menu-logged-out" title="Más opciones" > <input type="checkbox" id="vector-user-links-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Herramientas personales" > <label id="vector-user-links-dropdown-label" for="vector-user-links-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-ellipsis mw-ui-icon-wikimedia-ellipsis"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Herramientas personales</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-personal" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-personal user-links-collapsible-item" title="Menú de usuario" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="https://donate.wikimedia.org/?wmf_source=donate&wmf_medium=sidebar&wmf_campaign=es.wikipedia.org&uselang=es"><span>Donaciones</span></a></li><li id="pt-createaccount" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Especial:Crear_una_cuenta&returnto=Nubia" title="Te recomendamos crear una cuenta e iniciar sesión; sin embargo, no es obligatorio"><span class="vector-icon mw-ui-icon-userAdd mw-ui-icon-wikimedia-userAdd"></span> <span>Crear una cuenta</span></a></li><li id="pt-login" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Especial:Entrar&returnto=Nubia" title="Te recomendamos iniciar sesión, aunque no es obligatorio [o]" accesskey="o"><span class="vector-icon mw-ui-icon-logIn mw-ui-icon-wikimedia-logIn"></span> <span>Acceder</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-user-menu-anon-editor" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-user-menu-anon-editor" > <div class="vector-menu-heading"> Páginas para editores desconectados <a href="/wiki/Ayuda:Introducci%C3%B3n" aria-label="Obtenga más información sobre editar"><span>más información</span></a> </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-anoncontribs" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Especial:MisContribuciones" title="Una lista de modificaciones hechas desde esta dirección IP [y]" accesskey="y"><span>Contribuciones</span></a></li><li id="pt-anontalk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Especial:MiDiscusi%C3%B3n" title="Discusión sobre ediciones hechas desde esta dirección IP [n]" accesskey="n"><span>Discusión</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </header> </div> <div class="mw-page-container"> <div class="mw-page-container-inner"> <div class="vector-sitenotice-container"> <div id="siteNotice"><!-- CentralNotice --></div> </div> <div class="vector-column-start"> <div class="vector-main-menu-container"> <div id="mw-navigation"> <nav id="mw-panel" class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Sitio"> <div id="vector-main-menu-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> </div> </div> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav id="mw-panel-toc" aria-label="Contenidos" data-event-name="ui.sidebar-toc" class="mw-table-of-contents-container vector-toc-landmark"> <div id="vector-toc-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-toc" class="vector-toc vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-toc-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="toc-pinned" data-pinnable-element-id="vector-toc" > <h2 class="vector-pinnable-header-label">Contenidos</h2> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.pin">mover a la barra lateral</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.unpin">ocultar</button> </div> <ul class="vector-toc-contents" id="mw-panel-toc-list"> <li id="toc-mw-content-text" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a href="#" class="vector-toc-link"> <div class="vector-toc-text">Inicio</div> </a> </li> <li id="toc-Lenguas_de_Nubia" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Lenguas_de_Nubia"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1</span> <span>Lenguas de Nubia</span> </div> </a> <ul id="toc-Lenguas_de_Nubia-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Geografía" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Geografía"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2</span> <span>Geografía</span> </div> </a> <ul id="toc-Geografía-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Historia" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Historia"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3</span> <span>Historia</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Historia-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Alternar subsección Historia</span> </button> <ul id="toc-Historia-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Prehistoria_(6000-3500_a._C.)" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Prehistoria_(6000-3500_a._C.)"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.1</span> <span>Prehistoria (6000-3500 a. C.)</span> </div> </a> <ul id="toc-Prehistoria_(6000-3500_a._C.)-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Nubia_en_la_Antigüedad" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Nubia_en_la_Antigüedad"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.2</span> <span>Nubia en la Antigüedad</span> </div> </a> <ul id="toc-Nubia_en_la_Antigüedad-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-El_Reino_de_Napata" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#El_Reino_de_Napata"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.3</span> <span>El Reino de Napata</span> </div> </a> <ul id="toc-El_Reino_de_Napata-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Época_meroítica" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Época_meroítica"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.4</span> <span>Época meroítica</span> </div> </a> <ul id="toc-Época_meroítica-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Nubia_medieval" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Nubia_medieval"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.5</span> <span>Nubia medieval</span> </div> </a> <ul id="toc-Nubia_medieval-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Nubia_moderna" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Nubia_moderna"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.6</span> <span>Nubia moderna</span> </div> </a> <ul id="toc-Nubia_moderna-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Localidades_con_restos_de_interés_arqueológico" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Localidades_con_restos_de_interés_arqueológico"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.7</span> <span>Localidades con restos de interés arqueológico</span> </div> </a> <ul id="toc-Localidades_con_restos_de_interés_arqueológico-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Véase_también" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Véase_también"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4</span> <span>Véase también</span> </div> </a> <ul id="toc-Véase_también-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Referencias" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Referencias"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5</span> <span>Referencias</span> </div> </a> <ul id="toc-Referencias-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Bibliografía" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Bibliografía"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6</span> <span>Bibliografía</span> </div> </a> <ul id="toc-Bibliografía-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Enlaces_externos" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Enlaces_externos"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">7</span> <span>Enlaces externos</span> </div> </a> <ul id="toc-Enlaces_externos-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </div> </div> </nav> </div> </div> <div class="mw-content-container"> <main id="content" class="mw-body"> <header class="mw-body-header vector-page-titlebar"> <nav aria-label="Contenidos" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown vector-page-titlebar-toc vector-button-flush-left" title="Tabla de contenidos" > <input type="checkbox" id="vector-page-titlebar-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Cambiar a la tabla de contenidos" > <label id="vector-page-titlebar-toc-label" for="vector-page-titlebar-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-listBullet mw-ui-icon-wikimedia-listBullet"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Cambiar a la tabla de contenidos</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-titlebar-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <h1 id="firstHeading" class="firstHeading mw-first-heading"><span class="mw-page-title-main">Nubia</span></h1> <div id="p-lang-btn" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-lang" > <input type="checkbox" id="p-lang-btn-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn" class="vector-dropdown-checkbox mw-interlanguage-selector" aria-label="Ir a un artículo en otro idioma. Disponible en 79 idiomas" > <label id="p-lang-btn-label" for="p-lang-btn-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive mw-portlet-lang-heading-79" aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-language-progressive mw-ui-icon-wikimedia-language-progressive"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">79 idiomas</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="interlanguage-link interwiki-af mw-list-item"><a href="https://af.wikipedia.org/wiki/Nubi%C3%AB" title="Nubië – afrikáans" lang="af" hreflang="af" data-title="Nubië" data-language-autonym="Afrikaans" data-language-local-name="afrikáans" class="interlanguage-link-target"><span>Afrikaans</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ar mw-list-item"><a href="https://ar.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%84%D9%86%D9%88%D8%A8%D8%A9" title="النوبة – árabe" lang="ar" hreflang="ar" data-title="النوبة" data-language-autonym="العربية" data-language-local-name="árabe" class="interlanguage-link-target"><span>العربية</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-arz mw-list-item"><a href="https://arz.wikipedia.org/wiki/%D8%A8%D9%84%D8%A7%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D9%86%D9%88%D8%A8%D9%87" title="بلاد النوبه – Egyptian Arabic" lang="arz" hreflang="arz" data-title="بلاد النوبه" data-language-autonym="مصرى" data-language-local-name="Egyptian Arabic" class="interlanguage-link-target"><span>مصرى</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ast mw-list-item"><a href="https://ast.wikipedia.org/wiki/Nubia" title="Nubia – asturiano" lang="ast" hreflang="ast" data-title="Nubia" data-language-autonym="Asturianu" data-language-local-name="asturiano" class="interlanguage-link-target"><span>Asturianu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-az mw-list-item"><a href="https://az.wikipedia.org/wiki/Nubiya" title="Nubiya – azerbaiyano" lang="az" hreflang="az" data-title="Nubiya" data-language-autonym="Azərbaycanca" data-language-local-name="azerbaiyano" class="interlanguage-link-target"><span>Azərbaycanca</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be mw-list-item"><a href="https://be.wikipedia.org/wiki/%D0%9D%D1%83%D0%B1%D1%96%D1%8F" title="Нубія – bielorruso" lang="be" hreflang="be" data-title="Нубія" data-language-autonym="Беларуская" data-language-local-name="bielorruso" class="interlanguage-link-target"><span>Беларуская</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be-x-old mw-list-item"><a href="https://be-tarask.wikipedia.org/wiki/%D0%9D%D1%83%D0%B1%D1%96%D1%8F" title="Нубія – Belarusian (Taraškievica orthography)" lang="be-tarask" hreflang="be-tarask" data-title="Нубія" data-language-autonym="Беларуская (тарашкевіца)" data-language-local-name="Belarusian (Taraškievica orthography)" class="interlanguage-link-target"><span>Беларуская (тарашкевіца)</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bg mw-list-item"><a href="https://bg.wikipedia.org/wiki/%D0%9D%D1%83%D0%B1%D0%B8%D1%8F" title="Нубия – búlgaro" lang="bg" hreflang="bg" data-title="Нубия" data-language-autonym="Български" data-language-local-name="búlgaro" class="interlanguage-link-target"><span>Български</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bn mw-list-item"><a href="https://bn.wikipedia.org/wiki/%E0%A6%A8%E0%A7%81%E0%A6%AC%E0%A6%BF%E0%A6%AF%E0%A6%BC%E0%A6%BE" title="নুবিয়া – bengalí" lang="bn" hreflang="bn" data-title="নুবিয়া" data-language-autonym="বাংলা" data-language-local-name="bengalí" class="interlanguage-link-target"><span>বাংলা</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-br mw-list-item"><a href="https://br.wikipedia.org/wiki/Nubia" title="Nubia – bretón" lang="br" hreflang="br" data-title="Nubia" data-language-autonym="Brezhoneg" data-language-local-name="bretón" class="interlanguage-link-target"><span>Brezhoneg</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bs mw-list-item"><a href="https://bs.wikipedia.org/wiki/Nubija" title="Nubija – bosnio" lang="bs" hreflang="bs" data-title="Nubija" data-language-autonym="Bosanski" data-language-local-name="bosnio" class="interlanguage-link-target"><span>Bosanski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ca mw-list-item"><a href="https://ca.wikipedia.org/wiki/N%C3%BAbia" title="Núbia – catalán" lang="ca" hreflang="ca" data-title="Núbia" data-language-autonym="Català" data-language-local-name="catalán" class="interlanguage-link-target"><span>Català</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cs mw-list-item"><a href="https://cs.wikipedia.org/wiki/N%C3%BAbie" title="Núbie – checo" lang="cs" hreflang="cs" data-title="Núbie" data-language-autonym="Čeština" data-language-local-name="checo" class="interlanguage-link-target"><span>Čeština</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cv mw-list-item"><a href="https://cv.wikipedia.org/wiki/%D0%9D%D1%83%D0%B1%D0%B8" title="Нуби – chuvasio" lang="cv" hreflang="cv" data-title="Нуби" data-language-autonym="Чӑвашла" data-language-local-name="chuvasio" class="interlanguage-link-target"><span>Чӑвашла</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-da mw-list-item"><a href="https://da.wikipedia.org/wiki/Nubien" title="Nubien – danés" lang="da" hreflang="da" data-title="Nubien" data-language-autonym="Dansk" data-language-local-name="danés" class="interlanguage-link-target"><span>Dansk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-de mw-list-item"><a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Nubien" title="Nubien – alemán" lang="de" hreflang="de" data-title="Nubien" data-language-autonym="Deutsch" data-language-local-name="alemán" class="interlanguage-link-target"><span>Deutsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-el mw-list-item"><a href="https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9D%CE%BF%CF%85%CE%B2%CE%AF%CE%B1" title="Νουβία – griego" lang="el" hreflang="el" data-title="Νουβία" data-language-autonym="Ελληνικά" data-language-local-name="griego" class="interlanguage-link-target"><span>Ελληνικά</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-en mw-list-item"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Nubia" title="Nubia – inglés" lang="en" hreflang="en" data-title="Nubia" data-language-autonym="English" data-language-local-name="inglés" class="interlanguage-link-target"><span>English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eo mw-list-item"><a href="https://eo.wikipedia.org/wiki/Nubio" title="Nubio – esperanto" lang="eo" hreflang="eo" data-title="Nubio" data-language-autonym="Esperanto" data-language-local-name="esperanto" class="interlanguage-link-target"><span>Esperanto</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-et mw-list-item"><a href="https://et.wikipedia.org/wiki/Nuubia" title="Nuubia – estonio" lang="et" hreflang="et" data-title="Nuubia" data-language-autonym="Eesti" data-language-local-name="estonio" class="interlanguage-link-target"><span>Eesti</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eu mw-list-item"><a href="https://eu.wikipedia.org/wiki/Nubia" title="Nubia – euskera" lang="eu" hreflang="eu" data-title="Nubia" data-language-autonym="Euskara" data-language-local-name="euskera" class="interlanguage-link-target"><span>Euskara</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fa mw-list-item"><a href="https://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%86%D9%88%D8%A8%D9%87_(%D9%85%D9%86%D8%B7%D9%82%D9%87)" title="نوبه (منطقه) – persa" lang="fa" hreflang="fa" data-title="نوبه (منطقه)" data-language-autonym="فارسی" data-language-local-name="persa" class="interlanguage-link-target"><span>فارسی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fi mw-list-item"><a href="https://fi.wikipedia.org/wiki/Nubia" title="Nubia – finés" lang="fi" hreflang="fi" data-title="Nubia" data-language-autonym="Suomi" data-language-local-name="finés" class="interlanguage-link-target"><span>Suomi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fr mw-list-item"><a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Nubie" title="Nubie – francés" lang="fr" hreflang="fr" data-title="Nubie" data-language-autonym="Français" data-language-local-name="francés" class="interlanguage-link-target"><span>Français</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-frr mw-list-item"><a href="https://frr.wikipedia.org/wiki/Nuubien" title="Nuubien – frisón septentrional" lang="frr" hreflang="frr" data-title="Nuubien" data-language-autonym="Nordfriisk" data-language-local-name="frisón septentrional" class="interlanguage-link-target"><span>Nordfriisk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gl mw-list-item"><a href="https://gl.wikipedia.org/wiki/Nubia" title="Nubia – gallego" lang="gl" hreflang="gl" data-title="Nubia" data-language-autonym="Galego" data-language-local-name="gallego" class="interlanguage-link-target"><span>Galego</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-he mw-list-item"><a href="https://he.wikipedia.org/wiki/%D7%A0%D7%95%D7%91%D7%99%D7%94" title="נוביה – hebreo" lang="he" hreflang="he" data-title="נוביה" data-language-autonym="עברית" data-language-local-name="hebreo" class="interlanguage-link-target"><span>עברית</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hi mw-list-item"><a href="https://hi.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%A8%E0%A5%81%E0%A4%AC%E0%A4%BF%E0%A4%AF%E0%A4%BE" title="नुबिया – hindi" lang="hi" hreflang="hi" data-title="नुबिया" data-language-autonym="हिन्दी" data-language-local-name="hindi" class="interlanguage-link-target"><span>हिन्दी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hr mw-list-item"><a href="https://hr.wikipedia.org/wiki/Nubija" title="Nubija – croata" lang="hr" hreflang="hr" data-title="Nubija" data-language-autonym="Hrvatski" data-language-local-name="croata" class="interlanguage-link-target"><span>Hrvatski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hu mw-list-item"><a href="https://hu.wikipedia.org/wiki/N%C3%BAbia" title="Núbia – húngaro" lang="hu" hreflang="hu" data-title="Núbia" data-language-autonym="Magyar" data-language-local-name="húngaro" class="interlanguage-link-target"><span>Magyar</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hy mw-list-item"><a href="https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%86%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%AB%D5%A1" title="Նուբիա – armenio" lang="hy" hreflang="hy" data-title="Նուբիա" data-language-autonym="Հայերեն" data-language-local-name="armenio" class="interlanguage-link-target"><span>Հայերեն</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-id mw-list-item"><a href="https://id.wikipedia.org/wiki/Nubia" title="Nubia – indonesio" lang="id" hreflang="id" data-title="Nubia" data-language-autonym="Bahasa Indonesia" data-language-local-name="indonesio" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Indonesia</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-is mw-list-item"><a href="https://is.wikipedia.org/wiki/N%C3%BAb%C3%ADa" title="Núbía – islandés" lang="is" hreflang="is" data-title="Núbía" data-language-autonym="Íslenska" data-language-local-name="islandés" class="interlanguage-link-target"><span>Íslenska</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-it mw-list-item"><a href="https://it.wikipedia.org/wiki/Nubia" title="Nubia – italiano" lang="it" hreflang="it" data-title="Nubia" data-language-autonym="Italiano" data-language-local-name="italiano" class="interlanguage-link-target"><span>Italiano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ja mw-list-item"><a href="https://ja.wikipedia.org/wiki/%E3%83%8C%E3%83%93%E3%82%A2" title="ヌビア – japonés" lang="ja" hreflang="ja" data-title="ヌビア" data-language-autonym="日本語" data-language-local-name="japonés" class="interlanguage-link-target"><span>日本語</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-jv mw-list-item"><a href="https://jv.wikipedia.org/wiki/Nubia" title="Nubia – javanés" lang="jv" hreflang="jv" data-title="Nubia" data-language-autonym="Jawa" data-language-local-name="javanés" class="interlanguage-link-target"><span>Jawa</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ka mw-list-item"><a href="https://ka.wikipedia.org/wiki/%E1%83%9C%E1%83%A3%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%90" title="ნუბია – georgiano" lang="ka" hreflang="ka" data-title="ნუბია" data-language-autonym="ქართული" data-language-local-name="georgiano" class="interlanguage-link-target"><span>ქართული</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kk mw-list-item"><a href="https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%9D%D1%83%D0%B1%D0%B8%D1%8F" title="Нубия – kazajo" lang="kk" hreflang="kk" data-title="Нубия" data-language-autonym="Қазақша" data-language-local-name="kazajo" class="interlanguage-link-target"><span>Қазақша</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ko mw-list-item"><a href="https://ko.wikipedia.org/wiki/%EB%88%84%EB%B9%84%EC%95%84" title="누비아 – coreano" lang="ko" hreflang="ko" data-title="누비아" data-language-autonym="한국어" data-language-local-name="coreano" class="interlanguage-link-target"><span>한국어</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ky mw-list-item"><a href="https://ky.wikipedia.org/wiki/%D0%9D%D1%83%D0%B1%D0%B8%D1%8F" title="Нубия – kirguís" lang="ky" hreflang="ky" data-title="Нубия" data-language-autonym="Кыргызча" data-language-local-name="kirguís" class="interlanguage-link-target"><span>Кыргызча</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-la mw-list-item"><a href="https://la.wikipedia.org/wiki/Nubia" title="Nubia – latín" lang="la" hreflang="la" data-title="Nubia" data-language-autonym="Latina" data-language-local-name="latín" class="interlanguage-link-target"><span>Latina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lt mw-list-item"><a href="https://lt.wikipedia.org/wiki/Nubija" title="Nubija – lituano" lang="lt" hreflang="lt" data-title="Nubija" data-language-autonym="Lietuvių" data-language-local-name="lituano" class="interlanguage-link-target"><span>Lietuvių</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lv mw-list-item"><a href="https://lv.wikipedia.org/wiki/N%C5%ABbija" title="Nūbija – letón" lang="lv" hreflang="lv" data-title="Nūbija" data-language-autonym="Latviešu" data-language-local-name="letón" class="interlanguage-link-target"><span>Latviešu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mg mw-list-item"><a href="https://mg.wikipedia.org/wiki/Nobia" title="Nobia – malgache" lang="mg" hreflang="mg" data-title="Nobia" data-language-autonym="Malagasy" data-language-local-name="malgache" class="interlanguage-link-target"><span>Malagasy</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mk mw-list-item"><a href="https://mk.wikipedia.org/wiki/%D0%9D%D1%83%D0%B1%D0%B8%D1%98%D0%B0" title="Нубија – macedonio" lang="mk" hreflang="mk" data-title="Нубија" data-language-autonym="Македонски" data-language-local-name="macedonio" class="interlanguage-link-target"><span>Македонски</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ms mw-list-item"><a href="https://ms.wikipedia.org/wiki/Nubia" title="Nubia – malayo" lang="ms" hreflang="ms" data-title="Nubia" data-language-autonym="Bahasa Melayu" data-language-local-name="malayo" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Melayu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nl mw-list-item"><a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Nubi%C3%AB" title="Nubië – neerlandés" lang="nl" hreflang="nl" data-title="Nubië" data-language-autonym="Nederlands" data-language-local-name="neerlandés" class="interlanguage-link-target"><span>Nederlands</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nn mw-list-item"><a href="https://nn.wikipedia.org/wiki/Nubia" title="Nubia – noruego nynorsk" lang="nn" hreflang="nn" data-title="Nubia" data-language-autonym="Norsk nynorsk" data-language-local-name="noruego nynorsk" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk nynorsk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-no mw-list-item"><a href="https://no.wikipedia.org/wiki/Nubia" title="Nubia – noruego bokmal" lang="nb" hreflang="nb" data-title="Nubia" data-language-autonym="Norsk bokmål" data-language-local-name="noruego bokmal" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk bokmål</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-oc mw-list-item"><a href="https://oc.wikipedia.org/wiki/Nubia" title="Nubia – occitano" lang="oc" hreflang="oc" data-title="Nubia" data-language-autonym="Occitan" data-language-local-name="occitano" class="interlanguage-link-target"><span>Occitan</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pl mw-list-item"><a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Nubia" title="Nubia – polaco" lang="pl" hreflang="pl" data-title="Nubia" data-language-autonym="Polski" data-language-local-name="polaco" class="interlanguage-link-target"><span>Polski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pt mw-list-item"><a href="https://pt.wikipedia.org/wiki/N%C3%BAbia" title="Núbia – portugués" lang="pt" hreflang="pt" data-title="Núbia" data-language-autonym="Português" data-language-local-name="portugués" class="interlanguage-link-target"><span>Português</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ro mw-list-item"><a href="https://ro.wikipedia.org/wiki/Nubia" title="Nubia – rumano" lang="ro" hreflang="ro" data-title="Nubia" data-language-autonym="Română" data-language-local-name="rumano" class="interlanguage-link-target"><span>Română</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ru mw-list-item"><a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9D%D1%83%D0%B1%D0%B8%D1%8F" title="Нубия – ruso" lang="ru" hreflang="ru" data-title="Нубия" data-language-autonym="Русский" data-language-local-name="ruso" class="interlanguage-link-target"><span>Русский</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sh mw-list-item"><a href="https://sh.wikipedia.org/wiki/Nubija" title="Nubija – serbocroata" lang="sh" hreflang="sh" data-title="Nubija" data-language-autonym="Srpskohrvatski / српскохрватски" data-language-local-name="serbocroata" class="interlanguage-link-target"><span>Srpskohrvatski / српскохрватски</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-simple mw-list-item"><a href="https://simple.wikipedia.org/wiki/Nubia" title="Nubia – Simple English" lang="en-simple" hreflang="en-simple" data-title="Nubia" data-language-autonym="Simple English" data-language-local-name="Simple English" class="interlanguage-link-target"><span>Simple English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sk mw-list-item"><a href="https://sk.wikipedia.org/wiki/N%C3%BAbia" title="Núbia – eslovaco" lang="sk" hreflang="sk" data-title="Núbia" data-language-autonym="Slovenčina" data-language-local-name="eslovaco" class="interlanguage-link-target"><span>Slovenčina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sl mw-list-item"><a href="https://sl.wikipedia.org/wiki/Nubija" title="Nubija – esloveno" lang="sl" hreflang="sl" data-title="Nubija" data-language-autonym="Slovenščina" data-language-local-name="esloveno" class="interlanguage-link-target"><span>Slovenščina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sn mw-list-item"><a href="https://sn.wikipedia.org/wiki/Nubhia" title="Nubhia – shona" lang="sn" hreflang="sn" data-title="Nubhia" data-language-autonym="ChiShona" data-language-local-name="shona" class="interlanguage-link-target"><span>ChiShona</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sq mw-list-item"><a href="https://sq.wikipedia.org/wiki/Nubia" title="Nubia – albanés" lang="sq" hreflang="sq" data-title="Nubia" data-language-autonym="Shqip" data-language-local-name="albanés" class="interlanguage-link-target"><span>Shqip</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sr mw-list-item"><a href="https://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%9D%D1%83%D0%B1%D0%B8%D1%98%D0%B0" title="Нубија – serbio" lang="sr" hreflang="sr" data-title="Нубија" data-language-autonym="Српски / srpski" data-language-local-name="serbio" class="interlanguage-link-target"><span>Српски / srpski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sv mw-list-item"><a href="https://sv.wikipedia.org/wiki/Nubien" title="Nubien – sueco" lang="sv" hreflang="sv" data-title="Nubien" data-language-autonym="Svenska" data-language-local-name="sueco" class="interlanguage-link-target"><span>Svenska</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sw mw-list-item"><a href="https://sw.wikipedia.org/wiki/Nubia" title="Nubia – suajili" lang="sw" hreflang="sw" data-title="Nubia" data-language-autonym="Kiswahili" data-language-local-name="suajili" class="interlanguage-link-target"><span>Kiswahili</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ta mw-list-item"><a href="https://ta.wikipedia.org/wiki/%E0%AE%A8%E0%AF%82%E0%AE%AA%E0%AE%BF%E0%AE%AF%E0%AE%BE" title="நூபியா – tamil" lang="ta" hreflang="ta" data-title="நூபியா" data-language-autonym="தமிழ்" data-language-local-name="tamil" class="interlanguage-link-target"><span>தமிழ்</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tg mw-list-item"><a href="https://tg.wikipedia.org/wiki/%D0%9D%D1%83%D0%B1%D0%B8%D1%8F" title="Нубия – tayiko" lang="tg" hreflang="tg" data-title="Нубия" data-language-autonym="Тоҷикӣ" data-language-local-name="tayiko" class="interlanguage-link-target"><span>Тоҷикӣ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-th mw-list-item"><a href="https://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%99%E0%B8%B4%E0%B8%A7%E0%B9%80%E0%B8%9A%E0%B8%B5%E0%B8%A2" title="นิวเบีย – tailandés" lang="th" hreflang="th" data-title="นิวเบีย" data-language-autonym="ไทย" data-language-local-name="tailandés" class="interlanguage-link-target"><span>ไทย</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tl mw-list-item"><a href="https://tl.wikipedia.org/wiki/Nubia" title="Nubia – tagalo" lang="tl" hreflang="tl" data-title="Nubia" data-language-autonym="Tagalog" data-language-local-name="tagalo" class="interlanguage-link-target"><span>Tagalog</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tr mw-list-item"><a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/N%C3%BCbye" title="Nübye – turco" lang="tr" hreflang="tr" data-title="Nübye" data-language-autonym="Türkçe" data-language-local-name="turco" class="interlanguage-link-target"><span>Türkçe</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-udm mw-list-item"><a href="https://udm.wikipedia.org/wiki/%D0%9D%D1%83%D0%B1%D0%B8%D1%8F" title="Нубия – udmurt" lang="udm" hreflang="udm" data-title="Нубия" data-language-autonym="Удмурт" data-language-local-name="udmurt" class="interlanguage-link-target"><span>Удмурт</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uk mw-list-item"><a href="https://uk.wikipedia.org/wiki/%D0%9D%D1%83%D0%B1%D1%96%D1%8F" title="Нубія – ucraniano" lang="uk" hreflang="uk" data-title="Нубія" data-language-autonym="Українська" data-language-local-name="ucraniano" class="interlanguage-link-target"><span>Українська</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ur mw-list-item"><a href="https://ur.wikipedia.org/wiki/%D9%86%D9%88%D8%A8%DB%81" title="نوبہ – urdu" lang="ur" hreflang="ur" data-title="نوبہ" data-language-autonym="اردو" data-language-local-name="urdu" class="interlanguage-link-target"><span>اردو</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uz mw-list-item"><a href="https://uz.wikipedia.org/wiki/Nubiya" title="Nubiya – uzbeko" lang="uz" hreflang="uz" data-title="Nubiya" data-language-autonym="Oʻzbekcha / ўзбекча" data-language-local-name="uzbeko" class="interlanguage-link-target"><span>Oʻzbekcha / ўзбекча</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vec mw-list-item"><a href="https://vec.wikipedia.org/wiki/Nubia" title="Nubia – veneciano" lang="vec" hreflang="vec" data-title="Nubia" data-language-autonym="Vèneto" data-language-local-name="veneciano" class="interlanguage-link-target"><span>Vèneto</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vi mw-list-item"><a href="https://vi.wikipedia.org/wiki/Nubia" title="Nubia – vietnamita" lang="vi" hreflang="vi" data-title="Nubia" data-language-autonym="Tiếng Việt" data-language-local-name="vietnamita" class="interlanguage-link-target"><span>Tiếng Việt</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-war mw-list-item"><a href="https://war.wikipedia.org/wiki/Nubia" title="Nubia – waray" lang="war" hreflang="war" data-title="Nubia" data-language-autonym="Winaray" data-language-local-name="waray" class="interlanguage-link-target"><span>Winaray</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-wuu mw-list-item"><a href="https://wuu.wikipedia.org/wiki/%E5%8A%AA%E6%AF%94%E4%BA%9A" title="努比亚 – chino wu" lang="wuu" hreflang="wuu" data-title="努比亚" data-language-autonym="吴语" data-language-local-name="chino wu" class="interlanguage-link-target"><span>吴语</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-xmf mw-list-item"><a href="https://xmf.wikipedia.org/wiki/%E1%83%9C%E1%83%A3%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%90" title="ნუბია – Mingrelian" lang="xmf" hreflang="xmf" data-title="ნუბია" data-language-autonym="მარგალური" data-language-local-name="Mingrelian" class="interlanguage-link-target"><span>მარგალური</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh mw-list-item"><a href="https://zh.wikipedia.org/wiki/%E5%8A%AA%E6%AF%94%E4%BA%9A" title="努比亚 – chino" lang="zh" hreflang="zh" data-title="努比亚" data-language-autonym="中文" data-language-local-name="chino" class="interlanguage-link-target"><span>中文</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-yue mw-list-item"><a href="https://zh-yue.wikipedia.org/wiki/%E5%8A%AA%E6%AF%94%E4%BA%9E" title="努比亞 – cantonés" lang="yue" hreflang="yue" data-title="努比亞" data-language-autonym="粵語" data-language-local-name="cantonés" class="interlanguage-link-target"><span>粵語</span></a></li> </ul> <div class="after-portlet after-portlet-lang"><span class="wb-langlinks-edit wb-langlinks-link"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q135028#sitelinks-wikipedia" title="Editar enlaces interlingüísticos" class="wbc-editpage">Editar enlaces</a></span></div> </div> </div> </div> </header> <div class="vector-page-toolbar"> <div class="vector-page-toolbar-container"> <div id="left-navigation"> <nav aria-label="Espacios de nombres"> <div id="p-associated-pages" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-associated-pages" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-nstab-main" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Nubia" title="Ver la página de contenido [c]" accesskey="c"><span>Artículo</span></a></li><li id="ca-talk" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Discusi%C3%B3n:Nubia" rel="discussion" title="Discusión acerca de la página [t]" accesskey="t"><span>Discusión</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown emptyPortlet" > <input type="checkbox" id="vector-variants-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Cambiar variante de idioma" > <label id="vector-variants-dropdown-label" for="vector-variants-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">español</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-variants" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-variants emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> <div id="right-navigation" class="vector-collapsible"> <nav aria-label="Vistas"> <div id="p-views" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-views" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-view" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Nubia"><span>Leer</span></a></li><li id="ca-edit" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Nubia&action=edit" title="Editar esta página [e]" accesskey="e"><span>Editar</span></a></li><li id="ca-history" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Nubia&action=history" title="Versiones anteriores de esta página [h]" accesskey="h"><span>Ver historial</span></a></li> </ul> </div> </div> </nav> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Página de herramientas"> <div id="vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown vector-page-tools-dropdown" > <input type="checkbox" id="vector-page-tools-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Herramientas" > <label id="vector-page-tools-dropdown-label" for="vector-page-tools-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">Herramientas</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-tools-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-page-tools" class="vector-page-tools vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-page-tools-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="page-tools-pinned" data-pinnable-element-id="vector-page-tools" data-pinned-container-id="vector-page-tools-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-page-tools-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Herramientas</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.pin">mover a la barra lateral</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.unpin">ocultar</button> </div> <div id="p-cactions" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-cactions emptyPortlet vector-has-collapsible-items" title="Más opciones" > <div class="vector-menu-heading"> Acciones </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-more-view" class="selected vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/wiki/Nubia"><span>Leer</span></a></li><li id="ca-more-edit" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Nubia&action=edit" title="Editar esta página [e]" accesskey="e"><span>Editar</span></a></li><li id="ca-more-history" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Nubia&action=history"><span>Ver historial</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-tb" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-tb" > <div class="vector-menu-heading"> General </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-whatlinkshere" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Especial:LoQueEnlazaAqu%C3%AD/Nubia" title="Lista de todas las páginas de la wiki que enlazan aquí [j]" accesskey="j"><span>Lo que enlaza aquí</span></a></li><li id="t-recentchangeslinked" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Especial:CambiosEnEnlazadas/Nubia" rel="nofollow" title="Cambios recientes en las páginas que enlazan con esta [k]" accesskey="k"><span>Cambios en enlazadas</span></a></li><li id="t-upload" class="mw-list-item"><a href="//commons.wikimedia.org/wiki/Special:UploadWizard?uselang=es" title="Subir archivos [u]" accesskey="u"><span>Subir archivo</span></a></li><li id="t-permalink" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Nubia&oldid=162899523" title="Enlace permanente a esta versión de la página"><span>Enlace permanente</span></a></li><li id="t-info" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Nubia&action=info" title="Más información sobre esta página"><span>Información de la página</span></a></li><li id="t-cite" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Especial:Citar&page=Nubia&id=162899523&wpFormIdentifier=titleform" title="Información sobre cómo citar esta página"><span>Citar esta página</span></a></li><li id="t-urlshortener" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Especial:Acortador_de_URL&url=https%3A%2F%2Fes.wikipedia.org%2Fwiki%2FNubia"><span>Obtener URL acortado</span></a></li><li id="t-urlshortener-qrcode" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Especial:QrCode&url=https%3A%2F%2Fes.wikipedia.org%2Fwiki%2FNubia"><span>Descargar código QR</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-coll-print_export" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-coll-print_export" > <div class="vector-menu-heading"> Imprimir/exportar </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="coll-create_a_book" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Especial:Libro&bookcmd=book_creator&referer=Nubia"><span>Crear un libro</span></a></li><li id="coll-download-as-rl" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Especial:DownloadAsPdf&page=Nubia&action=show-download-screen"><span>Descargar como PDF</span></a></li><li id="t-print" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Nubia&printable=yes" title="Versión imprimible de esta página [p]" accesskey="p"><span>Versión para imprimir</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-wikibase-otherprojects" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-wikibase-otherprojects" > <div class="vector-menu-heading"> En otros proyectos </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-commons mw-list-item"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Nubia" hreflang="en"><span>Wikimedia Commons</span></a></li><li id="t-wikibase" class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikibase-dataitem mw-list-item"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q135028" title="Enlace al elemento conectado del repositorio de datos [g]" accesskey="g"><span>Elemento de Wikidata</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> </div> <div class="vector-column-end"> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Página de herramientas"> <div id="vector-page-tools-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Apariencia"> <div id="vector-appearance-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-appearance" class="vector-appearance vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-appearance-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="appearance-pinned" data-pinnable-element-id="vector-appearance" data-pinned-container-id="vector-appearance-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-appearance-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Apariencia</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.pin">mover a la barra lateral</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.unpin">ocultar</button> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> <div id="bodyContent" class="vector-body" aria-labelledby="firstHeading" data-mw-ve-target-container> <div class="vector-body-before-content"> <div class="mw-indicators"> </div> <div id="siteSub" class="noprint">De Wikipedia, la enciclopedia libre</div> </div> <div id="contentSub"><div id="mw-content-subtitle"></div></div> <div id="mw-content-text" class="mw-body-content"><div class="mw-content-ltr mw-parser-output" lang="es" dir="ltr"><figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Archivo:MapaDeNubia-es.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e3/MapaDeNubia-es.svg/250px-MapaDeNubia-es.svg.png" decoding="async" width="230" height="476" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e3/MapaDeNubia-es.svg/500px-MapaDeNubia-es.svg.png 1.5x" data-file-width="600" data-file-height="1243" /></a><figcaption>Mapa de Nubia, territorio a lo largo del Nilo, al sur de <a href="/wiki/Asu%C3%A1n" title="Asuán">Asuán</a> (los números indican las cataratas).</figcaption></figure> <p><b>Nubia</b> es la <a href="/wiki/Regi%C3%B3n" title="Región">región</a> situada en el sur de <a href="/wiki/Egipto" title="Egipto">Egipto</a> y el norte de <a href="/wiki/Sud%C3%A1n" title="Sudán">Sudán</a>. Su población se asienta a lo largo del valle del <a href="/wiki/Nilo" title="Nilo">Nilo</a>, entre la primera y la sexta <a href="/wiki/Cascada" title="Cascada">catarata</a> del Nilo. En la antigüedad fue un reino independiente. </p><p>Nubia (<span style="white-space:nowrap"> <span title="Representación en el Alfabeto Fonético Internacional (IPA o AFI)" class="IPA">/</span><span title="Representación en el Alfabeto Fonético Internacional (IPA o AFI)" class="IPA">ˈ</span><span title="Representación en el Alfabeto Fonético Internacional (IPA o AFI)" class="IPA">nj</span><span title="Representación en el Alfabeto Fonético Internacional (IPA o AFI)" class="IPA">uː</span><span title="Representación en el Alfabeto Fonético Internacional (IPA o AFI)" class="IPA">b</span><span title="Representación en el Alfabeto Fonético Internacional (IPA o AFI)" class="IPA">i</span><span title="Representación en el Alfabeto Fonético Internacional (IPA o AFI)" class="IPA">ə</span><span title="Representación en el Alfabeto Fonético Internacional (IPA o AFI)" class="IPA">/</span></span>) (<a href="/w/index.php?title=Lengua_nobiana&action=edit&redlink=1" class="new" title="Lengua nobiana (aún no redactado)">Nobiin</a>: <i lang="fia" title="Texto en idioma Nobiin">Nobīn</i>,<sup id="cite_ref-1" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-1"><span class="cite-bracket">[</span>1<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​ en <a href="/wiki/Idioma_%C3%A1rabe" title="Idioma árabe">árabe</a>: <span lang="ar" dir="rtl">النُوبَة</span>‎, <small><a href="/wiki/Romanizaci%C3%B3n_del_%C3%A1rabe" title="Romanización del árabe">romanizado</a>: </small><i lang="ar-Latn" title="Romanización del idioma árabe">an- Nūba</i>) es una región a lo largo del río <a href="/wiki/Nilo" title="Nilo">Nilo</a> que abarca la zona comprendida entre las <a href="/wiki/Cataratas_del_Nilo" title="Cataratas del Nilo">primera catarata del Nilo</a> (justo al sur de <a href="/wiki/Asu%C3%A1n" title="Asuán">Asuán</a> en el sur de <a href="/wiki/Egipto" title="Egipto">Egipto</a>) y la confluencia del <a href="/wiki/Nilo_Azul" title="Nilo Azul">Azul</a> y el <a href="/wiki/Nilo_Blanco" title="Nilo Blanco">Blanco</a>. Nilos (en <a href="/wiki/Jartum" title="Jartum">Jartum</a> en el centro de <a href="/wiki/Sud%C3%A1n" title="Sudán">Sudán</a>), o más estrictamente, <a href="/w/index.php?title=Al_Dabbah,_Sud%C3%A1n&action=edit&redlink=1" class="new" title="Al Dabbah, Sudán (aún no redactado)">Al Dabbah</a>.<sup id="cite_ref-:1_2-0" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-:1-2"><span class="cite-bracket">[</span>2<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​<sup id="cite_ref-:2_3-0" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-:2-3"><span class="cite-bracket">[</span>3<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​<sup id="cite_ref-4" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-4"><span class="cite-bracket">[</span>4<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​ Fue la sede de una de las primeras <a href="/wiki/Civilizaciones" class="mw-redirect" title="Civilizaciones">civilizaciones</a> de la antigua <a href="/wiki/%C3%81frica" title="África">África</a>, la <a href="/w/index.php?title=Cultura_Kerma&action=edit&redlink=1" class="new" title="Cultura Kerma (aún no redactado)">cultura Kerma</a>, que duró desde alrededor del 2500 a. C. hasta su conquista por el <a href="/wiki/Nuevo_Reino_de_Egipto" class="mw-redirect" title="Nuevo Reino de Egipto">Nuevo Reino de Egipto</a> bajo el <a href="/wiki/Fara%C3%B3n" title="Faraón">faraón</a> <a href="/wiki/Tutmosis_I" title="Tutmosis I">Tutmosis I</a> en torno al 1500 a. C., cuyos herederos gobernaron la mayor parte de Nubia durante los 400 años siguientes. Nubia albergó varios <a href="/wiki/Imperios_africanos" class="mw-redirect" title="Imperios africanos">imperios</a>, entre los que destaca el <a href="/wiki/Reino_de_Kush" title="Reino de Kush">reino de Kush</a>, que conquistó Egipto en el siglo <span style="font-variant:small-caps;text-transform:lowercase">VIII</span> a. C. durante el reinado de <a href="/wiki/Piye" class="mw-redirect" title="Piye">Piye</a> y gobernó el país como su <a href="/wiki/Dinast%C3%ADa_XXV_de_Egipto" title="Dinastía XXV de Egipto">Dinastía XXV de Egipto</a> (para ser reemplazado un siglo después por la <a href="/wiki/Dinast%C3%ADa_XXVI_de_Egipto" title="Dinastía XXVI de Egipto">Dinastía XXVI de Egipto</a>). </p><p>A partir de la conquista musulmana de Nubia en 652, el tributo que los vencidos nubios se vieron obligados a pagar a la capital del Egipto colonizado por los árabes consistía en la entrega anual de 360 esclavos —esto es, uno al día. El pago de tributo en esclavos se prolongó por seis siglos.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEOliverFagan1975124"In_652_[...]_annual_tribute_of_360_'heads'_[...]_justify_an_existing_slave-trade_[...]_during_the_six_centuries_that_followed_they_saw_no_need_to_revise_the_decision"_5-0" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-FOOTNOTEOliverFagan1975124"In_652_[...]_annual_tribute_of_360_'heads'_[...]_justify_an_existing_slave-trade_[...]_during_the_six_centuries_that_followed_they_saw_no_need_to_revise_the_decision"-5"><span class="cite-bracket">[</span>5<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​ </p> <meta property="mw:PageProp/toc" /> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Lenguas_de_Nubia">Lenguas de Nubia</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Nubia&action=edit&section=1" title="Editar sección: Lenguas de Nubia"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="noprint AP rellink"><span style="font-size:88%">Artículo principal:</span> <i><a href="/wiki/Lenguas_nubias" title="Lenguas nubias"> Lenguas nubias</a></i></div> <p>Solo se conocen parcialmente algunos aspectos de la historia lingüística de Nubia. Si bien se ha sugerido repetidamente que la lengua antigua mejor documentada, el <a href="/wiki/Idioma_mero%C3%ADtico" title="Idioma meroítico">meroítico</a>, estaría emparentada con las <a href="/wiki/Lenguas_nilo-saharianas" title="Lenguas nilo-saharianas">lenguas nilo-saharianas</a>, esta lengua debe considerarse como una <a href="/wiki/Lengua_no_clasificada" title="Lengua no clasificada">lengua no clasificada</a>.<sup id="cite_ref-6" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-6"><span class="cite-bracket">[</span>6<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​ Además en el área llamada en la antigüedad "Nubia" existen actualmente <a href="/wiki/Lenguas_cushitas" title="Lenguas cushitas">lenguas cushitas</a> hacia la parte oriental del antiguo <b><a href="/wiki/Reino_de_Kush" title="Reino de Kush">reino de Kush</a></b> y un conjunto de <a href="/wiki/Lenguas_cordofanas" title="Lenguas cordofanas">lenguas cordofanas</a> en la parte sur del mismo reino. Eso implica que parte de los pueblos llamados simplemente "nubios" podrían haber hablado lenguas que no son de la familia nilo-sahariana.<sup id="cite_ref-Bechaus-Gerst_7-0" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-Bechaus-Gerst-7"><span class="cite-bracket">[</span>7<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​<sup id="cite_ref-Lbant_8-0" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-Lbant-8"><span class="cite-bracket">[</span>8<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​ </p><p>Otras evidencias sugieren que aún en las regiones no periféricas de Nubia, se habrían hablado por lo menos dos variedades del grupo de las lenguas nubias, una subfamilia de la <a href="/wiki/Lenguas_nilo-saharianas" title="Lenguas nilo-saharianas">familia nilo-sahariana</a> que incluye a las lenguas <a href="/w/index.php?title=Nobiin&action=edit&redlink=1" class="new" title="Nobiin (aún no redactado)">nobiin</a>, <a href="/wiki/Idioma_kenzi-dongolawi" title="Idioma kenzi-dongolawi">kenuzi-dongola</a>, <a href="/w/index.php?title=Midob&action=edit&redlink=1" class="new" title="Midob (aún no redactado)">midob</a> y algunas variedades relacionadas con la zona <a href="/wiki/Norte" title="Norte">septentrional</a> de las montañas <a href="/wiki/Nuba" class="mw-disambig" title="Nuba">Nuba</a>. El idioma <a href="/w/index.php?title=Nubio_antiguo&action=edit&redlink=1" class="new" title="Nubio antiguo (aún no redactado)">nubio antiguo</a> se utilizaba sobre todo en textos religiosos de los siglos VIII y IX.<sup id="cite_ref-Rilly2010_9-0" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-Rilly2010-9"><span class="cite-bracket">[</span>9<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​<sup id="cite_ref-Rilly200162_10-0" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-Rilly200162-10"><span class="cite-bracket">[</span>10<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​<sup id="cite_ref-Rilly2008_11-0" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-Rilly2008-11"><span class="cite-bracket">[</span>11<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​<sup id="cite_ref-Cooper_12-0" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-Cooper-12"><span class="cite-bracket">[</span>12<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​ </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Geografía"><span id="Geograf.C3.ADa"></span>Geografía</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Nubia&action=edit&section=2" title="Editar sección: Geografía"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Nubia se dividía en tres grandes regiones: Alta, Media y Baja Nubia, en referencia a sus ubicaciones a lo largo del <a href="/wiki/Nilo" title="Nilo">Nilo</a>. La "Baja" se refería a las regiones situadas río abajo (más al norte) y la "Alta" a las regiones situadas río arriba (más al sur). <a href="/wiki/Baja_Nubia" class="mw-redirect" title="Baja Nubia">Baja Nubia</a> se situaba entre la Primera y la Segunda <a href="/wiki/Cataratas_del_Nilo" title="Cataratas del Nilo">Cataratas</a> dentro de las fronteras actuales de Egipto, Nubia Media se situaba entre la Segunda y la Tercera Catarata, y <a href="/w/index.php?title=Alta_Nubia&action=edit&redlink=1" class="new" title="Alta Nubia (aún no redactado)">Alta Nubia</a> se situaba al sur de la Tercera Catarata.<sup id="cite_ref-13" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-13"><span class="cite-bracket">[</span>13<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​ </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Historia">Historia</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Nubia&action=edit&section=3" title="Editar sección: Historia"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Prehistoria_(6000-3500_a._C.)"><span id="Prehistoria_.286000-3500_a._C..29"></span>Prehistoria (6000-3500 a. C.)</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Nubia&action=edit&section=4" title="Editar sección: Prehistoria (6000-3500 a. C.)"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>En la prehistoria, el norte de África estaba ocupado principalmente por pastores nómadas.<sup id="cite_ref-Haynes_14-0" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-Haynes-14"><span class="cite-bracket">[</span>14<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​ El Mesolítico de Jartum fue una cultura muy avanzada del sur de Nubia (cerca de la actual Jartum). Crearon una sofisticada cerámica que es "quizás la más antigua conocida en el mundo".<sup id="cite_ref-Haynes_14-1" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-Haynes-14"><span class="cite-bracket">[</span>14<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​<sup class="reference nowrap"><span title="Página: 17">: 17 </span></sup> </p><p>Hacia el año 5000 a. C., los pueblos que habitaban lo que hoy se denomina Nubia participaron en la <a href="/wiki/Revoluci%C3%B3n_neol%C3%ADtica" title="Revolución neolítica">revolución neolítica</a>. El Sáhara se volvió más seco y la gente comenzó a domesticar ovejas, cabras y ganado.<sup id="cite_ref-OConnor_15-0" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-OConnor-15"><span class="cite-bracket">[</span>15<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​ Los <a href="/w/index.php?title=Sabu-Jaddi&action=edit&redlink=1" class="new" title="Sabu-Jaddi (aún no redactado)">relieves rupestres</a> saharianos representan escenas que se cree que sugieren la presencia de un <a href="/wiki/El_ganado_en_la_religi%C3%B3n_y_la_mitolog%C3%ADa" title="El ganado en la religión y la mitología"> culto al ganado</a>, típico de los que se ven en partes de África oriental y el valle del Nilo incluso hasta nuestros días.<sup id="cite_ref-16" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-16"><span class="cite-bracket">[</span>16<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​ El arte rupestre nubio representa a cazadores utilizando arcos y flechas en el periodo neolítico, lo que constituye un precursor de la cultura nubia de arqueros en épocas posteriores. </p><p>Los megalitos descubiertos en <a href="/wiki/Nabta_Playa" title="Nabta Playa">Nabta Playa</a> son ejemplos tempranos de lo que parece ser uno de los primeros dispositivos <a href="/wiki/Astronom%C3%ADa" title="Astronomía">astronómicos</a> del mundo, anterior a <a href="/wiki/Stonehenge" title="Stonehenge">Stonehenge</a> en casi 2000 años.<sup id="cite_ref-17" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-17"><span class="cite-bracket">[</span>17<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​ Esta complejidad expresada por los diferentes niveles de autoridad dentro de la sociedad allí probablemente formó la base de la estructura tanto de la sociedad neolítica de Nabta como del <a href="/wiki/Imperio_Antiguo_de_Egipto" title="Imperio Antiguo de Egipto">Imperio Antiguo de Egipto</a>.<sup id="cite_ref-18" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-18"><span class="cite-bracket">[</span>18<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​ </p><p>Joseph Vogel escribió que "El periodo en el que el África subsahariana tuvo mayor influencia en Egipto fue una época en la que no existían ni Egipto, tal y como lo entendemos culturalmente, ni el Sáhara, tal y como lo entendemos geográficamente. Las poblaciones y culturas que ahora se encuentran al sur del desierto vagaban muy al norte. La cultura del <a href="/wiki/Alto_Egipto" title="Alto Egipto">Alto Egipto</a>, que se convirtió en la civilización dinástica egipcia, podría considerarse un trasplante sudanés."<sup id="cite_ref-19" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-19"><span class="cite-bracket">[</span>19<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​ </p><p>El africanista británico Basil Davidson esbozó que "los antiguos egipcios pertenecían, es decir, no a ninguna región egipcia específica ni a la herencia del Próximo Oriente, sino a esa amplia comunidad de pueblos que vivían entre el mar Rojo y el océano Atlántico, compartían una "cultura sahariano-sudanesa" común y obtenían sus refuerzos de la misma gran fuente, aunque, con el paso del tiempo, también absorbieron a una serie de errantes procedentes del Próximo Oriente".<sup id="cite_ref-20" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-20"><span class="cite-bracket">[</span>20<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​<> </p><p><a href="/wiki/Antropolog%C3%ADa_biol%C3%B3gica" title="Antropología biológica">Antropólogos biológicos</a> Shomarka Keita y A.J. Boyce han afirmado que los "Estudios de los cráneos del <a href="/wiki/Alto_Egipto" title="Alto Egipto">Egipto predinástico meridional</a>, del período formativo (4000-3100 a.C.), muestran que suelen ser más similares a los cráneos de los antiguos nubios, kushitas, saharauis o grupos modernos del <a href="/wiki/Cuerno_de_%C3%81frica" title="Cuerno de África">Cuerno de África</a> que a los de los egipcios dinásticos del norte o a los europeos meridionales antiguos o modernos. "<sup id="cite_ref-21" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-21"><span class="cite-bracket">[</span>21<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​ </p><p>Las evidencias arqueológicas han atestiguado que en Nubia se produjeron asentamientos de población ya en el Pleistoceno tardío y a partir del V milenio a. C., mientras que en el valle egipcio del Nilo no hay "ninguna o escasa evidencia" de presencia humana durante estos períodos, lo que puede deberse a problemas de conservación de los yacimientos.<sup id="cite_ref-22" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-22"><span class="cite-bracket">[</span>22<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​ Varios estudiosos han argumentado que los orígenes africanos de la civilización egipcia derivaron de comunidades pastoriles que surgieron tanto en las regiones egipcias como sudanesas del valle del Nilo en el quinto milenio a. C.<sup id="cite_ref-23" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-23"><span class="cite-bracket">[</span>23<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​<sup id="cite_ref-academia.edu_24-0" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-academia.edu-24"><span class="cite-bracket">[</span>24<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​ </p><p>Deitrich Wildung (2018) examinó los estilos de cerámica del Sáhara Oriental y las esculturas de piedra sudanesas y sugirió que estos artefactos se transmitieron a través del valle del Nilo e influyeron en la cultura egipcia predinástica en el Neolítico.<sup id="cite_ref-25" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-25"><span class="cite-bracket">[</span>25<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​ </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Nubia_en_la_Antigüedad"><span id="Nubia_en_la_Antig.C3.BCedad"></span>Nubia en la Antigüedad</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Nubia&action=edit&section=5" title="Editar sección: Nubia en la Antigüedad"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="noprint AP rellink"><span style="font-size:88%">Artículo principal:</span> <i><a href="/wiki/Reino_de_Kush" title="Reino de Kush"> Reino de Kush</a></i></div> <p>En la antigüedad, el territorio actualmente llamado Nubia fue muy influenciado por la cultura del <a href="/wiki/Antiguo_Egipto" title="Antiguo Egipto">Antiguo Egipto</a>, sobre todo durante las épocas de apogeo de Egipto, siendo una especie de virreinato egipcio. Nubia podría ser parte de la zona citada en las fuentes <a href="/wiki/Biblia" title="Biblia">bíblicas</a> con el nombre de <a href="/wiki/Kush" class="mw-redirect" title="Kush">Kush</a>, <i>Cush</i>, <i>Cus o <a href="/wiki/Cusitas" title="Cusitas">cusitas</a></i>.<sup id="cite_ref-26" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-26"><span class="cite-bracket">[</span>26<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​<sup id="cite_ref-27" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-27"><span class="cite-bracket">[</span>27<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​ </p><p>Para la antigua <a href="/wiki/Kemet" title="Kemet">Kemet</a> (Antiguo Egipto), Nubia era “Tai-Seiti” (la tierra de la “gente del arco”), población difícilmente subyugada, pues sabían utilizar sus arcos y flechas. </p><p>Las inscripciones de Jebel Suliman, en la ribera occidental, frente a la aldea de Degheim, muestran que Nubia fue conquistada por <a href="/wiki/Dyer" class="mw-redirect" title="Dyer">Dyer</a> (3000 a. C.), el tercer <a href="/wiki/Fara%C3%B3n" title="Faraón">faraón</a> de la <a href="/wiki/Dinast%C3%ADa_I" class="mw-redirect" title="Dinastía I">Dinastía I</a>. Más adelante, el faraón <a href="/wiki/Seneferu" title="Seneferu">Seneferu</a>, de la <a href="/wiki/Dinast%C3%ADa_IV" class="mw-redirect" title="Dinastía IV">Dinastía IV</a>, predecesor de los faraones que construyeron las pirámides de <a href="/wiki/Guiza" title="Guiza">Guiza</a>, ordenó inscribir que invadió Nubia y trajo a 100 000 cautivos y más de 200 000 cabezas de ganado. Este hecho refleja la codicia de Seneferu, pero también es indicio de la próspera población Nubia. </p><p>Uno de los templos más importantes fue erigido por la reina <a href="/wiki/Hatshepsut" title="Hatshepsut">Hatshepsut</a> (1490-1468 a. C.), en <a href="/wiki/Buhen" title="Buhen">Buhen</a>, dedicado a <a href="/wiki/Horus" title="Horus">Horus</a>, el dios halcón; otros en <a href="/wiki/Semna" title="Semna">Semna</a> oeste y en <a href="/wiki/Dibeira" title="Dibeira">Dibeira</a>. En Semna este (<a href="/wiki/Kumma" title="Kumma">Kumma</a>) ella dedicó su templo al dios <a href="/wiki/Jnum" title="Jnum">Jnum</a> y fue ampliado por su sucesor, <a href="/wiki/Tutmosis_III" title="Tutmosis III">Tutmosis III</a>. También dedicó un templo Tutmosis III, en Semna oeste, a los dioses locales, a Dedwan, el dios del incienso y de Nubia. </p><p>Faraones del <a href="/wiki/Imperio_Nuevo" class="mw-redirect" title="Imperio Nuevo">Imperio Nuevo</a>, como <a href="/wiki/Rams%C3%A9s_II" title="Ramsés II">Ramsés II</a> (1290-1224 a. C.), se elevaron a la realeza porque pudieron imponerse a los <a href="/wiki/Nubios" title="Nubios">nubios</a>, arrastrándolos a la derrota. Para mostrar su divinidad, este soberano decidió construir su gran templo en <a href="/wiki/Abu_Simbel" title="Abu Simbel">Abu Simbel</a>. Ramsés II construyó en el centro de Nubia el templo de <a href="/wiki/Aksha" title="Aksha">Aksha</a>, y el virrey Setau y su esposa fueron representados, adorándolo, en el templo de <a href="/wiki/Faras_(Nubia)" title="Faras (Nubia)">Faras</a>. </p><p>De este modo, con el imponente poder de los egipcios sobre Nubia, se produjo la unión de dos poblaciones diferentes. Es importante saber que la población de Nubia era negra, lo que dio origen a la aparición de los primeros faraones negros. </p><p>El gobierno de los faraones negros de origen nubio llegó a durar hasta aproximadamente los 75 años, en el cual quisieron crear cierta armonía entre el Alto y Bajo Egipto y Nubia. Se consideraban plenamente egipcios, aunque eran reservados a la hora de mostrar sus rasgos nubios, es decir, su color de piel característico. Además, muchas de las representaciones realizadas a estos faraones eran cambiadas completamente. </p><p>Una de las decisiones destacables que se tomaron durante el mandato de los faraones nubios fue la admisión de soldados de su misma etnia en el ejército del faraón, derecho que se negaba anteriormente al pueblo nubio. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="El_Reino_de_Napata">El Reino de Napata</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Nubia&action=edit&section=6" title="Editar sección: El Reino de Napata"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="noprint AP rellink"><span style="font-size:88%">Artículo principal:</span> <i><a href="/wiki/Napata" title="Napata"> Napata</a></i></div> <p>Durante el <a href="/wiki/Tercer_periodo_intermedio_de_Egipto" title="Tercer periodo intermedio de Egipto">Tercer periodo intermedio de Egipto</a> (1085 -750 a. C.), Nubia recuperó su independencia. Se constituyó entonces un «reino kushita» que iba a perdurar durante unos mil años. En el siglo <span style="font-variant:small-caps;text-transform:lowercase">VIII</span> a. C., los nubios <a href="/wiki/Shabako" title="Shabako">Shabako</a>, <a href="/wiki/Taharqo" title="Taharqo">Taharqo</a> y <a href="/wiki/Pianjy" title="Pianjy">Pianjy</a> vengaron a sus antepasados y condujeron sus carros de guerra hasta Kemet (Egipto), para tomar en Menfis la <a href="/wiki/Corona_Doble" class="mw-redirect" title="Corona Doble">Corona Doble</a> del Alto y Bajo Egipto, fundando la <a href="/wiki/Dinast%C3%ADa_XXV_de_Egipto" title="Dinastía XXV de Egipto">dinastía XXV de Egipto</a>. Permanecieron en el trono 67 años y sus monumentos todavía se pueden contemplar. Hacia -660, los faraones kushitas fueron expulsados a su región de origen, Nubia, y formaron en <a href="/wiki/Napata" title="Napata">Napata</a> un reino original, síntesis de las influencias nubias y egipcias; el reino de Kush adoptó muchas prácticas egipcias, como su religión y las <a href="/wiki/Pir%C3%A1mide_(arquitectura)" title="Pirámide (arquitectura)">pirámides</a>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Época_meroítica"><span id=".C3.89poca_mero.C3.ADtica"></span>Época meroítica</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Nubia&action=edit&section=7" title="Editar sección: Época meroítica"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="noprint AP rellink"><span style="font-size:88%">Artículo principal:</span> <i><a href="/wiki/Meroe" title="Meroe"> Meroe</a></i></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Archivo:Nubia_pyramids1.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ac/Nubia_pyramids1.JPG/220px-Nubia_pyramids1.JPG" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ac/Nubia_pyramids1.JPG/330px-Nubia_pyramids1.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ac/Nubia_pyramids1.JPG/440px-Nubia_pyramids1.JPG 2x" data-file-width="640" data-file-height="480" /></a><figcaption><a href="/wiki/Pir%C3%A1mides_nubias" title="Pirámides nubias">Pirámides nubias</a> en <a href="/wiki/Meroe" title="Meroe">Meroe</a>.</figcaption></figure> <p>Hacia 591 a. C., a consecuencia de la expedición de <a href="/wiki/Psam%C3%A9tico_II" title="Psamético II">Psamético II</a> contra Kush, la capital se trasladó de Napata a Meroe. A esto, se añadió el endurecimiento de las condiciones climáticas, lo que relegaba el norte a funciones secundarias. </p><p>A partir de 315 a 295 a. C., se acentuó la ruptura (nunca terminada) con el modelo egipcio. Bajo <a href="/wiki/Nastasen" title="Nastasen">Nastasen</a> (335 a 315 a. C.), Meroe arrebató a Napata las últimas grandes funciones que le quedaban, las de lugar de coronación e inhumación de los soberanos. </p><p>Tras las campañas de <a href="/wiki/Alejandro_Magno" title="Alejandro Magno">Alejandro Magno</a> el territorio actualmente llamado Nubia fue denominado "Ætiopía" o, más precisamente: <i>Baja Etiopía</i> (que no debe confundirse con el actual Estado llamado <a href="/wiki/Etiop%C3%ADa" title="Etiopía">Etiopía</a>). En aquella época tuvo lugar el advenimiento de las "<a href="/wiki/Kandake" title="Kandake">Candaces</a>", reinas que ejercían el poder político supremo. </p><p>En la época romana, los kushitas comerciaban con los romanos y eran también mercenarios. Durante ese tiempo, las diferentes regiones se dividieron y combatieron por el control de Nubia, dejando a la región vulnerable a los ataques, de lo que se aprovecharon los Noba para conquistar Nubia. Es posible que la palabra «Nubia» provenga de los Noba, o de la palabra egipcia Nub: <a href="/wiki/Oro" title="Oro">oro</a>. Los romanos de entonces les llamaban Nobatae. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Nubia_medieval">Nubia medieval</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Nubia&action=edit&section=8" title="Editar sección: Nubia medieval"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Archivo:Makurie_es.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/90/Makurie_es.svg/250px-Makurie_es.svg.png" decoding="async" width="220" height="438" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/90/Makurie_es.svg/330px-Makurie_es.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/90/Makurie_es.svg/440px-Makurie_es.svg.png 2x" data-file-width="402" data-file-height="800" /></a><figcaption>Reinos de Nobatia, <a href="/wiki/Makuria" title="Makuria">Makuria</a> y <a href="/wiki/Aloa" title="Aloa">Aloa</a>.</figcaption></figure> <p>Es a inicios de la <a href="/wiki/Edad_Media" title="Edad Media">Edad Media</a> cuando comienza a figurar el topónimo <i>Nubia</i>, término derivado del importante reino cristiano de <a href="/wiki/Nobatia" title="Nobatia">Nobatia</a>, aunque ya entonces Nubia solía ser referente para mencionar a toda la región llamada antes «Baja Etiopía». Hacia el año 350, Nubia fue invadida y deshecha por el reino <a href="/wiki/Et%C3%ADope" class="mw-redirect" title="Etíope">etíope</a> de <a href="/wiki/Reino_de_Aksum" class="mw-redirect" title="Reino de Aksum">Axum</a>. Tres nuevos reinos se formaron a continuación: </p> <ul><li><a href="/wiki/Nobatia" title="Nobatia">Nobatia</a>, al norte, entre la primera y la segunda catarata del <a href="/wiki/Nilo" title="Nilo">Nilo</a>, con la capital en Faras;</li> <li><a href="/wiki/Makuria" title="Makuria">Makuria</a>, en el centro, con capital en Dongola;</li> <li><a href="/wiki/Alodia" class="mw-redirect" title="Alodia">Alodia</a>, o Aloa, más al sur, con su capital en Soba, cerca de Khartum.</li></ul> <p>El rey Silko de Nobatia escribía en <a href="/wiki/Griego_antiguo" title="Griego antiguo">griego</a> y grabó sus victorias en el templo de Talmis (hoy <a href="/wiki/Kalabsha" title="Kalabsha">Kalabsha</a>) hacia el año 500. En 373, Juan de Éfeso anotó que un sacerdote <a href="/wiki/Monofisita" class="mw-redirect" title="Monofisita">monofisita</a> llamado Julián convirtió al rey y a sus nobles hacia 545. Anotó igualmente que el reino de Alodia fue convertido hacia el 569. </p><p>En el siglo <span style="font-variant:small-caps;text-transform:lowercase">VII</span>, Makuria se transformó en la principal potencia de la región —tan potente como para impedir la invasión de los árabes—. Tras muchos fracasos, estos establecieron un tratado de paz con <a href="/wiki/Dongola" title="Dongola">Dongola</a>, permitiendo el comercio entre las dos potencias. Ese tratado, llamado <a href="/wiki/Bakt" title="Bakt">Bakt</a>, duró 600 años. Los nubios fueron considerados grandes guerreros desde los tiempos de los <a href="/wiki/Fara%C3%B3n" title="Faraón">faraones</a>, incluso en fechas tan tardías como mediados del siglo <span style="font-variant:small-caps;text-transform:lowercase">X</span> más de cincuenta mil nubios servían en el ejército <a href="/wiki/Califato_fatim%C3%AD" title="Califato fatimí">fatimí</a>.<sup id="cite_ref-28" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-28"><span class="cite-bracket">[</span>28<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​ Al final del Medioevo fue cuando se impuso definitivamente en toda la región el <a href="/wiki/Islam" title="Islam">islamismo</a>. La iglesia «real» de Dongola fue reemplazada por una mezquita hacia 1350. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Nubia_moderna">Nubia moderna</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Nubia&action=edit&section=9" title="Editar sección: Nubia moderna"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>A lo largo del siglo <span style="font-variant:small-caps;text-transform:lowercase">XIV</span>, el gobierno dongolano se hundió, dividiendo la región que cayó bajo la influencia del Egipto <a href="/wiki/Dinast%C3%ADa_osmanl%C3%AD" title="Dinastía osmanlí">Otomano</a>, que se apropió del norte del país, dejando el sur al reino de <a href="/wiki/Sennar" title="Sennar">Sennar</a> hacia el siglo <span style="font-variant:small-caps;text-transform:lowercase">XVI</span>. </p><p>Egipto obtuvo más tarde el control total de la región, con <a href="/wiki/Mehemet_Ali" class="mw-redirect" title="Mehemet Ali">Mehemet Ali</a> en el siglo <span style="font-variant:small-caps;text-transform:lowercase">XIX</span>, pero en la década de 1880 los británicos se hicieron con el control del país, que se transformó en un "condominio" anglo-egipcio. </p><p>Tras el fin de la colonización inglesa, Nubia fue separada en dos partes, una en <a href="/wiki/Egipto" title="Egipto">Egipto</a> y otra en <a href="/wiki/Sud%C3%A1n" title="Sudán">Sudán</a>. </p><p>Muchos nubios egipcios fueron obligados a reasentarse, debido a las obras del <a href="/wiki/Lago_Nasser" title="Lago Nasser">lago Nasser</a>, tras la construcción de la presa de <a href="/wiki/Asu%C3%A1n" title="Asuán">Asuán</a>. Se pueden encontrar pueblos nubios al norte de Asuán en la ribera occidental del río <a href="/wiki/Nilo" title="Nilo">Nilo</a> y en la isla <a href="/wiki/Elefantina" title="Elefantina">Elefantina</a>. Muchos nubios viven en otras ciudades, como <a href="/wiki/El_Cairo" title="El Cairo">El Cairo</a>. </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Archivo:Nubia_NASA-WW_places_german.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cd/Nubia_NASA-WW_places_german.jpg/250px-Nubia_NASA-WW_places_german.jpg" decoding="async" width="220" height="337" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cd/Nubia_NASA-WW_places_german.jpg/330px-Nubia_NASA-WW_places_german.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cd/Nubia_NASA-WW_places_german.jpg/440px-Nubia_NASA-WW_places_german.jpg 2x" data-file-width="472" data-file-height="724" /></a><figcaption>Geografía de Nubia: <i>Kush</i> (NASA).</figcaption></figure> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Localidades_con_restos_de_interés_arqueológico"><span id="Localidades_con_restos_de_inter.C3.A9s_arqueol.C3.B3gico"></span>Localidades con restos de interés arqueológico</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Nubia&action=edit&section=10" title="Editar sección: Localidades con restos de interés arqueológico"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Las localidades más importantes de Nubia, relacionadas con la historia del antiguo Egipto, situadas a partir de la primera catarata del río Nilo son: </p> <table> <tbody><tr> <td> <ul><li><a href="/wiki/Bigeh" title="Bigeh">Bigeh</a></li> <li><a href="/wiki/Debod" class="mw-redirect" title="Debod">Debod</a></li> <li><a href="/wiki/Kerma" title="Kerma">Kerma</a></li> <li><a href="/wiki/Templo_de_Taffa" title="Templo de Taffa">Tafa</a></li> <li><a href="/wiki/Kalabsha" title="Kalabsha">Kalabsha</a></li> <li><a href="/wiki/Dendur" class="mw-redirect" title="Dendur">Dendur</a></li></ul> </td> <td> <ul><li><a href="/wiki/Gerf_Hussein" title="Gerf Hussein">Gerf Hussein</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=El_Dakka&action=edit&redlink=1" class="new" title="El Dakka (aún no redactado)">El Dakka</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=El_Maharraka&action=edit&redlink=1" class="new" title="El Maharraka (aún no redactado)">El Maharraka</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Es_Sebua&action=edit&redlink=1" class="new" title="Es Sebua (aún no redactado)">Es Sebua</a></li> <li><a href="/wiki/Amada" title="Amada">Amada</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=El_Derr&action=edit&redlink=1" class="new" title="El Derr (aún no redactado)">El Derr</a></li></ul> </td> <td> <ul><li><a href="/w/index.php?title=El_Lessiya&action=edit&redlink=1" class="new" title="El Lessiya (aún no redactado)">El Lessiya</a></li> <li><a href="/wiki/Aniba" title="Aniba">Aniba</a></li> <li><a href="/wiki/Qasr_Ibrim" title="Qasr Ibrim">Qasr Ibrim</a></li> <li><a href="/wiki/Abu_Simbel" title="Abu Simbel">Abu Simbel</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Abahuda&action=edit&redlink=1" class="new" title="Abahuda (aún no redactado)">Abahuda</a></li> <li><a href="/wiki/Faras_(Nubia)" title="Faras (Nubia)">Faras</a></li></ul> </td> <td> <ul><li><a href="/wiki/Buhen" title="Buhen">Buhen</a></li> <li><a href="/wiki/Mirgissa" title="Mirgissa">Mirgissa</a></li> <li><a href="/wiki/Kumma" title="Kumma">Kumma</a></li> <li><a href="/wiki/Semna" title="Semna">Semna</a></li> <li><a href="/wiki/Amara_(Nubia)" title="Amara (Nubia)">Amara</a></li> <li><a href="/wiki/Sedeinga" title="Sedeinga">Sedeinga</a></li></ul> </td> <td> <ul><li><a href="/wiki/Gebel_Dosha" title="Gebel Dosha">Gebel Dosha</a></li> <li><a href="/wiki/Soleb" title="Soleb">Soleb</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Sesebi&action=edit&redlink=1" class="new" title="Sesebi (aún no redactado)">Sesebi</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Isla_de_Argo&action=edit&redlink=1" class="new" title="Isla de Argo (aún no redactado)">Isla de Argo</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Kawa&action=edit&redlink=1" class="new" title="Kawa (aún no redactado)">Kawa</a></li> <li><a href="/wiki/Gebel_Barkal" title="Gebel Barkal">Gebel Barkal</a></li></ul> </td></tr></tbody></table> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Véase_también"><span id="V.C3.A9ase_tambi.C3.A9n"></span>Véase también</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Nubia&action=edit&section=11" title="Editar sección: Véase también"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="columns" style="-moz-column-count:3; -webkit-column-count:3; column-count:3;"> <ul><li><a href="/wiki/Ballana" title="Ballana">Ballana</a></li> <li><a href="/wiki/Iam" title="Iam">Iam</a></li> <li><a href="/wiki/Dongola" title="Dongola">Dongola</a></li> <li><a href="/wiki/Meroe" title="Meroe">Meroe</a></li> <li><a href="/wiki/Napata" title="Napata">Napata</a></li> <li><a href="/wiki/Museo_al_Aire_Libre_de_Nubia_y_Asu%C3%A1n" title="Museo al Aire Libre de Nubia y Asuán">Museo al Aire Libre de Nubia y Asuán</a></li> <li><a href="/wiki/Nigritia" title="Nigritia">Nigritia</a></li> <li><a href="/wiki/Anexo:Ciudades_del_Antiguo_Egipto" title="Anexo:Ciudades del Antiguo Egipto">Ciudades del antiguo Egipto</a></li></ul> </div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Referencias">Referencias</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Nubia&action=edit&section=12" title="Editar sección: Referencias"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="listaref" style="-moz-column-count:2; -webkit-column-count:2; column-count:2; list-style-type: decimal;"><ol class="references"> <li id="cite_note-1"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-1">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="book"></cite><span id="CITAREFReinisch1879" class="citation libro">Reinisch, Leo (1879). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/dienubasprache00rein"><i>Die Nuba-Sprache</i></a>. Wien. pp. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/dienubasprache00rein/page/271">271</a>.</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fes.wikipedia.org%3ANubia&rft.au=Reinisch%2C+Leo&rft.aufirst=Leo&rft.aulast=Reinisch&rft.btitle=Die+Nuba-Sprache&rft.date=1879&rft.genre=book&rft.pages=271&rft.place=Wien&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fdienubasprache00rein&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-:1-2"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-:1_2-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="book"></cite><span id="CITAREFAppiahGates2005" class="citation libro">Appiah, Anthony; Gates, Henry Louis (2005). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.com/books?id=TMZMAgAAQBAJ&q=nubia+%22historical+region%22&pg=RA3-PA257"><i>Africana: The Encyclopedia of the African and African American Experience</i></a>. Oxford University Press. <small><a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:FuentesDeLibros/978-0-19-517055-9" title="Especial:FuentesDeLibros/978-0-19-517055-9">978-0-19-517055-9</a></small>.</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fes.wikipedia.org%3ANubia&rft.au=Appiah%2C+Anthony&rft.au=Gates%2C+Henry+Louis&rft.aufirst=Anthony&rft.aulast=Appiah&rft.btitle=Africana%3A+The+Encyclopedia+of+the+African+and+African+American+Experience&rft.date=2005&rft.genre=book&rft.isbn=978-0-19-517055-9&rft.pub=Oxford+University+Press&rft_id=https%3A%2F%2Fbooks.google.com%2Fbooks%3Fid%3DTMZMAgAAQBAJ%26q%3Dnubia%2B%2522historical%2Bregion%2522%26pg%3DRA3-PA257&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-:2-3"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-:2_3-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="web"></cite><span id="CITAREFJanice_KamrinAdela_Oppenheim" class="citation web">Janice Kamrin; Adela Oppenheim. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.">metmuseum.org/about-the-met/curatorial-departments/egyptian-art/temple-of-dendur-50/nubia «La tierra de Nubia»</a>. <i>www. metmuseum.org</i><span class="reference-accessdate">. Consultado el 31 de julio de 2020</span>.</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fes.wikipedia.org%3ANubia&rft.atitle=La+tierra+de+Nubia&rft.au=Adela+Oppenheim&rft.au=Janice+Kamrin&rft.aulast=Janice+Kamrin&rft.genre=article&rft.jtitle=www.+metmuseum.org&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.+metmuseum.org%2Fabout-the-met%2Fcuratorial-departments%2Fegyptian-art%2Ftemple-of-dendur-50%2Fnubia&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-4"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-4">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="book"></cite><span id="CITAREFRaue2019-06-04" class="citation libro">Raue, Dietrich (4 de junio de 2019). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.com/books?">id=mXWcDwAAQBAJ&q=%22nubia%22+%22cataract%22+%22region%22+%22extending%22&pg=PA39 <i>Handbook of Ancient Nubia</i></a> <span style="color:var(--color-subtle, #555 );">(en inglés)</span>. Walter de Gruyter GmbH & Co KG. <small><a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:FuentesDeLibros/978-3-11-042038-8" title="Especial:FuentesDeLibros/978-3-11-042038-8">978-3-11-042038-8</a></small>.</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fes.wikipedia.org%3ANubia&rft.au=Raue%2C+Dietrich&rft.aufirst=Dietrich&rft.aulast=Raue&rft.btitle=Handbook+of+Ancient+Nubia&rft.date=2019-06-04&rft.genre=book&rft.isbn=978-3-11-042038-8&rft.pub=Walter+de+Gruyter+GmbH+%26+Co+KG&rft_id=https%3A%2F%2Fbooks.google.com%2Fbooks%3F+id%3DmXWcDwAAQBAJ%26q%3D%2522nubia%2522%2B%2522cataract%2522%2B%2522region%2522%2B%2522extending%2522%26pg%3DPA39&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEOliverFagan1975124"In_652_[...]_annual_tribute_of_360_'heads'_[...]_justify_an_existing_slave-trade_[...]_during_the_six_centuries_that_followed_they_saw_no_need_to_revise_the_decision"-5"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEOliverFagan1975124"In_652_[...]_annual_tribute_of_360_'heads'_[...]_justify_an_existing_slave-trade_[...]_during_the_six_centuries_that_followed_they_saw_no_need_to_revise_the_decision"_5-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITAREFOliverFagan1975">Oliver y Fagan, 1975</a>, p. 124. "In 652 [...] annual tribute of 360 'heads' [...] justify an existing slave-trade [...] during the six centuries that followed they saw no need to revise the decision"</span> </li> <li id="cite_note-6"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-6">↑</a></span> <span class="reference-text">Bender, 1998, <i>The Nilo-saharan languages</i></span> </li> <li id="cite_note-Bechaus-Gerst-7"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Bechaus-Gerst_7-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="book"></cite><span id="CITAREFBechaus-GerstBlench2014" class="citation libro">Bechaus-Gerst, Marianne; Blench, Roger (2014). Kevin MacDonald, ed. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.com/books?id=-t5QAwAAQBAJ"><i>The Origins and Development of African Livestock: Archaeology, Genetics, Linguistics and Ethnography – "Linguistic evidence for the prehistory of livestock in Sudan" (2000)</i></a>. Routledge. p. 453. <small><a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:FuentesDeLibros/978-1135434168" title="Especial:FuentesDeLibros/978-1135434168">978-1135434168</a></small><span class="reference-accessdate">. Consultado el 15 de septiembre de 2014</span>.</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fes.wikipedia.org%3ANubia&rft.au=Bechaus-Gerst%2C+Marianne&rft.au=Blench%2C+Roger&rft.aufirst=Marianne&rft.aulast=Bechaus-Gerst&rft.btitle=The+Origins+and+Development+of+African+Livestock%3A+Archaeology%2C+Genetics%2C+Linguistics+and+Ethnography+%E2%80%93+%22Linguistic+evidence+for+the+prehistory+of+livestock+in+Sudan%22+%282000%29&rft.date=2014&rft.genre=book&rft.isbn=978-1135434168&rft.pages=453&rft.pub=Routledge&rft_id=https%3A%2F%2Fbooks.google.com%2Fbooks%3Fid%3D-t5QAwAAQBAJ&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-Lbant-8"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Lbant_8-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="book"></cite><span id="CITAREFBehrens1986" class="citation libro">Behrens, Peter (1986). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.com/books?id=p_hwAAAAMAAJ"><i>Libya Antiqua: Report and Papers of the Symposium Organized by Unesco in Paris, 16 to 18 January 1984 – "Language and migrations of the early Saharan cattle herders: the formation of the Berber branch"</i></a>. Unesco. p. 30. <small><a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:FuentesDeLibros/9231023764" title="Especial:FuentesDeLibros/9231023764">9231023764</a></small><span class="reference-accessdate">. Consultado el 14 de septiembre de 2014</span>.</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fes.wikipedia.org%3ANubia&rft.au=Behrens%2C+Peter&rft.aufirst=Peter&rft.aulast=Behrens&rft.btitle=Libya+Antiqua%3A+Report+and+Papers+of+the+Symposium+Organized+by+Unesco+in+Paris%2C+16+to+18+January+1984+%E2%80%93+%22Language+and+migrations+of+the+early+Saharan+cattle+herders%3A+the+formation+of+the+Berber+branch%22&rft.date=1986&rft.genre=book&rft.isbn=9231023764&rft.pages=30&rft.pub=Unesco&rft_id=https%3A%2F%2Fbooks.google.com%2Fbooks%3Fid%3Dp_hwAAAAMAAJ&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-Rilly2010-9"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Rilly2010_9-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="journal"></cite><span id="CITAREFRilly_C2010" class="citation publicación">Rilly C (2010). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ityopis.org/Issues-1_files/ITYOPIS-I-Rilly.pdf"><i>Recent Research on Meroitic, the Ancient Language of Sudan</i></a>.</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fes.wikipedia.org%3ANubia&rft.au=Rilly+C&rft.aulast=Rilly+C&rft.btitle=Recent+Research+on+Meroitic%2C+the+Ancient+Language+of+Sudan&rft.date=2010&rft.genre=book&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.ityopis.org%2FIssues-1_files%2FITYOPIS-I-Rilly.pdf&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-Rilly200162-10"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Rilly200162_10-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="journal"></cite><span id="CITAREFRilly_CJanuary_2016" class="citation publicación">Rilly C (January 2016). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://brill.com/view/journals/fdl/47/1/article-p151.xml">«The Wadi Howar Diaspora and its role in the spread of East Sudanic languages from the fourth to the first millennia BCE»</a>. <i>Faits de Langues</i> <b>47</b>: 151-163. <small><a href="/wiki/Semantic_Scholar" title="Semantic Scholar">S2CID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://api.semanticscholar.org/CorpusID:134352296">134352296</a></small>. <small><a href="/wiki/Digital_object_identifier" class="mw-redirect" title="Digital object identifier">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.1163%2F19589514-047-01-900000010">10.1163/19589514-047-01-900000010</a></small>.</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&pre=134352296&rfr_id=info%3Asid%2Fes.wikipedia.org%3ANubia&rft.atitle=The+Wadi+Howar+Diaspora+and+its+role+in+the+spread+of+East+Sudanic+languages+from+the+fourth+to+the+first+millennia+BCE&rft.au=Rilly+C&rft.aulast=Rilly+C&rft.date=January+2016&rft.genre=article&rft.jtitle=Faits+de+Langues&rft.pages=151-163&rft.volume=47&rft_id=https%3A%2F%2Fbrill.com%2Fview%2Fjournals%2Ffdl%2F47%2F1%2Farticle-p151.xml&rft_id=info%3Adoi%2F10.1163%2F19589514-047-01-900000010&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-Rilly2008-11"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Rilly2008_11-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="journal"></cite><span id="CITAREFRilly_C2008" class="citation publicación">Rilly C (2008). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.academia.edu/36487671">«Enemy brothers. Kinship and relationship between Meroites and Nubians (Noba)»</a>. <i>Polish Centre for Mediterranean Archaeology</i>. <small><a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:FuentesDeLibros/9788323533269" title="Especial:FuentesDeLibros/9788323533269">9788323533269</a></small>.</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fes.wikipedia.org%3ANubia&rft.atitle=Enemy+brothers.+Kinship+and+relationship+between+Meroites+and+Nubians+%28Noba%29&rft.au=Rilly+C&rft.aulast=Rilly+C&rft.date=2008&rft.genre=article&rft.isbn=9788323533269&rft.jtitle=Polish+Centre+for+Mediterranean+Archaeology&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.academia.edu%2F36487671&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-Cooper-12"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Cooper_12-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="journal"></cite><span id="CITAREFCooper_J2017" class="citation publicación">Cooper J (2017). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20200523123606/https://ora.ox.ac.uk/objects/uuid:7d8a387b-f850-4d56-8105-f84a30bf121a/download_file?file_format=pdf&safe_filename=Cooper%252C%2BToponymic%2BStrata%2Bin%2BAncient%2BNubian%2BPlacenames%252C%2BDotawo%2B4.pdf&type_of_work=Journal+article">«Toponymic Strata in Ancient Nubian placenames in the Third and Second Millennium BCE: a view from Egyptian Records»</a>. <i>Dotawo: A Journal of Nubian Studies</i> <b>4</b>. Archivado desde <a rel="nofollow" class="external text" href="https://ora.ox.ac.uk/objects/uuid:7d8a387b-f850-4d56-8105-f84a30bf121a/download_file?file_format=pdf&safe_filename=Cooper%252C%2BToponymic%2BStrata%2Bin%2BAncient%2BNubian%2BPlacenames%252C%2BDotawo%2B4.pdf&type_of_work=Journal+article">el original</a> el 23 de mayo de 2020.</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fes.wikipedia.org%3ANubia&rft.atitle=Toponymic+Strata+in+Ancient+Nubian+placenames+in+the+Third+and+Second+Millennium+BCE%3A+a+view+from+Egyptian+Records&rft.au=Cooper+J&rft.aulast=Cooper+J&rft.date=2017&rft.genre=article&rft.jtitle=Dotawo%3A+A+Journal+of+Nubian+Studies&rft.volume=4&rft_id=https%3A%2F%2Fora.ox.ac.uk%2Fobjects%2Fuuid%3A7d8a387b-f850-4d56-8105-f84a30bf121a%2Fdownload_file%3Ffile_format%3Dpdf%26safe_filename%3DCooper%25252C%252BToponymic%252BStrata%252Bin%252BAncient%252BNubian%252BPlacenames%25252C%252BDotawo%252B4.pdf%26type_of_work%3DJournal%2Barticle&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-13"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-13">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="book"></cite><span id="CITAREFEdwards2004" class="citation libro">Edwards, David (2004). <i>El pasado de Nubia</i>. Oxon: Routledge. pp. 2,90,106. <small><a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:FuentesDeLibros/9780415369886" title="Especial:FuentesDeLibros/9780415369886">9780415369886</a></small>.</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fes.wikipedia.org%3ANubia&rft.au=Edwards%2C+David&rft.aufirst=David&rft.aulast=Edwards&rft.btitle=El+pasado+de+Nubia&rft.date=2004&rft.genre=book&rft.isbn=9780415369886&rft.pages=2%2C90%2C106&rft.place=Oxon&rft.pub=Routledge&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-Haynes-14"><span class="mw-cite-backlink">↑ <a href="#cite_ref-Haynes_14-0"><sup><i><b>a</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-Haynes_14-1"><sup><i><b>b</b></i></sup></a></span> <span class="reference-text"><cite class="book"></cite><span id="CITAREFHaynes1992" class="citation libro">Haynes, Joyce (1992). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/nubiaancientking00hayn"><i>Nubia: Ancient Kingdoms of Africa</i></a>. Boston, Massachusetts, USA: Museum of Fine Arts. pp. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/nubiaancientking00hayn/page/8">8</a>-59. <small><a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:FuentesDeLibros/0878463623" title="Especial:FuentesDeLibros/0878463623">0878463623</a></small>.</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fes.wikipedia.org%3ANubia&rft.au=Haynes%2C+Joyce&rft.aufirst=Joyce&rft.aulast=Haynes&rft.btitle=Nubia%3A+Ancient+Kingdoms+of+Africa&rft.date=1992&rft.genre=book&rft.isbn=0878463623&rft.pages=8-59&rft.place=Boston%2C+Massachusetts%2C+USA&rft.pub=Museum+of+Fine+Arts&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fnubiaancientking00hayn&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-OConnor-15"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-OConnor_15-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="book"></cite><span id="CITAREFO'Connor1993" class="citation libro">O'Connor, David (1993). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/ancientnubiaegyp0000ocon"><i>La antigua Nubia: Egypt's Rival in Africa</i></a>. Universidad de Pensilvania, EE.UU.: Museo Universitario de Arqueología y Antropología. pp. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/ancientnubiaegyp0000ocon/page/1">1</a>-112. <small><a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:FuentesDeLibros/0924171286" title="Especial:FuentesDeLibros/0924171286">0924171286</a></small>.</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fes.wikipedia.org%3ANubia&rft.au=O%27Connor%2C+David&rft.aufirst=David&rft.aulast=O%27Connor&rft.btitle=La+antigua+Nubia%3A+Egypt%27s+Rival+in+Africa&rft.date=1993&rft.genre=book&rft.isbn=0924171286&rft.pages=1-112&rft.place=Universidad+de+Pensilvania%2C+EE.UU.&rft.pub=Museo+Universitario+de+Arqueolog%C3%ADa+y+Antropolog%C3%ADa&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fancientnubiaegyp0000ocon&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-16"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-16">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="web"></cite><span class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.anth.ucsb.edu/faculty/stsmith/research/nubia_history.html">«Dr. Stuart Tyson Smith»</a>. <i>ucsb.edu</i>.</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fes.wikipedia.org%3ANubia&rft.atitle=Dr.+Stuart+Tyson+Smith&rft.genre=article&rft.jtitle=ucsb.edu&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.anth.ucsb.edu%2Ffaculty%2Fstsmith%2Fresearch%2Fnubia_history.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-17"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-17">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.planetquest.org/learn/nabta.html">PlanetQuest: La Historia de la Astronomía</a> - Recuperado el 2007-08-29</span> </li> <li id="cite_note-18"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-18">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20110806140123/http://www.comp-archaeology.org/WendorfSAA98.html">Estructuras megalíticas del Neolítico Tardío en Nabta Playa</a> - por Fred Wendorf (1998)</span> </li> <li id="cite_note-19"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-19">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="book"></cite><span id="CITAREFVogel1997" class="citation libro">Vogel, Joseph (1997). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/isbn_9780761989028"><i>Enciclopedia del África precolonial : arqueología, historia, lenguas, culturas y entornos</i></a>. Walnut Creek, Calif.: AltaMira Press. pp. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/isbn_9780761989028/page/465">465</a>–472. <small><a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:FuentesDeLibros/0761989021" title="Especial:FuentesDeLibros/0761989021">0761989021</a></small>.</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fes.wikipedia.org%3ANubia&rft.au=Vogel%2C+Joseph&rft.aufirst=Joseph&rft.aulast=Vogel&rft.btitle=Enciclopedia+del+%C3%81frica+precolonial+%3A+arqueolog%C3%ADa%2C+historia%2C+lenguas%2C+culturas+y+entornos&rft.date=1997&rft.genre=book&rft.isbn=0761989021&rft.pages=465-472&rft.place=Walnut+Creek%2C+Calif.&rft.pub=AltaMira+Press&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fisbn_9780761989028&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-20"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-20">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="book"></cite><span id="CITAREFDavidson1991" class="citation libro">Davidson, Basil (1991). <i>África en la historia : temas y esbozos</i> (Rev. y ampliada edición). Nueva York: Collier Books. p. 15. <small><a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:FuentesDeLibros/0684826674" title="Especial:FuentesDeLibros/0684826674">0684826674</a></small>.</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fes.wikipedia.org%3ANubia&rft.au=Davidson%2C+Basil&rft.aufirst=Basil&rft.aulast=Davidson&rft.btitle=%C3%81frica+en+la+historia+%3A+temas+y+esbozos&rft.date=1991&rft.edition=Rev.+y+ampliada&rft.genre=book&rft.isbn=0684826674&rft.pages=15&rft.place=Nueva+York&rft.pub=Collier+Books&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-21"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-21">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="book"></cite><span id="CITAREFKeita,_Shomarka_y_Boyce,_A.J.December_1996" class="citation libro">Keita, Shomarka y Boyce, A.J. (December 1996). <i>"Los orígenes geográficos y las relaciones de población de los primeros egipcios antiguos", En Egipto en África, Theodore Celenko (ed)</i>. Indiana University Press. pp. 20-33. <small><a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:FuentesDeLibros/978-0253332691" title="Especial:FuentesDeLibros/978-0253332691">978-0253332691</a></small>.</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fes.wikipedia.org%3ANubia&rft.au=Keita%2C+Shomarka+y+Boyce%2C+A.J.&rft.aulast=Keita%2C+Shomarka+y+Boyce%2C+A.J.&rft.btitle=%22Los+or%C3%ADgenes+geogr%C3%A1ficos+y+las+relaciones+de+poblaci%C3%B3n+de+los+primeros+egipcios+antiguos%22%2C+En+Egipto+en+%C3%81frica%2C+Theodore+Celenko+%28ed%29.&rft.date=December+1996&rft.genre=book&rft.isbn=978-0253332691&rft.pages=20-33&rft.pub=Indiana+University+Press&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-22"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-22">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="web"></cite><span id="CITAREFGatto" class="citation web">Gatto, Maria C. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.academia.edu/545582">«La cultura pastoril nubia como vínculo entre Egipto y África: A View from the Archaeological Record»</a>.</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fes.wikipedia.org%3ANubia&rft.au=Gatto%2C+Maria+C.&rft.aufirst=Maria+C.&rft.aulast=Gatto&rft.btitle=La+cultura+pastoril+nubia+como+v%C3%ADnculo+entre+Egipto+y+%C3%81frica%3A+A+View+from+the+Archaeological+Record&rft.genre=book&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.academia.edu%2F545582&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-23"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-23">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="journal"></cite><span id="CITAREFWengrowDeeFosterStevensonMarzo_de_2014" class="citation publicación">Wengrow, David; Dee, Michael; Foster, Sarah; Stevenson, Alice; Ramsey, Christopher Bronk (Marzo de 2014). «Convergencia cultural en el Neolítico del Valle del Nilo: una perspectiva prehistórica sobre el lugar de Egipto en África». <i>Antiquity</i> <b>88</b> (339): 95-111. <small><a href="/wiki/ISSN" class="mw-redirect" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//portal.issn.org/resource/issn/0003-598X">0003-598X</a></small>. <small><a href="/wiki/Semantic_Scholar" title="Semantic Scholar">S2CID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://api.semanticscholar.org/CorpusID:49229774">49229774</a></small>.</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&pre=49229774&rfr_id=info%3Asid%2Fes.wikipedia.org%3ANubia&rft.atitle=Convergencia+cultural+en+el+Neol%C3%ADtico+del+Valle+del+Nilo%3A+una+perspectiva+prehist%C3%B3rica+sobre+el+lugar+de+Egipto+en+%C3%81frica&rft.au=Dee%2C+Michael&rft.au=Foster%2C+Sarah&rft.au=Ramsey%2C+Christopher+Bronk&rft.au=Stevenson%2C+Alice&rft.au=Wengrow%2C+David&rft.aufirst=David&rft.aulast=Wengrow&rft.date=Marzo+de+2014&rft.genre=article&rft.issn=0003-598X&rft.issue=339&rft.jtitle=Antiquity&rft.pages=95-111&rft.volume=88&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-academia.edu-24"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-academia.edu_24-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="journal"></cite><span id="CITAREFSmith1_enero_2018" class="citation publicación">Smith, Stuart Tyson (1 de enero de 2018). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.academia.edu/43275151">«¿Regalo del Nilo? Climate Change, the Origins of Egyptian Civilization and Its Interactions within Northeast Africa»</a>. <i>Across the Mediterranean - Along the Nile: Studies in Egyptology, Nubiology and Late Antiquity Dedicada a László Török. Budapest</i>: 325-345.</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fes.wikipedia.org%3ANubia&rft.atitle=%C2%BFRegalo+del+Nilo%3F+Climate+Change%2C+the+Origins+of+Egyptian+Civilization+and+Its+Interactions+within+Northeast+Africa&rft.au=Smith%2C+Stuart+Tyson&rft.aufirst=Stuart+Tyson&rft.aulast=Smith&rft.date=1+enero+2018&rft.genre=article&rft.jtitle=Across+the+Mediterranean+-+Along+the+Nile%3A+Studies+in+Egyptology%2C+Nubiology+and+Late+Antiquity+Dedicada+a+L%C3%A1szl%C3%B3+T%C3%B6r%C3%B6k.+Budapest&rft.pages=325-345&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.academia.edu%2F43275151&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-25"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-25">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="book"></cite><span id="CITAREFE._Pischikova,_J._P._Budka_y_K._Grifn_(Eds.2018" class="citation libro">E. Pischikova, J. P. Budka y K. Grifn (Eds. (2018). <i>Wildung, D "Lo africano en el arte egipcio" In Thebes in the first millennium BC : art and archaeology of the Kushite period and beyond</i>. Londres. pp. 300-380. <small><a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:FuentesDeLibros/978-1906137595" title="Especial:FuentesDeLibros/978-1906137595">978-1906137595</a></small>.</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fes.wikipedia.org%3ANubia&rft.au=E.+Pischikova%2C+J.+P.+Budka+y+K.+Grifn+%28Eds.&rft.aulast=E.+Pischikova%2C+J.+P.+Budka+y+K.+Grifn+%28Eds.&rft.btitle=Wildung%2C+D+%22Lo+africano+en+el+arte+egipcio%22+In+Thebes+in+the+first+millennium+BC+%3A+art+and+archaeology+of+the+Kushite+period+and+beyond&rft.date=2018&rft.genre=book&rft.isbn=978-1906137595&rft.pages=300-380&rft.place=Londres&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-26"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-26">↑</a></span> <span class="reference-text">2 Samuel 18: cusitas.</span> </li> <li id="cite_note-27"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-27">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://wol.jw.org/en/wol/d/r4/lp-s/1200001093">Cus.</a></span> </li> <li id="cite_note-28"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-28">↑</a></span> <span class="reference-text">Richard Andrew Lobban (2010). <i>Global Security Watch--Sudan</i>. Santa Bárbara: ABC CLIO, pp. 20. <a href="/wiki/Especial:FuentesDeLibros/9780313353321" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-0-31335-332-1</a>.</span> </li> </ol></div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Bibliografía"><span id="Bibliograf.C3.ADa"></span>Bibliografía</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Nubia&action=edit&section=13" title="Editar sección: Bibliografía"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r159346827">.mw-parser-output .refbegin{font-size:90%;margin-bottom:0.5em}.mw-parser-output .refbegin-hanging-indents>ul{margin-left:0}.mw-parser-output .refbegin-hanging-indents>ul>li{margin-left:0;padding-left:3.2em;text-indent:-3.2em}.mw-parser-output .refbegin-hanging-indents ul,.mw-parser-output .refbegin-hanging-indents ul li{list-style:none}@media(max-width:720px){.mw-parser-output .refbegin-hanging-indents>ul>li{padding-left:1.6em;text-indent:-1.6em}}.mw-parser-output .refbegin-columns{margin-top:0.3em}.mw-parser-output .refbegin-columns ul{margin-top:0}.mw-parser-output .refbegin-columns li{page-break-inside:avoid;break-inside:avoid-column}</style><div class="refbegin" style=""> <ul><li><cite class="book"></cite><span id="CITAREFOliverFagan1975" class="citation libro"><span style="font-variant:small-caps">Oliver</span>, Roland; Fagan, Brian M. (1975). <i>Africa in the Iron Age : c. 500 B.C. to A.D. 1400</i> <span style="color:var(--color-subtle, #555 );">(en inglés)</span>. <a href="/wiki/Cambridge_University_Press" title="Cambridge University Press">Cambridge University Press</a>. p. 228. <small><a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:FuentesDeLibros/0521099005" title="Especial:FuentesDeLibros/0521099005">0521099005</a></small>.</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fes.wikipedia.org%3ANubia&rft.au=%3Cspan+style%3D%22font-variant%3Asmall-caps%22%3EOliver%3C%2Fspan%3E%2C+Roland&rft.au=Fagan%2C+Brian+M.&rft.aufirst=Roland&rft.aulast=%3Cspan+style%3D%22font-variant%3Asmall-caps%22%3EOliver%3C%2Fspan%3E&rft.btitle=Africa+in+the+Iron+Age+%3A+c.+500+B.C.+to+A.D.+1400&rft.date=1975&rft.genre=book&rft.isbn=0521099005&rft.pages=228&rft.pub=Cambridge+University+Press&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></li> <li>Thelwall, Robin (1978) 'Lexicostatistical relations between Nubian, Daju and Dinka', <i>Études nubiennes: colloque de Chantilly, 2-6 juillet 1975</i>, 265—286.</li> <li>Thelwall, Robin (1982) 'Linguistic Aspects of Greater Nubian History', in Ehret, C. & Posnansky, M. (eds.) <i>The Archeological and Linguistic Reconstruction of African History.</i> Berkeley/Los Angeles, 39–56. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20050403072826/http://thenubian.net/aspect.php">online version</a></li> <li>Frédérique Fogel: Mémoires du Nil. Les Nubiens d'Égypte en migration. Karthala (1997)</li></ul> </div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Enlaces_externos">Enlaces externos</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Nubia&action=edit&section=14" title="Editar sección: Enlaces externos"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.wdl.org/es/item/2550">"Viaje a Etiopía, Sudán oriental y Nigritia"</a> fue escrito por Pierre Tremaux en 1862-63. Cuenta con amplias descripciones y dibujos de Nubia.</li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.clio.fr/BIBLIOTHEQUE/le_royaume_de_kouch.asp"><i>Le royaume de Kouch</i></a>, par Brigitte Gratien, Directeur de recherche au CNRS, Institut de papyrologie et d'égyptologie à l'université de Lille III. <span style="color:var(--color-subtle,#555);">(en francés)</span></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.clio.fr/BIBLIOTHEQUE/histoire_de_la_nubie_chretienne.asp"><i>Histoire de la Nubie chrétienne</i></a>, par Christian Cannuyer, Professeur à la faculté de théologie de l’université catholique de Lille. <span style="color:var(--color-subtle,#555);">(en francés)</span></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20140104162559/http://pharaons-noirs.fr/"><i>Voyage au pays des pharaons noirs</i></a>: Récit de voyage et notices sur l'histoire de la Nubie (en inglés)</li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.pbs.org/wonders/Episodes/Epi1/1_retel1.htm"><i>Le racisme et la redécouverte de l'Ancienne Nubie</i>.</a> (en inglés)</li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.thenubian.net/index.php">TheNubian</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20210427122457/http://www.thenubian.net/index.php">Archivado</a> el 27 de abril de 2021 en <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a>.: un site très complet sur l'étude de la Nubie et de la civilisation nubienne. (en inglés)</li></ul> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r161257576">.mw-parser-output .mw-authority-control{margin-top:1.5em}.mw-parser-output .mw-authority-control .navbox table{margin:0}.mw-parser-output .mw-authority-control .navbox hr:last-child{display:none}.mw-parser-output .mw-authority-control .navbox+.mw-mf-linked-projects{display:none}.mw-parser-output .mw-authority-control .mw-mf-linked-projects{display:flex;padding:0.5em;border:1px solid var(--border-color-base,#a2a9b1);background-color:var(--background-color-neutral,#eaecf0);color:var(--color-base,#202122)}.mw-parser-output .mw-authority-control .mw-mf-linked-projects ul li{margin-bottom:0}.mw-parser-output .mw-authority-control .navbox{border:1px solid var(--border-color-base,#a2a9b1);background-color:var(--background-color-neutral-subtle,#f8f9fa)}.mw-parser-output .mw-authority-control .navbox-list{border-color:#f8f9fa}.mw-parser-output .mw-authority-control .navbox th{background-color:#eeeeff}html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .mw-authority-control .mw-mf-linked-projects{border:1px solid var(--border-color-base,#72777d);background-color:var(--background-color-neutral,#27292d);color:var(--color-base,#eaecf0)}html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .mw-authority-control .navbox{border:1px solid var(--border-color-base,#72777d)!important;background-color:var(--background-color-neutral-subtle,#202122)!important}html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .mw-authority-control .navbox-list{border-color:#202122!important}html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .mw-authority-control .navbox th{background-color:#27292d!important}@media(prefers-color-scheme:dark){html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .mw-authority-control .mw-mf-linked-projects{border:1px solid var(--border-color-base,#72777d)!important;background-color:var(--background-color-neutral,#27292d)!important;color:var(--color-base,#eaecf0)!important}html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .mw-authority-control .navbox{border:1px solid var(--border-color-base,#72777d)!important;background-color:var(--background-color-neutral-subtle,#202122)!important}html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .mw-authority-control .navbox-list{border-color:#202122!important}html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .mw-authority-control .navbox th{background-color:#27292d!important}}</style><div class="mw-authority-control"><div role="navigation" class="navbox" aria-label="Navbox" style="width: inherit;padding:3px"><table class="hlist navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width: 12%; text-align:center;"><a href="/wiki/Control_de_autoridades" title="Control de autoridades">Control de autoridades</a></th><td class="navbox-list navbox-odd" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><b>Proyectos Wikimedia</b></li> <li><span style="white-space:nowrap;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Wikidata" title="Wikidata"><img alt="Wd" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Wikidata-logo.svg/20px-Wikidata-logo.svg.png" decoding="async" width="20" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Wikidata-logo.svg/30px-Wikidata-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Wikidata-logo.svg/40px-Wikidata-logo.svg.png 2x" data-file-width="1050" data-file-height="590" /></a></span> Datos:</span> <span class="uid"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q135028" class="extiw" title="wikidata:Q135028">Q135028</a></span></li> <li><span style="white-space:nowrap;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Wikimedia_Commons" title="Commonscat"><img alt="Commonscat" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/20px-Commons-logo.svg.png" decoding="async" width="15" height="20" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/40px-Commons-logo.svg.png 1.5x" data-file-width="1024" data-file-height="1376" /></a></span> Multimedia:</span> <span class="uid"><span class="plainlinks"><a class="external text" href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Nubia">Nubia</a></span> / <span class="plainlinks"><a class="external text" href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Special:MediaSearch?type=image&search=%22Q135028%22">Q135028</a></span></span></li></ul> <hr /> <ul><li><b>Identificadores</b></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="//www.worldcat.org/identities/viaf-127854022">WorldCat</a></li> <li><span style="white-space:nowrap;"><a href="/wiki/Fichero_de_Autoridades_Virtual_Internacional" title="Fichero de Autoridades Virtual Internacional">VIAF</a>:</span> <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://viaf.org/viaf/127854022">127854022</a></span></li> <li><span style="white-space:nowrap;"><a href="/wiki/Gemeinsame_Normdatei" title="Gemeinsame Normdatei">GND</a>:</span> <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://d-nb.info/gnd/4042734-1">4042734-1</a></span></li> <li><span style="white-space:nowrap;"><a href="/wiki/Library_of_Congress_Control_Number" title="Library of Congress Control Number">LCCN</a>:</span> <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://id.loc.gov/authorities/n81103291">n81103291</a></span></li> <li><span style="white-space:nowrap;"><a href="/wiki/Biblioteca_Nacional_de_Israel" title="Biblioteca Nacional de Israel">NLI</a>:</span> <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.nli.org.il/en/authorities/987007555181905171">987007555181905171</a></span></li> <li><span style="white-space:nowrap;"><a href="/wiki/Syst%C3%A8me_universitaire_de_documentation" title="Système universitaire de documentation">SUDOC</a>:</span> <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.idref.fr/027243656">027243656</a></span></li> <li><b>Diccionarios y enciclopedias</b></li> <li><span style="white-space:nowrap;"><a href="/wiki/Enciclopedia_Brit%C3%A1nica" title="Enciclopedia Británica">Britannica</a>:</span> <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.britannica.com/place/Nubia">url</a></span></li> <li><span style="white-space:nowrap;"><a href="/wiki/Enciclopedia_Treccani" title="Enciclopedia Treccani">Treccani</a>:</span> <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.treccani.it/enciclopedia/nubia_(Enciclopedia-Italiana)">url</a></span></li></ul> </div></td></tr></tbody></table></div><div class="mw-mf-linked-projects hlist"> <ul><li><span style="white-space:nowrap;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Wikidata" title="Wikidata"><img alt="Wd" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Wikidata-logo.svg/20px-Wikidata-logo.svg.png" decoding="async" width="20" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Wikidata-logo.svg/30px-Wikidata-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Wikidata-logo.svg/40px-Wikidata-logo.svg.png 2x" data-file-width="1050" data-file-height="590" /></a></span> Datos:</span> <span class="uid"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q135028" class="extiw" title="wikidata:Q135028">Q135028</a></span></li> <li><span style="white-space:nowrap;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Wikimedia_Commons" title="Commonscat"><img alt="Commonscat" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/20px-Commons-logo.svg.png" decoding="async" width="15" height="20" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/40px-Commons-logo.svg.png 1.5x" data-file-width="1024" data-file-height="1376" /></a></span> Multimedia:</span> <span class="uid"><span class="plainlinks"><a class="external text" href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Nubia">Nubia</a></span> / <span class="plainlinks"><a class="external text" href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Special:MediaSearch?type=image&search=%22Q135028%22">Q135028</a></span></span></li></ul> </div></div> <!-- NewPP limit report Parsed by mw‐web.codfw.main‐9f8bf677c‐8ns44 Cached time: 20250408084459 Cache expiry: 2592000 Reduced expiry: false Complications: [show‐toc] CPU time usage: 0.494 seconds Real time usage: 0.624 seconds Preprocessor visited node count: 2374/1000000 Post‐expand include size: 59694/2097152 bytes Template argument size: 3216/2097152 bytes Highest expansion depth: 16/100 Expensive parser function count: 21/500 Unstrip recursion depth: 0/20 Unstrip post‐expand size: 37637/5000000 bytes Lua time usage: 0.331/10.000 seconds Lua memory usage: 18966599/52428800 bytes Number of Wikibase entities loaded: 9/400 --> <!-- Transclusion expansion time report (%,ms,calls,template) 100.00% 542.043 1 -total 33.15% 179.677 1 Plantilla:Lang 32.31% 175.119 1 Plantilla:Control_de_autoridades 16.14% 87.502 1 Plantilla:Listaref 9.56% 51.805 12 Plantilla:Cite_book 4.68% 25.392 1 Plantilla:IPAc-en 3.55% 19.237 1 Plantilla:Nowrap 3.46% 18.750 1 Plantilla:Rp 3.07% 16.631 1 Plantilla:R/superscript 2.23% 12.098 6 Plantilla:Cite_journal --> <!-- Saved in parser cache with key eswiki:pcache:81655:|#|:idhash:canonical and timestamp 20250408084459 and revision id 162899523. Rendering was triggered because: page-view --> </div><!--esi <esi:include src="/esitest-fa8a495983347898/content" /> --><noscript><img src="https://auth.wikimedia.org/loginwiki/wiki/Special:CentralAutoLogin/start?useformat=desktop&type=1x1&usesul3=1" alt="" width="1" height="1" style="border: none; position: absolute;"></noscript> <div class="printfooter" data-nosnippet="">Obtenido de «<a dir="ltr" href="https://es.wikipedia.org/w/index.php?title=Nubia&oldid=162899523">https://es.wikipedia.org/w/index.php?title=Nubia&oldid=162899523</a>»</div></div> <div id="catlinks" class="catlinks" data-mw="interface"><div id="mw-normal-catlinks" class="mw-normal-catlinks"><a href="/wiki/Especial:Categor%C3%ADas" title="Especial:Categorías">Categorías</a>: <ul><li><a href="/wiki/Categor%C3%ADa:Nubia" title="Categoría:Nubia">Nubia</a></li><li><a href="/wiki/Categor%C3%ADa:Geograf%C3%ADa_del_Antiguo_Egipto" title="Categoría:Geografía del Antiguo Egipto">Geografía del Antiguo Egipto</a></li><li><a href="/wiki/Categor%C3%ADa:Geograf%C3%ADa_de_Egipto" title="Categoría:Geografía de Egipto">Geografía de Egipto</a></li><li><a href="/wiki/Categor%C3%ADa:Historia_de_Egipto" title="Categoría:Historia de Egipto">Historia de Egipto</a></li><li><a href="/wiki/Categor%C3%ADa:Geograf%C3%ADa_de_Sud%C3%A1n" title="Categoría:Geografía de Sudán">Geografía de Sudán</a></li><li><a href="/wiki/Categor%C3%ADa:Historia_de_Sud%C3%A1n" title="Categoría:Historia de Sudán">Historia de Sudán</a></li></ul></div><div id="mw-hidden-catlinks" class="mw-hidden-catlinks mw-hidden-cats-hidden">Categorías ocultas: <ul><li><a href="/wiki/Categor%C3%ADa:Wikipedia:P%C3%A1ginas_con_enlaces_m%C3%A1gicos_de_ISBN" title="Categoría:Wikipedia:Páginas con enlaces mágicos de ISBN">Wikipedia:Páginas con enlaces mágicos de ISBN</a></li><li><a href="/wiki/Categor%C3%ADa:Wikipedia:Art%C3%ADculos_con_texto_en_otros_idiomas" title="Categoría:Wikipedia:Artículos con texto en otros idiomas">Wikipedia:Artículos con texto en otros idiomas</a></li><li><a href="/wiki/Categor%C3%ADa:Wikipedia:Art%C3%ADculos_con_texto_en_%C3%A1rabe" title="Categoría:Wikipedia:Artículos con texto en árabe">Wikipedia:Artículos con texto en árabe</a></li><li><a href="/wiki/Categor%C3%ADa:Wikipedia:Art%C3%ADculos_con_identificadores_VIAF" title="Categoría:Wikipedia:Artículos con identificadores VIAF">Wikipedia:Artículos con identificadores VIAF</a></li><li><a href="/wiki/Categor%C3%ADa:Wikipedia:Art%C3%ADculos_con_identificadores_GND" title="Categoría:Wikipedia:Artículos con identificadores GND">Wikipedia:Artículos con identificadores GND</a></li><li><a href="/wiki/Categor%C3%ADa:Wikipedia:Art%C3%ADculos_con_identificadores_LCCN" title="Categoría:Wikipedia:Artículos con identificadores LCCN">Wikipedia:Artículos con identificadores LCCN</a></li></ul></div></div> </div> </main> </div> <div class="mw-footer-container"> <footer id="footer" class="mw-footer" > <ul id="footer-info"> <li id="footer-info-lastmod"> Esta página se editó por última vez el 8 oct 2024 a las 03:37.</li> <li id="footer-info-copyright">El texto está disponible bajo la <a href="/wiki/Wikipedia:Texto_de_la_Licencia_Creative_Commons_Atribuci%C3%B3n-CompartirIgual_4.0_Internacional" title="Wikipedia:Texto de la Licencia Creative Commons Atribución-CompartirIgual 4.0 Internacional">Licencia Creative Commons Atribución-CompartirIgual 4.0</a>; pueden aplicarse cláusulas adicionales. Al usar este sitio aceptas nuestros <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Policy:Terms_of_Use/es">términos de uso</a> y nuestra <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Policy:Privacy_policy/es">política de privacidad</a>.<br />Wikipedia® es una marca registrada de la <a rel="nofollow" class="external text" href="https://wikimediafoundation.org/es/">Fundación Wikimedia</a>, una organización sin ánimo de lucro.</li> </ul> <ul id="footer-places"> <li id="footer-places-privacy"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy/es">Política de privacidad</a></li> <li id="footer-places-about"><a href="/wiki/Wikipedia:Acerca_de">Acerca de Wikipedia</a></li> <li id="footer-places-disclaimers"><a href="/wiki/Wikipedia:Limitaci%C3%B3n_general_de_responsabilidad">Limitación de responsabilidad</a></li> <li id="footer-places-wm-codeofconduct"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct">Código de conducta</a></li> <li id="footer-places-developers"><a href="https://developer.wikimedia.org">Desarrolladores</a></li> <li id="footer-places-statslink"><a href="https://stats.wikimedia.org/#/es.wikipedia.org">Estadísticas</a></li> <li id="footer-places-cookiestatement"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Cookie_statement/es">Declaración de cookies</a></li> <li id="footer-places-mobileview"><a href="//es.m.wikipedia.org/w/index.php?title=Nubia&mobileaction=toggle_view_mobile" class="noprint stopMobileRedirectToggle">Versión para móviles</a></li> </ul> <ul id="footer-icons" class="noprint"> <li id="footer-copyrightico"><a href="https://www.wikimedia.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><picture><source media="(min-width: 500px)" srcset="/static/images/footer/wikimedia-button.svg" width="84" height="29"><img src="/static/images/footer/wikimedia.svg" width="25" height="25" alt="Wikimedia Foundation" lang="en" loading="lazy"></picture></a></li> <li id="footer-poweredbyico"><a href="https://www.mediawiki.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><picture><source media="(min-width: 500px)" srcset="/w/resources/assets/poweredby_mediawiki.svg" width="88" height="31"><img src="/w/resources/assets/mediawiki_compact.svg" alt="Powered by MediaWiki" lang="en" width="25" height="25" loading="lazy"></picture></a></li> </ul> </footer> </div> </div> </div> <div class="vector-header-container vector-sticky-header-container"> <div id="vector-sticky-header" class="vector-sticky-header"> <div class="vector-sticky-header-start"> <div class="vector-sticky-header-icon-start vector-button-flush-left vector-button-flush-right" aria-hidden="true"> <button class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-sticky-header-search-toggle" tabindex="-1" data-event-name="ui.vector-sticky-search-form.icon"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>Buscar</span> </button> </div> <div role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box"> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail"> <form action="/w/index.php" id="vector-sticky-search-form" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Buscar en Wikipedia"> <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="Especial:Buscar"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Buscar</button> </form> </div> </div> </div> <div class="vector-sticky-header-context-bar"> <nav aria-label="Contenidos" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-sticky-header-toc" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-sticky-header-toc vector-sticky-header-toc vector-button-flush-left" > <input type="checkbox" id="vector-sticky-header-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-sticky-header-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Cambiar a la tabla de contenidos" > <label id="vector-sticky-header-toc-label" for="vector-sticky-header-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-listBullet mw-ui-icon-wikimedia-listBullet"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Cambiar a la tabla de contenidos</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-sticky-header-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div class="vector-sticky-header-context-bar-primary" aria-hidden="true" ><span class="mw-page-title-main">Nubia</span></div> </div> </div> <div class="vector-sticky-header-end" aria-hidden="true"> <div class="vector-sticky-header-icons"> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-talk-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="talk-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-speechBubbles mw-ui-icon-wikimedia-speechBubbles"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-subject-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="subject-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-article mw-ui-icon-wikimedia-article"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-history-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="history-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-history mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-history"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only mw-watchlink" id="ca-watchstar-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="watch-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-star mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-star"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-edit-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="wikitext-edit-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-wikiText mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-wikiText"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-ve-edit-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="ve-edit-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-edit mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-edit"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-viewsource-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="ve-edit-protected-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-editLock mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-editLock"></span> <span></span> </a> </div> <div class="vector-sticky-header-buttons"> <button class="cdx-button cdx-button--weight-quiet mw-interlanguage-selector" id="p-lang-btn-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-language mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-language"></span> <span>79 idiomas</span> </button> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive" id="ca-addsection-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="addsection-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-speechBubbleAdd-progressive mw-ui-icon-wikimedia-speechBubbleAdd-progressive"></span> <span>Añadir tema</span> </a> </div> <div class="vector-sticky-header-icon-end"> <div class="vector-user-links"> </div> </div> </div> </div> </div> <div class="mw-portlet mw-portlet-dock-bottom emptyPortlet" id="p-dock-bottom"> <ul> </ul> </div> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.config.set({"wgHostname":"mw-web.codfw.main-85bfcffb59-5njnc","wgBackendResponseTime":130,"wgPageParseReport":{"limitreport":{"cputime":"0.494","walltime":"0.624","ppvisitednodes":{"value":2374,"limit":1000000},"postexpandincludesize":{"value":59694,"limit":2097152},"templateargumentsize":{"value":3216,"limit":2097152},"expansiondepth":{"value":16,"limit":100},"expensivefunctioncount":{"value":21,"limit":500},"unstrip-depth":{"value":0,"limit":20},"unstrip-size":{"value":37637,"limit":5000000},"entityaccesscount":{"value":9,"limit":400},"timingprofile":["100.00% 542.043 1 -total"," 33.15% 179.677 1 Plantilla:Lang"," 32.31% 175.119 1 Plantilla:Control_de_autoridades"," 16.14% 87.502 1 Plantilla:Listaref"," 9.56% 51.805 12 Plantilla:Cite_book"," 4.68% 25.392 1 Plantilla:IPAc-en"," 3.55% 19.237 1 Plantilla:Nowrap"," 3.46% 18.750 1 Plantilla:Rp"," 3.07% 16.631 1 Plantilla:R/superscript"," 2.23% 12.098 6 Plantilla:Cite_journal"]},"scribunto":{"limitreport-timeusage":{"value":"0.331","limit":"10.000"},"limitreport-memusage":{"value":18966599,"limit":52428800}},"cachereport":{"origin":"mw-web.codfw.main-9f8bf677c-8ns44","timestamp":"20250408084459","ttl":2592000,"transientcontent":false}}});});</script> <script type="application/ld+json">{"@context":"https:\/\/schema.org","@type":"Article","name":"Nubia","url":"https:\/\/es.wikipedia.org\/wiki\/Nubia","sameAs":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q135028","mainEntity":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q135028","author":{"@type":"Organization","name":"Colaboradores de los proyectos Wikimedia"},"publisher":{"@type":"Organization","name":"Wikimedia Foundation, Inc.","logo":{"@type":"ImageObject","url":"https:\/\/www.wikimedia.org\/static\/images\/wmf-hor-googpub.png"}},"datePublished":"2004-11-07T23:35:47Z","dateModified":"2024-10-08T03:37:40Z","image":"https:\/\/upload.wikimedia.org\/wikipedia\/commons\/e\/e3\/MapaDeNubia-es.svg","headline":"regi\u00f3n a lo largo del r\u00edo Nilo, situada en el norte de Sud\u00e1n y el sur de Egipto"}</script> </body> </html>