CINXE.COM

<!DOCTYPE html> <html class="client-nojs vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-disabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available" lang="hy" dir="ltr"> <head> <meta charset="UTF-8"> <title>Մոնղոլական կայսրություն - Վիքիպեդիա</title> <script>(function(){var className="client-js vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-disabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available";var cookie=document.cookie.match(/(?:^|; )hywikimwclientpreferences=([^;]+)/);if(cookie){cookie[1].split('%2C').forEach(function(pref){className=className.replace(new RegExp('(^| )'+pref.replace(/-clientpref-\w+$|[^\w-]+/g,'')+'-clientpref-\\w+( |$)'),'$1'+pref+'$2');});}document.documentElement.className=className;}());RLCONF={"wgBreakFrames":false,"wgSeparatorTransformTable":[",\t."," \t,"],"wgDigitTransformTable":["",""], "wgDefaultDateFormat":"dmy","wgMonthNames":["","Հունվար","Փետրվար","Մարտ","Ապրիլ","Մայիս","Հունիս","Հուլիս","Օգոստոս","Սեպտեմբեր","Հոկտեմբեր","Նոյեմբեր","Դեկտեմբեր"],"wgRequestId":"fc1e5e3e-4166-4d67-a756-b16fb145a3d9","wgCanonicalNamespace":"","wgCanonicalSpecialPageName":false,"wgNamespaceNumber":0,"wgPageName":"Մոնղոլական_կայսրություն","wgTitle":"Մոնղոլական կայսրություն","wgCurRevisionId":10112196,"wgRevisionId":10112196,"wgArticleId":62871,"wgIsArticle":true,"wgIsRedirect":false,"wgAction":"view","wgUserName":null,"wgUserGroups":["*"],"wgCategories":["Webarchive template wayback links","Wikipedia articles needing page number citations from February 2012","CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list","CS1 սխալներ: ավելորդ տեքստ: issue", "Վիքիպեդիա:Տեղեկաքարտի պատկերում վիքիկոդով հոդվածներ","CS1 սխալներ: periodical ignored","CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: editors list","CS1 սխալներ: explicit use of et al.","CS1 սխալներ: generic name","Երկրներ այբբենական կարգով","Մոնղոլական կայսրություն","Նախկին կայսրություններ","Նախկին միապետություններ"],"wgPageViewLanguage":"hy","wgPageContentLanguage":"hy","wgPageContentModel":"wikitext","wgRelevantPageName":"Մոնղոլական_կայսրություն","wgRelevantArticleId":62871,"wgIsProbablyEditable":true,"wgRelevantPageIsProbablyEditable":true,"wgRestrictionEdit":[],"wgRestrictionMove":[],"wgNoticeProject":"wikipedia","wgCiteReferencePreviewsActive":true,"wgMediaViewerOnClick":true,"wgMediaViewerEnabledByDefault":true,"wgPopupsFlags":0,"wgVisualEditor":{"pageLanguageCode":"hy","pageLanguageDir":"ltr", "pageVariantFallbacks":"hy"},"wgMFDisplayWikibaseDescriptions":{"search":true,"watchlist":true,"tagline":true,"nearby":true},"wgWMESchemaEditAttemptStepOversample":false,"wgWMEPageLength":200000,"wgRelatedArticlesCompat":[],"wgEditSubmitButtonLabelPublish":true,"wgULSPosition":"interlanguage","wgULSisCompactLinksEnabled":false,"wgVector2022LanguageInHeader":true,"wgULSisLanguageSelectorEmpty":false,"wgWikibaseItemId":"Q12557","wgCheckUserClientHintsHeadersJsApi":["brands","architecture","bitness","fullVersionList","mobile","model","platform","platformVersion"],"GEHomepageSuggestedEditsEnableTopics":true,"wgGETopicsMatchModeEnabled":false,"wgGEStructuredTaskRejectionReasonTextInputEnabled":false,"wgGELevelingUpEnabledForUser":false};RLSTATE={"ext.gadget.relatedIcons":"ready","ext.globalCssJs.user.styles":"ready","site.styles":"ready","user.styles":"ready","ext.globalCssJs.user":"ready","user":"ready","user.options":"loading","ext.cite.styles":"ready","skins.vector.search.codex.styles": "ready","skins.vector.styles":"ready","skins.vector.icons":"ready","ext.wikimediamessages.styles":"ready","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript":"ready","ext.uls.interlanguage":"ready","wikibase.client.init":"ready","ext.wikimediaBadges":"ready"};RLPAGEMODULES=["ext.cite.ux-enhancements","mediawiki.page.media","ext.scribunto.logs","site","mediawiki.page.ready","mediawiki.toc","skins.vector.js","ext.centralNotice.geoIP","ext.centralNotice.startUp","ext.gadget.ondemand-pgn","ext.gadget.ArmSpelling","ext.gadget.HotCat","ext.gadget.Provelt","ext.gadget.easyTranslate","ext.gadget.edittop","ext.urlShortener.toolbar","ext.centralauth.centralautologin","mmv.bootstrap","ext.popups","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.init","ext.visualEditor.targetLoader","ext.echo.centralauth","ext.eventLogging","ext.wikimediaEvents","ext.navigationTiming","ext.uls.interface","ext.cx.eventlogging.campaigns","ext.cx.uls.quick.actions","wikibase.client.vector-2022","ext.checkUser.clientHints", "ext.growthExperiments.SuggestedEditSession","wikibase.sidebar.tracking"];</script> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.loader.impl(function(){return["user.options@12s5i",function($,jQuery,require,module){mw.user.tokens.set({"patrolToken":"+\\","watchToken":"+\\","csrfToken":"+\\"}); }];});});</script> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=hy&modules=ext.cite.styles%7Cext.uls.interlanguage%7Cext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript%7Cext.wikimediaBadges%7Cext.wikimediamessages.styles%7Cskins.vector.icons%2Cstyles%7Cskins.vector.search.codex.styles%7Cwikibase.client.init&only=styles&skin=vector-2022"> <script async="" src="/w/load.php?lang=hy&modules=startup&only=scripts&raw=1&skin=vector-2022"></script> <meta name="ResourceLoaderDynamicStyles" content=""> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=hy&modules=ext.gadget.relatedIcons&only=styles&skin=vector-2022"> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=hy&modules=site.styles&only=styles&skin=vector-2022"> <meta name="generator" content="MediaWiki 1.44.0-wmf.5"> <meta name="referrer" content="origin"> <meta name="referrer" content="origin-when-cross-origin"> <meta name="robots" content="max-image-preview:standard"> <meta name="format-detection" content="telephone=no"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/b/bc/Mongol_Empire_map_2.gif"> <meta property="og:image:width" content="1200"> <meta property="og:image:height" content="943"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/b/bc/Mongol_Empire_map_2.gif"> <meta property="og:image:width" content="800"> <meta property="og:image:height" content="629"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bc/Mongol_Empire_map_2.gif/640px-Mongol_Empire_map_2.gif"> <meta property="og:image:width" content="640"> <meta property="og:image:height" content="503"> <meta name="viewport" content="width=1120"> <meta property="og:title" content="Մոնղոլական կայսրություն - Վիքիպեդիա"> <meta property="og:type" content="website"> <link rel="preconnect" href="//upload.wikimedia.org"> <link rel="alternate" media="only screen and (max-width: 640px)" href="//hy.m.wikipedia.org/wiki/%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6"> <link rel="alternate" type="application/x-wiki" title="Խմբագրել" href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit"> <link rel="apple-touch-icon" href="/static/apple-touch/wikipedia.png"> <link rel="icon" href="/static/favicon/wikipedia.ico"> <link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/w/rest.php/v1/search" title="Վիքիպեդիա (hy)"> <link rel="EditURI" type="application/rsd+xml" href="//hy.wikipedia.org/w/api.php?action=rsd"> <link rel="canonical" href="https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6"> <link rel="license" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.hy"> <link rel="alternate" type="application/atom+xml" title="Վիքիպեդիա Atom Սնուցում" href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D5%8E%D5%A5%D6%80%D5%BB%D5%AB%D5%B6%D6%83%D5%B8%D6%83%D5%B8%D5%AD%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8&feed=atom"> <link rel="dns-prefetch" href="//meta.wikimedia.org" /> <link rel="dns-prefetch" href="//login.wikimedia.org"> </head> <body class="skin--responsive skin-vector skin-vector-search-vue mediawiki ltr sitedir-ltr mw-hide-empty-elt ns-0 ns-subject mw-editable page-Մոնղոլական_կայսրություն rootpage-Մոնղոլական_կայսրություն skin-vector-2022 action-view"><a class="mw-jump-link" href="#bodyContent">Jump to content</a> <div class="vector-header-container"> <header class="vector-header mw-header"> <div class="vector-header-start"> <nav class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Site"> <div id="vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown vector-main-menu-dropdown vector-button-flush-left vector-button-flush-right" > <input type="checkbox" id="vector-main-menu-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Հիմնական ընտրացանկ" > <label id="vector-main-menu-dropdown-label" for="vector-main-menu-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" > Հիմնական ընտրացանկ </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-main-menu-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-main-menu" class="vector-main-menu vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-main-menu-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="main-menu-pinned" data-pinnable-element-id="vector-main-menu" data-pinned-container-id="vector-main-menu-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-main-menu-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Հիմնական ընտրացանկ</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.pin">տեղափոխել կողագոտի</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.unpin">թաքցնել</button> </div> <div id="p-navigation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation" > <div class="vector-menu-heading"> Նավարկում </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-Գլխավոր-էջ" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D4%B3%D5%AC%D5%AD%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80_%D5%A7%D5%BB">Գլխավոր էջ</a></li><li id="n-browse" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D5%88%D6%80%D5%B8%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B4_%D5%A8%D5%BD%D5%BF_%D5%AF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB">Կատեգորիաներ</a></li><li id="n-randompage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D5%B0%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%A7%D5%BB" title="Այցելեք պատահական էջ [x]" accesskey="x">Պատահական հոդված</a></li><li id="n-newpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D5%86%D5%B8%D6%80%D5%A7%D5%BB%D5%A5%D6%80%D5%A8">Նոր էջեր</a></li><li id="n-currentevents" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D4%B8%D5%B6%D5%A9%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%AF_%D5%AB%D6%80%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80%D5%B1%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Տեղեկություններ ընթացիկ իրադարձությունների մասին">Ընթացիկ իրադարձություններ</a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-participation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-participation" > <div class="vector-menu-heading"> Մասնակցել </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-Էությունը" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D4%B7%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A8">Էությունը</a></li><li id="n-Խորհրդարան" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D4%BD%D5%B8%D6%80%D5%B0%D6%80%D5%A4%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6">Խորհրդարան</a></li><li id="n-recentchanges" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D5%8E%D5%A5%D6%80%D5%BB%D5%AB%D5%B6%D6%83%D5%B8%D6%83%D5%B8%D5%AD%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8" title="Վիքիում կատարված վերջին փոփոխությունների ցանկը [r]" accesskey="r">Վերջին փոփոխություններ</a></li><li id="n-help" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%95%D5%A3%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6:%D4%B3%D5%AC%D5%AD%D5%A1%D6%81%D5%A1%D5%B6%D5%AF" title="Վիքիպեդիա նախագծի ուղեցույց">Օգնություն</a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> <a href="/wiki/%D4%B3%D5%AC%D5%AD%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80_%D5%A7%D5%BB" class="mw-logo"> <img class="mw-logo-icon" src="/static/images/icons/wikipedia.png" alt="" aria-hidden="true" height="50" width="50"> <img class="mw-logo-wordmark" alt="Վիքիպեդիա" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-wordmark-hy.svg" style="width: 8.625em; height: 1.375em;"> <img class="mw-logo-tagline" alt="" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-tagline-hy.svg" width="150" height="15" style="width: 9.375em; height: 0.9375em;"> </a> </div> <div class="vector-header-end"> <div id="p-search" role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-collapses vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box-auto-expand-width vector-search-box"> <a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D5%88%D6%80%D5%B8%D5%B6%D5%A5%D5%AC" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only search-toggle" title="Որոնել Վիքիպեդիա կայքում [f]" accesskey="f"> Որոնել </a> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail cdx-typeahead-search--auto-expand-width"> <form action="/w/index.php" id="searchform" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div id="simpleSearch" class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Որոնել Վիքիպեդիա կայքում" aria-label="Որոնել Վիքիպեդիա կայքում" autocapitalize="sentences" title="Որոնել Վիքիպեդիա կայքում [f]" accesskey="f" id="searchInput" > </div> <input type="hidden" name="title" value="Սպասարկող:Որոնել"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Որոնել</button> </form> </div> </div> </div> <nav class="vector-user-links vector-user-links-wide" aria-label="Անձնական գործիքներ"> <div class="vector-user-links-main"> <div id="p-vector-user-menu-preferences" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-userpage" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Արտաքին տեսք"> <div id="vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown " title="Change the appearance of the page's font size, width, and color" > <input type="checkbox" id="vector-appearance-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Արտաքին տեսք" > <label id="vector-appearance-dropdown-label" for="vector-appearance-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" > Արտաքին տեսք </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-appearance-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div id="p-vector-user-menu-notifications" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-overflow" class="vector-menu mw-portlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_hy.wikipedia.org&uselang=hy" class="">Նվիրաբերել</a> </li> <li id="pt-createaccount-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:CreateAccount&returnto=%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6+%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Խորհուրդ է տրվում ստեղծել մասնակցային հաշիվ և մուտք գործել համակարգ, սակայն դա անելը պարտադիր չէ։" class="">Ստեղծել հաշիվ</a> </li> <li id="pt-login-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D5%84%D5%A1%D5%BD%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D6%81%D5%AB%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%BF%D6%84&returnto=%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6+%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Կոչ ենք անում մտնել համակարգ, սակայն դա պարտադիր չէ [o]" accesskey="o" class="">Մտնել</a> </li> </ul> </div> </div> </div> <div id="vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown vector-user-menu vector-button-flush-right vector-user-menu-logged-out" title="Այլ ընտրանքներ" > <input type="checkbox" id="vector-user-links-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Անձնական գործիքներ" > <label id="vector-user-links-dropdown-label" for="vector-user-links-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" > Անձնական գործիքներ </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-personal" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-personal user-links-collapsible-item" title="Օգտվողի ընտրացանկ" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_hy.wikipedia.org&uselang=hy">Նվիրաբերել</a></li><li id="pt-createaccount" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:CreateAccount&returnto=%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6+%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Խորհուրդ է տրվում ստեղծել մասնակցային հաշիվ և մուտք գործել համակարգ, սակայն դա անելը պարտադիր չէ։"> Ստեղծել հաշիվ</a></li><li id="pt-login" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D5%84%D5%A1%D5%BD%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D6%81%D5%AB%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%BF%D6%84&returnto=%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6+%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Կոչ ենք անում մտնել համակարգ, սակայն դա պարտադիր չէ [o]" accesskey="o"> Մտնել</a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-user-menu-anon-editor" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-user-menu-anon-editor" > <div class="vector-menu-heading"> Էջեր չգրանցված խմբագիրների համար <a href="/wiki/%D5%95%D5%A3%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6:%D4%B3%D5%AC%D5%AD%D5%A1%D6%81%D5%A1%D5%B6%D5%AF" aria-label="Learn more about editing">իմանալ ավելին</a> </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-anoncontribs" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%BB%D5%B4%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A4%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%B4%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8" title="A list of edits made from this IP address [y]" accesskey="y">Ներդրումներ</a></li><li id="pt-anontalk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%BB%D5%B4%D6%84%D5%B6%D5%B6%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D6%82%D5%B4%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8" title="IP-հասցեից կատարված խմբագրումների քննարկում [n]" accesskey="n">Քննարկում</a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </header> </div> <div class="mw-page-container"> <div class="mw-page-container-inner"> <div class="vector-sitenotice-container"> <div id="siteNotice"></div> </div> <div class="vector-column-start"> <div class="vector-main-menu-container"> <div id="mw-navigation"> <nav id="mw-panel" class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Site"> <div id="vector-main-menu-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> </div> </div> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav id="mw-panel-toc" aria-label="Բովանդակություն" data-event-name="ui.sidebar-toc" class="mw-table-of-contents-container vector-toc-landmark"> <div id="vector-toc-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-toc" class="vector-toc vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-toc-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="toc-pinned" data-pinnable-element-id="vector-toc" > <h2 class="vector-pinnable-header-label">Բովանդակություն</h2> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.pin">տեղափոխել կողագոտի</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.unpin">թաքցնել</button> </div> <ul class="vector-toc-contents" id="mw-panel-toc-list"> <li id="toc-mw-content-text" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a href="#" class="vector-toc-link"> <div class="vector-toc-text">Ներածություն</div> </a> </li> <li id="toc-Անվանում" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Անվանում"> <div class="vector-toc-text"> 1 Անվանում </div> </a> <ul id="toc-Անվանում-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Պատմություն" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Պատմություն"> <div class="vector-toc-text"> 2 Պատմություն </div> </a> <button aria-controls="toc-Պատմություն-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> Toggle Պատմություն subsection </button> <ul id="toc-Պատմություն-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Մինչկայսերական_շրջան" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Մինչկայսերական_շրջան"> <div class="vector-toc-text"> 2.1 Մինչկայսերական շրջան </div> </a> <ul id="toc-Մինչկայսերական_շրջան-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Չինգիզ_խան" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Չինգիզ_խան"> <div class="vector-toc-text"> 2.2 Չինգիզ խան </div> </a> <ul id="toc-Չինգիզ_խան-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Բարեփոխումներ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Բարեփոխումներ"> <div class="vector-toc-text"> 2.3 Բարեփոխումներ </div> </a> <ul id="toc-Բարեփոխումներ-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Առաջխաղացում_դեպի_Կենտրոնական_Ասիա" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Առաջխաղացում_դեպի_Կենտրոնական_Ասիա"> <div class="vector-toc-text"> 2.3.1 Առաջխաղացում դեպի Կենտրոնական Ասիա </div> </a> <ul id="toc-Առաջխաղացում_դեպի_Կենտրոնական_Ասիա-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Կրոնական_քաղաքականություն" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Կրոնական_քաղաքականություն"> <div class="vector-toc-text"> 2.3.2 Կրոնական քաղաքականություն </div> </a> <ul id="toc-Կրոնական_քաղաքականություն-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Չինգիզ_խանի_մահ_և_Ուգեդեյի_(1227–1241_թվականներ)_արշավանքներ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Չինգիզ_խանի_մահ_և_Ուգեդեյի_(1227–1241_թվականներ)_արշավանքներ"> <div class="vector-toc-text"> 2.4 Չինգիզ խանի մահ և Ուգեդեյի (1227–1241 թվականներ) արշավանքներ </div> </a> <ul id="toc-Չինգիզ_խանի_մահ_և_Ուգեդեյի_(1227–1241_թվականներ)_արշավանքներ-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Կիևյան_Ռուսիայի_և_կենտրոնական_Չինաստանի_նվաճում" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Կիևյան_Ռուսիայի_և_կենտրոնական_Չինաստանի_նվաճում"> <div class="vector-toc-text"> 2.4.1 Կիևյան Ռուսիայի և կենտրոնական Չինաստանի նվաճում </div> </a> <ul id="toc-Կիևյան_Ռուսիայի_և_կենտրոնական_Չինաստանի_նվաճում-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Առաջխաղացում_դեպի_Կենտրոնական_Եվրոպա" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Առաջխաղացում_դեպի_Կենտրոնական_Եվրոպա"> <div class="vector-toc-text"> 2.4.2 Առաջխաղացում դեպի Կենտրոնական Եվրոպա </div> </a> <ul id="toc-Առաջխաղացում_դեպի_Կենտրոնական_Եվրոպա-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Հետուգեդեյական_շրջանում_իշխանական_պայքար_(1241–1251_թվականներ)" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Հետուգեդեյական_շրջանում_իշխանական_պայքար_(1241–1251_թվականներ)"> <div class="vector-toc-text"> 2.5 Հետուգեդեյական շրջանում իշխանական պայքար (1241–1251 թվականներ) </div> </a> <ul id="toc-Հետուգեդեյական_շրջանում_իշխանական_պայքար_(1241–1251_թվականներ)-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Գյույուք_խանի_մահ_(1248_թվական)" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Գյույուք_խանի_մահ_(1248_թվական)"> <div class="vector-toc-text"> 2.5.1 Գյույուք խանի մահ (1248 թվական) </div> </a> <ul id="toc-Գյույուք_խանի_մահ_(1248_թվական)-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Մյոնգե_խանի_գահակալություն_(1251–1259_թվականներ)" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Մյոնգե_խանի_գահակալություն_(1251–1259_թվականներ)"> <div class="vector-toc-text"> 2.6 Մյոնգե խանի գահակալություն (1251–1259 թվականներ) </div> </a> <ul id="toc-Մյոնգե_խանի_գահակալություն_(1251–1259_թվականներ)-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Վարչական_բարեփոխումներ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Վարչական_բարեփոխումներ"> <div class="vector-toc-text"> 2.6.1 Վարչական բարեփոխումներ </div> </a> <ul id="toc-Վարչական_բարեփոխումներ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Միջին_Ասիայի_և_Հարավային_Չինաստանի_նվաճումներ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Միջին_Ասիայի_և_Հարավային_Չինաստանի_նվաճումներ"> <div class="vector-toc-text"> 2.6.2 Միջին Ասիայի և Հարավային Չինաստանի նվաճումներ </div> </a> <ul id="toc-Միջին_Ասիայի_և_Հարավային_Չինաստանի_նվաճումներ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Մյոնգե_խանի_մահ_(1259_թվական)" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Մյոնգե_խանի_մահ_(1259_թվական)"> <div class="vector-toc-text"> 2.6.3 Մյոնգե խանի մահ (1259 թվական) </div> </a> <ul id="toc-Մյոնգե_խանի_մահ_(1259_թվական)-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Երկպառակություն" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Երկպառակություն"> <div class="vector-toc-text"> 2.7 Երկպառակություն </div> </a> <ul id="toc-Երկպառակություն-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Գահի_համար_պայքար" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Գահի_համար_պայքար"> <div class="vector-toc-text"> 2.7.1 Գահի համար պայքար </div> </a> <ul id="toc-Գահի_համար_պայքար-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Մոնղոլական_քաղաքացիական_պատերազմ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Մոնղոլական_քաղաքացիական_պատերազմ"> <div class="vector-toc-text"> 2.7.2 Մոնղոլական քաղաքացիական պատերազմ </div> </a> <ul id="toc-Մոնղոլական_քաղաքացիական_պատերազմ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Խուբլայ_խանի_արշավանքներ_(1264–1294_թվականներ)" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Խուբլայ_խանի_արշավանքներ_(1264–1294_թվականներ)"> <div class="vector-toc-text"> 2.7.3 Խուբլայ խանի արշավանքներ (1264–1294 թվականներ) </div> </a> <ul id="toc-Խուբլայ_խանի_արշավանքներ_(1264–1294_թվականներ)-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Մոնղոլական_կայսրության_մասնատում" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Մոնղոլական_կայսրության_մասնատում"> <div class="vector-toc-text"> 2.8 Մոնղոլական կայսրության մասնատում </div> </a> <ul id="toc-Մոնղոլական_կայսրության_մասնատում-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Ինքնիշխան_խանությունների_զարգացում" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Ինքնիշխան_խանությունների_զարգացում"> <div class="vector-toc-text"> 2.8.1 Ինքնիշխան խանությունների զարգացում </div> </a> <ul id="toc-Ինքնիշխան_խանությունների_զարգացում-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Մոնղոլական_կայսրությունից_մնացած_պետություններ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Մոնղոլական_կայսրությունից_մնացած_պետություններ"> <div class="vector-toc-text"> 2.9 Մոնղոլական կայսրությունից մնացած պետություններ </div> </a> <ul id="toc-Մոնղոլական_կայսրությունից_մնացած_պետություններ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Ռազմական_կառուցվածք" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Ռազմական_կառուցվածք"> <div class="vector-toc-text"> 3 Ռազմական կառուցվածք </div> </a> <ul id="toc-Ռազմական_կառուցվածք-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Հասարակություն" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Հասարակություն"> <div class="vector-toc-text"> 4 Հասարակություն </div> </a> <button aria-controls="toc-Հասարակություն-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> Toggle Հասարակություն subsection </button> <ul id="toc-Հասարակություն-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Օրենք_և_կառավարում" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Օրենք_և_կառավարում"> <div class="vector-toc-text"> 4.1 Օրենք և կառավարում </div> </a> <ul id="toc-Օրենք_և_կառավարում-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Կրոններ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Կրոններ"> <div class="vector-toc-text"> 4.2 Կրոններ </div> </a> <ul id="toc-Կրոններ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Արվեստ_և_գրականություն" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Արվեստ_և_գրականություն"> <div class="vector-toc-text"> 4.3 Արվեստ և գրականություն </div> </a> <ul id="toc-Արվեստ_և_գրականություն-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Փոստային_համակարգ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Փոստային_համակարգ"> <div class="vector-toc-text"> 4.4 Փոստային համակարգ </div> </a> <ul id="toc-Փոստային_համակարգ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Մետաքսի_ճանապարհ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Մետաքսի_ճանապարհ"> <div class="vector-toc-text"> 5 Մետաքսի ճանապարհ </div> </a> <ul id="toc-Մետաքսի_ճանապարհ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Ժառանգություն" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Ժառանգություն"> <div class="vector-toc-text"> 6 Ժառանգություն </div> </a> <ul id="toc-Ժառանգություն-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Ծանոթագրություններ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Ծանոթագրություններ"> <div class="vector-toc-text"> 7 Ծանոթագրություններ </div> </a> <button aria-controls="toc-Ծանոթագրություններ-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> Toggle Ծանոթագրություններ subsection </button> <ul id="toc-Ծանոթագրություններ-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Աղբյուրներ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Աղբյուրներ"> <div class="vector-toc-text"> 7.1 Աղբյուրներ </div> </a> <ul id="toc-Աղբյուրներ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Գրականություն" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Գրականություն"> <div class="vector-toc-text"> 8 Գրականություն </div> </a> <ul id="toc-Գրականություն-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Արտաքին_հղումներ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Արտաքին_հղումներ"> <div class="vector-toc-text"> 9 Արտաքին հղումներ </div> </a> <ul id="toc-Արտաքին_հղումներ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </div> </div> </nav> </div> </div> <div class="mw-content-container"> <main id="content" class="mw-body"> <header class="mw-body-header vector-page-titlebar"> <nav aria-label="Բովանդակություն" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown vector-page-titlebar-toc vector-button-flush-left" > <input type="checkbox" id="vector-page-titlebar-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Toggle the table of contents" > <label id="vector-page-titlebar-toc-label" for="vector-page-titlebar-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" > Toggle the table of contents </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-titlebar-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <h1 id="firstHeading" class="firstHeading mw-first-heading">Մոնղոլական կայսրություն</h1> <div id="p-lang-btn" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-lang" > <input type="checkbox" id="p-lang-btn-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn" class="vector-dropdown-checkbox mw-interlanguage-selector" aria-label="Go to an article in another language. Available in 125 languages" > <label id="p-lang-btn-label" for="p-lang-btn-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive mw-portlet-lang-heading-125" aria-hidden="true" > 125 լեզու </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="interlanguage-link interwiki-af badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="ընտրյալ հոդված"><a href="https://af.wikipedia.org/wiki/Mongoolse_Ryk" title="Mongoolse Ryk – աֆրիկաանս" lang="af" hreflang="af" data-title="Mongoolse Ryk" data-language-autonym="Afrikaans" data-language-local-name="աֆրիկաանս" class="interlanguage-link-target">Afrikaans</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-als mw-list-item"><a href="https://als.wikipedia.org/wiki/Mongolisches_Reich" title="Mongolisches Reich – շվեյցարական գերմաներեն" lang="gsw" hreflang="gsw" data-title="Mongolisches Reich" data-language-autonym="Alemannisch" data-language-local-name="շվեյցարական գերմաներեն" class="interlanguage-link-target">Alemannisch</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-alt mw-list-item"><a href="https://alt.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%BE%D2%A5%D0%BE%D0%BB_%D0%BA%D0%B0%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%8B%D0%BA" title="Моҥол каандык – հարավային ալթայերեն" lang="alt" hreflang="alt" data-title="Моҥол каандык" data-language-autonym="Алтай тил" data-language-local-name="հարավային ալթայերեն" class="interlanguage-link-target">Алтай тил</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-am mw-list-item"><a href="https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8B%A8%E1%88%9E%E1%8A%95%E1%8C%8E%E1%88%8B%E1%8B%8D%E1%8B%AB%E1%8A%95_%E1%88%98%E1%8A%95%E1%8C%8D%E1%88%A5%E1%89%B5" title="የሞንጎላውያን መንግሥት – ամհարերեն" lang="am" hreflang="am" data-title="የሞንጎላውያን መንግሥት" data-language-autonym="አማርኛ" data-language-local-name="ամհարերեն" class="interlanguage-link-target">አማርኛ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-an mw-list-item"><a href="https://an.wikipedia.org/wiki/Imperio_Mongol" title="Imperio Mongol – արագոներեն" lang="an" hreflang="an" data-title="Imperio Mongol" data-language-autonym="Aragonés" data-language-local-name="արագոներեն" class="interlanguage-link-target">Aragonés</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ang mw-list-item"><a href="https://ang.wikipedia.org/wiki/Mongolr%C4%ABce" title="Mongolrīce – հին անգլերեն" lang="ang" hreflang="ang" data-title="Mongolrīce" data-language-autonym="Ænglisc" data-language-local-name="հին անգլերեն" class="interlanguage-link-target">Ænglisc</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ar badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="ընտրյալ հոդված"><a href="https://ar.wikipedia.org/wiki/%D8%A5%D9%85%D8%A8%D8%B1%D8%A7%D8%B7%D9%88%D8%B1%D9%8A%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%BA%D9%88%D9%84" title="إمبراطورية المغول – արաբերեն" lang="ar" hreflang="ar" data-title="إمبراطورية المغول" data-language-autonym="العربية" data-language-local-name="արաբերեն" class="interlanguage-link-target">العربية</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-arz mw-list-item"><a href="https://arz.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%85%D8%A8%D8%B1%D8%A7%D8%B7%D9%88%D8%B1%D9%8A%D9%87_%D9%85%D8%BA%D9%88%D9%84%D9%8A%D9%87" title="امبراطوريه مغوليه – եգիպտական արաբերեն" lang="arz" hreflang="arz" data-title="امبراطوريه مغوليه" data-language-autonym="مصرى" data-language-local-name="եգիպտական արաբերեն" class="interlanguage-link-target">مصرى</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ast mw-list-item"><a href="https://ast.wikipedia.org/wiki/Imperiu_mongol" title="Imperiu mongol – աստուրերեն" lang="ast" hreflang="ast" data-title="Imperiu mongol" data-language-autonym="Asturianu" data-language-local-name="աստուրերեն" class="interlanguage-link-target">Asturianu</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-az mw-list-item"><a href="https://az.wikipedia.org/wiki/Monqol_imperiyas%C4%B1" title="Monqol imperiyası – ադրբեջաներեն" lang="az" hreflang="az" data-title="Monqol imperiyası" data-language-autonym="Azərbaycanca" data-language-local-name="ադրբեջաներեն" class="interlanguage-link-target">Azərbaycanca</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-azb mw-list-item"><a href="https://azb.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D9%88%D8%BA%D9%88%D9%84_%D8%A7%DB%8C%D9%85%D9%BE%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D9%88%D8%B1%D9%84%D9%88%D8%BA%D9%88" title="موغول ایمپیراتورلوغو – South Azerbaijani" lang="azb" hreflang="azb" data-title="موغول ایمپیراتورلوغو" data-language-autonym="تۆرکجه" data-language-local-name="South Azerbaijani" class="interlanguage-link-target">تۆرکجه</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ba mw-list-item"><a href="https://ba.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%BE%D0%BD%D0%B3%D0%BE%D0%BB_%D0%B8%D0%BC%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%B8%D1%8F%D2%BB%D1%8B" title="Монгол империяһы – բաշկիրերեն" lang="ba" hreflang="ba" data-title="Монгол империяһы" data-language-autonym="Башҡортса" data-language-local-name="բաշկիրերեն" class="interlanguage-link-target">Башҡортса</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bar mw-list-item"><a href="https://bar.wikipedia.org/wiki/Mongolisches_Reich" title="Mongolisches Reich – Bavarian" lang="bar" hreflang="bar" data-title="Mongolisches Reich" data-language-autonym="Boarisch" data-language-local-name="Bavarian" class="interlanguage-link-target">Boarisch</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bat-smg mw-list-item"><a href="https://bat-smg.wikipedia.org/wiki/Monguolu_imper%C4%97j%C4%97" title="Monguolu imperėjė – Samogitian" lang="sgs" hreflang="sgs" data-title="Monguolu imperėjė" data-language-autonym="Žemaitėška" data-language-local-name="Samogitian" class="interlanguage-link-target">Žemaitėška</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be mw-list-item"><a href="https://be.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B0%D0%BD%D0%B3%D0%BE%D0%BB%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D1%96%D0%BC%D0%BF%D0%B5%D1%80%D1%8B%D1%8F" title="Мангольская імперыя – բելառուսերեն" lang="be" hreflang="be" data-title="Мангольская імперыя" data-language-autonym="Беларуская" data-language-local-name="բելառուսերեն" class="interlanguage-link-target">Беларуская</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be-x-old mw-list-item"><a href="https://be-tarask.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B0%D0%BD%D0%B3%D0%BE%D0%BB%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D1%96%D0%BC%D0%BF%D1%8D%D1%80%D1%8B%D1%8F" title="Мангольская імпэрыя – Belarusian (Taraškievica orthography)" lang="be-tarask" hreflang="be-tarask" data-title="Мангольская імпэрыя" data-language-autonym="Беларуская (тарашкевіца)" data-language-local-name="Belarusian (Taraškievica orthography)" class="interlanguage-link-target">Беларуская (тарашкевіца)</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bg mw-list-item"><a href="https://bg.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%BE%D0%BD%D0%B3%D0%BE%D0%BB%D1%81%D0%BA%D0%B0_%D0%B8%D0%BC%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%B8%D1%8F" title="Монголска империя – բուլղարերեն" lang="bg" hreflang="bg" data-title="Монголска империя" data-language-autonym="Български" data-language-local-name="բուլղարերեն" class="interlanguage-link-target">Български</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bn mw-list-item"><a href="https://bn.wikipedia.org/wiki/%E0%A6%AE%E0%A6%99%E0%A7%8D%E0%A6%97%E0%A7%8B%E0%A6%B2_%E0%A6%B8%E0%A6%BE%E0%A6%AE%E0%A7%8D%E0%A6%B0%E0%A6%BE%E0%A6%9C%E0%A7%8D%E0%A6%AF" title="মঙ্গোল সাম্রাজ্য – բենգալերեն" lang="bn" hreflang="bn" data-title="মঙ্গোল সাম্রাজ্য" data-language-autonym="বাংলা" data-language-local-name="բենգալերեն" class="interlanguage-link-target">বাংলা</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-br mw-list-item"><a href="https://br.wikipedia.org/wiki/Impalaeriezh_Vongol" title="Impalaeriezh Vongol – բրետոներեն" lang="br" hreflang="br" data-title="Impalaeriezh Vongol" data-language-autonym="Brezhoneg" data-language-local-name="բրետոներեն" class="interlanguage-link-target">Brezhoneg</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bs mw-list-item"><a href="https://bs.wikipedia.org/wiki/Mongolsko_Carstvo" title="Mongolsko Carstvo – բոսնիերեն" lang="bs" hreflang="bs" data-title="Mongolsko Carstvo" data-language-autonym="Bosanski" data-language-local-name="բոսնիերեն" class="interlanguage-link-target">Bosanski</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bxr mw-list-item"><a href="https://bxr.wikipedia.org/wiki/%D0%95%D1%85%D1%8D_%D0%9C%D0%BE%D0%BD%D0%B3%D0%BE%D0%BB_%D0%A3%D0%BB%D0%B0%D1%81" title="Ехэ Монгол Улас – Russia Buriat" lang="bxr" hreflang="bxr" data-title="Ехэ Монгол Улас" data-language-autonym="Буряад" data-language-local-name="Russia Buriat" class="interlanguage-link-target">Буряад</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ca mw-list-item"><a href="https://ca.wikipedia.org/wiki/Imperi_Mongol" title="Imperi Mongol – կատալաներեն" lang="ca" hreflang="ca" data-title="Imperi Mongol" data-language-autonym="Català" data-language-local-name="կատալաներեն" class="interlanguage-link-target">Català</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ce mw-list-item"><a href="https://ce.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%BE%D0%BD%D0%B3%D0%BE%D0%BB%D0%B8%D0%B9%D0%BD_%D0%B8%D0%BC%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%B8" title="Монголийн импери – չեչեներեն" lang="ce" hreflang="ce" data-title="Монголийн импери" data-language-autonym="Нохчийн" data-language-local-name="չեչեներեն" class="interlanguage-link-target">Нохчийн</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ckb mw-list-item"><a href="https://ckb.wikipedia.org/wiki/%D8%A6%DB%8C%D9%85%D9%BE%D8%B1%D8%A7%D8%AA%DB%86%D8%B1%DB%8C%DB%95%D8%AA%DB%8C%DB%8C_%D9%85%DB%95%D8%BA%DB%86%D9%84" title="ئیمپراتۆریەتیی مەغۆل – սորանի քրդերեն" lang="ckb" hreflang="ckb" data-title="ئیمپراتۆریەتیی مەغۆل" data-language-autonym="کوردی" data-language-local-name="սորանի քրդերեն" class="interlanguage-link-target">کوردی</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-crh mw-list-item"><a href="https://crh.wikipedia.org/wiki/Cengiz_Hann%C4%B1%C3%B1_Devleti" title="Cengiz Hannıñ Devleti – ղրիմյան թուրքերեն" lang="crh" hreflang="crh" data-title="Cengiz Hannıñ Devleti" data-language-autonym="Qırımtatarca" data-language-local-name="ղրիմյան թուրքերեն" class="interlanguage-link-target">Qırımtatarca</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cs mw-list-item"><a href="https://cs.wikipedia.org/wiki/Mongolsk%C3%A1_%C5%99%C3%AD%C5%A1e" title="Mongolská říše – չեխերեն" lang="cs" hreflang="cs" data-title="Mongolská říše" data-language-autonym="Čeština" data-language-local-name="չեխերեն" class="interlanguage-link-target">Čeština</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cv mw-list-item"><a href="https://cv.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%BE%D0%BD%D0%B3%D0%BE%D0%BB_%D0%B8%D0%BC%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%B8%D0%B9%C4%95" title="Монгол империйĕ – չուվաշերեն" lang="cv" hreflang="cv" data-title="Монгол империйĕ" data-language-autonym="Чӑвашла" data-language-local-name="չուվաշերեն" class="interlanguage-link-target">Чӑвашла</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cy mw-list-item"><a href="https://cy.wikipedia.org/wiki/Ymerodraeth_y_Mongol" title="Ymerodraeth y Mongol – ուելսերեն" lang="cy" hreflang="cy" data-title="Ymerodraeth y Mongol" data-language-autonym="Cymraeg" data-language-local-name="ուելսերեն" class="interlanguage-link-target">Cymraeg</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-da mw-list-item"><a href="https://da.wikipedia.org/wiki/Mongolske_kejserd%C3%B8mme" title="Mongolske kejserdømme – դանիերեն" lang="da" hreflang="da" data-title="Mongolske kejserdømme" data-language-autonym="Dansk" data-language-local-name="դանիերեն" class="interlanguage-link-target">Dansk</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-de mw-list-item"><a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Mongolisches_Reich" title="Mongolisches Reich – գերմաներեն" lang="de" hreflang="de" data-title="Mongolisches Reich" data-language-autonym="Deutsch" data-language-local-name="գերմաներեն" class="interlanguage-link-target">Deutsch</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-diq mw-list-item"><a href="https://diq.wikipedia.org/wiki/%C4%B0mperatoriya_Mo%C4%9Folan" title="İmperatoriya Moğolan – Zazaki" lang="diq" hreflang="diq" data-title="İmperatoriya Moğolan" data-language-autonym="Zazaki" data-language-local-name="Zazaki" class="interlanguage-link-target">Zazaki</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-el mw-list-item"><a href="https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9C%CE%BF%CE%B3%CE%B3%CE%BF%CE%BB%CE%B9%CE%BA%CE%AE_%CE%B1%CF%85%CF%84%CE%BF%CE%BA%CF%81%CE%B1%CF%84%CE%BF%CF%81%CE%AF%CE%B1" title="Μογγολική αυτοκρατορία – հունարեն" lang="el" hreflang="el" data-title="Μογγολική αυτοκρατορία" data-language-autonym="Ελληνικά" data-language-local-name="հունարեն" class="interlanguage-link-target">Ελληνικά</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-en mw-list-item"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Mongol_Empire" title="Mongol Empire – անգլերեն" lang="en" hreflang="en" data-title="Mongol Empire" data-language-autonym="English" data-language-local-name="անգլերեն" class="interlanguage-link-target">English</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eo mw-list-item"><a href="https://eo.wikipedia.org/wiki/Mongola_Imperio" title="Mongola Imperio – էսպերանտո" lang="eo" hreflang="eo" data-title="Mongola Imperio" data-language-autonym="Esperanto" data-language-local-name="էսպերանտո" class="interlanguage-link-target">Esperanto</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-es mw-list-item"><a href="https://es.wikipedia.org/wiki/Imperio_mongol" title="Imperio mongol – իսպաներեն" lang="es" hreflang="es" data-title="Imperio mongol" data-language-autonym="Español" data-language-local-name="իսպաներեն" class="interlanguage-link-target">Español</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-et mw-list-item"><a href="https://et.wikipedia.org/wiki/Mongolite_riik" title="Mongolite riik – էստոներեն" lang="et" hreflang="et" data-title="Mongolite riik" data-language-autonym="Eesti" data-language-local-name="էստոներեն" class="interlanguage-link-target">Eesti</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eu mw-list-item"><a href="https://eu.wikipedia.org/wiki/Mongolen_Inperioa" title="Mongolen Inperioa – բասկերեն" lang="eu" hreflang="eu" data-title="Mongolen Inperioa" data-language-autonym="Euskara" data-language-local-name="բասկերեն" class="interlanguage-link-target">Euskara</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fa mw-list-item"><a href="https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%85%D9%BE%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D9%85%D8%BA%D9%88%D9%84" title="امپراتوری مغول – պարսկերեն" lang="fa" hreflang="fa" data-title="امپراتوری مغول" data-language-autonym="فارسی" data-language-local-name="պարսկերեն" class="interlanguage-link-target">فارسی</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fi mw-list-item"><a href="https://fi.wikipedia.org/wiki/Mongolivaltakunta" title="Mongolivaltakunta – ֆիններեն" lang="fi" hreflang="fi" data-title="Mongolivaltakunta" data-language-autonym="Suomi" data-language-local-name="ֆիններեն" class="interlanguage-link-target">Suomi</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fr mw-list-item"><a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Empire_mongol" title="Empire mongol – ֆրանսերեն" lang="fr" hreflang="fr" data-title="Empire mongol" data-language-autonym="Français" data-language-local-name="ֆրանսերեն" class="interlanguage-link-target">Français</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gcr mw-list-item"><a href="https://gcr.wikipedia.org/wiki/Ampir_mongol" title="Ampir mongol – Guianan Creole" lang="gcr" hreflang="gcr" data-title="Ampir mongol" data-language-autonym="Kriyòl gwiyannen" data-language-local-name="Guianan Creole" class="interlanguage-link-target">Kriyòl gwiyannen</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gl mw-list-item"><a href="https://gl.wikipedia.org/wiki/Imperio_Mongol" title="Imperio Mongol – գալիսերեն" lang="gl" hreflang="gl" data-title="Imperio Mongol" data-language-autonym="Galego" data-language-local-name="գալիսերեն" class="interlanguage-link-target">Galego</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gn mw-list-item"><a href="https://gn.wikipedia.org/wiki/Mong%C3%B3lia_Mburuvi" title="Mongólia Mburuvi – գուարանի" lang="gn" hreflang="gn" data-title="Mongólia Mburuvi" data-language-autonym="Avañe'ẽ" data-language-local-name="գուարանի" class="interlanguage-link-target">Avañe'ẽ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ha mw-list-item"><a href="https://ha.wikipedia.org/wiki/Masarautar_Mongol" title="Masarautar Mongol – հաուսա" lang="ha" hreflang="ha" data-title="Masarautar Mongol" data-language-autonym="Hausa" data-language-local-name="հաուսա" class="interlanguage-link-target">Hausa</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-he mw-list-item"><a href="https://he.wikipedia.org/wiki/%D7%94%D7%90%D7%99%D7%9E%D7%A4%D7%A8%D7%99%D7%94_%D7%94%D7%9E%D7%95%D7%A0%D7%92%D7%95%D7%9C%D7%99%D7%AA" title="האימפריה המונגולית – եբրայերեն" lang="he" hreflang="he" data-title="האימפריה המונגולית" data-language-autonym="עברית" data-language-local-name="եբրայերեն" class="interlanguage-link-target">עברית</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hi mw-list-item"><a href="https://hi.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AE%E0%A4%82%E0%A4%97%E0%A5%8B%E0%A4%B2_%E0%A4%B8%E0%A4%BE%E0%A4%AE%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%9C%E0%A5%8D%E0%A4%AF" title="मंगोल साम्राज्य – հինդի" lang="hi" hreflang="hi" data-title="मंगोल साम्राज्य" data-language-autonym="हिन्दी" data-language-local-name="հինդի" class="interlanguage-link-target">हिन्दी</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hif mw-list-item"><a href="https://hif.wikipedia.org/wiki/Mongol_Samrajya" title="Mongol Samrajya – Fiji Hindi" lang="hif" hreflang="hif" data-title="Mongol Samrajya" data-language-autonym="Fiji Hindi" data-language-local-name="Fiji Hindi" class="interlanguage-link-target">Fiji Hindi</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hr mw-list-item"><a href="https://hr.wikipedia.org/wiki/Mongolsko_Carstvo" title="Mongolsko Carstvo – խորվաթերեն" lang="hr" hreflang="hr" data-title="Mongolsko Carstvo" data-language-autonym="Hrvatski" data-language-local-name="խորվաթերեն" class="interlanguage-link-target">Hrvatski</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hu mw-list-item"><a href="https://hu.wikipedia.org/wiki/Mongol_Birodalom" title="Mongol Birodalom – հունգարերեն" lang="hu" hreflang="hu" data-title="Mongol Birodalom" data-language-autonym="Magyar" data-language-local-name="հունգարերեն" class="interlanguage-link-target">Magyar</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-id mw-list-item"><a href="https://id.wikipedia.org/wiki/Kekaisaran_Mongol" title="Kekaisaran Mongol – ինդոնեզերեն" lang="id" hreflang="id" data-title="Kekaisaran Mongol" data-language-autonym="Bahasa Indonesia" data-language-local-name="ինդոնեզերեն" class="interlanguage-link-target">Bahasa Indonesia</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ilo mw-list-item"><a href="https://ilo.wikipedia.org/wiki/Imperio_a_Mongol" title="Imperio a Mongol – իլոկերեն" lang="ilo" hreflang="ilo" data-title="Imperio a Mongol" data-language-autonym="Ilokano" data-language-local-name="իլոկերեն" class="interlanguage-link-target">Ilokano</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-io mw-list-item"><a href="https://io.wikipedia.org/wiki/Mongola_imperio" title="Mongola imperio – իդո" lang="io" hreflang="io" data-title="Mongola imperio" data-language-autonym="Ido" data-language-local-name="իդո" class="interlanguage-link-target">Ido</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-is mw-list-item"><a href="https://is.wikipedia.org/wiki/Mong%C3%B3laveldi%C3%B0" title="Mongólaveldið – իսլանդերեն" lang="is" hreflang="is" data-title="Mongólaveldið" data-language-autonym="Íslenska" data-language-local-name="իսլանդերեն" class="interlanguage-link-target">Íslenska</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-it mw-list-item"><a href="https://it.wikipedia.org/wiki/Impero_mongolo" title="Impero mongolo – իտալերեն" lang="it" hreflang="it" data-title="Impero mongolo" data-language-autonym="Italiano" data-language-local-name="իտալերեն" class="interlanguage-link-target">Italiano</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ja mw-list-item"><a href="https://ja.wikipedia.org/wiki/%E3%83%A2%E3%83%B3%E3%82%B4%E3%83%AB%E5%B8%9D%E5%9B%BD" title="モンゴル帝国 – ճապոներեն" lang="ja" hreflang="ja" data-title="モンゴル帝国" data-language-autonym="日本語" data-language-local-name="ճապոներեն" class="interlanguage-link-target">日本語</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-jam mw-list-item"><a href="https://jam.wikipedia.org/wiki/Monggol_Empaya" title="Monggol Empaya – Jamaican Creole English" lang="jam" hreflang="jam" data-title="Monggol Empaya" data-language-autonym="Patois" data-language-local-name="Jamaican Creole English" class="interlanguage-link-target">Patois</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ka mw-list-item"><a href="https://ka.wikipedia.org/wiki/%E1%83%9B%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%A6%E1%83%9D%E1%83%9A%E1%83%97%E1%83%90_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90" title="მონღოლთა იმპერია – վրացերեն" lang="ka" hreflang="ka" data-title="მონღოლთა იმპერია" data-language-autonym="ქართული" data-language-local-name="վրացերեն" class="interlanguage-link-target">ქართული</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kab mw-list-item"><a href="https://kab.wikipedia.org/wiki/Tamnekda_n_imunguliyen" title="Tamnekda n imunguliyen – կաբիլերեն" lang="kab" hreflang="kab" data-title="Tamnekda n imunguliyen" data-language-autonym="Taqbaylit" data-language-local-name="կաբիլերեն" class="interlanguage-link-target">Taqbaylit</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kbp mw-list-item"><a href="https://kbp.wikipedia.org/wiki/Mo%C5%8Bgooli_kewiya%C9%A3" title="Moŋgooli kewiyaɣ – Kabiye" lang="kbp" hreflang="kbp" data-title="Moŋgooli kewiyaɣ" data-language-autonym="Kabɩyɛ" data-language-local-name="Kabiye" class="interlanguage-link-target">Kabɩyɛ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kk mw-list-item"><a href="https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%BE%D2%A3%D2%93%D0%BE%D0%BB_%D0%B8%D0%BC%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%B8%D1%8F%D1%81%D1%8B" title="Моңғол империясы – ղազախերեն" lang="kk" hreflang="kk" data-title="Моңғол империясы" data-language-autonym="Қазақша" data-language-local-name="ղազախերեն" class="interlanguage-link-target">Қазақша</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ko mw-list-item"><a href="https://ko.wikipedia.org/wiki/%EB%AA%BD%EA%B3%A8_%EC%A0%9C%EA%B5%AD" title="몽골 제국 – կորեերեն" lang="ko" hreflang="ko" data-title="몽골 제국" data-language-autonym="한국어" data-language-local-name="կորեերեն" class="interlanguage-link-target">한국어</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ku mw-list-item"><a href="https://ku.wikipedia.org/wiki/%C3%8Emperatoriya_Mongol%C3%AE" title="Împeratoriya Mongolî – քրդերեն" lang="ku" hreflang="ku" data-title="Împeratoriya Mongolî" data-language-autonym="Kurdî" data-language-local-name="քրդերեն" class="interlanguage-link-target">Kurdî</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kw mw-list-item"><a href="https://kw.wikipedia.org/wiki/Emperoureth_Mongol" title="Emperoureth Mongol – կոռներեն" lang="kw" hreflang="kw" data-title="Emperoureth Mongol" data-language-autonym="Kernowek" data-language-local-name="կոռներեն" class="interlanguage-link-target">Kernowek</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ky mw-list-item"><a href="https://ky.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%BE%D0%BD%D0%B3%D0%BE%D0%BB_%D0%B8%D0%BC%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%B8%D1%8F%D1%81%D1%8B" title="Монгол империясы – ղրղզերեն" lang="ky" hreflang="ky" data-title="Монгол империясы" data-language-autonym="Кыргызча" data-language-local-name="ղրղզերեն" class="interlanguage-link-target">Кыргызча</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-la mw-list-item"><a href="https://la.wikipedia.org/wiki/Imperium_Mongolicum" title="Imperium Mongolicum – լատիներեն" lang="la" hreflang="la" data-title="Imperium Mongolicum" data-language-autonym="Latina" data-language-local-name="լատիներեն" class="interlanguage-link-target">Latina</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lb mw-list-item"><a href="https://lb.wikipedia.org/wiki/Mongolescht_R%C3%A4ich" title="Mongolescht Räich – լյուքսեմբուրգերեն" lang="lb" hreflang="lb" data-title="Mongolescht Räich" data-language-autonym="Lëtzebuergesch" data-language-local-name="լյուքսեմբուրգերեն" class="interlanguage-link-target">Lëtzebuergesch</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lez mw-list-item"><a href="https://lez.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%BE%D0%BD%D0%B3%D0%BE%D0%BB_%D0%B8%D0%BC%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%B8%D1%8F" title="Монгол империя – լեզգիերեն" lang="lez" hreflang="lez" data-title="Монгол империя" data-language-autonym="Лезги" data-language-local-name="լեզգիերեն" class="interlanguage-link-target">Лезги</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lld mw-list-item"><a href="https://lld.wikipedia.org/wiki/Imper_Mongol" title="Imper Mongol – Ladin" lang="lld" hreflang="lld" data-title="Imper Mongol" data-language-autonym="Ladin" data-language-local-name="Ladin" class="interlanguage-link-target">Ladin</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lo mw-list-item"><a href="https://lo.wikipedia.org/wiki/%E0%BA%88%E0%BA%B1%E0%BA%81%E0%BA%81%E0%BA%B0%E0%BA%A7%E0%BA%B1%E0%BA%94%E0%BA%A1%E0%BA%BB%E0%BA%87%E0%BB%82%E0%BA%81%E0%BA%99" title="ຈັກກະວັດມົງໂກນ – լաոսերեն" lang="lo" hreflang="lo" data-title="ຈັກກະວັດມົງໂກນ" data-language-autonym="ລາວ" data-language-local-name="լաոսերեն" class="interlanguage-link-target">ລາວ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lt mw-list-item"><a href="https://lt.wikipedia.org/wiki/Mongol%C5%B3_imperija" title="Mongolų imperija – լիտվերեն" lang="lt" hreflang="lt" data-title="Mongolų imperija" data-language-autonym="Lietuvių" data-language-local-name="լիտվերեն" class="interlanguage-link-target">Lietuvių</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lv mw-list-item"><a href="https://lv.wikipedia.org/wiki/Mongo%C4%BCu_imp%C4%93rija" title="Mongoļu impērija – լատվիերեն" lang="lv" hreflang="lv" data-title="Mongoļu impērija" data-language-autonym="Latviešu" data-language-local-name="լատվիերեն" class="interlanguage-link-target">Latviešu</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mk mw-list-item"><a href="https://mk.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%BE%D0%BD%D0%B3%D0%BE%D0%BB%D1%81%D0%BA%D0%BE_%D0%A6%D0%B0%D1%80%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%BE" title="Монголско Царство – մակեդոներեն" lang="mk" hreflang="mk" data-title="Монголско Царство" data-language-autonym="Македонски" data-language-local-name="մակեդոներեն" class="interlanguage-link-target">Македонски</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ml mw-list-item"><a href="https://ml.wikipedia.org/wiki/%E0%B4%AE%E0%B4%82%E0%B4%97%E0%B5%8B%E0%B5%BE_%E0%B4%B8%E0%B4%BE%E0%B4%AE%E0%B5%8D%E0%B4%B0%E0%B4%BE%E0%B4%9C%E0%B5%8D%E0%B4%AF%E0%B4%82" title="മംഗോൾ സാമ്രാജ്യം – մալայալամ" lang="ml" hreflang="ml" data-title="മംഗോൾ സാമ്രാജ്യം" data-language-autonym="മലയാളം" data-language-local-name="մալայալամ" class="interlanguage-link-target">മലയാളം</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mn badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="ընտրյալ հոդված"><a href="https://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D1%85_%D0%9C%D0%BE%D0%BD%D0%B3%D0%BE%D0%BB_%D0%A3%D0%BB%D1%81" title="Их Монгол Улс – մոնղոլերեն" lang="mn" hreflang="mn" data-title="Их Монгол Улс" data-language-autonym="Монгол" data-language-local-name="մոնղոլերեն" class="interlanguage-link-target">Монгол</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mni mw-list-item"><a href="https://mni.wikipedia.org/wiki/%EA%AF%83%EA%AF%A3%EA%AF%A1%EA%AF%92%EA%AF%A3%EA%AF%9C_%EA%AF%82%EA%AF%A9%EA%AF%84%EA%AF%A5%EA%AF%9B_%EA%AF%82%EA%AF%A9%EA%AF%86%EA%AF%A5%EA%AF%8E" title="ꯃꯣꯡꯒꯣꯜ ꯂꯩꯄꯥꯛ ꯂꯩꯆꯥꯎ – մանիպուրի" lang="mni" hreflang="mni" data-title="ꯃꯣꯡꯒꯣꯜ ꯂꯩꯄꯥꯛ ꯂꯩꯆꯥꯎ" data-language-autonym="ꯃꯤꯇꯩ ꯂꯣꯟ" data-language-local-name="մանիպուրի" class="interlanguage-link-target">ꯃꯤꯇꯩ ꯂꯣꯟ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mr mw-list-item"><a href="https://mr.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AE%E0%A4%82%E0%A4%97%E0%A5%8B%E0%A4%B2_%E0%A4%B8%E0%A4%BE%E0%A4%AE%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%9C%E0%A5%8D%E0%A4%AF" title="मंगोल साम्राज्य – մարաթի" lang="mr" hreflang="mr" data-title="मंगोल साम्राज्य" data-language-autonym="मराठी" data-language-local-name="մարաթի" class="interlanguage-link-target">मराठी</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ms mw-list-item"><a href="https://ms.wikipedia.org/wiki/Empayar_Mongol" title="Empayar Mongol – մալայերեն" lang="ms" hreflang="ms" data-title="Empayar Mongol" data-language-autonym="Bahasa Melayu" data-language-local-name="մալայերեն" class="interlanguage-link-target">Bahasa Melayu</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-my mw-list-item"><a href="https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%99%E1%80%BD%E1%80%94%E1%80%BA%E1%80%82%E1%80%AD%E1%80%AF%E1%80%A1%E1%80%84%E1%80%BA%E1%80%95%E1%80%AB%E1%80%9A%E1%80%AC" title="မွန်ဂိုအင်ပါယာ – բիրմայերեն" lang="my" hreflang="my" data-title="မွန်ဂိုအင်ပါယာ" data-language-autonym="မြန်မာဘာသာ" data-language-local-name="բիրմայերեն" class="interlanguage-link-target">မြန်မာဘာသာ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nds mw-list-item"><a href="https://nds.wikipedia.org/wiki/Mongoolsch_Riek" title="Mongoolsch Riek – ստորին գերմաներեն" lang="nds" hreflang="nds" data-title="Mongoolsch Riek" data-language-autonym="Plattdüütsch" data-language-local-name="ստորին գերմաներեն" class="interlanguage-link-target">Plattdüütsch</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ne mw-list-item"><a href="https://ne.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AE%E0%A4%99%E0%A5%8D%E0%A4%97%E0%A5%8B%E0%A4%B2_%E0%A4%B8%E0%A4%BE%E0%A4%AE%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%9C%E0%A5%8D%E0%A4%AF" title="मङ्गोल साम्राज्य – նեպալերեն" lang="ne" hreflang="ne" data-title="मङ्गोल साम्राज्य" data-language-autonym="नेपाली" data-language-local-name="նեպալերեն" class="interlanguage-link-target">नेपाली</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-new mw-list-item"><a href="https://new.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AE%E0%A4%82%E0%A4%97%E0%A5%8B%E0%A4%B2_%E0%A4%B8%E0%A4%BE%E0%A4%AE%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%9C%E0%A5%8D%E0%A4%AF" title="मंगोल साम्राज्य – նեվարերեն" lang="new" hreflang="new" data-title="मंगोल साम्राज्य" data-language-autonym="नेपाल भाषा" data-language-local-name="նեվարերեն" class="interlanguage-link-target">नेपाल भाषा</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nl badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="ընտրյալ հոդված"><a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Mongoolse_Rijk" title="Mongoolse Rijk – հոլանդերեն" lang="nl" hreflang="nl" data-title="Mongoolse Rijk" data-language-autonym="Nederlands" data-language-local-name="հոլանդերեն" class="interlanguage-link-target">Nederlands</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nn mw-list-item"><a href="https://nn.wikipedia.org/wiki/Det_mongolske_riket" title="Det mongolske riket – նոր նորվեգերեն" lang="nn" hreflang="nn" data-title="Det mongolske riket" data-language-autonym="Norsk nynorsk" data-language-local-name="նոր նորվեգերեն" class="interlanguage-link-target">Norsk nynorsk</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-no mw-list-item"><a href="https://no.wikipedia.org/wiki/Mongolriket" title="Mongolriket – գրքային նորվեգերեն" lang="nb" hreflang="nb" data-title="Mongolriket" data-language-autonym="Norsk bokmål" data-language-local-name="գրքային նորվեգերեն" class="interlanguage-link-target">Norsk bokmål</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-oc mw-list-item"><a href="https://oc.wikipedia.org/wiki/Emp%C3%A8ri_Mong%C3%B2l" title="Empèri Mongòl – օքսիտաներեն" lang="oc" hreflang="oc" data-title="Empèri Mongòl" data-language-autonym="Occitan" data-language-local-name="օքսիտաներեն" class="interlanguage-link-target">Occitan</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pa mw-list-item"><a href="https://pa.wikipedia.org/wiki/%E0%A8%AE%E0%A9%B0%E0%A8%97%E0%A9%8B%E0%A8%B2_%E0%A8%B8%E0%A8%BE%E0%A8%AE%E0%A8%B0%E0%A8%BE%E0%A8%9C" title="ਮੰਗੋਲ ਸਾਮਰਾਜ – փենջաբերեն" lang="pa" hreflang="pa" data-title="ਮੰਗੋਲ ਸਾਮਰਾਜ" data-language-autonym="ਪੰਜਾਬੀ" data-language-local-name="փենջաբերեն" class="interlanguage-link-target">ਪੰਜਾਬੀ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pl mw-list-item"><a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Imperium_mongolskie" title="Imperium mongolskie – լեհերեն" lang="pl" hreflang="pl" data-title="Imperium mongolskie" data-language-autonym="Polski" data-language-local-name="լեհերեն" class="interlanguage-link-target">Polski</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pnb mw-list-item"><a href="https://pnb.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D9%86%DA%AF%D9%88%D9%84_%D8%B3%D9%84%D8%B7%D9%86%D8%AA" title="منگول سلطنت – Western Punjabi" lang="pnb" hreflang="pnb" data-title="منگول سلطنت" data-language-autonym="پنجابی" data-language-local-name="Western Punjabi" class="interlanguage-link-target">پنجابی</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ps mw-list-item"><a href="https://ps.wikipedia.org/wiki/%D8%AF_%D9%85%D8%BA%D9%88%D9%84%D9%88_%D8%A7%D9%85%D9%BE%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D9%88%D8%B1%D9%8A" title="د مغولو امپراتوري – փուշթու" lang="ps" hreflang="ps" data-title="د مغولو امپراتوري" data-language-autonym="پښتو" data-language-local-name="փուշթու" class="interlanguage-link-target">پښتو</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pt mw-list-item"><a href="https://pt.wikipedia.org/wiki/Imp%C3%A9rio_Mongol" title="Império Mongol – պորտուգալերեն" lang="pt" hreflang="pt" data-title="Império Mongol" data-language-autonym="Português" data-language-local-name="պորտուգալերեն" class="interlanguage-link-target">Português</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ro mw-list-item"><a href="https://ro.wikipedia.org/wiki/Imperiul_Mongol" title="Imperiul Mongol – ռումիներեն" lang="ro" hreflang="ro" data-title="Imperiul Mongol" data-language-autonym="Română" data-language-local-name="ռումիներեն" class="interlanguage-link-target">Română</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ru mw-list-item"><a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%BE%D0%BD%D0%B3%D0%BE%D0%BB%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D0%B8%D0%BC%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%B8%D1%8F" title="Монгольская империя – ռուսերեն" lang="ru" hreflang="ru" data-title="Монгольская империя" data-language-autonym="Русский" data-language-local-name="ռուսերեն" class="interlanguage-link-target">Русский</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-rue mw-list-item"><a href="https://rue.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%BE%D0%BD%D2%91%D0%BE%D0%BB%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B0_%D1%80%D1%96%D1%88%D0%B0" title="Монґольска ріша – ռուսիներեն" lang="rue" hreflang="rue" data-title="Монґольска ріша" data-language-autonym="Русиньскый" data-language-local-name="ռուսիներեն" class="interlanguage-link-target">Русиньскый</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sco mw-list-item"><a href="https://sco.wikipedia.org/wiki/Mongol_Empire" title="Mongol Empire – շոտլանդերեն" lang="sco" hreflang="sco" data-title="Mongol Empire" data-language-autonym="Scots" data-language-local-name="շոտլանդերեն" class="interlanguage-link-target">Scots</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sh mw-list-item"><a href="https://sh.wikipedia.org/wiki/Mongolsko_Carstvo" title="Mongolsko Carstvo – սերբա-խորվաթերեն" lang="sh" hreflang="sh" data-title="Mongolsko Carstvo" data-language-autonym="Srpskohrvatski / српскохрватски" data-language-local-name="սերբա-խորվաթերեն" class="interlanguage-link-target">Srpskohrvatski / српскохрватски</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-simple mw-list-item"><a href="https://simple.wikipedia.org/wiki/Mongol_Empire" title="Mongol Empire – Simple English" lang="en-simple" hreflang="en-simple" data-title="Mongol Empire" data-language-autonym="Simple English" data-language-local-name="Simple English" class="interlanguage-link-target">Simple English</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sk mw-list-item"><a href="https://sk.wikipedia.org/wiki/Mongolsk%C3%A1_r%C3%AD%C5%A1a" title="Mongolská ríša – սլովակերեն" lang="sk" hreflang="sk" data-title="Mongolská ríša" data-language-autonym="Slovenčina" data-language-local-name="սլովակերեն" class="interlanguage-link-target">Slovenčina</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-skr mw-list-item"><a href="https://skr.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D9%86%DA%AF%D9%88%D9%84_%D8%B3%D9%84%D8%B7%D9%86%D8%AA" title="منگول سلطنت – Saraiki" lang="skr" hreflang="skr" data-title="منگول سلطنت" data-language-autonym="سرائیکی" data-language-local-name="Saraiki" class="interlanguage-link-target">سرائیکی</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sl badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="ընտրյալ հոդված"><a href="https://sl.wikipedia.org/wiki/Mongolsko_cesarstvo" title="Mongolsko cesarstvo – սլովեներեն" lang="sl" hreflang="sl" data-title="Mongolsko cesarstvo" data-language-autonym="Slovenščina" data-language-local-name="սլովեներեն" class="interlanguage-link-target">Slovenščina</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sq mw-list-item"><a href="https://sq.wikipedia.org/wiki/Perandoria_Mongole" title="Perandoria Mongole – ալբաներեն" lang="sq" hreflang="sq" data-title="Perandoria Mongole" data-language-autonym="Shqip" data-language-local-name="ալբաներեն" class="interlanguage-link-target">Shqip</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sr mw-list-item"><a href="https://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%BE%D0%BD%D0%B3%D0%BE%D0%BB%D1%81%D0%BA%D0%BE_%D1%86%D0%B0%D1%80%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%BE" title="Монголско царство – սերբերեն" lang="sr" hreflang="sr" data-title="Монголско царство" data-language-autonym="Српски / srpski" data-language-local-name="սերբերեն" class="interlanguage-link-target">Српски / srpski</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sv mw-list-item"><a href="https://sv.wikipedia.org/wiki/Mongolv%C3%A4ldet" title="Mongolväldet – շվեդերեն" lang="sv" hreflang="sv" data-title="Mongolväldet" data-language-autonym="Svenska" data-language-local-name="շվեդերեն" class="interlanguage-link-target">Svenska</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sw mw-list-item"><a href="https://sw.wikipedia.org/wiki/Milki_ya_Wamongolia" title="Milki ya Wamongolia – սուահիլի" lang="sw" hreflang="sw" data-title="Milki ya Wamongolia" data-language-autonym="Kiswahili" data-language-local-name="սուահիլի" class="interlanguage-link-target">Kiswahili</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ta mw-list-item"><a href="https://ta.wikipedia.org/wiki/%E0%AE%AE%E0%AE%99%E0%AF%8D%E0%AE%95%E0%AF%8B%E0%AE%B2%E0%AE%BF%E0%AE%AF%E0%AE%AA%E0%AF%8D_%E0%AE%AA%E0%AF%87%E0%AE%B0%E0%AE%B0%E0%AE%9A%E0%AF%81" title="மங்கோலியப் பேரரசு – թամիլերեն" lang="ta" hreflang="ta" data-title="மங்கோலியப் பேரரசு" data-language-autonym="தமிழ்" data-language-local-name="թամիլերեն" class="interlanguage-link-target">தமிழ்</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-te mw-list-item"><a href="https://te.wikipedia.org/wiki/%E0%B0%AE%E0%B0%82%E0%B0%97%E0%B1%8B%E0%B0%B2%E0%B1%8D_%E0%B0%B8%E0%B0%BE%E0%B0%AE%E0%B1%8D%E0%B0%B0%E0%B0%BE%E0%B0%9C%E0%B1%8D%E0%B0%AF%E0%B0%82" title="మంగోల్ సామ్రాజ్యం – թելուգու" lang="te" hreflang="te" data-title="మంగోల్ సామ్రాజ్యం" data-language-autonym="తెలుగు" data-language-local-name="թելուգու" class="interlanguage-link-target">తెలుగు</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tg mw-list-item"><a href="https://tg.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D0%BC%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%BE%D1%82%D1%83%D1%80%D0%B8%D0%B8_%D0%9C%D1%83%D2%93%D1%83%D0%BB" title="Имперотурии Муғул – տաջիկերեն" lang="tg" hreflang="tg" data-title="Имперотурии Муғул" data-language-autonym="Тоҷикӣ" data-language-local-name="տաջիկերեն" class="interlanguage-link-target">Тоҷикӣ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-th mw-list-item"><a href="https://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%88%E0%B8%B1%E0%B8%81%E0%B8%A3%E0%B8%A7%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%94%E0%B8%B4%E0%B8%A1%E0%B8%AD%E0%B8%87%E0%B9%82%E0%B8%81%E0%B8%A5" title="จักรวรรดิมองโกล – թայերեն" lang="th" hreflang="th" data-title="จักรวรรดิมองโกล" data-language-autonym="ไทย" data-language-local-name="թայերեն" class="interlanguage-link-target">ไทย</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tk mw-list-item"><a href="https://tk.wikipedia.org/wiki/Mongol_imperi%C3%BDasy" title="Mongol imperiýasy – թուրքմեներեն" lang="tk" hreflang="tk" data-title="Mongol imperiýasy" data-language-autonym="Türkmençe" data-language-local-name="թուրքմեներեն" class="interlanguage-link-target">Türkmençe</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tl mw-list-item"><a href="https://tl.wikipedia.org/wiki/Imperyong_Monggol" title="Imperyong Monggol – տագալերեն" lang="tl" hreflang="tl" data-title="Imperyong Monggol" data-language-autonym="Tagalog" data-language-local-name="տագալերեն" class="interlanguage-link-target">Tagalog</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tr mw-list-item"><a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/Mo%C4%9Fol_%C4%B0mparatorlu%C4%9Fu" title="Moğol İmparatorluğu – թուրքերեն" lang="tr" hreflang="tr" data-title="Moğol İmparatorluğu" data-language-autonym="Türkçe" data-language-local-name="թուրքերեն" class="interlanguage-link-target">Türkçe</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tt mw-list-item"><a href="https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%BE%D0%BD%D0%B3%D0%BE%D0%BB_%D0%B8%D0%BC%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%B8%D1%8F%D1%81%D0%B5" title="Монгол империясе – թաթարերեն" lang="tt" hreflang="tt" data-title="Монгол империясе" data-language-autonym="Татарча / tatarça" data-language-local-name="թաթարերեն" class="interlanguage-link-target">Татарча / tatarça</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ug mw-list-item"><a href="https://ug.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D9%88%DA%AD%D8%BA%DB%87%D9%84_%D8%A6%D9%89%D9%85%D9%BE%DB%90%D8%B1%D9%89%D9%8A%D9%89%D8%B3%D9%89" title="موڭغۇل ئىمپېرىيىسى – ույղուրերեն" lang="ug" hreflang="ug" data-title="موڭغۇل ئىمپېرىيىسى" data-language-autonym="ئۇيغۇرچە / Uyghurche" data-language-local-name="ույղուրերեն" class="interlanguage-link-target">ئۇيغۇرچە / Uyghurche</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uk mw-list-item"><a href="https://uk.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%BE%D0%BD%D0%B3%D0%BE%D0%BB%D1%8C%D1%81%D1%8C%D0%BA%D0%B0_%D1%96%D0%BC%D0%BF%D0%B5%D1%80%D1%96%D1%8F" title="Монгольська імперія – ուկրաիներեն" lang="uk" hreflang="uk" data-title="Монгольська імперія" data-language-autonym="Українська" data-language-local-name="ուկրաիներեն" class="interlanguage-link-target">Українська</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ur mw-list-item"><a href="https://ur.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D9%86%DA%AF%D9%88%D9%84_%D8%B3%D9%84%D8%B7%D9%86%D8%AA" title="منگول سلطنت – ուրդու" lang="ur" hreflang="ur" data-title="منگول سلطنت" data-language-autonym="اردو" data-language-local-name="ուրդու" class="interlanguage-link-target">اردو</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uz mw-list-item"><a href="https://uz.wikipedia.org/wiki/Mo%CA%BBg%CA%BBullar_davlati" title="Moʻgʻullar davlati – ուզբեկերեն" lang="uz" hreflang="uz" data-title="Moʻgʻullar davlati" data-language-autonym="Oʻzbekcha / ўзбекча" data-language-local-name="ուզբեկերեն" class="interlanguage-link-target">Oʻzbekcha / ўзбекча</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vep mw-list-item"><a href="https://vep.wikipedia.org/wiki/Mongolijan_imperii" title="Mongolijan imperii – վեպսերեն" lang="vep" hreflang="vep" data-title="Mongolijan imperii" data-language-autonym="Vepsän kel’" data-language-local-name="վեպսերեն" class="interlanguage-link-target">Vepsän kel’</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vi mw-list-item"><a href="https://vi.wikipedia.org/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_M%C3%B4ng_C%E1%BB%95" title="Đế quốc Mông Cổ – վիետնամերեն" lang="vi" hreflang="vi" data-title="Đế quốc Mông Cổ" data-language-autonym="Tiếng Việt" data-language-local-name="վիետնամերեն" class="interlanguage-link-target">Tiếng Việt</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-war mw-list-item"><a href="https://war.wikipedia.org/wiki/Imperyo_Mongol" title="Imperyo Mongol – վարայերեն" lang="war" hreflang="war" data-title="Imperyo Mongol" data-language-autonym="Winaray" data-language-local-name="վարայերեն" class="interlanguage-link-target">Winaray</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-wuu mw-list-item"><a href="https://wuu.wikipedia.org/wiki/%E8%92%99%E5%8F%A4%E5%B8%9D%E5%9B%BD" title="蒙古帝国 – վու չինարեն" lang="wuu" hreflang="wuu" data-title="蒙古帝国" data-language-autonym="吴语" data-language-local-name="վու չինարեն" class="interlanguage-link-target">吴语</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-xmf mw-list-item"><a href="https://xmf.wikipedia.org/wiki/%E1%83%9B%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%A6%E1%83%9D%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%A4%E1%83%98%E1%83%A8_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90" title="მონღოლეფიშ იმპერია – Mingrelian" lang="xmf" hreflang="xmf" data-title="მონღოლეფიშ იმპერია" data-language-autonym="მარგალური" data-language-local-name="Mingrelian" class="interlanguage-link-target">მარგალური</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-yi mw-list-item"><a href="https://yi.wikipedia.org/wiki/%D7%9E%D7%90%D7%A0%D7%92%D7%90%D7%9C%D7%99%D7%A9%D7%A2_%D7%90%D7%99%D7%9E%D7%A4%D7%A2%D7%A8%D7%99%D7%A2" title="מאנגאלישע אימפעריע – իդիշ" lang="yi" hreflang="yi" data-title="מאנגאלישע אימפעריע" data-language-autonym="ייִדיש" data-language-local-name="իդիշ" class="interlanguage-link-target">ייִדיש</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh mw-list-item"><a href="https://zh.wikipedia.org/wiki/%E8%92%99%E5%8F%A4%E5%B8%9D%E5%9B%BD" title="蒙古帝国 – չինարեն" lang="zh" hreflang="zh" data-title="蒙古帝国" data-language-autonym="中文" data-language-local-name="չինարեն" class="interlanguage-link-target">中文</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-classical mw-list-item"><a href="https://zh-classical.wikipedia.org/wiki/%E5%A4%A7%E8%92%99%E5%8F%A4%E5%9C%8B" title="大蒙古國 – Literary Chinese" lang="lzh" hreflang="lzh" data-title="大蒙古國" data-language-autonym="文言" data-language-local-name="Literary Chinese" class="interlanguage-link-target">文言</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-min-nan mw-list-item"><a href="https://zh-min-nan.wikipedia.org/wiki/B%C3%B4ng-k%C3%B3%CD%98_T%C3%A8-kok" title="Bông-kó͘ Tè-kok – Minnan" lang="nan" hreflang="nan" data-title="Bông-kó͘ Tè-kok" data-language-autonym="閩南語 / Bân-lâm-gú" data-language-local-name="Minnan" class="interlanguage-link-target">閩南語 / Bân-lâm-gú</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-yue mw-list-item"><a href="https://zh-yue.wikipedia.org/wiki/%E5%A4%A7%E8%92%99%E5%8F%A4%E5%9C%8B" title="大蒙古國 – կանտոներեն" lang="yue" hreflang="yue" data-title="大蒙古國" data-language-autonym="粵語" data-language-local-name="կանտոներեն" class="interlanguage-link-target">粵語</a></li> </ul> <div class="after-portlet after-portlet-lang"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q12557#sitelinks-wikipedia" title="Խմբագրել միջլեզվային հղումները" class="wbc-editpage">Փոխել հղումները</a></div> </div> </div> </div> </header> <div class="vector-page-toolbar"> <div class="vector-page-toolbar-container"> <div id="left-navigation"> <nav aria-label="Անվանատարածքներ"> <div id="p-associated-pages" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-associated-pages" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-nstab-main" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Դիտել հոդվածը [c]" accesskey="c">Հոդված</a></li><li id="ca-talk" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%94%D5%B6%D5%B6%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D6%82%D5%B4:%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" rel="discussion" title="Քննարկումներ այս էջի բովանդակության մասին [t]" accesskey="t">քննարկում</a></li> </ul> </div> </div> <div id="vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown emptyPortlet" > <input type="checkbox" id="vector-variants-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Change language variant" > <label id="vector-variants-dropdown-label" for="vector-variants-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" >հայերեն </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-variants" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-variants emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> <div id="right-navigation" class="vector-collapsible"> <nav aria-label="Դիտումները"> <div id="p-views" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-views" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-view" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6">Կարդալ</a></li><li id="ca-ve-edit" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&veaction=edit" title="Խմբագրել այս էջը [v]" accesskey="v">Խմբագրել</a></li><li id="ca-edit" class="collapsible vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit" title="Խմբագրել այս էջի ելատեքստը [e]" accesskey="e">Խմբագրել կոդը</a></li><li id="ca-history" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=history" title="Այս էջի խմբագրումների պատմությունը [h]" accesskey="h">Դիտել պատմությունը</a></li> </ul> </div> </div> </nav> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Page tools"> <div id="vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown vector-page-tools-dropdown" > <input type="checkbox" id="vector-page-tools-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Գործիքներ" > <label id="vector-page-tools-dropdown-label" for="vector-page-tools-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" >Գործիքներ </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-tools-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-page-tools" class="vector-page-tools vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-page-tools-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="page-tools-pinned" data-pinnable-element-id="vector-page-tools" data-pinned-container-id="vector-page-tools-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-page-tools-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Գործիքներ</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.pin">տեղափոխել կողագոտի</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.unpin">թաքցնել</button> </div> <div id="p-cactions" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-cactions emptyPortlet vector-has-collapsible-items" title="Այլ ընտրանքներ" > <div class="vector-menu-heading"> Գործողություններ </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-more-view" class="selected vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6">Կարդալ</a></li><li id="ca-more-ve-edit" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&veaction=edit" title="Խմբագրել այս էջը [v]" accesskey="v">Խմբագրել</a></li><li id="ca-more-edit" class="collapsible vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit" title="Խմբագրել այս էջի ելատեքստը [e]" accesskey="e">Խմբագրել կոդը</a></li><li id="ca-more-history" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=history">Դիտել պատմությունը</a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-tb" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-tb" > <div class="vector-menu-heading"> Ընդհանուր </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-whatlinkshere" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%B1%D5%B5%D5%BD%D5%BF%D5%A5%D5%B2%D5%B0%D5%B2%D5%BE%D5%B8%D5%B2%D5%A7%D5%BB%D5%A5%D6%80%D5%A8/%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Այս էջին հղվող բոլոր վիքի էջերի ցանկը [j]" accesskey="j">Այստեղ հղվող էջերը</a></li><li id="t-recentchangeslinked" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%BF%D5%A1%D5%BA%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%A7%D5%BB%D5%A5%D6%80%D5%AB%D6%83%D5%B8%D6%83%D5%B8%D5%AD%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8/%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" rel="nofollow" title="Այս էջից կապված էջերի վերջին փոփոխությունները [k]" accesskey="k">Կապված փոփոխություններ</a></li><li id="t-specialpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2%D5%A7%D5%BB%D5%A5%D6%80%D5%A8" title="Բոլոր սպասարկող էջերի ցանկը [q]" accesskey="q">Սպասարկող էջեր</a></li><li id="t-permalink" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&oldid=10112196" title="Էջի այս տարբերակի մշտական հղում">Մշտական հղում</a></li><li id="t-info" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=info" title="Վիճակագրական տվյալներ էջի մասին">Էջի վիճակագրություն</a></li><li id="t-cite" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:CiteThisPage&page=%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&id=10112196&wpFormIdentifier=titleform" title="Տեղեկատվություն, թե ինչպես պետք է մեջբերել այս էջը">Մեջբերել այս էջը</a></li><li id="t-urlshortener" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:UrlShortener&url=https%3A%2F%2Fhy.wikipedia.org%2Fwiki%2F%25D5%2584%25D5%25B8%25D5%25B6%25D5%25B2%25D5%25B8%25D5%25AC%25D5%25A1%25D5%25AF%25D5%25A1%25D5%25B6_%25D5%25AF%25D5%25A1%25D5%25B5%25D5%25BD%25D6%2580%25D5%25B8%25D6%2582%25D5%25A9%25D5%25B5%25D5%25B8%25D6%2582%25D5%25B6">Ստանալ կարճ URL հասցե</a></li><li id="t-urlshortener-qrcode" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:QrCode&url=https%3A%2F%2Fhy.wikipedia.org%2Fwiki%2F%25D5%2584%25D5%25B8%25D5%25B6%25D5%25B2%25D5%25B8%25D5%25AC%25D5%25A1%25D5%25AF%25D5%25A1%25D5%25B6_%25D5%25AF%25D5%25A1%25D5%25B5%25D5%25BD%25D6%2580%25D5%25B8%25D6%2582%25D5%25A9%25D5%25B5%25D5%25B8%25D6%2582%25D5%25B6">Download QR code</a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-coll-print_export" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-coll-print_export" > <div class="vector-menu-heading"> Տպել/արտահանել </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="coll-create_a_book" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:Book&bookcmd=book_creator&referer=%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6+%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6">Ստեղծել գիրք</a></li><li id="coll-download-as-rl" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:DownloadAsPdf&page=%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=show-download-screen">Ներբեռնել որպես PDF</a></li><li id="t-print" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&printable=yes" title="Այս էջի տպելու տարբերակ [p]" accesskey="p">Տպելու տարբերակ</a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-wikibase-otherprojects" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-wikibase-otherprojects" > <div class="vector-menu-heading"> Այլ նախագծերում </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-commons mw-list-item"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Mongol_Empire" hreflang="en">Վիքիպահեստ</a></li><li id="t-wikibase" class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikibase-dataitem mw-list-item"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q12557" title="Հղում Վիքիտվյալի համապատասխան էջին [g]" accesskey="g">Վիքիտվյալների տարր</a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> </div> <div class="vector-column-end"> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Page tools"> <div id="vector-page-tools-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Արտաքին տեսք"> <div id="vector-appearance-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-appearance" class="vector-appearance vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-appearance-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="appearance-pinned" data-pinnable-element-id="vector-appearance" data-pinned-container-id="vector-appearance-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-appearance-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Արտաքին տեսք</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.pin">տեղափոխել կողագոտի</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.unpin">թաքցնել</button> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> <div id="bodyContent" class="vector-body" aria-labelledby="firstHeading" data-mw-ve-target-container> <div class="vector-body-before-content"> <div class="mw-indicators"> </div> <div id="siteSub" class="noprint">Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից</div> </div> <div id="contentSub"><div id="mw-content-subtitle"></div></div> <div id="mw-content-text" class="mw-body-content"><div class="mw-content-ltr mw-parser-output" lang="hy" dir="ltr"><table class="infobox infobox vcard" style="width:22em"><tbody><tr><th colspan="2" style="text-align:center;font-size:125%;font-weight:bold;text-align:center; width:24em; margin-left: 1em; font-size: 85%; background:#E4E4E4;">Մոնղոլական կայսրություն <a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Yehe_Monggol_Ulus.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/02/Yehe_Monggol_Ulus.png/90px-Yehe_Monggol_Ulus.png" decoding="async" width="90" height="51" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/0/02/Yehe_Monggol_Ulus.png 1.5x" data-file-width="92" data-file-height="52" /></a> Ikh Mongol Uls</th></tr><tr><td colspan="2" style="text-align:center"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Mongol_Empire_map_2.gif" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bc/Mongol_Empire_map_2.gif/300px-Mongol_Empire_map_2.gif" decoding="async" width="300" height="236" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bc/Mongol_Empire_map_2.gif/450px-Mongol_Empire_map_2.gif 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bc/Mongol_Empire_map_2.gif/600px-Mongol_Empire_map_2.gif 2x" data-file-width="752" data-file-height="591" /></a></td></tr><tr><th scope="row" style="background-color:#eee;">Կարգավիճակ</th><td>քոչվորական պետություն</td></tr><tr><th scope="row" style="background-color:#eee;">Պետական լեզու</th><td><div data-wikidata-property-id="P37" class="no-wikidata"> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r9414691">.mw-parser-output .hlist dl,.mw-parser-output .hlist ol,.mw-parser-output .hlist ul{margin:0;padding:0}.mw-parser-output .hlist dd,.mw-parser-output .hlist dt,.mw-parser-output .hlist li{margin:0;display:inline}.mw-parser-output .hlist.inline,.mw-parser-output .hlist.inline dl,.mw-parser-output .hlist.inline ol,.mw-parser-output .hlist.inline ul,.mw-parser-output .hlist dl dl,.mw-parser-output .hlist dl ol,.mw-parser-output .hlist dl ul,.mw-parser-output .hlist ol dl,.mw-parser-output .hlist ol ol,.mw-parser-output .hlist ol ul,.mw-parser-output .hlist ul dl,.mw-parser-output .hlist ul ol,.mw-parser-output .hlist ul ul{display:inline}.mw-parser-output .hlist .mw-empty-li{display:none}.mw-parser-output .hlist dt::after{content:": "}.mw-parser-output .hlist dd::after,.mw-parser-output .hlist li::after{content:" · ";font-weight:bold}.mw-parser-output .hlist dd:last-child::after,.mw-parser-output .hlist dt:last-child::after,.mw-parser-output .hlist li:last-child::after{content:none}.mw-parser-output .hlist dd dd:first-child::before,.mw-parser-output .hlist dd dt:first-child::before,.mw-parser-output .hlist dd li:first-child::before,.mw-parser-output .hlist dt dd:first-child::before,.mw-parser-output .hlist dt dt:first-child::before,.mw-parser-output .hlist dt li:first-child::before,.mw-parser-output .hlist li dd:first-child::before,.mw-parser-output .hlist li dt:first-child::before,.mw-parser-output .hlist li li:first-child::before{content:" (";font-weight:normal}.mw-parser-output .hlist dd dd:last-child::after,.mw-parser-output .hlist dd dt:last-child::after,.mw-parser-output .hlist dd li:last-child::after,.mw-parser-output .hlist dt dd:last-child::after,.mw-parser-output .hlist dt dt:last-child::after,.mw-parser-output .hlist dt li:last-child::after,.mw-parser-output .hlist li dd:last-child::after,.mw-parser-output .hlist li dt:last-child::after,.mw-parser-output .hlist li li:last-child::after{content:")";font-weight:normal}.mw-parser-output .hlist ol{counter-reset:listitem}.mw-parser-output .hlist ol>li{counter-increment:listitem}.mw-parser-output .hlist ol>li::before{content:" "counter(listitem)"\a0 "}.mw-parser-output .hlist dd ol>li:first-child::before,.mw-parser-output .hlist dt ol>li:first-child::before,.mw-parser-output .hlist li ol>li:first-child::before{content:" ("counter(listitem)"\a0 "}</style><div class="hlist"><ul><li><a href="/wiki/%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6" title="Մոնղոլերեն">մոնղոլերեն</a></li><li><a href="/wiki/%D4%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D6%84%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AC%D5%A5%D5%A6%D5%BE%D5%A1%D5%AD%D5%B8%D6%82%D5%B4%D5%A2" title="Թյուրքական լեզվախումբ">թյուրքական լեզուներ</a></li><li><a href="/wiki/%D5%89%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D6%80%D5%A5%D5%B6" title="Չինարեն">չինարեն</a></li><li><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AF%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6" title="Պարսկերեն">պարսկերեն</a> և այլ լեզուներ</li></ul></div></div></td></tr><tr><th scope="row" style="background-color:#eee;">Մայրաքաղաք</th><td><div data-wikidata-property-id="P36" class="no-wikidata"> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r9412311">.mw-parser-output .plainlist ol,.mw-parser-output .plainlist ul{line-height:inherit;list-style:none;margin:0;padding:0}.mw-parser-output .plainlist ol li,.mw-parser-output .plainlist ul li{margin-bottom:0}</style><div class="plainlist nowrap"><ul><li>1206–1235:  Ավարգա</li><li>1235–1260:  <a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%B8%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Կարակորում">Կարակորում</a><a href="#cite_note-1">[Ն 1]</a></li><li>1260–1368:  Հանբալըք (Դադու)<a href="#cite_note-2">[Ն 2]</a></li></ul></div></div></td></tr><tr><th scope="row" style="background-color:#eee;">Պետական կարգ</th><td>Ընտրովի միապետություն Ավելի ուշ Ժառանգական միապետություն</td></tr><tr><th scope="row" style="background-color:#eee;">Օրենսդիր մարմին</th><td>Քուրուլթայ</td></tr><tr><th scope="row" style="background-color:#eee;">Երկրի ղեկավար</th><td><div data-wikidata-property-id="P35" class="no-wikidata"> <a href="/wiki/%D4%BD%D5%A1%D5%B6" title="Խան">Խան</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r9412311"><div class="plainlist nowrap"><ul><li>1206–1227  <a href="/wiki/%D5%89%D5%AB%D5%B6%D5%A3%D5%AB%D5%A6_%D5%AD%D5%A1%D5%B6" title="Չինգիզ խան">Չինգիզ խան</a></li><li>1229–1241  <a href="/wiki/%D5%88%D6%82%D5%A3%D5%A5%D5%A4%D5%A5%D5%B5" title="Ուգեդեյ">Ուգեդեյ խան</a></li><li>1246–1248  Գյույուք խան</li><li>1251–1259  Մենխ խան</li><li>1260–1294  <a href="/wiki/%D4%BD%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%AB%D5%AC%D5%A1%D5%B5" title="Խուբիլայ">Խուբլայ խան</a></li><li>1333–1368  Թոգոր Թեմուր խան</li></ul></div></div></td></tr><tr><th scope="row" style="background-color:#eee;">Մակերես</th><td><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r9412311"><div class="plainlist"><ul><li>4000000 կմ²` 1206 (Մոնղոլիայի միավորում)<a href="#cite_note-Taagepera499-3">[1]</a>  </li><li>13500000 կմ²` 1227 (Չինգիզ խանի մահ)<a href="#cite_note-Taagepera499-3">[1]</a>  </li><li>23500000 կմ²` 1294 (Խուբլայ խանի մահ)<a href="#cite_note-Taagepera499-3">[1]</a>  </li><li>24000000 կմ²` 1309 (վերջին պաշտոնական վերամիավորում)<a href="#cite_note-Taagepera499-3">[1]</a>  </li></ul></div> կմ²</td></tr><tr><th scope="row" style="background-color:#eee;">Ազգաբնակչություն</th><td>160 000 000 մարդ (<a href="/wiki/1279" title="1279">1279</a>)</td></tr><tr><th scope="row" style="background-color:#eee;">Կրոն</th><td><div data-wikidata-property-id="P140" class="no-wikidata"> <dl><dt>Սկզբնապես</dt> <dd><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r9414691"><div class="hlist"><ul><li>Թենգրիականություն</li><li><a href="/wiki/%D5%87%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Շամանություն">շամանություն</a></li></ul></div></dd> <dt>Ավելի ուշ</dt> <dd><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r9414691"><div class="hlist"><ul><li><a href="/wiki/%D4%BB%D5%BD%D5%AC%D5%A1%D5%B4" title="Իսլամ">Իսլամ</a></li><li><a href="/wiki/%D4%B2%D5%B8%D6%82%D5%A4%D5%A4%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Բուդդայականություն">բուդդայականություն</a></li><li><a href="/wiki/%D5%86%D5%A5%D5%BD%D5%BF%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Նեստորականություն">նեստորականություն</a></li></ul></div></dd></dl></div> </td></tr><tr><th scope="row" style="background-color:#eee;">Հիմնադրված է</th><td>1206 թ.</td></tr><tr><th scope="row" style="background-color:#eee;"><a href="/wiki/ISO_4217" title="ISO 4217">Արժույթ</a></th><td><code>Տարբեր<a href="#cite_note-4">[Ն 3]</a></code></td></tr></tbody></table> Մոնղոլական կայսրություն (<a href="/wiki/%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6" title="Մոնղոլերեն">մոնղ.</a>՝ Монголын эзэнт гүрэн, <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%AB%D5%B6_%D5%B4%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Միջին մոնղոլերեն (դեռ գրված չէ)">միջին մոնղոլերեն</a> Yeke Mongγol ulus - Մեծ Մոնղոլական պետություն, <a href="/wiki/%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6" title="Մոնղոլերեն">մոնղ.</a>՝ Их Монгол улс, <a href="/wiki/%D5%8C%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6" title="Ռուսերեն">ռուս.</a>՝ Орда <a href="/wiki/%D4%BF%D5%AB%D6%87%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%8C%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%AB%D5%A1" title="Կիևյան Ռուսիա">ռուսական</a> ժամանակագրություններում), կայսրություն, որը գոյություն է ունեցել 13-14-րդ դարերում և եղել է պատմության մեջ խոշորագույնը<a href="#cite_note-5">[2]</a>։ Այն ձևավորվել է <a href="/wiki/%D4%BF%D5%A5%D5%B6%D5%BF%D6%80%D5%B8%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D4%B1%D5%BD%D5%AB%D5%A1" title="Կենտրոնական Ասիա">Կենտրոնական Ասիայի</a> <a href="/wiki/%D5%8F%D5%A1%D6%83%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Տափաստան">տափաստաններում</a>, այնուհետև ընդարձակվել է՝ ձգվելով <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D6%87%D5%A5%D5%AC%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D4%B5%D5%BE%D6%80%D5%B8%D5%BA%D5%A1" title="Արևելյան Եվրոպա">Արևելյան Եվրոպայից</a> և <a href="/wiki/%D4%BF%D5%A5%D5%B6%D5%BF%D6%80%D5%B8%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D4%B5%D5%BE%D6%80%D5%B8%D5%BA%D5%A1" title="Կենտրոնական Եվրոպա">Կենտրոնական Եվրոպայի</a> որոշ հատվածներից մինչև <a href="/wiki/%D5%83%D5%A1%D5%BA%D5%B8%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AE%D5%B8%D5%BE" title="Ճապոնական ծով">Ճապոնական ծով</a>՝ հյուսիսում հասնելով <a href="/wiki/%D5%8D%D5%AB%D5%A2%D5%AB%D6%80" title="Սիբիր">Սիբիր</a>, հարավում և արևելքում՝ <a href="/wiki/%D5%80%D5%B6%D5%A4%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A9%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%B2%D5%A6%D5%AB" class="mw-redirect" title="Հնդկական թերակղզի">Հնդկական թերակղզի</a>, <a href="/wiki/%D5%80%D5%B6%D5%A4%D5%AF%D5%A1%D5%B9%D5%AB%D5%B6" title="Հնդկաչին">Հնդկաչին</a> և <a href="/wiki/%D4%BB%D6%80%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AC%D5%A5%D5%BC%D5%B6%D5%A1%D5%B7%D5%AD%D5%A1%D6%80%D5%B0" title="Իրանական լեռնաշխարհ">Իրանական լեռնաշխարհ</a>, իսկ արևմուտքում՝ <a href="/wiki/%D4%BC%D6%87%D5%A1%D5%B6%D5%BF" title="Լևանտ">Լևանտ</a> և <a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D6%80%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Կարպատներ">Կարպատներ</a>։ Մոնղոլական կայսրությունը ձևավորվել է <a href="/wiki/%D5%89%D5%AB%D5%B6%D5%A3%D5%AB%D5%A6_%D5%AD%D5%A1%D5%B6" title="Չինգիզ խան">Չինգիզ խանի</a> գլխավորությամբ մի շարք քոչվոր ցեղերի միավորմամբ մոնղոլների հայրենիքում։ 1206 թվականին խորհուրդը որոշել է Չինգիզ խանին հռչակել բոլոր մողոլների ղեկավար։ Նրա և նրա հաջորդների ղեկավարման շրջանում կայսրությունն արագորեն աճել է<a href="#cite_note-6">[3]</a><a href="#cite_note-7">[4]</a>։ Այս լայնատարած միջմայրցամաքային կայսրությունը միավորել է <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D6%87%D5%A5%D5%AC%D6%84" title="Արևելք">Արևելքը</a> և <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D6%87%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%BF%D6%84" title="Արևմուտք">Արևմուտքը</a>՝ հաստատելով Պաքս Մոնղոլիկա (Pax Mongolica)՝ հնարավոր դարձնելով առևտրի, տեխնոլոգիաների, ապրանքների և գաղափարախոսությունների տարածումը ողջ <a href="/wiki/%D4%B5%D5%BE%D6%80%D5%A1%D5%BD%D5%AB%D5%A1" title="Եվրասիա">Եվրասիայում</a><a href="#cite_note-8">[5]</a><a href="#cite_note-9">[6]</a>։ Իրավահաջորդությամբ պայմանավորված պատերազմների արդյունքում կայսրությունը մասնատվել է։ Պայքար է սկսվել Չինգիզ խանի թոռների միջև այն հարցի շուրջ, թե կայսրությունը պետք է անցնի գլխավոր ժառանգ <a href="/wiki/%D5%88%D6%82%D5%A3%D5%A5%D5%A4%D5%A5%D5%B5" title="Ուգեդեյ">Ուգեդեյի</a> որդիներին, թե մյուսների որդիներին՝ Թոլուի, <a href="/wiki/%D5%89%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D5%A9%D5%A1%D5%B5" title="Չաղաթայ">Չաղաթայի</a> կամ Ջուջի։ Թոլուիդները արյունոտ կռվում հաղթել են Ուգեդեյի և Չաղաթայի ուժերին, սակայն պայքարը շարունակվել է Թոլուի ժառանգների միջև։ Մոնղոլական կայսրության մասնատման մեկ այլ պատճառ է եղել կենսակերպի հարցը՝ անցնել նստակեցության և դառնալ տիեզերական կայսրություն, թե մնալ քոչվոր և ապրել տափաստաններում։ Մյոնգե խանի մահից հետո (1259 թվական) հակառակորդ քուրուլթայ խորհուրդները միաժամանակ ընտրել են տարբեր իրավահաջորդների՝ Արըք Բուգա և <a href="/wiki/%D4%BD%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%AB%D5%AC%D5%A1%D5%B5" title="Խուբիլայ">Խուբլայ խան</a> եղբայրներին, ովքեր կռվել են իրար դեմ Թոլուիդի քաղաքացիական պատերազմում (1260-1264 թվականներ) և լուծել են Չինգիզ խանի այլ որդիների ժառանգների հետ մրցակցության հարցը<a href="#cite_note-10">[7]</a><a href="#cite_note-11">[8]</a>։ Իշխանությունն անցել է Խուբլային, սակայն քաղաքացիական պատերազմը վերսկսվել է, երբ նա փորձել է իր իշխանությունը հաստատել Չաղաթայի և Ուգեդեյի ընտանիքների նկատմամբ։ Չինգիզ խանի և Ուգեդեյ խանի կառավարման շրջանում մոնղոլները պարտություններ էին կրում, երբ ոչ շատ հմուտ զորավար էր դառնում զորքերի հրամանատարը։ Մոտ 1215-1217 թվականներին Սիբիրյան թումեդները Բորոխուլի գլխավորությամբ պարտության են մատնել մոնղոլական ուժերին, Ջալալ ադ-Դինը պարտության է մատնել Շիգի Քութուղուին Փարվանի ճակատամարտում, իսկ 1230 թվականին Քին դինաստիայից Հեդա և Փուա զորավարները պարտության են մատնել Դոլքոլքուին։ Ամեն անգամ մոնղոլները վերադարձել են կարճ ժամանակ անց ավելի մեծ զորքով և իրենց լավագույն զորավարներով, արդյունքում հաղթանակ են տարել։ 1260 թվականին <a href="/wiki/%D4%B3%D5%A1%D5%AC%D5%AB%D5%AC%D5%A5%D5%A1_(%D4%BB%D5%BD%D6%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D5%AC)" title="Գալիլեա (Իսրայել)">Գալիլեայում</a> տեղի ունեցած Այն Ջալուտի ճակատամարտը միակն էր, որից հետո մոնղոլները անմիջապես չեն վերադարձել՝ պարտության համար վրեժ լուծելու։ Սա պայմանավորված է նրանով, որ Մյոնգե խանը մահացել էր, իսկ Արըք Բուգայի և Խուբլայի միջև սկսել էր Թոլուիդի քաղաքացիական պատերազմը, միևնույն ժամանակ <a href="/wiki/%D5%88%D5%BD%D5%AF%D5%A5_%D5%B0%D5%B8%D6%80%D5%A4%D5%A1" title="Ոսկե հորդա">Ոսկե Հորդայից</a> Բերքե խանը հարձակվել էր <a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AF%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" class="mw-redirect" title="Պարսկաստան">Պարսկաստանում</a> <a href="/wiki/%D5%80%D5%B8%D6%82%D5%AC%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%82" title="Հուլավու">Հուլաղու խանի</a> վրա։ Չնայած մոնղոլները Լևանտի վրա բազմիցս են հարձակում գործել և կարճ ժամանակով գրավել են այն, այնուհետև 1299 թվականի Վադի ալ-Խազանդարի ճակատամարտից հետո արշավել են դեպի <a href="/wiki/%D4%B3%D5%A1%D5%A6%D5%A1" title="Գազա">Գազա</a>, սակայն ստիպված են եղել հեռանալ տարածաշրջանից՝ պայմանավորված աշխարհաքաղաքական մի շարք գործոններով։   1294 թվականին Խուբլայի մահվան ժամանակ Մոնղոլական կայսրությունը մասնատվել է 4 առանձին խաքանությունների կամ կայսրությունների, որոնցից յուրաքանչյուրն ուներ իր հետաքրքրություններն ու նկրտումները՝ <ul><li>Հյուսիսարևմուտքում Ոսկե Հորդայի խանություն</li> <li>Կենտրոնական Ասիայում <a href="/wiki/%D5%89%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D5%A9%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D5%B8%D6%82%D5%AC%D5%B8%D6%82%D5%BD" title="Չաղաթայի ուլուս">Չաղաթայական խանություն</a></li> <li>Հարավարևմուտքում <a href="/wiki/%D4%BB%D5%AC%D5%AD%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Իլխանություն">Իլխանությունը</a></li> <li>Արևելքում Յուան դինաստիան՝ հիմնված մերօրյա <a href="/wiki/%D5%8A%D5%A5%D5%AF%D5%AB%D5%B6" title="Պեկին">Պեկինում</a><a href="#cite_note-China_p413-12">[9]</a></li></ul> 1304 թվականին արևմտյան երեք խանությունները ընդունել են Յուան դինաստիայի անվանական <a href="/wiki/%D5%8D%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%A6%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="mw-redirect" title="Սյուզերենություն">սյուզերենությունը</a><a href="#cite_note-13">[10]</a><a href="#cite_note-14">[11]</a>, սակայն 1368 թվականին <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B6_(%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6)" title="Հան (ազգություն)">հան չինական</a> <a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%B6_%D5%A4%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%AB%D5%A1" title="Մին դինաստիա">Մին դինաստիան</a> գրավել է մոնղոլական մայրաքաղաքը։ Յուան դինաստիայի չինգիզական ղեկավարները նահանջել են մոնղոլական հայրենիք և շարունակել են ղեկավարել այնտեղ՝ իբրև Հյուսիսային Յուան դինաստիա։ 1335-1353 թվականներին Իլխանությունը բաժանվել է մասերի։ Մինչև 15-րդ դարի վերջը Ոսկե Հորդան նույնպես բաժանվել է իրար հետ մրցակցող խանությունների, մինչդեռ Չաղաթայի խանությունը այս կամ այն կերպ պահանվել է մինչև 1687 թվականը։ <meta property="mw:PageProp/toc" /> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Անվանում">Անվանում</h2>[<a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&veaction=edit&section=1" title="Խմբագրել բաժինը. Անվանում" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&section=1" title="Edit section's source code: Անվանում">խմբագրել կոդը</a>]</div> Անգլերենում Մոնղոլական կայսրություն հիշատակվող պետության անվանումը Ikh Mongol Uls էր (ikh: «մեծ», uls: «պետություն»․ Մոնղոլական մեծ պետություն)<a href="#cite_note-15">[12]</a>։ 1240-ական թվականներին Չինգիզ խանի ժառանգներից մեկը՝ Գյույուք խանը, նամակ է գրել Ինոկենտիոս IV պապին, որտեղ իբրև նախաբան նշել է «Մոնղոլական մեծ պետության (ուլուս) դալայ (մեծ) խաքան (խան)»<a href="#cite_note-16">[13]</a>։ Խուբլայ խանի և Արըք Բուգայի միջև իրավահաջորդության համար սկսած պայքարից հետո Արըքը սահմանափակել է <a href="/wiki/%D4%BD%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%AB%D5%AC%D5%A1%D5%B5" title="Խուբիլայ">Խուբլայի</a> իշխանությունը կայսրության արևելյան շրջաններում։ 1271 թվականի դեկտեմբերի 18-ին Խուբլայ խանը պաշտոնապես արձակել է կայսերական <a href="/wiki/%D4%B7%D5%A4%D5%AB%D5%AF%D5%BF" title="Էդիկտ">էդիկտ</a>, որով պետությունն անվանում էր Մեծ Յուան (Dai Yuan կամ Dai Ön Ulus)՝ ստեղծելով Յուան դինաստիան։ Որոշ աղբյուրների համաձայն պետության մոնղոլերեն ամբողջական անվանումը եղել է Dai Ön Yehe Monggul Ulus<a href="#cite_note-17">[14]</a>։ <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Պատմություն">Պատմություն</h2>[<a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&veaction=edit&section=2" title="Խմբագրել բաժինը. Պատմություն" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&section=2" title="Edit section's source code: Պատմություն">խմբագրել կոդը</a>]</div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Մինչկայսերական_շրջան">Մինչկայսերական շրջան</h3>[<a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&veaction=edit&section=3" title="Խմբագրել բաժինը. Մինչկայսերական շրջան" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&section=3" title="Edit section's source code: Մինչկայսերական շրջան">խմբագրել կոդը</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Mongolia_XI.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b8/Mongolia_XI.jpg/250px-Mongolia_XI.jpg" decoding="async" width="250" height="158" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b8/Mongolia_XI.jpg/375px-Mongolia_XI.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b8/Mongolia_XI.jpg/500px-Mongolia_XI.jpg 2x" data-file-width="830" data-file-height="523" /></a><figcaption>Մոնղոլական ցեղերը Լյաո դինաստիայի օրոք (907–1125 թվականներ)</figcaption></figure> Դեռևս 10-րդ դարից սկսած որոշ շրջաններ <a href="/wiki/%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%AB%D5%A1" title="Մոնղոլիա">Մոնղոլիայում</a>, <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D5%B6%D5%BB%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%AB%D5%A1" title="Մանջուրիա">Մանջուրիայում</a> և Հյուսիսային Չինաստանում եղել են Լյաո դինաստիայի տիրապետության տակ։ 1125 թվականին ջունչենները ստեղծել են Քին դինաստիան, որը գահընկեց է արել Լյաո դինաստիային և փորձել է իր տիրապետության տակ առնել Մոնղոլիայում Լյաոների բոլոր տիրույթները։ 1130-ական թվականներին Քին դինաստիայի թագավորները, ովքեր հայտնի էին Ոսկե թագավորներ անունով, հաջողությամբ դիմադրել են Մոնղոլական ցեղերի միությանը (Խամագ մոնղոլների միություն)։ Այս միության ղեկավարը Խաբուլ խանն էր՝ <a href="/wiki/%D5%89%D5%AB%D5%B6%D5%A3%D5%AB%D5%A6_%D5%AD%D5%A1%D5%B6" title="Չինգիզ խան">Չինգիզ խանի</a> մեծ պապը<a href="#cite_note-Barfield._p._184-18">[15]</a>։ <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:East-Hem_1200ad.jpg" class="mw-file-description"><img alt="Map of Eurasia showing the different states" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/25/East-Hem_1200ad.jpg/250px-East-Hem_1200ad.jpg" decoding="async" width="250" height="147" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/25/East-Hem_1200ad.jpg/375px-East-Hem_1200ad.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/25/East-Hem_1200ad.jpg/500px-East-Hem_1200ad.jpg 2x" data-file-width="3240" data-file-height="1903" /></a><figcaption><a href="/wiki/%D4%B5%D5%BE%D6%80%D5%A1%D5%BD%D5%AB%D5%A1" title="Եվրասիա">Եվրասիան</a> մոնղոլական նվաճումների նախաշեմին, մոտ 1200 թվական </figcaption></figure> Մոնղոլական բարձրավանդակը գտնվել է ցեղային հինգ միությունների (khanlig) ձեռքում՝ քերայիդներ, խամագ մոնղոլներ, նայմաններ, մերքիթներ և թաթարներ։ Քին դինաստիայի ղեկավարները, հետևելով «բաժանի՛ր, որ տիրես» սկզբունքին, խրախուսում էին հակամարտությունները ցեղերի միջև, մասնավորապես թաթարների և մոնղոլների։ Նպատակն էր ներքին խնդիրներով շեղել քոչվոր ցեղերի ուշադրությունը Քին դինաստիայից։ Խաբուլին հաջորդել է Ամբաղայ խանը, ում թաթարները դավաճանել են՝ նրան հանձնելով ջուրչեններին, ովքեր գլխատել են խանին։ Մոնղոլները ի պատասխան փորձել են ասպատակել առաջնագիծը, սակայն այս ամենն ավարտվել է 1143 թվականին ջուրչենների անհաջող հակագրոհով<a href="#cite_note-Barfield._p._184-18">[15]</a>։ 1147 թվականին Քին դինաստիան որոշ չափով փոխել է իր քաղաքականությունը՝ մոնղոլների հետ հաշտության պայմանագիր կնքելով և հեռանալով մի շարք ամրոցներից։ Այնուհետև մոնղոլները վերսկսել են հարձակումները թաթարների վրա՝ ցանկանալով վրեժ լուծել իրենց սպանված խանի համար։ Սա դարձել է թշնամության և պատերազմական գործողությունների մի երկար ժամանակաշրջանի սկիզբ։ <a href="/wiki/%D4%B9%D5%A1%D5%A9%D5%A1%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Թաթարներ">Թաթարները</a> և Քին դինաստիայի զորքերը 1161 թվականին կարողացել են պարտության մատնել մոնղոլներին<a href="#cite_note-Barfield._p._184-18">[15]</a>։ 13-րդ դարում՝ Մոնղոլական կայսրության վերելքի ժամանակ <a href="/wiki/%D4%BF%D5%A5%D5%B6%D5%BF%D6%80%D5%B8%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D4%B1%D5%BD%D5%AB%D5%A1" title="Կենտրոնական Ասիա">Կենտրոնական Ասիայի</a> ցուրտ և ցամաք տափաստաններում նկատվեց մեղմ և խոնավ եղանակ, որը չէր եղել ավելի քան մեկ հազարամյակ։ Տեսակետ կա, որ հենց այս պայմանների շնորհիվ կտրուկ աճեց ռազմական ձիերի և այլ ընտանի կենդանիների քանակը, որն էլ կարևոր նշանակություն ունեցավ մոնղոլական ռազմական ուժի մեծացման համար<a href="#cite_note-19">[16]</a>։ <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Չինգիզ_խան">Չինգիզ խան</h3>[<a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&veaction=edit&section=4" title="Խմբագրել բաժինը. Չինգիզ խան" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&section=4" title="Edit section's source code: Չինգիզ խան">խմբագրել կոդը</a>]</div> <div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">Հիմնական հոդված՝ <a href="/wiki/%D5%89%D5%AB%D5%B6%D5%A3%D5%AB%D5%A6_%D5%AD%D5%A1%D5%B6" title="Չինգիզ խան">Չինգիզ խան</a></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:YuanEmperorAlbumGenghisPortrait.jpg" class="mw-file-description"><img alt="Painting of Genghis Khan" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/35/YuanEmperorAlbumGenghisPortrait.jpg/220px-YuanEmperorAlbumGenghisPortrait.jpg" decoding="async" width="220" height="279" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/35/YuanEmperorAlbumGenghisPortrait.jpg/330px-YuanEmperorAlbumGenghisPortrait.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/35/YuanEmperorAlbumGenghisPortrait.jpg/440px-YuanEmperorAlbumGenghisPortrait.jpg 2x" data-file-width="3180" data-file-height="4040" /></a><figcaption><a href="/wiki/%D5%89%D5%AB%D5%B6%D5%A3%D5%AB%D5%A6_%D5%AD%D5%A1%D5%B6" title="Չինգիզ խան">Չինգիզ խան</a>, <a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%BA%D5%A1%D5%AC%D5%A1%D5%BF%D5%AB_%D5%A9%D5%A1%D5%B6%D5%A3%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6" title="Կայսերական պալատի թանգարան">Կայսերական պալատի թանգարան</a> <a href="/wiki/%D4%B9%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%A5%D5%B5" class="mw-redirect" title="Թայբեյ">Թայբեյ</a>, <a href="/wiki/%D4%B9%D5%A1%D5%B5%D5%BE%D5%A1%D5%B6" title="Թայվան">Թայվան</a> </figcaption></figure> Չինգիզ խանը, ում մանուկ ժամանակ <a href="/wiki/%D4%B9%D5%A5%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%B9%D5%AB%D5%B6" class="mw-redirect" title="Թեմուչին">Թեմուչին</a> էին ասում, մոնղոլական ցեղապետի որդի է եղել։ Քերայիթներից Թուղրուլ խանի հետ աշխատելու ժամանակ Չինգիզ արագորեն հայտնություն է ձեռք բերել։ Այդ ժամանակ ամենաուժեղ մոնղոլ առաջնորդը Քուրթայթն էր, ով ստացել էր չինական «Wang» տիտղոսը, որը նշանակում է արքայազն<a href="#cite_note-20">[17]</a>։ Թեմուչինը Վան խանի դեմ պատերազմել է և վերջինիս պարտության մատնելուց հետո ստացել Չինգիզ խան անունը։ Նա իր և իր տոհմի իշխանության ժամանակ ընդարձակել է Մոնղոլական պետությունը։ Հենց այս ժամանակից ի վեր մոնղոլ տերմինը սկսել է կիրառվել Չինգիզ խանի տիրապետության տակ գտնվող բոլոր մոնղոլախոս ցեղերի համար։ Չինգիզ խանի հզոր դաշնակիներն էին նրա հոր ընկերը՝ քերայիթների ցեղապետ Թուղրուլ Վան խանը, և ջադրան ցեղից Թեմուչինի մանկության «արյան եղբայր» Ջամուքան։ Նրանց օգնությամբ Թեմուչինը կարողացել է պարտության մատնել մերքիթ ցեղին, փրկել իր կնոջը՝ Բյորթեին, այնուհետև վերադառնալով պարտության մատնել նայմաններին և թաթարներին<a href="#cite_note-morgan-49-21">[18]</a>։ Թեմուչինն արգելել է առանց թույլտվության թալանել իր հակառակորդներին, բացի այդ նա գործադրել է մի քաղաքականություն, ըստ որի ավարը ամբողջությամբ վերնախավին տալու փոխարեն բաժանվում էր ռազմիկների և նրանց ընտանիքների միջև<a href="#cite_note-22">[19]</a>։ Այս քաղաքականության արդյունքում նա հակասությունների մեջ է հայտնվել իր հորեղբայրների հետ, ովքեր նույնպես գահի օրինական ժառանագներ էին․ նրանք Թեմուչինին չէին համարում առաջնորդ, այլ պարզապես հանդուգն զավթիչ։ Այս դժգոհության ալիքը տարածվել է Թեմուչինի զորավարների և այլ մարդկանց շրջանում, որի արդյունքում նրա դաշնակիցներից շատերը խզել են իրենց կապերը նրա հետ<a href="#cite_note-morgan-49-21">[18]</a>։ Սրան հաջորդել է պատերազմը, որի ժամանակ Թեմուչինն ու իրեն հավատարիմ ուժերը հաղթանակ են տարել՝ 1203-1205 թվականներին պարտության մատնելով մյուս հակառակորդ ցեղերին, որոնք կրկին հայտնվել են Չինգիզ խանի գերիշխանության տակ։ 1206 թվականին Թեմուչինը քուրուլթայում (գլխավոր խորհուրդ) թագադրվել է Yekhe Mongol Ulus (Մոնղոլական մեծ պետության) խաքան (խան)։ Հենց այստեղ էլ ստացել է Չինգիզ խան (տիեզերական առաջնորդ) տիտղոսը հնում օգտագործվող Գուր խան կամ Թայան խան տիտղոսների փոխարեն, որն էլ մատնանշել է Մոնղոլական կայսրության սկիզբը<a href="#cite_note-morgan-49-21">[18]</a>։ <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Բարեփոխումներ">Բարեփոխումներ</h3>[<a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&veaction=edit&section=5" title="Խմբագրել բաժինը. Բարեփոխումներ" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&section=5" title="Edit section's source code: Բարեփոխումներ">խմբագրել կոդը</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Dschingis_Khan_01.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f5/Dschingis_Khan_01.jpg/220px-Dschingis_Khan_01.jpg" decoding="async" width="220" height="241" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f5/Dschingis_Khan_01.jpg/330px-Dschingis_Khan_01.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f5/Dschingis_Khan_01.jpg/440px-Dschingis_Khan_01.jpg 2x" data-file-width="2823" data-file-height="3088" /></a><figcaption><a href="/wiki/%D5%89%D5%AB%D5%B6%D5%A3%D5%AB%D5%A6_%D5%AD%D5%A1%D5%B6" title="Չինգիզ խան">Չինգիզ խանը</a> գահին Ջամի ալ-թավարիքից</figcaption></figure> Չինգիզ խանը իր զորքը կազմակերպելու համար տարբեր նորարարական մեթոդներ է կիրառել, օրինակ՝ այն բաժանել է տասական ենթաբաժինների՝ արբաններ (10 զինվոր), զուններ (100), մինգան (1000) և թումեն (10,000)։ Քեշիգի՝ կայսերական պահակի պաշտոնի ստեղծումից հետո այն բաժանվել է գիշերային և ցերեկային պահակների<a href="#cite_note-23">[20]</a>։ Չինգիզ խանը պարգևատրել և բարձր պաշտոնների է նշանակել նրանց, ովքեր հավատարիմ էին իրեն․ հիմնականում նրանց նշանակել է զորամիավորումների ղեկավարների պաշտոնում, չնայած որ նրանցից շատերը ցածր դասակարգի մարդիկ էին<a href="#cite_note-Secret_history._p._203-24">[21]</a>։ Իրեն հավատարիմ մարդկանց տրված զորամիավորումների համեմատությամբ իր ընտանիքի անդամներին տրվածները բավականին քիչ էին։ Նա կայսրությունում նոր օրենսգիրք է հռչակել՝ Յասա․ ավելի ուշ Չինգիզ խանը օրենքները ընդլայնել է՝ տարածելով այն քոչվորների ամենօրյա կյանքի և քաղաքական հարաբերությունների վրա։ Նա արգելել է կանանց վաճառքը, գողությունը, մոնղոլների միջև կռիվները և որսորդությունը բազմացման շրջանում<a href="#cite_note-Secret_history._p._203-24">[21]</a>։ Չինգիզ խանը իր որդեգրյալ եղբորը՝ Շիգի Քութուղին, նշանակել է բարձրագույն դատավոր՝ հրամայելով նրան գրառումներ կատարել կայսրության մասին։ Ընտանիքին, ուտելիքին և բանակին վերաբերող օրենքներին զուգահեռ Չինգիզ խանը սահմանել է նաև կրոնական ազատություն և նպաստել տեղական և միջազգային առևտրին։ Նա նաև հարկերից ազատել է հոգևորականությանն ու աղքատներին<a href="#cite_note-25">[22]</a>։ Չինգիզ խանը աջակցել է գրագիտության տարածմանը՝ ընդունելով ույղուրական գիրը, որը դառնալու էր կայսրության ույղուր-մոնղոլական գրի հիմքը։ Չինգիզ խանը հրամայել է <a href="/wiki/%D5%88%D6%82%D5%B5%D5%B2%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Ույղուրներ">ույղուր</a> Թաթագունային, ով նախկինում նայմանների խանն էր, ուսուցանել իր որդիներին<a href="#cite_note-26">[23]</a>։ <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Առաջխաղացում_դեպի_Կենտրոնական_Ասիա">Առաջխաղացում դեպի Կենտրոնական Ասիա</h4>[<a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&veaction=edit&section=6" title="Խմբագրել բաժինը. Առաջխաղացում դեպի Կենտրոնական Ասիա" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&section=6" title="Edit section's source code: Առաջխաղացում դեպի Կենտրոնական Ասիա">խմբագրել կոդը</a>]</div> Չինգիզ խանը անմիջապես հակամարտության մեջ է մտնում ջուրչենների Քին դինաստիայի և Չինաստանի հյուսիսում թանգութների Արևմտյան Սիա պետության հետ։ Նա նաև ստիպված էր պայքարել երկու այլ ուժերի դեմ ևս՝ Տիբեթի և Քարակիտայի<a href="#cite_note-27">[24]</a>։ Չինգիզ խանը շարժվել է դեպի արևմուտք՝ Կենտրոնական Ասիա՝ ամայացնելով Տրանսոխանիան (Մավարաննահըր) և <a href="/wiki/%D4%BD%D5%B8%D6%80%D5%A5%D5%A6%D5%B4%D5%B7%D5%A1%D5%B0%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Խորեզմշահերի պետություն">արևելյան Պարսկաստանը</a>, այնուհետև արշավել է <a href="/wiki/%D4%BF%D5%AB%D6%87%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%8C%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%AB%D5%A1" title="Կիևյան Ռուսիա">Կիևյան Ռուսիա</a> (<a href="/wiki/%D5%8A%D5%A5%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%AB%D6%80%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%B0%D5%A1%D5%BB%D5%B8%D6%80%D5%A4%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Պետությունների իրավահաջորդություն">իրավահաջորդ պետություններն</a> են <a href="/wiki/%D5%8C%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Ռուսաստան">Ռուսաստանը</a>, <a href="/wiki/%D4%B2%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%BC%D5%B8%D6%82%D5%BD" title="Բելառուս">Բելառուսը</a> և <a href="/wiki/%D5%88%D6%82%D5%AF%D6%80%D5%A1%D5%AB%D5%B6%D5%A1" title="Ուկրաինա">Ուկրաինան</a>) և <a href="/wiki/%D4%BF%D5%B8%D5%BE%D5%AF%D5%A1%D5%BD" title="Կովկաս">Կովկաս</a><a href="#cite_note-morgan-49-21">[18]</a>։ <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Mongol_Empire_c.1207.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/58/Mongol_Empire_c.1207.png/220px-Mongol_Empire_c.1207.png" decoding="async" width="220" height="144" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/58/Mongol_Empire_c.1207.png/330px-Mongol_Empire_c.1207.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/58/Mongol_Empire_c.1207.png/440px-Mongol_Empire_c.1207.png 2x" data-file-width="813" data-file-height="532" /></a><figcaption>Մոնղոլական կայսրությունը մոտ 1207 թվականին</figcaption></figure> Մինչ իր մահը Չինգիզ խանը իր կայսրությունը բաժանել է իր որդիների և ընտանիքի անդամների միջև՝ Մոնղոլական կայսրությունը դարձնելով կայսերական ընտանիքի միացյալ սեփականությունը, որը մոնղոլ արիստոկրատիայի հետ միասին կազմում էր ղեկավար դասը<a href="#cite_note-28">[25]</a>։ <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Կրոնական_քաղաքականություն">Կրոնական քաղաքականություն</h4>[<a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&veaction=edit&section=7" title="Խմբագրել բաժինը. Կրոնական քաղաքականություն" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&section=7" title="Edit section's source code: Կրոնական քաղաքականություն">խմբագրել կոդը</a>]</div> Մինչ արևմտյան երեք խանությունների կողմից <a href="/wiki/%D4%BB%D5%BD%D5%AC%D5%A1%D5%B4" title="Իսլամ">իսլամի</a> ընդունումը Չինգիզ խանը և Յուան դինաստիայից մի շարք ժառանգորդներ սահմանափակում էին կրոնական պրակտիկան՝ այն համարելով օտար ու խորթ։ <a href="/wiki/%D5%84%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%B8%D6%82%D5%AC%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80" class="mw-redirect" title="Մուսուլմաններ">Մուսուլմանները</a>, այդ թվում նաև հուիները, և <a href="/wiki/%D5%80%D6%80%D5%A5%D5%A1%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Հրեաներ">հրեաները</a> ընդհանուր առմամբ կոչվում էին հուիհուի։ Մուսուլմաններին արգելված էին որոշ ուտելիքներ և զաբիհան (կենդանի մորթել), իսկ հրեաներին՝ <a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%B7%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9" title="Կաշրութ">կաշրութը</a> և շեհիթան (կենդանիներին մորթելը համապատասխան կաշրութի)<a href="#cite_note-29">[26]</a>։ Չինգիզ խանը, ով նվաճված ժողովուրդներին կոչում էր «մեր ծառաներ», պահանջում էր, որ նրանք չհրաժարվեն ուտելիքներից և խմիչքներից և հարկադրում էր սահմանափակել կենդանիներին մորթելու սովորույթը։ Մուսուլմանները գաղտնի ձևով էին ոչխար մորթում<a href="#cite_note-30">[27]</a>։ <blockquote>Բոլոր օտար մարդկանց մեջ միայն հուիհուիներն են ասում․ «մենք մոնղոլական ուտելիք չենք ուտում»։ [Չինգիզ խանը պատասխանում է] «Երկնքի օգնությամբ մենք ձեզ սփոփել ենք․ դուք մեր ծառան եք։ Սակայն դուք չեք ուտում մեր ուտելիքը և չեք խմում մեր խմիչքը։ Ինչպես կարող է սա ճիշտ լինել»։ Դրանից հետո նա ստիպել է նրանց ուտել։ «Եթե դուք ոչխար եք մորթում, ապա հանցանք գործելու համար մեղադրվելու եք»։ Նա որոշակի կանոններ է սահմանել դրա համար․․․ [1279/1280 թվականին Խուբլայ խանի իշխանության օրոք] բոլոր մուսուլմաններն ասում էին․ «եթե ուրիշ ինչ-որ մեկն է կենդանի մորթում, մենք չեն ուտում»։ Այն պատճառով, որ աղքատները դժգոհ են դրանից, այսուհետ մուսուլման հուիհուին ու զուհու [հրեա] հուիհուին պետք է ուտեն նաև այն կենդանուն, որը իրենք չեն մորթել և պետք է դադարեցնեն անձամբ կենդանի մորթելն ու թլպատման արարողությունը<a href="#cite_note-31">[28]</a>։</blockquote> Չինգիզ խանը կազմակերպել է չինացի <a href="/wiki/%D4%B4%D5%A1%D5%B8%D5%BD%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Դաոսականություն">դաոսական</a> Չան Չունի հանդիպումն իր հետ <a href="/wiki/%D4%B1%D6%86%D5%B2%D5%A1%D5%B6%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Աֆղանստան">Աֆղանստանում</a> և իր ենթականերին շնորհել է կրոնի ազատություն՝ չնայած իր <a href="/wiki/%D5%87%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Շամանություն">շամանական</a> հավատքին։ <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Չինգիզ_խանի_մահ_և_Ուգեդեյի_(1227–1241_թվականներ)_արշավանքներ"><span id=".D5.89.D5.AB.D5.B6.D5.A3.D5.AB.D5.A6_.D5.AD.D5.A1.D5.B6.D5.AB_.D5.B4.D5.A1.D5.B0_.D6.87_.D5.88.D6.82.D5.A3.D5.A5.D5.A4.D5.A5.D5.B5.D5.AB_.281227.E2.80.931241_.D5.A9.D5.BE.D5.A1.D5.AF.D5.A1.D5.B6.D5.B6.D5.A5.D6.80.29_.D5.A1.D6.80.D5.B7.D5.A1.D5.BE.D5.A1.D5.B6.D6.84.D5.B6.D5.A5.D6.80">Չինգիզ խանի մահ և Ուգեդեյի (1227–1241 թվականներ) արշավանքներ</h3>[<a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&veaction=edit&section=8" title="Խմբագրել բաժինը. Չինգիզ խանի մահ և Ուգեդեյի (1227–1241 թվականներ) արշավանքներ" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&section=8" title="Edit section's source code: Չինգիզ խանի մահ և Ուգեդեյի (1227–1241 թվականներ) արշավանքներ">խմբագրել կոդը</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:CoronationOfOgodei1229.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/14/CoronationOfOgodei1229.jpg/220px-CoronationOfOgodei1229.jpg" decoding="async" width="220" height="311" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/14/CoronationOfOgodei1229.jpg/330px-CoronationOfOgodei1229.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/14/CoronationOfOgodei1229.jpg/440px-CoronationOfOgodei1229.jpg 2x" data-file-width="1420" data-file-height="2006" /></a><figcaption>1229 թվականին <a href="/wiki/%D5%88%D6%82%D5%A3%D5%A5%D5%A4%D5%A5%D5%B5" title="Ուգեդեյ">Ուգեդեյ խանի</a>՝ <a href="/wiki/%D5%89%D5%AB%D5%B6%D5%A3%D5%AB%D5%A6_%D5%AD%D5%A1%D5%B6" title="Չինգիզ խան">Չինգիզ խանի</a> ժառանգորդի թագադրությունը։ <a href="/wiki/%D5%8C%D5%A1%D5%B7%D5%AB%D5%A4_%D5%A1%D5%AC-%D4%B4%D5%AB%D5%B6" title="Ռաշիդ ալ-Դին">Ռաշիդ ադ-Դին</a>, 14-րդ դար</figcaption></figure> <a href="/wiki/%D5%89%D5%AB%D5%B6%D5%A3%D5%AB%D5%A6_%D5%AD%D5%A1%D5%B6" title="Չինգիզ խան">Չինգիզ խանը</a> մահացել է 1227 թվականի օգոստոսի 18-ին։ Նրա մահվան պահին Մոնղոլական կայսրությունը ձգվում էր <a href="/wiki/%D4%BD%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D5%B2_%D6%85%D5%BE%D5%AF%D5%AB%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D5%BD" title="Խաղաղ օվկիանոս">Խաղաղ օվկիանոսից</a> մինչև <a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BD%D5%BA%D5%AB%D6%81_%D5%AE%D5%B8%D5%BE" title="Կասպից ծով">Կասպից ծով</a>․ սա մի կայսրություն էր, որն իր չափերով գերազանցում էր ինչպես <a href="/wiki/%D5%80%D5%BC%D5%B8%D5%B4%D5%A5%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Հռոմեական կայսրություն">Հռոմեական կայսրությանը</a>, այնպես էլ <a href="/wiki/%D4%BD%D5%A1%D5%AC%D5%AB%D6%86%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Խալիֆայություն">Խալիֆայությանը</a>։ Չինգիզ խանը գահաժառանգ էր հռչակել իր երրորդ որդուն՝ <a href="/wiki/%D5%88%D6%82%D5%A3%D5%A5%D5%A4%D5%A5%D5%B5" title="Ուգեդեյ">Ուգեդեյին</a>։ Մոնղոլական սովորույթի համաձայն Չինգիզ խանը թաղվել է գաղտնի մի վայրում։ Մինչև 1229 թվականին քուրուլթայում Ուգեդեյի պաշտոնական ընտրությունը գահի խնամակալությունը ստանձնել էր նրա կրտսեր եղբայր Թոլուին<a href="#cite_note-32">[29]</a>։ Ուգեդեյի առաջին քայլերից էր զորք ուղարկել ղփչաղական վերահսկողության տակ գտնվող տափաստաններում հպատակ <a href="/wiki/%D4%B2%D5%A1%D5%B7%D5%AF%D5%AB%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Բաշկիրներ">բաշկիրների</a>, <a href="/w/index.php?title=%D4%B2%D5%B8%D6%82%D5%AC%D5%A3%D5%A1%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80&action=edit&redlink=1" class="new" title="Բուլգարներ (դեռ գրված չէ)">բուլգարների</a> և այլ ժողովուրդների մոտ<a href="#cite_note-:0-33">[30]</a>։ Արևելքում Ուգեդեյի զորքերը մոնղոլական իշխանությունը վերահաստատել են Մանջուրիայում՝ տապալելով Արևելյան Սյայի վարչակարգը և տունգուս-մանջուրներին։ 1230 թվականին մեծ խանը անձամբ ղեկավարել է զորքը՝ այն հանելով Չինաստանում Քին դինաստիայի դեմ։ Ուգեդեյի զորավարներից Սուբեդեյը 1232 թվականին Քայֆենի պաշարման ժամանակ կարողացել է գրավել կայսր Վանյան Սյահուի մայրաքաղաքը<a href="#cite_note-34">[31]</a>։ Քին դինաստիան փլուզվել է 1234 թվականին, երբ մոնղոլները գրավել են Ցայչժոուն, ուր փախել էր կայսր Վանյան Սյահուն։ 1234 թվականին Ուգեդեյի որդիների՝ Քոչուի և Քոթենի, ինչպես նաև զորավար Չաղանի գլխավորությամբ երեք բանակներ գրավել են հարավային Չինաստանը։ 1234 թվականին Սոն դինաստիայի օգնությամբ մոնղոլները կարողացել են վերջ դնել Քին դինաստիային<a href="#cite_note-35">[32]</a><a href="#cite_note-36">[33]</a>։ Շատ հան չինացիներ և քիթաններ անցել են մոնղոլների կողմը Քին դինաստիայի դեմ կռիվների ժամանակ։ Երկու հան չինացի առաջնորդներ՝ Շի Տիանցե, Լիու Հեյմա (劉黑馬, Liu Ni)<a href="#cite_note-37">[34]</a>, և քիթան Սիաո Ցալան վերցրել են իրեն 3 թումեն զորքը և միացել մոնղոլական զորքին<a href="#cite_note-38">[35]</a>։ Լիու Հեյման և Շի Տիանցեն ծառայում էին Ուգեդեյ խանին<a href="#cite_note-39">[36]</a>։ Լիու Հեյման և Շի Տիանսինը առաջնորդել են իրենց բանակներին Արևմտյան Սյայի դեմ<a href="#cite_note-40">[37]</a>։ Զորքը կազմված էր 4 հան թումենից և 3 քիթան թումենից, որոնցից յուրաքանչյուրը 10,000 զինվոր ուներ։ Յուան դինաստիան Քին դինաստիայից հեռացած մարդկանցից ստեղծել է հան բանակ՝ 漢軍, և Սոն դինաստիայի նախկին զինվորներից էլ ստեղծել է այսպես կոչված Նոր ստեղծված բանակ՝ 新附軍<a href="#cite_note-41">[38]</a>։ Արևմուտքում Ուգեդեյի զորահրամանատար Չորմագանը ոչնչացրել է Ջալալ ադ-Դին Խորեզմշահին՝ <a href="/wiki/%D4%BD%D5%B8%D6%80%D5%A5%D5%A6%D5%B4%D5%B7%D5%A1%D5%B0%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Խորեզմշահերի պետություն">Խորեզմշահերի կայսրության</a> վերջին <a href="/wiki/%D5%87%D5%A1%D5%B0" title="Շահ">շահին</a>։ Հարավային Պարսկաստանի մի շարք փոքր թագավորություններ կամավոր կերպով ընդունել են մոնղոլական գերիշխանությունը<a href="#cite_note-42">[39]</a><a href="#cite_note-43">[40]</a>։ Արևելյան Ասիայում մոնղոլական արշավանքներ են տեղի ունեցել դեպի <a href="/wiki/%D4%B3%D5%B8%D6%80%D5%B5%D5%B8" title="Գորյո">Գորյո</a>, սակայն Ուգեդեյի փորձը կցել <a href="/wiki/%D4%BF%D5%B8%D6%80%D5%A5%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A9%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%B2%D5%A6%D5%AB" title="Կորեական թերակղզի">Կորեական թերակղզին</a> Մոնղոլական կայսրությանը ավարտվել է անհաջողությամբ։ Գորյոյի թագավոր Գոջոնը հանձնվել է, սակայն ավելի ուշ ապստամբել է և սպանել մոնղոլ դարուգաչիներին (մոնղոլերեն տերմին, թյուրքական տերմինը՝ բասկակ, անձ, ով զբաղվում է հարկահանությամբ և վարչական գործերով)․ նա հետագայում իր կայսերական արքունիքը <a href="/wiki/%D4%BF%D5%A5%D5%BD%D5%B8%D5%B6" title="Կեսոն">Կեսոնից</a> տեղափոխել է Քանխվա կղզի<a href="#cite_note-44">[41]</a>։ Կայսրության ընդարձակմանը զուգընթաց Ուգեդեյը կայսրության մայրաքաղաք է դարձրել հյուսիսարևմտյան Մոնղոլիայում գտնվող <a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%B8%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Կարակորում">Կարակորում</a> քաղաքը<a href="#cite_note-45">[42]</a>։ <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Կիևյան_Ռուսիայի_և_կենտրոնական_Չինաստանի_նվաճում"><span id=".D4.BF.D5.AB.D6.87.D5.B5.D5.A1.D5.B6_.D5.8C.D5.B8.D6.82.D5.BD.D5.AB.D5.A1.D5.B5.D5.AB_.D6.87_.D5.AF.D5.A5.D5.B6.D5.BF.D6.80.D5.B8.D5.B6.D5.A1.D5.AF.D5.A1.D5.B6_.D5.89.D5.AB.D5.B6.D5.A1.D5.BD.D5.BF.D5.A1.D5.B6.D5.AB_.D5.B6.D5.BE.D5.A1.D5.B3.D5.B8.D6.82.D5.B4">Կիևյան Ռուսիայի և կենտրոնական Չինաստանի նվաճում</h4>[<a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&veaction=edit&section=9" title="Խմբագրել բաժինը. Կիևյան Ռուսիայի և կենտրոնական Չինաստանի նվաճում" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&section=9" title="Edit section's source code: Կիևյան Ռուսիայի և կենտրոնական Չինաստանի նվաճում">խմբագրել կոդը</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Sacking_of_Suzdal_by_Batu_Khan.jpg" class="mw-file-description"><img alt="Painting of a battle scene" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Sacking_of_Suzdal_by_Batu_Khan.jpg/220px-Sacking_of_Suzdal_by_Batu_Khan.jpg" decoding="async" width="220" height="294" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Sacking_of_Suzdal_by_Batu_Khan.jpg/330px-Sacking_of_Suzdal_by_Batu_Khan.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Sacking_of_Suzdal_by_Batu_Khan.jpg/440px-Sacking_of_Suzdal_by_Batu_Khan.jpg 2x" data-file-width="694" data-file-height="926" /></a><figcaption><a href="/wiki/%D4%B2%D5%A1%D5%A9%D5%B8%D6%82_%D5%AD%D5%A1%D5%B6" title="Բաթու խան">Բաթու խանի</a> կողմից <a href="/wiki/%D5%8D%D5%B8%D6%82%D5%A6%D5%A4%D5%A1%D5%AC" title="Սուզդալ">Սուզդալի</a> գրավումը 1238 թվականին, 16-դ դարի ժամանակագրությունից պահպանված <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D5%B6%D6%80%D5%A1%D5%B6%D5%AF%D5%A1%D6%80%D5%B9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Մանրանկարչություն">մանրանկար</a></figcaption></figure> Սոն դինաստիայի դեմ հարձակողական գործողությունների ժամանակ մոնղոլական զորքերը կարողացել են գրավել Սիյան-յանը, Յանցզին և Սիչուանը, սակայն չեն կարողացել պահպանել իրենց իշխանությունը գրավյալ տարածքներում։ 1239 թվականին Սոնի զորավարներին հաջողվել է վերանվաճել Սիյան-յանը։ Ուգեդեյի որդի Քոչուի անակնկալ մահից հետո մոնղոլները հանել են իրենց զորքերը հարավային Չինաստանից, չնայած Քոչուի եղբայր Քոթենը նրանց դուրս գալուց անմիջապես հետո գրավել էր <a href="/wiki/%D5%8F%D5%AB%D5%A2%D5%A5%D5%A9" title="Տիբեթ">Տիբեթը</a><a href="#cite_note-morgan-49-21">[18]</a>։ <a href="/wiki/%D4%B2%D5%A1%D5%A9%D5%B8%D6%82_%D5%AD%D5%A1%D5%B6" title="Բաթու խան">Բաթու խանը</a>՝ Չինգիզ խանի թոռներից մեկը, ասպատակել է <a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%B4%D5%A1-%D5%BE%D5%B8%D5%AC%D5%A3%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D4%B2%D5%B8%D6%82%D5%AC%D5%B2%D5%A1%D6%80%D5%AB%D5%A1" class="mw-redirect" title="Կամա-վոլգյան Բուլղարիա">բուլգարների</a>, <a href="/wiki/%D4%B1%D5%AC%D5%A1%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Ալաններ">ալանների</a>, <a href="/wiki/%D5%82%D6%83%D5%B9%D5%A1%D5%B2%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Ղփչաղներ">ղփչաղների</a>, <a href="/wiki/%D4%B2%D5%A1%D5%B7%D5%AF%D5%AB%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Բաշկիրներ">բաշկիրների</a>, <a href="/wiki/%D5%84%D5%B8%D6%80%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Մորդվաներ">մորդվաների</a>, <a href="/wiki/%D5%89%D5%B8%D6%82%D5%BE%D5%A1%D5%B7%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Չուվաշներ">չուվաշների</a> և այլ ժողովուրդների տարածքները <a href="/wiki/%D5%84%D5%A5%D5%AE_%D5%BF%D5%A1%D6%83%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Մեծ տափաստան">ռուսական տափաստաններում</a>։ Մինչև 1237 թվականը մոնղոլները հասել էին <a href="/wiki/%D5%8C%D5%B5%D5%A1%D5%A6%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6" title="Ռյազանի մարզ">Ռյազան</a>, որը <a href="/wiki/%D4%BF%D5%AB%D6%87%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%8C%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%AB%D5%A1" title="Կիևյան Ռուսիա">Կիևյան Ռուսիայի</a> առաջին իշխանությունն էր, որը մոնղոլական հարձակման էր ենթարկվելու։ Կատաղի մարտերով ուղեկցվող եռօրյա պաշարումից հետո մոնղոլները գրավել են քաղաքը և մորթել բնակչությանը։ Այնուհետև առաջացել են և <a href="/wiki/%D5%8D%D5%AB%D5%BF_(%D4%BF%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D5%BE%D5%BF%D5%A1%D5%AF)" title="Սիտ (Կուբենայի վտակ)">Սիտ գետի</a> ճակատամարտում ոչնչացրել Վլադիմիր-Սուզդալի իշխանության զորքը<a href="#cite_note-Timothy_May._Chormaqan._p._32-46">[43]</a>։ 1238 թվականին մոնղոլներին հաջողվել է գրավել <a href="/wiki/%D4%B1%D5%AC%D5%A1%D5%B6%D5%AB%D5%A1" title="Ալանիա">Ալանիայի</a> մայրաքաղաք Մաղասը։ Մինչև 1240 թվականը բացի հյուսիսային մի շարք քաղաքներից ամբողջ Կիևյան Ռուսիան հայտնվել է ասիական նվաճողների տիրապետության տակ։ Չորմագանի գլխավորությամբ <a href="/wiki/%D4%BB%D6%80%D5%A1%D5%B6" title="Իրան">Պարսկաստանում</a> գտնվող մոնղոլական ուժերը, Տրանսոխանիայի գրավումը կապելով Բաթու խանի և Սուբութայի հետ, ստիպել են <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80" title="Հայեր">հայ</a> և <a href="/wiki/%D5%8E%D6%80%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Վրացիներ">վրացի</a> ազնվականներին հանձնվել<a href="#cite_note-Timothy_May._Chormaqan._p._32-46">[43]</a>։ Ջովաննի դե Պլանո Կարպինին՝ մոնղոլ խանի մոտ պապի դեսպանը, 1246 թվականի փետրվարին ճանապարհորդել է <a href="/wiki/%D4%BF%D5%AB%D6%87" title="Կիև">Կիևով</a> և գրել․ <table cellpadding="10" align="center" style="border-collapse:collapse; background-color:transparent; color:inherit; border-style:none;"> <tbody><tr> <td width="10" valign="top"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Aquote1.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/44/Aquote1.png/25px-Aquote1.png" decoding="async" width="25" height="19" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/44/Aquote1.png/38px-Aquote1.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/44/Aquote1.png 2x" data-file-width="40" data-file-height="30" /></a> </td> <td>Նրանք [մոնղոլները] հարձակվել են Ռուսաստանի վրա, որտեղ ավերածություններ են գործել՝ ոչնչացնելով քաղաքներ և ամրոցներ և մորթելով տղամարդկանց․ այնուհետև պաշարել են Կիևը՝ Ռուսաստանի մայրաքաղաքը։ Երկար ժամանակ պաշարված պահելուց հետո նրանց հաջողվել է գրավել քաղաքը և սպանել բնակիչներին։ Երբ մենք անցնում էինք այս տարածքով, անընդհատ հանդիպում էին մահացած մարդկանց անհամար գանգերի և ոսկորների։ Կիևը մեծ և խիտ բնակեցված քաղաք է եղել, սակայն այժմ այնտեղ գրեթե ոչինչ չկա․ այնտեղ հազիվ 200 տուն լինի, իսկ բնակիչներն էլ սովի են մատնված<a href="#cite_note-47">[44]</a>։ </td> <td valign="bottom"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Aquote2.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/49/Aquote2.png/25px-Aquote2.png" decoding="async" width="25" height="19" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/49/Aquote2.png/38px-Aquote2.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/49/Aquote2.png 2x" data-file-width="40" data-file-height="30" /></a> </td></tr></tbody></table> Չնայած ռազմական հաջողություններին՝ մոնղոլական վերնախավում շարունակվում էին հակասությունները։ Բաթու խանի հարաբերությունները Ուգեդեյի ավագ որդի Գյույուքի և <a href="/wiki/%D5%89%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D5%A9%D5%A1%D5%B5" title="Չաղաթայ">Չաղաթայ խանի</a> սիրելի թոռ Բուրի հետ շարունակում էր լարված մնալ։ Սյս հարաբերությունները ավելի են վատացել Կիևյան Ռուսիայի հարավում Բաթու խանի հաղթական խնջույքի ժամանակ։ Այնուամենայնիվ, Բուրին և Գյույուքը ոչինչ չէին կարող անել Բաթու խանի հեղինակությունը վնասելու համար, քանի դեռ նրա հորեղբայր Ուգեդեյը ողջ էր։ Ուգեդեյը հարձակողական գործողությունները շարունակել է դեպի <a href="/wiki/%D5%80%D5%B6%D5%A4%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A9%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%B2%D5%A6%D5%AB" class="mw-redirect" title="Հնդկական թերակղզի">Հնդկական թերակղզի</a>՝ ժամանակավորապես գրավելով <a href="/wiki/%D4%B4%D5%A5%D5%AC%D5%AB%D5%AB_%D5%BD%D5%B8%D6%82%D5%AC%D5%A9%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Դելիի սուլթանություն">Դելի սուլթանությունում</a> Ուչը, <a href="/wiki/%D4%BC%D5%A1%D5%B0%D5%B8%D6%80" title="Լահոր">Լահորը</a> և Մուլտանը, իսկ Քաշմիրում տեղակայել է իր հարկահաններից մեկին<a href="#cite_note-48">[45]</a>։ Չնայած այս ամենին՝ Հնդկաստանի նվաճումն անհաջողության է մատնվել և ստիպել է մոնղոլներին նահանջել։ Հյուսիսարևելյան Ասիայում Ուգեդեյը համաձայնվել է Գորյոյի հետ հակամարտությանը վերջ դնել՝ այն դարձնելով ենթակա պետություն և իր արքայադուստրերին ուղարկելով այնտեղ՝ ամուսնանալու Գորյոյի արքայազնների հետ։ Հետագայում ռազմական ուժով և դիվանագիտությամբ Ուգեդեյը իր կայսերական պահակախումբը ամրացրել է <a href="/wiki/%D4%BF%D5%B8%D6%80%D5%A5%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Կորեացիներ">կորեացիներով</a><a href="#cite_note-49">[46]</a><a href="#cite_note-50">[47]</a><a href="#cite_note-51">[48]</a>։ <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Առաջխաղացում_դեպի_Կենտրոնական_Եվրոպա"><span id=".D4.B1.D5.BC.D5.A1.D5.BB.D5.AD.D5.A1.D5.B2.D5.A1.D6.81.D5.B8.D6.82.D5.B4_.D5.A4.D5.A5.D5.BA.D5.AB_.D4.BF.D5.A5.D5.B6.D5.BF.D6.80.D5.B8.D5.B6.D5.A1.D5.AF.D5.A1.D5.B6_.D4.B5.D5.BE.D6.80.D5.B8.D5.BA.D5.A1">Առաջխաղացում դեպի Կենտրոնական Եվրոպա</h4>[<a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&veaction=edit&section=10" title="Խմբագրել բաժինը. Առաջխաղացում դեպի Կենտրոնական Եվրոպա" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&section=10" title="Edit section's source code: Առաջխաղացում դեպի Կենտրոնական Եվրոպա">խմբագրել կոդը</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Battle_of_Legnica1241-From_Legend_of_Saint_Hedwig.jpg" class="mw-file-description"><img alt="Painting of a battle scene with mounted warriors on either side" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/83/Battle_of_Legnica1241-From_Legend_of_Saint_Hedwig.jpg/220px-Battle_of_Legnica1241-From_Legend_of_Saint_Hedwig.jpg" decoding="async" width="220" height="144" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/83/Battle_of_Legnica1241-From_Legend_of_Saint_Hedwig.jpg/330px-Battle_of_Legnica1241-From_Legend_of_Saint_Hedwig.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/83/Battle_of_Legnica1241-From_Legend_of_Saint_Hedwig.jpg/440px-Battle_of_Legnica1241-From_Legend_of_Saint_Hedwig.jpg 2x" data-file-width="1112" data-file-height="730" /></a><figcaption>Լեգնիցայի ճակատամարտ, 1241 թվական։ Հեդվիգի լեգենդի միջնադարյան ձեռագրից</figcaption></figure> Մոնղոլական նվաճողական քաղաքականությունը Եվրոպայում շարունկավել է նաև <a href="/wiki/%D4%BC%D5%A5%D5%B0%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Լեհաստան">Լեհաստանի</a> և <a href="/wiki/%D5%80%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A3%D5%A1%D6%80%D5%AB%D5%A1" title="Հունգարիա">Հունգարիայի</a> գրավումից հետո։ Երբ մոնղոլական ուժերի արևմտյան թևը թալանել է լեհական քաղաքները, Եվրոպայում ստեղծվել է մի դաշինք՝ կազմված <a href="/wiki/%D4%BC%D5%A5%D5%B0%D5%A5%D6%80" title="Լեհեր">լեհերից</a>, մորավիացիներից և քրիստոնեական ռազմական միություններ՝ <a href="/wiki/%D5%80%D5%AB%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D5%A1%D5%AD%D5%B6%D5%A1%D5%B4%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%B4%D5%AB%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Հիվանդախնամների միաբանություն">Հիվանդախնամների միաբանության</a>, <a href="/wiki/%D5%8F%D6%87%D5%BF%D5%B8%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D6%85%D6%80%D5%A4%D5%A5%D5%B6" title="Տևտոնական օրդեն">Տևտոնական օրդենի</a> և <a href="/wiki/%D5%8F%D5%A1%D5%B3%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%B4%D5%AB%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Տաճարականների միաբանություն">Տաճարականների միաբանության</a> անդամներից, որը Լեգնիցայի ճակատամարտում կարողացել է կարճ ժամանակով կանգնեցնել մոնղոլների առաջխաղացումը։ Հունգարական բանակը իրենց <a href="/wiki/%D4%BD%D5%B8%D6%80%D5%BE%D5%A1%D5%A9%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Խորվաթներ">խորվաթ</a> դաշնակիցների և Տաճարականների միաբանության հետ Շայհո գետի մոտ 1241 թվականի ապրիլի 11-ին պարտություն են կրել մոնղոլներից։ Մինչ <a href="/wiki/%D4%B2%D5%A1%D5%A9%D5%B8%D6%82_%D5%AD%D5%A1%D5%B6" title="Բաթու խան">Բաթու խանի</a> ուժերը կշարունակեին իրենց արշավանքը դեպի <a href="/wiki/%D5%8E%D5%AB%D5%A5%D5%B6%D5%B6%D5%A1" title="Վիեննա">Վիեննա</a> և հյուսիսային <a href="/wiki/%D4%B1%D5%AC%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%AB%D5%A1" title="Ալբանիա">Ալբանիա</a> 1241 թվականի դեկտեմբերին լուր է հասնում Ուգեդեյ խանի մահվան մասին, որի պատճառով էլ դադարեցվում է արշավանքը<a href="#cite_note-Weatherford._p._158-52">[49]</a><a href="#cite_note-53">[50]</a>։ Ինչպես ընդունված էր մոնղոլական ռազմական սովորության մեջ, Չինգիզ խանի ժառանգորդ բոլոր արքայազները պետք է ներկա գտնվեին քուրուլթայում հաջորդ խանին ընտրելու համար։ Հաջորդ տարի Բաթուն և արևմտյան մոնղոլական զորքը հեռացել է <a href="/wiki/%D4%BF%D5%A5%D5%B6%D5%BF%D6%80%D5%B8%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D4%B5%D5%BE%D6%80%D5%B8%D5%BA%D5%A1" title="Կենտրոնական Եվրոպա">Կենտրոնական Եվրոպայից</a><a href="#cite_note-Morgan._p._104-54">[51]</a>։ <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Հետուգեդեյական_շրջանում_իշխանական_պայքար_(1241–1251_թվականներ)"><span id=".D5.80.D5.A5.D5.BF.D5.B8.D6.82.D5.A3.D5.A5.D5.A4.D5.A5.D5.B5.D5.A1.D5.AF.D5.A1.D5.B6_.D5.B7.D6.80.D5.BB.D5.A1.D5.B6.D5.B8.D6.82.D5.B4_.D5.AB.D5.B7.D5.AD.D5.A1.D5.B6.D5.A1.D5.AF.D5.A1.D5.B6_.D5.BA.D5.A1.D5.B5.D6.84.D5.A1.D6.80_.281241.E2.80.931251_.D5.A9.D5.BE.D5.A1.D5.AF.D5.A1.D5.B6.D5.B6.D5.A5.D6.80.29">Հետուգեդեյական շրջանում իշխանական պայքար (1241–1251 թվականներ)</h3>[<a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&veaction=edit&section=11" title="Խմբագրել բաժինը. Հետուգեդեյական շրջանում իշխանական պայքար (1241–1251 թվականներ)" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&section=11" title="Edit section's source code: Հետուգեդեյական շրջանում իշխանական պայքար (1241–1251 թվականներ)">խմբագրել կոդը</a>]</div> 1241 թվականին Ուգեդեյ խանի մահից հետո մինչ քուրուլթայի հրավիրումը Ուգեդեյի կինը՝ Թուրաքինեն, իր ձեռքն է վերցրել կայսրության ղեկավարությունը։ Նա հեռացրել է ամուսնու քիթան և մուսուլման պաշտոնյաներին և նրանց փոխարեն նշանակել իր դաշնակիցներին։ Նա կայսրության մասշտաբով կառուցել է պալատներ, տաճարներ և հասարակական կառույցներ և աջակցել կրոնի և կրթության տարածմանը<a href="#cite_note-Jackson._p._95-55">[52]</a>։ Նա կարողացել է իր կողմ գրավել մոնղոլ արիստոկրատիային՝ այսպիսով ապահովելով Ուգեդեյի որդի Գյույուքի դիրքերը։ Սակայն <a href="/wiki/%D5%88%D5%BD%D5%AF%D5%A5_%D5%B0%D5%B8%D6%80%D5%A4%D5%A1" title="Ոսկե հորդա">Ոսկե Հորդայի</a> ղեկավար Բաթու խանը հրաժարվել է մասնակցել քուրուլթային՝ հայտարարելով, թե ինքը հիվանդ է և մոնղոլական եղանակը իր առողջության համար վնասակար է։ Իշխանական շրջանում ստեղծված փակուղին շարունակվել է ավելի քան 4 տարի՝ հանգեցնելով կայսրությունում միասնականության վերացմանը<a href="#cite_note-Jackson._p._95-55">[52]</a>։ <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Batu_Khan_on_the_Throne_by_Rashid_al-Din.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f0/Batu_Khan_on_the_Throne_by_Rashid_al-Din.jpg/220px-Batu_Khan_on_the_Throne_by_Rashid_al-Din.jpg" decoding="async" width="220" height="187" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f0/Batu_Khan_on_the_Throne_by_Rashid_al-Din.jpg/330px-Batu_Khan_on_the_Throne_by_Rashid_al-Din.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f0/Batu_Khan_on_the_Throne_by_Rashid_al-Din.jpg/440px-Batu_Khan_on_the_Throne_by_Rashid_al-Din.jpg 2x" data-file-width="2553" data-file-height="2166" /></a><figcaption><a href="/wiki/%D4%B2%D5%A1%D5%A9%D5%B8%D6%82_%D5%AD%D5%A1%D5%B6" title="Բաթու խան">Բաթու խանը</a> միավորել է <a href="/wiki/%D5%88%D5%BD%D5%AF%D5%A5_%D5%B0%D5%B8%D6%80%D5%A4%D5%A1" title="Ոսկե հորդա">Ոսկե Հորդան</a></figcaption></figure> Երբ Չինգիզ խանի կրտսեր եղբայր Թեմուգեն սպառնացել է գրավել գահը, Գյույուքը տեղափոխվել է Կարակորում սեփական դիրքերի ամրապնդման համար<a href="#cite_note-56">[53]</a>։ 1246 թվականին Բաթու խանը ի վերջո համաձայնվել է իր եղբայրներին և զորավարներին ուղարկել քուրուլթայ։ Մինչ այդ Գյույուքն արդեն հիվանդ էր և ալկոհոլից կախվածություն ուներ, սակայն դեպի Եվրոպա և Մանջուրիա կատարած նրա արշավանքները մեծ խան դառնալու հարիր կարգավիճակ էին ստեղծել Գյույուքի կերպարի շուրջ։ Գյույուք խանը պատշաճ ձևով և հատուկ արարողությամբ ընտրվել է՝ իբրև նոր խան․ այս միջոցառմանը մասնակցել են ինչպես Մոնղոլիայից, այնպես էլ այլ երկրներից ազնվականներ, օրինակ՝ ներկայացուցիչներ Հռոմից<a href="#cite_note-57">[54]</a><a href="#cite_note-58">[55]</a>։ <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:LetterGuyugToInnocence.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b9/LetterGuyugToInnocence.jpg/99px-LetterGuyugToInnocence.jpg" decoding="async" width="99" height="521" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b9/LetterGuyugToInnocence.jpg/149px-LetterGuyugToInnocence.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b9/LetterGuyugToInnocence.jpg/199px-LetterGuyugToInnocence.jpg 2x" data-file-width="495" data-file-height="2593" /></a><figcaption>Գյույուք խանը պահանջել է Հռոմի Ինոկենտիոս IV պապի հպատակությունը։ Նամակը գրված է պարսկերեն</figcaption></figure> Գյույուք խանը քայլեր է կատարել՝ նվազեցնելու կոռուպցիան՝ հայտարարելով, որ շարունակելու է հոր՝ Ուգեդեյի և ոչ թե Թուրաքինեի քաղաքականությունը։ Նա նաև պատժել է վերջինիս համախոհներին՝ բացի կառավարիչ Արգուն աղայից։ Գյույուք խանը փոխարինել է Չաղաթայի խանության խան Կարա Հուլաղուին՝ այս պաշտոնում նշանակելով իր սիրելի զարմիկ Յեսու Մունգեին<a href="#cite_note-atwood-255-59">[56]</a>։ Նա վերականգնել է իր հոր պաշտոնյաներին իրենց հին պաշտոններում և իրեն շրջապատել ույղուր, նայման և կենտրոնաասիական պաշտոնյաներով, ովքեր օգնել էին իր հորը գրավել Հյուսիսային Չինաստանը։ Գյույուք խանը շարունակել է ռազմական գործողությունները Կորեայում՝ առաջանալով հարավում դեպի Սոն Չինաստան, արևմուտքում` <a href="/wiki/%D4%BB%D6%80%D5%A1%D6%84" title="Իրաք">Իրաք</a>։ Այնուհետև հրամայել է ողջ կայսրությունում մարդահամար կատարել։ Գյույուքը նաև Ռումի սուլթանությունը բաժանել է Իզեդդին Քեյքավուսի և Ռուկն ադ-Դին Քըլըչ Արսլանի միջև՝ չնայած Քեյքավուսը այս որոշման հետ չի համաձայնվել<a href="#cite_note-atwood-255-59">[56]</a>։ Գյույուքի ընտրությունը կայսրության ոչ բոլոր մասերում է ողջունվել։ <a href="/wiki/%D4%B1%D5%BD%D5%BD%D5%A1%D5%BD%D5%AB%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Ասսասիններ">Ասսասինները</a>՝ մոնղոլական նախկին դաշնակիցները, ովքեր 1221 թվականին իրենց ղեկավար Հասան Ջալալ ուդ-Դինի գլխավորությամբ հպատակություն էին հայտնել Չինգիզ խանին, չեն ընդունել Գյույուքի իշխանությունը։ Դեռ ավելին՝ նա Պարսկաստանում սպանել է մոնղոլ զորավարների։ Գյույուք խանը իր լավագույն ընկերոջ հորը՝ Էլջիղիդեին, նշանակել է Պարսկաստանում զորքերի հրամանատար և նրան հանձնարարել վերջ դնել Ասսասինների մուսուլմանական շարժմանն ու հաղթել <a href="/wiki/%D4%B1%D5%A2%D5%A2%D5%A1%D5%BD%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%AD%D5%A1%D5%AC%D5%AB%D6%86%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Աբբասյան խալիֆայություն">Աբբասյաններին</a> իսլամական աշխարհի կենտրոնում՝ <a href="/wiki/%D4%BB%D6%80%D5%A1%D5%B6" title="Իրան">Իրանում</a> և Իրաքում<a href="#cite_note-atwood-255-59">[56]</a><a href="#cite_note-60">[57]</a><a href="#cite_note-61">[58]</a>։ <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Գյույուք_խանի_մահ_(1248_թվական)">Գյույուք խանի մահ (1248 թվական)</h4>[<a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&veaction=edit&section=12" title="Խմբագրել բաժինը. Գյույուք խանի մահ (1248 թվական)" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&section=12" title="Edit section's source code: Գյույուք խանի մահ (1248 թվական)">խմբագրել կոդը</a>]</div> 1248 թվականին Գյույուք խանը հավաքել է իր զորքերին և հանկարծակի շարժվել մոնղոլական մայրաքաղաք Կարակորմուից արևմուտք։ Պատճառն անհայտ է եղել։ Որոշ աղբյուրների համաձայն նա գնացել է Էմիլ՝ իր սեփական կալվածքներ, ապաքինվելու նպատակով․ այլ աղբյուրների համաձայն նա ցանկացել է միանալ Էլջիղիդեին և լայնածավալ ռազմական գործողություններ սկսել Միջին Արևելքում կամ էլ հանկարծակի հարձակվել Ռուսաստանում իր հակառակորդ Բաթու խանի վրա<a href="#cite_note-Atwood._p._213-62">[59]</a>։ Գյույուքի նկրտումների մասին տեղեկանալով՝ Սորքոթենի Բեքին՝ Չինգիզ խանի Թոլու որդու կինը, զգուշացրել է իր զարմիկ Բաթու խանին Գյույուքի հավանական հարձակման մասին։ Միևնույն ժամանակ Բաթու խանը իր զորքով շարժվելիս է եղել դեպի արևելք՝ հարգանքի տուրք մատուցելու կամ էլ այլ նպատակներով։ Մինչև Բաթու և Գյույուք խաների զորքերի հանդիպումը Գյույուք խանը՝ հիվանդ և հոգնած երկար արշավանքից, մահացել է Սինցզյանում (տեսակետ կա, որ նրան թունավորել են)<a href="#cite_note-Atwood._p._213-62">[59]</a>։ <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Turtle-Karakorum.jpg" class="mw-file-description"><img alt="Photograph of a field with a large stone tortoise" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/82/Turtle-Karakorum.jpg/220px-Turtle-Karakorum.jpg" decoding="async" width="220" height="172" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/82/Turtle-Karakorum.jpg/330px-Turtle-Karakorum.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/82/Turtle-Karakorum.jpg/440px-Turtle-Karakorum.jpg 2x" data-file-width="500" data-file-height="392" /></a><figcaption>Մոնղոլական մայրաքաղաք <a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%B8%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Կարակորում">Կարակորումի</a> մոտ գտնվող քարե կրիայի արձան</figcaption></figure> Գյույուքի այրի Օղուլ Քայմըշը որոշել է ստանձնել կայրության ղեկը, սակայն նա չուներ Թուրաքինեի հմտությունները, արդյունքում նրա երիտասարդ որդիներ Խոջան և Նաքուն և այլ արքայազներ սկսել են հավակնել գահին։ 1250 թվականին Բաթու խանը իր տարածքում հրավիրել է քուրուլթայ՝ նոր խան ընտրելու։ Այն պատճառվ, որ վայրը բավականին հեռու էր Մոնղոլիայից, Ուգեդեյի և Չաղաթայի ընտանիքները հրաժարվել են մասնակցել քուրուլթային։ Քուրուլթայը առաջադրել է Բաթուին՝ իբրև խան, սակայն նա հրաժարվել է՝ հայտարարելով, որ հետաքրքրված չէ<a href="#cite_note-Morgan._The_Mongols._p._159-63">[60]</a>։ Դրա փոխարեն Բաթուն առաջարկել է Չինգիզ խանի Թոլու որդու ժառանգներից Մյոնգեին։ Մյոնգեն այդ ժամանակ Ռուսաստանում, հյուսիսային Կովկասում և Հունգարիայում մոնղոլական զորքերի հրամանատարն էր։ Թոլուին աջակցողները համաձայնվում են Բաթուի որոշման հետ, և Մյոնգեն ընտրվում է։ Այն պատճառով, որ քուրուլթային ոչ բոլորն էին մասնակցել, ընտրության վավերականությունը հարցականի տակ էր<a href="#cite_note-Morgan._The_Mongols._p._159-63">[60]</a>։ Բաթու խանը իր եղբայրներ Բերքեի և Թուխթեմուրի, ինչպես նաև իր որդի Սարթաքի պաշտպանությամբ Մյոնգեին ուղարկում է Մոնղոլիա, որտեղ պետք է առավել պաշտոնական քուրուլթայ հրավիրվեր։ Մյոնգեի համախոհները շարունակ հրավիրել են Օղուլ Քայմըշին և Ուգեդեյ ու Չաղաթայ ընտանիքների անդամներին՝ մասնակցելու քուրուլթային, սակայն նրանք ամեն անգամ մերժել են։ Ուգեդեյ և Չաղաթայ ընտանիքների արքայազները հրաժարվել են ընդունել Չինգիզի որդի Թոլուի ժառանգներին՝ իբրև առաջնորդ՝ հայտարարելով, որ միայն Ուգեդեյի ժառանգները կարող են լինել մեծ խան<a href="#cite_note-Morgan._The_Mongols._p._159-63">[60]</a>։ <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Մյոնգե_խանի_գահակալություն_(1251–1259_թվականներ)"><span id=".D5.84.D5.B5.D5.B8.D5.B6.D5.A3.D5.A5_.D5.AD.D5.A1.D5.B6.D5.AB_.D5.A3.D5.A1.D5.B0.D5.A1.D5.AF.D5.A1.D5.AC.D5.B8.D6.82.D5.A9.D5.B5.D5.B8.D6.82.D5.B6_.281251.E2.80.931259_.D5.A9.D5.BE.D5.A1.D5.AF.D5.A1.D5.B6.D5.B6.D5.A5.D6.80.29">Մյոնգե խանի գահակալություն (1251–1259 թվականներ)</h3>[<a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&veaction=edit&section=13" title="Խմբագրել բաժինը. Մյոնգե խանի գահակալություն (1251–1259 թվականներ)" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&section=13" title="Edit section's source code: Մյոնգե խանի գահակալություն (1251–1259 թվականներ)">խմբագրել կոդը</a>]</div> 1251 թվականի հուլիսի 1-ին Մյոնգեի մայրն ու զարմիկ Բերքն հրավիրել են երկրորդ քուրուլթայ, որտեղ հավաքվածները Մյոնգեին հռչակել են Մոնղոլական կայսրության խան։ Սրանով կայսրության ղեկավարի փոփոխություն է տեղի ունեցել՝ իշխանությունը Չինգիզ խանի որդի Ուգեդեյի ժառանգներից փոխանցելով Չինգիզ խանի մյուս որդի Թոլուի ժառանգներին։ Այս որոշումը ընդունվել է Ուգեդեյի և Չաղաթայի շատ քիչ արքայազնների կողմից, օրինակ՝ Մյոնգեի զարմիկ Քադանի և խան Քարա Հուլաղուի, սակայն օրինական ժառանգներից Շիրեմունը տարբերակներ է որոնել Մյոնգեին գահընկեց անելու համար<a href="#cite_note-Morgan._pp._103-64">[61]</a>։ Շիրեմունն իր զորքով շարժվել է խանի քոչվորական պալատ զինված հարձակում գործելու մտադրությամբ, սակայն Մյոնգեի բազեապանը նրան տեղեկացրել էր ծրագրի մասին։ Մյոնգեն հրամայել է հետաքննել տեղի ունեցածը, որը հանգեցրել է ողջ կայսրությունում մի շարք դատավարությունների իրականացմանը։ Մոնղոլական վերնախավի շատ ներկայացուցիչներ մեղադրվել են և մահապատժի ենթարկվել․ նրանց ընդհանուր թիվը 77-300-ի սահմաններում է եղել։ Չինգիզ խանի ժառանգ արքայազնները մահապատժի ենթարկվելու փոխարեն աքսորվել են<a href="#cite_note-Morgan._pp._103-64">[61]</a>։ Մյոնգեն բռնագրավել է Ուգեդեյ և Չաղաթայ ընտանիքների սեփականությունները և կայսրության արևմտյան շրջանները կիսել իր դաշնակից Բաթու խանի հետ։ Արյունոտ զտումից հետո Մյոնգեն հրամայել է բանտարկյալներին և կալանավորներին համաներում շնորհել։ Այդուհետ մեծ խանի գահի նկատմամբ իշխանությունը մնացել է Թոլուի ժառանգների ձեռքում<a href="#cite_note-Morgan._pp._103-64">[61]</a>։ <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Վարչական_բարեփոխումներ">Վարչական բարեփոխումներ</h4>[<a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&veaction=edit&section=14" title="Խմբագրել բաժինը. Վարչական բարեփոխումներ" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&section=14" title="Edit section's source code: Վարչական բարեփոխումներ">խմբագրել կոդը</a>]</div> Մյոնգե խանը շատ լուրջ մարդ էր, ով հետևում էր իր նախնիների օրենքներին և խուսափում էր <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D6%80%D5%A2%D5%A5%D6%81%D5%B8%D5%B2%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Հարբեցողություն">հարբեցողությունից</a>։ Նա շատ հանդուրժող էր օտար կրոնների և արվեստի ոճերի նկատմամբ, որի արդյունքում թույլ էր տալիս մոնղոլական մայրաքաղաքում կառուցել օտար առևտրականների թաղամասեր, բուդդիստական վանքեր, <a href="/wiki/%D5%84%D5%A6%D5%AF%D5%AB%D5%A9" title="Մզկիթ">մզկիթներ</a> և <a href="/wiki/%D4%B5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB" title="Եկեղեցի">քրիստոնեական եկեղեցիներ</a>։ Շինարարական նախագծերի իրականացման արդյունքում Կարակորումը զարդարվել է չինական, եվրոպական և պարսկական ճարտարապետական նմուշներով։ Հայտնի օրինակներից է ծառը, որը հատուկ խողովակների միջոցով տարբեր խմիչքներ էր բաժանում։ Այս ծառը, որի գագաթին հաղթական հրեշտակ էր կանգնած, պատրաստված էր պարսիկ ոսկերչի կողմից<a href="#cite_note-65">[62]</a>։ <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Hulagu_Khan.jpg" class="mw-file-description"><img alt="Stylized line drawing of Hulagu, seated and drinking from a bowl" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b5/Hulagu_Khan.jpg/220px-Hulagu_Khan.jpg" decoding="async" width="220" height="329" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b5/Hulagu_Khan.jpg/330px-Hulagu_Khan.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b5/Hulagu_Khan.jpg/440px-Hulagu_Khan.jpg 2x" data-file-width="830" data-file-height="1241" /></a><figcaption><a href="/wiki/%D5%80%D5%B8%D6%82%D5%AC%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%82" title="Հուլավու">Հուլաղու</a>՝ Չինգիզ խանի թոռը և <a href="/wiki/%D4%BB%D5%AC%D5%AD%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Իլխանություն">Իլխանության</a> հիմնադիրը։ Պատկեր պարսկական միջնադարյան ձեռագրից</figcaption></figure> Չնայած Մյոնգեն ուներ հզոր չինական կոնտինգենտ՝ մեծապես հենվում էր մուսուլման և մոնղոլ վարչական պաշտոնյաների վրա, ուստի նա նախաձեռնել է մի շարք տնտեսական բարեփոխումներ, որոնց նպատակն էր կառավարության ծախսերը դարձնել առավել կանխատեսելի։ Նրա արքունիքը սահմանափակել է կառավարության ծախսերը և արգելել ազնվականներին և զորքին ձեռք տալ քաղաքացիներին կամ <a href="/wiki/%D4%B7%D5%A4%D5%AB%D5%AF%D5%BF" title="Էդիկտ">էդիկտներ</a> արձակել առանց թույլտվության։ Նա սահմանել է կոնկրետ հարկաչափ, որը հավաքվում էր կայսերական գործակալների կողմից և ուղղվում էր այն համակարգերին, որոնք դրա կարիքը ունեին<a href="#cite_note-Allsen._p._280-66">[63]</a>։ Նրա արքունիքը նաև փորձ է կատարել թեթևացնել հարկային բեռը՝ նվազեցնելով հարկաչափը։ Նա նաև կենտրոնացրել է դրամական հարաբերությունների նկատմամբ վերահսկողությունը և ուժեղացրել փոստային փոխանցումների նկատմամբ վերահսկողությունը։ 1252 թվականին Մյոնխե խանի հրամանով կայսրության տարածքում կատարվել է մարդահամար, որը տևել է մի քանի տարի և չի ավարտվել մինչև 1258 թվականին հյուսիսարևմուտքում <a href="/wiki/%D5%84%D5%A5%D5%AE_%D5%86%D5%B8%D5%BE%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%B8%D5%A4" title="Մեծ Նովգորոդ">Նովգորոդի</a> հաշվառումը<a href="#cite_note-Allsen._p._280-66">[63]</a>։ Իր իշխանությունը ամրապնդելու համար Մյոնգե իր եղբայրներ Հուլաղուին և <a href="/wiki/%D4%BD%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%AB%D5%AC%D5%A1%D5%B5" title="Խուբիլայ">Խուբլային</a> նշանակել է Պարսկաստանի և մոնղոլական տիրապետության տակ գտնվող Չինաստանի ղեկավարներ։ Կայսրության հարավային շրջաններում շարունակել է իր նախորդների սկսած պայքարն ընդդեմ Սոն դինաստիայի։ Սոն դինաստիային հանկարածակիի բերելու համար Մյոնգեն մոնղոլական զորքերի մի մասը իր եղբայր Խուբլայի գլխավորությամբ ուղարկել է <a href="/wiki/%D5%85%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A1%D5%B6" title="Յուննան">Յուննան</a>, մի մասը իր հորեղբայր Իյեկուի գլխավորությամբ ուղարկել է՝ ենթարկեցնելու Կորեան և ճնշում գործադրելու Սոն դինաստիայի վրա նաև այդ ուղղությունից<a href="#cite_note-atwood-255-59">[56]</a>։ 1253 թվականին Խուբլայը գրավել է Դալի թագավորությունը այն բանից հետո, երբ Դալիի թագավոր Դուան Սինգզին անցել է մոնղոլների կողմը և օգնել Յուննանի մնացած մասի գրավմանը։ Մյոնգեի զորավարներից Քորիդային կայունացրել է Տիբեթի նկատմամբ վերահսկողությունը՝ ստիպելով գլխավոր վանքերին ենթարկվել մոնղոլական իշխանությանը։ Սուբութայի որդի Ուրյանխադայը ստիպել է Յուննանի հարևան բնակիչներին ենթարկվել մոնղոլներին, այնուհետև 1257 թվականին պարտության է մատնել հյուսիսային <a href="/wiki/%D5%8E%D5%AB%D5%A5%D5%BF%D5%B6%D5%A1%D5%B4" title="Վիետնամ">Վիետնամում</a> Տրան դինաստիային, սակայն 1258 թվականին ստիպված է եղել հեռանալ այդ տարածքներից<a href="#cite_note-atwood-255-59">[56]</a>։ 1284 թվականին և 1287 թվականին Մոնղոլական կայսրությունը փորձել է կրկին գրավել Վիետնամը, սակայն երկու անգամ էլ պարտություն է կրել։ <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Միջին_Ասիայի_և_Հարավային_Չինաստանի_նվաճումներ"><span id=".D5.84.D5.AB.D5.BB.D5.AB.D5.B6_.D4.B1.D5.BD.D5.AB.D5.A1.D5.B5.D5.AB_.D6.87_.D5.80.D5.A1.D6.80.D5.A1.D5.BE.D5.A1.D5.B5.D5.AB.D5.B6_.D5.89.D5.AB.D5.B6.D5.A1.D5.BD.D5.BF.D5.A1.D5.B6.D5.AB_.D5.B6.D5.BE.D5.A1.D5.B3.D5.B8.D6.82.D5.B4.D5.B6.D5.A5.D6.80">Միջին Ասիայի և Հարավային Չինաստանի նվաճումներ</h4>[<a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&veaction=edit&section=15" title="Խմբագրել բաժինը. Միջին Ասիայի և Հարավային Չինաստանի նվաճումներ" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&section=15" title="Edit section's source code: Միջին Ասիայի և Հարավային Չինաստանի նվաճումներ">խմբագրել կոդը</a>]</div> <div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">Տե՛ս նաև՝ <a href="/wiki/%D4%B2%D5%A1%D5%B2%D5%A4%D5%A1%D5%A4%D5%AB_%D5%B3%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%BF_(1258)" title="Բաղդադի ճակատամարտ (1258)">Բաղդադի ճակատամարտ (1258)</a></div> Կայսրության ֆինանսական վիճակը կայունացնելուց հետո Մյոնգեն ևս մեկ անգամ ստանձնել է սահմանների ընդարձակման գործը։ 1253 և 1258 թվականին Կարակորումում տեղի ունեցած քուրուլթայում նա հաստատել է <a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%AB%D5%B6_%D4%B1%D6%80%D6%87%D5%A5%D5%AC%D6%84" title="Միջին Արևելք">Միջին Արևելքի</a> և հարավային Չինաստանի նվաճումները։ Մյոնգեն Հուլաղուին նշանակել է Պարսկաստանում ռազմական և քաղաքացիական հարցերով պատասխանատու, ապա չաղաթայներին և ջուջիներին ուղարկել է՝ միանալու Հուլաղուի բանակին<a href="#cite_note-Morgan._The_Mongols._p._1292-67">[64]</a>։ <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:DiezAlbumsFallOfBaghdad.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/66/DiezAlbumsFallOfBaghdad.jpg/220px-DiezAlbumsFallOfBaghdad.jpg" decoding="async" width="220" height="138" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/66/DiezAlbumsFallOfBaghdad.jpg/330px-DiezAlbumsFallOfBaghdad.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/66/DiezAlbumsFallOfBaghdad.jpg/440px-DiezAlbumsFallOfBaghdad.jpg 2x" data-file-width="4429" data-file-height="2786" /></a><figcaption>Բաղդադի նվաճումը մոնղոլների կողմից</figcaption></figure> <a href="/wiki/%D5%82%D5%A1%D5%A6%D5%BE%D5%AB%D5%B6" title="Ղազվին">Ղազվինի</a> մուսուլմանները դատապարտել են Նիզարի <a href="/wiki/%D4%BB%D5%BD%D5%B4%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Իսմայիլականություն">իսմայիլականների</a> (<a href="/wiki/%D5%87%D5%AB%D5%A1_%D5%AB%D5%BD%D5%AC%D5%A1%D5%B4" title="Շիա իսլամ">շիական</a> ուղղություն) սպառնալիքը։ Մինչև 1256 թվականին Հուլաղուի առաջխաղացումը մոնղոլ նայման հրամանատար <a href="/wiki/%D4%BF%D5%AB%D5%BF%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%AF%D5%A1" title="Կիտբուկա">Կիտբուկան</a> 1253 թվականին հարձակումներ է կատարել մի շարք իսմայիլական ամրոցների վրա։ 1257 թվականին Իսմայիլական ղեկավար Ռուք ադ-Դին Հյուր շահը հանձնվել է և գլխատվել։ Պարսկաստանում իսմայիլական բոլոր ամրությունները բացի Գիրդկուհից, որը դիմադրել է մինրև 1271 թվականը, ոչնչացվել են <a href="/wiki/%D5%80%D5%B8%D6%82%D5%AC%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%82" title="Հուլավու">Հուլաղուի</a> զորքերի կողմից 1257 թվականին։ Իսլամական աշխարհի կենտրոնն այդ ժամանակ <a href="/wiki/%D4%B2%D5%A1%D5%B2%D5%A4%D5%A1%D5%A4" title="Բաղդադ">Բաղդադն</a> էր, որը 500 տարի շարունակ պահպանել էր իր հզորությունը, սակայն ներքին երկպառակություններից շատ էր տուժել։ Այն ժամանակ, երբ խալիֆ ալ-Մուսթասիմը հրաժարվել է ենթարկվել մոնղոլներին, 1258 թվականին մոնղոլները պաշարել և գրավել են Բաղդադը՝ սարսափելի ավերածություններ գործելով։ Այս դեպքերը իսլամական պատմության մեջ ամենաաղետալի դեպքերից են և հաճախ համեմատվում են Քաաբայի կամ Մեքքայի գրավման հետ։ Աբբասյան խալիֆայության ոչնչացումից հետո Հուլաղուի ճանապարհը դեպի Սիրիա և տարածաշրջանի այլ մուսուլմանական պետություններ բաց էր<a href="#cite_note-Morgan._pp._132-68">[65]</a>։ <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Bagdad1258.jpg" class="mw-file-description"><img alt="Colorful medieval depiction of a siege, showing the city of Baghdad surrounded by walls, and the Mongol army outside" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/85/Bagdad1258.jpg/220px-Bagdad1258.jpg" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/85/Bagdad1258.jpg/330px-Bagdad1258.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/85/Bagdad1258.jpg/440px-Bagdad1258.jpg 2x" data-file-width="1969" data-file-height="1478" /></a><figcaption>Բաղդադի անկումը, 1258 թվական</figcaption></figure> Նրա բանակը շարժվել է դեպի Սիրիա, որը գտնվում էր <a href="/wiki/%D4%B1%D5%B5%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%BD%D5%B8%D6%82%D5%AC%D5%A9%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Այյուբյան սուլթանություն">Այյուբյանների</a> իշխանության տակ, ճանապարհին գրավելով մի շարք փոքր պետություններ։ Այյուբյանների սուլթան Ան-Նասիր Յուսուֆը հրաժարվել է անձամբ ներկայանալ Հուլաղուին՝ չնայած երկու տասնամյակ առաջ ընդունել էր մոնղոլական գերիշխանությունը։ Երբ Հուլաղուն շարժվել է դեպի արևմուտք, <a href="/wiki/%D4%BF%D5%AB%D5%AC%D5%AB%D5%AF%D5%AB%D5%A1" title="Կիլիկիա">Կիլիկիայի</a> <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80" title="Հայեր">հայերը</a>, <a href="/wiki/%D4%BB%D5%AF%D5%B8%D5%B6%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D5%BD%D5%B8%D6%82%D5%AC%D5%A9%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Իկոնիայի սուլթանություն">Ռումի</a> <a href="/wiki/%D5%8D%D5%A5%D5%AC%D5%BB%D5%B8%D6%82%D5%AF%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Սելջուկներ">սելջուկները</a> և <a href="/wiki/%D4%B1%D5%B6%D5%BF%D5%AB%D5%B8%D6%84%D5%AB_%D5%A4%D6%84%D5%BD%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Անտիոքի դքսություն">Անտիոքի</a> ու <a href="/wiki/%D5%8F%D6%80%D5%AB%D5%BA%D5%B8%D5%AC%D5%AB%D5%AB_%D5%AF%D5%B8%D5%B4%D5%BD%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Տրիպոլիի կոմսություն">Տրիպոլիի</a> քրիստոնեական թագավորությունները ընդունել են մոնղոլների իշխանությունը՝ միանալով նրանց մուսուլմանների դեմ հարձակման ժամանակ։ Որոշ քաղաքներ հանձնվել են առանց դիմադրության, սակայն որոշներն էլ, օրինակ՝ Մայաքարիքինը, պայքարել են․ նրանց բնակչությունը մորթվել է, իսկ քաղաքները վերածվել են ավերակների կույտի<a href="#cite_note-Morgan._pp._132-68">[65]</a>։ <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Մյոնգե_խանի_մահ_(1259_թվական)">Մյոնգե խանի մահ (1259 թվական)</h4>[<a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&veaction=edit&section=16" title="Խմբագրել բաժինը. Մյոնգե խանի մահ (1259 թվական)" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&section=16" title="Edit section's source code: Մյոնգե խանի մահ (1259 թվական)">խմբագրել կոդը</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Mongol_Empire_(greatest_extent).svg" class="mw-file-description"><img alt="Map of Asia" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2a/Mongol_Empire_%28greatest_extent%29.svg/220px-Mongol_Empire_%28greatest_extent%29.svg.png" decoding="async" width="220" height="220" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2a/Mongol_Empire_%28greatest_extent%29.svg/330px-Mongol_Empire_%28greatest_extent%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2a/Mongol_Empire_%28greatest_extent%29.svg/440px-Mongol_Empire_%28greatest_extent%29.svg.png 2x" data-file-width="553" data-file-height="553" /></a><figcaption>Մյոնխե խանի մահից հետո Մոնղոլական կայսրության չափերը (1251–1259 թվականներ)</figcaption></figure> Այդ ընթացքում կայսրության հյուսիսարևելյան շրջանում Բաթու խանի հաջորդ և կրտսեր եղբայր Բերքեն պատժիչ զորքեր է ուղարկել <a href="/wiki/%D5%88%D6%82%D5%AF%D6%80%D5%A1%D5%AB%D5%B6%D5%A1" title="Ուկրաինա">Ուկրաինա</a>, <a href="/wiki/%D4%B2%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%BC%D5%B8%D6%82%D5%BD" title="Բելառուս">Բելառուս</a>, <a href="/wiki/%D4%BC%D5%AB%D5%BF%D5%BE%D5%A1" title="Լիտվա">Լիտվա</a> և <a href="/wiki/%D4%BC%D5%A5%D5%B0%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Լեհաստան">Լեհաստան</a>։ Մոնղոլական կայսրության հյուսիսարևմտյան և հարավարևմտյան հատվածների միջև տարաձայնություններ էին սկսել, քանի որ Բաթու խանը կասկածներ ուներ, թե Հուլաղուի կողմից Արևմտյան Ասիայի գրավման արդյունքում իր գերակայությունը տարածաշրջանում կնվազի<a href="#cite_note-69">[66]</a>։ Կայսրության հարավային շրջանում Մյոնգե խանն անձամբ է առաջնորդել իր զորքին՝ ավարտին հասցնելու Չինաստանի վերջնական գրավումը։ Ռազմական արշավանքները հիմնականում հաջողությամբ են ավարտվել՝ չնայած երկարաձգվել են։ Արդյունքում զորքերը չեն շարժվել հյուսիս, ինչպես ընդունված էր այն դեպքերում, երբ եղանակը շատ տաք էր լինում։ Սրա հետևանքով հիվանդություններ և արյունոտ <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B3%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%AF" title="Համաճարակ">համաճարակներ</a> են տարածվել մոնղոլական զորքի շրջանում, որի պատճառով 1259 թվականի օգոստոսի 11-ին մահացել է Մյոնգե խանը։ Վերջինիս մահը մոնղոլական պատմության մեջ մի նոր էջ բացեց, քանի որ անհրաժեշտ էր ևս մեկ անգամ մեծ խան ընտրել։ Ողջ կայսրությունով մեկ սփռված մոնղոլական զորքերը վերադարձել են իրենց արշավանքներից, որպեսզի մասնակցեն նոր քուրուլթային<a href="#cite_note-70">[67]</a>։ <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Երկպառակություն">Երկպառակություն</h3>[<a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&veaction=edit&section=17" title="Խմբագրել բաժինը. Երկպառակություն" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&section=17" title="Edit section's source code: Երկպառակություն">խմբագրել կոդը</a>]</div> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Գահի_համար_պայքար">Գահի համար պայքար</h4>[<a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&veaction=edit&section=18" title="Խմբագրել բաժինը. Գահի համար պայքար" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&section=18" title="Edit section's source code: Գահի համար պայքար">խմբագրել կոդը</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:DiezAlbumsArmedRiders_II.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/48/DiezAlbumsArmedRiders_II.jpg/220px-DiezAlbumsArmedRiders_II.jpg" decoding="async" width="220" height="154" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/48/DiezAlbumsArmedRiders_II.jpg/330px-DiezAlbumsArmedRiders_II.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/48/DiezAlbumsArmedRiders_II.jpg/440px-DiezAlbumsArmedRiders_II.jpg 2x" data-file-width="1648" data-file-height="1150" /></a><figcaption>Մոնղոլները պատերազմի ժամանակ</figcaption></figure> Մյոնգեի եղբայր Հուլաղուն դադարեցրել է իր հաջողություններով լեցուն արշավանքը դեպի Սիրիա՝ դուրս բերելով իր զորքերի մեծ մասին <a href="/wiki/%D5%84%D5%B8%D6%82%D5%B2%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%A4%D5%A1%D5%B7%D5%BF%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%B5%D6%80" title="Մուղանի դաշտավայր">Մուղանի դաշտավայր</a> և շատ քիչ զորք թողնելով զորավար <a href="/wiki/%D4%BF%D5%AB%D5%BF%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%AF%D5%A1" title="Կիտբուկա">Կիտբուկայի</a> հրամանատարության տակ։ Տարածաշրջանի քրիստոնյա խաչակիրները և մուսուլման մամլուքները, ովքեր հասկացել էին, որ մոնղոլները իրենց գլխավոր թշնամին են, օգտվելով մոնղոլական զորքի դիրքերի թուլացումից՝ ժամանակավորապես դադարեցրել են միմյանց նկատմամբ ռազմական գործողությունները<a href="#cite_note-Morgan._The_Mongols._p._138-71">[68]</a>։ 1260 թվականին <a href="/wiki/%D4%B5%D5%A3%D5%AB%D5%BA%D5%BF%D5%B8%D5%BD" title="Եգիպտոս">Եգիպտոսից</a> եկող <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D5%B4%D5%AC%D5%B8%D6%82%D6%84%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Մամլուքներ">մամլուքները</a>, որոնց թույլ էր տրվել վրան խփել <a href="/wiki/%D4%B1%D6%84%D6%84%D5%A1" title="Աքքա">Աքքա</a> քրիստոնեական ամրության մոտ և համալրել պաշարները, Կիտբուկայի ուժերին հանդիպել են <a href="/wiki/%D4%B3%D5%A1%D5%AC%D5%AB%D5%AC%D5%A5%D5%A1_(%D4%BB%D5%BD%D6%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D5%AC)" title="Գալիլեա (Իսրայել)">Գալիլեայի</a> հյուսիսում՝ սկսելով Այն Ջալուտի ճակատամարտը։ Այս ճակատամարտում մոնղոլները պարտության են մատնվել, իսկ Կիտբուկան մահապատժի է ենթարկվել։ Այս առանցքային ճակատամարտով որոշվել է Միջին Արևելքի ճակատագիրը՝ սահմանափակելով մոնղոլական հետագա ոտնձգությունները տարածաշրջանում։ Այս ամենից հետո մոնղոլներն այլևս չեն կարողացել Սիրիայից այն կողմ ռազմական լուրջ առաջխաղացում ունենալ<a href="#cite_note-Morgan._The_Mongols._p._138-71">[68]</a>։ Կայսրության մեկ այլ մասում Հուլաղուի և Մյոնգեի մյուս եղբայր <a href="/wiki/%D4%BD%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%AB%D5%AC%D5%A1%D5%B5" title="Խուբիլայ">Խուբլայ խանը</a> Չինաստանի <a href="/wiki/%D5%80%D5%B8%D6%82%D5%A1%D5%B5%D5%B0%D5%A5" title="Հուայհե">Հուայհե գետի</a> մոտ գտնվելիս տեղեկացել է մեծ խանի մահվան մասին։ Կայսրության մայրաքաղաք վերադառնալու փոխարեն նա շարունակել է իր առաջխաղացումը դեպի <a href="/wiki/%D5%85%D5%A1%D5%B6%D6%81%D5%A6%D5%AB" title="Յանցզի">Յանցզի գետի</a> մոտակայքում Ուչանի շրջան։ Նրանց կրտսեր եղբայր Արըքբուգեն, օգտվելով Խուբլայի և Հուլաղուի բացակայությունից, օգտագործել է իր դիրքը մայրաքաղաքում և ինքն իրեն հռչակել մեծ խան՝ նախապես ստանալով նաև Կարակորումում հրավիրված քուրուլթայում ընտանիքի բոլոր անդամների հավանությունը։ Սակայն երբ Խուբլայը տեղեկացել է սրա մասին, նա Քայփինում հրավիրել է մեկ այլ քուրուլթայ․ Հյուսիսային Չինաստանի և <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D5%B6%D5%BB%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%AB%D5%A1" title="Մանջուրիա">Մանջուրիայի</a> գրեթե բոլոր ավագ արքայազնները և նոյոնները պաշտպանել են Խուբլայի թեկնածությունը Արըքբուգեի փոխարեն<a href="#cite_note-Morgan._p._104-54">[51]</a>։ <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Մոնղոլական_քաղաքացիական_պատերազմ">Մոնղոլական քաղաքացիական պատերազմ</h4>[<a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&veaction=edit&section=19" title="Խմբագրել բաժինը. Մոնղոլական քաղաքացիական պատերազմ" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&section=19" title="Edit section's source code: Մոնղոլական քաղաքացիական պատերազմ">խմբագրել կոդը</a>]</div> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:YuanEmperorAlbumKhubilaiPortrait.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1b/YuanEmperorAlbumKhubilaiPortrait.jpg/220px-YuanEmperorAlbumKhubilaiPortrait.jpg" decoding="async" width="220" height="274" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1b/YuanEmperorAlbumKhubilaiPortrait.jpg/330px-YuanEmperorAlbumKhubilaiPortrait.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1b/YuanEmperorAlbumKhubilaiPortrait.jpg/440px-YuanEmperorAlbumKhubilaiPortrait.jpg 2x" data-file-width="3221" data-file-height="4018" /></a><figcaption><a href="/wiki/%D4%BD%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%AB%D5%AC%D5%A1%D5%B5" title="Խուբիլայ">Խուբլայ խան</a>՝ <a href="/wiki/%D5%89%D5%AB%D5%B6%D5%A3%D5%AB%D5%A6_%D5%AD%D5%A1%D5%B6" title="Չինգիզ խան">Չինգիզ խանի</a> թոռը և Յուան դինաստիայի հիմնադիրը</figcaption></figure> Խուբլայ խանի և նրա եղբայր Արըքբուգե միջև պայքար է սկսվել, որի մեջ ընդգրկվել են նաև Մյոնեխե խանի նախկին վարչակարգին հավատարիմ ուժերը։ Խուբլայի զորքը կարողացել է կարճ ժամանակում ոչնչացնել Արըքբուգեի համախոհներին և Մոնղոլիայի հարավում գերիշխանությունն իր ձեռքը վերցնել։ Հետագա մրցակցությունն ու պայքարը արդեն կապված էին մյուս զարմիկների՝ Չաղաթայների հետ<a href="#cite_note-Wassaf_p._12-72">[69]</a><a href="#cite_note-Jackson._p._109-73">[70]</a><a href="#cite_note-Barthold._Turkestan._p._488-74">[71]</a>։ Խուբլայ խանը չաղաթայներից իրեն հավատարիմ արքայազն Աբիշկային ուղարկել է վերահսկողություն հաստատելու Չաղաթայների թագավորության նկատմամբ։ Սակայն Արըքբուգեն բռնել և մահապատժի է ենթարկել Աբիշկային՝ նրա փոխարեն թագադրելով իրեն հավատարիմ մարդկանցից Ալգուին։ Խուբլայ խանի նոր վարչակարգը փակել է Մոնղոլիայում այն ճանապարհները, որոնցով Արըքբուգեին ուտելիք էր մատակարարվում՝ այսպիսով պատճառ դառնալով սովի տարածմանը։ Կարակորումը անմիջապես անցել է Խուբլայ խանին, սակայն Արըքբուգեն ապստամբել է և 1261 թվականին վերագրավել մայրաքաղաքը<a href="#cite_note-Wassaf_p._12-72">[69]</a><a href="#cite_note-Jackson._p._109-73">[70]</a><a href="#cite_note-Barthold._Turkestan._p._488-74">[71]</a>։ Իլխանության հարավ-արևմուտքում Հուլաղուն հավատարիմ էր Խուբլայ խանին, սակայն 1262 թվականից բախումների մեջ էր իրենց զարմիկ Բերքեի՝ Ոսկե Հորդայի ղեկավարի հետ։ Հուլաղուին ծառայող ջուջի արքայազներից մեկի կասկածելի մահը, ռազմական ավարի անհավասար բաշխումը և մուսուլմանների նկատմամբ Հուլաղուի կողմից իրականացրած ջարդերը հանգեցրել են Բերքեի զայրույթին, ով սկսել է աջակցություն ցույց տալ 1259-1260 թվականներին Հուլաղուի դեմ Վրացական թագավորության կազմակերպած ապստամբությանը<a href="#cite_note-75">[72]</a>։ Ստեղծված իրավիճակում Բերքեն դաշինք է կնքել եգիպտական մամլուքների հետ ըննդեմ Հուլաղուի և աջակցել է Խուբլայ խանի հակառակորդ Արըքբուգեին<a href="#cite_note-barthold-76">[73]</a>։ 1264 թվականի փետրվարի 8-ին Հուլաղու խանը մահացել է։ Առիթից օգտվելով՝ Բերքեն փորձել է հարձակվել և գրավել Հուլաղուի թագավորությունը, սակայն ճանապարհին մահացել է, իսկ մի քանի ամիս անց մահացել է նաև Չաղաթայի խանության խան Ալգուն։ Խուբլայ խանը Հուլաղուի <a href="/wiki/%D4%B1%D5%A2%D5%A1%D5%B2%D5%A1_(%D5%AB%D5%B7%D5%AD%D5%A1%D5%B6)" class="mw-redirect" title="Աբաղա (իշխան)">Աբաղա</a> որդուն ճանաչել է նոր իլխան և Բաթուի թոռ Մյոնգե Թեմուրին նշանակել է Ոսկե Հորդայի ղեկավար։ Աբաղան օտարերկրյա դաշնակիցներ էր որոնում, մասնավորապես փորձ է կատարել ստեղծել ֆրանկո-մոնղոլական դաշինք ընդդեմ Եգիպտոսի մամլուքների<a href="#cite_note-77">[74]</a>։ 1264 թվականի օգոստոսի 21-ին Արըքբուգեն Շանդուում հանձնվել է Խուբլայ խանին<a href="#cite_note-78">[75]</a>։ <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Խուբլայ_խանի_արշավանքներ_(1264–1294_թվականներ)"><span id=".D4.BD.D5.B8.D6.82.D5.A2.D5.AC.D5.A1.D5.B5_.D5.AD.D5.A1.D5.B6.D5.AB_.D5.A1.D6.80.D5.B7.D5.A1.D5.BE.D5.A1.D5.B6.D6.84.D5.B6.D5.A5.D6.80_.281264.E2.80.931294_.D5.A9.D5.BE.D5.A1.D5.AF.D5.A1.D5.B6.D5.B6.D5.A5.D6.80.29">Խուբլայ խանի արշավանքներ (1264–1294 թվականներ)</h4>[<a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&veaction=edit&section=20" title="Խմբագրել բաժինը. Խուբլայ խանի արշավանքներ (1264–1294 թվականներ)" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&section=20" title="Edit section's source code: Խուբլայ խանի արշավանքներ (1264–1294 թվականներ)">խմբագրել կոդը</a>]</div> <figure class="mw-default-size mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:M%C5%8Dko_Sh%C5%ABrai_Ekotoba_Mongol_Invasion_Takezaki_Suenaga_2_Page_5-7.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2c/M%C5%8Dko_Sh%C5%ABrai_Ekotoba_Mongol_Invasion_Takezaki_Suenaga_2_Page_5-7.jpg/220px-M%C5%8Dko_Sh%C5%ABrai_Ekotoba_Mongol_Invasion_Takezaki_Suenaga_2_Page_5-7.jpg" decoding="async" width="220" height="73" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2c/M%C5%8Dko_Sh%C5%ABrai_Ekotoba_Mongol_Invasion_Takezaki_Suenaga_2_Page_5-7.jpg/330px-M%C5%8Dko_Sh%C5%ABrai_Ekotoba_Mongol_Invasion_Takezaki_Suenaga_2_Page_5-7.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2c/M%C5%8Dko_Sh%C5%ABrai_Ekotoba_Mongol_Invasion_Takezaki_Suenaga_2_Page_5-7.jpg/440px-M%C5%8Dko_Sh%C5%ABrai_Ekotoba_Mongol_Invasion_Takezaki_Suenaga_2_Page_5-7.jpg 2x" data-file-width="9586" data-file-height="3176" /></a><figcaption><a href="/wiki/%D5%8D%D5%A1%D5%B4%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A1%D5%B5" title="Սամուրայ">Սամուրայ</a> Սուենագան մոնղոլական ռումբի և <a href="/wiki/%D4%B3%D5%B8%D6%80%D5%B5%D5%B8" title="Գորյո">Գորյոյի</a> նետերի հարվածների տակ։ Մոկո Շուրայի Էկոտոբա (蒙古襲来絵詞), մոտ 1293 թվականին</figcaption></figure> Հարավում 1273 թվականի Սյանյանի անկումից հետո մոնղոլները վերջնական հաղթանակ են տանում Հարավային Չինաստանում Սոն դինաստիայի նկատմամբ։ 1271 թվականին Խուբլայ խանը վերանվանել է Չինաստանում մոնղոլական նոր վարչակարգը՝ իբրև Յուան դինաստիա, և փորձել է իր կերպարը «չինականացնել»՝ իբրև Չինաստանի կայսր, որպեսզի չինացիների նկատմամբ վերահսկողություն հաստատի։ Խուբլայ խանը իր նստավայրը տեղափոխել է Դադու (Հանբալըք), որը հետագայում դառնալու էր մերօրյա <a href="/wiki/%D5%8A%D5%A5%D5%AF%D5%AB%D5%B6" title="Պեկին">Պեկինը</a>։ Մայրաքաղաքի տեղափոխումը Չինաստան բազմաթիվ բանավեճերի պատճառ է դարձել, իսկ մոնղոլները Խուբլային մեղադրել են <a href="/wiki/%D5%89%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%B4%D5%B7%D5%A1%D5%AF%D5%B8%D6%82%D5%B5%D5%A9" title="Չինաստանի մշակույթ">չինական մշակույթի</a> հետ սերտ կապեր ունենալու մեջ<a href="#cite_note-79">[76]</a><a href="#cite_note-80">[77]</a>։ Մոնղոլները ի վերջո հաջողության են հասել (Սոն) Չինաստանի դեմ իրենց արշավանքներում, արդյունքում 1276 թվականին չինական Սոն կայսերական ընտանիքը հանձնվել է Յուան դինաստիային՝ դարձնելով մոնղոլներին Չինաստանի առաջին ոչ չինացի նվաճողները։ Խուբլայ խանը օգտագործել է ամեն միջոց հզոր կայսրություն ստեղծելու համար՝ հիմնելով ակադեմիա, գրասենյակներ, առևտրային նավահանգիստներ և ջրանցքներ, աջակցելով արվեստի և գիտության զարգացմանը։ Մոնղոլական աղբյուրների համաձայն նրա կառավարման շրջանում ստեղծվել են 20 165 հանրային դպրոցներ<a href="#cite_note-man-81">[78]</a>։ <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Mongol_warrior_of_Genghis_Khan.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/eb/Mongol_warrior_of_Genghis_Khan.jpg/220px-Mongol_warrior_of_Genghis_Khan.jpg" decoding="async" width="220" height="124" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/eb/Mongol_warrior_of_Genghis_Khan.jpg/330px-Mongol_warrior_of_Genghis_Khan.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/eb/Mongol_warrior_of_Genghis_Khan.jpg/440px-Mongol_warrior_of_Genghis_Khan.jpg 2x" data-file-width="760" data-file-height="430" /></a><figcaption>Մոնղոլական ձիավոր</figcaption></figure> Եվրասիայի մեծ մասի նկատմամբ իրական կամ անվանական գերիշխանություն հաստատելուց և Չինաստանը նվաճելուց հետո Խուբլայ խանը նոր արշավանքներ էր նախատեսում։ Բուրմայի և <a href="/wiki/%D5%8D%D5%A1%D5%AD%D5%A1%D5%AC%D5%AB%D5%B6" title="Սախալին">Սախալինի</a> նվաճումները բավականին ռիսկային են եղել, իսկ Վիետնամի և Տամպայի նվաճումները պարզապես պարտությամբ են ավարտվել, սակայն արդյունքն այն է եղել, որ այս տարածքները շարունակել են մնալ մոնղոլական վասալներ։ Մոնղոլական բանակները բազմիցս պարտություն են կրել <a href="/wiki/%D5%8E%D5%AB%D5%A5%D5%BF%D5%B6%D5%A1%D5%B4" title="Վիետնամ">Վիետնամում</a> և ջախջախվել են Բայ Դանգի ճակատամարտում (1288 թվական)։ Նողային և Քյոչուն՝ Սպիտակ Հորդային խանը, Յուան դինաստիայի և <a href="/wiki/%D4%BB%D5%AC%D5%AD%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Իլխանություն">Իլխանության</a> հետ հաստատել են բարիդրացիական հարաբերություններ։ Մեծ խանի պաշտոնի համար ընտանիքի մրցակցող ճյուղերի միջև քաղաքական անհամաձայնությունը շարունակվել է, սակայն Մոնղոլական կայսրության տնտեսական և առևտրական հաջողությունները շարունակվել են՝ չնայած խառնաշփոթին<a href="#cite_note-82">[79]</a><a href="#cite_note-83">[80]</a><a href="#cite_note-84">[81]</a>։ <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Մոնղոլական_կայսրության_մասնատում">Մոնղոլական կայսրության մասնատում</h3>[<a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&veaction=edit&section=21" title="Խմբագրել բաժինը. Մոնղոլական կայսրության մասնատում" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&section=21" title="Edit section's source code: Մոնղոլական կայսրության մասնատում">խմբագրել կոդը</a>]</div> 1200-ական թվականների վերջին Մոնղոլական կայսրությունում տեղի են ունեցել լուրջ փոփոխություններ։ Խուբլայ խանը, ով գրավել էր ամբողջ Չինաստանը և հիմք դրել Յուան դինաստիային, մահացել է 1294 թվականին։ Նրան հաջորդել է թոռը՝ Թեմուր խանը, ով շարունակել է Խուբլայ խանի վարած քաղաքականությունը։ Միևնույն ժամանակ Թոլուների քաղաքացիական պատերազմը, Բերքե-Հուլաղուի պատերազմը և դրան հաջորդած Խայդու-Խուբլայի պատերազմը թուլացրել էր ոչ միայն Մոնղոլական կայսրության ողջ տարածքում, այլև ինքնավար խանություններում, Յուան դինաստիայի շրջանում, արևմտյան երեք խանություններում՝ Ոսկե Հորդա, Չաղաթայի խանություն և Իլխանություն, մեծ խանի հեղինակությունը։ Միայն Իլխանությունն էր հավատարիմ մնացել Յուան դինաստիային, սակայն այստեղ էլ իշխանության համար պայքար էր ընթանում՝ պայմանավորված կայսրության հարավարևմտյան շրջաններում իսլամական խմբակցությունների հետ հակամարտությամբ<a href="#cite_note-ReferenceA-85">[82]</a>։ <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Fun%C3%A9railles_de_Tchaghata%C3%AF.jpeg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/87/Fun%C3%A9railles_de_Tchaghata%C3%AF.jpeg/220px-Fun%C3%A9railles_de_Tchaghata%C3%AF.jpeg" decoding="async" width="220" height="215" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/87/Fun%C3%A9railles_de_Tchaghata%C3%AF.jpeg/330px-Fun%C3%A9railles_de_Tchaghata%C3%AF.jpeg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/8/87/Fun%C3%A9railles_de_Tchaghata%C3%AF.jpeg 2x" data-file-width="399" data-file-height="390" /></a><figcaption>Չաղաթայ խանի թաղումը</figcaption></figure> Խայդուի մահից հետո Չաղաթայներից Դուվան խաղաղության հաստատման առաջարկով է հանդես եկել և համոզել է Ուգեդեյներին ենթարկվել Թեմուր խանին<a href="#cite_note-86">[83]</a><a href="#cite_note-87">[84]</a>։ 1304 թվականին բոլոր խանությունները հաստատել են խաղաղության պայմանագիրը և ընդունել Թեմուր խանի գերիշխանությունը<a href="#cite_note-88">[85]</a><a href="#cite_note-89">[86]</a><a href="#cite_note-90">[87]</a><a href="#cite_note-91">[88]</a>։ Սրանով, փաստորեն, Յուան դինաստիան կարողացել է իր անվանական գերիշխանությունը հաստատել արևմտյան խանությունների նկատմամբ, որը տևել է մի քանի տասնամյակ։ Սակայն այս անվանական գերիշխանությունը թույլ հիմքեր ուներ, արդյունքում 4 խանությունները սկսել են զարգանալ իրարից առանձին և ձևավորվել են իբրև անկախ պետություններ։ Նվաճումների և քաղաքացիական պատերազմների դարաշրջանից հետո սկսվել է հարաբերականորեն խաղաղ մի շրջան՝ Պաքս Մոնղոլիկա, որի ընթացքում մեծ չափերի են հասել Եվրոպայի և Ասիայի միջև միջազգային առևտուրն ու մշակութային փոխանակումները։ Չինաստանում Յուան դինաստիայի և Պարսկաստանում Իլխանության միջև հաղորդակցությունը ամրապնդում էր արևելքի և արևմուտքի միջև առևտրային հարաբերությունները։ Յուան արքայական դինաստիայի նշաններով տեքստիլ գործեր կարող էր հանդիպել կայսրության հակառակ կողմում, օրինակ՝ հայկական զարդանախշերով զարդարված․ ծառեր և բանջարեղեններ էին փոխանակվում կայսրության տարբեր մասերում, իսկ տեխնոլոգիական նորարարությունները տարածվում էին մոնղոլական տիրույթներից դեպի Արևմուտք<a href="#cite_note-92">[89]</a>։ Հռոմի Յոհաննես XXII պապը Պաքս Մոնղոլիկան նկարագրող հուշագիր է ստացել արևելյան եկեղեցուց, որտեղ ասվում է․ «Խանը կամ խաքանը մեծագույն միապետներից մեկն է և պետության բոլոր լորդերը, օրինակ՝ Ալմալիղ թագավորը (Չաղաթայի խանություն), Աբու Սաիդը և Ուզբեկ խանը, նրա ենթականերն են, ովքեր ողջունում են նրա սրբությունը և հարգանքի տուրք մատուցում»<a href="#cite_note-93">[90]</a>։ Այնուամենայնիվ, ճիշտ է՝ 4 խանությունները շարունակել են մինչև 14-րդ դար հարաբերվել իրար հետ, սակայն իբրև <a href="/wiki/%D4%BB%D5%B6%D6%84%D5%B6%D5%AB%D5%B7%D5%AD%D5%A1%D5%B6_%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Ինքնիշխան պետություն">ինքիշխան պետություններ</a>՝ նրանք այլևս երբեք չեն միավորել իրենց ռեսուրսները միասնական ռազմական գործողությունների համար<a href="#cite_note-94">[91]</a>։ <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Ինքնիշխան_խանությունների_զարգացում">Ինքնիշխան խանությունների զարգացում</h4>[<a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&veaction=edit&section=22" title="Խմբագրել բաժինը. Ինքնիշխան խանությունների զարգացում" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&section=22" title="Edit section's source code: Ինքնիշխան խանությունների զարգացում">խմբագրել կոդը</a>]</div> Չնայած Խայդուի և Դուվայի հետ կոնֆլիկտին՝ Թեմուր խանը կարողացել էր ռազմատենչ շան ժողովրդին հարկատու դարձնել 1297-1303 թվականներին <a href="/wiki/%D4%B9%D5%A1%D5%AB%D5%AC%D5%A1%D5%B6%D5%A4" title="Թաիլանդ">Թաիլանդի</a> դեմ ռազմական մի շարք գործողությունների հետո։ Սրանով վերջ է դրվել մոնղոլների հարավային արշավանքներին։ <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Tem%C3%BCr_Chabar_Toqta_%C3%96ldje%C3%AFtu.jpeg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/09/Tem%C3%BCr_Chabar_Toqta_%C3%96ldje%C3%AFtu.jpeg/220px-Tem%C3%BCr_Chabar_Toqta_%C3%96ldje%C3%AFtu.jpeg" decoding="async" width="220" height="143" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/09/Tem%C3%BCr_Chabar_Toqta_%C3%96ldje%C3%AFtu.jpeg/330px-Tem%C3%BCr_Chabar_Toqta_%C3%96ldje%C3%AFtu.jpeg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/09/Tem%C3%BCr_Chabar_Toqta_%C3%96ldje%C3%AFtu.jpeg/440px-Tem%C3%BCr_Chabar_Toqta_%C3%96ldje%C3%AFtu.jpeg 2x" data-file-width="2496" data-file-height="1620" /></a><figcaption>Չորս խաների՝ Թեմուր (Յուան), Չապար (Ուգեդեյ), Թողթա (Ոսկե Հորդա), Օլջայթու (Իլխանություն), եվրոպական նկարը Fleur des histoires d'orient-ում<a href="#cite_note-95">[92]</a></figcaption></figure> Երբ 1295 թվականին Գազան խանը բարձրացել է Իլխանության գահին, նա պաշտոնապես ընդունել է իսլամը՝ շրջադարձային քայլ կատարելով մոնղոլական պատմության մեջ, որից հետո մոնղոլական Պարսկաստանը ավելի ու ավելի է իսլամականացել։ Չնայած դրան՝ Գազան խանը շարունակել է ամրապնդել Թեմուր խանի և Յուան դինաստիայի հետ հարաբերությունները։ Քաղաքական տեսանկյունից ձեռք էր տալիս Գազան խանին ցույց տալ, թե Իլխանությունում մեծ խանը հեղինակություն ունի, քանի որ Ռուսաստանում Ոսկե Հորդան երկար ժամանակ էր Վրաստանի նկատմամբ հավակնություններ էր ցույց տալիս<a href="#cite_note-ReferenceA-85">[82]</a>։ Չորս տարվա ընթացքում Գազանը տուրք է ուղարկել Յուան արքունիք և դիմել է այլ խաներին, որ ընդունեն Թեմուր խանին՝ իբրև գերագույն խան։ Հաջորդ տասնամյակների ընթացքում նա քաջալերել է Իլխանության և Յուան դինաստիայի միջև մշակութային և գիտական հարաբերությունների զարգացումը<a href="#cite_note-96">[93]</a>։ Գազանը մուսուլման էր, սակայն նա նաև շարունակում էր իր նախնիների պատերազմը Եգիպտոսի մամլուքների դեմ և իր մոնղոլ խորհրդականների հետ խոսում էր իր մայրենի լեզվով։ 1299 թվականին Վադի ալ-Խազանդարի հովտում տեղի ունեցած ճակատամարտում նա պարտության է մատնել մամլուքյան զորքերին, սակայն շատ կարճ ժամանակ է կարողացել Սիրիան պահել իր ձեռքում՝ պայմանավորված Չաղաթայի խանության դե ֆակտո ղեկավար Խայդուի արշավանքներով, ով պատերազմի մեջ էր մտել միաժամանակ Իլխանության և Յուան դինաստիայի դեմ։ Ոսկե Հորդայի ներսում իշխանության համար պայքարելով՝ Խայդուն իր թեկնածու Քոբելեգին է առաջարկել Բայանի (1299–1304 թվականներ) փոխարեն՝ իբրև Սպիտակ Հորդային խան։ Բայանը, Ռուսաստանում մոնղոլների կողմից ռազմական աջակցություն ստանալուց հետո, դիմել է Թեմուր խանին և Իլխանությանը՝ միասնական պայքար սկսելու Խայդուի ուժերի դեմ։ Թեմուրը համաձայնվել է և մեկ տարի անց հարձակվել Խայդուի վրա։ 1301 թվականին <a href="/wiki/%D5%81%D5%A1%D5%A2%D5%AD%D5%A1%D5%B6" title="Ձաբխան">Ձաբխան գետի</a> մոտ Թեմուրի և Խայդուի զորքերի միջև տեղի ունեցած արյունոտ ճակատամարտից հետո Խայդուն մահացել է, իսկ նրան հաջորդել է Դուվան<a href="#cite_note-97">[94]</a><a href="#cite_note-98">[95]</a>։ Խայդուի որդի Չափարը դեմ է դուրս եկել Դուվային, սակայն Թեմուրի օգնությամբ Դուվան կարողացել է պարտության մատնել Ուգեդեյներին։ Ոսկե Հորդայի խան Թոխթան, ևս ցանկանալով խաղաղություն հաստատել, 20,000 մարդ է ուղարկել Յուանի առաջնագծի պաշտպանության համար<a href="#cite_note-99">[96]</a>։ 1312 թվականին Թոխթան մահացել է, իսկ նրան հաջորդել է <a href="/wiki/%D5%8D%D5%B8%D6%82%D5%AC%D5%A9%D5%A1%D5%B6_%D5%84%D5%B8%D6%82%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%B4%D5%A5%D5%A4_%D5%88%D6%82%D5%A6%D5%A2%D5%A5%D5%AF" class="mw-redirect" title="Սուլթան Մուհամմեդ Ուզբեկ">Ուզբեկը</a> (1313–1341 թվականներ), ով գրավել է Ոսկե Հորդայի գահը և հալածել ոչ մուսուլման մոնղոլներին։ Ոսկե Հորդային նկատմամբ Յուան դինաստիայի ազդեցությունը նվազել է, և մոնղոլական պետությունների միջև սահմանային բախումները վերսկսվել են։ Այուրբարվադա Բույանթու խանի դեսպանները աջակցություն են ցույց տվել Թոխթայի որդուն ընդդեմ Ուզբեկի։ <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:MongolsInHungary1241.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2f/MongolsInHungary1241.jpg/220px-MongolsInHungary1241.jpg" decoding="async" width="220" height="150" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2f/MongolsInHungary1241.jpg/330px-MongolsInHungary1241.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2f/MongolsInHungary1241.jpg/440px-MongolsInHungary1241.jpg 2x" data-file-width="741" data-file-height="505" /></a><figcaption>Հունգարացի Բելա IV թագավորը Ոսկե Հորդայի զորավար Քադանի գլխավորությամբ մոնղոլների հետ կռվի ժամանակ</figcaption></figure> Չաղաթայի խանությունում Ուգեդեյի ժառանգների հանկարածակի ապստամբության ճնշումից և Չափարին աքսորելուց հետո գահ է բարձրացել Էսեն Բուգա I-ը (1309–1318 թվականներ)։ Յուանի և Իլխանության բանակները ի վերջո հարձակվել են Չաղաթայի խանության վրա։ Կանխազգալով հնարավոր տնտեսական շահը և Չինգիզ խանի ժառանգությունը ճանաչելով՝ Ուզբեկը 1326 թվականին կրկին բարիդրացիական հարաբերություններ է հաստատել Յուան դինաստիայի հետ։ Նա ամրապնդել է հարաբերությունները նաև մուսուլմանական աշխարհի հետ՝ կառուցելով մզկիթներ և այլ բարդ կառույցներ, ինչպիսիք են բաղնիքները։ 14-րդ դարի երկրորդ տասնամյակում մոնղոլական արշավանքները նվազել են։ 1323 թվականին Իլխանության խան Աբու Սաիդը (1316–1335 թվականներ) Եգիպտոսի հետ խաղաղության պայմանագիր է կնքել։ Նրա խնդրանքով Յուան արքունիքը իր խնամակալ Չոբանին նշանակել է մոնղոլական բոլոր խանությունների գլխավոր հրամանատար, սակայն Չոբանը 1327 թվականին մահացել է<a href="#cite_note-100">[97]</a>։ 1328-1329 թվականներին Յուան դինաստիայում սկսվում է քաղաքացիական պատերազմ։ 1328 թվականին Յեսուն Թեմուրի մահից հետո Թուղ Թեմուրը Դադուում դարձել է նոր ղեկավար, մինչդեռ Յեսուն Թեմուրի որդի Ռագիբաղը գահ է ստացել Շանգդուում՝ հանգեցնելով քաղաքացիական պատերազմի, որը հայտնի էր Երկու մայրաքաղաքների պատերազմն անունով։ Թուղ Թեմուրը պարտության է մատնել Ռագիբաղին, սակայն Չաղաթայի խան Էլջիղիդեյը (1326–1329 թվականներ) աջակցել է Թուղ Թեմուրի ավագ եղբայր Քուսալային՝ իբրև խանի։ 1329 թվականի օգոստոսի 30-ին Քուսալան դարձել է խան։ Թուղ Թեմուրի հրամանով մի ղփչաղ հրամանատար թունավորել է Քուսալային, որից հետո Թուղ Թեմուրը կրկին եկել է իշխանության։ Թուղ Թեմուրը (1304–1332 թվականներ) տիրապետել է չինարենին և չինական պատմությանը և եղել է հայտնի պոետ, գեղագիր և նկարիչ։ Մոնղոլական կայսրության այլ խանությունների կողմից ընդունվելու համար նա Չաղաթայի խանություն՝ իլխան Աբու Սաիդի և Ուզբեկի մոտ է ուղարկել է Չինգիզ խանի ժառանգներին և արքայազններին։ Այս պատվիրակներին ի պատասխան նրանք համաձայնվել են ամեն տարի տուրք են ուղարկել<a href="#cite_note-101">[98]</a>։ Ավելին՝ Թուղ Թեմուրը շռայլ նվերներ և կայսերական կնիք է ուղարկել Էլջիղիդեյին նրա զայրույթը հանգստացնելու համար։ <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Մոնղոլական_կայսրությունից_մնացած_պետություններ"><span id=".D5.84.D5.B8.D5.B6.D5.B2.D5.B8.D5.AC.D5.A1.D5.AF.D5.A1.D5.B6_.D5.AF.D5.A1.D5.B5.D5.BD.D6.80.D5.B8.D6.82.D5.A9.D5.B5.D5.B8.D6.82.D5.B6.D5.AB.D6.81_.D5.B4.D5.B6.D5.A1.D6.81.D5.A1.D5.AE_.D5.BA.D5.A5.D5.BF.D5.B8.D6.82.D5.A9.D5.B5.D5.B8.D6.82.D5.B6.D5.B6.D5.A5.D6.80">Մոնղոլական կայսրությունից մնացած պետություններ</h3>[<a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&veaction=edit&section=23" title="Խմբագրել բաժինը. Մոնղոլական կայսրությունից մնացած պետություններ" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&section=23" title="Edit section's source code: Մոնղոլական կայսրությունից մնացած պետություններ">խմբագրել կոդը</a>]</div> 1335 թվականին իլխան <a href="/wiki/%D4%B1%D5%A2%D5%B8%D6%82-%D5%8D%D5%A1%D5%AB%D5%A4_%D4%B2%D5%A1%D5%B0%D5%A1%D5%BF%D5%B8%D6%82%D6%80_%D4%BD%D5%A1%D5%B6" title="Աբու-Սաիդ Բահատուր Խան">Աբու Սաիդ Բահատուր խանի</a> մահվան հետ մեկտեղ Մոնղոլական կայսրության հիմքերը սկսել են երերալ, իսկ Պարսկաստանում քաղաքական անիշխանություն է սկիզբ առել։ Աբու Սաիդին հաջորդած խանը սպանվել է օյրաթ կառավարչի կողմից, իսկ Իլխանությունը բաժան-բաժան է եղել ջալաիրների, սուլդուսների, խասարների, Թողա Թեմուրի (մահացել է 1353 թվականին) և պարսիկ զինվորականների միջև։ Ստեղծված քաոսային իրավիճակից օգտվելով՝ վրացիները կարողացել են դուրս մղել մոնղոլներին իրենց տարածքներից, իսկ ույղուր հրամանատար Էրեթնան 1336 թվականին <a href="/wiki/%D5%93%D5%B8%D6%84%D6%80_%D4%B1%D5%BD%D5%AB%D5%A1" title="Փոքր Ասիա">Փոքր Ասիայում</a> հիմնել է անկախ պետություն։ Մոնղոլների անկումից հետո նրանց հավատարիմ վասալ <a href="/wiki/%D4%BF%D5%AB%D5%AC%D5%AB%D5%AF%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A9%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Կիլիկիայի հայկական թագավորություն">Կիլիկիայի հայկական թագավորությունը</a> սկսել է ենթարկվել մամլուքների աճող սպառնալիքին և արդյունքում անկում է ապրել<a href="#cite_note-102">[99]</a>։ Պարսկաստանում Իլխանության անկմանը զուգահեռ խառնաշփոթ էր տիրում նաև Չինաստանում և <a href="/wiki/%D5%89%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D5%A9%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D5%B8%D6%82%D5%AC%D5%B8%D6%82%D5%BD" title="Չաղաթայի ուլուս">Չաղաթայի խանությունում</a>։ Այս խառնաշփոթին ավելացել է նաև <a href="/wiki/%D5%8D%D6%87_%D5%B4%D5%A1%D5%B0" title="Սև մահ">Սև մահ</a> անունով հայտնի ժանտախտը, որը սկսվել է մոնղոլական տիրույթներում և տարածվել դեպի Եվրոպա։ Այս հիվանդությունը ավերածություններ է գործել բոլոր խանություններում՝ կտրելով առևտրային հարաբերություններն ու սպանելով միլիոնավոր մարդկանց<a href="#cite_note-103">[100]</a>։ 14-րդ դարում միայն Եվրոպայում ժանտախտի պատճառով մահացել է շուրջ 50 միլիոն մարդ<a href="#cite_note-104">[101]</a>։ Մոնղոլների իշխանության անկման հետ մեկտեղ կայսրությունում կատարյալ քաոս է սկսվել՝ պայմանավորված ոչ մոնղոլ ղեկավարների ազդեցության տարածմամբ։ 1342-1369 թվականներին Ոսկե Հորդան կորցրել է արևմտյան տիրույթները (ներառյալ ժամանակակից <a href="/wiki/%D4%B2%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%BC%D5%B8%D6%82%D5%BD" title="Բելառուս">Բելառուսի</a> և <a href="/wiki/%D5%88%D6%82%D5%AF%D6%80%D5%A1%D5%AB%D5%B6%D5%A1" title="Ուկրաինա">Ուկրաինայի</a> տարածքները) մինչև <a href="/wiki/%D4%BC%D5%A5%D5%B0%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Լեհաստան">Լեհաստան</a> և <a href="/wiki/%D4%BC%D5%AB%D5%BF%D5%BE%D5%A1" title="Լիտվա">Լիտվա</a>։ 1331-1343 թվականներին Չաղաթայի խանության մուսուլման և ոչ մուսուլման արքայազնները միմյանց հետ կռվի են բռնվել․ Չաղաթայի խանությունը քայքայվել է, երբ ոչ Չինգիզ խանի ժառանգներից զինվորականները իրենց խամաճիկներին են դրել Տրանսոխանիայի և Մողուլիստանի խաների պաշտոնում։ Ջանիբեկ խանը (1342–1357 թվականներ) կարճ ժամանակով ջուջիների գերիշխանությունն է հաստատել չաղաթայների նկատմամբ։ Նա, պահանջելով իրեն ենթարկվել իրանական Ատրպատականում Իլխանությունից անջատված մի հատվածի, հայտարարել է, որ «այսօր երեք ուլուսներ իմ վերահսկողության տակ են»<a href="#cite_note-Prawdin._p._379-105">[102]</a>։ <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Menli_I_Giray.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/8/84/Menli_I_Giray.jpg" decoding="async" width="114" height="196" class="mw-file-element" data-file-width="114" data-file-height="196" /></a><figcaption><a href="/wiki/%D5%82%D6%80%D5%AB%D5%B4" title="Ղրիմ">Ղրիմի</a> <a href="/wiki/%D4%B9%D5%A1%D5%A9%D5%A1%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Թաթարներ">թաթար</a> <a href="/wiki/%D4%BD%D5%A1%D5%B6" title="Խան">խան</a> Մենգլի Գիրեյ</figcaption></figure> 1359 թվականին Բերդիբեկ խանի սպանությունից հետո ջուջիների հակառակորդ ընտանիքները սկսել են պայքարել Ոսկե Հորդայի գահի համար։ Յուան դինաստիայից վերջին ղեկավար Թողան Թեմուրը (ղեկավարել է 1333–1370 թվականներ) ի զորու չէր կարգավորելու այս հակասությունները, որը ցույց էր տալիս, որ կայսրությունը հասել էր իր վերջին։ Արժույթը, որը չէր հաստատվել արքունիքի կողմից, մտել է հիպերինֆլիացիայի մեջ և արդյունքում Յուան դինաստիայի մտցրած կոշտ հարկային համակարգը հանգեցրել է հան-չինական ժողովրդի ապստամբությանը։ 1350-ական թվականներին Գոնգմինը Գորյոյից կարողացել է հաջողությամբ դուրս մղել մոնղոլական կայազորին և բնաջնջել է Թողան Թեմուր խանի կայսրուհու ընտանիքը, իսկ այդ ընթացքում Ջանչուբ Գյալցեն կարողացել է վերացնել մոնղոլական ազդեցությունը <a href="/wiki/%D5%8F%D5%AB%D5%A2%D5%A5%D5%A9" title="Տիբեթ">Տիբեթում</a><a href="#cite_note-Prawdin._p._379-105">[102]</a>։ Իրենց հպատակներից մեկուսացվելով՝ մոնղոլները կարճ ժամանակում կորցրել են Չինաստանի մեծ մասը հօգուտ ապստամբ Մին դինաստիայի ուժերի և 1368 թվականին փախել են իրենց հայրենիք Մոնղոլիա։ Յուան դինաստիայի տապալումից հետո Ոսկե Հորդան կորցրել է կապը Չինաստանի և Մոնղոլիայի հետ, մինչդեռ Չաղաթայի խանության երկու հիմնական հատվածները պարտություն են կրել <a href="/wiki/%D4%BC%D5%A5%D5%B6%D5%AF%D5%A9%D5%A5%D5%B4%D5%B8%D6%82%D6%80" title="Լենկթեմուր">Լենկթեմուրից</a> (1336–1405 թվականներ)՝ Թեմուրյանների կայսրության հիմնադրից։ Այնուամենայնիվ, Չաղաթայի խանության որոշ մնացորդներ պահպանվել են․ վերջին չաղաթայական պետությունը եղել է Յարքենթի խանությունը մինչև այն պարտություն է կրել օյրաթական Ջունգար խանությունից 1680 թվականին Ալթիշահրի նվաճման ժամանակ։ Ոսկե Հորդան բաժանվել է մանր թյուրքական հորդաների, որոնք հետագա 4 դարերի ընթացքում աստիճանաբար անկում են ապրել։ Դրանց մեջ Մեծ Հորդան՝ խանության ստվերը, գոյատևել է մինչև 1502 թվականը, երբ դրա իրավահաջորդ պետություններից մեկը՝ <a href="/wiki/%D5%82%D6%80%D5%AB%D5%B4%D5%AB_%D5%AD%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Ղրիմի խանություն">Ղրիմի խանությունը</a>, գրավել է Սարայը<a href="#cite_note-Halperin._p._28-106">[103]</a>։ Ղրիմի խանությունը գոյություն է ունեցել մինչև 1783 թվականը, մինչդեռ Բուխարայի խանությունը և <a href="/wiki/%D5%82%D5%A1%D5%A6%D5%A1%D5%AD%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AD%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Ղազախական խանություն">Ղազախական խանությունը</a> ավելի երկար կյանք են ունեցել։ <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Ռազմական_կառուցվածք">Ռազմական կառուցվածք</h2>[<a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&veaction=edit&section=24" title="Խմբագրել բաժինը. Ռազմական կառուցվածք" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&section=24" title="Edit section's source code: Ռազմական կառուցվածք">խմբագրել կոդը</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Genghis_Khan_The_Exhibition_(5465078899).jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c3/Genghis_Khan_The_Exhibition_%285465078899%29.jpg/220px-Genghis_Khan_The_Exhibition_%285465078899%29.jpg" decoding="async" width="220" height="146" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c3/Genghis_Khan_The_Exhibition_%285465078899%29.jpg/330px-Genghis_Khan_The_Exhibition_%285465078899%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c3/Genghis_Khan_The_Exhibition_%285465078899%29.jpg/440px-Genghis_Khan_The_Exhibition_%285465078899%29.jpg 2x" data-file-width="1430" data-file-height="949" /></a><figcaption>Մոնղոլական զինվորի ընդհանուր տեսքը (վերականգնված)</figcaption></figure> Մոնղոլական զորքի թիվը գիտական շրջանակներում բանավեճերի առարկա է եղել<a href="#cite_note-107">[104]</a>, սակայն մի բան պարզ է, որ 1206 թվականին զորքի թիվը եղել 105,000<a href="#cite_note-108">[105]</a>։ Մոնղոլական ռազմական կառույցը պարզ էր, սակայն շատ արդյունավետ՝ հիմնված էր դեցիմետրական համակարգի վրա։ Բանակը կազմված էր 10-ական հոգուց կազմված միավորներից՝ արբաններ (10 մարդ), զուններ (100), մինգաններ (1000) և թումեններ (10,000)<a href="#cite_note-Morgan._pp._80-109">[106]</a>։ Մոնղոլները հայտնի էին հատկապես իրենց ձիավոր նետաձիգներով, սակայն նիզակավորները նույնքան հմուտ են եղել։ Մոնղոլների մոտ սովորություն էր հավաքել ռազմական տաղանդ ունեցողներին գրավյալ հողերից։ Չինացի հմուտ ինժեներների և ռմբակոծիչ խմբի շնորհիվ, որը մասնագիտացել էր քարանետների և այլ քանդող գործիքների կառուցման մեջ, մոնղոլները կարողանում էին պաշարել ամենաամրացված դիրքերը՝ հաճախ օգտագործելով տեղական հումքը<a href="#cite_note-Morgan._pp._80-109">[106]</a>։ <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Subudei.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/38/Subudei.jpg/220px-Subudei.jpg" decoding="async" width="220" height="330" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/38/Subudei.jpg/330px-Subudei.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/38/Subudei.jpg/440px-Subudei.jpg 2x" data-file-width="600" data-file-height="900" /></a><figcaption>Ոսկե Հորդայի մոնղոլ զորավար Սուբութայ</figcaption></figure> Մոնղոլական կայսրության զորքերը հատուկ վարժեցվում, կազմակերպվում էին և զինվում շարժունակության և արագության համար։ Մոնղոլ զինվորները ավելի թեթև էին զինվում, քան նրանց հակառակորդները, սակայն նրանք կարողանում էին ավելի հաջող մանևրել։ Յուրաքանչյուր մոնղոլ զինվոր սովորաբար ճանապարհորդել է մի քանի ձիերով՝ հնարավորություն ունենալով անհրաժեշտության դեպքում հանգստացած ձի ունենալ։ Ավելին՝ մոնղոլական բանակում զինվորները մատակարարման գծից անջատ էին գործում, որն էլ հնարավորություն էր ստեղծում առավել արագաշարժ լինել<a href="#cite_note-Morgan._The_Mongols._pp._74–75-110">[107]</a>։ Հմուտ սուրհանդակները հնարավոր էին դարձնում զորքերի և նրանց ղեկավարների միջև անընդհատ կապը։ Ինչպես պատմում է <a href="/wiki/%D4%B1%D5%A9%D5%A1_%D5%84%D5%A1%D5%AC%D5%AB%D6%84_%D5%8B%D5%B8%D6%82%D5%BE%D5%A5%D5%B5%D5%B6%D5%AB" title="Աթա Մալիք Ջուվեյնի">Աթա Մալիք Ջուվեյնին</a>, ավանդական որսորդության ժամանակ (nerge) արմատավորվում էր կարգապահությունը։ Այս որսորդությունները տարբերվում էին այլ մշակույթների որսորդություններից, որոնք փոքր միավորներով էին կատարվում։ Մողոլական ուժերը գծով տարածվում էին և շրջապատում ողջ տարածքը, այնուհետև մի տեղում քշելով մի տեղում էին հավաքում ամբողջ <a href="/wiki/%D5%88%D6%80%D5%BD" title="Որս">որսը</a>։ Նպատակն այն էր, որ պետք էր թույլ չտալ որևէ կենդանու փախուստի դիմել և պետք էր մորթել բոլորին<a href="#cite_note-Morgan._The_Mongols._pp._74–75-110">[107]</a>։ Մոնղոլների մեկ այլ առավելություն այն էր, որ նրանք կարողանում էին երկար հեռավորություններ կտրել՝ նույնիսկ անսովոր ցուրտ ձմռանը, օրինակ՝ նրանք օգտագործում էին սառած գետերը դրանց ափերին գտնվող քաղաքներ հասնելու համար։ Մոնղոլները հմուտ էին նաև գետ անցնելու մեջ․ նրանք գարնանային հեղեղումների ժամանակ կարողացել են մեկ գիշերում 30 հազար հեծելազորով անցնել Շահո գետը Մուհի ճակատամարտի ժամանակ (1241 թվականի ապրիլ) և պարտության են մատնել հունգարական թագավոր Բելա IV-ին։ Նմանապես մուսուլմանական Խորեզմշահի դեմ հարձակման ժամանակ գետերում տեղակայված բեռնանավերը թույլ չեն տվել հակառակորդին փախուստի դիմել գետով։ Մոնղոլները ավանդաբար հայտնի են եղել իրենց ցամաքային ուժերի խիզախություններով, քանզի ծովային ուժեր շատ հազվադեպ են օգտագործել։ 1260-1270-ական թվականներին նրանք օգտագործել են <a href="/wiki/%D5%8C%D5%A1%D5%A6%D5%B4%D5%A1%D5%AE%D5%B8%D5%BE%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B6%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%BF%D5%B8%D6%80%D5%B4" title="Ռազմածովային նավատորմ">ռազմածովային ուժերը</a> Չինաստանի Սոն դինաստիային պարտության մատնելու համար՝ չնայած <a href="/wiki/%D5%83%D5%A1%D5%BA%D5%B8%D5%B6%D5%AB%D5%A1" title="Ճապոնիա">Ճապոնիայի</a> դեմ առափնյա արշավանքներ իրականացնելու նրանց փորձերը անհաջողության են մատնվել։ Արևելյան <a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A5%D6%80%D5%AF%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AE%D5%B8%D5%BE" title="Միջերկրական ծով">Միջերկրականում</a> մոնղոլական արշավանքները բացառապես ցամաքային են եղել, քանզի ծովը գտնվում էր խաչակիրների և մամլուքների զորքերի վերահսկողության տակ<a href="#cite_note-111">[108]</a>։ Բոլոր ռազմական արշավանքներին նախորդել է հետախուզության, նախապատրաստման, ինչպես նաև հակառակորդի տարածքի և ուժերի մասին տեղեկատվություն հավաքելու փուլը։ Մոնղոլական բանակի հաջողությունը, կառուցվածքը և շարժունակությունը հնարավորություն էին տալիս միաժամանակ մի քանի ճակատով կռիվ մղել։ Մինչև 60 տարեկան բոլոր չափահաս տղամարդիկ ենթակա էին հավաքագրման, որը ցեղային ավանդույթում պատվի հարց էր համարվում<a href="#cite_note-112">[109]</a>։ <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Հասարակություն">Հասարակություն</h2>[<a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&veaction=edit&section=25" title="Խմբագրել բաժինը. Հասարակություն" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&section=25" title="Edit section's source code: Հասարակություն">խմբագրել կոդը</a>]</div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Օրենք_և_կառավարում">Օրենք և կառավարում</h3>[<a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&veaction=edit&section=26" title="Խմբագրել բաժինը. Օրենք և կառավարում" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&section=26" title="Edit section's source code: Օրենք և կառավարում">խմբագրել կոդը</a>]</div> Մոնղոլական կայսրությունը կառավարվում էր Չինգիզ խանի կողմից հնարված օրենսգրքով, որը կոչվում էր Յասա և նշանակում էր «կարգ» կամ «հրամանագիր»։ Այս օրենսգրքի գլխավոր կետն այն էր, որ նրանք, ովքեր բարձր պաշտոններ ունեն, կիսում են նույն դժվարությունները, ինչ որ հասարակ մարդիկ։ Այն նաև սահմանել է խիստ պատժամիջոցներ, օրինակ՝ <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D5%B0%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%AB%D5%AA" title="Մահապատիժ">մահապատիժ</a>, եթե երկու ձիավոր ռազմիկներից երկրորդը չվերցնի այն, ինչ ընկել է առջևից գնացող ռազմիկի մոտից։ Տարբեր պատժամիջոցներ էին սահմանվել նաև բռնաբարության և սպանության համար։ Մոնղոլական օրենքի նկատմամբ ցանկացած դիմադրություն ենթադրում էր զանգվածային կոլեկտիվ պատիժ։ Յասայի համաձայն առաջնորդները ու զորավարները ընտրվում էին ըստ իրենց <a href="/wiki/%D5%84%D5%A5%D6%80%D5%AB%D5%BF%D5%B8%D5%AF%D6%80%D5%A1%D5%BF%D5%AB%D5%A1" title="Մերիտոկրատիա">արժանիքների</a>։ Կայսրությունը կառավարվում էր ոչ ժողովրդավարական, <a href="/wiki/%D4%BD%D5%B8%D6%80%D5%B0%D6%80%D5%A4%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6" title="Խորհրդարան">խորհրդարանական</a> սկզբունքով ստեղծած կենտրոնական խորհրդի՝ քուրուլթայի կողմից, որտեղ մոնղոլ առաջնորդները հանդիպում էին մեծ խանի հետ՝ քննարկելու տեղական և արտաքին քաղաքականությունը։ Քուրուլթայը հրավիրվում էր նաև ամեն նոր խանի ընտրութան ժամանակ<a href="#cite_note-113">[110]</a>։ <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:DiezAlbumsExecution.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bd/DiezAlbumsExecution.jpg/220px-DiezAlbumsExecution.jpg" decoding="async" width="220" height="153" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bd/DiezAlbumsExecution.jpg/330px-DiezAlbumsExecution.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bd/DiezAlbumsExecution.jpg/440px-DiezAlbumsExecution.jpg 2x" data-file-width="1659" data-file-height="1154" /></a><figcaption>Մահապատժի ենթարկվածը ցած է նետվում ժայռից․ երկար և խիտ մորուքը ցույց է տալիս, որ նա հավանաբար մոնղոլ չէ</figcaption></figure> Չինգիզ խանը նաև ստեղծել է ազգային կնիք, խրախուսել է Մոնղոլիայում գրավոր այբուբենի կիրառությունը և հարկերից ազատել է ուսուցիչներին, իրավաբաններին և արվեստագետներին։ Մոնղոլները Կենտրոնական Ասիայի մուսուլմաններին բերում էին Չինաստան՝ իբրև կառավարիչներ և, ընդհակառակը, հան չինացիներին և խիթաններին տանում էին Բուխարա և Կենտրոնական Ասիա՝ մուսուլման բնակչության շրջանում կառավարիչ լինելու․ այս մեթոդով նվազեցվում էր տեղական ժողովուրդների իշխանությունը տվյալ տարածքում<a href="#cite_note-114">[111]</a>։ Մոնղոլները կրոնական տեսանկյունից բավականին հանդուրժողական էին և հազվադեպ էին հալածում մարդկանց դավանանքի պատճառով։ Սա պայմանավորված էր նրանց մշակույթով և մտածելակերպով։ 20-րդ դարի շատ պատմաբաններ կարծում են, որ սա շատ լավ ռազմական ստրատեգիա էր, օրինակ՝ երբ Չինգիզ խանը պատերազմ է սկսել Խորեզմի սուլթան Մուհամմադի դեմ, մյուս մուսուլման առաջնորդները չեն միացել կռվին, քանի որ այն չէր դիտարկվում որպես սրբազան պատերազմ, այլ պարզապես պայքար երկու անհատների միջև։ <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Կրոններ">Կրոններ</h3>[<a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&veaction=edit&section=27" title="Խմբագրել բաժինը. Կրոններ" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&section=27" title="Edit section's source code: Կրոններ">խմբագրել կոդը</a>]</div> Չինգիզ խանի կառավարման շրջանում մոնղոլները սկսեցին դավանափոխ լինել՝ ընդունելով գրեթե բոլոր կրոնները, որոնք ժամանակին հայտնի էին՝ <a href="/wiki/%D4%B2%D5%B8%D6%82%D5%A4%D5%A4%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Բուդդայականություն">բուդդայականություն</a>, <a href="/wiki/%D5%94%D6%80%D5%AB%D5%BD%D5%BF%D5%B8%D5%B6%D5%A5%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Քրիստոնեություն">քրիստոնեություն</a>, <a href="/wiki/%D4%BB%D5%BD%D5%AC%D5%A1%D5%B4" title="Իսլամ">իսլամ</a> և <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D5%B6%D5%AB%D6%84%D5%A5%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Մանիքեություն">մանիքեություն</a>։ Հնարավոր հակամարտություններից խուսափելու համար Չինգիզ խանը ստեղծել է մի ինստիտուտ, որը երաշխավորել է կրոնների լիակատար ազատությունը՝ չնայած ինքն անձամբ իրեն <a href="/wiki/%D5%87%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Շամանություն">շամանության</a> հետևորդ էր համարում։ Չինգիզ խանի ղեկավարության շրջանում բոլոր կրոնական առաջնորդները ազատված էին հարկերից և հանրային ծառայությունից<a href="#cite_note-115">[112]</a>։ <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:GhazanConversionToIslam.JPG" class="mw-file-description"><img alt="Painting of a stylized building, showing Ghazan kneeling and accepting conversion" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/64/GhazanConversionToIslam.JPG/220px-GhazanConversionToIslam.JPG" decoding="async" width="220" height="295" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/64/GhazanConversionToIslam.JPG/330px-GhazanConversionToIslam.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/64/GhazanConversionToIslam.JPG/440px-GhazanConversionToIslam.JPG 2x" data-file-width="1498" data-file-height="2009" /></a><figcaption>Պարսկական <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D5%B6%D6%80%D5%A1%D5%B6%D5%AF%D5%A1%D6%80%D5%B9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Մանրանկարչություն">մանրանկար</a>, որտեղ երևում է, թե ինչպես է Քազան խանը <a href="/wiki/%D4%B2%D5%B8%D6%82%D5%A4%D5%A4%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Բուդդայականություն">բուդդայականությունից</a> անցնում <a href="/wiki/%D4%BB%D5%BD%D5%AC%D5%A1%D5%B4" title="Իսլամ">իսլամի</a></figcaption></figure> Նախապես քոչվորական կենսակերպի պատճառով շատ քիչ տեղեր են եղել, որտեղ հնարավոր էր իրականացնել երկրպագություն։ Սակայն Ուգեդեյ խանի կառավարման շրջանում մոնղոլական մայրաքաղաքում կառուցապատման աշխատանքներ են կատարվել։ Պալատներից բացի Ուգեդեյ խանը հրամայել է հատուկ երկրպագության տներ կառուցել բուդդիստների, մուսուլմանների, քրիստոնյաների և <a href="/wiki/%D4%B4%D5%A1%D5%B8%D5%BD%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Դաոսականություն">դաոսականների</a> համար։ Այդ ժամանակի գերակայող կրոններն էին շամանությունը, բուդդայականությունը և թենգրիականությունը՝ չնայած Ուգեդեյի կինը <a href="/wiki/%D5%86%D5%A5%D5%BD%D5%BF%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Նեստորականություն">նեստորական</a> քրիստոնյա էր<a href="#cite_note-116">[113]</a>։ Ի վերջո Մոնղոլական կայսրության մասնատման արդյունքում ստեղծված առանձին պետությունները ընդունել են իրենց տեղական բնակչության շրջանում տիրապետող կրոնը՝ Արևելքում չինամոնղոլական Յուան դինաստիան ընդունել է բուդդայականությունն ու շամանությունը, մինչդեռ մյուս երեք արևմտյան խանությունները ընդունել են իսլամը<a href="#cite_note-Foltz._pp._105–106-117">[114]</a><a href="#cite_note-118">[115]</a><a href="#cite_note-119">[116]</a>։ <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Արվեստ_և_գրականություն">Արվեստ և գրականություն</h3>[<a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&veaction=edit&section=28" title="Խմբագրել բաժինը. Արվեստ և գրականություն" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&section=28" title="Edit section's source code: Արվեստ և գրականություն">խմբագրել կոդը</a>]</div> <a href="/wiki/%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6" title="Մոնղոլերեն">Մոնղոլերենով</a> պահպանված ամենահին գրական գործը Մոնղոլների գաղտնի պատմությունն է, որը գրվել է արքունի ընտանիքի համար Չինգիզ խանի մահից կարճ ժամանակ անց՝ 1227 թվականին։ Սա Չինգիզ խանի կյանքի և ծագումնաբանության ամենակարևոր տեղական աղբյուրն է, որտեղ պատմվում է նրա ծագման, մանկության մասին ընդհուպ մինչև Մոնղոլական կայսրության ստեղծումը և նրա որդու՝ Ուգեդեյի կառավարման շրջանը։ Կայսրության մասին մեկ այլ աղբյուր է Ջամի ալ-թավարիխը կամ «Տիեզերական պատմությունը»։ Այն հանձնարարվել է 14-րդ դարի սկզբներին Իլխանության <a href="/wiki/%D4%B1%D5%A2%D5%A1%D5%B2%D5%A1_(%D5%AB%D5%B7%D5%AD%D5%A1%D5%B6)" class="mw-redirect" title="Աբաղա (իշխան)">Աբաղա խանի</a> կողմից, որի նպատակն է եղել գրանցել համաշխարհային պատմությունը և օգնել մոնղոլական մշակութային ժառանգության ստեղծմանը։ 14-րդ դարի մոնղոլ գրիչները օգտագործել են խեժի և բանջարեղենի պիգմենտներ՝ իբրև սխալները ուղղելու հեղուկ<a href="#cite_note-120">[117]</a>, սա, թերևս, դրա առաջին կիրառությունն է եղել։ Մոնղոլները գնահատել են նաև տեսողական արվեստները՝ չնայած դիմանկարչություն ասելով՝ նրանք հասկացել են իրենց ձիերի <a href="/wiki/%D4%B4%D5%AB%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%AF%D5%A1%D6%80" class="mw-redirect" title="Դիմանկար">դիմանկարները</a> և ոչ թե մարդկանց։ <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Փոստային_համակարգ">Փոստային համակարգ</h3>[<a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&veaction=edit&section=29" title="Խմբագրել բաժինը. Փոստային համակարգ" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&section=29" title="Edit section's source code: Փոստային համակարգ">խմբագրել կոդը</a>]</div> Մոնղոլական կայսրությունը իր ժամանակի համար ունեցել է խելամիտ և արդյունավետ փոստային համակարգ, որը գիտնականները կոչում են Յամ։ Այս համակարգը կազմված էր լավ կահավորված և լավ վերահսկվող ձիերով տեղափոխվող փոստերից, որոնք հայտնի էին örtöö անունով և տարածված էին ողջ կայսրությունում<a href="#cite_note-Chambers-121">[118]</a>։ Սուրհանդակը սովորաբար անցնում էր 40 կմ ճանապարհ մի կայանից մյուսին հասնելու համար․ այստեղ կա՛մ նա ստանում էր նոր ձի, կա՛մ էլ փոխանցում էր նամակը հաջորդ սուրհանդակին՝ այսպիսով ապահովելով նամակի արագ առաքումը։ Մոնղոլ հեծյալները օրական կարող էին անցնել 200 կմ ճանապարհ, որը շատ ավելին էր, քան 60 տարի անց Պոնի էսպրեսի կողմից սահմանած ամենաարագ ցուցանիշը։ Փոստային կայաններին կից լինում էին տներ, որոնք ծառայում էին նրանց։ Նրանք, ովքեր փայզա (հատուկ նշան, որը կրում էին մոնղոլ պաշտոնյաները) էին ունենում, հնարավորություն էին ստանում կանգ առնել այստեղ և ստանալ նոր ձի և պարեն, իսկ զինվորականները օգտագործում էին յամը նույնիսկ առանց փայզայի։ Չինաստանի, Միջին Արևելքի և Եվրոպայի շատ ճանապարհորդներ, սուրհանդակներ և առևտրականներ օգտագործում էին այս համակարգը։ Երբ մեծ խանը մահացել է Կարակորումում, նորությունը յամի շնորհիվ հասել է Բաթու խանի գլխավորությամբ Կենտրոնական Եվրոպայում գտնվող մոնղոլական ուժերին ընդամենը 4-6 շաբաթում<a href="#cite_note-Weatherford._p._158-52">[49]</a>։<figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:OljeituToPhilippeLeBel1305.jpg" class="mw-file-description"><img alt="A partially unrolled scroll, opened from left to right to show a portion of the scroll with widely spaced vertical lines in the Mongol language. Imprinted over two of the lines is an official-looking square red stamp with an intricate design." src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7d/OljeituToPhilippeLeBel1305.jpg/220px-OljeituToPhilippeLeBel1305.jpg" decoding="async" width="220" height="187" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7d/OljeituToPhilippeLeBel1305.jpg/330px-OljeituToPhilippeLeBel1305.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7d/OljeituToPhilippeLeBel1305.jpg/440px-OljeituToPhilippeLeBel1305.jpg 2x" data-file-width="1785" data-file-height="1519" /></a><figcaption> Իլխան Օլժայթուի 1305 թվականի նամակը՝ ուղղված <a href="/wiki/%D5%96%D5%AB%D5%AC%D5%AB%D5%BA_IV_%D4%B3%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB%D5%AF" title="Ֆիլիպ IV Գեղեցիկ">Ֆրանսիայի Ֆիլիպ IV</a> կայսերը</figcaption></figure> Չինգիզ խանը և նրա ժառանգորդ <a href="/wiki/%D5%88%D6%82%D5%A3%D5%A5%D5%A4%D5%A5%D5%B5" title="Ուգեդեյ">Ուգեդեյ</a> խանը կառուցել են ճանապարհների լայն համակարգ, որոնցից մեկն անցնում էր <a href="/wiki/%D4%B1%D5%AC%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D5%AC%D5%A5%D5%BC%D5%B6%D5%A1%D5%B7%D5%B2%D5%A9%D5%A1" title="Ալայի լեռնաշղթա">Ալթայի լեռներով</a>։ Իր գահակալությունից հետո Ուգեդեյը ավելի է ընդարձակել ճանապարհների համակարգը՝ հրամայելով <a href="/wiki/%D5%89%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D5%A9%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D5%B8%D6%82%D5%AC%D5%B8%D6%82%D5%BD" title="Չաղաթայի ուլուս">Չաղաթայի խանությանը</a> և <a href="/wiki/%D5%88%D5%BD%D5%AF%D5%A5_%D5%B0%D5%B8%D6%80%D5%A4%D5%A1" title="Ոսկե հորդա">Ոսկե Հորդային</a> միացնել Մոնղոլական կայսրության արևմտյան հատվածների ճանապարհները իր արևելյան ճանապարհներին<a href="#cite_note-122">[119]</a>։ Յուան դինաստիայի հիմնադիր Խուբլայ խանը կառուցել է ինչպես հատուկ կայաններ բարձր պաշտոնյաների համար, այնպես էլ սովորական կայաններ և իջևանատներ։ Խուբլայ խանի կառավարման շրջանում Յուան դինաստիայի հաղորդակցության համակարգը կազմված է եղել 1,400 փոստային կայաններից, որոնք օգտագործել են 50,000 ձիեր, 8,400 եզներ, 6,700 ջորիներ, 4,000 սայլեր և 6,000 նավեր։ <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D5%B6%D5%BB%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%AB%D5%A1" title="Մանջուրիա">Մանջուրիայում</a> և հյուսիսային <a href="/wiki/%D5%8D%D5%AB%D5%A2%D5%AB%D6%80" title="Սիբիր">Սիբիրում</a> մոնղոլները դեռևս շարունակել են օգտագործել շների կողմից քաշվող սահնակները յամի համար։ Իլխանությունում Քազան խանը կարողացել է որոշ չափով վերականգնել <a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%AB%D5%B6_%D4%B1%D6%80%D6%87%D5%A5%D5%AC%D6%84" title="Միջին Արևելք">Միջին Արևելքում</a> քչացող փոստային կայանների համակարգը։ Նա կառուցել է մի քանի իջևանատներ և սահմանել, որ միայն կայսերական դեսպանները կարող են անվճար մնալ։ Ոսկե Հորդային ջուջիները սահմանել են հատուկ յամի հարկ, որպեսզի ֆինանսավորեն փոստային կայանների համակարգը։ <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Մետաքսի_ճանապարհ">Մետաքսի ճանապարհ</h2>[<a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&veaction=edit&section=30" title="Խմբագրել բաժինը. Մետաքսի ճանապարհ" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&section=30" title="Edit section's source code: Մետաքսի ճանապարհ">խմբագրել կոդը</a>]</div> <div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">Հիմնական հոդված՝ <a href="/wiki/%D5%84%D5%A5%D5%BF%D5%A1%D6%84%D5%BD%D5%AB_%D5%B3%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D6%80%D5%B0" title="Մետաքսի ճանապարհ">Մետաքսի ճանապարհ</a></div> <div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">Տե՛ս նաև՝ <a href="/wiki/%D5%8D%D6%87_%D5%B4%D5%A1%D5%B0" title="Սև մահ">Սև մահ</a></div>Մոնղոլները պատմության ընթացքում մեծապես աջակցել է առևտրականներին և առևտրի զարգացմանը։ Մինչև մոնղոլների միավորումը Չինգիզ խանը խրախուսել է օտար առևտրականների ներկայությունը։ Առևտրականներն ապահովել են տեղեկատվություն հարևան մշակույթների մասին, ծառայել են իբրև դիվանագետներ և պաշտոնական առևտրականներ մոնղոլների համար և կարևոր են եղել շատ ապրանքատեսակների վաճառքի համար, քանզի մոնղոլները առանձնապես շատ բաներ չեն արտադրել։ <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Toda_Mongke_and_His_Mongol_Horde.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/90/Toda_Mongke_and_His_Mongol_Horde.jpg/170px-Toda_Mongke_and_His_Mongol_Horde.jpg" decoding="async" width="170" height="259" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/90/Toda_Mongke_and_His_Mongol_Horde.jpg/255px-Toda_Mongke_and_His_Mongol_Horde.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/90/Toda_Mongke_and_His_Mongol_Horde.jpg/340px-Toda_Mongke_and_His_Mongol_Horde.jpg 2x" data-file-width="3683" data-file-height="5612" /></a><figcaption>Տուդա Մենգուն <a href="/wiki/%D5%88%D5%BD%D5%AF%D5%A5_%D5%B0%D5%B8%D6%80%D5%A4%D5%A1" title="Ոսկե հորդա">Ոսկե Հորդայից</a></figcaption></figure> Մոնղոլները հաճախ առևտրականներին ապահովել են կապիտալով և ուղարկել նրանց հեռավոր մի վայր առևտրական-գործընկեր (ortoq) համաձայնագրով։ Կայսրության աճին զուգընթաց առևտրականներն ու դեսպանները, ովքեր ունեին համապատասխան փաստաթղթեր և լիազորություն, ստացել են պաշտպանություն և ապաստարան մոնղոլական տիրույթներում ճանապարհորդելիս։ Ճանապարհորդության համար հարմար և լավ պահպանված ճանապարհները կապել են Միջերկրական ծովի ավազանը Չինաստանին՝ մեծացնելով ցամաքային առևտուրը․ ճանապարհորդության ընթացքում ճանապարհորդները ստեղծել են դրամատիկ պատմություններ այս ճանապարհի վերաբերյալ, որը կարճ ժամանակ անց հայտնի էր դառնալու <a href="/wiki/%D5%84%D5%A5%D5%BF%D5%A1%D6%84%D5%BD%D5%AB_%D5%B3%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D6%80%D5%B0" title="Մետաքսի ճանապարհ">Մետաքսի ճանապարհ</a> անունով։ Արևմտյան հետազոտող <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8_%D5%8A%D5%B8%D5%AC%D5%B8" title="Մարկո Պոլո">Մարկո Պոլոն</a> անցել է Մետաքսի ճանապարհով՝ ուղևորվելով արևելք, իսկ մոնղոլ վանական Ռաբբան Բար Սաուման պատմական ճանապարհորդություն է կատարել այս ճանապարհով՝ Խանբալըքի (Պեկին) իր տնից հասնելով մինչև Եվրոպա։ Եվրոպական միսիոներները, ինչպես օրինակ <a href="/wiki/%D5%8C%D5%B8%D6%82%D5%A2%D6%80%D5%B8%D6%82%D6%84" class="mw-redirect" title="Ռուբրուք">Վիլյամ Ռուբրուքը</a>, նույնպես ճանապարհորդել են և հասել մոնղոլական արքունիք՝ դավանափոխ անելու հույսով, կամ էլ եկել են այստեղ՝ իբրև պապական դեսպաններ՝ բանակցելու մոնղոլ ղեկավարների հետ <a href="/wiki/%D5%96%D6%80%D5%A1%D5%B6%D5%AF%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Ֆրանկներ">ֆրանկ</a>-մոնղոլական դաշինք կնքելու համար։ Հազվադեպ էր լինում, սակայն, որ ինչ-որ մեկը կտրեր Մետաքսի ճանապարհն իր ամբողջ երկարությամբ։ Դրա փոխարեն առևտրականները Չինաստանից Արևմուտք էին տեղափոխում տարբեր ապրանքներ․ նման ապրանքները, այդքան երկար ճանապարհ անցնելով, սարսափելի թանկ արժեք էին ձեռք բերում։ <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Gold_coin_of_Genghis_Khan,_struck_at_the_Ghazna_(Ghazni)_mint.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f3/Gold_coin_of_Genghis_Khan%2C_struck_at_the_Ghazna_%28Ghazni%29_mint.jpg/220px-Gold_coin_of_Genghis_Khan%2C_struck_at_the_Ghazna_%28Ghazni%29_mint.jpg" decoding="async" width="220" height="106" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f3/Gold_coin_of_Genghis_Khan%2C_struck_at_the_Ghazna_%28Ghazni%29_mint.jpg/330px-Gold_coin_of_Genghis_Khan%2C_struck_at_the_Ghazna_%28Ghazni%29_mint.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f3/Gold_coin_of_Genghis_Khan%2C_struck_at_the_Ghazna_%28Ghazni%29_mint.jpg/440px-Gold_coin_of_Genghis_Khan%2C_struck_at_the_Ghazna_%28Ghazni%29_mint.jpg 2x" data-file-width="800" data-file-height="384" /></a><figcaption><a href="/wiki/%D5%89%D5%AB%D5%B6%D5%A3%D5%AB%D5%A6_%D5%AD%D5%A1%D5%B6" title="Չինգիզ խան">Չինգիզ խանի</a> <a href="/wiki/%D5%88%D5%BD%D5%AF%D5%A5_%D5%A4%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D6%80" title="Ոսկե դինար">ոսկե դինարը</a>՝ հատված Գազնիի դրամահատարանում, 1221-1222 թվականներ</figcaption></figure> Չինգիզ խանից հետո առևտրական գործընկեր հարաբերությունները շարունակվել են նաև նրա հաջորդների՝ Ուգեդեյի և Գյույուքի օրոք։ Առևտրականները կայսերական պալատ են հասցրել հագուստ, ուտելիք, տեղեկատվություն և այլ պարենամթերքներ, ի պատասխան մեծ խաները նրանց ազատել են հարկերից և թույլ են տվել ամբողջ Մոնղոլական կայսրությունում օգտվել փոստային կայաններից։ Առևտրականները նաև հարկահավաքի դեր էին կատարում Չինաստանում, Ռուսաստանում և Իրանում։ Եթե հանկարծ առևտրականների վրա հարձակում էին գործում, ապա կայսերական գանձարանը մեծ կորուստներ էր կրում։ Մյոնգե խանի կառավարման շրջանում քաղաքականությունը փոխվել է։ Փողերի լվացման և անօրինական հարկահանության պատճառով նա փորձել է կայսերական քննիչներ ուղարկել չարաշահումների վերացման և գործընկերային բիզնեսների (ortoq) վերահսկողության համար։ Նա սահմանել է, որ բոլոր առևտրականները պետք է վճարեն եկամտահարկ և առևտրային հարկ։ Մյոնգե խանը նաև վճարել է բոլոր մուրհակները, որ մոնղոլական վերնախավը վերցրել էր առևտրականներից։ Այս քաղաքականությունը շարունակվել է նաև Յուան դինաստաիայի օրոք։ 14-րդ դարում Մոնղոլական կայսրության անկումը հանգեցրել է Մետաքսի ճանապարհի վրա տնտեսական, քաղաքական և մշակութային միասնականության փլուզմանը։ Թյուրքական ցեղերը գրավել են ճանապարհի արևմտյան մասը <a href="/wiki/%D4%B2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%A6%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Բյուզանդական կայսրություն">Բյուզանդական կայսրությունից</a>՝ հող նախապատրաստելով թյուրքական մշակույթի համար, որը հետագայում բյուրեղանալու էր <a href="/wiki/%D5%95%D5%BD%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Օսմանյան կայսրություն">Օսմանյան կայսրությունում</a> <a href="/wiki/%D5%8D%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%AB_%D5%AB%D5%BD%D5%AC%D5%A1%D5%B4" title="Սուննի իսլամ">սուննի</a> հավատի ներքո։ Արևելքում 1368 թվականին բնիկ չինացիները տապալել են Յուան դինաստիային և հիմք դրել իրենց <a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%B6_%D5%A4%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%AB%D5%A1" title="Մին դինաստիա">Մին դինաստիային</a>, որին հաղորդել է տնտեսական մեկուսացման քաղաքականությունը<a href="#cite_note-footsteps-123">[120]</a>։ <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Ժառանգություն">Ժառանգություն</h2>[<a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&veaction=edit&section=31" title="Խմբագրել բաժինը. Ժառանգություն" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&section=31" title="Edit section's source code: Ժառանգություն">խմբագրել կոդը</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Mongols-map.png" class="mw-file-description"><img alt="Map of Asia" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7e/Mongols-map.png/220px-Mongols-map.png" decoding="async" width="220" height="183" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7e/Mongols-map.png/330px-Mongols-map.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7e/Mongols-map.png/440px-Mongols-map.png 2x" data-file-width="1801" data-file-height="1495" /></a><figcaption>13-րդ դարի քարտեզ, որը ցույց է տալիս Մոնղոլական կայսրության քարտեզի սահմանները <a href="/wiki/%D5%8C%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Ռուսաստան">Ռուսաստանում</a>, <a href="/wiki/%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%AB%D5%A1" title="Մոնղոլիա">Մոնղոլիայում</a>, <a href="/wiki/%D4%BF%D5%A5%D5%B6%D5%BF%D6%80%D5%B8%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D4%B1%D5%BD%D5%AB%D5%A1" title="Կենտրոնական Ասիա">Կենտրոնական Ասիայի</a> պետություններում և <a href="/wiki/%D5%89%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Չինաստան">Չինաստանում</a> մոնղոլների ներկայիս թվի համեմատությամբ</figcaption></figure> Մոնղոլական կայսրությունը, որը պատմության մեջ ամենամեծ և երկարակյաց կայսրությունն է, հսկայածավալ տարածաշրջաններ միավորելով՝ տևական ազդեցություն է ունեցել։ Դրանցից շատերը (օրինակ՝ Ռուսաստանի արևելյան և արևմտյան մասերը կամ Չինաստանի արևմտյան մասերը) մինչ օրս շարունակում են միավորված մնալ<a href="#cite_note-124">[121]</a>։ Կայսրության փլուզումից հետո մոնղոլները ձուլվել են տեղական բնակչությանը․ նրանց ժառանգները ընդունել են տարբեր տեղական կրոններ, օրինակ՝ արևելյան խանությունը ընդունել է <a href="/wiki/%D4%B2%D5%B8%D6%82%D5%A4%D5%A4%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Բուդդայականություն">բուդդայականություն</a>, արևմտյան երեք խանությունները <a href="/wiki/%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%86%D5%AB%D5%A6%D5%B4" title="Սուֆիզմ">սուֆիական</a> ազդեցության ներքո ընդունել են <a href="/wiki/%D4%BB%D5%BD%D5%AC%D5%A1%D5%B4" title="Իսլամ">իսլամ</a><a href="#cite_note-Foltz._pp._105–106-117">[114]</a>։ Որոշ աղբյուրների համաձայն Չինգիզ խանի նվաճումները այնպիսի լայնածավալ ավերածություններ են գործել որոշ աշխարհագրական շրջաններում, որ Ասիայում ժողովրդագրական պատկերը խիստ փոփոխության է ենթարկվել։ Մոնղոլական կայսրության ոչ ռազմական նվաճումներից է գրային համակարգի ներկայացումը․ մոնղոլական այբուբենը հիմնված է ույղուրերենի վրա, որը մինչ օրս օգտագործվում է Մոնղոլիայում<a href="#cite_note-125">[122]</a>։ <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Facial_Chronicle_-_b.10,_p.049_-_Tokhtamysh_at_Moscow.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/02/Facial_Chronicle_-_b.10%2C_p.049_-_Tokhtamysh_at_Moscow.jpg/220px-Facial_Chronicle_-_b.10%2C_p.049_-_Tokhtamysh_at_Moscow.jpg" decoding="async" width="220" height="400" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/02/Facial_Chronicle_-_b.10%2C_p.049_-_Tokhtamysh_at_Moscow.jpg/330px-Facial_Chronicle_-_b.10%2C_p.049_-_Tokhtamysh_at_Moscow.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/0/02/Facial_Chronicle_-_b.10%2C_p.049_-_Tokhtamysh_at_Moscow.jpg 2x" data-file-width="438" data-file-height="796" /></a><figcaption>Թոքթամըշը և <a href="/wiki/%D5%88%D5%BD%D5%AF%D5%A5_%D5%B0%D5%B8%D6%80%D5%A4%D5%A1" title="Ոսկե հորդա">Ոսկե Հորդայի</a> զորքը սկսում է Մոսկվայի պաշարումը (1382)</figcaption></figure> Մոնղոլական կայսրության այլ ազդեցությունները՝ <ul><li>Մոսկվան վերելք է ապրել դեռևս մոնղոլ-թաթարական լծի ներքո, բավականին ժամանակ անց միայն ռուսները սկսել են հանդես գալ՝ իբրև հարկահավաքներ մոնղոլների համար։ Այն փաստը, որ ռուսները հավաքելու էին հարկերը, նշանակում էր, որ մոնղոլները հազվադեպ էին այցելելու իրենց տիրապետության տակ գտնող տարածքներ։ Արդյունքում ռուսները ձեռք են բերել ռազմական հզորություն, և նրանց ղեկավար <a href="/wiki/%D4%BB%D5%BE%D5%A1%D5%B6_III" title="Իվան III">Իվան III-ը</a> մոնղոլներին ամբողջովին տապալել է և հիմք դրել <a href="/wiki/%D5%84%D5%B8%D5%BD%D5%AF%D5%BE%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D5%B4%D5%A5%D5%AE_%D5%AB%D5%B7%D5%AD%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Մոսկվայի մեծ իշխանություն">Մոսկվայի մեծ իշխանությանը</a>։ Երբ <a href="/wiki/%D5%88%D6%82%D5%A3%D6%80%D5%A1_(%D5%A3%D5%A5%D5%BF)" title="Ուգրա (գետ)">Ուգրա գետի</a> մոտ տեղի ունեցած դիմակայությունից հետո պարզ է դարձել, որ մոնղոլները խոցելի են, Մոսկվայի մեծ իշխանությունը անկախություն է ձեռբերել։</li></ul> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Kalmyk_exodus_(Geoffroy,_1845).JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Kalmyk_exodus_%28Geoffroy%2C_1845%29.JPG/220px-Kalmyk_exodus_%28Geoffroy%2C_1845%29.JPG" decoding="async" width="220" height="159" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Kalmyk_exodus_%28Geoffroy%2C_1845%29.JPG/330px-Kalmyk_exodus_%28Geoffroy%2C_1845%29.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Kalmyk_exodus_%28Geoffroy%2C_1845%29.JPG/440px-Kalmyk_exodus_%28Geoffroy%2C_1845%29.JPG 2x" data-file-width="972" data-file-height="702" /></a><figcaption>1770-1771 թվականներին <a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%AC%D5%B4%D5%AB%D5%AF%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Կալմիկներ">կալմիկների</a> գաղթը Ռուսաստանից դեպի Չինաստան</figcaption></figure> <ul><li>Աշխարհի մասին Եվրոպայի պատկերացումներն ու գիտելիքները բավականին ընդլայնվել են դեսպանների և առևտրականների բերած տեղեկատվության շնորհիվ։ Երբ 1492 թվականին Կոլումբոսը սկսել է իր ճանապարհորդությունը, նրա նպատակն է եղել հասնել Քաթայ՝ Չինաստան, և մեծ խանին փոխանցել <a href="/wiki/%D5%96%D5%A5%D6%80%D5%A4%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%B6%D5%A4_II_(%D4%B1%D6%80%D5%A1%D5%A3%D5%B8%D5%B6%D5%AB_%D5%A9%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80)" title="Ֆերդինանդ II (Արագոնի թագավոր)">Ֆերդինանդ II-ի</a> և <a href="/wiki/%D4%BB%D5%A6%D5%A1%D5%A2%D5%A5%D5%AC%D5%AC%D5%A1_I_(%D4%BF%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%AB%D5%AC%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D5%A9%D5%A1%D5%A3%D5%B8%D6%82%D5%B0%D5%AB)" title="Իզաբելլա I (Կաստիլիայի թագուհի)">Իզաբելլա I-ի</a> նամակը։</li> <li>Որոշ հետազոտությունների համաձայն <a href="/wiki/%D5%8D%D6%87_%D5%B4%D5%A1%D5%B0" title="Սև մահ">Սև մահը</a>, որ 1340-ական թվականներին ավերածություններ է գործել Եվրոպայում, Եվրոպա է հասել Չինաստանից առևտրական ճանապարհներով։ 1347 թվականին <a href="/wiki/%D5%82%D6%80%D5%AB%D5%B4" title="Ղրիմ">Ղրիմի թերակղզում</a> առևտրական խոշոր կենտրոն <a href="/wiki/%D4%B9%D5%A5%D5%B8%D5%A4%D5%B8%D5%BD%D5%AB%D5%A1" title="Թեոդոսիա">Թեոդոսիայի</a> նկատմամբ վերահսկողություն հաստատած <a href="/wiki/%D5%8B%D5%A5%D5%B6%D5%B8%D5%BE%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D5%B0%D5%A1%D5%B6%D6%80%D5%A1%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Ջենովայի հանրապետություն">Ջենովայի հանրապետությունը</a> պաշարվել է մոնղոլական զորքերի կողմից Ջանիբեգի գլխավորությամբ։ Երկարաձգված պաշարումից հետո, որի ընթացքում հիվանդությունը քայքայել էր մոնղոլական զորքը, նրանք որոշել են վարակված դիակներն օգտագործել իբրև կենսաբանական զենք։ Քարանետ սարքով դիակները շպրտել են քաղաքի պատերից ներս՝ վարակելով բնակիչներին<a href="#cite_note-126">[123]</a>։ Ջենովայի առևտրականները փախուստի են դիմել՝ համաճարակը իրենց նավերով տանելով Եվրոպայի հարավ՝ այսպիսով արագորեն տարածելով հիվանդությունը։ Միայն Եվրոպայում համաճարակի պատճառով մահացածների թիվը 50 միլիոն է եղել, իսկ ամբողջ աշխարհում հաշվվում է 75-200 միլիոն<a href="#cite_note-127">[124]</a>։</li></ul> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Meczennicy_Sandomierscy.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/17/Meczennicy_Sandomierscy.jpg/170px-Meczennicy_Sandomierscy.jpg" decoding="async" width="170" height="216" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/17/Meczennicy_Sandomierscy.jpg/255px-Meczennicy_Sandomierscy.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/1/17/Meczennicy_Sandomierscy.jpg 2x" data-file-width="330" data-file-height="420" /></a><figcaption>1260 թվականին Լեհաստանի նվաճման ժամանակ մոնղոլները կողմից սպանված Դոմինիկյան նահատակները</figcaption></figure> <ul><li>Արևմտյան հետազոտող Ռուդոլֆ Ռումելի հաշվարկների համաձայն Մոնղոլական կայսրության ժամանակաշրջանում սպանվել է 30 միլիոն մարդ։ Որոշ այլ հաշվարկներով այդ թիվը կազմել է 80 միլիոն, այսինքն՝ միջին թիվը կազմել է շուրջ 50 միլիոն։ Մոնղոլական իշխանության 50 տարում Չինաստանի բնակչությունը կիսով չափ նվազել է։ Մինչև մոնղոլական նվաճումները չինական դինաստիաների տիրույթներում բնակվել է շուրջ 120 միլիոն մարդ։ 1279 թվականի նվաճումից հետո 1300 թվականին տեղի ունեցած մարդահամարի տվյալներով այնտեղ մնացել է շուրջ 60 միլիոն բնակիչ։ Չնայած բավականին գայթակղիչ է այս կտրուկ անկումը մոնղոլական դաժանությանը վերագրելը, որոշ գիտնականներ այս հարցի հետ կապված տարբեր տեսակետներ ունեն։ Որոշ գիտնականներ, օրինակ՝ Ֆրեդերիկ Մորթը, պնդում են, որ այս անկում ապրող թվերը արտացոլում են գրանցում կատարելու ձախողումը։ Այլ գիտնականների կարծիքով, օրինակ՝ Թիմոթի Բրուք, մոնղոլները նվազեցրել են հարավային չինական բնակչությանը և մասնավորապես հան չինական բնակչության թվաքանակը, որը շատ վիճարկելի է, վերացնելով անձնագիր ունենալու իրավունքը և մերժելով հողի սեփականության իրավունքը։ Սա նշանակում է, որ չինացիները կախված էին մոնղոլներից ու թաթարներից, որը ենթադրում էր նաև ծառայություն մոնղոլական բանակում։ Այլ պատմաբաններ, օրինակ՝ Վիլյամ Մքնեյլը և Դեյվիդ Մորգանը, պնդում են, որ այս ժամանակաշրջանում ժողովրդագրական նման կտրուկ անկումը պայմանավորված է բուբոնիկ ժանտախտով։</li> <li>Մոնղոլական նվաճումների արդյունքում իսլամական աշխարհում լուրջ փոփոխություններ են տեղի ունեցել։ Իրանական սարահարթի բնակչությունը տառապել է սովից և հիվանդություններից, որի արդյունքում բնակչության երեք քառորդը՝ շուրջ 10-15 միլիոն մարդ, մահացել է։ Պատմաբան Սթիվեն Վորդի հաշվարկների համաձայն Իրանի բնակչությունը մինչև 20-րդ դարի կեսերը նույնիսկ չի հասել մինչմոնղոլական շրջանի բնակչության թվին<a href="#cite_note-Steve_Ward-128">[125]</a>։</li> <li>Դեյվիդ Նիկոլը Մոնղոլ զինվորականները գրքում գրում է, որ «բոլորն նրանց զանգվածային բնաջնջումն ու ահաբեկչությունը, ովքեր հակադրվել են իրենց, մոնղոլական լավ փորձված մարտավարություն էր»<a href="#cite_note-Mongol_Conquests-129">[126]</a>։ Ռուս բնակչության շուրջ կեսը նվաճողական քաղաքականության ժամանակ սպանվել է<a href="#cite_note-parallelsixty.com-130">[127]</a>։ Այնուամենայնիվ, Քոլին Մքեվեդին իր Համաշխարհային բնակչության պատմության ատլասում (1978) հաշվարկել է, որ Ռուսաստանի եվրոպական մասում բնակչությունը մոնղոլական նվաճումից հետո 7,5 միլիոնից նվազել է և դարձել 7 միլիոն<a href="#cite_note-Mongol_Conquests-129">[126]</a>։ Պատմաբանները հաշվարկել են, որ Հունգարիայի երկու միլիոն բնակչության ավելի քան կեսը դարձել է մոնղոլական նվաճումների զոհ<a href="#cite_note-131">[128]</a>։ Պատմաբան Անդրեա Պետոն նշում է, որ մի ականատես ասել է, թե «մոնղոլները սպանել են բոլորին՝ անկախ սեռից և տարիքից» և «մոնղոլները հատկապես «հաճույք են ստացել» կանանց ստորացնելիս»<a href="#cite_note-132">[129]</a>։</li></ul> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Babur_and_Humayun.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7e/Babur_and_Humayun.jpg/220px-Babur_and_Humayun.jpg" decoding="async" width="220" height="194" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7e/Babur_and_Humayun.jpg/330px-Babur_and_Humayun.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7e/Babur_and_Humayun.jpg/440px-Babur_and_Humayun.jpg 2x" data-file-width="444" data-file-height="392" /></a><figcaption>Մեծ Մոնղոլների կայսրության առաջին խան Բաբուրը և նրա ժառանգորդ Հյումայունը</figcaption></figure> <ul><li>Մոնղոլների կիրառած ամենահաջողված մարտավարություններից է եղել քաղաքային այն բնակչության վերացումը, որը հրաժարվել է ենթարկվել։ Ռուսաստանի գրավման ժամանակ մոնղոլները ոչնչացրել են գրեթե բոլոր խոշոր քաղաքները։ Եթե բնակչությունը համաձայնվել է հանձնվել, մոնղոլները նրանց շատ հաճախ ազատ են արձակել, սակայն դա միշտ չէ երաշխավորված եղել։ Օրինակ՝ ներկայիս Իրանի Համադան քաղաքը ոչնչացվել է և բոլորը՝ տղամարդ, կին, երեխա, կոտորվել են մոնղոլ զորավար Սուբութայի կողմից, քանի որ քաղաքում բավարար պարենամթերք չի եղել մոնղոլական զորքի համար։ Քաղաքն այրելուց մի քանի օր հետո Սուբութայը ուժեր է ուղարկել քաղաք՝ սպանելու բոլոր այն մարդկանց, ովքեր սկզբնական կոտորածից խուսափել էին կամ քաղաքում չէին գտնվել։ Մոնղոլական զորքը օգտագործել է տեղական ժողովուրդներին և զինվորներին՝ հաճախ նրանց ներառելով մոնղոլական զորքի մեջ։ Պատերազմի գերիները հաճախ երկընտրանքի հնարավորություն էին ունենում՝ սպանվել կամ հետագա նվաճումների ժամանակ մոնղոլական զորքին աջակցություն ցույց տալ՝ դառնալով նրանցից մեկը<a href="#cite_note-133">[130]</a>։ Ի հավելումն նման ահաբեկչական մարտավարությանը՝ կայսրության արագ ընդարձակմանը նպաստում էին ռազմական դիմացկունությունը, ռազմական հմտությունները, <a href="/wiki/%D5%84%D5%A5%D6%80%D5%AB%D5%BF%D5%B8%D5%AF%D6%80%D5%A1%D5%BF%D5%AB%D5%A1" title="Մերիտոկրատիա">մերիտոկրատիան</a> և կարգապահությունը։</li> <li>Ղրիմի խանությունը և այլ հետնորդներ, օրինակ՝ Մեծ Մոնղոլների խանության (Մուղալ) արքայական ընտանիքը Հարավային Ասիայում, Չինգիզ խանի ժառանգներն են․ Բաբուր խանի մայրը ժառանգորդ էր, քանզի վերջինիս հայրը <a href="/wiki/%D4%BC%D5%A5%D5%B6%D5%AF%D5%A9%D5%A5%D5%B4%D5%B8%D6%82%D6%80" title="Լենկթեմուր">Լենկթեմուրի</a> անմիջական ժառանգներից է։ «Մուղոլ» բառը պարսկերեն բառ է, որը նշանակում է մոնղոլ։</li> <li><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%AC%D5%B4%D5%AB%D5%AF%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Կալմիկներ">Կալմիկները</a> մոնղոլական վերջին քոչվորներն են եղել, որ ներթափանցել են Եվրոպայի տարածք։ Նրանք Կենտրոնական Ասիայից Եվրոպա են գաղթել 17-րդ դարի սկզբին։ 1770-1771 թվականի ձմռանը շուրջ 200,000 կալմիկներ <a href="/wiki/%D5%8E%D5%B8%D5%AC%D5%A3%D5%A1_(%D5%A3%D5%A5%D5%BF)" title="Վոլգա (գետ)">Վոլգայի</a> ձախ ափի իրենց արոտավայրերից տեղաշարժվել են դեպի <a href="/wiki/%D5%8B%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A3%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%B0%D5%A1%D6%80%D5%A9%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%B5%D6%80" title="Ջունգարական հարթավայր">Ջունգարական հարթավայր</a>՝ անցնելով <a href="/wiki/%D5%82%D5%A1%D5%A6%D5%A1%D5%AD%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Ղազախներ">ղազախ</a> և <a href="/wiki/%D5%82%D6%80%D5%B2%D5%A6%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Ղրղզներ">ղրղզ</a> թշնամիների տիրույթներով։ Մի քանի ամիս տևած ճանապարհորդությունից հետո կալմիկների միայն մեկ երրորդն է կարողացել հասնել Ջունգարական հարթավայր՝ Չինաստանի հյուսիս-արևմուտք<a href="#cite_note-134">[131]</a>։</li> <li>Որոշ թյուրք-մոնղոլական խանություններ պահպանվել են մինչև վերջին ժամանակները՝ <a href="/wiki/%D5%82%D6%80%D5%AB%D5%B4%D5%AB_%D5%AD%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Ղրիմի խանություն">Ղրիմի խանությունը</a> գոյատևել է մինչև 1783 թվականը, Բուխարայի խանությունը՝ 1920 թվականը, <a href="/wiki/%D5%82%D5%A1%D5%A6%D5%A1%D5%AD%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AD%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Ղազախական խանություն">Ղազախական խանությունը</a>՝ 1847 թվական, <a href="/wiki/%D4%BF%D5%B8%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D5%AB_%D5%AD%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Կոկանդի խանություն">Կոկանդի խանությունը</a>՝ 1876 թվական, իսկ <a href="/wiki/%D4%BD%D5%AB%D5%BE%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D5%AD%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Խիվայի խանություն">Խիվայի խանությունը</a> ռուսական գերիշխանության տակ գոյատևել է մինչև 1917 թվական։</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Ծանոթագրություններ">Ծանոթագրություններ</h2>[<a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&veaction=edit&section=32" title="Խմբագրել բաժինը. Ծանոթագրություններ" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&section=32" title="Edit section's source code: Ծանոթագրություններ">խմբագրել կոդը</a>]</div> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r9141943">.mw-parser-output .reflist{font-size:90%;margin-bottom:0.5em;list-style-type:decimal}.mw-parser-output .reflist .references{font-size:100%;margin-bottom:0;list-style-type:inherit}.mw-parser-output .reflist-columns-2{column-width:30em}.mw-parser-output .reflist-columns-3{column-width:25em}.mw-parser-output .reflist-columns{margin-top:0.3em}.mw-parser-output .reflist-columns ol{margin-top:0}.mw-parser-output .reflist-columns li{page-break-inside:avoid;break-inside:avoid-column}.mw-parser-output .reflist-upper-alpha{list-style-type:upper-alpha}.mw-parser-output .reflist-upper-roman{list-style-type:upper-roman}.mw-parser-output .reflist-lower-alpha{list-style-type:lower-alpha}.mw-parser-output .reflist-lower-greek{list-style-type:lower-greek}.mw-parser-output .reflist-lower-roman{list-style-type:lower-roman}</style><div class="reflist"> <div class="mw-references-wrap mw-references-columns"><ol class="references"> <li id="cite_note-Taagepera499-3">↑ <a href="#cite_ref-Taagepera499_3-0">1,0</a> <a href="#cite_ref-Taagepera499_3-1">1,1</a> <a href="#cite_ref-Taagepera499_3-2">1,2</a> <a href="#cite_ref-Taagepera499_3-3">1,3</a> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r10127783">.mw-parser-output cite.citation{font-style:inherit;word-wrap:break-word}.mw-parser-output .citation q{quotes:"\"""\"""'""'"}.mw-parser-output .citation:target{background-color:rgba(0,127,255,0.133)}.mw-parser-output .id-lock-free a,.mw-parser-output .citation .cs1-lock-free a{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/6/65/Lock-green.svg")right 0.1em center/9px no-repeat}.mw-parser-output .id-lock-limited a,.mw-parser-output .id-lock-registration a,.mw-parser-output .citation .cs1-lock-limited a,.mw-parser-output .citation .cs1-lock-registration a{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/d/d6/Lock-gray-alt-2.svg")right 0.1em center/9px no-repeat}.mw-parser-output .id-lock-subscription a,.mw-parser-output .citation .cs1-lock-subscription a{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/a/aa/Lock-red-alt-2.svg")right 0.1em center/9px no-repeat}.mw-parser-output .cs1-ws-icon a{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/4c/Wikisource-logo.svg")right 0.1em center/12px no-repeat}.mw-parser-output .cs1-code{color:inherit;background:inherit;border:none;padding:inherit}.mw-parser-output .cs1-hidden-error{display:none;color:var(--color-error,#d33)}.mw-parser-output .cs1-visible-error{color:var(--color-error,#d33)}.mw-parser-output .cs1-maint{display:none;color:#3a3;margin-left:0.3em}.mw-parser-output .cs1-format{font-size:95%}.mw-parser-output .cs1-kern-left{padding-left:0.2em}.mw-parser-output .cs1-kern-right{padding-right:0.2em}.mw-parser-output .citation .mw-selflink{font-weight:inherit}</style><cite id="CITEREFRein_Taagepera" class="citation journal cs1">Rein Taagepera (1997 թ․ սեպտեմբեր). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.escholarship.org/uc/item/3cn68807">«Expansion and Contraction Patterns of Large Polities: Context for Russia»</a>. International Studies Quarterly. 41 (3): 475–504. <a href="/wiki/Doi_(identifier)" class="mw-redirect" title="Doi (identifier)">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1111%2F0020-8833.00053">10.1111/0020-8833.00053</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=International+Studies+Quarterly&rft.atitle=Expansion+and+Contraction+Patterns+of+Large+Polities%3A+Context+for+Russia&rft.volume=41&rft.issue=3&rft.pages=475-504&rft_id=info%3Adoi%2F10.1111%2F0020-8833.00053&rft.au=Rein+Taagepera&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.escholarship.org%2Fuc%2Fitem%2F3cn68807&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6+%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-5"><a href="#cite_ref-5">↑</a> Morgan. The Mongols. p. 5. </li> <li id="cite_note-6"><a href="#cite_ref-6">↑</a> Lilit ia </li> <li id="cite_note-7"><a href="#cite_ref-7">↑</a> The Mongols and Russia, by George Vernadsky </li> <li id="cite_note-8"><a href="#cite_ref-8">↑</a> Gregory G.Guzman "Were the barbarians a negative or positive factor in ancient and medieval history?", The Historian 50 (1988), 568–70. </li> <li id="cite_note-9"><a href="#cite_ref-9">↑</a> Allsen. Culture and Conquest. p. 211. </li> <li id="cite_note-10"><a href="#cite_ref-10">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20101113102742/http://www.ucalgary.ca/applied_history/tutor/islam/mongols/goldenHorde.html">«The Islamic World to 1600: The Golden Horde»</a>. University of Calgary. 1998. Արխիվացված է <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.ucalgary.ca/applied_history/tutor/islam/mongols/goldenHorde.html">օրիգինալից</a> 2010 թ․ նոյեմբերի 13-ին. Վերցված է 2010 թ․ դեկտեմբերի 3-ին.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=The+Islamic+World+to+1600%3A+The+Golden+Horde&rft.pub=University+of+Calgary&rft.date=1998&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.ucalgary.ca%2Fapplied_history%2Ftutor%2Fislam%2Fmongols%2FgoldenHorde.html&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6+%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-11"><a href="#cite_ref-11">↑</a> Michael Biran. Qaidu and the Rise of the Independent Mongol State in Central Asia. The Curzon Press, 1997, <a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%B3%D6%80%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%B2%D5%A2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8/0-7007-0631-3" title="Սպասարկող:Գրքայինաղբյուրները/0-7007-0631-3">0-7007-0631-3</a> </li> <li id="cite_note-China_p413-12"><a href="#cite_ref-China_p413_12-0">↑</a> The Cambridge History of China: Alien Regimes and Border States. p. 413. </li> <li id="cite_note-13"><a href="#cite_ref-13">↑</a> Jackson. Mongols and the West. p. 127. </li> <li id="cite_note-14"><a href="#cite_ref-14">↑</a> Allsen. Culture and Conquest. pp. xiii, 235. </li> <li id="cite_note-15"><a href="#cite_ref-15">↑</a> Sanders. p. 300. </li> <li id="cite_note-16"><a href="#cite_ref-16">↑</a> Saunders. History of the Mongol conquests. p. 225. </li> <li id="cite_note-17"><a href="#cite_ref-17">↑</a> Rybatzki. p. 116. </li> <li id="cite_note-Barfield._p._184-18">↑ <a href="#cite_ref-Barfield._p._184_18-0">15,0</a> <a href="#cite_ref-Barfield._p._184_18-1">15,1</a> <a href="#cite_ref-Barfield._p._184_18-2">15,2</a> Barfield. p. 184. </li> <li id="cite_note-19"><a href="#cite_ref-19">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFNeil_Pederson2014" class="citation journal cs1">Neil Pederson (2014). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.pnas.org/content/early/2014/03/05/1318677111">«Pluvials, droughts, the Mongol Empire, and modern Mongolia»</a>. Proceedings of the National Academy of Sciences. 111 (12): 4375–79. <a href="/wiki/Bibcode_(identifier)" class="mw-redirect" title="Bibcode (identifier)">Bibcode</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/2014PNAS..111.4375P">2014PNAS..111.4375P</a>. <a href="/wiki/Doi_(identifier)" class="mw-redirect" title="Doi (identifier)">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1073%2Fpnas.1318677111">10.1073/pnas.1318677111</a>. <a href="/wiki/PMC_(identifier)" class="mw-redirect" title="PMC (identifier)">PMC</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3970536">3970536</a>. <a href="/wiki/PMID_(identifier)" class="mw-redirect" title="PMID (identifier)">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/24616521">24616521</a>. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20140314122054/http://www.pnas.org/content/early/2014/03/05/1318677111">Արխիվացված</a> օրիգինալից 2014 թ․ մարտի 14-ին. Վերցված է 2014 թ․ մարտի 11-ին.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Proceedings+of+the+National+Academy+of+Sciences&rft.atitle=Pluvials%2C+droughts%2C+the+Mongol+Empire%2C+and+modern+Mongolia&rft.volume=111&rft.issue=12&rft.pages=4375-79&rft.date=2014&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.ncbi.nlm.nih.gov%2Fpmc%2Farticles%2FPMC3970536%23id-name%3DPMC&rft_id=info%3Apmid%2F24616521&rft_id=info%3Adoi%2F10.1073%2Fpnas.1318677111&rft_id=info%3Abibcode%2F2014PNAS..111.4375P&rft.au=Neil+Pederson&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.pnas.org%2Fcontent%2Fearly%2F2014%2F03%2F05%2F1318677111&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6+%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-20"><a href="#cite_ref-20">↑</a> E.D. Philips The Mongols p. 37 </li> <li id="cite_note-morgan-49-21">↑ <a href="#cite_ref-morgan-49_21-0">18,0</a> <a href="#cite_ref-morgan-49_21-1">18,1</a> <a href="#cite_ref-morgan-49_21-2">18,2</a> <a href="#cite_ref-morgan-49_21-3">18,3</a> <a href="#cite_ref-morgan-49_21-4">18,4</a> Morgan. The Mongols. pp. 49–73. </li> <li id="cite_note-22"><a href="#cite_ref-22">↑</a> Riasanovsky. Fundamental Principles of Mongol law. p. 83. </li> <li id="cite_note-23"><a href="#cite_ref-23">↑</a> Ratchnevsky. p. 191. </li> <li id="cite_note-Secret_history._p._203-24">↑ <a href="#cite_ref-Secret_history._p._203_24-0">21,0</a> <a href="#cite_ref-Secret_history._p._203_24-1">21,1</a> Secret history. p. 203. </li> <li id="cite_note-25"><a href="#cite_ref-25">↑</a> Vladimortsov. p. 74. </li> <li id="cite_note-26"><a href="#cite_ref-26">↑</a> Weatherford. p. 70. </li> <li id="cite_note-27"><a href="#cite_ref-27">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFMan2004" class="citation book cs1">Man, John (2004). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/genghiskhanlifed0000manj_u0e8">Genghis Khan: Life, Death, and Resurrection</a>. New York: Thomas Dunne Books. էջ <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/genghiskhanlifed0000manj_u0e8/page/116">116</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Genghis+Khan%3A+Life%2C+Death%2C+and+Resurrection&rft.place=New+York&rft.pages=116&rft.pub=Thomas+Dunne+Books&rft.date=2004&rft.aulast=Man&rft.aufirst=John&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fgenghiskhanlifed0000manj_u0e8&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6+%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-28"><a href="#cite_ref-28">↑</a> Morgan. pp. 99–101. </li> <li id="cite_note-29"><a href="#cite_ref-29">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFJohan_Elverskog2010" class="citation book cs1">Johan Elverskog (2010). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.am/?id=N7_4Gr9Q438C&pg=PA230">Buddhism and Islam on the Silk Road</a> (illustrated ed.). University of Pennsylvania Press. էջ 228. <a href="/wiki/ISBN_(identifier)" class="mw-redirect" title="ISBN (identifier)">ISBN</a> <a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%B3%D6%80%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%B2%D5%A2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8/978-0-8122-4237-9" title="Սպասարկող:Գրքայինաղբյուրները/978-0-8122-4237-9"><bdi>978-0-8122-4237-9</bdi></a>. Վերցված է 2010 թ․ հունիսի 28-ին.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Buddhism+and+Islam+on+the+Silk+Road&rft.pages=228&rft.edition=illustrated&rft.pub=University+of+Pennsylvania+Press&rft.date=2010&rft.isbn=978-0-8122-4237-9&rft.au=Johan+Elverskog&rft_id=https%3A%2F%2Fbooks.google.am%2F%3Fid%3DN7_4Gr9Q438C%26pg%3DPA230&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6+%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-30"><a href="#cite_ref-30">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFMichael_Dillon1999" class="citation book cs1">Michael Dillon (1999). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.am/?id=hUEswLE4SWUC&pg=PA24">China's Muslim Hui community: migration, settlement and sects</a>. Richmond: Curzon Press. էջ 24. <a href="/wiki/ISBN_(identifier)" class="mw-redirect" title="ISBN (identifier)">ISBN</a> <a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%B3%D6%80%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%B2%D5%A2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8/978-0-7007-1026-3" title="Սպասարկող:Գրքայինաղբյուրները/978-0-7007-1026-3"><bdi>978-0-7007-1026-3</bdi></a>. Վերցված է 2010 թ․ հունիսի 28-ին.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=China%27s+Muslim+Hui+community%3A+migration%2C+settlement+and+sects&rft.place=Richmond&rft.pages=24&rft.pub=Curzon+Press&rft.date=1999&rft.isbn=978-0-7007-1026-3&rft.au=Michael+Dillon&rft_id=https%3A%2F%2Fbooks.google.am%2F%3Fid%3DhUEswLE4SWUC%26pg%3DPA24&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6+%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-31"><a href="#cite_ref-31">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFLeslie1998" class="citation web cs1">Leslie, Donald Daniel (1998). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20101217112014/http://islamicpopulation.com/asia/China/China_integration%20of%20religious%20minority.pdf">«The Integration of Religious Minorities in China: The Case of Chinese Muslims»</a> (PDF). The Fifty-ninth George Ernest Morrison Lecture in Ethnology. էջ 12. Արխիվացված է <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.islamicpopulation.com/asia/China/China_integration%20of%20religious%20minority.pdf">օրիգինալից</a> (PDF) 2010 թ․ դեկտեմբերի 17-ին. Վերցված է 2010 թ․ նոյեմբերի 30-ին.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=The+Integration+of+Religious+Minorities+in+China%3A+The+Case+of+Chinese+Muslims&rft.pages=12&rft.pub=The+Fifty-ninth+George+Ernest+Morrison+Lecture+in+Ethnology&rft.date=1998&rft.aulast=Leslie&rft.aufirst=Donald+Daniel&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.islamicpopulation.com%2Fasia%2FChina%2FChina_integration%2520of%2520religious%2520minority.pdf&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6+%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-32"><a href="#cite_ref-32">↑</a> Man. Genghis Khan. p. 288. </li> <li id="cite_note-:0-33"><a href="#cite_ref-:0_33-0">↑</a> Saunders. p. 81. </li> <li id="cite_note-34"><a href="#cite_ref-34">↑</a> Atwood. p. 277. </li> <li id="cite_note-35"><a href="#cite_ref-35">↑</a> Rossabi. p. 221. </li> <li id="cite_note-36"><a href="#cite_ref-36">↑</a> Atwood. p. 509. </li> <li id="cite_note-37"><a href="#cite_ref-37">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.am/books?ei=oj8sVYfZEYb4yASM8oCADQ&id=1yMnAQAAIAAJ&dq=liu+heima+mongols&focus=searchwithinvolume&q=liu+heima+">Collectif 2002</a>, p. 147. </li> <li id="cite_note-38"><a href="#cite_ref-38">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.am/books?id=NfzOAAAAMAAJ&q=Ogodei+divided+them+into+three+tiimens+%28Chinese:+wan-hu%29+and+thirty-six+minqat+commanded+by+the+Khitan+Hsiao+Cha-la+and+Hans+Liu+Ni+%28Heima%29+and+Shi-+T%27ien-tse.+By+1234,+three+and+perhaps+more+lumen-it+noyad+were+posted.+The+three+...&dq=Ogodei+divided+them+into+three+tiimens+%28Chinese:+wan-hu%29+and+thirty-six+minqat+commanded+by+the+Khitan+Hsiao+Cha-la+and+Hans+Liu+Ni+%28Heima%29+and+Shi-+T%27ien-tse.+By+1234,+three+and+perhaps+more+lumen-it+noyad+were+posted.+The+three+...&hl=en&sa=X&ei=_z8sVYkri6rJBIT1gMgH&ved=0CB8Q6AEwAA">May 2004</a>, p. 50. </li> <li id="cite_note-39"><a href="#cite_ref-39">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.am/books?id=F00qAQAAMAAJ&q=%28Brief+history+of+the+Black+Tartars%29+which+lists+the+men+who+held+posts+under+Og%C3%B6dei,+or+more+precisely,+from+the+last+two+families,+Shi+Tianze+and+Liu+Heima+%23%23%23%23%23,+see+Meng-ta+peilu+und+Hei-ta+shih+liieh,+translated+by+E.+Haenisch+and+Yao+Ts%27ung-wu,+edited+by+P.+Olbricht+and+E.+Pinks,+%E2%80%9CAsiatische+Forschungen%E2%80%9D,+Bd.+56+%28Wiesbaden:+Otto+Harrassowitz,+1980%29,+pp.+202-206.+and+professional&dq=%28Brief+history+of+the+Black+Tartars%29+which+lists+the+men+who+held+posts+under+Og%C3%B6dei,+or+more+precisely,+from+the+last+two+families,+Shi+Tianze+and+Liu+Heima+%23%23%23%23%23,+see+Meng-ta+peilu+und+Hei-ta+shih+liieh,+translated+by+E.+Haenisch+and+Yao+Ts%27ung-wu,+edited+by+P.+Olbricht+and+E.+Pinks,+%E2%80%9CAsiatische+Forschungen%E2%80%9D,+Bd.+56+%28Wiesbaden:+Otto+Harrassowitz,+1980%29,+pp.+202-206.+and+professional&hl=en&sa=X&ei=f0AsVd_hPM-KyASpzoHADg&ved=0CB0Q6AEwAA">Schram 1987</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20151017141939/https://books.google.am/books?id=F00qAQAAMAAJ&q=%28Brief+history+of+the+Black+Tartars%29+which+lists+the+men+who+held+posts+under+Og%C3%B6dei,+or+more+precisely,+from+the+last+two+families,+Shi+Tianze+and+Liu+Heima+%23%23%23%23%23,+see+Meng-ta+peilu+und+Hei-ta+shih+liieh,+translated+by+E.+Haenisch+and+Yao+Ts%27ung-wu,+edited+by+P.+Olbricht+and+E.+Pinks,+%E2%80%9CAsiatische+Forschungen%E2%80%9D,+Bd.+56+%28Wiesbaden:+Otto+Harrassowitz,+1980%29,+pp.+202-206.+and+professional&dq=%28Brief+history+of+the+Black+Tartars%29+which+lists+the+men+who+held+posts+under+Og%C3%B6dei,+or+more+precisely,+from+the+last+two+families,+Shi+Tianze+and+Liu+Heima+%23%23%23%23%23,+see+Meng-ta+peilu+und+Hei-ta+shih+liieh,+translated+by+E.+Haenisch+and+Yao+Ts%27ung-wu,+edited+by+P.+Olbricht+and+E.+Pinks,+%E2%80%9CAsiatische+Forschungen%E2%80%9D,+Bd.+56+%28Wiesbaden:+Otto+Harrassowitz,+1980%29,+pp.+202-206.+and+professional&hl=en&sa=X&ei=f0AsVd_hPM-KyASpzoHADg&ved=0CB0Q6AEwAA">Արխիվացված</a> 17 Հոկտեմբեր 2015 <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a>, p. 130. </li> <li id="cite_note-40"><a href="#cite_ref-40">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.am/books?id=MztuAAAAMAAJ&q=liu+heima+mongols&dq=liu+heima+mongols&hl=en&sa=X&ei=oj8sVYfZEYb4yASM8oCADQ&ved=0CCYQ6AEwAg">eds. Seaman, Marks 1991</a>, p. 175. </li> <li id="cite_note-41"><a href="#cite_ref-41">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.am/books?id=8hOgAAAAIAAJ&pg=PA66&dq=han+tumen+khitan&hl=en&sa=X&ei=Ij8sVefWHaXIsATnqID4AQ&ved=0CEwQ6AEwBw#v=onepage&q=han%20tumen%20khitan&f=false">Hucker 1985</a>, p. 66. </li> <li id="cite_note-42"><a href="#cite_ref-42">↑</a> May. Chormaqan. p. 29. </li> <li id="cite_note-43"><a href="#cite_ref-43">↑</a> Amitai. The Mamluk-Ilkhanid war </li> <li id="cite_note-44"><a href="#cite_ref-44">↑</a> Grousset. p. 259. </li> <li id="cite_note-45"><a href="#cite_ref-45">↑</a> Burgan. p. 22. </li> <li id="cite_note-Timothy_May._Chormaqan._p._32-46">↑ <a href="#cite_ref-Timothy_May._Chormaqan._p._32_46-0">43,0</a> <a href="#cite_ref-Timothy_May._Chormaqan._p._32_46-1">43,1</a> Timothy May. Chormaqan. p. 32. </li> <li id="cite_note-47"><a href="#cite_ref-47">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://wayback.archive-it.org/6473/20160819150506/https://tspace.library.utoronto.ca/citd/RussianHeritage/4.PEAS/4.L/12.III.5.html">«The Destruction of Kiev»</a>. Tspace.library.utoronto.ca. Արխիվացված է <a rel="nofollow" class="external text" href="https://tspace.library.utoronto.ca/citd/RussianHeritage/4.PEAS/4.L/12.III.5.html">օրիգինալից</a> 2016 թ․ օգոստոսի 19-ին. Վերցված է 2013 թ․ հոկտեմբերի 12-ին.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=The+Destruction+of+Kiev&rft.pub=Tspace.library.utoronto.ca&rft_id=https%3A%2F%2Ftspace.library.utoronto.ca%2Fcitd%2FRussianHeritage%2F4.PEAS%2F4.L%2F12.III.5.html&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6+%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-48"><a href="#cite_ref-48">↑</a> Jackson. Delhi Sultanate. p. 105. </li> <li id="cite_note-49"><a href="#cite_ref-49">↑</a> Bor. p. 186. </li> <li id="cite_note-50"><a href="#cite_ref-50">↑</a> Atwood. p. 297. </li> <li id="cite_note-51"><a href="#cite_ref-51">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFHenthorn1963" class="citation book cs1">Henthorn, William E. (1963). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/koreamongolinvas00hent">Korea: the Mongol invasions</a>. E.J. Brill. էջեր 160, 183.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Korea%3A+the+Mongol+invasions&rft.pages=160%2C+183&rft.pub=E.J.+Brill&rft.date=1963&rft.aulast=Henthorn&rft.aufirst=William+E.&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fkoreamongolinvas00hent&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6+%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-Weatherford._p._158-52">↑ <a href="#cite_ref-Weatherford._p._158_52-0">49,0</a> <a href="#cite_ref-Weatherford._p._158_52-1">49,1</a> Weatherford. p. 158. </li> <li id="cite_note-53"><a href="#cite_ref-53">↑</a> Matthew Paris. English History (trans. by J. A. Giles). p. 348. </li> <li id="cite_note-Morgan._p._104-54">↑ <a href="#cite_ref-Morgan._p._104_54-0">51,0</a> <a href="#cite_ref-Morgan._p._104_54-1">51,1</a> Morgan. The Mongols. p. 104. </li> <li id="cite_note-Jackson._p._95-55">↑ <a href="#cite_ref-Jackson._p._95_55-0">52,0</a> <a href="#cite_ref-Jackson._p._95_55-1">52,1</a> Jackson. Mongols and the West. p. 95. </li> <li id="cite_note-56"><a href="#cite_ref-56">↑</a> The Academy of Russian science and the academy of Mongolian science Tataro-Mongols in Europe and Asia. p. 89. </li> <li id="cite_note-57"><a href="#cite_ref-57">↑</a> Weatherford. p. 163. </li> <li id="cite_note-58"><a href="#cite_ref-58">↑</a> Man. Kublai Khan. p. 28. </li> <li id="cite_note-atwood-255-59">↑ <a href="#cite_ref-atwood-255_59-0">56,0</a> <a href="#cite_ref-atwood-255_59-1">56,1</a> <a href="#cite_ref-atwood-255_59-2">56,2</a> <a href="#cite_ref-atwood-255_59-3">56,3</a> <a href="#cite_ref-atwood-255_59-4">56,4</a> Atwood. p. 255. </li> <li id="cite_note-60"><a href="#cite_ref-60">↑</a> D. Bayarsaikhan. Ezen khaaniig Ismailiinhan horooson uu (Did the Ismailis kill the great khan) </li> <li id="cite_note-61"><a href="#cite_ref-61">↑</a> Weatherford. p. 179. </li> <li id="cite_note-Atwood._p._213-62">↑ <a href="#cite_ref-Atwood._p._213_62-0">59,0</a> <a href="#cite_ref-Atwood._p._213_62-1">59,1</a> Atwood. p. 213. </li> <li id="cite_note-Morgan._The_Mongols._p._159-63">↑ <a href="#cite_ref-Morgan._The_Mongols._p._159_63-0">60,0</a> <a href="#cite_ref-Morgan._The_Mongols._p._159_63-1">60,1</a> <a href="#cite_ref-Morgan._The_Mongols._p._159_63-2">60,2</a> Morgan. The Mongols. p. 159. </li> <li id="cite_note-Morgan._pp._103-64">↑ <a href="#cite_ref-Morgan._pp._103_64-0">61,0</a> <a href="#cite_ref-Morgan._pp._103_64-1">61,1</a> <a href="#cite_ref-Morgan._pp._103_64-2">61,2</a> Morgan. The Mongols. pp. 103–04. </li> <li id="cite_note-65"><a href="#cite_ref-65">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFGuzman,_Gregory_G.2010" class="citation journal cs1">Guzman, Gregory G. (Spring 2010). «European Captives and Craftsmen Among the Mongols, 1231–1255». The Historian (journal). 72 (1): 122–50. <a href="/wiki/Doi_(identifier)" class="mw-redirect" title="Doi (identifier)">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1111%2Fj.1540-6563.2009.00259.x">10.1111/j.1540-6563.2009.00259.x</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=The+Historian+%28journal%29&rft.atitle=European+Captives+and+Craftsmen+Among+the+Mongols%2C+1231%E2%80%931255&rft.ssn=spring&rft.volume=72&rft.issue=1&rft.pages=122-50&rft.date=2010&rft_id=info%3Adoi%2F10.1111%2Fj.1540-6563.2009.00259.x&rft.au=Guzman%2C+Gregory+G.&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6+%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-Allsen._p._280-66">↑ <a href="#cite_ref-Allsen._p._280_66-0">63,0</a> <a href="#cite_ref-Allsen._p._280_66-1">63,1</a> Allsen. Mongol Imperialism. p. 280. </li> <li id="cite_note-Morgan._The_Mongols._p._1292-67"><a href="#cite_ref-Morgan._The_Mongols._p._1292_67-0">↑</a> Morgan. The Mongols. p. 129. </li> <li id="cite_note-Morgan._pp._132-68">↑ <a href="#cite_ref-Morgan._pp._132_68-0">65,0</a> <a href="#cite_ref-Morgan._pp._132_68-1">65,1</a> Morgan. The Mongols. pp. 132–35. </li> <li id="cite_note-69"><a href="#cite_ref-69">↑</a> Morgan. The Mongols. pp. 127–28. </li> <li id="cite_note-70"><a href="#cite_ref-70">↑</a> Lane. p. 9. </li> <li id="cite_note-Morgan._The_Mongols._p._138-71">↑ <a href="#cite_ref-Morgan._The_Mongols._p._138_71-0">68,0</a> <a href="#cite_ref-Morgan._The_Mongols._p._138_71-1">68,1</a> Morgan. The Mongols. p. 138. </li> <li id="cite_note-Wassaf_p._12-72">↑ <a href="#cite_ref-Wassaf_p._12_72-0">69,0</a> <a href="#cite_ref-Wassaf_p._12_72-1">69,1</a> Wassaf. p. 12. </li> <li id="cite_note-Jackson._p._109-73">↑ <a href="#cite_ref-Jackson._p._109_73-0">70,0</a> <a href="#cite_ref-Jackson._p._109_73-1">70,1</a> Jackson. Mongols and the West. p. 109. </li> <li id="cite_note-Barthold._Turkestan._p._488-74">↑ <a href="#cite_ref-Barthold._Turkestan._p._488_74-0">71,0</a> <a href="#cite_ref-Barthold._Turkestan._p._488_74-1">71,1</a> Barthold. Turkestan. p. 488. </li> <li id="cite_note-75"><a href="#cite_ref-75">↑</a> L. N.Gumilev, A. Kruchki. Black legend </li> <li id="cite_note-barthold-76"><a href="#cite_ref-barthold_76-0">↑</a> Barthold. Turkestan Down to the Mongol Invasion. p. 446. </li> <li id="cite_note-77"><a href="#cite_ref-77">↑</a> Prawdin. Mongol Empire and Its Legacy. p. 302. </li> <li id="cite_note-78"><a href="#cite_ref-78">↑</a> Weatherford. p. 120. </li> <li id="cite_note-79"><a href="#cite_ref-79">↑</a> Man. Kublai Khan. p. 74. </li> <li id="cite_note-80"><a href="#cite_ref-80">↑</a> Sh.Tseyen-Oidov – Ibid. p. 64. </li> <li id="cite_note-man-81"><a href="#cite_ref-man_81-0">↑</a> Man. Kublai Khan. p. 207. </li> <li id="cite_note-82"><a href="#cite_ref-82">↑</a> Weatherford. p. 195. </li> <li id="cite_note-83"><a href="#cite_ref-83">↑</a> Vernadsky. The Mongols and Russia. pp. 344–66. </li> <li id="cite_note-84"><a href="#cite_ref-84">↑</a> Henryk Samsonowicz, Maria Bogucka. A Republic of Nobles. p. 179. </li> <li id="cite_note-ReferenceA-85">↑ <a href="#cite_ref-ReferenceA_85-0">82,0</a> <a href="#cite_ref-ReferenceA_85-1">82,1</a> Prawdin.[<a href="/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:Citing_sources" class="mw-redirect" title="Վիքիպեդիա:Citing sources">Հղում աղբյուրներին</a>] </li> <li id="cite_note-86"><a href="#cite_ref-86">↑</a> d.Ohson. History of the Mongols. p. II. p. 355. </li> <li id="cite_note-87"><a href="#cite_ref-87">↑</a> Sh.Tseyen-Oidov. Genghis bogdoos Ligden khutagt khurtel (khaad). p. 81. </li> <li id="cite_note-88"><a href="#cite_ref-88">↑</a> Vernadsky – The Mongols and Russia. p. 74. </li> <li id="cite_note-89"><a href="#cite_ref-89">↑</a> Oljeitu's letter to Philipp the Fair </li> <li id="cite_note-90"><a href="#cite_ref-90">↑</a> J. J. Saunders The History of the Mongol conquests </li> <li id="cite_note-91"><a href="#cite_ref-91">↑</a> Howorth. p. 145. </li> <li id="cite_note-92"><a href="#cite_ref-92">↑</a> Weatherford. p. 236. </li> <li id="cite_note-93"><a href="#cite_ref-93">↑</a> Vernadsky. p. 93. </li> <li id="cite_note-94"><a href="#cite_ref-94">↑</a> The Cambridge History of China: Volume 6, by Denis C. Twitchett, Herbert Franke, John King Fairbank, p413 </li> <li id="cite_note-95"><a href="#cite_ref-95">↑</a> Bibliothèque nationale de France. Département des Manuscrits. Division occidentale. Nouvelle acquisition française 886, fol. 37v </li> <li id="cite_note-96"><a href="#cite_ref-96">↑</a> Allsen. Culture and Conquest. pp. 32–35. </li> <li id="cite_note-97"><a href="#cite_ref-97">↑</a> René Grousset. The Empire of the Steppes </li> <li id="cite_note-98"><a href="#cite_ref-98">↑</a> Atwood. p. 445. </li> <li id="cite_note-99"><a href="#cite_ref-99">↑</a> Atwood. p. 106. </li> <li id="cite_note-100"><a href="#cite_ref-100">↑</a> Allsen. Culture and Conquest. p. 39. </li> <li id="cite_note-101"><a href="#cite_ref-101">↑</a> Franke. pp. 541–50. </li> <li id="cite_note-102"><a href="#cite_ref-102">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFG.2000" class="citation book cs1">G., Ghazarian, Jacob (2000). The Armenian kingdom in Cilicia during the Crusades : the integration of Cilician Armenians with the Latins, 1080–1393. Richmond: Curzon. էջեր 159–61. <a href="/wiki/ISBN_(identifier)" class="mw-redirect" title="ISBN (identifier)">ISBN</a> <a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%B3%D6%80%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%B2%D5%A2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8/978-0-7007-1418-6" title="Սպասարկող:Գրքայինաղբյուրները/978-0-7007-1418-6"><bdi>978-0-7007-1418-6</bdi></a>. <a href="/w/index.php?title=OCLC_(identifier)&action=edit&redlink=1" class="new" title="OCLC (identifier) (դեռ գրված չէ)">OCLC</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.worldcat.org/oclc/45337730">45337730</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Armenian+kingdom+in+Cilicia+during+the+Crusades+%3A+the+integration+of+Cilician+Armenians+with+the+Latins%2C+1080%E2%80%931393&rft.place=Richmond&rft.pages=159-61&rft.pub=Curzon&rft.date=2000&rft_id=info%3Aoclcnum%2F45337730&rft.isbn=978-0-7007-1418-6&rft.aulast=G.&rft.aufirst=Ghazarian%2C+Jacob&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6+%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="Z3988"><code class="cs1-code">{{<a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D6%80:Cite_book" title="Կաղապար:Cite book">cite book</a>}}</code>: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (<a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1:CS1_%D5%BD%D5%BA%D5%A1%D5%BD%E2%80%A4_%D5%A2%D5%A1%D5%A6%D5%B4%D5%A1%D5%A9%D5%AB%D5%BE_%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80:_authors_list" title="Կատեգորիա:CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list">link</a>) </li> <li id="cite_note-103"><a href="#cite_ref-103">↑</a> Morgan. The Mongols. pp. 117–18. </li> <li id="cite_note-104"><a href="#cite_ref-104">↑</a> Ole Jørgen Benedictow, The Black Death, 1346–1353: The Complete History (2004), p. 382.<a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.am/books?id=KjLHAOE7irsC&lpg=PP1&dq=black%20death%20numbers%20by%20country&pg=PA382#v=onepage&q=black%20death%20numbers%20by%20country&f=false">p. 382.</a> </li> <li id="cite_note-Prawdin._p._379-105">↑ <a href="#cite_ref-Prawdin._p._379_105-0">102,0</a> <a href="#cite_ref-Prawdin._p._379_105-1">102,1</a> Prawdin. p. 379. </li> <li id="cite_note-Halperin._p._28-106"><a href="#cite_ref-Halperin._p._28_106-0">↑</a> Halperin. p. 28. </li> <li id="cite_note-107"><a href="#cite_ref-107">↑</a> Sverdrup. p. 109. </li> <li id="cite_note-108"><a href="#cite_ref-108">↑</a> Sverdrup. p. 110. </li> <li id="cite_note-Morgan._pp._80-109">↑ <a href="#cite_ref-Morgan._pp._80_109-0">106,0</a> <a href="#cite_ref-Morgan._pp._80_109-1">106,1</a> Morgan. The Mongols. pp. 80–81. </li> <li id="cite_note-Morgan._The_Mongols._pp._74–75-110">↑ <a href="#cite_ref-Morgan._The_Mongols._pp._74–75_110-0">107,0</a> <a href="#cite_ref-Morgan._The_Mongols._pp._74–75_110-1">107,1</a> Morgan. The Mongols. pp. 74–75 </li> <li id="cite_note-111"><a href="#cite_ref-111">↑</a> Morgan. Mongols and the Eastern Mediterranean </li> <li id="cite_note-112"><a href="#cite_ref-112">↑</a> Morgan. The Mongols. p. 75 </li> <li id="cite_note-113"><a href="#cite_ref-113">↑</a> San,T. "Dynastic China: An Elementary History" .pg 297 </li> <li id="cite_note-114"><a href="#cite_ref-114">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFBuell1979" class="citation journal cs1">Buell, Paul D. (1979). «Sino-Khitan Administration in Mongol Bukhara». Journal of Asian History. 13 (No. 2): 137–38. <a href="/wiki/JSTOR_(identifier)" class="mw-redirect" title="JSTOR (identifier)">JSTOR</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.jstor.org/stable/41930343">41930343</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Journal+of+Asian+History&rft.atitle=Sino-Khitan+Administration+in+Mongol+Bukhara&rft.volume=13&rft.issue=No.+2&rft.pages=137-38&rft.date=1979&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.jstor.org%2Fstable%2F41930343%23id-name%3DJSTOR&rft.aulast=Buell&rft.aufirst=Paul+D.&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6+%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="Z3988"> <code class="cs1-code">{{<a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D6%80:Cite_journal" title="Կաղապար:Cite journal">cite journal</a>}}</code>: <code class="cs1-code">|number=</code> has extra text (<a href="/wiki/%D5%95%D5%A3%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6:CS1_errors#extra_text_issue" class="mw-redirect" title="Օգնություն:CS1 errors">օգնություն</a>) </li> <li id="cite_note-115"><a href="#cite_ref-115">↑</a> Weatherford. p. 69. </li> <li id="cite_note-116"><a href="#cite_ref-116">↑</a> Weatherford. p. 135. </li> <li id="cite_note-Foltz._pp._105–106-117">↑ <a href="#cite_ref-Foltz._pp._105–106_117-0">114,0</a> <a href="#cite_ref-Foltz._pp._105–106_117-1">114,1</a> Foltz. pp. 105–06. </li> <li id="cite_note-118"><a href="#cite_ref-118">↑</a> Ezzati. The Spread of Islam: The Contributing Factors. p. 274. </li> <li id="cite_note-119"><a href="#cite_ref-119">↑</a> Bukharaev. Islam in Russia: The Four Seasons. p. 145. </li> <li id="cite_note-120"><a href="#cite_ref-120">↑</a> Hull. The Mongol Empire. p. 60 </li> <li id="cite_note-Chambers-121"><a href="#cite_ref-Chambers_121-0">↑</a> Chambers, James. The Devil's Horsemen Atheneum, 1979, <a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%B3%D6%80%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%B2%D5%A2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8/0-689-10942-3" title="Սպասարկող:Գրքայինաղբյուրները/0-689-10942-3">0-689-10942-3</a> </li> <li id="cite_note-122"><a href="#cite_ref-122">↑</a> Secret History of the Mongols </li> <li id="cite_note-footsteps-123"><a href="#cite_ref-footsteps_123-0">↑</a> Guoli Liu Chinese Foreign Policy in Transition. p. 364 </li> <li id="cite_note-124"><a href="#cite_ref-124">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFTimothy_May" class="citation journal cs1">Timothy May (2008 թ․ փետրվար). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20140210122729/http://worldhistoryconnected.press.illinois.edu/5.2/may.html">«The Mongol Empire in World History»</a>. World History Connected. 5 (2). Արխիվացված է <a rel="nofollow" class="external text" href="http://worldhistoryconnected.press.illinois.edu/5.2/may.html">օրիգինալից</a> 2014 թ․ փետրվարի 10-ին. Վերցված է 2014 թ․ փետրվարի 15-ին.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=World+History+Connected&rft.atitle=The+Mongol+Empire+in+World+History&rft.volume=5&rft.issue=2&rft.au=Timothy+May&rft_id=http%3A%2F%2Fworldhistoryconnected.press.illinois.edu%2F5.2%2Fmay.html&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6+%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-125"><a href="#cite_ref-125">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFHahn1991" class="citation book cs1">Hahn, Reinhard F. (1991). Spoken Uyghur. London and Seattle: University of Washington Press. <a href="/wiki/ISBN_(identifier)" class="mw-redirect" title="ISBN (identifier)">ISBN</a> <a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%B3%D6%80%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%B2%D5%A2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8/978-0-295-98651-7" title="Սպասարկող:Գրքայինաղբյուրները/978-0-295-98651-7"><bdi>978-0-295-98651-7</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Spoken+Uyghur&rft.place=London+and+Seattle&rft.pub=University+of+Washington+Press&rft.date=1991&rft.isbn=978-0-295-98651-7&rft.aulast=Hahn&rft.aufirst=Reinhard+F.&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6+%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-126"><a href="#cite_ref-126">↑</a> Svat Soucek. A History of Inner Asia. Cambridge University Press, 2000. <a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%B3%D6%80%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%B2%D5%A2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8/0-521-65704-0" title="Սպասարկող:Գրքայինաղբյուրները/0-521-65704-0">0-521-65704-0</a>. p. 116. </li> <li id="cite_note-127"><a href="#cite_ref-127">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFBenedictow2004" class="citation book cs1">Benedictow, Ole Jørgen (2004). The Black Death, 1346–1353: the Complete History. Boydell Press. էջ 382. <a href="/wiki/ISBN_(identifier)" class="mw-redirect" title="ISBN (identifier)">ISBN</a> <a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%B3%D6%80%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%B2%D5%A2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8/978-1-84383-214-0" title="Սպասարկող:Գրքայինաղբյուրները/978-1-84383-214-0"><bdi>978-1-84383-214-0</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Black+Death%2C+1346%E2%80%931353%3A+the+Complete+History&rft.pages=382&rft.pub=Boydell+Press&rft.date=2004&rft.isbn=978-1-84383-214-0&rft.aulast=Benedictow&rft.aufirst=Ole+J%C3%B8rgen&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6+%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-Steve_Ward-128"><a href="#cite_ref-Steve_Ward_128-0">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFR._Ward2009" class="citation book cs1">R. Ward, Steven (2009). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.am/books?id=8eUTLaaVOOQC&pg=PA39">Immortal: A Military History of Iran and Its Armed Forces</a>. Georgetown University Press. էջ 39. <a href="/wiki/ISBN_(identifier)" class="mw-redirect" title="ISBN (identifier)">ISBN</a> <a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%B3%D6%80%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%B2%D5%A2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8/978-1-58901-258-5" title="Սպասարկող:Գրքայինաղբյուրները/978-1-58901-258-5"><bdi>978-1-58901-258-5</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Immortal%3A+A+Military+History+of+Iran+and+Its+Armed+Forces&rft.pages=39&rft.pub=Georgetown+University+Press&rft.date=2009&rft.isbn=978-1-58901-258-5&rft.aulast=R.+Ward&rft.aufirst=Steven&rft_id=https%3A%2F%2Fbooks.google.am%2Fbooks%3Fid%3D8eUTLaaVOOQC%26pg%3DPA39&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6+%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-Mongol_Conquests-129">↑ <a href="#cite_ref-Mongol_Conquests_129-0">126,0</a> <a href="#cite_ref-Mongol_Conquests_129-1">126,1</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://users.erols.com/mwhite28/warstat0.htm#Mongol">«Mongol Conquests»</a>. Users.erols.com. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20041028051334/http://www.usna.edu/Users/history/kolp/HH345/PRE1492.HTM#Mongol">Արխիվացված</a> օրիգինալից 2004 թ․ հոկտեմբերի 28-ին. Վերցված է 2014 թ․ փետրվարի 15-ին.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Mongol+Conquests&rft.pub=Users.erols.com&rft_id=http%3A%2F%2Fusers.erols.com%2Fmwhite28%2Fwarstat0.htm%23Mongol&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6+%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-parallelsixty.com-130"><a href="#cite_ref-parallelsixty.com_130-0">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20100121024544/http://www.parallelsixty.com/history-russia.shtml">«History of Russia, Early Slavs history, Kievan Rus, Mongol invasion»</a>. Parallelsixty.com. Արխիվացված է <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.parallelsixty.com/history-russia.shtml">օրիգինալից</a> 2010 թ․ հունվարի 21-ին. Վերցված է 2014 թ․ փետրվարի 15-ին.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=History+of+Russia%2C+Early+Slavs+history%2C+Kievan+Rus%2C+Mongol+invasion&rft.pub=Parallelsixty.com&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.parallelsixty.com%2Fhistory-russia.shtml&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6+%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-131"><a href="#cite_ref-131">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.britannica.com/eb/article-34789/Hungary">«The Mongol invasion: the last Arpad kings»</a>. Britannica.com. 2013 թ․ նոյեմբերի 20. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20080512114337/http://www.britannica.com/eb/article-34789/Hungary">Արխիվացված</a> օրիգինալից 2008 թ․ մայիսի 12-ին. Վերցված է 2014 թ․ փետրվարի 15-ին.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=The+Mongol+invasion%3A+the+last+Arpad+kings&rft.pub=Britannica.com&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.britannica.com%2Feb%2Farticle-34789%2FHungary&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6+%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-132"><a href="#cite_ref-132">↑</a> Andrea Peto in <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFRichard_BesselDirk_Schumann2003" class="citation book cs1">Richard Bessel; Dirk Schumann (2003). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.am/books?id=NilW70Yol74C&pg=PA143">Life After Death: Approaches to a Cultural and Social History of Europe During the 1940s and 1950s</a>. Cambridge University Press. էջ 143. <a href="/wiki/ISBN_(identifier)" class="mw-redirect" title="ISBN (identifier)">ISBN</a> <a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%B3%D6%80%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%B2%D5%A2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8/978-0-521-00922-5" title="Սպասարկող:Գրքայինաղբյուրները/978-0-521-00922-5"><bdi>978-0-521-00922-5</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Life+After+Death%3A+Approaches+to+a+Cultural+and+Social+History+of+Europe+During+the+1940s+and+1950s&rft.pages=143&rft.pub=Cambridge+University+Press&rft.date=2003&rft.isbn=978-0-521-00922-5&rft.au=Richard+Bessel&rft.au=Dirk+Schumann&rft_id=https%3A%2F%2Fbooks.google.am%2Fbooks%3Fid%3DNilW70Yol74C%26pg%3DPA143&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6+%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-133"><a href="#cite_ref-133">↑</a> The Story of the Mongols Whom We Call the Tartars= Historia Mongalorum Quo s Nos Tartaros Appellamus: Friar Giovanni Di Plano Carpini's Account of His Embassy to the Court of the Mongol Khan by Da Pian Del Carpine Giovanni and Erik Hildinger (Branden BooksApril 1996 <a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%B3%D6%80%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%B2%D5%A2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8/978-0-8283-2017-7" title="Սպասարկող:Գրքայինաղբյուրները/978-0-8283-2017-7">978-0-8283-2017-7</a>) </li> <li id="cite_note-134"><a href="#cite_ref-134">↑</a> Michael Khodarkovsky (2002)."<a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.am/books?id=Ti51WfA68RYC&pg=&dq&hl=en#v=onepage&q=&f=false">Russia's Steppe Frontier: The Making Of A Colonial Empire, 1500–1800</a>". Indiana University Press. p. 142. <a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%B3%D6%80%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%B2%D5%A2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8/0-253-21770-9" title="Սպասարկող:Գրքայինաղբյուրները/0-253-21770-9">0-253-21770-9</a> </li> </ol></div></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Աղբյուրներ">Աղբյուրներ</h3>[<a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&veaction=edit&section=33" title="Խմբագրել բաժինը. Աղբյուրներ" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&section=33" title="Edit section's source code: Աղբյուրներ">խմբագրել կոդը</a>]</div> <div class="references-small" style="margin-left:1.5em;"> <ul><li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFAllsen,_Thomas_T.1987" class="citation book cs1">Allsen, Thomas T. (1987). Mongol Imperialism: The Policies of the Grand Qan Möngke in China, Russia, and the Islamic Lands, 1251–1259. University of California Press. <a href="/wiki/ISBN_(identifier)" class="mw-redirect" title="ISBN (identifier)">ISBN</a> <a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%B3%D6%80%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%B2%D5%A2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8/978-0-520-05527-8" title="Սպասարկող:Գրքայինաղբյուրները/978-0-520-05527-8"><bdi>978-0-520-05527-8</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Mongol+Imperialism%3A+The+Policies+of+the+Grand+Qan+M%C3%B6ngke+in+China%2C+Russia%2C+and+the+Islamic+Lands%2C+1251%E2%80%931259&rft.pub=University+of+California+Press&rft.date=1987&rft.isbn=978-0-520-05527-8&rft.au=Allsen%2C+Thomas+T.&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6+%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFAllsen,_Thomas_T.2004" class="citation book cs1">Allsen, Thomas T. (2004). Culture and conquest in Mongol Eurasia. Cambridge University Press. <a href="/wiki/ISBN_(identifier)" class="mw-redirect" title="ISBN (identifier)">ISBN</a> <a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%B3%D6%80%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%B2%D5%A2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8/978-0-521-60270-9" title="Սպասարկող:Գրքայինաղբյուրները/978-0-521-60270-9"><bdi>978-0-521-60270-9</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Culture+and+conquest+in+Mongol+Eurasia&rft.pub=Cambridge+University+Press&rft.date=2004&rft.isbn=978-0-521-60270-9&rft.au=Allsen%2C+Thomas+T.&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6+%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFAmitai-Preiss,_Reuven1995" class="citation book cs1">Amitai-Preiss, Reuven (1995). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/mongolsmamluksma0000amit">Mongols and Mamluks: The Mamluk-Ilkhanid War, 1260–1281</a>. Cambridge; New York: Cambridge University Press. <a href="/wiki/ISBN_(identifier)" class="mw-redirect" title="ISBN (identifier)">ISBN</a> <a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%B3%D6%80%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%B2%D5%A2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8/978-0-521-46226-6" title="Սպասարկող:Գրքայինաղբյուրները/978-0-521-46226-6"><bdi>978-0-521-46226-6</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Mongols+and+Mamluks%3A+The+Mamluk-Ilkhanid+War%2C+1260%E2%80%931281&rft.place=Cambridge%3B+New+York&rft.pub=Cambridge+University+Press&rft.date=1995&rft.isbn=978-0-521-46226-6&rft.au=Amitai-Preiss%2C+Reuven&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fmongolsmamluksma0000amit&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6+%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFAtwood,_Christopher_P.2004" class="citation book cs1">Atwood, Christopher P. (2004). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/encyclopediaofmo0000atwo">Encyclopedia of Mongolia and the Mongol Empire</a>. New York: Facts on File, Inc. <a href="/wiki/ISBN_(identifier)" class="mw-redirect" title="ISBN (identifier)">ISBN</a> <a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%B3%D6%80%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%B2%D5%A2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8/978-0-8160-4671-3" title="Սպասարկող:Գրքայինաղբյուրները/978-0-8160-4671-3"><bdi>978-0-8160-4671-3</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Encyclopedia+of+Mongolia+and+the+Mongol+Empire&rft.place=New+York&rft.pub=Facts+on+File%2C+Inc.&rft.date=2004&rft.isbn=978-0-8160-4671-3&rft.au=Atwood%2C+Christopher+P.&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fencyclopediaofmo0000atwo&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6+%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFBarfield,_Thomas_Jefferson1992" class="citation book cs1">Barfield, Thomas Jefferson (1992). The perilous frontier: nomadic empires and China. Blackwell. <a href="/wiki/ISBN_(identifier)" class="mw-redirect" title="ISBN (identifier)">ISBN</a> <a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%B3%D6%80%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%B2%D5%A2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8/978-1-55786-324-9" title="Սպասարկող:Գրքայինաղբյուրները/978-1-55786-324-9"><bdi>978-1-55786-324-9</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+perilous+frontier%3A+nomadic+empires+and+China&rft.pub=Blackwell&rft.date=1992&rft.isbn=978-1-55786-324-9&rft.au=Barfield%2C+Thomas+Jefferson&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6+%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFBurgan2005" class="citation book cs1">Burgan, Michael (2005). Empire of the Mongols. New York: Infobase Publishing. <a href="/wiki/ISBN_(identifier)" class="mw-redirect" title="ISBN (identifier)">ISBN</a> <a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%B3%D6%80%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%B2%D5%A2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8/978-1-4381-0318-1" title="Սպասարկող:Գրքայինաղբյուրները/978-1-4381-0318-1"><bdi>978-1-4381-0318-1</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Empire+of+the+Mongols&rft.place=New+York&rft.pub=Infobase+Publishing&rft.date=2005&rft.isbn=978-1-4381-0318-1&rft.aulast=Burgan&rft.aufirst=Michael&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6+%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFJared_Diamond1997" class="citation book cs1">Jared Diamond (1997). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/gunsgermssteelfa0000diam">Guns, Germs, and Steel: The Fates of Human Societies</a>. New York: W. W. Norton & Co. <a href="/wiki/ISBN_(identifier)" class="mw-redirect" title="ISBN (identifier)">ISBN</a> <a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%B3%D6%80%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%B2%D5%A2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8/978-0-393-31755-8" title="Սպասարկող:Գրքայինաղբյուրները/978-0-393-31755-8"><bdi>978-0-393-31755-8</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Guns%2C+Germs%2C+and+Steel%3A+The+Fates+of+Human+Societies&rft.place=New+York&rft.pub=W.+W.+Norton+%26+Co.&rft.date=1997&rft.isbn=978-0-393-31755-8&rft.au=Jared+Diamond&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fgunsgermssteelfa0000diam&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6+%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFFinlay,_Robert2010" class="citation book cs1">Finlay, Robert (2010). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/pilgrimartcultur0000finl">The Pilgrim Art: Cultures of Porcelain in World History</a>. Berkeley, California: University of California Press. <a href="/wiki/ISBN_(identifier)" class="mw-redirect" title="ISBN (identifier)">ISBN</a> <a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%B3%D6%80%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%B2%D5%A2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8/978-0-520-24468-9" title="Սպասարկող:Գրքայինաղբյուրները/978-0-520-24468-9"><bdi>978-0-520-24468-9</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Pilgrim+Art%3A+Cultures+of+Porcelain+in+World+History&rft.place=Berkeley%2C+California&rft.pub=University+of+California+Press&rft.date=2010&rft.isbn=978-0-520-24468-9&rft.au=Finlay%2C+Robert&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fpilgrimartcultur0000finl&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6+%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFRichard_Foltz1999" class="citation book cs1">Richard Foltz (1999). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/religionsofsilkr0000rich">Religions of the Silk Road: Overland Trade and Cultural Exchange from Antiquity to the Fifteenth Century</a>. New York: St. Martin's Press. <a href="/wiki/ISBN_(identifier)" class="mw-redirect" title="ISBN (identifier)">ISBN</a> <a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%B3%D6%80%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%B2%D5%A2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8/978-0-312-23338-9" title="Սպասարկող:Գրքայինաղբյուրները/978-0-312-23338-9"><bdi>978-0-312-23338-9</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Religions+of+the+Silk+Road%3A+Overland+Trade+and+Cultural+Exchange+from+Antiquity+to+the+Fifteenth+Century&rft.place=New+York&rft.pub=St.+Martin%27s+Press&rft.date=1999&rft.isbn=978-0-312-23338-9&rft.au=Richard+Foltz&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Freligionsofsilkr0000rich&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6+%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFFranke,_Herbert1994" class="citation book cs1">Franke, Herbert (1994). Twitchett, Denis; Fairbank, John King (ed.). Alien Regimes and Border States, 907–1368. Vol. 6. Cambridge; New York: Cambridge University Press. <a href="/wiki/ISBN_(identifier)" class="mw-redirect" title="ISBN (identifier)">ISBN</a> <a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%B3%D6%80%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%B2%D5%A2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8/978-0-521-24331-5" title="Սպասարկող:Գրքայինաղբյուրները/978-0-521-24331-5"><bdi>978-0-521-24331-5</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Alien+Regimes+and+Border+States%2C+907%E2%80%931368&rft.place=Cambridge%3B+New+York&rft.pub=Cambridge+University+Press&rft.date=1994&rft.isbn=978-0-521-24331-5&rft.au=Franke%2C+Herbert&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6+%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="Z3988"> <code class="cs1-code">{{<a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D6%80:Cite_book" title="Կաղապար:Cite book">cite book</a>}}</code>: <code class="cs1-code">|work=</code> ignored (<a href="/wiki/%D5%95%D5%A3%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6:CS1_errors#periodical_ignored" class="mw-redirect" title="Օգնություն:CS1 errors">օգնություն</a>)CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: editors list (<a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1:CS1_%D5%BD%D5%BA%D5%A1%D5%BD%E2%80%A4_%D5%A2%D5%A1%D5%A6%D5%B4%D5%A1%D5%A9%D5%AB%D5%BE_%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80:_editors_list" title="Կատեգորիա:CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: editors list">link</a>)</li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFRené_Grousset1970" class="citation book cs1">René Grousset (1970). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/empireofsteppes00grou">The Empire of the Steppes: A History of Central Asia (translated from French by Naomi Walford)</a>. New Brunswick, NJ: Rutgers University Press.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Empire+of+the+Steppes%3A+A+History+of+Central+Asia+%28translated+from+French+by+Naomi+Walford%29.&rft.place=New+Brunswick%2C+NJ&rft.pub=Rutgers+University+Press&rft.date=1970&rft.au=Ren%C3%A9+Grousset&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fempireofsteppes00grou&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6+%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFHalperin,_Charles_J.1985" class="citation book cs1">Halperin, Charles J. (1985). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/russiagoldenhord0000halp">Russia and the Golden Horde: The Mongol Impact on Medieval Russian History</a>. Bloomington, IN: Indiana University Press. <a href="/wiki/ISBN_(identifier)" class="mw-redirect" title="ISBN (identifier)">ISBN</a> <a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%B3%D6%80%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%B2%D5%A2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8/978-0-253-20445-5" title="Սպասարկող:Գրքայինաղբյուրները/978-0-253-20445-5"><bdi>978-0-253-20445-5</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Russia+and+the+Golden+Horde%3A+The+Mongol+Impact+on+Medieval+Russian+History&rft.place=Bloomington%2C+IN&rft.pub=Indiana+University+Press&rft.date=1985&rft.isbn=978-0-253-20445-5&rft.au=Halperin%2C+Charles+J.&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Frussiagoldenhord0000halp&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6+%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFHoworth,_Henry_H.1965" class="citation book cs1">Howorth, Henry H. (1965) [London edition, 1876]. History of the Mongols from the 9th to the 19th Century: Part I: The Mongols Proper and the Kalmuks. New York: Burt Frankin.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=History+of+the+Mongols+from+the+9th+to+the+19th+Century%3A+Part+I%3A+The+Mongols+Proper+and+the+Kalmuks&rft.place=New+York&rft.pub=Burt+Frankin&rft.date=1965&rft.au=Howorth%2C+Henry+H.&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6+%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFHull,_Mary.1997" class="citation book cs1">Hull, Mary. (1997). The Mongol Empire (World History Series). Greenhaven Press. <a href="/wiki/ISBN_(identifier)" class="mw-redirect" title="ISBN (identifier)">ISBN</a> <a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%B3%D6%80%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%B2%D5%A2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8/978-1-56006-312-4" title="Սպասարկող:Գրքայինաղբյուրները/978-1-56006-312-4"><bdi>978-1-56006-312-4</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Mongol+Empire+%28World+History+Series%29&rft.pub=Greenhaven+Press&rft.date=1997&rft.isbn=978-1-56006-312-4&rft.au=Hull%2C+Mary.&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6+%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFJackson,_Peter1978" class="citation journal cs1">Jackson, Peter (1978). «The dissolution of the Mongol Empire». Central Asiatic Journal. XXXII: 208–351.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Central+Asiatic+Journal&rft.atitle=The+dissolution+of+the+Mongol+Empire&rft.volume=XXXII&rft.pages=208-351&rft.date=1978&rft.au=Jackson%2C+Peter&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6+%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFJackson2003" class="citation book cs1">Jackson, Peter (2003). The Delhi Sultanate: A Political and Military History. Cambridge; New York: Cambridge University Press. <a href="/wiki/ISBN_(identifier)" class="mw-redirect" title="ISBN (identifier)">ISBN</a> <a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%B3%D6%80%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%B2%D5%A2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8/978-0-521-54329-3" title="Սպասարկող:Գրքայինաղբյուրները/978-0-521-54329-3"><bdi>978-0-521-54329-3</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Delhi+Sultanate%3A+A+Political+and+Military+History&rft.place=Cambridge%3B+New+York&rft.pub=Cambridge+University+Press&rft.date=2003&rft.isbn=978-0-521-54329-3&rft.aulast=Jackson&rft.aufirst=Peter&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6+%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFPeter_Jackson_(historian)2005" class="citation book cs1">Peter Jackson (historian) (2005). The Mongols and the West: 1221–1410. Harlow, UK; New York: Longman. <a href="/wiki/ISBN_(identifier)" class="mw-redirect" title="ISBN (identifier)">ISBN</a> <a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%B3%D6%80%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%B2%D5%A2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8/978-0-582-36896-5" title="Սպասարկող:Գրքայինաղբյուրները/978-0-582-36896-5"><bdi>978-0-582-36896-5</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Mongols+and+the+West%3A+1221%E2%80%931410&rft.place=Harlow%2C+UK%3B+New+York&rft.pub=Longman&rft.date=2005&rft.isbn=978-0-582-36896-5&rft.au=Peter+Jackson+%28historian%29&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6+%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFLane,_George2006" class="citation book cs1">Lane, George (2006). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/dailylifeinmongo0000lane">Daily life in the Mongol empire</a>. Westport, Connecticut: Greenwood Press. <a href="/wiki/ISBN_(identifier)" class="mw-redirect" title="ISBN (identifier)">ISBN</a> <a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%B3%D6%80%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%B2%D5%A2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8/978-0-313-33226-5" title="Սպասարկող:Գրքայինաղբյուրները/978-0-313-33226-5"><bdi>978-0-313-33226-5</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Daily+life+in+the+Mongol+empire&rft.place=Westport%2C+Connecticut&rft.pub=Greenwood+Press&rft.date=2006&rft.isbn=978-0-313-33226-5&rft.au=Lane%2C+George&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fdailylifeinmongo0000lane&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6+%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFMan,_John2004" class="citation book cs1">Man, John (2004). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/genghiskhanlifed0000manj_u0e8">Genghis Khan: Life, death and resurrection</a>. New York: Thomas Dunne Books. <a href="/wiki/ISBN_(identifier)" class="mw-redirect" title="ISBN (identifier)">ISBN</a> <a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%B3%D6%80%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%B2%D5%A2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8/978-0-312-36624-7" title="Սպասարկող:Գրքայինաղբյուրները/978-0-312-36624-7"><bdi>978-0-312-36624-7</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Genghis+Khan%3A+Life%2C+death+and+resurrection&rft.place=New+York&rft.pub=Thomas+Dunne+Books&rft.date=2004&rft.isbn=978-0-312-36624-7&rft.au=Man%2C+John&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fgenghiskhanlifed0000manj_u0e8&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6+%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFMan,_John2007" class="citation book cs1">Man, John (2007). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/kublaikhanfromxa0000manj">Kublai Khan: from Xanadu to superpower</a>. Bantam Books. <a href="/wiki/ISBN_(identifier)" class="mw-redirect" title="ISBN (identifier)">ISBN</a> <a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%B3%D6%80%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%B2%D5%A2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8/978-0-553-81718-8" title="Սպասարկող:Գրքայինաղբյուրները/978-0-553-81718-8"><bdi>978-0-553-81718-8</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Kublai+Khan%3A+from+Xanadu+to+superpower&rft.pub=Bantam+Books&rft.date=2007&rft.isbn=978-0-553-81718-8&rft.au=Man%2C+John&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fkublaikhanfromxa0000manj&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6+%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFDavid_Morgan_(historian)" class="citation journal cs1">David Morgan (historian) (1989 թ․ հունիս). Arbel, B.; և այլք: (eds.). «The Mongols and the Eastern Mediterranean: Latins and Greeks in the Eastern Mediterranean after 1204». Mediterranean Historical Review. 4 (1): 204. <a href="/wiki/Doi_(identifier)" class="mw-redirect" title="Doi (identifier)">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1080%2F09518968908569567">10.1080/09518968908569567</a>. <a href="/wiki/ISSN_(identifier)" class="mw-redirect" title="ISSN (identifier)">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.worldcat.org/issn/0951-8967">0951-8967</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Mediterranean+Historical+Review&rft.atitle=The+Mongols+and+the+Eastern+Mediterranean%3A+Latins+and+Greeks+in+the+Eastern+Mediterranean+after+1204&rft.volume=4&rft.issue=1&rft.pages=204&rft_id=info%3Adoi%2F10.1080%2F09518968908569567&rft.issn=0951-8967&rft.au=David+Morgan+%28historian%29&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6+%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="Z3988"> <code class="cs1-code">{{<a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D6%80:Cite_journal" title="Կաղապար:Cite journal">cite journal</a>}}</code>: Explicit use of et al. in: <code class="cs1-code">|editor=</code> (<a href="/wiki/%D5%95%D5%A3%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6:CS1_errors#explicit_et_al" class="mw-redirect" title="Օգնություն:CS1 errors">օգնություն</a>)</li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFMorgan,_David2007" class="citation book cs1">Morgan, David (2007). The Mongols (2nd ed.). Malden, MA; Oxford, UK; Carlton, Victoria, Australia: Blackwell Publishing. <a href="/wiki/ISBN_(identifier)" class="mw-redirect" title="ISBN (identifier)">ISBN</a> <a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%B3%D6%80%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%B2%D5%A2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8/978-1-4051-3539-9" title="Սպասարկող:Գրքայինաղբյուրները/978-1-4051-3539-9"><bdi>978-1-4051-3539-9</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Mongols&rft.place=Malden%2C+MA%3B+Oxford%2C+UK%3B+Carlton%2C+Victoria%2C+Australia&rft.edition=2nd&rft.pub=Blackwell+Publishing&rft.date=2007&rft.isbn=978-1-4051-3539-9&rft.au=Morgan%2C+David&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6+%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFMichael_Prawdin1961" class="citation book cs1">Michael Prawdin (1961) [1940]. Mongol Empire. New Brunswick, New Jersey: Collier-Macmillan Canada. <a href="/wiki/ISBN_(identifier)" class="mw-redirect" title="ISBN (identifier)">ISBN</a> <a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%B3%D6%80%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%B2%D5%A2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8/978-1-4128-0519-3" title="Սպասարկող:Գրքայինաղբյուրները/978-1-4128-0519-3"><bdi>978-1-4128-0519-3</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Mongol+Empire&rft.place=New+Brunswick%2C+New+Jersey&rft.pub=Collier-Macmillan+Canada&rft.date=1961&rft.isbn=978-1-4128-0519-3&rft.au=Michael+Prawdin&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6+%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFRatchnevsky,_Paul1993" class="citation book cs1">Ratchnevsky, Paul (1993). Haining, Thomas Nivison (translator) (ed.). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/genghiskhan00paul">Genghis Khan: His Life and Legacy</a>. Wiley-Blackwell. <a href="/wiki/ISBN_(identifier)" class="mw-redirect" title="ISBN (identifier)">ISBN</a> <a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%B3%D6%80%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%B2%D5%A2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8/978-0-631-18949-7" title="Սպասարկող:Գրքայինաղբյուրները/978-0-631-18949-7"><bdi>978-0-631-18949-7</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Genghis+Khan%3A+His+Life+and+Legacy&rft.pub=Wiley-Blackwell&rft.date=1993&rft.isbn=978-0-631-18949-7&rft.au=Ratchnevsky%2C+Paul&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fgenghiskhan00paul&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6+%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="Z3988"> <code class="cs1-code">{{<a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D6%80:Cite_book" title="Կաղապար:Cite book">cite book</a>}}</code>: <code class="cs1-code">|editor=</code> has generic name (<a href="/wiki/%D5%95%D5%A3%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6:CS1_errors#generic_name" class="mw-redirect" title="Օգնություն:CS1 errors">օգնություն</a>)</li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFRossabi,_Morris1983" class="citation book cs1">Rossabi, Morris (1983). China Among Equals: The Middle Kingdom and Its Neighbors, 10th–14th Centuries. Berkeley: University of California Press. <a href="/wiki/ISBN_(identifier)" class="mw-redirect" title="ISBN (identifier)">ISBN</a> <a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%B3%D6%80%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%B2%D5%A2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8/978-0-520-04383-1" title="Սպասարկող:Գրքայինաղբյուրները/978-0-520-04383-1"><bdi>978-0-520-04383-1</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=China+Among+Equals%3A+The+Middle+Kingdom+and+Its+Neighbors%2C+10th%E2%80%9314th+Centuries&rft.place=Berkeley&rft.pub=University+of+California+Press&rft.date=1983&rft.isbn=978-0-520-04383-1&rft.au=Rossabi%2C+Morris&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6+%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFSanders2010" class="citation book cs1">Sanders, Alan J.K. (2010). Historical Dictionary of Mongolia. Lanham, Maryland: Scarecrow Press. <a href="/wiki/ISBN_(identifier)" class="mw-redirect" title="ISBN (identifier)">ISBN</a> <a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%B3%D6%80%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%B2%D5%A2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8/978-0-8108-6191-6" title="Սպասարկող:Գրքայինաղբյուրները/978-0-8108-6191-6"><bdi>978-0-8108-6191-6</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Historical+Dictionary+of+Mongolia&rft.place=Lanham%2C+Maryland&rft.pub=Scarecrow+Press&rft.date=2010&rft.isbn=978-0-8108-6191-6&rft.aulast=Sanders&rft.aufirst=Alan+J.K.&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6+%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFSaunders2001" class="citation book cs1">Saunders, John Joseph (2001). The history of the Mongol conquests. Philadelphia: University of Pennsylvania Press. <a href="/wiki/ISBN_(identifier)" class="mw-redirect" title="ISBN (identifier)">ISBN</a> <a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%B3%D6%80%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%B2%D5%A2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8/978-0-8122-1766-7" title="Սպասարկող:Գրքայինաղբյուրները/978-0-8122-1766-7"><bdi>978-0-8122-1766-7</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+history+of+the+Mongol+conquests&rft.place=Philadelphia&rft.pub=University+of+Pennsylvania+Press&rft.date=2001&rft.isbn=978-0-8122-1766-7&rft.aulast=Saunders&rft.aufirst=John+Joseph&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6+%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFRybatzki,_Volker2009" class="citation book cs1">Rybatzki, Volker (2009). The Early Mongols: Language, Culture and History. Indiana University. <a href="/wiki/ISBN_(identifier)" class="mw-redirect" title="ISBN (identifier)">ISBN</a> <a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%B3%D6%80%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%B2%D5%A2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8/978-0-933070-57-8" title="Սպասարկող:Գրքայինաղբյուրները/978-0-933070-57-8"><bdi>978-0-933070-57-8</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Early+Mongols%3A+Language%2C+Culture+and+History&rft.pub=Indiana+University&rft.date=2009&rft.isbn=978-0-933070-57-8&rft.au=Rybatzki%2C+Volker&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6+%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFSverdrup,_Carl" class="citation book cs1">Sverdrup, Carl (2010 թ․ նոյեմբեր). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.am/?id=4jHEwSc2gEMC&pg=PA109">«Numbers in Mongol Warfare»</a>. In Rogers, Clifford J.; Kelly DeVries; France, John (ed.). Journal of Medieval Military History. Vol. 8. Woodbridge, Suffolk: Boydell & Brewer. <a href="/wiki/ISBN_(identifier)" class="mw-redirect" title="ISBN (identifier)">ISBN</a> <a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%B3%D6%80%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%B2%D5%A2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8/978-1-84383-596-7" title="Սպասարկող:Գրքայինաղբյուրները/978-1-84383-596-7"><bdi>978-1-84383-596-7</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.atitle=Numbers+in+Mongol+Warfare&rft.btitle=Journal+of+Medieval+Military+History&rft.place=Woodbridge%2C+Suffolk&rft.pub=Boydell+%26+Brewer&rft.isbn=978-1-84383-596-7&rft.au=Sverdrup%2C+Carl&rft_id=https%3A%2F%2Fbooks.google.am%2F%3Fid%3D4jHEwSc2gEMC%26pg%3DPA109&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6+%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="Z3988"><code class="cs1-code">{{<a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D6%80:Cite_book" title="Կաղապար:Cite book">cite book</a>}}</code>: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: editors list (<a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1:CS1_%D5%BD%D5%BA%D5%A1%D5%BD%E2%80%A4_%D5%A2%D5%A1%D5%A6%D5%B4%D5%A1%D5%A9%D5%AB%D5%BE_%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80:_editors_list" title="Կատեգորիա:CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: editors list">link</a>)</li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFVladimortsov,_Boris1969" class="citation book cs1">Vladimortsov, Boris (1969). The Life of Chingis Khan. B. Blom.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Life+of+Chingis+Khan&rft.pub=B.+Blom&rft.date=1969&rft.au=Vladimortsov%2C+Boris&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6+%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="Z3988"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFWeatherford,_Jack2004" class="citation book cs1">Weatherford, Jack (2004). Genghis Khan and the Making of the Modern World. New York: Three Rivers Press. <a href="/wiki/ISBN_(identifier)" class="mw-redirect" title="ISBN (identifier)">ISBN</a> <a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%B3%D6%80%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%B2%D5%A2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8/978-0-609-80964-8" title="Սպասարկող:Գրքայինաղբյուրները/978-0-609-80964-8"><bdi>978-0-609-80964-8</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Genghis+Khan+and+the+Making+of+the+Modern+World&rft.place=New+York&rft.pub=Three+Rivers+Press&rft.date=2004&rft.isbn=978-0-609-80964-8&rft.au=Weatherford%2C+Jack&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6+%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="Z3988"></li></ul> </div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Գրականություն">Գրականություն</h2>[<a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&veaction=edit&section=34" title="Խմբագրել բաժինը. Գրականություն" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&section=34" title="Edit section's source code: Գրականություն">խմբագրել կոդը</a>]</div> <ul><li>Brent, Peter. The Mongol Empire: Genghis Khan: His Triumph and his Legacy. Book Club Associates, London. 1976.</li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFBuell2003" class="citation book cs1">Buell, Paul D. (2003). Historical Dictionary of the Mongol World Empire. The Scarecrow Press, Inc. <a href="/wiki/ISBN_(identifier)" class="mw-redirect" title="ISBN (identifier)">ISBN</a> <a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%B3%D6%80%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%B2%D5%A2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8/978-0-8108-4571-8" title="Սպասարկող:Գրքայինաղբյուրները/978-0-8108-4571-8"><bdi>978-0-8108-4571-8</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Historical+Dictionary+of+the+Mongol+World+Empire&rft.pub=The+Scarecrow+Press%2C+Inc.&rft.date=2003&rft.isbn=978-0-8108-4571-8&rft.aulast=Buell&rft.aufirst=Paul+D.&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6+%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="Z3988"></li> <li>Cleaves, Francis Woodman (1954). “A Medical Practice of the Mongols in the Thirteenth Century”. Harvard Journal of Asiatic Studies 17 (3/4). Harvard-Yenching Institute: 428–44. <a href="/wiki/Digital_object_identifier" class="mw-redirect" title="Digital object identifier">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.2307%2F2718323">10.2307/2718323</a> <a rel="nofollow" class="external free" href="https://www.jstor.org/stable/2718323">https://www.jstor.org/stable/2718323</a></li> <li>Halperin, Charles J. (1983). “Russia in the Mongol Empire in Comparative Perspective”. Harvard Journal of Asiatic Studies 43 (1). Harvard-Yenching Institute: 239–61. <a href="/wiki/Digital_object_identifier" class="mw-redirect" title="Digital object identifier">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.2307%2F2719023">10.2307/2719023</a>.</li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://link.springer.com/chapter/10.1057%2F978-1-137-60237-4_6">Findlay, Ronald, and Mats Lundahl. 2016. "The First Globalization Episode: The Creation of the Mongol Empire, or the Economics of Chinggis Khan." in The Economics of the Frontier, pp. 173–221</a></li> <li>May, Timothy. "The Mongol Art of War." Westholme Publishing, Yardley. 2007. <a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%B3%D6%80%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%B2%D5%A2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8/978-1-59416-046-2" title="Սպասարկող:Գրքայինաղբյուրները/978-1-59416-046-2">978-1-59416-046-2</a></li> <li>May, Timothy. The Mongol Conquests in World History (Reaktion Books, distributed by University of Chicago Press; 2012) 319 pages</li> <li>Ostrowski, Donald (1998). “The "tamma" and the Dual-administrative Structure of the Mongol Empire”. Bulletin of the School of Oriental and African Studies, University of London 61 (2). Cambridge University Press: 262–77. <a rel="nofollow" class="external free" href="https://www.jstor.org/stable/3107652">https://www.jstor.org/stable/3107652</a>.</li> <li>Rossabi, Morris. The Mongols: A Very Short Introduction. Oxford University Press, 2012. <a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%B3%D6%80%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%B2%D5%A2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8/978-0-19-984089-2" title="Սպասարկող:Գրքայինաղբյուրները/978-0-19-984089-2">978-0-19-984089-2</a></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Արտաքին_հղումներ">Արտաքին հղումներ</h2>[<a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&veaction=edit&section=35" title="Խմբագրել բաժինը. Արտաքին հղումներ" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&section=35" title="Edit section's source code: Արտաքին հղումներ">խմբագրել կոդը</a>]</div> <div class="infobox"> <table> <tbody><tr> <td><figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Commons-logo.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/28px-Commons-logo.svg.png" decoding="async" width="28" height="38" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/42px-Commons-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/56px-Commons-logo.svg.png 2x" data-file-width="1024" data-file-height="1376" /></a><figcaption></figcaption></figure></td> <td><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Mongol_Empire" class="extiw" title="c:Category:Mongol Empire">Մոնղոլական կայսրություն</a> էջը <a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/" class="extiw" title="c:">Վիքիպահեստում</a> </td></tr></tbody></table> </div> <table class="toccolours" style="width:100%"><tbody><tr><td style="width:auto"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/76/Notification-icon-Commons-logo.svg/24px-Notification-icon-Commons-logo.svg.png" decoding="async" width="24" height="24" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/76/Notification-icon-Commons-logo.svg/36px-Notification-icon-Commons-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/76/Notification-icon-Commons-logo.svg/48px-Notification-icon-Commons-logo.svg.png 2x" data-file-width="30" data-file-height="30" /></td><td style="width:100%"><a href="/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A1%D5%B0%D5%A5%D5%BD%D5%BF" title="Վիքիպահեստ">Վիքիպահեստն</a> ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են <a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Mongol_Empire" class="extiw" title="commons:Category:Mongol Empire">«Մոնղոլական կայսրություն»</a> հոդվածին։</td></tr></tbody></table> <table class="navbox" style="border-spacing:0"><tbody><tr><td style="padding:2px"><table class="nowraplinks hlist navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th scope="row" class="navbox-group"><div style="padding: 0px 18px 0px 0px; width: 100%;"><div style="float: left;"> <a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D6%80:%D4%B1%D6%80%D5%BF%D5%A1%D6%84%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B2%D5%B8%D6%82%D5%B4%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Դիտել այս կաղապարը"><img alt="⛭" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg/14px-Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg.png" decoding="async" width="14" height="14" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg/21px-Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg/28px-Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg.png 2x" data-file-width="14" data-file-height="14" /></a> </div>  Բառարաններ և հանրագիտարաններ</div></th><td class="navbox-list navbox-odd" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.britannica.com/place/Mongol-empire">Բրիտանիկա</a> · <a href="https://hy.wikisource.org/wiki/ru:%D0%AD%D0%A1%D0%91%D0%95/%D0%9C%D0%BE%D0%BD%D0%B3%D0%BE%D0%BB%D0%B8%D1%8F" class="extiw" title="s:ru:ЭСБЕ/Монголия">Բրոքհաուսի և Եփրոնի</a> · <a rel="nofollow" class="external text" href="https://snl.no/Mongolriket">Մեծ նորվեգական</a> · <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.treccani.it/enciclopedia/impero-mongolo">Treccani</a> · <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.universalis.fr/encyclopedie/expansion-mongole-reperes-chronologiques/">Universalis</a></div></td></tr><tr style="height:2px"><td colspan="2"></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group"><a href="/wiki/%D5%89%D5%A1%D6%83%D5%B8%D6%80%D5%B8%D5%B7%D5%B9%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%BE%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%B0%D5%BD%D5%AF%D5%B8%D5%B2%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Չափորոշչային վերահսկողություն">Չափորոշչային վերահսկողություն</a></th><td class="navbox-list navbox-even" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em">NDL: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://id.ndl.go.jp/auth/ndlna/00979792">00979792</a> · <a href="/wiki/VIAF" title="VIAF">VIAF</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://viaf.org/viaf/256308779">256308779</a> · WorldCat VIAF: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.worldcat.org/identities/containsVIAFID/256308779">256308779</a></div></td></tr></tbody></table></td></tr></tbody></table> <table class="navbox" style="border-spacing:0"><tbody><tr><td style="padding:2px"><table class="nowraplinks collapsible collapsed navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th scope="col" class="navbox-title" colspan="2"><div class="plainlinks hlist navbar mini"><ul><li class="nv-view"><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D6%80:%D4%BF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Կաղապար:Կայսրություններ">դ</a></li><li class="nv-talk"><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D6%80%D5%AB_%D6%84%D5%B6%D5%B6%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D6%82%D5%B4:%D4%BF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Կաղապարի քննարկում:Կայսրություններ">ք</a></li><li class="nv-edit"><a class="external text" href="https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=%D4%BF%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D6%80:%D4%BF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80&action=edit">խ</a></li></ul></div><div style="font-size:114%"><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Կայսրություն">Կայսրություններ</a></div></th></tr><tr style="height:2px"><td colspan="2"></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group"><a href="/wiki/%D5%80%D5%AB%D5%B6_%D5%A1%D5%B7%D5%AD%D5%A1%D6%80%D5%B0" title="Հին աշխարհ">Հին աշխարհ</a></th><td class="navbox-list navbox-odd hlist" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D4%B1%D6%84%D6%84%D5%A1%D5%A4" title="Աքքադ">Աքքադյան</a> <ul><li><a href="/wiki/%D4%B1%D5%BD%D5%B8%D6%80%D5%A5%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Ասորեստան">Ասորական</a></li> <li><a href="/wiki/%D4%B2%D5%A1%D5%A2%D5%A5%D5%AC%D5%B8%D5%B6%D5%AB_%D5%A9%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Բաբելոնի թագավորություն">Բաբելոնյան</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/%D4%B5%D5%A3%D5%AB%D5%BA%D5%BF%D5%B8%D5%BD%D5%AB_%D5%B6%D5%B8%D6%80_%D5%A9%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Եգիպտոսի նոր թագավորություն">Եգիպտական</a></li> <li><a href="/wiki/%D4%BD%D5%A5%D5%A9%D5%A5%D6%80" title="Խեթեր">Խեթական</a></li> <li><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D6%80%D5%A9%D5%A1%D5%A3%D5%A5%D5%B6" title="Կարթագեն">Կարթագեն</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%80%D5%A5%D5%AC%D5%AC%D5%A5%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%A4%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B7%D6%80%D5%BB%D5%A1%D5%B6" class="mw-redirect" title="Հելլենականության դարաշրջան">Հելլենական</a> <ul><li><a href="/wiki/%D5%80%D5%AB%D5%B6_%D5%84%D5%A1%D5%AF%D5%A5%D5%A4%D5%B8%D5%B6%D5%AB%D5%A1" title="Հին Մակեդոնիա">Մակեդոնական</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%8D%D5%A5%D5%AC%D6%87%D5%AF%D5%B5%D5%A1%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="mw-redirect" title="Սելևկյանների կայսրություն">Սելևկյաններ</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/%D5%80%D5%BC%D5%B8%D5%B4%D5%A5%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Հռոմեական կայսրություն">Հռոմեական</a> <ul><li><a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D6%87%D5%B4%D5%BF%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%80%D5%BC%D5%B8%D5%B4%D5%A5%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Արևմտյան Հռոմեական կայսրություն">Արևմտյան</a></li> <li><a href="/wiki/%D4%B2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%A6%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Բյուզանդական կայսրություն">Արևելյան</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/%D5%80%D5%B6%D5%A4%D5%AF%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Հնդկաստանի պատմություն">Հնդկական</a> <ul><li><a href="/w/index.php?title=%D5%86%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D5%A1_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Նանդա կայսրություն (դեռ գրված չէ)">Նանդա</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B5%D5%A1%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Մաուրյաների պետություն">Մաուրյա</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%B0%D5%A1%D5%B6%D5%A1_%D5%A4%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%AB%D5%A1&action=edit&redlink=1" class="new" title="Սատավահանա դինաստիա (դեռ գրված չէ)">Սատավահանա</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D5%87%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A3%D5%A1_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Շունգա կայսրություն (դեռ գրված չէ)">Շունգա</a></li> <li><a href="/wiki/%D4%B3%D5%B8%D6%82%D5%BA%D5%BF%D5%A1_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Գուպտա կայսրություն">Գուպտա</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D6%80%D5%B7%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Հարշայի կայսրություն (դեռ գրված չէ)">Հարշա</a></li></ul></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Մոնղոլիայի պատմություն (դեռ գրված չէ)">Մոնղոլական</a> <ul><li><a href="/w/index.php?title=%D5%94%D5%BD%D5%AB%D5%A1%D5%B6%D5%A2%D5%A5%D5%B5_%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Քսիանբեյ պետություն (դեռ գրված չէ)">Քսիանբեյ</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D4%BD%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%B8%D6%82&action=edit&redlink=1" class="new" title="Խուննու (դեռ գրված չէ)">Խուննու</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/%D5%89%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6#Կայսրություններ" title="Չինաստանի պատմություն">Չինական</a> <ul><li><a href="/wiki/%D5%91%D5%AB%D5%B6_%D5%A4%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%AB%D5%A1" title="Ցին դինաստիա">Ցին</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B6_%D5%A4%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%AB%D5%A1" title="Հան դինաստիա">Հան</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D5%91%D5%A6%D5%AB%D5%B6_%D5%A4%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%AB%D5%A1_(265%E2%80%93420)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ցզին դինաստիա (265–420) (դեռ գրված չէ)">Ցզին</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%8E%D5%A5%D5%B5&action=edit&redlink=1" class="new" title="Հյուսային Վեյ (դեռ գրված չէ)">Հյուսային Վեյ</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/%D4%BB%D6%80%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Իրանի պատմություն">Պարսկական</a> <ul><li><a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Մարաստան">Մարաստան</a></li> <li><a href="/wiki/%D4%B1%D6%84%D5%A5%D5%B4%D5%A5%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Աքեմենյան պետություն">Աքեմենյան պետություն</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D6%80%D5%A9%D6%87%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Պարթևստան">Պարթևստան</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%8D%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%8A%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AF%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Սասանյան Պարսկաստան">Սասանյան Պարսկաստան</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/%D5%8E%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%A9%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Վանի թագավորություն">Վանի թագավորություն</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%8F%D5%A5%D5%B8%D5%BF%D5%AB%D5%B8%D6%82%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6" title="Տեոտիուական">Տեոտիուական</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%94%D5%B8%D6%82%D5%B7%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Քուշանական պետություն">Քուշանական</a></li></ul> </div></td></tr><tr style="height:2px"><td colspan="2"></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group"><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80" title="Միջնադար">Միջնադար</a></th><td class="navbox-list navbox-even hlist" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AD%D5%A1%D5%AC%D5%AB%D6%86%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Արաբական խալիֆայություն">Արաբական</a> <ul><li><a href="/w/index.php?title=%D4%B2%D5%A1%D6%80%D5%A5%D5%BA%D5%A1%D5%B7%D5%BF_%D5%AD%D5%A1%D5%AC%D5%AB%D6%86%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Բարեպաշտ խալիֆների պետություն (դեռ գրված չէ)">Բարեպաշտ</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%95%D5%B4%D5%A1%D5%B5%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%AD%D5%A1%D5%AC%D5%AB%D6%86%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Օմայյան խալիֆայություն">Օմայյան</a></li> <li><a href="/wiki/%D4%B1%D5%A2%D5%A2%D5%A1%D5%BD%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%AD%D5%A1%D5%AC%D5%AB%D6%86%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Աբբասյան խալիֆայություն">Աբբասյան</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%96%D5%A1%D5%A9%D5%AB%D5%B4%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%AD%D5%A1%D5%AC%D5%AB%D6%86%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Ֆաթիմյան խալիֆայություն">Ֆաթիմյան</a></li> <li><a href="/wiki/%D4%BF%D5%B8%D6%80%D5%A4%D5%B8%D5%BE%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D5%AD%D5%A1%D5%AC%D5%AB%D6%86%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Կորդովայի խալիֆայություն">Կորդովա</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%A1%D5%A3%D5%B8%D5%B6%D5%AB_%D5%A9%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Արագոնի թագավորություն">Արագոնի</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D4%B1%D5%B6%D5%AA%D5%B8%D6%82%D5%AB_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Անժուի կայսրություն (դեռ գրված չէ)">Անժուի</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D4%B1%D6%81%D5%BF%D5%A5%D5%AF%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ացտեկների կայսրություն (դեռ գրված չէ)">Ացտեկների</a></li> <li><a href="/wiki/%D4%B2%D5%A5%D5%B6%D5%AB%D5%B6%D5%AB_%D5%A9%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Բենինի թագավորություն">Բենին</a></li> <li><a href="/wiki/%D4%B2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%A6%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Բյուզանդական կայսրություն">Բյուզանդական</a> <ul><li><a href="/wiki/%D5%86%D5%AB%D5%AF%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Նիկիայի կայսրություն">Նիկիա</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%8F%D6%80%D5%A1%D5%BA%D5%AB%D5%A6%D5%B8%D5%B6%D5%AB_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Տրապիզոնի կայսրություն">Տրապիզոն</a></li></ul></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D4%B2%D5%B8%D6%80%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%AB_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Բորնուի կայսրություն (դեռ գրված չէ)">Բորնու</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D4%B2%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A5%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Բրունեյան կայսրություն (դեռ գրված չէ)">Բրունեյան</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D4%B2%D5%B8%D6%82%D5%AC%D5%B2%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Բուլղարական կայսրություն (դեռ գրված չէ)">Բուլղարական</a> <ul><li><a href="/w/index.php?title=%D4%B1%D5%BC%D5%A1%D5%BB%D5%AB%D5%B6_%D4%B2%D5%B8%D6%82%D5%AC%D5%B2%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Առաջին Բուլղարական կայսրություն (դեռ գրված չէ)">Առաջին</a></li> <li><a href="/wiki/%D4%B5%D6%80%D5%AF%D6%80%D5%B8%D6%80%D5%A4_%D4%B2%D5%B8%D6%82%D5%AC%D5%B2%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Երկրորդ Բուլղարական կայսրություն">Երկրորդ</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/%D4%B5%D5%A9%D5%B8%D5%BE%D5%BA%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Եթովպական կայսրություն">Եթովպական</a> <ul><li><a href="/w/index.php?title=%D4%B6%D5%A1%D5%A3%D5%BE%D5%A5_%D5%A4%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%AB%D5%A1&action=edit&redlink=1" class="new" title="Զագվե դինաստիա (դեռ գրված չէ)">Զագվե</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%B8%D5%B2%D5%B8%D5%B4%D5%B8%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%A4%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%AB%D5%A1&action=edit&redlink=1" class="new" title="Սողոմոնյան դինաստիա (դեռ գրված չէ)">Սողոմոնյան</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/%D4%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D6%84%D5%A5%D6%80" title="Թյուրքեր">Թյուրք-պարսկական</a> <ul><li><a href="/wiki/%D5%82%D5%A1%D5%A6%D5%B6%D6%87%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Ղազնևիների պետություն">Ղազնևիների պետություն</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%8D%D5%A5%D5%AC%D5%BB%D5%B8%D6%82%D5%AF%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%BD%D5%B8%D6%82%D5%AC%D5%A9%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Սելջուկյան սուլթանություն">Սելջուկյան սուլթանություն</a></li> <li><a href="/wiki/%D4%BD%D5%B8%D6%80%D5%A5%D5%A6%D5%B4%D5%B7%D5%A1%D5%B0%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Խորեզմշահերի պետություն">Խորեզմշահերի պետություն</a></li> <li><a href="/wiki/%D4%BC%D5%A5%D5%B6%D5%AF_%D4%B9%D5%A5%D5%B4%D5%B8%D6%82%D6%80" class="mw-redirect" title="Լենկ Թեմուր">Լենկթեմուրյան</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/%D4%BB%D5%B6%D5%AF%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Ինկերի կայսրություն">Ինկերի</a></li> <li><a href="/wiki/%D4%BC%D5%A1%D5%BF%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Լատինական կայսրություն">Լատինական</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%96%D6%80%D5%A1%D5%B6%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A9%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Ֆրանկական թագավորություն">Կարոլինգյան</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%80%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%AB%D5%BD%D5%AE%D5%B8%D5%BE%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Հյուսիսծովյան կայսրություն">Հյուսիսային ծով</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%80%D5%B6%D5%A4%D5%AF%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Հնդկաստանի պատմություն">Հնդկական</a> <ul><li><a href="/w/index.php?title=%D5%89%D5%B8%D5%AC%D5%A1_%D5%A4%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%AB%D5%A1&action=edit&redlink=1" class="new" title="Չոլա դինաստիա (դեռ գրված չէ)">Չոլա</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D4%B3%D5%B8%D6%82%D5%BB%D5%A1%D6%80%D5%A1-%D5%93%D6%80%D5%A1%D5%A9%D5%AB%D5%B0%D5%A1%D6%80%D5%A1&action=edit&redlink=1" class="new" title="Գուջարա-Փրաթիհարա (դեռ գրված չէ)">Գուջարա-Փրաթիհարա</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D5%8A%D5%A1%D5%AC%D5%A1_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Պալա կայսրություն (դեռ գրված չէ)">Պալա</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D4%B1%D6%80%D6%87%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%B6%D5%A3%D5%A5%D5%BD%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%A4%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%AB%D5%A1&action=edit&redlink=1" class="new" title="Արևելագանգեսյան դինաստիա (դեռ գրված չէ)">Արևելագանգեսյան դինաստիա</a></li> <li><a href="/wiki/%D4%B4%D5%A5%D5%AC%D5%AB%D5%AB_%D5%BD%D5%B8%D6%82%D5%AC%D5%A9%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Դելիի սուլթանություն">Դելի</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D5%8E%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D6%80&action=edit&redlink=1" class="new" title="Վիջայանագար (դեռ գրված չէ)">Վիջայանագար</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/%D5%80%D5%B8%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Հոներ">Հոնական</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%B8%D5%AF%D5%AF%D5%B8%D5%B5%D5%AB_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Մարոկկոյի պատմություն">Մարոկկո</a> <ul><li><a href="/w/index.php?title=%D4%BB%D5%A4%D6%80%D5%AB%D5%BD%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80&action=edit&redlink=1" class="new" title="Իդրիսիներ (դեռ գրված չէ)">Իդրիսիներ</a></li> <li><a href="/wiki/%D4%B1%D5%AC-%D5%84%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%BE%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Ալ-Մորավիների պետություն">Ալ-Մորավիներ</a></li> <li><a href="/wiki/%D4%B1%D5%AC-%D5%84%D5%B8%D5%B0%D5%A1%D5%A4%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Ալ-Մոհադների պետություն">Ալ-Մոհադներ</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%AB%D5%B6%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Մարինիներ">Մարինիներ</a></li></ul></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D5%BD%D5%B8%D6%82%D5%AC%D5%A9%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Մալակկայի սուլթանություն (դեռ գրված չէ)">Մալակկա</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D5%AC%D5%AB%D5%AB_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Մալիի կայսրություն">Մալի</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D5%BB%D5%A1%D6%83%D5%A1%D5%B0%D5%AB%D5%A9&action=edit&redlink=1" class="new" title="Մաջափահիթ (դեռ գրված չէ)">Մաջափահիթ</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%84%D5%A5%D5%AE_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D6%84" title="Մեծ Հայք">Մեծ Հայք</a></li> <li><a class="mw-selflink selflink">Մոնղոլական</a> <ul><li><a href="/w/index.php?title=%D5%85%D5%B8%D6%82%D5%A1%D5%B6_%D5%A4%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%AB%D5%A1&action=edit&redlink=1" class="new" title="Յուան դինաստիա (դեռ գրված չէ)">Յուան</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%88%D5%BD%D5%AF%D5%A5_%D5%B0%D5%B8%D6%80%D5%A4%D5%A1" title="Ոսկե հորդա">Ոսկե հորդա</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%89%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D5%A9%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D5%B8%D6%82%D5%AC%D5%B8%D6%82%D5%BD" title="Չաղաթայի ուլուս">Չաղաթայի ուլուս</a></li> <li><a href="/wiki/%D4%BB%D5%AC%D5%AD%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Իլխանություն">Իլխանություն</a></li></ul></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D5%87%D6%80%D5%AB%D5%BE%D5%AB%D5%BB%D5%AB%D5%A1&action=edit&redlink=1" class="new" title="Շրիվիջիա (դեռ գրված չէ)">Շրիվիջիա</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%8E%D6%80%D5%A1%D6%81_%D5%A9%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Վրաց թագավորություն">Վրացական</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%89%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6#Կայսրություններ" title="Չինաստանի պատմություն">Չինական</a> <ul><li><a href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%B8%D6%82%D5%B5_%D5%A4%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%AB%D5%A1&action=edit&redlink=1" class="new" title="Սույ դինաստիա (դեռ գրված չէ)">Սույ</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%8F%D5%A1%D5%B6_%D5%A4%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%AB%D5%A1" class="mw-redirect" title="Տան դինաստիա">Տան</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%B8%D6%82%D5%B6_%D5%A4%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%AB%D5%A1&action=edit&redlink=1" class="new" title="Սուն դինաստիա (դեռ գրված չէ)">Սուն</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D5%85%D5%B8%D6%82%D5%A1%D5%B6_%D5%A4%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%AB%D5%A1&action=edit&redlink=1" class="new" title="Յուան դինաստիա (դեռ գրված չէ)">Յուան</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/%D4%BB%D6%80%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Իրանի պատմություն">Պարսկական</a> <ul><li><a href="/wiki/%D4%B9%D5%A1%D5%B0%D5%AB%D6%80%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%A7%D5%B4%D5%AB%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Թահիրիների էմիրություն">Թահիրիների էմիրություն</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%8D%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Սամանիների պետություն">Սամանիների պետություն</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D4%B2%D5%B8%D6%82%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Բուիների պետություն (դեռ գրված չէ)">Բուիների պետություն</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%A1%D5%AC%D5%A1%D6%80%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Սալարիների պետություն (դեռ գրված չէ)">Սալարիների պետություն</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D4%B6%D5%AB%D5%A1%D6%80%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Զիարիների պետություն (դեռ գրված չէ)">Զիարիների պետություն</a></li></ul></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%A5%D6%80%D5%A2%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Սերբական կայսրություն (դեռ գրված չէ)">Սերբական</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%8D%D6%80%D5%A2%D5%A1%D5%A6%D5%A1%D5%B6_%D5%80%D5%BC%D5%B8%D5%B4%D5%A5%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Սրբազան Հռոմեական կայսրություն">Սրբազան Հռոմեական</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%8D%D5%B8%D5%B4%D5%A1%D5%AC%D5%AB%D5%AB_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Սոմալիի պատմություն">Սոմալիական</a> <ul><li><a href="/w/index.php?title=%D4%B1%D5%BB%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%BD%D5%B8%D6%82%D5%AC%D5%A9%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Աջուրական սուլթանություն (դեռ գրված չէ)">Աջուրական</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D4%BB%D5%B5%D6%86%D5%A1%D5%A9&action=edit&redlink=1" class="new" title="Իյֆաթ (դեռ գրված չէ)">Իյֆաթ</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D4%B1%D5%A4%D5%A1%D5%AC%D5%AB_%D5%BD%D5%B8%D6%82%D5%AC%D5%A9%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ադալի սուլթանություն (դեռ գրված չէ)">Ադալ</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%B8%D5%A3%D5%A1%D5%A4%D5%AB%D5%B7%D5%AB_%D5%BD%D5%B8%D6%82%D5%AC%D5%A9%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Մոգադիշի սուլթանություն (դեռ գրված չէ)">Մոգադիշյան</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D5%8E%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%A1%D5%B6%D5%A3%D5%A1%D5%AC%D5%AB_%D5%BD%D5%B8%D6%82%D5%AC%D5%A9%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Վարսանգալի սուլթանություն (դեռ գրված չէ)">Վարսանգալի</a></li></ul></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%B8%D5%B6%D5%A3%D5%A1%D5%B5_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Սոնգայ կայսրություն (դեռ գրված չէ)">Սոնգայ</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D4%B3%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Գանայի կայսրություն (դեռ գրված չէ)">Վագադու</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%8E%D5%AB%D5%A5%D5%BF%D5%B6%D5%A1%D5%B4%D5%AB_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Վիետնամի պատմություն">Վիետնամական</a> <ul><li><a href="/w/index.php?title=%D4%BC%D5%AB_%D5%A4%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%AB%D5%A1&action=edit&redlink=1" class="new" title="Լի դինաստիա (դեռ գրված չէ)">Լի</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D5%89%D5%A1%D5%B6_%D5%A4%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%AB%D5%A1&action=edit&redlink=1" class="new" title="Չան դինաստիա (դեռ գրված չէ)">Չան</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D4%BC%D5%A5_%D5%A4%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%AB%D5%A1&action=edit&redlink=1" class="new" title="Լե դինաստիա (դեռ գրված չէ)">Լե</a></li></ul></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D5%8F%D5%AB%D5%A2%D5%A5%D5%A9%D5%AB_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Տիբեթի կայսրություն (դեռ գրված չէ)">Տիբեթ</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D5%94%D5%A1%D5%B6%D5%A5%D5%B4-%D4%B2%D5%B8%D6%80%D5%B6%D5%B8%D6%82&action=edit&redlink=1" class="new" title="Քանեմ-Բորնու (դեռ գրված չէ)">Քանեմ-Բորնու</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%94%D5%B4%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Քմերական կայսրություն">Քմերական</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D5%95%D5%B5%D5%B8_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Օյո կայսրություն (դեռ գրված չէ)">Օյո</a></li></ul> </div></td></tr><tr style="height:2px"><td colspan="2"></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group"><a href="/wiki/%D4%BA%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%AB%D6%81_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="mw-redirect" title="Ժամանակակից պատմություն">Ժամանակից</a></th><td class="navbox-list navbox-odd hlist" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="/w/index.php?title=%D4%B1%D5%B7%D5%A1%D5%B6%D5%BF%D5%AB_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Աշանտի կայսրություն (դեռ գրված չէ)">Աշանտի</a></li> <li><a href="/wiki/%D4%B1%D5%BE%D5%BD%D5%BF%D6%80%D5%AB%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Ավստրիական կայսրություն">Ավստրիական</a></li> <li><a href="/wiki/%D4%B1%D5%BE%D5%BD%D5%BF%D6%80%D5%B8-%D5%80%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A3%D5%A1%D6%80%D5%AB%D5%A1" class="mw-redirect" title="Ավստրո-Հունգարիա">Ավստրո-Հունգարիա</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D4%B2%D6%80%D5%A1%D5%A6%D5%AB%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Բրազիլական կայսրություն (դեռ գրված չէ)">Բրազիլական</a></li> <li><a href="/wiki/%D4%B3%D5%A5%D6%80%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Գերմանիայի պատմություն">Գերմանական</a> <ul><li><a href="/wiki/%D5%8D%D6%80%D5%A2%D5%A1%D5%A6%D5%A1%D5%B6_%D5%80%D5%BC%D5%B8%D5%B4%D5%A5%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Սրբազան Հռոմեական կայսրություն">Առաջին Ռեյխ</a></li> <li><a href="/wiki/%D4%B3%D5%A5%D6%80%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Գերմանական կայսրություն">Երկրորդ Ռեյխ</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%86%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D4%B3%D5%A5%D6%80%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%AB%D5%A1" title="Նացիստական Գերմանիա">Երրորդ Ռեյխ</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/%D4%B5%D5%A9%D5%B8%D5%BE%D5%BA%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Եթովպական կայսրություն">Եթովպական</a></li> <li><a href="/wiki/%D4%B9%D5%B8%D6%82%D6%80%D6%84%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Թուրքիայի պատմություն">Թուրքական</a> <ul><li><a href="/wiki/%D5%95%D5%BD%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Օսմանյան կայսրություն">Օսմանյան</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D5%94%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80&action=edit&redlink=1" class="new" title="Քարամանիներ (դեռ գրված չէ)">Քարամանիներ</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D5%8C%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%A6%D5%A1%D5%B6%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ռամազանիներ (դեռ գրված չէ)">Ռամազանիներ</a></li></ul></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D4%BF%D5%A5%D5%B6%D5%BF%D6%80%D5%B8%D5%B6%D5%A1%D5%A1%D6%86%D6%80%D5%AB%D5%AF%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Կենտրոնաաֆրիկյան կայսրություն (դեռ գրված չէ)">Կենտրոնաաֆրիկյան</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D4%BF%D5%B8%D6%80%D5%A5%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Կորեական կայսրություն (դեռ գրված չէ)">Կորեական</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%A9%D5%AB%D5%AB_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Հայիթիի պատմություն (դեռ գրված չէ)">Հայիթի</a> <ul><li><a href="/w/index.php?title=%D4%B1%D5%BC%D5%A1%D5%BB%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%A9%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Առաջին հայիթյան կայսրություն (դեռ գրված չէ)">Առաջին</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D4%B5%D6%80%D5%AF%D6%80%D5%B8%D6%80%D5%A4_%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%A9%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Երկրորդ հայիթյան կայսրություն (դեռ գրված չէ)">Երկրորդ</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/%D5%80%D5%B6%D5%A4%D5%AF%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Հնդկաստանի պատմություն">Հնդկական</a> <ul><li><a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%BF%D5%B0%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Մարատհական կայսրություն">Մարատհական</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%AB%D5%AF%D5%B0%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Սիկհյան կայսրություն (դեռ գրված չէ)">Սիկհ</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%84%D5%A5%D5%AE_%D5%84%D5%B8%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="mw-redirect" title="Մեծ Մողոլների կայսրություն">Մողոլյան</a></li> <li><a href="/wiki/%D4%B2%D6%80%D5%AB%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%80%D5%B6%D5%A4%D5%AF%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Բրիտանական Հնդկաստան">Բրիտանական Հնդկաստան</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/%D5%83%D5%A1%D5%BA%D5%B8%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Ճապոնական կայսրություն">Ճապոնական</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%B8%D5%AF%D5%AF%D5%B8%D5%B5%D5%AB_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Մարոկկոյի պատմություն">Մարոկկոյան</a> <ul><li><a href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%A1%D5%A1%D5%A4%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80&action=edit&redlink=1" class="new" title="Սաադիներ (դեռ գրված չէ)">Սաադիներ</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D4%B1%D5%AC%D5%A1%D5%B8%D6%82%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ալաուիներ (դեռ գրված չէ)">Ալաուիներ</a></li></ul></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A5%D6%84%D5%BD%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%B8%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Մեքսիկայի պատոմություն (դեռ գրված չէ)">Մեքսիկական</a> <ul><li><a href="/wiki/%D5%84%D5%A5%D6%84%D5%BD%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D5%BB%D5%AB%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Մեքսիկայի առաջին կայսրություն">Առաջին</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A5%D6%84%D5%BD%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D5%A5%D6%80%D5%AF%D6%80%D5%B8%D6%80%D5%A4_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Մեքսիկայի երկրորդ կայսրություն (դեռ գրված չէ)">Երկրորդ</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/%D5%87%D5%BE%D5%A5%D5%A4%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Շվեդական կայսրություն">Շվեդական</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%89%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6#Կայսրություններ" title="Չինաստանի պատմություն">Չինական</a> <ul><li><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%B6_%D5%A4%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%AB%D5%A1" title="Մին դինաստիա">Մին</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%91%D5%AB%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Ցին կայսրություն">Ցին</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D5%89%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6_(1915%E2%80%9316)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Չինական կայսրություն (1915–16) (դեռ գրված չէ)">Չինական</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D5%B6%D5%B9%D5%B8%D6%82%D5%AF%D5%B8%D6%82%D5%B8&action=edit&redlink=1" class="new" title="Մանչուկուո (դեռ գրված չէ)">Մանչուկուո</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/%D4%BB%D6%80%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Իրանի պատմություն">Պարսկական</a> <ul><li><a href="/wiki/%D5%8D%D5%A5%D6%86%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%8A%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AF%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Սեֆյան Պարսկաստան">Սեֆյան Պարսկաստան</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D4%B1%D6%86%D5%B7%D5%A1%D6%80%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Աֆշարիների պետություն (դեռ գրված չէ)">Աֆշարիների պետություն</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D4%B6%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Զանդների պետություն (դեռ գրված չէ)">Զանդների պետություն</a></li> <li><a href="/wiki/%D4%B4%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Դուրանի կայսրություն">Դուրանի կայսրություն</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%82%D5%A1%D5%BB%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%8A%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AF%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Ղաջարական Պարսկաստան">Ղաջարական Պարսկաստան</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%93%D5%A1%D5%B0%D5%AC%D5%A1%D5%BE%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%B0%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="mw-redirect" title="Փահլավիների հարստություն">Փահլավիներ</a></li></ul></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D5%8B%D5%B8%D5%B0%D5%B8%D6%80%D5%AB_%D5%BD%D5%B8%D6%82%D5%AC%D5%A9%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ջոհորի սուլթանություն (դեռ գրված չէ)">Ջոհոր</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%8C%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Ռուսաստանի պատմություն">Ռուսական</a> <ul><li><a href="/wiki/%D5%8C%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Ռուսական կայսրություն">Ռուսական կայսրություն</a></li> <li><a href="/wiki/%D4%BD%D5%B8%D6%80%D5%B0%D6%80%D5%A4%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Խորհրդային կայսրություն">ԽՍՀՄ</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%8C%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D4%B4%D5%A1%D5%B7%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="mw-redirect" title="Ռուսաստանի Դաշնություն">Ռուսաստանի Դաշնություն</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/%D5%8D%D5%B8%D5%B4%D5%A1%D5%AC%D5%AB%D5%AB_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Սոմալիի պատմություն">Սոմալի</a> <ul><li><a href="/w/index.php?title=%D4%B3%D5%A5%D5%AC%D5%A5%D5%A4%D5%AB_%D5%BD%D5%B8%D6%82%D5%AC%D5%A9%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Գելեդի սուլթանություն (դեռ գրված չէ)">Գելեդի</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D5%BB%D5%A1%D6%80%D5%BF%D5%AB%D5%B6_%D5%BD%D5%B8%D6%82%D5%AC%D5%A9%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Մաջարտին սուլթանություն (դեռ գրված չէ)">Մաջարտին</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%B8%D5%A2%D5%B5%D5%B8_%D5%BD%D5%B8%D6%82%D5%AC%D5%A9%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Հոբյո սուլթանություն (դեռ գրված չէ)">Հոբյո</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D4%B4%D5%A5%D6%80%D5%BE%D5%AB%D5%B7%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Դերվիշների պետություն (դեռ գրված չէ)">Դերվիշներ</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/%D5%8E%D5%AB%D5%A5%D5%BF%D5%B6%D5%A1%D5%B4%D5%AB_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Վիետնամի պատմություն">Վիետնամական</a> <ul><li><a href="/w/index.php?title=%D4%B9%D5%A1%D5%B5%D5%B7%D5%B8%D5%B6_%D5%A4%D5%A5%D5%B6%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%AB%D5%A1&action=edit&redlink=1" class="new" title="Թայշոն դենաստիա (դեռ գրված չէ)">Թայշոն</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D5%86%D5%A3%D5%B8%D6%82%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%A4%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%AB%D5%A1&action=edit&redlink=1" class="new" title="Նգույան դինաստիա (դեռ գրված չէ)">Նգույեն</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D5%8E%D5%AB%D5%A5%D5%BF%D5%B6%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Վիետնամական կայսրություն (դեռ գրված չէ)">Վիետնամ</a></li></ul></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D5%8F%D5%B8%D5%B6%D5%A3%D5%B8%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Տոնգոյան կայսրություն (դեռ գրված չէ)">Տոնգոյան</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%96%D6%80%D5%A1%D5%B6%D5%BD%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Ֆրանսիայի պատմություն">Ֆրանսիական</a> <ul><li><a href="/wiki/%D4%B1%D5%BC%D5%A1%D5%BB%D5%AB%D5%B6_%D6%86%D6%80%D5%A1%D5%B6%D5%BD%D5%AB%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Առաջին ֆրանսիական կայսրություն">Առաջին</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D4%B5%D6%80%D5%AF%D6%80%D5%B8%D6%80%D5%A4_%D6%86%D6%80%D5%A1%D5%B6%D5%BD%D5%AB%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Երկրորդ ֆրանսիական կայսրություն (դեռ գրված չէ)">Երկրորդ</a></li></ul></li></ul> </div></td></tr><tr style="height:2px"><td colspan="2"></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group"><a href="/w/index.php?title=%D4%B3%D5%A1%D5%B2%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%A1%D5%BF%D5%AB%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Գաղութատիրական կայսրություն (դեռ գրված չէ)">Գաղութատիրական</a></th><td class="navbox-list navbox-even hlist" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D4%B1%D5%B4%D5%A5%D6%80%D5%AB%D5%AF%D5%A1" title="Ամերիկա">Ամերիկյան</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D4%B2%D5%A5%D5%AC%D5%A3%D5%AB%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A3%D5%A1%D5%B2%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%A1%D5%BF%D5%AB%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Բելգիական գաղութատիրական կայսրություն (դեռ գրված չէ)">Բելգիական</a></li> <li><a href="/wiki/%D4%B2%D6%80%D5%AB%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Բրիտանական կայսրություն">Բրիտանական</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D4%B3%D5%A5%D6%80%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A3%D5%A1%D5%B2%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%A1%D5%BF%D5%AB%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Գերմանական գաղութատիրական կայսրություն (դեռ գրված չէ)">Գերմանական</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D4%B4%D5%A1%D5%B6%D5%AB%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A3%D5%A1%D5%B2%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%A1%D5%BF%D5%AB%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Դանիական գաղութատիրական կայսրություն (դեռ գրված չէ)">Դանիական</a></li> <li><a href="/wiki/%D4%BB%D5%BD%D5%BA%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Իսպանական կայսրություն">Իսպանական</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D4%BB%D5%BF%D5%A1%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Իտալական կայսրություն (դեռ գրված չէ)">Իտալական</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%80%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Հոլանդական կայսրություն">Հոլանդական</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D5%83%D5%A1%D5%BA%D5%B8%D5%B6%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ճապոնիայի կայսրություն (դեռ գրված չէ)">Ճապոնական</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%86%D5%B8%D6%80%D5%BE%D5%A5%D5%A3%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Նորվեգական կայսրություն">Նորվեգական</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D5%87%D5%BE%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D6%80%D5%AE%D5%B8%D5%BE%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%A3%D5%A1%D5%B2%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B6%D5%A5%D6%80&action=edit&redlink=1" class="new" title="Շվեդիայի անդրծովյան գաղութներ (դեռ գրված չէ)">Շվեդական</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%8A%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A3%D5%A1%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Պորտուգալական կայսրություն">Պորտուգալական</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D5%96%D6%80%D5%A1%D5%B6%D5%BD%D5%AB%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A3%D5%A1%D5%B2%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%A1%D5%BF%D5%AB%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ֆրանսիական գաղութատիրական կայսրություն (դեռ գրված չէ)">Ֆրանսիական</a></li></ul> </div></td></tr><tr style="height:2px"><td colspan="2"></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group">Ցանկեր</th><td class="navbox-list navbox-odd hlist" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="/w/index.php?title=%D4%BF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D6%81%D5%A1%D5%B6%D5%AF&action=edit&redlink=1" class="new" title="Կայսրությունների ցանկ (դեռ գրված չէ)">Կայսրություններ</a> <ul><li><a href="/wiki/%D4%B1%D5%B7%D5%AD%D5%A1%D6%80%D5%B0%D5%AB_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%AD%D5%B8%D5%B7%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%A3%D5%B8%D6%82%D5%B5%D5%B6_%D5%BF%D5%A5%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB_(%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB)_%D6%81%D5%A1%D5%B6%D5%AF" title="Աշխարհի պատմության խոշորագույն տերությունների (կայսրությունների) ցանկ">Խոշորագույն</a></li></ul></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%AB%D5%B6_%D5%A4%D5%A1%D6%80%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%A3%D5%A5%D6%80%D5%BF%D5%A5%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D6%81%D5%A1%D5%B6%D5%AF&action=edit&redlink=1" class="new" title="Հին դարերի գերտերությունների ցանկ (դեռ գրված չէ)">Հին դարերի գերտերություններ</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%AB%D5%B6_%D5%A4%D5%A1%D6%80%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%A3%D5%A5%D6%80%D5%BF%D5%A5%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D6%81%D5%A1%D5%B6%D5%AF&action=edit&redlink=1" class="new" title="Միջին դարերի գերտերությունների ցանկ (դեռ գրված չէ)">Միջին դարերի գերտերություններ</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D4%BA%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%AB%D6%81_%D5%A3%D5%A5%D6%80%D5%BF%D5%A5%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D6%81%D5%A1%D5%B6%D5%AF&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ժամանակակից գերտերությունների ցանկ (դեռ գրված չէ)">Ժամանակակից գերտերություններ</a></li></ul> </div></td></tr></tbody></table></td></tr></tbody></table> <ol class="references"> <li id="cite_note-1"><a href="#cite_ref-1">↑</a> <a href="/w/index.php?title=%D4%BF%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%B4&action=edit&redlink=1" class="new" title="Կարակարում (դեռ գրված չէ)">Կարակորումը</a> ստեղծվել է 1220 թվականին և մայրաքաղաք է եղել 1235-1260 թվականներին </li> <li id="cite_note-2"><a href="#cite_ref-2">↑</a> 1259 թվականին Մենխ խանի մահից հետո որևէ քաղաք չի ծառայել որպես մայրաքաղաք։ Հանբալըքը (Դադու), որը ժամանակակից <a href="/wiki/%D5%8A%D5%A5%D5%AF%D5%AB%D5%B6" title="Պեկին">Պեկինն</a> է, մայրաքաղաք է դարձել Յուան դինաստիայի օրոք 1271-1368 թվականներին </li> <li id="cite_note-4"><a href="#cite_ref-4">↑</a> Ներառյալ կոպեկները, ինչպես օրինակ դիրհեմը, և թղթադրամները, որոնք պատրաստաված էին արծաթից կամ մետաքսից, կամ ավելի ուշ շրջանի չինական կոպեկները և Յուան դինաստիայի թղթից չաո արժույթը։ </li> </ol>    </div><noscript><img src="https://login.wikimedia.org/wiki/Special:CentralAutoLogin/start?type=1x1&useformat=desktop" alt="" width="1" height="1" style="border: none; position: absolute;"></noscript> <div class="printfooter" data-nosnippet="">Ստացված է «<a dir="ltr" href="https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Մոնղոլական_կայսրություն&oldid=10112196">https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Մոնղոլական_կայսրություն&oldid=10112196</a>» էջից</div></div> <div id="catlinks" class="catlinks" data-mw="interface"><div id="mw-normal-catlinks" class="mw-normal-catlinks"><a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8" title="Սպասարկող:Կատեգորիաները">Կատեգորիաներ</a>: <ul><li><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1:%D4%B5%D6%80%D5%AF%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%A2%D5%A5%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D6%80%D5%A3%D5%B8%D5%BE" title="Կատեգորիա:Երկրներ այբբենական կարգով">Երկրներ այբբենական կարգով</a></li><li><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1:%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Կատեգորիա:Մոնղոլական կայսրություն">Մոնղոլական կայսրություն</a></li><li><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1:%D5%86%D5%A1%D5%AD%D5%AF%D5%AB%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Կատեգորիա:Նախկին կայսրություններ">Նախկին կայսրություններ</a></li><li><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1:%D5%86%D5%A1%D5%AD%D5%AF%D5%AB%D5%B6_%D5%B4%D5%AB%D5%A1%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Կատեգորիա:Նախկին միապետություններ">Նախկին միապետություններ</a></li></ul></div><div id="mw-hidden-catlinks" class="mw-hidden-catlinks mw-hidden-cats-hidden">Թաքցված կատեգորիաներ: <ul><li><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1:Webarchive_template_wayback_links" title="Կատեգորիա:Webarchive template wayback links">Webarchive template wayback links</a></li><li><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1:Wikipedia_articles_needing_page_number_citations_from_February_2012" title="Կատեգորիա:Wikipedia articles needing page number citations from February 2012">Wikipedia articles needing page number citations from February 2012</a></li><li><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1:CS1_%D5%BD%D5%BA%D5%A1%D5%BD%E2%80%A4_%D5%A2%D5%A1%D5%A6%D5%B4%D5%A1%D5%A9%D5%AB%D5%BE_%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80:_authors_list" title="Կատեգորիա:CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list">CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list</a></li><li><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1:CS1_%D5%BD%D5%AD%D5%A1%D5%AC%D5%B6%D5%A5%D6%80:_%D5%A1%D5%BE%D5%A5%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A4_%D5%BF%D5%A5%D6%84%D5%BD%D5%BF:_issue" title="Կատեգորիա:CS1 սխալներ: ավելորդ տեքստ: issue">CS1 սխալներ: ավելորդ տեքստ: issue</a></li><li><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1:%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D5%8F%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D5%AF%D5%A1%D6%84%D5%A1%D6%80%D5%BF%D5%AB_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%B4_%D5%BE%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%AF%D5%B8%D5%A4%D5%B8%D5%BE_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Կատեգորիա:Վիքիպեդիա:Տեղեկաքարտի պատկերում վիքիկոդով հոդվածներ">Վիքիպեդիա:Տեղեկաքարտի պատկերում վիքիկոդով հոդվածներ</a></li><li><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1:CS1_%D5%BD%D5%AD%D5%A1%D5%AC%D5%B6%D5%A5%D6%80:_periodical_ignored" title="Կատեգորիա:CS1 սխալներ: periodical ignored">CS1 սխալներ: periodical ignored</a></li><li><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1:CS1_%D5%BD%D5%BA%D5%A1%D5%BD%E2%80%A4_%D5%A2%D5%A1%D5%A6%D5%B4%D5%A1%D5%A9%D5%AB%D5%BE_%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80:_editors_list" title="Կատեգորիա:CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: editors list">CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: editors list</a></li><li><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1:CS1_%D5%BD%D5%AD%D5%A1%D5%AC%D5%B6%D5%A5%D6%80:_explicit_use_of_et_al." title="Կատեգորիա:CS1 սխալներ: explicit use of et al.">CS1 սխալներ: explicit use of et al.</a></li><li><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1:CS1_%D5%BD%D5%AD%D5%A1%D5%AC%D5%B6%D5%A5%D6%80:_generic_name" title="Կատեգորիա:CS1 սխալներ: generic name">CS1 սխալներ: generic name</a></li></ul></div></div> </div> </main> </div> <div class="mw-footer-container"> <footer id="footer" class="mw-footer" > <ul id="footer-info"> <li id="footer-info-lastmod"> Այս էջը վերջին անգամ փոփոխվել է 19 Սեպտեմբերի 2024-ի ժամը 17:45-ին:</li> <li id="footer-info-copyright">Տեքստը հասանելի է <a rel="nofollow" class="external text" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.hy">Քրիեյթիվ Քոմոնս Հղման-Համանման տարածման</a> թույլատրագրի ներքո, առանձին դեպքերում հնարավոր են հավելյալ պայմաններ։ Մանրամասնությունների համար այցելեք՝ <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Terms_of_Use">Օգտագործման պայմաններ</a>։</li> </ul> <ul id="footer-places"> <li id="footer-places-privacy"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy">Գաղտնիության քաղաքականություն</a></li> <li id="footer-places-about"><a href="/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D4%B7%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A8">Վիքիպեդիայի մասին</a></li> <li id="footer-places-disclaimers"><a href="/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D4%B1%D5%A6%D5%A1%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%B4_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D5%BD%D5%AD%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%BF%D5%BE%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB%D6%81">Հրաժարագրեր</a></li> <li id="footer-places-wm-codeofconduct"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct">Code of Conduct</a></li> <li id="footer-places-developers"><a href="https://developer.wikimedia.org">Ծրագրավորողներ</a></li> <li id="footer-places-statslink"><a href="https://stats.wikimedia.org/#/hy.wikipedia.org">Վիճակագրություն</a></li> <li id="footer-places-cookiestatement"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Cookie_statement">Cookie statement</a></li> <li id="footer-places-mobileview"><a href="//hy.m.wikipedia.org/w/index.php?title=%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&mobileaction=toggle_view_mobile" class="noprint stopMobileRedirectToggle">Տեսքը բջջայինով</a></li> </ul> <ul id="footer-icons" class="noprint"> <li id="footer-copyrightico"><a href="https://wikimediafoundation.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/static/images/footer/wikimedia-button.svg" width="84" height="29" alt="Wikimedia Foundation" loading="lazy"></a></li> <li id="footer-poweredbyico"><a href="https://www.mediawiki.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/w/resources/assets/poweredby_mediawiki.svg" alt="Powered by MediaWiki" width="88" height="31" loading="lazy"></a></li> </ul> </footer> </div> </div> </div> <div class="vector-settings" id="p-dock-bottom"> <ul></ul> </div><script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.config.set({"wgHostname":"mw-web.codfw.main-5c59558b9d-bgk4v","wgBackendResponseTime":221,"wgPageParseReport":{"limitreport":{"cputime":"1.585","walltime":"2.028","ppvisitednodes":{"value":6037,"limit":1000000},"postexpandincludesize":{"value":191858,"limit":2097152},"templateargumentsize":{"value":11466,"limit":2097152},"expansiondepth":{"value":23,"limit":100},"expensivefunctioncount":{"value":19,"limit":500},"unstrip-depth":{"value":1,"limit":20},"unstrip-size":{"value":182077,"limit":5000000},"entityaccesscount":{"value":16,"limit":400},"timingprofile":["100.00% 1228.751 1 -total"," 37.29% 458.149 1 Կաղապար:Տեղեկաքարտ_երկիր"," 36.43% 447.610 1 Կաղապար:Տեղեկաքարտ"," 31.49% 386.986 31 Կաղապար:Wikidata"," 29.17% 358.406 1 Կաղապար:Ծանցանկ"," 17.13% 210.517 39 Կաղապար:Cite_book"," 14.40% 176.904 7 Կաղապար:Cite_journal"," 5.87% 72.189 1 Կաղապար:Արտաքին_հղումներ"," 3.46% 42.516 3 Կաղապար:Hlist"," 3.41% 41.866 3 Կաղապար:Unbulleted_list"]},"scribunto":{"limitreport-timeusage":{"value":"0.685","limit":"10.000"},"limitreport-memusage":{"value":11817564,"limit":52428800},"limitreport-logs":"Loaded datatype monolingualtext of P1448 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype wikibase-item of P150 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype wikibase-item of P36 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype wikibase-item of P122 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype wikibase-item of P194 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype wikibase-item of P35 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype time of P585 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype wikibase-item of P85 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype monolingualtext of P1451 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype wikibase-item of P38 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype wikibase-item of P38 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype wikibase-item of P1304 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype wikibase-item of P832 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype string of P474 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype wikibase-item of P78 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype quantity of P1081 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\n"},"cachereport":{"origin":"mw-web.codfw.main-5c59558b9d-pxqv2","timestamp":"20241130164345","ttl":2592000,"transientcontent":false}}});});</script> <script type="application/ld+json">{"@context":"https:\/\/schema.org","@type":"Article","name":"\u0544\u0578\u0576\u0572\u0578\u056c\u0561\u056f\u0561\u0576 \u056f\u0561\u0575\u057d\u0580\u0578\u0582\u0569\u0575\u0578\u0582\u0576","url":"https:\/\/hy.wikipedia.org\/wiki\/%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6","sameAs":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q12557","mainEntity":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q12557","author":{"@type":"Organization","name":"Contributors to Wikimedia projects"},"publisher":{"@type":"Organization","name":"Wikimedia Foundation, Inc.","logo":{"@type":"ImageObject","url":"https:\/\/www.wikimedia.org\/static\/images\/wmf-hor-googpub.png"}},"datePublished":"2011-12-23T09:10:13Z","dateModified":"2024-09-19T17:45:02Z","image":"https:\/\/upload.wikimedia.org\/wikipedia\/commons\/b\/bc\/Mongol_Empire_map_2.gif"}</script> </body> </html>